Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі

Қазақстан Республикасының Кодексі 2015 жылғы 31 қазандағы № 377-V ҚРЗ.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
Осы Кодекс 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.
Қолданушылар назарына!
Қолданушыларға ыңғайлы болу үшін ЗҚАИ мазмұнды жасады.

МАЗМҰНЫ

Ескерту. Мазмұны алып тасталды – ҚР 15.11.2021 № 72-VII (01.01.2022 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша:
"толмағандарды девиантты мінез-құлықты балаларға арналған", "толмағанды девиантты мінез-құлықты балаларға арналған", "және девиантты мінез-құлықты балаларға арналған", "толмағанның девиантты мінез-құлықты балаларға арналған" деген сөздер тиісінше "толмағандарды", "толмаған адамды", "және", "толмаған адамның" деген сөздермен ауыстырылды;
"ерекше режимде ұстайтын ұйымдарға", "ерекше режимде ұстайтын ұйымға", "ерекше режимде ұстайтын арнаулы ұйымға", "ерекше режимде ұстайтын ұйымда" деген сөздер тиісінше "ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына", "ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына", "ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына", "ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымында" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
Бүкіл мәтін бойынша "талап қоюды (арыз)", "Талап қою (арыз)", "талап қою арызы (арыз)", "талап қою арызын", "талап арызды", "талап қоюды (арызды)", "талап қоюдан (арыздан)", "талап қою арызына", "талап арыз", "талап қою арызы", "Талап қою арызының", "Талап қою арызы", "талап арызда", "Талап арызға", "Талап қою арызына", "талап қою арызының", "талап арызға", "Талап қою арызын", "Талап арызды", "талап қою арызында", "талап арыздың", "талап қою арызымен", "анықталса, арызды қараусыз қалдырады", "Талап қою арызын қарау үшін", "Талап қою арыздарын", "талап қою арыздарын" деген сөздер тиісінше "талап қоюды", "Талап қою", "талап қою", "талап қоюды", "талап қоюды", "талап қоюды", "талап қоюдан", "талап қоюға", "талап қою", "талап қою", "Талап қоюдың", "Талап қою", "талап қоюда", "Талап қоюға", "Талап қоюға", "талап қоюдың", "талап қоюға", "Талап қоюды", "Талап қоюды", "талап қоюда", "талап қоюдың", "талап қоюмен", "анықталса, талап қоюды қараусыз қалдырады", "Өтінішті қараусыз", "Талап қоюларды", "талап қоюларды" деген сөздермен ауыстырылды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ПРОЦЕСТІК
ЗАҢНАМАСЫ

1-бап. Қазақстан Республикасының азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңнамасы

1. Қазақстан Республикасының аумағында азаматтық істер бойынша сот ісін жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында, Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормаларына негізделген осы Кодексте айқындалады. Азаматтық сот ісін жүргізу тәртібін реттейтін өзге де заңдардың ережелері осы Кодекске енгізілуге жатады.

2. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелері, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының және Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары азаматтық процестік құқықтың құрамдас бөлігі болып табылады.

3. Қазақстан Республикасының азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңнамасы азаматтық, отбасылық, еңбек, тұрғын үй, қаржы, шаруашылық, жер және басқа құқықтық қатынастардан туындайтын даулар бойынша істерді, сондай-ақ ерекше жүргізілетін істерді қарау тәртібін белгілейді.

4. Сот "Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген негіздер бойынша заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару жөніндегі істерді қарау тәртібін "Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген ерекшеліктерін ескере отырып, осы Кодексте көзделген жалпы қағидалар бойынша жүзеге асырады.

Ескерту. 1-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 12.07.2023 № 23-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

2-бап. Азаматтық сот ісін жүргізуде басым күші бар құқықтық нормаларды қолдану

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары заңдық күші бар және Республиканың бүкіл аумағында тікелей қолданылады. Осы Кодекс пен Қазақстан Республикасы Конституциясының нормалары арасында қайшылықтар болған жағдайда, Конституцияның ережелері қолданылады.

2. Осы Кодекс пен Қазақстан Республикасы конституциялық заңының нормалары арасында қайшылықтар болған жағдайда конституциялық заңның ережелері қолданылады. Осы Кодекс пен өзге де заңдардың нормалары арасында қайшылықтар болған жағдайда, осы Кодекстің ережелері қолданылады.

3. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар осы Кодекстен басым болады және халықаралық шартты қолдану үшін заң шығару талап етілетіннен басқа жағдайларда олар тікелей қолданылады.

3-бап. Азаматтық процестік заңның уақыт тұрғысынан қолданылуы

1. Азаматтық сот ісін жүргізу процестік әрекетті орындау немесе процестік шешімді қабылдау кезіне қолданысқа енгізілген азаматтық процестік заңға сәйкес жүзеге асырылады.

2. Жаңа міндеттер жүктейтін, процеске қатысушыларға тиесілі құқықтың күшін жоятын немесе оларды кемітетін, олардың пайдаланылуын қосымша шарттармен шектейтін азаматтық процестік заңның кері күші болмайды.

3. Дәлелдемелердің жарамдылығы оларды алған кезде қолданылған заңға сәйкес айқындалады.

2-тарау. АЗАМАТТЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДІҢ МІНДЕТТЕРІ МЕН ҚАҒИДАТТАРЫ

4-бап. Азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері

Азаматтардың, мемлекеттің және заңды тұлғалардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау және қалпына келтіру, азаматтық айналымда заңдылықты сақтау, істің толық, уақтылы, әділ қаралуын және шешілуін қамтамасыз ету, дауды бейбіт жолмен реттеуге жәрдемдесу, құқық бұзушылықтардың алдын алу мен қоғамда заңға және сотқа құрметпен қарауды қалыптастыру азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері болып табылады.

Ескерту. 4-бап жаңа редакцияда – ҚР 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

5-бап. Азаматтық сот ісін жүргізу қағидаттары

1. Азаматтық сот ісін жүргізу осы тарауда жазылған қағидаттар негізінде жүзеге асырылады.

2. Азаматтық сот ісін жүргізу қағидаттарын бұзу оның сипаты мен елеулілігіне қарай шығарылған сот актілерінің күшін жоюға әкеледі.

6-бап. Заңдылық

1. Сот азаматтық істерді қарау және шешу кезінде Қазақстан Республикасы Конституциясының, Қазақстан Республикасы конституциялық заңдарының, осы Кодекстің, басқа да нормативтік құқықтық актілердің, қолданылуға жататын Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының талаптарын дәлме-дәл сақтауға міндетті.

2. Соттар адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдарды және өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқылы емес. Егер сот қолданылуға жататын заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп тапса, ол іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға және бұл актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсынумен Қазақстан Республикасының Конституциялық Сотына өтініш жасауға міндетті. Сот Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының қорытынды шешімін алған соң іс бойынша іс жүргізу қайта басталады.

3. Сот істі қарау және шешу кезінде мемлекеттік немесе өзге де органның актісі заңға сәйкес келмейді немесе ол өкілеттіктерді асыра пайдаланып шығарылған деп белгілесе, заңның нормаларын қолданады.

4. Даулы құқықтық қатынастарды реттейтін құқық нормалары болмаған жағдайда, сот ұқсас қатынастарды реттейтін құқық нормаларын қолданады, ал мұндай нормалар болмаған кезде, Қазақстан Республикасы заңнамасының жалпы негіздері мен мағынасын негізге ала отырып, дауды шешеді.

5. Егер заңда немесе дауласушы тараптардың келісімінде тиісті мәселелерді соттың шешуі көзделсе, сот бұл мәселелерді әділдік пен ақылға сыйымдылық өлшемшарттарын негізге ала отырып шешуге міндетті.

Ескерту. 6-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7-бап. Сот төрелігін тек соттың жүзеге асыруы

1. Азаматтық істер бойынша сот төрелігін тек сот қана осы Кодексте белгіленген қағидалар бойынша жүзеге асырады.

2. Соттың билік өкілеттіктерін кімнің де болса иеленуі заңда көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.

3. Төтенше, сондай-ақ заңсыз құрылған өзге де соттар шешімінің заңды күші болмайды және орындалуға жатпайды.

4. Өз қарауына жатпайтын іс бойынша азаматтық сот ісін жүргізуді жүзеге асырған, өз өкілеттіктерін асыра пайдаланған немесе осы Кодексте көзделген азаматтық сот ісін жүргізу қағидаттарын өзге де елеулі түрде бұзған соттың шешімдері заңсыз болады және олардың күші жойылуға жатады.

5. Соттың азаматтық іс бойынша шешімдерін тиісті соттар ғана осы Кодексте көзделген тәртіппен тексере алады және қайта қарай алады.

8-бап. Тұлғаның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта қорғау

1. Әркім бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қорғау үшін осы Кодексте белгіленген тәртіппен сотқа жүгінуге құқылы.

2. Мемлекеттік органдар өз құзыреті шегінде, азаматтар мен заңды тұлғалар осы Кодексте белгіленген тәртіппен басқа тұлғалардың немесе тұлғалардың белгісіз бір тобының бұзылған немесе даулы заңды мүдделерін қорғау туралы арыз беріп, сотқа жүгінуге құқылы.

Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында және азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін талап қоюды беріп, сотқа жүгінуге құқылы.

3. Өзінің келісімінсіз ешкімге ол үшін заңда көзделген соттылық өзгертілмейді.

4. Егер заңға қайшы келсе немесе кімнің де болсын құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін бұзса, сотқа жүгіну құқығынан бас тарту жарамсыз болады.

5. Талап қою осы Кодексте көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып, сотқа жазбаша нысанда немесе электрондық құжат нысанында берілуі мүмкін.

6. Егер істердің белгілі бір санаты үшін дауды сотқа дейін реттеу тәртібі заңда белгіленсе немесе шартта көзделсе, сотқа жүгіну осы тәртіп сақталғаннан кейін мүмкін болады.

9-бап. Іске қатысатын адамдардың ар-намысы мен қадір-қасиетін, іскерлік беделін құрметтеу

1. Азаматтық іс бойынша іс жүргізу кезінде азаматтық процеске қатысатын тұлғаның ар-намысын қорлайтын немесе қадір-қасиетін кемсітетін, іскерлік беделін кемітетін әрекеттерге тыйым салынады.

2. Азаматтық сот ісін жүргізу барысында мемлекеттік органдардың және лауазымды адамдардың заңсыз әрекеттерінен, сондай-ақ басқа да тұлғалардың осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген әрекеттерді жасауына байланысты жеке тұлғаға келтірілген моральдық зиян, жеке тұлғаға немесе заңды тұлғаға келтірілген залалдар заңда белгіленген тәртіппен өтелуге тиіс.

10-бап. Жеке өмірге қол сұғылмаушылық. Хат жазысу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және өзге де хабарлар құпиясы

Жеке өмір, жеке және отбасылық құпия заңның қорғауында болады.

Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, пошта, телеграф арқылы және өзге де хабарларының құпиялылығына құқығы бар. Азаматтық процесс барысында осы құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі.

11-бап. Меншікке қол сұғылмаушылық

1. Меншікке заңмен кепілдік беріледі. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруға болмайды.

2. Талап қоюды қамтамасыз ету мақсатында мүлікке тыйым салу осы Кодексте көзделген негіздер бойынша және тәртіппен жүргізілуі мүмкін.

3. Меншік иесі болып табылатын субъектінің активтеріне тыйым салуды қолдану түріндегі алдын ала қамтамасыз ету шаралары "Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

Ескерту. 11-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 12.07.2023 № 23-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

12-бап. Судьялардың тәуелсіздігі

1. Судья сот төрелігін жүргізу кезінде тәуелсіз болады және тек Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңға ғана бағынады.

2. Судьялар азаматтық істерді өздеріне сырттан кез келген ықпал ету болмайтын жағдайларда қарайды және шешеді. Судьялардың сот төрелігін жүргізу қызметіне қандай да болсын араласуға тыйым салынады және заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады. Судьялар нақты істер бойынша есеп бермейді.

3. Судьялар тәуелсіздігінің кепілдігі Қазақстан Республикасының Конституциясында және заңда белгіленген.

13-бап. Жұрттың бәрінің заң мен сот алдындағы теңдігі

1. Азаматтық істер бойынша сот төрелігі барлық адамдардың заң мен сот алдындағы теңдігі негізінде жүзеге асырылады.

2. Азаматтық сот ісін жүргізу барысында:

азаматтардың ешқайсысына артықшылық берілмейді, олардың ешқайсысын тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша кемсітуге болмайды;

заңды тұлғалардың ешқайсысына артықшылық берілмейді және олардың бірде-бірін орналасқан жеріне, ұйымдық-құқықтық нысанына, бағыныстылығына, меншік нысанына байланысты және басқа да мән-жайлар бойынша кемсітуге болмайды.

3. Азаматтық-құқықтық жауапкершілікке қарсы иммунитеті бар тұлғаларға қатысты азаматтық сот ісін жүргізу шарттары Қазақстан Республикасының Конституциясында, осы Кодексте, заңдарда және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда айқындалады.

14-бап. Сот ісін жүргізу тілі

1. Азаматтық істер бойынша сот ісін жүргізу қазақ тілінде жүргізіледі, сот ісін жүргізуде қазақ тілімен қатар ресми түрде орыс тілі, ал заңда белгіленген жағдайларда басқа тілдер де қолданылады.

2. Сот ісін жүргізу тілі сотқа талап қою берілген тілге байланысты сот ұйғарымымен белгіленеді. Сол бір азаматтық іс бойынша іс жүргізу бастапқы белгіленген сот ісін жүргізу тілінде жүзеге асырылады.

Істі сот талқылауына дайындау кезінде екі тараптың да жазбаша өтінішхаты бойынша сот ұйғарыммен сот ісін жүргізу тілін өзгертуге құқылы.

Егер істі бірінші сатыдағы сотта қарауға дайындау барысында талап қоюшының өз өкілі талап қою берген тілді білмейтіні анықталса, онда сот талап қоюшының жазбаша өтінішхаты бойынша сот ісін жүргізу тілін өзгерту туралы ұйғарым шығарады.

3. Іс бойынша іс жүргізілетін тілді білмейтін немесе жеткілікті түрде білмейтін іске қатысатын адамдарға ана тілінде немесе өздері білетін басқа тілде мәлімдеме жасау, түсініктемелер және айғақтар беру, өтінішхаттар мәлімдеу, шағымдар беру, сот актілеріне дау айту, іс материалдарымен танысу, сотта сөз сөйлеу; осы Кодексте белгіленген тәртіппен аудармашының, есту қабілеті бойынша мүгедектігі бар адамдар үшін ымдау тілі маманының көрсететін қызметтерін тегін пайдалану құқығы түсіндіріледі және қамтамасыз етіледі.

4. Сот азаматтық сот ісін жүргізуде сот ісін жүргізу тілін білмейтін адамдарға заң бойынша оларға қажетті іс материалдарының аудармасын тегін қамтамасыз етеді. Сот іске қатысатын адамдарға сотта сөйлейтіндердің басқа тілде сөйлейтін бөлігін сот ісін жүргізу тіліне аударуды тегін қамтамасыз етеді.

5. Іске қатысатын және сот ісін жүргізу тілін білмейтін, істегі құжаттарды беру туралы жазбаша түрде өтініш берген адамға сот құжаттары өзінің ана тіліне немесе ол білетін басқа тілге аударылып табыс етіледі.

6. Істі сот талқылауына дайындау аяқталғаннан кейін тараптар мен іске қатысатын басқа да адамдар ұсынатын, сот ісін жүргізу тілінде дайындалмаған құжаттарға сот ісін жүргізу тіліне аудармасы қоса берілуге тиіс.

Ескерту. 14-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

15-бап. Тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы

1. Азаматтық сот ісін жүргізу тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы негізінде жүзеге асырылады. Азаматтық процеске қатысатын тараптарға осы Кодексте өзінің ұстанымын қорғауға тең мүмкіндіктер берілген.

2. Тараптар азаматтық сот ісін жүргізу барысында өз ұстанымын, оны қорғау тәсілдері мен құралдарын өз бетінше және соттан және іске қатысатын басқа да адамдардан тәуелсіз таңдайды.

3. Сот объективтілікті және бейтараптылықты сақтай отырып, процеске басшылықты жүзеге асырады, тараптардың істің мән-жайларын толық және объективті зерттеуге арналған процестік құқықтарын іске асыруы үшін қажетті жағдайлар жасайды.

Сот іске қатысатын адамдарға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, процестік әрекеттерді жасаудың немесе жасамаудың салдарлары туралы ескертеді, олардың құқықтық позициялары мен дәлелдемелерін нақтылайды, олармен істің мән-жайларын талқылайды және осы Кодексте көзделген жағдайларда, оларға өздерінің құқықтарын жүзеге асыруға жәрдемдеседі.

Сот шешімді әрбір тарапқа бірдей негіздерде зерттеуге қатысуды қамтамасыз еткен дәлелдемелерге ғана негіздейді.

4. Сот тараптың уәжді өтінішхаты бойынша не өз бастамасы бойынша істің материалдарын жинау және зерттеу, тараптар дәлелдерінің негізділігін және сотқа ұсынылған дәлелдемелердің анықтығын тексеру бойынша шаралар қабылдайды, сондай-ақ азаматтық сот ісін жүргізу міндеттеріне қол жеткізуге бағытталған өзге де әрекеттерді орындайды.

5. Сот тараптарға бірдей әрі құрметпен қарайды.

Ескерту. 15-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

16-бап. Дәлелдемелерді ішкі сенім бойынша бағалау

1. Судья істе бар дәлелдемелерді жиынтығында бейтарап, жан-жақты және толық қарауға негізделген өзінің ішкі сенімі бойынша бағалайды, бұл ретте ол заң мен ар-ұятты басшылыққа алады.

2. Сот үшін ешқандай дәлелдемелердің күні бұрын белгіленген күші болмайды.

17-бап. Айғақтар беру міндетінен босату

1. Ешкім өзіне, жұбайына (зайыбына) және аясы заңда айқындалатын жақын туыстарына қарсы айғақтар беруге міндетті емес.

2. Діни қызметшілер тәубаға келіп, өздеріне сырын ашқандарға қарсы куәгер болуға міндетті емес.

3. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көзделген жағдайларда көрсетілген адамдар айғақтар беруден бас тартуға құқылы және жауапқа тартылмайды.

18-бап. Білікті заң көмегіне құқықтарды қамтамасыз ету

1. Әркімнің азаматтық процесс барысында осы Кодекстің ережелеріне сәйкес білікті заң көмегін алуға құқығы бар.

2. Заңда көзделген жағдайларда заң көмегі тегін көрсетіледі.

19-бап. Сот талқылауының жариялылығы

1. Азаматтық істерді талқылау барлық сот сатыларында ашық жүргізіледі. Сот актілері жария түрде хабарланады.

2. Жабық сот отырысында мемлекеттік құпия болып табылатын мәліметтері бар шешімді жариялауды қоса алғанда, істерді, сондай-ақ бала асырап алу туралы істерді қарау және шешу заңға сәйкес жүзеге асырылады.

Егер жеке өмірге қолсұғылмаушылықты, жеке, отбасылық, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауды қамтамасыз ету қажет болса не ашық талқылауға кедергі келтіретін өзге де мән-жайлар болса, сондай-ақ осы Кодекстің 188-бабының төртінші бөлігінде көзделген жағдайда іске қатысатын адамның өтінішхаты бойынша немесе соттың бастамасы бойынша жабық сот отырысында азаматтық іс қаралуы және шешілуі мүмкін.

3. Жеке хат жазысу және өзге де жеке хабарлар өзара хат жазысқан және осы жеке хабарлар өздеріне қатысты адамдардың келісімімен ғана ашық сот отырысында жария етілуі мүмкін. Мұндай келісім болмаған жағдайда хат жазысу мен хабарлар жабық сот отырысында жария етіледі және зерттеледі.

Көрсетілген қағидалар жеке сипаттағы мәліметтер бар аудио-, бейнежазбаларды, фотоға және киноға түсіру материалдары мен электрондық, цифрлық және өзге де материалдық жеткізгіштердегі басқа да материалдарды зерттеу кезінде де қолданылады.

4. Істі жабық сот отырысында талқылау кезінде іске қатысатын адамдар, олардың өкілдері, ал қажет болған жағдайларда куәлар, сарапшылар, мамандар, аудармашылар да қатысады, оларға сот осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген мәліметтерді жария еткені үшін жауаптылық туралы ескертеді.

5. Он алты жасқа толмаған азаматтар, егер олар іске қатысатын адамдар немесе куәлар болып табылмаса, сот отырысы залына жіберілмейді.

6. Істі жабық сот отырысында талқылау осы Кодексте белгіленген барлық қағидалар сақтала отырып жүргізіледі.

7. Іске қатысатын адамдардың және басқа да адамдардың, оның ішінде ашық сот отырысына қатысып отырған бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің сот отырысының барысы бойынша жазбалар жасауға, оны залда отырған орындарынан аудиожазу құралдарының және цифрлық жеткізгіштердің көмегімен жазып алуға құқығы бар. Сот талқылауы залында киноға және фотоға түсіруге, бейнежазба жасауға, тікелей радио- және телетрансляция жүргізуге, Интернеттің ақпараттық-коммуникациялық желісінде бейнетрансляция жүргізуге соттың рұқсатымен және іске қатысатын адамдардың пікірі ескеріле отырып жол беріледі. Бұл туралы сот отырысының хаттамасына енгізілетін сот ұйғарымында көрсетіледі. Бұл әрекеттер сот отырысының қалыпты өтуіне кедергі келтірмеуге тиіс және сот оларды уақыт жағынан шектеуі мүмкін.

8. Сот талқылауының барлық немесе бір бөлігіне қатысты істі жабық сот отырысында талқылау туралы сот ұйғарым шығарады, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі.

9. Заңды күшіне енген сот актілері соттың интернет-ресурсында жарияланады және осы баптың екінші бөлігінде және өзге де заңдарда белгіленген шектеулер ескеріле отырып, жария түрде талқылануы мүмкін.

10. Соттың іс жүргізуіндегі азаматтық істер бойынша сотқа келіп түскен өтініштер туралы ақпарат жария етілуге және осы ақпаратты соттың ресми интернет-ресурсында орналастыру арқылы процеске қатысушылардың назарына жеткізілуге тиіс.

Ескерту. 19-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

20-бап. Сот отырысында қауіпсіздікті қамтамасыз ету

1. Істі сотта талқылау соттың қалыпты жұмысын және сот отырысы залында қатысып отырған адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жағдайларда өтуге тиіс. Сот отырысы кезінде залда қоғамдық тәртіптің сақталуын сот приставы қамтамасыз етеді.

2. Судьялар мен сот отырысы залына қатысып отырған азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында төрағалық етуші істі талқылау кезінде қатысуға ниет білдірген адамдардың жеке басын куәландыратын құжаттарын тексеруді, жеке басын тексеріп қарауды және олар алып өтетін заттарды тексеріп қарауды қоса алғанда, оларға тексеру жүргізу туралы өкім ете алады.

21-бап. Сот актілерінің міндеттілігі

1. Бірінші сатыдағы сот азаматтық істер бойынша сот актілерін сот бұйрықтары, шешімдері, ұйғарымдары, қаулылары нысанында қабылдайды.

Апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттар сот актілерін ұйғарымдар мен қаулылар нысанында қабылдайды.

2. Заңды күшіне енген сот актілері, сондай-ақ сот төрелігін жүргізу кезінде соттар мен судьялардың өкімдері, талаптары, тапсырмалары, шақырулары, сұрау салулары және басқа да өтініштері барлық мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар, лауазымды адамдар, азаматтар үшін міндетті және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында орындалуға жатады.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты конституциялық емес деп таныған заңға немесе өзге де нормативтік құқықтық актіге негізделген сот актілері орындалуға жатпайды.

3. Сот актілерін орындамау, сол сияқты сотты құрметтемеудің өзге де көрінісі заңда көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.

4. Сот актісінің міндеттілігі іске қатыспаған мүдделі адамдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгіну мүмкіндігінен айырмайды.

Ескерту. 21-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

22-бап. Сот актілеріне шағым жасау бостандығы

Іске қатысатын адамдар, сондай-ақ сот өздерінің құқықтары мен міндеттеріне қатысты сот актілерін шығарған адамдар осы Кодексте белгіленген тәртіппен сот актілеріне шағым жасауы мүмкін.

3-тарау. ВЕДОМСТВОЛЫҚ ЖӘНЕ СОТТЫЛЫҚ

23-бап. Азаматтық істердің соттарға ведомстволығы

1. Егер осы Кодекске және басқа да заңдарға сәйкес бұзылған немесе даулы құқықтарды, бостандықтар мен заңды мүдделерді қорғау өзгеше тәртіппен жүзеге асырылмаса, соттар оларды қорғау туралы істерді азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарайды және шешеді.

2. Азаматтық, отбасылық, еңбек, тұрғын үй, қаржы, шаруашылық, жер қатынастарынан және басқа да құқықтық қатынастардан туындайтын даулар бойынша талап қою ісін жүргізудің азаматтық істері соттардың ведомстволығына жатады.

3. Осы Кодексте көзделген ерекше талап қою ісін жүргізу істері соттардың ведомстволығына жатады.

4. Санаттары осы Кодексте көзделген ерекше жүргізілетін істер соттардың ведомстволығына жатады.

5. Егер заңда, Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда немесе тараптардың келісімінде өзгеше көзделмесе, шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік ұйымдар қатысатын, сондай-ақ халықаралық ұйымдар қатысатын істер соттардың ведомстволығына жатады.

6. Шетелдік соттардың шешімдерін, сот бұйрықтарын және төрелік шешімдерді тану және орындау туралы істер соттардың ведомстволығына жатады.

7. Төрелік шешімдердің күшін жою туралы және осындай шешімдерді мәжбүрлеп орындауға жіберу туралы істер соттардың ведомстволығына жатады.

8. Азаматтық істердің басқа санаттары да заңға сәйкес соттардың ведомстволығына жатқызылуы мүмкін.

9. Мына:

1) қылмыстық істі тергеу кезінде қылмыстық қудалау органы;

2) соттың тәркілеуге жататын нәрселер көрсетілген мүлікті тәркілеу туралы, сондай-ақ заңсыз жолмен алынған не заңсыз жолмен алынған қаражатқа сатып алынған, сондай-ақ қылмыстық құқық бұзушылық жасау заты немесе құралы болып табылатын мүлікті мемлекеттің кірісіне айналдыру туралы үкімі (қаулысы) негізінде;

3) соттың әкімшілік құқық бұзушылық жасау нәрсесін немесе затын тәркілеу туралы қаулысы негізінде салынған, адамдардың мүлкіне қатысты мүлікті тыйым салудан босату (тізімдемеден шығару) туралы талап қоюлар азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға жатпайды.

Қылмыстық процесті жүргізетін орган әрекеттерінің заңдылығы, мүлікке тыйым салуға, оны тәркілеуге, мемлекеттің кірісіне айналдыруға қатысты мәселелер бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде және Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде белгіленген тәртіппен тексерілуге жатады.

Ескерту. 23-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

24-бап. Дауды (жанжалды) медиация немесе партисипативтік рәсім тәртібімен шешу. Дауды төреліктің, "Астана" халықаралық қаржы орталығы сотының шешуіне беру

Ескерту. 24-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

Соттың ведомстволығына жататын, азаматтық-құқықтық қатынастардан туындаған дау (жанжал) тараптардың жазбаша келісімі бойынша медиация, партисипативтік рәсім тәртібімен шешілуі немесе бұған заңда тыйым салынбаған кезде, төреліктің, "Астана" халықаралық қаржы орталығы сотының қарауына берілуі мүмкін.

Ескерту. 24-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

25-бап. Сот ведомстволығының басымдығы

1. Бірі – сотқа, ал басқалары – соттан тыс органдарға ведомстволық, өзара байланысты бірнеше талаптар біріктірілген кезде, барлық талаптар сотта қаралуға тиіс.

2. Нақты даудың ведомстволығына қатысты заңдарды түсіндіруде күмән туындаған немесе коллизиялар болған жағдайда, оны сот қарайды.

26-бап. Аудандық (қалалық) соттардың және оларға теңестірілген соттардың соттылығына жататын азаматтық істер

Осы Кодекстің 27-бабының 1-2-бөлігінде көзделген істерді қоспағанда, азаматтық істер аудандық (қалалық) және оларға теңестірілген соттарда қаралады және шешіледі.

Ескерту. 26-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

27-бап. Азаматтық істердің мамандандырылған соттардың, мамандандырылған сот құрамдарының соттылығына жатқызылуы

Ескерту. 27-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

1. Мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттар, басқа соттың соттылығына жататындығы заңда айқындалған істерді қоспағанда, тараптары заңды тұлға құрмай жеке кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын жеке тұлғалар, заңды тұлғалар болып табылатын мүлiктiк және мүлiктiк емес даулар бойынша, сондай-ақ корпоративтік даулар бойынша азаматтық iстердi қарайды және шешеді.

Корпоративтік дауларға олардың тарапы коммерциялық ұйым, коммерциялық ұйымдар қауымдастығы (одағы), коммерциялық ұйымдар және (немесе) жеке кәсіпкерлер қауымдастығы (одағы), Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзін-өзі реттейтін ұйым мәртебесі бар коммерциялық емес ұйым және (немесе) оның акционерлері (қатысушылары, мүшелері), оның ішінде бұрынғы акционерлері (бұдан әрі – корпоративтік даулар) болып табылатын:

1) заңды тұлғаны құруға, қайта ұйымдастыруға және таратуға;

2) өзіне акционерлік қоғамның акцияларын, шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталындағы қатысу үлестерін, кооперативтер мүшелерінің пайларын қамтитын мұраға қалдырылған мүлікті бөлуге немесе ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлуге байланысты туындайтын дауларды қоспағанда, акционерлік қоғамдар ақцияларының, шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталындағы қатысу үлестерінің, кооперативтер мүшелері пайларының тиесілілігіне, олардың ауыртпалықтарын анықтауға және олардан туындайтын құқықтарды іске асыруға, оның ішінде олармен жасалған мәмілелерді жарамсыз деп тануды;

3) лауазымды адамдардың, құрылтайшылардың, акционерлердің, қатысушылардың (бұдан әрі – заңды тұлғаға қатысушылар) және өзге де тұлғалардың әрекеттерімен (әрекетсіздігімен) заңды тұлғаға келтірілген залалдарды өтеу туралы талаптарға;

4) мәмілелерді жарамсыз деп тануға және (немесе) осындай мәмілелердің жарамсыздығының салдарларын қолдануға;

5) заңды тұлғаның басқару органдарының құрамына кіретін немесе кірген адамдарды тағайындауға немесе сайлауға, өкілеттіктерін тоқтатуға, тоқтата тұруға және олардың жауаптылығына, сондай-ақ олардың өкілеттіктерін жүзеге асыруға, тоқтатуға, тоқтата тұруға байланысты осындай адамдар мен заңды тұлға арасындағы азаматтық құқықтық қатынастардан туындайтын дауларға;

6) бағалы қағаздар эмиссиясына;

7) акцияларға және өзге де бағалы қағаздарға құқықтарды ескере отырып, бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімі жүйесінің жүргізілуіне, сондай-ақ бағалы қағаздарды орналастыруға және (немесе) олардың айналымына байланысты дауларға;

8) акциялар эмиссиясын мемлекеттік тіркеуді жарамсыз деп тануға;

9) заңды тұлғаға қатысушылардың жалпы жиналысын шақыру мен өткізуге және онда қабылданған шешімдерге;

10) заңды тұлғаның басқару органдарының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айтуға байланысты даулар жатады.

1-1. Мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттар Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда қаржы ұйымдарын және банк конгломератына бас ұйым ретінде кіретін және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы істерді, дара кәсіпкерлердің және заңды тұлғалардың берешегін қайта құрылымдау, оларды оңалту және олардың банкроттығы, сондай-ақ оларды банкроттық рәсімін қозғамай тарату туралы істерді де қарайды.

1-2. Астананың мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты, астананың мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының соттылығына жататын істерден басқа, инвестициялық даулар бойынша азаматтық істерді, сондай-ақ инвестордың инвестициялық қызметіне байланысты мемлекеттік органдардың инвесторларға талап қоюларын:

1) Қазақстан Республикасының аумағында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын шетелдік заңды тұлғаның (оның филиалының, өкілдігінің);

2) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шетелдіктің қатысуымен құрылған, дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу және одан көп пайызы шетелдік инвесторға тиесілі заңды тұлғаның;

3) инвестицияларды жүзеге асыруға мемлекетпен жасалған келісімшарты болған кезде инвесторлардың қатысуымен қарайды.

2. Мамандандырылған басқа соттардың соттылығына жататын істерді қоспағанда, егер тараптардың бірі әскери қызметші, әскери басқару органдары, әскери бөлім болып табылса, әскери соттар азаматтық істерді қарайды.

3. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылар арасындағы некені бұзу, мүлікті бөлу (кәмелетке толмаған балалар болған кезде) туралы, баланың тұрғылықты жерін айқындау, соның ішінде бала ата-аналарының біреуімен республикадан тыс жерлерге тұрақты тұру үшін кеткен кезде айқындау; ата-анасының, жақын туыстарының олардан бөлек тұратын баламен қарым-қатынас жасау тәртібін айқындау; заңның негізінсіз басқа адамдардың қолындағы баланы алып қою туралы; ата-ана құқықтарынан айыру (оларды шектеу) және оларды қалпына келтіру (шектеулерді жою) туралы; бала асырап алу және оның күшін жою, бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы; кәмелетке толмағандарды арнаулы білім беру ұйымдарына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберу туралы; кәмелетке толмағандарға қатысты қорғаншылық пен қамқоршылықтан (патронаттан) туындайтын даулар бойынша; әкесін анықтау және алименттер өндіріп алу туралы; он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адамның өз кірістеріне өз бетінше иелік ету құқықтарын шектеу немесе олардан айыру туралы арыздар бойынша; кәмелетке толмаған адамды әрекетке толық қабілетті деп жариялау (эмансипация) туралы; алименттердің мөлшерін өзгерту туралы, кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға алимент төлеуден, алименттер бойынша берешекті төлеуден босату туралы; кәмелетке толмағандардың еңбек, мұрагерлік, тұрғын үй құқықтарын қорғау туралы; Қазақстан Республикасына заңсыз алып келген немесе Қазақстан Республикасында ұсталып отырған баланы кері қайтару туралы немесе Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттың негізінде осындай балаға қатысты қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы; кәмелетке толмағандар және кәмелетке толғандар бірлесіп, оның ішінде әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеттілігі шектеулі кәмелетке толғандардың қатысуымен келтірілген зиянды өтеу туралы азаматтық істерді қарайды және шешеді.

Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын даулар бойынша азаматтық істерді қарайды және шешеді.

Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың соттылығына жатқызылған істер кәмелетке толмаған адамның заңды өкілдерінің өтінішхаты бойынша, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, облыс орталықтарының шегінде орналасқан аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жатқызылған істерді қоспағанда, баланың тұрғылықты (болатын) жеріндегі аудандық (қалалық) сотта қаралуы мүмкін немесе оған берілуі мүмкін. Өтінішхат істі сот талқылауына дайындау аяқталғанға дейін берілуі мүмкін.

4. Алып тасталды - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

5. Инвестор қатысатын құқықтық қатынастардан туындайтын, инвестициялық қызметке байланысты емес өзге де даулар, сондай-ақ оңайлатылған іс жүргізумен қарауға жататын инвестор қатысатын даулар осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген соттылыққа сәйкес аудандық (қалалық) және оларға теңестірілген соттардың соттылығына жатады.

Ескерту. 27-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 28.12.2018 № 210-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 290-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 291-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (01.09.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

27-1-бап. Азаматтық істердің облыстық және оған теңестірілген соттың соттылығына жатқызылуы

Облыстық және оған теңестірілген сот тараптардың келісуімен осы облыстың аудандық (қалалық) соттары мен оларға теңестірілген соттарының іс жүргізуіндегі біртекті істердің бірін талап ете алады, өз іс жүргізуіне қабылдай алады, бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша қарай алады және шеше алады.

Ескерту. 27-1-баппен толықтырылды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

28-бап. Азаматтық істердің Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының соттылығына жатқызылуы

Ескерту. 28-бап алып тасталды – ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

28-1-бап. Азаматтық істердің Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының соттылығына жатқызылуы

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты тараптардың келісуімен аудандық (қалалық), облыстық және оларға теңестірілген соттардың іс жүргізуіндегі біртекті істердің бірін талап ете алады, өз іс жүргізуіне қабылдай алады, бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша қарай алады және шеше алады.

Ескерту. 28-1-баппен толықтырылды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

29-бап. Жауапкердің орналасқан жері бойынша талап қоюды беру

1. Талап қою жауапкердің тұрғылықты жері бойынша сотқа беріледі.

Жеке тұлғаның, оның ішінде заңды тұлға құрмай жеке кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғаның тұрғылықты жері Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде белгіленген қағидалар бойынша айқындалады.

2. Заңды тұлғаға талап қою құрылтай құжаттарына сәйкес және (немесе) Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізіліміне енгізілген мекенжайға сәйкес заңды тұлғаның орналасқан жері бойынша сотқа беріледі. Заңды тұлға құрмайтын ұйымға талап қою оның орналасқан жері бойынша беріледі.

30-бап. Талап қоюшының таңдауы бойынша соттылық

1. Тұрғылықты жері белгісіз не Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері жоқ жауапкерге талап қою оның жылжымайтын мүлкінің орналасқан жері бойынша немесе оның ең соңғы белгілі тұрғылықты жері бойынша берілуі мүмкін.

2. Заңды тұлғаға талап қою оның мүлкінің орналасқан жері бойынша да берілуі мүмкін.

3. Заңды тұлға филиалының немесе өкілдігінің қызметінен туындайтын талап қою филиалдың немесе өкілдіктің орналасқан жері бойынша да берілуі мүмкін.

4. Талап қоюшы әке болуды анықтау туралы және алименттерді өндіріп алу туралы талап қоюларды өзінің тұрғылықты жері бойынша беруі мүмкін.

5. Мертігуден немесе денсаулығының өзге де зақымдануынан, сондай-ақ асыраушысының қайтыс болуынан келген зиянды өтеу туралы талап қоюларды талап қоюшы өзінің тұрғылықты жері бойынша немесе зиян келтірілген жер бойынша бере алады. Өмірге және (немесе) денсаулыққа келтірілген зиян үшін белгіленген тәртіппен жауапты болып танылған заңды тұлға таратылған жағдайда талап қоюлар тиісті бюджеттік бағдарлама әкімшісінің орналасқан жері бойынша беріледі.

6. Орындалатын орны көрсетілген шарттардан туындайтын талап қоюлар шарттың орындалатын орны бойынша да берілуі мүмкін.

7. Республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, облыс орталықтарының шегінде орналасқан аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жататын істер бойынша талап қоюларды қоспағанда, некені бұзу туралы талап қоюлар талап қоюшының тұрғылықты жері бойынша онымен кәмелетке толмаған балалары бірге тұрған кезде берілуі мүмкін.

8. Қылмыстық немесе әкімшілік жауаптылыққа заңсыз тартудан, процестік мәжбүрлеу шараларын не әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шараларын заңсыз қолданудан бұзылған мүліктік және мүліктік емес құқықтарды қалпына келтіру туралы талап қоюлар талап қоюшының тұрғылықты немесе орналасқан жері бойынша берілуі мүмкін.

9. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы талап қоюлар талап қоюшының тұрғылықты жері не шарттың жасалу немесе орындалу орны бойынша берілуі мүмкін.

10. Кемелердің соқтығысуынан келтірілген залалдарды өтеу туралы, сондай-ақ теңізде көмек көрсеткені және құтқарғаны үшін сыйақы өндіріп алу туралы талап қоюлар жауапкердің немесе кеме тіркелген порттың орналасқан жері бойынша берілуі мүмкін.

11. Сақтандыру шарты бойынша сақтандыру төлемін өндіріп алу туралы талап қоюлар талап қоюшының тұрғылықты жері бойынша не жауапкердің орналасқан жері бойынша берілуі мүмкін.

12. Бірнеше жауапкерге талап қоюлар талап қоюшының таңдауы бойынша жауапкерлердің бірінің тұрғылықты немесе орналасқан жері бойынша берілуі мүмкін.

13. Осы Кодекстің 31-бабында белгіленген соттылықты қоспағанда, осы бапқа сәйкес іс соттылығына жататын бірнеше соттың арасынан таңдау жасау талап қоюшыға тиесілі.

Ескерту. 30-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.03.2023 № 216-VII (01.09.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

31-бап. Айрықша соттылық

1. Жер учаскелеріне, ғимараттарға, үй-жайларға, құрылыстарға, жермен тығыз байланысты басқа да объектілерге (жылжымайтын мүлік) құқықтар туралы, жылжымайтын мүлікті тыйым салудан босату туралы, кепілге салынған жылжымайтын мүлікке өндіріп алуды қолдану, жылжымайтын мүлік кепілінің шартын тоқтату не жарамсыз деп тану туралы талап қоюлар осы объектілердің орналасқан жері бойынша беріледі.

Егер жылжымайтын мүлік объектілері әртүрлі елді мекендерде орналасқан болса, талап қою объектілерінің бірінің орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.

Егер жылжымайтын мүлік объектілері бір елді мекеннің аумағында орналасқан болса, талап қою объектілерінің бірінің орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.

2. Мұра қалдырушының кредиторларының мұрагерлерге, өсиетті орындаушыға (мұраны сенімгерлікпен басқарушыға) талап қоюлары баптың бірінші бөлігінде белгіленген қағидаларға сәйкес мұраға қалдырылған мүлік орналасқан жердегі соттың қарауына жатады.

3. Мұрагерді лайықсыз мұрагер деп тану, мұраны иесіз деп тану, мұраны қабылдау, мұрадан бас тарту үшін мерзімді ұзарту немесе қалпына келтіру туралы талап қоюлар мұраның ашылған жері бойынша беріледі.

4. Жүктерді, жолаушыларды немесе багажды тасымалдау шарттарынан туындайтын тасымалдаушыларға талап қоюлар тасымалдаушының (көлік ұйымының, жеке кәсіпкердің) орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.

5. Қазақстан Республикасының юрисдикциялық иммунитетiн және оның меншiгiн шет мемлекеттiң бұзуынан келтiрiлген залалдарды өтеу туралы талап қоюлар, егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта өзгеше көзделмесе, сотқа талап қоюшының орналасқан жерi бойынша беріледі.

Ескерту. 31-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 02.04.2019 № 241-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

32-бап. Шарттық соттылық

Тараптар өзара келісім бойынша істі сот талқылауына дайындау сатысында осы іс үшін, оның ішінде соттың іс жүргізуінде жатқан істер бойынша аумақтық соттылықты өзгерте алады, эксаумақтық соттылықты таңдай алады. Осы Кодекстің 31-бабында белгіленген соттылықты тараптардың келісімімен өзгертуге болмайды.

Ескерту. 32-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (01.08.2022 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

33-бап. Өзара байланысты бірнеше істердің соттылығы

1. Дербес талапты мәлімдеуші үшінші тұлғаның талап қоюы және қарсы талап қою, бұлардың соттылығына қарамастан, бастапқы талап қою қаралатын жердегі сотқа беріледі.

2. Бір жауапкерге бірнеше талап қою берілген кезде, егер даудың нысанасы немесе негізі соттың іс жүргізуінде жатқан істегі даудың нысанасына немесе негізіне байланысты болса, ал мұндай талап қоюлардың соттылығы соттың іс жүргізуінде жатқан істің соттылығын бұзбаса, сот оларды бір іс жүргізуге біріктіруге құқылы.

3. Қылмыстық істен туындайтын талап қоюды, егер ол қылмыстық іс бойынша жүргізілген кезде азаматтық талап қою ретінде мәлімделмеген немесе шешілмеген болса немесе, осы Кодекстің 23-бабының тоғызыншы бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, сот қараусыз қалдырса, бас бостандығынан айыруға сотталған адамға оның сотталғанға дейінгі тұрғылықты жері бойынша не талап қоюшының тұрғылықты немесе орналасқан жері бойынша азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарау үшін беріледі.

Есі дұрыс емес адамның қоғамға қауiптi іс-әрекетi туралы қылмыстық істен туындайтын талап қою, егер ол іс бойынша іс жүргізу кезінде азаматтық талап қою ретінде мәлімделмеген немесе шешілмеген болса немесе сот іс бойынша іс жүргізу кезінде оны қараусыз қалдырса, есі дұрыс емес адамның әрекетіне материалдық жауапты адамның тұрғылықты жері бойынша не талап қоюшының тұрғылықты немесе орналасқан жері бойынша азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарау үшін беріледі.

34-бап. Істі бір соттың іс жүргізуінен алып, басқа сотқа беру

1. Соттылық қағидалары сақтала отырып, соттың іс жүргізуіне қабылданған іс кейіннен ол басқа соттың соттылығына жатқызылса да, сот оны мәні бойынша шешуге тиіс.

2. Егер:

1) тұрғылықты жері бұрын белгісіз болған жауапкер істі өзінің тұрғылықты жері бойынша сотқа беру туралы өтінішхат берсе;

2) бір немесе бірнеше судьяға қарсылық білдірілгеннен кейін істі осы сотта қарау мүмкін болмаса;

3) істі осы сотта қарау кезінде оның іс жүргізуге соттылық қағидалары бұзыла отырып қабылданғаны анықталса;

4) осы Кодекстің 27-бабының үшінші бөлігінде көзделген негіздер туындаса;

5) осы Кодекстің 32-бабында көзделген негіздер туындаса;

6) осы Кодекстің 27-1 және 28-1-баптарында көзделген негіздер болса, сот істі басқа соттың қарауына береді.

3. Тараптардың істің осы соттың соттылығына жатпайтыны туралы арыздарын осы сот шешеді. Істі басқа сотқа беру туралы мәселе бойынша, сондай-ақ осы Кодекстің 27-1 және 28-1-баптарында көзделген жағдайларда ұйғарым шығарылады. Ұйғарымға апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады және ол шағым жасалуға, наразылық білдірілуге жатпайды.

4. Осы баптың екінші бөлігінің 2) тармақшасында көзделген жағдайларда істі оның соттылығын анықтау үшін жоғары тұрған сотқа беру туралы ұйғарым шығарылады. Істі басқа сотқа беру туралы мәселені жоғары тұрған соттың судьясы іске қатысатын адамдарға хабарламастан және сот отырысын өткізбестен жеке-дара қарайды. Қарау нәтижелері бойынша ұйғарым шығарылады, ол түпкілікті болып табылады және оған шағым жасауға, наразылық білдіруге жатпайды.

5. Істі бір соттан екінші сотқа беру – осы ұйғарымға шағым жасау мерзімі өткеннен кейін, ал шағым берілген жағдайда – шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы ұйғарым шығарылғаннан кейін жүргізіледі.

Екі тарап та сот айқындаған соттылықпен келіскен жағдайда, олардың жазбаша өтінішхаты бойынша істі бір соттан екінші сотқа беру ұйғарым шығарылғаннан кейін дереу жүргізіледі.

6. Соттар арасындағы соттылық туралы дауларды жоғары тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және ол шағым жасауға, наразылық білдіруге жатпайды.

Әртүрлі облыстарда, республикалық маңызы бар қалаларда және астанада орналасқан бірінші сатыдағы соттар арасындағы дауды Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты тиісті облыстық және оған теңестірілген соттың ұсынуы бойынша шешеді.

Ескерту. 34-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

4-тарау. СОТТЫҢ ҚҰРАМЫ, ҚАРСЫЛЫҚ БІЛДІРУЛЕР

35-бап. Соттың құрамы

1. Соттың атынан әрекет ететін судья бірінші сатыдағы сотта азаматтық істерді жеке-дара қарайды және шешеді.

2. Алып тасталды – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
3. Алып тасталды – ҚР 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

3-1. Осы Кодекстің 27-1-бабында көзделген азаматтық істерді судья бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша облыстық және оған теңестірілген сотта жеке-дара қарайды және шешеді.

Осы Кодекстің 28-1-бабында көзделген азаматтық істерді судья бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында жеке-дара қарайды және шешеді.

4. Істерді апелляциялық сатыдағы сотта қарауды соттың алқалы құрамы облыстық және оған теңестірілген сот судьяларының тақ санында (кемінде үш) жүргізеді, олардың біреуі төрағалық етуші болып табылады не судья осы Кодекстің 402-бабына сәйкес жеке-дара жүргізеді.

5. Істерді кассациялық сатыдағы сотта қарауды Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты судьяларының тақ санында (кемінде үш) сот алқасы төрағасының не оның тапсыруы бойынша судьялардың біреуінің төрағалық етуімен соттың алқалы құрамы жүргізеді.

6. Кассациялық саты сотының қаулыларын қайта қарау бойынша істерді қарауды Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының немесе оның тапсыруы бойынша судьялардың біреуінің төрағалық етуімен тақ санды (кемінде жеті) судьялар алқалы құрамда жүргізеді.

7. Нақты істі қарау үшін соттың құрамы оны қалыптастыруға сот талқылауының нәтижесіне мүдделі тұлғалардың ықпалын болдырмайтын тәртіппен судьялардың жүктемесі мен мамандануы ескеріле отырып, оның ішінде автоматтандырылған ақпараттық жүйе пайдаланыла отырып қалыптастырылады.

8. Бір судья немесе сот құрамы қарауды бастаған істі сол судья немесе сот құрамы қарауға тиіс.

Қазақстан Республикасы азаматының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімін, сот арқылы банкроттық рәсімін, заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді оңалту рәсімін және олардың банкроттығы рәсімін қолдану туралы шешім шығарған судья, соттылығы осы Кодекстің 31-бабында белгіленген даулар бойынша істерді қоспағанда, Қазақстан Республикасы азаматының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімі, сот арқылы банкроттық рәсімі, заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді оңалту рәсімі және олардың банкроттығы рәсімі шеңберінде туындайтын даулар бойынша, оның ішінде борышкер жасасқан мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы, борышкердің мүлкін қайтару туралы, қаржы басқарушысының, оңалтуды немесе банкроттықты басқарушының талап қоюлары бойынша дебиторлық берешекті өндіріп алу туралы істерді қарайды.

9. Судьяны немесе судьялардың біреуін ауыстыру:

1) осы Кодексте белгіленген тәртіппен мәлімделген және қанағаттандырылған судья өздігінен бас тартқан немесе қарсылық білдірген;

2) ауруына, демалысына, оқуда болуына, қызметтік іссапарда болуына орай судья ұзақ уақыт болмаған;

3) егер тараптар арасында медиация өткізу кезінде келісімге қол жеткізілмесе және тараптардың істі осы судьяның қарауына келісімі болмаған жағдайда мүмкін болады.

10. Судьяны ауыстыру оның өкілеттіктері заңда белгіленген негіздер бойынша тоқтатылған немесе тоқтатыла тұрған жағдайларда да жүргізіледі.

11. Судья істі қарау процесінде ауыстырылған жағдайда сот талқылауы басынан бастап жүргізілуге тиіс. Кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда процестік әрекеттерді өзара алмасу тәртібімен бір судьяның орнына басқа судьяның жасауы, оның ішінде талап қоюды немесе арызды қабылдауы және іс бойынша іс жүргізуді қозғауы, талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды қарауы, сот талқылауын кейінге қалдыруы судьяны ауыстыру болып табылмайды.

Ескерту. 35-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 290-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 291-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 179-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

36-бап. Соттың алқалы құрамының мәселелерді шешу тәртібі

1. Істерді соттың алқалы құрамы қараған және шешкен кезде барлық судьялар тең құқықтарды пайдаланады. Істі соттың алқалы құрамы қараған және шешкен кезде туындайтын барлық мәселелерді судьялар көпшілік дауыспен шешеді. Әрбір мәселені шешкен кезде судьялардың ешқайсысы дауыс беруден қалыс қалуға құқылы емес.

2. Төрағалық етуші ұсыныстар енгізеді, өз пікірін айтады және соңғы болып дауыс береді.

3. Көпшіліктің шешімімен келіспеген судья осы шешімге қол қоюға міндетті және өзінің ерекше пікірін жазбаша түрде баяндай алады, ол мөр басылып жабылған конвертте іске қоса тіркеледі. Кассациялық сатыдағы сот осы істі қарау кезінде ерекше пікірмен танысуға құқылы. Судьяның ерекше пікірінің бар екендігі туралы іске қатысатын адамдарға хабарланбайды, ерекше пікір сот отырысы залында жария етілмейді.

37-бап. Судьяның істі қарауға және шешуге қайта қатысуына жол берілмейтіндігі

1. Бірінші сатыдағы сотта азаматтық істі қарауға және шешуге қатысқан судья осы істі бірінші сатыдағы сотта, сондай-ақ апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттарда қайта қарауға, сол сияқты өзінің қатысуымен қабылданған шешімнің күші жойылған жағдайда, істі жаңадан қарауға қатыса алмайды.

2. Апелляциялық сатыдағы сотта істі қарауға қатысқан судья осы істі бірінші, кассациялық сатылардағы соттарда қарауға, сол сияқты өзінің қатысуымен қабылданған сот актісінің күші жойылған жағдайда істі апелляциялық сатыдағы сотта жаңадан қарауға қатыса алмайды.

3. Кассациялық сатыдағы сотта істі қарауға қатысқан судья дәл осы істі бірінші, апелляциялық сатылардағы соттарда қарауға, сол сияқты өзінің қатысуымен қабылданған сот актісінің күші жойылған жағдайда істі кассациялық сатыдағы сотта жаңадан қарауға қатыса алмайды.

38-бап. Судьяға қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту)үшін негіздер

1. Судья, егер ол:

1) осы істі осының алдында қараған кезде медиацияны жүргізген судья, прокурор, куә, сарапшы, маман, аудармашы, консультант, тараптың немесе үшінші тұлғаның өкілі, сот отырысының хатшысы, сот орындаушысы ретінде қатысқан болса;

2) іске қатысатын адамдардың немесе олардың өкілдерінің бірінің туысы, жұбайы (зайыбы) немесе жекжаты болса;

3) істің нәтижесіне жеке өзі, тікелей немесе жанама түрде мүдделі болса не, егер оның бейтараптығына негізді күмән тудыратын өзге де мән-жайлар болса, істі қарауға және шешуге қатыса алмайды және оған қарсылық білдірілуге (өздігінен бас тартуға) тиіс.

2. Істі қарайтын соттың алқалы құрамына өзара туыс, ерлі-зайыптылар немесе жекжаттар болып табылатын судьялар кіре алмайды.

Ескерту. 38-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

39-бап. Прокурорға, сарапшыға, маманға, аудармашыға, консультантқа, сот отырысының хатшысына қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) үшін негіздер

Ескерту. 39-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 02.04.2019 № 241-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Осы Кодекстің 38-бабы бірінші бөлігінің 2), 3) тармақшаларында көрсетілген қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) үшін негіздер істі қарауға және шешуге қатысатын прокурорға, сот отырысының хатшысына, маманға, аудармашыға, консультантқа, сарапшыға да қолданылады.

2. Сарапшы, маман, аудармашы бұдан басқа, егер:

1) ол іске қатысатын адамдарға немесе олардың өкілдеріне қызмет бабымен немесе өзгедей тәуелді болса немесе тәуелділікте болып келсе;

2) ол ревизия немесе тексеру жүргізіп, оның нәтижелері сотқа жүгіну үшін негіз болса не осы азаматтық істі қарау кезінде пайдаланылса;

3) оның құзыретіне жатпайтындығы анықталса, оның ішінде іс үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау оның арнайы білімдерінің шегінен шықса, соттың істі қарауына және шешуіне қатыса алмайды.

3. Прокурордың, маманның, аудармашының, консультанттың, сот отырысы хатшысының істі мұның алдында қараған және сот шешкен кезде тиісінше прокурор, маман, аудармашы, консультант, сот отырысының хатшысы ретінде қатысуы оларға қарсылық білдіру үшін негіз болып табылмайды. Адамның іске сарапшы ретінде алдыңғы қатысуы, оның қатысуымен жүргізілген сараптамадан кейін сараптама қайта тағайындалатын жағдайларды қоспағанда, іс бойынша қосымша сараптама жүргізуді оған тапсыруды болдырмайтын мән-жай болып табылмайды.

Ескерту. 39-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 02.04.2019 № 241-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

40-бап. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арыз

1. Осы Кодекстің 38, 39-баптарында көрсетілген мән-жайлар болған кезде судья, прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, консультант, сот отырысының хатшысы өздігінен бас тартуды мәлімдеуге міндетті. Іске қатысатын адамдар сол негіздер бойынша қарсылық білдіруге тиіс.

2. Қарсылық білдірудің (өздігінен бас тартудың) уәжі көрсетілуге және ол істі мәні бойынша қарау басталғанға дейін жазбаша түрде мәлімделуге тиіс. Істі қарау барысында қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) негізі сотқа немесе қарсылық білдіруді (өздігінен бас тартуды) мәлімдеген адамға істі қарау басталғаннан кейін белгілі болған жағдайда, қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арыз берілуі мүмкін.

3. Бұрын мәлімделген негіздер бойынша судьяға қарсылық білдіруге қайтадан арыз беруге жол берілмейді.

4. Судьяның осы Кодекстің 38-бабы бірінші бөлігінің 1), 2) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша мәлімдеген өздігінен бас тартуы оны қанағаттандыру үшін сөзсіз негіз болып табылады.

Ескерту. 40-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

41-бап. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арызды қарау тәртібі

1. Сот отырысында прокурорға, сот отырысының хатшысына, маманға, сарапшыға, аудармашыға, консультантқа мәлімделген қарсылық білдіруді (өздігінен бас тартуды) сот сол сот отырысында қарайды және шешеді.

Сот отырысынан тыс мәлімделген жазбаша қарсылық білдіруді (өздігінен бас тартуды) судья тараптарға хабарламастан, ол түскен күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей ал қосымша мән-жайларды анықтау қажет болған кезде – келесі сот отырысында қарайды.

2. Бірінші сатыдағы соттың судьясына мәлімделген қарсылық білдіруді (өздігінен бас тартуды) осы соттың төрағасы немесе басқа судьясы тараптарға хабарламастан, мәлімделген күнінен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей, ал олар болмаған жағдайда – тиісті облыстық және оған теңестірілген соттың судьясы келіп түскен күнінен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей қарайды және шешеді.

3. Апелляциялық сатыдағы соттың судьясына мәлімделген қарсылық білдіруді (өздігінен бас тартуды) апелляциялық саты сотының төрағасы тараптарға хабарламастан жеке-дара, мәлімделген күнінен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде, ал ол болмаған кезде – осы апелляциялық сатының басқа судьясы қарайды және шешеді.

4. Істі соттың алқалы құрамы қараған кезде судьялардың біріне мәлімделген қарсылық білдіруді (өздігінен бас тартуды) соттың алқалы құрамының басқа судьялары қарайды. Сот мәлімделген қарсылық білдіру бойынша іске қатысатын адамдардың пікірін, егер қарсылық білдірілген судьяның түсініктеме бергісі келсе, оның пікірін тыңдайды. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) мәлімделген судьяның қатысуынсыз шешіледі. Қарсылық білдіруді (өздігінен бас тартуды) жақтаған және оған қарсы берілген дауыстар саны тең болған жағдайда қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) қанағаттандырылды деп есептеледі.

5. Істі сот отырысында қарайтын соттың алқалы құрамының екі және одан да көп судьясына немесе барлық судьяларына мәлімделген қарсылық білдіруді (өздігінен бас тартуды) нақ сол сот толық құрамда қарапайым көпшілік дауыспен шешеді.

6. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арыз қабылданбаған кезде істі қарауды және шешуді сол сот отырысында соттың сол құрамы жалғастырады.

7. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арыз қанағаттандырылған жағдайда істі қарау кейінге қалдырылады. Істің жаңа сот отырысында қаралатын уақыты мен орны туралы іске қатысатын адамдар мен олардың өкілдеріне хабарланады.

8. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арызды қарау нәтижелері бойынша соттың ұйғарымы шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды. Ұйғарыммен келіспеу туралы дәлелдер апелляциялық шағымға, прокурордың апелляциялық өтінішхатына, сот актісін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы өтінішхатқа немесе кассациялық наразылыққа енгізілуі мүмкін.

Ескерту. 41-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

42-бап. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арызды қанағаттандырудың салдарлары

1. Істі аудандық немесе оған теңестірілген сотта жеке-дара қарап жатқан судьяға қарсылық білдірілген (өздігінен бас тартылған) жағдайда бұл істі сол сотта басқа судья қарайды. Егер іс жүргізуінде іс жатқан сотта судьяны ауыстыру мүмкін болмаса, іс жоғары тұрған сот арқылы бірінші сатыдағы басқа сотқа беріледі.

2. Істі облыстық немесе оған теңестірілген сотта, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында қарау кезінде судьяға қарсылық білдірілген (өздігінен бас тартылған) не соттың бүкіл құрамына қарсылық білдірілген жағдайда істі сол сотта басқа судья немесе судьялардың басқа құрамы қарайды.

3. Егер облыстық немесе оған теңестірілген сотта өздігінен бас тартулар немесе қарсылық білдірулер қанағаттандырылғаннан кейін осы істі қарау үшін жаңа сот құрамын құру мүмкін болмаса, іс қаралатын сотты анықтау үшін іс Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына берілуге тиіс.

5-тарау. ІСКЕ ҚАТЫСАТЫН АДАМДАР

43-бап. Іске қатысатын адамдардың құрамы

1. Тараптар; үшінші тұлғалар; прокурор; мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар немесе осы Кодекстің 55 және 56-баптарында көзделген негіздер бойынша процеске кіретін азаматтар; осы Кодекстің 302-бабында санамаланған сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істер бойынша мәлімдеушілер мен өзге де мүдделі адамдар іске қатысатын адамдар деп танылады.

2. Іске қатысатын адамдардың құрамы тараптар мен іске қатысатын басқа да тұлғалар талаптарының, қарсылықтарының нысанасы мен негіздерінің және қолданылуға тиіс заңдардың мазмұнымен айқындалады.

44-бап. Азаматтық процестік құқық қабілеттілігі

Азаматтық процестік құқықтар мен міндеттерге ие болу қабілеттілігі (азаматтық процестік құқық қабілеттілігі) барлық азаматтар және материалдық құқық субъектілері болып табылатын заңды тұлғалар үшін бірдей шамада танылады.

45-бап. Азаматтық процестік әрекетке қабілеттілігі

1. Сотта өздерінің әрекеттерімен өз бетінше өз құқықтарын жүзеге асыру және міндеттерін орындау қабілеттілігі (азаматтық процестік әрекет қабілеттілігі) он сегіз жасқа толған азаматтарға, заңды тұлғаларға толық көлемде тиесілі болады.

2. Он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың, сондай-ақ әрекетке қабілеттілігі шектеулі деп танылған азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта олардың ата-аналары немесе өзге де заңды өкілдері қорғайды. Сот осындай істерге қатысуға кәмелетке толмағандардың өздерін немесе әрекетке қабілеттілігі шектеулі деп танылған азаматтарды тартуға міндетті. Кәмелетке толмағандардың немесе әрекетке қабілеттілігі шектеулі деп танылған азаматтардың заңды өкілдерінің өтінішхаты бойынша сот іске қатысуға прокурорды тарта алады.

3. Он төрт жасқа толмаған кәмелетке толмағандардың, сондай-ақ әрекетке қабілетсіз деп танылған азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта олардың заңды өкілдері, прокурор қорғайды.

4. Заңда көзделген жағдайларда, он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың азаматтық, отбасылық, еңбек, кооперативтік және өзге де құқықтық қатынастардан және алған жалақысына немесе кәсіпкерлік қызметтен түскен табыстарына иелік етуге байланысты мәмілелерден туындайтын істер бойынша өз құқықтары мен заңды мүдделерін сотта жеке өзі қорғауға құқығы бар.

5. Заңда көзделген негіздер бойынша эмансипацияланған кәмелетке толмағандар эмансипация кезінен бастап толық процестік қабілеттілікке ие болады.

6. Сот осы баптың төртінші және бесінші бөліктерінде көрсетілген кәмелетке толмағандардың заңды өкілдерін оларға көмек көрсету үшін өз қалауы бойынша іске қатыстыруға құқылы.

46-бап. Іске қатысатын адамдардың құқықтары мен міндеттері

1. Іске қатысатын адамдардың іс материалдарымен танысуға, олардан үзінді көшірмелер жазып алуға және көшірмелер түсіруге; қарсылықтарын мәлімдеуге; дәлелдемелерді табыс етуге және оларды зерттеуге қатысуға; іске қатысатын басқа да тұлғаларға, куәларға, сарапшылар мен мамандарға сұрақтар қоюға; өтінішхаттар, оның ішінде талап қоюды қамтамасыз ету бойынша шаралар қолдану туралы, дәлелдемелерді қамтамасыз ету бойынша, қосымша дәлелдемелерді талап ету туралы, татуластыру рәсімдерін қолдану туралы өтінішхаттар беруге; сотқа ауызша және жазбаша түсініктемелер беруге; сот процесі барысында туындайтын барлық мәселелер бойынша өз дәлелдерін келтіруге; іске қатысатын басқа да адамдардың өтінішхаттары мен дәлелдеріне қарсы болуға; сот жарыссөздеріне қатысуға; сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған жазбаша ескертпелер беруге; соттың шешімдеріне, ұйғарымдары мен қаулыларына шағым жасауға; Қазақстан Республикасының азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңнамасында берілген басқа да процестік құқықтарды пайдалануға құқығы бар. Олар басқа адамдардың құқықтарын теріс пайдаланбай, олардың мүдделерін бұзбай, өздеріне тиесілі барлық процестік құқықтарды адал пайдалануға тиіс және істерді қарау мен шешу мерзімдерін қасақана созып жіберуге жол бермеуге тиіс.

Іске қатысу осы Кодексте белгіленген жағдайларда және тәртіппен техникалық байланыс құралдары пайдаланыла отырып қамтамасыз етілуі мүмкін.

1-1. Іске қатысатын, есту және (немесе) көру қабілеті бойынша мүгедектігі бар, сөйлеу қабілетінен толық айырылған адамдар осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген құқықтарды аудармашы көрсететін қызметтердің көмегімен, сондай-ақ сурдотехникалық, тифлотехникалық құралдарды қолдана отырып пайдалануға құқылы.

2. Іске қатысатын адамдар істің нақтылы мән-жайлары туралы сотқа толық әрі шынайы түрде мәлімдеуге, сөз сөйлеуге немесе сотқа екінші тарап растаған фактілерді теріске шығаратын жазбаша құжаттар ұсынуға міндетті. Іске қатысатын адамдардың процестік міндеттерін орындамауы осы Кодексте көзделген процестік салдардың туындауына әкеп соғады.

3. Корпоративтік дауға қатысатын тараптар әрбір нақты құжатты көрсетпестен, бір-бірінен және куәлардан іс үшін маңызы бар құжаттарды сұратуға құқылы.

Тараптар мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын құжаттарды бір-бірінен және куәлардан сұрата алмайды.

4. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көрсетілген әрекеттер жазбаша нысандағы не электрондық құжат нысанындағы арыздар мен өтінішхаттарды, құжаттарды беру арқылы жасалуы мүмкін.

Ескерту. 46-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 27.02.2017 № 49-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.04.2019 № 241-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

47-бап. Тараптар

1. Талап қоюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады.

Өздерінің бұзылған немесе даулы құқықтары мен бостандықтарын, заңды мүдделерін қорғап талап қою берген немесе осы Кодексте көзделген тәртіппен өзге де тұлғалар оларды қорғап талап қою берген азаматтар мен заңды тұлғалар талап қоюшылар болып табылады.

Өздеріне талап қою берілген азаматтар мен заңды тұлғалар жауапкерлер болып табылады.

2. Заңда көзделген жағдайларда, заңды тұлғалар болып табылмайтын ұйымдар да тараптар болуы мүмкін.

3. Басқа тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін заң бойынша сотқа жүгінуге құқығы бар тұлғалардың арызы бойынша өз мүддесінде іс басталған тұлғаға сот туындаған процесс туралы хабарлайды және ол оған талап қоюшы ретінде қатысады.

4. Азаматтық процесте мемлекет тарап болуы мүмкін.

5. Тараптар процестік құқықтарын тең иеленеді және олардың бірдей процестік міндеттері болады.

48-бап. Талап қоюдың негізін немесе нысанасын өзгерту, талап қоюдан бас тарту, талап қоюды тану, татуласу келісімі, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім

1. Талап қоюшы талап қоюдың негізін немесе нысанасын өзгертуге, талап қою талаптарының мөлшерін көбейтуге немесе азайтуға немесе талап қоюдан бас тартуға құқылы, жауапкер талап қоюды тануға құқылы, тараптар істі осы Кодекстің 169, 170, 171-баптарында және 17-тарауында көзделген қағидалар бойынша татуласу келісімімен немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен не дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісіммен аяқтай алады.

2. Сот өз бастамасы бойынша талап қою нысанасын немесе негізін өзгертуге құқылы емес. Егер бұл әрекеттер заңға қайшы келсе немесе қандай да біреудің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзса, сот талап қоюшының талап қоюдан бас тартуын, жауапкердің талап қоюды тануын қабылдамайды және тараптардың татуласу келісімін немесе тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін не дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімін бекітпейді.

3. Талап қоюдың негізі немесе нысанасы өзгерген, талап қою талаптарының мөлшері ұлғайған немесе азайған кезде істерді қарау мерзімінің өтуі бастапқы талап қойылған күннен бастап есептеледі.

49-бап. Бірнеше талап қоюшының немесе жауапкердің іске қатысуы

1. Бірнеше талап қоюшы бірлесіп бір немесе бірнеше жауапкерге талап қою беруі мүмкін. Талап қоюшылардың немесе жауапкерлердің әрқайсысы екінші тарапқа қатысты процесте дербес әрекет етеді. Тараптар іс жүргізуді тиісінше тең талап қоюшылардың немесе тең жауапкерлердің біреуіне сенімхат негізінде тапсыра алады.

2. Егер:

1) бірнеше талап қоюшының немесе бірнеше жауапкердің ортақ құқықтары мен міндеттері даудың нысанасы болып табылса;

2) бірнеше талап қоюшының немесе бірнеше жауапкердің құқықтары мен міндеттерінің негізі бір болса;

3) бірнеше талап қоюшының немесе бірнеше жауапкердің біртекті (ұқсас) құқықтары мен міндеттері даудың нысанасы болып табылса, іске бірнеше талап қоюшының немесе жауапкердің қатысуына жол беріледі.

50-бап. Тиісті емес жауапкерді ауыстыру

1. Істі бірінші сатыдағы сотта мәні бойынша қарау басталғанға дейін жауапкерді ауыстыруға жол беріледі. Сот талап қою бойынша жауап беруге тиісті емес тұлғаға талап қою беріліп отырғанын анықтап, істі тоқтатпай, талап қоюшының өтінішхаты бойынша тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен ауыстыра алады. Тиісті емес жауапкерді ауыстырғаннан кейін істі дайындау және оны сот отырысында қарау басынан бастап жүргізіледі. Істі қарау мерзімі істі сот талқылауына дайындау аяқталған күннен бастап есептеледі.

2. Егер талап қоюшы тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен ауыстыруға келіспесе, сот істі берілген талап қою бойынша қарайды және шешеді.

51-бап. Даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар

1. Даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар бір немесе екі тарапқа да талап қою арқылы істі сот талқылауына дайындау аяқталғанға дейін процеске кірісе алады. Олар барлық құқықтарды пайдаланады және талап қоюшының барлық міндеттерін орындайды.

2. Сот істі сот талқылауына дайындау кезінде және қойылып отырған талаптар үшінші тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғауы мүмкін екендігі туралы анық деректер болған кезде көрсетілген тұлғаларға осындай арыздың қабылданғаны туралы хабарлайды.

3. Егер үшінші тұлға іске қатысу немесе бірінші сатыдағы сотта дербес талап қою құқығын іске асырмаса, сот істі талап қоюшының қойған талабы бойынша қарайды және шешеді.

52-бап. Даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар

1. Даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар, егер іс тараптардың біреуіне қатысты олардың құқықтарына немесе міндеттеріне әсер етуі мүмкін болса, бірінші сатыдағы сот іс бойынша шешім шығарғанға дейін талап қоюшының немесе жауапкердің жағында процеске кірісе алады. Олар тараптардың және іске қатысатын басқа да тұлғалардың өтінішхаты бойынша немесе соттың бастамасы бойынша іске қатысуға тартылуы мүмкін.

2. Сот істі сот талқылауына дайындаған және қойылған талаптар үшінші тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғауы мүмкін екендігі туралы анық деректер болған кезде көрсетілген тұлғаларға осындай арыздың қабылданғаны туралы хабарлайды.

Даудың нысанасына дербес талабын мәлімдемейтін үшінші тұлғаның іске кірісуі туралы шешімді сот істі сот талқылауына дайындау сатысында қабылдайды, бұл туралы істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда немесе сот отырысында ұйғарыммен көрсетіледі, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі.

3. Дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар процестік құқықтарды пайдаланады және өзі қай тараптың жағында қатысса, сол тараптың процестік міндеттерін атқарады. Көрсетілген тұлғалар талап қоюдың негізін немесе нысанасын өзгертуге, талаптардың мөлшерін ұлғайтуға немесе азайтуға, талап қоюдан бас тартуға, талап қоюды тануға, татуласу келісімін немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім не дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасуға, қарсы талап беруге, соттың шешімін мәжбүрлеп орындатуды талап етуге құқылы емес.

Дербес талабын мәлімдемейтін үшінші тұлға іске кіріскен кезде осы тұлғаға іс материалдарымен, оның ішінде іске қатысатын адамдардың бұрын берген түсініктемелерімен танысу мүмкіндігі беріле отырып, істі қарау жалғастырылады.

53-бап. Процестік құқық мирасқорлығы

1. Даулы немесе сот шешімімен белгіленген құқықтық қатынастардан тараптардың біреуі шығып қалған жағдайда (адамның қайтыс болуы, заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы, таратылуы, талапты басқаға беру, борышты аудару және даулы материалдық құқықтық қатынастардағы тұлғалардың басқа да ауысу жағдайлары) сот сол тарапты оның құқық мирасқорымен ауыстыруға жол береді. Құқық мирасқорлығы процестің кез келген сатысында мүмкін болады.

2. Құқық мирасқоры процеске кіріскенге дейін жасалған барлық әрекеттер құқық мирасқорын ауыстырған тұлға үшін қаншалықты міндетті болса, құқық мирасқоры үшін сондай шамада міндетті болады.

3. Бірінші және апелляциялық сатылардағы соттарда істі қарау кезінде тараптардың біреуі шығып қалған жағдайда іс бойынша іс жүргізу осы Кодекстің 272-бабы бірінші бөлігінің 1) тармақшасына сәйкес тоқтатыла тұрады.

4. Кассациялық сатыдағы сотта сот актілерін қайта қарау сатысында тараптардың біреуі шығып қалған жағдайда, шығып қалған тараптың және іске қатысатын басқа да тұлғалардың сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхаты қараусыз қалдырылады. Құқық мирасқоры өтінішхатты қайта беруі мүмкін.

Прокурордың бастамасы бойынша наразылық келтіру жағдайларынан басқа, егер наразылық шығып қалған тараптың, іске қатысатын басқа да тұлғаның өтінішхаты бойынша келтірілсе, ол қараусыз қалдыруға жатады.

5. Құқық мирасқорының, прокурордың сот актілеріне шағым жасауға, наразылық білдіруге арналған мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішхаттарын кассациялық сатыдағы сот осы Кодексте белгіленген тәртіппен қарайды.

54-бап. Прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы

1. Азаматтық істер бойынша заңды күшіне енген сот актілерінің заңдылығына мемлекет атынан жоғары қадағалауды Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры тікелей де, өзіне бағынысты прокурорлар арқылы да жүзеге асырады.

2. Прокурор осы Кодексте көзделген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін процеске кірісуге құқылы.

Мемлекет мүдделерін қозғайтын істер бойынша, қоғамдық мүдделерді немесе өздерін өз бетінше қорғай алмайтын азаматтарды қорғау талап етілгенде, сондай-ақ прокурордың қатысу қажеттігін сот танығанда прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы міндетті.

Прокурордың көрсетілген өкілеттіктері тиісті ақпаратты соттың интернет-ресурсында орналастыру арқылы қарауға тағайындалған істердің барлығы туралы соттың уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етіледі.

3. Прокурор:

1) физикалық, психикалық және өзге де мән-жайларға байланысты өз бетінше құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асыра алмайтын тұлғалардың;

2) шектелмеген тұлғалар тобының;

3) адамдардың, қоғамның және мемлекеттің, егер бұл адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының қауіпсіздігі үшін орны толмас салдарларды болғызбау үшін қажет болса, бұзылған құқықтарын қалпына келтіру және мүдделерін қорғау үшін заңнамаға сәйкес сотқа талап қоюмен, арызбен жүгінуге құқылы.

Прокурор квазимемлекеттік сектор, ірі кәсіпкерлік субъектілерінің, оның ішінде мемлекеттік қолдау алған банктердің бұзылған құқықтарын қалпына келтіру және мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінуге, сондай-ақ квазимемлекеттік сектор, ірі кәсіпкерлік субъектілері, оның ішінде мемлекеттік қолдау алған банктер жасаған мәмілелерді жарамсыз деп тану және мәмілелердің жарамсыздығы салдарын қолдану туралы; олардың мүлкін өзгенің заңсыз иеленуінен талап етіп алу туралы; квазимемлекеттік сектор, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне, оның ішінде мемлекеттік қолдау алған банктерге келтірілген залалды өтеу туралы; квазимемлекеттік сектор, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне, оның ішінде мемлекеттік қолдау алған банктерге қатысты органдардың шешімдеріне дау айту туралы талап қою беруге құқылы.

3-1. Осы баптың үшінші бөлігінде көзделген жағдайларда, прокурор талап қоюды сотқа мүдделі тұлғаның өтінуі мен арызына қарамастан беруі мүмкін.

4. Егер талап қоюшы прокурор мәлімдеген талапты қолдамаса, егер үшінші тұлғалардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері қозғалмаса, онда сот талап қоюды қараусыз қалдырады.

5. Талап қоюды берген прокурор "Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген жағдайларды қоспағанда, татуласу келісімін, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді және дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді жасасу құқығынан басқа, барлық процестік құқықтарды пайдаланады, сондай-ақ онда талап қоюшының барлық процестік міндеттері болады. Прокурордың басқа тұлғаның мүдделерін қорғау үшін берілген талап қоюдан бас тартуы осы тұлғаны ол "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) талаптарына сәйкес мемлекеттік бажды төлегеннен кейін істі мәні бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.

6. Сот қарайтын дауда прокуратура органдарының мүдделерін талап қоюшы немесе жауапкер ретінде білдіретін прокурор тараптың процестік құқықтары мен міндеттерін пайдаланады.

Ескертпе. Сотқа осы баптың үшінші бөлігі 3) тармақшасының екінші абзацында көзделген прокурордың талап қоюы, арыздары "Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Қазақстан Республикасының Заңында айқындалған субъектілерге және (немесе) олардың үлестес тұлғаларына қатысты не активтерді қайтару жөніндегі уәкілетті органның Қазақстан Республикасының заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы заңнамасына сәйкес активтерді іздеу және қайтару жөніндегі шараларды жүзеге асыруына байланысты өзге де тұлғаларға қатысты беріледі.

Ескерту. 54-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 12.07.2023 № 23-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

55-бап. Басқа тұлғалардың құқықтарын, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін сотқа жүгіну

1. Заңда көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар немесе азаматтар, Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл сотқа басқа тұлғалардың өтініші бойынша олардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, сол сияқты қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін талап қойып, жүгіне алады.

2. Әрекетке қабілетсіз азаматтың мүдделерін қорғау үшін мүдделі тұлғаның өтінішіне қарамастан талап қою берілуі мүмкін.

3. Бөгде мүдделерді қорғау үшін талап қойған адамдар барлық процестік құқықтарды пайдаланады және талап қоюдан бас тарту, татуласу келісімін, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім және дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасу құқығынан басқа, талап қоюшының барлық процестік міндеттерін атқарады.

4. Егер өз мүддесінде іс қозғалған тұлға мәлімделген талапты қолдамаса, егер үшінші тұлғалардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері қозғалмаса, сот талап қоюды қараусыз қалдырады.

Ескерту. 55-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.12.2021 № 91-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

56-бап. Мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының іс бойынша қорытынды беру үшін процеске қатысуы

1. Заңда көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары өз бастамасы бойынша, іске қатысатын адамдардың өтінішхаты бойынша, сондай-ақ соттың бастамасы бойынша іс бойынша жазбаша қорытынды беру үшін процеске кірісе алады.

Қорытынды ұсыну талап етілетін мәселелер мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жіберіледі.

2. Қорытынды осы органдарға азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау жөнінде жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында және мемлекеттік органның немесе жергілікті өзін-өзі басқару органының құзыреті шегінде беріледі және іс материалдарына қоса тіркеледі.

Мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары қорытындысының күні бұрын белгіленген күші болмайды. Соттың қорытындымен келіспегені туралы сот шешімінде көрсетілуге тиіс.

3. Осы бапта көрсетілген органдар өз өкілдері арқылы осы Кодекстің 46-бабында көзделген іске қатысатын адамдардың барлық құқықтарын пайдаланады.

Ескерту. 56-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 02.04.2019 № 241-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

5-1 тарау. Істі қарауға қатысатын өзге адамдар

Ескерту. Кодекс 5-1-тараумен толықтырылды - ҚР 02.04.2019 № 241-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

56-1-бап. Консультант

1. Істі қалыптастыруды қамтамасыз ететін, судьяның сот процесін дайындауға және ұйымдастыруға бағытталған заңды тапсырмаларын орындайтын мемлекеттік қызметші консультант болып табылады.

2. Консультант:

1) азаматтық іс материалдарының жүргізілуін және тиісінше ресімделуін қамтамасыз етуге;

2) істі мәні бойынша шешетін сот актілерін қоспағанда, судьяның тапсырмасы бойынша процестік құжаттардың жобаларын дайындауға;

3) соттың ұйғарымдарын орындау бойынша сұрау салуларды жіберуге және басқа да әрекеттерді жасауға;

4) іске қатысатын адамдарды істің материалдарымен таныстыруға, осы Кодексте көзделген жағдайларда оларға сот актілерінің және басқа да құжаттардың көшірмелерін жіберуге;

5) осы Кодексте белгіленген талаптарды сақтай отырып, істі апелляциялық сатыға жіберуге;

6) істі архивке беруді қамтамасыз етуге;

7) судьяның тапсырмасы бойынша сот процесін дайындауға және ұйымдастыруға бағытталған өзге де әрекеттерді жасауға міндетті.

3. Консультант өз өкілеттіктерін іске асыру кезінде сот төрелігін жүзеге асыру жөніндегі функцияны орындауға, іске қатысатын адамдардың құқықтары мен міндеттерінің туындауына, өзгеруіне не тоқтатылуына әкеп соғатын әрекеттерді жасауға, процестік құжаттардың жобаларын дайындаумен, жабық сот отырысына қатысумен байланысты өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы мәліметтерді, сондай-ақ мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын кез келген мәліметтерді жария етуге құқылы емес.

Консультант судьяның тапсырмасы бойынша сот отырысы хатшысының өкілеттігін жүзеге асыра алады.

56-2-бап. Сот отырысының хатшысы

1. Сот отырысының хаттамасын жүргізетін, сондай-ақ сот отырысын аудио-, бейнетіркеуді жүргізетін мемлекеттік қызметші сот отырысының хатшысы болып табылады.

2. Сот отырысының хатшысы:

1) оның хаттама жасауды қамтамасыз етуі қажет болатын барлық уақытта сот отырысының залында болуға және төрағалық етушінің рұқсатынсыз сот отырысынан шығып кетпеуге;

2) соттың әрекеттері мен шешімдерінің, сот отырысына қатысатын барлық адамның өтінішхаттарының, қарсылықтарының, түсініктемелерінің, сондай-ақ сот отырысының хаттамасында көрсетілуге жататын басқа да мән-жайлардың хаттамаға толық және анық бекітілуін қамтамасыз етуге;

3) сот отырысының хаттамасын осы Кодексте көзделген мерзімдерде және қағидалар бойынша жазбаша немесе электрондық нысанда жасауға;

4) төрағалық етушінің заңды өкімдеріне бағынуға;

5) өзінің жабық сот отырысына қатысуына байланысты белгілі болған мән-жайлар туралы мәліметтерді, сондай-ақ мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын кез келген мәліметтерді жария етпеуге;

6) сот приставы болмаған кезде сот залында тәртіпті қамтамасыз етуге;

7) осы Кодексте белгіленген өзге де талаптарды орындауға міндетті.

56-3-бап. Сот приставы

1. Мемлекеттік қызметте тұратын, өзіне заңмен жүктелген міндеттерді орындайтын лауазымды адам сот приставы болып табылады.

2. Сот приставы сот отырысы кезінде залда қоғамдық тәртіпті сақтайды, сотқа процестік әрекеттерді орындауда жәрдемдеседі, соттарда судьялар мен процеске өзге де қатысушыларды күзетуді жүзеге асырады, төрағалық етушінің өкімдерін орындайды, өзіне заңмен жүктелген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Ескерту. 5-1-тарау 56-3-баппен толықтырылды – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

56-4-бап. Аудармашы

1. Аударма жасау үшін білуі қажет тілдерді, оның ішінде ымдау тілін және (немесе) Брайль әліпбиін меңгерген және іске қатысатын адам, сондай-ақ куә, сарапшы, маман іс бойынша іс жүргізілетін тілді білмеген жағдайларда, сол сияқты жазбаша құжаттарды аудару үшін процестік әрекеттерге қатысуға тартылған, іске мүдделі емес адам аудармашы ретінде шақырылады.

2. Төрағалық етуші аудармашыны тағайындау туралы хаттамалық ұйғарым шығарады.

3. Аудармашының:

1) аударманы жүзеге асыру кезінде қатысатын адамдарға аударманы нақтылау үшін сұрақтар қоюға;

2) өзі қатысқан сот отырысының хаттамасымен танысуға, аударманың толық және дұрыс көрсетілуі бөлігінде хаттамаға ескертулер жасауға;

3) егер оның аудару үшін қажетті жеткілікті білімі болмаса, іс бойынша іс жүргізуге қатысудан бас тартуға;

4) егер іс бойынша іс жүргізуге қатысу оның лауазымдық міндеттерінің шеңберіне кірмейтін болса, өзінің іске қатысуына байланысты шеккен шығыстарына өтем және орындаған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.

4. Аудармашы:

1) сотқа шақыру бойынша келуге;

2) аударманы толық және дұрыс жүзеге асыруға;

3) өзінің қатысуымен өткізілген сот отырысының хаттамасында, сондай-ақ өзіне аудару үшін берілген өзге де құжаттарда аударманың дұрыстығын өзінің қолтаңбасымен куәландыруға;

4) аудармашы ретінде тартылуына байланысты өзіне белгілі болған істің мән-жайлары туралы мәліметтерді және өзге де деректерді жария етпеуге;

5) сот отырысы кезінде тәртіпті сақтауға міндетті.

5. Осы баптың қағидалары сурдоаударма жасау дағдыларын меңгерген және сот процеске қатысу үшін тартқан адамға қолданылады.

Ескерту. 5-1-тарау 56-4-баппен толықтырылды – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

6-тарау. СОТТА ӨКІЛДІК ЕТУ

57-бап. Сотта істі өкілдер арқылы жүргізу

1. Азаматтар өз істерін сотта жеке өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге құқылы. Азаматтың іске өзінің қатысуы оны бұл іс бойынша өкілінің болу құқығынан айырмайды.

2. Заңды тұлғалардың істерін сотта өздеріне заңмен, өзге де нормативтік құқықтық актілермен немесе құрылтай құжаттарымен берілген өкілеттіктер шегінде әрекет ететін олардың басшылары және (немесе) олардың өкілдері жүргізеді. Заңды тұлғаның басшысы сотқа өзінің қызмет бабын немесе өкілеттігін куәландыратын құжаттарды ұсынады.

Сенімхатқа, Қазақстан Республикасының заңнамасына, сот шешіміне не әкімшілік актіге негізделген істі сотта жүргізуге тиісті түрде ресімделген өкілеттіктері бар әрекетке қабілетті адам осы баптың үшінші бөлігіне сәйкес сотта өкіл бола алады.

3. Мыналар:

1) осы Кодекстің 58-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген тұлғалар бірінші және апелляциялық сатылардағы соттарда;

2) осы Кодекстің 58-бабы бірінші бөлігінің 1), 2), 3), 4), 4-1) және 6) тармақшаларында көрсетілген тұлғалар кассациялық сатыдағы сотта осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көрсетілген тұлғалардың өкілдері болып табылады.

Ескерту. 57-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.12.2021 № 91-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

58-бап. Тапсырма бойынша өкілдік ету

1. Мына тұлғалар:

1) адвокаттар;

2) мыналар:

заңды тұлғалардың істері бойынша – осы заңды тұлғалардың жұмыскерлері, ал мемлекеттік органдардың және олардың аумақтық бөлімшелерінің істері бойынша – осы мемлекеттік органдардың жұмыскерлері;

өзге заңды тұлғалардың істері бойынша, егер мұндай заңды тұлғалар сол бір тұлғаның бақылауында (тікелей немесе жанама) болса, заңды тұлғалардың жұмыскерлері;

3) кәсіптік одақтардың – құқықтары мен мүдделерін қорғауды осы кәсіптік одақтар жүзеге асыратын жұмысшылардың, қызметшілердің, сондай-ақ басқа да адамдардың істері бойынша уәкілетті өкілдері;

4) заңмен, жарғымен немесе ережемен осы ұйымдар мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін, сондай-ақ басқа да адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті өкілдері;

4-1) Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл;

5) басқа тең қатысушылардың тапсырмасы бойынша тең қатысушылардың біреуі;

6) "Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес заң консультанттары палатасының мүшелері болып табылатын адамдар сотта тапсырма бойынша өкіл бола алады.

2. Осы баптың бірінші бөлігінің 4-1) тармақшасында аталған адамды қоспағанда, өкілдің процестік өкілеттіктері тиісті түрде ресімделген сенімхатпен расталады.

3. Адвокат өкілдік ету кезінде адвокат куәлігіне және қорғау (өкілдік ету) туралы жазбаша хабарламаға сәйкес қажетті процестік әрекеттерді жасауға құқылы. Адвокаттың осы Кодекстің 60-бабының бірінші бөлігінде санамаланған процестік әрекеттердің әрқайсысын жасауға өкілеттіктері сенімхатта көрсетілуге тиіс.

Ескерту. 58-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.07.2018 № 177-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.12.2021 № 91-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

59-бап. Сотта өкіл бола алмайтын тұлғалар

1. Судьялар, тергеушілер, прокурорлар және Қазақстан Республикасы Парламентінің немесе жергілікті өкілді органдардың депутаттары, олардың процеске тиісті ұйымдардың өкілдері немесе заңды өкілдері ретінде қатысуынан басқа жағдайларда, сотта өкіл бола алмайды.

2. Қазақстан Республикасының адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы заңнамасының талаптарын бұза отырып, заң көмегін көрсету туралы тапсырма қабылдаған адвокаттар, сондай-ақ заң консультанттары палатасының мүшелері болып табылатын адамдар сотта тапсырма бойынша өкілдер бола алмайды.

3. Тұлға, егер:

1) мүдделері өзі өкілі болып отырған тұлғаның мүдделеріне қайшы келетін тұлғаларға осы іс бойынша заң көмегін көрсетсе немесе бұрын көрсеткен болса;

2) бұрын істі қараған және шешкен кезде судья, прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, консультант, куә немесе куәгер ретінде қатысса;

3) басқа тараппен немесе үшінші тұлғамен, судьямен, прокурормен, консультантпен, сот отырысының хатшысымен, іс бойынша қорытынды берген сарапшымен, маманмен, аудармашымен туыстық қатынастарда болса;

4) психикалық денсаулық жағдайына не жасына байланысты және басқа да себептер бойынша өз бетінше өкілдікті жүзеге асыруға мүмкіндігі болмаса, тапсырма бойынша өкіл бола алмайды.

4. Сот осы баптың бірінші, екінші және үшінші бөліктерінде санамаланған тапсырма бойынша өкілдерді іске қатысатын адамның өтінішхаты бойынша немесе соттың бастамасы бойынша іске қатысудан шеттетеді. Сот бұл туралы ұйғарым шығарады, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі.

5. Тапсырма бойынша өкілдерді іске қатысудан шеттеткен кезде сот істі талқылауды басқа өкілдің өкілеттіктерін ресімдеу және оның іс материалдарымен танысуы үшін қажетті, бірақ бес жұмыс күнінен аспайтын мерзімге кейінге қалдырады.

Ескерту. 59-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 02.04.2019 № 241-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2018 № 177-VІ (қолданысқа енгізілген күннен бастап бір жыл өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

60-бап. Өкілдің өкілеттіктері

1. Тапсырма бойынша өкіл, талап қоюға қол қоюдан, iстi төрелікке, "Астана" халықаралық қаржы орталығының сотына беруден, татуласу келісімін, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасудан, талап қоюдан немесе талап қоюды танудан толық немесе ішінара бас тартудан, талап қою талаптарының нысанасын ұлғайтудан немесе азайтудан, талап қоюдың нысанасын немесе негізін өзгертуден, өкілеттіктерді басқа тұлғаға беруден (басқаға сеніп тапсырудан); сот актісіне апелляциялық, кассациялық тәртіптермен шағым жасаудан, жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша сот актісін қайта қарау туралы арыз беруден, сот актісін мәжбүрлеп орындатуды талап етуден, ұйғарылған мүлікті алудан, апелляциялық шағымнан және кассациялық тәртіппен сот актісін қайта қарау туралы өтінішхаттан бас тартудан басқа, өкілдік етушінің атынан осы Кодексте көзделген барлық процестік әрекетті жасауға құқылы.

2. Осы Кодекстің 58-бабы бірінші бөлігінің 1) және 6) тармақшаларында көрсетілген тапсырма бойынша өкілдер осы баптың бірінші бөлігінде көзделген құқықтармен қатар мемлекеттік органдардан, қоғамдық бірлестіктерден, заңды тұлғалардан анықтамаларды немесе өзге де құжаттарды сұратуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен заң көмегін көрсету үшін өзге де әрекеттерді жасауға құқылы.

3. Өкілдің осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген процестік әрекеттердің әрқайсысын жасауға өкілеттіктері өкілдік беруші берген сенімхатта арнайы көзделуге тиіс.

4. Тапсырма бойынша өкіл өзіне берілген өкілеттіктер шегінде өзі мүдделерін білдіретін адамның процестік құқықтарына ие болады және процестік міндеттерін атқарады.

Ескерту. 60-бапқа өзгерістер енгізілді – ҚР 05.07.2018 № 177-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.06.2022 № 128-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

61-бап. Өкілдің өкілеттіктерін ресімдеу

1. Өкілдің өкілеттіктері заңға сәйкес берілген және ресімделген сенімхатта көрсетілуге тиіс.

Сенімхат сотқа жазбаша нысанда немесе сенім білдірушінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылған электрондық құжат нысанында беріледі.

2. Кәсіптік одақтар мен басқа да ұйымдардың уәкілетті өкілдері осы Кодекстің 58-бабы бірінші бөлігінің 3), 4) тармақшаларына сәйкес осы іс бойынша өкілдікті жүзеге асыруға арналған тапсырманы куәландыратын құжаттарды сотқа беруге тиіс.

3. Адвокаттың нақты істі жүргізуге өкілеттіктері "Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген адвокат куәлігімен және қорғау (өкілдік ету) туралы жазбаша хабарламамен расталады.

Адвокаттың осы Кодекстің 60-бабының бірінші бөлігінде көзделген процестік әрекеттерді жасауы сенімхатпен куәландырылады.

4. Заңды тұлғаның атынан сенімхатты тиісті заңды тұлғаның басшысы немесе осыған уәкілеттік берілген өзге де тұлға береді.

5. Осы Кодекстің 58-бабы бірінші бөлігінің 5) және 6) тармақшаларында көрсетілген өкілдердің өкілеттіктері сенімхатта немесе сот отырысына сенім білдірушінің жеке өзі қатысқан жағдайда, оның сот отырысының хаттамасына енгізілген ауызша мәлімдемесінде көрсетілуі мүмкін. Осы Кодекстің 58-бабы бірінші бөлігінің 6) тармақшасында көрсетілген өкіл заң консультанттары палатасына мүшелігін растайтын құжат ұсынады.

6. Осы Кодекстің 58-бабы бірінші бөлігі 2) тармақшасының үшінші абзацында көрсетілген істер бойынша өкіл қосымша түрде өзі жұмыскері болып табылатын заңды тұлға мен өзі мүддесін білдіретін заңды тұлға сол бір тұлғаның бақылауында (тікелей немесе жанама) екенін растайтын құжаттарды ұсынады.

Ескерту. 61-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.07.2018 № 177-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

62-бап. Заңды өкілдер

1. Әрекетке қабілетсіз азаматтардың, кәмелетке толмағандардың және сот тәртібімен әрекет қабілеті шектеулі деп танылған адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта олардың ата-аналары, асырап алушылары, қорғаншылары, қамқоршылары, патронат тәрбиешілері немесе оларды алмастыратын басқа да тұлғалар қорғайды, олар сотқа өздерінің өкілеттіктерін куәландыратын құжаттарды ұсынады.

2. Хабарсыз кетті деп белгіленген тәртіппен танылған азамат қатысуға тиісті іс бойынша хабарсыз кеткен азаматтың мүлкіне қорғаншылықты жүзеге асыратын тұлға оның өкілі ретінде әрекет етеді.

3. Қайтыс болған немесе қайтыс болды деп заңда белгіленген тәртіппен жарияланған адамның мұрагері қатысуға тиісті іс бойынша, егер мұраны әлі ешкім қабылдамаса, мұрагерлік мүлік өзіне сенімгерлік басқаруға берілген тұлға мұрагердің өкілі ретінде әрекет етеді.

4. Заңды өкілдер өкілдік берушілерге жасау құқығы тиесілі барлық процестік әрекеттерді заңда көзделген шектеулермен өкілдік етушілердің атынан жасайды. Заңды өкілдер істі сотта жүргізуді басқа өкілге тапсыра алады.

Кәмелетке толмағанның, сот тәртібімен әрекетке қабілетсіз деп танылған адамның не сот тәртібімен хабарсыз кетті деп танылған адамның заңды өкілі қорғаншылыққа алынған адамның мүлкі олардың нысанасы болып табылатын даулар бойынша істерді қарау кезінде өзі өкілі болып отырған адамның мүддесінде барлық процестік әрекеттерді жасайды.

Кәмелетке толмағанның, әрекет қабілеті шектеулі деп танылған адамның заңды өкілі шектелген құқықтар көлемінен туындайтын міндеттемелер нысанасы болып табылатын істерді қарау кезінде осы адамның мүддесінде барлық процестік әрекеттерді өз бетінше жасайды. Басқа даулар бойынша әрекет қабілеті шектеулі тұлға процестік әрекеттерді жасайды және процестік міндеттерді өз бетінше атқарады.

5. Заңды өкілдер және тапсырма бойынша өкілдер процестік әрекеттерді өз мүдделерінде немесе өздері өкілі болып отырған тұлғаның мүдделеріне қарамастан жасауға құқылы емес.

7-тарау. ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ДӘЛЕЛДЕУ

63-бап. Дәлелдемелер

1. Сот солардың негізінде тараптардың талаптары мен қарсылықтарын негіздейтін мән-жайлардың, сондай-ақ істі дұрыс қарау және шешу үшін маңызы бар өзге де мән-жайлардың бар немесе жоқ екендігін анықтайтын заңды тәсілмен алынған фактілер туралы мәліметтер іс бойынша дәлелдемелер болып табылады.

2. Фактілер туралы мәліметтер тараптар мен үшінші тұлғалардың түсініктемелерінен, куәлардың айғақтарынан, сарапшылардың қорытындыларынан, заттай дәлелдемелерден, процестік әрекеттердің хаттамаларынан, сот отырыстарының хаттамаларынан, аудио-, бейнежазбаға, процестік әрекеттердің барысын және нәтижелерін көрсететін бейнеконференцбайланыс жүйелерін пайдалану арқылы алынған деректерден және өзге де көздерден алынуы мүмкін.

64-бап. Дәлелдемелердің қатыстылығы

Егер дәлелдемеде іс үшін маңызы бар мән-жайлардың бар екендігі туралы түйіндерді растайтын, теріске шығаратын не оларға күмән келтіретін фактілер туралы мәліметтер болса, сот дәлелдемені іске қатысты деп таниды.

65-бап. Дәлелдемелердің жарамдылығы

1. Егер дәлелдеме осы Кодексте көзделген тәртіппен алынса, сот оны жарамды деп таниды.

2. Аудио-, бейнежазбалар, оның ішінде байқау және (немесе) тіркеу аспаптарымен алынғандар, фото және (немесе) киноға түсіру матералдары, электрондық, цифрлық және өзге де материалдық жеткізгіштердегі басқа да материалдар жарамды дәлелдемелер ретінде танылуы мүмкін.

3. Істің заң бойынша белгілі бір дәлелдемелермен расталуға тиіс мән-жайларының ешқандай басқа дәлелдемелермен расталуы мүмкін емес.

66-бап. Дәлелдемелер ретінде жол берілмейтін мәліметтер

1. Фактілер туралы мәліметтерді, егер олар осы Кодекстің талаптарын бұза отырып, іске қатысатын адамдардың заңмен кепілдік берілген құқықтарынан айыру немесе оларды шектеу арқылы, оның ішінде:

1) зорлық-зомбылықты, қорқытуды, алдауды, сол сияқты өзге де заңсыз әрекеттерді қолдану арқылы;

2) іске қатысатын адамға өз құқықтары мен міндеттерін түсіндірмеу, толық немесе дұрыс түсіндірмеу салдарынан туындаған оның жаңылысуын пайдалану арқылы;

3) осы азаматтық іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асыруға құқығы жоқ тұлғаның процестік әрекетті жүргізуіне байланысты;

4) қарсылық білдірілуге жататын тұлғаның процестік әрекетке қатысуына байланысты;

5) процестік әрекетті жүргізу тәртібін елеулі түрде бұзу арқылы;

6) белгісіз көзден не сот отырысында анықтала алмайтын көзден;

7) дәлелдеу барысында қазіргі заманғы ғылыми білімге қайшы келетін әдістерді қолдану арқылы;

8) тараптың немесе іске қатысатын басқа да тұлғалардың дәлелдерін негіздеу немесе теріске шығару мақсатында мазмұнын арнайы дайындау немесе өзгерту арқылы алынған фактілер туралы мәліметтердің анықтығына ықпал еткен немесе ықпал ете алатын дәлелдемелер ретінде сот жарамсыз деп таниды.

2. Іс бойынша іс жүргізу кезінде мәліметтердің дәлелдемелер ретінде пайдаланылуына жол бермеу соттың қалауы немесе іске қатысатын адамдардың өтінішхаты бойынша анықталады.

3. Заңды бұза отырып алынған дәлелдемелердің заңдық күші жоқ деп танылады және оларды сот шешімінің негізіне алуға, сондай-ақ іс үшін маңызы бар кез келген мән-жайды дәлелдеу кезінде пайдалануға болмайды. Мұндай дәлелдемелер бұзушылықтар фактісін және оларға жол берген тұлғалардың кінәсін дәлелдеу кезінде пайдаланылуы мүмкін.

4. Дау (жанжал) медиация тәртібімен реттелмеген жағдайда, судья өзі сотта медиация жүргізу кезінде алған дәлелдемелерді, егер тараптар бұған қарсы болмаған жағдайды қоспағанда, іс жүргізуінде іс жатқан судьяға ұсына алмайды.

Ескерту. 66-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

67-бап. Дәлелдемелердің анықтығы

Егер тексеру нәтижесінде дәлелдеменің шындыққа сәйкес келетіні анықталса, дәлелдеме анық деп есептеледі.

68-бап. Дәлелдемелерді бағалау

1. Әрбір дәлелдеме оның қатыстылығы, жарамдылығы, анықтығы ескеріле отырып, ал барлық жиналған дәлелдемелер жиынтығы азаматтық істі шешу үшін жеткіліктілігі тұрғысынан бағалануға тиіс.

2. Осы Кодекстің 16-бабына сәйкес судья дәлелдемелерді өзінің ішкі сенімі бойынша бағалайды.

3. Егер бір тарап екінші тарап ұсынған дәлелдемелерге дау айтпаса және оларды мойындаса не дәлелдемелерге дау айту жауапкердің қарсылығынан немесе жауапкердің дәлелдеріне қарсы талап қоюшының қарсылығынан тікелей туындамаса, мән-жайлар анықталды деп есептеледі.

4. Екінші тарап ұсынған дәлелдемелердің бұрмалануы туралы өтінішхат мәлімделген жағдайда, осындай мәлімдеме жасаған тұлға дәлелдемелердің бұрмаланғандығы туралы куәландыратын белгілерді көрсетуге міндетті.

Егер дәлелдемені ұсынған тұлға, оның бұрмалануы туралы мәлімдемені негізді деп таныса, сот дәлелдемені жарамды дәлелдемелер қатарынан шығарып тастайды және істі басқа дәлелдемелердің негізінде шешеді.

5. Мән-жайлар, егер оларды растауға құжаттардың көшірмелері ғана ұсынылса, түпнұсқасын ұсыну қажеттігі заң талаптарынан туындаса, анықталды деп есептелмейді.

Егер:

1) құжаттың төлнұсқасы жоғалса және сотқа берілмесе;

2) дауласушы тараптардың әрқайсысы ұсынған осы құжаттың көшірмелері бір-біріне ұқсамаса;

3) құжат төлнұсқасының мазмұнын басқа дәлелдемелердің көмегімен анықтау мүмкін болмаса, сот сонымен қатар құжаттың көшірмесімен немесе өзге де жазбаша дәлелдемелермен ғана расталатын мән-жайларды оның мазмұнын даулаған кезде дәлелденді деп есептей алмайды.

6. Егер іс үшін маңызы бар және екінші тарап жоққа шығармаған мән-жайларды даусыз растайтын, іске қатысты жарамды және анық дәлелдемелер жиналса, дәлелдемелердің жиынтығы азаматтық істі шешу үшін жеткілікті деп танылады.

69-бап. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету

1. Іске қатысатын және өздері үшін қажетті дәлелдемелерді ұсыну кейіннен мүмкін болмайды немесе қиындық келтіреді деп қауіптенуге негізі бар адамдар соттан осы дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы сұрай алады.

2. Сот дәлелдемелерді қамтамасыз етуді куәлардан жауап алу, сараптама тағайындау және жүргізу, дәлелдемелерді олардың сақталған жерлерінде қарап тексеру, сот тапсырмасын жіберу және басқа да тәсілдер арқылы жүргізеді.

3. Сотта іс қозғалғанға дейін дәлелдемелерді қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының нотариат туралы заңнамасында көзделген тәртіппен жүргізіледі.

70-бап. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы арыз

1. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы арыз іс жүргізуінде іс жатқан сотқа беріледі.

2. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы арызда қамтамасыз етілуге қажетті дәлелдемелер, осындай қамтамасыз ету қажетті растау немесе теріске шығару үшін істің мән-жайлары, қажет дәлелдемелерді ұсынудың қиындығын куәландыратын деректер көрсетілуге тиіс. Арыз беруден бас тартылған дәлелдемелерді қамтамасыз ету қажет болған іс онда көрсетілуге тиіс.

3. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы арызды қарау нәтижелері бойынша сот ұйғарым шығарады, оған сәйкес дәлелдемелерді қамтамасыз ету бойынша процестік әрекеттерді жасайды не одан бас тартады. Ұйғарымға апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады және қайта қарауға жатпайды. Шығарылған ұйғарымға қатысты істен бөліп алынған материал жеке шағыммен, прокурордың өтінішхатымен бірге апелляциялық сатыдағы сотқа жіберіледі.

Ескерту. 70-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

71-бап. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету тәртібі

1. Дәлелдемелерді қамтамасыз етуді судья істі сот талқылауына дайындау кезінде немесе істі бірінші сатыдағы сотта қарау кезінде арыз келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде жүргізеді.

2. Арыз беруші және іске қатысатын басқа да тұлғалар дәлелдемелерді қамтамасыз етудің уақыты мен орны туралы хабарландырылады, алайда олардың келмеуі соттың дәлелдемелерді қамтамасыз етуі бойынша жеке процестік әрекетті жасауына кедергі болып табылмайды.

3. Хаттамалар және қамтамасыз ету тәртібімен жиналған барлық дәлелдемелер бұл туралы іске қатысатын адамдарға хабарлана отырып, істі қарайтын сотқа беріледі.

72-бап. Дәлелдеу міндеті

Әр тарап өзінің талаптары мен қарсылықтарының негізі ретінде сілтеме жасайтын мән-жайларды дәлелдеуге, қорғану құралдарын пайдалануға, фактілерді растауға, оларға дау айтуға, процесті адал жүргізуге сәйкес келетін және іс жүргізуге жәрдемдесуге бағытталған дәлелдемелерді және дәлелдемелерге қарсы қарсылықтарды судья белгілеген мерзімдерде келтіруге тиіс.

Ескерту. 72-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

73-бап. Дәлелдемелерді ұсыну

1. Дәлелдемелерді тараптар және іске қатысатын басқа да тұлғалар бірінші сатыдағы сотқа олар сотқа дейінгі хаттаманы жасай отырып, талап қоюды қабылдаған кезде ұсынады, онда тараптардың және іске қатысатын басқа да тұлғалардың олар өздерінің талаптарының немесе қарсылықтарының негізі ретінде сілтеме жасауға және істі сотта қараған жағдайда оларды пайдалануға ниет білдірген дәлелдемелерді ашу, ұсыну және алмасу бойынша әрекеттері көрсетіледі.

Егер дәлелдемелерді ұсынған тұлғалар оларды істі сот талқылауына дайындау сатысында ұсынудың мүмкін еместігін негіздесе, дәлелдемелер сот талқылауы сатысында ұсынылуы мүмкін.

Осы Кодекстің 404-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайда дәлелдемелер апелляциялық сатыдағы сотқа ұсынылуы мүмкін.

Тараптардың қолында бар дәлелдемелерді сотқа ұсынбау осы дәлелдемелерді апелляциялық, кассациялық сатылардағы сотқа ұсыну мүмкіндігін болдырмайды.

2. Істі дұрыс шешу үшін маңызы бар мән-жайларды сот тараптар мен іске қатысатын басқа да адамдардың талаптары мен қарсылықтарының негізінде, қолданылуға жататын материалдық және процестік құқық нормаларын ескере отырып анықтайды. Тұлға осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген жағдайларда істі сот талқылауына дайындау барысында не сот талқылауы барысында ашылған және сотқа дейінгі хаттамада көрсетілген дәлелдемелерге ғана сүйенуге құқылы.

3. Сот тараптар мен іске қатысатын басқа да тұлғаларға істі дұрыс шешу үшін қажетті қосымша дәлелдемелер беруді ұсынуға құқылы.

4. Іске қатысатын тараптар мен басқа да тұлғалар үшін дәлелдемелерді беру қиын болған жағдайда, бірінші сатыдағы сот олардың өтінішхаты бойынша оларға дәлелдемелерді талап етіп алдыруға жәрдем көрсетеді.

Бірінші сатыдағы сот қанағаттандырусыз қалдырған, тарапқа қажетті дәлелдемелерді талап етіп алдыруға жәрдем көрсету туралы өтінішхат апелляциялық сатыдағы соттың алдында апелляциялық шағымда немесе сот отырысында мәлімделуі мүмкін.

5. Дәлелдемелерді талап етіп алдыруға жәрдем көрсету туралы өтінішхатта дәлелдеме, сондай-ақ іс үшін маңызы бар қандай мән-жайлар осы дәлелдемемен анықталатыны немесе теріске шығарылатыны, дәлелдемелерді өз бетінше алуға кедергі келтіретін себептер және оның тұрған жері көрсетілуге тиіс.

6. Қажет болған кезде сот іске қатысатын адамға дәлелдемені алу үшін сұрау салуды береді. Сот талап еткен дәлелдемесі бар тұлға оны тікелей сотқа жібереді немесе сотқа дәлелдемені ұсыну үшін соттың тиісті сұрау салуы бар тұлғаның қолына береді. Корпоративтік даулар бойынша дәлелдемелерді тек қана сот талап етуге және тікелей сотқа жіберілуге тиіс.

7. Талап етілген дәлелдемелерді ұсынбаудың себептері туралы сотқа хабарланбаған, сондай-ақ сот дәлелсіз деп таныған себептер бойынша сот белгілеген мерзімде дәлелдемелер ұсынылмаған жағдайда, кінәлі лауазымды немесе іске қатыспайтын өзге де тұлғалар осы Кодекстің 9-тарауында белгіленген қағидалар бойынша Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне сәйкес әкімшілік жазаға тартылады.

8. Әкімшілік жаза қолдану сот талап еткен дәлелдемені иеленген тұлғаны дәлелдемені сотқа ұсыну міндетінен босатпайды. Соттың талабын қасақана орындамаған жағдайда көрсетілген тұлғалар қылмыстық жауаптылықта болады.

9. Егер тарап сот талап еткен дәлелдемені өзінде ұстап қалса және оны соттың сұрау салуы бойынша сот белгілеген мерзімде ұсынбаса, онда қамтылған мәліметтер осы тараптың мүдделеріне қарсы бағытталған деп болжанады және ол мойындады деп есептеледі.

10. Төрелік талқылау тараптары төреліктің келісімімен дәлелдемелерді алуға жәрдемдесу туралы өтінішхатпен сотқа жүгіне алады, ол осы баптың төртінші бөлігінің бірінші абзацына сәйкес қаралады.

Ескерту. 73-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

74-бап. Сот тапсырмалары

1. Істі қарайтын сот өз бастамасы бойынша немесе іске қатысатын адамның басқа қаладағы немесе аудандағы дәлелдемелерді қамтамасыз етудің (жинаудың, зерттеудің) қажеттігі туралы өтінішхаты қанағаттандырылған жағдайда, тиісті сотқа белгілі бір процестік әрекеттерді жүргізуді тапсырады.

2. Істі қарайтын сот өз бастамасы бойынша немесе іске қатысатын адамдардың Қазақстан Республикасының азаматтық істер бойынша құқықтық көмек көрсету туралы шарты бар басқа мемлекеттегі дәлелдемелерді қамтамасыз етудің (жинаудың, зерттеудің) қажеттігі туралы өтінішхаттары қанағаттандырылған жағдайда, осы шарттың ережелеріне сәйкес сот тапсырмасын жібереді.

3. Сот тапсырмасы туралы ұйғарымда қаралатын істің мәні, тараптар туралы мәліметтер қысқаша жазылады, анықтауға жататын мән-жайлар, тапсырманы орындаушы сот жинауға тиіс дәлелдемелер көрсетіледі. Бұл ұйғарым ол жолданған сот үшін міндетті. Сот тапсырмасы туралы ұйғарым шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды.

Ескерту. 74-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

75-бап. Сот тапсырмасын орындау тәртібі

1. Соттың тапсырмасын орындау осы Кодексте белгіленген қағидалар бойынша сот отырысында жүргізіледі. Іске қатысатын адамдар отырыстың уақыты мен орны туралы хабарландырылады, алайда олардың келмеуі тапсырманы орындауға кедергі болып табылмайды.

2. Сот тапсырмасын өзіне жолданған сот ол келіп түскен күнінен бастап бір ай мерзімде орындайды.

3. Хаттамалар мен сот тапсырмасын орындау кезінде жиналған барлық материалдар істі қарап жатқан сотқа дереу жіберіледі.

4. Егер іске қатысатын адамдар немесе тапсырманы орындаған сотқа түсініктеме немесе айғақ берген куәлар істі қарайтын сотқа келсе, олар жалпы тәртіппен түсініктеме мен айғақ береді.

76-бап. Дәлелдеуден босатудың негіздері

1. Сот жалпыға бірдей белгілі деп таныған мән-жайлар дәлелдеуді қажет етпейді.

Белгілі бір аумақта, оның ішінде сотқа және іске қатысатын адамдарға кеңінен танымал болуына орай іс бойынша дәлелдеу нысанасына кірмейтін мән-жайлар жалпыға бірдей белгілі деп танылады.

2. Соттың бұрын қаралған азаматтық іс бойынша заңды күшіне енген шешімімен немесе қаулысымен анықталған мән-жайлар сот үшін міндетті. Мұндай мән-жайлар тап сол тұлғалар қатысатын басқа да азаматтық істерді талқылау кезінде қайта дәлелденбейді.

3. Соттың қылмыстық іс бойынша заңды күшіне енген, талап қоюды қанағаттандыру құқығы танылатын үкімі өзіне қатысты сот үкімі шығарылған адам әрекеттерінің азаматтық-құқықтық салдары туралы істі қарайтын сот үшін міндетті. Заңды күшіне енген сот үкімі мұндай азаматтық істі қарайтын сот үшін осы іс-әрекеттер орын алды ма және оларды осы адам жасады ма деген мәселелер бойынша да, сондай-ақ үкіммен белгіленген басқа да мән-жайларға және олардың құқықтық бағасына қатысты міндетті.

4. Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігінің 3), 4), 9), 10), 11) және 12) тармақшаларында және 36-бабында көзделген негіздер бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылған тұлға жасаған іс-әрекеттің азаматтық-құқықтық салдары азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен талап қою кезінде қайта дәлелденбейді.

5. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша соттың заңды күшіне енген қаулысымен анықталған әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаның кінәсі осы тұлға жасаған нақ осы құқық бұзушылықтың азаматтық-құқықтық салдары туралы істі қарау кезінде қайта дәлелденбейді.

6. Заңға сәйкес анықталған деп болжанған фактілер азаматтық істі талқылау кезінде дәлелденбейді.

7. Егер тиісті құқықтық рәсім шеңберінде керісінше дәлелденбесе, мына мән-жайлар:

1) қазіргі заманғы ғылымда, техникада, өнерде, кәсіпшілікте жалпыға бірдей қабылданған зерттеу әдістерінің дұрыстығы;

2) адамның заңды білуі;

3) адамның өзінің қызметтік және кәсіби міндеттерін білуі;

4) арнайы даярлықтың немесе білімінің бар екенін растайтын құжатты ұсынбаған және арнайы даярлық немесе білім алған оқу орнын немесе басқа мекемені көрсетпеген тұлғада олардың болмауы дәлелдемелерсіз анықталған мән-жайлар болып есептеледі.

8. Әкімшілік іс бойынша соттың заңды күшіне енген шешімімен белгіленген әкімшілік актінің заңсыздығы осы акт заңсыздығының азаматтық-құқықтық салдары туралы істі қарау кезінде қайтадан дәлелденбейді.

Ескерту. 76-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

77-бап. Маманды процестік әрекеттерге қатысуға тарту

1. Сот ғылыми-техникалық құралдарды қолдануға консультациялар (түсiндiрмелер) беру және көмектесу арқылы дәлелдемелердi жинауға, зерттеуге және бағалауға жәрдем көрсету мақсатында сот отырысына немесе процестік әрекеттерге қатысу үшiн iстiң нәтижесiне мүдделi емес, арнаулы білiмi бар кәмелетке толған адамды маман ретiнде тартуы мүмкiн.

Сот мамандарды тараптың өтінішхаты бойынша да тартуға құқылы. Iске қатысатын тұлғалар сотқа арнаулы бiлiмi бар нақты адамды маман ретiнде тарту туралы өтiнiш жасай алады.

2. Маманды тағайындау туралы – істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда, ал сот отырысы барысында сот отырысының хаттамасында көрсетіледі.

3. Маман ретінде шақырылған адамның: өзінің шақырылу мақсатын білуге; егер тиісті арнаулы білімі мен дағдысы болмаса, іс бойынша іс жүргізуге қатысудан бас тартуға; соттың рұқсатымен процестік әрекетке қатысушыларға сұрақтар қоюға; процестік әрекетке қатысушылардың назарын дәлелдемелердi жинауға, зерттеуге және бағалауға жәрдем көрсету кезіндегі, ғылыми-техникалық құралдарды қолдану, сараптама тағайындау үшін материалдарды дайындау кезіндегі өзінің әрекетіне байланысты мән-жайларға аударуға; өзі қатысқан процестік әрекеттің хаттамасымен, сондай-ақ сот отырысы хаттамасының тиісті бөлігімен танысуға және өзінің қатысуымен жүргізілген әрекеттердің барысы мен нәтижелерін толық әрі дұрыс тіркеп қоюға қатысты хаттамаға енгізілуге тиісті мәлімдемелер мен ескертпелер жасауға; процестік әрекеттерді жүргізуге қатысуына байланысты өзіне жұмсаған шығыстардың өтемін және егер іс бойынша іс жүргізуге қатысу оның лауазымдық міндеттерінің шеңберіне кірмесе, орындаған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.

4. Маман болып тағайындалған адам: соттың шақыруы бойынша келуге; арнайы білімін, дағдылары мен ғылыми-техникалық құралдарды пайдалана отырып, процестік әрекеттерді жүргізуге және сот талқылауына қатысуға; консультациялар беруге; өзі орындайтын әрекеттер бойынша, оның ішінде техникалық байланыс құралдарын пайдалана отырып түсініктер беруге міндетті. Барлық туындаған мәселелер бойынша маманның қорытындысы сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында ұсынылуға тиіс.

5. Он жасқа толған кәмелетке толмаған баланың даудың нысанасы бойынша пікірін анықтау жөніндегі процестік әрекеттерді жүргізу кезінде педагогтың және (немесе) психологтың қатысуы міндетті.

6. Педагог және (немесе) психолог кәмелетке толмаған адамның жеке басын сипаттайтын азаматтық іс материалдарымен одан сұрау басталғанға дейін танысуға, кәмелетке толмаған адамның даудың нысанасы бойынша пікірін нақтылау үшін төрағалық етушінің рұқсатымен оған сұрақ қоюға, ал процестік әрекет аяқталғаннан кейін сот отырысы хаттамасымен оның сот отырысына қатысуын көрсететін бөлігімен танысуға құқылы.

7. Он жастан асқан балаға сауал қою педагогтың және (немесе) психологтың қатысуымен жүргізіледі. Балаға сауал қою уақытында оның заңды өкілдері соттың хаттамалық ұйғарымы бойынша сот отырысы залынан шығарылуы мүмкін. Заңды өкілдері отырыс залына қайта оралғаннан кейін оларға баланың пікірінің мазмұны хабарлануға және оған сұрақтар қоюға мүмкіндік берілуге тиіс. Даудың нысанасы бойынша баланың пікірі анықталғаннан кейін ол сот отырысы залынан шығарылады.

8. Инвестициялық дауларды қараған кезде сот Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Халықаралық кеңес мамандарының қорытындысын сұратуға құқылы.

Ескерту. 77-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 02.04.2019 № 241-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

78-бап. Дәлелдеу процесіндегі ғылыми-техникалық құралдар

1. Іс бойынша дәлелдеу процесіндегі ғылыми-техникалық құралдарды сот, тараптар, сондай-ақ сарапшы және маман өздерінің осы Кодексте көзделген процестік міндеттерін атқаруы кезінде пайдалана алады.

2. Ғылыми-техникалық құралдарды пайдалану кезінде жәрдем көрсету үшін сот маманды шақыруы мүмкін.

3. Ғылыми-техникалық құралдарды пайдалануға, егер ол:

1) заңда тікелей көзделсе немесе оның нормалары мен қағидаттарына қайшы келмесе;

2) ғылыми негізделген болса;

3) іс бойынша іс жүргізудің тиімділігін қамтамасыз ететін болса;

4) қауіпсіз болса, жол беріледі деп танылады.

4. Ғылыми-техникалық құралдарды жасырын пайдаланудың нәтижелері, мұндай пайдалануға заңда жол берілген және (немесе) бұл дәлелдемелер өздеріне қарсы бағытталған тарап оларды мойындаған және дау айтпаған жағдайларды қоспағанда, азаматтық сот ісін жүргізуде дәлелдемелер ретінде пайдаланылмайды.

5. Ғылыми-техникалық құралдарды пайдалану тарап ұсынатын анықтамамен немесе тиісті процестік әрекеттің хаттамасымен не сот отырысының хаттамасымен тіркеп қойылады. Анықтамада немесе хаттамада ғылыми-техникалық құралдардың атауы, оларды қолданудың шарттары мен тәртібі, осы құралдар қолданылған объектілер және оларды пайдалану нәтижелері көрсетіледі.

6. Ғылыми-техникалық құралдардың көмегімен алынған құжаттар мен басқа да материалдарды зерттеу, сақтау және оларға иелік ету осы Кодекстің 96 және 98-баптарында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

79-бап. Іске қатысатын адамдардың түсініктемелері

1. Іске қатысатын адамдардың іс үшін маңызы бар өздеріне белгілі мән-жайлар туралы түсініктемелері іс бойынша жиналған басқа да дәлелдемелермен қатар тексеруге және бағалауға жатады.

Көрсетілген тұлғалардың түсініктемелері ауызша және жазбаша болуы мүмкін.

2. Бір тараптың өзінің талаптарын немесе қарсылықтарын негіздейтін фактілерді екінші тараптың мойындауы алдыңғы тарапты осы фактілерді одан әрі дәлелдеу қажеттігінен босатады. Тарап мойындаған факті сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Егер фактіні мойындау жазбаша арызда не электрондық құжат нысанында баяндалған болса, ол іске қоса тіркеледі.

3. Сот фактілерді мойындауды, егер олар істің шындығында болған мән-жайларын жасыру мақсатында не алдаудың, күш қолданудың, қорқытудың немесе жаңылдырудың әсерінен жасалғандығына күдігі болса, оларды қабылдамайды, бұл туралы сот шешімінде көрсетіледі. Мұндай жағдайда осы фактілер жалпы негіздерде дәлелденуге тиіс.

Ескерту. 79-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 02.04.2019 № 241-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

80-бап. Куәның айғақтары

1. Іс үшін маңызы бар мән-жайлар туралы қандай да болмасын мәліметтер өзіне белгілі болған кез келген адам куә бола алады. Адамның айғағы, егер ол өзінің хабардар болу көзін көрсете алмаса, дәлелдеме деп танылмайды.

2. Куәны шақыру туралы өтінішхат берген адам сотқа оның тегін, атын, әкесінің атын және тұрғылықты жерін немесе жұмыс орнын хабарлауға, осы куәдан жауап алу қажеттілігін негіздеуге міндетті.

3. Куә ретінде:

1) балаларды тәрбиелеу туралы даулар бойынша істерді қоспағанда, өзінің жастығына, дене немесе психикалық кемістіктеріне байланысты фактілерді дұрыс қабылдауға және олар туралы дұрыс айғақтар беруге қабілетсіз адамдар;

2) өкілдің немесе қорғаушының міндеттерін атқаруына байланысты өздеріне белгілі болған мән-жайлар туралы – азаматтық, әкімшілік істер бойынша өкілдер немесе қылмыстық іс, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша өкілдер, қорғаушылар;

3) шешім немесе үкім шығару кезінде істің мән-жайларын талқылау барысында кеңесу құпиясын сақтау мәселелері бойынша – судья;

4) өзінің мiндеттерiн орындауға байланысты өзіне белгiлi болған мән-жайлар туралы – төрешi, алқаби;

5) заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, медиацияны жүргізуге байланысты өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы – медиатор, медиацияны жүргізген судья;

6) тәубаға келу үстінде өздеріне сырын ашқан адамдардан оларға белгілі болған мән-жайлар туралы – діни қызметшілер;

7) заңда көрсетілген басқа да тұлғалар жауап алуға жатпайды.

3-1. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл лауазымдық міндеттерін атқаруына байланысты өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы айғақтар беруге міндетті емес. Ол айғақтар беруден бас тартуға құқылы және бұл үшін оны қандай да бір жауаптылыққа тартуға болмайды.

4. Адам сотта өзіне, жұбайына (зайыбына) және қатары заңмен айқындалатын жақын туыстарына қарсы куә айғақтарын беруден бас тартуға құқылы.

Ескерту. 80-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.12.2021 № 91-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

81-бап. Куәның міндеттері мен құқықтары

1. Куә ретінде шақырылған адам сотқа тағайындалған уақытта келуге және шынайы айғақтар беруге міндетті.

2. Егер куә ауруының, қарттығының, мүгедектігінің, тұратын жерінің алыстығының немесе басқа да дәлелді себептерінің салдарынан соттың шақыруы бойынша келуге жағдайы болмаса, сот одан оның болған жерінде не техникалық байланыс құралдарын пайдалана отырып жауап алуы мүмкін.

3. Көрінеу жалған айғақ бергені және заңда көзделмеген негіздер бойынша айғақтар беруден бас тартқаны үшін куә Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген жауаптылықта болады.

4. Куәның сотқа шақырылуына байланысты шығыстарды өтеттіруге және уақытын жоғалтуына байланысты ақшалай өтемақы алуға құқығы бар. Шығыстар мен өтемақылардың мөлшері Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасында айқындалады.

Ескерту. 81-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

82-бап. Сот сараптамасын тағайындау

1. Сот сараптамасы іс үшін маңызы бар мән-жайлар сарапшы арнайы ғылыми білімдер негізінде жүргізетін оның объектілерін зерттеу нәтижесінде анықталуы мүмкін жағдайларда тағайындалады. Азаматтық сот ісін жүргізуге қатысатын өзге де адамдардың мұндай білімінің болуы сотты тиісті жағдайларда сараптама тағайындау қажеттігінен босатпайды.

2. Істе ревизиялар, тексерулер актілерінің, ведомстволық инспекциялар қорытындыларының, сондай-ақ мамандардың жазбаша консультацияларының, бағалаушылар есептерінің болуы сарапшының қорытындысын ауыстырмайды және сол мәселелер бойынша сот сараптамасын тағайындау мүмкіндігін жоққа шығармайды.

3. Сот сараптамасын сот тараптың өтінішхаты бойынша немесе өз бастамасы бойынша тағайындайды.

4. Тараптың және іске қатысатын басқа да тұлғалардың жазбаша дәлелдеменің бұрмалануы туралы арызы бойынша сот тиісті сараптама тағайындауға құқылы.

5. Сарапшы ретінде арнайы ғылыми білімі бар іске мүдделі емес адам шақырылуы мүмкін. Сот сараптамасын жүргізу:

1) сот сараптамасы органдарының қызметкерлеріне;

2) лицензия негізінде сот-сараптама қызметімен айналысатын жеке тұлғаларға;

3) "Сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес арнайы ғылыми білімді иеленген өзге де адамдарға біржолғы тәртіппен тапсырылуы мүмкін.

6. Іске қатысатын адамдар соттан сот сараптамасы ісін жүргізуді қажетті арнайы ғылыми білімі бар нақты адамға тапсыру туралы сұрай алады.

Соттың біржолғы тәртіппен сараптама жүргізу тапсырылған адамды шақырту туралы талабы көрсетілген адам жұмыс істейтін ұйымның басшысы үшін міндетті.

7. Іске қатысатын әрбір тұлға сарапшының алдына қойылуға тиіс сұрақтарды сотқа ұсынуға құқылы. Сарапшы қорытынды беруге тиіс сұрақтардың түпкілікті шеңберін сот айқындайды. Сот ұсынылған сұрақтарды қабылдамауды сот сараптамасын тағайындау туралы ұйғарымда уәждеуге міндетті.

8. Егер тарап сараптама жүргізуге қатысудан жалтарса немесе оны өткізуге кедергі келтірсе (сараптамаға келмесе, сарапшыларға зерттеу үшін қажетті материалдарды бермесе, сотқа беру мүмкін емес немесе қиындық келтіретін, өзіне тиесілі объектілерді зерттеуге мүмкіндік бермесе), ал істің мән-жайлары бойынша осы тараптың қатысуынсыз сараптама жүргізу мүмкін болмаса, сот қай тараптың сараптамадан жалтарғанына қарай, анықтау үшін сараптама тағайындалған фактіні анықталған немесе жоққа шығарылған деп тануға құқылы.

9. Сот сараптама тағайындау туралы ұйғарым шығарады, сарапшыға осы Кодекстің 91-бабында көзделген құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді және көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертеді.

Сот сараптамасын тағайындау туралы ұйғарымда соттың атауы; сараптаманы тағайындау уақыты, орны; қаралатын іс бойынша тараптардың атауы; сараптаманың түрі; сараптама тағайындау үшін негіздер; сарапшылар алдына қойылған мәселелер; іс материалдары мен сараптамаға жіберілетін объектілер және олардың шығу тегі туралы ақпарат, объектілерді толық немесе ішінара жою, зерттеу барысында олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгерту мүмкіндігіне рұқсат; сот сараптамасы органының атауы және (немесе) біржолғы тәртіппен сот сараптамасын жүргізу тапсырылған адамның тегі; оны жүргізу үшін ақы төлеуді жүргізуге тиіс тараптың атауы көрсетіледі. Соттың сот сараптамасын тағайындау туралы ұйғарымы ол жіберілген және өз құзыретіне кіретін органдардың немесе адамдардың орындауы үшін міндетті.

Сараптама "Сот-сараптама қызметі туралы" 2017 жылғы 10 ақпандағы Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген мерзімдерде жүргізіледі. Сараптама тағайындау туралы ұйғарым шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды. Ұйғарыммен келіспеу туралы дәлелдер апелляциялық шағымға, прокурордың өтінішхатына енгізілуі мүмкін.

Ескерту. 82-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 10.02.2017 № 45-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

83-бап. Үлгiлердi алу

1. Судья істі дұрыс қарау және шешу үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау мақсатында сараптамалық зерттеу үшін сараптама жасауға қажетті тірі адамның, мәйiттiң, жануардың, заттар мен материалдардың қасиеттерін бейнелейтін үлгілерді алуға құқылы.

Үлгiлерге материалдардың, заттардың, шикiзаттың, дайын өнiмнiң сынамалары да жатады.

2. Үлгiлердi алу туралы уәжді ұйғарым шығарылады, онда үлгiлерді алатын адам; үлгiлер алынуға тиіс адам (ұйым); дәл қандай үлгiлер және қандай санда алынуға тиіс екендігі; одан үлгілерді алу үшін адам қашан және кімге келуге тиіс екендігі; үлгiлер алынғаннан кейін қашан және кімге берілуге тиіс екені көрсетіледі.

3. Үлгілерді, егер бұл үлгiлер алынатын жынысы басқа адамды жалаңаштап шешiндiрумен байланысты болмаса және ерекше кәсiби дағдыны талап етпесе, судья өзі, ал қажет болған кезде маманның қатысуымен алуы мүмкiн. Өзге жағдайларда үлгілердi судьяның тапсырмасы бойынша маман алуы мүмкiн.

4. Үлгiлер тараптардан, сондай-ақ үшінші тұлғалардан алынуы мүмкін.

5. Маман судьяның тапсырмасы бойынша қажетті әрекеттерді жүргізеді және үлгілерді алады. Үлгілер оралады және мөрленеді, одан кейін маман жасаған ресми құжатпен бірге судьяға жіберіледі.

6. Үлгілерді алу сараптамалық зерттеудің бір бөлігі болып табылатын жағдайларда оны сарапшы жүргізуі мүмкін.

7. Yлгiлердi алу хаттамасында жүргiзiлу реттілігiмен үлгiлердi алу үшiн жасалған әрекеттер сипатталады, бұл ретте қолданылған ғылыми зерттеу және басқа да әдiстер мен рәсiмдер, сондай-ақ үлгiлердiң өздері, оларды орау мен сақтау шарттары жазылады.

84-бап. Маманның немесе сарапшының тірі адамнан үлгiлерді алуы

1. Судья өзiнен үлгілер алынуға тиiс адамды, сондай-ақ тиiстi тапсырмасы бар ұйғарымды маманға жiбередi. Ұйғарымда осы процестік әрекетке барлық қатысушылардың құқықтары мен мiндеттерi көрсетiлуге тиiс.

2. Маман судьяның тапсырмасы бойынша қажеттi әрекеттердi жүргізеді және сараптамалық зерттеу үшін талап етілетін үлгілердi алады. Yлгiлер оралады және мөрленеді, одан кейiн маман жасаған ресми құжатпен бiрге судьяға жiберiледi.

3. Сарапшы зерттеу жүргiзгеннен кейiн үлгiлердi оралған және мөрленген түрде өзiнiң қорытындысына қоса тiркейдi.

4. Сарапшы зерттеу процесінде эксперименттік үлгілерді дайындауы мүмкін, бұл туралы ол қорытындыда хабарлайды.

5. Егер үлгілерді судьяның тапсырмасы бойынша маман немесе сарапшы алса, ол ресми құжат жасайды, бұған процестік әрекетке барлық қатысушылар қол қояды және іс материалдарына қоса тіркеу үшін судьяға беріледі.

6. Алынған үлгілер оралған және мөрленген түрде хаттамаға қоса беріледі.

85-бап. Салыстырып зерттеу үшін жазу үлгілерін алу

1. Өзінің атынан орындалған құжаттағы адамның қойған қолының төлнұсқалығына шағым жасалған жағдайда, сот салыстырып зерттеу үшін осы адамның жазуы мен қойған қолының үлгілерін алуға құқылы.

2. Сот адамның жазуы мен қол қою үлгілерін алу туралы ұйғарым шығарады, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі.

3. Тұлғаның салыстырып зерттеу үшін жазуы мен қол қою үлгілерін беруден жалтаруы, тараптың өз талаптарына немесе қарсылықтарына негіз ретінде сілтеме жасаған мән-жайларды осы адамның мойындағаны деп бағаланады.

4. Жазу мен қол қою үлгілерін алу сот отырысында жүргізіледі және хаттамада көрсетіледі.

86-бап. Үлгiлердi алу кезiнде жеке бастың құқықтарын қорғау

1. Үлгілерді алу әдістері мен ғылыми-техникалық құралдары адамның өмірі мен денсаулығы үшін қауіпсіз болуға тиіс.

2. Ауыру сезімін не денсаулық үшін ықтимал теріс салдар тудыратын күрделi медициналық рәсiмдердi немесе әдiстердi қолдануға үлгiлер алынуға тиiстi адамға осындай салдарлар түсіндірілгеннен кейін және осы адамның жазбаша келiсiмімен ғана, ал егер ол кәмелетке толмаса немесе психикалық аурудан зардап шегетін болса, онда оның заңды өкілдерінің де келісімімен жол беріледі.

87-бап. Сараптама жүргізу тәртібі

1. Сараптама зерттеу сипатына не сот отырысында зерттеу үшін объектілерді жеткізудің мүмкін еместігіне немесе қиындығына қарай сотта немесе соттан тыс жүргізіледі.

2. Сараптама жүргізу кезінде оның объектілері сараптаманы тағайындаған соттың рұқсатымен зерттеулер жүргізу және қорытынды беру үшін қаншалықты қажет болса, сол шамада ғана бүлдірілуі немесе пайдаланылуы мүмкін. Көрсетілген рұқсат сот сараптамасын тағайындау туралы ұйғарымда немесе сот сарапшысының өтінішхатын қанағаттандыру туралы не оны қанағаттандырудан ішінара бас тарту туралы уәжді ұйғарымда қамтылуға тиіс.

3. Сараптамалық зерттеу объектілерінің анықтығы мен жарамдылығына сот кепілдік береді.

4. Сараптамалық зерттеу объектілері, егер олардың көлемі мен қасиеттері бұған мүмкіндік берсе, сарапшыға оралған және мөрленген түрде беріледі. Қалған жағдайларда сараптаманы тағайындаған сот сарапшыны зерттеу объектілері орналасқан жерге жеткізуді, оларға кедергісіз қол жеткізуді және зерттеу жүргізу үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз етуге тиіс.

5. Іске қатысатын адамдар сараптама жүргізу кезінде, осындай қатысу соттан тыс сараптама жүргізу кезінде сарапшылардың қалыпты жұмысына кедергі келтіретін жағдайларды қоспағанда, қатысуға құқылы. Сот іске қатысатын адамдардың сараптама жүргізу кезінде қатысуы туралы өтінішхатты қанағаттандырған кезде, көрсетілген адамдар сараптама жүргізілетін орын мен уақыт туралы хабарландырылады. Хабарландырылған адамдардың келмеуі сараптама жүргізуге кедергі келтірмейді.

6. Соттан тыс сараптама жүргізу кезінде іске қатысатын адамдар қатысқан жағдайда, сот приставының міндетті қатысуын сот айқындайды.

7. Сараптама жүргізу сот сараптамасы органына тапсырылған кезде, сот сараптаманы тағайындау туралы ұйғарымды және қажетті материалдарды оның басшысына жібереді. Сараптаманы сот сараптамасы органының ұйғарымда көрсетілген қызметкері жүргізеді. Егер сараптама тағайындау туралы ұйғарымда нақты сарапшы көрсетілмесе, оны таңдауды сот сараптамасы органының басшысы жүзеге асырады, бұл туралы сараптаманы тағайындаған сотқа хабарлайды.

8. Сот сараптамасы органының басшысы:

1) егер осы сот сараптамасы органында қажетті арнайы ғылыми білімі бар сарапшы болмаса; осы сот сараптамасы органының материалдық-техникалық базасы мен жағдайлары нақты сарапшылық міндеттерді шешуге мүмкіндік бермесе; сарапшының алдына қойылған мәселелер оның құзыретінің шегінен тыс болса; сараптама жүргізуге арналған материалдар осы Кодексте көзделген талаптарды бұза отырып ұсынылса, уәждерін көрсете отырып, сотқа сараптаманы тағайындау туралы ұйғарымды орындамастан, оны жүргізу үшін ұсынылған объектілерді қайтаруға;

2) егер осы сот сараптамасы органында жұмыс істемейтін адамдардың арнайы ғылыми білімдері қорытынды беру үшін қажет болса, оларды сот сарапшылары комиссиясының құрамына енгізу туралы сот алдында өтінішхат беруге;

3) сот сараптамасын тағайындаған сот алдында сот сараптамасын жүргізу мерзімін ұзарту туралы уәжді өтінішхат беруге құқылы.

Сот сараптамасы органы басшысының "Сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген өзге құқықтары да бар.

9. Сот сараптамасы органының басшысы:

1) сот сараптамасын тағайындау туралы ұйғарымды және зерттеу объектілерін алғаннан кейін заңның талаптарын ескере отырып, осы сот сараптамасы органының нақты сот сарапшысына немесе сот сарапшылары комиссиясына іс жүргізуді тапсыруға;

2) сот сарапшысының тәуелсіздігі қағидатын бұзбай, сот сараптамасын жүргізу мерзімінің сақталуын, жүргізіліп жатқан зерттеулердің жан-жақтылығын, толықтығы мен объективтілігін, сот сараптамасы объектілері сақталуының қамтамасыз етілуін бақылауды қамтамасыз етуге;

3) сот сараптамасын жүргізуді ұйымдастыруға байланысты өзіне белгілі болған мәліметтерді жария етпеуге міндетті.

10. Егер сараптама жүргізуді сот сараптамасы органының қызметкері болып табылмайтын адамға тапсыру көзделсе, сот сараптаманы тағайындау туралы ұйғарым шығарылғанға дейін оның жеке басына және сарапшыға қарсылық білдіруге осы Кодекстің 39-бабында көзделген негіздердің жоқ екендігіне көз жеткізуге тиіс.

11. Сараптаманы жүргізуге байланысты шығыстарды өтеу, сондай-ақ сарапшының еңбегіне ақы төлеу осы Кодекстің 110 және 111-баптарында белгіленген қағидалар бойынша жүргізіледі.

Ескерту. 87-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.02.2017 № 45-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

88-бап. Жеке-дара және комиссиялық сараптамалар

1. Сараптаманы жүргізуді сарапшы жеке-дара не сарапшылар комиссиясы жүзеге асырады.

2. Комиссиялық сараптама күрделі сараптамалық зерттеулер жүргізу қажет болған жағдайларда тағайындалады және оны бір мамандығы бар кемінде екі сарапшы жүргізеді.

3. Комиссиялық сот сараптамасын жүргізу кезінде сот сарапшыларының әрқайсысы сот-сараптамалық зерттеуді тәуелсіз және өз бетінше толық көлемде жүргізеді. Сараптама комиссиясының мүшелері алынған нәтижелерді бірлесіп талдайды және ортақ пікірге келе отырып, қорытындыға не қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарға қол қояды. Сарапшылар арасында келіспеушілік болған жағдайда, олардың әрқайсысы жеке қорытынды береді не пікірі комиссияның қалған мүшелерінің түйіндеріне сәйкес келмеген сарапшы оны қорытындыда жеке тұжырымдайды.

4. Соттың комиссиялық сараптама жүргізу туралы ұйғарымы сот сараптамасы органының басшысы үшін міндетті. Сот сараптамасы органының басшысы ұсынылған материалдар бойынша комиссиялық сараптама жүргізу туралы өз бетінше шешім қабылдауға және оны жүргізуді ұйымдастыруға құқылы.

89-бап. Кешенді сараптама

1. Кешенді сараптама іс үшін маңызы бар мән-жайды анықтау үшін әртүрлі білім салалары негізінде зерттеу қажет болған жағдайларда тағайындалады және оны түрлі мамандығы бар сарапшылар өз құзыреті шегінде жүргізеді.

2. Кешенді сараптаманың қорытындысында әрбір сарапшының қандай зерттеуді, қандай көлемде жүргізгені және оның қандай түйіндерге келгені көрсетілуге тиіс. Әрбір сарапшы қорытындының осы зерттеулер мазмұндалған бөлігіне қол қояды.

3. Сарапшылардың әрқайсысы жүргізген зерттеулер нәтижелерінің негізінде олар анықтау үшін сараптама тағайындалған мән-жай туралы ортақ түйін (түйіндер) жасайды. Алынған нәтижелерді бағалауға құзыреті бар сарапшылар ғана ортақ түйін (түйіндер) тұжырымдап, қол қояды. Егер сарапшылардың бірі (жекелеген сарапшылар) анықтаған фактілер комиссияның түпкілікті түйінінің немесе оның бір бөлігінің негізі болса, онда бұл туралы қорытындыда көрсетілуге тиіс.

4. Сарапшылар арасында келіспеушіліктер туындаған жағдайда, зерттеулердің нәтижелері осы Кодекстің 88-бабының үшінші бөлігіне сәйкес ресімделеді.

5. Сот сараптамасы органына тапсырылған кешенді сараптама жүргізуді ұйымдастыру оның басшысына жүктеледі. Сот сараптамасы органының басшысы ұсынылған материалдар бойынша кешенді сараптама жүргізу туралы өз бетінше шешім қабылдауға және оны жүргізуді ұйымдастыруға да құқылы.

90-бап. Қосымша және қайталама сараптама

1. Қосымша сараптама қорытындының анықтығы немесе толықтығы жеткіліксіз болған, сондай-ақ алдыңғы зерттеуге байланысты қосымша мәселелерді шешу қажеттігі туындаған кезде тағайындалады.

2. Қосымша сараптама жүргізу нақ сол немесе өзге сарапшыға тапсырылуы мүмкін.

3. Егер сарапшының қорытындысы жеткілікті түрде негізді болмаса не оның түйіндері күмән туғызса не сараптама жүргізудің тәртібі мен әдістемесі елеулі түрде бұзылса, дәл сол объектілерді зерттеу және бұрын қойылған сұрақтарға жауаптар алу үшін қайталама сараптама тағайындалады.

4. Қайталама сараптама тағайындау туралы ұйғарымда алдыңғы сараптаманың нәтижелерімен келіспеу уәждері келтірілуге тиіс.

5. Қайталама сараптама жүргізу сарапшылар комиссиясына тапсырылады. Алдыңғы сараптаманы жүргізген сарапшылар қайталама сараптама жүргізген кезде оған қатысып, комиссияға түсініктер бере алады, алайда олар сараптамалық зерттеуге және қорытынды жасауға қатыспайды.

6. Қосымша және қайталама сараптамаларды жүргізу тапсырылған кезде сарапшыға (сарапшыларға) алдыңғы сараптамалардың қорытындылары берілуге тиіс.

7. Егер екінші немесе реті бойынша келесі сараптама, олардың біреуі – қосымша сараптамаға, ал басқалары қайталама сараптамаға жататын бірнеше негіздер бойынша тағайындалса, мұндай сараптама қайталама сараптама жүргізу қағидалары бойынша жүргізіледі.

91-бап. Сарапшының құқықтары мен міндеттері

1. Сарапшының сараптама объектісіне жататын іс материалдарымен танысуға; сарапшылық зерттеу үшін өзіне қажетті қосымша материалдарды беру туралы өтінішхатты мәлімдеуге; процестік әрекеттерді жүргізуге және сот отырысына қатысуға, соттың рұқсатымен оларға қатысатын адамдарға сарапшылық зерттеу объектісіне қатысты сұрақтар қоюға; өзі қатысқан жеке процестік әрекеттің хаттамасымен, сондай-ақ сот отырысы хаттамасының тиісті бөлігімен танысуға және жүргізілген әрекеттер мен алынған нәтижелердің толық және дұрыс тіркелуіне қатысты хаттамаға енгізілуге жататын ескертулер жасауға; сот-сараптамалық зерттеу барысында анықталған, маңызы бар мән-жайлар бойынша қорытынды беруге; ана тілінде немесе өзі білетін тілде қорытынды ұсынуға және айғақтар беруге; аудармашының тегін көмегін пайдалануға; аудармашыға қарсылық білдіруді мәлімдеуге; сараптаманы жүргізу кезінде адамдардың процестік құқықтарын бұзатын әрекеттеріне шағым жасауға; сараптаманы жүргізу кезінде жұмсалған шығыстардың өтемін алуға; егер сот сараптамасын жүргізу өзінің лауазымдық міндеттерінің шеңберіне кірмейтін болса, орындалған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.

2. Сарапшы соттан бөлек, іске қатысатын адамдармен сараптаманы жүргізуге байланысты мәселелер бойынша келіссөздер жүргізуге; сараптамалық зерттеу үшін материалдарды өз бетінше жинауға; егер сараптама тағайындаған соттың бұған арнайы рұқсаты болмаса, объектілерді толық немесе ішінара жоюға, олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгертуге әкеліп соғуы мүмкін зерттеулер жүргізуге құқылы емес.

3. Сарапшы соттың шақыруы бойынша келуге; өзіне ұсынылған объектілерге жан-жақты, толық және объективті зерттеу жүргізуге, өзінің алдына қойылған мәселелер бойынша негізделген жазбаша қорытынды беруге; осы Кодекстің 93-бабында көзделген жағдайларда қорытынды беруден бас тартуға және қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы уәжді жазбаша хабар жасақтауға және оны сотқа жіберуге; жүргізілген зерттеуге және берілген қорытындыға байланысты мәселелер бойынша айғақтар беруге; зерттеліп жатқан объектілердің сақталуын қамтамасыз етуге; істің мән-жайлары туралы мәліметтерді және сараптама жүргізуге байланысты өзіне белгілі болған өзге де мәліметтерді жария етпеуге міндетті.

4. Сарапшы көрінеу жалған қорытынды бергені үшін заңда көзделген қылмыстық жауаптылықта болады.

5. Сот сараптамасы органдарының қызметкері болып табылатын сарапшы өз қызметінің сипатына қарай өзінің құқықтарымен және міндеттерімен танысқан және көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертілген деп есептеледі.

92-бап. Сарапшының қорытындысы

1. Сарапшының қорытындысы – бұл сот немесе тараптар сарапшының алдына қойған мәселелер бойынша сараптама объектілерін арнайы ғылыми білімді пайдалана отырып жүргізілген зерттеуге негізделіп, осы Кодексте көзделген жазбаша нысанда ұсынылған түйіндер.

Сарапшының қорытындысы "Сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген мерзім ішінде жасалуға тиіс. Сараптаманы белгіленген мерзімде жүргізуге кедергі келтіретін мән-жайлар болған кезде, сарапшы бұл туралы сотқа жазбаша хабарлауға міндетті.

2. Сарапшы (сарапшылар) қажетті зерттеулер жүргізгеннен кейін оның нәтижелерін ескере отырып, өз атынан қорытынды жасайды, оны өзінің (өздерінің) қойған қолымен және жеке мөрімен растап, сараптаманы тағайындаған сотқа жібереді. Сараптаманы сот сараптамасы органы жүргізген жағдайда сарапшының (сарапшылардың) қойған қолы көрсетілген органның мөрімен расталады.

3. Сарапшының қорытындысында оның ресімделген күні, сараптаманың жүргізілген мерзімдері мен орны; сараптаманы жүргізу негіздері; сот туралы мәліметтер, сараптаманы жүргізу тапсырылған сот сараптамасы органы және (немесе) сарапшы (сарапшылар) туралы мәліметтер (тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), білімі, мамандығы, мамандығы бойынша жұмыс өтілі, ғылыми дәрежесі және ғылыми атағы, атқаратын лауазымы); өзінің көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылығы жөнінде ескертілгені туралы сарапшының қойған қолымен куәландырылған белгі; сарапшының (сарапшылардың) алдына қойылған мәселелер; сараптаманы жүргізу кезінде қатысқан процеске қатысушылар туралы және олар берген түсіндірмелер туралы мәліметтер; зерттеу объектілері; пайдаланылған әдістемелер көрсетіле отырып, зерттеулердің мазмұны мен нәтижелері; жүргізілген зерттеулердің нәтижелерін бағалау, сарапшының (сарапшылардың) алдына қойылған мәселелер бойынша түйіндердің негіздемесі мен тұжырымдамасы көрсетілуге тиіс.

4. Егер осы Кодекстің 93-бабында көрсетілген мән-жайлар зерттеу барысында анықталса, қорытындыда қойылған мәселелердің барлығына немесе кейбіреуіне жауап берудің мүмкін еместігінің негіздемесі қамтылуға тиіс.

5. Осы баптың екінші бөлігінде көзделген тәртіппен куәландырылған, сарапшының қорытындысын көрнекілейтін материалдар (фотокестелер, схемалар, графиктер, кестелер және басқа да материалдар) қорытындыға қоса беріледі және оның құрамдас бөлігі болып табылады. Қорытындыға зерттеуден кейін қалған объектілер, оның ішінде үлгілер де қоса берілуге тиіс.

6. Осы Кодекстің 94-бабында көзделген тәртіппен жүргізілген жауап алу барысында сарапшының берген айғақтары оның бұрын берген қорытындысын түсіндіру, толықтыру не нақтылау бөлігіндегі ғана дәлелдемелер болып табылады.

7. Сарапшының қорытындысы сот үшін міндетті болып табылмайды, бірақ онымен келіспеген жағдайда, бұл туралы сот шешімінде көрсетілуге тиіс.

Ескерту. 87-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.02.2017 № 45-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

93-бап. Қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабар

Егер сарапшы зерттеу жүргізгенге дейін өзінің алдына қойылған мәселелер өзінің арнаулы білімдерінің аясынан тыс екеніне не өзіне ұсынылған материалдар қорытынды беру үшін жарамсыз немесе жеткіліксіз екеніне және толықтырыла алмайтынына, не ғылым мен сарапшылық практиканың жай-күйі қойылған мәселелерге жауап беруге мүмкіндік бермейтініне көзі жетсе, ол қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы уәжді хабар жазып, оны сотқа жібереді.

94-бап. Сарапшыдан жауап алу

1. Сарапшыдан жауап алу, егер сарапшының қорытындысы жеткілікті түрде айқын болмаса, толықтыру үшін қосымша зерттеулер жүргізу талап етілмейтін олқылықтары болса немесе сарапшы қолданған әдістер мен терминдерді нақтылау қажет болса, оның қорытындысы жарияланғаннан кейін ғана жүргізілуі мүмкін.

2. Сарапшыдан тірі адамдарға қатысты сот-психиатриялық, сондай-ақ сот-медициналық сараптама жүргізуге байланысты оған белгілі болған, оның қорытындысына қатысы жоқ мән-жайлардың себебі бойынша жауап алынбайды.

3. Өтінішхаты бойынша сараптама тағайындалған тарап сарапшыдан бірінші болып жауап алады. Егер сараптама тараптар арасындағы келісім бойынша немесе соттың бастамасы бойынша жүргізілсе, сарапшыға бірінші болып талап қоюшы, содан кейін жауапкер сұрақтар қояды. Сот жауап алудың кез келген сәтінде сарапшыға сұрақ қоюға құқылы.

95-бап. Заттай дәлелдемелер

Егер заттар өзінің сыртқы түрімен, қасиеттерімен немесе өзге де белгілерімен іс үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау құралы бола алады деп пайымдауға негіз болса, олар заттай дәлелдемелер деп танылады.

96-бап. Заттай дәлелдемелерді сақтау және қарап-тексеру

1. Заттай дәлелдемелер істе сақталады немесе айрықша тізімдеме бойынша соттың заттай дәлелдемелерді сақтау камерасына тапсырылады. Сот заттай дәлелдемелерді өзгеріссіз қалпында сақтауға шаралар қолданады.

2. Сотқа әкелу мүмкін емес заттар тұрған жерінде сақталады. Оларды сот істі сот талқылауына дайындау кезінде немесе істі сотта талқылау барысында қарап-тексеруге тиіс. Қарап-тексеру кезінде заттардың сыртқы түрі, қасиеттері және жай-күйі жеке процестік әрекет хаттамасында немесе сот отырысының хаттамасында тіркелуге жатады, ал қажет болған жағдайда бұл заттар фотосуретке, бейнежазбаға түсірілуі және мөрмен бекітілуі мүмкін.

3. Сот заттай дәлелдемелерді іске қатысатын адамдардың және қажет болған кезде сарапшылардың қатысуымен қарап-тексереді. Заттай дәлелдемелерді қарап-тексеру хаттамасы іске қоса тіркеледі.

4. Заттай дәлелдемелерді сақтау бойынша шығыстар осы Кодекстің 109-бабына сәйкес тараптар арасында бөлінуі мүмкін.

97-бап. Тез бүлінетін заттай дәлелдемелерді қарап-тексеру

1. Сот тез бүлінетін заттай дәлелдемелерді қарап-тексеру туралы өтінішхат берілген күннен кейінгі келесі жұмыс күнінен кешіктірмей оларды қарап-тексереді және зерттейді, одан кейін оларды қарап-тексеру үшін ұсынған адамға қайтарады.

2. Мұндай заттай дәлелдемелерді қарап-тексеру және зерттеу орны мен уақыты туралы іске қатысатын адамдар, егер олар заттай дәлелдемелерді тұрған жерінде қарап-тексеру кезінде келе алса, хабардар етіледі. Іске қатысатын хабардар етілген адамдардың келмеуі заттай дәлелдемелерді қарап-тексеру мен зерттеуге кедергі келтірмейді. Қарап-тексеру және зерттеу деректері хаттамаға енгізіледі.

3. Тез бүлінетін заттай дәлелдемелерді қарап-тексеру және оның нәтижелерін тіркеу осы Кодекстің 96-бабының екінші және үшінші бөліктерінде көзделген тәртіппен жүргізіледі.

98-бап. Заттай дәлелдемелерге билік ету

1. Осы Кодекстің 97-бабының бірінші бөлігінде көзделгеннен басқа, заттай дәлелдемелер соттың шешімі заңды күшіне енгеннен кейін олар алынған тұлғаларға қайтарылады немесе сот бұл заттарға құқығын таныған тұлғаларға беріледі немесе сот айқындайтын тәртіппен өткізіледі.

2. Заң бойынша азаматтардың иелігінде бола алмайтын заттар тиісті ұйымдарға беріледі.

3. Сот заттай дәлелдемелерді қарап-тексеріп және зерттеп болғаннан кейін, егер өздерінен осы дәлелдемелер алынған тұлғалар қайтару туралы өтінішхат берсе және осындай өтінішхатты қанағаттандыру істің дұрыс шешілуіне кедергі келтірмесе, іс бойынша іс жүргізу аяқталғанға дейін оларға қайтарылуы мүмкін.

4. Сот тез бүлінетін заттай дәлелдемелерге билік ету туралы ұйғарым шығарады, ол шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды.

Ескерту. 98-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

99-бап. Ақпараттың материалдық жеткізгіштеріндегі дәлелдемелер

1. Дәлелдемелер іс үшін маңызы бар және іске қатыстылығы мен оған жол берілетіндігі өлшемшарттарына сай келетін аудио-, бейнежазбаларды, оның ішінде байқау немесе тіркеу аспаптарымен алынған аудио-, бейнежазбаларды, фотоға және киноға түсіру материалдарын қамтитын ақпараттың материалдық жеткізгіштері мен электрондық және цифрлық жеткізгіштердегі басқа да материалдар ұсынылуы мүмкін.

2. Дәлелдемелерді материалдық жеткізгіштерде ұсынған немесе оларды талап етіп алдыру үшін жәрдем көрсету туралы өтінішхатты мәлімдеген адам жазбаларды қашан, кімнің, қандай жағдайда жазғанын және олар қандай мән-жайларда жүзеге асырылғанын көрсетуге міндетті.

Адамның көрсетілген мәліметтерді хабарламауы осындай дәлелдемелерді сот отырысында зерттеу мүмкіндігін жоққа шығарады.

100-бап. Жазбаша дәлелдемелер

1. Іс үшін маңызы бар мән-жайлар туралы мәліметтерді қамтитын актілер, құжаттар, іскерлік немесе жеке сипаттағы хаттар жазбаша дәлелдемелер болып табылады.

2. Жазбаша дәлелдемелерді тараптар және іске қатысатын басқа да адамдар ұсынуы не олардың өтініші бойынша сот талап етіп алдыруы мүмкін. Сот жазбаша дәлелдемелерді өз бастамасы бойынша да талап етіп алдыруы мүмкін.

3. Сот талап еткен жазбаша дәлелдемелерді беруге немесе оны сот белгілеген мерзімде беруге мүмкіндігі жоқ тұлғалар, бұл туралы сот талабының орындалмау себептерін көрсете отырып, сотқа хабарлауға міндетті.

4. Соттың азаматтардан және заңды тұлғалардан талап ететін жазбаша дәлелдемелері тікелей сотқа жіберіледі. Сот жазбаша дәлелдемені талап ету туралы өтінішхат берген тұлғаға одан кейін сотқа ұсыну үшін оны алу құқығын беретін сұрау салуды бере алады.

5. Жазбаша дәлелдемелер, әдетте, төлнұсқада ұсынылады. Егер құжаттың көшірмесі ұсынылған болса, сот қажет болған жағдайда, сондай-ақ осы Кодекстің 68-бабының бесінші бөлігіне сәйкес төлнұсқаны ұсынуды талап етуге құқылы.

Жазбаша дәлелдеменің төлнұсқасын сотқа ұсыну қиын болған кезде сот осы құжаттың тиісті түрде куәландырылған көшірмелері мен үзінділерін ұсынуды талап етуі немесе басқа да жазбаша дәлелдемелерді олардың сақталатын жерінде қарап-тексеру мен зерттеу жүргізуі мүмкін.

6. Электрондық құжаттар нысанындағы дәлелдемелер немесе олардың электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған көшірмелері сотқа осы бапта белгіленген қағидалар сақтала отырып ұсынылады.

Қазақстан Республикасының заңнамасында тек электрондық құжатты пайдалануға жол берілмейтін жағдайларды қоспағанда, электрондық құжат дәлелдеме деп танылады.

Ескерту. 100-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

101-бап. Жазбаша дәлелдемелерді қайтару

1. Жазбаша дәлелдемелердің төлнұсқалары, сондай-ақ істе бар жеке хаттар оларды ұсынған адамдардың өтініші бойынша сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін оларға қайтарылады.

2. Жазбаша дәлелдемелер шешім заңды күшіне енгенге дейін, егер сот оны мүмкін деп тапса, оларды ұсынған адамдарға қайтарылуы мүмкін.

3. Жазбаша дәлелдеменің төлнұсқасы қайтарылған кезде жазбаша дәлелдеменің судья куәландырған көшірмесі (ксерокөшірмесі) істе қалады.

4. Материалдық жеткізгіштердегі дәлелдемелер істе сақталады. Сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін осы дәлелдемелерді сот өтінішхаты бойынша оларды ұсынған адамға қайтаруы мүмкін. Жазбаның көшірмесі барлық жағдайларда істе қалады.

Іске қатысатын адамның өтінішхаты бойынша оған оның есебінен жасалған жазбаның көшірмесі берілуі мүмкін. Жазбаның көшірмесін алғандығы туралы қолхат алынады.

8-тарау. СОТ ШЫҒЫСТАРЫ

102-бап. Сот шығыстарының ұғымы мен құрамы

Сот шығыстары іс бойынша іс жүргізуге байланысты мемлекеттік баж бен шығындардан тұрады.

103-бап. Мемлекеттік баж

Мемлекеттік бажды төлеудің тәртібі мен мөлшері, сондай-ақ оны төлеуден босату немесе оны төлеу бойынша кейінге қалдыруды беру негіздері "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (Салық кодексі) айқындалады.

Мемлекеттік бажды бюджетке төлеу төлем құжаттарымен немесе кассалық құжаттармен, ал төлемдерді банкоматтар, электрондық терминалдар, қашықтықтан байланысу және "электрондық үкімет" төлем шлюзі арналары арқылы төлеген кезде қағаз жеткізгіштерде немесе электрондық түрде чектермен және түбіртектермен расталуға тиіс.

Ескерту. 103-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 12.12.2023 № 46-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

104-бап. Талап қою бағасы

1. Талап қою бағасы:

1) ақшаны өндіріп алу туралы талап қоюларда – өндіріп алу талап етілген сомамен;

2) абыройын, қадір-қасиетін және іскерлік беделін түсіретін мәліметтерді таратудан келтірілген моралдық зиянды өтеуді ақшалай мәнде өндіріп алу туралы талап қоюларда – өндіріп алу талап етілген сомамен;

3) іскерлік беделді түсіретін мәліметтерді таратудан келтірілген залалдар сомасын өндіріп алу туралы талап қоюларда – өндіріп алу талап етілген сомамен;

4) ортақ немесе үлестік меншік болып табылатын мүлікті бөлу туралы, ортақ меншік болып табылатын мүліктегі үлесті айқындау не бөлу туралы талап қоюларда – талап қою берілген кезде мүліктің орналасқан жерінде қалыптасқан нарықтық бағалар бойынша айқындалатын талап етілетін мүліктің құнымен;

5) алименттерді өндіріп алу туралы талап қоюларда – бір жыл ішіндегі төлемдердің жиынтығымен;

6) мерзімді жедел төлемдер мен оларды беру туралы талап қоюларда – барлық төлемдер мен берулердің, бірақ үш жылдан аспайтын мерзімдегі жиынтығымен;

7) мерзімсіз немесе өмір бойы төлемдер мен берулер туралы талап қоюларда – төлемдер мен берулердің, бірақ үш жылдан аспайтын мерзімдегі жиынтығымен;

8) төлемдерді немесе берулерді азайту немесе көбейту туралы талап қоюларда – арыз беруші азайтуға немесе көбейтуге үміт артатын, бірақ бір жылдан аспайтын мерзімдегі жалпы сомамен;

9) төлемдер мен берулерді тоқтату туралы талап қоюларда – қалған төлемдердің немесе берулердің, бірақ бір жылдан аспайтын мерзімдегі жиынтығымен;

10) тұрғынжайды жалдауды қоспағанда, мүліктік жалдау (жалға алу) шартын мерзімінен бұрын бұзу туралы талап қоюларда – шарттың (келісімшарттың) қолданысының қалған мерзімінде мүлікті пайдаланғаны үшін төлемдердің, бірақ үш жылдан аспайтын мерзімдегі жиынтығымен;

11) жылжымайтын мүлік объектілеріне меншік құқығы туралы талап қоюларда – осындай объектілердің талап қою берілген күні орналасқан жерлеріндегі нарықтық құнымен;

12) жылжымайтын немесе жылжымалы мүлікті бөтеннің заңсыз иеленуінен талап ету туралы талап қоюларда – ізделінетін мүліктің нарықтық құнымен, бірақ азамат жасасқан сақтандыру шарты бойынша бағалануынан төмен емес және сотқа талап қою берілген күнінде заңды тұлғаға тиесілі мүліктің теңгерімдік құнынан төмен емес нарықтық құнымен;

13) жылжымайтын және жылжитын мүлікті cатып алу-сату, кепіл, сыйға тарту шарттарын, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 157-1-бабының үшінші бөлігінде белгіленген тәртіппен мәмілелер бойынша барлық алынған мүлікті кейіннен қайтаруға байланысты өзге де шарттарды жарамсыз деп тану туралы талап қоюларда – мүліктің сотқа талап қою берілген күнгі нарықтық құнымен айқындалады. Кепіл туралы шартқа дау айту кезінде талап қою бағасы шартта көрсетілген мүлік құнынан аспауға тиіс;

14) бірнеше дербес талаптардан тұратын талап қоюларда – барлық талаптардың жалпы сомасымен айқындалады.

2. Талап қою бағасын талап қоюшы көрсетеді. Көрсетілген баға ізделінетін мүліктің нақты құнының бағасына анық сәйкес келмеген жағдайда талап қою бағасын судья айқындайды.

Ескерту. 104-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.02.2017 № 49-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

105-бап. Мемлекеттік бажды қосымша төлеу

1. Талап қою берілген кезде оның бағасын анықтау қиын болған жағдайда судья мемлекеттік баж мөлшерін істі сот талқылауына дайындау сатысында алдын ала анықтайды, бұл туралы істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда көрсетіледі.

2. Сот толық төленбеген мемлекеттік баж сомасын өндіріп алу туралы істі қарау және шешу кезінде талап қою бағасын анықтаған жағдайда, толық төленуге жататын мемлекеттік баж мөлшері сот шешімінде көрсетіледі.

3. Талап қою талаптарының мөлшері ұлғайған кезде істі ұлғайған талаптар бөлігінде қарау талап қоюшы сот белгілеген мерзімде мемлекеттік баждың төленгені туралы дәлелдеме ұсынғаннан кейін жалғастырылады.

Мемлекеттік баждың төленгендігі туралы құжат ұсынылмаған жағдайда іс бұл туралы соттың шешімінде көрсетіле отырып, бастапқы мәлімделген талаптар шегінде қаралады және шешіледі. Талап қою талаптарын ұлғайту туралы арыз қаралмай, талап қоюшыға кері қайтарылады. Мемлекеттік бажды қосымша төлеу мәселесі бойынша соттың түйіндерімен келіспеу туралы дәлелдер апелляциялық шағымға енгізілуі мүмкін.

4. Егер бірінші және апелляциялық сатылардағы соттарда тараптар арасында татуластыру рәсімі шеңберінде жасалған келісімдердің шарттарында талап қою талаптарының мөлшері ұлғайтылса не даудың нысанасы өзгертілсе, мемлекеттік бажды қосымша төлеу жүргізілмейді. Сот шығыстарын бөлу осы Кодексте белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

Ескерту. 105-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

106-бап. Мемлекеттік баж төлеуден босату. Мемлекеттік баж төлеуді кейінге қалдыру

1. Талап қоюшыны сотқа берілетін талап қоюдан мемлекеттік баж төлеуден босату немесе мемлекеттік баж төлеу бойынша кейінге қалдыруды беру "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (Салық кодексі) көзделген негіздер бойынша жүзеге асырылады.

2. Осы Кодекстің 54 және 55-баптарында көрсетілген тұлғалар өздері берген талап қоюдан бас тартқан жағдайда, өзінің мүддесінде осы талап қойған талап қоюшы, егер ол талап қоюды қарауды талап етсе және мемлекеттік бажды төлеуден босатылмаса, сот белгілеген мерзімде мемлекеттік бажды жалпы тәртіппен төлеуге міндетті. Мұндай жағдайда сот істі қарауды кейінге қалдырады.

Мемлекеттік баж төленбеген кезде талап қою қараусыз қалдырылады және талап қоюшыға қайтарылады. Соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

3. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы азамат берген талап қоюлар бойынша сот мемлекеттік баж төлеу бойынша тиісті шешім қабылданғанға дейін кейінге қалдырады, бұл жөнінде ұйғарым шығарылады. Ұйғарым шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды. Ұйғарыммен келіспеу туралы дәлелдер апелляциялық шағымға, прокурордың өтінішхатына енгізілуі мүмкін. Шешім қабылданған кезде сот мемлекеттік баж төлеуге байланысты шығыстарды шешім пайдасына шығарылмаған тарапқа артады.

Ескерту. 106-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 12.12.2023 № 46-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

107-бап. Мемлекеттік бажды қайтару

Мемлекеттік бажды қайтару тәртібі "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (Салық кодексі) айқындалады.

108-бап. Іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар

Іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындарға:

1) куәларға, сарапшыларға және мамандарға төленуге тиісті сомалар;

2) тиісті орында қарап-тексеруді жүргізуге байланысты шығыстар;

3) заттай дәлелдемелерді сақтауға байланысты шығыстар;

4) жауапкерді және (немесе) баланы іздестіру бойынша шығыстар;

5) іс бойынша жарияланым мен хабарландыруларға байланысты шығыстар;

6) тараптарға және іске қатысатын басқа да тұлғаларға хабарлау және оларды сотқа шақыру бойынша шығыстар;

7) тараптар мен үшінші тұлғалардың жол жүру және тұрғын үй-жайларды жалдау бойынша, олардың сотқа келуіне байланысты жұмсаған шығыстары;

8) өкілдің көмегіне ақы төлеу бойынша шығыстар;

9) сот өтелуге жатады деп таныған, оның ішінде тараптардың кейіннен сотқа жүгінген кезде дауды міндетті түрде сотқа дейін реттеу рәсімдерінде жұмсаған басқа да шығыстары жатады.

109-бап. Сот шығыстарын тараптардың арасында бөлу

1. Сот, өзінің пайдасына шешім шығарылған тарапқа іс бойынша жұмсалған барлық сот шығыстарын басқа тараптан алып береді. Егер талап қою ішінара қанағаттандырылса, онда шығыстар талап қоюшыға – талап қою талаптарының сот қанағаттандырған мөлшеріне пропорционалды, ал жауапкерге талап қоюшының талап қою талаптарынан бас тартылған бөлікке пропорционалды түрде алып беріледі.

2. Егер іске қатысатын адамның заңда немесе шартта көзделген дауды реттеудің наразылық немесе сотқа дейінге өзге де тәртібін бұзуы, оның ішінде наразылыққа жауап беру мерзімін бұзуы, наразылықты жауапсыз қалдыруы, сондай-ақ заңда белгіленген дауды реттеудің соттан тыс тәртібін бұзуы салдарынан дау туындаса, сот істі қараудың нәтижелеріне қарамастан, сот шығыстарын осы тұлғаға жүктейді.

Сот, процестік құқықтарды теріс пайдаланатын немесе процестік міндеттерді орындамайтын тұлғаға, оның ішінде дәлелдемелер сот белгілеген мерзімді және дәлелдемелерді дәлелді себептерсіз ұсынудың осы Кодексте белгіленген тәртібін бұза отырып ұсынылған жағдайда, егер бұл сот процесінің созылуына, істі қарауға және заңды әрі негізді сот актісін қабылдауға кедергі келтіруге әкеп соқса, іс бойынша барлық сот шығыстарын жүктеуге құқылы.

3. Егер апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттар істі жаңадан қарауға бермей, жасалған шешімді өзгертсе немесе жаңа шешім шығарса, олар тарап тиісті сот сатыларында жұмсаған шығыстары туралы дәлелдемелерді ұсынған кезінде тиісінше сот шығыстарын бөлуді де өзгертеді.

4. Бірінші сатыдағы сот тараптың арызы бойынша апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттарда істі қарау барысында жұмсаған сот шығыстарын, егер өтінішхат сот сатыларында істі қарау кезінде талқыланса, бірақ сот шығындары ұсынылған құжаттардың анықтығын тексеру қажеттігіне байланысты өндіріп алынбаған және бұл туралы тиісті сот сатысындағы соттың қаулысында көрсетілсе, өндіріп алу туралы ұйғарым шығарады.

5. Сот шығындарын өндіріп алу туралы арыз тараптарды хабарландыра отырып, соттың сот отырысында қарауына жатады. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған тараптардың келмеуі арызды қарауға кедергі болып табылмайды. Арыз соңғы сот актісінің қабылдануымен істі мәні бойынша қарау аяқталған соңғы сот актісі заңды күшіне енген күннен бастап бір ай ішінде берілуі мүмкін.

6. Сот актісінің көшірмесін сот ол заңды күшіне енген кезден бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей (азаматтың) тіркелу орны немесе көрсетілген қызметтеріне ақы төлеу бойынша шығыстарына сот өтем жасаған (заңды тұлғаның) сот өкілінің орналасқан жері бойынша салық органына жібереді.

Ескерту. 109-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 21.01.2019 № 217-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

110-бап. Сарапшыларға, мамандарға, куәларға, аудармашыларға төленуге тиісті сомалар

1. Куәларға, сарапшыларға, мамандарға және аудармашыларға сотқа келуге байланысты жұмсалған жол жүру, үй-жай жалдау бойынша шығыстары өтеледі және іссапарға жіберілген адамдар үшін белгіленген мөлшерде тәулікақы төленеді. Сарапшы мен маманға тапсырылған жұмысты орындау кезінде олар жұмсаған, оларға тиесілі химиялық реактивтердің және басқа да шығыс материалдарының құны, сондай-ақ олардың жұмысты орындау үшін құрал-жабдықтарды, коммуналдық қызметтерді пайдаланғаны үшін төлеген ақысы да өтеледі.

2. Сотқа куә ретінде шақырылатын, жұмыс істейтін адамдарға сотқа келуге байланысты олардың болмаған уақыты үшін жұмыс істейтін орны бойынша орташа жалақысы сақталады. Еңбек қатынастарында тұрмаған куәлар өздерін әдеттегі айналысып жүрген істерінен алаңдатқаны үшін іс жүзіндегі уақыт шығындары ескеріле отырып және заңда белгіленген ең төменгі айлық жалақы мөлшері негізге алына отырып өтемақы алады.

3. Біржолғы тәртіппен тартылған сарапшылардың, сондай-ақ мамандардың қызметтік міндеттерінің аясына кірмейтін, соттың тапсырмасы бойынша орындаған жұмысы ақы төленуге жатады. Сот ақы мөлшерін тараптармен келісім бойынша айқындайды және өтінішхатты мәлімдеген тарап Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасында белгіленген тәртіппен ашылған шотқа алдын ала енгізеді.

4. Куәларға, сарапшыларға, мамандарға сомаларды, сондай-ақ сот сараптамасы органдары жүргізген сараптамаға төлемді өтінішхатты мәлімдеген тарап төлейді. Егер өтінішхатты екі тарап та берсе не куәны шақырту, сараптаманы тағайындау, маманды тарту соттың бастамасы бойынша жүргізілсе, талап етілетін соманы тараптар тең бөліктермен төлейді.

5. Өтінішхатты мәлімдеген тарап (тараптар) не өзіне сот осындай міндетті жүктеген тарап сот сараптамасы органының сараптама жүргізгені үшін төленуге тиісті сомаларды алдын ала төлеу нысанында тиісті бюджетке енгізеді. Сот белгілеген мерзімдерде сома енгізілмеген жағдайда, сараптама жүргізуге байланысты шығындар істің осы Кодекстің 109-бабының екінші бөлігіне сәйкес қаралу нәтижелеріне қарамастан, соттың шешімі бойынша төлемді жүзеге асырмаған (уақтылы жүзеге асырмаған) тұлғаға жүктеледі.

6. Бір тарап немесе екі тарап та шығындарды төлеуден босатылған жағдайда сарапшылар мен мамандарға тиесілі сомаларды төлеу соттың шешімінің негізінде істі қарау нәтижелері бойынша бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі.

Сарапшылар мен мамандарға тиесілі сомаларды төлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

111-бап. Куәларға, сарапшыларға, мамандарға және аудармашыларға сомаларды төлеу

1. Сот куәларға, сарапшыларға және мамандарға тиесілі сомаларды олар өз міндеттерін орындағаннан кейін Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасына сәйкес ашылған шоттан төлейді.

2. Аудармашыларға тиесілі сомаларды төлеу Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен республикалық бюджет есебінен жүргізіледі.

112-бап. Тегін заң көмегін көрсету

1. Судья істі сот талқылауына дайындаған кезде немесе сот істі қараған кезде мына адамдардың:

1) асыраушысының қайтыс болуынан келтірілген зиянды өтеу туралы даулар бойынша талап қоюшылардың;

2) жұмысына байланысты денсаулығының зақымдануынан келтірілген не қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген зиянды өтеу туралы даулар бойынша талап қоюшылардың;

3) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз етуге және қорғауға байланысты даулар бойынша талап қоюшылар мен жауапкерлердің;

4) алименттерді өндіріп алу туралы атқарушылық іс жүргізу шеңберінде өндіріп алушылар болып табылатын көпбалалы отбасылардағы балаларды күтіп-бағуға алименттерді өндіріп алу туралы даулар бойынша талап қоюшылар мен жауапкерлердің;

5) Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасына сәйкес тұрмыстық зорлық-зомбылықтан жәбірленушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз етуге және қорғауға байланысты даулар бойынша талап қоюшылар мен жауапкерлердің;

6) кәсіпкерлік қызметке байланысты емес даулар бойынша Ұлы Отан соғысына қатысушылар, жеңілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысына қатысушыларға теңестірілген адамдар, сондай-ақ басқа мемлекеттердің аумағындағы ұрыс қимылдарының ардагерлері, мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер, бірінші және екінші топтардағы мүгедектігі бар адамдар, жасына байланысты зейнеткерлер болып табылатын талап қоюшылар мен жауапкерлердің;

7) заңға сәйкес ақталған адамдарға зиянды өтеу туралы даулар бойынша талап қоюшылардың істерін қараған кезде оларды заң көмегіне ақы төлеуден және өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуден толық босатуға және оларды бюджет қаражаты есебіне жатқызуға міндетті.

2. Адвокат, заң консультанты көрсететін заң көмегіне ақы төлеу және қорғау мен өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеу мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

Адвокат, заң консультанты көрсететін заң көмегіне ақы төлеу және қорғау мен өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеу тәртібі Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекіткен заң көмегіне ақы төлеу қағидаларында белгіленеді.

3. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, адамның заң көмегіне ақы төлеуден және өзінің атынан өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуден босату туралы өтінішхатына осы адамның бюджет қаражаты есебінен заң көмегін алу құқығын растайтын құжаттар мен басқа да дәлелдемелер қоса тіркелуге тиіс.

4. Сот адамды заң көмегіне ақы төлеуден және оның атынан өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуден босату туралы немесе өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады, ол шағым жасалуға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қаралуға жатпайды. Шығарылған ұйғарыммен келіспейтіні туралы дәлелдер апелляциялық шағымға, прокурордың өтінішхатына енгізілуі мүмкін.

5. Адамды заң көмегіне ақы төлеуден және оның атынан өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуден босату туралы сот ұйғарымы азаматтық істі қарайтын соттың тұрған жеріндегі аумақтық адвокаттар алқасына және тиісті заң консультанттары палатасына жазбаша түрде немесе заң көмегінің бірыңғай ақпараттық жүйесі арқылы электрондық құжат нысанында дереу жіберіледі, олар сот белгілеген мерзімде адвокаттың немесе заң консультантының сотқа қатысуын қамтамасыз етуге міндетті.

Ескерту. 112-бап жаңа редакцияда - ҚР 20.06.2022 № 128-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

113-бап. Өкілдің көмегіне ақы төлеу бойынша шығыстарды өтеу

1. Сот пайдасына шешім шығарылған тараптың өтінішхаты бойынша процеске қатысқан және осы тараппен еңбек қатынастарында тұрмаған өкілдің (бірнеше өкілдің) көмегіне ақы төлеу бойынша шығыстарын тараптың іс жүзінде жұмсаған шығыстары мөлшерінде басқа тараптан алып береді. Мүліктік талаптар бойынша осы шығыстардың жалпы сомасы талап қоюдың қанағаттандырылған бөлігінің он пайызынан аспауға тиіс. Мүліктік емес сипаттағы талаптар бойынша шығыстар сомасы ақылға қонымды шектерде өндіріліп алынады, бірақ ол үш жүз айлық есептік көрсеткіштен аспауға тиіс.

2. Заңда белгіленген тәртіппен және негіздер бойынша бюджет қаражаты есебінен адвокаттың білікті заң көмегі көрсетілген тараптың пайдасына сот шешім шығарған жағдайда, көрсетілген шығыстар мемлекеттік бюджеттің кірісіне басқа тараптан өндіріліп алынады.

114-бап. Уақыт ысырабынан келтірілген залалдарды өндіріп алу

1. Іске қатысатын адамның арызы бойынша, көрінеу теріс пиғылымен негізсіз талап қою берген немесе негізделген талап қоюға қарсы дауласқан (адам білген не білуге тиіс болған) не істің дұрыс әрі тез қаралуына және шешілуіне үнемі қарсы әрекет жасаған тараптан сот іске қатысатын екінші адамның пайдасына іс жүзінде уақыт ысырабынан келтірілген залалдар үшін өтемақыны өндіріп алуы мүмкін.

2. Залалдар мөлшерін нақты мән-жайларды ескере отырып, оның ішінде тиісті еңбекақы төлеудің осы жерде қолданылып жүрген нормаларын негізге ала отырып, сот белгілейді.

3. Тараптан залалдарды өндіріп алу туралы уәжді арыз істі мәні бойынша қарау аяқталғанға дейін беріледі және сот оны негізгі талаппен бір мезгілде қарайды. Залалдарды өндіріп алу туралы арызға "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (Cалық кодексі) белгіленген тәртіппен мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат қоса берілуге тиіс.

115-бап. Талап қоюдан бас тарту, татуласу келісімі немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім, дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім, арызды қараусыз қалдыру кезінде сот шығыстарын бөлу

1. Талап қоюшы талап қоюдан бас тартқан кезде ол жұмсаған сот шығыстарын жауапкер өтемейді. Талап қоюшы жауапкерге істі жүргізуге байланысты, оның ішінде дауды сотқа дейін реттеу сатысында оның жұмсаған сот шығыстарын өтейді.

Егер талап қоюшы талап қою берілгеннен кейін жауапкердің оларды ерікті түрде қанағаттандыруы салдарынан өз талаптарын қолдаудан бас тартса, сот талап қоюшының өтінішхаты бойынша жауапкерден барлық жұмсаған сот шығыстарын өндіріп алады. Егер талап қою жауапкердің кінәлі мінез-құлқынан туындамаса, онда сотта жауапкер талап қоюды мойындаған жағдайда сот шығыстары талап қоюшыға жүктеледі.

2. Тараптар бірінші, апелляциялық сатылардағы соттар бекіткен татуласу келісімін немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім, дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасқан кезде, төленген мемлекеттік баж толық көлемде бюджеттен қайтарылуға жатады.

Кассациялық сатыдағы сотта татуласу келісімі, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасалған кезде, төленген мемлекеттік баж кассациялық сатыдағы сотқа жүгіну кезінде төленген соманың елу пайызы мөлшерінде бюджеттен қайтарылуға жатады.

Басқа сот шығыстарын сот татуласу келісімінің, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімнің немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімнің шарттарына сәйкес тараптар арасында бөледі. Келісімдерде мұндай нұсқау болмаған жағдайда, олар өзара өтелген деп есептеледі.

3. Осы Кодекстің 279-бабының 6), 8) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша талап қою қараусыз қалдырылған кезде талап қоюшының жұмсаған сот шығыстарын жауапкер өтемейді. Мұндай жағдайда талап қоюшы жауапкерге іс жүргізуге байланысты, оның ішінде дауды сотқа дейін реттеу сатысында оның жұмсаған сот шығындарын өтейді.

Ескерту. 115-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.01.2019 № 217-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

116-бап. Тараптарға сот шығыстарын өтеу

1. Осы Кодексте көзделген жағдайларда сотқа басқа тұлғалар мен мемлекеттің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау туралы арыздармен жүгінген адамдарға талап қоюдан толық немесе бір бөлігінде бас тартылған кезде (осы Кодекстің 54 және 55-баптары) жауапкер жұмсаған сот шығындары бюджет қаражатынан толық немесе талап қоюшыға бас тартылған талап қою талаптарының бір бөлігіне пропорционалды өтеледі.

2. Мұндай талап қою қанағаттандырылған жағдайда жауапкер сот шығыстарын осы Кодекстің 8-тарауында көзделген тәртіппен өтейді.

117-бап. Мемлекетке сот шығыстарын өтеу

1. Талап қоюшы төлеуден босатылған мемлекеттік баж, сондай-ақ іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар сот мемлекет кірісіне шығыстарын төлеуден босатылмаған жауапкерден толық немесе талап қоюдың қанағаттандырылған бөлігіне пропорционалды өндіріліп алынады.

2. Егер талап қою бір бөлігінде қанағаттандырылса, ал жауапкер сот шығыстарын төлеуден босатылса, іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар мемлекеттің кірісіне сот шығыстарын төлеуден босатылмаған талап қоюшыдан талап қою талаптарының қанағаттандырылудан бас тартылған бөлігіне пропорционалды өндіріліп алынады.

3. Егер тараптардың екеуі де сот шығыстарын төлеуден босатылса, онда іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар бюджет қаражаты есебіне жатқызылады.

4. Талап қоюдан бас тартылған жағдайда іс бойынша іс жүргізуге байланысты сот шығындары талап қоюшыдан мемлекет кірісіне өндіріліп алынады.

5. Өзіне тиесілі төлемдерді төлеуден жалтарған адамға іздестіру жарияланған жағдайда іздестіруді жүргізу бойынша шығыстар сол адамнан мемлекет кірісіне өндіріліп алынады.

118-бап. Сот шығыстарына байланысты мәселелер бойынша сот актілеріне жеке шағым беру, прокурордың өтінішхат келтіруі

Сот шығыстарына байланысты мәселелер бойынша сот актілеріне осы тарауда көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып, жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Ескерту. 118-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

9-тарау. СОТҚА ҚҰРМЕТТЕМЕУШІЛІК БІЛДІРГЕНІ ҮШІН ЖАУАПТЫЛЫҚ ШАРАЛАРЫ

119-бап. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін жауаптылық шаралары

1. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін жауаптылық шараларын сот баршаның сот алдында теңдігі конституциялық қағидатын және сот төрелігінің міндеттерін іске асыру мақсатында қолданады.

2. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін бұған кінәлі адамдар осы тарауда белгіленген ерекшеліктермен Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде көзделген тәртіппен әкімшілік жауаптылыққа тартылады.

3. Егер сот отырысында тәртіп бұзушының әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болса, осы адам қылмыстық жауаптылыққа тартылуы мүмкін.

4. Заңға қарсы жасалған әрекет (әрекетсіздік) үшін бір ғана мәжбүрлеу шарасы және (немесе) бір ғана жауаптылық түрі қолданылады.

120-бап. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін жауапқа тарту тәртібі

1. Сот отырысында сотқа құрметтемеушілік білдіру фактісі анықталғандығы туралы осы бұзушылық анықталған сот отырысының процесін тікелей жүргізуші судья (сот құрамы) құқық бұзушыға дереу сот отырысында жариялайды. Осы факт сот отырысының хаттамасында тіркеледі. Бұл ретте әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасалмайды.

2. Өзіне қатысты сотқа құрметтемеушілік білдіру фактісі анықталған адам, сондай-ақ іске қатысатын өзге де адамдар өз түсініктемелерін беруге құқылы.

3. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы қаулыны төрағалық етуші судья азаматтық іс бойынша сот отырысы аяқталғаннан кейін дайындайды, оған судьялар (сот құрамы) қол қояды.

4. Егер сотқа құрметтемеушілік сот отырысында білдірілсе және тәртіп бұзушы сот отырысының залынан шығып кеткен жағдайда, сот отырысынан тыс сотқа құрметтемеушілік білдірілмеген кезде, сондай-ақ егер сот отырысына келуден жалтару белгіленсе, сот приставы немесе соттың өзге жұмыскері сот төрағасының немесе сот отырысына төрағалық етушінің ауызша өкімі бойынша құқық бұзушылық туралы хаттама жасайды, бұл туралы құқық бұзушылық туралы хаттамада көрсетіледі.

5. Құқық бұзушылық туралы хаттама осы баптың төртінші бөлігінде көзделген жағдайларда қажетті материалдармен бірге Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде белгіленген соттылыққа сәйкес қарау үшін сотқа жіберіледі.

6. Егер сот отырысында тәртіп бұзушының әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болса, сот бұл туралы қаулы шығарады, ол өзіне қатысты қаулы шығарылған адамға үш жұмыс күні ішінде тапсырылады және (немесе) жіберіледі және растайтын материалдармен бірге прокурорға сотқа дейінгі іс жүргізуді ұйымдастыру үшін жолданады.

Ескерту. 120-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

10-тарау. ПРОЦЕСТІК МЕРЗІМДЕР

121-бап. Процестік әрекеттер жасау мерзімдері

1. Процестік әрекеттер осы Кодексте белгіленген процестік мерзімдерде жасалады.

2. Егер процестік әрекеттер жасауға арналған мерзім осы Кодексте белгіленбеген жағдайда, оны сот тағайындайды. Сот тағайындайтын процестік мерзім процестік әрекеттер жасау үшін ақылға қонымды және жеткілікті болуға тиіс.

122-бап. Процестік мерзімдерді есептеу

1. Процестік әрекеттер жасауға арналған мерзімдер сөзсіз болуға тиісті оқиға көрсетіле отырып, дәл күнтізбелік күнмен айқындалады немесе жылдармен, айлармен немесе күндермен есептелетін уақыт кезеңімен айқындалады. Соңғы жағдайда әрекет бүкіл кезең ішінде жасалуы мүмкін.

2. Кезеңмен айқындалатын процестік мерзімнің ағымы оның басталуы айқындалған күнтізбелік күннен немесе оқиға болған күннен кейінгі күні басталады.

123-бап. Процестік мерзімдердің аяқталуы

1. Жылдармен есептелетін мерзім сол мерзімнің соңғы жылының тиісті айында және күнінде бітеді.

2. Айлармен есептелетін мерзім сол мерзімнің соңғы тиісті айында бітеді. Егер айлармен есептелетін мерзімнің соңы тиісті күні жоқ айға сәйкес келсе, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде бітеді.

3. Күндермен есептелетін мерзім белгіленген кезеңнің соңғы күні бітеді.

4. Мерзімнің соңғы күні жұмыс істемейтін күнге сәйкес келген жағдайда жылдармен, айлармен және күндермен есептелетін мерзімнің аяқталатын күні одан кейінгі жұмыс күні болып есептеледі.

5. Жасалуына мерзім белгіленген процестік әрекет мерзімнің соңғы күніне жиырма төрт сағат қалғанға дейін орындалуы мүмкін. Егер шағым, құжаттар не ақша сомалары мерзімнің соңғы күніне жиырма төрт сағат қалғанға дейін поштаға, телеграфқа тапсырылса немесе өзге де байланыс құралдары арқылы берілсе, онда мерзім өткізіп алған болып есептелмейді.

6. Егер процестік әрекет тікелей сотта жасалуға тиіс болса, онда мерзім сотта белгіленген ішкі тәртіптеме қағидалары бойынша жұмыс аяқталатын сағатта бітеді.

7. Осы бапта көзделген процестік мерзімдерді есептеу тәртібі сотқа берілетін электрондық құжаттарға да қолданылады.

124-бап. Процестік мерзімді өткізіп алудың салдарлары

1. Процестік әрекеттерді жасау құқығы осы Кодексте белгіленген немесе сот тағайындаған процестік мерзімнің аяқталуымен жойылады.

2. Процестік мерзімдер аяқталғаннан кейін берілген шағымдар мен құжаттарды, егер өткізіп алған процестік мерзімді қалпына келтіру туралы мәлімделмесе, сот оларды берген адамға қараусыз кері қайтарады.

3. Процестік мерзімнің өтуі іске қатысатын адамды процестік міндеттерін орындаудан босатпайды.

125-бап. Процестік мерзімдерді тоқтата тұру

1. Іс бойынша іс жүргізу тоқтатыла тұрумен бірге барлық өтпеген процестік мерзімдердің жүруі тоқтатыла тұрады. Мерзімдерді тоқтата тұру сот іс бойынша іс жүргізуді осы Кодексте көзделген негіздер бойынша тоқтата тұру туралы ұйғарым шығарған күннен басталады.

2. Сот іс бойынша іс жүргізуді қайта бастау туралы ұйғарым шығарған күннен бастап процестік мерзімдердің жүруі жалғасады.

126-бап. Процестік мерзімдерді ұзарту және қалпына келтіру

1. Сот тағайындаған мерзімдерді сот ұзарта алады.

2. Егер осы Кодексте белгіленген мерзімдерді өткізіп алу себептерін сот дәлелді деп таныса, сот оларды қалпына келтіруі мүмкін.

3. Сот заңды бұзған жағдайда сот актілеріне шағым жасау, прокурордың өтінішхат немесе наразылық келтіруі не процеске қатысушының өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға мүмкіндігін шектейтін (іске қатысатын адамға сот актісінің көшірмелерін уақтылы жібермеу; егер сот актісі осы тұлға білетін тілге аударылмаса, сот ісін жүргізу тілін білмеу; құқық мирасқорлығын дұрыс ресімдемеу) сот актілеріне шағым жасау үшін, сондай-ақ уақтылы шағым беруге, прокурордың өтінішхат немесе наразылық келтіруіне кедергі болған өзге де мән-жайлар болған кезде сот осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген өткізіп алған мерзімді қалпына келтіруге міндетті.

4. Өткізіп алынған процестік мерзімді қалпына келтіру туралы арыз өзінің құқықтарының немесе заңды мүдделерінің бұзылғандығы туралы арыз иесіне белгілі болған күннен бастап бір айдан кешіктірілмей, процестік әрекеттер жасалуға тиіс сотқа беріледі.

Іске қатысатын адамдар арыздың келіп түскені туралы дереу хабарландырылады және олардың сотқа пікір ұсынуға құқығы бар.

Сот өткізіп алынған процестік мерзімді қалпына келтіру туралы арызды сотқа келіп түскен күнінен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды және шешеді.

Сот өткізіп алынған процестік мерзімді қалпына келтіру туралы арызды өз қалауы бойынша, іске қатысатын адамдарды шақырмастан қарауға не сот отырысын тағайындауға құқылы. Бұл ретте сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған, іске қатысатын адамдардың келмеуі арызды қарауға кедергі болып табылмайды.

5. Мерзімді қалпына келтіру туралы арыз берумен бір мезгілде құқықтарды қорғау туралы талап берілуге, мерзімді өткізіп алу себептерінің дәлелділігін растайтын құжат ұсынылуға тиіс.

6. Өткізіп алған процестік мерзімді ұзартудан немесе қалпына келтіруден бас тарту туралы соттың ұйғарымына жеке шағым берілуі, прокурордың өтінішхаты, наразылығы келтірілуі мүмкін.

7. Процестік мерзімді ұзарту немесе қалпына келтіру туралы соттың ұйғарымы шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды.

Ескерту. 126-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

11-тарау. СОТТЫҢ ХАБАРЛАУЛАРЫ МЕН ШАҚЫРУЛАРЫ

127-бап. Соттың хабарлаулары мен шақырулары

1. Іске қатысатын адамдар, олардың өкілдері, сондай-ақ куәлар, сарапшылар, мамандар мен аудармашылар сот отырысының немесе жекелеген процестік әрекеттерді жасаудың уақыты мен орны туралы хабарландырылады және соттың шақыру қағаздарымен сотқа шақырылады.

2. Іске қатысатын адамдар, куәлар, сарапшылар, мамандар мен аудармашылар электрондық пошта мекенжайы немесе ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша хабарлама жіберу арқылы, сондай-ақ хабарлаудың немесе шақырудың тіркелуін қамтамасыз ететін өзге де электрондық байланыс құралдары пайдаланыла отырып хабарлануы немесе шақырылуы мүмкін.

Электрондық пошта мекенжайы немесе ұялы байланыстың абоненттік нөмірі немесе хабарлаудың немесе шақырудың тіркелуін қамтамасыз ететін өзге де электрондық байланыс құралдары туралы мәліметтер болмаған жағдайда, соттың шақыру қағазы немесе қағаз жеткізгіштегі өзге де хабарлама белгілі болған соңғы тұрғылықты жері немесе тұрған жері бойынша жіберіледі.

Егер сотқа хабарланған мекенжай бойынша адам іс жүзінде тұрмайтын болса, хабарлау немесе шақыру оның жұмыс орны бойынша жіберілуі мүмкін.

Іске қатысатын адамдар хабарланатын және шақырылатын адамдар сотқа келмеген істер бойынша сот талқылауының уақыты, күні мен орны туралы хабарды бұқаралық ақпарат құралдарында жариялауға құқылы.

Осы баптың төртінші бөлігінің 1) және 2) тармақшаларында көрсетілген электрондық байланыс құралдары туралы мәліметтер болған кезде хабарламалар тараптардың өкілдеріне жіберіледі.

3. Хабарлаулар мен шақырулар хабарланатын немесе шақырылатын адамның сотқа уақтылы келуіне және іске дайындалуына жеткілікті мерзімі болатындай есеппен істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарым шығарылған күннен не сот талқылауы тағайындалған күннен кейінгі келесі күннен кешіктірілмей жіберілуге тиіс.

4. Тарапқа:

1) іске қатысатын тарап көрсеткен электрондық пошта мекенжайына;

2) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының электрондық сервистерінде көрсетілген электрондық пошта мекенжайына;

3) бір жыл ішінде тараптар арасында жасалған және даудың нысанасы болып табылатын шартта көрсетілген электрондық пошта мекенжайына;

4) жеткізілгенін растайтын есепті алған кезде жеке өзі сотқа ұсынған ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша;

5) егер мұндай хабарламаның келіп түспегені не кешірек түскені дәлелденбесе, хабарлаудың немесе шақырудың тіркелуін қамтамасыз ететін өзге де электрондық байланыс құралдары пайдаланыла отырып;

6) белгілі болған соңғы тұрғылықты жері немесе тұрған жері бойынша қағаз жеткізгіште;

7) "электрондық үкіметтің" веб-порталында тіркелген ұялы байланыстың абоненттік нөміріне қысқа мәтіндік хабар жөнелте отырып, "электрондық үкіметтің" веб-порталындағы пайдаланушы кабинетіне жіберілген хабарлама тараптың тиісінше хабарландырылуы болып табылады.

Осы бөліктің 1), 2) және 3) тармақшаларында көрсетілген электрондық байланыс құралдары арқылы жіберілген бірінші хабарлама бойынша тарап келмеген жағдайда, қайта хабарлау соттың хабарлауының немесе шақыруының тіркелуін қамтамасыз ететін байланыстың және жеткізудің өзге де электрондық құралдары пайдаланыла отырып жіберіледі.

5. Алып тасталды - ҚР 24.05.2018 № 156-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

6. Осы бапта көзделген сот хабарлауларының нысандары, егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта өзгеше тәртіп белгіленбесе, осы Кодекстің 23-бабының бесінші бөлігінде көрсетілген субъектілерге қатысты да қолданылады.

Ескерту. 127-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 24.05.2018 № 156-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 352-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.02.2023 № 194-VII (01.04.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

128-бап. Соттың шақыру қағазының немесе өзге де хабарлаудың, шақырудың мазмұны

1. Соттың шақыру қағазында немесе өзге де хабарлауда, шақыруда:

1) хабарланатын немесе сотқа шақырылатын адамды (тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландырылатын құжатта көрсетілсе) және адамның тұрғылықты жерін не заңды тұлғаның атауы мен оның орналасқан жерін) көрсету;

2) соттың атауы мен мекенжайы;

3) сотқа келетін жері мен уақытын көрсету;

4) адресат хабарланатын немесе шақыртылатын істің атауы;

5) адресаттың кім ретінде хабарландырылып немесе шақырылып отырғандығын көрсету;

6) іске қатысатын адамдарға дәлелдемелерді осы Кодекстің талаптарына сәйкес ұсынбаудың салдарын көрсетіп, іс бойынша оларда бар барлық дәлелдемелерді табыс етуді ұсыну;

7) осы Кодекстің 46-бабында көзделген құқықтар мен міндеттерді көрсету;

8) адресаттың болмауына байланысты шақыру қағазын немесе өзге де хабарлауды, шақыруды қабылдаған адамның оны алғашқы мүмкіндік болған кезде адресатқа тапсыруға міндеттілігін көрсету;

9) хабарландырылатын немесе шақырылатын адамның сотқа келмей қалу салдарын және келмеу себебін сотқа хабарлауға оның міндетті екендігін көрсету;

10) шақыру қағазын немесе өзге де хабарламаны, шақыруды жіберген адамның қойған қолы қамтылуға тиіс.

2. Ұялы байланыстың абоненттік нөмірі немесе электрондық мекенжай бойынша жіберілетін хабарда:

1) хабарландырылатын немесе сотқа шақырылатын адамды (хабарлау жіберілетін адамның тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе) не заңды тұлғаның атауын) көрсету;

2) соттың атауы мен мекенжайы;

3) келетін жері мен уақытын көрсету;

4) адресат хабарландырылып немесе шақыртылып отырған істің қысқаша атауы;

5) адресаттың кім ретінде хабарландырылып немесе шақыртылып отырғандығын көрсету;

6) хабар жіберген адамның тегі мен аты қамтылуға тиіс.

Хабардың жіберілгендігін растайтын құжат іс материалдарына қоса тіркеледі.

2-1. Хабарлау немесе шақыру туралы телефонограмманы берген адам оны өзінің қолтаңбасымен және оның кімге және қашан берілгендігін көрсетіп, куәландыруға тиіс.

Телефонограмманың жіберілгенін растайтын құжат іс материалдарына қоса тіркеледі.

3. Хабарламаны алған тараптар, жабық сот отырысында қарауға жататын істерді қоспағанда, талап қоюмен және оған қоса берілетін материалдармен соттың ресми интернет-ресурсы арқылы танысуға құқылы.

Ескерту. 128-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2020 № 352-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

129-бап. Соттың шақыру қағазын немесе өзге де хабарлауды жеткізу

1. Соттың шақыру қағазы немесе өзге де хабарлама электрондық пошта мекенжайы бойынша немесе ұялы байланыстың абоненттік нөміріне не пошта арқылы жеткізіледі немесе судья оларды жеткізуді тапсыратын адам жеткізеді.

Адресатқа электрондық пошта мекенжайы немесе ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша оларды жөнелту уақыты растайтын есеппен тіркеледі, ал қолма-қол жеткізілген жағдайда, сотқа қайтарылуға жататын шақыру қағазының түбіртегінде немесе өзге де хабарламаның көшірмесінде белгіленеді.

2. Судья хабарландырылатын немесе іс бойынша шақырылатын басқа адамға тапсыру үшін шақыру қағазын немесе соттың өзге де хабарлауын іске қатысатын адамның келісімімен оған беруі мүмкін.

3. Соттың шақыру қағазын немесе өзге де хабарлауды жеткізу тапсырылған адам оның тапсырылған күні көрсетілген және адресаттың оларды алғандығы жөнінде қолы қойылған шақыру қағазының түбіртегін немесе өзге де хабарлаудың көшірмелерін сотқа қайтаруға міндетті.

4. Осы тараудың талаптары сақталған кезде және керісінше жағдай дәлелденбесе, соттың шақыру қағазы немесе өзге де хабарлау жеткізілген болып есептеледі.

Ескерту. 129-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 24.05.2018 № 156-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

130-бап. Соттың шақыру қағаздарын немесе өзге де хабарлауды тапсыру

1. Азаматқа жіберілген соттың шақыру қағазы немесе қағаз жеткізгіштегі өзге де хабарлама сотқа қайтарылуға жататын қағаз жеткізгіштегі шақыру қағазының түбіртегіне немесе өзге де хабарламаның көшірмесіне қол қойғызып, оған жеке табыс етіледі.

Заңды тұлғаға жіберілген соттың шақыру қағазы немесе қағаз жеткізгіштегі өзге де хабарлама оның өкіліне немесе басқарушылық функцияларды орындайтын тиісті адамға, күзет қызметінің қызметкеріне не шақырылатын, хабарланатын тұлғаның басқа жұмыскеріне табыс етіледі, олар өздерінің лауазымын, тегін және аты-жөнін көрсете отырып, қағаз жеткізгіштегі шақыру қағазының түбіртегіне немесе өзге де хабарламаның көшірмесіне алғандығы туралы қол қояды.

Соттың шақыру қағазы немесе қағаз жеткізгіштегі өзге де хабарлама, егер хабарлау мен шақырудың электрондық түрлерін жіберудің барлық мүмкіндігі таусылған жағдайда, заңды тұлғаға жіберіледі.

Соттың шақыру қағазы немесе қағаз жеткізгіштегі өзге де хабарлама, тіпті, егер заңды тұлға көрсетілген мекенжайда болмаса да, заңды тұлғаның орналасқан жері бойынша оған жеткізілген болып есептеледі.

2. Егер шақыру қағазын жеткізген адам іс бойынша хабарландырылатын немесе шақырылатын адамды тұрғылықты жерінен немесе жұмысынан таба алмаса, онда шақыру қағазы онымен бірге тұратын отбасының кәмелеттік жасқа толған мүшелерінің біріне не олардың келісімімен басқа адамға, ал олар болмаған кезде – үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелері кооперативінің немесе көппәтерлі тұрғын үйлер мүлкінің меншік иелері бірлестігінің не жай серіктестігінің, тұрғын үй-пайдалану және коммуналдық қызметтер көрсету қызметінің уәкілетті тұлғасына не тұрғын үй басқарушысына, жергілікті өзін-өзі басқару органының немесе адресаттың тұрғылықты жері бойынша тиісті атқарушы органның не оның жұмыс орны бойынша әкімшіліктің уәкілетті тұлғасына тапсырылады. Бұл жағдайларда шақыру қағазын қабылдап алған адам шақыру қағазының түбіртегіне өзінің тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса), сондай-ақ адресатқа қатыстылығын немесе атқаратын лауазымын көрсетуге міндетті. Шақыру қағазын қабылдап алған адам оны кешеуілдемей адресатқа тапсыруға міндетті.

Көрсетілген жағдайларда соттың шақыру қағазы тиісті түрде тапсырылған болып есептеледі.

3. Адресат уақытша болмаған жағдайда шақыру қағазын жеткізетін адам қағаз жеткізгіштегі шақыру қағазының түбіртегіне немесе өзге де хабарлауға адресаттың қайда кеткенін және оның қашан қайтып келуі мүмкін екенін белгілейді. Осы мәліметтерді онымен бірге тұратын кәмелетке толған отбасы мүшелерінің және басқа адамдардың ішінен біреуі растауы не үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелері кооперативінің немесе көппәтерлі тұрғын үйлер мүлкінің меншік иелері бірлестігінің не жай серіктестігінің, тұрғын үй-пайдалану және коммуналдық қызметтерді көрсету қызметінің уәкілетті тұлғасы не тұрғын үй басқарушысы, жергілікті өзін-өзі басқару органының немесе адресаттың тұрғылықты жері бойынша тиісті атқарушы органның немесе оның жұмыс орны бойынша әкімшіліктің уәкілетті тұлғасы, сондай-ақ қағаз жеткізгіштегі соттың шақыру қағазын немесе хабарлауды жеткізген адам қағаз жеткізгіштегі куәландыруға тиіс.

Ескерту. 130-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 24.05.2018 № 156-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2019 № 284-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 352-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

131-бап. Соттың шақыру қағазын немесе өзге де хабарлауды қабылдап алудан адресаттың бас тартуының салдары

1. Адресат соттың шақыру қағазын немесе қағаз жеткізгіштегі өзге де хабарламаны қабылдап алудан бас тартқан кезде, оларды табыс етуші адам сотқа қайтарылатын шақыру қағазына немесе өзге де хабарламаға тиісті белгі қояды, сондай-ақ бұл туралы акт жасауға құқылы. Адресаттың соттың шақыру қағазын немесе өзге де хабарламаны алудан бас тартуы туралы белгіні үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелері кооперативінің немесе көппәтерлі тұрғын үйлер мүлкінің меншік иелері бірлестігінің не жай серіктестігінің, тұрғын үй-пайдалану және коммуналдық қызметтер көрсету қызметінің уәкілетті адамы не тұрғын үй басқарушысы, жергілікті өзін-өзі басқару органының немесе адресаттың тұрғылықты жеріндегі тиісті атқарушы органның немесе оның жұмыс орны бойынша әкімшіліктің уәкілетті адамы куәландырады.

2. Адресаттың соттың шақыру қағазын немесе қағаз жеткізгіштегі өзге де хабарлауды қабылдап алудан бас тартуы істі қарауға немесе жекелеген процестік әрекеттерді жасауға кедергі болмайды және адам тиісті түрде хабарландырылған болып есептеледі.

Ескерту. 131-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 24.05.2018 № 156-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2019 № 284-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 352-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

132-бап. Іс бойынша іс жүргізу кезінде тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе) ауыстыру, мекенжайды, ұялы байланыстың абоненттік нөмірін және электрондық мекенжайды өзгерту

Іске қатысатын адамдар мен олардың өкілдері іс бойынша іс жүргізу кезінде тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе) ауысқан, мекенжайы, ұялы байланысының абоненттік нөмірі, электрондық мекенжайы өзгерген жағдайда бұл туралы сотқа хабарлауға міндетті. Мұндай хабар болмаған кезде шақыру қағазы немесе өзге де хабарлау, шақыру сотқа белгілі соңғы деректер бойынша жіберіледі және адресат бұл мекенжай бойынша енді тұрмаса да немесе болмаса да, ұялы байланыстың осы абоненттік нөмірін немесе электрондық мекенжайды пайдаланбаса да жеткізілген болып есептеледі. Мұндай хабарлау тиісінше хабарлау болып табылады.

133-бап. Жауапкердің және (немесе) баланың болған жерінің белгісіздігі және оларды іздестіру

1. Жауапкердің нақтылы тұрған жері белгісіз болған кезде үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелері кооперативінің немесе көппәтерлі тұрғын үйлер мүлкінің меншік иелері бірлестігінің не жай серіктестігінің, тұрғын үй-пайдалану және коммуналдық қызметтер көрсету қызметінің уәкілетті тұлғасы не тұрғын үй басқарушысы, жергілікті өзін-өзі басқару органының немесе адресаттың соңғы белгілі тұрғылықты жері бойынша тиісті атқарушы органның немесе оның соңғы белгілі жұмыс орны бойынша әкімшіліктің уәкілетті тұлғасының соттың шақыру қағазын немесе өзге де хабарлауды, шақыруды алғанын куәландыратын жазба сотқа келіп түскеннен кейін сот істі қарауға кіріседі. Мұндай хабарлау тиісінше хабарлау болып табылады.

Жауапкердің және (немесе) баланың болған жері белгісіз болған кезде Қазақстан Республикасына заңсыз алып өткен немесе Қазақстан Республикасында ұсталып отырған баланы кері қайтару туралы немесе Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттың негізінде осындай балаға қатысты қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы талап бойынша судья жауапкерді және (немесе) баланы іздестіруді жариялау туралы ұйғарым шығаруға міндетті.

2. Мемлекет мүддесіне орай, сондай-ақ алименттерді өндіріп алу, асыраушысының денсаулығының зақым алуынан немесе қайтыс болуынан келген зиянды өтеу туралы талап қоюлар бойынша жауапкердің тұрған жері белгісіз болған кезде сот уәкілетті органдар арқылы жауапкерді іздестіруді жариялауға міндетті. Соттың жауапкерге іздеу жариялауы істі қарауға кедергі болмайды.

3. Жауапкер өзіне сот шешімінің көшірмелері тапсырылғаннан кейін осы Кодекстің 126-бабында белгіленген тәртіппен апелляциялық шағым беру үшін өткізіп алынған процестік мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішхат беруге және соттың шешіміне шағым жасауға құқылы.

4. Жауапкерді және (немесе) баланы іздестіру жөніндегі шығыстарды өндіріп алу уәкілетті органның арызы бойынша сот бұйрығын беру арқылы жүргізіледі.

Ескерту. 133-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 26.12.2019 № 284-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

11-1 тарау. Электрондық сот ісін жүргізу ерекшеліктері

Ескерту. Кодекс 11-1-тараумен толықтырылды - ҚР 02.04.2019 № 241-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

133-1 бап. Азаматтық сот ісін жүргізу форматы

1. Азаматтық сот ісін жүргізу талап қоюшы таңдаған сотқа жүгіну тәсіліне қарай қағаз немесе электрондық форматта жүргізіледі.

2. Сот тараптардың пікірін және процесті жүргізудің техникалық мүмкіндіктерін ескере отырып, сот ісін жүргізу форматын өзгерте алады, бұл туралы уәжді ұйғарым шығарады.

3. Сот ісін электрондық форматта жүргізу кезінде электрондық азаматтық іс қалыптастырылады.

Бұл ретте соттың автоматтандырылған ақпараттық жүйесінде орналастырылған электрондық сот актісі сот актісінің төлнұсқасы болып табылады.

4. Сот ісін жүргізу форматы өзгертілген кезде, іс материалдары тиісті форматқа өзгертіледі және оларды судья куәландырады.

133-2-бап. Электрондық құжаттар

1. Соттың, iске қатысатын адамдардың процестік актілері мен әрекеттерi электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған электрондық құжат нысанында ресiмделуi мүмкiн. Көрсетілген құжаттар Қазақстан Республикасының заңнамасында электрондық құжатты пайдалануға жол берілмейтін жағдайларды қоспағанда, жазбаша нысандағы құжаттармен бірдей мәнге ие.

1-1. Соттың процестік құжаттарының жобалары соттың автоматтандырылған ақпараттық жүйесі пайдаланылып дайындалуы мүмкін.

2. Электрондық құжатқа қойылатын техникалық талаптарды және оның соттың автоматтандырылған ақпараттық жүйесінде айналыс тәртібін соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын орган Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын ескере отырып айқындайды.

Ескерту. 133-2-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

133-3-бап. Техникалық байланыс құралдарын пайдалану арқылы сот отырысына қатысу

1. Іске қатысатын адамдар, олардың өкілдері, сондай-ақ куәлар, сарапшылар, мамандар, аудармашылар сот отырысына өздері мәлімдеген өтінішхат бойынша немесе соттың бастамасы бойынша техникалық байланыс құралдарын пайдалану арқылы қатыса алады.

2. Сот отырысына қатысу үшін пайдаланылатын техникалық байланыс құралдары төрағалық етушінің іске қатысатын адамның жеке басын анықтау, сондай-ақ өкілдің өкілеттіктерін тексеру мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс.

Мұндай техникалық мүмкiндiк болмаған кезде сот отырысына қатысу құқығын іске асыруды iске қатысатын адамның тұрғылықты жерi бойынша сот қамтамасыз етедi.

3. Егер әскери қызметшілердің, емдеу мекемелеріндегі, халықты әлеуметтік қорғау мекемелеріндегі, сондай-ақ күзетпен ұстау немесе бас бостандығынан айыру орындарындағы адамдардың іске қатысуын қамтамасыз ету үшін осы мекемелердің техникалық байланыс құралдары пайдаланылатын жағдайда, онда жеке басты анықтау, істі қарайтын соттың оларға құқықтары мен міндеттерін түсіндіргені және оларды бұзғаны үшін жауаптылық туралы ескертілгені жөнінде қолхат алу осы мекемелер әкімшілігінің жәрдемімен жүзеге асырылады.

Сот отырысына қатысатын адамның жеке басын куәландыратын құжаттардың, сондай-ақ оның қолхатының куәландырылған көшірмелері алынған күнінен кейінгі жұмыс күнінен кешіктірілмей, іс материалдарына қосып тігу үшін істі қарайтын сотқа жіберіледі.

4. Сот отырысына қатысуды қамтамасыз ететін техникалық байланыс құралдарын қолдану тәртібін, оларға қойылатын талаптарды соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын орган осы Кодекстің талаптарын ескере отырып айқындайды.

133-4-бап. Электрондық хаттама

1. Сот талқылауының аудио-, бейнежазбасы электрондық хаттама деп танылады.

2. Электрондық хаттаманың толықтығын, құрылымы мен сапалы тыңдалуын қамтамасыз ететін техникалық талаптарды соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын орган осы Кодекстің талаптарын ескере отырып айқындайды.

Ескерту. 11-1-тарау 133-4-баппен толықтырылды – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

2-БӨЛІМ. БІРІНШІ САТЫДАҒЫ СОТТА ІС ЖҮРГІЗУ

1-КІШІ БӨЛІМ. БҰЙРЫҚ АРҚЫЛЫ ІС ЖҮРГІЗУ

Ескерту. 1-кіші бөлімнің тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

12-тарау. БҰЙРЫҚ АРҚЫЛЫ ІС ЖҮРГІЗУ

Ескерту. 12-тараудың бүкіл мәтіні бойынша:
"өндіріп алушыны", "өндіріп алушының", "Өндіріп алушының", "өндіріп алушы", "Өндіріп алушы", "өндіріп алушыға", "Өндіріп алушыға" деген сөздер тиісінше "талап қоюшыны", "талап қоюшының", "Талап қоюшының", "талап қоюшы", "Талап қоюшы", "талап қоюшыға", "Талап қоюшыға" деген сөздермен ауыстырылды;
"борышкерді", "борышкерден", "борышкердің", "Борышкердің", "Борышкерден", "борышкерге", "Борышкерге", "борышкер", "Борышкер" деген сөздер тиісінше "жауапкерді", "жауапкерден", "жауапкердің", "Жауапкердің", "Жауапкерден", "жауапкерге", "Жауапкерге", "жауапкер", "Жауапкер" деген сөздермен ауыстырылды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

134-бап. Соттың бұйрығы негізінде берешекті өндіріп алу

1. Сот бұйрығы сот актісі болып табылады, жауапкерді және талап қоюшыны олардың түсіндірмелерін тыңдау үшін шақырмай-ақ және сот талқылауынсыз, даусыз талаптар бойынша жауапкерден ақшаны өндіріп алу немесе жылжымалы мүлікті талап ету туралы талап қоюшының арызы бойынша, сондай-ақ заңда белгіленген немесе шартта көзделген жағдайларда дауды сотқа дейін реттеу тәртібімен жасалған келісімдерді орындау туралы талап қоюшының арызы бойынша электрондық нысанда шығарылады.

2. Сот бұйрығының атқарушылық құжат күші болады. Сот бұйрығы бойынша өндіріп алу сот шешімдерін орындау үшін белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Ескерту. 134-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 21.01.2019 № 217-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

135-бап. Сот бұйрығы шығарылатын талаптар

Сот бұйрығы:

1) жеке тұлғалардан кедендік төлемдер, салықтар, арнайы, демпингке қарсы, өтемақы баждары бойынша берешекті, өсімпұлдарды, пайыздарды өндіріп алу туралы;

2) алып тасталды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (01.08.2022 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;

3) заңда белгіленген немесе шартта көзделген жағдайларда сотқа дейін реттеу тәртібімен жасалған дауларды (жанжалдарды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімдерді орындау туралы;

4) әке (ана) болудың анықталуына немесе үшінші тұлғаларды тарту қажеттігіне байланысты емес кәмелетке толмаған балаларды бағып-күтуге арналған алименттерді өндіріп алу туралы;

5) алып тасталды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
6) алып тасталды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;

7) уәкілетті органдар мәлімдеген жауапкерді, жауапкерді және (немесе) баланы іздестіру жөніндегі шығыстарды өтеу туралы;

8) заңда белгіленген немесе шартта көзделген жағдайларда сотқа дейін реттеу тәртібімен жасалған кәсіпкерлік, инвестициялық қызметке байланысты даулар бойынша келісімдерді орындау туралы;

9) заңда белгіленген немесе шартта көзделген жағдайларда сотқа дейін реттеу тәртібімен жасалған сақтандыру даулары және банктік қарыз шарттарынан туындайтын даулар бойынша келісімдерді орындау туралы;

10) заңда белгіленген немесе шартта көзделген жағдайларда сотқа дейін реттеу тәртібімен жасалған тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы даулар бойынша келісімдерді орындау туралы;

11) заңда белгіленген немесе шартта көзделген жағдайларда сотқа дейін реттеу тәртібімен жасалған зияткерлік меншік құқықтарын қорғау саласындағы даулар бойынша келісімдерді орындау туралы;

12) келісімшарт әскери қызметшінің бастамасы бойынша мерзімінен бұрын бұзылған жағдайда, әскери қызметті өткеру туралы келісімшартта көзделген біржолғы ақшалай сыйақыны өндіріп алу туралы;

13) оқуды не қызметті өткеруді өз қалауы бойынша тоқтатқан, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген негіздер бойынша шартта көзделген мерзім өткенге дейін жұмыстан босатылған немесе оқудан шығарылған оқу орындарының курсанттарын оқытуға жұмсалған сомаларды өндіріп алу туралы;

14) оқуын тоқтатқан не шет мемлекетте оқу орнын аяқтағаннан кейін Қазақстан Республикасына қайтып оралмаған немесе грантты қайтару жөніндегі шартта көзделген міндеттемені бұзған адамдардан мемлекеттік гранттарды өндіріп алу туралы;

15) ауылдық жерге жіберілген жас мамандар шарттар бойынша міндеттемелерді орындамаған немесе тиісті түрде орындамаған жағдайда олардан мемлекеттік гранттарды, көтерме жәрдемақыларды, жәрдемақыларды өндіріп алу туралы;

16) бала асырап алудың күші жойылған жағдайда, жетім баланы және (немесе) ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты төленген біржолғы ақшалай төлемді бюджетке қайтару туралы;

17) жалдау төлемдерінің жалдау шартында белгіленген, мемлекеттік орган мәлімдеген мерзімдерде төленбеуіне байланысты оларды өндіріп алу туралы;

18) алып тасталды – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

19) заңда белгіленген немесе шартта көзделген жағдайларда сотқа дейін реттеу тәртібімен жасалған неке-отбасылық қатынастар саласындағы даулар бойынша келісімдерді орындау туралы;

20) бұқаралық ақпарат құралында азаматтың ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе iскерлiк беделiне және заңды тұлғаның іскерлік беделіне кір келтіретін мәліметтерді теріске шығаруды не жауапты жариялау туралы даулар бойынша келісімдерді орындау туралы;

21) заңда белгіленген немесе шартта көзделген жағдайларда дауларды сотқа дейін реттеу тәртібімен жасалған өзге де келісімдерді орындау туралы талаптар бойынша шығарылады.

Ескерту. 135-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 21.01.2019 № 217-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңдарымен.

136-бап. Сот бұйрығын шығару туралы арыздың нысаны мен мазмұны

1. Сот бұйрығын шығару туралы арыз сотқа осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген аумақтық соттылықтың жалпы қағидалары бойынша беріледі.

2. Арыз жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі. Арызда:

1) арыз берілген соттың атауы;

2) талап қоюшының атауы, оның туған күні, тұрғылықты жері немесе орналасқан жері, жеке сәйкестендіру нөмірі, заңды тұлғаның деректемелері, бизнес-сәйкестендіру нөмірі;

3) жауапкердің атауы, оның туған күні, тұрғылықты жері немесе орналасқан жері, жеке сәйкестендіру нөмірі (егер ол арыз берушіге белгілі болса), заңды тұлғаның деректемелері, бизнес-сәйкестендіру нөмірі;

4) талап қоюшының талабы және ол негізделген мән-жайлар;

5) мәлімделген талапты растайтын қоса берілген құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс.

3. Жылжымалы мүлік талап етілген жағдайда арызда осы мүліктің тиісті құжаттармен расталған құны көрсетілуге тиіс.

4. Арызға талап қоюшы немесе қол қоюға немесе арыз беруге өкілеттігі болған кезде оның өкілі қол қояды. Өкіл беретін арызға оның өкілеттігін куәландыратын сенімхат қоса берілуге тиіс.

Арыз электрондық құжат нысанында берілген кезде ол талап қоюшының немесе оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады. Электрондық құжат нысанында берілетін арызға осы бапта көрсетілген құжаттардың электрондық көшірмелері қоса беріледі.

5. Осы Кодекстің 135-бабында санамаланған талаптар оларды бұйрық арқылы немесе талап қою іс жүргізуі тәртібімен қарау көрсетілмей берілген кезде көрсетілген талаптар осы тараудың қағидалары бойынша қаралады.

137-бап. Мемлекеттік баж

1. Сот бұйрығын беру туралы арыз үшін "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (Салық кодексі) белгіленген мөлшерде мемлекеттік баж төленеді.

2. Арызды қабылдаудан бас тартылған кезде талап қоюшы төлеген мемлекеттік баж қайтарылады.

3. Талап қоюшы төлеген мемлекеттік баж сот бұйрығының күші жойылған кезде қайтарылмайды. Талап қоюшы жауапкерге талап қою ісін жүргізу тәртібімен талап қойған кезде ол төленуге жататын мемлекеттік баж есебіне есептеледі.

138-бап. Сот бұйрығын шығару туралы арызды қабылдаудан бас тарту және қайтару негіздері

1. Судья осы Кодекстің 151, 152-баптарында көзделген негіздер бойынша сот бұйрығын шығару туралы арызды қабылдаудан бас тартады немесе кері қайтарады.

Бұдан басқа, егер:

1) мәлімделген талап осы Кодекстің 135-бабында көзделмеген;

2) жауапкердің тұрғылықты жері немесе орналасқан жері Қазақстан Республикасының шегінен тыс болған;

3) мәлімделген талапты растайтын құжаттар ұсынылмаған;

4) талап қою ісін жүргізу тәртібімен қарауға жататын құқық туралы даудың бары байқалған;

5) арыздың нысаны мен мазмұны осы Кодекстің 136-бабының талаптарына сай келмеген;

6) арыз бергенде мемлекеттік баж төленбеген жағдайларда судья арызды кері қайтарады.

2. Судья арызды қабылдаудан бас тарту немесе кері қайтару туралы арыз сотқа келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күні ішінде ұйғарым шығарады.

3. Арызды кері қайтару сот бұйрығын беру туралы сотқа қайтадан арыз беруге не сол нысана мен сол негіздер бойынша сол жауапкерге, егер ол жол берілген бұзушылықты жойса, талап қоюға кедергі болмайды.

4. Судьяның арызды қабылдаудан бас тарту туралы немесе кері қайтару туралы ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа шағым берілуі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

139-бап. Сот бұйрығын шығару тәртібі мен мерзімі

Мәлімделген даусыз талаптың мәні бойынша сот бұйрығын судья арыздың сотқа келіп түскен күнінен бастап үш жұмыс күні ішінде шығарады.

140-бап. Сот бұйрығының мазмұны

1. Сот бұйрығында:

1) жүргізілетін істің нөмірі және сот бұйрығының шығарылған күні;

2) соттың атауы, бұйрық шығарған судьяның тегі мен аты-жөні;

3) өндiрiп алушының тегi, аты және әкесiнiң аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), туған күні, оның тұрғылықты немесе орналасқан жерi, жеке сәйкестендiру нөмiрi немесе егер өндiрiп алушы заңды тұлға болып табылса, оның атауы, іс жүзінде орналасқан жері, банктік деректемелері, бизнес-сәйкестендіру нөмiрi;

4) борышкердiң тегi, аты және әкесiнiң аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), туған күні, оның тұрғылықты жерi немесе орналасқан жері, оның жұмыс орны және жауапкер жұмыс істейтін заңды тұлғаның банктік деректемелері туралы мәліметтер (егер сот бұйрығын шығару туралы арызда көрсетілсе), жеке сәйкестендіру нөмірі (егер ол белгілі болса) немесе, егер жауапкер заңды тұлға болып табылса, оның атауы, орналасқан жері, банктік деректемелері, бизнес-сәйкестендіру нөмiрi, сондай-ақ қалалық және (немесе) ұялы байланыстың абоненттік нөмірлері туралы мәліметтер, электрондық пошта мекенжайы (егер мұндай мәліметтер бар болса және белгілі болса);

5) талапты қанағаттандыруға негіз болған заң;

6) өндіріп алынуға жататын ақша сомаларының мөлшері немесе құны көрсетілген, талап етілуге жататын жылжымалы мүліктің белгілері;

7) егер заңда немесе шартта тұрақсыздық айыбын өндіріп алу көзделсе, оның мөлшері және ол есептелген уақыт кезеңі;

8) жауапкерден талап қоюшының пайдасына немесе тиісті бюджетке өндіріп алынуға жататын мемлекеттік баждың сомасы;

9) мәлімделген талапқа қарсылық білдіру туралы арыз беру мерзімі мен тәртібі көрсетіледі.

2. Осы баптың бірінші бөлігінің 1), 2), 3), 4), 5) және 8) тармақшаларында көзделген мәліметтерден басқа, кәмелетке толмаған балаларға алименттер өндіріп алу туралы сот бұйрығында күтіп-бағу үшін алименттер тағайындалған әрбір баланың аты мен туған күні, жауапкерден ай сайын өндіріліп алынатын төлемдердің мөлшері және оларды өндіріп алу мерзімі көрсетіледі.

3. Сот бұйрығына судья қол қояды.

141-бап. Жауапкерге сот бұйрығының көшірмелерін жіберу. Сот бұйрығына қарсылық білдіру

1. Сот бұйрығы ол шығарылғаннан кейін келесі күннен кешіктірілмей оның алынғанын тіркеуді қамтамасыз ететін байланыс құралдары пайдаланыла отырып, жауапкерге тапсырылуға немесе жіберілуге тиіс.

2. Жауапкер мәлімделген талапқа қарсылығын сот бұйрығын шығарған сотқа сот бұйрығының көшірмелерін алған күннен бастап немесе оның шығарылғаны туралы оған белгілі болған күннен бастап он жұмыс күні ішінде жіберуге құқылы.

3. Жауапкердің қарсылығы сот бұйрығын беру туралы арызда көрсетілген дау нысанының бар екені туралы тиісті дәлелдемелермен расталуға тиіс. Электрондық құжат нысанында берілетін қарсылықтарға құжаттардың электрондық көшірмелері қоса беріледі.

4. Қарсылықтарға осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген адам немесе оның өкілі қол қояды. Қарсылықтар электрондық құжат нысанында берілген кезде ол жауапкердің немесе оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады. Өкіл беретін қарсылықтарға оның өкілеттігін куәландыратын сенімхат қоса берілуге тиіс.

5. Осы баптың үшінші және төртінші бөліктерінің талаптарына сай келмейтін қарсылықтар сот ұйғарымымен кері қайтарылады.

6. Дәлелді себептермен өткізіп алынған қарсылық беру мерзімін сот бұйрығын шығарған сот осы Кодекстің 126-бабында көзделген негіздер бойынша және тәртіппен қалпына келтіруі мүмкін.

142-бап. Сот бұйрығының күшін жою

1. Егер жауапкерден белгіленген мерзімде мәлімделген талапқа қарсылық келіп түссе не, егер сот бұйрығында құқықтары мен міндеттері қозғалған басқа да адамнан шығарылған сот бұйрығының заң талаптарына сәйкес еместігі туралы арыз келіп түссе, судья сот бұйрығының күшін жояды.

2. Судья қарсылық немесе арыз келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей сот бұйрығының күшін жою туралы ұйғарым шығарады. Ұйғарымда талап қоюшы мәлімдеген талаптың талап қою іс жүргізуі тәртібімен берілуі мүмкін екені түсіндіріледі. Сот бұйрығының күшін жою туралы ұйғарымның көшірмелері ол шығарылғаннан кейін келесі күннен кешіктірмей талап қоюшыға және жауапкерге жіберіледі.

Сот бұйрығының күшiн жою туралы соттың ұйғарымы шағым жасауға және прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды.

Сот бұйрығының күшiн жоюдан бас тарту туралы соттың ұйғарымына жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Ескерту. 142-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

143-бап. Талап қоюшыға сот бұйрығын беру және оны орындауға жіберу

1. Егер белгіленген мерзімде сотқа жауапкерден қарсылық келіп түспесе, сот бұйрығы талап қоюшыға орындауға ұсыну үшін беріледі немесе оның арызы бойынша сот аумаққа жатқызылуына қарай тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына орындауға жібереді.

2. Талап қоюшының өтініші бойынша, сондай-ақ осы Кодекстің 243-бабына сәйкес дереу орындалуға жататын талаптар бойынша сот бұйрығын сот орындауға тікелей жібереді

3. Жауапкерден мемлекеттік бажды тиісті бюджеттің кірісіне өндіріп алу үшін сот бұйрығының жекелеген данасын сот аумаққа жатқызылуына қарай тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына тікелей жібереді.

Ескерту. 143-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

13-тарау. ОҢАЙЛАТЫЛҒАН (ЖАЗБАША) ІС ЖҮРГІЗУ

Ескерту. 13-тарау алып тасталды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

2-КІШІ БӨЛІМ. ТАЛАП ҚОЮ ІСІН ЖҮРГІЗУ

14-тарау. ТАЛАП ҚОЮ

148-бап. Талап қоюдың нысаны мен мазмұны

1. Талап қою жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында бірінші сатыдағы сотқа беріледі.

2. Арызда:

1) талап қою берілетін соттың атауы;

2) талап қоюшының тегі, аты және әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), оның туған күні, тұрғылықты жері, жеке сәйкестендіру нөмірі, ал егер талап қоюшы заңды тұлға болса, онда оның толық атауы, орналасқан жері, бизнес-сәйкестендiру нөмiрi мен банктік деректемелері; егер арызды өкіл берсе, өкілдің атауы мен оның мекенжайы көрсетілуге тиіс. Арызда, егер бар болса, талап қоюшы мен өкілдің ұялы байланысының абоненттік нөмірі мен электрондық мекенжайы туралы мәліметтер көрсетілуге тиіс;

3) жауапкердің тегі, аты және әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), оның тұрғылықты жері, жеке сәйкестендіру нөмірі (егер ол талап қоюшыға белгілі болса), егер жауапкер заңды тұлға болса, онда оның толық атауы, орналасқан жері, банктік деректемелері (егер олар талап қоюшыға белгілі болса) мен бизнес-сәйкестендiру нөмiрi (егер ол талап қоюшыға белгілі болса). Арызда, егер талап қоюшыға белгілі болса, жауапкердің ұялы байланысының абоненттік нөмірі мен электрондық мекенжайы туралы мәліметтер көрсетілуге тиіс;

4) азаматтың құқықтары мен бостандықтарын немесе талап қоюшының заңды мүдделерін және талап қоюшының талаптарын бұзудың немесе бұзу қаупінің мәні;

5) талап қоюшы өзінің талаптарын негіздейтін мән-жайлар, сондай-ақ осы мән-жайларды растайтын дәлелдемелердің мазмұны;

6) егер бұл заңда белгіленсе немесе шартта көзделсе, жауапкерге жүгінудің сотқа дейінгі тәртібін сақтау туралы мәліметтер;

6-1) тарап (тараптар) қабылдаған, татуласуға бағытталған әрекеттер туралы мәліметтер, егер мұндай әрекеттер қабылданған болса;

7) егер талап қою бағалауға жатса, талап қоюдың бағасы, сондай-ақ өндіріп алынатын немесе дауланатын ақшалай сомалардың есебі;

8) талап қоюға қоса берілетін құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс.

Өкіл ұсынған және қол қойған талап қоюда, осы бөліктің 1) – 8) тармақшаларында көрсетілген талаптардан басқа, талаптар негізделетін заң нормасына сілтеме болуға тиіс.

3. Прокурор мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделер үшін берген талап қоюда мемлекеттік немесе қоғамдық мүдденің мәні неден көрінетіндігіне негіздеме, қандай заңды мүдделердің бұзылғаны, сондай-ақ қолдануға жататын заңға сілтеме болуға тиіс. Прокурор жеке не заңды тұлғаның мүдделері үшін өтініш жасаған жағдайда, талап қоюда жеке не заңды тұлғаның өзінің талап қоюды беруі мүмкін еместігінің себептеріне негіздеме болуға тиіс. Талап қоюға, кәмелетке толмаған немесе әрекетке қабілетсіз адамның мүдделері үшін талап қоюды беру жағдайларынан басқа кезде, прокурордың талап қоюмен сотқа жүгінуіне жеке не заңды тұлғаның немесе оның заңды өкілінің келісімін растайтын құжат қоса берілуге тиіс.

4. Талап қоюға талап қоюшы немесе талап қоюға қол қоюға өкілеттігі болған кезде оның өкілі қол қояды. Талап қою электрондық құжат нысанында берілген кезде ол талап қоюшының немесе оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады.

5. Алып тасталды - ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. 148-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2018 № 156-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

149-бап. Талап қоюға қоса берілетін құжаттар

1. Талап қоюға:

1) жауапкерлер мен үшінші тұлғалардың саны бойынша талап қоюдың және оған қоса берілген құжаттардың көшірмелері;

2) мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат не "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (Салық кодексі) көзделген негіздер бойынша мемлекеттік баж төлеу бойынша кейінге қалдыру туралы өтінішхат;

3) өкілдің өкілеттігін куәландыратын сенімхат немесе өзге де құжат;

4) талап қоюшы өзінің талаптарын негіздеген мән-жайларды растайтын құжаттар;

5) дауды сотқа дейін реттеу тәртібінің сақталғанын растайтын құжаттар, егер осы тәртіп заңда белгіленсе немесе шартта көзделсе;

5-1) тараптың (тараптардың) татуласуға бағытталған әрекеттерді жасағанын растайтын құжаттар, егер мұндай әрекеттер жасалған болса;

6) егер дәлелдеме жауапкерде немесе үшінші тұлғада болса, талап қоюшының дәлелдемелерді талап ету туралы өтінішхаты;

7) егер талап қоюды заңды тұлға берсе, жарғының, мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің немесе анықтаманың көшірмелері қоса беріледі.

1-1. Осы Кодекстің 27-бабының 1-2-бөлігінде көзделген тәртіппен берілетін талап қоюға:

1) инвестор мен уәкілетті мемлекеттік орган арасында жасалған инвестициялық келісімшарттың көшірмелері;

2) инвестордың инвестициялық қызметін растайтын құжаттар қоса беріледі.

2. Электрондық құжат нысанында берілетін талап қоюға осы баптың бірінші бөлігінің 2) - 7) тармақшаларында көрсетілген құжаттардың электрондық нысандағы көшірмелері қоса беріледі.

Ескерту. 149-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 27.02.2017 № 49-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 12.12.2023 № 46-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

150-бап. Талап қоюды қабылдау

Ескерту. 150-баптың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Судья талап қою келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күні ішінде оны соттың іс жүргізуіне қабылдау туралы мәселені шешеді.

Татуласу рәсімдері жүргізілген кезде талап қоюды қабылдау ол келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады.

Сотқа дейінгі хаттама осы Кодекстің 73-бабының бірінші және екінші бөліктеріне сәйкес жасалған жағдайда, талап қоюды қабылдау ол келіп түскен күннен бастап он бес жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады.

Татуласу рәсімдерін талап қоюды қабылдаған кезде судья осы Кодекстің 17-тарауында көзделген қағидалар бойынша жүргізеді.

2. Талап қоюды бірінші сатыдағы соттың іс жүргізуіне қабылдап, судья сот ісін жүргізу тілін көрсетумен бірге азаматтық іс қозғау туралы ұйғарым шығарады.

Ескерту. 150-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

151-бап. Талап қоюды қабылдаудан бас тарту

1. Егер:

1) арыз азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға және шешуге жатпаса;

2) сол тараптардың арасындағы, нақ сол нысана туралы және нақ сол негіздер жөніндегі шығарылған дау бойынша, осы Кодексте көзделген негіздермен іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы заңды күшіне енген сот шешімі немесе сот ұйғарымы болса;

3) төреліктің нақ сол тараптар арасындағы нақ сол нысана туралы және нақ сол негіздер жөніндегі дау бойынша қабылданған шешімі болса және бұл туралы сотқа белгілі болса;

4) сол тараптар арасында, сол нысана бойынша және сол негіздер бойынша жасалған атқарушылық жазба болса, судья талап қоюды қабылдаудан бас тартады.

2. Судья талап қоюды қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарымды ол келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күні ішінде шығарады, ол талап қоюға қоса берілген барлық құжаттармен бірге арыз берушіге табыс етіледі немесе жіберіледі.

3. Талап қоюды қабылдаудан бас тарту талап қоюшының нақ сол жауапкерге нақ сол нысана және нақ сол негіздер бойынша талап қоюмен сотқа қайтадан жүгінуіне кедергі келтіреді.

4. Егер іс азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға және шешуге жатпаса, соттың талап қоюды қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарымында талап қоюшыға қай органға жүгінгені дұрыс болатыны көрсетіледі.

5. Талап қоюды қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарымға шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Ескерту. 151-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.04.2019 № 241-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

152-бап. Талап қоюды қайтару

1. Егер:

1) талап қоюшы істердің осы санаты үшін заңда белгіленген немесе тараптардың шартында көзделген дауды сотқа дейін немесе соттан тыс реттеу тәртібін сақтамаса және осы тәртіпті қолданудың мүмкіндігі жойылмаса;

2) іс осы соттың соттылығына жатпаса;

3) талап қою осы Кодекстің 148-бабының, 149-бабы бірінші бөлігінің 1), 2), 3) және 5) тармақшаларының, 1-1-бөлігінің талаптарына сәйкес келмесе және істі сот талқылауына дайындау сатысында кемшіліктерді жоюдың мүмкін еместігі анықталатын болса;

4) арызды әрекетке қабілетсіз адам берсе;

5) арызға оған қол қоюға немесе оны беруге өкілеттігі жоқ адам қол қойса;

6) осы немесе басқа соттың не төреліктің іс жүргізуінде сол тараптардың арасындағы, сол нысана туралы және сол негіздер жөніндегі дау бойынша іс болса;

7) егер заңда өзгеше көзделмесе, осы дауды төреліктің шешуіне беру туралы тараптар арасында заңға сәйкес келісім жасалса;

8) коммуналдық мүлікті басқаруға уәкілетті орган, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 242-бабының 3-тармағында көрсетілген жағдайды қоспағанда, жылжымайтын мүлікке құқықты мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын орган жылжымайтын затты есепке қабылдаған күннен бастап бір жыл өткенге дейін осы затқа коммуналдық меншік құқығын тану туралы сотқа жүгінсе;

9) талап қоюшы өзі берген талап қоюды қайтару туралы мәлімдесе, судья талап қоюды қайтарады.

2. Судья талап қоюды қайтару туралы ұйғарым шығарады, онда, егер іс осы соттың қарауына жатпаса, адам қандай сотқа жүгіну керектігін, не азаматтық істі қозғауға кедергі келтіретін мән-жайларды қалай жоюға болатындығын көрсетеді. Ұйғарым талап қою сотқа келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күні ішінде шығарылуға және қоса берілген барлық құжаттарымен бірге талап қоюшыға тапсырылуға немесе жіберілуге тиіс.

3. Талап қоюды қайтару, егер талап қоюшы жіберілген бұзушылықты жоятын болса, сол жауапкерге, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша талап қоюшының талап қоюмен сотқа қайтадан жүгінуіне кедергі болмайды.

4. Талап қоюды қайтару туралы соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Ескерту. 152-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.01.2019 № 217-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

153-бап. Қарсы талап қою

1. Жауапкер істі сот талқылауына дайындау аяқталғанға дейін бастапқы талап қоюмен бірлесіп қарау үшін талап қоюшыға қарсы талап қоюға құқылы. Қарсы талап қою, қарсы талап қоюды қайтару, оны қабылдаудан бас тарту осы Кодекстің 148, 151 және 152-баптарында көзделген қағидалар бойынша жүргізіледі.

2. Егер жауапкер істі дайындау сатысында істі сот талқылауына дайындау уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланбауы себебінен сот талқылауына қатыспаса, сот талқылауы барысында қарсы талап қою қабылдануы мүмкін.

154-бап. Қарсы талап қоюды қабылдау шарттары

Егер:

1) қарсы талап қою алғашқы талап қоюдың есебіне бағытталса;

2) қарсы талап қоюды қанағаттандыру бастапқы талап қоюды толық немесе ішінара қанағаттандыруды жоққа шығаратын болса;

3) қарсы талап қою мен бастапқы талап қою арасында өзара байланыс болса, ал оларды бірлесіп қарау дауларды неғұрлым жылдам және дұрыс қарауға әкелсе, судья қарсы талап қоюды қабылдайды.

15-тарау. ТАЛАП ҚОЮДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

155-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету үшін негіздер

1. Іске қатысатын адамдардың, төрелік талқылау тараптарының арызы бойынша сот істің қандай жағдайында болмасын, егер осындай шараларды қабылдамау соттың шешімін орындауды қиындатса немесе мүмкін етпейтіндей болса, талап қоюды қамтамасыз ету шараларын қабылдай алады.

Төрелік талқылау тараптары талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызға төрелікке талап қоюды растайтын құжатты қоса беруге тиіс.

2. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда, қаржы ұйымына, сондай-ақ банк конгломератына бас ұйым ретінде кіретін және қаржы ұйымы болып табылмайтын ұйымға қатысты олар қайта құрылымдауды жүргізген кезде талап қоюды қамтамасыз ету шараларын қолдануға жол берілмейді.

Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде қабылдаған, қаржы нарығындағы қызметті жүзеге асыруға арналған лицензиялардың және (немесе) оларға қосымшалардың қолданысын тоқтата тұру және (немесе) олардан айыру, қаржы ұйымдарын консервациялауды жүргізу жөніндегі дауланып отырған құқықтық актінің, оның жазбаша нұсқамаларының, сондай-ақ қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде қабылдаған, қадағалап ден қою шараларын (қадағалап ден қоюдың ұсынымдық шараларынан басқа) қолдану жөніндегі, "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес банкті, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банкінің филиалын өз депозиторлары мен кредиторларының мүдделеріне қатер төндіретін және (немесе) қаржы жүйесінің тұрақтылығына қатер төндіретін қаржылық жағдайы орнықсыз банктердің, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банктері филиалдарының санатына жатқызу туралы, банкті, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банкінің филиалын төлемге қабілетсіз банктердің, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банктері филиалдарының санатына жатқызу және оларға реттеу шараларын қолдану туралы дауланып отырған құқықтық актінің қолданысын тоқтата тұруға қатысты талап қоюды қамтамасыз ету шараларын қабылдауға жол берілмейді.

Салық тексерулерін жүргізу үшін негіз болып табылатын мемлекеттік кіріс органдарының дауланып отырған құқықтық актісінің қолданылуын тоқтата тұру түріндегі талап қоюды қамтамасыз ету бойынша шараларды қабылдауға жол берілмейді.

Бас қаржылық келісім шеңберіндегі мәміле (мәмілелер) бойынша талаптарды есепке жатқызуға және (немесе) тарату неттингіне қатысты талап қоюды қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдауға жол берілмейді.

Ескерту. 155-бапқа өзгерістер енгізілді – ҚР 02.07.2018 № 168-VІ (01.01.2019 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2019 № 262-VI (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.01.2021 № 399-VI (16.12.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 12.07.2022 № 138-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

156-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі шаралар

1. Талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі шаралар:

1) жауапкерге тиесілі және оның өзіндегі немесе басқа да тұлғалардағы мүлікке тыйым салу (банктің, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банкі филиалының корреспонденттік шотындағы ақшаға және сауда-саттық ұйымдастырушылардың сауда жүйелерінде ашық сауда-саттық әдісімен жасалған репо операциялар бойынша нысана не клирингтік ұйымның (орталық контрагенттің) кепілдік немесе резервтік қорларына жарналар, сауда-саттық ұйымдастырушылардың сауда жүйелерінде ашық сауда-саттық әдісімен және (немесе) орталық контрагенттің қатысуымен жасалған мәмілелер бойынша қамтамасыз ету болып табылатын маржалық жарналар болып табылатын мүлікке, сондай-ақ жалақы сомалары түсетін банктік шоттардағы ақшаға тыйым салуды қоспағанда) болуы мүмкін.

Міндетті зейнетақы жарналарына, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарына (олар бойынша өсімпұлдарға), зейнетақы активтері мен зейнетақы жинақтарына, тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) емделуге ақы төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін біржолғы зейнетақы төлемдеріне, нысаналы активтерге, тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) білім беру ақысын төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін нысаналы жинақ төлемдеріне, мемлекеттік бюджеттен және (немесе) Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін, банктік шоттардағы және (немесе) электрондық ақшаның электрондық әмияндарындағы жәрдемақылар мен әлеуметтік төлемдерге, тұрғын үй төлемдеріне, жеке тұрғын үй қорынан жалға алынған тұрғын үйге ақы төлеу мақсатында төлемдер мен субсидияларды есепке жатқызуға арналған тұрғын үй құрылысы жинақ банкіндегі банктік шоттардағы ақшаға, тұрғын үй төлемдерін пайдалану есебінен жинақталған тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы түріндегі, тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) білім беру ақысын төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін нысаналы жинақ төлемдері түріндегі тұрғын үй құрылысы жинақ банктеріндегі банктік шоттардағы ақшаға, кондоминиум объектісінің ортақ мүлкіне күрделі жөндеу жүргізу мақсатында жасалатын шарттар бойынша міндеттемелердің орындалмауы туралы істер бойынша сот шешімдері негізінде өндіріп алуларды қоспағанда, кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін күрделі жөндеуге арналған жинақтар түріндегі екінші деңгейдегі банктердегі банктік шоттардағы ақшаға нотариус депозиті шарттарында енгізілген, "Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жасалған білім беру жинақтау салымы туралы шарт бойынша ашылған банктік шоттардағы ақшаға, Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының активтеріне, жеке сот орындаушысының өндіріп алушылардың пайдасына өндіріп алынған сомаларды сақтауға арналған ағымдағы шотындағы ақшаға, инвестициялық портфельді басқарушының орындалмаған міндеттемелері бойынша, осы инвестициялық портфельді басқарушы клиенттерінің ақшасын есепке алуға арналған банктік шоттардағы ақшаға, номиналды ұстаушы функцияларын жүзеге асыратын тұлғаның орындалмаған міндеттемелері бойынша, осы номиналды ұстаушы функцияларын жүзеге асыратын тұлға клиенттерінің ақшасын есепке алуға арналған банктік шоттардағы ақшаға, қаржы құралдарымен жасалатын мәмілелер бойынша клирингтік қызметті жүзеге асыру үшін банктік шоттардағы ақшаға, сондай-ақ әлеуетті өнім берушілердің немесе өнім берушілердің "Мемлекеттік сатып алу туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мемлекеттік сатып алуға қатысу шеңберінде қамтамасыз ету шаралары ретінде ақша енгізуіне арналған мемлекеттік сатып алу саласындағы бірыңғай оператордың банктік шотындағы ақшаға, "Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес сот арқылы банкроттық рәсімінде ақшаны есепке жатқызу үшін қаржы басқарушысының ағымдағы шотындағы ақшаға және өзіне қатысты рәсімді қолдану туралы іс қозғалған немесе рәсім қолданылған азаматтың банктік шоттарындағы ақшаға тыйым салуға жол берілмейді.

Шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасының және оның меншiгiнiң юрисдикциялық иммунитетiн бұзуынан келтiрiлген залалдарды өтеу туралы талап қоюлар бойынша шет мемлекеттің корреспондентік шотында Қазақстан Республикасының аумағында тұрған ақшаға тыйым салуға жол берiледi.

Жауапкерге тиесілі және банктегі, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банкінің филиалындағы ақшаға тыйым салу түріндегі талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарымда тыйым салу қолданылатын ақша сомасы көрсетілуге тиіс. Тыйым салу қолданылатын ақша сомасын талап қоюдың бағасын негізге ала отырып сот айқындайды.

2) жауапкерге белгілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салу;

3) басқа тұлғалардың орындау мерзімі жеткен міндеттемелер бойынша мүлікті жауапкерге беруіне немесе заңда немесе шартта көзделген өзге де міндеттемелерді жауапкерге қатысты орындауына тыйым салу;

4) мүлікті тыйым салудан босату туралы талап қою берілген жағдайда мүлікті өткізуді тоқтата тұру;

5) мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының дауланып отырған құқықтық актісінің (қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде қабылдаған, қаржы нарығындағы қызметті жүзеге асыруға арналған лицензиялардың және (немесе) оларға қосымшалардың қолданысын тоқтата тұру және (немесе) олардан айыру, қаржы ұйымдарын консервациялауды жүргізу жөніндегі құқықтық актіні, оның жазбаша нұсқамаларын, сондай-ақ қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде қабылдаған, қадағалап ден қою шараларын (қадағалап ден қоюдың ұсынымдық шараларынан басқа) қолдану жөніндегі, "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес банкті, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банкінің филиалын өз депозиторлары мен кредиторларының мүдделеріне қатер төндіретін және (немесе) қаржы жүйесінің тұрақтылығына қатер төндіретін қаржылық жағдайы орнықсыз банктердің, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банктері филиалдарының санатына жатқызу туралы, банкті, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банкінің филиалын төлемге қабілетсіз банктердің, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банктері филиалдарының санатына жатқызу және оларға реттеу шараларын қолдану туралы құқықтық актіні қоспағанда) қолданысын тоқтата тұру;

6) борышкер сот тәртібімен даулайтын атқарушылық құжат бойынша өндіріп алуды тоқтата тұру;

7) кепіл нысанасын соттан тыс сату жөніндегі сауда-саттықтарды тоқтата тұру;

8) дауланып отырған актілерді және сот орындаушысының өндіріп алуды мүлікке айналдыруға байланысты атқарушылық іс жүргізуде жасайтын әрекеттерін тоқтата тұру болуы мүмкін.

2. Қажетті жағдайларда сот осы Кодекстің 155-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген мақсаттарға сай келетін, талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі өзге де шараларды қабылдауы мүмкін. Сот талап қоюды қамтамасыз етудің бірнеше шараларын қабылдауы мүмкін. Осы бапта көрсетілген тыйым салулар бұзылған кезде кінәлі адамдар заңдарда белгіленген жауапты болады. Бұдан басқа, талап қоюшы талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарымды орындамаудан келтірілген залалдарды осы адамдардан сот тәртібімен өндіруді талап етуге құқылы.

3. Талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі шаралар талап қоюшының мәлімдеген талабына сай болуға және үшінші тұлғалардың жария мүдделері мен мүдделерін бұзбауға тиіс.

Ескерту. 156-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 26.07.2016 № 12-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік отыз күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 12.12.2017 № 114-VI (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 168-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 03.07.2019 № 262-VI (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 26.12.2019 № 284-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2020 № 349-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2020 № 397-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.01.2021 № 399-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 15.11.2021 № 72-VII (01.01.2022 бастап қолданысқа енгізіледі); 12.07.2022 № 138-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 177-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 179-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

157-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды қарау

1. Талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды, егер ол талап қоюға қоса берілсе немесе бұл туралы талап қоюда көрсетілсе, азаматтық іс қозғау туралы ұйғарым шығарылған күні судья қарайды және шешеді. Қалған жағдайларда талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды судья арыз сотқа келіп түскен күні шешеді.

2. Талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды судья іске қатысатын адамдарға, төрелік талқылау тараптарына хабарламай, сот отырысын өткізбей қарайды және шешеді.

Судья арызды қараудың нәтижелері бойынша осы Кодекстің 156-бабында көзделген қамтамасыз ету шараларын көрсете отырып, талап қоюды қамтамасыз ету туралы немесе арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады.

158-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарымды орындау

1. Сот:

1) мүлік туралы мәліметтер болмаған кезде "Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тәртіппен борышкердің мүлкіне тыйым салу үшін аумақ бойынша тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына;

2) осы Кодекстің 156-бабы бірінші бөлігінің 6), 8) тармақшаларында көзделген жағдайларда атқарушылық іс жүргізуді тоқтата тұру үшін аумақ бойынша тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына;

3) осы Кодекстің 156-бабы бірінші бөлігінің 2) тармақшасында көзделген жағдайда шығарылса, жауапкерге;

4) осы Кодекстің 156-бабы бірінші бөлігінің 5) тармақшасында көзделген жағдайда мемлекеттік органға немесе жергілікті өзін-өзі басқару органына;

5) осы Кодекстің 156-бабы бірінші бөлігінің 7) тармақшасында көзделген жағдайда кепіл ұстаушыға;

6) осы Кодекстің 156-бабы бірінші бөлігінің 4) тармақшасында көзделген жағдайда мүлікке шектеулі билік етуді іске асыратын әділет органына немесе уәкілетті органға не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына;

7) осы Кодекстің 156-бабы бірінші бөлігінің 3) тармақшасында көзделген жағдайда жауапкердің дебиторына;

8) даулы мүлікке ауыртпалықты салу үшін тіркеуші органға;

9) шоттардың нөмірлері мен нақты банк, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банкінің филиалы белгілі болған жағдайда, жауапкерге тиесілі және банктік шоттардағы ақшаға тыйым салу үшін банктерге, Қазақстан Республикасы бейрезидент-банктерінің филиалдарына және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға дереу ұсыну үшін қамтамасыз ету шараларын қабылдау туралы өтінішхатты мәлімдеген адамға талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарымды жібереді немесе табыс етеді.

2. Қамтамасыз ету шаралары қолданылған мүлік туралы мәліметтер болмаған жағдайда, соттың ұйғарымы орындау үшін аумақ бойынша тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына жіберіледі.

Өздеріне ұйғарым жіберілген органдар мен адамдар талап қоюды қамтамасыз ету туралы сот ұйғарымының орындалуы туралы оны орындау жөнінде қажетті әрекеттерді жасағаннан кейін бес жұмыс күні ішінде сотқа хабарлауға міндетті. Көрсетілген міндетті орындамау заңда көзделген жауаптылықтың туындауына әкеп соғады.

3. Қамтамасыз ету шараларын қабылдау туралы мәселе бойынша атқару парағы жазылмайды.

Ескерту. 158-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 26.06.2020 № 349-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.01.2021 № 399-VI (16.12.2020 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

159-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету шарасын ауыстыру

1. Іске қатысатын адамның, төрелік талқылау тараптарының арызы бойынша талап қоюды қамтамасыз ету шарасының бірін басқасымен ауыстыруға болады.

2. Іске қатысатын адамдар арыздың келіп түскені туралы дереу хабарландырылады және олардың сотқа пікір ұсынуға құқықтары бар.

Сот талап қоюды қамтамасыз ету шараларын ауыстыру туралы арызды ол сотқа келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күні ішінде қарайды және шешеді.

Сот талап қоюды қамтамасыз ету шараларын ауыстыру туралы арызды іске қатысатын адамдарды шақырмастан қарауға не сот отырысын тағайындауға құқылы. Бұл ретте сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған, іске қатысатын адамдардың келмеуі арызды қарау үшін кедергі болып табылмайды.

3. Судья талап қоюды қамтамасыз ету шарасының бірін басқасымен ауыстыру туралы ұйғарым шығарады.

Арызды қанағаттандырудан бас тартқан кезде сот бұрын таңдалып алынған талап қоюды қамтамасыз етудің шарасын ауыстыруға болмайтын уәждерді ұйғарымда көрсетеді.

4. Жауапкер талап қою бағасына тең соманы сот қабылдаған талап қоюды қамтамасыз ету шарасының орнына соттардың қызметін ұйымдық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті органның аумақтық бөлімшесінің депозитіне енгізуге құқылы.

Ескерту. 159-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

160-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету шарасының күшін жою

1. Талап қоюды қамтамасыз етудің күшін сол сот іске қатысатын адамның, төрелік талқылау тараптарының арызы бойынша немесе өз бастамасы бойынша жоюы мүмкін.

Судья іске қатысатын адамдарға арызды қараудың уақыты мен орны туралы хабарлап, талап қоюды қамтамасыз ету шарасының күшін жою туралы мәселені бес жұмыс күнінен кешіктірмей шешеді, алайда олардың келмеуі осы мәселені мәні бойынша қарауға кедергі болмайды.

2. Талап қоюдан бас тартылған жағдайда талап қоюды қамтамасыз ету жөнінде қабылданған шаралар шешім заңды күшіне енгенге дейін сақталады. Сот шешімнің заңды күшіне енуімен бірге талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы ұйғарым шығарады. Талап қою қанағаттандырылған кезде оны қамтамасыз ету жөніндегі қабылданған шаралар сот шешімі орындалғанға дейін өзінің қолданысын сақтайды. Қамтамасыз ету шараларының күшін жою туралы мәселе бойынша атқару парағы жазылмайды.

2-1. Іс бойынша іс жүргізу тоқтатылған, талап қою қараусыз қалдырылған, сондай-ақ талап қою қайтарылған жағдайларда талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі қабылданған шаралар сот ұйғарымы заңды күшіне енгенге дейін өз күшін сақтайды.

3. Қаржы ұйымын немесе банк конгломератына бас ұйым ретінде кіретін және қаржы ұйымы болып табылмайтын ұйымды қайта құрылымдау туралы істі қарайтын сот қаржы ұйымына немесе банк конгломератына бас ұйым ретінде кіретін және қаржы ұйымы болып табылмайтын ұйымға және (немесе) оның мүлкіне қатысты қайта құрылымдау жүргізу туралы шешім шығарылғанға дейін сот қабылдаған талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жоюға міндетті.

Ескерту. 160-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

161-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету мәселелері бойынша ұйғарымдарға шағым жасау, прокурордың өтінішхат келтіруі

Ескерту. 161-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Талап қоюды қамтамасыз ету мәселелері бойынша ұйғарымдарға апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

2. Егер талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарым шағым берген адамға хабарланбай шығарылса, шағым беру үшін мерзім оған осы ұйғарым туралы белгілі болған күннен бастап есептеледі.

3. Талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарымға жеке шағым беру осы ұйғарымның орындалуын тоқтата тұрмайды.

4. Талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы немесе талап қоюды қамтамасыз ету шарасының бірін басқасымен ауыстыру туралы жеке шағым беру, прокурордың өтінішхат келтіруі ұйғарымның орындалуын тоқтата тұрады.

5. Қабылданған ұйғарымға қатысты материал істен бөлініп алынып, жеке шағыммен бірге апелляциялық сатыдағы сотқа жіберіледі.

Ескерту. 161-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

162-бап. Жауапкерге талап қоюды қамтамасыз етумен келтірілген залалдарды өтеу

1. Сот талап қоюды қамтамасыз етуге жол бере отырып, талап қоюшыдан жауапкер үшін ықтимал болатын залалдарды қамтамасыз етіп беруді талап етуі мүмкін. Ықтимал залалдарды қамтамасыз ету соттың ұйғарымында көрсетілген соманы уәкілетті органның депозитіне енгізу арқылы жүргізіледі.

2. Жауапкер талап қоюдан бас тартылған шешім заңды күшіне енгеннен кейін, талап қоюды қамтамасыз ету бойынша шара қабылдау туралы талапты мәлімдеген адамға оның арызы бойынша қабылданған шаралармен келтірілген залалдарды өтеу туралы талап қоюға құқылы.

16-тарау. ІСТІ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНА ДАЙЫНДАУ

163-бап. Істі дайындаудың міндеттері

1. Арыз соттың іс жүргізуіне қабылданғаннан және азаматтық іс қозғалғаннан кейін судья оны уақтылы және дұрыс шешуді қамтамасыз ету мақсатында істі сотта талқылауға дайындауды жүргізеді.

Судья істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарым шығарады және жасауға тиіс әрекеттерді көрсетеді.

2. Әрбір іс бойынша міндетті болатын азаматтық істі сот талқылауына дайындау міндеттері:

1) істі дұрыс шешу үшін маңызы бар мән-жайларды нақтылау;

2) тараптардың құқықтық қатынастарын және сот басшылыққа алуға тиіс заңды айқындау;

3) іске қатысатын адамдардың құрамы туралы мәселені шешу және оларға сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарлау;

4) әрбір тараптың өз талаптарын немесе қарсылықтарын негіздеуі үшін ұсынылуға тиіс дәлелдемелерді айқындау;

5) тараптарды татуластыруға жәрдемдесу болып табылады.

164-бап. Істі сот талқылауына дайындаудың мерзімдері

1. Азаматтық істерді сот талқылауына дайындау, егер осы Кодексте және басқа да заңдарда өзгеше белгіленбесе, талап қою соттың іс жүргізуіне қабылданған күннен бастап жиырма жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізілуге тиіс.

Алименттерді өндіріп алу туралы, денсаулықтың зақымдануынан келтірілген зиянды өтеу туралы, сондай-ақ асыраушысынан айырылу жағдайына байланысты істерден басқа, аса күрделі істер бойынша айрықша жағдайларда және еңбек құқықтық қатынастарынан туындайтын талаптар бойынша істі сот талқылауына дайындау үшін берілген мерзім өткеннен кейін бұл мерзім судьяның ұйғарымы бойынша қосымша бір айға ұзартылуы мүмкін.

1-1. Осы Кодекстің 27-бабының 1-2-бөлігінде көзделген даулар бойынша азаматтық істерді сот талқылауына дайындау талап қою соттың іс жүргізуіне қабылданған күннен бастап бір айдан кешіктірілмей жүргізілуге тиіс. Аса күрделі істер бойынша бұл мерзім судьяның ұйғарымы бойынша бір айға қосымша ұзартылуы мүмкін.

2. Істі сот талқылауына дайындау мерзімін ұзарту туралы ұйғарым шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды.

Ескерту. 164-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2018 № 156-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

165-бап. Судьяның істі сот талқылауына дайындау жөніндегі әрекеттері

Істің мән-жайларын ескере отырып, істі сот талқылауына дайындау тәртібімен судья мынадай әрекеттерді жасайды:

1) талап қоюды қабылдаған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жауапкерге және үшінші тұлғаларға талап қоюдың және оған қоса берілген, талап қоюшының талаптарын негіздейтін құжаттардың көшірмелерін осы Кодекстің 11-тарауында көзделген тәртіппен жібереді не табыс етеді, сондай-ақ жауапкерді дәлелдерді негіздейтін дәлелдемелерді қоса бере отырып, талап қоюшы мәлімдеген талаптарға жазбаша пікірді белгіленген мерзімде ұсынуға міндеттейді;

2) егер жауапкер немесе іске қатысатын басқа да тұлғалар сотқа талап қоюға қоса берілген құжаттарды алмағандығы туралы мәлімдеген жағдайда, сот олармен сотта таныстыруды қамтамасыз етеді, ал осы адамдардың тапсыру туралы өтінішхаты болған жағдайда талап қоюшыны көрсетілген құжаттардың көшірмелерін ұсынуға міндеттейді;

3) тараптарға олардың процестік құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, ұсынылған процестік құжаттар және тараптар өзара даулайтын мән-жайлар бойынша түсіндірмелер беруді ұсынады;

4) тараптарға дәлелдемелерді сот белгілеген мерзімде уақтылы ұсынбаудың және процесті негізсіз созудың осы Кодексте белгіленген құқықтық салдарын түсіндіреді;

5) тараптарға дауды татуласу келісімімен, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісіммен шешу не дауды шешу үшін төрелікке, "Астана" халықаралық қаржы орталығының сотына жүгіну құқығын және олардың құқықтық салдарын түсіндіреді;

6) кәмелетке толмаған талап қоюшының немесе жауапкердің заңды өкілдеріне олардың істі соттылығы бойынша баланың тұрғылықты (тұрған) жері бойынша аудандық және оған теңестірілген сотқа беру туралы өтінішхатпен жүгіну құқығын түсіндіреді;

7) іске қатысатын адамдардың құрамы туралы, оның ішінде үшінші тұлғалардың іске кіруі туралы мәселені шешеді, сондай-ақ тиісті емес жауапкерді алмастыру туралы мәселені шешеді;

8) осы іс бойынша сот талқылауының аяқталуына мүдделі адамдарды сотқа талап қоюдың келіп түскені туралы хабардар етеді;

9) тараптың өтінішхаты бойынша немесе өз бастамасы бойынша сараптама тағайындайды, сондай-ақ іске қатысуға маманды, аудармашыны тарту туралы мәселені шешеді;

10) куәларды сот отырысына шақыру туралы мәселені шешеді;

11) өтінішхат бойынша тараптар азаматтарды және заңды тұлғаларды істі дұрыс қарау және шешу үшін маңызы бар дәлелдемелерді ұсынуға міндеттейді, осы Кодекстің 73-бабының жетінші бөлігінде белгіленген құқықтық салдарды түсіндіреді;

12) кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда, іске қатысатын адамдарға хабарлай отырып, жазбаша және заттай дәлелдемелерді сол жерде тексеріп қарайды;

13) сот тапсырмаларын жібереді;

14) талап қоюшының арызы бойынша ол берген талап қоюды қайтару туралы ұйғарым шығарады;

15) егер тараптар арасында сотқа дейін реттеу тәртібімен партисипативтік рәсім жүргізілген жағдайда не талап қоюды қабылдаған кезде сотқа дейінгі хаттамада көрсетілген дәлелдемелер өзара ашылса және ұсынылса, тараптарды партисипативтік рәсімді жүргізу барысында алынған немесе сотқа дейінгі хаттамада көрсетілген құжаттар мен дәлелдемелерді ұсынуға міндеттейді; талап қоюшыдан ол мәлімдеген талаптардың мәні бойынша жауап алады, одан ол даулап отырған фактілерді, жауапкер тарапынан ықтимал қарсылықтарды анықтайды, егер бұл қажет болса, қосымша дәлелдемелер беруді ұсынады, тараптарға олардың процестік құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;

16) істі дұрыс әрі уақтылы қарау және шешу үшін өзге де қажетті процестік әрекеттерді жасайды.

Ескерту. 165-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 27.02.2017 № 49-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2018 № 156-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

166-бап. Талап қоюға пікір

1. Жауапкер талап қоюға қатысты дәлелдерді теріске шығаратын құжаттарды, сондай-ақ пікірдің және оған қоса берілетін құжаттардың көшірмелерін қоса тіркеп, талап қоюға пікірді сотқа ұсынады. Судья үш жұмыс күні ішінде пікірдің және оған қоса берілген құжаттардың көшірмелерін талап қоюшыға және іске қатысатын басқа да адамдарға жібереді не ұсынады.

2. Пікір талап қоюдың көшірмелерін алған күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірілмей ұсынылады.

3. Талап қоюға пікірді талап қоюшы мәлімдеген талапқа мүдделерінің қатысы бар іске қатысатын өзге тұлғалар да ұсынуға құқылы.

4. Пікірде:

1) талап қоюшының атауы, оның орналасқан жері немесе тұрғылықты жері;

2) жауапкердің атауы, оның орналасқан жері; егер жауапкер азамат болып табылса, онда оның тұрғылықты жері көрсетіледі;

3) оларды негіздейтін дәлелдемелерге сілтеме жасала отырып, мәлімделген талаптардың мәні бойынша дәлелдер;

4) пікірге қоса берілетін құжаттардың тізбесі көрсетіледі.

Өкіл ұсынатын және қол қойған пікірде, осы бөліктің 1) – 4) тармақшаларында көрсетілген талаптардан басқа, қарсылықтар соған сәйкес негізделген дәлелдемелерге және заң нормасына сілтеме болуға тиіс. Пікірде істі дұрыс және уақтылы қарауға қажетті телефондардың, факстердің нөмірлері, электрондық поштаның мекенжайлары мен өзге де мәліметтер көрсетілуі мүмкін.

5. Жауапкердің пікірді және дәлелдемелерді ұсынбауы істегі бар дәлелдемелер бойынша істі қарауға кедергі болмайды.

6. Пікірге жауапкер немесе оның өкілі қол қояды. Өкіл қол қойған пікірге сенімхат немесе оның өкілеттігін растайтын өзге де құжат қоса беріледі.

Электрондық құжат нысанында берілген пікір жауапкердің немесе оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады. Электрондық құжат нысанында берілетін пікірге осы бапта көрсетілген құжаттардың көшірмелері электрондық нысанда қоса беріледі.

Ескерту. 166-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.02.2017 № 49-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

167-бап. Бірнеше талап қою талаптарын біріктіру және ажырату

1. Егер талаптарды бөлек қарау анағұрлым орынды болса, судья талап қоюшы біріктірген талаптардың біреуін немесе бірнешеуін жеке іс жүргізуге бөліп шығарады.

2. Бірнеше талап қоюшы талап қойған немесе бірнеше жауапкерге талап қойылған кезде судья, егер талаптарды бөлек қарау анағұрлым орынды деп тапса, бір немесе бірнеше талапты жеке іс жүргізуге бөліп шығаруға құқылы.

3. Судья осы соттың іс жүргізуінде дәл сол тараптар қатысатын бірнеше ұқсас іс не бір талап қоюшының әр түрлі жауапкерге немесе әр түрлі талап қоюшының сол бір жауапкерге қойған талаптары бойынша бірнеше іс бар екенін анықтап, егер осындай біріктіруді орынды деп тапса, өзінің қалауы не тараптардың өтінішхаты бойынша осы істерді бірлесіп қарау үшін бір іс жүргізуге біріктіруге құқылы.

4. Бір талап екіншісінен бөлінгеннен кейін істі қарау мерзімі істі бөлінген талап бойынша сот талқылауына дайындау аяқталған күннен бастап есептеледі.

Істер бір іс жүргізуге біріктірілгеннен кейін істі қарау мерзімі бұрын мәлімделген талап бойынша істі сот талқылауына дайындау аяқталған күннен бастап есептеледі.

5. Бірнеше талап қоюды біріктіру немесе ажырату туралы ұйғарым шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды. Ұйғарыммен келіспеу туралы дәлелдер апелляциялық шағымда, прокурордың өтінішхатында көрсетілуі мүмкін.

Ескерту. 167-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

168-бап. Істі сот талқылауына дайындаған кезде іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру, тоқтату және арызды қараусыз қалдыру

1. Осы Кодекстің 272, 273-баптарында, 277-бабының 1), 2), 3), 4), 5) және 6) тармақшаларында және 279-бабының 1), 2), 3), 4), 5), 8) және 9) тармақшаларында көзделген мән-жайлар болған кезде істі сот талқылауына дайындаған кезде ол бойынша іс жүргізу тоқтатыла тұруы немесе тоқтатылуы не арыз қараусыз қалдырылуы мүмкін.

2. Тараптарға мұндай процестік әрекеттің салдарлары түсіндіріледі.

Ескерту. 168-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

169-бап. Талап қоюдың нысанасын немесе негізін өзгерту, талап қою талаптарын ұлғайту немесе азайту

1. Талап қоюшы қосымша процестік әрекеттерді жүргізу қажет болмаған кезде сот шешім шығару үшін шығып кеткенге дейін жазбаша арыз беру арқылы талап қоюдың негізін немесе нысанасын өзгертуге, талап қою талаптарының мөлшерін ұлғайтуға немесе азайтуға құқылы.

Талап қоюдың негізін немесе нысанасын өзгерту, талап қою талаптарының мөлшерін ұлғайту немесе азайту туралы дауларды сотқа дейін реттеудің тәртібі сақталғаннан кейін, егер осындай тәртіп заңда белгіленсе немесе шартта көзделсе, мәлімделуі мүмкін.

2. Талап қоюдың нысанасы мен негізін бір мезгілде не кез келген ретпен өзгерту талап қоюшының жаңадан талап қоюын және талап қоюшының бұрын берілген талап қоюдан бас тартуын білдіреді, бұл бұрын берілген талап қоюмен іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға әкеп соғады. Дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім жасалған жағдайда талап қоюдың нысанасы мен негізін бір мезгілде не кез келген ретпен өзгертуге жол беріледі.

3. Сот талап қоюдың нысанасын немесе негізін өз бастамасы бойынша өзгертуге құқылы емес.

Ескерту. 169-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

170-бап. Талап қоюшының талап қоюдан бас тартуы

1. Талап қоюшы сот шешім шығару үшін шығып кеткенге дейін бірінші және апелляциялық сатылардағы соттарға жазбаша арыз беру арқылы талап қоюдан бас тартуға құқылы.

2. Сот талап қоюдан бас тарту қабылданғанға дейін талап қоюшыға немесе тараптарға тиісті процестік әрекеттердің салдарын түсіндіреді.

3. Талап қоюдан бас тарту қабылданған жағдайда, сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы ұйғарым шығарады, оған апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

4. Сот талап қоюшының талап қоюын осы Кодекстің 48-бабының екінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша қабылдамаған жағдайда немесе осы баптың бірінші бөлігінің талаптары сақталмаған жағдайда сот істі мәні бойынша қарауды жалғастырады және талап қоюдан бас тартудың қабылданбау уәждері туралы сот шешімінде немесе қаулысында көрсетеді.

Ескерту. 170-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

171-бап. Жауапкердің талап қоюды мойындауы

1. Жауапкер сот шешім шығару үшін шығып кеткенге дейін бірінші және апелляциялық сатылардағы соттарға жазбаша арыз беру арқылы талап қоюды толық немесе оның бір бөлігін мойындауға құқылы.

2. Жауапкердің талап қоюды мойындауы сотты дәлелдемелерді зерттеу міндетінен босатады. Талап қоюдың бөлігі мойындалған жағдайда дәлелдемелерді зерттеу жауапкердің талап қоюды мойындамаған бөлігінде ғана жүргізіледі.

3. Сот талап қоюды мойындау қабылданғанға дейін талап қоюшыға, жауапкерге немесе тараптарға тиісті процестік әрекеттердің салдарын түсіндіреді.

4. Жауапкердің осы Кодекстің 48-бабының екінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша талап қоюды толықтай немесе оның бір бөлігін мойындауын қабылдау туралы не осындай мойындауды қабылдамауы туралы сот шешімінде немесе қаулысында көрсетіледі.

Ескерту. 171-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

172-бап. Алдын ала сот отырысы

1. Тараптар мен іске қатысатын басқа да тұлғалардың істі сот талқылауына дайындау, сотқа жүгіну мерзімдерін өткізіп алу фактілерін және талап қоюдың ескіру мерзімдерін зерттеу кезінде жасаған өкімдік әрекеттерін процестік тұрғыдан бекіту мақсатында істі сот талқылауына дайындауды жүргізудің нәтижелері бойынша алдын ала сот отырысы өткізіледі.

2. Тараптар мен іске қатысатын басқа да тұлғалар алдын ала сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарландырылады. Шақырылған адамдардың қайсыбірінің келмеуі алдын ала сот отырысын өткізуге кедергі болмайды.

3. Сот алдын ала сот отырысы барысында істің мән-жайларын тараптармен талқылайды, сұрақтар қояды, даулы құқықтық қатынастардың сипаты мен тараптардың татуласуына ықпал ететін мән-жайларды анықтайды. Қатысушы тараптар мен іске қатысатын басқа да тұлғалар тыңдалуға тиіс.

4. Судья істі сот талқылауына дайындау үшін тағы да талап етілетін барлық шараларды осы Кодекске сәйкес қабылдайды. Судья айрықша жағдайларда аса күрделі істер бойынша істі сот талқылауына дайындау мерзімін осы Кодекстің талаптарына сәйкес ұзартады.

5. Егер жауапкер талап қоюды бұрын белгіленген мерзімде ұсынбаса немесе пікірді талап қоюдың барлық талаптары мен негіздері бойынша ұсынбаса, сот талап қоюға жазбаша пікір беру үшін мерзім белгілейді. Соттың талап етуі бойынша пікір тікелей алдын ала сот отырысына ұсынылады.

6. Талап қоюдың ескіру мерзімін немесе сотқа жүгіну мерзімін дәлелді себептерсіз өткізіп алған жағдайда судья іс бойынша өзге де іс жүзіндегі мән-жайларды зерттемей, талап қоюдан бас тарту туралы шешім қабылдайды. Мерзімді өткізіп алу фактісі талап қоюшының өткізіп алған мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішхаты немесе жауапкердің талап қоюдың ескіру мерзімін қолдану туралы өтінішхаты негізінде белгіленеді.

7. Сот талап қоюды осы Кодекстің 171-бабында белгіленген тәртіппен мойындауды қабылдаған жағдайда судья іс бойынша мән-жайларды зерттеместен, талап қоюды қанағаттандыру туралы шешім қабылдайды.

Қосымша процестік әрекеттер жүргізу немесе дәлелдемелерді зерттеу қажеттігі болмаған жағдайда, сот мәлімделген талаптардың мәні бойынша шешім шығарады.

8. Осы Кодексте көзделген негіздер болған кезде іс бойынша іс жүргізу алдын ала сот отырысында тоқтатыла тұруы немесе тоқтатылуы, арыз қараусыз қалдырылуы мүмкін.

9. Сот отырысының хаттамасы осы Кодекстің 281-бабының екінші бөлігінде көзделген қағидалар бойынша жүргізіледі.

10. Осы Кодексте міндетті түрде қатысу белгіленген істер бойынша прокурор алдын ала отырысқа қатысады.

173-бап. Істі сот талқылауына тағайындау

Судья істі дайын деп танып, тараптарға және іске қатысатын басқа да адамдарға істің сот отырысында қаралатын уақыты мен орны туралы хабарлайды.

Сот талқылауы оны дайындау аяқталған күннен бастап жиырма жұмыс күнінен кешіктірілмей басталуға тиіс.

Осы Кодекстің 198-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, тағайындалған сот талқылауын кейінге қалдыруға, әдетте, жол берілмейді.

Ескерту. 173-бап жаңа редакцияда - ҚР 24.05.2018 № 156-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

17-тарау. ТАТУЛАСТЫРУ РӘСІМДЕРІ

174-бап. Тараптардың татуласуы

1. Сот (судья) тараптарға татуласу рәсіміне қатысуы үшін шақыру жібере отырып, тараптардың татуласуына шаралар қабылдайды, оларға дауды процестің барлық сатысында реттеуде жәрдемдеседі.

Шақыруда тараптар татуласу рәсімі (бітімгершілік келісім, медиация, партисипативтік рәсім) шеңберінде дауды (жанжалды) шешу құқығын түсіндіре отырып, сотқа талап қоюдың келіп түскені, татуласудың артықшылықтары туралы, сондай-ақ осы Кодекстің 73-бабының бірінші және екінші бөліктеріне сәйкес дәлелдемелерді өзара ашу және ұсыну құқығы туралы хабардар етіледі.

Қамтамасыз ету шараларын қабылдау кезінде шақыру тиісті ұйғарым шығарылғаннан кейін жіберіледі.

2. Тараптар татуласу келісімін, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді немесе дауды партисипативтік рәсімдер тәртібімен реттеу туралы келісімді жасап не осы Кодексте белгіленген тәртіппен өзге де тәсілдерді пайдалана отырып, дауды өзара талаптардың толық көлемінде не бір бөлігінде реттей алады.

3. Татуласу рәсімдерін қолдана отырып дауды реттеу туралы өтінішхат, егер осы Кодексте немесе заңда өзгеше көзделмесе, талап қою ісін жүргізудің кез келген ісі бойынша мәлімделуі мүмкін.

Ескерту. 174-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

175-бап. Татуласу келісімін жасау

1. Татуласу келісімі бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттарда сот шешім шығару үшін шығып кеткенге дейін, сондай-ақ сот актісінің орындалуы кезінде жасалуы мүмкін.

2. Татуласу келісімі басқа тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұза алмайды және заңға қайшы келмейді.

3. Татуласу келісімін сот (судья) бекітеді.

Ескерту. 175-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

176-бап. Татуласу келісімінің нысаны мен мазмұны

1. Татуласу келісімі жазбаша нысанда жасалады және оған тараптар немесе олардың өкілдері оларда сенімхатта арнайы көзделген татуласу келісімін жасауға өкілеттіктері болған кезде қол қояды.

2. Татуласу келісімі оларды орындау мерзімі мен тәртібі көрсетіле отырып, тараптар келіскен шарттарды қамтуға тиіс.

3. Татуласу келісімін кейінге қалдыру шартымен жасауға жол берілмейді.

4. Татуласу келісімінде кейінге қалдыру немесе ұзарту мерзімдері көрсетіле отырып, жауапкердің міндеттемелерді орындауын кейінге қалдыру немесе ұзарту, талап ету құқығын басқаға беру, борышты толық немесе ішінара кешіру не мойындау, сот шығыстарын бөлу, татуласу келісімін мәжбүрлеп орындау туралы шарттар және заңға қайшы келмейтін өзге де шарттар қамтылуы мүмкін.

Егер татуласу келісімінде сот шығыстарын бөлу туралы шарт болмаса, олар өзара өтелді деп есептеледі.

5. Татуласу келісімі татуласу келісімін жасасқан тұлғалардың санынан бір дана артық жасалады және оған қол қойылады. Татуласу келісімін бекіткен сот осы даналардың біреуін іс материалдарына қоса тіркейді.

177-бап. Соттың татуласу келісімін бекітуі

1. Сот тараптардың татуласу келісімін бекіту туралы өтінішхатын сот отырысында қарауы мүмкін. Іске қатысатын адамдарға сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарландырылады.

Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған тараптар сот отырысына келмеген және өтінішхатты олардың қатысуынсыз қарау туралы арыз болмаған жағдайда, сот татуласу келісімін бекіту туралы өтінішхатты қарамайды.

2. Сот татуласу келісімін жасаудың құқықтық салдарын ол бекітілгенге дейін тараптарға түсіндіреді.

3. Сот қарау нәтижелері бойынша татуласу келісімін бекіту және іс бойынша іс жүргізуді тоқтату не татуласу келісімін бекітуден бас тарту туралы ұйғарым шығарады.

4. Егер татуласу келісімі заңға қайшы келсе немесе басқа тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзса, сот оны бекітпейді. Татуласу келісімін бекітуден бас тартылған жағдайда, сот бұл жөнінде ұйғарым шығарады, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі және шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды. Ұйғарыммен келіспеу туралы дәлелдер апелляциялық шағымда, прокурордың өтінішхатында көрсетілуі мүмкін.

5. Соттың татуласу келісімін бекіту туралы ұйғарымында:

1) татуласу келісімін бекіту және іс бойынша іс жүргізуді тоқтату;

2) татуласу келісімінің шарттары және оны орындау мерзімдері;

3) осы Кодекстің 176-бабының төртінші бөлігіне сәйкес сот шығындарын бөлу;

4) талап қоюшы төлеген мемлекеттік бажды оған бюджеттен қайтару көрсетіледі.

6. Сот актісін орындау сатысында жасалған татуласу келісімі сот актісі орындалатын жердегі бірінші сатыдағы соттың немесе көрсетілген сот актісін қабылдаған соттың бекітуіне ұсынылады.

7. Татуласу келісімін бекіту туралы ұйғарымға апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Ескерту. 177-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

178-бап. Татуласу келісімін орындау

1. Татуласу келісімін оны жасасқан тұлғалар осы келісімде көзделген тәртіппен және мерзімдерде ерікті түрде орындайды.

2. Ерікті түрде орындалмаған татуласу келісімі татуласу келісімін жасасқан тұлғаның өтінішхаты бойынша сот берген атқару парағының негізінде мәжбүрлеп орындатуға жатады.

179-бап. Дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу

1. Тараптар бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттарда сот шешім шығару үшін шығып кеткенге дейін дауды (жанжалды) судьяның немесе медиатордың жәрдемдесуімен медиация тәртібімен реттеу туралы өтінішхатты мәлімдеуге құқылы.

2. Медиацияны өткізетін судья медиация өткізілетін күнді тағайындайды және тараптарға оның өткізілетін уақыты мен орны туралы хабарлайды. Судья медиацияны "Медиация туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес және осы Кодексте белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып өткізеді.

Сот тараптардың өтінішхаты бойынша медиация рәсімін осы Кодекстің 150-бабының бірінші бөлігінде, осы баптың төртінші бөлігінде белгіленген мерзімдер шегінде кейінге қалдыруға және егер басқа тұлғалардың қатысуы дауды (жанжалды) реттеуге ықпал ететін болса, оларды медиацияға шақыруға құқылы.

3. Егер тараптар талап қою қабылданғанға дейін судьяның жәрдемдесуімен дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімге қол жеткізбесе, іске қатысы бар материалдар осы Кодекстің 35-бабының жетінші бөлігінде көзделген тәртіппен басқа судьяның қарауына беріледі.

Тараптардың келісуімен істі медиацияны өткізген судья қарауы мүмкін.

4. Бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттың іс жүргізуінде жатқан іс бойынша судьяның жәрдемдесуімен дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы өтінішхат келіп түскен кезде сот іс бойынша іс жүргізуді осы Кодекстің 273-бабының 7) тармақшасына сәйкес он жұмыс күнінен аспайтын мерзімге тоқтата тұруға құқылы.

Бірінші сатыдағы сотта медиация өткізу үшін іс басқа судьяға беріледі. Тараптардың өтінішхаты бойынша медиацияны іс жүргізуінде іс жатқан судья өткізуі мүмкін.

Дауды (жанжалды) реттеу туралы келісімге қол жеткізілмеген кезде істі одан әрі қарауды тараптардың келісуімен осы судья жалғастыруы мүмкін.

Медиацияны аппеляциялық сатыдағы сотта өткізу үшін іс, әдетте, соттың алқалы құрамындағы судьялардың біріне беріледі.

5. Бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттың іс жүргізуінде жатқан іс бойынша медиатордың жәрдемдесуімен дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы өтінішхат келіп түскен және тараптардың медиатормен жасасқан шарты ұсынылған кезде сот іс бойынша іс жүргізуді осы Кодекстің 272-бабының 7) тармақшасына сәйкес бір айдан аспайтын мерзімге тоқтата тұруға міндетті.

6. Тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы өтінішхаты, егер бұл қосымша процестік әрекеттерді және істі қарауды тоқтата тұруды талап етпесе, кассациялық сатыдағы сотта мәлімделуі мүмкін. Тараптар кассациялық сатыдағы сотта өтінішхатпен бірге бір мезгілде дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді ұсынуға тиіс.

7. Сотта медиацияны өткізу хаттамасы жүргізілмейді.

8. Егер дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім сот актісін орындау сатысында жасалса, ол сот актісі орындалатын жер бойынша бірінші сатыдағы сотқа немесе аталған сот актісін шығарған сотқа бекітуге ұсынылады.

Ескерту. 179-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

180-бап. Дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім және оны орындау

1. Іс жүргізуінде іс жатқан судья (сот құрамы) дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімнің мазмұнын тексереді және оны бекіту және іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы ұйғарым шығарады.

2. Дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім, осы келісімді бекіту туралы ұйғарым "Медиация туралы" Қазақстан Республикасы Заңының және осы Кодекстің 176, 177-баптарының талаптарына сәйкес келуге тиіс.

3. Егер тараптар медиация тәртібімен келісімге қол жеткізбесе немесе келісімнің шартын сот бекітпесе, істі талқылау жалпы тәртіппен жүргізіледі.

4. Дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы сот бекіткен келісімді орындау осы Кодекстің 178-бабында белгіленген татуласу келісімін орындау қағидалары бойынша жүргізіледі.

181-бап. Дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу

1. Тараптар осы Кодекстің 179-бабында көзделген қағидалар бойынша сот шешім шығару үшін шығып кеткенге дейін дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы өтінішхатты мәлімдеуге құқылы.

2. Партисипативтік рәсім судьяның қатысуынсыз "Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес екі тарап адвокаттарының не заң консультанттары палатасының мүшелері болып табылатын адамдардың жәрдемдесуімен дауды реттеу бойынша тараптар арасында келіссөздер жүргізу арқылы өткізіледі.

Ескерту. 181-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

182-бап. Дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім және оны орындау

1. Іс жүргізуінде іс жатқан судья (сот құрамы) дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімнің мазмұнын тексереді және осы Кодекстің 177-бабына сәйкес оны бекіту және іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы ұйғарым шығарады.

2. Дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім, келісімді бекіту туралы ұйғарым осы Кодекстің 176 және 177-баптарының талаптарына сәйкес келуге тиіс.

3. Егер тараптар партисипативтік рәсім тәртібімен келісімге қол жеткізбесе немесе сот келісім шартын бекітпесе, істі талқылау жалпы тәртіппен жүргізіледі.

4. Дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы сот бекіткен келісімді орындау осы Кодекстің 178-бабында белгіленген татуласу келісімін орындау қағидалары бойынша жүргізіледі.

18-тарау. СОТ ТАЛҚЫЛАУЫ

183-бап. Бірінші сатыдағы соттың азаматтық iстердi қарау және шешу мерзiмдерi

1. Азаматтық істі қарау мерзімі оның іс жүзіндегі күрделілігіне және іске қатысатын адамдардың мүдделеріне сәйкес келуге тиіс.

2. Сот істі сот талқылауына дайындау аяқталған күннен бастап екi айға дейiнгi мерзiмде азаматтық iстерді қарайды және шешедi.

Жұмысқа қайтадан алу туралы, әке болуды анықтау және алименттерді өндiріп алу туралы азаматтық істерді, сондай-ақ ерекше талап қою және ерекше іс жүргізу істерін сот істі сот талқылауына дайындау аяқталған күннен бастап бір айға дейiнгi мерзiмде қарайды және шешедi. Ереуілдерді заңсыз деп тану туралы істер талап қою сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қаралады және шешіледі.

3. Осы Кодексте азаматтық iстердiң жекелеген санаттары үшін оларды қараудың және шешудің өзге де мерзiмдері белгiленуi мүмкiн.

4. Қарсы талап қою берілген істерді қарау және шешу мерзімінің өтуі негізгі талап қою бойынша істі сот талқылауына дайындау аяқталған күннен бастап есептеледі.

Сот ақылға сыйымдылықты және жеткілілікті ескере отырып, мерзімді белгілеуге тиіс.

5. Негізгі істен бөліп алынған істі, сондай-ақ бірлесіп қарау үшін бір іске біріктірілген істерді қарау және шешу мерзімінің өтуі осы Кодекстің 167-бабының төртінші бөлігіне сәйкес есептеледі.

6. Осы Кодексте белгіленген тәртіппен соттың ұйғарымына шағым жасалған кезде істі қарау және шешу мерзімінің өтуі, талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарымға шағым жасау жағдайларын қоспағанда, істі жоғары сатыдағы сотқа жіберген кезден бастап ол бірінші сатыдағы соттың іс жүргізуіне түскенге дейін үзіледі.

Ескерту. 183-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

184-бап. Сот отырысы

Сот азаматтық істі талқылауды іске қатысатын адамдарды міндетті түрде хабарландыра отырып, сот отырысында жүргізеді.

185-бап. Сот отырысында төрағалық етушi

1. Төрағалық етушiнiң мiндетiн судья атқарады. Төрағалық етушi азаматтық сот ісін жүргізу қағидаттарына сәйкес процестік әрекеттер жасаудың сабақтастықтығы мен тәртiбінiң сақталуын, процеске қатысушылардың процестік құқықтарын жүзеге асыруын және олардың процестік міндеттерді орындауын, процестің тәрбиелiк ықпалын қамтамасыз ете отырып, отырыстың барысына басшылық жасайды.

2. Іске қатысатын қандай да бір тұлғаның төрағалық етушiнiң процестік әрекеттерiне қарсылық бiлдiруі сот отырысының хаттамасына енгiзiледi.

3. Төрағалық етушi сот отырысында тиiстi тәртiптi қамтамасыз етуге қажеттi шаралар қолданады. Сот отырысында тәртіпті сақтау жөніндегі талаптар іске қатысатын барлық тұлғалар және олардың өкілдері, мамандар, сарапшылар, аудармашылар үшiн, сондай-ақ сот отырысы залында қатысып отырған азаматтар үшiн мiндеттi.

Төрағалық етушінің сот отырысында тәртіпті сақтау жөніндегі талаптарын орындамау осы Кодекстің 119 және 120-баптарының талаптарына сәйкес заңда көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.

186-бап. Сот талқылауының тікелей және ауызша болуы

1. Сот іс пен дауды қараған және шешкен кезде iс бойынша дәлелдемелердi тiкелей зерттеуге міндетті.

Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралатын істерді қоспағанда, сот тараптардың және іске қатысатын басқа да тұлғалардың түсiнiктемелерiн, куәлардың айғақтарын, сарапшылардың қорытындыларын, мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қорытындыларын тыңдауға, құжаттармен танысуға, заттай дәлелдемелердi қарап шығуға, дыбысжазбаларды тыңдауға және бейнежазбаларды, киноматериалдарын, фотоматериалдарды көруге, ақпаратты түрлендірудің өзге де құралдарының материалдарымен танысуға мiндеттi. Қажет болған жағдайларда iс бойынша дәлелдемелердi зерттеген кезде сот маманның консультациялары мен түсiндiрмелерiн тыңдайды.

2. Сот отырысында істi талқылау ауызша жүргiзiледi. Істі қарау процесінде судья алмастырылған жағдайда талқылау басынан бастап жүргізілуге тиіс.

3. Сот іске қатысатын басқа да тұлғалар тараптарының түсініктемелерін, куәлардың айғақтарын, сарапшылардың қорытындыларын, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қорытындыларын тыңдауды бейнеконференцбайланыс арқылы жүзеге асыра алады.

187-бап. Сот отырысындағы тәртiп

1. Судья сот отырысы залына кiрген кезде залдағы қатысып отырған адамдар орындарынан тұрады. Шешiм шығармай аяқталатын істегі сот шешiмiн немесе ұйғарымын сот отырысы залында қатысып отырғандар түрегеп тұрып тыңдайды.

2. Іске қатысатын адамдар мен сот отырысы залында қатысып отырған азаматтар судьяға "Құрметті сот" деп сөйлейді.

Түсініктемелер мен айғақтарды, сұрақтар мен оларға жауаптарды процеске қатысушылар төрағалық етушінің рұқсатымен түрегеп тұрып береді. Бұл қағидадан ауытқуға төрағалық етушiнiң рұқсатымен ғана жол берілуі мүмкiн.

3. Іске қатысатын адамдар, сондай-ақ сот отырысы залында қатысып отырған азаматтар сот отырысы залындағы тәртіпті сақтауға міндетті.

4. Осы баптың қағидалары техникалық байланыс құралдарын пайдалану арқылы, сот процесіне қатысу ерекшеліктері ескеріле отырып, қолданылады.

Ескерту. 187-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

187-1-бап. Сот отырысында техникалық құралдарды пайдалану

1. Іске қатысатын адамдар, олардың өкілдері, сондай-ақ куәлар, сарапшылар, мамандар, аудармашылар осы Кодексте көзделген тәртіппен, сот талқылауы барысында материалдық және цифрлық ақпарат жеткізгіштері бар техникалық құралдарды істі қарау барысында туындаған мәселелер бойынша қажетті ақпарат алу, ақпараттық және құқықтық жүйелерге, интернет-ресурстарға қолжетімділік алу, тиісті түрде хабарланғанын және іс үшін маңызы бар өзге де мән-жайларды анықтау, сондай-ақ сот отырысының барысын жазып алу үшін пайдалануға құқылы.

2. Осы Кодексте белгіленген техникалық құралдарды пайдалану тәртібін сақтамау алынған деректерді пайдалану мүмкіндігін болғызбайды және кінәлі адамды жауаптылыққа тартуға негіз болып табылады.

3. Сот талқылауы барысының аудио-, бейнежазбасы, кино- және фототүсірілімі осы Кодекстің 19-бабы жетінші бөлігінің қағидалары бойынша жүзеге асырылады, олардың сақталмауы кейіннен оларды пайдалану мен тарату мүмкіндігін болғызбайды және кінәлі адамды сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін жауаптылыққа тартуға негіз болып табылады.

Ескерту. 18-тарау 187-1-баппен толықтырылды – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

188-бап. Сот отырысындағы тәртiпті бұзушыларға қолданылатын шаралар

1. Iстi талқылау кезiнде тәртiпті бұзған адамға төрағалық етушi соттың атынан ескерту жасайды.

2. Тәртiптi қайталап бұзған жағдайда iске қатысатын адам сот отырысының хаттамасына енгізілетін сот ұйғарымы бойынша сот талқылауының барлық уақытына немесе оның бiр бөлiгiне сот отырысы залынан шығарып жiберiлуi мүмкiн. Төрағалық етушi соңғы жағдайда сот отырысы залына қайта жiберiлген адамды ол болмаған кезде жасалған процестік әрекеттермен таныстырады. Сот отырысы залына қайта оралған адамдар олар болмаған кезде зерттелген мән-жайлар бойынша түсініктеме беруге және іске қатысатын басқа адамдарға сұрақтар қоюға құқылы.

3. Іске қатыспайтын және сот отырысы залында қатысып отырған адамдар қайталап тәртіп бұзғаны үшін төрағалық етушінің өкімімен отырыс залынан шығарып жіберіледі.

4. Iстi талқылау барысында оған қатысушылар жаппай тәртiп бұзған жағдайда сот iске қатыспайтын адамдардың барлығын сот отырысы залынан шығарып жіберуі және iстi жабық отырыста қарауы немесе iстi талқылауды кейiнге қалдыруы мүмкiн. Істі жабық сот отырысында қарау және шешу туралы ұйғарым шығарылады, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі.

5. Процеске қатысушы тұлға тарапынан тікелей сот талқылауы барысында сотты құрметтемеу фактісі анықталған кезде сот кінәлі адамға осы Кодекстің 120-бабында белгіленген тәртіппен әкімшілік жаза қолдануға құқылы.

6. Егер сот отырысында тәртіп бұзушының әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болса, бұл адам осы Кодекстің 120-бабында белгіленген тәртіппен қылмыстық жауапқа тартылуы мүмкін.

189-бап. Сот отырысын ашу

1. Төрағалық етушi сот отырысын ашады және қаралуға жататын іс туралы, сондай-ақ сот отырысында аудио-, бейнежазба құралдары пайдаланылатыны туралы хабарлайды.

Жабдықтың техникалық ақауы болған, оның болмауы немесе оны техникалық себептер бойынша қолдану мүмкін болмаған жағдайларда сот отырысын аудио-, бейнежазба құралдарының көмегімен жазып алу жүзеге асырылмайды.

2. Аудио-, бейнежазба құралдарын пайдалану мүмкіндігінің болмауы сот отырысы жалғаспайды дегенді білдірмейді.

Аудио-, бейнежазба құралдары пайдаланылмауының себептері сот отырысының хаттамасында міндетті түрде көрсетілуге тиіс.

190-бап. Процеске қатысушылардың келуiн тексеру

1. Сот отырысының хатшысы сотқа осы iс бойынша шақырылған адамдардан кiмнiң келгенiн, олардың қайсысы техникалық байланыс құралдарын пайдалану арқылы қатысатынын, келмеген адамдарға хабар берiлгенін не берiлмегенiн және олардың келмеу себептерi туралы қандай мәлiметтердiң бар екенiн баяндайды.

2. Төрағалық етушi осы Кодексте белгіленген, техникалық байланыс құралдарын пайдалану арқылы, сот процесіне қатысу ерекшеліктерін ескере отырып, келгендердiң жеке басын анықтайды, сондай-ақ өкiлдердiң өкiлеттiктерiн тексередi.

Ескерту. 190-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

191-бап. Аудармашыға оның мiндеттерiн түсiндiру

1. Төрағалық етушi аудармашыға сот ісі жүргiзiлiп отырған тiлдi бiлмейтiн адамдардың түсiндiрмелерiн, айғақтарын, мәлiмдемелерiн, ал осы адамдарға iске қатысатын тұлғалар мен куәлардың түсiндiрмелерiнiң, айғақтарының, мәлiмдемелерiнiң, жария етiлетiн және iсте бар құжаттардың, дыбысжазбалардың, сарапшылар қорытындыларының, мамандар консультацияларының, сондай-ақ судья өкiмдерiнiң, сот шығарған сот актілерінің мазмұнын аудару мiндетiн түсiндiредi.

2. Төрағалық етушi аудармашыға көрiнеу қате аударма жасағаны үшiн Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде көзделген жауаптылық туралы ескертедi. Аудармашының бұл туралы қолхаты сот отырысының хаттамасына қоса тiркеледi. Аудармашы сотқа келуден немесе өз мiндеттерiн орындаудан дәлелді себептерсіз жалтарған жағдайда, оған Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексіне сәйкес әкiмшiлiк жаза қолданылуы мүмкiн.

3. Осы баптың қағидалары сурдоаударма жасау дағдыларын меңгерген және сот процеске қатысуға тартқан адамға қолданылады.

192-бап. Куәларды сот отырысы залынан шығарып жіберу

1. Келген куәлар сот отырысы залынан шығарып жіберіледі.

2. Төрағалық етушi жауап алынған куәлардың жауап алынбаған куәлармен сөйлеспеуі үшін шаралар қолданады.

193-бап. Сот құрамын жария ету және қарсылық бiлдiру құқығын түсiндiру

1. Төрағалық етушi сот құрамын жариялайды, прокурор, сарапшы, маман, сот отырысының хатшысы ретiнде кiмдердiң қатысып отырғанын хабарлайды және iске қатысатын тұлғаларға олардың қарсылық бiлдiру құқығын түсiндiредi.

2. Қарсылықтар бiлдiру үшiн негiздер, мәлiмделген қарсылықты шешу тәртiбi және осындай мәлiмдеулердi қанағаттандырудың салдары осы Кодекстiң 38, 39, 40, 41 және 42-баптарында айқындалады.

194-бап. Iске қатысатын тұлғаларға олардың құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiру

Төрағалық етуші іске қатысатын адамдардың процестік құқықтарымен және міндеттерімен танысқандығына көз жеткізеді, ал таныспаған жағдайда оларға құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, сондай-ақ процестік міндеттерді орындамағаны үшін заңдарда белгіленген жауаптылығы және осы Кодексте көзделген процестік салдарлардың басталуы туралы ескертеді.

Төрағалық етуші тараптарға дауды татуласу келісімімен, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен, дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісіммен шешу немесе дауды заңда белгіленген басқа тәсілмен реттеу не дауды шешу үшін төрелікке, "Астана" халықаралық қаржы орталығының сотына жүгіну құқығын және олардың құқықтық салдарын түсіндіреді.

Ескерту. 194-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

195-бап. Соттың iске қатысатын тұлғалардың өтiнiшхаттарын шешуi

Iске қатысатын тұлғалардың және өкiлдердiң iстi талқылауға байланысты мәселелер бойынша өтiнiшхаттары iске қатысатын тұлғалардың пiкiрлерi тыңдалғаннан кейін шешіледі, бұл туралы сот отырысының хаттамасында көрсетіледі. Осы Кодексте белгіленген жағдайларда соттың ұйғарымы шығарылады.

196-бап. Iске қатысатын тұлғалардың және өкiлдердiң сот отырысына келмеуінің салдары

1. Iске қатысатын тұлғалар сот отырысына келмеу себептерi туралы сотқа алдын ала хабарлауға және күтпеген және (немесе) төтенше жағдайларға байланысты осы себептердiң дәлелдi екендiгiне дәлелдемелердi ұсынуға мiндеттi.

2. Iске қатысатын тұлғалардың қайсыбiрі сот отырысына келмеген жағдайда, олардың тиiстi түрде хабарландырылғаны туралы мәлiметтер жоқ болса, iстi талқылау кейiнге қалдырылады.

3. Егер iске қатысатын тұлғалар сот отырысының уақыты мен орны туралы тиiстi түрде хабарландырылса, олардың келмеу себептерi тек дәлелдi деп танылған жағдайда ғана сот iстi талқылауды кейiнге қалдырады.

4. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиiстi түрде хабарландырылған iске қатысатын тұлғалардың қайсыбiрi келмеген жағдайда, егер олардың келмеу себептерi дәлелсiз деп танылса, сот iстi қарауға құқылы.

5. Алып тасталды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

6. Тараптар соттан iстi олардың қатысуынсыз қарау және оларға шешiмнiң көшiрмелерiн жiберу туралы жазбаша нысанда өтiнуге құқылы.

7. Сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарландырылған iске қатысатын тұлға өкiлiнiң келмеуi iстi қарауға кедергi болмайды. Талап қоюшының, жауапкердің не үшінші тұлғаның өтінішхаты бойынша оның өкiлiнің сот отырысына дәлелдi себеппен келмеуiне байланысты сот iстi талқылауды кейiнге қалдыруы мүмкін.

8. Егер, техникалық байланыс құралдарын пайдалана отырып, істі қарауға қатысу туралы өтінішхатты мәлімдеген адам өзінің қатысуын қамтамасыз етпесе, онда сот оның келмеу себептерін дәлелсіз деп тануға құқылы.

Ескерту. 196-бапқа өзгерістер енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 352-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

197-бап. Сот отырысына куәның, сарапшының, маманның, аудармашының келмеуінің салдары

1. Сот отырысына куә, сарапшы немесе маман келмеген жағдайда сот iске қатысатын тұлғалардың iстi олар жоқта қарау мүмкiндiгi туралы пiкiрiн тыңдайды және сот талқылауын жалғастыру немесе оны кейiнге қалдыру туралы ұйғарым шығарады.

2. Сот отырысына аудармашы келмеген жағдайда, егер аудармашыны алмастыру мүмкiн болмаса, сот iстi талқылауды кейiнге қалдыру туралы ұйғарым шығарады.

3. Егер куә, сарапшы, маман немесе аудармашы сот отырысына сот дәлелсіз деп таныған себептер бойынша келмесе, олар сотты құрметтемегені үшін осы Кодекстің 119 және 120-баптарында көзделген тәртіппен әкімшілік жауапқа тартылуы мүмкін.

198-бап. Iстi талқылауды кейiнге қалдыру, сот отырысындағы үзіліс

Ескерту. 198-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Істі қарауды кейінге қалдыруға:

1) егер сот осы Кодекстің 196 және 197-баптарында көзделген тәртіппен - процеске қатысушылардың біреуінің келмеуі салдарынан істі осы сот отырысында қарау мүмкін емес деп таныған;

2) осы Кодекстің 188-бабының төртінші бөлігінде көзделген тәртіп қолданылатын істі талқылау кезінде қатысушылар тәртіпті жаппай бұзған;

3) осы Кодекстің 153-бабының екінші бөлігінде көзделген тәртіппен -қарсы талап қойылған;

4) осы Кодекстің 73-бабында көзделген тәртіппен қосымша дәлелдемелерді ұсыну немесе талап ету қажет болған;

5) қатысушылардың сот отырысына келуіне кедергі келтіретін не оған мүмкіндік бермейтін күтпеген және төтенше мән-жайлар туындаған жағдайларда жол беріледі.

2. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт бойынша міндеттемелерін орындауын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының уәкілетті органынан оның баланы Қазақстан Республикасына заңсыз алып өткендігі немесе баланың Қазақстан Республикасында ұсталып отырғандығы туралы арыз алғаны туралы жазбаша хабарлама келіп түскен жағдайда сот осы бала туралы дауға байланысты істі талқылауды отыз күнге кейінге қалдыруға міндетті. Егер бала көрсетілген халықаралық шарт осы балаға қатысты қолданылуға жатпайтын жасқа толмаса, хабарламаға арыздың көшірмесі қоса берілуге тиіс.

3. Iс кейiнге қалдырылған кезде iстiң жаңа сот отырысында қаралуын және шешiлуiн қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн уақыт ескерiле отырып, жаңа сот отырысының күнi белгiленедi, бұл туралы келген адамдарға қол қойдыру арқылы хабарланады. Келмеген және процеске қатысуға жаңадан тартылған тұлғаларға жаңа сот отырысының уақыты мен орны туралы шақыру қағазы (хабар) жiберiледi.

4. Істі талқылау кейінге қалдырылғаннан кейін іс басынан қайта қаралады. Егер тараптар процеске барлық қатысушының түсініктемелерін қайталауды талап етпесе, сот оларды толықтыруға және қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік бере отырып, бұрын тыңдалған түсініктемелерді қайталамастан, оларды растаумен шектелуге құқылы.

5. Сот іске қатысатын адамдардың пікірін ескере отырып, істі қарауды жалғастыруға және (немесе) жұмыстан тыс уақытта шешім шығаруға құқылы.

6. Сот отырысында үзіліс жариялануы мүмкін, оның ұзақтығы іске қатысатын адамдардың пікірі ескеріле отырып, айқындалады.

Ескерту. 198-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 24.05.2018 № 156-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 352-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

199-бап. Iстi талқылау кейiнге қалдырылған кезде куәлардан жауап алу

Істі талқылау кейінге қалдырылған кезде, егер тараптар сот отырысында қатысып отырса, сот келген куәлардан жауап алуға құқылы. Осы куәларды қажет болған жағдайда ғана жаңа сот отырысына екінші рет шақыруға жол беріледі.

200-бап. Сарапшы мен маманға оның құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiру

Төрағалық етушi сарапшыға оның процестік құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiредi, сарапшыға көрiнеу жалған қорытынды бергенi үшiн қылмыстық жауаптылық туралы ескертедi, ол туралы сарапшыдан қолхат алынады. Қолхат сот отырысының хаттамасына қоса тiркеледi.

Маманға оның қажетті процестік әрекеттерді орындауда сотқа жәрдем көрсетудің процестік құқықтары мен міндеттері түсіндіріледі.

201-бап. Iстi мәнi бойынша қараудың басталуы

1. Істі мәні бойынша қарау төрағалық етушінің талап қоюшының өзінің талаптарын қолдайтыны не қолдамайтыны, талап қоюшының талаптарын жауапкердің мойындайтыны не мойындамайтыны және тараптардың істі татуласу келісімімен аяқтауды немесе істі төреліктің, "Астана" халықаралық қаржы орталығы сотының қарауына беруді не дауды (жанжалды) медиация немесе партисипативтік рәсім тәртібімен немесе заңда белгіленген басқа тәсілмен шешуді қалайтыны не қаламайтыны туралы мәселелерді анықтауынан басталады.

2. Осыдан кейін судья:

1) талап қоюшының талаптарын;

2) жауапкердің қарсылықтарын;

3) тараптар дау айтпайтын және олар дау айтатын фактілерді, сондай-ақ тараптар ұсынған, іске қоса тіркелген дәлелдемелерді баяндайды.

Судья одан кейін тараптардың қандай да бір толықтырулар және (немесе) нақтылаулар енгізуді қалайтынын не қаламайтынын анықтайды.

Ескерту. 201-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

202-бап. Iске қатысатын тұлғалардың түсiнiктемелерi және дәлелдемелерді зерттеу тәртібін белгілеу

1. Сот талап қоюшының және оның тарапынан қатысатын үшiншi тұлғаның, олардың өкілдерінің, сондай-ақ жауапкердiң және оның тарапынан қатысатын үшiншi тұлғаның, олардың өкілдерінің түсiнiктемелерiн тыңдайды.

Осы Кодекстің 54-бабының үшінші бөлігіне және 55-бабына сәйкес талап қоюшының мүдделері үшін талап қойған тұлғалар істің мән-жайлары бойынша түсініктемелер береді және дәлелдемелерді бірінші болып ұсынады.

Іске қатысатын адамдар төрағалық етуші белгілейтін тәртіппен және кезектілікпен бір-біріне сұрақтар қоюға құқылы. Қойылатын сұрақтардың санына шектеу болмайды, бірақ төрағалық етуші талап қоюшының талаптары мен жауапкердің қарсылығы негізделген даудың нысанасы мен мән-жайларға қатысы жоқ сұрақтарды алып тастауға құқылы.

2. Іске қатысатын, дәлелді себептермен сот отырысына келмеген тұлғалардың жазбаша түсініктемелерін, сондай-ақ осы Кодекстің 69, 71, 74, 75-баптарында көзделген тәртіппен алынған дәлелдемелерді төрағалық етуші жария етеді және олар сот отырысында зерттеледі.

2-1. Сот іске қатысатын адамдарға тараптардың талаптары мен қарсылықтарын негіздеу фактілері туралы мәліметтер алу, сондай-ақ істің толық және уақтылы шешілуі үшін маңызы бар өзге де мән-жайларды анықтау үшін сұрақтар қоюға құқылы.

3. Сот іске қатысатын адамдардың түсініктемелерін тыңдап, олардың пікірлерін ескере отырып, өзге де дәлелдемелерді зерттеу тәртібін белгілейді.

4. Сот іске қатысатын адамдардың түсініктемелерін техникалық байланыс құралдарының көмегімен алуы, ал дәлелдемелерді зерттеуі мүмкін.

Сот тапсырмасы бойынша дәлелдемелерді зерттеуді осы адамдардың немесе дәлелдемелердің тұрған жері бойынша сот жүзеге асырады.

5. Алып тасталды - ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. 202-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 24.05.2018 № 156-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 02.04.2019 № 241-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

203-бап. Айғақтар беруден бас тартқаны және көрінеу жалған айғақтар бергені үшін куәға жауаптылық туралы ескерту

1. Куәдан жауап алынғанға дейiн төрағалық етушi куәның жеке басын анықтайды, оның мiндеттерi мен құқықтарын түсiндiредi және оған айғақтар беруден бас тартқаны үшiн және көрiнеу жалған айғақтар бергенi үшiн қылмыстық жауаптылық туралы ескертедi. Куәға, оның ішінде он алты жасқа толмаған куәға өзіне, өзінің жұбайына (зайыбына) және жақын туыстарына қарсы айғақтар беруден, сондай-ақ діни қызметшіге – тәубаға келіп, өзіне сырын ашқандарға қарсы айғақтар беруден бас тарту құқығы түсіндіріледі.

2. Он алты жасқа толмаған куәға судья оған iс бойынша белгілі болғанның бәрiн шынайы түрде айтып беру мiндетiн түсiндiредi, бiрақ оған айғақтар беруден бас тартқаны үшiн және көрiнеу жалған айғақтар бергенi үшiн қылмыстық жауаптылық туралы ескертiлмейдi.

204-бап. Куәдан жауап алу тәртiбi

1. Әрбiр куәдан жауап жеке-жеке алынады. Әлi айғақтар бермеген куәлар iстi талқылау кезiнде сот отырысы залында қала алмайды.

2. Төрағалық етушi куәның iске қатысатын тұлғаларға қатысын анықтайды және куәға iс бойынша жеке өзiне белгілінiң бәрiн сотқа хабарлауды ұсынады.

3. Ерікті нысанда айғақтар бергеннен кейiн куәға сұрақтар қойылуы мүмкiн. Бiрiншi болып өзінің арызы бойынша куәны шақырған тұлға мен оның өкiлi, содан соң iске қатысатын басқа тұлғалар мен олардың өкiлдері сұрақ қояды. Судья куәдан жауап алудың кез келген сәтiнде оған сұрақ қоюға құқылы.

4. Қажет болған жағдайда сот нақ сол немесе келесi отырыста куәдан екiншi рет жауап ала алады, сондай-ақ олардың айғақтарындағы қайшылықтарды анықтау үшiн куәлар арасында беттестiру жүргiзе алады.

5. Егер сот ертерек кетуге рұқсат бермесе, жауап алынған куә iстi талқылау аяқталғанға дейiн сот отырысы залында қалады.

205-бап. Куәның жазбаша материалдарды пайдалануы

1. Айғақтар қандай да бір цифрлармен немесе басқа деректермен байланысты болған кезде куә айғақтар беру кезiнде жазбаша материалдарды пайдалана алады. Куә осы құжаттарды сотқа және iске қатысатын тұлғаларға ұсынады және ол iске қоса тiркелуi мүмкiн, бұл туралы сот отырысының хаттамасында көрсетіледі.

2. Куәға оның айғақтарына қатысты қолында бар құжаттарды жария етуіне рұқсат етiледi, олар іске қоса тiркелуi мүмкiн, бұл туралы сот отырысының хаттамасында көрсетіледі.

206-бап. Кәмелетке толмаған куәдан жауап алу

1. Он төрт жасқа толмаған куәдан жауап алу, ал соттың қалауы бойынша он төрттен он алты жасқа дейінгі куәдан жауап алу сотқа шақырылатын педагогтың және заңды өкілдердің қатысуымен жүргізіледі. Көрсетілген адамдар төрағалық етушiнiң рұқсатымен куәға сұрақтар қоя алады, сондай-ақ куәның жеке басына және оның берген айғақтарының мазмұнына қатысты өз пiкiрiн айта алады.

2. Iстiң мән-жайларын анықтау үшiн қажет болатын ерекше жағдайларда, кәмелетке толмаған куәдан жауап алынған уақытта iске қатысушы қандай да өзге адам сот отырысының хаттамасына енгізілетін сот ұйғарымы бойынша сот отырысы залынан шығарып жіберілуі мүмкiн. Осы адам отырыс залына қайта келгеннен кейін оған кәмелетке толмаған куәның айғақтарының мазмұны хабарлануға және куәға сұрақтар қою мүмкiндiгi берiлуге тиiс.

3. Он алты жасқа толмаған куә, сот бұл куәны сот отырысы залында болуы қажет деп таныған жағдайларды қоспағанда, одан жауап алу аяқталған соң сот отырысы залынан шығарылады.

207-бап. Куәның айғақтарын жария ету

Куәлардың осы Кодекстiң 69, 71, 74, 75 және 199-баптарында көзделген тәртiппен жиналған айғақтары сот отырысында жария етiледi, iске қатысатын тұлғалар осыдан кейін олар бойынша түсiнiктемелер беруге құқылы.

208-бап. Құжаттарды зерттеу

Осы Кодекстiң 71, 75-баптарында және 165-бабының 12) тармақшасында көзделген тәртiппен жасалған құжаттар немесе оларды қарап-тексеру хаттамалары сот отырысында жария етiледi және iске қатысатын тұлғаларға, өкiлдерге, ал қажет болған жағдайларда сарапшыларға, мамандарға және куәларға көрсетiледi. Іске қатысатын адамдар осыдан кейін құжаттар мен хаттамалардың мазмұны бойынша түсiнiктемелер бере алады.

209-бап. Азаматтардың жеке хат жазысуын және телеграфтық хабарларын жария ету және зерттеу

Азаматтардың жеке хат жазысу және жеке телеграфтық хабарлар беру құпиясын қорғау мақсатында хат жазысу мен телеграфтық хабарлар тек олардың арасында жүрген тұлғалардың келiсiмiмен ғана ашық сот отырысында жария етiлуi және зерттелуi мүмкiн. Осы тұлғалардың жеке хат жазысулары мен жеке телеграфтық хабарламалары жабық сот отырысында олардың келісімінсіз жария етiледi және зерттеледi. Іске қатысатын адамдар осыдан кейін олар бойынша түсiнiктемелер бере алады.

210-бап. Заттай дәлелдемелердi зерттеу

1. Сот заттай дәлелдемелердi қарайды және олар iске қатысатын тұлғаларға, өкiлдерге, ал қажет болған жағдайларда – сарапшыларға, мамандарға және куәларға көрсетiледi. Заттай дәлелдемелер ұсынылған тұлғалар қарап-тексеруге байланысты мән-жайларға сот назарын аудара алады, бұл туралы сот отырысының хаттамасында көрсетіледі.

2. Осы Кодекстiң 71, 75, 96, 97-баптарында және 165-бабының 12) тармақшасында көзделген тәртiппен жасалған заттай дәлелдемелердi қарап тексеру хаттамалары сот отырысында жария етiледi, осыдан кейін iске қатысатын тұлғалар, олардың өкілдері түсiнiктемелер бере алады.

211-бап. Орнында қарап-тексеру

1. Сотқа ұсынылуы қиын немесе жеткiзуге болмайтын құжаттар мен заттай дәлелдемелер тұрған орнында қарап тексеріледі және зерттеледi. Сот орнында қарап-тексеру туралы ұйғарым шығарады, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі.

2. Қарап-тексеру уақыты мен орны туралы iске қатысатын тұлғаларға, олардың өкiлдерiне хабарланады, алайда олардың келмеуi қарап-тексеруді жүргiзуге кедергi болмайды. Қажет болған жағдайларда сарапшылар, мамандар және куәлар да шақырылады.

3. Қарап-тексерудің нәтижелерi сот отырысының хаттамасына енгiзiледi. Хаттамаға қарап-тексеру кезiнде жасалған немесе тексерiлген жоспарлар, схемалар, сызбалар, есептеулер, құжаттардың көшiрмелерi, сондай-ақ қарап-тексеру кезiнде жасалған құжаттардың және заттай дәлелдемелердiң фотосуреттерi, бейнежазбалар мен киноматериалдар қоса тiркеледi.

212-бап. Дыбысжазбаны тыңдау, бейнежазбаны, фото- және киноматериалдарды көрсету және оларды зерттеу

1. Жеке сипаттағы дыбысжазбаны тыңдау, бейнежазбаны, фото- және киноматериалдарды көрсету, сондай-ақ оларды зерттеу кезiнде осы Кодекстiң 19-бабының үшінші бөлігінде және 209-бабында көзделген қағидалар қолданылады.

2. Дыбысжазбаны тыңдау, бейнежазбаны, фото- және киноматериалдарды көрсету сот отырысы залында не осы мақсат үшiн арнайы жабдықталған өзге үй-жайда сот отырысының хаттамасында материалдың ерекше белгiлерi жазылып және көрсету уақыты көрсетiлiп жүргiзiледi. Осыдан соң сот iске қатысушы тұлғалардың, олардың өкілдерінің түсiнiктемелерiн тыңдайды.

3. Қажет болған жағдайда дыбысжазбаны тыңдау және бейнежазбаны, фото- және киноматериалдарды көрсету толығымен немесе олардың қандай да бір бөлiктерi қайталануы мүмкiн.

4. Дыбысжазбалардағы және бейнежазбалардағы, фото- және киноматериалдардағы мәлiметтердi анықтау мақсатында сот маманды тартуы, сондай-ақ сараптама тағайындауы мүмкiн.

213-бап. Сарапшының қорытындысын зерттеу

1. Сарапшының қорытындысы сот отырысында жария етiледi. Қорытындыны түсiндiру және толықтыру мақсатында сарапшыға сұрақтар қойылуы мүмкiн.

2. Бiрiншi болып арызы бойынша сараптама тағайындалған тұлға және оның өкiлi, ал содан соң iске қатысатын басқа тұлғалар мен өкiлдер сұрақтар қояды. Сот тағайындаған сараптаманы жүргiзу тапсырылған сарапшыға бiрiншi болып талап қоюшы мен оның өкiлi сұрақтар қояды. Сот сарапшыға одан жауап алудың кез келген сәтiнде сұрақтар қоюға құқылы.

3. Осы Кодекстiң 90-бабында көзделген жағдайларда сот қосымша немесе қайта сараптама тағайындауға құқылы.

214-бап. Маманның консультациясы (түсiндiрмесi)

1. Арнайы зерттеулер жүргiзу талап етiлмейтiн жағдайларда маман coтқa ауызша немесе жазбаша нысанда консультация (түсiндiрме) бередi.

Маманның жазбаша нысанда берген консультациясы сот отырысында жарияланады, зерттеледі және іске тіркеледі. Ауызша консультация тiкелей сот отырысының (процестік әрекеттің) хаттамасына енгiзiледi.

2. Консультацияны түсiндiру және толықтыру мақсатында маманға сұрақтар қойылуы мүмкiн. Бiрiншi болып өтінішхаты бойынша маманды қатыстырған тұлға және оның өкiлi, ал содан соң iске қатысатын басқа тұлғалар мен өкiлдер сұрақтар қояды. Сот қатыстырған маманға бiрiншi болып талап қоюшы және оның өкiлi сұрақ қояды. Сот маманға кез келген сәтте сұрақтар қоюға құқылы.

215-бап. Мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзiбасқару органдарының қорытындылары

Осы Кодекстiң 56-бабының негiзiнде сот iске қатысуға рұқсат берілген мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының жазбаша қорытындылары сот отырысында жария етіледі және зерттеледі. Сот, сондай-ақ iске қатысатын тұлғалар мен олардың өкiлдері қорытындыларды түсiндiру және толықтыру мақсатында осы органдардың уәкiлеттi өкiлдерiне сұрақтар қоя алады.

216-бап. Iстi мәнi бойынша қараудың аяқталуы

Барлық дәлелдемелер зерттелгеннен кейiн судья iске қатысатын тұлғалар мен өкiлдерден толықтырулардың бар-жоғын анықтайды. Төрағалық етуші мұндай мәлiмдемелер болмаған жағдайда iстi зерттеу аяқталды деп жариялайды және сот жарыссөздеріне көшеді.

217-бап. Сот жарыссөздерi

1. Сот жарыссөздері іске қатысатын адамдардың және олардың өкілдерінің сөздерінен тұрады.

Сот жарыссөздеріне қатысушылар өз сөздерінде сот анықтамаған мән-жайларға, сондай-ақ сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге сілтеме жасауға құқылы емес.

2. Алдымен – талап қоюшы мен оның өкiлi, ал содан кейін жауапкер мен оның өкiлi сөйлейдi.

3. Басталып кеткен процесте даудың нысанасына өз бетінше талап қойған үшiншi тұлға мен оның өкiлi тараптар мен олардың өкiлдерiнен кейiн сөйлейдi. Даудың нысанасына өз бетiнше талаптар қоймаған үшiншi тұлға мен оның өкiлi үшiншi тұлға iске қатысатын жақтағы талап қоюшыдан немесе жауапкерден кейiн сөйлейдi.

4. Прокурор, мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының өкiлдерi, басқа тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғау үшiн сотқа жүгiнген заңды тұлғалар мен азаматтар сот жарыссөздерiнде соңында сөйлейдi.

218-бап. Репликалар

Сот жарыссөздеріне қатысушылардың барлығы сөйлеп болғаннан кейін олар айтылған сөздерге байланысты реплика айтып, сөз сөйлей алады. Соңғы реплика құқығы әрдайым жауапкер мен оның өкiлiне тиесілі.

219-бап. Прокурордың қорытындысы

Іс бойынша тарап болып табылмайтын және осы Кодекстiң 54-бабының екiншi бөлiгiнде көзделген тәртіппен процеске қатысқан прокурор сот жарыссөздері аяқталғаннан кейін тұтастай алғанда, даудың мәні бойынша қорытынды береді.

Ескерту. 219-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 02.04.2019 № 241-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

220-бап. Iстi мәнi бойынша қараудың қайта басталуы

Сот істі дұрыс шешу үшін маңызы бар мән-жайларды қосымша анықтау немесе дәлелдемелерді зерттеу қажет деп тапса, сот жарыссөздері кезінде немесе одан кейін істі мәні бойынша қарауды қайта бастау туралы хабарлайды. Істі мәні бойынша қарауды қайта бастау туралы сот отырысының хаттамасында көрсетіледі. Істі мәні бойынша қарау аяқталғаннан кейін сот қайтадан сот жарыссөздерін, ал осы Кодекстің 219-бабында көзделген жағдайда прокурордың қорытындысын да тыңдайды.

221-бап. Соттың шешiм шығару үшiн шығып кетуi

Сот жарыссөздерiнен кейiн, ал осы Кодекстiң 219-бабында көзделген жағдайда, прокурор іс бойынша қорытынды бергеннен кейін сот сот отырысы залындағы адамдарға сот актісінің жария етілетін уақыты туралы хабарлай отырып, оны шығару үшін шығып кетеді.

Ескерту. 221-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

222-бап. Шешiмдi жария ету

1. Соттың шешiмi қабылданып, оған қол қойылғаннан кейiн судья шешiмді толық не оның қарар бөлiгiн жария етедi.

1-1. Іске қатысатын адамдар келмеген жағдайда сот отырысында шешімді жария ету жүргізілмейді.

Шешімнің көшірмесі іске қатысатын адамдарға осы Кодексте белгіленген тәртіппен жіберіледі.

2. Төрағалық етуші сот шешімінің қарар бөлігі жария етілгеннен кейін оны қабылдаудың құқықтық негіздері мен салдарларын, шешімге шағым жасаудың тәртібі мен мерзімдерін түсіндіреді, шешімнің түпкілікті нысаны дайын болатын және іске қатысатын адамдар оның көшірмесін алуға болатын күнді жариялайды.

3. Төрағалық етушi осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттер жасалғаннан кейiн сот отырысын жабық деп жариялайды.

Ескерту. 222-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

19-тарау. СОТТЫҢ ШЕШІМІ ЖӘНЕ ОНЫ ОРЫНДАУ

223-бап. Шешiм шығару

1. Iстi мәнi бойынша шешетiн бiрiншi сатыдағы соттың сот актісі шешiм нысанында шығарылады.

2. Шешім бөтен адамдардың болуын және кеңес құпиясының жария етілуін болғызбайтын жағдайларда шығарылады.

3. Сот істі талқылағаннан кейін сот шешімін шығару үшін шығып кетеді.

Сот шешімді жария етуді осы Кодекстің 183-бабының екінші бөлігінде көзделген мерзім шегінде, бірақ бес жұмыс күнінен аспайтын мерзімге кейінге қалдыруға құқылы.

Шешімнің жария етілген қарар бөлігіне судья қол қоюға және ол іске қоса тіркелуге тиіс.

4. Түпкілікті нысандағы шешім шешімнің қарар бөлігі жария етілгеннен кейін бес жұмыс күнінен аспайтын мерзімде дайындалуға тиіс. Осы баптың үшінші бөлігінің екінші абзацында көзделген жағдайда түпкілікті нысандағы шешім ол жария етілгенге дейін дайындалуға тиіс.

4-1. Жария етілген шешімді түпкілікті нысанда дәлелді себептер бойынша дайындауға мүмкіндік болмаған кезде, шешімнің судья қол қойған қарар бөлігіне осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

5. Алып тасталды - ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. 223-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

224-бап. Шешiмнiң заңдылығы және негiздiлiгi

1. Сот шешiмi заңды және негiздi болуға тиiс.

2. Сот шешiмдi тараптар ұсынған және сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге ғана негiздейдi.

225-бап. Шешiм шығару кезінде шешiлетiн мәселелер

1. Шешiм шығарған кезде сот дәлелдемелерді бағалайды, iс үшiн маңызы бар қандай мән-жайлардың анықталғанын және қандай мән-жайлардың анықталмағанын, тараптардың құқықтық қатынастарының қандай екенiн, осы iс бойынша қандай заң қолданылуға тиiс екенiн және мәлімделген талаптың қанағаттандырылуға жататынын-жатпайтынын айқындайды.

2. Сот істі талап қоюшы мәлімдеген талаптар шегінде шешеді.

3. Сот шешім шығару үшін шығып кеткеннен кейін iс үшiн маңызы бар мән-жайларды қосымша анықтауды немесе дәлелдемелердi зерттеудi қажет деп тауып, iстi мәнi бойынша қарауды қайта бастау туралы ұйғарым шығарады, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Сот iстi мәнi бойынша қарау аяқталғаннан кейiн сот жарыссөздерiн, ал осы Кодекстiң 219-бабында көзделген жағдайда, прокурордың қорытындысын да қайта тыңдайды.

Ескерту. 225-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

226-бап. Шешiмнiң мазмұны

1. Шешiм Қазақстан Республикасының атынан шығарылады.

2. Шешiм кiрiспе, сипаттау, уәждеу және қарар бөлiктерiнен тұрады.

3. Шешiмнiң кiрiспе бөлiгiнде шешiмнiң шығарылған күнi мен орны; шешiм шығарған соттың атауы; соттың құрамы; сот отырысының хатшысы; тараптар; iске қатысатын басқа тұлғалар мен өкiлдер; даудың нысанасы немесе мәлiмделген талап көрсетiледi.

4. Шешiмнiң сипаттау бөлiгiнде талап қоюшының талаптарының, жауапкердің түсініктемелерінің және iске қатысатын үшінші тұлғалардың түсініктемелерінің қысқаша мазмұны, олар дәлелдерін негіздеген дәлелдемелер көрсетіле отырып, баяндалуға тиіс.

5. Шешiмнiң уәждеу бөлiгiнде iстiң сот анықтаған мән-жайлары; соттың құқықтар мен міндеттер туралы түйіндері негізделген дәлелдемелер; соттың ол немесе өзге дәлелдемелерді қабылдамау дәлелдері және сот басшылыққа алған заңдар қысқаша көрсетіледі. Жауапкер талап қоюды мойындаған жағдайда уәждеу бөлігінде талап қоюдың мойындалғаны және оны соттың қабылдағаны ғана көрсетілуі мүмкін.

5-1. Сот біртекті істерді осы Кодекстің 27-1 және 28-1-баптарында көзделген соттылыққа сәйкес қарау кезінде жоғары тұрған сатыдағы соттың шешімде жазылған құқықтық ұстанымдарына сілтеме жасауға құқылы.

5-2. Сот апелляциялық немесе кассациялық сатыдағы соттың қаулысында жазылған ережелерді орындау мүмкін болмаған жағдайда, істі жаңадан қараған кезде олардың орындалмау себептерін келтіруге тиіс.

6. Шешiмнiң қарар бөлiгiнде соттың талап қоюды қанағаттандыру туралы немесе талап қоюдан толық немесе бір бөлігінде бас тарту туралы түйіні, сот шығыстарын бөлуді, шешімге шағым беру мерзімін көрсету және оның тәртібі, сондай-ақ өзге де түйіндер қамтылуға тиіс.

7. Сот шешімді орындаудың белгілі бір тәртібі мен мерзімін белгілеген немесе шешімді дереу орындауға жіберген немесе оның орындалуын қамтамасыз етуге шаралар қолданған жағдайда, бұл туралы шешімде көрсетіледі.

8. Судья шешімді жазбаша түрде шығарады және оған қол қояды.

Ескерту. 226-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

227-бап. Мемлекеттік органдардың, жергiлiктi өзiн-өзiбасқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің әрекеттерiнің (әрекетсiздiгiнің) және шешiмдерiнің заңдылығын даулау туралы арыз бойынша шешім

Ескерту. 227-бап алып тасталды – ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

228-бап. Нормативтік құқықтық актіні заңсыз деп тану туралы арыз бойынша шешім

1. Сот нормативтік құқықтық актіні заңсыз деп тану туралы арызды негізді деп тани отырып, арызды қанағаттандыру туралы шешім шығарады. Шешімде дауланып отырған нормативтік құқықтық актінің қай заңдарға және қай бөлігінде қайшы келетіні және нормативтік құқықтық актіні толық немесе оның жекелеген бөлігін акт қабылданған кезден бастап жарамсыз деп тану туралы көрсетіледі.

2. Соттың нормативтік құқықтық актіні заңсыз деп тану туралы шешімі немесе ол туралы хабар нормативтік құқықтық акт жарияланған бұқаралық ақпарат құралдарында оны қабылдаған (шығарған) органның қаражаты есебінен жариялануға тиіс. Жариялау соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап он күннен кешіктірмей жүзеге асырылуға тиіс.

3. Сот арызды негізсіз деп тани отырып, оны қанағаттандырудан бас тарту туралы шешім шығарады.

229-бап. Ақша сомаларын өндiрiп алу туралы шешiм

Сот ақша сомаларын өндiрiп алу туралы шешiм шығара отырып, шешiмнiң қарар бөлiгiнде өндiрiп алынатын ақша сомасының мөлшерiн цифрлармен және сөздермен, валюта түрiн және ақша өндіріп алу туралы шешім қай тараптың пайдасына шығарылғанын көрсетедi.

230-бап. Шартты жасасу немесе өзгерту туралы шешiм

Шартты жасасу немесе өзгерту кезiнде туындаған дау бойынша қарар бөлiгiнде шарттың әрбiр даулы жағдайы бойынша шешiм көрсетiледi, ал шарт жасасуға мәжбүрлеу туралы дау бойынша шарттың түрi және тараптар шарт жасасуға мiндеттi талаптар көрсетiледi.

231-бап. Мүлiктi немесе оның құнын алып беру туралы шешiм

Мүлiкті заттай алып берген кезде сот шешiмде оның жеке белгілі бір белгiлерiн және, егер шешiмдi орындау кезiнде алып берiлетін мүлiк болмай қалса, жауапкерден өндiрiп алынуға тиiс мүлiктiң құнын көрсетедi.

232-бап. Жауапкердi белгiлi бiр әрекеттер жасауға мiндеттейтiн шешiм

Сот жауапкердi мүлiкті немесе ақша беруге байланысты емес белгiлi бiр әрекеттер жасауға мiндеттейтiн шешiм шығарған кезде азаматтың, заңды тұлғаның бұзылған құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қалпына келтіру үшін жауапкер жасауға міндетті әрекеттер мен оларды жасау мерзімін көрсетеді.

Сот шешімі орындалмаған жағдайда, шешімнің қарар бөлігінде әрекеттерді жауапкер ғана жасауы мүмкін жағдайлардан басқа, талап қоюшы жауапкерден келтірілген шығыстарды өндіріп ала отырып, бұл әрекеттерді өз бетінше жүргізуге құқылы екендігі көрсетіледі.

233-бап. Бiрнеше талап қоюшының пайдасына немесе бiрнеше жауапкерге қарсы шешiм

1. Бiрнеше талап қоюшының пайдасына шешiм шығарған кезде сот шешiмнiң қарар бөлігінде олардың әрқайсысына қандай бөлігі қатысты екенiн немесе өндiрiп алу құқығы ортақ болып табылатындығын көрсетедi.

2. Бiрнеше жауапкерге қарсы шешiм шығарған кезде сот шешімнің қарар бөлігінде әрбір жауапкердiң талап қоюшының пайдасына қандай әрекеттер және қандай көлемде жасауға тиіс екенін немесе олардың жауаптылығы ортақ болып табылатындығын көрсетеді.

234-бап. Іске қатысатын адамдарға сот шешімінің көшірмелерін салып жіберу және беру

Сот отырысына келмеген тараптарға және іске қатысатын басқа тұлғаларға шешімнің көшірмелері шешім түпкілікті нысанда шығарылған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей, оның алынғанын тіркеуді қамтамасыз ететін байланыс құралдары пайдаланыла отырып, салып жіберіледі немесе беріледі.

235-бап. Шешiмдегi қате жазулар мен анық арифметикалық қателердi түзету

1. Iс бойынша шешiм жарияланғаннан кейiн шешiм шығарған сот өзі оның күшін жоюға немесе өзгертуге құқылы емес.

2. Сот өз бастамасы бойынша немесе iске қатысатын адамдардың арызы бойынша шешiмде жiберiлген қате жазуларды және анық арифметикалық қателердi түзете алады.

Сот шешімдегі қате жазуларды және анық арифметикалық қателерді түзету туралы арызды сотқа арыз келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды.

Iске қатысатын адамдар арыздың келіп түскені туралы дереу хабарландырылады және олардың сотқа пікір ұсынуға құқығы бар.

Сот шешімдегі қате жазуларды және анық арифметикалық қателерді түзету туралы арызды өз қалауы бойынша, іске қатысатын адамдарды шақырмастан қарауға не сот отырысын тағайындауға құқылы. Бұл ретте сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған іске қатысатын адамдардың келмеуі арызды қарауға кедергі болып табылмайды.

3. Түзетулер енгізу туралы мәселе бойынша соттың ұйғарымына шағым жасалуы, ол прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қаралуы мүмкін.

Соттың шешімдегі қате жазулар мен анық арифметикалық қателерді түзету туралы арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарымы шағым жасалуға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қаралуға жатпайды.

4. Сот қате жазуларды және анық арифметикалық қателерді түзету кезінде қабылданған шешімнің түйіндерін және (немесе) мазмұнын өзгертуге құқылы емес.

Ескерту. 235-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

236-бап. Қосымша шешiм

1. Iс бойынша шешiм шығарған сот iске қатысатын адамдардың арызы бойынша немесе өз бастамасы бойынша мынадай жағдайларда:

1) егер iске қатысатын адамдар дәлелдемелер ұсынған және түсiнiктемелер берген қандай да бiр талап бойынша шешiм шығарылмаса;

2) егер сот құқық туралы мәселенi шешіп, алып берiлген соманың, берiлуге тиiстi мүлiктiң мөлшерін немесе жауапкер жасауға міндетті әрекеттердi көрсетпесе;

3) егер сот шығыстары туралы мәселенi сот шешпесе;

4) егер сот шешiмінiң орындалуын бұрып жіберу туралы мәселенi сот шешпесе, қосымша шешiм шығара алады.

2. Қосымша шешім шығару туралы мәселе шешімді орындау мерзімдері шегінде қойылуы мүмкін.

Сот қосымша шешім шығару туралы мәселені арыз сотқа келіп түскен күннен бастап не осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мән-жайлар анықталған күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды және шешеді.

Талаптарды қанағаттандыру туралы қосымша шешімді бірінші сатыдағы сот мәселені сот отырысында қарағаннан кейін шығарады. Іске қатысатын адамдар сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарландырылады, алайда олардың келмеуі арызды қарауға кедергі болмайды.

Қосымша шешімге апелляциялық шағым берілуі, прокурордың апелляциялық өтінішхаты келтірілуі мүмкін.

3. Қосымша шешім шығарудан бас тарту туралы соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Ескерту. 236-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

237-бап. Шешiмдi түсiндiру

1. Шешiм түсiнiксiз болған жағдайда істi қараған сот iске қатысатын тұлғалардың арызы бойынша, сондай-ақ сот орындаушысының өтінішхаты бойынша шешiмнің мазмұнын өзгертпей, оны түсiндiруге құқылы. Егер шешім әлi орындалмаса және оның мәжбүрлi түрде орындалуы мүмкiн мерзiмі өтпесе, шешiмді түсіндіруге жол беріледі.

Сот шешiмдi түсiндiру туралы арызды, өтінішхатты олар сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды және шешеді.

2. Судья шешімді түсіндіру туралы арызды сот отырысын өткізбестен шешеді. Іске қатысатын адамдар шешімді түсіндіру туралы арыздың келіп түскені туралы хабарландырылады және олар сотқа арызға пікірін жіберуге құқылы.

3. Шешiмді түсiндiру туралы соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Соттың шешімді түсіндіруден бас тарту туралы ұйғарымы шағым жасалуға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қаралуға жатпайды.

Ескерту. 237-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

238-бап. Шешiмдi орындауды кейiнге қалдыру және оның мерзiмiн ұзарту, шешімді орындатуға жібергенге дейін оны орындау тәсілі мен тәртiбiн өзгерту

1. Iстi қараған және шешім шығарған сот iске қатысатын тұлғалардың арызы бойынша тараптардың мүлiктiк жағдайын немесе басқа дәлелді себептерді негiзге ала отырып, шешiмді орындауды кейiнге қалдыруға немесе оның мерзiмiн ұзартуға, сондай-ақ оны орындау тәсілі мен тәртiбiн өзгертуге құқылы.

Сот шешімді орындауды кейінге қалдыру, оның мерзімін ұзарту немесе орындау тәсілі мен тәртібін өзгерту туралы арызды, өтінішхатты арыз сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды және шешеді.

2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетілген арыздар сот отырысында қаралады. Iске қатысатын адамдарға отырыстың уақыты мен орны туралы хабарландырылады. Көрсетілген тұлғалардың келмеуi соттың алдына қойылған мәселенi шешуге кедергi болмайды.

3. Шешiмдi орындауды кейiнге қалдыру немесе оның мерзiмiн ұзарту туралы, оны орындау тәсілі мен тәртiбiн өзгерту туралы мәселе бойынша соттың ұйғарымына жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

4. Осы баптың бірінші бөлігінің сот шешімін орындауды кейінге қалтыру бөлігіндегі қағидасы жеке тұлғаның кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес ипотекалық қарызы бойынша жылжымайтын мүлік кепіліне өндіріп алуды қолдану туралы шешімге қатысты қолданылмайды.

Ескерту. 238-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 168-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

239-бап. Алып берiлген ақша сомаларын индекстеу

1. Сот өндіріп алушының арызы бойынша сот шешімімен өндіріп алынған ақшалай сомаларға Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң сот шешімі орындалған күнгi базалық мөлшерлемесін негізге ала отырып, тиiстi индекстеу жүргiзе алады.

2. Сот ұйғарылған ақша сомаларын индекстеу туралы арызды сотқа арыз келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды және шешеді.

Іске қатысатын адамдар арыздың келіп түскені туралы дереу хабарландырылады және олардың сотқа арызға пікірін ұсынуына құқығы бар.

Сот ұйғарылған ақша сомаларын индекстеу туралы арызды өз қалауы бойынша, іске қатысатын адамдарды шақырмастан қарауға не сот отырысын тағайындауға құқылы. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған, іске қатысатын адамдардың келмеуі арызды қарауға кедергі болып табылмайды.

3. Соттың ұйғарылған ақша сомаларын индекстеу не индекстеуден бас тарту туралы ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Ескерту. 239-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.01.2021 № 399-VI (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

240-бап. Сот шешiмiнiң заңды күшiне енуi

1. Бiрiншi сатыдағы соттың шешiмi, егер шешімге шағым жасалмаса немесе прокурор апелляциялық өтінішхат келтірмесе, апелляциялық шағым жасау, прокурордың апелляциялық өтінішхат келтіру мерзімі өткеннен кейін заңды күшіне енеді.

2. Қаржы ұйымдарын немесе банк конгломератына бас ұйым ретінде кiретiн және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдауды жүргiзу туралы сот шешiмі олар жарияланған күнінен бастап заңды күшiне енедi және дереу орындалуға жатады.

3. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы соттың шешімі жарияланған күнінен бастап күшіне енеді.

4. Алып тасталды – ҚР 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

5. Апелляциялық шағым берілген, прокурор апелляциялық өтінішхат келтірген жағдайларда шешім, егер оның күші жойылмаса және (немесе) ол өзгертілмесе, апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы жария етілген кезден бастап заңды күшіне енеді.

6. Сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін тараптар және іске қатысатын басқа тұлғалар, сондай-ақ олардың құқық мирасқорлары сол талап қою талаптарын сол негіздер бойынша сотта қайтадан мәлімдей алмайды, сондай-ақ сот анықтаған фактілер мен құқықтық қатынастарды басқа процесте даулай алмайды.

7. Егер жауапкерден мерзімдік төлемдерді өндiріп алынатын шешiм заңды күшiне енгеннен кейiн төлемдердiң мөлшерiн анықтауға немесе олардың ұзақтығына ықпал ететiн мән-жайлар өзгерсе, тараптардың әрқайсысы жаңа талап қою арқылы мерзімді төлемдердiң мөлшерi мен мерзiмдерiн өзгертудi талап етуге құқылы.

Ескерту. 240-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

241-бап. Соттың шешімін орындауға жіберу

1. Шешiм дереу орындалатын жағдайларды қоспағанда, заңды күшiне енгеннен кейiн осы Кодексте белгiленген тәртiппен орындауға жіберіледі.

2. Соттың шешiмi заңды күшiне енгеннен кейiн атқару парағы жазылып беріледі.

Мүлiк тәркiленген, мемлекет кiрiсiне өндiрiп алынған, сондай-ақ қылмыспен келтірілген нұқсан өндіріліп алынған, алименттер өндіріліп алынған, тарапы мемлекет болып табылатын мертігуден немесе денсаулыққа өзге зақым келуден, асыраушысынан айырылудан келтірілген зиянның орны толтырылған жағдайларда, сот өз бастамасымен ол жазылып берілген күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей атқару құжатын аумағы бойынша тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына орындауға жібереді.

3. Соттың дереу орындалуға тиiстi шешiмi бойынша атқару парағы шешiм шығарылған күннен кейінгі жұмыс күнінен кешіктірмей жазылып беріледі және орындауға жiберiледi.

4. Атқару парағын (бұдан әрi – атқару құжаты) бiрiншi сатыдағы сот шешiм заңды күшiне енген немесе iс жоғары тұрған соттан қайтарылған күннен бастап үш жұмыс күні iшiнде жазып береді. Атқару құжаты судьяның электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылатын электрондық атқару құжаты нысанында жазылып берілуі мүмкін.

Атқару құжатында:

шешім шығарған соттың атауы;

iстiң нөмiрi және шешiм шығарылған күн;

шешімнің қарар бөлігі (сөзбе-сөз);

шешiмнiң заңды күшiне енген күні;

атқару құжаты берiлген күн;

өндiрiп алушының тегi, аты және әкесiнiң аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), туған күнi, оның тұрғылықты немесе орналасқан жері, оның тұрғылықты жері бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер және жеке сәйкестендiру нөмiрi немесе егер өндiрiп алушы заңды тұлға болып табылса, оның атауы, іс жүзінде орналасқан жерi, банктік деректемелері мен бизнес-сәйкестендiру нөмiрi;

борышкердiң тегi, аты және әкесiнiң аты (eгep ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетiлсе), туған күнi, оның тұрғылықты немесе орналасқан жерi, оның тұрғылықты жерi бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер, оның жұмыс орны және борышкер жұмыс істейтін заңды тұлғаның банктік деректемелері туралы мәлiметтер (eгep iстiң материалдарында бар болса), банктік деректемелер мен жеке сәйкестендiру нөмiрi (eгep iстiң материалдарында бар болса) немесе егер борышкер заңды тұлға болып табылса, оның атауы, іс жүзінде орналасқан жерi, банктік деректемелері мен бизнес-сәйкестендiру нөмiрi көрсетiлуге тиiс.

Атқару құжатының нысанын атқару құжаттарының орындалуын қамтамасыз ету жөнiндегi уәкiлеттi әділет органы бекiтедi.

5. Соттың әрбiр шешiмi бойынша бiр атқару құжаты берiледi. Атқару құжаты өндіріп алушыға беріледі не оның арызы бойынша сот аумағы бойынша тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына орындау үшін жібереді.

Өндіріп алушының өтініші бойынша ортақ жауапкерлерден ақшалай сомаларды өндіріп алу туралы соттың шешімі немесе үкімі негізінде ортақ жауапкерлердің санына сәйкес келетін бірнеше атқару парағы берілуге тиіс. Әрбір атқару парағында өндіріп алынатын жалпы сома, барлық жауапкерлер және олардың ортақ жауаптылығы көрсетілуге тиіс.

Егер сот талап қоюды қамтамасыз ету жөнiнде шаралар қабылдаса, талап қоюды қамтамасыз ету жөнінде қолданған шаралар және талап қоюды қамтамасыз ету үшiн тыйым салынған мүліктің тұрған жерi және оның сақталуына жауапты адамдар туралы мәлiметтердi қамтитын құжаттардың көшiрмелерi атқару құжатына қоса беріледі. Атқару құжаты электрондық атқару құжаты нысанында жазып берілген жағдайда, талап қоюды қамтамасыз ету туралы құжаттар судьяның электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылған электрондық құжаттар нысанында қоса беріледі.

Егер атқару әртүрлi орындарда жүргiзiлуге тиіс болса не егер шешiм бiрнеше талап қоюшының пайдасына немесе бiрнеше жауапкерге қарсы шығарылса, сот өндiрiп алушылардың өтiнiшi бойынша атқару орнын не осы атқару құжаты бойынша орындалуға тиiс шешiмнiң сол бөлiгiн дәл көрсете отырып, бiрнеше атқару құжатын жазып береді.

Сот атқару құжатына сот актiсiнiң көшiрмесiн не соттың мөрiмен куәландырылған оның үзiндi көшірмесін қоса береді. Атқару құжаты электрондық атқару құжаты нысанында жазып берілген жағдайда, сот актісінің көшірмесі не оның үзiндi көшірмесі судьяның электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылған электрондық құжат нысанында қоса беріледі.

6. Сот процестік құқық мирасқорлығы туралы ұйғарым шығарған жағдайда сот шешімі шығарылғаннан және ол орындауға жіберілгеннен кейін жаңа борышкер көрсетіле отырып, атқару құжаты жазып беріледі.

7. Сот орындаушысы атқару құжаты орындалған жағдайда шешiм шығарған сотты бұл туралы он жұмыс күнi iшiнде хабардар етуге не "Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген орындау мерзімі өткен соң орындалмау себептерi туралы ақпарат беруге міндетті. Мәжбүрлеп орындатуға атқару құжаты ұсынылғанға дейін сот шешімін орындаған борышкер шешім шығарған сотты бұл туралы үш жұмыс күні ішінде хабардар етуге тиіс.

Сот атқарушылық құжатты аумағы бойынша тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына жіберген немесе егер атқарушылық құжат өндіріп алушыға сот шешімінің орындалуы туралы хабарланғанға дейін берілген жағдайда, борышкер өндіріп алушыны хабардар етеді.

8. Соттың заңды күшіне енген шешімін орындамау заңда көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.

Ескерту. 241-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 26.06.2020 № 349-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

242-бап. Соттың атқару парағының немесе сот бұйрығының телнұсқасын беруі

1. Атқару парағының немесе сот бұйрығының төлнұсқасы (бұдан әрі – атқару құжаттары) жоғалған жағдайда шешім немесе сот бұйрығын шығарған сот өндіріп алушының арызы немесе сот орындаушысының ұсынымы, әділет органының өтінішхаты бойынша атқару құжаттарының телнұсқаларын бере алады.

2. Атқару құжатының телнұсқасын беру туралы арыз атқару құжатын орындауға ұсыну үшін белгіленген мерзім өткенге дейін сотқа берілуі мүмкін.

Егер атқару құжаты орындау барысында жоғалған болса және бұл туралы өндіріп алушыға оны орындауға беру үшін белгіленген мерзім өткеннен кейін белгілі болса, атқару құжатының телнұсқасын беру туралы арыз атқару құжатының жоғалғаны туралы өндіріп алушыға белгілі болған күннен бастап бір ай ішінде сотқа берілуі мүмкін.

3. Сот атқару құжатының телнұсқасын беру туралы арызды ол сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды және шешеді.

Атқару құжатының телнұсқасын беру туралы арыз іске қатысатын адамдарға отырыстың өткізілетін уақыты мен орны хабарлана отырып, сот отырысында қаралады, алайда олардың келмеуі телнұсқаны беру туралы мәселені шешуге кедергі болмайды.

4. Атқару құжатының телнұсқасын беру туралы арызды қарау кезінде сот атқару құжатының жоғалғаны туралы дәлелдемелерді тексереді және зерттейді.

5. Соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Ескерту. 242-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

243-бап. Дереу орындалуға жататын шешiмдер

Мынадай:

1) алименттер алып беру туралы;

2) қызметкерге жалақыны, бiрақ үш айдан аспайтын жалақыны алып беру туралы;

3) жұмысқа қайта орналастыру туралы;

4) денсаулыққа зақым келуден, сондай-ақ асыраушысынан айрылуынан келтірілген зиянды, бiрақ үш айдан аспайтын зиянды өтеу туралы;

5) ереуiлдi заңсыз деп тану туралы;

6) қаржы ұйымдарын және банк конгломератына бас ұйым ретінде кiретiн және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы;

7) Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремистік немесе террористік әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік деп тану туралы, оның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы;

8) Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы;

9) астық қабылдау кәсіпорнын уақытша басқаруды енгізу, мерзімінен бұрын аяқтау және оның мерзімін ұзарту туралы;

9-1) Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру туралы;

10) берешекті қайта құрылымдау туралы;

11) борышкерді банкрот деп тану туралы шешiмдер дереу орындалуға тиiс.

Ескерту. 243-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 290-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.01.2021 № 409-VI (01.01.2022 бастап қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 179-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

244-бап. Соттың шешiмдi дереу орындауға жiберу құқығы

1. Егер айрықша мән-жайлардың салдарынан шешiмдi орындаудағы кiдiрiс өндiрiп алушы үшін елеулi нұқсан келтіруі мүмкін болса немесе шешiмдi орындау мүмкiн болмайтын болса, сот талап қоюшының өтiніші бойынша шешiмдi дереу орындауға жiбере алады.

2. Шешiмді дереу орындауға жол берілген кезде сот талап қоюшыдан сот шешiмiнiң күшi жойылған жағдайда шешiмнiң орындалуын бұруды қамтамасыз етудi талап ете алады.

3. Шешiмдi дереу орындауға жіберу туралы мәселе, егер ол шешiм шығарылған кезде шешiлмесе, сот отырысында қаралады. Iске қатысатын тұлғалар отырыстың уақыты мен орны туралы хабарландырылады, алайда олардың келмеуi сот шешiмiн дереу орындау туралы мәселені шешу үшін кедергi болмайды.

4. Шешiмдi дереу орындау туралы мәселе бойынша соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкiн, оның шешімі түпкілікті болып табылады. Шешiмдi дереу орындау туралы ұйғарымға жеке шағым беру, прокурордың өтінішхат келтіруі осы ұйғарымның орындалуын тоқтата тұрады.

Ескерту. 244-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

245-бап. Шешiмнiң орындалуын қамтамасыз ету

Сот дереу орындалуға жiберiлмеген шешiмдi орындауды осы Кодекстің 15-тарауының қағидалары бойынша қамтамасыз ете алады.

Сот атқару парағын аумақ бойынша тиiстi әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына орындау үшiн жiбергенге дейiн осы әрекеттердi жүргiзедi.

Ескерту. 245-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 26.06.2020 № 349-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

246-бап. Сот шешiмiн орындауды кейiнге қалдыру және оның мерзiмiн ұзарту, оны орындау тәсілі мен тәртiбiн өзгерту, татуласу келiсiмiн немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді бекiту

1. Іс бойынша шешім немесе сот бұйрығын шығарған сот, сондай-ақ шешім орындалатын жердегі сот, егер атқарушылық әрекеттер жасауды қиындататын немесе мүмкiн емес ететiн мән-жайлар туындаса, сот орындаушысының өтінішхаты бойынша және (немесе) тараптардың арызы бойынша атқарушылық iс жүргiзуде оны орындау тәсiлiн немесе тәртiбiн өзгертуі, атқарушылық iс жүргiзуде тараптардың арызы бойынша сот шешімін орындауды кейінге қалдыруы немесе оның мерзімін ұзартуы мүмкін.

2. Атқарушылық іс жүргізу тараптарының арызы бойынша сот олардың арасында жасалған татуласу келісімін немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді бекітуге құқылы.

3. Атқарушылық iс жүргiзуде сот орындаушысының өтінішхаты немесе тараптардың арызы, сондай-ақ олардың арасында жасалған татуласу келiсiмі немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім сот отырысында қаралады. Iске қатысатын адамдар отырыстың уақыты мен орны туралы хабарландырылады, алайда олардың келмеуi өтінішхатты немесе арызды шешуге кедергi болып табылмайды.

Сот шешiмiн орындауды кейiнге қалдыру және оның мерзiмiн ұзарту, оны орындау тәсілі мен тәртiбiн өзгерту, татуласу келiсiмін немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді бекiту туралы арызды, өтінішхатты сот арыз сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды.

4. Соттың осы баптың үшінші бөлігінде көрсетілген:

осы Кодекстің 238-бабының үшінші бөлігінде белгіленген тәртіппен сот шешiмiн орындауды кейiнге қалдыру, оның мерзiмiн ұзарту туралы, оны орындау тәсілі мен тәртiбiн өзгерту туралы;

осы Кодекстің 177-бабының жетінші бөлігіне сәйкес татуласу келiсiмін, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді бекiту туралы ұйғарымдарына жеке шағымдар берілуі, прокурор өтінішхаттар келтіруі мүмкін.

Ескерту. 246-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2018 № 156-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

247-бап. Сот шешiмiн орындауды бұру

1. Заңды күшіне енген, толық немесе бір бөлігінде орындалған бірінші сатыдағы сот шешiмiнің, апелляциялық және кассациялық сатылардағы сот қаулысының күшi жойылған және сот талап қоюдан толық немесе оның бір бөлігінен бас тарту туралы жаңа шешiм шығарған жағдайда талап қоюшыдан күшi жойылған шешiм бойынша ол алғанның барлығы өндiрiп алынады (шешiмнiң орындалуын бұру).

2. Шешiмнiң орындалуын бұру орындалған сот шешімі толық немесе бір бөлігінде күшін жойған және іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы ұйғарым немесе талапты қараусыз қалдыру туралы ұйғарым шығарылған жағдайда да жүргізіледі.

248-бап. Сот шешiмінiң орындалуын бұру туралы арызды қарау

1. Бұрын шығарылған шешім толық немесе бір бөлігінде орындалған іс бойынша жаңа шешiм шығарған сот шешімнің орындалғаны туралы дәлелдемелер ұсынылған кезде жаңа шешімде жауапкердің орындалуды бұру туралы арызын қарайды және шешеді.

2. Егер сот iстi жаңадан қараған кезде күшi жойылған шешiм бойынша орындалуды бұру туралы мәселені шешпесе, жауапкер шешiмнің орындалуын бұру туралы арызбен бірінші сатыдағы сотқа жүгінуге құқылы.

3. Сот шешiмінiң орындалуын бұру туралы арызды ол сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды. Арыз талап қоюшы мен жауапкерді, ал қажет болған кезде, сотқа күші жойылған сот шешімінің орындалуы туралы мәліметтерді табыс етуге тиіс әділет органын да хабарландыра отырып, жеке сот отырысында қаралады.

Көрсетілген тұлғалардың сот отырысына келмеуі орындалуды бұру туралы арызды шешу үшін кедергі болмайды. Сот шешімі орындауда жатқан жағдайда іс жүргізуінде тиісті атқарушылық ісі жатқан сот орындаушысы сот отырысына келуге және оны сотқа ұсынуға міндетті.

4. Шешiмнiң орындалуын бұру туралы бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкiн, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Ескерту. 248-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

249-бап. Сот орындаушысының ұсынымдарын қарау

1. Сот орындаушысының ұсынымында атқарушылық іс жүргізу тараптарының деректемелері мен орналасқан жері, оны қозғау күні, атқарушылық құжаттың орындалу барысы туралы мәліметтер, өтініштің негіздері қамтылуға тиіс.

Ұсыным көрсетілген талаптарға сәйкес келмеген, сондай-ақ сот орындаушысы ұсынымды қайтарып алу туралы арыз берген жағдайда, сот ұсынымды оған қоса берілген құжаттармен қоса қайтарады.

2. Сот орындаушысының ұсынуын борышкердің тұрғылықты (тұрған) жері бойынша судья ол сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде шешеді. Сот борышкерді және өндіріп алушыны сот орындаушысының келіп түскен ұсынуы туралы хабарландырады, сот отырысының өткізілетін уақыты мен орнын хабарлайды. Сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы тиісінше хабарландырылған борышкердің немесе өндіріп алушының келмей қалуы істі қарауға кедергі болып табылмайды. Судья сот орындаушысының ұсынуын борышкердің тұрғылықты (тұрған) жері бойынша қарап, ұйғарым шығарады, оған жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Сот ұйғарымының көшірмесі борышкер мен өндіріп алушыға үш жұмыс күні ішінде салып жіберіледі.

Ескерту. 249-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.04.2019 № 241-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

250-бап. Сот орындаушысының әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасау

Ескерту. 250-бап алып тасталды – ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

250-1-бап. Атқарушылық іс жүргізуде борышкердің жылжымайтын мүлкіне өндіріп алуды қолдану

1. Сот шешімін мәжбүрлеп орындау барысында берешекті өзге мүлік есебінен өтеу мүмкін болмаған кезде не мүлік жеткіліксіз болған кезде өндіріп алушы не сот орындаушысы борышкердің жылжымайтын мүлкіне өндіріп алуды қолдану туралы арызбен сотқа жүгінуге құқылы.

Сот борышкердің жылжымайтын мүлкіне өндіріп алуды қолдану туралы арызды осы мүліктің орналасқан жеріндегі сотқа арыз келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды. Сот өндіріп алушыға, борышкерге және сот орындаушысына сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарлайды, алайда олардың келмеуі арызды шешу үшін кедергі болып табылмайды. Сот арызды қарау нәтижелері туралы ұйғарым шығарады.

2. Өндіріп алушының немесе сот орындаушысының арызы мазмұны бойынша осы Кодекстің 148-бабының екінші бөлігі 1), 2), 3), 5), 7) және 8) тармақшаларының талаптарына сәйкес келуге тиіс.

Өндіріп алушының немесе сот орындаушысының сотқа берілген арызы осы баптың талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, ол осы Кодекстің 152-бабының екінші бөлігінде белгіленген тәртіппен қараусыз қайтарылуға жатады.

3. Осы баптың қағидалары бойынша, борышкер болып табылмайтын кепіл берушінің жылжымайтын мүлкіне не егер жылжымайтын мүлікті борышкер ипотекалық тұрғын үй қарызы бойынша сатып алған болса, өндіріп алуды қолдану туралы өндіріп алушының арызы қаралуға жатпайды.

4. Борышкердің жылжымайтын мүлкіне өндіріп алуды қолдану не өндіріп алуды қолданудан бас тарту туралы сот ұйғарымына жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Ескерту. 19-тарау 250-1-баппен толықтырылды – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

251-бап. Шешiмдi орындаған кезде басқа тұлғалардың құқықтарының қорғалуы

1. Сот орындаушысы мүлiкке тыйым салу ісін жүргiзу кезiнде мүлiктiң борышкерге немесе басқа тұлғаларға тиесiлi болуына қарамастан, тыйым салудың күшiн жоюға негiз болып табылатын заң бұзушылыққа жол берген жағдайда, сот басқа тұлғалардың мүлiкке тыйым салудың күшiн жою туралы арыздарын Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында белгіленген тәртiппен қарайды. Мұндай арыздар тыйым салынған мүлiк өткізілгенге дейiн берiлуi мүмкiн.

Өндiрiп алу қолданылған мүлiктiң тиесiлiлігiне байланысты құқық туралы дауды басқа тұлғалар әрекет жасалған (әрекет жасаудан бас тартылған) күннен бастап он жұмыс күні ішінде немесе тұлғаға бұл туралы белгілі болған күннен бастап мәлiмдеуі мүмкін. Мұндай талаптарды сот талап қою ісін жүргізу қағидалары бойынша қарайды.

2. Меншiк иелерi немесе мүлiкке шаруашылық жүргiзу, оралымды басқару, жалға алу, тұрақты жер пайдалану құқығымен не заңда немесе шартта көзделген өзге де негiз бойынша иелiк ететiн тұлғалар мүлiкті тыйым салудан босату (тізімдемеден алып тастау) туралы талап қоюлар бере алады.

3. Мүлiкті тыйым салудан босату туралы талап қоюлар борышкерге және өндiрiп алушыға беріледі.

4. Егер сот орындаушысы мүлiкке тыйым салуды тәркiлеуге жататын нәрселер көрсетілмеген, мүлiктi тәркiлеу туралы үкімді, қаулыны орындау шеңберінде жүргiзсе, сотталған адам және мемлекеттік меншiкке айналдырылған (түскен) мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және одан әрi пайдалану жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыруға уәкiлеттi тиiстi орган жауапкер ретiнде тартылады.

Талап қою талаптары негiздi деп танылған жағдайда, егер тәркiленуге тиiсті мүлiк мемлекеттік меншiкке айналдырылған (түскен) мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және одан әрi пайдалану жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастыруға уәкiлеттi органда болса және ол оны сауда ұйымдарына, басқа ұйымдарға сату, қайта өңдеу үшiн не өтеусiз берілсе, онда осы мүлiк заттай түрде қайтарылуға жатады. Мұндай жағдайда мемлекеттік меншiкке айналдырылған (түскен) мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және одан әрi пайдалану жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыруға уәкiлеттi органнан басқа көрсетілген сауда ұйымдары және басқа да ұйымдар iске қатысуға тартылады. Егер осы ұйымдар тізімдемеден алып тасталуға тиісті мүлікті сатпаған болса, онда оларға мүлікті заттай түрінде қайтару жөнінде міндет жүктеледі.

5. Судья мүдделi тұлғалардың арызына қарамастан, осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетілген мән-жайларды анықтап, арызды осы бапта және Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен қараған кезде мүлікті тыйым салудан босатуға (тізімдемеден алып тастауға) міндетті.

6. Егер мүлiктi тәркiлеуге байланысты тыйым салу жүргiзiлген мүлiк өткізілген немесе қайта өңдеуге жiберiлген болса, арызды осы бапта және Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен қараған кезде талап қоюшыға мүлiктi өткізуден түскен сома өтеледi.

Ескерту. 251-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

252-бап. Сот орындаушысының қаулысын санкциялау

1. Заңда белгіленген жағдайларда сот орындаушысы соттың не прокурордың санкциялауына жататын атқарушылық әрекеттерді жүргізу туралы қаулы шығарады. Қаулыда санкцияланатын әрекеттерді қабылдау қажеттілігін туғызған уәждер мен негіздер жазылуға тиіс.

2. Соттың не прокурордың санкциялауына жататын қаулыны сот орындаушысы атқарушылық әрекеттер жасалған жердегі сотқа не прокурорға ұсынады. Қаулыға санкцияланатын әрекеттерді қабылдаудың негізділігін растайтын атқарушылық іс жүргізу материалдары қоса беріледі.

3. Сот орындаушысының қаулысын сот не прокурор материалдар санкциялауға келіп түскен кезден бастап үш жұмыс күні ішінде қарауға тиіс.

4. Сот орындаушысының қаулысын және оған қоса берілген атқарушылық іс жүргізу материалдарын қарап, сот немесе прокурор атқарушылық әрекеттерді жасауға санкция береді не санкция беруден бас тартады.

Санкция беру сот орындаушысының қаулысына судьяның не прокурордың қолтаңбасымен расталатын "Санкциялаймын" деген сот, прокурор мөртабанын басу арқылы жүзеге асырылады. Санкция беруден бас тартқан жағдайда, атқарушылық әрекеттерді жүргізуге санкция беруден бас тарту туралы – судья ұйғарым, ал прокурор қаулы шығарады.

Сот орындаушысының электрондық құжат нысанында ұсынылған қаулысына санкция беруді сот немесе прокурор судьяның не прокурордың электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландыру арқылы жүзеге асырады. Санкция беруден бас тартқан жағдайда, электрондық құжат нысанында судья – санкция беруден бас тарту туралы уәжді ұйғарым, ал прокурор қаулы шығарады.

5. Сот орындаушысының атқарушылық әрекеттерді жүргізу туралы сот не прокурор санкциялаған қаулысына Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

Атқарушылық әрекеттерді жүргізу туралы қаулыға санкция беруден бас тарту туралы соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Прокурордың қаулысына заңда белгіленген тәртіппен жоғары тұрған прокурорға не сотқа шағым жасалуы мүмкін.

Ескерту. 252-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.01.2019 № 217-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап үш ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

20-тарау. ТӨРЕЛІК ШЕШІМДІ ОРЫНДАУ

253-бап. Төрелік шешімді мәжбүрлеп орындату

1. Егер төрелік шешiм онда белгiленген мерзiмде ерiктi түрде орындалмаған жағдайда, өз пайдасына төрелік шешім шығарылған төрелік талқылау тарапы (өндiрiп алушы) төрелік шешімді мәжбүрлеп орындату туралы арызбен төреші дауды қараған жердегi не борышкердің тұрғылықты жеріндегі немесе заңды тұлғаның органы орналасқан жердегі, егер тұрғылықты жері немесе орналасқан жері белгісіз болса, онда борышкердің мүлкі орналасқан жердегі сотқа жүгiнуге құқылы.

2. Атқару парағын беру туралы арыз осы Кодекстің 148-бабының екінші бөлігі 1), 2), 3), 5), 7) және 8) тармақшаларының және төртінші бөлігінің талаптарына сәйкес келуге тиіс.

Атқару парағын беру туралы арызға:

1) төрелік шешімнің төлнұсқасы немесе көшiрмесi қоса тіркеледі. Тұрақты жұмыс iстейтiн төрелік шешiмiнiң көшiрмесiн осы төрелік басшысы куәландырады, төрелік шешімнің көшiрмесi нақты дауды шешу үшiн нотариаттық куәландырылуға тиiс;

2) заңда белгiленген тәртiппен жасалған төрелік келiсiмінiң төлнұсқасы немесе нотариат куәландырған көшiрмесi қоса беріледі.

Сотқа берілген арыз осы баптың талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, ол осы Кодекстің 152-бабының екінші бөлігінде белгіленген тәртіппен қараусыз қайтарылуға жатады.

3. Атқару парағын беру туралы арыз төрелік шешімді ерiктi түрде орындауға арналған мерзiм аяқталған күннен бастап үш жылдан кешiктiрмей берiлуi мүмкiн.

4. Белгiленген мерзiм өткiзіп берілген, мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішхат және растайтын құжаттар қоса берілмеген атқару парағын беру туралы арызды сот қарамай қайтарады, бұл жөнінде ұйғарым шығарылады. Ұйғарымға апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкiн, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

5. Сот аталған мерзiмдi өткiзiп алу себептерiн дәлелдi деп тапса, атқару парағын беру туралы арыздың мерзiмiн қалпына келтiруге құқылы.

5-1. Егер атқару парағына шағым жасаудың осы Кодекстің 464-бабының бірінші бөлігінде белгіленген мерзімі өтпесе, сот өндіріп алушыға атқару парағын беру туралы арызын қайтарады.

6. Судья атқару парағын беру туралы арызды сотқа арыз түскен күннен бастап он бес жұмыс күні iшiнде жеке-дара қарайды.

7. Сот өндiрiп алушының төрелік шешімді мәжбүрлеп орындату туралы түскен арызы, сондай-ақ оны сот отырысында қарау орны мен уақыты туралы борышкерге хабардар етеді. Өндiрiп алушы да оның арызын қараудың орны мен уақыты туралы хабардар етіледі. Егер борышкерден сот отырысына келе алмауының дәлелдi себептерi көрсетiлiп, арызды қарауды кейiнге қалдыру туралы өтінішхат түспесе, борышкердiң немесе өндiрiп алушының сот отырысына келмей қалуы арызды қарауға кедергi болмайды.

8. Сот төрелік шешімді мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы арызды қараған кезде төрелік шешімді мәнi бойынша қайта қарауға құқылы емес.

9. Сот арызды қараудың нәтижелерi бойынша атқару парағын беру туралы не оны беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады.

Соттың атқару парағын беру туралы ұйғарымы дереу орындалуға жатады.

Ескерту. 253-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

254-бап. Атқару парағын беру

1. Сот төрелік шешімді мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы ұйғарым шығарған кезде атқару парағы осы Кодекстiң 241-бабының қағидалары бойынша берiледi.

2. Төрелік шешімді мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы арыз бойынша шығарылған соттың ұйғарымына жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкiн.

Ескерту. 254-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

255-бап. Атқару парағын беруден бас тарту

1. Сот, егер:

1) өзiне қарсы төрелік шешім қабылданған тарап сотқа:

төрелік келiсiмнің – тараптар оны көндірген мемлекеттің заңдары бойынша, ал мұндай нұқсау болмаған кезде – шешім шығарылған елдің заңы бойынша жарамсыз болып табылатынына;

төрелік шешім төрелік келiсiмде көзделмеген немесе оның шарттарына тура келмейтiн дау бойынша шығарылғандығының не төрелік келiсiмнiң шегінен шығатын мәселелер бойынша қаулылардан тұратынының, сондай-ақ даудың төреліктің ведомстволығына жатпайтыны салдарының;

төрелік келісім тараптарының біреуін соттың әрекетке қабілетсіз не әрекет қабілеті шектеулі деп танығанының;

өзiне қарсы шешiм шығарылған тарап төрешінің тағайындалуы туралы немесе төрелік талқылау туралы тиiстi түрде хабардар етiлмегенінің немесе төрелікке сот дәлелді деп таныған басқа да себептермен өз түсiніктерiн бере алмағанының;

сол бір тараптардың арасындағы дау бойынша, сол бір нысана туралы және сол бір негiздер бойынша шығарылған, заңды күшiне енген соттың шешiмi немесе төрелік шешім не талап қоюшының талап қоюдан бас тартуына байланысты iс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы соттың немесе төреліктің ұйғарымы болғанының;

төрелік құрамы немесе талқылаудың төрелік рәсімі тараптардың келісіміне сәйкес келмегенінің немесе мұндай болмаған кезде төрелік талқылау өткізілген елдің заңдарына сәйкес келмегенінің;

шешімнің әлі тараптар үшін міндетті болмағанының немесе оның күші жойылғанының немесе оның орындалуын заңына сәйкес ол шығарылған елдің соты тоқтата тұрғанының дәлелдемелерін ұсынса;

2) сот осы төрелік шешімді орындауға келтіру Қазақстан Республикасының жария тәртібіне қайшы келетінін немесе өзі бойынша төрелік шешім шығарылған дау заңға сәйкес төрелік талқылау нысанасы бола алмайтынын анықтаса, төрелік шешiмді мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады.

2. Егер төрелік келісімде қамтылатын мәселелер бойынша төрелік шешімді осындай келісімде қамтылмайтын мәселелер бойынша шешімдерден бөліп алу мүмкін болса, онда төрелік шешімнің төрелік келісімде қамтылған бөлігін мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беруден бас тартылмайды.

3. Сот төрелік шешімді орындау туралы мәселе бойынша ұйғарым шығарады, оған осы Кодекске сәйкес жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Ескерту. 255-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.01.2019 № 217-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

21-тарау. СЫРТТАЙ IС ЖҮРГIЗУ ЖӘНЕ СЫРТТАЙ ШЕШIМ ШЫҒАРУ

Ескерту. 21-тарау алып тасталды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

21-1-тарау. Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу

Ескерту. 21-1-тараумен толықтырылды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

267-1-бап. Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібі

1. Сот оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен істерді осы тарауда белгіленген ерекшеліктермен бірге осы Кодекстің 14-тарауының қағидалары бойынша қарайды.

2. Судья оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен істерді талап қою қабылданған күннен бастап бір ай мерзімде қарайды. Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен істерді қарау мерзімі ұзартылуға жатпайды.

3. Сот, егер:

1) тарап бұл туралы өтінішхат берсе;

2) үшінші тұлғаның іске кіруі туралы өтінішхаты қанағаттандырылса;

3) қарсы талап қою қабылданса;

4) осы іс бойынша қабылданған сот актісімен басқа тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуы мүмкін болса;

5) дәлелдемелерді олардың тұрған жерінде қарап тексеру және зерттеу жүргізу, сараптама тағайындау немесе куәның айғақтарын тыңдау қажет болса;

6) қосымша мән-жайларды анықтау немесе қосымша дәлелдемелерді зерттеу қажет болса, істі талап қою ісін жүргізу қағидалары бойынша қарауға көшеді, бұл туралы істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда көрсетеді.

4. Істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда іске қатысатын адамдар жасауға тиіс әрекеттер мен осы әрекеттерді жасау мерзімдері көрсетіледі. Іс осы Кодексте тиісті санаттағы істер үшін белгіленген мерзімдерде қаралуға тиіс. Істі қарау мерзімі талап қою қабылданған күннен бастап есептеледі.

5. Егер бір мезгілде бірнеше талап мәлімделсе, оның біреуі немесе одан да көбі осы Кодекстің 267-2-бабында көрсетілген тізбеге сәйкес келмесе және сот осы талаптарды жеке іс жүргізуде бөліп қарамаса, олар осы Кодекстің 14-тарауында белгіленген тәртіппен қаралады.

267-2-бап. Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралатын істер

1. Мынадай:

1) егер талап қою бағасы заңды тұлғалар үшін – екі мың айлық есептік көрсеткіштен, дара кәсіпкерлер, азаматтар үшін бір мың айлық есептік көрсеткіштен аспаса, ақшаны өндіріп алу туралы талап қоюлар бойынша;

2) талап қою бағасына қарамастан, талап қоюшы ұсынған, жауапкердің ақшалай міндеттемелерін белгілейтін құжаттарға және (немесе) шарт бойынша берешекті растайтын құжаттарға негізделген талап қоюлар бойынша істер оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралуға жатады.

2. Егер осы Кодекстің 267-1-бабы үшінші бөлігінің 1), 2), 3) және 4) тармақшаларында көрсетілген мән-жайлар болмаса, талап қою ісін жүргізудің өзге де істері тараптардың өтінішхаты бойынша немесе соттың бастамасы бойынша оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралуы мүмкін.

3. Алиментті өндіріп алу туралы дауларды қоспағанда, балалардың құқықтарын қозғайтын даулар бойынша істер оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралуға жатпайды.

4. Осы баптың бірінші бөлігінде санамаланған талап қою талаптары оларды оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізуде қарау көрсетілмей қойылған кезде олар осы тараудың қағидалары бойынша қаралады.

267-3-бап. Істерді оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қараудың ерекшеліктері

1. Талап қою нысаны мен мазмұны бойынша осы Кодекстің 148 және 149-баптарының талаптарына сәйкес келуге тиіс.

2. Сот тараптарды істі оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізуде қарау туралы ол қабылданған күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей электрондық пошта мекенжайы немесе ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша, сондай-ақ хабарламаның тіркелуін қамтамасыз ететін өзге де байланыс құралдарын пайдалана отырып хабардар етеді.

Хабарламада сот тараптардың татуластыру рәсімдері шеңберінде дауды реттеуге құқығы туралы, сондай-ақ осы Кодекстің 73-бабының бірінші және екінші бөліктеріне сәйкес дәлелдемелерді өзара ашу және ұсыну құқығы туралы көрсетеді.

3. Істі оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізуде қараумен келіспеген тараптар – хабарламаны алған күннен бастап он бес жұмыс күні ішінде сотқа дауды талап қою ісін жүргізу қағидалары бойынша жалпы тәртіппен қарау туралы өтінішхат, ал жауапкер құжаттар мен дәлелдемелерді қоса бере отырып, талап қоюға пікір (қарсылық) ұсынуға құқылы.

4. Шешім шығарылғаннан кейін сотқа келіп түскен, дауды жалпы тәртіппен қарау туралы өтінішхат осы шешімнің күшін жою туралы арыз ретінде қабылданады және қаралады.

5. Пікірді, дәлелдемелерді және өзге де құжаттарды ұсыну үшін сот белгілеген мерзімдер өткеннен кейін сот тараптарды шақырмастан, істі оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен электрондық форматта қарайды.

6. Осы Кодекстің 267-1-бабының екінші бөлігінде белгіленген мерзімдер сақталған кезде сот осы Кодекстің 267-1-бабы үшінші бөлігінің 5) және 6) тармақшаларында көзделген жекелеген процестік әрекеттерді жүргізуге құқылы.

Жекелеген процестік әрекеттер жүргізілгеннен кейін оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізуді одан әрі жүзеге асыру қосымша ұйғарымдар шығарылмастан жалғасады.

7. Сот тараптар ұсынған құжаттарда жазылған түсініктемелерді, қарсылықтарды және (немесе) дәлелдемелерді зерттейді және шешім қабылдайды.

8. Істі оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қарау кезінде осы Кодекстің 26-тарауында және 198-бабында көзделген қағидалар қолданылмайды.

267-4-бап. Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралған іс бойынша шешім

1. Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралған іс бойынша сот кіріспе және қарар бөліктерден тұратын шешім шығарады. Сот шешімінің көшірмесі тараптарға оның алынғанын тіркеуді қамтамасыз ететін байланыс құралдары пайдаланыла отырып жіберіледі не шешім шығарылған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмей беріледі.

Сот тараптың шешім заңды күшіне енгенге дейін мәлімдеген жазбаша өтінішхаты бойынша не өзінің бастамасы бойынша кіріспе, уәждеу және қарар бөліктерден тұратын шешімді дайындайды.

2. Жауапкер оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен шешім шығарған сотқа сот шешімінің көшірмелерін алған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде осы шешімнің күшін жою туралы арыз беруге құқылы. Арыз, егер жауапкер талап қоюдың келіп түскені және оның оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралатыны туралы тиісті түрде хабарландырылмаған және шешімнің мазмұнына әсер ете алатын пікірді, сондай-ақ дәлелдемелерді ұсына алмаған жағдайда беріледі.

3. Шешімнің күшін жою туралы арызды сот ол сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды.

Осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген негіздердің жиынтығы болған кезде сот істі мәні бойынша қарауды қайта бастай отырып, шешімнің күшін жою туралы ұйғарым шығарады, ол шағым жасалуға жатпайды.

Шешімнің күшін жоюдан бас тартылған жағдайда сот арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады.

Судья шешімнің күшін жоюдан бас тарту туралы ұйғарыммен бірге, егер бұрын мұндай шешім берілмеген болса, тараптарға кіріспе, уәждеу және қарар бөліктерден тұратын шешімді беруге міндетті.

4. Шешімге – осы шешімнің күшін жою туралы арыз беру мерзімі өткеннен кейін, ал егер арыз берілген жағдайда, сот осы арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарғаннан кейін бір ай мерзімде апелляциялық шағым берілуі, прокурор апелляциялық өтінішхат келтіруі мүмкін.

5. Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен тараптар ұсынған құжаттар бойынша тараптарды шақырмастан, осы Кодекстің 277 және 279-баптарында белгіленген негіздер бойынша іс бойынша іс жүргізу тоқтатылуы, арыз қараусыз қалдырылуы мүмкін.

22-тарау. СОТ ҰЙҒАРЫМЫ

268-бап. Сот ұйғарымы және оны шығару тәртібі

1. Іс мәні бойынша шешілмейтін сот актісі ұйғарым нысанында шығарылады.

2. Сот ұйғарымды осы Кодекстің 223-бабында көзделген тәртіппен дербес процестік құжат түрінде шығарады.

3. Сот күрделі емес мәселелерді шешкен кезде сот отырысы залынан шықпай-ақ ұйғарым шығара алады. Ұйғарымның мазмұны туралы сот отырысының хаттамасында көрсетіледі.

4. Ұйғарым не оның қарар бөлігі шығарылғаннан кейін дереу жарияланады. Ұйғарым түпкілікті нысанда шешімнің қарар бөлігі жарияланғаннан кейін бес жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде дайындалуы мүмкін.

269-бап. Ұйғарымның мазмұны

1. Ұйғарымда:

1) ұйғарымның шығарылған күні мен орны;

2) ұйғарым шығарған соттың атауы, сот отырысындағы судьяның және хатшының тегі және аты-жөні;

3) іске қатысатын адамдар, даудың нысанасы немесе мәлімделген талап;

4) ұйғарым шығарылатын мәселе;

5) соттың өз түйіндерін шығару себептері және сот басшылыққа алған заңдарға сілтеме;

6) соттың процестік шешімі;

7) егер ұйғарымға шағым жасалуға болатын болса, оған шағым жасау тәртібі мен мерзімі көрсетілуге тиіс.

2. Сот отырысы залында сот шығаратын ұйғарым осы баптың бірінші бөлігінің 4), 5) және 6) тармақшаларында санамаланған мәліметтерді де қамтуға тиіс.

Ескерту. 269-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

270-бап. Соттың жеке ұйғарымы

1. Заңдылық бұзылған жағдайлар анықталған кезде сот жеке ұйғарым шығаруға және оны жіберуге құқылы, ал егер бұзушылыққа мемлекеттік органдар, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілер тарапынан жол берілсе, сот жеке ұйғарым шығарады және оны басқару функцияларын атқаратын тиісті ұйымдарға, лауазымды немесе өзге де тұлғаларға жібереді, олар өздері қолданған шаралар туралы бір ай мерзім ішінде хабарлауға міндетті.

2. Қолданған шаралар туралы хабарламау өздеріне жеке ұйғарым жіберілген тұлғалардың сотты құрметтемегені үшін осы Кодекстің 119 және 120-баптарының талаптарына сәйкес әкімшілік жауаптылығына әкеп соғады. Әкімшілік жаза қолдану тиісті тұлғаларды соттың жеке ұйғарымы бойынша қолданған шаралар туралы хабарлау міндетінен босатпайды.

3. Егер істі қарау кезінде сот тараптардың, процеске басқа да қатысушылардың, лауазымды немесе өзге де тұлғаның әрекеттерінен қылмыстық құқық бұзушылық белгілерін тапса, ол бұл туралы прокурорға хабарлайды.

4. Жеке ұйғарымға мүдделерiне оның қатысы бар тұлғалар осы Кодекстiң 429-бабының төртінші бөлiгiнде көзделген тәртiппен жеке шағым беруі және прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Ескерту. 270-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

271-бап. Іске қатысатын адамдарға сот ұйғарымының көшірмелерін салып жіберу

Іске қатысатын, сот отырысына келмеген тараптар мен басқа да тұлғаларға іс бойынша іс жүргізудің тоқтатыла тұруы немесе тоқтатылуы туралы не арыздың қараусыз қалдырылуы туралы сот ұйғарымының көшірмелері оны алғанын тіркеуді қамтамасыз ететін байланыс құралдары пайдаланыла отырып ұйғарым түпкілікті нысанда шығарылған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей салып жіберіледі.

Ескерту. 271-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

23-тарау. ІС БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУДІ ТОҚТАТА ТҰРУ

272-бап. Соттың іс жүргізуді тоқтата тұру міндеті

1. Сот:

1) егер даулы құқықтық қатынас құқық мирасқорлығына жол беретін болса, азамат қайтыс болған немесе заңды тұлға қайтадан ұйымдастырылған, таратылған;

2) азамат заңда белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз деп танылған;

3) жауапкер Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жауынгерлік іс-қимылдарға қатысушы бөлімдерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында болған немесе Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жауынгерлік іс-қимылдарға қатысушы бөлімдерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында жүрген талап қоюшы өтініш берген;

4) азаматтық, қылмыстық, әкiмшiлік сот iсiн жүргiзуде, сондай-ақ әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуде қаралып жатқан басқа іс шешілгенге дейін бұл істі қарау мүмкін болмаған;

5) егер ол осы іс бойынша қолданылуға тиіс заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп тапқан және осы актінің конституциялық емес тану туралы Қазақстан Республикасының Конституциялық Сотына өтініш жасаған, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының басқа соттың бастамашылығымен осы іс бойынша қолданылуға тиісті нормативтік құқықтық актінің конституциялылығын тексеріп жатқандығы белгілі болған;

6) құқықтық көмек көрсету туралы тапсырмамен шет мемлекеттің сотына өтініш жасаған;

7) тараптар медиатормен медиация жүргізу туралы шарт жасасқан жағдайларда іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға міндетті. Медиацияны жүргізу мерзімін ұзартқан кезде тараптар бұл туралы бірлескен жазбаша хабарламамен сотқа хабарлауға тиіс;

8) бала туралы дауға байланысты іс бойынша соттың заңсыз түрде Қазақстан Республикасына алып өткен немесе Қазақстан Республикасында ұсталып отырған баланы қайтару туралы немесе егер бала Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта көрсетілген, осы балаға қатысты қолданылуға жатпайтын жасқа толмаған болса, балаға қатысты қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт негізінде берілген арызды іс жүргізуге қабылдау туралы сот ұйғарымының көшірмелері келіп түскен жағдайларда іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға міндетті.

Ескерту. 272-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

273-бап. Соттың іс жүргізуді тоқтата тұру құқығы

Сот:

1) тарап Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында шақыру бойынша әскери қызметте болған немесе ол басқа да мемлекеттік міндетті орындау үшін тартылған;

1-1) іс бойынша одан әрі іс жүргізуге уақытша кедергі келтіретін еңсерілмейтін күштің әсері болған жағдайларда іске қатысатын адамдардың арызы бойынша немесе өз бастамасымен іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұра алады.

Іс бойынша одан әрi iс жүргiзуге уақытша кедергi келтiретiн еңсерілмейтін күштің әсері деп төтенше жағдайдың енгізілуін, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдай қатерін немесе туындауын түсiнген жөн;

2) заңды тұлғалар өкілдерінің іске қатысатын жағдайларын қоспағанда, тарап істі қарау мерзімінен асатын уақытта қызметтік іссапарда болған;

3) заңды тұлға өкілдерінің іске қатысатын жағдайларын қоспағанда, тарап медициналық ұйымда стационарлық емдеуде болған;

4) қаралып жатқан іс бойынша құқықтық көмек көрсету туралы сотқа тапсырылған өтініш;

5) бала асырап алу туралы істер бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган асырап алушылардың тұрмыс жағдайын зерттеуді тағайындаған;

6) сот сараптама тағайындаған;

7) сотта медиация жүргізілген немесе партисипативтік рәсім жүргізілген;

8) осы Кодекстің 133-бабында көзделген жағдайларда жауапкер және (немесе) бала іздестіруде болған жағдайларда іске қатысатын адамдардың арызы бойынша немесе өз бастамасымен іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұра алады.

Ескерту. 273-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

274-бап. Іс жүргізуді тоқтата тұру мерзімдері

Іс бойынша іс жүргізу:

1) осы Кодекстің 272-бабының 1) және 2) тармақшаларында көзделген жағдайларда – шығып қалған тұлғаның құқық мирасқоры анықталғанға немесе әрекетке қабілетсіз тұлғаға қорғаншы тағайындалғанға дейін;

1-1) осы Кодекстің 273-бабы 1-1) тармақшасының бірінші абзацында көзделген жағдайда – еңсерілмейтін күштің әсері тоқтатылғанға дейін;

2) осы Кодекстің 272-бабының 3) тармақшасында және 273-бабының 1), 2), 3), 5), 6) және 8) тармақшаларында көзделген жағдайларда – тарап Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің құрамында болуын тоқтатқанға дейін, ол мемлекеттік міндетті орындауды аяқтағанға дейін, қызметтік іссапардан оралғанға дейін, емдеу мекемесінен шыққанға немесе сырқатынан айыққанға дейін, сарапшының қорытындысын немесе қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қорытындысын сотқа табыс еткенге дейін, жауапкерді іздестіргенге дейін;

3) осы Кодекстің 272-бабының 4) тармақшасында көзделген жағдайларда – соттың шешімі, үкімі немесе қаулысы заңды күшіне енгенге дейін;

4) осы Кодекстің 272-бабының 5) тармақшасында көзделген жағдайларда – Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының шешімі күшіне енгенге дейін;

5) осы Кодекстің 272-бабының 6) тармақшасында, 273-бабының 4) тармақшасында көзделген жағдайларда – сот құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындағанға дейін;

6) осы Кодекстің 272-бабының 7) тармақшасында және 273-бабының 7) тармақшасында көзделген жағдайларда – медиация, партисипативтік рәсім тоқтатылғанға дейін;

7) заңсыз түрде Қазақстан Республикасына алып өткен немесе Қазақстан Республикасында ұсталып отырған баланы қайтару туралы немесе Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт негізінде балаға қатысты қол жеткізу құқығын жүзеге асыру туралы соттың шешімі немесе осы іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы ұйғарым немесе осы Кодекстің 272-бабының 8) тармақшасында көрсетілген арызды соттың қарамай қалдыруы туралы ұйғарымы заңды күшіне енгенге дейін тоқтатыла тұрады.

Ескерту. 274-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

275-бап. Іс жүргізуді тоқтата тұру туралы соттың ұйғарымына шағым жасау, прокурордың өтінішхат келтіруі

Осы Кодексте көзделген жағдайларда іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Ескерту. 275-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

276-бап. Іс жүргізуді қайта бастау

Іс жүргізуді тоқтата тұруды туғызған мән-жайлар жойылғаннан кейін іске қатысатын адамдардың арызы бойынша немесе соттың бастамасымен іс бойынша іс жүргізу қайта басталады. Іс жүргізу қайта басталған кезде сот іске қатысатын адамдарға азаматтық іс жүргізудің жалпы қағидалары бойынша хабарлайды.

Іс бойынша іс жүргізуді қайта бастау негіздерін төрағалық етуші жария етеді және сот отырысының хаттамасында көрсетілуге жатады.

Ескерту. 276-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

24-тарау. ІС БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУДІ ТОҚТАТУ

277-бап. Іс бойынша іс жүргізуді тоқтатудың негіздері

Сот, егер:

1) іс азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға жатпаса;

2) сол тараптардың арасындағы дау бойынша сол нысана туралы және сол негіздер бойынша шығарылған, заңды күшіне енген сот шешімі немесе талап қоюшының талап қоюдан бас тартуына немесе тараптардың татуласу келісімін, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін, дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді орнықтыруына байланысты іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы сот ұйғарымы болса;

3) сол бір тараптар арасындағы дау бойынша, сол бір нысана туралы және сол бір негiздер бойынша қабылданған төрелік шешім болса;

4) сот талап қоюшының талап қоюдан бас тартуын қабылдаса;

5) тараптар татуласу келісімін жасасса және сот оны бекітсе;

6) тараптар дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім, дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасса және оны сот бекітсе;

7) іс бойынша тараптардың бірі болып табылатын азамат қайтыс болғаннан кейін даулы құқықтық қатынас құқық мирасқорлығына жол бермесе;

8) iс бойынша тарап ретiнде әрекет ететін ұйым қызметi тоқтатылуына және құқық мирасқорларының болмауына байланысты таратылса;

9) шет мемлекетте соттық иммунитеттің бар екені анықталса, iс бойынша іс жүргізуді тоқтатады.

278-бап. Іс бойынша іс жүргізуді тоқтатудың тәртібі мен салдары

1. Іс бойынша іс жүргізу сот ұйғарымымен тоқтатылады.

2. Іс бойынша іс жүргізу тоқтатылған жағдайда сол тараптар арасындағы дау бойынша, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша екінші рет сотқа жүгінуге жол берілмейді.

3. Осы Кодекстің 277-бабының 1), 2), 3), 5) және 6) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша іс бойынша іс жүргізуді тоқтата отырып, сот ұйғарымда мемлекеттік бажды осы Кодекстің 107-бабының талаптарына сәйкес қайтару туралы көрсетеді.

Сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата отырып, талап қоюды қамтамасыз ету жөнінде қолданылған шаралардың күшін жояды.

4. Іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы соттың ұйғарымына осы Кодексте көзделген жағдайларда және тәртіппен жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Ескерту. 278-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

25-тарау. ТАЛАП ҚОЮДЫ ҚАРАУСЫЗ ҚАЛДЫРУ

279-бап. Талап қоюды қараусыз қалдырудың негіздері

Сот, егер:

1) талап қоюшы осы санаттағы істер үшін заңда белгіленген немесе шартта көзделген дауды сотқа дейін реттеу тәртібін сақтамаса және осы тәртіпті қолданудың мүмкіндігі жойылмаса;

2) талап қоюды әрекетке қабілетсіз адам берсе;

3) егер талап қоюшы мәлімделген талапты қолдамаса, талап қоюға қол қоюға немесе оны беруге өкілеттігі жоқ адам қол қойса немесе оны берсе;

4) осы немесе басқа бiр соттың не төреліктің іс жүргізуінде сол бір тараптар арасындағы дау бойынша, сол бір нысана туралы және сол бір негiздер бойынша бұрын қозғалған iс болса;

5) егер заңда өзгеше көзделмесе, тараптар арасында заңға сәйкес осы дауды төреліктің немесе "Астана" халықаралық қаржы орталығы сотының шешуіне беру туралы келісім жасалса;

6) істі өзінің қатысуынсыз қарауды өтінбеген талап қоюшы екінші шақыру бойынша сотқа келмесе;

7) өзінің мүддесіне сай іс қозғалған тұлға мәлімделген талапты қолдамаса;

8) талап қоюшы талап қоюды қайтарып алу туралы арыз берсе;

9) көрсетушіге арналған күші жойылған бағалы қағаздар және ордерлі бағалы қағаздар бойынша құқықтарды қалпына келтіру туралы істер жөніндегі арыз жарияланған күннен бастап үш ай мерзім аяқталғанға дейін берілсе;

10) жылжымайтын затқа коммуналдық меншік құқығын тану туралы арыз заңда белгіленген мерзімнен бұрын берілсе немесе заңда көзделген жылжымайтын мүлікті иесіз деп тіркеу рәсімдері бұзыла отырып берілсе;

11) осы Кодекстің 105-бабының үшінші бөлігінде және 106-бабының екінші бөлігінде белгіленген тәртіппен мемлекеттік баж төленбесе;

12) осы Кодекстің 34-тарауында көзделген ерекше іс жүргізудегі істер бойынша бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланғаны туралы мәліметтер ұсынылмаса;

13) істі ерекше іс жүргізуде қарау кезінде талап қою ісін жүргізуде қаралуға жататын, соттың ведомстволығындағы құқық туралы даудың бар екені анықталса, талап қоюды қараусыз қалдырады.

Ескерту. 279-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

280-бап. Талап қоюды қараусыз қалдырудың тәртібі мен салдары

1. Талап қою қараусыз қалдырылған жағдайда іс бойынша іс жүргізу соттың ұйғарымымен аяқталады. Бұл ұйғарымда сот істі қарауға кедергі келтіретін, осы Кодекстің 279-бабының 1), 2), 3), 9) және 10) тармақшаларында санамаланған мән-жайларды қалай жою керек екенін көрсетуге міндетті. Осы Кодекстің 279-бабының 1), 2) және 5) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша талап қоюды қараусыз қалдыра отырып, сот ұйғарымда мемлекеттік бажды қайтару және талап қоюды қамтамасыз ету жөнінде қолданылған шаралардың күшін жою туралы көрсетеді.

2. Талап қоюды қараусыз қалдыру туралы соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

3. Өтінішті қараусыз қалдыруға негіз болған мән-жайлар жойылғаннан кейін мүдделі тұлға жалпы тәртіппен сотқа тағы да талап қоюды беруге құқылы.

Ұйғарымның көшірмесі талап қоюға қоса берілген материалдармен бірге талап қоюшыға жіберіледі немесе табыс етіледі.

Ескерту. 280-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

26-тарау. ХАТТАМАЛАР

281-бап. Хаттама жүргізудің міндеттілігі

1. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, бірінші сатыдағы соттың әрбір сот отырысы туралы, сондай-ақ отырыстан тыс жасалған әрбір жекелеген процестік әрекет туралы жазбаша нысанда хаттама не сот отырысының аудио-, бейнежазбасы жүргізілген кезде қысқаша хаттама жасалады.

Іске қатысатын адамдардың барлығы сот отырысына келмеген не сот отырысы жаңа дәлелдемелер зерттелмей өткізілетін жағдайда, сот отырысының хаттамасын жүргізу туралы мәселені судья шешеді.

2. Істі бірінші сатыдағы сотта сот талқылауына дайындау кезінде осы сатыда шешім даудың мәні бойынша шығарылатын жағдайларды қоспағанда, хаттама тараптың өтінішхаты бойынша не соттың бастамасы бойынша жүргізіледі.

3. Істі апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша қарайтын жағдайларды қоспағанда, сондай-ақ осы Кодекстің 413-бабының екінші бөлігінде және 420-бабының төртінші бөлігінде көзделген қағидалар бойынша жаңа дәлелдемелер зерттелген жағдайда апелляциялық сатыдағы соттың сот отырысында хаттама жүргізу міндетті емес.

4. Кассациялық сатыдағы сотта хаттама жүргізілмейді.

Ескерту. 281-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

282-бап. Хаттаманың мазмұны

1. Сот отырысының немесе отырыстан тыс жасалған жеке процестік әрекеттің хаттамасы істі талқылаудың немесе жеке процестік әрекет жасаудың барлық елеулі мән-жайларын көрсетуге тиіс.

2. Хаттамада:

1) сот отырысының жылы, айы, күні және орны;

2) сот отырысы басталған және аяқталған уақыт;

3) істі қарайтын соттың атауы, сот отырысы судьясының, хатшысының тегі мен аты-жөні;

4) істің атауы;

5) соттың стенографияны қолданғаны туралы мәліметтер және процесте аудио-, бейнежазба жүргізудің мүмкін еместігінің себептері;

5-1) бейнеконференц-байланыс жүйелерін және (немесе) өзге де техникалық құралдарды пайдалану туралы, сондай-ақ киноға және фотоға түсіруді жүргізу туралы мәліметтер;

6) іске қатысатын адамдардың, өкілдердің, куәлардың, сарапшылардың, мамандардың, аудармашылардың келгені туралы мәліметтер;

7) іске қатысатын адамдарға, өкілдерге, сондай-ақ аудармашыға, сарапшылар мен мамандарға олардың процестік құқықтары мен міндеттерінің түсіндірілгені туралы мәліметтер;

8) төрағалық етушінің өкімдері және сот отырысы залында шығарылған ұйғарымдар;

9) іске қатысатын адамдар мен өкілдердің арыздары, өтінішхаттары мен түсініктемелері;

10) куәлардың ауызша айғақтары, сарапшылар мен мамандардың түсіндірмелері;

11) дәлелдемелер мен құжаттардың жария етілгені және зерттеудің, аудиожазбаларды тыңдаудың нәтижелері және бейнежазбаларды, киноматериалдарды қарау туралы мәліметтер;

12) осы Кодекстің 56-бабының негізінде іске қатысатын мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қорытындысы туралы мәліметтер;

13) сот отырысы залында орын алған сұрақтар мен жауаптардың мазмұны;

13-1) сот отырысындағы үзіліс туралы және іс кейінге қалдырылған кезде жаңа сот отырысының күні туралы мәліметтер;

14) сот жарыссөздері мен репликалардың мазмұны;

15) осы Кодекстің 54-бабының негізінде іске қатысқан прокурордың қысқаша қорытындысы;

16) шешімнің жария етілгені және оны қабылдаудың құқықтық негіздері мен салдарларының түсіндірілгені туралы, оны түпкілікті нысанда дайындау мерзімі, шағым жасаудың тәртібі мен мерзімін түсіндіру туралы мәліметтер;

17) іске қатысатын адамдарға сот отырысының хаттамасымен және сот отырысының аудио-, бейнежазбаларымен танысу және оларға ескертулер беру құқықтарының түсіндірілгені туралы мәліметтер;

18) хаттаманың түпкілікті нысанда жасалған күні көрсетіледі.

3. Істі талқылауды аудио-, бейнежазба құралдарын пайдалана отырып тіркеп жазған кезде қысқаша хаттама жасалады.

4. Қысқаша хаттаманың мазмұны осы баптың екінші бөлігінің 1), 2), 3), 4), 6), 13-1), 16) және 18) тармақшаларында көрсетілген талаптарға сәйкес келуге тиіс, сондай-ақ онда соттың аудио-, бейнежазба құралдарын пайдаланғаны туралы, аудио-, бейнежазба қамтылған файлдың атауы көрсетіледі.

Аудио-, бейнежазба жеткізгіші және қысқаша хаттама іске қоса тіркеледі.

Іске қатысатын адамдардың және олардың өкілдерінің өтінішхаты бойынша сот аудиожазбаның көшірмесін және қысқаша хаттаманы немесе сот отырысының хаттамасын ұсынады.

Бұл ретте адам Қазақстан Республикасының дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасының талаптарын бұзғаны үшін жауаптылық туралы және алынған жазбаны осы баптың бесінші бөлігінде көзделген мақсаттарда пайдалануы туралы ескертіледі.

Іс жабық сот отырысында қаралған жағдайларда, іске қатысатын адамдарға аудио-, бейнежазба және сот отырысының хаттамасы берілмейді, оларға аудио-, бейнежазбамен және сот отырысының хаттамасымен сотта танысу мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.

5. Сот отырыстарын аудио-, бейнежазбаға түсіру сот талқылауы барысын дәл тіркеу үшін сот ісін жүргізу мақсатында ғана, сондай-ақ азаматтық, қылмыстық сот ісін жүргізуде, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуде не тәртіптік іс бойынша іс жүргізу шеңберінде нақты деректерді белгілеу мақсатында пайдаланылады.

Сот отырысының барысын түсіріп алуды қамтамасыз ететін аудио-, бейнежазба құралдарын техникалық қолдану, аудио-, бейнежазбаны сақтау және жою тәртібін, сондай-ақ аудио-, бейнежазбаға қол жеткізу тәртібін соттардың қызметін ұйымдық және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын орган осы Кодекстің талаптарын ескере отырып айқындайды.

Ескерту. 282-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

283-бап. Хаттама жасау

1. Сот отырысының немесе жеке процестік әрекеттің хаттамасын сот отырысының хатшысы жасайды не сот отырысының аудио-, бейнежазбасы жүргізілген кезде қысқаша хаттама жүргізіледі.

Күрделі істер бойынша қысқаша хаттама мәтінді автоматты түрде тану арқылы алынған аудиожазбаның мәтінін таратып жазумен сүйемелденуі мүмкін.

2. Хаттама, қысқаша хаттама компьютерлік, машинкада жазу не қолмен жазу тәсілдерімен жасалады.

3. Іске қатысатын адамдар мен өкілдер хаттаманың қандай да бір бөлігін жария ету туралы, өздері іс үшін елеулі деп есептейтін мән-жайлар жөніндегі мәліметтерді хаттамаға енгізу туралы өтінішхат беруге құқылы.

4. Хаттама сот отырысы аяқталғаннан кейін үш жұмыс күнінен кешіктірмей, ал жеке процестік әрекет туралы хаттама ол жасалғаннан кейінгі келесі күннен кешіктірмей дайындалуға және оған қол қойылуға тиіс. Күрделі істер бойынша сот отырысының хаттамасы сот отырысы аяқталғаннан кейін он жұмыс күнінен кешіктірмей дайындалуға және оған қол қойылуға тиіс.

5. Хаттамаға төрағалық етуші мен хатшы қол қояды. Барлық өзгерістер, түзетулер, толықтырулар хаттамада ескерілуге және олардың қолы қойылып куәландырылуға тиіс.

Қысқаша хаттамаға қоса тіркелетін электрондық хаттама және аудио-, бейнежазба, аудиожазба мәтінінің таратып жазылуы хатшының электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады, оларға қандай да бір өзгерістер енгізуге жол берілмейді.

6. Алып тасталды - ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

7. Егер іске қатысатын адамдар өздерінің ауызша нысанда берген түсіндірмелерін, арыздарын, өтінішхаттарын, қорытындыларын қосымша жазбаша нысанда берсе, сот жазбаша құжаттарды олардың мазмұнын хаттамада оларды толық көрсетпей-ақ іске тіркейді.

Ескерту. 283-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

284-бап. Хаттамаға, қысқаша хаттамаға, аудио-, бейнежазбаның мазмұнына ескертулер

Іске қатысатын адамдар немесе олардың өкілдері сот отырысының хаттамасымен, қысқаша хаттамамен, аудио-, бейнежазбаның мазмұнымен олар дайындалған және оларға қол қойылған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде танысуға құқылы. Көрсетілген тұлғалар танысқаннан кейін үш жұмыс күні ішінде хаттамаға, қысқаша хаттамаға, аудио-, бейнежазбаға жасалған процестік әрекеттердің және олардың нәтижелерінің тіркелуінің толық еместігін көрсете отырып, жазбаша түрде немесе электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған электрондық құжат нысанында ескертулер беруге құқылы.

285-бап. Хаттамаға, қысқаша хаттамаға, аудио-, бейнежазбаның мазмұнына жасалған ескертулердiқарау

1. Хаттамаға, қысқаша хаттамаға, аудио-, бейнежазбаның мазмұнына жасалған ескертулерді төрағалық етуші қарайды.

2. Істі қарауға қатысатын адамдар хабарландырыла отырып, ескертулерді сот отырысында қарау қажеттілігін төрағалық етуші айқындайды. Істі қарауға қатысқан адамдардың келмеуі хаттамаға, қысқаша хаттамаға, аудио-, бейнежазбаның мазмұнына ескертулерді қарауға кедергі болып табылмайды.

Төрағалық етуші ескертулерді қарау нәтижелері бойынша олардың дұрыстығын өзінің қарарымен және қолтаңбасымен куәландырады не оларды толық немесе ішінара қабылдамау туралы ұйғарым шығарады. Ескертулердің барлығы іске тігіледі.

3. Ескертулерді қарау нәтижелері бойынша шығарылған сот ұйғарымы шағым жасалуға және прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қаралуға жатпайды. Ескертулерді қарау нәтижелерімен келіспеу туралы дәлелдер апелляциялық шағымға, прокурордың өтінішхатына енгізілуі мүмкін.

4. Хаттамаға, қысқаша хаттамаға, аудио-, бейнежазбаның мазмұнына ескертулер олар берілген күннен бастап бес жұмыс күні ішінде қаралуға тиіс.

5. Егер төрағалық етуші дәлелді себептермен хаттамаға, қысқаша хаттамаға, аудио-, бейнежазбаның мазмұнына ескертулерді қарай алмаса, олар іс материалдарына қоса тіркеледі.

Ескерту. 285-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

3-КІШІ БӨЛІМ. ЕРЕКШЕ ТАЛАП ҚОЮ ІСІН ЖҮРГІЗУ

27-тарау. САЙЛАУҒА, РЕСПУБЛИКАЛЫҚ РЕФЕРЕНДУМҒА ҚАТЫСАТЫН АЗАМАТТАР МЕН ҚОҒАМДЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ САЙЛАУ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУ ТУРАЛЫ АРЫЗДАР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

Ескерту. 27-тарау алып тасталды – ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

28-тарау. ЖЕРГIЛІКТI АТҚАРУШЫ ОРГАНДАРДЫҢ АЗАМАТТАРДЫҢ АЛҚАБИ РЕТIНДЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТ IСIН ЖҮРГIЗУГЕ ҚАТЫСУ ҚҰҚЫҚТАРЫН БҰЗАТЫН ШЕШIМДЕРІНЕ, ӘРЕКЕТТЕРIНЕ (ӘРЕКЕТСIЗДІГІНЕ) ДАУ АЙТУ ТУРАЛЫ АРЫЗДАР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

Ескерту. 28-тарау алып тасталды – ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

29-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ, ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ, ҚОҒАМДЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ, ҰЙЫМДАРДЫҢ, ЛАУАЗЫМДЫ АДАМДАР МЕН МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТШІЛЕРДІҢ ШЕШІМДЕРІ МЕН ӘРЕКЕТТЕРІНЕ (ӘРЕКЕТСІЗДІГІНЕ) ДАУ АЙТУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША
ІС ЖҮРГІЗУ

Ескерту. 29-тарау алып тасталды – ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

30-тарау. НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІНІҢ ЗАҢДЫЛЫҒЫН ДАУЛАУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

Ескерту. 30-тараудағы "Арыз беру", "арызбен", "Арыз", "Арызға", "арыз беру", "арыз", "Арызды", "арызын", "арызды" деген сөздер тиісінше "Талап қоюды беру", "талап қоюмен", "Талап қою", "Талап қоюға", "талап қоюды беру", "талап қою", "Талап қоюды", "талап қоюын", "талап қоюды" деген сөздермен ауыстырылды – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

298-бап. Талап қоюды беру

1. Өздерiне нормативтiк құқықтық актiнiң күшi қолданылатын, заңда көзделген тәртіппен қабылданған және жарияланған нормативтік құқықтық актімен олардың Қазақстан Республикасының Конституциясымен және заңдарымен кепiлдiк берiлген құқықтары мен заңды мүдделерi бұзылып отыр деп санайтын азамат немесе заңды тұлға осы нормативтік құқықтық актiнi заңға толық немесе жекелеген бөлiгiнде қайшы келедi деп тану туралы талап қоюмен сотқа жүгiнуге құқылы.

Заңға сәйкес келмейтін нормативтік құқықтық актіге наразылықты заңсыз нормативтік құқықтық актіні шығарған орган немесе лауазымды адам не жоғары тұрған орган немесе лауазымды адам қабылдамай тастаған жағдайда прокурор нормативтік құқықтық актіні заңсыз деп тану туралы талап қоюмен сотқа жүгінеді.

2. Талап қою осы Кодекстің 148-бабында көзделген талаптарға сәйкес келуге және онда дауланып отырған заңға тәуелді нормативтік құқықтық актіні қабылдаған мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының атауы, лауазымды адамның атауы, оның қабылданған күні туралы деректер, осы нормативтік құқықтық актімен немесе оның жекелеген ережелерімен азаматтың немесе заңды тұлғаның қандай құқықтары, бостандықтары және заңмен қорғалатын мүдделерi бұзылып отырғаны, дауланып отырған нормативтік құқықтық актінің Қазақстан Республикасы Конституциясының қандай баптарына, Қазақстан Республикасы заңдарының қандай баптарына немесе ережелеріне қайшы келетіндігі қосымша қамтылуға тиіс.

3. Талап қоюға дауланып отырған нормативтік құқықтық актінің немесе оның бір бөлігінің көшірмесі нормативтік құқықтық актіні қандай бұқаралық ақпарат құралының органы және оны қашан ресми жариялағаны көрсетіле отырып, қоса тіркеледі.

4. Прокурордың сот қарағанға дейін наразылық келтірілген нормативтік құқықтық актіні заңсыз деп тану туралы сотқа жүгінген жағдайларын қоспағанда, сотқа талап қоюды беру нормативтік құқықтық актінің қолданылуын тоқтата тұрмайды.

299-бап. Істі сот талқылауына дайындау

Осы Кодекстің 165-бабында көзделген тәртіппен талап қою соттың іс жүргізуіне қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде судья істі сот талқылауына дайындауды жүргізеді. Бұл мерзімді ұзартуға жол берілмейді.

300-бап. Талап қоюды қарау

1. Сотқа талап қоюмен жүгiнген азамат немесе заңды тұлға, прокурор, сондай-ақ нормативтік құқықтық актіні қабылдаған мемлекеттік орган (лауазымды адам) сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы хабардар етіледі.

2. Іс азаматтың немесе заңды тұлға өкілінің, прокурордың, нормативтік құқықтық актіні қабылдаған мемлекеттік орган немесе лауазымды адам өкілінің міндетті түрде қатысуымен істі сот талқылауына дайындау аяқталған күннен бастап бір ай мерзімде қаралады.

Сот прокурордың талап қоюын істі сот талқылауына дайындау аяқталған күннен бастап он күн мерзімде прокурордың қатысуымен және наразылықты қабылдамау туралы шешім қабылдаған органның, лауазымды адамның немесе оның өкілінің қатысуымен қарайды.

Көрсетілген тұлғалардың келмеуі істі қарауға кедергі болмайды.

3. Сот отырысында сот нормативтік құқықтық актіні қабылдаған мемлекеттік органның немесе жергілікті өзін-өзі басқару органының құзыретін не лауазымды адамның өкілеттігін, бүкіл нормативтік құқықтық актінің немесе оның жекелеген бөлігінің Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкестігін тексереді.

4. Нормативтік құқықтық актіні заңға қайшы деп тану туралы талап қоюды қарау кезінде көрсетілген нормативтік құқықтық актіні қабылдауға негіз болған мән-жайларды дәлелдеу міндеті нормативтік құқықтық актiні қабылдаған мемлекеттік органға немесе жергілікті өзін-өзі басқару органына не лауазымды адамға жүктеледі.

5. Сотқа жүгінген тұлғаның өзінің талабынан бас тартуы іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға әкеп соқпайды. Нормативтік құқықтық актіні шығарған мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының, лауазымды адамның қойылған талапты мойындауы сот үшін міндетті емес.

301-бап. Соттың шешімі және оны орындау

1. Соттың шешімі осы Кодекстің 228-бабының талаптарына сәйкес шығарылады.

2. Нормативтік құқықтық актіні толығымен немесе оның жекелеген бөлігін заңға сәйкес емес және жарамсыз деп таныған сот шешімі осы нормативтік құқықтық актiні қабылдаған мемлекеттік орган немесе лауазымды адам үшін міндетті. Шешім дауланып отырған заңға тәуелді нормативтік құқықтық актінің күші құқықтары мен бостандықтарына, заңды мүдделеріне қолданылған белгісіз тұлғалар тобы үшін міндетті.

3. Нормативтік құқықтық актінің заңдарға сәйкестігі немесе сәйкес еместігі туралы сот шешімінің преюдициялық күші бар. Заңға тәуелді нормативтік құқықтық актінің заңдылығын басқа азаматтар немесе заңды тұлғалар оның сот тәртібімен бұрын тексерілмеген бөлігінде ғана қайта даулай алады.

30-1-тарау. Активтерді қайтару жөніндегі уәкілетті органның әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу

Ескерту. 30-1-тараумен толықтырылды – ҚР 12.07.2023 № 23-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

301-1-бап. Арыз беру

1. "Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген жағдайларда, активтің меншік иесі болып табылатын тұлға активтерді қайтару жөніндегі уәкілетті органның әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айтуға құқылы.

Активтің меншік иесі болып табылатын тұлға "Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген дауды реттеудің сотқа дейінгі тәртібі сақталғаннан кейін сотқа жүгіне алады.

2. Арыз активтерді қайтару жөніндегі уәкілетті органның әрекеті (әрекетсіздігі) жасалған кезден бастап он жұмыс күні ішінде берілуі мүмкін.

3. Арыз сотқа осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген соттылық қағидалары бойынша беріледі.

4. Арызға активтің меншік иесі болып табылатын тұлғаның құқығы бұзылғанын куәландыратын дәлелдемелер қоса тіркелуге тиіс.

301-2-бап. Арызды қарау

1. Осы Кодекстің 301-1-бабында белгіленген мерзімдерде келіп түскен арыз жиырма жұмыс күні ішінде қаралуға тиіс.

2. Арызды сот арыз берушінің және активтерді қайтару жөніндегі уәкілетті орган өкілінің қатысуымен қарайды.

Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған аталған тұлғалардың сотқа келмеуі істі қарауға және шешуге кедергі болмайды.

301-3-бап. Соттың арыз бойынша шешімі және оның орындалуы

1. Соттың шешімі осы Кодекстің 228-бабының талаптарына сәйкес шығарылады.

2. Соттың шешіміне шешімнің көшірмесі табыс етілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде апелляциялық шағым берілуі, апелляциялық өтінішхат келтірілуі мүмкін.

4-КІШІ БӨЛІМ. ЕРЕКШЕ ІС ЖҮРГІЗУ

31-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

302-бап. Сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істер

1. Сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істерге:

1) заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы;

2) бала асырап алу туралы арыздар бойынша;

3) азаматты хабарсыз кетті деп тану туралы және азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы;

4) азаматтың әрекет қабілетін шектеу туралы, азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы, он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанды өз табысына өз бетінше билік ету құқығын шектеу туралы немесе одан айыру туралы;

5) кәмелетке толмағанды әрекетке толық қабілетті деп жариялау (эмансипация) туралы;

6) кәмелетке толмағандарды арнаулы білім беру ұйымдарына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберу туралы;

7) психикалық, мінез-құлықтық, оның ішінде психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы;

8) азаматты туберкулезден мәжбүрлеп емдеуге жіберу туралы;

9) қаржы ұйымдарын, және банк конгломератына бас ұйым ретінде кiретiн және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы;

10) астық қабылдау кәсіпорнын уақытша басқаруды енгізу, мерзімінен бұрын аяқтау және оның мерзімін ұзарту туралы;

11) Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру, сот арқылы банкроттығы, сондай-ақ дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың берешегін қайта құрылымдау, олардың оңалтылуы, банкроттығы, оларды банкроттық рәсімін қозғамай тарату туралы;

12) жылжымалы затты иесіз деп тану және жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы;

13) азаматтық хал актілері жазбаларының дұрыс еместігін анықтау туралы;

14) нотариаттық әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға берілген шағымдар бойынша;

15) бағалы қағаздарды көрсетуші тұлғаның жоғалған бағалы қағаздар және ордерлік бағалы қағаздар (шақырту ісін жүргізу) бойынша құқықтарын қалпына келтіру туралы;

16) Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремизмді немесе террористік әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік деп тану туралы, оның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы;

17) интернет-казиноны, Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келетін ақпаратты қамтитын шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өнімін заңсыз деп тану туралы;

18) шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберу туралы арыздар бойынша;

19) жоғалған сот немесе атқарушылық іс жүргізуді қалпына келтіру туралы істер жатады.

2. Заңда ерекше іс жүргізу тәртібімен басқа да істерді қарау көзделуі мүмкін.

Ескерту. 302-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 290-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.01.2021 № 409-VI (01.01.2022 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 179-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

303-бап. Істі соттың талқылауына дайындау

Судья осы Кодекстің 165-бабында көзделген тәртіппен осы Кодекстің 31-тарауында белгіленген ерекшеліктерімен қоса сот арызды іс жүргізуіне қабылдап алған күннен бастап он жұмыс күні ішінде істі соттың талқылауына дайындауды жүргізеді. Бұл мерзімді ұзартуға жол берілмейді.

304-бап. Ерекше жүргізілетін істерді қарау тәртібі

1. Ерекше жүргізілетін істерді осы Кодекстің 31–49-тарауларында белгіленген ерекшеліктерімен қоса талап қою ісін жүргізу қағидалары бойынша соттар қарайды. Ерекше жүргізілетін істерді сот арыз берушінің және мүдделі тұлғалардың қатысуымен қарайды.

2. Егер арыз берген немесе істі ерекше іс жүргізіп қарау кезінде соттың ведомстволығына құқығы туралы даудың бар екендігі туралы белгілі болса, сот арызды қараусыз қалдыру туралы ұйғарым шығарады, онымен тараптар мен мүдделі тұлғаларға олардың талап қою ісін жүргізу тәртібімен сотқа жүгіну құқығы түсіндіріледі.

32-тарау. ЗАҢДЫҚ МАҢЫЗЫ БАР ФАКТІЛЕРДІ АНЫҚТАУ

305-бап. Заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы істер

1. Сот азаматтардың немесе заңды тұлғалардың жеке не мүліктік құқықтарының туындауына, өзгеруіне немесе тоқтатылуына байланысты болатын фактілерді анықтайды.

2. Сот мынадай фактілерді:

1) адамдардың туыстық қатынастарын;

2) адамның біреудің асырауында болуын;

3) тууды, бала асырап алуды, некеге тұруды, ажырасуды және қайтыс болуды тіркеуді;

4) әке болуды тануды;

5) құқық белгілейтін құжаттардың (әскери құжаттарды, паспортты, жеке куәлікті және азаматтық хал актілерін жазу органдары беретін куәліктерді қоспағанда) құжатта көрсетілген аты, әкесінің аты немесе тегі осы адамның паспорты немесе жеке куәлігі немесе туу туралы куәлігі бойынша атына, әкесінің атына немесе тегіне сәйкес келмейтін адамға тиесілі екендігін;

6) егер арыз берушіде мүліктің тиесілігі туралы құқық белгілейтін құжат бар болып, бірақ ол жоғалған болса және көрсетілген факт соттан тыс тәртіппен анықтала алмайтын болса, жылжымайтын мүлік объектілерін иеленуді, пайдалануды және (немесе) оларға билік етуді растайтын құжаттардың болуын;

7) егер жазатайым жағдайды өзгеше тәртіппен растау мүмкін болмаса, жазатайым жағдайды;

8) азаматтық хал актілерін жазу органдары қайтыс болуды тіркеуден бас тартқан жағдайда, адамның белгілі бір уақытта белгілі бір мән-жайларда қайтыс болуын;

9) егер нотариаттық әрекет жасайтын тұлға мұрагерлік мүлікті иелену үшін күшіне ену фактісін растауға қажетті тиісті құжаттардың болмауына немесе жеткіліксіздігіне байланысты мұраға құқық туралы куәлікті арыз берушіге бере алмаса, мұрагерлікті қабылдау және мұрагерліктің ашылу орнын анықтау туралы істерді қарайды.

3. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасында басқа заңдық маңызы бар фактілерді анықтаудың өзгеше тәртібі көзделмесе, оларды сот анықтайды.

306-бап. Заңдық маңызы бар фактілерді анықтауға қажетті шарттар

Сот арыз берушінің заңдық маңызы бар фактілерді куәландыратын тиісті құжаттарды өзге тәртіппен алуы мүмкін болмаған кезде не жоғалған құжаттарды қалпына келтіруі мүмкін болмаған кезде ғана осы фактілерді анықтайды.

307-бап. Арыз беру

Жылжымайтын мүліктің орналасқан жері бойынша сотқа берілетін заңдық маңызы бар фактіні анықтау туралы істер бойынша арыз жылжымайтын мүлік объектілерін иеленуді, пайдалануды және (немесе) оларға билік етуді растайтын құжаттардың болу фактісін қоспағанда, арыз берушінің тұрғылықты жері бойынша сотқа беріледі.

308-бап. Арыздың мазмұны

Арызда арыз берушінің осы фактіні қандай мақсатпен анықтауы қажет екендігі көрсетілуге тиіс, сондай-ақ арыз берушінің тиісті құжаттарды алуы мүмкін еместігін не жоғалған құжаттарды қалпына келтіруі мүмкін еместігін растайтын дәлелдемелер келтірілуге тиіс.

309-бап. Соттың арыз бойынша шешімі

Заңдық маңызы бар фактіні анықтау туралы соттың шешімі, егер мұндай құқық осы органдар беретін құжаттарды ауыстырмай, тіркелуге жататын болса, тиісті құқықты мемлекеттік тіркеуге және тиісті құжаттарды беруге негіз болып табылады.

33-тарау. БАЛА АСЫРАП АЛУ ТУРАЛЫ АРЫЗДАР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

310-бап. Арыз беру

Кәмелетке толмаған баланы асырап алу (бұдан әрi – асырап алу) туралы арызды бала асырап алуға тілек білдірген азаматтар баланың тұрғылықты жерi (тұратын жері) бойынша сотқа осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген соттылық қағидалары бойынша бередi.

311-бап. Арыздың мазмұны

Бала асырап алу туралы арызда:

1) бала асырап алушылардың (асырап алушының) тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса), олардың тұрғылықты жері;

2) асырап алынатын баланың тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса) және туған күні, оның тұрғылықты жері (орналасқан жерi), асырап алынатын баланың ата-аналары, аға-інілері мен апа-қарындастарының бар-жоғы туралы мәліметтер;

3) бала асырап алушылардың (асырап алушының) бала асырап алу туралы өтінішін негіздейтін мән-жайлар және осы мән-жайларды растайтын дәлелдемелер;

4) бала асырап алушылар (асырап алушы) баланың туу туралы акт жазбасына тиісті өзгерістер енгізуге тілек білдірген кезде, асырап алынатын баланың тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса), оның туған күнін, асырап алынатын баланың туған жерін өзгерту туралы, баланың туу туралы акт жазбасына бала асырап алушыларды (асырап алушыны) ата-аналар (ата-ана) ретінде жазу туралы өтініш көрсетілуге тиіс.

312-бап. Бала асырап алу туралы арызға қоса берілетін құжаттар

Асырап алу туралы арызға:

1) некеде тұрған адамдардың (адамның) баланы асырап алуы кезінде – бала асырап алушылардың (асырап алушының) неке туралы куәлігінің көшірмесі;

2) баланы ерлі-зайыптылардың біреуі асырап алған кезде – екінші жұбайының келісімі немесе ерлі-зайыптылардың отбасылық қарым-қатынастарын тоқтатқанын растайтын құжат қоса берілуге тиіс. Арызға тиісті құжатты қоса беру мүмкін болмаған кезде арызда осы фактілерді растайтын дәлелдемелер көрсетілуге тиіс;

3) бала асырап алушылардың (асырап алушының) денсаулық жағдайы туралы медициналық қорытынды;

4) атқаратын лауазымы және жалақысы туралы жұмыс орнынан анықтама не табысы туралы өзге құжат;

5) тұрғын үй-жайды пайдалану құқығын немесе тұрғын үй-жайға меншік құқығын растайтын құжат;

6) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де құжаттар қоса берілуге тиіс.

313-бап. Істі сот талқылауына дайындау

1. Судья істі сот талқылауына дайындау кезінде асырап алынатын баланың тұрғылықты немесе тұрған жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарды бала асырап алудың негізділігі туралы және баланың мүдделеріне сәйкестігі туралы комиссия қорытындысының негізінде асырап алуға беру туралы рұқсатты сотқа беруді міндеттейді.

2. Қорғаншылық және қамқоршылық органдарының қорытындысына:

1) асырап алынатын баланың тұрғылықты жері немесе тұратын жері бойынша не бала асырап алушылардың (асырап алушының) тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган жасаған бала асырап алушылардың (асырап алушының) тұрмыс жағдайларын тексеру актісі;

2) асырап алынатын баланың туу туралы куәлігі;

3) асырап алынатын баланың денсаулық жағдайы, дене бітімінің және ақыл-ойының дамуы туралы медициналық қорытынды;

4) он жасқа толған асырап алынатын баланың асырап алуға, сондай-ақ оның атының, әкесінің атының, тегінің өзгеруі мүмкіндігіне және асырап алушыларды (асырап алушыны) оның ата-анасы ретінде жазуға келісімі (егер мұндай келісім Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес талап етілмейтін жағдайларды қоспағанда);

5) "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда, он алты жасқа толмаған ата-аналардың баласын асырап алуға келісімі, сондай-ақ олардың заңды өкілдерінің келісімі, ал заңды өкілдері болмаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның келісімі;

6) баланың қорғаншысының немесе қамқоршысының, патронат тәрбиешінің немесе ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған бала тұратын білім беру, медициналық және басқа да ұйымдар басшысының баланы асырап алуға келісімі;

7) Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер баланы асырап алу кезінде балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органда орталықтандырылған есепте тұру фактісін растайтын құжат, сондай-ақ балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органның осы баланы бірінші кезекте асырап алуға олардың азаматтығы мен тұрғылықты жеріне қарамастан, туысқандарының не Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтарын іске асырғанын растайтын құжаттар қоса берілуге тиіс.

3. Сот қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардан бастапқы, өңірлік, орталықтандырылған есепте тұрған, жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы ақпаратты жазбаша сұрау салу негізінде сұратып алады.

4. Сот қажет болған кезде өзге құжаттарды да талап ете алады.

314-бап. Арыздарды қарау

Бала асырап алу туралы істерді сот бала асырап алушылардың өздерінің (бала асырап алушының), қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілдерінің міндетті түрде қатысуымен қарайды.

Қажет болған жағдайларда сот асырап алынатын баланың ата-аналарын (ата-анасын) немесе өзге де заңды өкілдерін, оның туысқандарын және басқа да мүдделі тұлғаларды, сондай-ақ он жасқа толған баланың өзін іске қатысуға тарта алады.

Сот баланы асырап алу туралы істерді жабық сот отырысында қарайды.

Ескерту. 314-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

315-бап. Соттың арыз бойынша шешімі

Бала асырап алу туралы арызды қарап, сот арызды қанағаттандыру не оны қанағаттандырудан толық бас тарту немесе бала асырап алушылардың (асырап алушының) өздерін баланың ата-аналары (ата-анасы) ретінде оның тууы туралы акт жазбасына жазу туралы, сондай-ақ баланың туған күнін және туған жерін өзгерту туралы өтінішін қанағаттандыру бөлігінде бас тарту туралы шешім шығарады.

Бала асырап алу туралы арыз қанағаттандырылған кезде бала асырап алушылардың (асырап алушының) және асырап алынған баланың өзара құқықтары мен мiндеттерi сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап туындайды.

Сот шешімінен үзінді көшірме сот шешімі шығарылған жердегі азаматтық хал актiлерiн мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органға, сондай-ақ сот шешімі шығарылған жердегі қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға шешім заңды күшіне енген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жiберiледi.

Ескерту. 315-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

316-бап. Бала асырап алудың күшін жою

Бала асырап алудың күшін жою туралы істерді қарау және шешу талап қою ісін жүргізу қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

34-тарау. АЗАМАТТЫ ХАБАРСЫЗ КЕТТІ ДЕП ТАНУ НЕМЕСЕ ҚАЙТЫС БОЛДЫ
ДЕП ЖАРИЯЛАУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

317-бап. Арыз беру

1. Азаматты хабарсыз кетті деп тану туралы немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы арыз оны берушінің тұрғылықты жері бойынша не хабарсыз кеткен азаматтың соңғы мәлім болған тұрғылықты жері бойынша сотқа беріледі.

2. Азаматты хабарсыз кетті деп тану немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы іс оның отбасы мүшелерінің, прокурордың, қоғамдық бірлестіктердің, қорғаншылық және қамқоршылық органы мен басқа да мүдделі тұлғалардың арызы бойынша басталуы мүмкін.

318-бап. Арыздың мазмұны

Арызда оны берушіге азаматты хабарсыз кетті деп тану немесе оны қайтыс болды деп жариялау қандай мақсат үшін қажет екендігі көрсетілуге тиіс, сондай-ақ азаматтың хабарсыз кетуін растайтын мән-жайлар не хабарсыз кеткен адамның қаза табу қаупін төндірген немесе оны белгілі бір жазатайым жағдайдан қайтыс болды деп жорамалдауға негіз болатын мән-жайлар жазылуға тиіс. Әскери қызметшілерге немесе соғыс қимылдарына байланысты хабарсыз кеткен өзге де азаматтарға қатысты арызда соғыс қимылдарының аяқталған күні көрсетіледі.

319-бап. Істі сот талқылауына дайындау

1. Судья істі сот талқылауына дайындау кезінде қандай адамдардың жоқ адам туралы мәлімет бере алатынын анықтайды, сондай-ақ жоқ адам туралы соңғы мәлім болған тұрғылықты жері және жұмыс орны бойынша тиісті ұйымдардан, ішкі істер органдарынан, әскери бөлімдерден ол туралы бар мәліметтерді сұратады.

2. Судья істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда арыз берушінің өзінің есебінен бұқаралық ақпарат құралдарында (аудандық, облыстық, республикалық деңгейдегі, Интернет желісінде, телевидениеде) азаматты хабарсыз кетті деп тану немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы іс қозғалғаны туралы жарияланым беруге міндеттейді.

Жарияланым сот белгілеген мерзімде жүргізіледі және:

1) азаматты хабарсыз кетті деп тану немесе қайтыс болды деп жариялау туралы арыз келіп түскен соттың атауын;

2) арыз берушінің атауын және оның тұрғылықты жерін (егер арыз заңды тұлғадан келіп түссе, орналасқан жерін);

3) жоғалып кеткен адамның тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса), туған жері мен соңғы жұмыс орнын;

4) азаматтың жүрген жері туралы мәліметтері бар адамдарға жарияланым берілген күннен бастап үш ай мерзімде сотқа бұл туралы хабарлауды ұсынуды қамтуға тиіс.

3. Арыз беруші бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланым туралы растауды орналастырылған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей сотқа ұсынуға міндетті. Жарияланым туралы растауды ұсынбау арызды қараусыз қалдыруға әкеп соғады.

Судья қамқоршылық немесе қорғаншылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға жоғалып кеткен азаматтың мүлкін күзету және басқару үшін қорғаншы тағайындауды ұсына алады.

320-бап. Прокурордың қатысу міндеттілігі

Ескерту. 320-бап алып тасталды - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

321-бап. Сот шешімінің салдары

1. Азаматты хабарсыз кетті деп таныған сот шешімі қамқоршылық немесе қорғаншылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның хабарсыз кеткен азаматтың мүлкіне оның орналасқан жері бойынша қорғаншы тағайындауына негіз болып табылады.

2. Азаматты қайтыс болды деп жариялаған сот шешімі азаматтық хал актілерін жазу органының адамның қайтыс болуы туралы жазбаны азаматтық хал актілерін тіркеу кітабына енгізуі үшін негіз болып табылады.

Қайтыс болды деп жарияланған азаматтың мүлкіне қатысты мұра сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап ашық деп есептеледі.

322-бап. Сот шешімімен хабарсыз кетті деп танылған немесе қайтыс болды деп жарияланған азаматтың келу немесе жүрген жерін анықтау салдары

1. Сот шешімімен хабарсыз кетті деп танылған немесе қайтыс болды деп жарияланған азамат келген немесе оның жүрген жері анықталған жағдайда бірінші сатыдағы сот жаңа шешіммен өзінің бұрын шығарған шешімінің күшін жояды. Бұл шешім хабарсыз кетті деп танылған азаматтың мүлкіне қорғаншылықты тоқтату және қайтыс болды деп жарияланған адамның қайтыс болуы туралы азаматтық хал актілерін тіркеу кітабындағы жазбаны жою үшін негіз болып табылады.

2. Азаматты хабарсыз кетті деп тану туралы немесе оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімінің күшін жою көрсетілген адамдардың мүліктік құқықтарын қалпына келтіру үшін негіз болып табылады.

35-тарау. АЗАМАТТЫҢ ӘРЕКЕТКЕ ҚАБІЛЕТІН ШЕКТЕУ ТУРАЛЫ, АЗАМАТТЫ ӘРЕКЕТКЕ ҚАБІЛЕТСІЗ ДЕП ТАНУ ТУРАЛЫ, ОН ТӨРТТЕН ОН СЕГІЗ ЖАСҚА ДЕЙІНГІ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДЫ ӨЗ ТАБЫСЫНА ӨЗ БЕТІНШЕ БИЛІК ЕТУ ҚҰҚЫҒЫН ШЕКТЕУ ТУРАЛЫ НЕМЕСЕ ОДАН АЙЫРУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

323-бап. Арыз беру

1. Азаматты құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге немесе есірткі, психотроптық заттарға, сол тектестерге салыну салдарынан әрекетке қабілетін шектеулі деп тану туралы іс онымен бірге тұратынына не тұрмайтынына қарамастан, оның отбасы мүшелерінің, жақын туыстарының, прокурордың, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның арызы бойынша қозғалуы мүмкін.

2. Психикалық науқастану немесе психиканың бұзылуы, ақылының кемістігі немесе психикасының өзге де сырқатты хал-жайы салдарынан азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы іс сотта онымен бірге тұратынына не тұрмайтынына қарамастан, отбасы мүшелерінің, жақын туыстарының, прокурордың, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, психиатриялық (психоневрологиялық) емдеу мекемесінің арызы бойынша қозғалуы мүмкін.

3. Он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанды өз табысына өз бетінше билік ету құқығын шектеу туралы немесе одан айыру туралы іс ата-аналарының, бала асырап алушылардың, қорғаншысының не қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның немесе прокурордың арызы негізінде қозғалуы мүмкін.

4. Азаматты әрекетке қабілеті шектеулі, әрекетке қабілетсіз деп тану туралы немесе он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанды өз табысына өз бетінше билік ету құқығынан айыру туралы іс қорғаншы белгілеу (тағайындау) жолымен әрекет қабілеті шектеулі, әрекетке қабілетсіз адамның да, осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көрсетілген адамдардың да мүдделерін қорғау мақсатында қозғалады.

5. Азаматты әрекетке қабілеті шектеулі, әрекетке қабілетсіз деп тану туралы немесе он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанды өз табысына өз бетінше билік ету құқығынан айыру туралы арыз – осы адамның тұрғылықты жері бойынша, ал егер адам психиатриялық (психоневрологиялық) емдеу мекемесіне жатқызылса, онда сол мекеменің орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.

Ескерту. 323-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 02.07.2020 № 356-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

324-бап. Арыздың мазмұны

1. Азаматты әрекетке қабілеті шектеулі деп тану туралы арызда құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге немесе есірткі, психотроптық заттарға, сол тектестерге салынған адамның өз отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшырататынын куәландыратын мән-жайлар жазылуға тиіс.

2. Азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы арызда өз әрекеттерінің нақты сипаты мен маңызын түсінбеуі немесе не істегенін білмеуі салдарынан оның психикалық ауруы немесе психикасының бұзылуы, ақылының кемістігі немесе психикасының өзге де сырқатты хал-жайы болуын куәландыратын мән-жайлар жазылуға тиіс.

3. Он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанның өз жалақысына, стипендиясына немесе өзге де табысына өз бетінше билік ету құқығын шектеу немесе одан айыру туралы арызда кәмелетке толмағанның өз жалақысына, стипендиясына немесе өзге де табысына анық ақылға сыйымсыз билік ететіні туралы куәландыратын мән-жайлар жазылуға тиіс.

Ескерту. 324-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 02.07.2020 № 356-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

325-бап. Істі сот талқылауына дайындау

1. Судья істі сот талқылауына дайындау кезінде қозғалған іс бойынша азаматтың мүдделерін білдіру және қорғау үшін ресми өкіл-адвокат тағайындайды.

Ресми өкіл-адвокат заңды өкілдің өкілеттіктерін иеленеді. Мұндай адвокаттың заң көмегі заңға сәйкес бюджет қаражаты есебінен тегін көрсетіледі.

2. Азаматтың психикалық ауруы немесе психикасының бұзылуы, ақылының кемістігі немесе психикасының өзге де сырқатты хал-жайы туралы жеткілікті деректер болған кезде сот оның психикалық жай-күйін анықтау үшін сот-психиатриялық сараптама тағайындайды.

Өзін әрекетке қабілетсіз деп тану туралы өзіне қатысты іс қозғалған адам сараптамадан өтуден анық жалтарған кезде сот психиатрдың қатысуымен сот отырысында азаматты сот-психиатриялық сараптамаға мәжбүрлеп жіберу туралы ұйғарым шығара алады.

3. Осы баптың екінші бөлігінде көзделген жағдайларда сот сараптамасын тағайындаған орган (адам) сот сараптамасын жүргізу үшін медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастырылған адамның орналасқан жері туралы оның отбасының кәмелетке толған мүшелерінің бірін, басқа да туыстарын немесе жақын адамдарын, ал олар болмаған кезде аталған адамның тұрғылықты жері бойынша ішкі істер органын жиырма төрт сағат ішінде хабардар етуге міндетті.

Ескерту. 325-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.02.2017 № 45-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

326-бап. Арызды қарау

1. Азаматты әрекетке қабілеті шектеулі, әрекетке қабілетсіз деп тану туралы, он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адамның өз жалақысына, стипендиясына немесе өзге де кірістеріне өз бетінше билік ету құқығын шектеу туралы немесе одан айыру туралы арызды сот азаматтың өзінің, арыз берушінің, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің қатысуымен қарайды.

Әрекетке қабілетсіз деп тану туралы өзіне қатысты іс қаралатын азамат, егер оның сот отырысына қатысуы оның өмірі немесе денсаулығы үшін не айналасындағылардың өмірі немесе денсаулығы үшін қауіп төндірмесе, сот отырысына шақырылуға тиіс. Адам өз ұстанымын өзі не өкілдері арқылы баяндауға құқылы.

Егер адамды әрекетке қабілетсіз деп тану туралы іс бойынша сот отырысына азаматтың өзінің қатысуы оның өмірі немесе денсаулығы үшін не айналасындағылардың өмірі немесе денсаулығы үшін қауіп төндірсе, іс оның тұратын жері бойынша сотта қаралады. Іс стационарлық жағдайларда психиатриялық көмек көрсететін медициналық ұйымда немесе психикасының бұзылуынан зардап шегетін адамдар үшін әлеуметтік қызмет көрсететін стационарлық мекемеде азаматтың өзінің қатысуымен қаралуы мүмкін.

2. Көрсетілген санаттағы істерді қарау кезінде арыз беруші сот шығындарын төлеуден босатылады. Сот арыз берген адамның азаматтың әрекет қабілетін көрінеу негізсіз шектеу немесе одан айыру мақсаттарында теріс пиғылды әрекет жасағанын анықтап, одан істі қарауға байланысты барлық сот шығындарын өндіріп алады.

Ескерту. 326-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

327-бап. Арыз бойынша соттың шешімі

1. Егер азаматты әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тануға, он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанды өзінің жалақысына, стипендиясына немесе өзге де табыстарына өз бетінше билік ету құқығын шектеу немесе одан айыру туралы негіздердің болмау фактісін анықтаса, сот арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы шешім шығарады.

2. Азаматтың әрекетке қабілетін шектеу туралы, сондай-ақ он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанның өз еңбекақысына, стипендиясына немесе өзге де табыстарына өз бетінше иелік ету құқығын шектеу немесе одан айыру туралы сот шешімі қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқоршы тағайындауы үшін негіз болып табылады.

3. Азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы сот шешімі қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қорғаншы тағайындауы үшін негіз болып табылады.

4. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз азаматқа қорғаншы немесе қамқоршы тағайындалғаны туралы он күн мерзімде сотқа хабарлауға міндетті.

5. Әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі деп танылған азамат осы Кодексте көзделген тәртіппен сот шешіміне шағым жасауға құқылы.

328-бап. Азаматты әрекетке қабілетті деп тану

1. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 22-бабының екінші тармағында, 27-бабының екінші тармағында көзделген жағдайларда сот азаматтың өзінің, оның отбасы мүшесінің, жақын туысының, қамқоршының, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, психиатриялық диспансердің арызы бойынша азаматтың әрекет қабілетін шектеудің күшін жою туралы, он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанның өз жалақысына, стипендиясына немесе өзге де табыстарына өз бетінше билік ету құқығын шектеудің күшін жою немесе одан айырудың күшін жою туралы шешім шығарады. Сот шешімінің негізінде оған белгіленген қамқоршылық күшін жояды.

2. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 26-бабының үшінші тармағында көзделген жағдайларда сот қорғаншының, психиатриялық емдеу мекемесінің, отбасы мүшесінің, жақын туысының, прокурордың, психиатриялық (психоневрологиялық) мекеменің, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның арызы бойынша сот-психиатриялық сараптаманың тиісті қорытындысы негізінде сауыққан немесе денсаулығы едәуір жақсарған адамды әрекетке қабілетті деп тану туралы шешім шығарады. Сот шешімінің негізінде азаматқа белгіленген қорғаншылық күшін жояды.

36-тарау. КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДЫ ТОЛЫҒЫМЕН ӘРЕКЕТКЕ ҚАБІЛЕТТІ
(ЭМАНСИПАЦИЯ) ДЕП ЖАРИЯЛАУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

329-бап. Кәмелетке толмағанды толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау туралы арыз беру

1. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 22-1-бабында көзделген жағдайда он алты жасқа толған, кәмелетке толмаған бала өзін толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау туралы арызбен өзінің тұрғылықты жері бойынша сотқа жүгіне алады.

2. Кәмелетке толмағанды толық әрекетке қабілетті деп жариялау туралы арызды сот ата-аналарының (ата-анасының біреуінің), баланы асырап алушылардың немесе қамқоршысының кәмелетке толмағанды әрекетке толығымен қабілетті деп жариялауға келісімі болмаған кезде қабылдайды.

330-бап. Кәмелетке толмаған адамды толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау туралы арызды қарау

Кәмелетке толмаған адамды толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау туралы арызды сот арыз берушінің, ата-анасының (ата-анасының біреуінің), бала асырап алушылардың (бала асырап алушының), қамқоршының, сондай-ақ қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің қатысуымен қарайды.

Судья істі сот талқылауына дайындау кезінде, қозғалған іс бойынша процесте ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмаған адамның мүдделерін білдіруі және қорғауы үшін ресми өкіл – адвокатты тағайындау туралы мәселені шешеді.

Ресми өкіл – адвокат заңды өкілдің өкілеттіктеріне ие болады.

Ескерту. 330-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

331-бап. Кәмелетке толмағанды толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау туралы арыз бойынша сот шешімі

1. Сот кәмелетке толмағанды толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау туралы арызды мәні бойынша қарап, арыз берушіні қанағаттандыратын немесе қанағаттандырудан бас тартатын шешім қабылдайды.

2. Арыз қанағаттандырылған кезде он алты жасқа толған, кәмелетке толмаған бала эмансипация туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап толығымен әрекетке қабілетті (эмансипацияланған) деп жарияланады.

37-тарау. КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН АРНАУЛЫ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНА НЕМЕСЕ ЕРЕКШЕ РЕЖИМДЕ ҰСТАЙТЫН ҰЙЫМҒА ЖІБЕРУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

332-бап. Кәмелетке толмағанды девиантты мінез-құлықты балаларға арналған арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға орналастыру

1. Кәмелетке толмаған адамды арнаулы білім беру ұйымына орналастыру туралы арызды қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган не ішкі істер органы, ал ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына ішкі істер органы баланың тұрғылықты жері (орналасқан жері) бойынша кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа береді.

2. Кәмелетке толмаған адамды арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына орналастыру туралы арызда мән-жайлар жазылуға және арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына жіберу үшін заңда көзделген негіздердің бар-жоғы туралы және кәмелетке толмағанның оны көрсетілген білім беру ұйымында ұстауға және оқытуға кедергі келтіретін ауруының жоқ екендігі туралы куәландыратын құжаттар, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияның қаулысы ұсынылуға тиіс.

333-бап. Кәмелетке толмағанды девиантты мінез-құлықты балаларға арналған арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға орналастыру туралы арызды қарау

1. Сотқа кәмелетке толмаған адам, оның заңды өкілдері, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның өкілдері, сондай-ақ соттың қалауы бойынша өзге де адамдар шақырылады.

Судья істі сот талқылауына дайындау кезінде, қозғалған іс бойынша процесте ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмаған адамның мүдделерін білдіруі және қорғауы үшін ресми өкіл – адвокатты тағайындайды.

Ресми өкіл – адвокат заңды өкілдің өкілеттіктеріне ие болады.

2. Кәмелетке толмаған адамды арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына орналастыру туралы арызды қарауға прокурордың қатысуы міндетті болып табылады.

3. Арыз беруші кәмелетке толмаған адамды арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына орналастыру туралы істі қарауға байланысты сот шығындарын төлеуден босатылады.

Ескерту. 333-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

334-бап. Кәмелетке толмағанды девиантты мінез-құлықты балаларға арналған арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға орналастыру туралы арыз бойынша сот шешімі

1. Сот кәмелетке толмаған адамды арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына орналастыру туралы арызды мәні бойынша қарап, шешім шығарады, онда арыз қабылданбайды не қанағаттандырылады.

2. Арызды қанағаттандыру туралы шешім кәмелетке толмаған адамды арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына орналастыру үшін негіз болып табылады.

3. Кәмелетке толмаған адамның арнаулы білім беру ұйымында немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымында болу мерзімі шешім заңды күшіне енген күннен бастап есептеледі.

38-тарау. АЗАМАТТЫ ПСИХИАТРИЯЛЫҚ СТАЦИОНАРҒА МӘЖБҮРЛЕП ЖАТҚЫЗУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

Ескерту. 38-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

335-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арыз беру

1. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арызды оның келісімінсіз психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның өкілі психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйым орналасқан жердегі сотқа береді.

2. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды мәжбүрлеп емдеуге жатқызу үшін заңда көзделген негіздер көрсетілуге тиіс арызға адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына емдеуге жатқызудың негізділігі және оны емдеу туралы шешім қабылдаған, психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның психиатр-дәрігерлер комиссиясының уәжді қорытындысы қоса беріледі.

Ескерту. 335-бап жаңа редакцияда – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

336-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арыз беру мерзімі

1. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арыз адам психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына орналастырылған кезден бастап жетпіс екі сағаттан кешіктірілмей сотқа беріледі.

Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды сот шешім шығарғанға дейін психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызуға тек "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 137-бабы 1-тармағының 3) және 4) тармақшаларында көзделген салдарға жол бермеу мақсатында ғана жол беріледі.

Сот шешімінсіз мәжбүрлеп емдеуге жатқызудың әрбір жағдайы бойынша психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның әкімшілігі адам психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына орналастырылған кезден бастап қырық сегіз сағат ішінде прокурорға жазбаша хабарлама жібереді.

2. Іс қозғай отырып, судья бір мезгілде психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамның психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарында болуын арызды сотта қарау үшін қажетті мерзімге ұзартады.

Ескерту. 336-бап жаңа редакцияда – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

337-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арызды қарау

Ескерту. 337-баптың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арызды судья іс қозғалған күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды. Сот отырысы соттың немесе адам емдеуге жатқызылған психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның үй-жайында өткізіледі. Егер психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның өкілінен алынған мәліметтер бойынша адамның психикалық жай-күйі психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның үй-жайында өткізілетін сот отырысына өзінің қатысуына мүмкіндік берсе, осы адамның өзін мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы іс бойынша сот отырысына өзінің қатысуына құқығы бар.

1-1. Судья істі сот талқылауына дайындау кезінде, қозғалған іс бойынша процесте азаматтың мүдделерін білдіруі және қорғауы үшін ресми өкіл – адвокатты тағайындайды.

Ресми өкіл – адвокат заңды өкілдің өкілеттіктеріне ие болады.

2. Іс азамат емдеуге жатқызылған және істің қозғалуына бастамашы болған психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін медициналық ұйым өкілінің және өзіне қатысты психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы мәселе шешіліп жатқан азамат өкілдерінің, сондай-ақ оның отбасы мүшелерінің және басқа да мүдделі адамдардың қатысуымен қаралады.

Ескерту. 337-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

338-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арыз бойынша сот шешімі

1. Сот арызды мәні бойынша қарап, шешім шығарады, ол бойынша арыз қабылданбайды не қанағаттандырылады.

2. Арызды қанағаттандыру туралы шешім адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына заңда белгіленген мерзімге емдеу және одан әрі ұстау үшін мәжбүрлеп емдеуге жатқызуға негіз болып табылады.

Ескерту. 338-бап жаңа редакцияда – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

339-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту туралы арызды беру және қарау

1. Психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйым мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін алты айдан астамға ұзарту туралы арызды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйым орналасқан жердегі сотқа береді.

2. Мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту туралы арызға психиатр-дәрігерлер комиссиясы Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасында белгіленген тәртіппен шығарған мәжбүрлеп емдеуге жатқызу және емдеу мерзімін ұзарту қажеттігі туралы қорытынды қоса беріледі.

3. Мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту туралы арыз осы Кодекстің 337-бабында көзделген тәртіппен қаралады.

Ескерту. 339-бап жаңа редакцияда – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

340-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу және емдеу мерзімін ұзарту туралы арыз бойынша сот шешімі

1. Сот арызды мәні бойынша қарап, шешім шығарады, ол бойынша арыз қабылданбайды не қанағаттандырылады.

2. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды мәжбүрлеп емдеуге жатқызу және емдеу мерзімін ұзарту туралы арызды қанағаттандыру жөніндегі сот шешімі мәжбүрлеп емдеуге жатқызу және емдеу мерзімін заңда белгіленген мерзімге ұзартуға негіз болып табылады.

3. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты емес психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды мәжбүрлеп емдеуге жатқызу және емдеу мерзімін ұзарту туралы арызды қабылдамау жөніндегі сот шешімі психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарынан шығаруға негіз болып табылады.

Ескерту. 340-бап жаңа редакцияда – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

39-тарау. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы істер бойынша іс жүргізу

Ескерту. 39-тарау жаңа редакцияда – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

341-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арыз беру

1. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арызды оның келісімінсіз психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымының өкілі осы адамның тұрғылықты жері бойынша медициналық қорытындылары болған кезде ғана науқастың жұбайының (зайыбының), туыстарының, еңбек ұжымдарының, қоғамдық ұйымдардың, ішкі істер, прокуратура органдарының, қорғаншылық және қамқоршылық органының бастамасы бойынша береді.

Тұрақты тұрғылықты жері жоқ, психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы мәселені шешу жағдайында арызды осындай арыз берілген кезде аталған адамның орналасқан жеріндегі ішкі істер органдары береді.

2. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызуға жіберу үшін заңда көзделген негіздер көрсетілуге тиіс арызға психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның психиатр-дәрігерлер комиссиясының оны психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адам деп тану және оған мәжбүрлеу шараларын қолдану қажеттігі туралы уәжді қорытындысы қоса беріледі.

342-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арызды қарау

1. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арызды судья арыз іс жүргізуге қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның орналасқан жері бойынша қарайды.

2. Іс мәжбүрлеп емдеуге жатқызуға жіберілетін, психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамның, істің қозғалуына бастамашы болған денсаулық сақтау және ішкі істер органдары өкілдерінің, психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамның туыстарының, жұбайының (зайыбының), қоғамдық бірлестіктер өкілдерінің қатысуымен қаралады.

Өзіне қатысты психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызуға жіберу туралы іс қозғалған, психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адам сот отырысына келуден жалтарған жағдайда, сот оны ішкі істер органдары арқылы мәжбүрлеп әкелдіреді.

343-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы арыз бойынша сот шешімі

1. Сот арызды мәні бойынша қарап, шешім шығарады, ол бойынша арыз қабылданбайды не қанағаттандырылады.

2. Арызды қанағаттандыру туралы шешім психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды заңда белгіленген мерзімге психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына емдеуге жатқызуға негіз болып табылады.

344-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту туралы арызды беру және қарау

1. Заңда көзделген жағдайларда, психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімі осы ұйымның орналасқан жері бойынша психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйым әкімшілігінің арызы бойынша ұзартылуы мүмкін.

2. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту туралы арызға мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту қажеттігі туралы медициналық қорытынды қоса беріледі.

345-бап. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту туралы арыз бойынша сот шешімі

1. Сот арызды мәні бойынша қарап, шешім шығарады, ол бойынша арыз қабылданбайды не қанағаттандырылады.

2. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту туралы арызды қанағаттандыру жөніндегі сот шешімі мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін заңда белгіленген мерзімге ұзартуға негіз болып табылады.

3. Психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адамды психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту туралы арызды қабылдамау жөніндегі сот шешімі психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарынан шығаруға негіз болып табылады.

40-тарау. ТУБЕРКУЛЕЗБЕН АУЫРАТЫН ЖӘНЕ ЕМДЕЛУДЕН ЖАЛТАРЫП ЖҮРГЕН АЗАМАТТЫ МӘЖБҮРЛЕП ЕМДЕУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

346-бап. Туберкулезбен ауыратын және емделуден жалтарып жүрген азаматты мәжбүрлеп емдеу туралы арыз беру

1. Туберкулезбен ауыратын азаматты оның келісімінсіз мәжбүрлеп емдеу туралы арызды денсаулық сақтау органдарының (ұйымдарының) өкілі осы науқасты медициналық (диспансерлік) қадағалауды жүзеге асыратын туберкулезге қарсы мекеменің орналасқан жері бойынша немесе науқастың тұрғылықты жері бойынша сотқа береді.

2. Туберкулезбен ауыратын азаматты оның келісімінсіз емдеу үшін заңда көзделген негіздер көрсетілуге тиісті арызға денсаулық сақтау ұйымының науқасты туберкулезбен ауырады деп тану туралы қорытындысы, сондай-ақ науқастың дәрігер тағайындаған емнен бас тартуын растайтын құжаттар қоса беріледі.

3. Ішкі істер органдары қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемесінен босатылатын, туберкулезбен ауыратын азаматқа қатысты арызды түзеу мекемесінің әкімшілігі жазалау мерзімі аяқталғанға дейін бір айдан кешіктірмей түзеу мекемесінің орналасқан жері бойынша сотқа береді.

347-бап. Туберкулезбен ауыратын және емделуден жалтарып жүрген азаматты мәжбүрлеп емдеу туралы арызды қарау

1. Туберкулезбен ауыратын және емделуден жалтарып жүрген азаматты мәжбүрлеп емдеу туралы арызды судья арыз соттың іс жүргізуіне қабылданған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде қарайды.

2. Іс мәжбүрлеп емделуге жіберілетін азаматтың қатысуымен сот отырысы залында не осы науқасқа медициналық (диспансерлік) бақылауды жүзеге асыратын туберкулезге қарсы мекеменің орналасқан жері бойынша қаралады.

Туберкулезге қарсы мамандандырылған ұйымның, мәжбүрлеп емдеуге жіберу туралы ұсыныс енгізген денсаулық сақтау ұйымы немесе ішкі істер органдарының қылмыстық-атқару жүйесі өкілінің және прокурордың деректері бойынша адам аурудың таралу қатеріне байланысты айналасындағылар үшін қауіп төндіретін жағдайда, іс адамның қатысуынсыз не бар болған кезде бейнеконференцбайланыс құралдары пайдаланыла отырып қаралуы мүмкін.

3. Іс азаматтың, мәжбүрлеп емдеуге жіберу туралы ұсыну енгізген денсаулық сақтау ұйымы немесе ішкі істер органдарының қылмыстық атқару жүйесі өкілінің қатысуымен қаралады.

Ескерту. 347-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

348-бап. Туберкулезбен ауыратын және емделуден жалтарып жүрген азаматты мәжбүрлеп емдеу туралы арыз бойынша сот шешімі

1. Сот арызды мәні бойынша қарап, шешім шығарады, онда арыз қабылданбайды не қанағаттандырылады.

2. Арызды қанағаттандыру туралы шешім туберкулезбен ауыратын азаматты туберкулезге қарсы мамандандырылған ұйымға заңда белгіленген мерзімге мәжбүрлеп емдеуге жіберу үшін негіз болып табылады.

3. Туберкулезбен ауыратын, қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінен босатылатын, жазаны өтеу кезеңінде толық емделу курсынан өтпеген азаматты мәжбүрлеп емдеу Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексінде белгіленген тәртіппен босатылған жері бойынша мамандандырылған туберкулезге қарсы ұйымдарда жүзеге асырылады.

4. Туберкулезбен ауыратын азаматты мәжбүрлеп емдеуге жіберу туралы сот шешімін орындау атқарушылық іс жүргізу органдарына жүктеледі.

5. Туберкулезбен ауыратын, қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінен босатылатын азаматты жіберу туралы сот шешімін орындауды осы мекемеге хабарлау негізінде ішкі істер органдары жүзеге асырады.

Ескерту. 348-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 18.04.2017 № 58-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

41-тарау. ҚАРЖЫ ҰЙЫМДАРЫН ЖӘНЕ БАНК КОНГЛОМЕРАТЫНА БАС ҰЙЫМ РЕТІНДЕ КIРЕТIН ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ҰЙЫМДАРЫ БОЛЫП ТАБЫЛМАЙТЫН ҰЙЫМДАРДЫ ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

349-бап. Қаржы ұйымдарын және банк конгломератына бас ұйым ретінде кiретiн және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы істерді қарау

Қаржы ұйымдарын және банк конгломератына бас ұйым ретінде кiретiн және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы істерді Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ерекшеліктерімен осы Кодексте көзделген жалпы қағидалар бойынша мамандандырылған ауданаралық экономикалық сот қарайды.

Осы тараудың ережелері Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда банк конгломератына бас ұйым ретінде кiретiн және қаржы ұйымы болып табылмайтын ұйымның қайта құрылымдауды жүргізуіне қолданылады.

350-бап. Қайта құрылымдау туралы арыз беру

1. Қаржы ұйымын қайта құрылымдау туралы арызды қаржы ұйымы мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотқа береді.

2. Қаржы ұйымын қайта құрылымдау үшін заңда көзделген негіз көрсетілуге тиісті қайта құрылымдау туралы арызға:

1) қаржы ұйымы директорлар кеңесінің қайта құрылымдауды жүргізу туралы шешімі;

2) қаржы ұйымының қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органмен қаржы ұйымын қайта құрылымдау мәселелері бойынша жазбаша келісімі;

3) мынадай ақпарат:

қайта құрылымдауды жүргізу тәртібі мен мерзімі;

қайта құрылымданатын активтер мен міндеттемелердің тізбесі;

қайта құрылымдау шеңберінде жүргізілетін іс-шаралар;

активтер мен міндеттемелерді қайта құрылымдаудан алынатын болжамды қаржылық нәтижелер;

қызметте қолданылатын шектеулер қамтылған қаржы ұйымын қайта құрылымдау жоспарының жобасы қоса беріледі.

Ескерту. 350-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2019 № 262-VI Заңымен (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі).

351-бап. Арызды қарау

Сот қаржы ұйымын қайта құрылымдау туралы арызды оны соттың іс жүргізуіне қабылдаған күнінен бастап бес жұмыс күні ішінде қарайды.

352-бап. Арыз бойынша сот шешімі

1. Сот қаржы ұйымын қайта құрылымдау туралы арызды қарап, қаржы ұйымын қайта құрылымдауды жүргізу туралы шешім шығарады, онда:

1) қаржы ұйымының атауы;

2) қайта құрылымдау мерзімі және қайта құрылымдауды жүргізуге, кредиторлар жиналысын шақыруға және өткізуге жауапты қаржы ұйымының лауазымды адамдары белгілене отырып, қаржы ұйымын қайта құрылымдауды жүргізу туралы нұсқау қамтылуға тиіс.

2. Қаржы ұйымын қайта құрылымдауды жүргізу туралы сот шешімі заңды күшіне енген кезден бастап:

1) мыналар:

қайта құрылымдау болжанып отырған мiндеттемелер бойынша талаптарды қанағаттандыру туралы соттардың, төрелiктің бұрын қабылдаған шешiмдерiнің;

міндеттемелері қайта құрылымдалады деп болжанып отырған, қайта құрылымдауды жүргізу туралы сот шешімі күшіне енгенге дейін және қаржы ұйымын қайта құрылымдау кезеңінде мәлімделген қаржы ұйымы кредиторлары талаптарының орындалуы тоқтатыла тұрады;

2) қаржы ұйымының мүлкін өндіріп алуға қолдануға жол берілмейді.

3. Қаржы ұйымын қайта құрылымдауды жүргізу туралы заңды күшіне енген сот шешімінің көшірмесін сот қаржы ұйымына, қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органға және аумағы бойынша тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына жібереді.

Ескерту. 352-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2019 № 262-VI (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 26.06.2020 № 349-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

353-бап. Соттың қайта құрылымдау жоспарын бекітуі

Қаржы ұйымын қайта құрылымдау жоспарын кредиторлар мақұлдағаннан кейін қаржы ұйымы қайта құрылымдау жоспарын соттың бекітуіне ұсынуға міндетті. Қайта құрылымдау жоспарымен бірге қаржы ұйымы сотқа Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен қаржы ұйымы кредиторлары жиналысының қаржы ұйымын қайта құрылымдау жоспарын мақұлдауы туралы хаттамасын ұсынады.

354-бап. Соттың қайта құрылымдауды тоқтату туралы шешімі

1. Соттың қаржы ұйымын қайта құрылымдауды тоқтату туралы шешімі қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органның арызы бойынша мынадай:

1) қайта құрылымдауды жүргізу туралы сот шешімімен көзделген қаржы ұйымын қайта құрылымдау мерзімінің өтіп кетуі;

2) қайта құрылымдау жоспарында көзделген шаралар кешенінің жүзеге асырылуы;

3) қаржы ұйымын қайта құрылымдау:

қаржы ұйымын қайта құрылымдау қаржы ұйымы қызметінің қаржылық нәтижелерін жақсартуға әкеп соқпайтынына жеткілікті негіздердің болуы;

Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен алынған қаржы ұйымы кредиторлары мақұлдауының болмауы;

қайта құрылымдау жоспарында көзделген іс-шаралардың орындалмауы;

қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органның қайта құрылымдау кезеңінде қолданылған нұсқамалары орындалмаған жағдайда, мерзімінен бұрын тоқтатылуы негіздері бойынша қабылданады.

Қайта құрылымдау жоспарында көзделген шаралар кешенiн жүзеге асыру қайта құрылымдалған мiндеттемелер бойынша талаптарды қанағаттандыру туралы соттардың, төрелiктің бұрын қабылдаған шешiмдерi бойынша міндеттемелердiң, оларды орындаудың тоқтатылуына әкеп соғады.

2. Сот қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органның осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген арызын оны соттың іс жүргізуіне қабылдаған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде қарайды.

Ескерту. 354-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2019 № 262-VI Заңымен (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі).

42-тарау. Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру, сот арқылы банкроттығы, сондай-ақ дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың берешегін қайта құрылымдау, олардың оңалтылуы, банкроттығы, оларды банкроттық рәсімін қозғамай тарату туралы іс жүргізу

Ескерту. 42-тарау жаңа редакцияда – ҚР 30.12.2022 № 179-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

355-бап. Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру немесе сот арқылы банкроттығы туралы істерді қарау

Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру немесе сот арқылы банкроттығы туралы істерді сот "Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген ерекшеліктерді ескеріп, осы Кодексте көзделген жалпы қағидалар бойынша қарайды.

355-1-бап. Дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың берешегін қайта құрылымдау, олардың оңалтылуы, банкроттығы, сондай-ақ оларды банкроттық рәсімін қозғамай тарату туралы істерді қарау

Дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың берешегін қайта құрылымдау, олардың оңалтылуы, банкроттығы, сондай-ақ оларды банкроттық рәсімін қозғамай тарату туралы істерді сот "Оңалту және банкроттық туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген ерекшеліктерді ескеріп, осы Кодексте көзделген жалпы қағидалар бойынша қарайды.

43-тарау. ЖЫЛЖЫМАЛЫ ЗАТТЫ ИЕСІЗ ДЕП ТАНУ ЖӘНЕ ЖЫЛЖЫМАЙТЫН МҮЛІККЕ КОММУНАЛДЫҚ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН ТАНУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

356-бап. Арыз беру

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде көзделген жағдайларда жылжымалы затты иесіз деп тану туралы арыз осы затты иеленуге кіріскен жеке тұлғаның тұрғылықты жеріндегі немесе ұйым орналасқан жердегі сотқа беріледі.

2. Жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы арызды коммуналдық мүлікті басқаруға уәкілетті орган сол мүлік орналасқан жердегі сотқа береді.

3. Егер коммуналдық мүлікті басқаруға құқық уәкілеттігі берілген орган жылжымайтын мүлікке құқықты мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органның осы мүлікті есепке алған күнінен бастап бір жыл өткенге дейін арызбен сотқа жүгінсе, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 242-бабының 3-тармағында көрсетілген жағдайды қоспағанда, сот жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы арызды қайтарады.

357-бап. Арыздың мазмұны

1. Жылжымалы затты иесіз деп тану туралы арызда қандай заттың иесіз деп тануға жататындығы көрсетілуге, оның негізгі ерекше белгілері сипатталуға, сондай-ақ меншік иесінің оған меншік құқығын сақтау ниетінсіз тастап кетуі туралы куәландыратын дәлелдемелер және арыз иесінің затты иеленуге кіріскені туралы куәландыратын дәлелдемелер келтірілуге тиіс.

2. Коммуналдық мүлікті басқаруға құқық уәкілеттігі берілген органның жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы арызында қандай мүліктің иесіз деп тануға жататыны, оны кім және қалай анықтағаны және оның иесіз ретінде қай уақытта есепке қойылғаны көрсетілуге, сондай-ақ меншік иесінің оған меншік құқығын сақтау ниетінсіз осы мүлікті тастап кеткені туралы куәландыратын дәлелдемелер келтірілуге тиіс.

358-бап. Істі сот талқылауына дайындау

Істі сот талқылауына дайындау кезінде сот қандай адамдар (меншік иелері), іс жүзіндегі иелері және басқалары мүліктің тиесілігі туралы мәліметтерді бере алатынын анықтайды, қолда бар мәліметтер туралы тиісті ұйымдардан жауап алады, сондай-ақ осы Кодекстің 165-бабында көзделген барлық процестік әрекеттерді жүргізеді.

Сот талқылауына істі дайындау арыз соттың іс жүргізуіне қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады. Бұл мерзімді ұзартуға жол берілмейді.

359-бап. Арызды қарау

Жылжымалы затты иесіз деп тану туралы немесе жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы арызды сот арыз берушінің және іс бойынша барлық мүдделі тұлғалардың қатысуымен қарайды.

360-бап. Арыз бойынша сот шешімі

1. Сот жылжымалы заттың меншік иесінің жоқтығын не меншік иесінің оған меншік құқығын сақтау ниетінсіз тастап кеткенін тани отырып, жылжымалы затты иесіз деп тану туралы және оны иеленген тұлғаның меншігіне беру туралы шешім шығарады.

2. Сот жылжымайтын мүліктің меншік иесінің жоқтығын не оның меншік құқығын сақтау ниетінсіз тастап кеткенін және белгіленген тәртіппен есепке алынғанын тани отырып, жылжымайтын мүлікті иесіз деп тану және коммуналдық меншік құқығын тану туралы шешім шығарады.

44-тарау. АЗАМАТТЫҚ ХАЛ АКТІЛЕРІ ЖАЗБАЛАРЫНЫҢ ДҰРЫС ЕМЕСТІГІН
АНЫҚТАУ ТУРАЛЫ ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

361-бап. Арыз беру

Егер құқық туралы дау болмаған кезде азаматтық хал актілерін жазу органдары жасалған жазбаға түзетулер енгізуден бас тартса, сот азаматтық хал актілеріндегі жазбалардың қателерін анықтау туралы істі қарайды. Азаматтық хал актілеріндегі жазбаның қатесін анықтау туралы арыз арызды берушінің тұрғылықты жері не азаматтық хал актілерін жазу органының орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.

Істі сот талқылауына дайындау арыз соттың іс жүргізуіне қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады. Бұл мерзімді ұзартуға жол берілмейді.

362-бап. Арыздың мазмұны

Арызда азаматтық хал актілеріндегі жазбалардың қателігі неде екендігі, жасалған жазбаны түзетуден немесе өзгертуден қашан және қандай азаматтық хал актілерін жазу органы бас тартқаны көрсетілуге тиіс.

363-бап. Арыз бойынша сот шешімі

Азаматтық хал актілеріндегі жазбалардың қателігін анықтаған сот шешімі азаматтық хал актілерін жазу органдарының мұндай жазбаны түзетуіне немесе өзгертуіне негіз болып табылады.

45-тарау. НОТАРИАТТЫҚ ӘРЕКЕТТЕРГЕ НЕМЕСЕ ОЛАРДЫ ЖАСАУДАН
БАС ТАРТУҒА БЕРІЛЕТІН ШАҒЫМДАР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

364-бап. Шағым беру

1. Жасалған нотариаттық әрекетті немесе нотариаттық әрекет жасаудан бас тартуды дұрыс емес деп санайтын мүдделі тұлға бұл туралы нотариус немесе нотариаттық әрекет жасауға уәкілеттік берілген лауазымды адам тұрған жер бойынша сотқа шағым беруге құқылы.

2. Заңда санамаланған лауазымды адамдардың өсиеттер мен сенімхаттарды дұрыс куәландырмауына немесе оларды куәландырудан бас тартуына шағымдар тиісті аурухана, басқа да стационарлық емдеу-профилактикалық мекеме, халықты әлеуметтік қорғау мекемесі, тиісті халықты әлеуметтік қорғау органы, экспедиция, госпиталь, әскери-оқу мекемесі, әскери бөлім, құрама, мекеме, ұйым, бас бостандығынан айыру орны орналасқан жер бойынша сотқа беріледі.

3. Қазақстан Республикасының туын көтеріп жүзетін теңіз кемесі немесе ішкі сулардағы кеме капитанының өсиетті дұрыс куәландырмауына немесе оны куәландырудан бас тартуына шағымдар кеме тіркелген порт орналасқан жер бойынша сотқа беріледі.

4. Шағым жасалған нотариаттық әрекет туралы немесе нотариаттық әрекет жасаудан бас тарту туралы арыз берушіге белгілі болған күннен бастап есептелетін он күн мерзімде сотқа беріледі.

365-бап. Істі сот талқылауына дайындау

Істі сот талқылауына дайындау кезінде сот жасалған қандай нотариаттық әрекетпен немесе оны жасаудан бас тартумен арыз берушінің келіспейтінін, оның құқықтары мен заңды мүдделерін бұзу неден көрінетінін анықтайды, осы Кодекстің 165-бабында көзделген барлық процестік әрекеттерді жасайды.

Істі сот талқылауына дайындау арыз соттың іс жүргізуіне қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады. Бұл мерзімді ұзартуға жол берілмейді.

366-бап. Шағымды қарау

1. Шағымды сот арыз берушінің, шағым жасалып отырған нотариаттық әрекетті жасаған немесе нотариаттық әрекетті жасаудан бас тартқан нотариустың немесе нотариаттық әрекеттер жасауға уәкілеттік берілген лауазымды адамның қатысуымен қарайды. Алайда олардың келмеуі істі шешу үшін кедергі болмайды.

2. Егер шағым беру кезінде немесе істі қарау кезінде мүдделі тұлғалар арасында жасалған нотариаттық әрекетке негізделген құқық туралы дау белгілі болса, сот арызды қараусыз қалдыру туралы ұйғарым шығарады, онда арыз берушіге және басқа да мүдделі тұлғаларға олардың дауды талап қою ісін жүргізу тәртібімен шешу құқығын түсіндіреді.

367-бап. Шағым бойынша сот шешімі

Арыз берушінің шағымын қанағаттандырған сот шешімі жасалған нотариаттық әрекеттің күшін жояды немесе осындай әрекетті жасауға міндеттейді.

46-тарау. КӨРСЕТУШІГЕ БЕРІЛЕТІН ЖОҒАЛҒАН БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ
ОРДЕРЛІК БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР БОЙЫНША ҚҰҚЫҚТАРДЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ
(ШАҚЫРТУ ІСІН ЖҮРГІЗУ)

368-бап. Арыз беру

1. Көрсетушіге берілетін бағалы қағазды немесе ордерлік бағалы қағазды (бұдан әрі – құжат) жоғалтқан адам заңда көрсетілген жағдайларда сотқа жоғалған құжатты жарамсыз деп тану туралы және ол бойынша құқықтарды қалпына келтіру туралы арыз беруге құқылы. Тиісті түрде сақтамау салдарынан немесе басқа да себептермен құжаттың төлемдік белгілері жоғалған кезде де құжат бойынша құқықтардың қалпына келтірілуі мүмкін.

2. Жоғалған құжатты жарамсыз деп тану туралы арыз құжатты берген тұлға орналасқан жер бойынша сотқа беріледі.

369-бап. Арыздың мазмұны

Арызда жоғалған құжаттың ерекше белгілері, оны берген тұлғаның атауы көрсетілуге, сондай-ақ құжат жоғалған кездегі мән-жайлар, арыз берушінің құжатты берген адамға ол бойынша төлем жүргізуге немесе оны беруге тыйым салу туралы өтініші жазылуға тиіс.

370-бап. Істі сот талқылауына дайындау

1. Істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда судья арыз берушіні өзінің есебінен бұқаралық ақпарат құралдарында (аудандық, облыстық, республикалық деңгейдегі, Интернет желісінде, телевидениеде) көрсетушіге берілетін жоғалған бағалы қағаздар және ордерлік бағалы қағаздар бойынша құқықтарды қалпына келтіру туралы іс қозғалғаны туралы жарияланым жасауға міндеттейді.

Жарияланым сот белгілеген мерзімде жүргізіледі және:

1) құжаттың жоғалғаны туралы арыз келіп түскен соттың атауын;

2) арыз берген тұлғаның және оның мекенжайының көрсетілуін;

3) құжаттың атауы мен ерекше белгілерін;

4) жоғалғаны туралы мәлімделген құжатты ұстаушыға жарияланым шыққан күннен бастап үш ай мерзімде сотқа осы құжатқа өз құқықтары туралы арыз беру ұсынысын қамтуға тиіс.

2. Арыз беруші бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланым туралы растауды ол орналастырылған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей сотқа ұсынуға міндетті. Жарияланым туралы растауды ұсынбау арызды қараусыз қалдыруға әкеп соғады.

3. Сот ұйғарымның көшірмесін құжатты берген адамға, тізілім ұстаушыға және арыз берушіге жібереді.

4. Судья арызды қабылдағаннан кейін құжатты берген адамға ол бойынша төлемдер жүргізуге немесе оны беруге тыйым салу туралы ұйғарым шығарады және ұйғарымның көшірмесін құжатты берген адамға, тізілім ұстаушыға және орталық депозитарийге жібереді.

Ұйғарымға апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Ескерту. 370-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 166-VІ (01.01.2019 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

371-бап. Құжатты ұстаушының арызы

Жоғалғаны туралы мәлімделген құжатты ұстаушы жарияланым шыққан күннен бастап үш ай мерзім өткенге дейін ұйғарым шығарған сотқа құжатқа өз құқықтары туралы арыз беруге және бұл орайда құжаттың төлнұсқасын табыс етуге міндетті.

372-бап. Құжатты ұстаушыдан арыз келіп түскеннен кейінгі судьяның әрекеттері

1. Құжатты ұстаушыдан жарияланым шыққан күннен бастап үш ай мерзім өткенге дейін арыз келіп түскен жағдайда сот құжатты жоғалтқан адамның арызын қараусыз қалдырады және құжатты берген адамға ол бойынша төлемдер жүргізуге және оны беруге тыйым салынатын мерзім белгілейді. Бұл мерзім екі айдан аспауға тиіс.

2. Сонымен бір мезгілде сот арыз берушіге оның осы құжатты талап ету туралы құжатты ұстаушыға жалпы тәртіппен талап қою құқығын, ал құжатты ұстаушыға оның қабылданған тыйым салу шараларымен келтірілген залалдарды арыз берушіден өндіріп алу құқығын түсіндіреді.

3. Соттың ұйғарымы апелляциялық тәртіппен шағым жасауға және прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды.

Ескерту. 372-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

373-бап. Жоғалған құжатты жарамсыз деп тану туралы арызды қарау

1. Егер құжатты ұстаушыдан осы Кодекстің 372-бабында көрсетілген арыз келіп түспесе, жоғалған құжатты жарамсыз деп тану туралы істі судья жарияланым шыққан күннен бастап үш ай мерзім өткеннен кейін қарайды.

2. Жоғалған құжатты ұстаушыдан арыздың үш ай мерзім өткен соң, бірақ мәні бойынша іс қаралғанға дейін түсуі осы Кодекстің 372-бабында көзделген салдарларға әкеп соғады.

374-бап. Арыз бойынша сот шешімі

1. Арыз берушінің арызы қанағаттандырылған жағдайда сот жоғалған құжатты жарамсыз деп танитын шешім шығарады. Бұл шешім арыз берушіге жарамсыз деп танылған құжаттың орнына қосымша немесе жаңа құжат беруге негіз болып табылады.

2. Төлемдік белгілерін жоғалтқан құжаттар бойынша құқықты қалпына келтіру туралы арыз қанағаттандырылған жағдайда, сот жаңа құжат беру туралы шешім шығарады.

375-бап. Құжат ұстаушының мүліктің негізсіз сатып алынғандығы туралы талап қою құқығы

Қандай да бір себептермен осы құжатқа өз құқықтары туралы уақытында мәлімдемеген құжат ұстаушы құжатты жарамсыз деп тану туралы соттың шешімі заңды күшіне енгеннен кейін жоғалған құжаттың орнына жаңа құжат алу құқығы берілген адамға мүліктің негізсіз сатып алынғандығы немесе сақталғандығы туралы талап қоя алады.

47-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖӘНЕ (НЕМЕСЕ) БАСҚА МЕМЛЕКЕТТIҢ АУМАҒЫНДА ЭКСТРЕМИЗМДI НЕМЕСЕ ТЕРРОРИСТIК ӘРЕКЕТТI ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ҰЙЫМДЫ ЭКСТРЕМИСТIК НЕМЕСЕ ТЕРРОРИСТІК ҰЙЫМ ДЕП ТАНУ ТУРАЛЫ, ОНЫҢ ІШІНДЕ ОНЫҢ ӨЗ АТАУЫН ӨЗГЕРТКЕНІН АНЫҚТАУ ТУРАЛЫ, СОНДАЙ-АҚ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУМАҒЫНА ӘКЕЛІНЕТІН, ОНДА БАСЫП ШЫҒАРЫЛАТЫН, ӘЗІРЛЕНЕТІН ЖӘНЕ (НЕМЕСЕ) ТАРАТЫЛАТЫН АҚПАРАТТЫҚ МАТЕРИАЛДАРДЫ ЭКСТРЕМИСТIК НЕМЕСЕ ТЕРРОРИСТІК ДЕП ТАНУ ТУРАЛЫ АРЫЗ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

376-бап. Арыз беру

Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремизмді немесе террористік әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік ұйым деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы арызды прокурор осындай талаптарды мәлімдеген прокурордың орналасқан жері бойынша немесе осындай материалдар табылған жер бойынша сотқа береді.

377-бап. Арыздың мазмұны

Арызда Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес экстремистік немесе террористік деп танылуы мүмкiн әрекетті ұйымның Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттiң аумағында жүзеге асыру фактiсiн не оның өз атауын өзгерту фактісін, сондай-ақ ақпараттық материалдарда экстремизм немесе терроризм белгілерінің және (немесе) оған шақырудың болуы фактісін растайтын мән-жайлар жазылуға тиiс.

Прокурордың ұйымды экстремистiк немесе террористiк деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы арызында қамтылған материалдар шет мемлекеттердiң құзыреттi органдарынан алынған нақты деректердi де, оның iшiнде халықаралық соттардың және шет мемлекеттер соттарының сот шешiмдерiн қамтуы мүмкiн.

378-бап. Арыз бойынша сот шешімі

Сот ұйымды экстремистік немесе террористік деп және (немесе) Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тани отырып, ұйымның қызметіне тыйым салу және оны тарату және (немесе) Қазақстан Республикасының аумағына ақпараттық материалдарды әкелуге, шығаруға, дайындауға және (немесе) таратуға тыйым салу туралы, сондай-ақ ұйымның мүлкін тәркілеу және мемлекет кірісіне айналдыру туралы шешім шығарады.

Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттiң аумағында экстремизмді немесе террористік әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік ұйым деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы соттың шешімі бұл туралы мәлiметтердi өз құзыретi шегiнде құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласында статистикалық қызметтi жүзеге асыратын мемлекеттiк органның арнайы есепке алу жүйесiне қосу үшiн негiз болады.

48-тарау. ИНТЕРНЕТ-КАЗИНОНЫ, ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУМАҒЫНДА ТАРАТЫЛАТЫН ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢДАРЫНА ҚАЙШЫ КЕЛЕТІН АҚПАРАТТЫ ҚАМТИТЫН ШЕТЕЛДІК БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛЫНЫҢ ӨНІМІН ЗАҢСЫЗ ДЕП ТАНУ ТУРАЛЫ АРЫЗДАР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

379-бап. Арыз беру

Интернет-казиноны, Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келетiн ақпаратты қамтитын шетелдiк бұқаралық ақпарат құралының өнiмiн заңсыз деп тану туралы арызды шетелдiк бұқаралық ақпарат құралының өнімінде заңды мүдделері қозғалған азаматтар мен заңды тұлғалар, прокурор немесе уәкiлеттi орган арыз берушiнiң орналасқан жерi бойынша бередi.

380-бап. Арыздың мазмұны

Интернет-казиноны, Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келетін ақпараты бар шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өнімін заңсыз деп тану туралы арызда интернет-казиноның заңсыз қызметі туралы не қандай ақпарат заңсыз деп танылуға жататыны туралы куәландыратын фактілер көрсетілуге және құжаттар қоса берілуге, сондай-ақ ақпараттық өнімнің Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес еместігі туралы куәландыратын дәлелдемелер келтірілуге, арызда жазылған ақпараттың таратылғанын растайтын фактілер жазылуға тиіс.

381-бап. Арыз бойынша сот шешімі

Сот интернет-казино, Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келетін ақпараты бар шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өнімі заңсыз болып табылады деп танып, интернет-казиноның қызметін, Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік бұқаралық ақпарат құралы өнімінің таратылуын тоқтата тұру не тоқтату туралы шешім шығарады. Соттың шешімі тиісті мемлекеттік органға жіберіледі.

49-тарау. ШЕТЕЛДІКТІ НЕМЕСЕ АЗАМАТТЫҒЫ ЖОҚ АДАМДЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫН БҰЗҒАНЫ ҮШІН ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ШЕГІНЕН ТЫС ШЫҒАРЫП ЖІБЕРУ ТУРАЛЫ АРЫЗ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

382-бап. Арыз беру

Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберу туралы арызды ішкі істер органдары шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның болған және (немесе) тіркелген жеріндегі сотқа береді.

383-бап. Арыздың мазмұны

1. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберу туралы арызда Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылғаны туралы куәландыратын мән-жайлар жазылуға тиіс.

2. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберу туралы арызға шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғанын растайтын құжаттар қоса беріледі.

384-бап. Арызды қарау

1. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберу туралы арызды сот іс қозғалған кезден бастап он күн ішінде қарайды.

2. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберу туралы арыз шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның міндетті түрде қатысуымен қаралады.

3. Сот шығыстарын, сондай-ақ шығарып жіберу бойынша шығыстарды шығарып жіберілетін шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар не Қазақстан Республикасына шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды шақырған ұйымдар немесе жеке тұлғалар көтереді. Аталған адамдардың шығарып жіберу бойынша шығыстарды өтеуге қаражаты болмаған не жеткіліксіз болған жағдайларда, тиісті іс-шараларды қаржыландыру бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі.

Ескерту. 384-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

385-бап. Арыз бойынша сот шешімі

1. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберу туралы сот шешімі оны қабылдаған күннен бастап заңды күшіне енеді және шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберуге негіз болады.

2. Шешімде шетелдік немесе азаматтығы жоқ адам Қазақстан Республикасының аумағынан кетуге тиіс мерзім көрсетіледі.

3. Соттың шешімі орындау үшін ішкі істер органдарына жіберіледі.

386-бап. Шығарып жіберу туралы сот актісін орындауды тоқтата тұру

Шетелдік немесе азаматтығы жоқ адам Қазақстан Республикасының аумағынан кетуге тиіс болатын, сот көрсеткен мерзімге дейін шағым немесе наразылық келіп түскен жағдайда, шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберу туралы сот шешімі шағым немесе наразылық қаралғанға дейін тоқтатыла тұрады.

5-КІШІ БӨЛІМ. ЖОҒАЛҒАН СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДІ НЕМЕСЕ АТҚАРУШЫЛЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДІ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

50-тарау. ЖОҒАЛҒАН СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДІ НЕМЕСЕ АТҚАРУШЫЛЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДІ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

387-бап. Арыз беру

1. Азаматтық іс бойынша толық не бір бөлігі жоғалған, шешім шығарумен немесе тоқтатумен аяқталған сот ісін жүргізуді немесе атқарушылық іс жүргізуді қалпына келтіруді сот осы тарауда белгіленген тәртіппен жүргізеді.

2. Сот ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы арызды даудың мәні бойынша шешім шығарған не іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы ұйғарым шығарған сотқа іске қатысатын адамдар не прокурор береді.

3. Жоғалған атқарушылық іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арызды атқарушылық іс жүргізу тараптары, сот орындаушысы не прокурор орындалатын жері бойынша сотқа береді.

4. Арызда арыз берушінің нақты қандай іс жүргізуді қалпына келтіруді сұрайтыны, соттың мәні бойынша шешім қабылдағаны не іс бойынша іс жүргізудің тоқтатылғаны, онда арыз берушінің қандай процестік жағдайда болғаны, іс бойынша тағы да кімдердің және қандай процестік жағдайда қатысқаны, олардың орналасқан не тұратын жері, арыз берушіге жоғалған іс жүргізудің мән-жайларынан ненің белгілі екені, іс жүргізу құжаттары көшірмелерінің немесе олар туралы мәліметтердің тұрған орны туралы, арыз берушінің нақты қандай құжаттарды қалпына келтіруді қажет деп есептейтіні, оларды қалпына келтіру қандай мақсат үшін қажет екені көрсетілуге тиіс.

5. Арызға сақталып қалған және іске қатысты құжаттар немесе олардың көшірмелері, тіпті егер олар белгіленген тәртіппен куәландырылмаса да қоса беріледі.

6. Жоғалған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арызға мемлекеттік баж төленбейді.

388-бап. Арызды қарау

1. Арызда жоғалған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы мәселе бойынша сотқа жүгінудің мақсаттары көрсетілмеген кезде, сондай-ақ егер арыз беруші көрсеткен жүгіну мақсаты оның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға байланысты болмаса, сот іс жүргізуді қалпына келтіру туралы істі қозғаудан бас тартады не егер ол іс қозғалған болса, оны уәжді ұйғарыммен қараусыз қалдырады.

2. Мәні бойынша қаралғанға дейін жоғалған сот ісін жүргізу осы тарауда белгіленген тәртіппен қалпына келтіруге жатпайды. Мұндай жағдайда талап қоюшы жаңадан талап қоюға құқылы. Сот ісін жүргізудің жоғалуына байланысты жаңа талап қою бойынша іс қозғау туралы сот ұйғарымында осы мән-жай міндетті түрде көрсетілуге тиіс.

3. Істі қарау кезінде сот іс жүргізудің сақталған бөліктерін, іс жүргізу жоғалғанға дейін азаматтар мен заңды тұлғаларға істен алып берілген құжаттарды, осы құжаттардың көшірмелерін, іске қатысы бар басқа да материалдарды пайдаланады.

4. Сот процестік әрекеттер жасау кезінде қатысқан адамдардан, ал қажет болған жағдайларда – іс жүргізуді жоғалған істі қараған соттың құрамына кірген адамдардан, сондай-ақ сот шешімін орындаған адамдардан куәлар ретінде жауап ала алады.

389-бап. Арыз бойынша сот шешімі

1. Іс жүргізуді тоқтату туралы соттың шешімі немесе ұйғарымы, егер ол іс бойынша шығарылса, міндетті түрде қалпына келтірілуге жатады.

2. Іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы жоғалған сот шешімін немесе ұйғарымын қалпына келтіру туралы сот шешімінде сотқа табыс етілген және жоғалған іс жүргізу бойынша процеске барлық қатысушылардың қатысуымен сот отырысында зерттелген қандай нақты деректердің негізінде сот қалпына келтірілетін сот актісінің мазмұны анықталды деп санайтыны көрсетіледі.

3. Жоғалған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы іс бойынша шешімнің уәждеу бөлігінде соттың қандай дәлелдемелерді зерттегені және жоғалған іс жүргізу бойынша қандай процестік әрекеттердің жасалғаны дәлелденгені туралы соттың түйіндері де көрсетіледі.

4. Егер шешімді орындау жүргізілсе, жоғалған атқарушылық іс жүргізу қалпына келтіріледі.

5. Жасалған және сот орындаушысы орындау кезінде актіде көрсеткен әрекеттердің мәні көрсетіле отырып, сот шешімінің орындалуы туралы акт сот шешімімен қалпына келтіріледі.

6. Атқарушылық іс жүргізу шешім орындалғанға дейін жоғалған кезде атқару парағының телнұсқасы берілуі мүмкін жағдайда, сот жоғалған атқарушылық іс жүргізуді қалпына келтіру туралы істі қозғаудан уәжді ұйғарыммен бас тартады.

390-бап. Жоғалған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы іс бойынша іс жүргізуді тоқтату

1. Жоғалған іс жүргізу бойынша сот актісін дәлме-дәл қалпына келтіру үшін жиналған материалдар жеткіліксіз болған кезде сот іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арызды талқылауды ұйғарыммен тоқтатады және іске қатысатын адамдарға жалпы тәртіппен талап қою құқығын түсіндіреді.

2. Жоғалған іс жүргізу бойынша сот актісін қалпына келтіру туралы арызды қарау оның сақталу мерзімімен шектелмейді. Алайда, жоғалған іс жүргізуді орындау мақсатында оны қалпына келтіру туралы арызбен жүгінген жағдайда, атқару парағын орындау үшін ұсыну мерзімі өтсе және сот оны қалпына келтірмесе, сот арыз бойынша іс жүргізуді де тоқтатады.

391-бап. Жоғалған іс жүргізуді қалпына келтіруге байланысты сот актілерін даулау тәртібі

1. Жоғалған сот ісін жүргізуді қалпына келтіруге байланысты сот актілері осы Кодексте белгіленген тәртіппен дауланады.

2. Көрінеу жалған арыз берілген кезде жоғалған сот ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы арыз бойынша іс қозғауға байланысты сот шығыстары арыз берушіден өндіріп алынады.

6-КІШІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТЫ НЕГІЗІНДЕ БАЛАНЫ ҚАЙТАРУ ТУРАЛЫ НЕМЕСЕ БАЛАҒА ҚАТЫСТЫ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ҚҰҚЫҚТАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ТУРАЛЫ АРЫЗДАРДЫ ҚАРАУ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

51-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТЫ НЕГІЗІНДЕ БАЛАНЫ ҚАЙТАРУ ТУРАЛЫ НЕМЕСЕ БАЛАҒА ҚАТЫСТЫ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ҚҰҚЫҚТАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ТУРАЛЫ АРЫЗДАРДЫ ҚАРАУ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

392-бап. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт негізінде баланы қайтару туралы немесе балаға қатысты қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыз беру

1. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт негізінде Қазақстан Республикасына заңсыз алып өткен немесе Қазақстан Республикасында күштеп ұсталып отырған баланы қайтару немесе осындай балаға қатысты қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арызды (бұдан әрі – баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыз) оның қорғаншылық құқықтарын немесе қол жеткізу құқықтарын жауапкер бұзды деп пайымдаған ата-ана немесе өзге де тұлға сотқа береді не прокурор сотқа береді.

2. Баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыз кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа беріледі.

3. Егер баланың Қазақстан Республикасының аумағында болу орны белгісіз болса, баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыз баланың Қазақстан Республикасындағы соңғы белгілі болған болу орны бойынша немесе жауапкердің Қазақстан Республикасындағы соңғы белгілі болған орны бойынша осы баптың екінші бөлігінде көзделген сотқа беріледі.

4. Баланың болу орны өзгерген жағдайда баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыз осы бапта белгіленген соттылық қағидаларын сақтай отырып, арызды өзінің іс жүргізуіне қабылдаған соттың қарауына жатады.

5. Баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арызда тиісті талап Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт негізінде қойылатыны көрсетілуге тиіс.

393-бап. Баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыздарды қарау тәртібі

Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт негізінде баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыздар бойынша істер (бұдан әрі – баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс) Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта және осы тарауда белгіленген ерекшеліктермен, талап қою ісін жүргізудің жалпы қағидалары бойынша қаралады және шешіледі.

394-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету

Талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі басқа шаралармен қатар қажет болған жағдайларда осы Кодекстің 15-тарауына сәйкес судья баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша сот шешімі заңды күшіне енгенге дейін жауапкерге баланың болу орнын өзгертуге және оның Қазақстан Республикасынан кетуін уақытша шектеуге тыйым сала алады.

395-бап. Талап қою талаптарын біріктіруге және қарсы талап қою беруге жол берілмеушілік

Талап қоюшының Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт негізінде Қазақстан Республикасына заңсыз алып өткен немесе Қазақстан Республикасында күштеп ұсталып отырған екі немесе одан да көп баланы қайтару туралы немесе екі және одан да көп балаға қатысты қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы талаптарын біріктіру жағдайын қоспағанда, бірнеше талап қою талаптарын біріктіруге және баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша қарсы талап қоюға жол берілмейді.

396-бап. Баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арызды қарау

1. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыз қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның міндетті түрде қатысуымен қаралады.

2. Баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арызды сот, істі сот талқылауына дайындауға және уәжді шешім жасауға арналған мерзімді қоса алғанда, соттың арызды қабылдаған күнінен бастап қырық екі күннен аспайтын мерзімде қарайды.

Ескерту. 396-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

397-бап. Баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша сот шешімі

1. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт негізінде Қазақстан Республикасына заңсыз алып өткен немесе Қазақстан Республикасында күштеп ұсталып отырған баланы қайтару туралы іс бойынша соттың шешімі осы Кодекстің 19-тарауында белгіленген талаптарға сәйкес келуге және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартқа сәйкес баланы тұрақты тұратын мемлекетіне қайтару қажеттігінің негізділігін, баланы қайтару тәртібін, сот шығыстарын және баланы қайтаруға байланысты шығыстарды бөлуге арналған нұсқауды немесе Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартқа сәйкес баланы тұрақты тұратын мемлекетіне қайтарудан бас тартудың негізділігін және сот шығыстарын бөлуге арналған нұсқауды қамтуға тиіс.

2. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарт негізінде Қазақстан Республикасына заңсыз алып өткен немесе Қазақстан Республикасында күштеп ұсталып отырған балаға қатысты қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша соттың шешімі осы Кодекстің 19-тарауында белгіленген талаптарға сәйкес келуге және талап қоюшының Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартқа сәйкес қол жеткізу құқықтарын жүзеге асырудың негізділігін, талап қоюшының қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыруды қамтамасыз ету жөніндегі шараларын, сот шығыстарын бөлуге арналған нұсқауды немесе Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартқа сәйкес қол жеткізу құқықтарын жүзеге асырудан бас тартудың негізділігін және сот шығыстарын бөлуге арналған нұсқауды қамтуға тиіс.

398-бап. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша соттың шешіміне апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын беру мерзімі және істі апелляциялық сатыдағы сотта қарау мерзімі

1. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша соттың шешіміне апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты осы Кодекстің 52-тарауында белгіленген қағидаларға сәйкес түпкілікті нысанда соттың шешімі қабылданған күннен бастап он күн ішінде берілуі мүмкін.

2. Апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты бойынша келіп түскен баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс осы Кодекстің 52-тарауында белгіленген қағидаларға сәйкес апелляциялық сатыдағы сотқа келіп түскен күннен бастап бір айдан аспайтын мерзімде қаралады.

Ескерту. 398-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

399-бап. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыз бойынша соттың ұйғарымына жеке шағымды, прокурордың өтінішхатын беру және қарау мерзімі

1. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыз бойынша соттың ұйғарымына осы Кодекстің 52-тарауында белгіленген қағидаларға сәйкес ұйғарым шығарылған күннен бастап он жұмыс күні ішінде жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

2. Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген жеке шағым, прокурордың өтінішхаты осы Кодекстің 429-бабында көзделген қағидаларға сәйкес іс апелляциялық сатыға берілген күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірілмей қаралады.

Ескерту. 399-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

400-бап. Сот қаулыларының көшірмелерін жіберу

1. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арызды қабылдаудан бас тарту туралы, қайтару туралы, қараусыз қалдыру туралы, баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру, қайта бастау немесе тоқтату туралы сот ұйғарымдарының көшірмелері, бірінші сатыдағы соттың көрсетілген ұйғарымдарына жеке шағым немесе прокурордың өтінішхаты бойынша апелляциялық сатыдағы сот шығарған ұйғарымның көшірмесі тиісті ұйғарым шығарылған күннен кейінгі күннен кешіктірілмей, Қазақстан Республикасының халықаралық шарты бойынша міндеттемелерді орындауды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасында тағайындалған уәкілетті органға (бұдан әрі осы бапта – орталық орган), сондай-ақ осы бала туралы дауға байланысты іс, егер мұндай іс туралы ұйғарым шығарған сотқа мәлім болса, іс жүргізуінде жатқан сотқа жіберіледі.

2. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыз бойынша осы Кодекстің 151-бабының екінші бөлігінде, 152-бабының екінші бөлігінде көзделген сот ұйғарымдарының көшірмелері тиісті ұйғарым шығарылған күннен кейінгі күннен кешіктірмей арыз берушіге табыс етіледі немесе өзіне жіберіледі.

3. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша осы Кодекстің 271-бабында көзделген сот ұйғарымдарының көшірмелері іске қатысатын адамдарға, егер олар сот отырысына келмесе, тиісті ұйғарым шығарылған күннен кейінгі күннен кешіктірмей жіберіледі.

4. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша сот шешімдерінің көшірмелері іске қатысатын, бірақ сот отырысында болмаған тұлғаларға және орталық органға түпкілікті нысанда сот шешімі қабылданған күннен кейінгі күннен кешіктірмей жіберіледі. Егер көрсетілген іс бойынша осы Кодекстің 236-бабына сәйкес қосымша шешім қабылданған болса, оның көшірмесі іске қатысатын адамдарға және орталық органға қосымша шешім қабылданған күннен кейінгі күннен кешіктірмей жіберіледі.

5. Егер баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша сот шешіміне шағым жасалмаса, апелляциялық шағым жасау мерзімі өткен соң заңды күшіне енген шешімнің көшірмесі орталық органға және осы бала туралы дауға байланысты іс бойынша, егер мұндай іс туралы шешім қабылдаған сотқа мәлім болса, іс жүргізуді тоқтата тұрған сотқа жіберіледі.

6. Баланы қайтару туралы немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша апелляциялық ұйғарымның көшірмесі шығарылған күнінен бастап үш күн мерзімде орталық органға және осы бала туралы дауға байланысты іс, егер мұндай іс бойынша ұйғарым шығарған сотқа мәлім болса, іс жүргізуінде жатқан бірінші немесе екінші сатыдағы сотқа жіберіледі.

7. Баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы іс бойынша сот шешімін түсіндіру туралы сот ұйғарымының көшірмесі іске қатысатын, бірақ сот отырысында болмаған тұлғаларға және орталық органға тиісті ұйғарым шығарылған күннен кейінгі күннен кешіктірмей жіберіледі.

Ескерту. 400-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

3-БӨЛІМ. СОТ АКТІЛЕРІН ҚАЙТА ҚАРАУ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

52-тарау. Сот актілеріне апелляциялық шағым жасау, прокурордың өтінішхаттар келтіруі

Ескерту. 52-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

401-бап. Сот шешімдеріне апелляциялық шағым жасау, прокурорлардың өтінішхаттар келтіру құқығы

Ескерту. 401-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Осы тарауда көзделген қағидаларға сәйкес заңды күшіне енбеген сот шешімдеріне апелляциялық тәртіппен апелляциялық шағым берілуі, прокурор апелляциялық өтінішхат келтіруі мүмкін.

2. Сот шешіміне апелляциялық шағым жасау құқығы тараптарға, іске қатысатын басқа да тұлғаларға тиесілі.

Мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесі сот шешіміне апелляциялық шағым жасау құқығын жоғары тұрған органның міндетті түрде келісуімен іске асырады.

3. Апелляциялық өтінішхат келтіру құқығы істі қарауға қатысқан прокурорға тиесілі. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар және олардың орынбасарлары, аудандардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар және олардың орынбасарлары өз құзыреті шегінде істі қарауға қатысу-қатыспауына қарамастан, шешімге апелляциялық өтінішхат келтіруге құқылы.

4. Іске қатысуға тартылмаған, бірақ сот олардың құқықтары мен міндеттеріне қатысты шешім қабылдаған адамдар да апелляциялық шағым жасауға құқылы.

Ескерту. 401-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

402-бап. Апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын қарайтын соттар

Аудандық және оларға теңестірілген соттар шығарған шешімдерге, сондай-ақ осы Кодекстің 27-1-бабының қағидалары бойынша қаралған істер бойынша шығарылған шешімдерге апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын облыстық және оған теңестірілген соттың азаматтық істер жөніндегі апелляциялық сот алқасы алқаның кемінде үш судьясының алқалы құрамында қарайды.

Осы Кодекстің 27-бабы 1-2-бөлігінің қағидалары бойынша қаралған істер бойынша шығарылған шешімдерге апелляциялық шағымды, прокурордың апелляциялық өтінішхатын астананың соты қарайды.

Аудандық және оларға теңестірілген соттар оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен шығарған шешімдерге апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын, ұйғарымға жеке шағымды, прокурордың өтінішхатын судья жеке-дара қарайды.

Ескерту. 402-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

403-бап. Апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын беру тәртібі мен мерзімдері

1. Апелляциялық шағым, прокурордың апелляциялық өтінішхаты шешім шығарған сот арқылы беріледі. Тікелей апелляциялық сатыға келіп түскен шағым, прокурордың өтінішхаты, осы Кодекстің 27-1-бабының қағидалары бойынша қаралған істер бойынша шешім шығарылған жағдайларды қоспағанда, осы баптың екінші бөлігінің және осы Кодекстің 405-бабының талаптарын орындау үшін шешім шығарған сотқа жіберілуге жатады.

2. Апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты іске қатысатын адамдардың санына қарай көшірмелерімен қоса сотқа беріледі. Қажет болған жағдайларда судья шағым берген немесе өтінішхат келтірген тұлғаны шағымға, прокурордың өтінішхатына қоса берілген жазбаша дәлелдемелердің көшірмелерін іске қатысатын адамдардың санына қарай беруге міндеттей алады.

3. Апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты, осы Кодексте белгіленген жағдайларды қоспағанда, түпкілікті нысанда шешім шығарылған күннен бастап, ал сот талқылауына қатыспаған адамдар өздеріне шешімнің көшірмелері жіберілген күннен бастап бір ай ішінде беруі мүмкін.

4. Алып тапсталды – ҚР 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

5. Апелляциялық шағым беру немесе прокурор өтінішхат келтіру үшін мерзімді қалпына келтіру туралы мәселені бірінші сатыдағы сот осы Кодекстің 126-бабында көзделген тәртіппен қарайды.

Ескерту. 403-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

404-бап. Апелляциялық шағымның, прокурор өтінішхатының мазмұны

Ескерту. 404-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Апелляциялық шағымда, прокурордың өтінішхатында:

1) апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты жіберілетін соттың атауы;

2) апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын беретін тұлғаның атауы;

3) шағым жасалатын немесе прокурордың апелляциялық өтінішхаты бойынша қайта қаралатын шешім және осы шешімді шығарған соттың атауы;

4) әдетте қолданылуға жататын заңдарға және іс материалдарына сілтеме жасай отырып, сот шешімінің заңсыздығы немесе негізсіздігі неден көрінетіндігіне нұсқау;

5) шағым жасалып отырған немесе прокурордың апелляциялық өтінішхаты бойынша қайта қаралып отырған шешімнің заңдылығын қандай бөлігінде тексеру керек екендігіне және шағымды, прокурордың өтінішхатын беретін тұлғаның қандай өзгерістер енгізуді талап ететініне нұсқау;

6) шағымға, прокурордың өтінішхатына қоса берілетін құжаттардың тізбесі;

7) шағым, прокурордың өтінішхаты берілген күн және шағымды, прокурордың өтінішхатын беретін адамның қолтаңбасы қамтылуға тиіс. Өкіл қол қойған шағымға сенімхат немесе істе мұндай құжат болмаса, өкілдің өкілеттігін куәландыратын өзге де құжат қоса берілуге тиіс.

Электрондық құжаттар нысанында шағым берілген, прокурордың өтінішхаты келтірілген кезде олар оны беретін адамның немесе оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады. Электрондық құжаттар нысанындағы шағымға, прокурордың өтінішхатына құжаттардың электрондық көшірмелері қоса беріледі.

2. Апелляциялық шағымда, прокурордың өтінішхатында бірінші сатыдағы сотта мәлімделмеген талаптар болмауға тиіс.

Бірінші сатыдағы сотқа ұсынылмаған жаңа дәлелдемелерге сілтеме жасауға, егер шағымда, прокурордың өтінішхатында оларды бірінші сатыдағы сотқа ұсынудың мүмкін еместігінің негіздемесі болса, оның ішінде, егер адам бірінші сатыдағы сотта іске қатысуға тартылмаса, сондай-ақ егер бірінші сатыдағы сотта оларды зерттеу және (немесе) талап етіп алдыру туралы өтінішхат мәлімделіп, бірақ ол қанағаттандырусыз қалдырылса, жол беріледі.

Ескерту. 404-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

405-бап. Бiрiншi сатыдағы сот судьясының апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын алғаннан кейiнгi әрекеттерi

Ескерту. 405-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Бірінші сатыдағы соттың судьясы мерзімінде берілген және осы Кодекстің 401-бабы екінші бөлігінің екінші абзацының, 403, 404-баптарының талаптарына сәйкес келетін апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын алғаннан кейін мынадай әрекеттерді жасайды:

1) шағым, прокурордың өтінішхаты келіп түскеннен кейін бес жұмыс күнінен кешіктірмей іске қатысатын адамдарға шағымның, прокурор өтінішхатының көшірмелерін және оларға қоса берілген жазбаша дәлелдемелерді не соттың интернет-ресурсы арқылы бұлардың электрондық көшірмелерімен танысу мүмкіндігі туралы хабарлауды жібереді.

Тараптарға ұсыну мерзімі көрсетіле отырып, олардың шағымға, прокурордың өтінішхатына жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында қарсылық білдіру құқығы түсіндіріледі;

2) шағым жасау, прокурордың өтінішхат келтіруі үшін белгіленген мерзім өткеннен кейін істі апелляциялық сатыдағы сотқа жібереді.

2. Апелляциялық шағым жасау, прокурордың өтінішхат келтіруі үшін белгіленген мерзім өткенге дейін азаматтық істі соттан ешкім талап етіп алдыра алмайды. Іске қатысатын адамдар, сондай-ақ іске қатысуға тартылмаған, бірақ құқықтары мен міндеттеріне қатысты сот шешім қабылдаған тұлғалар сотта іс материалдарымен, сондай-ақ келіп түскен шағымдармен және оларға берілген қарсылықтармен танысуға құқылы.

Ескерту. 405-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

406-бап. Апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын қозғаусыз қалдыру

1. Осы Кодекстің 401-бабы екінші бөлігінің екінші абзацында, 403-бабының екінші бөлігінде және 404-бабында көзделген талаптарға сәйкес келмейтін апелляциялық шағым берілген, прокурордың апелляциялық өтінішхаты келтірілген кезде судья шағымды, прокурордың өтінішхатын қозғаусыз қалдыратын ұйғарым шығарады және шағым берген адамға, өтінішхат келтірген прокурорға кемшіліктерді түзету үшін мерзім тағайындайды.

2. Егер апелляциялық шағым берген адам, өтінішхат келтірген прокурор ұйғарымдағы нұсқауларды белгіленген мерзімде орындаса, шағым, прокурордың өтінішхаты сотқа алғашқы ұсынылған күні берілді деп есептеледі.

3. Апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын қозғаусыз қалдыру туралы ұйғарым шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды.

Ескерту. 406-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

407-бап. Апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын қайтару

1. Апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты оларды берген адамға мынадай жағдайларда:

1) шағымды, прокурордың өтінішхатын қозғаусыз қалдыру туралы ұйғарымдағы судьяның нұсқаулары белгіленген мерзімде орындалмағанда;

2) шағым берген адам, өтінішхат келтірген прокурор өтінгенде;

3) егер қайта қарау мерзімі өтіп кетсе және шағымда, прокурордың өтінішхатында оны қалпына келтіру туралы арыз болмаса немесе оны қалпына келтіруден бас тартылған кезде;

4) егер шағымды, прокурордың өтінішхатын оларды беруге немесе оларға қол қоюға құқығы жоқ адам берсе, қайтарылады.

2. Апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын қайтару туралы ұйғарымды сот:

1) осы баптың бірінші бөлігінің 1) тармақшасында көзделген жағдайда – сот белгілеген мерзім өткен күннен бастап;

2) қалған жағдайларда – шағым, прокурордың өтінішхаты келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей шығарады.

Апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын қайтару туралы ұйғарымға жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін.

Ескерту. 407-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

408-бап. Апелляциялық шағымға, прокурордың өтінішхатына пікір

Ескерту. 408-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Іске қатысатын адам апелляциялық шағымға, прокурордың өтінішхатына пікірді апелляциялық сатыдағы сотқа, іске қатысатын басқа да адамдарға апелляциялық шағымға, прокурордың өтінішхатына қатысты қарсылықты растайтын құжаттарды қоса бере отырып жібереді.

Апелляциялық сатыдағы сотқа жіберілетін пікірге іске қатысатын басқа да адамдарға пікірдің жіберілгенін растайтын құжат та қоса беріледі.

2. Пікір сот белгілеген, апелляциялық сатыдағы сотта сот отырысы басталғанға дейін іске қатысатын адамдардың онымен танысу мүмкіндігін қамтамасыз ететін мерзімде жіберіледі.

3. Пікірге іске қатысатын адам немесе оның өкілі қол қояды. Пікірді электрондық құжат нысанында берген кезде ол оны берген тұлғаның немесе оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады. Өкіл қол қойған пікірге сенімхат немесе оның өкілеттігін растайтын өзге құжат қоса берілуге тиіс. Электрондық құжат нысанында берілген пікірге осы бапта көрсетілген құжаттардың электрондық көшірмелері қоса беріледі.

Ескерту. 408-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

409-бап. Апелляциялық шағымнан, прокурордың өтінішхатынан бас тарту және оларды кері қайтарып алу

Ескерту. 409-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Апелляциялық шағым берген тұлға, оның ішінде іс бойынша тарап ретінде апелляциялық шағым берген прокурор апелляциялық сатыдағы сот қаулы шығарғанға дейін одан бас тартуға немесе судья осы Кодекстің 405-бабында көзделген әрекеттерді орындаған кезде оны бірінші сатыдағы сотта кері қайтарып алуға құқылы.

Прокурор соттың шешіміне өтінішхатты апелляциялық сатыдағы сот қаулы шығарғанға дейін кері қайтарып алуға құқылы.

Апелляциялық шағымнан бас тарту, шағымды, прокурордың өтінішхатын кері қайтарып алу бірінші немесе апелляциялық сатыдағы сотқа жазбаша арыз беру арқылы ресімделеді.

2. Апелляциялық шағымнан бас тартуды қабылдау туралы апелляциялық сатыдағы сот, егер шешімге басқа да адамдар шағым жасамаса және жоғары тұрған прокурор өтінішхат келтірмесе, апелляциялық іс жүргізуді тоқтату туралы ұйғарым шығарады. Ұйғарым шағым жасауға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға жатпайды. Шағымды қайта беруге жол берілмейді, ал берілген жағдайда шағым қайтарылады.

3. Шағым, прокурордың өтінішхаты кері қайтарылып алынған жағдайда, сот қайтару туралы ұйғарым шығарады, ол шағым жасауға және наразылық білдіруге жатпайды. Шағым, прокурордың өтінішхаты осы Кодекстің 403-бабының үшінші бөлігінде белгіленген мерзімдерде қайта берілуі мүмкін.

3-1. Апелляциялық сатыдағы сот (судья) осы Кодекстің 407-бабы бірінші бөлігінің 2), 3) және 4) тармақшаларында көзделген негіздер болған кезде шағымды, прокурордың өтінішхатын қайтару туралы ұйғарым шығарады.

Бұл ұйғарым шағым жасалуға жатпайды, бірақ бірінші сатыдағы сотқа апелляциялық шағыммен, прокурордың апелляциялық өтінішхатымен қайта жүгінуге кедергі келтірмейді.

4. Егер бірінші сатыдағы соттың шешіміне апелляциялық шағымды басқа тұлғалар берсе, ол осы тарауда белгіленген тәртіппен мәні бойынша қаралуға тиіс.

Ескерту. 409-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

410-бап. Тараптардың дауды апелляциялық сатыдағы сотта ерікті түрде реттеуі

1. Талап қоюшының талап қоюдан бас тартуы, апелляциялық шағым берілгеннен кейін жасалған тараптардың татуласу келісімі, тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімі немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім апелляциялық сатыдағы сотқа жіберілген арыздарда көрсетілуге тиіс.

2. Апелляциялық сатыдағы сот осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мәселелер бойынша арыздарды осы Кодекстің 170-бабында және 17-тарауында көзделген тәртіппен қарайды.

3. Апелляциялық сатыдағы сот талап қоюдан бас тартуды қабылдаған жағдайда сот шешімінің күшін жояды және осы Кодекстің 277-бабының 4) тармақшасында белгіленген негіздер бойынша іс бойынша іс жүргізуді тоқтатады.

Апелляциялық сатыдағы сот татуласу келісімі, тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімі немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім бекітілген жағдайда сот шешімінің күшін жояды және осы Кодекстің 277-бабының 5), 6) тармақшаларында белгіленген негіздер бойынша іс бойынша іс жүргізуді тоқтатады.

4. Егер апелляциялық сатыдағы сот талап қоюшының талап қоюдан бас тартуын қабылдамаса, татуласу келісімін, тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін немесе партисипативтік рәсім тәртібімен дауды реттеу туралы келісімді бекітпесе апелляциялық шағым мәні бойынша қаралады.

411-бап. Шешімнің орындалуын тоқтата тұру

Іс қаралғанға дейін апелляциялық сатыдағы сот апелляциялық шағым берген адамның, өтінішхат келтірген прокурордың арызы бойынша, осы Кодекстiң 243-бабында санамаланған істер бойынша шешімдерден басқа, бірінші сатыдағы сот қабылдаған және осы Кодекстің 244-бабында көзделген тәртіппен дереу орындауға жіберілген шешімнің орындалуын тоқтата тұруға құқылы.

Шешімнің орындалуын тоқтата тұру қажеттілігі өткен соң тоқтата тұру туралы қаулының күші жойылады.

Шешімнің орындалуын тоқтата тұру туралы немесе тоқтата тұрудың күшін жою туралы қаулы сот орындаушысына және тараптарға жіберіледі (табыс етіледі).

Ескерту. 411-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

53-тарау. Апелляциялық шағым, покурордың өтінішхаты бойынша істерді қарау

Ескерту. 53-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

412-бап. Апелляциялық қараудың нысанасы

Апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты бойынша апелляциялық сатыдағы сот істе бар және осы Кодекстің 413-бабы екінші бөлігінің талаптарына сәйкес ұсынылған материалдар бойынша істің нақты мән-жайларының анықталуының, материалдық құқық нормаларының қолданылуы мен түсіндірілуінің дұрыстығын, сондай-ақ істі қарау мен шешу кезінде азаматтық процестік заң нормаларының сақталуын тексереді.

Ескерту. 412-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

413-бап. Апелляциялық қараудың шектерi

1. Сот істi апелляциялық тәртiппен қарау кезiнде бiрiншi сатыдағы сот шешiмiнiң заңдылығы мен негiздiлiгiн толық көлемде тексередi.

2. Апелляциялық сатыдағы сот істе бар, сондай-ақ осы Кодекстің 404-бабының екінші бөлігіне сәйкес ұсынылған дәлелдемелерге мәлімделген талап қою шегінде баға береді.

Егер апелляциялық сатыдағы сот жаңа дәлелдемелердің бірінші сатыдағы сотқа ұсынылуы дәлелді себептермен мүмкін болмағанын таныса, оның ішінде егер адам бірінші сатыдағы сотта іске қатысуға тартылмаса, сондай-ақ егер бірінші сатыдағы сотта дәлелдемелерді зерттеу және (немесе) талап етіп алу туралы өтінішхат мәлімделсе, бірақ ол қанағаттандырусыз қалдырылса, сот жаңа дәлелдемелерді қабылдайды.

Апелляциялық сатыдағы сотқа дәлелдемелерді ұсынатын тұлғалар олардың қандай жолмен алынғанын және оларды ұсыну қажеттілігі қандай мән-жайларға байланысты туындағанын көрсетуге міндетті.

3. Осы баптың төртінші бөлігінде белгіленген жағдайларды қоспағанда, апелляциялық сатыдағы сотта бірнеше талап қою талаптарын біріктіру және бөлу, талап қою талаптарының мөлшерін өзгерту, талап қою нысанасы мен негізін өзгерту, тиісті емес жауапкерді ауыстыру, қарсы талап қою туралы қағидалар қолданылмайды.

4. Осы Кодекстің 427-бабының төртінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша сот шешімінің күші жойылған және іс мәні бойынша қарау үшін қабылданған жағдайда, апелляциялық сатыдағы сот істі бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша қарайды және шешеді.

Ескерту. 413-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 27.03.2023 № 216-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

414-бап. Істі апелляциялық сатыдағы сотта қарауға дайындау

1. Істі апелляциялық шағыммен, прокурордың өтінішхатымен бірге алған апелляциялық сатыдағы соттың судьясы бірінші сатыдағы соттың осы Кодекстің 405-бабының талаптарын орындағанын тексереді. Бірінші сатыдағы сот осы Кодекстің 405-бабының талаптарын орындамаған жағдайда, кемшіліктерді апелляциялық сатыдағы сот жоя алатын жағдайларды қоспағанда, іс кемшіліктерді жою үшін бірінші сатыдағы сотқа қайтарылуы мүмкін.

2. Судья іс сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде өз бастамасы бойынша немесе іске қатысатын адамдардың өтінішхаты бойынша, істі қарауға дайындау тәртібімен осы Кодекстің 165-бабында көзделген әрекеттерді жүргізуге құқылы.

Судья осы Кодекстің 17-тарауында көзделген талаптарға сәйкес татуласу рәсімдерін өткізеді.

3. Апелляциялық сатыдағы сот іске қатысатын адамдарға сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарлайды.

Ескерту. 414-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.04.2019 № 241-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

415-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың істі қарау мерзімі

Осы Кодексте белгіленген жағдайларды қоспағанда, іс апелляциялық сатыдағы сотта ол сотқа келіп түскен күннен бастап екі ай мерзімде қаралады.

Ескерту. 415-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

416-бап. Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу

1. Осы Кодекстің 54-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда апелляциялық сатыдағы соттың отырысына прокурор қатысады, ол іс бойынша қорытынды береді.

Апелляциялық сатыдағы сот прокурорға апелляциялық сатыда қаралуға жататын істер туралы хабарлайды.

2. Бірінші сатыдағы сот үшін көзделген қағидалар бойынша апелляциялық сатыдағы сот істі дұрыс шешу үшін маңызы бар, тараптар ұсынған немесе олардың өтінішхаттары бойынша талап етіліп алынған қосымша материалдарды, алынған сараптамалық қорытындыларды зерттейді, отырысқа шақырылған тұлғалардан жауап алады.

3. Егер бірінші сатыдағы сотта электрондық формат қолданылған болса, апелляциялық сатыдағы сот іс бойынша іс жүргізуді осындай форматта жүргізеді.

4. Электрондық форматты пайдалану мүмкін болмаған жағдайда, апелляциялық сатыдағы сот қағаз форматқа көшеді, бұл туралы уәжді ұйғарым шығарылады.

Ескерту. 416-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 02.04.2019 № 241-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

417-бап. Істі талқылаудың басталуы

1. Төрағалық етуші апелляциялық сатыдағы соттың сот отырысын ашады және қандай іс, кімнің апелляциялық шағымы, өтінішхаты бойынша және қай соттың шешімі қарауға жататынын, апелляциялық сатыдағы сот құрамын, сот отырысының хатшысын, сондай-ақ істі қарауға қатысатын болса, прокурорды хабарлайды. Төрағалық етуші іске қатысатын адамдардың және өкілдердің қайсысы келгенін анықтайды, келгендердің жеке басын анықтайды, лауазымды адамдар мен өкілдердің өкілеттіктерін тексереді және іске қатысатын адамдардың құқықтарымен және міндеттерімен таныстырылғанына көз жеткізеді. Құқықтарымен және міндеттерімен таныстырылмағаны анықталған жағдайда, сот бұл жөнінде мәлімдеген адамдарды таныстырады. Егер қарсылық білдірулер мәлімделсе, олар осы Кодекстің 41-бабында белгіленген тәртіппен шешіледі.

2. Сот отырысына келген, іске қатысатын адамдардың және өкілдердің түсініктемелерін сот тыңдайды. Шешімге екі тарап шағым жасаған жағдайда, талап қоюшы бірінші болып сөйлейді. Апелляциялық шағым берген адамның, өтінішхат келтірген прокурордың және іске қатысатын басқа да адамдардың, олардың өкілдерінің түсініктемелерінен кейін апелляциялық сатыдағы сот дәлелдемелерді зерттеуге көшеді.

Ескерту. 417-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

418-бап. Іске қатысатын адамдардың сот отырысына келмеуінің салдарлары

1. Істі қараудың уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабардар етілмеген іске қатысатын адамдардың қайсыбіреуі апелляциялық сатыдағы соттың сот отырысына келмеген жағдайда сот істі талқылауды кейінге қалдырады.

2. Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген, істі қараудың уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабардар етілген тұлғалардың келмеуі істі талқылауға кедергі болмайды. Алайда, сот бұл жағдайларда да келмеу себептерін дәлелді деп тани отырып, істі талқылауды кейінге қалдыруға құқылы.

3. Iстi талқылау кейiнге қалдырылған кезде апелляциялық сатыдағы сот iске қатысатын тұлғаларға iстi қараудың уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарлайды. Егер іске қатысатын адамдар істі басынан бастап талқылауды талап етпесе, істі қайта отырыста талқылау жалғастырылады.

419-бап. Соттың іске қатысатын адамдардың арыздары мен өтінішхаттарын шешуі

1. Іске қатысатын адамдардың апелляциялық сатыдағы істі талқылауға байланысты барлық мәселелер бойынша арыздары мен өтінішхаттарын сот іске қатысатын басқа да тұлғалардың пікірлерін тыңдағаннан кейін шешеді.

2. Тараптар бірінші сатыдағы сот қанағаттандырудан бас тартқан дәлелдемелерді зерттеу және (немесе) талап етіп алу туралы өтінішхаттарды мәлімдеуге құқылы.

3. Істің мән-жайларын зерттеуге байланысты арыздар мен өтінішхаттарды шешу осы Кодекстің 195-бабының қағидалары бойынша жүргізіледі. Бұл ретте апелляциялық сатыдағы сот өтінішхатты бірінші сатыдағы сот қанағаттандырмаған деген негізде оны қанағаттандырудан бас тартуға құқылы емес.

420-бап. Дәлелдемелерді зерттеу

1. Дәлелдемелерді зерттеу тәртібі мен шектерін іске қатысатын адамдардың пікірлерін ескере отырып сот айқындайды.

2. Тараптардың, іске қатысатын басқа да адамдардың түсініктемелерінен кейін сот істе бар дәлелдемелерді, сондай-ақ осы Кодекстің 413-бабының екінші бөлігінің қағидаларына сәйкес ұсынылған дәлелдемелерді тексереді.

3. Сот іске қатысатын, сот отырысына келмей қалған адамдардың түсініктемелерін, сондай-ақ апелляциялық сатыдағы сот отырысына шақырылмаған куәлардың айғақтарын жария етуге құқылы.

4. Тараптар бірінші сатыдағы сот куәлардан жауап алудан және дәлелдемелерді зерттеуден бас тартқан куәларды шақырту мен олардан жауап алу және дәлелдемелерді зерттеу және (немесе) талап етіп алу туралы өтінішхаттарды мәлімдеуге құқылы. Егер куәлардың айғақтарын тараптар даулайтын болса, көрсетілген адамдар апелляциялық сатыдағы сотқа шақырылуы мүмкін.

5. Апелляциялық шағым берген адам, апелляциялық өтінішхат келтірген прокурор қатыстылығы, жарамдылығы, анықтығы тұрғысынан дау айтқан дәлелдемелер істегі басқа дәлелдемелердің жиынтығымен бірге сотта зерттеуге және бағалауға жатады.

Ескерту. 420-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

421-бап. Сот жарыссөздері

1. Төрағалық етушi іс мәні бойынша қарау аяқталған соң іске қатысатын адамдардан өтінішхаттардың бар-жоғы туралы сұрайды. Сот осы өтінішхаттарды шешіп, содан соң сот жарыссөздеріне көшеді.

2. Сот жарыссөздері осы Кодекстің 217-бабында көзделген қағидалар бойынша өткізіледі, бұл ретте апелляциялық шағым берген адам немесе өтінішхат келтірген прокурор және (немесе) оның өкілі бірінші болып сөз сөйлейді. Шешімге екі тарап шағым жасаған жағдайда, талап қоюшы бірінші болып сөз сөйлейді.

3. Сот жарыссөздері және прокурордың қорытынды сөзiн тыңдау аяқталғаннан кейін сот қаулы шығару үшін кетеді.

Ескерту. 421-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

422-бап. Сот отырысының хаттамасы

Апелляциялық сатыдағы сотта сот отырысының хаттамасы осы Кодекстің 281-бабы үшінші бөлігінің қағидалары бойынша жүргізіледі.

423-бап. Сот актісін шығару және оны жариялау

1. Сот актісін шығару және оны жариялау осы Кодекстің 222, 223 және 224-баптарында көзделген қағидалар бойынша жүргізіледі.

2. Сот осы баптың бірiншi бөлiгiнiң талаптарын сақтай отырып, сот актісін түпкілікті нысанда дайындау мерзімін көрсете отырып, оның қарар бөлiгiн шығарып, жариялай алады. Сот актісінің қарар бөлігі іс материалдарына қоса тігіледі.

Уәжді сот актісін іс қаралған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде судья дайындап, оған қол қояды. Уәжді сот актісінің көшірмесі ол дайындалғаннан кейін үш жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде іске қатысатын адамдарға жіберілуге (табыс етілуге) тиіс.

Ескерту. 423-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

424-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың өкілеттіктері

1. Апелляциялық сатыдағы сот:

1) шешімді өзгеріссіз, ал шағымды, прокурордың өтінішхатын қанағаттандырусыз қалдыруға;

2) бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгертуге;

3) бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жоюға және жаңа шешім шығаруға;

4) осы Кодекстің 277-бабында және 279-бабының 2), 4), 5), 9) және 10) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша шешімнің күшін толық немесе бір бөлігінде жоюға және іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға не талап қоюды қараусыз қалдыруға;

5) алып тасталды – ҚР 27.03.2023 № 216-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;

6) осы Кодекстің 427-бабының төртінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша сот шешімінің күші жойылған жағдайда, істі бірінші сатыдағы сот қағидалары бойынша мәні бойынша қарау үшін өзінің іс жүргізуіне қабылдауға;

7) шешімнің күшін толық немесе бір бөлігінде жоюға және талап қоюды, егер мұндай арыз бірінші сатыдағы сотқа берілген және сот мәні бойынша шешпеген жағдайда, осы Кодекстің 279-бабының 8) тармақшасында көзделген негіз бойынша қараусыз қалдыруға;

8) шешімнің күшін толық немесе бір бөлігінде жоюға және талап қоюды, егер талап қоюшы мұндай талап қоюды апелляциялық сатыдағы сотта қолдамаса, осы Кодекстің 279-бабының 3) тармақшасында көзделген негіз бойынша қараусыз қалдыруға құқылы.

2. Алып тасталды – ҚР 27.03.2023 № 216-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
3. Алып тасталды – ҚР 27.03.2023 № 216-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
Ескерту. 424-бап жаңа редакцияда – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 27.03.2023 № 216-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

425-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың актілері

Апелляциялық сатыдағы сот мынадай актілерді:

1) іс бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша мәні бойынша қаралғаннан кейін жаңа шешім қабылданған жағдайда, осы Кодекстің 424-бабы бірінші бөлігінің 1), 2), 3) тармақшаларында, сондай-ақ 6) тармақшасында көзделген жағдайларда қаулы;

2) сот шешімінің күші жойылған және бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша іс мәні бойынша қарау үшін апелляциялық сатыдағы соттың іс жүргізуіне қабылданған жағдайда, осы Кодекстің 409-бабының екінші бөлігінде, 424-бабы бірінші бөлігінің 4) тармақшасында, сондай-ақ 6) тармақшасында көзделген жағдайларда, сондай-ақ іс мәні бойынша қаралмаған, сот актісін шығару талап етілетін өзге де жағдайларда ұйғарым шығарады.

Ескерту. 425-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

426-бап. Апелляциялық қаулының мазмұны

1. Апелляциялық сатыдағы соттың қаулысында:

1) қаулының шығарылған күні мен орны;

2) қаулыны шығарған соттың атауы және сот құрамы;

3) апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын берген адам, іске қатысатын басқа да адамдар және өкілдер;

4) даудың нысанасы немесе мәлімделген талап;

5) бірінші сатыдағы сот анықтаған істің мән-жайлары, шешімді немесе ұйғарымды шығарған кезде ол басшылыққа алған уәждер; бірінші сатыдағы сот шешімінің қысқаша мазмұны;

6) апелляциялық шағымның, прокурор өтінішхатының және оларға пікірдің қысқаша мазмұны;

7) апелляциялық сатыдағы соттың бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгеріссіз қалдыру, күшін жою не өзгерту негіздері;

8) апелляциялық сатыдағы соттың өз түйіндерін жасауға алып келген уәждер және сот басшылыққа алған заңдарға сілтеме;

9) істі қарау нәтижелері бойынша апелляциялық сатыдағы соттың түйіндері;

10) сот шығыстарының бөлінуі;

11) қаулыға шағым жасаудың, наразылық білдірудің мерзімдері мен тәртібі көрсетілуге тиіс.

2. Жаңа дәлелдердің болмауына байланысты апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты қанағаттандырусыз қалдырылған кезде қаулының уәждеу бөлігінде бірінші сатыдағы соттың шешіміне өзгерістер енгізу не оның күшін жою үшін осы Кодексте көзделген негіздердің жоқ екендігі ғана көрсетіледі.

Апелляциялық шағымда, прокурордың өтінішхатында бірінші сатыдағы сотта қараудың нысанасы болып табылмайтын дәлелдерге сілтеме жасалған жағдайда, апелляциялық қаулының уәждеу бөлігінде көрсетілген сілтемелер мен дәлелдердің сот отырысында қарауға және зерттеуге қабылданбау негіздері көрсетілуге тиіс.

3. Апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстің 235, 237-баптарында көзделген жағдайларда және тәртіппен апелляциялық сатыдағы соттың қаулысында кеткен қате жазуларды және анық арифметикалық қателерді түзету туралы немесе апелляциялық қаулының мәнін өзгертпестен, ұйғарым шығару арқылы қаулыны түсіндіру туралы мәселені қарауға құқылы.

Апелляциялық сатыдағы соттың көрсетілген мәселелер бойынша ұйғарымы шығарылған күнінен бастап күшіне енеді және оған шағым жасалуы, наразылық білдірілуі мүмкін.

4. Осы Кодекстің 236-бабында көзделген жағдайларда және тәртіппен апелляциялық сатыдағы сот қосымша қаулы шығаруға құқылы.

5. Егер апелляциялық сатыдағы судья осы Кодексте белгіленген мерзімде уәжді қаулыны дәлелді себептер бойынша дайындай алмаса, онда оны дайындауды алқа төрағасы істі қарауға қатысқан басқа судьяға тапсырады. Қаулыда қатыспаған судьяның оны қандай себептер бойынша дайындай алмайтындығы көрсетіледі.

Ескерту. 426-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

427-бап. Апелляциялық тәртіппен сот шешімінің күшін жою не оны өзгерту негіздері

1. Апелляциялық тәртіппен сот шешімінің күшін жоюға не оны өзгертуге:

1) іс үшін маңызы бар мән-жайлар ауқымының дұрыс айқындалмауы және анықталмауы;

2) бірінші сатыдағы сот анықтаған, іс үшін маңызы бар мән-жайлардың дәлелденбеуі;

3) шешімде баяндалған бірінші сатыдағы сот түйіндерінің істің мән-жайларына сәйкес келмеуі;

4) материалдық немесе процестік құқық нормаларының бұзылуы немесе дұрыс қолданылмауы;

5) жүргізілу міндеттілігі осы Кодексте көзделген кезде істе жеке процестік әрекет хаттамасының болмауы негіз болып табылады.

2. Егер сот:

1) қолданылуға жататын заңды қолданбаса;

2) қолданылуға жатпайтын заңды қолданса;

3) заңды дұрыс түсіндірмесе, материалдық құқық нормалары бұзылған немесе дұрыс қолданылмаған деп есептеледі.

3. Мәні бойынша дұрыс сот шешімінің күші бір ғана формальды пайымдаулар бойынша жойылмайды. Материалдық немесе процестік құқық нормаларының бұзылуы немесе дұрыс қолданылмауы, егер осы бұзушылық дұрыс шешім қабылдамауға әкеп соқса немесе әкеп соғуы мүмкін болса, бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгертуге немесе күшін жоюға негіз болып табылады.

Егер сот дұрыс шешім қабылдаса, бірақ көрсетілген бұзушылықтарға жол берілсе, қаулыда уәждер, материалдық және процестік құқық нормалары келтіріледі, оларға сәйкес шешім өзгеріссіз қалдырылуға жатады.

4. Егер:

1) істі соттың заңсыз құрамы немесе соттылық туралы қағидаларды бұзып қараған;

2) осы Кодекстің 133-бабының қағидалары бойынша қаралған істерді қоспағанда, сот істі сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылмаған іске қатысатын адамдардың қайсыбіреуі болмағанда қараған;

3) істі қарау кезінде сот ісін жүргізу тілі туралы қағида бұзылған;

4) сот іске қатысуға тартылмаған адамдардың құқықтары мен міндеттері туралы мәселені шешкен;

5) судья шешімге қол қоймаған немесе істі қарап, шешкен судьядан басқа судья қол қойған;

6) жүргізілу міндеттілігі осы Кодексте көзделген кезде істе сот отырысы хаттамасы болмаған кез келген жағдайда бірінші сатыдағы сот шешімінің күші жойылуға жатады.

5. Осы Кодекстің 427-бабының төртінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша бірінші сатыдағы сот шешімінің күші жойылған кезде апелляциялық сатыдағы сот ұйғарым шығарады. Ұйғарымда істі бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу қағидалары бойынша қарауға көшу туралы, іске қатысатын адамдар жасауға тиіс әрекеттер және оларды жасау мерзімдері көрсетіледі. Көрсетілген әрекеттер аяқталғаннан кейін істі әдеттегідей апелляциялық сатыдағы соттың сол құрамы қарайды.

Қалған жағдайларда, оның ішінде жаңа шешім шығарылып, сот шешімінің күші жойылған кезде, апелляциялық сатыдағы сот істі бір сот отырысында бір сот актісін қабылдай отырып, қарайды.

5-1. Алып тасталды – ҚР 27.03.2023 № 216-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

6. Сот шығыстарын бөлу туралы мәселенің шешілмеуі немесе дұрыс шешілмеуі сот шешімінің күшін жою немесе оны өзгерту үшін негіз болып табылмайды. Сот шығыстарын бөлу қаулының қарар бөлігінде көрсетіледі.

Ескерту. 427-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

428-бап. Іс бойынша іс жүргізуді тоқтата отырып немесе талап қоюды қараусыз қалдыра отырып, сот шешімінің күшін жою

Бірінші сатыдағы сот шешімі осы Кодекстің 277-бабында және 279-бабының 2), 3), 4), 5), 9) және 10) тармақшаларында көрсетілген негіздер бойынша, сондай-ақ 424-бабы бірінші бөлігінің 7) және 8) тармақшаларында көзделген жағдайларда іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға немесе талап қоюды қараусыз қалдыруға байланысты апелляциялық тәртіппен күші жойылуға жатады.

Ескерту. 428-бап жаңа редакцияда – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

429-бап. Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымдарына (қаулыларына) шағым жасау, прокурордың өтінішхат келтіру тәртібі мен мерзімдері

1. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, сондай-ақ соттың ұйғарымы істің одан әрі қозғалу мүмкіндігіне бөгет болатын жағдайларда бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына осы Кодекстің 401-бабында аталған адамдар жеке шағым беруі, өтінішхат келтіруі мүмкін. Егер ұйғарым іске қатыспайтын адамдардың құқықтары мен мүдделеріне қатысты болса, олар да соттың ұйғарымына шағым жасауға құқылы.

Жеке шағым, прокурордың өтінішхаты ұйғарым түпкілікті нысанда дайындалған күннен бастап он жұмыс күні ішінде беріледі.

2. Бірінші сатыдағы соттың қалған ұйғарымдарына, оның ішінде сол жерде сот отырысының хаттамасына енгізіле отырып шығарылған ұйғарымдарға жеке шағым, прокурордың өтінішхаты берілмейді, бірақ қарсылықтар апелляциялық шағымға, прокурордың өтінішхатына енгізілуі мүмкін.

3. Шешім шығарумен аяқталған сот талқылауы кезінде шығарылған ұйғарымға жеке шағым берілген, прокурор өтінішхат келтірген жағдайда, шешімге шағым жасау үшін белгіленген мерзім өткеннен кейін ғана іс жоғары тұрған сот сатысына жіберіледі. Бұл ретте, егер сот шешіміне апелляциялық шағым берілсе, прокурор апелляциялық өтінішхат келтірсе, жеке шағымды, прокурордың өтінішхатын тексеруді істі апелляциялық тәртіппен қарайтын сот сатысы жүргізеді. Бұл жағдайда апелляциялық саты жеке шағымды, прокурордың өтінішхатын алқалық құрамда, сот шешіміне апелляциялық шағыммен және (немесе) прокурордың апелляциялық өтінішхатымен бірге қарайды.

4. Жеке шағым, прокурордың өтінішхаты осы ұйғарымды шығарған сотқа іске қатысатын адамдардың санына қарай құжаттардың көшірмелерімен қоса беріледі, бұларды судья оларға жібереді немесе тапсырады. Судья жеке шағымды, прокурордың өтінішхатын алғаннан кейін азаматтық істі немесе материалдарды апелляциялық сатыдағы сотқа жібереді.

5. Жеке шағым, прокурордың өтінішхаты апелляциялық шағымдар мен прокурордың өтінішхаттарын қабылдау және қарау үшін осы тарауда белгіленген тәртіппен қабылданады және қаралады.

Осы Кодекстің 414-бабында көзделген тәртіппен апелляциялық сатыдағы сот іске қатысатын адамдарға жеке шағымды, прокурордың өтінішхатын қарау уақыты мен орны туралы хабарлайды. Іске қатысатын адамдардың апелляциялық сатыдағы соттың сот отырысына келмеуі оларды қарауға кедергі болмайды.

6. Жеке шағымды, прокурордың өтінішхатын қарау нәтижелері бойынша апелляциялық сатыдағы сот:

1) соттың ұйғарымын – өзгеріссіз, ал жеке шағымды, прокурордың өтінішхатын қанағаттандырусыз қалдыру;

2) сот ұйғарымының толық немесе бір бөлігінде күшін жою және мәселені бірінші сатыдағы сотқа жаңадан қарауға беру;

3) сот ұйғарымының толық немесе бір бөлігінде күшін жою және мәселені мәні бойынша шешу;

4) ұйғарымды өзгерту туралы ұйғарым шығарады.

7. Талап қоюларды қайтару, талап қоюды қамтамасыз ету, соттылық, қате жазуларды және анық арифметикалық қателерді түзету, шешімді түсіндіру, іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру, талап қоюларды қараусыз қалдыру мәселелері бойынша жеке шағым немесе прокурордың өтінішхаты бойынша шығарылған апелляциялық сатыдағы сот ұйғарымдары шағым жасалуға және наразылық білдірілуге жатпайды. Осы Кодексте белгіленген жағдайларда істің одан әрі жүргізілу мүмкіндігіне бөгет болатын апелляциялық сатыдағы сот ұйғарымына шағым жасалуы және наразылық білдірілуі мүмкін.

Ескерту. 429-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

430-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың жеке ұйғарымы

Апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстің 270-бабында көзделген негіздер бойынша жеке ұйғарым шығара алады.

Жеке ұйғарымға осы Кодекстің 429-бабында көзделген тәртіппен шағым жасалуы және наразылық білдірілуі мүмкін.

431-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілерінің заңды күші

Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілері олар жария етілген күннен бастап заңды күшіне енеді.

432-бап. Сот актісін жіберу және істі бірінші сатыдағы сотқа қайтару

Апелляциялық сатыдағы сот істі қарағаннан және іске қатысатын адамдарға сот актісінің көшірмелерін жібергеннен (табыс еткеннен) кейін істі бірінші сатыдағы сотқа қайтарады.

433-бап. Іс апелляциялық тәртіппен қаралғаннан кейін келіп түскен апелляциялық (жеке) шағымды, прокурордың өтінішхатын қарау тәртібі

1. Белгіленген мерзімде немесе өткізіп алынған мерзім қалпына келтірілгеннен кейін берілген апелляциялық (жеке) шағым, прокурордың өтінішхаты апелляциялық сатыдағы сотқа іс басқа шағымдар бойынша қаралғаннан кейін келіп түскен жағдайда, сот мұндай шағымды, прокурордың өтінішхатын өзінің іс жүргізуіне қабылдауға міндетті.

2. Апелляциялық (жеке) шағымды, прокурордың өтінішхатын қарау нәтижелері бойынша және негіздер болған кезде апелляциялық сатыдағы сот бұрын шығарылған сот актісінің күшін жояды және келіп түскен шағым, прокурордың өтінішхаты бойынша жаңа қаулы, ұйғарым қабылдайды.

Мұндай негіздер болмаған кезде апелляциялық сатыдағы сот апелляциялық шағымды, прокурордың өтінішхатын қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулы, ұйғарым шығарады.

Ескерту. 433-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

54-тарау. КАССАЦИЯЛЫҚ САТЫДАҒЫ СОТТА ІС ЖҮРГІЗУ

434-бап. Кассациялық тәртiппен қайта қарауға жататын сот актiлерi

1. Жергілікті және басқа соттардың заңды күшіне енген сот актілерін оларға шағым жасаудың апелляциялық тәртібі сақталған жағдайда, осы Кодекстің 28-1-бабының қағидалары бойынша қаралған істер бойынша шығарылған сот актілерін Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты кассациялық тәртіппен қайта қарауы мүмкін.

2. Мынадай:

1) осы Кодекстің 12 және 21-1-тарауларында көзделген оңайлатылған іс жүргізу тәртібімен қаралған;

2) татуласу келісімімен, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісіммен аяқталған;

Ескертпе!
ҚР Конституциялық Соты 434-баптың 2-бөлігі 3) тармақшасының конституциялылығын тексеру жөнінде іс жүргізу бастады.

3) талап қою сомасы екі мың айлық есептік көрсеткіштен кем болған кезде жеке тұлғалардың және талап қою сомасы отыз мың айлық есептік көрсеткіштен кем болған кезде заңды тұлғалардың мүліктік мүдделеріне байланысты;

4) талап қоюдан бас тартуға байланысты аяқталған істер бойынша;

5) азаматтардың төлем қабілеттілігін қалпына келтіру туралы, берешекті қайта құрылымдау туралы істер, сондай-ақ оңалту рәсімі мен банкроттық рәсім шеңберінде туындайтын даулар жөніндегі, оның ішінде борышкер немесе ол уәкілеттік берген тұлға жасасқан мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы, борышкердің мүлкін қайтару туралы, қаржы басқарушысының, банкроттықты немесе оңалтуды басқарушының талап қоюлары бойынша дебиторлық берешекті өндіріп алу туралы істер бойынша сот актiлері кассациялық тәртiппен қайта қаралуға жатпайды.

Осы бөліктің күші осы Кодекстің 28-1-бабының қағидалары бойынша қаралған істер бойынша шығарылған сот актілеріне қолданылмайды.

3. Жергілікті және басқа да соттардың заңды күшiне енген сот актiлерi оларға шағым жасаудың апелляциялық тәртібі сақталмаған жағдайда, сондай-ақ осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген істер бойынша сот актілері осы Кодекстің 438-бабының алтыншы бөлігінде көзделген негіздер болған кезде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуы және Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша кассациялық тәртіппен қайта қаралуы мүмкін.

4. Жергілікті және басқа да соттардың заңды күшiне енген сот актiлерi оларға шағым жасаудың апелляциялық тәртібі сақталмаған жағдайда, осы баптың екінші бөлігінің 1), 2), 3) және 4) тармақшаларында көрсетілген істер бойынша сот актілерін қоспағанда, сондай-ақ осы баптың екінші бөлігінің 5) тармақшасында көрсетілген бірінші және апелляциялық сатылардың сот актілері осы Кодекстің 427-бабында көзделген негіздер бойынша Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша кассациялық тәртіппен қайта қаралуы мүмкін.

5. Кассациялық сатының қаулылары осы Кодекстің 438-бабының алтыншы бөлігінде көзделген негіздер болған кезде қайта қаралуы мүмкін.

Ескерту. 434-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 290-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 179-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

435-бап. Заңды күшiне енген сот актiлерiне өтiнiшхат беруге, ұсыным енгізуге, наразылық келтіруге құқығы бар тұлғалар

1. Осы Кодекстiң 434-бабының бiрiншi бөлiгiнде көзделген сот актiлерiне дау айту туралы өтiнiшхатты тараптар, iске қатысатын тұлғалар, сот актілерінде мүдделері қозғалатын басқа да тұлғалар және олардың өкілдері беруi мүмкiн.

1-1. Мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесі осы Кодекстің 434-бабының бірінші бөлігінде көзделген сот актілеріне дау айту туралы өтінішхат беру құқығын жоғары тұрған органның міндетті түрде келісуімен іске асырады.

2. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы заңды күшiне енген сот актiлерiне осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдардың өтінішхаты бойынша ұсыну енгізуге құқылы.

Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры заңды күшiне енген сот актiлерiне өзінің бастамасы бойынша да, осы Кодекстің 54-бабының екінші бөлігінде көзделген істер бойынша өзіне берілген, осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдардың өтінішхаттары бойынша да наразылық келтіруге құқылы.

Өтінішхат ұсынуға немесе наразылыққа қоса беріледі.

3. Өтiнiшхат берген тұлға, оның ішінде іс бойынша тарап ретінде өтінішхат берген прокурор одан бас тартуға немесе өтінішхатты кері қайтарып алуға құқылы, наразылық келтірген прокурор оны өтінішхат, наразылық қаралғанға дейін кассациялық сатыдағы сотқа арыз беру арқылы кері қайтарып алуға құқылы.

Өтінішхаттан бас тарту кассациялық сатыдағы сотта, оның ішінде алдын ала қарау сатысында да іс жүргізудің тоқтатылуына алып келеді. Өтінішхатты қайтадан беруге жол берілмейді, ал берілген жағдайда өтінішхат қайтарылады.

Кері қайтарылған жағдайда өтінішхат, наразылық осы Кодекстің 436-бабының бірінші бөлігінде белгіленген мерзімдерде қайтадан берілуі мүмкін.

4. Егер сот актілеріне өтінішхатты басқа тұлғалар берсе және ол бойынша кассациялық саты сотының сот отырысында қарау үшін өтінішхатты іспен бірге беру туралы шешім қабылданса, іс осы тарауда белгіленген тәртіппен мәні бойынша, оның ішінде осы баптың үшінші бөлігінде көрсетілген мән-жайлар анықталған кезде қаралуға жатады.

5. Осы Кодекстiң 443 және 444-баптарында көзделген қағидалар Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынымына және Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығына қолданылмайды және оларды кассациялық сатыдағы сот тікелей қарайды.

Ескерту. 435-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

436-бап. Заңды күшiне енген сот актiлерiне дау айту, наразылық келтіру мерзiмдерi

1. Апелляциялық сатыдағы соттың ұйғарымдары, қаулылары заңды күшіне енген күннен бастап алты ай iшiнде оларға өтiнiшхат, наразылық берілуі мүмкін.

2. Сот актілеріне апелляциялық тәртіппен шағым жасау мерзімі өтіп кеткен жағдайда, өтінішхат шағым жасау мерзімін қалпына келтіру туралы өтінішті бірінші сатыдағы сот қарағаннан кейін, ал бас тартылған жағдайда – апелляциялық сатыдағы сот жеке шағымды, наразылықты, апелляциялық шағымды қарағаннан кейін кассациялық сатыдағы сотқа берілуі мүмкін.

3. Осы баптың бірінші бөлігінің қағидалары осы Кодекстің 438-бабының алтыншы бөлігінде көзделген негіздер бойынша сот актілерін қайта қарау жағдайларына қолданылмайды.

4. Егер кассациялық наразылық келтiру туралы өтiнiшхат прокурорға белгiленген мерзiм сақтала отырып берiлсе, бiрақ ол бойынша шешiм қабылданбаса, кассациялық сатыдағы сот наразылық келтіру мерзiмiн ұзартады. Наразылықта бұл туралы көрсетiлуге тиiс.

437-бап. Iстердi кассациялық тәртiппен қарайтын соттар

1. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты осы Кодекстің 435-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген тұлғалардың өтінішхаттары бойынша, сондай-ақ осы Кодекстің 435-бабының екінші бөлігінде көрсетілген тұлғалардың ұсынуы және наразылығы бойынша істерді кемінде үш судьядан тұратын алқалы құрамда қарайды.

2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты осы Кодекстің 438-бабының алтыншы бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша кассациялық сатыдағы соттың қаулыларына енгізілген осы Кодекстің 435-бабының екінші бөлігінде көрсетілген адамдардың ұсынуы және наразылығы бойынша істерді кемінде жеті судьядан тұратын алқалы құрамда қарайды.

438-бап. Iстердi талап етіп алдырудың және заңды күшiне енген сот актiлерiн қайта қараудың себептерi мен негiздерi

1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьялары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры не оның тапсырмасы бойынша Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасарлары, облыстардың прокурорлары және оларға теңестiрiлген прокурорлар азаматтық iстi кассациялық тәртiппен тексеру үшiн тиiстi соттан талап етiп алдыруы мүмкiн.

2. Осы Кодекстiң 435-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетілген адамдардың өтiнiшхаттары, сол сияқты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының, Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының олардың құзыретi шегiндегi бастамасы iстердi талап етіп алдыруға себеп болып табылады.

3. Iс талап етіп алдырылған жағдайда сот актілерін қайта қарау туралы өтiнiшхат іс келіп түскен күннен бастап отыз жұмыс күні iшiнде кассациялық сатыдағы сотта қаралуға жатады.

4. Сот iстi талап етіп алдыру туралы сұрау салуды ол сотқа келiп түскен күннен бастап бес жұмыс күнінен кешiктiрмей орындайды.

Прокурор істі талап етіп алдырған жағдайда, кассациялық наразылық келтiру туралы өтiнiшхатты прокурор iс прокуратураға келiп түскен күннен бастап отыз жұмыс күні iшiнде қарауға тиiс.

5. Заңсыз сот актiсiн шығаруға әкеп соққан, осы Кодекстің 427-бабында көзделген материалдық және процестік құқық нормаларының елеулi түрде бұзылуы осы Кодекстің 434-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген, заңды күшіне енген сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарауға негiздер болып табылады.

6. Мыналар:

1) қабылданған қаулының орындалуы адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігі үшін орны толмас ауыр салдарларға әкеп соғуы мүмкін болатын жағдайларда;

2) қабылданған қаулы адамдардың әлдеқандай тобының құқықтары мен заңды мүдделерін немесе өзге де жария мүдделерді бұзатын жағдайларда;

3) қабылданған қаулы соттардың құқық нормаларын түсіндіруіндегі және қолдануындағы бірізділікті бұзатын жағдайларда, осы Кодекстің 434-бабының үшінші және бесінші бөліктерінде көрсетілген, заңды күшіне енген сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарауға негiздер болып табылады.

439-бап. Наразылық келтіру

1. Себеп пен негiздер болған кезде Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры наразылық келтіреді және оны iспен және өтiнiшхатпен бiрге Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына жібереді.

2. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы наразылықтың көшiрмелерiн iске қатысатын адамдарға жібереді.

440-бап. Наразылықтың мазмұны

Наразылықта:

1) наразылық келтірілетін соттың атауы;

2) наразылық келтірілетін сот актiлерiне нұсқау;

3) сот актiлерi шығарылған iстiң мәнi жазылуға;

4) заңсыз сот актiсiн шығаруға әкелген материалдық не процестік құқық нормаларының елеулi бұзылуы нені білдіретініне нұсқау;

5) наразылық келтірген лауазымды адамның ұсынысы немесе түйіндері болуға тиіс;

6) осы Кодекстің 438-бабының алтыншы бөлігінде көзделген негіздер бойынша наразылық келтірілген жағдайларда, наразылықта сот актілерін қайта қарау үшін негіздердің айрықшалығы неде екені көрсетілуге тиiс;

7) наразылыққа осы Кодекстің 439-бабының екінші бөлігі талаптарының орындалғанын растайтын құжат қоса беріледі.

441-бап. Сот актісін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы және кассациялық наразылық келтіру туралы өтінішхаттың мазмұны

1. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына берілетін сот актiсiн кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы және Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына берілетін кассациялық наразылық келтіру туралы өтiнiшхатта:

1) өтiнiшхат жіберіліп отырған соттың немесе лауазымды адамның атауы;

2) өтiнiшхат беретін адамның және мүддесі үшін өтінішхат беріліп отырған адамның аты-жөні, оның тұрғылықты жерi немесе орналасқан жерi және iстегi процестік жағдай;

3) iске қатысатын адамдардың тұрғылықты жерлері немесе орналасқан жерлерi көрсетіліп, оларды санамалау;

4) iстi бiрiншi, апелляциялық сатыларда қараған соттарға нұсқау және олар қабылдаған шешiмдердiң мазмұны;

5) қайта қарауға, наразылық келтіруге жататын сот актісіне нұсқау;

6) материалдық және процестік құқық нормаларының бұзылуы неде екендігіне және өтінішхатты берген адамның өтініші неден тұратындығына нұсқау;

7) өтінішхат осы Кодекстің 438-бабының алтыншы бөлігінде көзделген негіздер бойынша берілген жағдайда, өтінішхатта сот актілерін қайта қарау үшін негіздердің айрықшалығы неде екені көрсетілуге тиiс.

2. Егер өтiнiшхат iске қатыспаған адамның мүддесі үшін берілсе, онда дау айтылып отырған сот актісінде сол адамның қандай құқықтарының бұзылғаны көрсетiлуге тиiс.

3. Егер өтiнiшхат бұрын кассациялық сатыдағы сотқа берiлсе және қайтарылса, өтінішхатта оны қайтару себептері туралы көрсетiлуге тиiс.

4. Өтiнiшхатты берген адам оған қол қоюға тиiс. Өтінішхатты электрондық құжат нысанында берген кезде, ол оны берген адамның электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады. Электрондық құжат нысанында берілетін өтінішхатқа осы бапта көрсетілген құжаттардың көшірмелері электрондық нысанда қоса беріледі.

5. Сот актісіне дау айту туралы өтінішхатқа "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (Салық кодексі) белгіленген мөлшерде мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат қоса берілуге тиіс.

442-бап. Өтiнiшхатты немесе прокурордың наразылығын қайтару

1. Өтiнiшхат немесе прокурордың наразылығы мынадай негiздер бойынша:

1) өтiнiшхат немесе прокурордың наразылығы осы Кодекстiң 435-бабының 1-1-бөлігінің, 440, 441-баптарының талаптарына сәйкес келмесе;

2) өтiнiшхатты немесе прокурордың наразылығын осы Кодекстiң 435-бабына сәйкес заңды күшiне енген осы сот актiсiне дау айтуға, наразылық келтіруге құқығы жоқ адамдар берсе;

3) өтiнiшхат немесе прокурордың наразылығы осы Кодекстiң 436-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген мерзiм өткеннен кейiн берiлсе және оны қалпына келтiру үшін дәлелдi себептер болмаса;

4) өтiнiшхат немесе прокурордың наразылығы қаралғанға дейін олар кері қайтарылып алынса;

5) өтінішхаттан бас тартуға байланысты кассациялық сатыдағы сотта іс бойынша кассациялық іс жүргізу тоқтатылған жағдайда;

6) өтiнiшхат немесе прокурордың наразылығы кассациялық сатыдағы сотқа осы Кодексте белгіленген шағым жасау тәртібі бұзыла отырып берiлсе;

7) процестің осы қатысушысының өтінішхаты бойынша кассациялық сатыдағы соттың сот отырысында қарау үшін өтінішхатты іспен бірге беруден бас тарту туралы қаулы болса;

8) сот актісіне дау айту туралы өтінішхатқа мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат қоса берілмесе, оларды берген адамдарға қайтарылуға жатады.

2. Өтінішхатты немесе наразылықты осы баптың бірінші бөлігінің 3), 4) және 5) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша қайтару туралы тиісінше кассациялық сатыдағы сот не алдын ала қарау кезінде қатысатын судья қаулы шығарады. Қалған жағдайларда өтінішхаттар үш жұмыс күні ішінде хатпен қайтарылады.

3. Өтiнiшхатты немесе прокурордың наразылығын қайтаруға негiз болған кемшiлiктер жойылған жағдайда, олар осы Кодекстің 435-бабының үшінші бөлігінде көзделген өтінішхаттан бас тарту жағдайларынан басқа, жалпы негiздер бойынша қайтадан берілуі мүмкін.

4. Прокурор кассациялық наразылық келтіру туралы өтінішхатты өтініш беруші сот актісін тікелей кассациялық сатыдағы сотта кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы өтінішхат беруі үшін, егер ол осы құқықты іске асырмаса, осы Кодекстің 112-бабының бірінші бөлігінде санамаланған адамдар осы Кодекстің 441-бабының талаптарын сақтай отырып өтінішхат берген жағдайлардан басқа, оған қайтаруға құқылы.

Ескерту. 442-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

443-бап. Өтiнiшхатты алдын ала қарау

1. Сот актiсiн кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы өтiнiшхатты кассациялық саты судьясы зерделейді, ол он күн мерзімде мынадай:

1) осы Кодекстің 442-бабының бірінші бөлігінде көзделген, өтінішхатты қайтаруға негіздердің бар немесе жоқ екендігі туралы;

2) сот ісін талап етіп алдыруға негіздердің бар немесе жоқ екендігі туралы мәселелерді шешеді.

Өтiнiшхат келiп түскен күннен бастап отыз жұмыс күні iшiнде, ал iс талап етіп алдырылған жағдайда – iс келiп түскен күннен бастап отыз жұмыс күні iшiнде қаралады.

444-бап. Өтiнiшхатты алдын ала қарау нәтижелерi бойынша қабылданатын шешімдер

1. Судья өтiнiшхатты алдын ала қарау нәтижелерi бойынша:

1) сот актілерін қайта қарау үшін негіздер болған кезде, кассациялық сатыдағы сот отырысында қарау үшін өтінішхатты іспен бірге беру туралы;

2) сот актілерін қайта қарау үшін негіздер болмаған кезде кассациялық сатыдағы сот отырысында қарау үшін өтінішхатты беруден бас тарту туралы;

3) осы Кодекстің 442-бабы бірінші бөлігінің 3), 4) және 5) тармақшаларында көрсетілген негіздер бойынша өтiнiшхатты қайтару туралы қаулы шығарады.

2. Қаулыда:

1) шығарылған күнi мен орны;

2) өтiнiшхатты қараған судьяның тегі мен аты-жөні;

3) қайта қарау туралы өтінішхат берілген сот актiсi көрсетіле отырып, қаулы шығарылған iс;

4) өтiнiшхатты берген адамның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса) немесе атауы;

5) өтiнiшхатта келтiрiлген дәлелдер;

6) қабылданған процестік шешімнің уәждері;

7) өтінішхатты қарау нәтижелері бойынша түйіндер көрсетілуге тиіс.

3. Сот актілерін қайта қарау үшін негіздер болған кезде қаулы, өтінішхат және оған қоса берілген құжаттар іспен бірге алдын ала қаралған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірілмей кассациялық сатыдағы сотқа беріледі.

4. Өтінішхатты алдын ала қарау нәтижелері бойынша шығарылған қаулының көшірмесі өтінішхатты берген адамға жіберіледі. Өтінішхат қайтарылған жағдайда, оған қоса берілген құжаттар қайтарылуға жатады.

445-бап. Кассациялық сатыдағы соттың сот отырысын тағайындау

1. Кассациялық сатыдағы сот істі судьяның қаулысымен, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуымен, Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығымен бірге алғаннан кейін тараптарға көрсетілген құжаттардың көшірмелерін не олардың электрондық көшірмелерімен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының интернет-ресурсы арқылы танысу мүмкіндігі туралы хабарламаны, сондай-ақ сот отырысының өткiзiлетiн күнін, уақытын, орнын көрсете отырып, татуласу рәсімдеріне, кассациялық сатыдағы сотта істі қарауға қатысу үшін хабарламаны үш жұмыс күні ішінде жiбередi.

Сот осы Кодекстің 17-тарауына сәйкес татуласу рәсімін өткізеді.

2. Іс кассациялық сатыдағы сотқа берілген не ұсыну, наразылық келiп түскен күннен бастап отыз жұмыс күні iшiнде қаралуға тиiс.

3. Кассациялық сатыдағы соттың істі қарау уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған іске қатысатын адамдардың келмеуі істі қарауға кедергі болмайды.

Ескерту. 445-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

446-бап. Сот актiсiн қайта қарау туралы өтiнiшхатқа, ұсынымға немесе наразылыққа пікір

1. Іске қатысатын адам немесе оның өкілі қайта қарауға қатысты қарсылықты растайтын құжаттарды қоса бере отырып, сот актісін қайта қарау туралы өтiнiшхатқа, ұсынымға немесе наразылыққа пiкiрдi iске қатысатын басқа да адамдарға және Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына жiбереді.

Іске қатысатын басқа да адамдарға пiкiрдiң көшiрмелерi жiберiлгенiн растайтын құжат та пiкiрге қоса беріледi.

2. Пiкiр кассациялық сатыдағы сот өтiнiшхатты немесе наразылықты қарауды бастағанға дейiн онымен танысу мүмкiндiгiн қамтамасыз ететiн, сот белгiлеген мерзiмде жiберiледi.

3. Пiкiрге iске қатысатын адам немесе оның өкiлi қол қояды. Пiкiрге өкілдің өкiлеттiктерiн растайтын сенiмхат қоса беріледі.

447-бап. Татуласу келісімі, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім және дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім

1. Өтінішхат берілгеннен, ұсыну немесе наразылық енгізілгеннен кейін жасалған тараптардың татуласу келісімі, тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімі немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім кассациялық сатыдағы сотқа жазбаша нысанда ұсынылуға тиіс.

Сотқа қатысып отырған екі тарап та татуласу туралы өтініш берген жағдайда, татуласу рәсімін алқалы құрам судьяларының бірі өтінішхат берілген күні өткізеді.

Тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді сот осы Кодекстің 179 және 181-баптарының қағидаларына сәйкес қабылдайды.

Сот отырысында сот тараптардың татуласу келісімін, тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіткенге дейін тараптарға олардың процестік әрекеттерінің салдарларын түсіндіреді.

2. Тараптардың татуласу келісімін, тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту кезінде кассациялық сатыдағы сот сот актілерінің күшін жояды және іс бойынша іс жүргізуді тоқтатады.

Ескерту. 447-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

448-бап. Сот актiсiнiң орындалуын тоқтата тұру

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры бір уақытта iстi талап етіп алдырып, кассациялық тәртiппен тексеру үшiн сот актiсiнiң орындалуын үш айдан аспайтын мерзiмге тоқтата тұруға құқылы.

Сот актісінің орындалуын тоқтата тұру қажеттілігі өткен соң тоқтата тұру туралы қаулының күші жойылады.

Сот актісінің орындалуын тоқтата тұру туралы немесе тоқтата тұрудың күшін жою туралы қаулы әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына және тараптарға жіберіледі (тапсырылады).

Ескерту. 448-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 26.06.2020 № 349-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

449-бап. Істi кассациялық тәртіппен қарау нысанасы және шектерi

1. Iстi кассациялық тәртiппен қарау кезiнде сот iстегі материалдар бойынша өтiнiшхаттың, ұсынудың, наразылықтың дәлелдерi шегiнде соттар шығарған сот актiлерiнiң заңдылығын тексередi.

2. Кассациялық сатыдағы сот заңдылық мүддесiнде өтiнiшхаттың, ұсынудың немесе наразылықтың шегiнен шығуға және шағым жасалған, наразылық келтірілген сот актісінің заңдылығын толық көлемде тексеруге құқылы.

450-бап. Істi кассациялық сатыдағы соттың қарау тәртібі

1. Төрағалық етушi сот отырысын ашады және қарауға жататын істі, бұл үшін негіз болған процестік құжатты, соттың құрамын және іске қатысатын, сот отырысы залында отырған адамдарды жариялайды, олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді.

2. Істі қарау уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабардар етілген өтінішхат берген адамның, прокурордың болмауы сот отырысын жалғастыру мүмкіндігін жоққа шығармайды.

3. Мәлімделген өтінішхаттар шешілгеннен кейін сот өтінішхат, наразылық берген адамды тыңдайды.

4. Кассациялық сатыдағы сот прокурорға кассациялық сатыда қаралуға жататын барлық істер туралы уақтылы хабарлайды.

5. Өтiнiшхат берген адам, прокурор өздерінің пiкiрi бойынша дау айтылатын сот актісі заңсыз болып табылатын уәждер мен дәлелдерді жазып бередi. Төрағалық етушi содан кейiн сот белгiлейтін тәртiппен iске қатысатын басқа да тұлғаларға сөз бередi. Олар сөз сөйлегеннен кейiн прокурор, егер ол сот отырысына қатысып отырған болса, iс бойынша қорытынды бередi.

451-бап. Кассациялық сатыдағы соттың өкілеттіктері

1. Өтінішхатты, ұсынуды, наразылықты қарау нәтижелері бойынша кассациялық сатыдағы сот қаулы шығарады.

2. Кассациялық сатыдағы сот бөтен адамдардың болуын және кеңес құпиясының жария етілуін болғызбайтын жағдайларда мынадай шешiмдердiң бiрiн қабылдайды:

1) апелляциялық сатыдағы соттың ұйғарымын, қаулысын – күшінде, ал өтiнiшхатты немесе наразылықты қанағаттандырусыз қалдырады;

2) апелляциялық сатыдағы сот ұйғарымының, қаулысының күшiн жояды және бірінші сатыдағы соттың ұйғарымын, шешімін күшінде қалдырады;

3) осы Кодекстің 427-бабында көзделген бұзушылықтар анықталған жағдайда, апелляциялық сатыдағы сот қаулысының күшін жояды және істі апелляциялық сатыдағы сотқа судьялардың өзге құрамында жаңадан қарауға жібереді;

4) осы Кодекстің 427-бабында көзделген бұзушылықтар анықталған жағдайда, бірінші сатыдағы сот шешімінің, апелляциялық сатыдағы сот қаулысының күшін жояды және істі апелляциялық сатыдағы сотқа судьялардың өзге құрамында жаңадан қарауға жібереді;

5) бірінші сатыдағы сот ұйғарымының, шешімінің, апелляциялық сатыдағы сот ұйғарымы мен қаулысының күшін толық не бір бөлігінде жояды және істі апелляциялық сатыдағы сотқа жаңадан қарауға жібереді не, егер іс апелляциялық сатыдағы сотта немесе мәні бойынша қаралмаған болса, бірінші сатыдағы сотқа жібереді;

6) бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттардың шешімінің, қаулысының және ұйғарымының күшін толық не бір бөлігінде жояды және татуласу келісімінің, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімнің немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімнің бекітілуіне байланысты осы Кодекстің 277-бабында белгіленген негіздер бойынша iс бойынша іс жүргізуді тоқтатады не осы Кодекстің 279-бабының 2), 3), 4), 5), 9) және 10) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша арызды қараусыз қалдырады;

7) бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың шағым жасаудың процестік мерзімдерін қалпына келтіру мәселелері жөніндегі ұйғарымдарының күшін жояды және апелляциялық шағымды қарау үшін істі апелляциялық сатыдағы сотқа жібереді;

8) бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттардың шешімін, ұйғарымын, қаулысын өзгертеді немесе бiрiншi сатыдағы сот шешімінің, ұйғарымының, қаулысының немесе апелляциялық сатыдағы сот қаулысының, ұйғарымының күшін толық не бір бөлігінде жоя отырып, егер істің мән-жайын бірінші немесе апелляциялық сатыдағы сот толық және дұрыс анықтаған, бірақ материалдық құқық нормаларын қолдануда қателік жіберілген болса, істі жаңадан қарауға жібермей жаңа сот актісін шығарады;

9) кассациялық қаулы осы Кодекстің 438-бабының алтыншы бөлігінде көзделген негіздер бойынша қайта қаралған жағдайда, осы баптың екінші бөлігінің 1) – 8) тармақшаларында көзделген процестік шешімдердің бірін қабылдай отырып, оны өзгеріссіз қалдырады, оның күшін жояды не өзгертеді.

3. Сот актілерінің күші жойылған және іс жаңадан қарауға жіберілген кезде кассациялық сатыдағы сот белгілі бір дәлелдеменің анықтығы немесе анық еместігі туралы, бір дәлелдеменің басқалардың алдындағы басымдығы туралы, материалдық құқықтың қандай нормасы қолданылуға тиіс екендігі туралы, сондай-ақ істі жаңадан қарау кезінде қандай шешім шығарылуға тиіс екені туралы мәселелерді алдын ала шешуге құқылы емес.

4. Кассациялық сатыдағы сот сот актілерінде көрсетілмеген не ол жоққа шығармаған мән-жайларды белгілеуге немесе дәлелденген деп есептеуге құқылы емес.

4-1. Кассациялық сатыдағы соттың қаулысында жазылған процестік әрекеттерді жасау қажеттігі туралы нұсқаулар сот актілерінің күші жойылған және іс жаңадан қарауға берілген жағдайда істі жаңадан қарайтын сот үшін міндетті.

5. Егер сот дұрыс шешім қабылдаған, бірақ осы Кодекстің 427-бабының бірінші және екінші бөліктерінде көзделген бұзушылықтарға жол берілген жағдайда, қаулыда уәждер, материалдық және процестік құқық нормалары көрсетіледі, оларға сәйкес сот актілері өзгеріссіз қалдырылады.

6. Қаулының қарар бөлігі сот отырысы залында жария етіледі.

7. Қаулы түпкілікті нысанда бес жұмыс күні ішінде дайындалуға тиіс.

Ескерту. 451-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

452-бап. Кассациялық сатыдағы сот қаулысының мазмұны

1. Кассациялық сатыдағы соттың қаулысы осы Кодексте апелляциялық сатыдағы сот қаулысы үшiн белгiленген талаптарға сәйкес келуге тиiс. Кассациялық сатыдағы соттың қаулысына iс бойынша шешiм қабылдаған барлық судьялар қол қояды.

2. Кассациялық сатыдағы сот осы Кодекстiң 235 және 237-баптарында көзделген жағдайларда және тәртiппен қате жазылған жазбалар мен анық арифметикалық қателердi түзету туралы мәселені қарауға, кассациялық сатыдағы сот бұрын шығарған қаулыны түсiндiруге құқылы, бұл туралы ұйғарым шығарылады, ал осы Кодекстің 236-бабында көзделген жағдайда және тәртіппен қосымша қаулы шығарылады.

453-бап. Кассациялық сатыдағы сот қаулысының заңды күшiне енуi

Кассациялық сатыдағы сот қаулысы ол жарияланған күнінен бастап заңды күшiне енедi.

454-бап. Сот шешiмiнiң, ұйғарымының, қаулысының күшiжойылғаннан кейiн iстi қарау

1. Кассациялық тәртiппен сот актiлерiнiң күшi жойылғаннан кейiн iс жалпы тәртiппен қаралуға жатады.

2. Бұрын жасалған сот актiлерiнің апелляциялық немесе кассациялық тәртiппен күшi жойылғаннан кейiн шығарылған жаңа сот актiлерiне өтiнiшхат, ұсыну, наразылық, прокурордың өтінішхаты олардың күшiн жою уәждеріне қарамастан, жалпы негiздерде берiлуi, келтiрiлуi мүмкiн.

Ескерту. 454-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

55-тарау. СОТ АКТІЛЕРІН ЖАҢАДАН АШЫЛҒАН НЕМЕСЕ ЖАҢА МӘН-ЖАЙЛАР
БОЙЫНША ҚАЙТА ҚАРАУ ЖӨНІНДЕ ІС ЖҮРГІЗУ

455-бап. Қайта қарау негіздері

1. Заңды күшіне енген шешімдер, ұйғарымдар мен қаулылар жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қаралуы мүмкін.

Туындаған немесе орын алған, алайда олар туралы сот актісі заңды күшіне енгеннен кейін белгілі болған, бұрын қаралған істі дұрыс шешу үшін айтарлықтай маңызы бар заңды фактілер шешімдерді, ұйғарымдарды және қаулыларды жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарау үшін негіздер болып табылады.

2. Шешімдерді, ұйғарымдар мен қаулыларды жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қайта қарау үшін:

1) заңды күшіне енген сот үкімімен, қаулысымен, қылмыстық қудалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың және лауазымды адамдардың қаулыларымен анықталған куәгердің көрінеу жалған айғақтары, сарапшының көрінеу жалған қорытындысы, көрінеу дұрыс аудармау, заңсыз не негізсіз шешім шығаруға әкеп соққан құжаттардың не заттай дәлелдемелердің жалғандығы;

2) заңды күшіне енген сот үкімімен, қаулысымен, қылмыстық қудалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың және лауазымды адамдардың қаулыларымен анықталған тараптардың, іске қатысатын басқа да адамдардың не олардың өкілдерінің қылмыстық құқық бұзушылығы немесе судьялардың осы істі қарау кезінде жасаған қылмыстық құқық бұзушылығы;

3) осы шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны шығаруға негіз болған сот шешімінің, үкімінің, ұйғарымының немесе қаулысының не өзге де мемлекеттік орган қаулысының күшін жою негіздер болып табылады.

3. Жаңа мән-жайларға:

1) істі қарау және шешу кезінде преюдициалдық маңызы болған сот актісінің күшін жою;

2) сот актісі шығарылғанда негізге алынған мәмілені жарамсыз деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімі;

3) Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының сот актiсi шығарылған кезде қолданылған заңдарды және өзге де нормативтік құқықтық актілерді конституциялық емес деп тануы;

4) орындалуы туралы сот актісі шығарылған төрелік шешімнің күшін жою жатады.

Ескерту. 455-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

456-бап. Сот актілерін жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарайтын соттар

1. Бірінші сатыдағы соттың заңды күшіне енген шешімін жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша осы шешімді шығарған сот қайта қарайды.

2. Бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгерткен немесе жаңа шешім шығарылған апелляциялық және кассациялық сатылардың ұйғарымдарын, шешімдерін, қаулыларын жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарауды шешімді өзгерткен немесе жаңа шешім шығарған сот жүргізеді.

457-бап. Арыз беру

1. Шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арызды іске қатысқан тараптар, басқа да адамдар немесе прокурор шешім, ұйғарым немесе қаулы шығарған сотқа қайта қарау үшін негіз болған мән-жайлар белгіленген күннен бастап үш ай ішінде береді.

2. Арыз келіп түскен күннен бастап – он бес жұмыс күні ішінде, ал апелляциялық және кассациялық сатылардағы соттарға іс тиісті сотқа келіп түскен күннен бастап көрсетілген мерзімде қаралуға тиіс.

458-бап. Арыздың нысаны мен мазмұны

1. Арыз беретін тұлға немесе оның уәкілетті өкілі арызға қол қояды.

2. Сот актісін жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арызда:

1) арыз берілетін соттың атауы;

2) арыз беретін тұлғаның және іске қатысатын басқа да тұлғалардың атауы, олардың орналасқан жері немесе тұрғылықты жері;

3) арыз беруші жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы өтініп отырған сот актісін қабылдаған соттың атауы, сот актісінің қабылданған күні, даудың нысанасы;

4) арыз беретін тұлғаның талаптары; осы Кодекстің 455-бабында көзделген және арыз берушінің пікірінше осы мән-жайдың ашылуын немесе белгіленуін растайтын құжаттарға сілтеме жасала отырып, жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша сот актісін қайта қарау туралы мәселені қоюға негіз болған жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар;

5) қоса берілетін құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс. Арызда іске қатысатын адамдардың телефон, факс нөмірлері, электрондық поштасының мекенжайы және өзге де мәліметтер де көрсетілуі мүмкін.

3. Арыз беретін тұлға іске қатысатын басқа да тұлғаларға оларда жоқ арыздың және қоса берілген құжаттардың көшірмелерін жіберуге міндетті.

4. Арызға:

1) жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайларды растайтын құжаттардың көшірмелері;

2) арызданушы қайта қарау туралы өтініш жасаған сот актісінің көшірмесі;

3) іске қатысатын басқа да тұлғаларға оларда жоқ арыздың және құжаттардың көшірмелері жіберілгенін растайтын құжат;

4) сенімхат немесе тұлғаның арызға қол қою өкілеттігін растайтын өзге де құжат қоса берілуге тиіс.

459-бап. Арыз беруге арналған мерзімнің есептелуі

Арыз беруге арналған мерзім:

1) осы Кодекстің 455-бабы екінші бөлігінің 1) және 2) тармақшаларында көзделген жағдайларда – сот үкімі, қаулысы, қылмыстық іс бойынша қылмыстық қудалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың қаулылары заңды күшіне енген күннен бастап;

2) осы Кодекстің 455-бабы екінші бөлігінің 3) тармақшасында көзделген жағдайларда – шешім шығаруға негіз болған, аталған актілердің күшін жойған соттың шешімі, үкімі, ұйғарымы, қаулысы немесе өзге де мемлекеттік органның қаулысы заңды күшіне енген күннен бастап;

3) осы Кодекстің 455-бабы үшінші бөлігінің 1) тармақшасында көзделген жағдайларда – преюдициалдық маңызы бар сот актісінің күшін жойған сот актісі заңды күшіне енген күннен бастап;

4) осы Кодекстің 455-бабы үшінші бөлігінің 2) тармақшасында көзделген жағдайларда – мәмілені жарамсыз деп таныған сот актісі заңды күшіне енген күннен бастап;

5) осы Кодекстің 455-бабы үшінші бөлігінің 3) тармақшасында көзделген жағдайларда – Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының нормативтік қаулысы бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған күннен бастап есептеледі.

Ескерту. 459-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

460-бап. Арызды соттың іс жүргізуіне қабылдау

Сот актісін жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арыз келіп түскен күнінен бастап тиісті соттың іс жүргізуіне қабылданды деп есептеледі.

Ескерту. 460-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

461-бап. Арызды қайтару

Ескерту. 461-бап алып тасталды – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

462-бап. Арызды қарау

Іске қатысатын адамдар жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны қайта қарау туралы арыздың келіп түскені туралы хабарландырылады.

Сот мұндай арызды жеке-дара немесе сот отырысында қарауға құқылы, алайда сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған, іске қатысатын адамдардың келмеуі оны қарауға кедергі болып табылмайды.

Ескерту. 462-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

463-бап. Соттың істі қайта қарау туралы арыз бойынша ұйғарымы

1. Сот жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны қайта қарау туралы арыз бойынша:

1) осы баптың екінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша арызды қайтару туралы;

2) сот актісін қайта қараудан бас тарту туралы;

3) арызды қанағаттандыру және шешімнің, ұйғарымның немесе қаулының күшін жою туралы уәжді ұйғарым шығарады.

2. Жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша істі қайта қарау туралы арызды қайтаруға мыналар негіз болып табылады:

1) арыздың нысаны мен мазмұнына қойылатын талаптардың сақталмауы;

2) арызды беруге (қол қоюға) өкілеттігі жоқ адамның не әрекетке қабілетсіз адамның оны беруі (қол қоюы);

3) осы Кодекстің 456-бабында белгіленген қағидалардың сақталмауы;

4) мерзімді қалпына келтіру туралы немесе өткізіп алынған мерзімді қалпына келтіруден бас тарту туралы өтінішхат болмаған кезде арызды беру мерзімінің өтіп кетуі;

5) арыз берушінің қайтарып алуы.

3. Бірінші, апелляциялық және кассациялық сатылардағы соттардың жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша арызды қайтару туралы, сот актісінің күшін жоюдан бас тарту не күшін жою туралы ұйғарымдарына осы Кодекске сәйкес шағым жасалуы, дау айтылуы, прокурордың өтінішхаты немесе наразылығы бойынша қайта қаралуы мүмкін.

Ескерту. 463-бап жаңа редакцияда – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

56-тарау. ТӨРЕЛІК ШЕШІМДЕРДІҢ КҮШІН ЖОЮ ТУРАЛЫ ӨТІНІШХАТ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

464-бап. Төрелік шешімнің күшін жою туралы өтінішхат беру

1. Төрелік шешімнің күшін жою туралы өтінішхатты төрелік талқылау тараптары, іске қатысуға тартылмаған, бiрақ төрелік заңда көзделген негiздер бойынша құқықтары мен мiндеттерiне қатысты шешiм қабылдаған үшiншi тұлғалар төрелік шешімді алған күннен бастап бір ай iшiнде бере алады.

2. Төрелік шешімнің күшін жою туралы өтінішхат:

1) егер төрелік шешім Қазақстан Республикасының аумағында қабылданса, төрелік дауды қараған жер бойынша;

2) егер төрелік шешім шет мемлекетте Қазақстан Республикасының заңы бойынша қабылданса, тұрақты жұмыс істейтін төреліктің орналасқан жері бойынша;

3) егер төрелік шешім шет мемлекетте Қазақстан Республикасының заңы бойынша қабылданса, Қазақстан Республикасында төреліктің құрылған жері бойынша Қазақстан Республикасының тиісті апелляциялық сатыдағы сотына беріледі.

3. Егер шешімнің күшін жою үшін осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген мерзім өтіп кетсе және осы Кодекске сәйкес оны қалпына келтіру үшін негіздер болмаса, судья өтінішхатты қайтарады.

Ескерту. 464-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 10.06.2020 № 342-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

465-бап. Өтінішхатты қарау

1. Төрелік шешімнің күшін жою туралы өтінішхатты сот осы Кодексте көзделген қағидалар бойынша iс қозғалған кезден бастап он жұмыс күні iшiнде қарайды.

Үшінші тұлға өтінішхат берген кезде қосымша дәлелдемелер беру қажет болса, судьяның іс бойынша іс жүргізуді бір айға дейінгі мерзімге ұзартуға құқығы бар.

1-1. Төрелік шешімнің күшін жою туралы өтінішхатты апелляциялық сатыдағы сот кемінде үш алқа судьясының алқалы құрамында осы Кодекстің 3-бөлімінің қағидалары бойынша қарайды.

2. Төрелік талқылау тараптары, үшінші тұлғалар төрелік шешімнің күшін жою туралы өтінішхат берген жағдайда, сот оларға сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарлайды. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған көрсетілген тұлғалардың келмей қалуы істі қарауға кедергі болмайды.

3. Сот істі қараған кезде мәлімделген талаптар мен қарсылықтарға негіз ретінде сотқа ұсынылған дәлелдемелерді зерттеу арқылы төрелік шешімнің күшін жою үшін заңда көзделген негіздердің болуын немесе болмауын анықтайды.

3-1. Сот тараптардың бiрiнiң өтiнiшi бойынша төрелік талқылауды қайта бастау не төрелік шешімнің күшін жою үшін негiздердi жоюға мүмкiндiк беретін өзге де шараларды қолдану үшін төрелік шешiмнiң күшiн жою туралы өтiнiшхат бойынша iс жүргiзудi белгiленген мерзiмге тоқтата тұруға құқылы.

Егер төрешілер жаңа шешім шығарса, тарап сот белгілеген мерзім ішінде талап қоюды ұсынбай, қайта басталған төрелік талқылауға немесе бастапқы шешімдегі өзгерістерге қатысты бөлігінде шешімнің күшін жою туралы өтінішхат беруге құқылы.

4. Сот төрелік шешімнің күшін жою туралы өтінішхатты қарау нәтижелерi бойынша төрелік шешiмнiң күшiн жою не өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады. Соттың ұйғарымына осы Кодекске сәйкес жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкiн.

5. Сот төрелік шешімнің күшін жою туралы ұйғарымда төрелік шешімді мәжбүрлеп орындатуға беру туралы ұйғарымның күшін жою мәселелерін шешуге тиіс.

Ескерту. 465-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.01.2019 № 217-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.06.2020 № 342-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

4-бөлім. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ПРОЦЕСС
57-тарау. ШЕТЕЛДІК ТҰЛҒАЛАР ҚАТЫСАТЫН ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

466-бап. Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша Қазақстан Республикасы соттарының құзыреті

1. Егер Қазақстан Республикасының аумағында жауапкер-ұйым орналасқан болса немесе жауапкер-азаматтың тұрғылықты жері болса, шетелдік тұлғалар қатысатын істі Қазақстан Республикасының соттары қарайды.

2. Қазақстан Республикасының соттары шетелдік тұлғалар қатысатын істерді де мынадай:

1) шетелдік тұлғаның басқару органы, филиалы немесе өкілдігі Қазақстан Республикасының аумағында болған;

2) жауапкердің Қазақстан Республикасының аумағында мүлкі болған;

3) алименттер өндіріп алу туралы және әке болуды анықтау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болған;

4) мертігумен, денсаулыққа өзге де зақым келтірумен немесе асыраушысының қайтыс болуынан келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиян Қазақстан Республикасының аумағында келтірілгенде немесе талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болған;

5) мүлікке келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша, зиянды өтеу туралы талап қою үшін негіз болған әрекет немесе өзге де мән-жай Қазақстан Республикасының аумағында орын алған;

6) талап қою, оның толық немесе ішінара орындалуы Қазақстан Республикасының аумағында орын алуға тиіс болған немесе орын алған шарттан туындаған;

7) талап қою Қазақстан Республикасының аумағында орын алған негізсіз баюдан туындаған;

8) некені бұзу туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болған немесе ерлі-зайыптылардың ең болмағанда біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болған;

9) ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болған;

10) дербес деректер субъектілерінің құқықтарын қорғау туралы, оның ішінде залалдарды және (немесе) моральдық зиянды өтеу туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болған;

11) "Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген жағдайларда прокурордың талап қоюлары мен арыздары істерге негіз болған жағдайларда қарайды.

3. Қазақстан Республикасының соттары басқа істерді де, егер олар заңмен және (немесе) Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартпен өз құзыретіне жатқызылса, қарайды.

Ескерту. 466-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 12.07.2023 № 23-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

467-бап. Шетелдік тұлғалар қатысатын Қазақстан Республикасы соттарының айрықша құзыреті

1. Қазақстан Республикасы соттарының айрықша құзыретіне:

1) Қазақстан Республикасында орналасқан жылжымайтын мүлік құқығына байланысты істер;

2) егер тасымалдаушылар Қазақстан Республикасының аумағында болса, тасымалдаушыларға тасымал шарттарынан туындайтын талап қою жөніндегі істер;

3) егер ерлі-зайыптылардың екеуінің де Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болса, Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен некесін бұзу туралы істер;

4) осы Кодекстің 30-тарауында көзделген ерекше талап қою ісін жүргізу істері жатады.

2. Қазақстан Республикасының соттары ерекше іс жүргізу істерін:

1) фактіні анықтау туралы іс бойынша арыз берушінің Қазақстан Республикасының аумағында тұрғылықты жері болған немесе анықталуы қажет факт Қазақстан Республикасының аумағында орын алған немесе орын алатын;

2) өзіне қатысты бала асырап алу туралы, әрекетке қабілеттігін шектеу немесе оны әрекетке қабілетсіз деп тану туралы, кәмелетке толмаған адамды толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау (эмансипация) туралы, психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымның стационарына мәжбүрлеп емдеуге жатқызу туралы, психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылықтары (аурулары) бар адамды мәжбүрлеп емдеуге жатқызу мерзімін ұзарту, туберкулезден мәжбүрлеп емдеу туралы арыз берілген азамат Қазақстан Республикасының азаматы болған не оның Қазақстан Республикасының аумағында тұрғылықты жері болған;

3) өзіне қатысты хабарсыз кетті деп тану немесе қайтыс болды деп жариялау туралы мәселе қойылған азамат Қазақстан Республикасының азаматы болған не Қазақстан Республикасының аумағында соңғы белгілі тұрғылықты жері болған және бұл ретте Қазақстан Республикасының аумағында тұрғылықты жері немесе орналасқан жері бар азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін анықтау осы мәселенің шешілуіне байланысты болған;

4) Қазақстан Республикасының аумағындағы затты иесіз деп тану туралы арыз берілген;

5) бағалы қағазды жоғалды деп тану туралы және оған тиісті құқықтарды қалпына келтіру (шақыртып іс жүргізу) туралы берілген арызды Қазақстан Республикасының аумағында тұратын немесе орналасқан азамат немесе ұйым берген;

6) жаңсақтығын анықтау туралы арыз берілген азаматтық хал актілеріндегі жазуды Қазақстан Республикасының азаматтық хал актілерін жазу органдары жасаған;

7) шағым жасалып отырған нотариаттық әрекеттерді (оларды жасаудан бас тартуды) Қазақстан Республикасының нотариусы немесе басқа да органы жасаған жағдайларда қарайды.

Ескерту. 467-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

468-бап. Шарттық соттылық

Шетелдік соттың құзыреті осы Кодекстің 31-бабында көзделген жағдайлардан басқа, тараптардың жазбаша келісімімен көзделуі мүмкін. Мұндай келісім болған жағдайда сот жауапкердің өтінішхатымен, егер мұндай өтінішхат істі мәні бойынша қарау басталғанға дейін мәлімделсе, арызды қараусыз қалдырады.

469-бап. Құзыреттің өзгермейтіндігі

Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген құзыреттілік қағидаларын сақтай отырып, Қазақстан Республикасының соты іс жүргізуге қабылдаған іс бұдан әрі тараптардың азаматтығының, тұрғылықты жерінің өзгеруіне және құзыретке әсер ететін басқа да мән-жайларға байланысты басқа мемлекеттің сотының соттылығына жатқызылса да, мәні бойынша шешіледі.

470-бап. Шетелдік сотта іс жүргізудің мәні

1. Қазақстан Республикасы сот шешімдерін өзара тануды және орындауды көздейтін халықаралық шарт жасасқан шет мемлекеттің соты егер сол тараптар арасындағы, сол нысанасы туралы және сол негіздер бойынша дау жөнінде шешім шығарып қойған болса, Қазақстан Республикасының соты арызды қараусыз қалдырады, ал іс бойынша іс жүргізуді тоқтатады.

2. Егер шет мемлекеттің сотында сол тараптар арасындағы, сол нысанасы туралы және сол негіздер бойынша бұрын қозғалған дау жөніндегі іс болса, ол бойынша шешім Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасында тануға жатса, Қазақстан Республикасының соты арызды қараусыз қалдырады, ал іс бойынша іс жүргізуді тоқтатады.

3. Осы баптың ережелері осы іс Қазақстан Республикасы соттарының айрықша құзыретіне жатқызылатын жағдайларды қозғамайды.

471-бап. Соттылық

Қазақстан Республикасының заңнамасында Қазақстан Республикасы соттарының құзыретіне жатқызылған істердің соттылығы осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген соттылық қағидалары бойынша айқындалады.

472-бап. Шетелдік тұлғалардың процестік құқықтары мен міндеттері

1. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, шетелдік және халықаралық ұйымдардың (бұдан әрі – шетелдік тұлғалар) өздерінің бұзылған немесе дауланып отырған құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін Қазақстан Республикасының соттарына жүгінуге құқығы бар.

2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта өзгеше көзделмесе, шетелдік тұлғалар процестік құқықтарды пайдаланады және процестік міндеттерін Қазақстан Республикасының азаматтарымен және заңды тұлғаларымен бірдей орындайды.

3. Соттарда шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша сот ісін жүргізу осы Кодекске, өзге де заңдарға және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарға сәйкес жүзеге асырылады.

4. Қазақстан Республикасының азаматтары мен ұйымдарының процестік құқықтарын арнайы шектеулерге жол берілетін мемлекеттердің шетелдік тұлғаларына қатысты Қазақстан Республикасы қарсы шектеулер (реторсиялар) белгілеуі мүмкін.

473-бап. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың азаматтық процестік әрекетке қабілеттілігі

1. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың азаматтық процестік әрекетке қабілеттілігі олардың жеке заңы бойынша айқындалады.

2. Өзі азаматы болып табылатын мемлекеттің құқығы шетелдіктің жеке заңы болып табылады.

3. Азаматта бірнеше шет мемлекеттің азаматтығы болған жағдайда, ол неғұрлым тығыз байланыста болатын, оның ішінде азаматтың тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңы оның жеке заңы болып есептеледі.

4. Азаматтығы жоқ адамның жеке заңы – ол тұрғылықты тұратын жері бар мемлекеттің заңы, ал олай болмаған жағдайда оның әдетте тұрып жатқан мемлекетінің заңы сол адамның жеке заңы болып есептеледі.

5. Өзінің жеке заңы бойынша процестік әрекетке қабілетті болып табылмайтын адам, егер Қазақстан Республикасының заңына сәйкес процестік әрекет қабілетіне ие болса, ол Қазақстан Республикасының аумағында әрекетке қабілеті бар деп танылуы мүмкін.

474-бап. Шетелдік және халықаралық ұйымның процестік құқыққа қабілеттілігі

1. Шетелдік ұйымның процестік құқыққа қабілеттілігі осы ұйым соған сәйкес құрылған шет мемлекеттің заңы бойынша айқындалады. Бұл заң бойынша процестік құқыққа қабілеті жоқ шетелдік ұйым Қазақстан Республикасының заңына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында құқыққа қабілеті бар деп танылуы мүмкін.

2. Халықаралық ұйымның процестік құқыққа қабілеттілігі осы ұйым соған сәйкес құрылған халықаралық шарттың немесе Қазақстан Республикасының өзге де халықаралық шарттарының негізінде белгіленеді.

475-бап. Шет мемлекеттердің органдары берген құжаттарды тану

1. Қазақстан Республикасының ұйымдарына немесе шетелдік тұлғаларға қатысты шет мемлекеттердің заңдары бойынша Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде жасалған, шет мемлекеттердің құзыретті органдары белгілеген нысанмен берген, жасаған немесе куәландырған құжаттарды Қазақстан Республикасының соттары, егер Қазақстан Республикасының заңнамасында және (немесе) халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, консулдық заңдастыру болған немесе апостиль қойылған жағдайда қабылдайды.

2. Шетел тілінде жасалған құжаттар Қазақстан Республикасының соттарына ұсынылған кезде олардың тиісті түрде куәландырылған, сот ісін жүргізу тіліне аударылған аудармасымен бірге берілуге тиіс.

476-бап. Құқықтық көмек туралы тапсырмалар

1. Қазақстан Республикасының соттары заңнамада және (немесе) Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда көзделетін көлемде құқықтық көмек көрсетеді.

Құқықтық көмек көрсету, хабарламаларды, басқа да құжаттарды тапсыруды және жіберуді, сондай-ақ өзге де процестік әрекеттерді орындауды, атап айтқанда, тараптарды, куәгерлерді тыңдауды, сараптама жүргізуді, сол жерде қарап-тексеруді, орындалуы құқықтық көмек көрсету шеңберінде заңнамада немесе Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта не өзара негізде көзделген басқа да процестік әрекеттерді қамтиды.

2. Қазақстан Республикасының соттары:

1) тапсырманы орындау Қазақстан Республикасының егемендігіне нұқсан келтіретін немесе Қазақстан Республикасының қауіпсіздігіне қатер төндіретін;

2) тапсырмаларды орындау соттың құзыретіне кірмейтін жағдайларды;

3) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген өзге де жағдайларды қоспағанда, өздеріне заңда немесе Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта не өзара негізде көзделген тәртіппен берілген жекелеген процестік әрекеттерді жүргізу туралы шетелдік соттардың тапсырмаларын орындайды.

3. Егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе, шетелдік соттардың жекелеген процестік әрекеттерді орындау туралы тапсырмаларын орындау осы Кодексте белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

4. Қазақстан Республикасының соттары жекелеген процестік әрекеттерді орындау туралы тапсырмалармен шетелдік соттарға жүгіне алады.

5. Қазақстан Республикасы соттарының шетелдік соттармен қарым-қатынас жасау тәртібі заңда немесе Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда не өзара негізде айқындалады.

6. Қазақстан Республикасы соттарының құқықтық көмек көрсетуі туралы заңнамасының қолдануын және шет мемлекеттердің соттарына құқықтық көмекке жүгінуді егжей-тегжейлейтін нұсқаулықты соттардың қызметін ұйымдық және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын орган бекітеді.

7. Шет мемлекеттердің соттары мен құзыретті органдарынан Қазақстан Республикасының соттарына жолданған құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуларды қабылдауды, егер бұл Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделсе, активтерді қайтару жөніндегі уәкілетті орган, Қазақстан Республикасының өзге де құзыретті органдары жүзеге асыра алады.

Ескерту. 476-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 12.07.2023 № 23-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

477-бап. Шет мемлекеттiң иммунитетi

Осы Кодексте белгiленген жағдайларды қоспағанда, шет мемлекет Қазақстан Республикасында соттық иммунитеттi, талап қоюды қамтамасыз етуге қарсы иммунитеттi және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатуға қарсы иммунитеттi қоса алғанда, юрисдикциялық иммунитеттi пайдаланады.

478-бап. Соттық иммунитет

Осы Кодекстiң ережелерiне сәйкес шет мемлекет, егер ол соттық иммунитеттен бас тартуға келiссе не осы Кодекстiң 484-бабына сәйкес шет мемлекетке иммунитет қолданылмайтын болса, сондай-ақ егер ол мемлекеттiң егемен билiгiн жүзеге асырудан өзге қызметтi жүзеге асырса, оның iшiнде осы Кодекстiң 484, 485, 486, 487, 488, 489, 490 және 491-баптарында көрсетiлген жағдайларда Қазақстан Республикасында соттық иммунитеттi пайдаланбайды.

479-бап. Шет мемлекеттің қарсы талап қоюға қатысты иммунитеттен бас тартуы

1. Қазақстан Республикасының сотына талап қойған шет мемлекет осы мемлекеттiң алғашқы талап қоюы сияқты сол құқықтық қатынастарға немесе фактiлерге негiзделген кез келген қарсы талап қоюға қатысты соттық иммунитеттен бас тартуға келiскен деп танылады.

2. Қазақстан Республикасының сотына қарсы талап қою берген шет мемлекет алғашқы талап қоюына қатысты соттық иммунитеттен бас тартуға келiскен деп танылады.

480-бап. Шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасы сотының юрисдикциясына келiсуi және соттық иммунитеттен бас тартуы

1. Егер шет мемлекет тиiстi мәселеге немесе iске қатысты Қазақстан Республикасы сотының юрисдикцияны жүзеге асыруына, атап айтқанда:

1) халықаралық шартта;

2) Қазақстан Республикасының халықаралық шарты болып табылмайтын жазбаша келiсiмде;

3) Қазақстан Республикасының сотында мәлімдеме жасау немесе нақты талқылау шеңберiнде жазбаша хабардар ету арқылы тiкелей келiсiм бiлдiрсе, ол соттық иммунитеттен бас тартуға келiсті деп танылады.

2. Шет мемлекеттiң соттық иммунитеттен бас тартуға келiсуi оның талап қоюды қамтамасыз ету иммунитетінен және сот актiсiн мәжбүрлеп орындату иммунитетінен бас тартуға келiсуi ретiнде қарастырылмайды.

3. Шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасының заңнамасын қолдануға келiсуi соттық иммунитеттен бас тартуға келiсуi ретiнде қарастырылмайды.

481-бап. Шет мемлекеттiң сот талқылауына қатысуы

1. Егер шет мемлекет Қазақстан Республикасының сотында өзiнiң бастамасымен қозғалған талқылау тарапы болып табылса немесе Қазақстан Республикасының сотында iстiң мәнiн талқылауға кіріссе немесе iстiң мәнi бойынша қандай да бiр өзге әрекеттi қолданса, осы мемлекет соттық иммунитеттен бас тартуға келiсті деп танылады. Алайда, егер мемлекет ол осындай әрекетті қолданғанға дейiн иммунитет туралы мәлiмдеуге негiз болатын фактiлердің өзiне белгiлi болмағанын сотта дәлелдесе, ол осы фактiлер өзiне белгiлi болғаннан кейiн дереу солардың негiзiнде иммунитетке сүйене алады.

2. Егер шет мемлекет Қазақстан Республикасының сотында талқылауға қатысса немесе иммунитетке сүйену немесе талқылау нысанасы болып табылатын мүлiкке қатысты өз құқығына дәлелдемелер келтiру мақсатында қандай да бiр басқа әрекетті қолданса, ол оның соттық иммунитеттен бас тартуы ретiнде қарастырылмайды.

3. Шет мемлекет өкiлiнiң Қазақстан Республикасының сотына куә айғақтарын беру үшiн келуi осы мемлекеттiң соттық иммунитеттен бас тартуға келiсуi ретiнде қарастырылмайды.

4. Егер шет мемлекет Қазақстан Республикасының сотында талқылауға қатыспаса, бұл мән-жай өзiнен-өзi оның соттық иммунитеттен бас тартуға келiсуі ретiнде түсiндiрiлмеуге тиiс.

482-бап. Шет мемлекеттің төрелiк талқылауға қатысты иммунитеттен бас тартуы

Егер шет мемлекет туындаған немесе болашақта туындауы мүмкін дауларды өзiнiң қатысуымен төрелікте қарауға жазбаша нысанда келiсiм бiлдiрсе, Қазақстан Республикасы сотының төрелікке қатысы бар функцияларды жүзеге асыруына қатысты мәселелер бойынша оның осы дауларға байланысты соттық иммунитеттен бас тартуға ерiктi түрде келiскенi деп танылады.

483-бап. Иммунитеттен бас тартуға келiсiмдi керi қайтарып алу

1. Шет мемлекеттiң соттық иммунитеттен, талап қоюды қамтамасыз етуге қарсы иммунитеттен және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатуға қарсы иммунитеттен бас тартуға келiсуi, осындай келiсудi керi қайтарып алуға жол беру дауға қатысушы басқа тараппен келiсiмде тiкелей көзделген жағдайларды қоспағанда, керi қайтарып алынбайды.

2. Шет мемлекеттiң соттық иммунитеттен бас тартуға келiсуi сот талқылауының барлық сатыларына қолданылады.

484-бап. Қазақстан Республикасының юрисдикциялық иммунитетi бұзылған жағдайда шет мемлекеттің иммунитетін қолданбау

Шет мемлекет Қазақстан Республикасында соттық иммунитетті, сол сияқты талап қоюды қамтамасыз етуге және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатуға қарсы иммунитеттi, осындай шет мемлекет Қазақстан Республикасы мен оның меншiгiнiң юрисдикциялық иммунитетiн бұзған жағдайда пайдаланбайды.

485-бап. Кәсiпкерлiк қызметке байланысты даулар бойынша шет мемлекеттің соттық иммунитетін қолданбау

1. Шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасының аумағында кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруы кезiнде туындаған даулар бойынша соттық иммунитеттi осы мемлекет Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

2. Шет мемлекет жасаған немесе мемлекеттiң егемен билiгiн жүзеге асырған кездегiден өзгеше түрде онымен байланысты болатын кәсiпкерлiк қызметтен тыс азаматтық-құқықтық мәмiлелерден туындаған даулар бойынша соттық иммунитеттi осы мемлекет Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

3. Шет мемлекет жасаған немесе ол байланысты болатын мәмiле оның егемен билiгiн жүзеге асыруға байланысты қызмет болып табылатындығы не табылмайтындығы туралы мәселенi шешу кезiнде Қазақстан Республикасының соты осындай мәмiленiң сипаты мен мақсатын назарға алады.

486-бап. Заңды тұлғаларға қатысуға байланысты даулар бойынша шет мемлекеттің соттық иммунитетін қолданбау

Шет мемлекет Қазақстан Республикасының аумағында құрылған немесе негiзгi қызмет орны бар коммерциялық және коммерциялық емес заңды тұлғаларға өзiнiң қатысуына байланысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

487-бап. Мүлiкке құқықтарға қатысты даулар бойынша шет мемлекеттің соттық иммунитетін қолданбау

Шет мемлекет:

1) Қазақстан Республикасының аумағындағы жылжымайтын мүлiкке өзiнiң құқықтарына, сондай-ақ осындай мүлiкке байланысты өзiнiң мiндеттемелерiне;

2) жылжымайтын мүлiкке осы мемлекеттiң егемен билiгiн жүзеге асыруына байланысты емес негiздер бойынша туындайтын өзiнiң құқықтарына қатысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

488-бап. Нұқсанды (зиянды) өтеу туралы даулар бойынша шет мемлекеттің соттық иммунитетін қолданбау

Шет мемлекет, егер талап Қазақстан Республикасының аумағында толық немесе iшiнара орын алған әрекетпен (әрекетсiздiкпен) немесе мән-жаймен нұқсан (зиян) келтiруден туындаса, осы мемлекеттiң өмiрге және (немесе) денсаулыққа келтiрiлген зиянды және мүлiкке келтiрiлген нұқсанды өтеуi туралы даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

489-бап. Зияткерлiк меншiк құқықтары объектілерiне қатысты даулар бойынша шет мемлекеттің соттық иммунитетін қолданбау

1. Шет мемлекет зияткерлiк меншiк объектiлерiне өзiнiң құқықтарын белгiлеуге және жүзеге асыруға қатысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

2. Шет мемлекет басқа тұлғалардың зияткерлiк меншiк объектiлерiне құқықтарын осы мемлекеттiң ықтимал бұзуына қатысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

490-бап. Еңбек даулары бойынша шет мемлекеттің соттық иммунитетін қолданбау

1. Шет мемлекет Қазақстан Республикасының аумағында толық немесе iшiнара орындалған немесе орындалуға тиiс жұмысқа қатысты осы мемлекет пен жұмыскердiң арасында туындаған еңбек даулары бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң қағидасы:

1) жұмыскердiң Қазақстан Республикасында тұрақты тұрғылықты жерi болған жағдайды қоспағанда, талқылау қозғалған кезде жұмыскер өзін жұмысқа қабылдаған мемлекеттiң азаматы болып табылатын;

2) жұмыскер мемлекеттiң егемен билiгiн жүзеге асыру жөнiндегi мiндеттердi орындау үшiн жалданған;

3) еңбек шартын жасасу немесе қайта жаңарту даудың нысанасы болып табылатын жағдайларда қолданылмайды.

491-бап. Теңiз кемелерiн және iшкi суда жүзетiн кемелердiпайдалануға байланысты даулар бойынша шет мемлекеттің иммунитеті

1. Теңiз кемесiнiң немесе iшкi суда жүзетiн кеменiң меншiк иесi болып табылатын не осы кеменi пайдаланатын шет мемлекет, егер кеме талап қою білдіруге негiз болған фактiлер туындаған кезде мемлекеттiк коммерциялық емес мақсаттардан гөрi өзге мақсаттарда пайдаланылса, осы кеменi пайдалануға немесе осы кемемен жүк тасымалдауға қатысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң қағидасы:

1) әскери корабльдерге және әскери-қосалқы кемелерге, сондай-ақ мұндай корабльдер мен кемелердiң бортында тасымалданатын жүкке;

2) мемлекетке тиесiлi және осы жүк қандай кемемен тасымалданатынына қарамастан, тек қана мемлекеттiк коммерциялық емес мақсаттарда пайдаланылатын немесе пайдалануға арналған жүкке қатысты қолданылмайды.

3. Осы баптың қолданылу мақсаттары үшiн кеменi пайдалануға қатысты даулар деп, атап айтқанда:

1) кемелердiң соқтығысуына, порттық және гидротехникалық құрылыстардың бұзылуына немесе басқа да кеме жүзетін аварияларға;

2) көмек көрсетуге, құтқару жұмыстары мен жалпы аварияға;

3) кемеге қатысты өнім беруге, жөндеу және басқа да жұмыстарға, қызметтер көрсетуге;

4) теңiз ортасының ластану зардаптарына;

5) суға батқан мүлiктi көтеруге (суға батқан мүлікті аластауға) қатысты даулар түсiнiледi.

Ескерту. 491-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 29.12.2022 № 174-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

492-бап. Шет мемлекеттің талап қоюды қамтамасыз етуге және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатуға қарсы иммунитеті

Мынадай:

1) шет мемлекет осы Кодекстiң 480-бабының бiрiншi бөлiгiнде көзделген тәсiлдердiң бiрi арқылы осы бапта көрсетiлген юрисдикциялық иммунитеттiң түрлерiнен бас тартуға тiкелей келiсiм бiлдiрген;

2) шет мемлекет Қазақстан Республикасының сотында талқылаудың нысанасы болып табылатын талапты қанағаттандырған жағдайда мүлiктi резервке қойған немесе өзгедей түрде белгiлеген;

3) шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасының аумағындағы мүлкiн мемлекеттiң егемен билiгiн жүзеге асырудан өзге мақсатта шет мемлекет пайдаланатын және (немесе) оның пайдалануына арналған жағдайларды қоспағанда, талап қоюды қамтамасыз етуге қарсы иммунитеттi және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатуға қарсы иммунитеттi шет мемлекет пайдаланады.

493-бап. Егемен билiктi жүзеге асыру мақсатында пайдаланылатын мүлiк

Мемлекеттiң егемен билiгiн жүзеге асырудан өзге мақсатта шет мемлекет пайдаланатын және (немесе) оның пайдалануына арналған мүлiк ретiнде (осы Кодекстiң 492-бабының 3) тармақшасы), атап айтқанда, шет мемлекеттiң мынадай мүлкi қарастырылмайды:

1) шет мемлекеттiң дипломатиялық өкiлдiктерiнiң немесе оның консулдық мекемелерiнiң, арнайы миссиялардың, халықаралық ұйымдар жанындағы өкiлдiктердiң, халықаралық ұйымдар органдарындағы не халықаралық конференциялардағы шет мемлекет делегацияларының функцияларын жүзеге асыруы үшiн пайдаланылатын немесе олардың пайдалануына арналған мүлiк (оның iшiнде банк шотында тұрған ақша);

2) әскери мүлiк және (немесе) Қазақстан Республикасы таныған бiтiмгершiлiк операцияларда пайдаланылатын мүлiк;

3) сатуға қойылмаған не сатуға арналмаған мәдени құндылықтар немесе мұрағат құжаттары.

494-бап. Шет мемлекет қатысатын iстер бойынша сот ісін жүргізу

Егер осы Кодексте немесе басқа заңдарда өзгеше көзделмесе, шет мемлекет қатысатын iстердi Қазақстан Республикасының соттары, заңды тұлғаларға, атап айтқанда, шетелдiк заңды тұлғаларға қатысты қолданылатын соттылық туралы қағидаларды қоса алғанда, Қазақстан Республикасының сот iсiн жүргізу қағидалары бойынша қарайды.

495-бап. Шет мемлекеттiң соттық иммунитетi туралы мәселені шешу тәртiбi

1. Шет мемлекеттiң соттық иммунитеттi пайдаланатыны-пайдаланбайтыны туралы мәселені Қазақстан Республикасының соты тараптарды шақыра отырып, сот отырысында шешедi.

2. Егер Қазақстан Республикасының соты шет мемлекетте соттық иммунитеттiң болуын анықтаған жағдайда, даудың сотта қаралуға жатпауына байланысты іс бойынша іс жүргізу тоқтатылады.

496-бап. Қазақстан Республикасы сотының шет мемлекет қатысатын даулар бойынша талап қоюды қамтамасыз ету туралы және сот актiсiн мәжбүрлеп орындату туралы мәселелердi шешуi

1. Қазақстан Республикасының соты талап қоюды қамтамасыз ету және шет мемлекетке қатысты шығарылған сот актiсiн мәжбүрлеп орындату туралы мәселелердi шет мемлекетте тиiсiнше талап қоюды қамтамасыз етуге қарсы иммунитеттiң және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатуға қарсы иммунитеттiң болуына немесе болмауына қарай шешедi.

2. Шұғыл шаралар қабылдамау сот актiсiн орындауды қиындатуы мүмкін болатын немесе, атап айтқанда, сот актiсiн орындауға жол бермеу мақсатында мүлiктi жою, бүлдiру, орнын ауыстыру ықтималдығының жоғары дәрежесiне немесе оған өзгедей билік етуге байланысты мүмкін болмайтын жағдайларда, Қазақстан Республикасының соты шет мемлекет тиiстi иммунитеттi пайдаланады деп пайымдауға өзiнде жеткiлiктi негiздер болмаған кезде – тараптың өтiнiшi бойынша талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі шараларды қолдануға, ал атқарушылық іс жүргізу сатысында - шет мемлекеттің мүлкінен өндіріп алуды жүргізуге құқылы. Қазақстан Республикасының соты шет мемлекеттің мүлкіне тыйым салуға, талап қоюды қамтамасыз етуге байланысты басқа да шараларды қолдану туралы, сондай-ақ шет мемлекеттің мүлкінен өндіріп алу туралы ұйғарым шығарады, оған осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

3. Мұндай шешімді қабылдау шет мемлекетті тиiстi иммунитетінiң болуына сілтеме жасай отырып, оны даулау құқығынан айырмайды.

497-бап. Өзара түсiнiстiк қағидатын қолдану

1. Шет мемлекетке қойылған талап қоюды Қазақстан Республикасының сотында қарау кезiнде сот талап қоюшының немесе iске қатысатын басқа да адамның өтiнiшхаты бойынша өзара түсiнiстiк қағидатын қолданады.

2. Кәсiпкерлiк қызметке байланысты даулар бойынша, сондай-ақ кәсiпкерлiк қызметтен тыс азаматтық-құқықтық мәмiлелерден туындаған даулар бойынша тиiстi шет мемлекетте Қазақстан Республикасына берiлетiн юрисдикциялық иммунитеттiң көлемiн дәлелдеу өзара түсiнiстiк қағидатын қолдану туралы өтiнiшхат берген адамға жүктелуi мүмкін.

3. Егер өзiне қатысты юрисдикциялық иммунитет туралы мәселе туындаған шет мемлекетте осы Кодекске орай шет мемлекетке берiлетiн иммунитетке қарағанда Қазақстан Республикасына юрисдикциялық иммунитет неғұрлым шектелген көлемде берiлетiнi дәлелденсе, онда Қазақстан Республикасының соты көрсетiлген мәселенi өзара түсiнiстiк негiзiнде шешу кезiнде Қазақстан Республикасының тиiстi шет мемлекетте юрисдикциялық иммунитеттi қандай көлемде пайдаланатынын негiзге алуға құқылы.

498-бап. Осы Кодекстi қолдану мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының сотына жәрдемдесу

1. Қазақстан Республикасының Сыртқы iстер министрлiгi Қазақстан Республикасы сотының сұрау салуы бойынша немесе өз бастамасы бойынша осы Кодекстiң шет мемлекетке қатысты қолданылуына байланысты, атап айтқанда, өзiне қатысты юрисдикциялық иммунитет туралы мәселе туындайтын тарап шет мемлекет болып табыла ма, мемлекеттiң егемен билiгiн жүзеге асыру жөнiндегi қызмет орын алды ма, шет мемлекетте Қазақстан Республикасының юрисдикциялық иммунитетi қандай көлемде берiледi деген мәселелер бойынша қорытынды бередi.

2. Қазақстан Республикасының соты дау нысанасы болып табылатын мәселелер бойынша жәрдемдесу және түсiндiру үшiн, сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы және шетелдегi өзге де органдар мен ұйымдарға да белгiленген тәртiппен жүгiнуi немесе сарапшыларды тартуы мүмкін. Істегi бар дәлелдемелердiң жиынтығы ескерiле отырып, алынған қорытындылар мен түсiндiрмелер Қазақстан Республикасы сотының бағалауына жатады.

499-бап. Процестік құжаттарды шет мемлекетке жiберу және табыс ету

1. Шет мемлекетке оған қатысты Қазақстан Республикасының сотында iс қозғалғаны туралы хабарламаны және өзге де сот құжаттарын жiберу дипломатиялық арналар арқылы жүзеге асырылады. Тиiстi мемлекеттiң сыртқы iстерiн жүргiзетiн атқарушы билiк органының осы құжаттарды алған күнi олардың табыс етілген күнi болып есептеледi.

2. Қазақстан Республикасы соттарының шет мемлекетке құжаттарды табыс ету туралы және Қазақстан Республикасының сотында оған қатысты қозғалған iске байланысты өзге де процестік әрекеттерді жасау туралы тапсырмалары құқықтық көмек көрсетудi регламенттейтiн заңнамада және (немесе) Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда көзделген тәртiппен ресiмделедi.

500-бап. Сырттай шешiм

Қазақстан Республикасының сотында талқылауға қатыспаған шет мемлекетке қатысты шешiм, егер сот:

1) осы Кодекстiң 499-бабының талаптары сақталғанын;

2) шет мемлекетке оған қатысты iс қозғалғаны туралы құжаттарды тапсыру туралы тапсырма жiберiлген күннен бастап кемiнде алты ай өткенiн;

3) осы Кодекстiң ережелерiне сәйкес мемлекет соттық иммунитеттi пайдаланбайтынын анықтаған жағдайда шығарылуы мүмкін.

501-бап. Шетелдік соттардың шешімдерін, шетелдік төреліктердің төрелік шешімдерін тану және орындау

1. Татуласу келісімдерін бекіту туралы шешімдерді, қаулыларды және ұйғарымдарды, шетелдік соттардың сот бұйрықтарын, сондай-ақ шетелдік төреліктердің төрелік шешімдерін, егер осындай актілерді тану және орындау заңнамада және (немесе) Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта не өзара негізде көзделсе, Қазақстан Республикасының соттары таниды және орындайды.

2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта өзгеше белгіленбесе, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген актілерді танудың және орындаудың шарттары мен тәртібі заңда айқындалады.

3. Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген актілер олар заңды күшіне енген кезден бастап үш жыл ішінде мәжбүрлеп орындатуға берілуі мүмкін. Дәлелді себеппен өткізіп алынған мерзімді осы Кодекстің 126-бабында көзделген тәртіппен Қазақстан Республикасының соты қалпына келтіруі мүмкін.

502-бап. Шетелдік соттардың орындауды талап етпейтін шешімдерін тану

Шетелдік соттардың өз сипаты бойынша орындауды талап етпейтін мынадай:

1) сот шешім шығарған мемлекет азаматтарының ғана жеке мәртебесін қозғайтын;

2) егер некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың ең болмағанда біреуі Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұрса, Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктер арасындағы некені бұзу немесе жарамсыз деп тану туралы;

3) егер некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың екеуі де Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұрса, Қазақстан Республикасының азаматтары арасындағы некені бұзу немесе жарамсыз деп тану туралы шешімдері Қазақстан Республикасында танылады.

503-бап. Шетелдік соттардың шешімдерін, шетелдік төреліктердің төрелік шешімдерін мәжбүрлеп орындату

1. Егер осы Кодекстің 501-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген актілер оларда белгiленген мерзiмдерде ерiктi түрде орындалмаған жағдайда, осы актілер өз пайдасына шығарылған сот, төрелік талқылау тарапы дауды қараған жердегi не борышкердің тұрғылықты жеріндегі немесе заңды тұлғаның органы орналасқан жердегі, егер тұрғылықты жері немесе орналасқан жері белгісіз болса, онда борышкердің мүлкі тұрған жердегі сотқа оларды мәжбүрлеп орындату туралы арызбен жүгiнуге құқылы.

2. Атқару парағын беру туралы арыздарға осы Кодекстің 501-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген тиiстi түрде расталған төлнұсқа актілер немесе тиiстi түрде расталған олардың көшiрмелерi, сондай-ақ бар болған кезде төрелiк келісімнің төлнұсқасы немесе тиiстi түрде расталған оның көшiрмесi қоса берiледi. Егер көрсетілген актілер немесе төрелік келiсiмдер шетел тiлiнде жазылса, тарап олардың тиiстi түрде расталған қазақ немесе орыс тiлдеріне аудармасын табыс етуге тиiс.

3. Атқару парағын беру туралы арыздар осы Кодекстің 501-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген актілерді ерiктi түрде орындауға арналған мерзiм аяқталған күннен бастап үш жылдан кешіктiрмей берiлуi мүмкiн.

4. Белгiленген мерзiм өтіп кеткен соң берілген не қажеттi құжаттар қоса берілмеген атқару парағын беру туралы арызды сот қараусыз қайтарады, бұл жөнінде ұйғарым шығарылады, оған осы Кодексте белгiленген тәртiппен жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкiн.

5. Сот көрсетілген мерзiмдi өткiзiп алу себептерiн дәлелдi деп тапса, атқару парағын беру туралы арызды беру мерзiмiн қалпына келтiруге құқылы.

6. Судья атқару парағын беру туралы арызды сотқа арыз келіп түскен күннен бастап он бес жұмыс күні iшiнде жеке-дара қарайды.

7. Өндiрiп алушының осы Кодекстің 501-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген актілерді мәжбүрлеп орындату туралы келіп түскен арыздары туралы, сондай-ақ олардың сот отырысында қаралу орны мен уақыты туралы сот борышкерге хабардар етедi. Өндiрiп алушы да өз арызының қаралу орны мен уақыты туралы хабардар етiледi. Егер борышкерден сот отырысына келуi мүмкiн болмауының дәлелдi себептерi көрсетiлiп, арызды қарауды кейiнге қалдыру туралы өтінішхат келіп түспесе, борышкердiң немесе өндiрiп алушының сот отырысына келмей қалуы арыздың қаралуына кедергi болмайды.

8. Сот осы Кодекстің 501-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген актілерді мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы арыздарды қараған кезде оларды мәнi бойынша қайта қарауға құқылы емес.

9. Сот арызды қарау нәтижелерi бойынша атқару парағын беру туралы не оны беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады.

Соттың атқару парағын беру туралы ұйғарымы дереу орындалуға жатады.

Ескерту. 503-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

504-бап. Атқару парағын беруден бас тарту және беру

Атқару парағын беруден бас тарту және беру осы Кодекстің 20-тарауында көзделген қағидалар бойынша жүзеге асырылады.

58-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

505-бап. Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексін қолданысқа енгізу

1. Осы Кодекс 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.

2. 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап мына заңнамалық актілердің:

1) 1999 жылғы 13 шілдедегі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1999 ж., № 18, 644-құжат; 2000 ж., № 3-4, 66-құжат; № 10, 244-құжат; 2001 ж., № 8, 52-құжат; № 15-16, 239-құжат; № 21-22, 281-құжат; № 24, 338-құжат; 2002 ж., № 17, 155-құжат; 2003 ж., № 10, 49-құжат; № 14, 109-құжат; № 15, 138-құжат; 2004 ж., № 5, 25-құжат; № 17, 97-құжат; № 23, 140-құжат; № 24, 153-құжат; 2005 ж., № 5, 5-құжат; № 13, 53-құжат; № 24, 123-құжат; 2006 ж., № 2, 19-құжат; № 10, 52-құжат; № 11, 55-құжат; № 12, 72-құжат; № 13, 86-құжат; 2007 ж., № 3, 20-құжат; № 4, 28-құжат; № 9, 67-құжат; № 10, 69-құжат; № 13, 99-құжат; 2008 ж., № 13-14, 56-құжат; № 15-16, 62-құжат; 2009 ж., № 15-16, 74-құжат; № 17, 81-құжат; № 24, 127, 130-құжаттар; 2010 ж., № 1-2, 4-құжат; № 3-4, 12-құжат; № 7, 28, 32-құжаттар; № 17-18, 111-құжат; № 22, 130-құжат; № 24, 151-құжат; 2011 ж., № 1, 9-құжат; № 2, 28-құжат; № 5, 43-құжат; № 6, 50-құжат; № 14, 117-құжат; № 16, 128, 129-құжаттар; № 23, 179-құжат; 2012 ж., № 2, 14-құжат; № 6, 43, 44-құжаттар; № 8, 64-құжат; № 13, 91-құжат; № 14, 93-құжат; № 21-22, 124-құжат; 2013 ж., № 9, 51-құжат; № 10-11, 56-құжат; № 13, 64-құжат; № 14, 72, 74-құжаттар; № 15, 76-құжат; 2014 ж., № 1, 6, 9-құжаттар; № 4-5, 24-құжат; № 11, 67-құжат; № 14, 84-құжат; № 16, 90-құжат; № 19-I, 19-II, 94, 96-құжаттар; № 21, 118, 122-құжаттар; № 22, 128-құжат; № 23, 143-құжат; 2015 ж., № 8, 42, 44-құжаттар);

2) "Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексін күшіне енгізу туралы" 1999 жылғы 13 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1999 ж., № 18, 645-құжат; 2000 ж., № 6, 141-құжат; 2001 ж., № 15-16, 239-құжат; 2006 ж., № 10, 52-құжат) күші жойылды деп танылсын.

3. Аралық соттардың төрелік туралы заңнамалық акт қолданысқа енгізілгенге дейін шығарылған шешімдерінің осы Кодекстің 56-тарауында көзделген тәртіппен күші жойылуы мүмкін және олар бойынша атқарушылық парақтар осы Кодекстің 20-тарауында көзделген тәртіппен жазылып берілуі мүмкін.

4. Осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін шығарылған сот актілеріне осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым жасалуы, наразылық білдірілуі және олар прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қаралуы мүмкін.

2016 жылғы 1 қаңтарға дейін шығарылған, осы Кодекстің 434-бабының екінші бөлігінде көзделген істер бойынша сот актілеріне осы Кодекс қолданысқа енгізілген кезден бастап алты ай ішінде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының кассациялық сатысына шағым жасалуы, наразылық келтірілуі мүмкін.

Ескерту. 505-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 08.04.2016 № 489-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

Қазақстан Республикасының Президенті

Н. Назарбаев

Civil procedural code of the Republic of Kazakhstan

Code of the Republic of Kazakhstan dated October 31, 2015 No. 377-V LRK.

Unofficial translation

Footnote. The table of contents is excluded by Law of the RK No. 72-VII of 15.11.2021 (shall be put into effect on 01.01.2022).
Footnote. Throughout the text of the Code:
the words "for children with deviant behavior" shall be excluded;
the words “organizations with a special regime of detention”, “an organization with a special regime of detention”, “a special organization with special regime of detention” shall be replaced respectively by the words “education organizations with a special regime of detention”, “education organization with a special regime of detention”, “education organization with a special regime of detention" in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan No. 240-VI dated 01.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).
Footnote. Throughout the Code: the words "Claim (statement)", "a statement of claim", "a statement of claim/statement of case has been filed in court (statement)", "filed a statement of claim/statement of case (statement)", "statement of claim", "claim (statement)", "statement of claim may be filed", "Statement of claim", have been replaced by the words "Lawsuit", "lawsuit", "a lawsuit has been filed in court", "filed a lawsuit", "lawsuit", "a lawsuit may be filed", "Lawsuit"; By Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after the date of its first official publication).

SECTION 1. GENERAL PROVISIONS Chapter 1. CIVIL PROCEDURAL LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Article 1. Civil legal proceedings legislation of the Republic of Kazakhstan

1. The procedure of legal proceedings in civil cases on the territory of the Republic of Kazakhstan is determined by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, constitutional laws of the Republic of Kazakhstan, this Code, based on the Constitution of the Republic of Kazakhstan and generally recognized principles and norms of international law. The provisions of other laws regulating the procedure of civil proceedings are subject to inclusion in this Code.

2. International contractual and other obligations of the Republic of Kazakhstan, as well as regulatory decisions of the Constitutional Court and the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan are an integral part of civil procedural law.

3. Civil legal proceedings legislation of the Republic of Kazakhstan establishes the procedure for consideration of cases pertaining to disputes arising out of civil, family, employment, housing, financial, economic, land and other law relations as well as special proceedings cases.

4. The procedure for considering cases on the return of illegally acquired assets to the state on the grounds provided for by the Law of the Republic of Kazakhstan "On the return of illegally acquired assets to the state" is carried out by the court according to the general rules provided for in this Code, with the specifics established by the Law of the Republic of Kazakhstan "On the return of illegally acquired assets to the state".

Footnote. Article 1 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication); dated 12.07.2023 No. 23-VIII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 2. Application of law provisions of preferential force in civil legal proceedings

1. Constitution of the Republic of Kazakhstan has the highest legal effect and direct application in the whole territory of the Republic. In case of contradictions between provisions of this Law and Constitution of the Republic of Kazakhstan the provisions of the Constitution shall apply.

2. In case of contradiction between provisions of this Law and Constitutional law of the Republic of Kazakhstan the provisions of the Constitutional law shall apply. In case of contradiction between provisions of this Law and other laws the provisions of this Law shall apply.

3. International agreements ratified the Republic of Kazakhstan shall have priority over this Law and shall apply directly except for cases when an international agreement implies that its application requires issue of a law.

Article 3. Validity of civil legal proceedings law in the course of time

1. Civil legal proceedings shall be carried out in accordance with the civil legal proceedings law effective as of the moment of holding of proceedings or adopting of a decision after proceedings.

2. Civil legal proceedings law, which imposes new obligations, waives or derogates rights belonging to parties of the proceedings, limits application thereof by additional conditions, shall not have retroactive effect.

3. Admissibility of evidence is determined in accordance with law applicable at the moment of receiving thereof.

Chapter 2. OBJECTIVES AND PRINCIPLES OF CIVIL LEGAL PROCEEDINGS

Article 4. Objectives of civil proceedings

The objectives of civil proceedings are the protection and restoration of violated or disputed rights, freedoms and legitimate interests of citizens, the state and legal entities, compliance with the rule of law in civil turnover, ensuring full, timely, fair consideration and resolution of the case, promoting peaceful settlement of the dispute, prevention of offenses and formation of a respectful attitude to the law and the court in society.

Footnote. Article 4 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 5. Principles of civil legal proceedings

1. Civil legal proceedings shall be held on the basis of principles stated in this chapter.

2. Violation of principles of civil legal proceedings in terms of nature and significance thereof shall entail waiver of issued court rulings.

Article 6. Legitimacy

1. Court in case of consideration and settlement of civil cases shall strictly comply with requirements of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, constitutional laws of the Republic of Kazakhstan, this Law, other regulatory legal acts, international agreements of the Republic of Kazakhstan subject to application.

2. Courts are not entitled to apply laws and other regulatory legal acts that infringe on the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution. If the court finds that a law or other regulatory legal act subject to application infringes on the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution, it is obliged to suspend the proceedings and apply to the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan with a recommendation on recognition of this act unconstitutional. Upon receipt by the court of the final decision of the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan, the proceedings in the case are resumed.

3. Court having found out an act of state or other authority contradicting with a law or an act issued with overreach of powers the court shall apply provisions of law.

4. In case of lack of law provisions regulating disputable legal relations the court shall apply law provisions regulating similar relations, in case of lack of such provisions the court shall settle the dispute based on general principles and meaning of the Republic of Kazakhstan legislation.

5. If law or agreement between the parties to a dispute doe not stipulate settlement of the relevant disputes in court the court shall settle such issues based on criteria of justice and reasonability.

Footnote. Article 6 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 7. Administration of justice only by court

1. Justice concerning civil cases shall be administered only by court according to rules established by this Law.

2. Assuming of court powers by whosoever shall entail responsibility provided for by law.

3. Rulings of extraordinary as well as of other illegally established courts shall not have legal effect and shall not be subject to enforcement.

4. Rulings of court, which performs civil legal proceedings concerning a case out of its jurisdiction, which has overreached its powers or has otherwise materially violated principles of civil legal proceedings stipulated by this Law, shall be illegal and shall be subject to waiver.

5. Rulings of court concerning a civil case may be checked and re-considered only by the relevant courts according to procedure stipulated by this Law.

Article 8. Judicial protection of rights, liberties and legal interests of a person

1. Everyone shall be entitled to address the court according to procedure established by this Law with the purpose of protecting violated or disputed rights, liberties or legal interests.

2. State authorities within their competence, citizens and legal entities shall be entitled according to procedure established by this Law to address a court with an application about protection of violated or disputed legal interests of other persons or an indefinite scope of persons.

Prosecutor shall be entitled to address a court with a lawsuit (application) with the purpose of performing obligations imposed on him and with the purpose of protecting rights of citizens and legal entities, public and state interests.

3. Court jurisdiction stipulated for them by law may not be changed to anyone without their consent.

4. Refusal from the right to address court is invalid if it contradicts the law or violates anyone's rights, liberties or legal interests.

5. Lawsuit (application) may be filed to court in writing or in electronic form with consideration of peculiarities stipulated by this Law.

6. If law or an agreement provides for pre-judicial procedure for dispute settlement for certain category of cases address to court may be after compliance with such a procedure.

Article 9. Respect of honor and dignity, business reputation of persons, who are parties to a case

1. In the course of civil proceedings it is prohibited to take actions humiliating honor or dignity, derogating business reputation of a person participating in civil proceedings.

2. Moral damage inflicted on a physical individual, losses inflicted on a physical individual or a legal entity in the course of civil proceedings by illegal actions of state authorities and officials as well as moral damage related to committing of actions indicated in the first part of this article by other persons shall be subject to indemnification according to procedure established by law.

Article 10. Privacy protection. Confidentiality of correspondence, telephone conversations, post, telegraph and other messages

Private life, personal and family secret are under protection of law.

Everyone shall have the right to confidentiality of personal deposits and savings, correspondence, telephone conversations, mail, telegraph and other messages. Limitations of this right in the course of civil legal proceedings shall be allowed only in cases and as per procedure directly provided by law.

Article 11. Inviolability of property.

1. Property title is guaranteed by law. Nobody may be deprived of their property otherwise than by ruling of court.

2. Arrest of property with the purpose of securing a lawsuit may be performed on basis and according to procedure stipulated by this Law.

3. Preliminary interim measures in the form of seizure of the assets of the entity that is the owner shall be carried out in accordance with the procedure provided for by the Law of the Republic of Kazakhstan "On the return of illegally acquired assets to the state".

Footnote. Article 11 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.07.2023 No. 23-VIII (effective sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 12. Independence of judges.

1. Judge in the course of justice administration shall be independent and shall obey only the Constitution of the Republic of Kazakhstan and law.

2. Judges consider and settle civil cases under conditions excluding any outside influence on them. Any intervention in justice administration by judges shall be prohibited and shall entail responsibility established by law. Judges shall not be reporting in specific cases.

3. Guarantees of independence of judges are established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and by law.

Article 13. Equality of all before the law and in court.

1. Justice in civil cases shall be administered on the basis of principle of equality of all before the law and court.

2. In the course of civil legal proceedings none of:

citizens shall be preferred, nobody of them may be discriminated for origin, social, job title and financial situation, sex, race, nationality, language, attitude towards religion, convictions, place of residence or for any other circumstances;

legal entities shall be preferred and none of them may be discriminated for place of location, organizational-legal form, subordination, form of ownership and other circumstances.

3. Conditions of civil legal proceedings in regard to persons, who have legal immunity against civil-legal liability, shall be defined by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, by this Law, laws and international agreements ratified by the Republic of Kazakhstan.

Article 14. Language of legal proceedings.

1. Legal proceedings regarding civil cases shall be held in Kazakh language; Russian language shall be officially used equally with the Kazakh language; also other languages shall be used in cases established by law.

2. Language of court legal proceedings shall be determined by ruling of court depending on the language, in which a lawsuit (application) has been filed to court. Legal proceedings concerning the same civil case shall be administered in the language of legal proceedings, which has been chosen initially.

Upon written petition of both parties the court shall be entitled to change the language of legal proceedings through a ruling at the stage of preparing the case for court hearings.

If in the course of preparation for consideration of the case in the first instance court it has been found out that claimant does not speak the language, in which his representative has filed the lawsuit (application), then upon a written petition of the claimant the court shall issue a ruling about change of the language of legal proceedings.

3. Persons participating in the case who do not speak or do not speak enough the language in which the proceedings are conducted, are explained and provided with the right to make statements, give explanations and testimony, file petitions, file complaints, challenge judicial acts, get acquainted with the case materials, speak in court in their native language or another language which they speak; use the services of an interpreter, a sign language specialist for persons with hearing disabilities free of charge, in accordance with the procedure established by this Code.

4. In the course of civil legal proceedings the persons, who do not speak the language of court hearings, shall be provided by court with free translation of case documents, which they need due to law requirements. The persons, who participate in the case, shall be provided by court with free translation to the language of legal proceedings of that part of court hearings, which is held in another language.

5. Court documents, which are requested from the case in writing by a person, who participates in the case and does not speak the language of legal proceedings, shall be handed in to them in translation to their native language or other language, which they speak.

6. To documents composed not in the language of legal proceedings to be submitted by the parties and other persons participating in the case upon completion of preparation of the case for legal proceedings a translation in the language of legal proceedings shall be attached.

Footnote. Article 14 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.06.2022 No. 129-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 15. Adversarial principle and equality of rights of the parties

1. Civil legal proceedings shall be carried out based on the adversarial principle and equality of rights of the parties. This law vests in the parties participating in the civil legal proceedings equal opportunities to defend their standpoint.

2. In the course of civil legal proceedings the parties shall choose their standpoint, ways and means for defending thereof independently and irrespective of court and other persons participating in the case.

3. The court, while maintaining objectivity and impartiality, shall manage the process, shall create the necessary conditions for the parties to exercise their procedural rights to a full and objective examination of the circumstances of the case.

The court shall explain to the entities participating in the case their rights and obligations, warn about the consequences of committing or not performing procedural actions, clarify their legal positions and arguments, discuss the circumstances of the case with them and, in the cases provided for by this Code, assist them in exercising their rights.

The court shall base its decision only on the evidence, participation in the study of which was ensured on equal grounds for each party.

4. The court, on a reasoned petition of a party or its initiative, shall take measures to collect and study the case materials, verify the validity of the arguments of the parties and the reliability of the evidence provided to the court, as well as perform other actions aimed at achieving the objectives of civil proceedings.

5. The court shall show equal and respectful attitude towards the parties.

Footnote. Article 15 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 16. Assessment of evidence according to inner conviction

1. Judge shall assess evidence according to his inner conviction based on impersonal, comprehensive and complete consideration of aggregate evidence available in the case being governed in this situation by law and conscience.

2. No circumstances shall have pre-determined effect for the court.

Article 17. Relief from obligation to give testimony.

1. Nobody shall be obliged to give testimony against themselves, their husband (wife) and close relatives, the scope of which is determined by law.

2. Religious ministers shall not be obliged to testify against persons, who placed confidence in them during confession.

3. In cases stipulated by the first and second parts of this article the indicated persons shall be entitled to refuse from giving testimony and may not be drawn to liability.

Article 18. Provision of rights to professional legal assistance.

1. Everyone shall have the right to receiving professional legal assistance in the course of civil legal proceedings in accordance with provisions of this Law.

2. In cases stipulated by law legal assistance shall be provided free of charge.

Article 19. Publicity of legal proceedings.

1. Hearings of civil cases in all judicial instances shall be held open. Court rulings shall be declared publicly.

2. Under the law, cases shall be heard and resolved in closed court hearing, including the announcement of a decision that contains information constituting state secrets, as well as cases involving the adoption of a child.

Upon the motion of a person participating in the case or upon the initiative of the court, a civil case may be heard and resolved in closed court hearing, if it is necessary to ensure the inviolability of private life, the preservation of personal, family, commercial or other secrets protected by law, or if there are other circumstances that prevent open hearings, as well as in the case provided for by paragraph four of Article 188 of this Code.

3. Personal correspondence and other personal messages may be announced in an open court hearing only upon consent of persons, between whom such correspondence has taken place and to whom such personal messages concern. In case of unavailability of such a consent correspondence and messages shall be announced and studied in a closed court hearing.

The indicated rules shall be applied during study of audio and video records, photos and motion picture records and other data on electronic, digital and other tangible media containing data of personal nature.

4. In the course of case consideration in a closed court hearing the following persons shall be present: persons who participate in the case, their representatives, in necessary cases also witnesses, experts, specialists, translators, who are warned by court of responsibility for disclosure of data indicated in part two of this article.

5. Citizens younger than sixteen years shall not be allowed to the hall of legal proceedings if they are not persons, who participate in the case or witnesses.

6. Hearing of a case in closed court proceedings shall be held in compliance with all rules established by this Law.

7. Persons participating in the case and other persons including representatives of mass media present in open court proceedings shall have the right to take notes in the course of court hearings, record it by means of audio recording and digital media from seats occupied by them in the hall. Motion picture and photo shooting, video record, live radio and television broadcast, video broadcast in the Internet information-communication system are allowed in legal proceedings hall upon permission from court and with consideration of opinion of persons participating in the case. This shall be stated in the ruling of court, which shall be included into the minutes of court hearings. These activities shall not interfere with regular course of court hearings and their duration may be limited by court.

8. Court shall issue a ruling concerning legal proceedings on the case held in a closed court hearing concerning whole or a part of legal proceedings, which ruling shall be included into the minutes of court hearing.

9. Legally effective court rulings shall be published on the Internet-resource of court and may be publicly discussed with consideration of limitations established by part two of this article and other laws.

10. Information about addresses filed to court concerning civil cases under court consideration shall be subject to publicity and communication to proceedings participants through posting of this information on an official Internet-resource of court.

Footnote. Article 19 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall enter into force ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 20. Provision of safety during court hearings.

1. Legal proceedings concerning a case shall be held under conditions ensuring regular work of court and safety of persons present in court hearing hall. Maintaining of public order in the hall during court hearings shall be ensured by court bailiff.

2. With the purpose of ensuring safety of judge and citizens present in court hearings hall the chairperson may issue an order about security check of persons, who desire to be present during legal proceedings including examining of their identity documents, personal search and search of things carried by them.

Article 21. Binding power of court rulings.

1. Court of first instance shall issue court acts concerning civil cases in form of court orders, resolutions, rulings, ordinances.

Court of appeal, cassation instances shall issue court acts in form of rulings and ordinances.

2. Legally effective court acts as well as orders, demands, instructions, summons, requests and other addresses of courts and judges in the course of justice administration shall be binding for all state authorities, local government authorities, legal entities, officials, citizens and shall be subject to enforcement in the whole territory of the Republic of Kazakhstan.

Judicial acts based on a law or other regulatory legal act, which is recognized by the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan as unconstitutional, are not subject to execution.

3. Failure to enforce court acts as well as other disrespect towards court shall entail responsibility provided for by law.

4. Binding power of a court act does not deprive concerned persons, who have not participated in case, of opportunity of addressing the court for protection of violated or disputed rights, liberties and legal interests.

Footnote. Article 21 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 22. Right to appeal against court rulings.

Court rulings may be appealed against according to procedure established by this Law by persons participating in the case as well as by persons, whose rights and obligations are affected by court rulings.

Chapter 3. JURISDICTION AND COMPETENCE

Article 23. Court jurisdiction over civil cases

1. Courts according to procedure of civil legal proceedings shall consider and settle cases about protection of violated or disputed rights, liberties and legal interests if protection thereof is not carried out otherwise in accordance with this Law.

2. Courts shall have jurisdiction over litigation civil cases concerning disputes resulting from civil, family, employment, housing, financial, economic, land and other legal relations.

3. The courts shall have jurisdiction over cases of special claim proceedings provided for by this Code.

4. Courts shall have jurisdiction over special proceedings cases, categories of which are stipulated by this Law.

5. Courts shall have jurisdiction over cases with participation of foreigners, persons without citizenship, foreign organizations as well as with participation of international organizations if it has not otherwise been stipulated by law, international agreements ratified by the Republic of Kazakhstan or agreement between the parties.

6. Courts shall have jurisdiction over cases about recognition and enforcement of resolutions, orders of foreign courts and arbitration resolutions.

7. Courts shall have jurisdiction over cases about cancellation of arbitration resolutions and about bringing of such resolutions to compulsory enforcement.

8. Also other categories of civil cases may be referred to court jurisdiction in accordance with law.

9. Lawsuits about exemption from property arrest (exclusion from inventory) regarding property of persons shall not be subject to consideration as per civil legal proceedings procedure, if arrest has been imposed by:

1) criminal prosecution authority in the course of criminal case investigation;

2) based on sentence (resolution) of court about forfeiture of property, which specifies things subject to forfeiture as well as turning to state income of property gained illegally or purchased for money received illegally as well as which property is a means or device for committing of a criminal offense.

3) on the basis of court resolution about forfeiture of a thing or means for committing of an administrative offense.

Legitimacy of actions of the authority, which is in charge of criminal process, a case of administrative offense concerning issues pertaining to imposing of arrest, forfeiture, turning of property to state income shall be subject to examination as per procedure established by Criminal-procedural law of the Republic of Kazakhstan and Republic of Kazakhstan Law on administrative law offenses.

Footnote. Article 23 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 24 Settlement of dispute (conflict) according to mediation procedure or participative procedure. Submission of the dispute for arbitration, the court of the Astana International Financial Center

Footnote. The heading of Article 24 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Dispute (conflict) subject to court jurisdiction arisen out of civil-legal relations upon written consent of the parties may be settled as per mediation procedure, participative procedure or transfer of dispute for consideration by arbitration, when it is not prohibited by law.

Footnote. Article 24 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 25. Precedence of court jurisdiction.

1. In case of unifying several interrelated requirements, some of which are in jurisdiction of court, the other ones are in jurisdiction of non-judicial authorities all demands shall be considered in court.

2. In case of doubt in interpretation or of availability of collision between laws concerning jurisdiction of certain dispute it shall be considered by court.

Article 26. Civil cases under jurisdiction of district (city) courts and courts with equal status.

Civil cases shall be considered and resolved by district (city) and equivalent courts, except for cases provided for by Part 1-2 of Article 27 of this Code.

Footnote. Article 26 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 27. Jurisdiction of civil cases to specialized courts, specialized compositions of the court and the court

Footnote. The title of article 27 as reworded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 291-VІ dated December 27, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.03.2021 No. 20-VII (shall come into effect from July 1, 2021).

1. Specialized inter-district economic courts shall consider and settle civil cases concerning property and non-property disputes, in which participate physical individuals, who carry out individual entrepreneurship activity without foundation of a legal entity, participate legal entities as well as concerning corporate disputes except for cases, which fall to jurisdiction of other court according to law.

To corporate disputes shall be referred disputes, in which participate commercial organization, association (union) of commercial organizations, association (union) of commercial organizations and (or) individual entrepreneurs, non-profit organization, which has status of self-governed organization in accordance with laws of the Republic of Kazakhstan and (or) its shareholders (participants, members) including former ones (hereinafter referred to as corporate disputes) related to:

1) creation, reorganization and liquidation of a legal entity;

2) ownership of joint stock companies' shares, of shares in charter capital of economic partnerships, equity interests of cooperatives members, establishing of encumbrances thereof and realization of rights resulting therefrom including recognition of transactions with them as invalid except for disputes arising in connection with partition of inheritable property or partition of common property of spouses, which includes joint stock company shares, shares in charter capital of economic partnerships, equity interests of cooperatives' members;

3) demands for indemnification of losses inflicted on legal entity by actions (omissions) of officials, founders, shareholders, participants (hereinafter referred to as shareholders of legal entity) and other persons;

4) recognition of transactions as invalid and (or) application of consequences of invalidity of such transactions;

5) appointment or election, termination, suspension of powers and responsibility of persons, who are or were members of legal entity's management body as well as disputes arising out of civil legal relations between such persons and legal entity in connection with execution, termination, suspension of their powers;

6) emission of securities;

7) keeping of a system of registers of security holders with consideration of title in shares and other securities as well as disputes related to placement and (or) circulation of securities;

8) recognition of state registration of shares emission as invalid;

9) convening and holding of general meeting of shareholders of legal entity and decision s adopted there;

10) appealing against decision s, actions (omissions) of legal entity's executive bodies.

1-1. Specialized inter-district economic courts shall also consider cases on the restructuring of financial organizations and organizations that are part of a banking conglomerate as a parent organization and are not financial organizations, in cases provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan, cases on debt restructuring, rehabilitation and bankruptcy of individual entrepreneurs and legal entities, as well as their liquidation without initiating bankruptcy proceedings.

1-2. The specialized inter-district economic court of the capital considers civil cases on investment disputes, except for cases under the jurisdiction of the specialized inter-district administrative court of the capital, as well as claims of state bodies against investors related to the investor's investment activity, with the participation of:

1) a foreign legal entity (its branch, representative office) carrying out entrepreneurial activities in the territory of the Republic of Kazakhstan;

2) a legal entity established with foreign participation in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan, fifty or more per cent of voting shares (stakes in the authorized capital) of which belong to a foreign investor;

3) investors in the presence of a concluded contract with the state for the implementation of investments.

2. Military courts shall consider civil cases if one of the parties is a serviceman, military administration body, military unit, except for cases within the jurisdiction of other specialized courts.

3. Specialized inter-district juvenile courts consider and resolve civil cases on disputes on the dissolution of marriage between spouses with common minor children, the division of property (if there are minor children), on determining the place of residence of the child, including when the child leaves the republic with one of the parents for permanent residence; determining the order of communication of a parent, close relatives with a child living separately from them; taking away a child from other persons, not on the basis of the law; on the deprivation (restriction) and restoration (cancellation of restrictions) of parental rights; on the adoption (adoption) of a child and its cancellation, recognition of adoption as invalid; on the referral of minors to special educational organizations or educational organizations with a special maintenance regime; on disputes arising from custody and guardianship (patronage) over minors; on establishing paternity and collecting alimony; on applications for the restriction or deprivation of a minor between the ages of fourteen and eighteen of the right to independently dispose his income; on declaring a minor fully capable (emancipation); on changing the amount of alimony, on exemption from alimony, on payment of alimony arrears collected for the maintenance of minor children; on protection of labor, inheritance, housing rights of the minors; on the return of a child illegally transferred to the Republic of Kazakhstan or held in the Republic of Kazakhstan or on the exercise of access rights in respect of such a child on the basis of an international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan; on compensation for damage caused jointly by minors and adults, including with the participation of incapacitated or disabled adults.

Specialized inter-district juvenile courts consider and resolve civil cases on disputes affecting the rights and legitimate interests of minors.

At the request of the legal representatives of a minor, cases referred to the jurisdiction of a specialized inter-district juvenile court may be considered or may be transferred to a district (municipal) court at the place of residence (location) of the child, with the exception of cases under the jurisdiction of district (municipal) courts located within cities of republican significance and the capital, regional centers. The petition may be filed before the completion of the preparation of the case for trial.

4. excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

5. Other disputes resulting from legal relations with participation of an investor and not pertaining to investment activity as well as disputes with participation of investor subject to consideration as per simplified proceedings shall be referred to jurisdiction of district (city) courts and courts with equal status in accordance with jurisdiction stipulated by chapter 3 of this Law.

Footnote. Article 27 as amended by Republic of Kazakhstan Law No.91-VI dated 11.07.2017 (shall be brought to effect upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 210-VI dated 28.12.2018 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 290-VІ dated December 27, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); No. 291-VІ dated December 27, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021); dated 20.03.2021 No. 20-VII (shall come into effect from 01.07.2021); dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (effective from 01.09.2023).

Article 27-1. Jurisdiction of civil cases to regional and equivalent courts

A regional or equivalent court may, with the consent of the parties, request, take into its proceedings, consider and decide by the rules of the court of first instance one of the homogeneous cases pending before the district (city) courts and courts equivalent thereto in that region.”;

Footnote. Chapter 3 as supplemented by Article 27-1 under Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be enforced ten calendar days after its first official publication).

Article 28. Jurisdiction of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan over civil cases.

Footnote. Article 28 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 28-1. Jurisdiction of civil cases to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan

Upon consent of the parties, the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan may request, take into its proceedings, consider and decide by the rules of the court of first instance on one of the similar cases pending before district (city), regional and equivalent courts.

Footnote. Chapter 3 as supplemented by Article 28-1, in obedience to Law of the RK № 84-VII of 20.12.2021 (shall go into effect ten calendar days after its first official publication).

Article 29. Filing of a lawsuit at the place of defendant's location.

1. Lawsuit shall be filed to court at the place of defendant's residence.

Place of residence of a physical individual including the one carrying out individual entrepreneurship activity without foundation of a legal entity shall be determined as per rules provided for by the Republic of Kazakhstan Civil Code.

2. Lawsuit against a legal entity shall be filed to court at the place of legal entity location in accordance with foundation documents and (or) address included into the National register of business identification numbers. Lawsuit against an organization without formation of a legal entity shall be filed at the place of location thereof.

Article 30. Jurisdiction at option of claimant.

1. Lawsuit towards defendant, whose place of residence is unknown or who does not have a place of residence in the Republic of Kazakhstan, may be filed at the place of location of his real estate or at the last known place of its residence.

2. Lawsuit to legal entity may be filed also at the place of its property location.

3. Lawsuit resulting from operation of a branch or representative office of legal entity may be filed also at the place of branch or representative office location.

4. Lawsuits about establishment of fatherhood and recovery of alimonies may be filed by claimant at the place of her residence.

5. Lawsuits about indemnification of damage inflicted by permanent injury or other health damage as well as inflicted by death of bread winner may be filed by claimant at the place of her residence or at the place of damage infliction. In case of liquidation of a legal entity, which was recognized as per established procedure as responsible for damage inflicted on life and health, the lawsuits shall be filed at the place of location of the relevant administrator of budget program.

6. Lawsuits resulting from agreements, which specify place of performance, may be filed also at the place of agreement performance.

7. Claims for divorce may be filed at the place of residence of the plaintiff when minor children live together with him, with the exception of claims in cases under the jurisdiction of district (municipal) courts located within the cities of republican significance and the capital, regional centers.

8. Lawsuits about restoration of property and non-property rights violated by illegal drawing to criminal or administrative liability, by illegal application of procedural compulsion measure or of a measure of proceedings performance concerning administrative offense case may be filed at the place of residence or location of defendant.

9. Lawsuits about protection of consumer rights may be filed at the place of claimant's residence or at the place of signing or performance of agreement.

10. Lawsuits about indemnification of losses inflicted by collision of vessels as well as about recovery of indemnification for provision of aid and salvage at sea may be filed also at the place of defendant's location or vessel registration port.

11. Lawsuits concerning recovery of insurance payment under insurance agreement may be filed at the place of claimant's residence or at the place of defendant's location.

12. Lawsuits with several defendants may be filed at the place of residence or location of one of the defendants at option of claimant.

13. Selection between several courts, which according to this article have jurisdiction over a case, shall be claimant's except for jurisdiction stipulated by article 31 of this Law.

Footnote. Article 30 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.03.2023 No. 216-VII (effective from 01.09.2023).

Article 31. Exclusive jurisdiction.

1. Claims on title to land plots, buildings, premises, facilities, other objects tightly connected with land (immovable property), on exemption of immovable property from arrest, on foreclosure for pledged immovable property, on termination or rescission of a Pledge Agreement on pledging immovable property shall be submitted at the place of location of such objects.

If real estate facilities are in different residential areas the lawsuit shall be filed to court at the place of location of one of the facilities.

If real estate facilities are in the territory of one residential area, the lawsuit shall be filed to court at the place of location of one of the facilities.

2. Lawsuits of creditors of legators to be filed against heirs, devise executive (trust manager of inheritance) shall be referred to jurisdiction of court at the place of location of inheritable property in accordance with rules stipulated by part one of this article.

3. Lawsuits about recognition of an heir as unworthy, recognition of inheritance as escheated, prolongation or recovery of a period for acceptance of inheritance, refusal from inheritance shall be filed at the place of succession commencement.

4. Lawsuits against carriers resulting from agreements on transportation of cargo, passengers or luggage shall be filed to court at the place of carrier's location (transportation organization, individual entrepreneur).

5. Lawsuits about indemnification of losses inflicted due to violation by foreign state of jurisdiction immunity of the Republic of Kazakhstan and its property shall be filed to court at the place of claimant's location if it is not provided for otherwise by an international agreement ratified by the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 31 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.04.2019 No. 241-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 32. Agreed jurisdiction.

By agreement between the parties, they may change the territorial jurisdiction, choose extraterritorial jurisdiction for the case, including in cases pending before the court, at the stage of preparing the case for trial. The jurisdiction established by Article 31 of this Code may not be changed by agreement of the parties.

Footnote. Article 32 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be effective on 01.08.2022).

Article 33. Jurisdiction of several interrelated cases.

1. Lawsuit of a third person, who files an independent demand and a counter lawsuit regardless of jurisdiction thereof, shall be filed to court at the place of initial lawsuit consideration.

2. When filing several lawsuits to one defendant the court shall be entitled to combine them in one proceeding if the subject of dispute or basis are connected with subject of dispute or basis available in case proceedings and jurisdiction of such lawsuits does not violate jurisdiction of case under court consideration.

3. Lawsuit resulting from a criminal case if it has not been filed or has not been settled as civil lawsuit in the course of proceedings under criminal case or left by court without consideration except for cases stipulated by part nine of article 23 of this Law shall be filed against a person sentenced to imprisonment for consideration according to procedure of civil legal proceedings at the place of his/her residence prior to sentence or at the place of claimant's residence or location.

Lawsuit resulting from criminal case about socially dangerous act of an insane person, if it has not been filed or has not been settled as a civil lawsuit during proceedings on the case or has been left by court without consideration during proceedings on the case, shall be filed for consideration according to procedure of civil legal proceedings at the place of residence of the person materially responsible for actions of the insane person or at the place of claimant's residence or location.

Article 34. Transfer of case from proceedings in one court to the other court.

1. A case accepted by court for proceedings in compliance with rules of jurisdiction shall be settled thereby effectively even if it falls in jurisdiction of the other court in the future.

2. Court shall transfer a case for consideration by the other court if:

1) defendant, whose place of residence was not known before, files a petition about transfer of the case to court at the place of his/her residence

2) after disqualification of one or several judges consideration of a case in this court becomes impossible;

3) in the course of case consideration in this court it was found out that it was taken for proceedings in violation of rules of jurisdiction;

4) basis arise stipulated by part three of article 27 of this Law;

5) basis arise stipulated by article 32 of this Law;

6) there are grounds stipulated by Articles 27-1 and 28-1 of this Code.

3. Petitions of the parties on the lack of jurisdiction of this court shall be resolved by this court. A ruling shall be adopted on the transfer of the case to another court, as well as in the cases provided for in Articles 27-1 and 28-1 of this Code. A private complaint may be filed against the ruling, or an application may be filed by the prosecutor with the court of appeals, whereby the decision is final and cannot be appealed or contested.

4. In cases stipulated by sub-paragraph 2) of part two of this article a ruling shall be issued about transfer of the case to superior court for determination of jurisdiction thereof. The issue of transfer of a case to another court shall be considered by judge of superior court single handedly without advising of persons participating in the case and without holding of court session. According to results of consideration a ruling shall be issued, which shall be final and shall not be subject to appeal, protest.

5. Transfer of a case from one court to another shall be carried out upon expiry of the period for appeal against this ruling, and in case of appeal submission – upon issue of a ruling about leaving the appeal unsatisfied.

If both parties agree with the jurisdiction determined by the court, upon their written request, the transfer of the case from one court to another shall be carried out immediately after the ruling is made.

6. Disputes about jurisdiction between courts shall be settled by superior court, the ruling of which shall be final and shall not be subject to appeal, protest.

The dispute between the courts of first instance located in different regions, cities of republican significance and the capital shall be resolved by the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan upon the presentation of the relevant regional and equivalent court.

Footnote. Article 34 as amended by Republic of Kazakhstan Law No.91-VI dated 11.07.2017 (shall be brought to effect upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be brought into force ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 4. COMPOSTION OF COURT PANEL, DISQUALIFICATION.

Article 35. Composition of court.

1. Civil cases in first instance court shall be considered and settled by judge single handedly, who acts on behalf of the court.

2. excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.03.2021 No. 20-VII (shall come into effect from 01.07.2021).
3. excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

3-1. Civil cases under Article 27-1 of this Code shall be heard and resolved in a regional or equivalent court by a single judge pursuant to the rules of the court of first instance.

Civil cases stipulated by Article 28-1 of this Code shall be heard and settled in the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan by a single judge following the rules of the court of first instance.

4. Consideration of cases in court of appeal shall be carried out by court panel consisting of odd number (not less than three) of judges of regional court or court with equal status, one of which is chairing, or – single handedly by the judge in accordance with article 402 of this Law.

5. Consideration of cases in court of cassation shall be carried out by court panel consisting of odd number (not less than three) of judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan chaired by court panel chairperson or by one of judges upon his instruction.

6. Consideration of cases pertaining to re-consideration of rulings of court of cassation shall be carried out by court panel consisting of odd number (not less than seven) of judges chaired by Chairperson of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan or by one of judges upon his instruction.

7. Composition of court for consideration of a specific case shall be formed with consideration of workload and specialization of judges according to procedure excluding influence on its formation of persons interested in outcome of the legal proceedings including with application of automated information system.

8. A case, consideration of which has been commenced by one of judges or by court panel, shall be considered by the same judge or court panel.

Cases on disputes arising within the framework of the procedure for restoring solvency, the procedure for judicial bankruptcy of a citizen of the Republic of Kazakhstan, the rehabilitation procedure and the bankruptcy procedure of legal entities and individual entrepreneurs, including the recognition of transactions concluded by the debtor as invalid, the return of the debtor's property, the recovery of receivables from claims of a financial, rehabilitation or bankruptcy manager, are considered by the same judge who made the decision on the application of the procedure for restoring solvency, procedures of judicial bankruptcy of a citizen of the Republic of Kazakhstan, rehabilitation procedures and bankruptcy procedures of legal entities and individual entrepreneurs, with the exception of cases on disputes, the jurisdiction of which is established by Article 31 of this Code.

9. Replacement of judge or one of judges is possible in case of:

1) self-disqualification or disqualification of judge declared and satisfied according to procedure provided by this Law;

2) prolonged absence of judge due to sickness, vacation, study, service secondment;

3) if no agreement has been reached between the parties during mediation and there is no consent of the parties for consideration of the case by the same judge.

10. Replacement of a judge shall be carried out also in case of termination or suspension of his/her powers on the basis provided for by law.

11. In case of judge replacement in the course of case consideration the court proceedings shall be carried out from the very beginning. Committing of procedural actions in cases allowing no delay including acceptance of lawsuit application or application and initiation of case proceedings, consideration of application about lawsuit security, deferral of legal proceedings by one of judge instead of the other judge according to procedure of substitutability shall not be considered replacement of the judge.

Footnote. Article 35 as amended by Laws of the Republic of Kazakhstan No. 290-VІ dated December 27, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); No. 291-VІ dated December 27, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021); dated 20.03.2021 No. 20-VII (shall come into effect from 01.07.2021); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall become effective ten calendar days after the date of its first official publication); dated 30.12.2022 No. 179-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 36. Procedure for settlement of disputes by court panel.

1. All judges when considering and settling cases by court panel shall avail themselves of equal rights. All issues arising during consideration and settlement of a case by court panel shall be settled by judges through majority of votes. When settling each issue nobody from among judges shall be entitled to refrain from voting.

2. Chairperson shall make proposals, shall convey his/her judgments and vote last.

3. Judge, who does not agree with decision of the majority, shall sign this decision and may state his/her special opinion in writing, which shall be included into the case in sealed envelop. Court of cassation shall be entitled to familiarize itself with the special opinion in the course of consideration of the given case. Persons participating in the case shall not be advised of availability of judge's special opinion, special opinion shall not be announced in court hearing hall.

Article 37. Inadmissibility of recurring participation of a judge in consideration and settlement of case.

1. A judge participated in consideration and settlement of a civil case in first instance court may not participate in consideration of this case again in first instance court as well as in courts of appeal, cassation as well as may not participate in new consideration of the case in case of waiver of decision taken with his/her participation.

2. A judge participated in consideration of a case in court of appeal may not participate in consideration of this case in first instance court, in court of cassation as well as may not participate in new consideration of the case in court of appeal in case of waiver of court ruling adopted with his/her participation.

3. A judge participated in consideration of a case in court of cassation may not participate in consideration of the same case in first instance court, court of appeal as well as may not participate in new consideration of the case in court of cassation in case of waiver of court ruling adopted with his/her participation.

Article 38. Basis for disqualification (self-disqualification) of judge.

1. Judge may not participate in consideration and settlement of a case and shall be subject to disqualification (self-disqualification) if he/she:

1) during the previous consideration of this case, he/she participated as a judge who conducted mediation, a prosecutor, a witness, an expert, a specialist, an interpreter, a consultant, a representative of a party or a third party, a secretary of a court session, a bailiff;

2) is a relative, husband (wife) or in-law relative of any of persons participating in a case or of their representatives;

3) personally, directly or indirectly interested in outcome of a case if there are other circumstances giving rise to motivated doubts in his/her impartiality.

2. Court panel considering a case may not include judges, who are relatives, spouses or in-law relatives towards each other.

Footnote. Article 38 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 39. Basis for disqualification (self-disqualification) of prosecutor, expert, specialist, translator, consultant, secretary of judicial session

Footnote. Heading of Article 39 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

1. The grounds for recusal (self-recusal) specified in subparagraphs 2), 3) of part one of Article 38 of this Code shall also apply to the prosecutor, secretary of the court session, specialist, interpreter, consultant, expert participating in the consideration and resolution of the case.

2. An expert, specialist, interpreter, in addition, may not participate in the consideration and resolution of the case by the court if:

1) he is or was in service or other kind of dependency on persons participating in the case or their representatives;

2) he performed audit or inspection, the results of which served as a basis for addressing the court or are used in the course of consideration of the given civil case;

3) his incompetence has become obvious, plus finding out of circumstances significant to the case goes beyond the area of his special knowledge.

3. Participation of a prosecutor, specialist, interpreter, consultant, secretary of the court session in the previous consideration and resolution of the case by the court as a prosecutor, specialist, interpreter, consultant, secretary of the court session, respectively, shall not be the grounds for their recusal. The previous participation of a citizen in the case as an expert shall not be a circumstance excluding the assignment to him/her to conduct an additional expert examination on the case, except for cases when it is appointed again after the expert examination conducted with his/her participation.

Footnote. Article 39 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 40. Application for disqualification (self-disqualification).

1. In the presence of the circumstances specified in Articles 38, 39 of this Code, the judge, prosecutor, expert, specialist, interpreter, consultant, secretary of the court session shall be obliged to declare self-recusal. On the same grounds, the recusal shall be declared by the participants of the case.

2. Disqualification (self-disqualification) shall be motivated and announced in writing prior to commencement of consideration on case merits. In the course of case consideration, the announcement about disqualification (self-disqualification) shall be allowed only in case the basis for disqualification (self-disqualification) has become known to court or a person, who announces disqualification (self-disqualification) after commencement of case consideration.

3. Repeated announcement of disqualification to judge on previously announced basis shall not be allowed.

4. Self-disqualification announced by judge on basis stipulated by sub-paragraphs 1), 2) of part one of article 38 of this Law shall serve as an unconditional basis for satisfaction thereof.

Footnote. Article 40 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 41. Procedure for consideration of application about disqualification (self-disqualification).

1. Recusal (self-recusal), declared to the prosecutor, secretary of the court session, specialist, expert, interpreter, consultant in the court session, shall be considered and resolved by the court in the same court session.

A written recusal (self-recusal) declared outside the court session shall be considered by the judge without notifying the parties no later than the next working day from the date of its receipt, and if additional circumstances need to be clarified, at the next court session.

2. Disqualification (self-disqualification) announced to judge of first instance court shall be considered and settled by chairperson or other judge of this court without notification of parties not later than the other business day since the day of announcement thereof, in case of their absence – a judge of the relevant regional court and a court with equal status not later than the following business day since the day of receipt thereof.

3. Disqualification (self-disqualification) announced to judge of court of appeal shall be considered and settled by chairperson of court of appeal single handedly without notification of parties not later than the following business day since the date of announcement thereof, in case of his absence – by other judge of this court of appeal.

4. When considering the case by the collegial composition of the court, the recusal (self-recusal), declared to one of the judges, shall be considered by other judges of the collegiate composition of the court. The court, based on the recusal, shall hear the opinion of the participants of the case, the opinion of the recused judge if he/she wishes to explain. Recusal (self-recusal) shall be allowed without the participation of the judge who is recused (self-recused). If there is an equal number of votes for and against the recusal (self-recusal), the recusal (self-recusal) shall be considered satisfied.

5. Disqualification (self-disqualification) announced to two and more judges or to all judges of court panel, which considers the case in court hearing, shall be settled by the same court in banc by simple majority of votes.

6. In case of rejection of announcement about disqualification (self-disqualification) the case shall be considered and settled in the same court hearing and by the same court panel.

7. In case of satisfying an application for disqualification (self-disqualification) consideration of the case shall be deferred. Persons participating in the case and their representatives shall be advised of time and place for case consideration in a new court hearing.

8. Ruling of court as per results of consideration of application about disqualification (self-disqualification) shall not be subject to appeal, review as per prosecutor's petition. Arguments about disagreement with the ruling may be included into appeal petition, prosecutor's petition of appeal, petition about review of court ruling as per cassation procedure or cassation protest.

Footnote. Article 41 as amended by Republic of Kazakhstan Law No.91-VI dated 11.07.2017 (shall be brought to effect upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 42. Consequences of satisfaction of application about disqualification (self-disqualification).

1. In case of disqualification (self-disqualification) of judge, who considers a case single handedly in district court or a court with equal status, this case shall be considered in the same court by the other judge. The case shall be transferred to the other first instance court through superior court if in court, which carries out case proceedings, replacement of judge is impossible.

2. In case of disqualification (self-disqualification) of a judge or disqualification of all court panel during consideration of a case in regional court or in a court with equal status, in the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan the case shall be considered in the same court by the other judge or other panel of judges.

3. Case shall be transferred to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan for issuing of a ruling of court, in which the case will be considered, if it is impossible in a regional court or a court with equal status after satisfaction of self-disqualifications or disqualifications to form a new court panel for consideration of this case.

Chapter 5. PERSONS PARTICIPATING IN CASE

Article 43. Persons, who participate in case

1. Persons participating in a case shall be considered third parties, prosecutor, state authorities, local authorities, legal entities or citizens, who get involved into the process due to basis stipulated by articles 55 and 56 of this Law; applicants and other concerned persons under cases to be considered by court as per procedure of special proceedings listed in article 302 of this Law.

2. Persons participating in a case shall be determined by the subject and basis of demands, objections of parties and other persons participating in the case and subject to application of laws.

Article 44. Civil procedural legal standing.

Ability to have civil procedural rights and obligations (civil procedural legal capacity) shall be equally recognized as available with all citizens and legal entities, who are subjects of material law.

Article 45. Civil capacity to sue

1. Capacity through own actions to exercise its rights and perform obligations in court (civil capacity to sue) shall fully belong to citizens, who reached the age of eighteen, to legal entities.

2. Rights, liberties and legal interests of minors at the age of fourteen to eighteen as well as citizens recognized as the ones with limited capacity to sue shall be protected in court by their parents or other legal representatives. Court shall draw to participation in such cases the minors themselves or citizens recognized as the ones with limited capacity to sue. Upon petition of legal representatives of minors or citizens recognized as the ones with limited capacity to sue the court may involve a prosecutor into the case.

3. Rights, liberties and legal interests of minors, who have not reached the age of fourteen, as well as of citizens recognized as the ones with limited capacity, shall be defended in court by their legal representatives, prosecutor.

4. In cases stipulated by law concerning cases arisen out of civil, family, employment, cooperative and other legal relations and out of transactions related to disposal of received salary or income from entrepreneurship activity the minors at the age of fourteen to eighteen shall have the right to personally protect their rights and legal interests in court.

5. Minors emancipated for reasons stipulated by law shall acquire full capacity to sue from the moment of emancipation.

6. Court shall be entitled to involve at its discretion for participation in cases legal representatives of minors indicated in parts four and five of this article with the purpose of providing them with assistance.

Article 46. Rights and obligations of persons participating in case

1. Persons participating in a case shall be entitled to familiarize themselves with materials of the case, to take notes therefrom and to make copies; to announce disqualifications; to provide evidence and to participate in study thereof; to ask questions from other persons participating in a case, witnesses, experts and specialists; to file petitions including about taking of measures as to securing of lawsuit, as to ensuring of evidence, about demand for additional proofs, about application of reconciliation procedures; to give verbal and written explanations to court; to give own arguments concerning all issues arising in the course of judicial proceedings; raise objection against petitions and arguments of other persons participating in case; participate in legal pleadings; familiarize themselves with minutes of court hearing and file written notes concerning the minutes; appeal against decision s, rulings and resolutions of court; avail themselves of other procedural rights provided by the Republic of Kazakhstan legislation on civil legal proceedings. They shall avail themselves in good faith of all procedural rights belonging to them without abusing rights of other persons, without infringing their interests and not allowing intentional delay in consideration and settlement of case.

Participation in the case can be provided by using technical means of communication in the cases and manner established by this Code.

1-1. Persons participating in the case who have hearing and (or) vision disabilities, with complete loss of speech, are entitled to use the rights specified in part one of this article with the help of interpreter services, as well as with the use of sign language, typhlotechnical means.

2. Persons participating in case shall announce to court actual circumstances of case completely and honestly, speak out or provide court with written documents refuting facts stated by the other party. Failure of persons participating in case to perform procedural obligations shall entail procedural consequences stipulated by this Law.

3. Parties participating in a corporate dispute shall be entitled to request from each other and from witnesses the documents, which are significant for case without listing each specific document.

Parties may not request from each other and from witnesses the documents containing state secrets or other secret protected by law.

4. Actions indicated in parts one and two of this article may be taken through filing applications and petitions, documents in writing or in electronic form.

Footnote. Article 46 as amended by Republic of Kazakhstan Law No. 49-VI dated 27.02.2017 (shall be brought to effect upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 27.06.2022 No. 129-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 47. Parties

1. Claimant and defendant shall be the parties in civil legal proceedings.

Claimants shall be citizens and legal entities, which filed a lawsuit with the purpose of protecting their violated or disputed rights and liberties, legal interests, or for protection of which a lawsuit has been filed by other persons according to procedure stipulated by this Law.

Defendants shall be citizens and legal entities, to which a legal claim has been raised.

2. In cases stipulated by law the parties may be also organizations, which are not legal entities.

3. A person, for the benefit of whom a case has been initiated upon application of persons, who have the right to address court for protection of rights, liberties and interests of other persons protected by law, shall be notified by the court of initiated proceedings and shall participate therein as defendant.

4. The state may be a party to civil legal proceedings.

5. Parties shall have equal procedural rights and shall bear equal procedural obligations.

Article 48. Change of basis or subject of lawsuit, refusal from lawsuit, recognition of lawsuit, amicable agreement, dispute (conflict) settlement agreement as per mediation procedure or dispute settlement agreement as per participative procedure.

1. Claimant shall be entitled to change the basis or subject of lawsuit, increase or reduce extent of claim or refuse from lawsuit; defendant shall be entitled to recognize lawsuit, the parties may finalize the case with an amicable agreement or a dispute (conflict) settlement agreement as per mediation procedure or a dispute settlement agreement as per participative procedure according to rules stipulated by articles 169, 170, 171 and chapter 17 of this Law.

2. Court shall not be entitled to change subject or basis of lawsuit upon its initiative. Court shall not accept claimant's refusal from lawsuit, recognition of lawsuit by defendant and shall not approval amicable agreement of parties or agreement between parties on settlement of dispute (conflict) as per mediation procedure or agreement on settlement of dispute as per participative procedure if such actions contradict the law or violate anybody's rights, liberties and legal interests.

3. In case of change of basis or subject of lawsuit, increase or reduction of claim extent the period for case consideration shall be calculated from the date of submission of initial claim.

Article 49. Participation of several claimants and defendants in case

1. Law may be filed jointly by several claimants to one or to several defendants. Each of claimants or defendants shall act in relation to the other party independently in the course of proceedings. Parties may commission running of a case to one of co-claimants or co-defendants respectively on the basis of power of attorney.

2. Participation in a case of several claimants or defendants shall be allowed if:

1) subject of dispute are general rights and obligations of several claimants or several defendants;

2) rights and obligations of several claimants or several defendants shall have one basis;

3) homogeneous (identical) rights and obligations of several claimants or several defendants shall be the subject of dispute.

Article 50. Replacement of a wrong defendant

1. Replacement of defendant shall be allowed prior to consideration of case on merits in first instance court. Court having established that a lawsuit has been filed against a person, who shall not respond on the lawsuit, may upon defendant's petition without termination of the case allow replacement of a wrong defendant with a correct one. After replacement of a wrong defendant preparation of a case and consideration thereof in court proceedings shall be carried out from the very beginning. The period for case consideration shall be calculated from the date of completion of case preparation for legal proceedings.

2. If claimant does not agree with replacement of a wrong defendant with a correct defendant the court shall consider and settle the case on the basis of the filed lawsuit.

Article 51. Third parties claiming independent demands on the subject of dispute

1. Third parties claiming independent demands with respect to the subject of dispute may intervene in the proceedings before the case is fully prepared for trial by filling a claim to one or both parties. They shall enjoy all the rights and bear all the obligations of a plaintiff.

2. The court, when preparing a case for trial and having reliable data that the demands may affect the rights, freedoms and legitimate interests of the third parties, shall notify the said persons about the adoption of such a statement.

3. If the third party has not exercised the right to be involved in the case or to file an independent claim in the first instance court, the court shall consider and solve the case on the basis of the demand made by the plaintiff.

Article 52. Third parties not claiming independent demands with respect to the subject of dispute

Third parties not claiming independent demands with respect to the subject of dispute may intervene in the proceedings before the first instance court passes a judgment in the case, if it can affect their rights or obligations towards one of the parties on the side of a plaintiff or a defendant. They may be involved in the proceedings at the request of the parties and other persons involved in the proceedings, or at the initiative of the court.

The court, when preparing a case for trial and having reliable data that the demands may affect the rights, freedoms and legitimate interests of third parties, shall notify the said persons about the adoption of such a statement.

The court shall make a decision on intervention of a third party not claiming an independent demand with respect to the subject of dispute in the proceedings at the stage of preparing the case for trial, as indicated in the ruling on the preparation of the case for trial, or at the court hearing by the ruling, which is recorded in the court record.

Third parties not claiming independent demands shall enjoy procedural rights and bear procedural obligations of the party from which side they are involved in the proceedings. These persons shall not have the right to change the ground or subject of a claim, increase or decrease the amount of demands, waive a claim, acknowledge a claim, conclude a settlement agreement or an agreement on settlement of disputes (conflicts) in accordance with the mediation procedure or an agreement on settlement of disputes in accordance with the participatory procedure, file a counterclaim, demand the compulsory enforcement of court decision.

When a third party, not claiming independent demands, intervenes in the proceedings, the case shall remain ongoing and this party shall be given an opportunity to study the case file, including the explanations given earlier by the parties participating in the trial.

Article 53. Procedural legal succession

1. In the event that one of the parties leaves in case of contentious relationships or legal relationships established by the court (death of a party, reorganization, liquidation of a legal entity, assignment of demand, transfer of debt and other cases of substitution of parties in contentious material relationships), the court shall allow substitution of this party for its legal successor. The succession shall be possible at any stage of the proceedings.

2. All actions committed prior to the intervention of the successor in the proceedings shall be binding for him/her/it to the extent that they would be binding for the party replaced by the successor.

3. In the event that one of the parties leaves during the consideration of the case in the first instance court and the appellate court, the proceedings shall be suspended in accordance with subparagraph 1) of the first part of Article 272 of this Code.

4. In the event that one of the parties leaves at the stage of review of judicial acts in the cassation court, the request for review of the judicial acts of the leaving party and other parties participating in the proceedings shall be left without consideration. The request may be re-filed by the successor.

The objection is subject to be left without consideration, if it is brought at the request of the party that left the proceedings, another party involved in the proceedings, except in cases of objection initiated by the prosecutor.

5. Requests of a successor, prosecutor for the restoration of the period for appeal, protest of judicial acts shall be considered by the cassation court in the manner prescribed by this Code.

Article 54. Participation of a prosecutor in civil proceedings

1. On behalf of the state the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan both directly and through subordinate prosecutors shall carry out supreme supervision over the legality of judicial acts in civil matters that have entered into legal force.

2. The prosecutor shall have the right to enter the process to give an opinion on the case in order to fulfill the duties provided for by this Code.

Participation of the prosecutor in civil proceedings shall be mandatory in matters affecting the interests of the state, when it is necessary to protect public interests or interests of the citizens who cannot defend themselves, as well as when the need for the prosecutor’s participation is recognized by the court.

These powers of a prosecutor shall be provided by timely notification of the prosecutor by the court about all cases assigned for consideration by posting relevant information on the court’s Internet resource.

3. In accordance with the legislation, a prosecutor shall have the right to file a claim or application to the court for restoration of the violated rights and protection of the interests of the following persons:

1) persons who, due to physical, mental and other circumstances, are not able to independently protect themselves;

2) unlimited number of persons;

3) persons, society and state, if it is necessary to prevent irreversible consequences for life, health of people or security of the Republic of Kazakhstan.

The prosecutor has the right to apply to the court to restore the violated rights and protect the interests of subjects of the quasi-public sector, large businesses, including banks that received state support, as well as file lawsuits for invalidation of transactions and application of the consequences of invalidity of transactions made by subjects of the quasi-public sector, large businesses, including banks that received state support; reclaiming their property from someone else's illegal possession; on compensation for damage caused to subjects of the quasi-public sector, large businesses, including banks that received state support; on challenging decisions of authorities in relation to subjects of the quasi-public sector, large businesses, including banks that received state support.

3-1. In cases provided for in the third part of this Article, the statement of claim may be filed by the prosecutor to the court regardless of the request and statement of the person concerned.

4. If a plaintiff does not support the demands asserted by the prosecutor, the court shall leave the claim (application) without consideration, if it does not affect the rights, freedoms and legitimate interests of third parties.

5. The prosecutor who filed the claim enjoys all procedural rights, and also bears all procedural duties of the plaintiff, except for the right to conclude a settlement agreement, except in cases provided for by the Law of the Republic of Kazakhstan "On the return of illegally acquired assets to the state", an agreement on the settlement of a dispute (conflict) by mediation and an agreement on the settlement of a dispute in the order of the participatory procedure. The refusal of the prosecutor to file a claim in defense of the interests of another person does not deprive this person of the right to demand consideration of the case on the merits after payment of the state fee in accordance with the requirements of the Code of the Republic of Kazakhstan "On taxes and other mandatory payments to the budget" (Tax Code).

6. The prosecutor, representing the interests of the prosecution authorities in the dispute brought before the court as a plaintiff or a defendant, shall enjoy the procedural rights and obligations of the party.

Note. Lawsuits, statements of the prosecutor to the court provided for in paragraph two of subparagraph 3) of part three of this Article are filed against entities and (or) their affiliated persons defined by the Law of the Republic of Kazakhstan "On the return of illegally acquired assets to the state", or against other persons in connection with the implementation by the authorized body for the return of assets of search measures and the return of assets in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on the return of illegally acquired assets to the state.

Footnote. Article 54 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days from the day of its first official publication); dated 12.07.2023 No. 23-VIII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 55. Judicial recourse to protect rights of other persons, public and state interests

1. In events prescribed by law, state and local self-government bodies, legal entities or citizens, the Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan may apply to court to protect the rights, freedoms and legitimate interests of other persons upon their request, as well as public or state interests.

2. A claim to protect the interests of disabled citizens may be filed regardless of the request of the person concerned.

3. The persons who filed a claim to protect another person’s interests shall enjoy all the procedural rights and bear all the procedural obligations of a plaintiff, except for the right to abandon a claim, conclude a settlement agreement or an agreement on settlement of disputes (conflicts) in accordance with the mediation procedure or an agreement on settlement of disputes in accordance with the participatory procedure.

4. If the person in whose interests the case is initiated does not support the stated demand, the court shall leave the claim (application) without consideration, if it does not affect the rights, freedoms and legitimate interests of third parties.

Footnote. Article 55 as amended by Law of the RK No. 91-VII of 29.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after its first official publication).

Article 56. Participation of state and local self-government bodies in providing an opinion on the case

1. In cases provided by the Law, state authorities and local self-government authorities may intervene in the proceedings at their own initiative, at the request of the persons participating in the case, and at the initiative of the court to give a written opinion on the case.

State bodies and local self-government bodies shall be sent the questions that require a conclusion.

2. Opinion shall be given in order to fulfill the obligations assigned to these bodies to protect the rights, freedoms and legitimate interests of citizens, public or state interests and within the competence of a state or local self-government body and shall be entered into the case file.

Opinion of state bodies, local self-government bodies shall not have a predetermined force. The court’s disagreement with the opinion should be indicated in the court decision.

3. The bodies specified in this Article through their representatives shall enjoy all the rights of persons participating in the case, as provided for in Article 46 of this Code.

Footnote. Article 56 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.04.2019 № 241-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 5-1. OTHER PERSONS PARTICIPATING IN CONSIDERATION OF A CASE

Footnote. The Code is supplemented by Chapter 5-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 56-1. Consultant

1. A consultant shall be a civil servant providing formation of a case, perform the lawful instructions of a judge aimed at preparing and organizing the judicial trial.

2. The consultant shall obligated:

1) to ensure the maintenance and proper preparation of materials of a civil case;

2) to make projects of litigation documents under instructions of a judge, with the exception of judicial acts deciding a case on merits;

3) to send inquiries and take other actions to execute court rulings;

4) to acquaint persons participating in a case with case materials, send copies of judicial acts and other documents to them in the cases provided by this Code;

5) to send a case to the appeal instance in compliance with the requirements established by this Code;

6) to ensure the transfer of the file to the archive;

7) under instructions of the judge to perform other actions aimed at preparation and organization of the judicial trial.

3. The consultant upon exercising his powers, shall not entitled to perform the functions of administering justice, to take actions entailing the occurrence, modification or termination of the rights and duties of persons participating in the case, to disclose information on circumstances that became known to him in connection with the preparation of projects of the litigation documents, participation in a closed judicial session, as well as any sensitive government information or other secrets protected by the Law.

The consultant on behalf of the judge may exercise the powers of a secretary of judicial session.

Article 56-2. Secretary of judicial session

1. A secretary of a court session shall be a civil servant who keeps the protocol of judicial session, and also keeps audio and video recordings of judicial session.

2. The secretary of judicial session shall obliged:

1) stay in the courtroom all the time while he needs to ensure logging, and shall not leave the court session without the permission of the presiding judge;

2) to ensure the completeness and accuracy of the record in the protocol of actions and decisions of the court, petitions, objections, explanations of all the persons participating in court session, as well as other circumstances to be incorporated in the protocol of the court session;

3) to draw up a protocol of the court session in written or electronic form within the time limits and according to the rules provided by this Code;

4) to obey the lawful orders of the presiding judge;

5) not to disclose information about circumstances that have become known in connection with his participation in a closed judicial session, as well as any sensitive government information or other secrets protected by the Law;

6) to ensure order in courtroom in the absence of bailiff;

7) to fulfill other requirements established by this Code.

Article 56-3. Bailiff

1. A bailiff shall be an official in the public service who performs the tasks assigned to him/her by law.

2. The bailiff shall maintain public order in the courtroom during the court session, assist the court in the performance of procedural actions, protect judges and other participants in the process in the courts, carry out the orders of the presiding judge, and exercise other powers assigned to him/her by law.

Footnote. Chapter 5-1 is supplemented by Article 56-3 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 56-4. Interpreter

1. A person who is not interested in the case, who speaks the languages necessary for translation, including sign language and (or) Braille, and who is involved in procedural actions in cases when the person participating in the case, as well as the witness, expert, specialist do not speak the language, on which the proceedings are conducted, as well as for the translation of written documents, is invited as an interpreter.

2. The presiding judge shall issue a protocol ruling on the appointment of an interpreter.

3. The interpreter shall have the right to:

1) ask questions to citizens present during the translation to clarify the translation;

2) get acquainted with the protocol of the court session in which he/she participated, submit comments on the protocol in terms of the completeness and correctness of the reflection of the translation;

3) refuse to participate in the proceedings if he/she does not have sufficient knowledge necessary for translation;

4) receive reimbursement of expenses incurred by him/her in connection with participation in the case, and remuneration for the work performed, if participation in the proceedings on the case is not part of his/her official duties.

4. The interpreter is obliged to:

1) appear in court on a summons;

2) complete and correct translation;

3) certify the correctness of the translation with his/her signature in the protocol of the court session held with his/her participation, as well as in other documents submitted to him/her for translation;

4) not disclose information on the circumstances of the case and other data that became known to him/her in connection with the engagement as an interpreter;

5) observe order during the court session.

5. The rules of this Article shall apply to a citizen who has the skills of sign language translation and who is involved by the court to participate in the process.

Footnote. Chapter 5-1 is supplemented by Article 56-4 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.06.2022 No. 129-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 6. REPRESENTATION IN COURT

Article 57. Conduct of a case by representatives

Citizens shall have the right to conduct their cases in court in person or through representatives. Personal participation in the case shall not deprive a citizen of the right to have a representative in this case.

Cases of legal entities shall be conducted in court by their leaders, acting within the limits of authorities granted to them by the law, other regulatory legal acts or constituent documents, and (or) their representatives. Head of a legal entity shall submit to the court documents confirming his/her official position or authority.

Any legally capable person may be a representative in court in accordance with part three of this Article if he/she has duly established authorities to conduct a case in court, based on a Power of Attorney, legislation of the Republic of Kazakhstan, a court decision or an administrative act.

3. Representatives of the persons, specified in the first and second parts of this Article are:

1) in the first instance courts and appellate courts, the persons indicated in the first part of Article 58 of this Code;

2) in the cassation court, the persons referred to in subparagraphs 1), 2), 3), 4), 4-1) and 6) of the first part of Article 58 of this Code.

Footnote. Article 57 as amended by Law of the RK No. 91-VII of 29.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after its first official publication).

Article 58. Representation under instructions

1. The following persons can be representatives under instructions in court:

1) lawyers;

2) employees of legal entities:

with regard to the cases of these legal entities, and state authorities – with regard to the cases of these state authorities and their territorial subdivisions;

with regard to the cases of other legal entities, if such legal entities shall be under the control (direct or indirect) of the same person;

3) authorized representatives of trade unions – with regard to the cases of workers, employees, as well as other persons whose rights and interests are protected by these trade unions;

4) authorized organizations that are entitled by the law, charter or regulation to protect the rights and interests of the members of these organizations, as well as the rights and interests of other persons;

4-1) the Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan;

5) one of the participants under instructions of other co-participants;

6) the persons who are the members of the Chamber of Legal Consultants in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On Advocacy and Legal Assistance".

2. The procedural powers of the representative shall be confirmed by a duly executed power of attorney, excluding the person referred to in sub-paragraph 4-1) of paragraph one hereof.

3. In accordance with the warrant, an advocate and a written notice on protection (representation), an advocate shall have the right to perform the necessary procedural actions in case of representation, The powers of an advocate to perform each of the legal proceedings listed in part one of Article 60 of this Code should be specified in the Power of Attorney.

Footnote. Article 58 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 177-VI dated 05.07.2018 (the order of enforcement see Article 2); No. 91-VII of 29.12.2021 (shall be entered into force ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 59. Persons who cannot be representatives in court

1. Judges, investigators, prosecutors and members of the Parliament of the Republic of Kazakhstan or local representative bodies cannot be representatives in court, unless they participate in the proceedings as the representatives of relevant organizations or legal representatives.

2. Representatives under instructions in court cannot be the advocates as well as persons who are members of the Chamber of Legal Consultants who have accepted instructions for the provision of legal assistance in violation of requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan on advocacy and legal assistance.

3. A person cannot be a representative under instructions if:

1) in this case he/she provides or has previously provided legal assistance to the persons whose interests are contrary to the interests of the person represented;

2) previously participated in the consideration and adjudication of a case as a judge, prosecutor, expert, specialist, interpreter, consultant, witness or attesting witness;

3) he/she shall be a relative of another party or a third party, judge, prosecutor, consultant, secretary of judicial session, expert who gave an opinion on the case, specialist, translator;

4) due to mental health or age, and for other reasons, he/she is not independently able to exercise representation.

4. Representatives under instructions listed in the first, second and third parts of this Article shall be excluded from participation in the case by the court at the request of the person participating in the case, or at the initiative of the court. The court shall render a determination about this, which shall be recorded in the court record.

5. When representatives under instructions are dismissed of their participation in the case, the court shall postpone the proceedings for a period necessary for formalizing the powers of another representative and his/her familiarization with the case materials, but not more than five working days.

Footnote. Article 59 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 177-VI dated 05.07.2018 (the order of enforcement see Article 2); No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 60. Powers of a representative

1. A representative shall have the right to perform on behalf of the citizen represented all the procedural actions provided for by this Code, except for signing a statement of claim, referring the case to arbitration, the court of the Astana International Financial Center, concluding a settlement agreement, an agreement on the settlement of a dispute (conflict) in the manner of mediation or agreements on the settlement of a dispute in the manner of a participatory procedure, full or partial rejection of a claim or recognition of a claim, increase or decrease in the subject of claims, change in the subject or grounds of the claim, transfer of authority to another citizen (sub-authorization), appealing a judicial act in appeal, cassation procedures, filing applications for the revision of a judicial act due to newly discovered or new circumstances, demands for the enforcement of a judicial act, receipt of the property awarded, refusal of an appeal and petitions for the revision of a judicial act in cassation.

2. Representatives per proxy, specified in subparagraphs 1) and 6) of part one of Article 58 of this Code, along with the rights provided for in part one of this Article, have the right to request certificates or other documents from state bodies, public associations, legal entities, as well as to perform other actions to provide legal assistance in accordance with the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan on advocacy and legal assistance.

3. Representative’s powers to perform each of the procedural actions referred to in the first part of this Article shall be specifically provided for in the Power of Attorney issued by the person represented.

4. The representative acting in charge has procedural rights and bears procedural duties of the person whose interests he represents within the powers granted to him.

Footnote. Article 60 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 177-VI dated June 5, 2018 (shall be enforced upon expiry of one year from the date of entry into force of this Law); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 20.06.2022 No. 128-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 61. Registration of representative’s powers

1. The representative’s powers shall be expressed in a Power of Attorney issued and executed in accordance with the law.

The Power of Attorney shall be submitted to the court in writing or in the form of an electronic document certified by a digital signature of the principal.

2. Authorized persons of the trade unions and other organizations in accordance with subparagraphs 3), 4) of the first part of Article 58 of this Code should submit to the court the documents certifying instructions for implementation of representation in this case.

3. The advocate’s powers to conduct a particular case shall be certified by a warrant and a written notice on protection (representation) prescribed by the Law of the Republic of Kazakhstan “On advocacy and legal assistance ".

Fulfillment by a lawyer of the procedural actions provided for in the first paragraph of Article 60 of this Code shall be certified by a Power of Attorney.

4. The Power of Attorney on behalf of the legal entity shall be issued by the head or other authorized person of the relevant legal entity.

5. The representatives’ powers specified in Subparagraphs 5) and 6) of part one of Article 58 of this Code may be expressed in the Power of Attorney or in case of personal participation in the judicial session in an oral statement of the grantor recorded in the court record. The representative indicated in subparagraph 6) of part one of Article 58 of this Code shall submit a proof of membership in the Chamber of Legal Consultants.

6. The representative in cases specified in Sub-paragraph three of Subparagraph 2) of part one of Article 58 of this Code shall be additionally submitted documents confirming that the legal entity whose employee he/she shall be and the legal entity whose interests he/she represents shall be under control (direct or indirectly) of the same person.

Footnote. Article 61 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 177-VI dated 05.07.2018 (the order of enforcement see Article 2).

Article 62. Legal representatives

1. Rights, freedoms and legitimate interests of legally incapable citizens, minors and persons recognized as legally restricted shall be protected in court by their parents, adoptive parents, caretakers, trustees, foster parents, or other persons replacing them, who submit documents to the court certifying their authority.

2. As for the case in which a citizen recognized to be missing in the prescribed manner should participate, a person having a custody over the missing person shall have the right to be his/her representative.

3. As for the case in which a heir of the person who has died or declared dead in accordance with the law, taking into account that his/her inheritance has not yet been accepted by anyone, a person to whom hereditary property has been transferred into trust management shall be a representative of the heir.

4. Legal representatives shall perform on behalf of the represented person all the procedural actions, for which the represented person has the right, with the restrictions provided for by the law. Legal representatives may entrust the conduct of the case in court to another representative.

The legal representative of a minor, person, recognized to be incapable in a judicial proceeding, or a person recognized in court as missing, shall perform in the interests of the represented person all the procedural actions when dealing with disputes involving the property of the ward.

The legal representative of a minor, a person recognized to be partially incapacitated, shall independently perform all procedural actions in the course of proceeding on cases the subject of which are the obligations derived from the scope of limited rights. In other disputes, a partially incapacitated person shall perform procedural actions and bear independent procedural obligations.

5. Legal representatives and representatives under instructions shall have no rights to perform procedural actions in their own interests or contrary to the interests of the represented person.

Chapter 7. EVIDENCE AND PROOF

Article 63. Evidence

1. Evidence in the case shall be a legally obtained information about the facts on the basis of which the court establishes the presence or absence of circumstances substantiating the demands and objections of the parties, as well as other circumstances that are important for correct consideration and adjudgement of the case.

2. Information about the facts can be obtained from the explanations of the parties and third parties, testimonies of witnesses, expert opinions, material evidence, minutes of proceedings, court records, audio, video, data obtained by using video conferencing systems, reflecting the progress and results of the legal proceedings and other sources.

Article 64. Relevance of evidence

Evidence shall be recognized by the court as relevant if it contains information about the facts that confirm, refute or call into question the existence of circumstances relevant to the case.

Article 65. Admissibility of evidence

1. Evidence shall be recognized by the court as admissible if it is obtained in the manner provided for by this Code.

2. Audio and video recordings, including those obtained by observation and/or fixation devices, photo and/or filming materials, other materials on electronic, digital and other material media may be recognized as admissible evidence.

3. Facts of the case, which by the law should be supported by certain evidence, cannot be supported by any other evidence.

Article 66. Information in admissible as evidence

1. Information about facts shall be recognized by the court as inadmissible as evidence if it is obtained with violations of the requirements of this Code by depriving or limiting the rights of the persons involved in the case, who have influenced or could have affected the accuracy of information received about the facts, including:

1) use of violence, threats, deception, as well as other illegal actions;

2) by misleading a person participating in the case regarding his/her rights and obligations arising from the lack of explanation, incomplete or incorrect explanation to this person;

3) in connection with the procedural actions conducted by a person who has no right to conduct the procedural actions in this civil case;

4) in connection with participation in the procedural actions of the person subject to disqualification;

5) with a significant violation of the procedure for conduct of a procedural action;

6) from an unknown source or from a source that cannot be established at the court hearing;

7) use of methods contradicting modern scientific knowledge in the course of proving;

8) by making special or changing the content in order to substantiate or refute the arguments of a party or other persons involved in the case.

2. Inadmissibility of using information as evidence in the proceedings shall be established at the discretion of the court or at the request of the persons involved in the case.

3. The evidence obtained in violation of the law shall be deemed to have no legal force and cannot be used as a basis for a court decision, as well as cannot be used in proving any circumstance relevant to the case. Such evidence can be used in proving the fact of violations and guilt of the persons who committed them.

4. In case of non-regulation of the dispute (conflict) by mediation, the evidence obtained by the judge during mediation in court may not be presented to the judge in charge of the case, except if the parties do not object to it.

Footnote. Article 66 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 67. Credibility of evidence

The evidence shall be considered as reliable if, as the result of verification, it turns out that it is true.

Article 68. Evaluation of evidence

1. Each evidence shall be assessed taking into account relevance, admissibility, reliability, and all collected evidence in aggregate - taking into account sufficiency for the resolution of a civil case.

2. In accordance with Article 16 of this Code, a judge shall evaluate the evidence according to his or her inner conviction.

3. Circumstances shall be deemed to be established if one party does not dispute and acknowledges the evidence submitted by the other party or disputing the evidence shall not directly follow from the objection of a defendant or from a plaintiff’s objection to the arguments of the defendant.

4. In the event of an application for fraud of the evidence submitted by the other party, the person who made such a statement shall be obliged to indicate the evidence of falsification of the evidence.

If the person who submitted the evidence recognizes the statement about fraud as justified, the court shall exclude the evidence from the number of admissible and resolve the case based on other evidence.

5. Circumstances cannot be considered as established if only copies of documents are presented in confirmation, when the need to present the original follows from the requirements of the law.

The court also cannot consider as proved the circumstances, confirmed only by a copy of the document or other written evidence when challenging its content, if:

1) the original document has been lost and not submitted to the court;

2) copies of this document submitted by each of the parties to the dispute are not identical with each other;

3) it is impossible to establish the contents of the original document with the help of other evidence.

6. Cumulative evidence shall be deemed sufficient to resolve a civil case if the relevant admissible and reliable evidence relating to the case is collected, indisputably confirming the circumstances relevant to the case and not disproved by the other party.

Article 69. Securing of evidence

1. The persons involved in the proceedings and having a reason to fear that the submission of the evidence necessary for them will subsequently become impossible or difficult may ask the court to secure this evidence.

2. Securing of evidence by the court shall be carried out by questioning witnesses, appointing and carrying out expert examination, examining evidence at the places where it is stored, sending a court order and in other ways.

Securing of evidence prior to the initiation of proceedings in court shall be carried out in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan on notariate.

Article 70. Application on securing of evidence

1. Application on securing of evidence shall be brought to the court in which the case is located.

2. Application on security of evidence should indicate the evidence that should be provided, circumstances of the case, to confirm or refute which such evidence is necessary, information confirming that it is difficult to present the necessary evidence. The application should indicate the case in which it is necessary to provide evidence, the presentation of which was refused.

3. Based on the results of consideration of the application on security of evidence, the court shall make a decision, according to which it shall take procedural actions to secure evidence or refuse it. A private complaint may be submitted to determination; request by the prosecutor shall be brought to the appellate court, the decision of which is final and not subject to revision. With the private complaint, the prosecutor’s request to the appellate court separated from the case material concerning the decision made is sent.

Footnote. Article 70 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated July 11, 2018 (shall be enforced upon expiry of one year from the date of entry into force of this Law).

Article 71. Procedure for securing evidence

1. The judge shall secure the evidence during preparation of the case for trial or during consideration of the case in the first instance court no later than three working days from the date of receipt of the application.

2. The applicant and other persons involved in the case shall be notified of the time and place of securing the evidence, but their non-appearance shall not be an obstacle for the court to perform a separate procedural action to secure evidence.

3. The records and all the evidence collected in order to secure evidence shall be submitted to the court considering the case, with notification of the persons involved in the case.

Article 72. The evidential burden of proof

Each party shall prove the circumstances that it refers to as the grounds for its claims and objections, use the means of protection, assert, dispute the facts, present evidence and objections to the evidence within the time limits established by the judge, which correspond to the fair conduct of the process and are aimed at facilitating the proceedings.

Footnote. Article 72 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated June 29, 2020, No. 351-VI (shall come into effect from July 1, 2021).

Article 73. Presentation of evidence

1. The evidence shall be submitted by the parties and other persons involved in the case to the court of first instance at the time of acceptance of the claim, with their drawing up a pre-trial protocol, reflecting the actions of the parties and other persons involved in the case to disclose, present and exchange the evidence which they intend to rely on as a basis for their claims or defenses and which they intend to use in the case at trial.

Evidence may be presented at the trial stage if the impossibility of presenting at the stage of pre-trial preparation will be justified by the persons who presented the evidence.

In the case provided for by the second part of Article 404 of this Code, evidence may be presented to the appellate court.

Failure to submit to the court the available evidence by the parties shall exclude the possibility of submitting this evidence to the appellate and cassation courts.

2. The circumstances relevant to the proper resolution of the case shall be determined by the court based on the claims and objections of the parties and other persons involved in the case, considering the rules of substantive and procedural law to be applied. A person shall be entitled to refer only to the evidence disclosed and reflected in the pre-trial record in the course of preparing the case for trial or in the course of the trial, in the cases set forth in paragraph one hereof.

3. The court shall have the right to offer the parties and other persons involved in the case to present the additional evidence necessary for the proper resolution of the case.

4. In case if it is difficult to the parties and other persons involved in the case to present the evidence, the first instance court upon their request shall assist them in obtaining the evidence.

Request for rendering assistance in obtaining the evidence necessary for a party, which was left without satisfaction by the first instance court, may be submitted to the appellate court as an appeal petition or during the court hearing.

5. Request for assistance in obtaining evidence shall indicate the evidence and circumstances relevant to the case that can be established or refuted by this evidence, the reasons that prevent obtaining the evidence independently, as well as its location.

6. If necessary, the court shall issue to the person involved in the case an inquiry for obtaining evidence. The person who has the evidence sought by the court shall send it directly to the court or hand it over to the person who has the relevant request of the court to present the evidence to the court. Evidence on corporate disputes shall be sought only by the court and sent directly to the court.

7. In case of failure to notify the court of the reasons for the failure to submit the requested evidence, as well as failure to submit the evidence within the time limit established by the court for reasons deemed disrespectful by the court, guilty officials or other persons not involved in the case shall be subject to administrative offenses in accordance with the Code of the Republic of Kazakhstan on Administrative Offenses according to the rules established by Chapter 9 of this Code.

8. Imposition of an administrative penalty shall not relieve the person holding the evidence requested by the court from the obligation to submit it to the court. In the event of malicious failure to comply with the requirements of the court, these persons shall be criminally responsible.

9. If a party retains the evidence requested by the court and does not submit it at the request of the court within the time limit established by the court, it shall be assumed that the information contained in it is directed against the interests of this party and shall be considered as recognized by it.

10. The parties to the arbitration proceedings with the consent of the arbitration may apply to the court for assistance in obtaining evidence, which is considered in accordance with the first paragraph of part four of this Article.

Footnote. Article 73 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall enter into force ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 74. Court orders

1. The court considering the case, on its initiative or in case of satisfaction of the petition of the citizen participating in the case on the need to secure (collect, study) evidence located in another city or district shall assign the relevant court to perform certain procedural actions.

2. The court considering the case, on its initiative or in case of satisfaction of the petitions of the participants of the case, on the need to provide (collect, study) evidence located in another state with which the Republic of Kazakhstan has an agreement on the provision of legal assistance in civil cases, shall send a letter of request in accordance with the provisions of this agreement.

3. Court order ruling shall briefly outline the substance of the instant case, information about the parties, circumstances to be investigated, and evidence that should be collected by the court executing the order. This definition shall be mandatory for the court to which it is addressed. The court order ruling shall not be subject to appeal, revision at the request of the prosecutor.

Footnote. Article 74 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated July 11, 2018 (shall be enforced upon expiry of one year from the date of entry into force of this Law); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 75. Procedure for execution of court order

1. Court order shall be executed during the court hearing according to the rules established by this Code. The persons involved in the case shall be notified of the time and place of the court hearing, but their non-appearance shall not be the obstacle to execution of the order.

2. Court order shall be executed by the court to which it is addressed, within a month from the date of its receipt.

3. The records and all materials collected during execution of the court order shall be immediately sent to the court hearing the case.

4. If the persons participating in the case, or the witnesses, who gave explanations or testimony to the court that carried out the order, appear in the court hearing the case, they shall give explanations and testimony in a general manner.

Article 76. Grounds to release from proving

1. The circumstances recognized by the court as publicly available shall not need to be proved.

Publicly available circumstances shall be the circumstances that are not part of the circumstances in proof because they are widely known in a particular area, including to the court and the persons involved in the case.

2. Circumstances established by the court decision that has entered into legal force or by the court ruling on a previously considered civil case shall be binding for the court. Such circumstances shall not be proved again in the proceedings of other civil cases in which the same persons are involved.

3. The court sentence in the criminal case that has entered into legal force, recognizing the right to satisfy a claim, shall be binding for the court hearing the case on the civil law consequences of the person’s actions against whom the court sentence has been pronounced. The court sentence that has entered into legal force shall be binding for the court hearing such a civil case, also regarding the issues whether there have taken place such acts and whether they have been committed by this person, as well as in relation to other circumstances established by the sentence and their legal evaluation.

4. Civil legal consequences of the act committed by a person exempted from criminal liability on the grounds provided for in subparagraphs 3), 4), 9), 10), 11) and 12) of the first part of Article 35 and Article 36 of the Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan shall not be proved again in case of a claim under civil legal proceedings.

5. The guilt of a person in committing an administrative offense, established by the court decision that has entered into legal force in the case of an administrative offense, shall not be proved again in the case of civil law consequences of the same offense committed by this person.

6. The facts that, according to the law, shall be deemed to be established, shall not be proved in the civil proceedings.

7. Circumstances shall also be deemed as established without evidence, unless the contrary is proved in the framework of due process of law:

1) correctness of research methods generally accepted in modern science, engineering, art, craft;

2) knowledge of the law by the person;

3) knowledge of official and professional obligations by the person;

4) lack of specialized training or education, the person failed to submit documents confirming passing of the training course or having education and not indicated the educational institution or other institution where he/she received specialized training or education.

8. The unlawfulness of an administrative act, established by a court decision in an administrative case that has entered into legal force, shall not be proved again when considering the civil law consequences of the illegality of this act.

Footnote. Article 76 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 77. Involvement of experts for participation in legal proceedings

1. The court can involve a full-aged person with special knowledge, not interested in the outcome of the case, to participate in the court hearing or procedural actions in order to assist in collection, examination and evaluation of evidence by giving advice (clarification) and providing assistance in application of scientific and technical means.

The court also shall have the right to involve experts at the request of the party. The persons involved in the case may request the court to involve a particular person with special knowledge as a specialist.

2. Appointment of a specialist shall be indicated in the ruling on the preparation of the case for judicial trial, and during the judicial session – in the court record.

3. The person involved as an expert shall have the right to: know the purpose of his/her involvement; refuse to participate in the proceedings if he/she does not possess the relevant special knowledge and skills; to pose questions to the participants of the procedural actions with the permission of the court; to draw attention of the participants of the procedural actions to the circumstances related to his/her actions in assisting collection, examination and evaluation of evidence when applying scientific and technical means and preparing materials for commissioning of expert evidence; get acquainted with the protocol of the procedural actions in which he/she took part, as well as the relevant part with the court records and make statements and comments to be recorded in the court records regarding the completeness and correctness of the recording of the course and results of actions taken with his/her participation; receive reimbursement of expenses incurred by him/her in connection with participation in the procedural actions, and receive remuneration for the work performed, if participation in the proceedings is not part of his/her official duties.

4. The person appointed as the specialist should: appear at the call of the court; participate in the procedural actions and legal proceedings, use special knowledge, skills, scientific and technical means; give advice; give explanations about the actions he/she performs including by the use technical means of communication. The specialist conclusion on all issues that arise should be submitted to the court in writing or in electronic form.

5. Participation of a teacher and/or a psychologist shall be binding when during the procedural actions it is necessary to determine the opinion of a minor child that has reached the age of ten years on the subject of dispute.

6. A teacher and (or) a psychologist shall have the right to get acquainted with the materials of the civil case characterizing the personality of a minor, prior to the beginning of the examination, with the permission of the presiding judge, to ask the minor some questions for clarification of his/her opinion on the subject of the dispute, and when the procedural action is over to reflect his/her participation in the court hearing.

7. Examination of a child over ten years old shall be carried out with the participation of a teacher and/or a psychologist. At the time of the child’s examination, his/her legal representatives may be removed from the courtroom according to the protocol-related court decision. After the return of legal representatives to the courtroom, they should be informed of the content of the child’s opinion and given the opportunity to ask him/her questions. After finding out the child’s opinion on the subject of the dispute, the child shall be removed from the courtroom.

8. When considering investment disputes, the court shall have the right to request the opinion of experts of the International Council at the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 77 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 78. Scientific and technical means in the process of proving

1. Scientific and technical means in the process of proving in the case can be used by the court, parties, as well as an expert and specialist in the performance of their procedural duties provided for by this Code.

2. An expert may be invited by the court to assist in the use of scientific and technical means.

3. The use of scientific and technical means shall be recognized as admissible if:

1) it is expressly provided for by the law or does not contradict its norms and principles;

2) scientifically sound;

3) ensures the proceedings efficiency;

4) safe.

4. The results of covert application of scientific and technical means may not be used as evidence in the civil proceedings, unless this application is permitted by the law and (or) this evidence is recognized and not contested by the party against whom they are directed.

5. The use of scientific and technical means shall be recorded in the certificate submitted by a party, or the record of the relevant procedural actions, or the court hearing record. Certificate or record shall indicate the name of the scientific and technical means, conditions and order of their use, the objects to which these means were applied, and the results of their use.

6. Examination, storage of documents and other materials obtained using scientific and technical means, and their use shall be carried out in the manner provided for in Articles 96 and 98 of this Code.

Article 79. Explanations of persons involved in the case

1. Explanations of the persons involved in the case about the circumstances known to them that are relevant to the case shall be subject to investigation and evaluation along with other gathered evidence.

Explanations of these persons may be oral and written.

2. Recognition of the facts by a party upon which the other party bases its claims or objections shall release the latter party from the need to further prove these facts. The recognition of the fact by the party shall be entered in the court record. If the recognition of the fact shall be set forth in a written statement or in the form of an electronic document, it shall be attached to the case.

3. The court shall not accept the recognition of facts if there are doubts that it has been committed with the aim of concealing the actual circumstances of the case or under the influence of fraud, violence, threat or delusion, as indicated in the court decision. In this case, these facts shall be subject to proof on a general basis.

Footnote. Article 79 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 80. Testimony

1. Any person who knows any information about the circumstances relevant to the case may be a witness. The testimony of a person shall not be deemed as proof if the person cannot specify the source of information.

2. The person requesting to call a witness should inform the court of his/her last name, first name, patronymic and place of residence or place of work, and justify the need to examine this witness.

3. The following persons are not subject to be examined as a witness:

1) persons who, due to their young age, physical or mental disabilities, are not able to correctly perceive facts and provide accurate testimony about them, except for cases involving disputes on raising children;

2) representatives in civil, administrative cases or representatives, defence counsel in a criminal case, a case of an administrative offence - about the circumstances that became known to them in connection with the performance of the duties of a representative or defence counsel;

3) judge - on issues of keeping the secrecy of the conference when discussing the circumstances of the case when making a decision or sentence;

4) arbitrator, juror - about the circumstances that became known to them in connection with performance of their duties;

5) mediator, judge who conducted the mediation procedure - about the circumstances that became known to them in connection with the conduct of the mediation procedure, except in cases provided for by the law;

6) clergymen - about the circumstances that became known to them from the persons who trusted them during confession;

7) other persons specified in the law.

3-1. The Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan shall not be obliged to testify on the circumstances that have become known to her/him in connection with the performance of her/his official duties. He/she shall be entitled to refuse to testify and shall not be subjected to any liability whatsoever for doing so.

4. A person shall have the right to refuse to testify in court against himself/herself, his/her wife/husband and close relatives, as defined by the law.

Footnote. Article 80 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021); No. 91-VII of 29.12.2021 (shall be brought into force ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 81. Obligations and rights of witness

1. A person summoned to the court as a witness shall be obliged to appear in court at the appointed time and give truthful testimony.

2. A witness may be interviewed by the court at the place of his/her stay or with the use of technical means of communication if due to illness, old age, disability, remoteness of the location or other valid reasons, he/she is unable to appear when summoned by the court.

3. For giving a false testimony and refusing to give testimony on the grounds not provided by the law, the witness shall be liable under the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan.

4. Witness shall have the right for reimbursement of expenses related to summons and receive monetary compensation in connection with the loss of time. The amount of expenses and compensation shall be determined by the budget legislation of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 81 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication);

Article 82. Commissioning of a forensic examination

1. Forensic examination shall be appointed in cases where circumstances relevant to the case can be established as a result of the study of the objects, conducted by an expert on the basis of special scientific knowledge. Possession of such knowledge by other persons involved in the civil proceedings shall not exempt the court from the need to appoint an examination in appropriate cases.

2. The presence in the case of certificates of audits, inspections, findings of departmental inspections, as well as written consultations of experts, reports of valuers shall not replace the expert’s opinion and shall not exclude the possibility of commissioning of a forensic examination on the same issues.

3. The court shall force commissioning of a forensic examination at the request of a party or at its own initiative.

4. At the request of a party and other persons involved in the case, about falsification of written evidence, the court shall have the right to appoint a relevant examination.

5. A person not interested in the case and having special scientific knowledge may be summoned as an expert. Commissioning of a forensic examination may be entrusted to:

1) employees of the forensic bodies;

2) individuals engaged in forensic activities on the basis of a license;

3) in a single order to other persons with special scientific knowledge, in accordance with the requirements of the Law of the Republic of Kazakhstan “On Forensic Expert Activity”.

6. The persons involved in the case may request the court to assign a forensic examination to a specific person who has the necessary special scientific knowledge.

The court order to summon a person who is entrusted to conduct examination in a one-time procedure shall be obligatory for the head of the organization where the person works.

7. Each person involved in the case shall have the right to submit to the court questions that should be put to the expert. Finally, the range of questions on which the expert should give an opinion shall be determined by the court. The court is obliged to motivate the rejection of the proposed questions in the determination of commissioning of a forensic examination.

8. If a party refuses to participate in the expertise or puts obstacles in its conduct (does not appear for examination, does not provide the experts with materials necessary for examination, does not provide opportunities for examination of objects belonging to him/her that are impossible or difficult to submit to the court), but due to circumstances without the participation of this party, it is impossible to conduct an examination, the court, depending on the fact which party evades the examination, shall have the right to admit the fact for which the examination was appointed as established or refuted.

9. The court shall make a decision on commissioning of the examination, explain to the expert the rights and obligations provided for in Article 91 of this Code, and warn about criminal liability for giving a false testimony.

Determination of commissioning of a forensic examination shall include: name of the court; time, location of the examination; name of the parties involved in the case; type of examination; grounds for commissioning of an examination; questions posed to experts; case materials and objects sent for examination, and information about their origin; permission for possible complete or partial destruction of objects, changing their appearance or basic properties during the examination; name of the examination body and (or) name of the person who is entrusted the carry outa forensic examination in a one-time procedure; name of the party that should pay for it. The court ruling on the commissioning of a forensic examination shall be binding for the authorities or persons to whom it is addressed, and is within their competence.

The examination shall be carried out in the terms established by the Law of the Republic of Kazakhstan “On Forensic Expert Activity” dated February 10, 2017. The definition of commissioning of an examination shall not be subject to appeal and review at the request of the prosecutor. Arguments of disagreement with the definition can be included in the appeal, request of the prosecutor.

Footnote. Article 82 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 45-VI dated February 10, 2017 (shall be enforced upon expiry of one year from the date of entry into force of this Law), No. 91-VI, dated July 11, 2017 (shall be enforced upon expiry of one year from the date of entry into force of this Law).

Article 83. Obtaining of samples

1. Judge shall be entitled to obtain the necessary samples for examination, which reflect the properties of a living person, corpse, animal, substances and materials, for the expert examination in order to establish the circumstances that are important for the proper consideration and resolution of the case.

Samples shall also include samples of materials, substances, raw materials, finished products.

2. Reasoned determination on obtaining samples shall be made, which indicates: the person who will obtain samples; the person (organization) from whom samples should be obtained; which samples and in what quantity should be obtained; when and to whom the person should come to obtain samples; when and to whom samples should be submitted after they are obtained.

3. Samples can be obtained by the judge personally, and, if necessary, with the participation of an expert, if this does not involve exposing a person of the opposite sex from whom the samples are taken, and does not require special professional skills. In other cases, samples may be obtained by an expert on the instructions of the judge.

4. Samples can be obtained from the parties, as well as from the third parties.

5. Expert on behalf of the judge shall take the necessary actions and obtain samples. Samples shall be packed and sealed, and then sent to the judge along with an official document drawn up by an expert.

6. In cases where the obtainment of samples is part of an expert study, the specialist can carry out the obtainment of samples.

7. Protocol for obtaining samples shall describe the actions taken to obtain samples, sequence of actions, scientific and research methods and other methods and procedures applied, as well as the samples themselves, conditions for their packaging and storage.

Article 84. Samples obtaining by a specialist or an expert from a living person

1. Judge shall send to a specialist a person from whom samples should be obtained, as well as the definition with the appropriate instruction. The definition should indicate the rights and obligations of all participants in these procedural actions.

2. Expert on the instructions of the judge shall take the necessary actions and receive the samples required for the forensic study. Samples shall be packed and sealed, and then sent to the judge along with the official document drawn up by the expert.

3. After conducting the study, the expert shall attach the samples to his/her opinion in a packaged and sealed form.

4. In the process of studying by an expert, experimental samples can be made, and he/she should report about it in the conclusion.

5. If samples are obtained on the instructions of the judge by a specialist or an expert, he/she shall draw up an official document, which shall be signed by all participants in the procedural actions and transferred to the judge for inclusion in the case file.

The received samples in the packed and sealed form shall be attached to the case file.

Article 85. Obtaining handwriting samples for comparative studies

1. In case of an appeal against the authenticity of a person’s signature in the document on whose behalf it is executed, the court is entitled to receive handwriting samples and signature from that person for comparative studies.

2. The court shall make a decision on receipt of handwriting samples and signature from the person that is recorded in the court record.

A person’s failure to submit handwriting and signature samples for a comparative study shall be regarded as recognition by the person of the circumstances to which the party refers in support of its claims or objections.

Handwriting samples and signatures shall be obtained at the court hearing that is reflected in the court record.

Article 86. Protection of rights of the individual upon obtainment of samples

1. Methods, scientific and technical means of obtaining samples should be safe for human life and health.

2. The use of complex medical procedures or methods that cause pain or possible negative health effects shall be allowed only after explaining such effects to the person and only with the written consent of the person from whom the samples should be obtained, and if he/she has not reached the full age or has a mental illness, then samples should be obtained with the consent of its legal representatives.

Article 87. Examination procedure

1. Examination shall be carried out in the court or out of court, depending on the nature of the examination or impossibility or difficulty of delivering the objects for investigation at the court hearing.

2. During the examination carried out with the permission of the court that ordered the examination, the objects may be damaged or used only to the extent necessary for conducting examination and giving an opinion. The specified permission should be contained in the definition on commissioning of a forensic examination or in a reasoned definition on satisfaction of a forensic expert request or on a partial refusal of the satisfaction.

3. Reliability and admissibility of the expert study objects shall be guaranteed by the court.

4. Objects of the expert study, if their dimensions and properties allow it, shall be transferred to the expert in a packaged and sealed form. In other cases, the court that appointed the examination should ensure the transfer of the expert to the location of the objects of study, unimpeded access to them and the conditions necessary for conducting the study.

5. Persons involved in the case shall have the right to be present during the examination, unless such presence during the examination outside the court may interfere with the normal work of the experts. When the court satisfies the request for the presence during the examination of the persons involved in the case, the said persons shall be notified of the place and time of the examination. Failure to notify persons shall not preclude carrying out the examination.

If the persons involved in the case are present during the examination out of court, the mandatory participation of the bailiff shall be determined by the court.

7. When instructing a forensic examination body to carry out the examination, the court shall send the decision on appointment of the examination and necessary materials to its supervisor. Examination is carried out by the employee of the forensic examination body that is specified in the definition. If a particular expert in the definition on commissioning of an examination is not specified, the choice is made by the head of the forensic examination body. The head should inform about it the court that appointed the examination.

8. The head of the forensic examination body is entitled:

1) having specified the motives, to return to the court without execution the definition on commissioning of an examination, the objects presented for its production in cases if: there is no expert in the forensic examination body with the necessary specialized scientific knowledge; the material and technical base and conditions of this body do not allow solving specific expert tasks; the questions posed to the expert go beyond his/her competence; materials for examination are presented in violation of the requirements provided for by this Code;

2) to request for inclusion in the judicial experts commission of the persons who do not work in this forensic examination body, if their special scientific knowledge is necessary for giving an opinion;

3) to submit to the court that appointed the forensic examination, a motivated application for the extension of the period of the forensic examination.

The head of the forensic examination body shall also have other rights provided for by the Law of the Republic of Kazakhstan “On Forensic Expert Activity”.

9. The head of the forensic examination body should:

1) upon receipt of the definition on commissioning of a forensic examination and objects of research, entrust the production to a specific forensic expert or a commission of the forensic experts of the given forensic examination body, taking into account the requirements of the law;

2) without violating the principle of independence of a forensic expert, to ensure control over the observance of the period for conducting a forensic examination, comprehensiveness, completeness and objectivity of the study conducted, preservation of forensic examination objects;

3) not disclose information that became known to him/her in connection with the organization of a forensic examination.

10. If the examination is supposed to be entrusted to a person who is not an employee of the forensic examination body, the court, before deciding on the commissioning, should verify its identity and the absence of grounds for challenging the expert, provided for in Article 39 of this Code.

11. Reimbursement of expenses related to the examination, as well as the remuneration of the expert shall be made according to the rules established by Articles 110 and 111 of this Code.

Footnote. Article 87 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated February 10, 2017 No. 45-VI (shall be enforced upon expiry of one year from the date of entry into force of this Law).

Article 88. Sole and single-discipline expert panel

1. Expert examination shall be performed by the single expert or expert panel.

2. Single-discipline expert panel shall be appointed if complex expert investigations are required, and shall be performed by at least two experts of one specialty.

3. Each forensic expert shall conduct legal forensic investigation independently to the full extent in case of single-discipline expert panel. Members of expert panel shall analyze received results and having reached a consensus, shall sign a conclusion or message on impossibility to provide a conclusion. In the event of differences between the experts, each of them shall provide a separate conclusion, or expert, which conclusion is different from conclusions of other members, shall form it in the conclusion separately.

4. Court decision on single-discipline expert panel shall be binding on chief of legal expertise authority. Chief of legal expertise authority shall be entitled to make an independent decision on single-discipline expert panel according to submitted materials and to organize its performance.

Article 89. Comprehensive expert examination

1. Comprehensive expert examination shall be assigned when investigations on the basis of various subject areas are required for establishment of facts related with the case, and shall be conducted by experts of various specialties within their competences.

2. Following information shall be stated in the conclusion of the comprehensive expert examination: what expert examinations, in what scope they were conducted by each expert and what conclusions he received. Each expert shall sign part of conclusion, where these investigations are contained.

3. Based on the results of investigations, conducted by each expert, they shall form a general conclusion (conclusions) on circumstance, for establishment of which the expert examination was assigned. General conclusion (conclusions) shall be formulated and signed by the experts, which are qualified in evaluation of received results. If argument for final conclusion of the panel or its part is facts, established by one of the experts (separate experts), such information shall be stated in the conclusion.

4. If there are differences between the experts, investigation results are executed pursuant to third part of article 88 of the present Code.

5. Comprehensive expert examination, entrusted to legal expertise authority, shall be entrusted to its chief. Chief of legal expertise authority shall be entitled to make a decision on comprehensive expert examination according to submitted materials and to organize it.

Article 90. Supplementary and repeated expert examination

1. Supplementary expert examination shall be assigned in case of insufficient clarity or completeness of conclusion, and also if it is necessary to solve additional issues, related to previous investigation.

2. Supplementary expert examination can be entrusted to the same or other expert.

3. Repeated expert examination shall be assigned for investigation of the same objects and getting answers on earlier raised questions, if expert conclusion is insufficiently substantiated, or its conclusion causes doubts, or procedures of expert examination were violated.

4. Motives of disagreement with the results of previous expertise shall be stated in decision on assignment of the repeated expert examination.

5. Repeated expert examination shall be performed by the expert panel. Experts, who performed previous expert examination, can attend repeated expert examination; however, they do not participate in expert investigation and conclusion drawing up.

6. Expert (experts) shall be provided with conclusions of the previous experts for supplementary and repeated expert examinations.

7. If second or subsequent expert examinations are assigned by several causes, one of which is related to supplementary expert examination, and others to repeated expert examination, such expert examination shall be conducted according to rules of repeated expert examination.

Article 91. Expert rights and obligations

1. An expert shall be entitled to: familiarize with case materials, related to object of expert examination; make an application on submission of additional materials, required for expert examination; participate in legal proceedings and court session, ask questions, related to object of expert examination, to persons participated in it, with the permission of the court; familiarize with protocol of separate procedural action, where it participated, and also with appropriate part of court records and to make notes concerning completeness and accuracy of performed actions and received results; make a conclusion on circumstances, detected during legal expert examination; present conclusion and give evidences against on native language or language in possession; use free services of interpreter; propose a disqualification of interpreter; appeal against actions of persons, violating legal practices during expert examination; get reimbursement of expenditures, incurred during expert examination; get a remuneration for performed work, if legal expertise is not within its official duties.

2. Expert shall not be entitled to: negotiate with persons, participating in the case, on issues, related to expert examination, besides court; select materials for expert investigation independently; conduct investigations, which can lead to complete or partial objects destruction, change of their appearance or principal properties, if there is no special permission of the court, which assigned expert examination.

3. Expert shall be obliged to: appear on call of the court; conduct comprehensive, complete and objective investigation of submitted objects, provide justified written conclusion on raised questions; refuse in conclusion provision and draw up a reasoned written message on impossibility to provide a conclusion and send it to the court in cases, provided for articles 93 of the present Code; bear evidences on issues, related to the investigation and this conclusion; ensure safety of researchable objects; not to disclose information about circumstances of the case and other information, which became known to him due to expert examination.

4. Expert bears criminal responsibility for provision of deliberately false conclusion.

5. Expert, who is employee of legal expertise authority, is considered as acquainted with his rights and obligations and notified about criminal responsibility for provision of deliberately false conclusion.

Article 92. Expert conclusion

1. Expert conclusion is conclusions on issues, raised for expert court or parties, submitted in written form, provided for the present Code, and based on investigation of expertise objects, performed using special scientific knowledge.

Expert conclusion shall be drawn up within the term, established by the Law of the Republic of Kazakhstan “On legal examination activity”. If there are circumstances, preventing expert examination within the established period, the expert shall be obliged to inform the court in written.

2. The conclusion shall be drawn up by the expert (experts) after performance of necessary investigations on its behalf taking into account its results, certified by his (their) signature and personal stamp and sent to the court, which assigned the expert examination. If expert examination is performed by the legal expertise authority, signature of the expert (experts) is certified with stamp of the mentioned authority.

3. Following information shall be stated in the expert conclusion: date of its execution, terms and place of expert examination; causes of expert examination; information about court, information about legal expertise authority and (or) expert (experts), which are entrusted to perform an expert examination (full name (if it is given in identity card), education, specialty, relevant professional experience, academic degree and rank, current position); mark, certified with expert signature that it was informed on criminal responsibility for deliberately false conclusion; issues, raised for expert (experts); information on participants of the process, presented during expert examination, and their explanations; research objects; content and results of investigations with used methods; assessment of the results of performed researches, justification and drawing of conclusion on issues, raised for expert (experts).

4. A conclusion shall contain justification of impossibility to answer on all or some questions, if circumstances, stated in article 93 of the present Code, were detected during the investigation.

5. Materials, demonstrating expert conclusion (photo boards, schemes, graphs, tables and other materials), certified in accordance with the procedure specified in part 2 of the present article, are attached to the conclusion and are its element. Objects, remained after the investigation, including samples, shall be attached to the conclusion.

6. Expert evidences, submitted during the enquiry, performed in accordance with the procedure specified in article 94 of the present Code, are evidences only in part of explanation, amendment or specification of earlier conclusion.

7. Expert conclusion is not binding upon the court, but it shall be stated in court decision in case of disagreement with it.

Footnote. Article 92 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 45-VI dated 10.02.2017 (shall be upon the expiry of ten calendar days after its official publication).

Article 93. Message on impossibility to provide a conclusion

If expert assures that raised issues are outside his special knowledge or submitted materials are inapplicable or insufficient for conclusion and cannot be compensate, or state of science and expert practice do not allow answering on raised questions, he draws up a reasoned message on impossibility to make a conclusion and sends it to the court.

Article 94. Expert interrogation

1. Expert interrogation shall be performed only after publication of the expert conclusion, if it is insufficiently clear, with gaps, for implementation of which supplementary researches are not required, or it is necessary to specify methods and terms, used by the expert.

2. Expert cannot be interrogated on circumstances, not related to his conclusion, which became known to him due to performance of forensic psychiatric examination and forensic medical examination in respect of live people.

3. Party, at the request of which an expert examination was assigned, will be the first in case of party interrogation. If expert examination was performed upon agreement of the parties, or upon court initiative, plaintiff shall be the first, who will ask questions to the expert, and then the defendant. The court shall be entitled to ask questions to the expert at any moment of the interrogation.

Article 95. Material evidences

Material evidences are objects, if there are causes to suppose that they can be mean for establishment of circumstances, which are important for the case, by their appearance, properties or other features.

Article 96. Storage and inspection of material evidences

1. Material evidences are kept on file or given to luggage room of material evidences of the court. The court takes measures on protection of material evidences in unchanged state.

2. Objects, which cannot be delivered to the court, are kept at place of their location. They shall be inspected by the court during the case preparation to litigation or in the course of a judicial proceeding. Appearance, properties and state of objects shall be recorded in the protocol of separate procedural act, and if necessary, these objects can be depicted, recorded on video and sealed.

3. Material evidences are inspected by the court with the participation of the persons, taking part in the case, and experts, if necessary. Protocol of material evidences inspection is attached to the case.

4. Expenses on material evidences keeping shall be allocated between the parties pursuant to article 109 of the present Code.

Article 97. Inspection of material evidences subject to quick spoiling

1. Material evidences, which are subject to quick spoiling, shall be inspected and investigated by the court not later than the next working day after making an application, and then are returned to person, who submitted them for inspection.

2. Persons, participating in the case, shall be informed on place and time of inspection and investigation, if they can arrive at location of the material evidences before their inspection. Non-attendance of notified persons, participating in the case, shall not prevent inspection and instigation of material evidences. Data of inspection and instigation are recorded in the protocol.

3. Inspection of material evidences, which are subject to quick spoiling, and recording of its results, shall be performed in order, provided for parts 2 and 3 of article 96 of this Code.

Article 98. Material evidence disposal

1. Material evidences shall be returned to persons, from whom they were received, or transferred to persons, who are owners of these objects, or sold in order, determined by the court, besides objects, provided for first part of article 97 of the present Code, after coming into legal force of court decision.

2. Objects, which cannot belong to citizens in accordance with the law, shall be transferred to appropriate organizations.

3. Material evidences shall be returned to persons, from whom they were received after their inspection and investigation by the court before completion of proceedings, if the last make an application and satisfaction of such application will not prevent correct adjudication.

4. The court shall make a decision on disposal of material evidences, which are subject to quick spoiling, which is not subject to appeal, review upon the request of the prosecutor.

Footnote. Article 98 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be valid upon the expiry of ten calendar days after its official publication).

Article 99. Evidences on material objects

1. Evidences shall be submitted on material objects, containing: audio-, video records, including received using surveillance and record deices, materials of photo and shooting, and other materials on electronic and digital media, which are important for the case and corresponding to relevance and admissibility criteria.

2. Person, submitting evidences on tangible media, or made an application on rendering of assistance in their requisitioning, shall indicate when, who and in what conditions made records.

Failure to inform such information excludes possibility of such evidences investigation before the court in session.

Article 100. Written evidences

1. Written evidences are acts, documents, personal or business letters, containing information about circumstances, which are important for the case.

2. Written evidence may be presented by the parties and other participants of the case, or, at their request, demanded by the court. Written evidence may also be requested by the court on its initiative.

3. Persons, who cannot provide written evidence, requested by the court, or provide it within the period, established by the court, shall inform the court, stating causes of failure to fulfill requirements of the court.

4. Written evidences, requested by the court from citizens and legal entities, shall be sent to the court. The court may issue a request to person, making an application on requisitioning of material evidences, for the right of its receipt for the subsequent submission to the court.

5. Written evidences shall be submitted in the original. If copy of the document was submitted, the court shall be entitled to request for submission of the original, if necessary and pursuant to fifth part of article 68 of the present Code.

If it is difficult to submit the original of the written evidence to the court, the court shall be entitles to request for submission of certified copies and extract from such document or to inspect and investigate such document and other written evidences at place of their storage.

6. Evidence in the form of electronic documents or their copies certified by an electronic digital signature shall be submitted to the court in compliance with the rules established by this Article.

An electronic document shall be recognized as evidence, except for cases where the legislation of the Republic of Kazakhstan does not allow the use of only an electronic document.

Footnote. Article 100 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 101. Return of written evidences

1. Original written evidences and also personal letters shall be returned upon the request of persons, provided them, after court decision coming into legal force.

2. Written evidences can be returned to persons, who submitted them, before court decision coming into legal force, if the court considers this possible.

3. Copy (Xerox copy) of the written evidence, certified by the court, shall be left if original written evidence is returned.

4. Evidences on physical media shall be kept in file. They can be returned to the person, who submitted it upon the application, after court decision coming into legal force.

Copy of record, made at his expense, can be issued upon the application of the person, participating in the case. Receipt on record copy receipt is withdrawn.

Chapter 8. COURT COSTS

Article 102. Court costs concept and composition

Court costs consist of state duty and charges, related to proceedings.

Article 103. State duty

The procedure for payment and the amount of the state fee, as well as the grounds for exemption from its payment or granting a deferral for its payment are determined by the Code of the Republic of Kazakhstan "On taxes and other mandatory payments to the budget" (Tax Code).

Payment of state duty to the budget shall be confirmed by payment or cash documents, and in case of making payment using cash terminals, electronic terminals, remote communication channels and payment gateway of “e-gov” – by cheques and receipts on paper or in electronic form.

Footnote. Article 103 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.12.2023 No. 46-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 104. Amount of the claim

1. Amount of the claim shall be determined in:

1) in legal action for recovery of monetary funds – presented for amount charge;

2) in legal action for recovery of compensation for moral harm in monetary terms, caused by dissemination of information, discrediting honor, dignity and business reputation, – presented for amount charge;

3) in legal action for recovery of amount of losses, incurred due to distribution of information, discrediting business reputation, – presented for amount charge;

4) in actions for partition of property, which is joint or common property, on determination or allocation of share in property, which is common property, – by cost of requested property, determined by market prices at place of property at the moment of claim filing;

5) in claims for alimony payments – by total payment per one year;

6) in claims for periodic urgent payments and deliveries – total of all payments and deliveries, but no more than per three years;

7) in claims for unlimited or payments for life – total of payments and deliveries, but no more than per three years;

8) in claims for decrease or increase of payments or deliveries – total amount on decrease or increase of which an applicant pretends, but no more than per one year;

9) in claims for suspension of payments and deliveries – total of remained payments or deliveries, but no more than per one year;

10) in claims for early termination of tenancy agreement, except dwelling rate, – total of payments for property use within remained duration of the contract (agreement), but no more than three years;

11) in claims for ownership for real estate units – by market value of such objects at their location at the date of claim filing;

12) in claims for request of immovable and movable property from unlawful possession by other persons – by market value of property under search, but no lower than estimation by insurance contract, concluded by citizen, and no lower than balance sheet value of the property of legal entity, at the date of claim submission to the court;

13) in claims for cancellation of purchase and sale contracts, pledge agreement, donation agreement of movable and immovable property, other contracts, related to subsequent return of received property on transactions as provided in third part of article 157-1 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, – market value of property at the date of claim submission to the court. Amount of the claim shall not increase cost of property, stated in the contract, in case of pledge agreement contestation;

14) in claims, consisting of several independent requirements, - total amount of all requirements.

2. Amount of the claim shall be stated by the plaintiff. If price does not correspond to actual price of property under the search, amount of the claim shall be determined by the judge.

Footnote. Article 104 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 49-VI dated 27.02.2017 (shall be valid upon the expiry of ten calendar days after its official publication).

Article 105. Additional payment of state duty

1. If it is difficult to determine amount of the claim at the moment of its filing, amount of state duty shall be preliminary established by the judge during case preparation to proceeding and it shall be stated in decision on case preparation to proceeding.

2. If the court determines amount of the claim, considering and resolving the case on collecting of unpaid amount of the state duty, amount of the state duty subject to additional payment shall be specified in the court decision.

3. If amount of the claim is increased, consideration of the case concerning increased claims shall continue when the plaintiff provides evidences for payment of the state duty within the period, established by the court.

If document on payment of the state duty was not submitted, the case is considered and resolved within the initial limits, indicating this in the court decision. Application on increase of claims shall be returned to the plaintiff without consideration. Arguments on disagreement with court conclusions on payment of state duty shall be included into the appeal.

4. If, under the terms of the agreements concluded within the framework of the conciliation procedure between the parties in the courts of the first and appellate instances, the amount of claims is increased or the subject of the dispute is changed, the additional payment of the state fee shall not be made. The distribution of court costs shall be carried out in the manner prescribed by this Code.

Footnote. Article 105 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 106. Exemption from payment of the state duty. Deferral of state duty repayment

1. The plaintiff's exemption from payment of state fee for a claim filed with the court or the granting of a deferral for payment of state fee is carried out on the grounds provided for by the Code of the Republic of Kazakhstan "On taxes and other mandatory payments to the budget" (Tax Code).

2. If persons, specified in articles 54 and 55 of this Code, are refused from the claim filed by them, the plaintiff, in whose interests the claim was filed, shall be obliged to pay the state duty according to the standard procedure within the period, established by the court, if he insists on consideration of the claim and is not exempted from payment of the state duty. In this case, the court shall defer consideration of the case.

If state duty is not paid, the claim shall not be considered and returned to the plaintiff. A private complaint may be filed on decision of the court, a petition may be filed by the prosecutor to the Court of Appeal, which decision is final.

3. The court for consumer protection claims, files by a citizen, makes a delay in the payment of the state fee until the appropriate decision is made, which is determined. The definition is not subject to appeal or revision at the request of the prosecutor. Arguments about disagreement with the definition may be included in the appeal, the prosecutor's petition. When making a decision, the court assigns the costs associated with the payment of the state fee to the party not in favor of which the decision was made.

Footnote. Article 106 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be valid upon the expiry of ten calendar days after its official publication); dated 12.12.2023 No. 46-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 107. Repayment of state duty

Repayment procedure of the state duty shall be determined in the Code of the Republic of Kazakhstan “On Taxes and other Obligatory Payments to the budget” (Tax Code).

Article 108. Expenses related to the proceedings

Expenses related to the proceedings include:

1) amounts payable to witnesses, experts and specialists;

2) expenses, related to on-site inspection;

3) expenses, related to storage of material evidences;

4) expenses on search of defendant and (or) child;

5) expenses, related to publication and announcement by the case;

6) expenses related to notification and call of parties and other persons, participating in the case, to the court;

7) travel expenses of the parties and third parties and rent of residential premises, incurred by them due to appearance in the court;

8) expenses on payment of assistance of the representative;

9) other expenses, recognized by the court as reimbursable, including incurred by the parties during obligatory mediation of the dispute upon subsequent appeal to the court.

Article 109. Apportionment of court fees between parties

1.The party in favor of which the decision was made, the court shall adjudge all court expenses, incurred during the case. If the claim was satisfied partially, expenses shall be adjudged to the plaintiff in proportion to amount of the claim, satisfied by the court, and to the defendant in proportion to part of the claim, in which the plaintiff was refused.

2. If dispute arose in the result of violation by a person, participating in the case, letter-of-claim or other pre-trial dispute resolution procedure, provided by the law or agreement, including violation of time limit for provision of a response to the claim, failure to provide a response to the claim, as well as violation of the extrajudicial settlement of a dispute established by the Law, the court shall adjudge such court expenses to this person regardless of the results of the case.

The court is entitled to charge all court expenses by the case to a person, abusing procedural laws or not performing procedural duties, including violation of time limit, established by the court, and procedure on provision of evidences without good cause, established by this Code, if it led to delay of court process, prevention of the case consideration and adoption of legal and justified judicial act.

3. If courts of appeal, cassation instances change their decision or make a new decision, not transferring the case for a new consideration, they shall change apportionment of court expenses if the party provides evidences of the expenses, incurred in relevant court instances.

4. Court of first instance makes a decision on the application of the party on collection of the court expenses, incurred during consideration of the case in courts of appeal, cassation instances, if the petition was discussed during the consideration of the case in judicial instances, but court expenses were not collected due to the need of verification of the authenticity of the submitted documents and this shall be indicated in the decision of the court of the relevant instance.

5. Application on recovery of legal costs shall be considered by the court during court session with notification of the parties. Failure to appear by the parties, which were duly notified about time and place of the court session, is not an obstacle to consideration of the application. The application may be filed within one month from the date of the last judicial act entry into legal force.

6. A copy of the judicial act no later than three working days from the date of entry into force shall be sent by the court to the tax authority at the place of registration (citizen) or location (legal entity) of the legal representative, the costs of paying for the services of which shall be compensated by the court.

Footnote. Article 109 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 217-VI dated 21.01.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 110. Amount, subject to payment by experts, specialists, witnesses, and interpreters

1. Witnesses, experts, specialists and interpreters are compensated for expenses, incurred due to appearance to the court, on travel, rent of premises, and daily benefits are paid to persons, sent to business trips, in the established amounts. Expert and specialist are also compensated for cost of their chemical reagents and other consumables, spent by them during performance of the assigned work, and payment for using of equipment, and utilities.

2. Salary is preserved for employees, which are called to the court as witnesses, during their absence due to appearance in the court. Witnesses, which are not in employment relations, shall be compensated for their withdrawing from their usual activities, taking into account actual time and in the basis of minimum monthly salary.

3. Performed work, which is not part of duty area of experts, which are attracted on a single-time basis, and specialists, shall be paid on behalf of the court. Amount of payment shall be determined by the court as agreed with the parties and shall be preliminarily transferred to the account, opened in procedure, established by the budget legislation of the Republic of Kazakhstan, by the party, making an application.

4. Payment of amounts to witnesses, experts, specialists, and payment for expertise by forensic examination bodies shall be made by the party, who made an application. If the application was filed by both parties or call of witness, appointment of expertise, attraction of specialist are performed upon the initiative of the court, the required amounts shall be paid by the parties in equal parts.

5. Amounts payable for expertise by legal expertise authority shall be paid to the relevant budget in form of preliminary payment by the party (parties, which filed an application, or by the party, entrusted by the court. If amount was not paid within the period, established by the court, expenses, related to expertise, shall be entrusted to person, who failed to pay (pay untimely), regardless of the results of the case pursuant to second part of the article 109 of this Code.

6. Payment of amounts to experts and specialists, when one or both parties are exempted from payment of costs, shall be made at the expense of the budget funds according to the results of the case consideration on the basis of court decision.

Procedure for payment of amounts due to experts and specialists shall be determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.

Article 111. Payment of amounts to witnesses, experts, specialists and interpreters

1. Amounts due to witnesses, experts and specialists shall be paid by the court from an account, opened in accordance with the budget legislation of the Republic of Kazakhstan, when they complete their duties.

2. Payment of amounts due to translators shall be made at the expense of the republican budget in order, determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.

Article 112. Provision of free legal assistance

1. When preparing a case for trial, a judge or a court, when considering a case, is obliged to exempt the following persons from paying for legal assistance and reimbursement of expenses related to representation, and to charge them at the expense of budgetary funds when considering cases of:

1) plaintiffs in disputes on compensation for damage caused by the death of the breadwinner;

2) plaintiffs in disputes on compensation for damage caused by work-related health damage or caused by a criminal offense;

3) plaintiffs and defendants in disputes related to ensuring and protecting the rights and legitimate interests of minors left without parental care;

4) plaintiffs and defendants in disputes on the recovery of alimony for the maintenance of children in large families who are recoverers in the framework of enforcement proceedings on the recovery of alimony;

5) plaintiffs and defendants in disputes related to ensuring and protecting the rights and legitimate interests of victims of domestic violence in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative offenses;

6) plaintiffs and defendants in disputes not related to entrepreneurial activity, who are participants of the Great Patriotic War, persons equated by benefits to participants of the Great Patriotic War, as well as veterans of military operations on the territory of other states, conscripts, persons with disabilities of the first and second category, pensioners by age;

7) plaintiffs in disputes on compensation for harm rehabilitated in accordance with the law.

2. The amount of payment for legal assistance provided by a lawyer, legal consultant, and reimbursement of expenses related to defense and representation are established by the Government of the Republic of Kazakhstan.

The procedure for payment of legal assistance provided by a lawyer, legal consultant, and reimbursement of expenses related to defense and representation is established by the rules for payment of legal assistance approved by the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan.

3. Documents and other evidence confirming the right of this person to receive legal assistance at the expense of budgetary funds must be attached to the application of a person for exemption from payment for legal assistance and reimbursement of expenses related to his representation in the cases provided for in part one of this Article.

4. The court issues a ruling on the release of a person from paying for legal assistance and reimbursement of expenses related to his representation, or on the refusal to satisfy the application, which is not subject to appeal, review at the request of the prosecutor. Arguments about disagreement with the ruling may be included in the appeal, the prosecutor's petition.

5. The court's ruling on the release of a person from paying for legal assistance and reimbursement of expenses related to representation is immediately sent in writing or in the form of an electronic document through the unified information system of legal assistance to the territorial bar association and the corresponding chamber of legal consultants at the location of the court considering the civil case, which, within the time period established by the court, are obliged to ensure participation of a lawyer or legal consultant in court.

Footnote. Article 112 - as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.06.2022 No. 128-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 113. Compensation of expenses on payment of representative assistance

1. At the request of the party, in favor of which the decision was made, the court shall adjudge expenses, incurred by it on payment for the assistance of a representative (several representatives), participated in the process and which is not party of labor relations, in the amount of actually incurred expenses by the party. Total amount of these expenses on recovery claims shall not exceed ten percent of the satisfied part of the claim. Amount of expenses by non-property claims shall be recovered within due limits, but shall not exceed three hundred monthly calculation indexes.

2. If the court makes a decision in favor of the party, to which qualified legal assistance was rendered by an attorney at the expense of budget funds, in the manner and on the grounds established by the law, these expenses shall be charged to the state budget.

Article 114. Recovery of damages for waste of time

1. The court can reimburse damages for actual loss of time in favor of another person, participating in the case, on application of the person, participating in the case, on the part which declared clearly unwarranted claim or dispute against substantiated claim, or systematically prevented correct and prompt consideration and resolution of the case.

2. Amount of damages shall be determined by the court, taking into account specific circumstances, including on the basis of current standards for remuneration of the relevant labor in the area.

3. Justified application for recovery of damages from the party shall be filed before completion of the case consideration and shall be considered by the court together with the basic requirement. Document, confirming payment of the state duty in accordance with the procedure, established by the Code of the Republic of Kazakhstan “On Taxes and other Obligatory Payments to the budget” (Tax Code) shall be attached to application on reimbursement of damages.

Article 115. Allocation of court expenses in case of abandonment of a claim, settlement agreement or dispute (conflict) settlement agreement in order of mediation, dispute settlement in order of participative procedure

1. If the plaintiff refuses from the claim, court costs, incurred by him/her, shall not be reimbursed by the defendant. The plaintiff shall compensate court costs to the defendant incurred by him/her in connection with conduct of a case, including at the stage of pre-trial settlement of the dispute.

If the plaintiff refused to support his claims in the result of their voluntary satisfaction by the defendant after the filing of the claim, the court shall recover all incurred court costs at the request of the plaintiff. If the claim is not caused by the defendant’s culpable conduct, then judicial expenses are borne by the plaintiff if the defendant’s claim was recognized by defendant in the court.

2. If the parties enter settlement agreement or agreement on settlement of dispute (conflict) through mediation, an agreement on settlement of dispute by means of participatory procedure, which were approved by the courts of first, appeal instances, paid state duty shall be returned from the budget.

Concluding an settlement agreement, on settlement of dispute (conflict) through mediation or agreement on dispute resolution using a participatory procedure in cassation court, paid state duty shall be returned from the budget at the amount of fifty percent of the amount, paid during appeal to the court of cassational instance.

Other court expenses are distributed by the court between the parties in accordance with the terms of the settlement agreement, agreement on dispute (conflict) settlement through mediation or agreement on dispute settlement using participatory procedure. If this is not stated in the agreements, they are considered as mutually cancelled.

3. If statement of claim was left without consideration on the grounds, stipulated in subparagraphs 6), 8) of article 279 of this Code, court costs, incurred by the plaintiff, shall not be reimbursed by the defendant. In such case, the plaintiff shall compensate court costs incurred by him/her in connection with conduct of a case, including at the stage of pre-trial settlement of the dispute to the defendant.

Footnote. Article 115 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 217-VI dated 21.01.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 116. Compensation of legal expenses to the parties

1. If the claim was completely and partially rejected for persons, who make an application on protection of rights, freedoms and legal interests of other persons and the state (articles 54 and 55 of this Code) in cases, stipulated in this Code, the defendant shall be compensated for legal expenses from the budget, in proportion to part of stated claims in which the plaintiff was refused.

2. In case of satisfaction of such claim, legal expenses shall be compensated by the defendant in order, stipulated in chapter 8 of this Code.

Article 117. Compensation of legal expenses to the parties

1. State duty, from which the plaintiff was exempted, and costs, related to the proceedings, shall be recovered from the defendant, who is not exempted from payment of court expenses, to the state revenue of completely or proportionally satisfied part of the claim.

2. If the claim was satisfied partially, and the defendant is exempted from payment of court expenses, costs related to the proceedings of the case shall be recovered to the state revenue from the plaintiff, who was not exempted from payment of court expenses, in proportion to the part of rejected claims.

3. If both parties are exempted from payment of court expenses, the costs related to the proceedings of the case shall be charged to budget funds.

4. If the claim was rejected, legal costs, related to the proceedings of the case shall be recovered from the plaintiff to the state revenue.

5. If person, avoiding payments, is put into wanted list, expenses related to detection, shall be recovered from this person in revenue of the state.

Article 118. File of individual appeal, making a petition on judicial acts, related to court expenses, by the public prosecutor

Private claim, a petition can be filed on judicial acts on issues, related to court expenses, by the prosecutor, taking into account features, stipulated in this chapter.

Footnote. Article 118 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be valid upon the expiry of ten calendar days after its official publication).

Chapter 9. RESPONSIBILITIES FOR CONTEMPT OF COURT

Article 119. Responsibilities for contempt of court

1. Responsibilities for contempt of court shall be applied by the court for the purpose of implementation of the constitutional equality principle of everybody before the court and the tasks of justice.

2. Guilty persons shall be brought to administrative responsibility in order, stipulated by the Code of the Republic of Kazakhstan on administrative offenses, with features, established by this chapter.

3. If there are signs of criminal offenses in actions of the violator of order, this person can be brought to criminal responsibility.

4. Only one enforcement measure and (or) one kind of responsibility can be applied for performed illegal action (inactivity).

Article 120. Procedure for bringing to responsibility for contempt of the court

1. The judge (court composition) shall establish the fact of contempt of the court during the court session, if such violation was established, and it shall be declared to the violator immediately during the court session. This fact shall be recorded in the protocol of the proceedings. Protocol on an administrative offence shall not be drawn up.

2. The person, in respect of whom the fact of contempt of the court has been established, and other persons, participating in the case, shall be entitled to present their explanations.

3. The decision on an administrative offence shall be drawn up by the presiding judge after the end of the court session in a civil case, signed by the judge (the composition of the court).

4. If contempt of the court was demonstrated on court session and violator left the hearing room, if contempt of court is demonstrated outside the court session, and if deviation on attendance was established, protocol on violation shall be drawn up by the court bailiff or other court employee in form of oral order of court chairman or presiding on court session, which shall be indicated in protocol of offense.

5. Protocol on offense together with the required materials shall be sent for consideration to the court pursuant to jurisdiction, established by the Code of Administrative Offenses of the Republic of Kazakhstan, in the cases stipulated in fourth part of this article.

6. If there are signs of criminal offense in activity of the violator of court meeting order, the court shall make a decision about it, which is given and (or) is sent to the person, in respect of whom it was made, within three working days, and sent to the prosecutor for pre-trial proceedings with supporting materials.

Footnote. Article 120 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 10. PROCEDURAL PERIODS

Article 121. Terms of legal proceedings

1. Legal proceedings shall be performed in procedural periods, established by the present Code.

2. If period of legal proceedings was not established by this Code, it shall be assigned by the court. Procedural period, assigned by the court, shall be reasonable and sufficient for legal proceedings.

Article 122. Calculation of procedural periods

1. Periods for proceedings shall be determined by the exact calendar date, with the event which will happen, or period of time, which is calculated in years, months, or days. In the latter case, the action can be committed during the period.

2. Course of procedural period, determined by the period, shall start on the next day after calendar date or event, which defined its start.

Article 123. Completion of procedural periods

1. Period, which is calculated in years, shall expire in the relevant month and date of the last year of the period.

2. Period, calculated in months, shall expire in the relevant last month of the period. If end of the period, calculated in months, falls on the month which does not have the corresponding date, then the period shall expire on the last day of this month.

3. Period, calculated in days, shall expire on the last day of the established period.

4. When the last day of the period falls on holiday, the day of term expiry, calculated in years, months and days, shall be the next working day.

5. The procedural action for which the period was established, shall be performed up to twenty-four o'clock of the last day of the term. If complaint, documents or money were transported to the post, telegraph or transferred by other means of communication before twenty-four o'clock on the last day of the term, then the term is not considered to be missed.

6. If procedural action shall be performed directly in court, then the period expires when work on established norms and regulations is completed in the court.

7. Procedure for calculation of procedural periods, provided in this article, shall cover electronic documents submitted to the court.

Article 124. Consequences of procedure period omission

1. Right for implementation of procedural action shall be compensated with the expiration of the procedural period, established by this Code or procedural action, assigned by the court.

2. Complaints and documents, submitted upon the expiry of the procedural periods, shall be returned by the court to the person to whom they were submitted without consideration, if it was not declared on restoration of missed procedural period.

3. The expiry of the procedural period does not exempt the person, participating in the case, from procedural obligation.

Article 125. Suspension of procedural periods

1. Course of all unexpired procedural periods shall be suspended with the suspension of the proceedings. Periods shall be suspended on the day when the court makes a decision on suspension of the proceedings on causes, stipulated in this Code.

2. Procedural period shall continue from the day when the court makes a decision on resumption of the proceedings.

Article 126. Prolongation and recovery of procedural periods

1. Periods, appointed by the court, can be prolonged by the court.

2. Periods, established by this Code, may be restored by the court if they were missed by justifiable reasons.

3. The court shall be obliged to restore the missed period, specified in second part of this article, in order to appeal judicial acts, provision of petition or protests by the prosecutor in case of violation of the law by the court or judicial acts, restricting possibility of the participant on protection of their rights and legal interests (untimely sending of copy of the judicial act to a person, participating in the case; ignorance of proceedings language, if the judicial act was not translated into the language of the person, incorrect execution on legal succession), and also if there are other circumstances, prevented timely filing of a complaint, bringing a petition or protest to the prosecutor.

4. An application for the restoration of the missed procedural term shall be submitted to the court where the procedural action was to be performed no later than one month from the day when the applicant became aware of the violation of his/her rights or legitimate interests.

The participants of the case shall be immediately notified of the receipt of the application and have the right to submit a response to the court.

The court shall consider and resolve the application for the restoration of the missed procedural term within ten working days from the date of its receipt by the court.

The court shall have the right, at its discretion, to consider an application for the restoration of the missed procedural term without summoning the participants of the case, or to schedule a court session. Therewith, the absence of the participants of the case, duly notified of the time and place of the court session, shall not be an obstacle to the consideration of the application.

5. Claim for protection of rights shall be made together with filing of an application on restoration of the term, and document, confirming validity of causes for missing of the term, shall be submitted.

6. A private complaint, petition, protest of the prosecutor may be filed to the court decision to refuse in prolongation or restoration of missed procedural period.

7. Decision of the court on prolongation or restoration of the procedural period is not subject to appeal, revision upon the request of the prosecutor.

Footnote. Article 126 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be valid upon the expiry of ten calendar days after its official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 11. COURT NOTICES AND CALLS

Article 127. Court notices and calls

1. Persons, participating in the case, their representatives, and witnesses, experts, specialists and interpreters shall be informed about time and place of court session or separate procedural act, and are called to the court by summons.

2. The participants of the case, witnesses, experts, specialists and interpreters may be notified or summoned by sending a notice to an e-mail address or a mobile phone number, as well as using other electronic means of communication that ensure the recording of a notice or a call.

In the absence of information on the e-mail address or mobile phone number, or other electronic means of communication that ensure the recording of a notice or call, a court summons or other notice on paper shall be sent to the last known place of residence or location.

If a person does not live at the address submitted to the court, notification or call shall be sent to the place of his work.

Persons, participating in the case, shall be entitled to publish a message on time, date and place of proceedings in mass media in cases by which notified and called persons did not appear in the court.

If there is information about electronic means of communication, referred in subparagraphs 1) and 2) of the fourth part of this article, notifications shall be sent to representatives of the parties.

3. Notifications and calls shall be sent no later than the next day from the date of making decision on preparation of the case to proceedings, or from the date of legal proceedings, that notified or called person has sufficient time to appear in the court and to prepare for the case.

4. Appropriate notification of the party is notification, sent to the party:

1) to email specified by the party, participating in the case;

2) to email, specified in electronic services of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan;

3) to e-mail, specified in the contract, concluded between the parties within the one year and which is matter of the dispute;

4) on subscriber number of mobile communications, submitted to the court, upon receipt of a report, confirming the delivery;

5) using other electronic means of communication that ensure the recording of a notice or a call, unless it is proved that such a notice has not been received or has been received later;

6) on paper - according to the last known place of residence or location;

7) to the user's account on the e-government web portal by sending a short text message to the cellular subscriber number registered on the e-government web portal.

If a party fails to appear on the first notice sent via electronic means of communication specified in subparagraphs 1), 2) and 3) of this part, a repeated notice shall be sent using other electronic means of communication and delivery that ensure that the court notice or summons is recorded.

5. Excluded by the law of the Republic of Kazakhstan No. 156-VI dated 24.05.2018 (put into operation upon the expiry of ten calendar days after its first official publication).

6. Forms of summons, stipulated in this article, are applied and towards subjects, mentioned in fifth part of article 23 of the present Code, if other procedure was not established by international agreement, ratified by the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 127 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be valid upon the expiry of ten calendar days after its official publication); dated 29.06.2020 No. 352-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 06.02.2023 No. 194-VII (shall be enforced from 01.04.2023).

Article 128. Content of summon or other notification, call

1. Summon or other notification, call shall include:

1) a person being notified or called to the court (full name (if it is indicated in identity card) and place of residence or name of the legal entity and its location);

2) name and address of the court;

3) place and time of court appearance;

4) name of the case by which the notification or call of the addressee is made;

5) in what capacity the addressee is notified or called;

6) offer to persons, participating in the case, to present all available evidences in the case with the consequences of their failure to submit pursuant to the requirements of this Code;

7) rights and obligations, stipulated in article 46 of this Code;

8) obligation of the person, who accepted summon or other notification, call due to the absence of the addressee, and to give it to the addressee;

9) consequences of failure to appear in the court of the person being notified or called and his obligation to inform the court about cause of failure to appear;

10) signature of person, who sent summon or other notification, call.

2. A message, sent by subscriber mobile number or e-mail shall include:

1) person being notified or called to the court (full name (if it is indicated in identity card) of person to whom it is addressed, or name of the legal entity);

2) name and address of the court;

3) place and time of court appearance;

4) brief name of the case, by which notification or call of the addressee is made;

5) in what capacity the addressee is notified or called;

6) full name of person, who sent a message.

Document, confirming message sending, shall be attached to the case file.

2-1. The person who transmitted the telephone message about the notification or call shall certify it with his/her signature and an indication of to whom and when it was transmitted.

The document confirming the sending of the telephone message shall be attached to the case file.

3. The parties, which received the notification, shall be entitled to study the claim and attached materials using official Internet resource of the court, except of cases, which are subject to consideration of closed judicial session.

Footnote. Article 128 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated June 29, 2020, No. 352-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 129. Delivery of summon or other notification

1. Summon or other notification shall be delivered to email address or to subscriber mobile number or by mail or by the person, who is entrusted by the judge.

Time of their sending to e-mail or subscriber number of mobile communications shall be recorded in confirming report, and in case of delivery, it is marked on back of summon or copy of another notification, which shall be returned to the court.

2. The judge can issue, with the consent of the person, participating in the case, a summon or other legal notification for delivery to another person being notified or called by the case.

3. A person, who is entrusted to deliver summon or other notification, shall be obliged to return back of summon or copies of other notification to the court with the date of delivery and receipt of the addressee.

4. Summon or other notification shall be considered as delivered in case of meeting the requirements, specified in this chapter and unless the contrary is proved.

Footnote. Article 129 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be valid upon the expiry of ten calendar days after its official publication).

Article 130. Serving of court summons or other notification

1. A court summons or other notice on paper addressed to a citizen shall be handed over to him/her personally against the signature on the spine of the summons or a copy of another notice on paper to be returned to the court.

A court summons or other notice on paper addressed to a legal entity shall be handed to its representative or the relevant person performing managerial functions, a security officer or another employee of the summoned, notified citizen, who sign on the spine of the summons or a copy of another notice on paper of receipt from indicating their position, surname and initials.

A court summons or other notice on paper shall be sent to a legal entity if all possibilities for sending electronic types of notice and summons have been exhausted.

A court summons or other notice on paper shall be considered delivered to a legal entity at its location, even if the legal entity is not at the specified address.

2. If the person who delivers the summons does not find the person notified or summoned in the case at his/her place of residence or work, the summons shall be handed over to one of the adult family members living with him/her or to another person with their consent, and in their absence - to the authorized person of the cooperative owners of premises (apartments) or associations of property owners of apartment buildings or a simple partnership, housing maintenance and utilities services, or the manager of a residential building, an authorized person of a local government body or a relevant executive body at the place of residence of the addressee or the administration at his/her place of work. In these cases, the person who accepted the summons shall be obliged to indicate on the back of the summons his/her surname, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document), as well as the relationship to the addressee or the position held. The person who accepts the summons shall be obliged to hand it over to the addressee as soon as possible without delay.

In these cases, the subpoena shall be deemed to have been properly delivered.

3. If the addressee is temporarily absent, the person who delivered the summons shall mark on the spine of the summons or other notice on paper where the addressee left and when he/she is expected to return. This information shall be confirmed by one of the adult family members and other persons cohabiting with him/her or certified by an authorized citizen of a cooperative of owners of premises (apartments) or an association of owners of property of multi-apartment residential buildings or a simple partnership, a service for the provision of housing maintenance and communal services, or a manager a residential building, an authorized person of the local self-government body or the relevant executive body at the place of residence of the addressee or the administration at the place of his/her work, as well as the person who delivered the court summons or notice on paper.

Footnote. Article 130 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be valid upon the expiry of ten calendar days after its official publication); No. 284-VІ dated 26.12.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 No. 352-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 131. Consequences of the addressee refusal from acceptance of summon or other notification

1. If the addressee refuses to accept a court summons or other notice on paper, the person handing them over shall make an appropriate mark on the summons or other notice, which shall be returned to the court, and also have the right to draw up an act on it. A note on the addressee's refusal to receive a court summons or other notice shall be certified by an authorized person of a cooperative of owners of premises (apartments) or an association of owners of property of multi-apartment residential buildings or a simple partnership, a service for the provision of housing maintenance and communal services, or a manager of a residential building, an authorized person of a local government body or the relevant executive body at the place of residence of the addressee, or administration at the place of his/her work.

2. The addressee's refusal to accept a court summons or other notice on paper shall not be an obstacle to the consideration of the case or the performance of certain procedural actions, and the person shall be considered to have been duly notified.

Footnote. Article 131 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be valid upon the expiry of ten calendar days after its official publication); No. 284-VІ dated 26.12.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 No. 352-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 132. Change of full name (if it is indicated in identity card), change of address, subscriber number of mobile communication and email during case proceedings

Persons, participated in the case, and their representatives shall be obliged to inform the court in case of change of full name (if it is indicated in identity card), change of address, subscriber number of mobile communications, e-mail address during case proceedings. If such message is absent, the summon or other notification, the call shall be sent to the last known data and shall be considered as delivered, even if the addressee does not live at this address, does not use this mobile subscriber number or email address. Such notification is appropriate.

Article 133. Unknown location of defendant and (or) child and their detection

1. If the actual place of stay of the defendant is unknown, the court shall proceed to the consideration of the case upon receipt of a court summons or other notice, a summons with an inscription certifying their receipt by an authorized person of a cooperative of owners of premises (apartments) or an association of property owners of apartment buildings or a simple partnership, service provision of housing and utilities services or by the manager of a residential building, an authorized person of the local government or the relevant executive body at the last known place of residence of the addressee or the administration at the last known place of his/her work. Such notification shall be proper.

If the place of stay of the defendant and (or) the child is unknown, upon the request for the return of a child illegally displaced to the Republic of Kazakhstan or held in the Republic of Kazakhstan, or for the exercise of access rights in relation to such a child on the basis of an international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan, the judge must issue a ruling on declaring the defendant and / or the child as wanted.

2. If location of the defendant on cases, filed in the interests of the state and on recovery of alimony, compensation for harm, caused by damage to the health or death of the family provider is unknown, the court shall be obliged to announce detection of the defendant by means of the authorized bodies. Announcement of defendant detection by the court is not an obstacle for case consideration.

3. Having received a copy of the court decision, the defendant shall be entitled to file a petition on restoration of missed procedural period for filing of an appeal pursuant to procedure, established in article 126 of this Code, and to appeal court decision.

4. Collection of expenses on detection of defendant and (or) a child is performed upon the request of the authorized body by means of court order delivery.

Footnote. Article 133 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 284-VІ dated 26.12.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 11-1. Features of electronic litigation

Footnote. The Code is supplemented by Chapter 11-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 133-1. Format of civil legal proceeding

1. Civil legal proceeding shall be conducted in paper or electronic format, depending on the method of recourse to the court chosen by the plaintiff.

2. The court, with due consideration to the opinion of the parties and technical possibilities of conducting the process, can change the format of proceeding, shall render a reasoned ruling whereof.

3. Upon conducting proceeding in electronic format, an electronic civil case shall be formed.

In this case, the original of the judicial act shall be an electronic judicial act, placed in the automated information system of the court.

4. Upon changing the format of the proceeding, the case files shall be converted into the appropriate format and certified by the judge.

Article 133-2. Electronic documents

1. Procedural acts and actions of the court, the persons participating in the case may be drawn up in the form of an electronic document certified by an electronic digital signature. These documents shall be equivalent to documents in writing, with the exception of cases when the legislation of the Republic of Kazakhstan shall not allow use of an electronic document.

1-1. Draft procedural documents may be prepared using the court's automated information system.

2. The technical requirements for an electronic document and the procedure for its circulation in the automated information system of the court shall be determined by the authority carrying out organizational and material and technical support for the activities of the courts, subject to the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 133-2 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall come into effect ten calendar days after its first official publication).

Article 133-3. Participation in judicial session by using technical means of communication

1. The persons participating in the case, their representatives, as well as witnesses, experts, specialists, translators can participate in judicial session by using technical means of communication under petition brought by them or initiative of the court.

2. The technical means of communication used for participation in the judicial session must ensure the possibility for establishing the identity of the person participating in the case by judge presiding, as well as checking the representative’s powers.

In the absence of such a technical possibility, the realization of the right for participation in the judicial session shall be ensured by the court at the place of residence of the person participating in the case.

3. In the event to ensure participation of military, persons in medical institutions, social protection institutions, as well as in places of detention or imprisonment, technical means of communication of these institutions shall be used, the establishment of identity, receiving a subscription for clarification rights and obligations to them by the court considering the case, and warning of responsibility for their violation shall be carried out with the assistance of the administration of these institutions.

Certified copies of documents proving the identity of the person participating in judicial session, as well as his subscriptions, no later than the next working day after receipt, shall be sent to the court considering the case for inclusion in the case file.

4. The procedure for application of technical means of communication, ensuring participation in the judicial session, and the requirements for them shall be determined by the authority providing organizational and material and technical support to the courts activities, subject to this Code.

Article 133-4. Electronic protocol

1. An audio and video recording of a trial shall be recognized as an electronic protocol.

2. The technical requirements for the electronic protocol, which ensure completeness, structuring and high-quality reproduction, shall be determined by the body that provides organizational and logistical support for the activities of the courts, taking into account the requirements of this Code.

Footnote. Chapter 11-1 is supplemented by Article 133-4 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

SECTION 2. PROCEEDINGS IN THE COURT OF FIRST INSTANCE SUBSECTION 1. WRIT PROCEEDINGS

Footnote. The title of subsection 1 - as reworded by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 12. WRIT PROCEEDINGS

Footnote. Throughout Chapter 12:
the word "recoverer" has been replaced by the word "plaintiff";
the word "debtor" has been replaced by the word "defendant" under Law No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be brought into force ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 134. Debt enforcement based on court order

1. A court order shall be a judicial act, which shall be issued in electronic form upon the claimant's application for the recovery of money or the recovery of movable property from the debtor on indisputable claims, as well as upon the claimant's application for the execution of agreements concluded by way of pre-trial settlement of the dispute in cases established by law or stipulated by the agreement, without summoning the debtor and the claimant to hear their explanations and without trial.

2. Court order is as enforcement document. Levy pursuant to court order shall be implemented in order, established for court judgements implementation.

Footnote. Article 134 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 217-VI dated 21.01.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 135. Requirements pursuant to which court order is delivered

Court order shall be delivered pursuant to the requirements:

1) on recovery of debt for customs payments, taxes, special, anti-dumping, countervailing duties, penalties, interest from individuals;

2) Excluded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be effective on 01.08.2022).

3) on execution of agreements for settlement of disputes (conflicts) in the order of mediation, concluded in the order of pre-trial settlement in cases established by the Law or provided by the contract;

4) on recovery of alimony for minor children, not related to the establishment of paternity (maternity) or necessity third parties proceedings;

5) Excluded by Law of the RK № 84-VII of 20.12.2021 (shall be enacted ten calendar days after the date of its first official publication).
6) Excluded by Law of the RK № 84-VII of 20.12.2021 (shall be entered into force ten calendar days after the date of its first official publication).

7) on reimbursement of expenses on search of debtor, defendant and (or) child, declared by authorized bodies;

8) on execution of agreements on disputes related to business, investment activities, concluded in the order of pre-trial settlement in cases established by the Law or provided by the contract;

9) on execution of agreements on insurance disputes and disputes arising from bank loan agreements concluded in the order of pre-trial settlement in cases established by the Law or provided by the contract;

10) on execution of agreements on disputes for protection of consumer's rights, concluded in the order of pre-trial settlement in cases established by the Law or provided by the contract;

11) on execution of agreements on disputes for protection of intellectual property rights, concluded in the order of pre-trial settlement in cases established by the Law or provided by the contract;

12) on collection of single monetary remuneration, stipulated in military service contract in case early termination of the contract upon the initiative of the service member;

13) on collection of amounts, spent on training of students of training establishments, who suspended their training or service voluntarily, and those, who were dismissed or exmatriculated for causes as provided by the law of the Republic of Kazakhstan before the expiry of contract time;

14) on collection of public grants from persons, who suspended their education or did not return to the Republic of Kazakhstan having graduated educational institution in the foreign state or violated contractual obligation on grant return;

15) on collection of public grants, relocation grants, benefits from young professionals, who were sent to rural areas in case of non-fulfillment or improper fulfillment of their contractual obligations;

16) on return of paid single monetary payment due to adoption of orphan child and (or) a child without parental care to the budget, in case of adoption termination;

17) on collection of rental payments due to failure to pay on due date, established by rental agreement declared by the state authority;

18) excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication);

19) on the execution of agreements on disputes in the field of marital and family relations concluded in the order of pre-trial settlement in cases established by law or provided for by the contract;

20) on the execution of agreements on disputes on publication of a refutation of information discrediting the honor, dignity or business reputation of a citizen and business reputation of a legal entity, or a response in the media;

21) on the execution of other agreements concluded in the order of pre-trial settlement of disputes in cases established by law or stipulated by the contract.

Footnote. Article 135 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 217-VI dated 21.01.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); No. 84-VII of 20.12.2021 (see Article 2 for the enactment procedure).

Article 136. Form and content of motion judgement

1. Motion for judgement shall be submitted to the court pursuant to general rules of territorial jurisdiction, established by chapter 3 of this Code.

2. Application shall be submitted in writing or in form of electronic document. Following information shall be stated in the application:

1) name of the court to which application is submitted;

2) name of the plaintiff, his birth date, place of residence or location, individual identification number, details of the legal entity, business identification number;

3) name of the debtor, his birth date, place of residence or location, individual identification number (if it is known to the applicant), details of the legal entity, business identification number;

4) claim of execution creditor and circumstances on which it is based;

5) list of attached documents, confirming asserted claim.

3. Cost of property shall be stated in the application in case of movable property request, confirmed by the relevant documents.

4. The application shall be signed by execution creditor or his representative if he is authorized to sign or file the application. The application, filed by the representative, shall be accompanied by the power of attorney, certifying his authority.

Filing the application in form of electronic document, it shall be certified by digital signature of execution creditor or his representative. Electronic copies of documents, referred in this article, shall be attached to the application, filed in form of electronic document.

5. Submitting the requirements, listed in article 135 of this Code, without their indication for writ or action proceedings, these requirements are considered pursuant to rules of this chapter.

Article 137. State duty

1. Application for court order delivery shall be paid by the state duty in the amount established by the Code of the Republic of Kazakhstan “On Taxes and other Obligatory Payments to the budget” (Tax Code).

2. If application is refused, state duty, paid by execution creditor, shall be returned.

3. If court order is canceled, state duty, paid by execution creditor, shall not be returned. When a claim is filed by the execution creditor against the debtor pursuant to procedure of claim proceedings, it is accounted towards payable state duty.

Article 138. Causes in rejection of acceptance and return of application on court order delivery

1. The judge shall refuse to accept or return the application on court order delivery on causes, provided for in articles 151, 152 of this Code.

Moreover, the judge shall return the application in cases if:

1) asserted claim is not provided for in article 135 of this Code;

2) place of residence or location of the debtor is outside the Republic of Kazakhstan;

3) documents, confirming asserted claim, were not submitted;

4) there is a dispute on the right, which shall be considered in order of claim proceedings;

5) form and content of the application do not meet the requirements of article 136 of this Code;

6) the application is not paid by the state duty.

2. The judge shall make a decision on refusal in acceptance or return of the application within three working days from the date of application submission to the court.

3. Return of the application does not prevent reapplication on delivery of court order or filing of action to the same defendant, on the same subject and by the same causes, if committed violation is eliminated.

4. The judge decision on refusal on acceptance or return of the application can be appealed in the Court of Appeal, which decision is final.

Article 139. Procedure and term of court decision delivery

Court order shall be delivered by the judge on declared unimpeachable requirement within three working days from the date of application submission to the court.

Article 140. Content of court order

1. Following shall be stated in court order:

1) number of proceeding and date of court order delivery;

2) name of court, full name of judge, delivered an order;

3) full name (if it is stated in identity card), birth date of execution creditor, his place of residence and location, individual identification number or, if execution creditor is legal entity, its name, actual location, bank details, business identification number;

4) full name (if it is stated in identity card), date of birth of the debtor, his place of residence or location, information about his place of work and bank details of the legal entity where the debtor works (if indicated in the application for court order), individual identification number (if available) or, if the debtor is legal entity, its name, location, bank details, business identification number, and information about subscriber numbers of local and/or mobile communication, e-mail (if any, and available);

5) law according to which the requirement was satisfied;

6) amount of monetary funds, which are subject to recovery, or designation of required movable property, with its cost;

7) amount of penalty, if its recovery is statutory or contractual, and period of time for which it is charged;

8) amount of state duty to be recovered from the debtor in favor of execution creditor or to the appropriate budget;

9) term and procedure for filing of an application on objection to declared requirements.

2. Name and date of birth of each child, for whom alimony payments were adjudged, amount of payments, levied monthly from the debtor and term of their levy shall be stated in court order on alimony recovery for minor children, besides information, provided for subparagraphs 1), 2), 3), 4), 5) and 8) of first part of this article.

3. Court order is signed by the judge.

Article 141.Sending a copy of the court order to the debtor. The objections against order

1. The court order shall be served or sent to the debtor using the means of communication ensuring the recording of its receipt no later than the day after its issuance.

2. The debtor shall have the right to send to the court the copy of the court order objections to the stated request within ten business days after of received receptor from the day when it became aware of its issuance.

3. The objections of the debtor shall be supported by appropriate evidence about the existence of the subject matter of the dispute referred to in the application for issuing a court order. Electronic copies of documents shall be attached to the objections filed in the form of an electronic document.

4. The objections shall be signed by the person indicated in the part two of this Article or the representative. When filing objections in electronic format document, they shall be certified by a digital signature of the debtor or the representative. The objection submitted by the representative shall be accompanied by a power of attorney certifying the authority.

5. The objections that do not meet the requirements of the part three and four of this Article shall be returned by a court ruling.

6. A period missed for reasonable excuse for filing the objection shall be reinstated by the court that issued the court order on the grounds and in the procedure provided in the Article 126 of this Code.

Article 142.Reversal of the court order

1. The judge shall cancel the court order if the objection is received from the debtor against a stated request or if there is another person’s application, whose rights and obligations are affected by the court order, about court order non-conformity to the requirements of the law.

2. The judge shall decide on the reversal of the court order no later than in three business days after of receipt of the objection or application. The ruling clarifies that the claim filed by the claimant shall be filed in accordance with the procedure for the suit proceedings. The copies of the ruling on cancellation of the court order shall be sent to the claimant and the debtor no later than the next day after its delivery.

The court ruling on the cancellation of the court order is not subject to appeal or revision upon request of the prosecutor.

The private petition is filed and prosecutor’s petition is brought for decision the by court to refuse to cancel the court order and prosecutor.

Footnote. Article 142 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 143 The issuance of the court order to a claimant and sending it for the execution

1. If an objection is not received from the debtor within the prescribed period, the court order shall be issued to the claimant for presentation for implementation or, upon his/her application, shall be sent by the court for implementation to the appropriate body of justice or the regional chamber of private enforcement officers by territoriality.

2. At the request of the claimant, as well as on the requirements subject to immediate execution in accordance with Article 243 of this Code, the court order shall be sent for implementation directly by the court.

3. To collect the state duty from the debtor to the income of the relevant budget, a separate copy of the court order shall be sent directly by the court to the appropriate body of justice or the regional chamber of private enforcement officers according territoriality.

Footnote. Article 143 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 13. SIMPLIFIED (WRITTEN) PROCEEDING

Footnote. Chapter 13 is excluded by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be entered into force ten calendar days after the date of its first official publication).

SUB-SECTION 2. SUIT PROCEEDING Chapter 14. FILING OF SUIT

Article 148.The form and content of statement of claim

1. The statement of claim is filed to the court of the first instance in writing or in electronic format.

2. The statement of claim shall include:

1) the name of the court where the statement of claim is filed;

2) the surname, first name and patronymics (if it is indicated in the identity document) of the plaintiff, the date of birth, the place of residence, individual identification number, if the plaintiff is a legal entity the full name, location, business identification number and Bank details; the name of the representative and the address if the application is submitted by the representative. The application shall include the information about the telephone line number of the cellular communication and the electronic address of the plaintiff and the representative, if any;

3) the surname, first name and patronymics (if it is indicated in the identity document) of the defendant, the place of residence, individual identification number (if it's known to the plaintiff), if the defendant is a legal entity the full name, location, Bank details (if they are known to the plaintiff) and business identification number (if it is known to the plaintiff). The application shall include information about the telephone line number of the cellular communication and the electronic address of the plaintiff and the representative, if they are known to the plaintiff;

4) the essence of the violation or the threat of violation of the rights and freedoms of a citizen or the legitimate interests of the plaintiff and the plaintiff’s demands;

5) the circumstances when the plaintiff bases his claims, as well as the content of the evidence supporting these circumstances;

6) information on compliance with the pre-trial procedure for appealing to the defendant, if this is established by the law or provided by the contract;

6-1) information on the actions taken by the party (parties) aimed at conciliation if such actions were taken;

7) the amount of the claim, if the claim is subjected to the assessment, as well as calculation of collected or disputed amounts of money;

8) the list of documents attached to the statement of claim.

In addition to the requirements specified in subparagraphs 1) – 8) of this part, the claim submitted and signed by the representative must contain a reference to the rule of law on which the requirements are based.

3. A claim brought by a prosecutor in the state or public interest must contain a justification of what the state or public interest is, which legitimate interests have been violated, as well as a reference to the law that is subject to application. In the case of a prosecutor's appeal in the interests of an individual or legal entity, the claim must contain a justification for the reasons for the impossibility of filing a claim by the individual or legal entity itself. The claim must be accompanied by a document confirming the consent of an individual or legal entity or its legal representative to the prosecutor's appeal to the court, except in cases of filing a claim in the interests of a minor or incapacitated person.

4. The statement of claim shall be signed by the plaintiff or his representative, if he is authorized to sign the statement of claim. It is necessary to be sure in the electronic digital signature of the plaintiff or the representative when filing a claim in the form of an electronic document.

5. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).
Footnote. Article 148 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be enforced upon the expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 149. The documents attached to the statement of claim petition

1. Documents attached to the state of case petition are:

1) the copies of the state of case petition and the documents attached thereto by the number of defendants and the third parties;

2) a document confirming the payment of the state fee, or a request for a delay in the payment of the state fee on the grounds provided for by the Code of the Republic of Kazakhstan "On taxes and other mandatory payments to the budget" (Tax Code);

3) the power of attorney or other document certifying the powers of the representative;

4) the documents confirming the circumstances where the plaintiff bases his claims;

5) the documents confirming compliance with the pre-trial procedure for settling a dispute, if this procedure is established by the law or provided by the contract;

5-1) documents confirming the commission by the party (parties) of actions aimed at conciliation if such actions were committed;

6) the procedural request of the plaintiff for taking the evidence, if the evidence is with the defendant or the third party;

7) the copies of the charter, the certificate or the certificate of state registration (re-registration), if the claim is filed by a legal person.

1-1. The statement of claim filed in the manner prescribed by part 1-2 of Article 27 of this Code shall be accompanied by:

1) the copies of the investment contract concluded between the investor and the authorized state body;

2) documents confirming the investment activity of the investor.

2. The statement of the case submitted in the form of an electronic document shall be attached in electronic form to the copies of the documents referred to in the subparagraphs 2) - 7) of the first part of this Article.

Footnote. Article 149 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 49-VI dated 27.02.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon the expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication). dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021); dated 12.12.2023 No. 46-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 150. Acceptance of the lawsuit

Footnote. The title of Article 150 - as reworded by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be entered into force ten calendar days after the date of its first official publication).

1. Within five business days of receipt of the lawsuit, the judge shall decide whether to accept it in court proceedings.

In the case of conciliation procedures, a lawsuit shall be accepted within ten working days from the date of its receipt.

If a pretrial protocol is drawn up in compliance with paragraphs one and two of Article 73 of this Code, a lawsuit shall be accepted within fifteen working days from the date of its receipt.

A judge shall conduct conciliation procedures when accepting a lawsuit under the rules provided for in Chapter 17 of this Code.

2. The judge shall make a decision on initiating a civil case indicating the language of the proceedings accepting the statement of the case in the proceedings of the court of the first instance.

Footnote. Article 150 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall become effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 151.The refusal to accept the statement of the case

1. The judge shall refuse to accept the statement of the case if:

1) the statement is not subjected to consideration and permission in civil proceedings;

2) there is a court decision that has entered into legal force or a court decision to discontinue the proceedings on the grounds provided in this Code, rendered in a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds;

3) there is a decision of the arbitrage made on the dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds and this has become known to the court;

4) there is an executive inscription made on the same subject and for the same reasons between the same parties.

2. The judge shall make a ruling within five business days after of its receipt on refusal to accept the statement of the case that shall be served or sent to the declarant with all documents attached to the claim.

3. The refusal to accept the statement of the case prevents the claimant from re-applying to the court with the same defendant, on the same subject and on the same grounds.

4. The court’s decision on the refusal to accept the statement of the case indicates that the claimant shall apply to if the case is not subjected to consideration and resolution in civil proceedings.

5. A statement of the case shall be lodged with a decision by the prosecutor on the ruling to refuse to accept the statement of the case.

Footnote. Article 151 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 152.The return of the statement of the case

1. The judge returns the statement of the case if:

1) the plaintiff shall not complied with the procedure for the pre-trial settlement of the dispute or out-of-court settlement of the dispute established by the Law for this category of cases or stipulated by the parties' agreement and the possibility of applying this procedure has not been lost;

2) the case is not in the jurisdiction of the court;

3) the statement of the case does not meet the requirements of the Article 148, the subparagraphs 1), 2), 3) and 5) of the part one, the part 1-1 of the Article 149 of this Code and the impossibility of eliminating deficiencies at the stage of preparing a case for the court proceedings establishment;

4) the application is filed by an incompetent person;

5) the application is signed by a person who does not have the authority to sign it or to present it;

6) in the proceedings of the same or another court or arbitration there is a case in a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds;

7) the parties have concluded an agreement in accordance with the law on the transfer of this dispute to the resolution of the arbitration, unless otherwise provided by the law;

8) the body authorized to manage the communal property has applied to the court for recognition of the right of communal ownership of the immovable property before the expiration of one year from the date of acceptance of this property by the authority registering the right to immovable property, except for the case specified in the paragraph 3 of the Article 242 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan;

9) the plaintiff announced the return of the statement of the case filed by him.

2. The judge shall make a decision on the return of the statement of the case that indicates which court the person shall apply to if the case is not in the jurisdiction of the court or how to eliminate the circumstances preventing the initiation of the civil case. The ruling shall be made within five business days after of the receipt of the statement of the case to the court and delivered or sent to the plaintiff with all attached documents.

3. The re-admittance of the statement of the case shall not prevent the plaintiff from re-applying to the court with the same defendant, on the same subject and on the same grounds if the violation is eliminated.

4. The decision of the court on the re-admittance of the statement of the case shall be filed; the private statement of the case, the procedural request shall be brought by the prosecutor to the court of appeal, whose decision is final.

Footnote. Article 152 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 217-VI dated 21.01.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication);

Article 153.The counter-claiming

1. The defendant shall have the right to submit a counter-claim to the plaintiff for joint consideration with the initial claim before the completion of the preparation of the case for the judicial examination. The presentation, return, refusal to accept the counter-claim shall be made according to the rules provided by the Articles 148, 151 and 152 of this Code.

2. The counter-claim shall be accepted during the court proceedings if the defendant did not participate at the stage of preparing the case for the court proceedings due to inadequate notification of the time and place of the preparation of the case for the judicial examination.

Article 154.The counter-claim allowance conditions

The judge shall accept the counter-claim if:

1) the counter-claim is directed to the offsetting of the initial claim;

2) the satisfaction of the counter-claim excludes completely or in the part of the satisfaction of the initial claim;

3) there is a mutual link between the counter-claims and the initial claims and their joint consideration lead to a faster and more correct settlement of disputes.

Chapter 15. SECURITY OF A CLAIM

Article 155.The grounds for securing of a claim

1. Upon request of the parties to the arbitral proceedings a court may take measures to secure the claim in any state of the case if non-taking such measures might make it difficult or impossible to enforce the decision of the court.

The parties shall attach to the application for securing the claim a document confirming the filing of the claim to the arbitration to the arbitration proceedings.

2. It is not allowed to take measures to secure the claim in relation to the financial organization, as well as an organization that is a part of a banking conglomerate as a parent organization and is not a financial organization, when they carry out restructuring in cases provided by the laws of the Republic of Kazakhstan.

It shall be prohibited to take measures to secure a claim regarding the suspension of the contested legal act adopted by the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations or the National Bank of the Republic of Kazakhstan within its competence, to suspend actions and (or) deprive of licenses and (or) annexes to them for carrying out activities in the financial market, conducting conservation of financial organizations, its written instructions, as well as the contested legal act adopted by the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations or the National Bank of the Republic of Kazakhstan within its competence, on the application of supervisory response measures (except for recommendatory supervisory response measures), on classifying a bank, a branch of a non-resident bank of the Republic of Kazakhstan as a bank, branches of non-resident banks of the Republic of Kazakhstan with an unstable financial position, creating a threat to the interests of its depositors and creditors and (or) a threat to the stability of the financial system, on classifying a bank, a branch of a non-resident bank of the Republic of Kazakhstan as insolvent banks, branches of non-resident banks of the Republic of Kazakhstan and applying a settlement measure to them in accordance with the Law Republic of Kazakhstan "On Banks and Banking Activities in the Republic of Kazakhstan".

It is not allowed to take measures to secure the claim in the form of suspension of the contested legal act of the state revenue bodies that is the basis for conducting tax audits.

It is not allowed to take measures to secure a claim in respect of set-off of claims and (or) liquidation netting on a transaction (transactions) under the general financial agreement.

Footnote. Article 155 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 168-VІ dated 02.07.2018 (shall be enforced from 01.01.2019); No. 262-VI dated 03.07.2019 (shall be enforced since 01.01.2020); dated 02.01.2021 No. 399-VI (shall come into effect from 16.12.2020); dated 12.07.2022 No. 138-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 156. Measures for securing the claim

1. Measures for securing the claim shall be:

1) imposition of arrest on property owned by the defendant and held by him/her or other citizens (except for imposition of arrest on money on the correspondent account of a bank, a branch of a non-resident bank of the Republic of Kazakhstan, and property that is the subject of repo transactions concluded in trading systems of the organizers of trading using the open trading method, or contributions to guarantee or reserve funds of a clearing organization (central counterparty), margin contributions that are collateral for transactions concluded in the trading systems of trading organizers using the open trading method and (or) with the participation of a central counterparty, as well as on money held in bank accounts, to which the amounts of wages are received).

Seizure of mandatory pension contributions, mandatory occupational pension contributions (penalties on them), pension assets and pension savings, one-time pension payments from the unified accumulative pension fund in order to improve housing conditions and (or) pay for treatment, target assets, payments of target savings from the unified accumulative pension fund in order to improve housing conditions and (or) education payments, allowances and social benefits paid from the state budget and (or) the state social insurance Fund, held on bank accounts and (or) on electronic wallets of electronic money, housing payments, on money held in bank accounts in a housing construction savings bank intended for crediting payments and subsidies in order to pay for rented housing in a private housing fund, on money held in bank accounts in housing construction savings banks in the form of housing construction savings accumulated through the use of housing payments, in the form of payments of target savings from the unified accumulative pension fund in order to improve housing conditions and (or) pay for education, for money held in bank accounts with second-tier banks in the form of savings for major repairs of the common property of the condominium facility, with the exception of penalties based on court decisions in cases of non-fulfillment of obligations under contracts concluded in order to carry out major repairs of the common property of the condominium facility, for money deposited on the terms of a notary deposit, held in bank accounts under the educational savings deposit agreement, concluded in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On the State educational savings system", assets of the Social Health Insurance Fund, for money held in the current account of a private bailiff intended for storing recovered amounts in favor of recoverers, for money held in bank accounts, intended to account for the money of the clients of the investment portfolio manager, for the unfulfilled obligations of this investment portfolio manager, for money held in bank accounts intended for accounting the money of clients of a person performing the functions of a nominee holder, for unfulfilled obligations of this person performing the functions of a nominee holder, for money held in bank accounts for clearing transactions with financial instruments, as well as for money held in the bank account of a unified operator in the field of public procurement, intended for depositing money by potential suppliers or suppliers as interim measures within the framework of participation in public procurement in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan “On public procurement”, for the money held in the current account of the financial manager for crediting money in the bankruptcy procedure, and for the money held in the bank accounts of a citizen, in respect of whom a case on the application of the procedure has been initiated or the procedure has been applied in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On restoration of solvency and bankruptcy of citizens of the Republic of Kazakhstan" is not allowed.

Seizure of money in the territory of the Republic of Kazakhstan at a correspondent account of a foreign state shall be allowed for claims for damages, caused by violation of jurisdictional immunity of the Republic of Kazakhstan and its property by a foreign state.

In the ruling on securing a claim in the form of seizure of money belonging to the defendant and located in a bank, branch of a non-resident bank of the Republic of Kazakhstan, the amount of money on which the seizure is imposed shall be indicated. The amount of money to be seized shall be determined by the court based on the value of the claim;

2) the prohibition to the defendant to perform certain actions;

3) prohibiting to other persons to transfer property to the defendant or perform other obligations in relation to him/her, as provided by the law or contract;

4) suspension of the sale of property in the event of a claim for the release of property from seizure;

5) suspension of the contested legal act of a state body, local government body (with the exception of a legal act adopted by the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations or the National Bank of the Republic of Kazakhstan within its competence, to suspend actions and (or) deprivation of licenses and (or) annexes to them to carry out activities in the financial market, conservation of financial organizations, its written instructions, as well as a legal act adopted by the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations or the National Bank of the Republic of Kazakhstan in within its competence, on the application of supervisory response measures (except for advisory supervisory response measures), on classifying a bank, a branch of a non-resident bank of the Republic of Kazakhstan as a bank, branches of non-resident banks of the Republic of Kazakhstan with unstable financial provision that poses a threat to the interests of its depositors and creditors and (or) a threat to the stability of the financial system, on classifying a bank, a branch of a non-resident bank of the Republic of Kazakhstan as insolvent banks, branches of non-resident banks of the Republic of Kazakhstan and applying to them a settlement measure in accordance with Law of the Republic of Kazakhstan "On Banks and Banking Activities in the Republic of Kazakhstan");

6) suspension of recovery upon an enforcement document contested by a debtor in the court proceedings

7) suspension of bidding for out-of-court sale of the item under the loan;

8)suspension of the disputed acts and actions of the judicial executor connected with the address of collecting on the property made in the enforcement proceeding.

2. If necessary, the court may take other measures to secure the claim, meeting the goals, set in the Article 158 of this Code. The Court may take several measures to secure the claim. In case of violation of prohibitions, specified in subparagraphs 2) and 3) of part 1 of this Article, the offenders are brought to administrative responsibility. Besides, the plaintiff shall have right to bring a claim on compensation of losses, caused by non-enforcement of the ruling on security of the claim.

3. Measures for security of the claim shall be commensurate to the requested requirement.

Footnote. Article 156 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 12-VІ dated July 26, 2016 (shall be enforced upon expiry of thirty calendar days after its first official publication); No. 114-VI dated December 12, 2017 (shall be enforced from January 1, 2018); No. 168-VІ dated 02.07.2018 (the order of enforcement see Article 2); No. 262-VI dated 03.07.2019 (shall be enforced since 01.01.2020); No. 284-VІ dated 26.12.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 26.06.2020 No. 349-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated December 30, 2020, No. 397-VI (shall come into effect six months after the day of its first official publication); dated 02.01.2021 No. 399-VI (the order of entry into force, see Article 2 ); dated 15.11.2021 No. 72-VII (shall come into effect from 01.01.2022); dated 12.07.2022 No. 138-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication); dated 30.12.2022 No. 177-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication); dated 30.12.2022 No. 179-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication); dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 157. Consideration of application on security of a claim

1. The application on the injunctive relief shall be reviewed and delivered by a judge on the day of the ruling of the institution of the civil case, if it was attached to the petition or indicated in the petition. In other cases, the application for the security of the claim shall be resolved by the judge on the day of his receipt in the court.

2. The application on security of a claim shall be considered by the judge on the day of its receipt by the court without notice to the defendant and other persons participating in the case of arbitrary and adjudicatory proceedings. Having considered the application on security of a claim, the judge makes the decision.

The judge shall make a decision on the security of a claim with the indication of the measure for security of a claim provided in the Article 156 of this Code or on refuse to satisfy the application based on the results of consideration of the application.

Article 158. Enforcement of the decision on security of a claim

1. The determination on the security of a claim shall be sent by the court or handed to the person who filed the procedural request for taking the measures for securing of a claim for immediate submission:

1) to the relevant body of justice or to the regional chamber of private bailiffs by territoriality to seize the debtor's property in the manner prescribed by the Law of the Republic of Kazakhstan "On Enforcement Proceedings and the Status of Bailiffs", in the absence of information on the property;

2) to the relevant body of justice or to the regional chamber of private bailiffs by territoriality to suspend enforcement proceedings in the cases provided for in subparagraphs 6), 8) of the first part of Article 156 of this Code;

3) to the defendant in the case provided by the subparagraph 2) of the first part of the Article 156 of this Code;

4) to the state or local authority in the case provided in the subparagraph 5) of the first part of the Article 156 of this Code;

5) to the security holder in the case provided by the subparagraph 7) of the first part of the Article 156 of this Code;

6) to the body of justice or the authorized body for the sale of property restricted in the disposal or to the regional chamber of private enforcement officers in the case provided for by subparagraph 4) of the first part of Article 156 of this Code;

7) to the debtor of the defendant in the case provided by the subparagraph 3) of the first part of the Article 156 of this Code;

8) to the registering authority to impose a charge on the disputed property;

9) to banks, branches of non-resident banks of the Republic of Kazakhstan and organizations engaged in certain types of banking operations, to seize money belonging to the defendant and located in bank accounts, in the case when account numbers and a specific bank, branch of a non-resident bank of the Republic are known Kazakhstan.

2. In the absence of information on the property to which interim measures have been applied, the court ruling shall be sent for implementation to the appropriate body of justice or the regional chamber of private enforcement officers by territoriality.

The authorities and persons to whom the determination has been sent shall be obliged to inform the court within five business days of the execution of the court’s decision to secure the claim. Failure to fulfill this obligation entails the occurrence of liability provided by the law.

3. The writ on interim measures shall not be written out.

Footnote. Article 158 as amended by the laws of the Republic of Kazakhstan dated 26.06.2020 No. 349-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 02.01.2021 No. 399-VI (shall come into effect from 16.12.2020).

Article 159. Replacement of one of security of a claim by another one

1. Upon request of the person participating in the case, Replacement of one of security of a claim by another one.

2. The participants of the case shall be immediately notified of the receipt of the application and have the right to submit a response to the court.

The court shall consider and resolve an application for replacing the measure of securing a claim within five working days from the date of its receipt by the court.

The court shall have the right to consider an application for replacing the measure of securing a claim without summoning the participants of the case or to appoint a court session. Therewith, the absence of the participants of the case, duly notified of the time and place of the court session, shall not be an obstacle to the consideration of the application.

3. The judge makes a ruling on replacement of one of security of a claim by another one.

In case of a refusal to satisfy the application, the court shall indicate the motives why it is impossible to replace the previously selected measure for securing of a claim in the ruling.

4. In securing a claim on recovery of money, the defendant shall have right to pay the plaintiff’s claimed amount of money to the court bank deposit in exchange for the court’s adopted measures on security of the claim.

Footnote. Article 159 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 160. Cancellation of security of a claim

1. Security of a claim may be canceled by the same court at the parties’ request or on its own initiative.

Persons participating in the case shall be notified of the time and place of the hearing, but their absence shall not hamper consideration of the case on cancellation of security of the claim business days.

2. In case of dismissal of the case, the measures taken to secure the claim are kept until the decision ’s entry into legal force. However, the court may simultaneously with the decision or after its consideration, issue a ruling on cancellation of security of the claim. If the claim is satisfied, the taken measures keep their effect until the court decision is performed an enforcement order.

2-1. In cases of termination of proceedings on the case, leaving the statement of claim without consideration, as well as the return of the statement of claim, the measures taken to secure the claim shall remain in effect until the court ruling enters into legal force.

3. Specialized financial court considering the case on restructuring of a financial institution or organization, a member of a banking conglomerate as a parent organization and not being a financial organization, in case of making a decision on restructuring of a financial institution or organization, a member of a banking conglomerate as a parent organization and not being a financial organization, shall be obliged to cancel the statement of the claim, adopted by the courts before the decision on restructuring of a financial organization or an organization, being a part of a banking conglomerate as a parent organization and not a financial institution, and (or) its property, is issued.

Footnote. Article 160 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 161. Appeal, prosecutor’s petition on rulings related to securing of a claim

Footnote. The title of the Article 161 of the Law of the Republic of Kazakhstan is in edition No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

1. A private petition and a protest can be brought to all rulings concerning the issues of securing of statement of claim.

2. If a decision on security of claim was made without notice of the complainant, the period for filing a petition shall be calculated from the day when he/she shall have learnt about the decision.

3. Filing of private petitions against a ruling on security of a claim shall not suspend fulfillment of the ruling.

4. Submission of a private petition or a protest against the ruling on cancellation of security of a claim or replacement of one of security of the claim by another one, suspends enforcement of the ruling.

5. The material separated from the case concerning the adopted ruling shall be sent with a private petition to the court of appeal.

Footnote. The Article 161 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 162. Compensation of damages to a defendant caused by security of a claim

1. The court admitting security of the claim, may require from the plaintiff to provide security of possible damages to the defendant. The defendant, after the decision on denial of the case enters into legal force, shall have right to bring a claim on compensation of damages, caused by measures for security of a claim, adopted at the request of the plaintiff Security of possible damages is made by deposit of the amount specified in the court’s ruling to the authorized body.

2. The defendant, after the decision on denial of the case enters into legal force, shall have right to bring a claim on compensation of damages, caused by measures for security of a claim, adopted at the request of the plaintiff.

Chapter 16. PREPARATION OF A CASE FOR PROCEEDINGS

Article 163. Tasks of preparation of the case

1. The judge shall prepare the case for the court proceedings in order to ensure its timely and proper resolution after accepting the application to the court proceedings and initiating the civil case.

The judge shall make a decision on the preparation of the case for the court proceedings and indicate the actions to be taken.

2. The tasks of preparing a civil case for the court proceedings shall be obligatory in each case and as follows:

After receiving an application and initiation of a civil case, the judge prepares the case for proceedings in order to provide its timely and proper consideration and settlement.

2. The tasks for preparing the case for proceedings, mandatory for every case are:

1) clarification of circumstances, important for proper settlement of the case;

2) determination of relationships of the parties and the law to be applied;

3) settlement of the issue concerning composition of persons, participating in the case and participants;

4) determination of evidence to be submitted by each party to justify their claims.

5) assistance in facilitating the conciliation of the parties.

Article 164. Terms of preparation of the case for court proceedings

1. Preparation of civil cases for court proceedings shall be held not later than twenty business days after the date of application’s acceptance, unless otherwise stipulated by this Code and other laws.

In exceptional cases of particular complexity, except for cases involving alimony, compensation for damage, caused by injury or other harm to health, as well as loss of a breadwinner, and on requirements, arising from employment relationships, this period may be extended up to one month on the judge’s motivated ruling.

1-1. Preparation of civil cases on disputes provided for by Part 1-2 of Article 27 of this Code for trial shall be carried out no later than one month from the date of acceptance of the statement of claim for court proceedings. In cases of special complexity, this period may be extended by an additional one month at the discretion of the judge.

2. The decision on the extension of the term for preparing the case for the proceedings is not subject to appeal or revision upon the prosecutor’s request.

Footnote. Article 164 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be enforced upon the expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 165. Actions of the judge on preparing the case for the proceedings

In order to prepare the case for the proceedings, taking into account the circumstances of the case, the judge shall take the following actions:

1) within three business days after the date of acceptance of the claim, send the claim in accordance with the procedure provided by the Chapter 11 of this Code or hand over to the respondent and to the third parties copies of the claim and documents attached to it substantiating the plaintiff’s requirements and also oblige the defendant to submit a written notice response to the claims submitted by the plaintiff with the statement of evidence supporting the arguments;

2) if the defendant or other persons participating in the case declare to the court that the documents attached to the claim are not received, the court shall ensure that the plaintiff is with them in the court and upon the procedural request of these persons for delivery the plaintiff shall provide copies of the mentioned documents;

3) clarify to the parties their procedural rights and obligations, suggest clarifying the procedural documents submitted and circumstances mutually disputed by the parties;

4) explain the parties the legal consequences of the late submission of evidence within the time limit established by the court and unjustifiable delays in the process established by this Code;

5) shall explain to the parties the right to resolve the dispute by a settlement agreement, an agreement on the settlement of a dispute (conflict) in the manner of mediation or an agreement on the settlement of a dispute in the manner of a participatory procedure, or to seek resolution of the dispute in arbitration, the court of the Astana International Financial Center and their legal consequences;

6) clarify the legal representatives of minors of the plaintiff or the defendant the right to file a procedural request for the transfer of the case on jurisdiction to the district and equivalent court at the place of residence (location) of the child;

7) deliver the issue of the composition of the persons participating in the case, including the entry of the third party into the case and also decide on the replacement of the inappropriate defendant;

8) notify on receipt of the claim to the court to the persons interested in the outcome of the proceedings in the case;

9) appoint an expert examination and also resolve the issue of involving a specialist or an interpreter in the case at the procedural request of the party or on its own initiative;

10) resolve the issue of summoning witnesses to the court session;

11) oblige citizens and legal entities to provide evidence relevant to the proper consideration and resolution of the case at the procedural request of the party, explain the legal consequences established by the part seven of the Article 73 of this Code;

12) produce the notice of the persons participating in the case, on-site inspection of written and physical evidence in cases that do not tolerate delay;

13) send court requests;

14) make a decision on the return of the claim submitted by him upon request of the plaintiff;

15) in the case where a participatory procedure is performed between the parties in a pre-trial settlement or where evidence reflected in the pre-trial protocol is mutually disclosed and presented at the acceptance of the claim, obligate the parties to present documents and evidence obtained in the course of the participatory procedure or reflected in the pre-trial protocol; obligate the parties to submit documents and evidence obtained in the course of the participatory procedure or reflected in the pre-trial protocol; interrogate the plaintiff on the merits of his/her claims, clarify with the plaintiff the facts he/she disputes, the possible objections of the defendant, offer, if necessary, to present additional evidence, explain to the parties their procedural rights and obligations;

16) perform other procedural actions necessary for the correct and timely consideration and resolution of the case.

Footnote. Article 165 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 49-VI dated 27.02.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be enforced upon the expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall enter into force ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 166. Statement of defense to the statement of claim

1. The defendant shall submit to the court a statement of defense with documents, supporting his objections to the claim, as well as documents, confirming sending of copies of the statement of defense and the attached documents. The judge shall send or hand the plaintiff and other persons participating in the case copies of the answer and the documents attached to it within three business days.

2. The withdrawal shall be submitted no later than in ten business days after of receipt of the copy of the petition.

3. A written statement of defense to the statement of claim can be brought by other persons participating in the case

4. The statement of defense shall include:

1) the name of the plaintiff, his location or place of residence;

2) the name of the defendant, his location; if the defendant is a citizen, then his place of residence is indicated;

3) the arguments on the basis of the stated claims with the reference to the evidence substantiating them;

4) the list of the documents attached to the answer.

In addition to the requirements specified in subparagraphs 1) – 4) of this part, the response submitted and signed by the representative must contain a reference to the evidence and the rule of law according to which the objections are justified. The response may contain phone numbers, fax numbers, email addresses and other information necessary for the correct and timely consideration of the case.

5. The failure of the defendant to submit the answer and evidence shall not preclude the examination of the case on the evidence in the case.

6. The statement of defense shall be signed by the defendant or his representative. The power of attorney or another document confirming his authority shall be attached to the answer signed by the representative.

The answer submitted in the form of an electronic document shall be certified by the electronic digital signature of the respondent or the representative. The submitted answer shall be attached in an electronic form with the copies of the documents referred to in this Article.

Footnote. Article 166 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 49-VI dated 27.02.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 167. Consolidation and dissolution of several statements of claims

1. The judge allocates one or several of the requirements consolidated by the plaintiff to a separate proceeding, if the separate consideration of the requirements will be more appropriate.

2. In case of bringing of the requirements by several plaintiffs or to several defendants, the judge has right to allocate one or more claims to a separate proceeding, if separate consideration will be more appropriate.

3. The judge, having established that the Court considers several homogeneous cases, involving the same parties, or several cases on claims of a plaintiff to different defendants or different plaintiffs to the same defendant, shall be entitled to bring these cases into one case for joint consideration, if such consolidation will be appropriate.

4. The time period for consideration of the case after the separation of one claim from another shall be calculated from the date of the completion of the preparation of the case for the court proceedings on the highlighted claim.

The term of consideration of the case after consolidation of the cases in one proceeding is calculated from the date of the completion of the preparation of the case for the court proceedings upon requested earlier.

5. The definition on joinder or severance of several claims shall not be subjected to appeal, revision upon request of the prosecutor. Arguments of disagreement with the definition shall be specified in the appeal, the procedural request of the prosecutor.

Footnote. Article 167 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 168. Suspension, termination of proceedings upon the case and leaving of a claim without consideration while preparing the case for court proceedings

1. In the presence of the circumstances provided for in Articles 272, 273, subparagraphs 1), 2), 3), 4), 5) and 6) of Article 277 and subparagraphs 1), 2), 3), 4), 5), 8)and 9) of Article 279 of this Code, the proceedings on the case during its trial preparation may be suspended or terminated, or the application may be left without consideration.

2. The parties shall be explained the consequences of such procedural act.

Footnote. Article 168 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 169. Change in the subject or grounds of the claim, increase or decrease of the relief demanded in the claim

1. The plaintiff shall have the right to change the grounds or subject of the claim, increase or decrease the number of claims by submitting a written application before the court's leaving to render a decision in the absence of the need for additional procedural actions.

On the change in the grounds or subject of the claim, increase or decrease in the size of the claim requirements it may be declared after the pre-trial procedure for settlement the dispute, if such procedure is established by law or provided for in the contract.

2. Simultaneous or in any sequence change of the subject and the basis of the claim shall mean that the plaintiff submits a new claim and the plaintiff’s refusal of the previously filed claim results the termination of the proceedings on the previously filed claim. Simultaneous or in any sequence change of the subject and the basis of the claim is allowed in case of conclusion of an agreement on the settlement of the dispute (conflict) in the procedure of mediation.

3. The court shall not, on its own initiative, change the subject or cause of the claim.

Footnote. Article 169 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 170.Abandonment of a claim by a plaintiff

1. The plaintiff shall have the right to withdraw the claim until the court's leaving to render a decision by filing a written application in the courts of the first and appellate instances.

2. Before the nonsuit, the court shall explain the plaintiff or the parties the consequences of the relevant legal proceedings.

3. In case of acceptance of the nonsuit, the court shall issue a decision on the termination of the proceedings, where a private petition shall be filed or the procedural request shall be brought by the prosecutor to the court of appeal.

4. If the court shall not accept the nonsuit on the grounds stipulated by the second part of the Article 48 of this Code or if the requirements of the first paragraph of this Article, the court shall continue the case on the merits and indicate the reasons for not accepting the nonsuit in the court decision or order.

Footnote. Article 170 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 171.The acceptance of claim by the defendant

1. The defendant shall have the right to recognize the claim in full or in part before the court's leave to render a decision by filing a written application in the courts of the first and appellate instances.

2. The acceptance of the claim by the defendant shall relieve the court from the obligation to search the evidence. In the case of the acceptance of the claim in the part of the search, the evidence shall be delivered only in the part where the claim is not recognized by the defendant.

3. Before the acceptance of the claim, the court shall explain the plaintiff, the defendant or the parties the consequences of the relevant procedural actions.

4. On acceptance of the claim by the defendant in full or in part or on non-acceptance of such recognition on the grounds provided in the part two of the Article 48 of this Code and shall be indicated in the decision or order of the court.

Footnote. Article 171 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 172.The preliminary court hearing

1. According to the results of the preparation of the case for the court proceedings a preliminary court hearing shall be held with a view to procedurally consolidating the administrative actions of the parties and other persons participating in the case, made during the preparation of the case for the judicial examination, the study of the omission of terms of appeal to court and limitation periods.

2. The parties and other persons participating in the case shall be notified about the time and place of the preliminary court hearing. The absence of any of the summoned persons is not an obstacle for holding the preliminary court hearing.

3. During the preliminary court session, the court shall discuss the circumstances of the case with the parties, ask questions and determine the nature of the disputed legal relationship and circumstances conducive to reconciliation of the parties. The parties present and other persons participating in the case shall be heard.

4. In accordance with this Code, the judge shall take all measures that are still required to prepare the case for the judicial examination. In the extraordinary complexity of the case the judge shall extend the time for preparing the case for the court proceedings in accordance with the requirements of this Code.

5. The court shall set a deadline for submitting a written answer to the petition, if the defendant did not submit it by the deadline set earlier or submitted the answer on all the requirements and grounds for the petition. Upon request of the court the answer shall be submitted directly to the preliminary court hearing.

6.If the period of limitation or the period of appeal to the court is missed without valid reasons, the judge shall decide to refuse the claim without searching other factual circumstances in the case. The fact of absence in the period shall be established on the basis of the plaintiff's procedural request on the restoration of the missed period or the defendant's procedural request of the limitation period.

7. If the court accepts the claim in the procedure established by the Article 171 of this Code, the judge shall decide on the satisfaction of the claim without investigation of the circumstances of the case.

In the absence of the need for additional legal proceedings or the search of the evidence, the court shall decide on the basis of the stated requirements.

8. If there are grounds provided by this Code, the proceedings in the preliminary court hearing shall be suspended or terminated, the application shall be left without consideration.

9. The court records shall be kept according to the rules provided by the second part of the Article 281 of this Code.

10. The prosecutor shall participate in the preliminary hearing in cases when the obligation to participate is established by this Code.

Article 173.The assignment of case for judicial examination

The judge, having recognized the case as prepared, shall notify the parties and other participants of the case of the time and place of the consideration of the case in the court session.

The court proceedings shall be started no later than in twenty business days from the date of the completion of its preparation.

The suspend of proceedings as a rule is not allowed, except for the cases provided by the Article 198 of this Code.

Footnote. Article 173 is in the edition of the Law of the Republic of Kazakhstan No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 17. SETTLEMENT ARRANGEMENTS

Article 174.The conciliation of the parties

1. The court (judge) shall undertake measures to reconcile the parties, assist them in resolving the dispute at any stage of the process by issuing an invitation to the parties to participate in the conciliation procedure.

The invitation shall notify the parties of the receipt of the claim in court with a clarification of the right to resolve the dispute (conflict) by conciliation procedure (amicable agreement, mediation, participatory procedure), the advantages of conciliation, as well as the right to mutually disclose and present evidence pursuant to paragraphs one and two of Article 73 of this Code.

When interim measures are taken, the invitation shall be sent after the relevant ruling.

2. The parties shall settle the dispute in full of mutual claims either in part by entering into a settlement arrangements, an arrangement on resolving a dispute (conflict) in mediation or an agreement on resolving a dispute in a participative procedure or using other methods in the procedure established by this Code.

3. A petition for the settlement of a dispute with the use of conciliation procedures may be filed in any case of action proceedings unless otherwise provided by this Code or the law.

Footnote. Article 171 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 175.The settlement agreement conclusion

1. A settlement agreement may be concluded before the court's leaving to render a decision in the courts of the first, appellate, cassation instances, as well as during the execution of a judicial act.

2. The settlement agreement shall not violate the rights and legitimate interests of other persons and be contrary to the law.

3. The settlement agreement shall be approved by the court (judge).

Footnote. Article 175 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 176.The form and content of the civil agreement

1. The settlement agreement shall be concluded in written form and signed by the parties or their representatives if they have the authority to enter into the settlement agreement specifically provided in the power of attorney.

2. The settlement agreement shall contain the terms agreed upon the parties, indicating the date and procedure for its satisfaction.

3. The conclusion of the settlement agreement under the suspense condition is not allowed.

4. The settlement agreement shall contain conditions on deferral or installment of the performance of obligations by the defendant indicating the terms of deferral or installment, assignment of the right of claim, full or partial forgiveness or recognition of the debt, distribution of court costs, conditions of compulsory satisfaction of the settlement agreement and other conditions that do not contradict the law.

If there is no condition on the distribution of court costs in the civil agreement, they shall be considered as mutually extinguished.

5. The settlement agreement shall be drawn up and signed in the number of copies, exceeding by one copy the number of persons who have entered into the civil agreement. One of these copies shall be attached to the case file by the court that approved the civil agreement.

Article 177.The settlement agreement approval

1. The petition of the parties for the approval of a settlement agreement may be considered by the court in a court session. The participants of the case shall be notified of the time and place of the court session.

In case of absence at the court session of the parties duly notified of the time and place of the court session and the absence of an application on the consideration of the procedural request without their participation, the court shall not consider the procedural request for approval of the civil agreement.

2. The court shall explain the parties the legal consequences of concluding the settlement agreement before its approval.

3. The court shall make a decision on the approval of the settlement agreement and the termination of the proceedings or the refusal to approve the settlement agreement based on the results of consideration.

4. The court shall not approve a settlement agreement if it is contrary to the law or violates the rights and legitimate interests of other citizens. In case of refusal to approve the settlement agreement, the court issues a ruling on it, which shall be recorded in the protocol of the court session and appealed and is not subject to revision at the request of the prosecutor. Arguments of disagreement with the ruling may be indicated in the appeal, the prosecutor's petition.

5. The court’s ruling on the approval of the settlement agreement shall indicate:

1) the approval of the settlement agreement and termination of the proceedings;

2) the terms of the settlement agreement and the time of its satisfaction;

3) the distribution of legal costs in accordance with the fourth part of the Article 176 of this Code;

4) the return of the state duty paid by the plaintiff from the budget.

6. The settlement agreement concluded at the stage of the satisfaction of a judicial act shall be submitted for approval to the court of the first instance at the place of satisfaction of the judicial act or to the court that accepted the specified judicial act.

7. The private petition shall be submitted to the ruling of approval of the settlement agreement and the procedural request shall be brought by the prosecutor to the court of appeal.

Footnote. Article 177 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 178.The settlement agreement satisfaction

1. The settlement agreement shall be satisfied by the persons who have concluded it voluntarily in the manner and terms provided by this agreement.

2. The settlement agreement that is not satisfied voluntarily shall be subjected to the enforcement on the basis of a writ issued by the court upon request of the person who concluded the civil agreement.

Article 179. Settlement of a dispute (conflict) in the procedure of mediation

1. The parties shall have the right before the court's leaving to render a decision in the courts of the first, appellate, cassation instances, file a petition for the settlement of the dispute (conflict) in the manner of mediation with the assistance of a judge or a mediator.

2. The judge who conducts the mediation shall set the day for the mediation and notify the parties of the time and place of the mediation. Mediation shall be conducted by a judge in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On Mediation" and taking into account the specifics established by this Code.

At the request of the parties, the court shall have the right to postpone the mediation procedure within the time limits established by part one of Article 150 of this Code, part four of this Article, and call other citizens for mediation if their participation will contribute to the settlement of the dispute (conflict).

3. If the parties have not reached an agreement on the settlement of the dispute (conflict) in the manner of mediation with the assistance of a judge before the acceptance of the statement of claim, the materials related to the case shall be transferred for consideration to another judge in the manner prescribed by part seven of Article 35 of this Code.

With the consent of the parties, the case may be considered by the judge who conducted the mediation.

4. Upon receipt of a petition for the settlement of a dispute (conflict) in the manner of mediation with the assistance of a judge in a case that is in the proceedings of a court of the first instance or appellate instance, the court shall have the right to suspend the proceedings in accordance with subparagraph 7) of Article 273 of this Code for not more than ten working days.

For mediation in the court of the first instance, the case shall be transferred to another judge. At the request of the parties, mediation may be conducted by the judge in charge of the case.

If an agreement on the settlement of the dispute (conflict) is not reached, further consideration of the case may be continued by the same judge with the consent of the parties.

For mediation in the court of appeal, the case shall be referred, as a rule, to one of the judges of the collegiate composition of the court.

5. Upon receipt of a petition for the settlement of a dispute (conflict) in the manner of mediation with the assistance of a mediator in a case that is in the proceedings of a court of the first instance or appellate instance, and the presentation of an agreement concluded by the parties with the mediator, the court is obliged to suspend the proceedings in accordance with subparagraph 7) Article 272 of this Code for a period not exceeding one month.

6. The petition of the parties for the settlement of the dispute (conflict) in the manner of mediation may be filed in the court of cassation if this does not require additional procedural actions and suspension of the consideration of the case. Simultaneously with the petition in the court of cassation, the parties shall submit an agreement on the settlement of the dispute (conflict) in the manner of mediation.

7. The protocol of proceedings of the mediation in the court shall not be kept.

8. If an agreement on the settlement of a dispute (conflict) by way of mediation is concluded at the stage of execution of a judicial act, it shall be submitted for approval to the court of the first instance at the place of execution of the judicial act or to the court that issued the said judicial act.

Footnote. Article 179 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 180.The agreement on settlement of a dispute (conflict) in the procedure of mediation and its satisfaction

1. The judge (composition of the court) in whose proceedings the case is located, shall check the content of the agreement on settlement of a dispute(conflict) in the procedure of mediation and make a decision on its approval and termination of the proceedings.

2. The agreement on settlement of a dispute (conflict) in the procedure of mediation, the ruling of approval of this agreement shall comply with the requirements of the Law of the Republic of Kazakhstan "On Mediation" and the Articles 176, 177 of this Code.

3. If the parties have not reached an agreement in the process of mediation or the terms of the agreement have not been approved by the court, the proceedings shall be conducted in a general order.

4. The satisfaction of the agreement on settlement of a dispute(conflict) in the procedure of mediation, approved by the court, shall be made according to the rules for the satisfaction of the civil agreement established by the Article 178 of this Code.

Article 181. Settlement of a dispute in the participative procedure

1. The parties shall have the right, before the court's leaving to render a decision in accordance with the rules provided for in Article 179 of this Code, to file a petition for the settlement of a dispute in the participative procedure.

2. The participatory procedure shall be carried out without the participation of a judge through negotiations between the parties to resolve the dispute with the assistance of lawyers of either parties or citizens who are members of the chamber of legal consultants in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On Advocacy and Legal Assistance".

Footnote. Article 181 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 182.The agreement on the settlement of a dispute by the participative procedure and its satisfaction

1. The judge (the composition of the court) in whose proceedings the case shall examine the content of the dispute adjustment agreement by way of a participative procedure and decide on its approval and termination of the proceedings in accordance with the Article 177 of this Code.

2. The agreement on the settlement of a dispute in the form of a participative procedure, the determination on the approval of the agreement shall comply with the requirements of the Articles 176 and 177 of this Code.

3. If the parties have not reached an agreement through participative procedure or the terms of the agreement have not been approved by the court, the proceedings shall be conducted in a general order.

4. The satisfaction of the agreement on the settlement of a dispute in the form of a participative procedure, approved by the court, shall be carried out according to the rules of satisfaction of the adjustment agreement, established by the Article 178 of this Code.

Chapter 18. COURT PROCEEDINGS

Article 183. Terms of consideration and settlement of civil cases

1. Terms of consideration and settlement of civil cases correspond to its actual complexity and the interests of the persons participating in the case.

2. The civil cases shall be considered and resolved by the court within two months from the date of completion of the preparation of the case for the judicial examination.

Civil cases on reinstatement at work, on the establishment of paternity and recovery of alimony, as well as cases of special activities and special proceedings shall be considered and resolved by the court within a period of up to one month from the date of completion of the preparation of the case for trial. Cases on recognition of strikes as illegal shall be considered and resolved within ten working days from the date of receipt of the statement of claim by the court.

3. This Code may establish other terms for consideration and resolution of the certain categories of civil cases.

4. Terms of consideration and settlement of the case where the counterclaim shall be filed and calculated from the date of the completion of the preparation of the case for the court proceedings in the main claim.

The review duration shall be established by the court, taking into account reasonableness and sufficiency.

5. Terms of consideration and settlement of the case separated from the main case, as well as cases combined into one case for joint consideration shall be calculated in accordance with the fourth part of the Article 167 of this Code.

6. The review duration of consideration and determination of a case when appealing a court ruling in accordance with the procedure established by this Code shall be interrupted from the moment the case sent to a higher court until it reaches the court of first instance, except for appealing the ruling on securing a claim.

Footnote. Article 183 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 184.Court session

The Public litigation of a civil case by the court shall take place in a court session with the obligatory notification of the persons participating in the case.

Article 185. Chairperson of the court session

1. Obligations of the chairperson shall be performed by the judge. The chairperson shall chair the court session by providing a complete, comprehensive and objective investigation of all circumstances, compliance with the procedure of proceedings, execution of the parties’ procedural rights and performance of their obligations by them, educational impact of the process, removing all aspects not related to the case from the court proceedings.

2. In case of any objections of any of the participants of the process against the chairperson’s actions, these objections shall be recorded in the minutes of the court session. The chairperson explains own actions.

3. The chairperson shall take necessary measures to provide proper order at the court session. His orders shall re obligatory for all participants, as well as for people, sitting in the court room.

Failure to comply with the requirements of the chairman related to observance of order at the court session leads to responsibility provided by the law in accordance with the requirements of the Articles 119 and 120 of this Code.

Article 186. Directness and oral nature of judicial proceedings

1. During the proceedings the judge shall directly investigate evidence of the case.

The court shall be obliged to listen to explanations of the parties and other people participating in the case, testimony of witnesses, expert opinions, conclusions of the state bodies and local authorities, to examine the documents, the evidence, listen to recording and watch videos, photographs, and read materials of other means of informational transformation. During the proceedings the court listens to consultations and explanations of the specialist, if necessary.

2. The proceedings shall be held orally. In case if the judge is replaced in the course of the case proceedings, the case shall be considered from the very beginning.

3. The hearing of the explanations of the parties, other persons participating in the case, the testimony of witnesses, expert opinions, conclusions of state bodies and local self-government bodies shall be carried out by the court via videoconferencing.

Article 187.Order in the Courtroom

1. When the judge enters the courtroom, all participants shall stand up. All persons present in the courtroom shall stand up to listen to the court decision or ruling, which ends the case without issuing a decision.

2. The persons participating in the case and the citizens who present in the courtroom address to the judge as “Honorable Court”.

The judicial session participants shall give the explanations and objective evidence, questions and answers to them standing up with the permission of the presiding judge. The deviation from this rule shall be allowed only with the permission of the presiding judge.

3. The persons participating in the case, as well as the citizens who present in the courtroom shall be obliged to keep the order in the courtroom.

4. The rules of this Article shall be applied taking into account the specifics of participation in a trial using technical means of communication.

Footnote. Article 187 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 187-1. Usage of technical means in the court session

1. The participants of the case, their representatives, as well as witnesses, experts, specialists, interpreters shall have the right, in accordance with the procedure established by this Code, to use technical means with material and digital information carriers during the trial to extract the necessary information on issues arising during the consideration cases, gaining access to information and legal systems, Internet resources, finding out the proper notice and other circumstances relevant to the case, as well as fixing the progress of the court session.

2. Failure to comply with the procedure for using technical means established by this Code shall exclude the possibility of using the data obtained and shall be the grounds for bringing the guilty citizen to respond.

3. Audio, video recording, filming and photography of the course of the trial shall be carried out in accordance with the rules of part seven of Article 19 of this Code, non-compliance with which shall exclude the possibility of their usage and distribution in the future and shall be the grounds for bringing the guilty citizen to responsibility for contempt of court.

Footnote. Chapter 18 is supplemented by Article 187-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 188. Measures to be applied to violators of the order at the court session

1. The chairperson, on behalf of the court, makes a warning to a person, violating the court order.

2. A person participating in the case shall be removed from the courtroom in case of repeated violation of the order, as determined by the court, that shall be entered into in the records of the court session, for the entire duration of the judicial session or for the part of it. If later, the chair person shall acquaint the person, newly admitted to the courtroom, with the procedural actions taken in his absence. The persons returned to the courtroom shall be entitled to give explanations on the circumstances investigated in their absence and ask questions to other persons participating in the case.

3. The persons not participating in the case and present in the courtroom, for repeated violation of the order, shall be removed from the courtroom by the order of the presiding judge.

4. In the event of a mass violation of the procedure by those who present at the judicial session, the court shall remove from the courtroom all persons not participating in the case and consider the case in closed session or postpone the judicial session. On consideration and ruling of the case in a closed court session, a decision shall be made and recorded in the records of the court session.

5. When establishing the fact of the contempt of court by a person who presents in the process during the juridical session, the court shall be entitled to impose an administrative penalty on the guilty person in accordance with the procedure established by the Article 120 of this Code.

6. If the actions of the offender of the order at the court session contain signs of a criminal offense, this person shall be brought to the criminal responsibility in the procedure established by the Article 120 of this Code.

Article 189. Opening of the court proceeding

1. At the appointed time for the hearing, the chairperson opens the hearing and announces the civil case to be considered. When using audio or video materials, the chairperson shall declare it.

Recordings the court session by means of technically faulty audio and video equipment, or lack of it or impossibility to use it for the technical reasons.

2. The impossibility of using audio and video recordings shall not preclude the continuation of the court session.

The reasons for not using audio and video shall be reflected in the minutes of the court session.

Article 190. Checking the attendance of participants in proceedings

1. The secretary of the court session shall report to the court which of the citizens summoned in this case has appeared which of them is participating through the usage of technical means of communication, whether the citizens who have not appeared have been notified and what information is available about the reasons for their absence.

2. The chairman shall establish the identity of those who have appeared, and shall also check the powers of representatives, taking into account the specifics of participation in the trial, using the technical means of communication established by this Code.

Footnote. Article 190 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 191. Explanation of obligations to the interpreter

1. The chairperson explains to the interpreter his/her duty to translate explanations, testimonies, application of persons, who do not speak the language of proceedings, and to these individuals - content of explanation, evidence, applications of persons, participating in the case, witnesses, announced documents, sound recordings, expert conclusions, consultations, the judge orders, regulations and court decision s.

2. The chairperson warns the interpreter of the liability, stipulated by the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan, for knowingly wrong translation. The interpreter’s personal recognizance shall be attached to the minutes of the court session. In case of failure of an interpreter to appear in the court or perform his/her obligations, the interpreter may be brought to administrative responsibility in accordance with the legislation on administrative offenses.

3. Rules of this articles cover the persons having skills in finger-speech and involved by the court in the proceeding.

Article 192.Expelling of the witnesses from a courtroom

1. The appeared witnesses shall be expelled from the courtroom.

2. A chairperson shall take measures so that the questioned do not communicate with the witnesses yet not questioned by the court.

Article 193. Announcement of the court composition and explanation of the right for recusal

1. The chairperson announces the court composition, informs who is involved in the proceeding as a prosecutor, an expert, a specialist, a court secretary and explains their right for recusal to those persons, participating in the case.

2. Grounds for recusal, procedure of recusal and consequences of satisfaction of such recusals are defined by the Articles 38, 39, 40, 41 and 42 of this Code.

Article 194. Explaining to the persons participating in the case their rights and responsibilities

The presiding judge shall ascertain that the participants of the case are familiarized with the procedural rights and obligations, and in case of failure to familiarize them, shall explain their rights and obligations, and also warn about the responsibility for failure to fulfill the procedural obligations established by laws, and the occurrence of procedural consequences provided for by this Code.

The presiding judge shall explain to the parties the right to resolve the dispute by a settlement agreement, an agreement on the settlement of a dispute (conflict) in the procedure of mediation, an agreement on the settlement of a dispute in the manner of a participatory procedure, or to resolve the dispute in another way established by law or to apply for the resolution of the dispute to arbitration, the court of the Astana International Financial Center and their legal implications.

Footnote. Article 194 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 195. Admittance of petitions from persons participating in the case

Petitions from persons and representatives participating in the case, related to proceedings, shall be admitted by the court after hearing the opinions of other persons participating in the case, as indicated in the minutes of the court session. The court ruling shall be issued in the cases established by this Code.

Article 196.The consequences of failure to appear of the persons participating in the case and their representatives

1. The participants of the case shall be obliged to notify the court in advance of the reasons for not appearing at the court session and to present evidence of the validity of these reasons related to unforeseen and (or) emergency circumstances.

2. In case of failure to appear at the court session of any of those persons participating in the case, if there is no information on their notification, the hearing of the case shall be postponed.

3. If persons participating in the case have been properly notified of the time and place of the hearing, the court postpones the hearing if the reasons for failure are recognized to be justified.

4. The court may consider the case in absence of any persons participating in the case, if they were properly notified of the time and place of the hearing and if the reasons for their failure to appear in the court are unjustified.

5. Excluded by Law of the RK № 84-VII of 20.12.2021 (shall take effec ten calendar days after the date of its first official publication).

6. The parties may request the court in written form to consider the case in their absence and send them copies of the court decision.

7. Failure to appear at the court session of a representative of the person participating in the case, notified of time and place of the hearing, shall not be an obstacle to the consideration of the case. The court may postpone the hearing at the request of the person, participating in the case, in connection with absence of his/her representative for a reasonable excuse.

8. If the citizen who filed a petition for participation in the consideration of the case through the usage of technical means of communication did not ensure his/her participation, then the court shall have the right to recognize the reasons for his/her non-appearance as disrespectful.

Footnote. Article 196 as amended by the laws of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 No. 352-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be brought into force ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 197. Consequences of failure to appear at the court session of a witness, an expert, a specialist, an interpreter

1. In case of failure to appear in the court of a witness, expert or a specialist, the court hears opinions of those, participating in the case, on the possibility to consider the case in their absence and issues a ruling on continuation of the proceeding or its postponement.

2. In case an interpreter failed to appear at the court session, the judge issues a ruling to postpone the hearing, if replacement of the interpreter is impossible.

3. If the summoned witness, expert, specialist or interpreter failed to appear in the court for unjustified reason, they may be subjected to administrative responsibility in accordance with the legislation on administrative offenses. They may also be subjected to forced delivery to the court in accordance with Articles 119 and 120 of this Code.

Article 198 Postponement of the case hearing, a recess of the trial

Footnote. The heading of Article 198 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

1. Postponement of the trial of a case shall be allowed in the following cases:

1) if the court finds it impossible to consider the case in this court session due to the non-appearance of any of the participants in the process, - in the manner prescribed by Articles 196 and 197 of this Code;

2) mass violation of the order by those present at the hearing of the case, in which the procedure provided for by paragraph four of Article 188 of this Code is applied;

3) filing a counterclaim - in the manner prescribed by part two of Article 153 of this Code;

4) the need to present or request additional evidence - in the manner prescribed by Article 73 of this Code;

5) the occurrence of unforeseen and extraordinary circumstances preventing the attendance of participants at the court session or making it impossible.

2. The court is obliged to postpone hearing related to the dispute about the child in case of written notification from the authorized body of the Republic of Kazakhstan, for thirty days, in order to ensure the fulfillment of obligations under international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan, on the receipt of statement on this child illegal transfer to, or retention in, the Republic of Kazakhstan. A copy of the statement shall be attached to the notification if the child has not reached the age when the specified international agreement is not applicable to this child.

3. In case if the case is postponed, a day of new court session shall be appointed, taking into account time, necessary to provide the case solution in the new proceeding that is notified against the participants’ receipt. The party failed to appear and newly involved persons shall be sent notifications of the time and place of a new proceeding.

4. After the postponement of the proceedings, the case shall be considered from the beginning. If the parties do not insist on repeating the explanations of all participants in the process, the court shall have the right to confine itself to confirming the previously heard explanations without repeating them, providing an opportunity to supplement them and ask additional questions.

5. The court shall have the right, taking into account the opinion of the participants of the case, to continue the consideration of the case and (or) decide during non-working hours.

6. A recess may be announced in the court session, the duration of which shall be determined taking into account the opinion of the participants of the case.

Footnote. Article 198 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 No. 352-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 199. Questioning of witnesses in case of postponement of the hearing of the case

When the hearing of the case is postponed, the court may interrogate witnesses present in the courtroom, if the parties are present in the hearing. Secondary summon of these witnesses to the new court session shall be allowed only in cases of necessity

Article 200. Explanation of the rights and responsibilities to an expert and specialist

The chairperson explains to the expert and specialist their rights and responsibilities, warns about criminal liability for giving knowingly false conclusion; the expert gives a hand receipt to be attached to the minutes of the court session.

The specialist shall be explained his procedural rights and duty to assist the court in carrying out the necessary legal actions.

Article 201 Beginning of considering the case on its merits

1. Considering the case on the merits shall begin with the presiding judge clarifying whether the plaintiff supports his/her claims, whether the defendant recognizes the claims of the plaintiff and whether the parties do not want to end the case with a settlement agreement or refer the case for consideration to arbitration, the court of the Astana International Financial Center, or resolve the dispute (conflict) in the manner of mediation or participatory procedure or in another way established by law.

2. After that, the judge shall state:

1) claims of the plaintiff;

2) objections of the defendant;

3) facts not disputed by the parties and disputed by them, as well as evidence presented by the parties, attached to the case.

Then the judge shall find out whether the parties wish to make any additions and (or) clarifications.

Footnote. Article 201 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 202. Explanation of persons participating in the case and establishment of order for examining evidence

1. The court shall hear explanations from the plaintiff and a third party participating in the case on the part of the plaintiff, a defendant and a third party

The persons bringing the suit in accordance with part three of Article 54 and Article 55 of this Code in the interests of the plaintiff shall first give explanations on the circumstances of the case and present the evidence.

The persons participating in the cases have the right to ask each other questions in the order and sequence established by the chairperson. Number of questions asked shall not be limited but the chairperson has the right to exclude questions not related to the subject of the dispute and the circumstances on which the plaintiff’s claims and the defendant’s objections are based.

2. Written explanations of the persons participating in the case not appeared at the court session for reasonable excuse, as well as evidence obtained in the procedure provided in Articles 69, 71, 74, 75 of this Code, shall be announced by the chairperson and examined at the court session.

2-1. The court shall have the right to ask questions to the participants of the case to obtain information on the facts to substantiate the claims and objections of the parties, as well as to clarify other circumstances that are important for the full and timely resolution of the case.

3. Upon hearing the explanations of the persons participating in the case and taking into account their opinions, the court establish the procedure for examining other evidence.

4. The explanations of the persons participating in the case shall be obtained and the evidence investigated by the court by using technical means of communication.

Under a court order, the investigation of evidence shall be carried out by the court at the location of these persons or evidence.

5. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).
Footnote. Article 202 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 203. Warning the witness about liabilities for failure to give evidence and for willful false testimony

1. Before the questioning of the witness, the chairperson establishes identity of the witness, explains his/her obligations and rights, and warns him/her of criminal liability for failure to give evidence and for willful false testimony. The witness including a witness reaching 16-year age is also explained that he/she shall have right to refuse to give evidence against himself/herself, his/her wife (husband) and close relatives, and clergy - to give evidence against the persons confessed to him.

2. The judge explains to a witness under sixteen his/her obligation to tell all he/she knows about the case, but he/she shall not be warned about criminal liability for refusal to give evidence and for willful false testimony.

Article 204. Procedure for questioning of a witness

1. Each witness shall be interrogated separately. The witnesses, who have not given evidences, cannot be present in the courtroom during the hearing.

2. The chairperson checks a witness’s relation to the persons, participating in the case and offers the witness to tell the court everything what he/she personally knows about the case.

3. After giving free-form testimony, the witness may be asked questions. The first person, who asks questions, is a plaintiff, his/her representative, and then other persons participating in the case and representatives. The judge may ask questions to the witness at any time of interrogation.

4. If necessary, the court may question the witness again in the same or the next session, as well as to arrange a face-to-face confrontation between the witnesses to clarify contradictions in their testimony.

5. The questioned witness stays in the courtroom until the end of the proceedings, unless the court allows him/her to leave the courtroom earlier.

Article 205. Use of written materials by the witness

1. Witness when giving evidence can use written materials in cases when the evidence is associated with any digital or other data difficult to keep in mind. These materials shall be presented to the court and persons participating in the case, and can be attached to the case that is indicated in the minutes of court session.

2. The witness shall be permitted to read available documents related to his/her testimony and can be attached to the case that is indicated in the minutes of court session.

Article 206.The interrogation of under-age witness

1. Questioning a witness under fourteen, and at the court’s discretion questioning of witnesses of 14-16 years shall be conducted at presence of a teacher summoned to the court. These persons may ask the witness questions and tell their opinions on the identity of the witness and content of his/her evidence.

2. In exceptional cases, if necessary, to establish circumstances of the case, at the time of the interrogation of under-age witness, a certain person, participating in the case, can be expelled from the courtroom by the judge’s ruling, that is entered into the minutes of court section. After his/her returning to the courtroom, he/she shall be told the content of the testimony of under-age witness and have an opportunity to ask questions to the witness.

3. A witness, who is under 16, in the end of his/her interrogation, shall be expelled from the courtroom, unless the court deems this witness’s presence in the courtroom to be necessary.

Article 207. Disclosure of witness’s testimony

The testimony of the witnesses, collected in accordance with the procedures provided in the Articles 69, 71, 74, 75 and 199 of this Code, shall be announced at the court hearing, after that the persons participating in the case are entitled to give explanations on them.

Article 208. Inspection of documents

Documents or records of inspections, prepared in accordance with Articles 71, 75 and the subparagraph 12) of the Article 165 of this Code shall be announced at the court session and presented to the persons participating in the case, representatives, and, if necessary, to the experts, specialists and other witnesses. After that, the persons, participating in the case, may give their explanations

Article 209. Disclosure and studying of personal correspondence and telegraphic messages of citizens

In order to protect confidentiality of private correspondence and messages, the telegraph messages and correspondence may be read and studied in open court only under consent of the persons between whom these messages were sent. If these persons do not give such consent, their personal correspondence and private telegraph messages shall be read and studied in a closed court session. After that, the persons, participating in the case, may give their explanations

Article 210. Studying of material evidence

1. Material evidence shall be studies by the court and presented to the persons participating in the case, representatives, and, if necessary, to experts, specialists and witnesses. The persons, who were given the evidence, may draw the court’s attention to certain facts, related to the inspection. These statements shall be recorded in the minutes of the court session.

2. Minutes of studying evidence drawn up in accordance with Articles 71, 75, 96, 97 and the subparagraph 12) of the Article 165 of this Code, shall be announced at the court session, after which the persons participating in the case may give their explanations.

Article 211. On-site inspection

1. Documents and material evidence, which are difficult to submit or they cannot be delivered to the court, shall be examined and inspected on the site. The court issues a ruling on the inspection which is entered into the minutes of the court session.

2. The persons participating in the case, their representatives shall be notified of the time and place of examination, but their absence shall not hamper the inspection. Experts, specialists and witnesses may be summoned to the court, if necessary.

3. Results of the inspection shall be recorded in the minutes of the court session. Plans, diagrams, drawings, calculations, copies of documents, other documents and photographs of material evidence, video and film materials shall be attached to the minutes.

Article 212. Listening to sound recordings, demonstration of video and film materials and their studying

1. During demonstration of personal audio, video recordings, film materials, as well as their study, provisions of third part of Article 19 and Article 209 of this Code shall be applied.

2. Audio, video demonstrations shall be held in the courtroom or in another specially equipped room, with recording of distinctive features of the material, indicating the time of demonstration. After that the court shall listen to the explanations of the persons participating in the case.

3. Audio and video materials can be replayed fully or partially if necessary.

4. In order to elucidate the information, contained in audio and video recordings, the court may involve a specialist and appoint an expertise as well.

Article 213. Investigation of an expert's conclusion

1. The expert's conclusion shall be announced in the court. In order to clarify and add new information to the conclusion, the expert may be asked questions.

2. The first person to ask questions shall be the person at whose request the specialist was involved, and then comes his/her representative and other persons participating in the case and their representatives. The specialist, invited by the court, shall be asked by the plaintiff first and then by his/her representative. The court is entitled to question the expert at any time of interrogation.

3. In cases specified in Article 90 of this Code, the court may appoint a repeated or additional expertise.

Article 214. Consultation (explanations) of a specialist

1. In cases, when there is no need for special studies, the expert gives consultation (explanations) either orally or in written form.

The expert’s consultation, given in written form, shall be read out and studied in the court, and attached to the minutes of the court session. Oral consultation shall be recorded directly into the minute of the court session (procedural action).

2. In order to clarify and add new information to the expert’s consultation, the expert may be asked questions. The first person to ask questions shall be the person at whose request the specialist was involved, and then comes his/her representative and other persons participating in the case and their representatives. The specialist, invited by the court, shall be asked by the plaintiff first and then by his/her representative. The court may ask questions at any time.

Article 215.The conclusions of the state authorities and local self-government

Written conclusions of the state bodies and bodies of local self-government allowed by the court to participate in the case on the basis of Article 56 of this Code shall be announced and investigated at the court session. The court, as well as the persons participating in the case and their representatives shall ask questions to the authorized representatives of these bodies in order to clarify and supplement the conclusions.

Article 216. Completion of considering the case on its merits

After examining of all the evidence, the judge shall ask the persons participating in the case and representatives, whether they wish to add something to the case materials. In case of absence of such statements, the chairperson declares completion of considering the case and the court starts pleadings.

Article 217. Court pleadings

1. Pleadings consist of speeches of persons participating in the case and their representatives. The participants in pleadings shall not be entitled to refer in their speeches to circumstances that were not clarified by the court, as well as to evidence that was not examined at the court hearing.

2. The plaintiff and his/her representative shall appear first and then the defendant and his/her representative come.

3. A third party declared own claim on the subject of the dispute and his/her representative shall appear after the parties and their representatives. The third party not declared own claims and its representative shall appear after the plaintiff or the defendant as parties of the plaintiff or as parties of the defendant.

4. A prosecutor, representatives of state bodies and local self-government bodies, organizations and citizens brought a claim to the court to protect the rights, freedoms and lawful interests of other persons shall appear in the court pleadings last.

Article 218. Replicas

After delivering the speeches, the persons can speak again in connection with what was said in their speeches. The right of the last replica always belongs to the defendant and his/her representative.

Article 219. Conclusion of the prosecutor

A prosecutor who is not a party to the case and has entered into the process in accordance with the procedure provided for in part two of Article 54 of this Code gives an opinion on the merits of the dispute as a whole after judicial debate.

Footnote. Article 219 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 220. Resumption of consideration of the case on its merits

If, during or after the court pleadings, the court finds it necessary to clarify new circumstances, relevant to the case or study new evidence, it issues a ruling on resumption of consideration of the case on its merits. Resumption of consideration of the case on its merits is reflected in minutes of the court session. After completion of considering the case, the court again hears the pleadings and, in the cases provided for by Article 219 of this Code, a prosecutor’s conclusion.

Article 221 Court’s leaving to render a decision

After the judicial debate, and in the case provided for by Article 219 of this Code, after the procurator gives an opinion on the case, the court shall leave to issue a judicial act, announcing to the citizens in the courtroom the time of its announcement.

Footnote. Article 221 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 222. Announcement of the decision

1. After the adoption and signing of the court decision, the judge shall announce the decision in full or its substantive part.

1-1. In case of non-appearance of the participants of the case, the announcement of the decision at the court session shall not be made.

A copy of the decision shall be sent to the participants of the case in the manner prescribed by this Code.

2. After announcing the operative part of the court decision, the presiding judge shall explain the legal grounds and consequences of its adoption, the procedure and terms for appealing the decision, announce the date of production of the decision in final form and when the participants of the case may receive a copy of it.

3. After the actions, stipulated by first and second part of this Article, the chairperson announces the court session to be completed

Footnote. Article 222 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 19. COURT'S DECISION AND PROCEDURE OF ITS ENFORCEMENT

Article 223.Rendering a decision

1. Resolution of the first instance court settling the case on its merits shall be in the form of decision.

2. The decision shall be made in conditions that exclude the presence of unauthorized citizens and the disclosure of the secrecy of the meeting.

3. After the trial of the case, the court shall leave to render a decision.

The court shall have the right to postpone the pronouncement of the decision within the period provided for by paragraph two of Article 183 of this Code, but not more than five working days.

The declared operative part of the decision shall be signed by the judge and attached to the case.

4. The decision in the final form shall be made no later than five working days after the announcement of the operative part of the decision. In the case provided by paragraph two of part three of this Article, the final decision shall be made before it is announced.

4-1. If it is impossible, for valid reasons, to prepare the announced decision in the final form, the operative part of the decision signed by the judge may be appealed in the manner prescribed by this Code.

5. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).
Footnote. Article 223 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 224. Legality and reasonableness of the decision

1. The court's decision shall be legal and reasonable.

2. The court justifies the decision only on evidence that had been presented by the parties and studied at the court session.

Article 225. Issues to be settled in rendering the decision

1. In rendering the decision, the court weighs the evidence, determines which circumstances, relevant to the case, were discovered and which were not, what relationship the parties have, which law should apply to this case and whether the claim can be satisfied.

2. The court settles the case within the plaintiff’s requirements

3. The court, after leaving for rendering a decision, having found it necessary to find out additionally the circumstances relevant to the case, or examine the evidence, shall issue a ruling on resuming the consideration of the case on the merits, which shall be recorded in the protocol of the court session. After the end of the consideration of the case on the merits, the court again shall hear the judicial debate, and in the case provided for by Article 219 of this Code, the conclusion of the prosecutor.

Footnote. Article 225 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 226.The content of decision

1. The decision shall be rendered on in the name of the Republic of Kazakhstan.

2. The decision shall consist of introduction, description, declaration of intent and resolution.

3. Introduction of the decision shall indicate the date and place of the decision; name of the court that rendered the decision; composition of the court; the court session secretary, the parties, other persons participating in the case and the representatives, the subject of the dispute or the asserted claim.

4. Description of the decision shall have a brief content of the plaintiff’s requirements, explanations of the defendant and explanations of the third parties involved in the case with an indication on the evidence by which they justify their arguments.

5. Declaration of intent of the decision shall briefly indicate the circumstances of the case established by the court; the evidence on which the court’s findings on rights and obligations are based; the reasons for which the court rejects certain evidence, and the laws that govern the court. In the event of recognition of the claim by the defendant in the declaration of intent, only recognition of the claim and its acceptance by the court may be indicated.

5-1. The court may refer to the legal positions of the superior court as set forth in the decision when hearing homogeneous cases under the jurisdiction provided for in Articles 27-1 and 28-1 of this Code.

5-2. In the event that it is impossible for the court to comply with the provisions outlined in the appellate or cassation court ruling, the court must give reasons for its failure to do so when it reconsiders the case.

6. Resolution part of the decision shall contain the court's conclusion on the claim satisfaction or the claim dismissal in full or partial, indicating the distribution of court costs for a period and procedure for appealing the decision, as well as other conclusions.

7. Cases when the court establishes a certain order and deadline for enforcement of the decision or orders the decision for immediate enforcement, or takes measures to ensure its enforcement, shall be indicated in the decision.

8. The decision shall be set forth in written form by the judge and be signed by him/her.

Footnote. Article 226 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be enacted ten calendar days after its first official publication).

Article 227.The decision on an application to challenge the legality of actions (inaction) and decision s of state bodies, local self-governments, public associations, organizations, public officials and civil officers

Footnote. Article 227 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 228.Decision on recognition of regulatory act to be invalid

1. Upon acknowledgement of the application on recognition of regulatory act invalidity as reasonable the court renders the decision on satisfaction of the application. The decision shall indicate to what documents and in which part the questioned regulatory act contests and recognition of this to regulatory legal act as invalid in whole or in its separate part from the moment of this act adoption.

2. The court’s decision on recognition of the regulatory act to be invalid shall be published in the mass media where the regulatory act was published, at the expense of the body that adopted it (issued). Publication shall be made no later than with in ten days from the date the court decision enters into the legal force.

3.Upon recognition of the application as unreasonable the court renders a decision on satisfaction refusal.

Article 229. Decision on recovery of money

When rendering a decision on recovery of money the court shall specify the amount of the recovered sum of money the currency and the party in favor of which the decision is made

Article 230. Decision on conclusion or changing of the contract

Upon the dispute occurred while concluding or changing the contract, the resolutive part of the decision shall specify the decision on each disputable provision of the contract and upon the dispute on canvassing to conclude the contract, the of the contract and conditions under which the parties shall conclude the contract.

Article 231. Decision to adjudication of the property or its cost

While adjudicating the property in kind the court specifies its individually defined attributes and value of the property to be recovered from the defendant, if when enforcing the decision, the adjudicated property is not available.

Article 232. Decision obliging the defendant to take certain actions

When making a decision obliging the defendant to undertake certain actions not related to the transfer of property or money, the court shall indicate the actions and the term of their commission, which the defendant is obliged to perform to restore the violated rights, freedoms or legitimate interests of the citizen, legal entity.

The resolutive part of the decision shall state that in case of failure to perform the court decision the plaintiff has the right to perform these actions independently with recovery from the defendant incurred costs, except for the cases when the actions may be committed only by the defendant by him-/herself.

Article 233. Decision in favor of several plaintiffs or against several defendants

1. When making a decision in favor of several plaintiffs, the court specifies proportion of relation to each of them, or specifies that the right of recovery is solidary.

2. When rendering a decision against several defendants the court specifies, in what proportion each of the defendants shall perform the decision, and specifies that their liability is solidary.

Article 234.Sending and issue the copies of the court decision to the persons participating in the case

The copies of the decision are sent or issued to the parties and other persons participating in the case failed to appear at the court session no later than three business days after date on which the decision is made in final form using the means of communication ensuring the receipt of it

Article 235. Correction of misprints and obvious arithmetic errors in the decision

1. After the announcement of the decision on the case, the court that had made the decision shall not have the right to cancel or change it.

2. The court may, on its initiative or at the request of the participants of the case, correct clerical errors and obvious arithmetical errors made in the decision.

The court shall consider an application for the correction of clerical errors and obvious arithmetic errors in the decision within ten working days from the date of receipt of the application by the court.

The participants of the case shall be immediately notified of the receipt of the application and have the right to submit a response to the court.

The court shall have the right, at its discretion, to consider an application for the correction of clerical errors and obvious arithmetic errors in the decision without summoning the participants of the case, or to schedule a court session. Therewith, the absence of the participants of the case, duly notified of the time and place of the court session, shall not be an obstacle to the consideration of the application.

3. The court ruling on the corrections may be appealed or revised upon request of the prosecutor.

The ruling of the court on the refusal to satisfy the application for the correction of clerical errors and obvious arithmetic errors in the decision is not subject to appeal, review at the request of the prosecutor.

4. When correcting clerical errors and obvious arithmetic errors, the court shall not have the right to change the conclusions and (or) the content of the adopted decision.

Footnote. Article 235 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 236. Additional decision

1. The court issued the decision upon application of the persons participating in the case or under its own initiative, may render an additional decision in the following cases:

1) if no decision was rendered upon any requirement on which the persons, participating in the case presented evidence and gave explanations;

2) if the court, having settled the issue concerning the right, did not specify the size of the adjudged sum, property to be transferred or actions to be performed by the defendant;

3) if the court have not settled the issue concerning the judicial expenses;

4) if the court have not settled the issue on overturning of enforcement of the court’s decision.

2. The issue concerning rendering of the additional decision may be set within the period of the court decision ’s enforcement

The court considers and resolves the issue on rendering of the additional decision within ten business days after the application receipt by the court or from the day of discovery of circumstances specified in part one of this article.

The additional decision shall be issued by the court of first instance after considering the issue at the court session. The persons participating in the case shall be notified of the time and place of the court session, but their non-appearance absence does not preclude consideration of the issue on rendering of an additional decision.

Additional decision may be appealed? A prosecutor’s appeal petition may be brought.

3. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision on refusal to render an additional decision.

Footnote. Article 236 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 237. Explaining the decision

1. In case of the decision ’s ambiguity, the court considered the case, may explain the decision without changing its content upon application of the persons participating in the case, as well as upon petition of enforcement agent. Explanation of the decision shall be allowed if it has not been performed yet and deadline of its forced enforcement is not expired yet.

The court shall consider the application and petition on explaining the decision within ten business days after receipt of the application by the court.

2. An application for clarification of a decision shall be permitted by the judge without holding a court session. The participants of the case shall be notified of the receipt of an application for clarification of the decision and have the right to send a response to the application to the court.

3. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision on explaining the decision.

The ruling of the court on the refusal to explain the decision is not subject to appeal, revision at the request of the prosecutor.

Footnote. Article 237 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017(shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 238. Suspension and deferral of enforcing the decision, change of the way and order of enforcing the decision

1. The court considered the case, upon application of the persons participating in the case, taking into account their financial status or other circumstances, shall have right to suspend or defer the deadline of the enforcing the decision and change the way and order of its enforcement.

The court shall consider and resolve the application, petition on suspension and deferral, or change of the method and procedure of the court decision enforcement within ten business after the date the application receipt by the court

2. Applications specified in the part 1 of this Article shall be considered at the court session. The persons participating in the case shall be notified of the time and place of the court session, but their absence shall not be an obstacle to settle the case.

2. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision on deferral or extension of the deadline of enforcement the decision or changing of the way and order of its enforcement.

4. The rule of the first part of this Article regarding the suspension of the court decision enforcement shall not apply in relation to decision on recovery of a mortgage loan pledge of an individual not related with the entrepreneurial activities.

Footnote. Article 238 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 168-VІ dated 02.07.2018 (shall be enforced upon the expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 239. Indexation of adjudicated sums of money

1. The court, at the request of the claimant, may make an appropriate indexation of the sums of money collected by the court decision based on the base rate of the National Bank of the Republic of Kazakhstan on the day of execution of the court decision.

2. The court shall consider and resolve an application for indexation of the amounts of money awarded within ten working days from the date of receipt of the application by the court.

The participants of the case shall be immediately notified of the receipt of the application and have the right to submit a response to the application to the court.

The court shall have the right, at its discretion, to consider an application for indexation of the awarded sums of money without summoning the participants of the case, or to schedule a court session. The failure to appear of the participants of the case, duly notified of the time and place of the court session, shall not be an obstacle to the consideration of the application.

3. A private complaint may be filed against a court ruling on indexing or refusing to index the awarded sums of money, a petition may be brought by the prosecutor to the court of appeal, the decision of which shall be final.

Footnote. Article 239 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 02.01.2021 No. 399-VI (shall come into effect from 01.01.2021).

Article 240. Entry of court decision into legal force

1. Decision s of the first instance court shall enter into legal force upon expiration of terms for their appeal and protest by the prosecutor, unless they are appealed or protested.

2.Decision s of the court on restructuring of financial institutions or organizations being a part of a banking conglomerate as a parent organization and non-financial institutions, shall enter into legal force from the date of their adoption and shall be subject to immediate enforcement.

3. Decision of the court on deportation of a foreigner or a stateless person from the Republic of Kazakhstan shall enter into legal force with effect from the date of its adoption.

4. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

5. In cases of filing an appeal, bringing an appeal by the prosecutor, the decision, if it is not cancelled and (or) not changed, shall come into effect from the moment the decision is announced by the court of appeal.

6. When the court decision enters into legal force, the parties and other persons participating in the case, as well as their successors, shall not litigate the same claims in the court for the same reasons, as well as challenge the facts and legal relations established by the court in another process.

7. If, after the entry into force of a decision by which the payments are collected from the defendant, the circumstances affecting the determination of the amount of payments or their duration change, each party shall, by filing a new claim, demand a change in the amount and time of the periodic payments.

Footnote. Article 240 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021); dated 20.03.2021 No. 20-VII (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 241. Enforcement of the decision

1. The decision, in the manner prescribed by this Code, shall be enforced after its entry into legal force, except for the cases of immediate enforcement.

2. After the court decision enters into legal force enforcement the enforcement order shall be issued.

In cases of confiscation of property, recovery to the state revenue, as well as recovery of damage caused by a crime, recovery of alimony, compensation for harm caused by injury or other damage to health, loss of a breadwinner, where the state is a party, the court, on its initiative, shall send a writ of execution for implementation to the appropriate body of justice or the regional chamber of private bailiffs by territoriality no later than the next working day from the date of its issuance.

3. Upon the court decision’s subject to immediate enforcement, an enforcement order shall be issued and sent for enforcement not later than on the day following the day of the decision rendering.

4. The (hereinafter referred to as the writ of execution) is issued by the court of the first instance within three business days after the decision entry into legal force or the case return from a superior court. The writ of execution may be issued in the electronic form certified by electronic digital signature of the judge.

The writ of execution shall indicate:

name of the court that rendered the decision;

case number and the date of the decision;

resolutive part of the decision (literally);

date of the decision entry into force;

date of the writ of execution issue;

surname, first name and patronymics (if indicated in the identity document), date of birth of the claimant, the place of residence or location, information about his/her registration at the place of residence and individual identification number or, if the plaintiff is a legal entity, its name, place of actual locations, Bank details and business identification number;

surname, first name and patronymic (if indicated in the identity document), date of birth of the debtor, the place of residence or location, information about his/her registration at the place of residence, information about the place of work and Bank details of the legal entity where the debtor works ( if available in case materials), the Bank details and an individual identification number (if available in case files) or, if the debtor is a legal entity, its name, actual location, the Bank details and business identical number.

The form of the writ of execution is approved by the authorized body of justice to ensure the execution of writ of executions.

5. For each court decision, one writ of execution shall be issued. The writ of execution shall be issued to the claimant or, upon his/her application, shall be sent by the court for implementation to the appropriate body of justice or the regional chamber of private bailiffs by territoriality.

On the basis of the court decision or verdict on collecting monies from joint and several defendants, upon request of the recoverer, several writs of execution shall be issued, the number of which corresponds to the number of joint and several defendants. Each execution sheet shall indicate the total amount of the penalty, all the defendants and their joint and several amenabilities.

If the court has taken measures to secure the claim, the copies of the documents on the measures taken to secure the claim and containing information about the location of the arrested person to secure the claim of property and persons responsible for its preservation shall be attached to the enforcement document. In the case of an extract of the writ of execution in the form of an electronic writ of execution, the documents on the security of a claim shall be attached in the form of electronic documents certified by a digital signature of the judge.

If the execution has to be in different places or if the decision is delivered in favour of several plaintiffs or against several defendants, the court, upon request of the plaintiffs, shall issue several enforcement documents with precise indication of the place of execution or that part of the decision that is subjected to the execution.

The court shall attach a copy of the judicial act or an extract from it to the writ of execution, certified by the seal of the court. In the case of an extract of the writ of execution in the form of an electronic writ of execution, a copy of the judicial act or an extract from it is attached in the form of an electronic document certified by the electronic digital signature of the judge.

6. In the event that the court makes a decision on procedural succession after the court decision is made and the court appeals for execution, an writ of execution shall be issued indicating the new debtor.

7. In the case of execution of the writ of execution, the judicial executor shall be obliged to notify the court that made the decision within ten business days or upon the expiration of the period of execution established by the Law of the Republic of Kazakhstan "On executive proceedings and the status of judicial executors", shall be obliged to provide information on the reasons for non-execution. The debtor who executed the court decision before the presentation of the enforcement document for compulsory execution shall notify the court that made the decision within three business days.

If the court sends a writ of execution to the relevant body of justice or the regional chamber of private enforcement officers by territoriality, or if a writ of execution is issued to the claimant before he/she is notified of the execution of the judgment, the debtor shall notify the claimant.

8. Failure to comply with a court decision that has entered into legal force shall entail amenability provided by the law.

Footnote. Article 241 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated June 26, 2020, No. 349-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 242.The issuance of the enforcement order or a court order copies by the court

1. In case of loss of the original of the enforcement order or a court order (hereinafter referred to as writ of executions), the court that passed the decision or court order shall issue duplicates of the writ of executions upon the application of the recoverer or the representation of the judicial executor, in accordance with the procedural request of the justice authority.

2. The application for issuance of a duplicate of the writ of execution shall be filed with the court before the expiration of the time limit set for the presentation of the writ of execution for execution.

If the writ of execution was lost during the execution and the plaintiff became aware of this after the expiration of the deadline for submitting it for execution, the application for issuing a duplicate of the writ of execution shall be filed with the court within a month from the day when the plaintiff became aware of the loss of the writ of execution.

3. The court shall consider and determine the application for issuance of a duplicate of the writ of execution within ten business days after of its receipt in court.

The application for issuance of a duplicate of the writ of execution shall be considered at the court session with notification of the persons participating in the case about the time and place of the session, but their non-appearance is not an obstacle to resolving the issue of issuing a duplicate.

4. The court shall check and search the evidence of the loss of the enforcement document when considering the application for issuing a duplicate of the enforcement document.

5. The private petition shall be filed with the court; the procedural request shall be brought by the prosecutor to the court of appeal, the decision of which is final.

Footnote. Article 242 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 243. Decisions subject to immediate enforcement

The following decision s shall be subject to immediate enforcement:

1) on adjudication of alimony;

2) on adjudication of salary to employee, but not more than for three months;

3) on reinstatement;

4) compensation of damage caused by injury or other harm to health, as well as loss of a breadwinner, but not more than for three months;

5) on recognition of a strike to be illegal;

6) on restructuring financial institutions and organizations within a bank conglomerate as a parent organization and non-financial institutions;

7) on recognition of an organization extremist or terrorist carrying out extremist or terrorist activities on the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) of another state, including the establishment of a change in its name by it;

8) on recognition of extremist or terrorist information materials imported, published, manufactured and (or) distributed on the territory of the Republic of Kazakhstan;

9) on the introduction, early completion and extension of the temporary management of the grain-receiving enterprise;

9-1) on restoration of solvency of citizens of the Republic of Kazakhstan;

10) on debt restructuring;

11) on declaring the debtor bankrupt.

Footnote. Article 243 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 290-VІ dated December 27, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.01.2021 No. 409-VI (shall come into effect from 01.01.2022); dated 30.12.2022 No. 179-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 244. Court’s right to bring the decision to immediate enforcement

1. The court, at the request of the plaintiff, may bring the decision to immediate enforcement, if, due to special circumstances, delay of the enforcement may cause significant damage to the claimant or enforcement of the decision may become impossible.

2. When allowing the immediate enforcement of the decision, the court may require from the plaintiff to ensure restitution of the decision ’s enforcement in case if the court decision is cancelled.

3. The issue concerning admitting of immediate enforcement of the decision, if it was not allowed when rendering the decision, shall be considered at the court session. The persons participating in the case shall be notified of the time and place of court sessions, but their absence shall not be an obstacle to settle the issue on immediate enforcement of the decision.

4. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision on immediate enforcement of the decision. Submission of a private petition or protest against the decision on immediate enforcement of the decision suspends enforcement of the decision.

Footnote. Article 244 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the its first official publication).

Article 245. Ensuring the decision enforcement

The court may ensure the enforcement of the decision that is not brought to immediate enforcement in accordance with the chapter 15 of this Code.

These actions shall be carried out by the court before sending the writ of execution for implementation to the appropriate body of justice or the regional chamber of private bailiffs by territoriality.

Footnote. Article 245 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated June 26, 2020, No. 349-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 246. Suspension and deferral of the court decision enforcement, changes in method and order of its enforcement, approval of settlement agreement or agreement on the dispute (conflict) settlement by mediation procedure

1. The court rendered a decision or issued an order upon the case, as well as the court at the location of enforcing the decision, upon the petition of the enforcement agent and (or) upon application of the parties, if there are circumstances, making the enforcement difficult or impossible, may, in the enforcement proceedings, defer or suspend terms of the enforcement of the court decision, change method or procedure of its enforcement and approve a settlement agreement upon application of the parties.

2. Upon the application of the parties to enforcement proceedings the court may approve conclusion of the settlement agreement or agreement on dispute (conflict) in mediation procedure.

3. The petition of the bailiff or the application of the parties in the enforcement proceedings, as well as the settlement agreement concluded between them or the agreement on the settlement of the dispute (conflict) in the procedure of mediation shall be considered in the court session. The participants of the case shall be notified of the time and place of the session, but their failure to appear shall not be an obstacle to resolving the petition or application.

The court shall consider the application, the procedural request for postponement and installment plan execution of the court decision, changing the method and procedure for its execution, approval of the civil agreement or agreement on the settlement of the dispute (conflict) in the procedure of mediation within ten business days after the date of receipt of the application to the court.

4. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision specified in part three of this article related to:

Suspension, deferral of the court decision, change of the method and procedure of its enforcement established by part three of article 238 of this Code;

Approval of settlement agreement, agreement on settlement of a dispute (conflict) in mediation procedure according to part seven of Article 177 of this Code.

Footnote. Article 246 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated July 11 2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 156-VI dated 24.05.2018 (shall be enforced upon the expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication);

Article 247. Restitution of enforcement of the court decision

1. In case of cancellation of the decision of the first instance court the decision s of the courts of appeal and cassation instance which are enforced fully or partially, and the court's new decision on dismissal of the claim fully or partially, the plaintiff shall reimburse everything received by him/her upon the cancelled decision (restitution of the decision ’s enforcement).

2. Restitution of the court decision enforcement is also effective in the case of cancellation of the fully or partially enforced decision of the court and rendering of new ruling on termination of proceedings on case or ruling on the claim dismissal without prejudice.

Article 248. Consideration of the issue concerning restitution of enforcement of the court decision

1. The court issued a new decision upon the case, where the cancelled decision was enforced in full or partially, considers the defendants claim on restitution of enforcement in new decision upon submission of new evidences on the decision enforcement.

2. If the court while re-considering the case did not manage to settle the issue on restitution of enforcement on the canceled court decision, the defendant has a right to appeal to a court of first instance with the claim on restitution of the decision enforcement.

3. The court considers the claim on restitution of enforcement of the court decision within ten business days after its receipt in the court. The claim shall be considered at a separate court session with notification of the persons participating in the case and, if necessary, the justice body obliged to submit to the court the actual data on enforcement of the cancelled decision of the court.

Failure of the said persons to appear in the court shall not be an obstacle to settle the case on restitution of enforcement of the court decision. If the court decision is under enforcement the enforcement agent under execution of whom the relevant case is obliged to appear at the court to present it before the court

4. A private petition or a prosecutor’s petition against the court’s decision on restitution of enforcement of the court decision may be filed to the court of appeal the decision of which is final.

Footnote. Article 248 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 249. Consideration of petitions of enforcement agent

1. Report of an enforcement agent shall contain the requisites and place of location of the parties to enforcement proceedings, date of its initiation, data on the course of the writ of execution enforcement and grounds for appeal.

In case of the report non-conformity with the said requirements, as well as the application on withdrawal of report filing by the enforcement agent the court returns the report with the attached documents.

2. Report of an enforcement agent shall be allowed by the court at the place of residence (location) of the debtor within ten working days after its receipt in the court. The court shall notify the debtor and the recoverer of the received report of the enforcement agent, the time and place of the judicial session. Absence of the debtor or the recoverer duly notified of the time and place of the court session shall not be an obstacle to consider the case. Upon consideration of the enforcement agent report, the judge renders a ruling against which the private petition may be filed, and prosecutor’s protest may be brought.

A copy of the court ruling shall be sent to the debtor and the claimant within three working days.

Footnote. Article 249 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication);

Article 250. Appeal against actions (inaction) of an enforcement agent

Footnote. Article 250 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 250-1. Foreclosure on the debtor's immovable property in enforcement proceedings

1. In the course of enforcement of a court decision, if it is impossible to repay the debt at the expense of other property or if the property is insufficient, the claimant or bailiff shall have the right to apply to the court with an application for foreclosure on the debtor's immovable property.

The court shall consider an application for foreclosure on the debtor's immovable property within ten working days from the date of receipt of the application by the court at the location of this property. The claimant, the debtor and the bailiff shall be notified by the court of the time and place of the court session, but their failure to appear shall not be an obstacle to the resolution of the application. The court shall issue a ruling on the results of consideration of the application.

2. The content of the claimant's or bailiff's application shall comply with the requirements of subparagraphs 1), 2), 3), 5), 7) and 8) of the second part of Article 148 of this Code.

In the event of non-compliance of the claim filed with the court by the claimant or bailiff with the requirements of this Article, it shall be subject to return without consideration in the manner prescribed by the second part of Article 152 of this Code.

3. According to the rules of this Article, the claimant's application for foreclosure on the immovable property of the pledger who is not a debtor, or if the immovable property was acquired by the debtor under a mortgage housing loan, is not subject to consideration.

4. A private complaint may be filed against a court ruling on foreclosure or refusal to foreclose on the debtor's immovable property, or a petition may be filed by the prosecutor.

Footnote. Chapter 19 is supplemented by Article 250-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 251. Protecting rights of other persons when enforcing the decision

1. If a bailiff violates the law during the seizure of property, which shall be the grounds for the cancellation of the seizure, regardless of whether the property belongs to the debtor or other citizens, the applications of other citizens to cancel the seizure of property shall be considered by the court in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative proceedings. Such applications may be submitted before the sale of seized property.

A dispute about the right related to the ownership of the property subject to foreclosure may be filed by other citizens within ten working days from the day the action was taken (refusal to take the action) or from the day the citizen became aware of it. Such claims shall be considered by the court according to the rules of action proceedings.

2. The suits to release impounded property (exclusion from the inventory) shall be filed by the owners or persons owning the property under the right of economic management, operational management, lease, permanent land use or on other grounds provided by the law or contract.

3. The suits to release impounded property from arrest shall be presented to the debtor and the recoverer.

4. If the impound of the property was made by the judicial custodian in the framework of the execution of the sentence, the order to confiscate the property, that does not indicate the items to be confiscated, the defendant and the relevant body authorized to organize the work of recording, storing, evaluating and further using the property are involved as defendants, shall be converted (received) in the state ownership.

In the event the claims recognized as valid, if the property to be confiscated is located at the authority authorized to organize work on accounting, storage, evaluation and further use of the property turned into state property and transferred to them by trade, other organizations for sale, processing or gratuitously, this property shall be subjected to return specifically. In this case, in addition to the body authorized to organize the work of accounting, storing, evaluating and further using the property turned into government property, the mentioned trading and other organizations shall be involved in the case. If the property that is to be excluded from the inventory is not sold by these organizations, then they shall be obliged to return the property specifically.

5. The judge, having established, regardless of the application of interested citizens, the circumstances specified in part one of this Article, is obliged to release the property from arrest (exclude from the inventory) when considering the application in the manner established by this Article and the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative proceedings.

6. If the property, the arrest of which was made in connection with the confiscation of property, has already been sold or converted into processing, the plaintiff shall be reimbursed the amount received from the sale of property when considering the application in the manner established by this Article and the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative proceedings.

Footnote. Article 251 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 252. Sanctioning the enforcement agent’s decree

1. In cases established by the law, the enforcement agent shall make a resolution on proceeding of enforcement processes subjected to authorization by the court or prosecutor. The decision shall set out the motives and grounds when it became necessary to take authorized actions.

2. The resolution subject to sanction by the court or the prosecutor shall be submitted by the bailiff to the court or the prosecutor at the place where the enforcement actions were performed. Enforcement proceedings shall be attached to the resolution, confirming the validity of the sanctioned actions.

3. The resolution of the enforcement agent shall be considered by the court or prosecutor within three working days of receipt of materials for authorization.

4. Having considered the resolution of the enforcement agent and the materials of the enforcement proceedings enclosed thereto, the court or prosecutor issues an authorization to carry out enforcement process or refuses to give an authorization.

Giving authorizations shall be carried out by affixing on the resolution of the enforcement agent with a stamp of the court or prosecutor "Authorizing", certified by the signature of the judge or prosecutor. In the event of a refusal to give an authorization, the judge shall issue a ruling, and prosecutor - resolution on refusal to give an authorization to conduct enforcement processes.

Giving authorization to the resolution of the enforcement agent, presented in the form of an electronic document, shall be carried out by the court or prosecutor by certifying the electronic digital signature of the judge or prosecutor. In case of refusal to give an authorization, the judge shall issue a reasoned ruling on refusal to give an authorization and prosecutor - a resolution in the form of an electronic document.

5. A decision of a bailiff to carry out enforcement actions, sanctioned by a court or a prosecutor, may be appealed in accordance with the rules provided for in Article 250 of this Code.

The private petition shall be submitted to the court’s decision to refuse to issue a sanction to the decision to conduct executive actions, the procedural request by the prosecutor to the court of appeal, whose decision is final.

The resolution of the prosecutor shall be appealed to the higher prosecutor or to the court in the manner established by the Law.

Footnote. Article 252 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 217-VI dated 21.01.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Chapter 20. ENFORCEMENT OF ARBITRAL COURT’S DECISION S

Article 253. Compulsory enforcement of arbitral court decision s

1. In the event that the arbitral award is not executed voluntarily within the time limit established therein, the party of the arbitration proceedings, in whose favor the arbitral award was made (recoverer), shall have the right to apply to the court for enforcement of the arbitration decision according the residence of the debtor or at the location of the body of the legal entity, if the place of residence or location is unknown, then at the location of the property of the debtor.

2. An application for issuing a writ of execution shall comply with the requirements of subparagraphs 1), 2), 3), 5), 7) and 8) of part two and part four of Article 148 of this Code.

The application for the issuance of a writ of execution shall be accompanied by:

1) the original or a copy of the arbitral decision. A copy of the decision of a permanent arbitration shall be certified by the head of this arbitration, a copy of the arbitration decision for resolving a specific dispute shall be notarized;

2) the original or a notarized copy of the arbitration agreement concluded in accordance with the procedure established by law.

If the application filed with the court does not comply with the requirements of this Article, it shall be returned without consideration in the manner prescribed by part two of Article 152 of this Code.

3. The application for issuing an enforcement order shall be filed no later than three years from the date when the term for the voluntary execution of the arbitration award expires.

4. The application for issuance of a writ of execution, filed with the omission of the established period when the application for the restoration of the term and supporting documents were not attached, is returned by the court without consideration, which is determined. The private petition shall be submitted to the determination and the procedural request by the prosecutor shall be brought to the court of appeal, the decision of which is final.

5. The court shall have the right to restore the time limit for filing the application for issuance of a writ of execution, if it recognizes the reasons for missing the specified term as valid.

5-1. The court shall return to the claimant the application for the issuance of a writ of execution, if the period for its appeal, established by the first part of Article 464 of this Code, has not expired.

6. The application for issuance of the enforcement order shall be considered by the judge individually within fifteen business days from the date of receipt of the application to the court.

7. The court shall notify the debtor on the incoming application of the plaintiff about the enforcement of the arbitral award, as well as the place and time of its consideration at the court session. The recoverer is also notified about the place and time of consideration of his application. The non-appearance of the debtor or recoverer at the court session shall not be an obstacle to the consideration of the application, if the debtor has not received the procedural request to postpone the consideration of the application indicating the reasonable excuse for not being able to appear at the court session.

8. The court shall not entitle to revise the arbitral award on the merits when considering an application for issuing an enforcement order to enforce an arbitral award.

9. The court shall determine whether to issue an enforcement order or to refuse to issue it in accordance with the results of the consideration of the application.

The court ruling on the issuance of an enforcement order shall be subjected to immediate execution.

Footnote. Article 253 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication);

Article 254. Issuance of an enforcement order

1. When a court makes a decision on the issuance of an enforcement order for the enforcement of an arbitral award, the enforcement order shall be issued in accordance with the rules of the Article 241 of this Code.

2. The private petition shall be filed against the court's decision on the application for the issuance of an enforcement order for the enforcement of the arbitral award and the procedural request shall be filed by the prosecutor.

Footnote. Article 254 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 255. Refusal to issue an enforcement order

1. The court shall make a decision on denial of the enforcement order to enforce an arbitration award if:

1) the party against which the arbitral award was made shall submit to the court evidence that:

the arbitration agreement shall be void according to the Laws of the state to which the parties have subordinated it and in the absence of such indication - according to the Law of the country where the decision was rendered;

the arbitration award shall be rendered on a dispute that shall not be stipulated by the arbitration agreement or not subjected to its conditions or contains resolutions on matters beyond the scope of the arbitration agreement as well as due to jurisdiction of dispute to arbitration;

one of the parties was recognized by the court as incapable or partially capable to the arbitration agreement;

the party against whom the decision was made was not duly notified on the appointment of the arbitrator or of the arbitral proceedings or for other reasons that were deemed respectful by the court and shall not present its explanations to the arbitration;

there is a legal force entered into in a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds a court decision or arbitration award or a court or arbitral decision to discontinue the proceedings on the case in connection with the plaintiff’s refusal of the claim;

the composition of the arbitration or the arbitration procedure of the proceedings did not comply with the agreement of the parties or, in the absence thereof, did not comply with the Laws of the country where the arbitration proceedings were held;

the decision has not yet become obligatory for the parties or was canceled or its execution was suspended by the court of the country in accordance with the Law of which it was rendered;

2) the court shall establish that the enforcement of this award is contrary to the public policy of the Republic of Kazakhstan or that the dispute where the award is made shall not be subjected to arbitration in accordance with the law.

2. If the arbitral award on matters covered by the arbitration agreement shall be separated from decision s on matters that are not covered by such an agreement, the issuance of an enforcement order to enforce that part of the arbitral award that is covered by the arbitration agreement shall not be denied.

3. The court shall make a decision on the issue of enforcement of an arbitration decision, where the private petition shall be filed; the procedural request shall be filed by the prosecutor in accordance with this Code.

Footnote. Article 255 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 217-VI dated 21.01.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 21. PROCEEDINGS IN ABSENTIA AND DECISION IN ABSENTIA

Footnote. Chapter 21 is excluded by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 21-1. Simplified (written) proceedings

Footnote. The law as supplemented by Chapter 21-1 under Law No. 84-VII of 20.12.2021 (shall come into effect ten calendar days after its first official publication).

Article 267-1. Order of simplified (written) proceedings

1. Cases in the simplified (written) procedure shall be heard by a court under the rules of chapter 14 of this Code with the particulars set forth in this chapter.

2. Cases in the order of simplified (written) proceedings shall be heard by the judge within one month from the date of acceptance of the lawsuit. The term of consideration of the case in simplified (written) proceedings shall not be extended.

3. The court shall proceed to hearing the case under the rules of lawsuit proceedings, as indicated in the ruling on the preparation of the case for trial, if:

1) a party has filed a motion to that effect;

2) the third party's motion to intervene in the case is granted;

3) counterclaim is accepted;

4) the rights and legitimate interests of other persons may be violated by the judicial act adopted in this case;

5) it is necessary to conduct an inspection and examination of the evidence at its location, to appoint an expert examination or to hear testimony;

6) it is necessary to find out additional circumstances or investigate additional evidence.

4. The ruling on the procedure for preparing a case for trial shall specify the actions to be performed by the persons involved in the case, and the deadlines for performing these actions. The case shall be heard within the period prescribed by this Code for cases of the relevant category. The period for consideration of the case shall be calculated from the date of acceptance of the lawsuit.

5. Should several claims be asserted simultaneously, one or more of those not falling under the list specified in Article 267-2 of this Code, and the court does not separate these claims into separate proceedings, they shall be heard in the order prescribed by Chapter 14 of this Code.

Article 267-2. Cases heard in simplified (written) proceedings

1. In the order of simplified (written) proceedings, the following cases shall be heard:

1) on lawsuits for the recovery of money, if the value of the lawsuit does not exceed two thousand monthly calculation indices for legal entities, for individual entrepreneurs and citizens - one thousand monthly calculation indices;

2) irrespective of the lawsuit price for lawsuits based on the documents submitted by the plaintiff establishing the defendant's monetary obligations and (or) the documents confirming the debt under the contract.

2. In the order of simplified (written) proceedings upon the petition of the parties or on the initiative of the court other cases of action proceedings may be heard, if there are no circumstances specified in sub-paragraphs 1), 2), 3) and 4) of paragraph three of Article 267-1 of this Code.

3. Cases concerning disputes affecting the rights of children, excluding disputes concerning the recovery of alimony, shall not be subject to summary (written) proceedings.

4. When claims listed in part one hereof are brought without any indication that they shall be heard in simplified (written) proceedings, they shall be heard under the rules of this chapter.

Article 267-3. Specifics of hearing cases by way of simplified (written) proceedings

1. A lawsuit must comply in form and content with the requirements of Articles 148 and 149 of this Code.

2. The court shall notify the parties of the case in simplified (written) proceedings no later than the next business day from the date of its adoption by e-mail address or cellular subscriber number, as well as by other means of communication that provide a record of notification.

In the notification, the court shall specify the right of the parties to resolve the dispute through conciliation procedures, as well as the right to mutually disclose and present evidence in accordance with paragraphs one and two of Article 73 of this Code.

3. Within fifteen business days from the date of receipt of notification, parties that do not agree with hearing the case in simplified (written) proceedings may submit to the court a petition to hear the dispute according to the rules of action proceedings in the general order, and the defendant - a response (objection) to the lawsuit accompanied by documents and evidence.

4. A petition to hear a dispute by general procedure, received by the court after a judgment has been rendered, shall be accepted and treated as an application to set aside that judgment.

5. The court shall hear the case in simplified (written) proceedings in electronic format without summoning the parties after the deadline set by the court for the submission of a response, evidence and other documents has expired.

6. The court may perform certain procedural actions envisaged by sub-paragraphs 5) and 6) of paragraph three of Article 267-1 of this Code, within the time limits established by paragraph two of Article 267-1 of this Code.

Following certain procedural actions, further implementation of simplified (written) proceedings shall continue without making any additional rulings.

7. The court shall review the explanations, objections and/or arguments set forth in the documents filed by the parties and shall pronounce a judgment.

8. The rules stipulated by Chapter 26 and Article 198 of this Code shall not apply when hearing a case in a simplified (written) procedure.

Article 267-4. Judgment in a case heard by way of simplified (written) proceedings

1. For a case heard by way of simplified (written) proceedings, the court shall deliver a judgment consisting of an introductory and operative parts. A copy of the court's judgment shall be forwarded to the parties using communication means ensuring a record of its receipt, or shall be issued within three business days from the date the judgment is rendered.

Upon a party's written request before the judgment enters into legal force, or on its own initiative, the court shall render a judgment consisting of an introductory, reasoning, and operative parts.

2. The defendant may file an application to the court that delivered the decision in summary (written) proceedings to set aside that decision within five working days of receiving a copy of the court's judgment. The application shall be filed if the defendant has not been duly notified of the receipt of the lawsuit and its hearing in simplified (written) proceedings and has been unable to provide a response, as well as evidence that may affect the content of the judgment.

3. An application to set aside a judgment shall be heard by the court within ten business days of its receipt by the court.

If there are all the grounds specified in part two of this article, the court shall pronounce a ruling to revoke the judgment with a resumption of proceedings on the merits, and it shall not be subject to appeal.

If the court refuses to revoke the judgment, it shall issue a ruling denying the application.

The judge, along with a refusal to set aside the judgment, must issue to the parties a judgment consisting of an introductory, reasoning, and operative parts, if no such judgment has been issued earlier.

4. An appeal may be filed against the judgment, an appeal petition may be brought by the prosecutor upon expiration of the time limit for filing an application to set aside the judgment, or, if an application has been filed, within one month after the court has issued its ruling denying the application.

5. In the simplified (written) procedure, proceedings may be terminated, or an application may be abandoned on the grounds set forth in Articles 277 and 279 of this Code, according to the documents filed by the parties without summoning the parties.

Chapter 22. COURT RULING

Article 268.The court ruling and the procedure for its delivery

1. The act of the court, which does not determine the case on the merits, shall be delivered in the form of a determination.

2. The determination shall be delivered by the court in the form of an independent procedural document in the procedure prescribed by the Article 223 of this Code.

3. When determining simple issues, the court shall make a determination without leaving the courtroom. The content of the definition shall be specified in the record of the court session.

4. The definition or its disposal part shall be announced immediately after the issuance. The determination in the final form shall be made no later than in five business days after the announcement of its disposal part.

Article 269. Content of the ruling

1. The ruling shall contain:

1) date and place of determination delivery;

2) name of the court that issued the ruling, the names and initials of the judge and the secretary of the court session;

3) persons participating in the case, the subject of the dispute or the claim;

4) issue on which the determination is delivered;

5) rationale for the court's findings and the reference to the laws by which the court was guided;

6) procedural decision of the court;

7) procedure and term of appeal of the determination if it is subjected to the appeal.

2. The determination delivered by the court in the courtroom shall contain the information listed in the subparagraphs 4), 5) and 6) of the first part of this Article.

Footnote. Article 269 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 270. Separate rulings of the court

1. In identifying cases of violation of the law, the court shall have the right to deliver and send a special ruling, and if violations are committed by the state bodies, officials and civil servants, the court shall deliver and send the special ruling to the relevant organizations, officials or other persons performing managerial functions, who are obliged to report on the measures taken by them within a month.

2. Failure to report on the measures taken shall entail administrative liability of persons to whom the special ruling is addressed for contempt of the court in accordance with the requirements of the Articles 119 and 120 of this Code. The imposition of an administrative penalty does not relieve the persons concerned of the obligation to report on the measures taken by the special ruling of the court.

3. If during the consideration of the case the court shall find in the actions of the party, other participants in the process, an official or other person the signs of a criminal offense, the court shall inform the prosecutor.

4. The private petition shall be filed against the special ruling by the persons whose interests it concern, in the procedure provided by the part four of the Article 429 of this Code and the procedural request brought by the prosecutor.

Footnote. Article 270 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 271.Sending the copies of the court ruling to the persons participating in the case

Copies of the court ruling on suspension or termination of proceedings on the case or on leaving the application without consideration shall be sent to the parties and other participants of the case who did not appear at the court session any later than three working days from the date of issuance of the final ruling using means of communication that provide fixation of its receipt.

Footnote. Article 271 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 23. SUSPENSION OF CASE PROCEEDINGS

Article 272. Obligation of the court to suspend the proceedings

1. The court shall be obliged to suspend in the following cases:

1) the death of a citizen or reorganization, liquidation of a legal entity, if the disputed legal relationship permits succession;

2) the recognition of a citizen as incapable in accordance with the procedure established by the law;

3) the defendant’s presence in the part of the Armed Forces participating in the hostilities, other troops and military formations of the Republic of Kazakhstan or the request of the plaintiff in the part of the Armed Forces participating in the fighting, other troops and military formations of the Republic of Kazakhstan;

4) the impossibility of considering this case until the resolution of another case being considered in civil, criminal, administrative proceedings, as well as in proceedings on cases of administrative offences;

5) if he considers that the law or other regulatory legal act to be applied in this case infringes the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution, and will appeal to the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan with a recommendation on recognition of this act unconstitutional, as well as if it becomes known that the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan at the initiative of another court the constitutionality of the regulatory legal act to be applied in this case is being checked;

6) the request to the court of a foreign state to provide legal assistance;

7) the parties sign a mediation agreement with the mediator. The parties shall inform the court by the joint written notice when extending the period of mediation;

8) receipts in a case involving a dispute about a child, a copy of a court ruling on acceptance of proceedings filed on the basis of an international agreement ratified by the Republic of Kazakhstan, an application on the return of a child illegally transferred to the Republic of Kazakhstan or retained in the Republic of Kazakhstan access rights if the child has not reached the age when the specified international treaty, ratified by the Republic of Kazakhstan, is not applicable to this child.

Footnote. Article 272 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021); dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 273. Right of the court to suspend proceedings

The court may, upon request of the persons participating in the case, or on its own initiative, suspend proceedings in the cases of:

1) of the party’s being in the military service on conscription in the armed services, other troops and military formations of the Republic of Kazakhstan or attraction of it for performance of other state duty;

1-1) force majeure temporarily preventing further proceedings in the case.

Acts of force majeure temporarily preventing further proceedings in a case shall be understood to mean the proclamation of a state of emergency, the threat or occurrence of an emergency of a natural or man-made nature;

2) finding the party on a business trip exceeding the term of consideration of the case, except for cases of participation in the case of representatives of legal entities;

3) finding the parties in a medical institution for inpatient treatment with the exception of cases of participation in the case of representatives of a legal entity;

4) requests to the court to provide legal assistance in the case under consideration;

5) the purpose of inspection by the body performing functions on guardianship or guardianship, living conditions of adoptive parents in cases of adoption;

6) the appointment of the expertise by the court;

7) conducting the mediation in court or conducting a participative procedure;

8) the search of the defendant and (or) the child in the cases provided in the Article 133 of this Code.

Footnote. Article 273 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be entered into force ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 274. Terms of suspension of proceedings

Proceedings shall suspend:

1) in the cases provided in the subparagraphs 1) and 2) of the Article 272 of this Code, until the successor of the dismissed person is determined or the guardian is appointed as the incompetent person;

1-1) in the event specified in the first paragraph of sub-paragraph 1-1) of Article 273 of this Code - until the end of the force majeure;

2) in the cases provided by the subparagraph 3) of the Article 272 and the subparagraphs 1), 2), 3), 5), 6) and 8) of the Article 273 of this Code, until the termination of the party’s suspend in the armed service of the Republic of Kazakhstan, until the end of the state responsibility of the party, before returning from a business trip, discharge from a medical institution or termination of the disease, before the expert’s opinion is presented to the court or the body responsible for guardianship and custody is found, until the defendant is sought;

3) in the cases provided by the subparagraph 4) of the Article 272 of this Code, before the entry into force of a decision, sentence or court order;

4) in the cases provided for by subparagraph 5) of Article 272 of this Code – before the entry into force of the decision of the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan;

5) in the cases provided by the subparagraph 6) of the Article 272 and the subparagraph 4) of the Article 273 of this Code, until the court shall fulfill the order for rendering legal assistance;

6) in the cases provided by the subparagraph 7) of the Article 272 and the subparagraph 7) of the Article 273 of this Code, until the termination of the mediation and participative procedure;

7) before the entry into force of a court decision on the case of returning a child illegally transferred to the Republic of Kazakhstan or held in the Republic of Kazakhstan or on the exercise of rights of access for a child on the basis of an international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan or a decision to terminate the proceedings on this case or a decision on the court leaving the application specified in the subparagraph 8) of the Article 272 of this Code, without consideration.

Footnote. Article 274 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall come into effect ten calendar days after the date of its first official publication); dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 275.The appeal, bringing the procedural request by the prosecutor to the court to suspend the proceedings

The private appeal shall be filed against the court's decision to suspend the proceedings in the cases provided by this Code and the procedural request shall be brought by the prosecutor to the court of appeal, the decision of which is final.

Footnote. Article 275 with the edition of the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 276. Resumption of proceedings

The proceedings shall be resumed after the elimination of the circumstances that caused its suspension, upon the request of the persons participating in the case or on the initiative of the court. The court shall notify the persons participating in the case according to the general rules of civil procedure when resuming proceedings.

The grounds for the resumption of proceedings on the case shall be announced by the presiding judge and shall be reflected in the protocol of the court session.

Footnote. Article 276 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 24. TERMINATION OF CASE PROCEEDINGS

Article 277. Grounds for termination of proceedings

The court shall terminate the proceedings if:

1) the case is not subjected to review in civil proceedings;

2) there is entered into legal force, delivered in a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds a court decision or a court decision to discontinue the proceedings in connection with the plaintiff’s refusal of the claim or approval of the civil agreement of the parties, agreement of the parties on the settlement of a dispute (conflict) in the procedure of mediation, an agreement on the settlement of a dispute in the procedure of the participative procedure;

3) there is an arbitral award adopted in a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds;

4) the court accepted the plaintiff’s refusal of the claim;

5) the parties entered into the civil agreement and it was approved by the court;

6) the parties entered into an agreement on the settlement of a dispute (conflict) in the procedure of mediation, an agreement on the settlement of a dispute in the procedure of the participative procedure and they were approved by the court;

7) after the death of a citizen who is one of the parties to the case, the disputed legal relationship does not allow succession;

8) the organization acting as a party in the case has been liquidated with the termination of its activities and the absence of successors;

9) it is established that a foreign state has an immunity from suit.

Article 278. Procedure and consequences of termination of the proceedings

1. The proceedings shall be terminated by the court ruling.

2. In the event of termination of the proceedings, a secondary appeal to the court in a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds shall not be allowed.

3. The court in the definition indicates the return of the state duty terminating the proceedings on the grounds provided in the subparagraphs 1), 2), 3), 5) and 6) of the Article 277 of this Code, in accordance with the requirements of the Article 107 of this Code.

The court, terminating the proceedings, shall cancel the measures taken to secure the injunctive relief.

4. The private petition shall be filed against the court's decision to terminate the proceedings in the case, and the procedural request shall be brought by the prosecutor in the cases and in the procedure provided by this Code.

Footnote. Article 278 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 25. CONSIDERATION OF PETITION TO BE DECLINED

Article 279.The basis for consideration of petition to be declined

The court shall consider the petition to be declined if:

1) the plaintiff has not complied with the procedure for the pre-trial settlement of the dispute established by the law for this category of cases or stipulated by the contract and the possibility of applying this procedure has not been lost;

2) the petition is filed by an incompetent person;

3) the statement of claim shall be signed or filed by a citizen who does not have the authority to sign or present it if the plaintiff did not support the stated demand;

4) there is a previously initiated case on a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds in the proceedings of this or another court or arbitration;

5) between the parties, in accordance with the law, an agreement has been concluded on the transfer of this dispute to arbitration or the court of the Astana International Financial Center, unless otherwise provided by law;

6) the plaintiff, who did not ask for the proceedings in his absence, did not appear in the court on the secondary summon;

7) the person in whose interests the case was initiated did not support the stated requirement;

8) the plaintiff submitted an application for the return of the claim;

9) the application in cases of restoration of rights missing financial credit instruments and order securities submitted before the expiration of a three-month period from the date of publication;

10) the application for recognition of the right of communal ownership of an immovable thing submitted earlier than the time established by the law or in violation of the procedures for fixing immovable property as provided by the law as ownerless;

11) the state duty has not been paid in accordance with the procedure established by the part three of the Article 105 and the part two of the Article 106 of this Code;

12) information is not provided on the publication in the mass media on cases of special proceedings provided for by Chapter 34 of this Code;

13) the existence of a dispute on the law subordinated to the court subjected to consideration in the litigation, has been established when considering a case in a special proceeding.

Footnote. Article 279 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 280.The procedure and consequences of consideration of petition to be declined

1. The proceedings in cases of abandonment of the petition without consideration ends with the ruling of the court. In this ruling the court shall be obliged to specify how to eliminate listed in the subparagraphs 1), 2), 3), 9) and 10) the Articles 279 of this Code circumstances preventing consideration of the case. In the ruling the court specifies about the return of the state duty and about cancellation of taken measures for providing the claim considering the petition to be declined on the bases provided by the subparagraphs 1), 2) and 5) of the Article 279 of this Code.

2. The court’s decision to leave the petition without consideration shall be submitted to the private petition; the procedural request shall be brought by the prosecutor to the court of appeal, whose decision is final.

3. After the elimination of the circumstances which served as the basis for consideration the application to be declined, the interested person shall have the right to appeal again to the court with the petition in the general order.

The copy of the ruling shall be sent or handed over to the plaintiff together with the materials attached to the petition.

Footnote. Article 280 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 26. MINUTES

Article 281. Obligation to keep a minute

1. On each court session of the court of the first instance, as well as on each procedural action performed outside the session, except for the cases provided for by this Code, a protocol shall be drawn up in writing or a short protocol shall be drawn up when audio or video recording of the court session is made.

If all the participants of the case fail to appear at the court session, or if the court session is held without examining new evidence, the question of keeping the protocol of the court session shall be resolved by the judge.

2. When preparing a case for trial in a court of the first instance, a protocol shall be kept at the request of a party or the initiative of the court, except for cases when a decision on the merits of the dispute is made at this stage.

3. The record keeping at the court of appeal is not necessary, except for cases when the case is considered by the court of appeal according to the rules of the court of the first instance, as well as in the case of research of new evidence according to the rules provided by the second part of the Article 413 and the part four of the Article 420 of this Code.

4. In the court of cassation instance the record shall not be kept.

Footnote. Article 281 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 282. Content of a minute

1. The record of the court session or a separate procedural act committed outside the session shall reflect all the essential circumstances of the proceedings of the case or the commission of a separate procedural act.

2. The record shall indicate:

1) the year, month, day and place of the court session;

2) the time of the beginning and end of the court session;

3) the name of the court considering the case, the names and initials of the judge, the court secretary;

4) the name of the case;

5) the information on the use of transcription by the court and an indication of the reasons for the impossibility of conducting an audio or video recording of the process;

5-1) information on the use of videoconferencing systems and (or) other technical means, as well as on filming and photography;

6) the information on the attendance of persons participating in the case in the case, representatives, witnesses, experts, specialists, interpreter;

7) the information on clarification to the persons participating in the case in the case, the representatives, as well as the interpreter, experts and specialists on their procedural rights and obligations;

8) the orders of the chairperson and the ruling delivered in the courtroom;

9) the applications, procedural requests and explanations of the persons participating in the case and their representatives;

10) the oral testimony of witnesses, explanations of experts and specialists;

11) the information about the announcement and the results of the search of the evidence and documents, listening to the audio recordings and watching videos, film materials;

12) the information on the opinion of state bodies and local self-government bodies participating in the case on the basis of the Article 56 of this Code;

13) the content of the questions and answers that took place in the courtroom;

13-1) information on the break in the court session and the date of the new court session if the case is adjourned;

14) the content of the oral arguments and replies;

15) the brief conclusion of the prosecutor who participated in the case on the basis of the Article 54 of this Code;

16) information on the announcement of the decision and clarification of the legal grounds and consequences of its adoption, on the deadline for its preparation in the final form, clarification of the procedure and deadline for appealing;

17) information on explaining to the participants of the case their rights to familiarize themselves with the protocol of the court session and audio and video recordings of the court session and to submit comments on them;

18) the date of the record in the final form.

3. The condensed minutes shall be drawn up in the case of recording the proceedings of the case using the means of audio and video.

4. The content of the summary protocol shall comply with the requirements specified in subparagraphs 1), 2), 3), 4), 6), 13-1), 16) and 18) of the second part of this Article, it shall also indicate the use of means by the court audio, video recording, name of the file containing audio, video recording.

The carrier of the audio and video recording and the summary protocol shall be attached to the case.

At the request of the participants of the case and their representatives, the court shall submit a copy of the audio recording and a summary protocol or protocol of the court session.

In this case, the citizen shall be warned about the responsibility for violation of the requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan on personal data and their protection and about the use of the received record for the purposes provided for in part five of this Article.

In cases where the case is considered in a closed court session, the participants of the case shall not be provided with an audio, video recording and protocol of the court session, they shall be provided with the opportunity to familiarize themselves with the audio, video recording and protocol of the court session in court.

5. The audio and video records of the court sessions shall be used only for the purposes of legal proceedings to accurately record the course of judicial proceedings, as well as to establish factual data in civil, criminal proceedings, administrative proceedings or in a disciplinary proceeding.

The procedure for the technical application of audio and video recordings, ensuring the recording of the course of the court session, storage and destruction of audio and video recordings, as well as the procedure for accessing audio and video recordings shall be determined by the body that provides organizational and logistical support for the courts, taking into account the requirements of this Code.

Footnote. Article 282 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 283.Drawing up a minute

1. The record of the court session or a separate procedural action shall be drawn up by the secretary of the court session or the condensed minutes shall be kept when keeping audio and video records of the court session.

A short protocol for complex cases may be accompanied by a text transcript of the audio recording obtained by automatic text recognition.

2. The record, short record shall be made by the computer, typewritten or handwritten methods.

3. The persons participating in the case and the representatives shall have the right to procedural request for the announcement of any part of the record, for recording in the record information about the circumstances which they consider essential for the case.

4. The record shall be made and signed no later than in three business days after the end of the court session and the record on a separate procedural action is no later than the next day after its completion. The court record shall be prepared and signed no later than ten business days after the end of the court session for the complex cases.

5. The record shall be signed by the chairperson and the secretary. All changes, amendments, additions shall be specified in the record and certified by the signatures of mentioned above persons.

The electronic protocol and audio, video recording, text transcript of the audio recording attached to the short protocol shall be certified by the electronic digital signature of the secretary, making any changes to them shall be prohibited.

6. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

7. If the persons participating in the case in the case, their explanations, statements, petitions, conclusions, stated orally, were additionally stated in written form, the court shall attach written documents to the case without reflecting their full contents in the record.

Footnote. Article 283 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 284.The comments on the record, the condensed minutes, the content of audio, video records

The persons, who participate in the case, or their representatives, shall have the right to familiarize themselves with the record, the condensed minutes, the content of the audio and video recordings of the court session within five business days from the date of their production and signing. These persons shall be entitled to submit comments on the record, condensed minutes, the content of audio and video recordings in written form or in the form of an electronic document certified by an electronic digital signature, indicating the incompleteness of the proceedings and recording their results within three business days after familiarization.

Article 285.Consideration of comments on the record, the condensed minutes, the content of audio, video records

1. Comments on the protocol, short protocol, the content of audio and video recordings shall be considered by the chairperson.

2. The need to consider remarks at a court session with notification of the citizens participating in the consideration of the case shall be determined by the chairperson. The absence of the citizens participating in the consideration of the case shall not be an obstacle to the consideration of comments on the protocol, summary protocol, and the content of the audio and video recording.

Based on the results of consideration of the comments, the chairman shall certify their correctness by his/her resolution and signature, or issue a ruling on their complete or partial rejection. All comments shall be attached to the case.

3. A court ruling issued based on the results of consideration of comments is not subject to appeal and revision at the request of the prosecutor. Arguments about disagreement with the results of consideration of the comments may be included in the appeal, the prosecutor's petition.

4. The comments on the record, the condensed minutes, the content of the audio, video shall be reviewed within five business days from the date of their submission.

5. If the chairperson shall not consider the comments on the record, the condensed minutes, the content of the audio and video recordings for valid reasons, they shall be attached to the case file.

Footnote. Article 285 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

SUB-SECTION 3. SPECIAL ACTION PROCEEDING Chapter 27. Proceeding on applications on protection of citizens' electoral rights and public associations, participating in elections and Republican referenda

Footnote. Chapter 27 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Chapter 28. PROCEEDING ON APPLICATIONS FOR APPEALING OF THE DECISION, ACTIONS (INACTION) OF LOCAL ENFORCEMENT BODIES VIOLATING THE CITIZENS’ RIGHTS TO PARTICIPATE IN CRIMINAL PROCEEDINGS AS A JUROR

Footnote. Chapter 28 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Chapter 29. PROCEEDINGS ON AVOIDANCE OF DECISION S AND ACTIONS (INACTION) OF THE GOVERNMENT AUTHORITIES, LOCAL SELF-GOVERNMENT AUTHORITY, PUBLIC ASSOCIATIONS, ORGANIZATIONS, PUBLIC OFFICIALS AND CIVIL OFFICERS

Footnote. Chapter 29 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

Chapter 30. PROCEEDINGS IN CASE OF LITIGATION OF THE LEGALISM OF REGULATORY LAW ACT

Footnote. Throughout chapter 30 the words "application", "with the application", " Application", "To the application" have been replaced by the words " lawsuit", " Lawsuit", "To the lawsuit" under Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 298.Filing in the application

1. A citizen or a legal entity who is subjected to a regulatory legal act, who considers that a regulatory legal act adopted and published in accordance with the law, violates their rights and legal interests guaranteed by the Constitution and laws of the Republic of Kazakhstan and shall have the right to appeal to the court for recognition this normative legal act contrary to the law fully or in a separate part.

The prosecutor shall appeal to the court to declare the regulatory legal act illegal in case of rejection of a protest against a regulatory legal act that does not comply with the law by a body or an official that issued an illegal regulatory legal act or a higher authority or official.

2. The application shall comply with the requirements provided in the Article 148 of this Code and additionally contain information about the name of the state body, local self-government body, public official who adopted the litigated sub-legal normative legal act, the date of its adoption, which rights, freedoms and legally protected interests of a citizen or legal entity is violated by this regulatory legal act or its separate provisions, which articles of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, articles or provisions of the law in the Republic of Kazakhstan are contrary to the litigated normative legal act.

3. The application shall be accompanied by the copy of the litigated regulatory legal act or its part, indicating which body of the mass media and when the regulatory legal act was officially published.

4. Filing an application to the court shall not suspend the validity of a regulatory legal act, except in cases when the prosecutor applies to the court to declare the protested regulatory legal act illegal before being considered by the court.

Article 299.The preparation of the case to the court proceedings

The judge shall prepare the case for the court proceedings within ten business days from the date of acceptance of the application to the court in accordance with the procedure provided for in the Article 165 of this Code. The extension of this period is not allowed.

Article 300.Submission of application

1. A citizen or a legal entity, a prosecutor who has filed the application to the court, and a state body (public official) that has adopted a regulatory legal act shall be notified about the time and place of the court session.

2. The case shall be considered within one month from the date of completion of the preparation of the case for the court proceedings with the obligatory participation of a citizen or a representative of a legal entity, a prosecutor, a representative of a state body or a public official who has adopted a regulatory legal act.

The application of the prosecutor shall be considered by the court within ten days from the date of completion of the preparation of the case for the court proceedings with the participation of the prosecutor and with the participation of the body, the public official who made the decision to reject the protest or his representative.

The absence of these persons shall not be an obstacle to the consideration of the case.

3. The court checks the competence of a state or local self-government body or the authority of a public official at the court session, who has adopted a regulatory legal act, the compliance of the entire regulatory legal act or its separate part with the Constitution of the Republic of Kazakhstan, with the laws of the Republic of Kazakhstan.

4. When considering the application for recognition as contrary to the law of the regulatory legal act the obligation of proof of the circumstances, which served as the basis for adoption of the specified regulatory legal act, shall be assigned to the state body or local self-government authority or the public official who accepted the regulatory legal act.

5. The refusal of the person who applied to the court to deny his request shall not entail the termination of the proceedings. The recognition of a claim by the state body, a local self-government authority or the public official who has issued a regulatory legal act shall be optional for the court.

Article 301.The court's decision and its enforcement

1. The decision of the court shall be delivered in accordance with the requirements of the Article 228 of this Code.

2. The decision of the court, by which the normative legal act is fully or in its separate part shall be recognized as inconsistent with the law and invalid, is obligatory for the state body or official who has adopted this normative legal act. The decision shall be obligatory for an indefinite number of persons, the rights and freedoms, the legitimate interests of which were subjected to the litigated bye-law act.

3. The court's decision on compliance or non-compliance of the regulatory legal act with the laws shall have a preclusive effect. The legalism of the bye-law normative legal act shall be litigated again by other citizens or legal entities only in the part of it that has not been previously verified in court.

Chapter 30-1. Proceedings on cases of challenging the actions (inaction) of the authorized body for asset recovery

Footnote. Subsection 3 was supplemented by Chapter 30-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.07.2023 No. 23-VIII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 301-1. Submitting an application

1. In cases provided for by the Law of the Republic of Kazakhstan "On the return of illegally acquired assets to the state", the person who owns the asset has the right to challenge the actions (inaction) of the authorized body for the return of assets.

The person who owns the asset may apply to the court after observing the pre-trial dispute settlement procedure established by the Law of the Republic of Kazakhstan "On the return of illegally acquired assets to the state".

2. The application may be submitted within ten working days from the date of the action (inaction) of the authorized body for the return of assets.

3. The application is submitted to the court according to the rules of jurisdiction established by Chapter 3 of this Code.

4. The application must be accompanied by evidence indicating a violation of the right of the person who is the owner of the asset.

Article 301-2. Consideration of the application

1. An application received within the time limits established by Article 301-1 of this Code must be considered within twenty working days.

2. The application is considered by the court with the participation of the applicant and a representative of the authorized body for asset recovery.

The failure of these persons to appear in court, duly notified of the time and place of the court session, is not an obstacle to the consideration and resolution of the case.

Article 301-3. The court's decision on the application and its execution

1. A court decision shall be rendered in accordance with the requirements of Article 228 of this Code.

2. An appeal may be filed against a court decision, an appeal petition may be brought within three working days from the date of delivery of a copy of the decision.

SUBSECTION 4. SPECIAL PROCEEDING Chapter 31. GENERAL POSITIONS

Article 302. Special proceedings cases considered by the court

1. The cases considered by the court in the procedure of special proceedings shall include the following cases:

1) on the establishment of facts of legal significance;

2) on applications for the adoption of a child;

3) on recognizing a citizen as missing and declaring a citizen dead;

4) on limiting the capacity of a citizen, on recognizing a citizen as incapable, on limiting or depriving a minor aged fourteen to eighteen years with the right to independently manage the income;

5) to declare a minor child fully capable (emancipation);

6) on sending minors to special education organizations or education organizations with a special regime of detention;

7) on compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease), including those associated with the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care;

8) on sending a citizen for compulsory treatment for tuberculosis;

9) on restructuring financial organizations and organizations that are members of a banking conglomerate as a parent organization and are not financial organizations;

10) on the introduction, early completion and extension of the term of temporary management of the grain-receiving enterprise;

11) on restoration of solvency, judicial bankruptcy of citizens of the Republic of Kazakhstan, as well as debt restructuring, rehabilitation, bankruptcy, liquidation without initiation of bankruptcy proceedings of individual entrepreneurs and legal entities;

12) on recognition of choses as ownerless and recognition of the right of communal ownership of immovable property;

13) on the establishment of incorrect records of acts of the civil status;

14) on the petitions about notarial actions or refusal to commit them;

15) on the restoration of rights to forfeited financial credit instruments and order financial credit instruments (procedure to declare lost documents void);

16) on the applications for recognizing an organization engaged in extremism or terrorist activity on the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) another state, extremist or terrorist, including the establishment of a change in its name, as well as recognition of information materials imported, published, manufactured and (or) spread on the territory of the Republic of Kazakhstan as extremist or terrorist;

17) on the applications for recognition of online casinos, products of foreign media distributed in the territory of the Republic of Kazakhstan, containing information that is contrary and illegal to the laws of the Republic of Kazakhstan;

18) on the applications for the deportation of an alien or stateless person from the Republic of Kazakhstan for violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan;

19) on reinstatement of lost court or enforcement proceedings.

2. The law shall also provide the consideration of other cases in the order of special proceedings.

Footnote. Article 302 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 290-VІ dated December 27, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.01.2021 No. 409-VI (shall come into effect from 01.01.2022); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after the date of its first official publication); dated 30.12.2022 No. 179-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 303.The preparation of the case for the judicial examination

In accordance provided by the Article 165 of this Code, with the features established by the Chapter 31 of this Code, the judge shall prepare the case for the court proceedings within ten business days from the date of acceptance of the application to the court. The extension of this period shall not be allowed.

Article 304.Special proceedings case consideration

1. The cases of special proceedings shall be considered by the courts according to the rules of suit proceedings with the features established by the Chapters 31-49 of this Code. The court shall consider cases of special proceedings with the participation of the applicant and interested persons.

2. If the application or consideration of the case in the special proceedings established the existence of a dispute on the right, subordinated to the court, the court shall make a ruling on the abandonment of the application without consideration that explains the parties and interested persons their right to appeal to the court in the proceedings.

Chapter 32. Regarding the discovery of legally significant facts

Article 305.The cases regarding the discovery of legally significant facts

1. The court establishes the facts depend on the emergence, change or termination of personal or property rights of citizens or legal entities.

2. The court shall consider the fact finding cases:

1) ancestral relationship of persons;

2) finding a dependent person;

3) registration of birth, adoption, marriage, divorce and death;

4) recognition of paternity;

5) accessory of the documents of title (with the exception of military documents, passport, identity card and certificates issued by the civil registration authorities) to the person whose surname, first name, patronymics listed in the document do not match the surname, first name, patronymics of the person or identity card or birth certificate;

6) the presence of documents confirming the ownership, use and (or) disposal of real estate objects, if the applicant had a title deed of ownership of the property, but it has been lost and this fact shall not be established out of court;

7) accident, if it is impossible to confirm in a different order;

8) the death of a person at a certain time under certain circumstances in the event of the failure of the civil registration authorities to register the death;

9) acceptance of the inheritance and place of opening of the inheritance, if the person who performs notarial actions cannot issue the certificate of inheritance to the applicant due to the lack or insufficiency of the relevant documents necessary to confirm the fact of taking possession of the estate.

3. The court shall establish other facts of legal significance, unless a different procedure for their establishment is provided by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 306. Conditions necessary for the cases regarding the discovery of legally significant facts

The court shall discover legally significant facts only if it is impossible for the applicant to receive appropriate documents certifying these facts in a different order or if it is impossible to recover the lost documents.

Article 307.Filing in the application

The application for regarding a fact of legal significance shall be filed with the court at the place of residence of the applicant, except for the fact that there are documents confirming the ownership, use and (or) disposal of immovable property that shall be filed with the court at the location of the immovable property.

Article 308.Proceedings in the application

The application shall specify the purpose for the applicant that shall establish this fact, as well as provide evidence confirming the impossibility of obtaining the appropriate documents by the applicant or the impossibility of restoring the lost documents.

Article 309.The court decision on the application

The court's decision on the regarding of a fact of legal significance shall be the basis for the state registration of the relevant right and the issuance of the relevant documents, if such right is subjected to the registration, without replacing the documents issued by these bodies.

Chapter 33. PROCEEDINGS FOR APPLICATION FOR ADOPTION OF A CHILD

Article 310.Filing in the application

The application for the adoption (hereinafter-adoption) of a minor child shall be submitted by citizens wishing to adopt a child to the court at the place of residence (location) of the child according to the rules of jurisdiction established by the Chapter 3 of this Code.

Article 311.Submission of application

The application for the adoption of a child shall include:

1) the surname, first name and patronymics (if it is indicated in the document proving the identity) of the adoptive parents (adoptive parent), their place of residence;

2) the surname, first name and patronymics (if it is indicated in the identity document) and the date of birth of the child to be adopted, his/her place of residence (location), information about the parents of the child to be adopted, his/her brothers and sisters;

3) the circumstances justifying the request of the adoptive parents (adoptive parent) for the adoption of the child and the evidence confirming these circumstances;

4) the request to change the surname, first name, and patronymics (if it is indicated in the identity document) of the child to be adopted, the date of birth, the place of birth of the child to be adopted, the record on the adopters (adopter) in the birth record of the child as the parents (parent) if desired, the adoptive parents (adoptive parent) shall make the appropriate changes to the birth record of the child if desired.

Article 312.Documents attached to the application for adoption

The following documents shall be attached to the application for adoption:

1) the copy of the marriage certificate of the adoptive parents (adoptive parent) - when the child is adopted by the persons (person) who are married;

2) in case of adoption of a child by one of the spouses - the consent of the other spouse or a document confirming that the spouses have terminated the family relationship. If it is not possible to add the relevant document to the application, the application shall indicate the evidence confirming these facts;

3) the medical report on the health status of the adoptive parents (adoptive parent);

4) the certificate of employment and position or other income document;

5) the document confirming the right to use a dwelling or the right of ownership of a dwelling;

6) other documents stipulated by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 313.Preparation of the case for the judicial examination

1. The judge shall oblige the bodies in charge of the Child Protective Service at the place of residence or location of the child to be adopted to submit to the court permission to transfer to the adoption on the basis of the commission's conclusion on the reasonableness and relevance of the adoption to the child when preparing the case for the judicial examination.

2. The following documents shall be attached to the conclusion of the Child Protective Service:

1) the adoptive parents (adoptive parent) housing inspection report drawn up by the body performing the functions of the Child Protective Service at the place of residence or location of the child to be adopted or at the place of residence of the adoptive parents (adoptive parent);

2) the birth certificate of the adopted child;

3) the medical report on the state of health, on the physical and mental development of the adopted child;

4) the consent of the adopted child who has reached the age of ten years to the adoption, as well as possible changes in his name, patronymics, surname and record of the adoptive parents (adoptive parent) as his parents (except if such consent is not required under the laws of the Republic of Kazakhstan);

5) the consent to the adoption of the child by parents who are under the age of sixteen, as well as the consent of their legal representatives and in the absence of legal representatives, the consent of the body performing the Child Protective Service, except as provided for in the Code of the Republic of Kazakhstan on Marriage and Family ";

6) consent to the adoption of the child by his/her guardian or curator, foster career or the head of an educational organization, medical and other organizations where the child is left without parental care;

7) when adopting a child by the citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing outside the Republic of Kazakhstan, by foreigners, a document confirming the fact that they are centrally registered in the authorized body in the field of children's rights, as well as documents confirming the implementation of the rights of primary adoption by the authorized body in the field of children's rights this child by relatives regardless of their citizenship and place of residence or by the citizens of the Republic of Kazakhstan.

3. The court shall request information on orphans, children left without parental care, who are in primary, regional, centralized accounting, from the bodies that perform Child Protective Service on the basis of a written request.

4. The court, if necessary, shall also require other documents.

Article 314.Submission of application

The court shall consider cases of adoption of a child with the obligatory participation of the adoptive parents (adoptive parent), representatives of the body performing the functions of the Child Protective Service.

If necessary, the court shall involve the parents (parent) or other legal representatives of the adopted child, his relatives and other interested persons, as well as the child who has reached the age of ten to participate in the case.

The court shall consider cases of adoption of a child in a closed court session.

Footnote. Article 314 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 91-VI dated 11.07.2017 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 315.Court decision on the application

The court shall decide to satisfy the application or to refuse to satisfy it in full or in part to meet the request of adoptive parents (adoptive parent) to record them as parents (parent) of the child in the act record of his birth, as well as to change the date and place of birth of the child considering the application for adoption of the child.

The mutual rights and obligations of adoptive parents (adoptive parent) and adopted child shall arise from the date of entry into force of the court decision when satisfying the application for adoption.

An extract from the court decision shall be sent to the body that carries out state registration of acts of civil status, at the place where the decision was made, as well as to the body that performs the functions of guardianship or guardianship, at the place where the decision was made, within three working days from the date the decision comes into force.

Footnote. Article 315 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 316.The revocation of adoption

The consideration and resolution of the cases on the revocation of adoption shall be carried out according to the rules of the suite proceedings.

Chapter 34. PROCEEDING ON ACKNOWLEDGEMENT OF A PERSON TO BE MISSING OR DEAD

Article 317. Submission of an application

1. 1. An application on acknowledgement of a person to be missing or declaring a citizen to be dead shall be submitted to the court at the place of residence of a plaintiff or at the last known place of residence of the missing person.
2. The case on acknowledgement of a person to be missing or declaring a citizen to be dead may be initiated at the request of his/her family, prosecutor, public associations, guardianship authorities and other interested persons

Article 318. Content of the application

The application shall specify purpose of declaring the person to be missing or dead, and shall have facts, confirming the missing of a citizen, or circumstances threatened to the missing person with death or giving reasons to believe that his/her death was caused by a specific accident. As for military servants and other people, who went missing in connection with military operations, the application shall state the day of ending of military actions.

Article 319. Preparation of a case for proceedings

1. When preparing the case for proceedings the judge finds, who can give information about the missing person and sends requests to the relevant organizations at the last known place of residence and place of work of the missing person.
2. The judge, after accepting of the application, makes a decision on publication of a notification on initiation of a case in local newspaper at the expense of the plaintiff. The publication shall contain:
1) name of the court, received the application on acknowledgement of a person to be missing or dead;
2) name of the applicant and his/her place of residence (location, if the application came from legal entities);
3) surname, first name, patronymic, place of birth and the last work of the missing person;
4) offer to individuals, possessing information about location of the missing person to inform the court about it within three months from the date of publication.
3. After accepting the application, the judge may offer the guardianship authority to appoint a guardian for protection and management of property of the missing person.

Article 320. Mandatory participation of a prosecutor

Footnote. Article 320 has been excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 321. Consequences of the decision of the court

1. The decision of the court, which declares the citizen to be missing, shall be the ground for appointment of a guardianship and custody for the property at the location of the property of the missing person.
2. The decision of the court, which declares the citizen to be dead, shall be the ground for making records on citizen's death in the civil status acts by the bodies of civil status acts.

Inheritance in respect of the property of a citizen declared dead shall be considered to be opened since the court decision enters into legal force.

Article 322. Consequences of appearance or discovery of location of the citizen acknowledged being missing or dead

In case of the appearance or discovery of location of the citizen acknowledged to be missing or dead, the court’s new decision shall cancel the earlier rendered decision. This decision shall be the ground to remove trusteeship from the property and cancellation of records about his/her death in the book of acts of civil status 2. Cancellation of a court decision on acknowledgement of a citizen as missing or declaring him as dead is the ground for the restoration of the property rights of the said persons.

Chapter 35. PROCEEDING ON CASES OF CITIZEN INCAPACITATIONY, ON ACKNOWLEDGEMENT OF A CITIZEN TO BE INCAPACITATED, ON LIMITATION OR DEPRIVING OF THE MINOR AGED BETWEEN FOURTEEN AND EIGHTEEN YEARS OLD OF THE RIGHT TO DISPOSE HIS INCOMES INDEPENDENTLY

Article 323. Application procedure

1. A case on recognizing a citizen with limited legal capacity due to the abuse of gambling, betting, alcohol or narcotic drugs, psychotropic substances, their analogues may be initiated at the request of his/her family members, close relatives, regardless of their joint residence, the prosecutor, the body exercising the functions under guardianship or guardianship.

2. Case of the recognition of a citizen as disabled due to a mental illness or mental disorder, dementia or another morbid state of mind may be initiated in court at the request of family members, close relatives, regardless of their joint residence, prosecutor, body responsible for guardianship or trusteeship, psychiatric (psycho-neurological) medical institution.

3. Case on limitation or depriving a minor aged between fourteen and eighteen years of the right to independently dispose his income may be initiated on the basis of an application by parents, adoptive parents, custodian or guardianship or trusteeship body, or prosecutor.

4. Case of recognition a citizen partially incapacitated, incapacitated or depriving a minor aged fourteen to eighteen years of the right to independently dispose his income is initiated in order to protect both the interests of the partially incapacitated, incapacitated by establishing (assignment) of guardianship, and the persons mentioned in parts first and second of this article.

5. Application for acknowledgement of a citizen as partially incapacitated, incapacitated or depriving a minor aged between fourteen and eighteen years of the right to independently dispose his income shall be submitted to the court at the place of residence of the person, and in case if the person is placed into a psychiatric (psycho-neurological) medical institution, it shall be submitted at the location of this institution.

Footnote. Article 323 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2020 No. 356-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 324. Application content

1. An application for recognizing a citizen as having limited legal capacity shall contain circumstances indicating that a citizen who abuses gambling, betting, alcohol or narcotic drugs, psychotropic substances, their analogues, puts his/her family in a difficult financial situation.

2. The application on the recognition of a citizen as incapacitated shall state the circumstances indicating that the person has a mental illness or mental disorder, dementia or other morbid mental state, as a result of which a person cannot understand the actual nature and significance of his actions or direct them.

3. The application on the limitation or deprivation of a minor aged between fourteen to eighteen years of the right to independently dispose his income, scholarship or other income shall state the circumstances indicating the clearly unreasonable disposal of the minor by his earnings, scholarship or other income.

Footnote. Article 324 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2020 No. 356-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 325. Preparation of a case for trial

1. In preparing a case for trial, the judge shall appoint an official lawyer to represent and protect the interests of the citizen in the case proceedings.

An official lawyer has the authority of a legal representative. In accordance with the law, legal assistance of such an attorney is provided free of charge at the expense of budget funds.

2. If there is sufficient data on a mental illness or mental disorder, dementia, or other morbid state of mind of a citizen, the court shall appoint a forensic psychiatric examination to determine his mental state.

If the person, in respect of whom the case of declaring him in capacitated explicitly evaded a forensic psychiatric examination, the court in a court session with the participation of a psychiatrist can make a decision on the compulsory referral of a citizen to a forensic psychiatric examination.

3. In the cases provided for in part two of this article, the body (person) that appointed the forensic examination is obliged to notify within twenty-four hours about the location of the person forcibly placed in the medical organization for conducting the forensic examination any adult members of his family, other relatives or close persons, and in the absence thereof, Internal Affairs Authority at the place of residence of the said person.

Footnote. Article 325 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.02.2017 No. 45-VI (shall be enforced upon the expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 326. Consideration of an application

1. Application for recognition of a citizen as partially incapacitated, incapacitated or depriving a minor aged between fourteen and eighteen years of the right to independently dispose his income, scholarship or other income shall be considered by the court with the participation of the citizen, an applicant, a representative of the body performing guardianship functions or guardianship.

The citizen in respect of whom a case on recognition him incapacitated is being considered shall be summoned to a court session if his presence at the court session does not create a danger to his life or health or to the lives or health of others. A person has the right to state his position personally or through representatives.

If personal participation of a citizen in a court on the case of recognition a person as incapacitated creates a danger to his life or health or to the lives or health of others, the case shall be considered by the court at the place of his location. The case may be considered in a medical organization that provides psychiatric care in inpatient conditions, or inpatient social services for people suffering from mental disorders, with the participation of the citizen.

2. When considering cases of this category, the applicant shall be exempt from payment of court costs. The court, having established that the person who filed the application, acted in bad faith in order to clearly unwarranted restriction or deprivation of the legal capacity of a citizen, shall expose him of all legal costs associated with the proceedings.

Footnote. Article 326 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon the expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 327. Court decision under the application

1. The court passes a decision of refusal to satisfy the application, if it establishes the fact that there are no grounds for recognition a citizen as partially incapacitated or incapacitated, limitation or deprivation a minor aged between fourteen to eighteen years of the right to independently dispose his income, scholarship or other incomes.

2. The decision of the court to limit the legal capacity of a citizen, as well as to limit or deprive a minor aged between fourteen and eighteen years of the right to independently dispose his income, scholarship or other incomes is the ground for appointing a trustee as the body performing guardianship or trusteeship functions.

3. A court decision on recognition a citizen as incapacitated is the ground for appointing a guardian as the body performing functions of guardianship or trusteeship.

4. The body that performs the functions of guardianship or trusteeship shall, within ten days, inform the court of the appointment of a partially incapacitated or incapacitated citizen of a trustee or guardian.

5. A citizen recognized as incapacitated or partially incapacitated is entitled to appeal against a court decision in the manner provided for by this Code. Article 328. Recognition of a citizen as capacitated

Article 328. Acknowledgement of a citizen as legally capable

1. In the cases provided for in the second paragraph of Article 22, the second paragraph of Article 27 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, the court, at the request of the citizen, a member of his family, a close relative, guardian, body performing the functions of guardianship, the psychiatric dispensary, shall pass a decision on the refusal to satisfy the restrictions on the legal capacity of a citizen, on the refusal to satisfy the limitations or the deprivation of a minor aged between fourteen and eighteen years of the right to independently dispose his income, scholarship or and other incomes. On the basis of a court decision, the guardianship established over him shall be canceled.

2. In the cases provided for by paragraph three of Article 26 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, the court at the request of a guardian, a psychiatric medical institution, a family member, a close relative, a prosecutor, a psychiatric (psycho-neurological) institution, the body that performs the functions of guardianship or trusteeship according to the conclusion of the forensic psychiatric examination shall pass a decision on the recognition of the recovered or having a significant improvement in the health of the person incapacitated. On the basis of a court decision, the guardianship established over the citizen shall be canceled.

Chapter 36. PROCEEDING ON ACKNOWLEDGEMENT OF A MINOR FULLY CAPABLE (EMANSIPATION)

Article 329. Application on declaring a minor fully capable

1. A minor who has reached the age of sixteen years may apply to the court at his place of residence with an application for declaring him fully capacitated in the case provided for in Article 22-1 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

2. An application for declaring a minor fully capacitated is accepted by the court without the consent of the parents (one of the parents), the adoptive parents (adoptive parent) or the guardian to declare the minor fully capacitated.

Article 330. Consideration of an application for declaring a minor as fully capable

An application for declaring a minor as fully capable shall be considered by a court with the participation of the applicant, parents (one of the parents), adoptive parents (adoptive parent), guardian, as well as a representative of the body exercising the functions of guardianship or patronage.

When preparing the case for trial, the judge shall decide on the appointment of an official representative – a lawyer to represent and protect the interests of a minor left without parental care in the process of an initiated case.

The official representative - a lawyer shall have the powers of a legal representative.

Footnote. Article 330 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 331. Court decision on the application on declaring a minor fully capable

1. The court, having considered in essence the application for declaring a minor fully capacitated, shall make a decision with which it satisfies or refuses the applicant's satisfaction.

2. If an application is satisfied, a minor who has attained the age of sixteen years shall be declared fully capacitated (emancipated) from the day the court decision on emancipation enters into legal force.

Chapter 37. PROCEEDING ON CASES OF SENDING MINORS TO SPECIAL EDUCATION ORGANIZATIONS OR EDUCATION ORGANIZATION WITH A SPECIAL REGIME OF DETENTION

Article 332. Placement a minor into a special education organization or education organization with a special regime of detention

1. An application for placement a minor into a special education organization shall be submitted by the Agency for guardianship or custody, or by the Internal Affairs Agency, and in education organization with a special regime of detention - by the Internal Affairs Agency in the specialized interdistrict court for minors at the place of residence (location) of a child.

2. In the application for placement a minor into a special education organization or an education organization with a special regime of detention, circumstances shall be stated and documents shall be presented indicating that there are legal grounds for sending to a special education organization or an education organization with a special regime of detention and about the absence of a minor disease that prevents its maintenance and training in the specified education organization, as well as the decision of the Commission on Minors Affairs and Protection of their Rights.

Article 333. Consideration of the application on placement a minor into a special education organization or education organization with a special regime of detention

1. A minor, his/her legal representatives, representatives of the body exercising the functions of guardianship or guardianship, as well as other citizens at the discretion of the court shall be summoned to court.

When preparing a case for trial, the judge appoints an official representative - a lawyer to represent and protect the interests of a minor left without parental care in the process of an initiated case.

The official representative - the lawyer shall have the powers of a legal representative.

2. The participation of the prosecutor in the consideration of an application for placement a minor into a special education organization for children with deviant behavior or an organization with a special regime of detention shall be mandatory.

3. The applicant shall be exempt from payment of court costs related to the consideration of the case concerning the placement a minor into a special education organization for children with deviant behavior or an organization with a special regime of detention.

Footnote. Article 333 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 334. Court decision on the application for placement a minor into a special education organization or education organization with a special regime of detention

1. Having considered the application for placement a minor into a special education organization or an education organization with a special regime of detention on the merits, the court makes a decision that shall reject or satisfy the application.

2. The decision to satisfy the application shall be the ground for placement a minor into a special education organization or an education organization with a special regime of detention.

3. The term of stay of a minor in a special education organization or an education organization with a special regime of detention shall be calculated from the day the decision enters into legal force.

Chapter 38 PROCEEDING ON CASES OF COMPULSORY HOSPITALIZATION OF A CITIZEN WITH A MENTAL, BEHAVIORAL DISORDER (DISEASE) NOT ASSOCIATED WITH THE USE OF PSYCHOACTIVE SUBSTANCES TO THE HOSPITAL OF THE ORGANIZATION PROVIDING MENTAL HEALTH CARE

Footnote. The heading of chapter 38 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 335 Submission of an application for compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not related to the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care

1. An application for compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not associated with the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care, without his/her consent, shall be submitted by a representative of the organization providing mental health care, to the court at the location of the organization providing mental health care.

2. The application, which shall indicate the grounds provided for by law for the compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not associated with the use of psychoactive substances, shall be accompanied by a reasoned opinion of the commission of psychiatrists of the organization providing mental health care, who decided on the reasonableness of hospitalization of a citizen to a hospital of an organization providing mental health care, and his/her treatment.

Footnote. Article 335 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 336 Deadline for applying compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease), not related to the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care

1. An application for compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease), not related to the use of psychoactive substances, to the hospital of an organization providing mental health care, shall be filed with the court no later than seventy-two hours from the moment of placing the citizen to the hospital of the organization providing mental health care.

Compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not associated with the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care, before a court decision is made, shall be allowed solely to avoid the consequences provided for in subparagraphs 3) and 4) of paragraph 1 Article 137 of the Code of the Republic of Kazakhstan "On Public Health and Healthcare System".

For each case of compulsory hospitalization without a court decision, the administration of an organization providing mental health care, within forty-eight hours from the moment the citizen was admitted to the hospital of an organization providing mental health care, shall send a written notification to the prosecutor.

2. When initiating a case, the judge shall simultaneously extend the stay of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not related to the use of psychoactive substances in the hospital of an organization providing mental health care for the period necessary to consider the application in court.

Footnote. Article 336 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 337 Consideration of an application for compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease), not related to the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care

Footnote. The heading of Article 337 is as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

1. An application for compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not associated with the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care shall be considered by a judge within ten working days from the date of initiation of the case. The court session shall be held on the premises of the court or the organization providing mental health care in which the citizen is hospitalized. A citizen shall have the right to personally participate in a court session on the case of his/her compulsory hospitalization, if, according to the information received from the representative of the organization providing mental health care, the mental state of this citizen allows him/her to personally participate in the court session, which is held on the premises of the organization, providing mental health care.

1-1. During the preparation of a case for trial, the judge shall appoint an official representative - a lawyer to represent and protect the interests of a citizen in the process of an initiated case.

The official representative - the lawyer shall have the powers of a legal representative.

2. The case shall be considered with the participation of a representative of a medical organization providing mental health care, to which a citizen is hospitalized and on whose initiative a case has been initiated, and representatives of a citizen in respect of whom the issue of compulsory hospitalization of an organization providing mental health care is being decided, as well as his/her family members and other interested parties.

Footnote. Article 337 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 338 Court decision on an application for compulsory hospitalization of a person with a mental, behavioural disorder (disease), not related to the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care

1. Having considered the application on the merits, the court shall make a decision by which it rejects or satisfies the application.

2. The decision to satisfy the application shall be the grounds for the compulsory hospitalization of a citizen for treatment and further detention to a hospital of an organization providing mental health care, for a period established by law.

Footnote. Article 338 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 339 Submission and consideration of an application for the extension of the period of compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not associated with the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care

1. An application for the extension of the period of compulsory hospitalization for more than six months shall be submitted to the court by the organization providing mental health care, at the location of the organization providing mental health care.

2. An application for an extension of the period of compulsory hospitalization shall be accompanied by a conclusion of a commission of psychiatrists on the need to extend the period of compulsory hospitalization and treatment, issued in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan in the field of healthcare.

3. An application for an extension of the term for compulsory hospitalization shall be considered in the manner prescribed by Article 337 of this Code.

Footnote. Article 339 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 340 Court decision on an application for an extension of the period of compulsory hospitalization and treatment of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not related to the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care

1. Having considered the application on the merits, the court shall make a decision by which it rejects or satisfies this application.

2. A court decision to satisfy an application for an extension of the period of compulsory hospitalization and treatment of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not related to the use of psychoactive substances shall be the grounds for extending the period of compulsory hospitalization and treatment for a period established by law.

3. A court decision to reject an application for an extension of the period of compulsory hospitalization and treatment of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) not related to the use of psychoactive substances shall be the grounds for discharge from the hospital of an organization providing mental health care.

Footnote. Article 340 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 39 PROCEEDINGS ON COMPULSORY HOSPITALIZATION OF A CITIZEN WITH A MENTAL, BEHAVIORAL DISORDER (DISEASE) ASSOCIATED WITH THE USE OF PSYCHOACTIVE SUBSTANCES TO THE HOSPITAL OF THE ORGANIZATION PROVIDING MENTAL HEALTH CARE

Footnote. Chapter 39 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 341 Submission of an application for compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care

1. An application for compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care, without his/her consent, shall be submitted by a representative of the organization providing mental health care, according to the initiative of the spouse (wife), relatives of the patient, labour collectives, public organizations, internal affairs bodies, the prosecutor's office, guardianship authorities only if there are medical reports at the place of residence of this citizen.

If the issue of compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances is resolved to a hospital of an organization providing mental health care that does not have a permanent place of residence, an application shall be submitted by the internal affairs bodies at the location of this citizen at the time of such application.

2. An application, which shall indicate the grounds provided for by law for referral to compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care, shall be accompanied by a reasoned conclusion of the commission of psychiatrists of the organization providing mental health care, on recognizing him/her as a citizen with a mental, behavioural disorder (disease), and the need to apply coercive measures to him.

Article 342 Consideration of an application for compulsory hospitalization of a person with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care

1. An application for compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care, the judge shall consider at the location of the organization providing mental health care, within ten working days from the date of acceptance of the application for processing.

2. The case shall be considered with the participation of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances, sent for compulsory treatment, representatives of the healthcare and internal affairs authorities, on whose initiative the case was initiated, relatives, spouse (wife) of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances, representatives of public associations.

If a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances, in respect of which a case has been initiated on sending an organization providing mental health care for compulsory hospitalization to a hospital, evades appearing at the court session, he/she is subjected to compulsory driven by the internal affairs bodies.

Article 343 Court decision on an application for compulsory hospitalization of a person with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care

1. Having considered the application on the merits, the court shall make a decision by which it rejects or satisfies the application.

2. The decision to satisfy the application shall be the grounds for the hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances, to a hospital of an organization providing mental health care, for a period established by law.

Article 344 Submission and consideration of an application for the extension of the period of compulsory hospitalization of a person with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care

1. In cases provided for by law, the period of compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care may be extended at the request of the administration of the organization providing mental health care, at the location of this organization.

2. An application for an extension of the period of compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care shall be accompanied by a medical opinion on the need to extend the period of compulsory hospitalization.

Article 345 Court decision on an application to extend the period of compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care

1. Having considered the application on the merits, the court shall make a decision by which it rejects or satisfies this application.

2. A court decision to satisfy an application for an extension of the period of compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care shall be the grounds for extending the period of compulsory hospitalization for a period established by law.

3. A court decision to reject an application for an extension of the period of compulsory hospitalization of a citizen with a mental, behavioural disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances to a hospital of an organization providing mental health care shall be the grounds for discharge from the hospital of an organization providing mental health care.

Chapter 40. PROCEEDING ON CASES OF COMPULSORY TREATMENT OF A CITIZEN, SUFFERING FROM TUBERCULOSIS AND AVOIDING TREATMENT

Article 346. Application for compulsory treatment of a citizen suffering from tuberculosis and avoiding treatment.

1. An application for compulsory treatment of a citizen suffering from tuberculosis, without his consent, shall be submitted by a representative of health care bodies (organizations) at the location of the tuberculosis institution that carries out medical (dispensary) observation of this patient, or in court at the place of residence of the patient.

2. The application, which shall specify the grounds provided by law for the treatment of a citizen with a tuberculosis, without his consent, and shall attach the conclusion of the organization of health care regarding the recognition of a patient with tuberculosis, as well as documents confirming the patient’s refusal of treatment prescribed by the doctor.

Article 347. Consideration of an application for compulsory treatment of a citizen suffering from tuberculosis and avoiding treatment

1. The judge shall consider the application for compulsory treatment of a citizen suffering from tuberculosis and evading treatment, within five working days from the day the application is submitted to the court proceedings.

2. The case is considered with the participation of a citizen who is sent for compulsory treatment in the courtroom, or at the location of the tuberculosis institution that carries out medical (dispensary) monitoring of this patient.

In the case when, according to the data of the specialized anti-tuberculosis organization, a representative of the public health organization or the criminal executive system of the Internal Affairs Authorities who introduced the referral to compulsory treatment, and the prosecutor, the person is a danger to others, due to the threat of the spread of the disease, the case can be considered without the presence of the person or with using video conferencing, if available.

3. The case is considered with the participation of a citizen, a representative of a health organization or the criminal executive system of the internal affairs bodies who submitted a submission on referral to compulsory treatment.

Footnote. Article 347 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon the expiry of ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 348. Court decision on the application for compulsory treatment of a citizen suffering from tuberculosis and avoiding treatment

1. Having considered the application on the merits, the court makes a decision that shall reject or satisfy the application.

2. The decision to satisfy the application is the ground for sending a citizen with a tuberculosis to compulsory treatment in a specialized anti-tuberculosis organization for a period prescribed by law.

3. Compulsory treatment of a citizen suffering from tuberculosis who is released from a penitentiary system institution who has not completed a full course of treatment while serving a sentence is carried out in specialized tuberculosis organizations at the place of release in the manner established by the Penitentiary Code of the Republic of Kazakhstan.

4. Execution of a court decision on sending of a citizen with a tuberculosis is imposed on compulsory treatment by enforcement authorities.

5. The execution of a court decision on the sending a citizen with a tuberculosis who is released from the institution of the penitentiary system is carried out by the Internal Affairs Authorities on the basis of notification of this institution.

Footnote. Article 348 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 18.04.2017 No. 58-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 41. PROCEEDING ON CASES OF RESTRUCTURIZATION OF FINANCIAL ORGANIZATIONS AND NON FINANCIAL ORGANIZATIONS BELONGING TO A BANK CONGLOMERATE AS PARENT ORGANIZATION

Article 349. Consideration on cases of restructurization of financial organizations and non financial organizations belonging to a bank conglomerate as parent organization

Cases of restructuring financial organizations and non financial organizations belonging to a bank conglomerate as parent organization are considered by a specialized inter-district economic court according to the general rules provided for by this Code, with features established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

The provisions of this chapter apply to the restructuring of a non financial organization belonging to a bank conglomerate as a parent organization in cases provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 350. Application on restructuring

1. An application for the restructuring of a financial organization shall be filed by a financial organization in a specialized inter-district economic court.

2. The application for restructuring, with the grounds provided by law for restructuring a financial organization shall attach the following:

1) decision of the board of directors of a financial organization to conduct a restructuring;

2) a written agreement of the financial organization with the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations on the restructuring of the financial organization;

3) draft restructuring plan for a financial institution containing the following information:

procedure and time limit for restructuring;

list of assets and liabilities restructured;

restructuring activities;

prospective financial results from the restructuring of assets and liabilities;

accepted restrictions on activities.

Footnote. Article 350 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 262-VI dated 03.07.2019 (shall be enforced since 01.01.2020).

Article 351. Consideration of an application

The court considers the application for the restructuring of a financial organization within five working days from the date of its acceptance to the court proceedings.

Article 352. Court decision

1. Having considered the application for the restructuring of a financial organization, the court makes a decision on the restructuring of a financial organization, which shall contain:

1) name of the financial organization;

2) indication of the restructuring of the financial organization with the definition of the restructuring date and officials of the financial organization responsible for conducting the restructuring, convening and conducting a meeting of creditors.

2. Since the date of entry into force of a court decision on the restructuring of a financial organization:

1) shall be suspended the following:

previously adopted decision s of courts, arbitration to meet the requirements for obligations to be restructured;

claims of creditors of a financial organization, obligations to which are supposed to be restructured, declared prior to the entry into force of a court decision on the restructuring and during the restructuring of a financial organization;

2) it is not allowed to foreclose on the property of a financial organization.

3. A copy of the court decision that has come into effect on the restructuring of a financial organization shall be sent by the court to the financial organization, the authorized body for the regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations and the relevant body of justice or the regional chamber of private enforcement officers by territoriality.

Footnote. Article 352 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 262-VI dated 03.07.2019 (shall be enforced since 01.01.2020); dated June 26, 2020, No. 349-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 353. Court Approval of the Restructuring Plan

After approval by the creditors of the financial organization restructuring plan, the financial institution is required to submit the restructuring plan to the court for approval. Together with the restructuring plan, a financial institution shall submit to the court the meeting of creditors of a financial organization on the approval of the restructuring plan of a financial organization in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 354.Court decision on termination of restructuring

1. A court decision to terminate the restructuring of a financial organization shall be made upon the request of the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations on the following grounds:

1) expiration of the restructuring of the financial organization, provided for by a court decision on the restructuring;

2) implementation of a set of measures stipulated by the restructuring plan;

3) early termination of the restructuring of a financial organization in the event of:

sufficient grounds to believe that the restructuring of a financial organization will not lead to an improvement in the financial performance of a financial organization;

lack of approval of creditors of a financial organization, obtained in the manner prescribed by the laws of the Republic of Kazakhstan;

non-fulfillment of measures provided in the restructuring plan;

failure to comply with the instructions of the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations, applied during the restructuring period.

The implementation of a set of measures envisaged by the restructuring plan entails the termination of obligations, which were previously decided by the courts, arbitration to meet the requirements for obligations that were restructured, their execution.

2. The application of the National Bank of the Republic of Kazakhstan referred to in the first part of this article shall be considered by the court within five working days from the date of its acceptance to the court proceedings.

Footnote. Article 354 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 262-VI dated 03.07.2019 (shall be enforced since 01.01.2020).

Chapter 42. Proceedings on restoration of solvency, judicial bankruptcy of citizens of the Republic of Kazakhstan, as well as debt restructuring, rehabilitation, bankruptcy, liquidation without initiation of bankruptcy proceedings of individual entrepreneurs and legal entities

Footnote. Chapter 42 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 30.12.2022 No. 179-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 355. Consideration of cases on restoration of solvency or judicial bankruptcy of citizens of the Republic of Kazakhstan

Cases on restoration of solvency or judicial bankruptcy of citizens of the Republic of Kazakhstan are considered by the court according to the general rules provided for by this Code, with the specifics established by the Law of the Republic of Kazakhstan "On restoration of solvency and bankruptcy of citizens of the Republic of Kazakhstan".

Article 355-1. Consideration of cases on debt restructuring, rehabilitation, bankruptcy of individual entrepreneurs and legal entities, as well as their liquidation without initiating bankruptcy proceedings

Cases on debt restructuring, rehabilitation, bankruptcy of individual entrepreneurs and legal entities, as well as their liquidation without initiating bankruptcy proceedings are considered by the court according to the general rules provided for by this Code, with the specifics established by the Law of the Republic of Kazakhstan "On rehabilitation and bankruptcy".

Chapter 43. PROCEEDING ON ACHNOWLEDGEMENT OF THE MOVABLE THING AS VACANT AND ACHNOWLEDGEMENT OF THE COMMUNAL OWNERSHIP RIGHT ON IMMOVABLE PROPERTY

Article 356.Filing of application

1. An application for ACHNOWLEDGEMENT of a movable thing as vacant in cases stipulated by the Civil Code of the Republic of Kazakhstan shall be submitted to the court at the place of residence of the individual or location of the organization that took possession of this thing.

2. An application for ACHNOWLEDGEMENT of the communal ownership right of real estate shall be submitted to the court at the location of this property by the body authorized to manage the communal property.

3. The court returns a statement recognizing the communal ownership right of immovable property, if the body authorized to manage the communal property goes to court with a statement before the expiration of one year from the date of acceptance of this property by the body registering the right to immovable property, except for the case referred to in paragraph 3 of Article 242 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

Article 357.Content of Application

1. In the application for ACHNOWLEDGEMENT of a movable thing as ownerless, it should be indicated which thing is to be recognized as ownerless, its main distinctive features should be described, as well as evidence indicating that the owner left the thing without the intention to retain ownership of it and evidence indicating that the claimant took possession of the thing should be presented.

2. In the application of the body authorized to manage the communal property, recognizing the communal ownership right of immovable property, it should be indicated which property is to recognized as ownerless, by whom and how it was revealed and when it was registered as ownerless, and also evidence indicating that the property was left by the owner without the intention to preserve the ownership of it should be presented.

Article 358. Preparing a case for the court

In preparing the case for a court proceeding, the court shall find out which persons (owners), actual owners and others can give information about the ownership of the property, shall interrogate the relevant organizations about the information available, and also shall carry out all the procedural actions provided for in Article 165 of this Code.

The preparation of the case for court proceeding is carried out within ten working days from the date of the application to the court. Extension of this period is not allowed.

Article 359.Consideration of application

An application for recognizing a movable thing as ownerless or for recognizing the communal ownership right of real estate is considered by the court with the participation of the applicant and all persons interested in the case.

Article 360.Court decision on the application

1. The court, recognizing that a movable thing has no owner or is left by the owner without the intention to retain ownership of it, shall decide to recognize the movable thing as ownerless and to transfer it to the ownership of the person who took possession of it.

2. The court, recognizing that real estate does not have an owner or is left by owner without the intention to retain the right of ownership and has been registered in the prescribed manner, shall make a decision on recognizing immovable property as ownerless and recognizing the communal property right.

Chapter 44. PROCEEDING ON THE ISSUES CONCERNING ESTABLISHMENT OF INACCURACY OF RECORDS OF CIVIL STATE ACTS

Article 361.Filing of application

The court shall consider cases on the establishment of records inaccuracy of civil status acts, if the civil registry bodies, in the absence of a dispute on the right, refused to make corrections to the record made. An application for establishing the records inaccuracy of civil state acts is filed with the court at the place of residence of the applicant or the location of the civil registry office

The preparation of the case for court proceeding is carried out within ten working days from the date of the application to the court. Extension of this period is not allowed.

Article 362. Content of the application

It must be indicated in the application what the records in accuracy of civil state acts is, when and by which the civil registration body was refused to correct or change the record made.

Article 363.Court decision on application.

The decision of the court, which established the inaccuracy of civil status acts, serves as the basis for correcting or changing such a record by civil registration bodies.

Chapter 45. PROCEEDING ON COMPLAINTS FOR NOTARY ACTIONS OR REFUSAL TO ACCOMPLISH THEM

Article 364. Filing a Complaint

1. An interested person, who considers a notarial act or refusal to accomplish a notarial act to be wrong, has the right to file a complaint with the court at the location of the notary or an official authorized to accomplish notarial acts.

2. Complaints about the inaccurate certification of wills and powers of attorney or about the refusal to certify them by officials listed in the law are submitted to the court at the location of the hospital, other inpatient medical and preventive institutions, social protection institutions, the appropriate body of social protection, expedition, hospital, military educational institution, military unit, formation, institution, organization, place of detention.

3. Complaints about inaccurate certification of a will or refusal of its certificate by the captain of a marine vessel or an inland navigation vessel flying the flag of the Republic of Kazakhstan shall be filed with the court at the port of registry of the vessel.

4. A complaint shall be filed with the court within ten days, calculated from the day when the applicant became aware of the accomplished notarial act or refusal to accomplish the notarial act.

Article 365.Preparation of the case for court proceeding

In preparing the case for court proceeding, the court shall find out with what kind of notarial act or refusal to do it the applicant does not agree, what expresses a violation of his rights and legitimate interests, shall conduct all the procedural actions provided for in Article 165 of this Code.

The preparation of the case for court proceeding is carried out within ten working days from the date of the application to the court. Extension of this period is not allowed.

Article 366. Consideration of complaint

1. A complaint is considered by a court with the participation of the applicant, a notary or an official authorized to accomplish notarial acts, who accomplished the complained notarial act or refused to accomplish the notarial act. However, their non-appearance is not an obstacle to resolving the case.

2. If, during filing of a complaint or during consideration of a case, a dispute about the right is established between the interested parties, based on the notarial act, the court makes a decision to leave the application without consideration, in which it explains to the applicant and other interested parties their right to resolve the dispute order of claim proceedings.

Article 367. Court decision on complaint

The decision of the court, which satisfied the complaint of the applicant, cancels the notarial act or obliges to perform such an action.

Chapter 46. RESTORATION OF RIGHTS ON LOST BEARER SECURITIES AND ORDERED SECURITIES (PROCEDURE TO DECLARE LOST DOCUMENTS VOID)

Article 368. Filing of application

1. A person who has lost a bearer security or an order security (hereinafter referred to as a document), in the cases specified in the law, has the right to file an application to the court for ACHNOWLEDGEMENT of the lost document as invalid and restoration of rights under it. The rights under the document can be restored even if the document loses the signs of payment due to inadequate storage or for other reasons.

2. An application for ACHNOWLEDGEMENT of a lost document as invalid shall be submitted to the court at the location of the person who issued the document.

Article 369.Content of application

The statement should indicate the distinctive features of the lost document, the name of the person who issued it, and also set out the circumstances in which the document was lost, the applicant's request to prohibit the person who issued the document to make payments or extraditions.

Article 370.Preparing the case for a court proceeding

1. In the determination of the preparation of the case for court proceeding, the judge obliges the applicant to make a publication at his own expense in the media (district, regional, republican level, on the Internet, on television) on instituting proceedings on the restoration of rights to the lost bearer securities and order securities.

The publication shall be made in time, established by court, and should contain:

the name of the court in which the application for the loss of the document

was received;

2) an indication of the person who submitted the application, and his address;

3) the name and distinctive features of the document;

4) the proposal to the holder of the document, the loss of which is claimed to submit to the court a statement of his rights to this document within three months from the date of publication.

2. The applicant is obliged to submit a confirmation on publication in the mass media to the court no later than three working days from the date of its publication. Failure to submit a confirmation of publication will result in leaving the application without consideration.

3. The court sends a copy of the determination to the person who issued the document, the registrar and the applicant.

4. After accepting the application, the judge makes a decision on prohibiting the issuer of the document to make payments or issuances on it and sends a copy of the decision to the person who issued the document, the registrar and the central depositary.

A private complaint may be submitted to the determination, and a petition by the prosecutor is brought to the court of appeal, the decision of which is final.

Footnote. Article 370 as amended by the Law of Republic of Kazakhstan dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); No. 166-VI dated 02.07.2018 (shall be enforced from 01.01.2019).

Article 371.Document holder's statement

The holder of the document, the loss of which is claimed before the expiration of the three-month period from the date of publication must submit to the court, which rendered the determination, a statement of his rights to the document and submit the document in the original.

Article 372.Actions of the judge after receipt of the application from the document holder

1. If an application is received from the document holder before the expiration of a three-month period from the date of publication, the court leaves the application of the person who lost the document without consideration and establishes the period during which the issuing person is prohibited to make payments and extraditions. This period shall not exceed two months.

2. At the same time, the court clarifies to the applicant his right to sue in a general manner against the holder of the document requesting this document, and the holder of the document his right to recover from the applicant the damages caused by the restraining measures taken.

3. The court's decision is not subject to appeal and revision at the request of the prosecutor on appeal.

Footnote. Article 372 as amended by the Law of Republic of Kazakhstan dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 373.Consideration of the application for ACHNOWLEDGEMENT of the lost document as invalid

1. The judge considers the case on the ACHNOWLEDGEMENT of the lost document as invalid after three months from the date of publication, if the application referred to in Article 372 of this Code has not been received from the document holder.

2. An application to the court from the holder of the lost document after the expiration of a three-month period, but prior to the consideration of the case on the merits, results in the consequences provided for in Article 372 of this Code.

Article 374.Court decision on the application

1. If the applicant’s application is satisfied, the court shall make a decision recognizing the lost document as invalid. This decision is the basis for issuing to the applicant a contribution or a new document to replace the invalid.

2. In case of satisfaction of the application for restoration of the right under the documents that have lost the signs of payment, the court shall make a decision on issuing a new document.

Article 375.The right of the document holder to bring action for unjustified acquisition of property

The holder of the document, who for any reason did not declare his rights to this document in a timely manner, after the court’s decision on declaring the document null and void enters into force, may bring action against the person for whom the right to receive a new document to replace the lost document for unjustified acquisition or saving of property.

Chapter 47. PROCEEDING ON APPLICATIONON FOR THE ACHNOWLEDGEMENT OF THE ORGANIZATION, EXTINGUISHING EXTREMISM OR TERRORIST ACTIVITY ON TERRITORY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN AND (OR) OF ANOTHER STATE, AS EXTREMIST OR TERRORIST, INCLUDING CHANGE OF ITS NAME, AS WELL AS ACHNOWLEDGEMENT OF INFORMATION MATERIALS IMPORTED, MANUFACTURED AND (OR) DISTRIBUTED IN THE TERRITORY REPUBLIC OF KAZAKHSTAN, AS EXTREMISTIC OR TERRORISTIC

Article 376.Filing of application

A statement on the ACHNOWLEDGEMENT of an organization carrying out extremism or terrorist activity on the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) of another state, as extremist or terrorist, including the change of its name, as well as ACHNOWLEDGEMENT of information materials imported, published, manufactured and (or ) distributed on the territory of the Republic of Kazakhstan, extremist or terrorist, shall be filed by the prosecutor to the court at the location of the prosecutor who made such claims, or according to the detection of such materials.

Article 377.Content of application

The statement should state the circumstances confirming the fact that the organization carries out activities in the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) another state that could be recognized as extremist or terrorist in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan, or whether it changes its name or information materials of signs and / or calls for extremism or terrorism.

The materials contained in the statement of the prosecutor about the ACHNOWLEDGEMENT of an organization as extremist or terrorist, including the change of its name, as well as ACHNOWLEDGEMENT of information materials imported, published, manufactured and (or) distributed on the territory of the Republic of Kazakhstan, as extremist or terrorist, may also include evidence obtained from the competent authorities of foreign states, including judgments of international courts and foreign courts.

Article 378.Court decision on the application

The court, recognizing the organization as extremist or terrorist and (or) informational materials imported, published, manufactured and (or) distributed on the territory of the Republic of Kazakhstan, as extremist or terrorist, decides to prohibit activities and liquidate the organization and (or) to prohibit importation, publication, production and (or) distribution of information materials on the territory of the Republic of Kazakhstan, as well as on confiscation and circulation of the organization’s property into the state’s revenue.

A court decision recognizing an organization carrying out extremism or terrorist activity in the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) another state, as extremist or terrorist, including the change of its name, as well as recognizing information materials imported, published, manufactured and ( or) distributed on the territory of the Republic of Kazakhstan, as extremist or terrorist, serves as a basis for including this information in the system of special records of state the body which carries out within its competence statistical activities in the field of legal statistics and special accounts.

Chapter 48. PROCEEDINGS ON APPLICATION FOR ACKNOWLEDGEMENT OF
INTERNET-CASINO, PRODUCTS OF FOREIGN MASS MEDIA, DISTRIBUTED IN THE TERRITORY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN, CONTAINING INFORMATION CONTRARY TO THE LAW OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN, AS ILLEGAL

Article 379. Application

Application for ACKNOWLEDGEMENT of Internet-casino, products of foreign mass media, distributed in the territory of the Republic of Kazakhstan, containing information contrary to the law of the Republic of Kazakhstan, as illegal, shall be submitted by citizens and legal entities, legal interests of which were affected in product of foreign mass media, by prosecutor or competent authority to the court in written or electronic form at the location of the applicant.

Article 380. Application content

Application for ACKNOWLEDGEMENT of Internet-casino, products of foreign mass media, distributed in the territory of the Republic of Kazakhstan, containing information contrary to the law of the Republic of Kazakhstan, as illegal, shall contain facts and attached documents, that evidence illegal activities of an Internet-casino, or specify which information shall be recognized as illegal, and shall contain evidence on non-compliance of information products with the law of the Republic of Kazakhstan, set out facts confirming distribution of information presented in the application.

Article 381. Court decision on application

The court, having recognized that Internet-casino, products of foreign mass media, distributed in the territory of the Republic of Kazakhstan, containing information contrary to the law of the Republic of Kazakhstan, as illegal, shall give a judgement on suspension or termination of activities of such Internet-casino, distribution of foreign mass media products in the territory of the Republic of Kazakhstan. Court decision shall be directed to the relevant state authority.

Chapter 49. PROCEEDINGS ON APPLICATION FOR DEPORTATION OF NON-CITIZENS OR STATELESS PERSONS OUTSIDE THE TERRITORY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN FOR VIOLATION OF THE LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Article 382. Application

Application for deportation of a non-citizen or a stateless person outside of the territory of the Republic of Kazakhstan for violation of the Republic of Kazakhstan shall be submitted by Internal Affairs Agencies to the court at the location and (or) registration of a non-citizen or a stateless person.

Article 383. Application content

1. Application for deportation of a non-citizen or a stateless person outside of the territory of the Republic of Kazakhstan shall contain description of circumstances, that evidence violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. Documents, confirming commitment of violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan by a non-citizen or a stateless person, shall be attached to the application for deportation of non-citizen or stateless person outside of the territory of the Republic of Kazakhstan.

Article 384. Consideration of application

1. The court shall consider an application for deportation of non-citizen or stateless person outside of the territory of the Republic of Kazakhstan within ten days from the moment of initiation of proceedings.

2. Application for deportation of non-citizen or stateless person outside of the territory of the Republic of Kazakhstan shall be processed with mandatory involvement of the non-citizen or the stateless person.

3. Court fees and costs for deportation shall be borne by deported non-citizens or stateless persons, or legal entities or individuals, who invited this person in the Republic of Kazakhstan. In case of lack or insufficiency of funds experienced by stated persons for covering costs for deportation, funding of the relevant activities shall be provided from the budget.

Footnote. Article 384 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 385. Court decision on application

1. Court decision on deportation of a non-citizen or a stateless person outside the territory of the Republic of Kazakhstan shall be enforced from the date of such judgement, and shall be the basis for deportation of a non-citizen or a stateless person outside of the territory of the Republic of Kazakhstan.

2. The judgement shall specify the term within which non-citizen or stateless person must leave the territory of the Republic of Kazakhstan.

3. Court decision shall be directed to Internal Affairs Agencies for execution.

Article 386. Stay of execution of court decision on deportation

In case of appeal or objection prior to expiration of the term stated by the court for deportation of a non-citizen or a stateless person from the Republic of Kazakhstan, execution of the court decision on deportation of non-citizen or stateless person outside of the territory of the Republic of Kazakhstan shall be suspended for consideration of appeal or objection.

SUBSECTION 5. PROCEEDINGS ON RESTORATION OF LOST JUDICIAL OR ENFORCEMENT PROCEEDINGS Charter 50. PROCEEDINGS ON RESTORATION OF LOST JUDICIAL OR ENFORCEMENT PROCEEDINGS

Article 387. Application

1. Restoration of lost, completely or in part, judicial or enforcement proceedings on a civil case, closed by judgement or discontinuance, shall be carried out by the court in order stipulated by this charter.

2. Application for restoration of judicial proceedings shall be submitted to the court, that has gave judgement on the merits or on discontinuance of proceedings on a case, by involved persons or by a prosecutor.

3. Application for restoration of lost enforcement proceedings shall be submitted to the court by an executor or a prosecutor at the location of enforcement proceedings.

4. The application shall specify: restoration of which proceedings is requested by an applicant, whether the court has made judgement on the merits or discontinuance of proceedings, which procedural status was taken by an applicant, what other parties were involved in a case and their procedural statuses, their places of location or residence, what information is known by an applicant in relation to circumstances of losing of proceedings, on location of copies of proceedings documents or information on such documents, restoration of what documents is deemed to be necessary by an applicant, and the purpose of restoration.

5. The application shall have attached kept and relevant documents or copies, even if they are not properly certified.

6. Application for restoration of lost proceedings shall not be paid by state fee.

Article 388. Consideration of application

1. In case of absence of purpose of initiation of legal action for restoration of lost proceedings in the application, and if the purpose specified by an applicant is not related to protection of his/her rights and legal interests, the court shall dismiss initiation of a case on restoration of proceedings or dismiss without prejudice by reasoned decision, if it has been initiated.

2. Court proceeding, lost prior to consideration on the merits, shall not be subject to restoration in order stipulated in this charter. In this case applicant is entitled to file a new claim. Court determination on initiation of case on new claim related to lost court proceedings shall reflect this fact.

3. During consideration of a case, the court shall use kept parts of proceedings, documents issued prior to losing of proceedings to citizens and legal entities, copies of such documents, other materials related to the case.

4. The court may interview persons, who were present at proceedings, as witnesses, and, if required, persons, involved into composition of the court, which considered the case, as well as persons, executing court judgement.

Article 389. Court decision on application

1. Court decision or ruling on discontinuance of proceedings shall be subject to mandatory restoration, if such judgement has been given.

2. Court decision on restoration of lost court decision or determination on discontinuance of proceedings on the case shall specify certain data, submitted to the court and examined at court session with participation of all involved parties of lost proceedings, that served as a basis for specification of content of restored judicial act.

3. Declaration of intent on case on restoration of lost proceedings shall also include findings of the court on proof of evidences examined by the court and procedural actions executed on lost proceedings.

4. Lost enforcement proceedings shall be restored, if the judgement is executed.

5. Act on execution of court decision shall be restored by court decision with specification of actions executed and reflected in the act by an executor in the execution process.

6. In case of loss of enforcement proceedings prior to execution of judgement, when copy of writ of execution can be issued, the court shall dismiss initiation of a case on restoration of lost enforcement proceedings.

Article 390. Discontinuance of proceedings on a case on restoration of lost proceedings

1. In case of insufficiency of collected materials for accurate restoration of judicial act on lost proceedings, the court shall dismiss proceedings on application for restoration of proceedings and shall explain to involved parties their right to submit a claim in general order.

2. Consideration of application for restoration of judicial act on lost proceedings shall not limited by its period of custody. However, in case of application for restoration of lost proceedings for the purpose of its execution, when term for submission of writ of execution for enforcement expired, and not restored by the court, the court shall discontinue proceedings on the application.

Article 391. Procedure for contest of judicial acts related to restoration of lost proceedings

1. Judicial acts related to restoration of lost judicial proceedings shall be contested in order stipulated by this Code.

2. In case of knowingly false statement, court fees, related to initiation of a case on the application for restoration of lost judicial proceedings, shall be recovered from an applicant.

SUBSECTION 6. PROCEEDINGS ON APPLICATION FOR RETURN OF A CHILD OR FOR EXERCISE OF RIGHTS OF ACCESS IN RELATION TO A CHILD ON THE BASIS OF INTERNATIONAL TREATY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN Chapter 51: PROCEEDINGS ON APPLICATION FOR RETURN OF A CHILD OR FOR EXERCISE OF RIGHTS OF ACCESS IN RELATION TO A CHILD ON THE BASIS OF INTERNATIONAL TREATY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Article 392. Submission of an application for return of a child or for exercise of rights of access in relation to a child on the basis of international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan

1. Application for return of a child wrongfully removed to the Republic of Kazakhstan or retained in the Republic of Kazakhstan, or for exercise of rights of access in relation to such child on the basis of international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan (hereinafter - application for return of a child or for exercise of rights of access), shall be submitted to the court by a parent or other person, presuming that a defendant violated his/her rights of custody or rights of access, or by a prosecutor.

2. Application for return of a child or for exercise rights of access shall be submitted to a specialized interdistrict juvenile court.

3. If the place of stay of a child in the territory of the Republic of Kazakhstan is unknown, the application for return of a child or for exercise of rights of access shall be submitted to a court stipulated by part 2 of this article at the last known place of stay of a child in the Republic of Kazakhstan, or at the last known place of residence of a defendant in the Republic of Kazakhstan.

4. If the place of stay of a child changes, application for return of a child or for exercise of rights of access shall be considered by the court, that accepted such application into proceedings in compliance with jurisdiction rules set forth by this article.

5. Application for return of a child or for exercise of rights of access shall specify that the relevant demand is made on the basis of international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan.

Article 393. Procedure for consideration of applications for return of a child or for exercise of rights of access

Cases on applications for return of a child or for exercise of rights of access on the basis of international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan (hereinafter - case on return of a child or on exercise of rights of access) shall be considered and settled under general regulations on action proceedings with specifics set forth by international treaty, ratified by the Republic of Kazakhstan, and this charter.

Article 394. Security of claim

If required, along with other measures for securing a claim in accordance with charter 15 of this Code, a judge may restrain a defendant of changing child's place of stay or restrict his/her right for exit from the Republic of Kazakhstan prior to entry of judgment on case of return of a child or for exercise of rights of access into legal force.

Article 395. Inadmissibility of consolidation of claims and counter-claiming

Consolidation of several claims, other than consolidation of claims by an applicant for return of two or more children, wrongfully removed to the Republic of Kazakhstan or retained in the Republic of Kazakhstan, or for exercise of rights of access in relation to two or more children on the basis of international treaty, ratified by the Republic of Kazakhstan, and counter-claiming on a case for return of a child or for exercise of rights of access shall not be allowed.

Article 396. Consideration of applications for return of a child or for exercise of rights of access

1. Application for return of a child or for exercise of rights of access shall be considered with mandatory involvement of authority providing functions of guardianship or custody.

2. Application for return of a child or for exercise of rights of access shall be considered by the court in term not exceeding forty-two days from the date of acceptance of the application by the court, including term for preparation of a case to court proceedings and preparation of reasoned judgement.

Footnote. Article 396 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 397. Court decision on a case for return of a child or for exercise of rights of access

1. Court decision on a case for return of a child, on the basis of international treaty, ratified by the Republic of Kazakhstan, wrongfully removed to the Republic of Kazakhstan or retained in the Republic of Kazakhstan, shall be compliant with requirements stipulated by article 19 of this Code and shall include rationale of necessity of return of a child in a state of permanent residence in accordance with international treaty, ratified by the Republic of Kazakhstan, procedure for return of a child, specification of distribution of court fees and costs for return of a child, or rationale of denial to return a child into a state of permanent residence in accordance with international treaty of the Republic of Kazakhstan and specification of distribution of court fees.

2. Court decision on a case for exercise of rights of access, on the basis of international treaty, ratified by the Republic of Kazakhstan, in relation to a child, wrongfully removed to the Republic of Kazakhstan or retained in the Republic of Kazakhstan, shall be compliant with requirements stipulated by article 19 of this Code and shall include rationale of exercising rights of access by an applicant in accordance with international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan, measures for enforcement of exercising rights of access by an applicant, specification of distribution of court fees, or rationale of denial for exercise of rights of access in accordance with international treaty, ratified by the Republic of Kazakhstan, and specification of distribution of court fees.

Article 398. Term for filing an appeal, prosecutor’s petition in relation to court decision on a case for return of a child or for exercise of rights for access and term for consideration of a case in the court of appeal

1. Appeals, prosecutor’s petition in relation to court decision on a case for return of a child or for exercise of rights of access shall be submitted within ten days from the date of the court decision in final form in accordance with regulations set forth by charter 52 of this Code.

2. Received case for return of a child or for exercise of rights of access as an appeal or prosecutor’s petition shall be considered within one month from the date of its submission to the court of appeal in accordance with regulations set forth by charter 52 of this Code.

Footnote. Article 398 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 399. Term for filling and consideration of an individual appeal or prosecutor’s petition for court decision on application for return of a child or for exercise of rights of access

1. Individual appeal or prosecutor’s petition may be submitted in relation to court determination on application for return of a child or for exercise of rights of access within ten working days from the date of such determination in accordance with regulations set forth by charter 52 of this Code.

2. Individual appeal, prosecutor’s application, specified in part 1 of this article, shall be considered within ten working days from the date of transfer of a case to the appeal court as per regulations set forth by charter 429 of this Code.

Footnote. Article 399 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 400. Distribution of copies of court orders

1. Copies of court determinations on denial of acceptance, return, reservation of an application for return of a child or for exercise of rights of access without consideration, on suspension or renewal or discontinuance of proceedings on a case on return of a child or for exercise of rights of access, copy of determination of the court of appeal in relation to individual appeal or prosecutor’s petition for specified determinations of the court of first instance, shall be sent within one day following the day of relevant determination to the authorized body, appointed in the Republic of Kazakhstan for enforcement of obligations under international treaty of the Republic of Kazakhstan (hereinafter - central authority), as well as to the court processing the case related to dispute on the child, if the determining court has information on such case.

2. Copies of court determinations stipulated by part 2 article 151, part 2 article 152 of this Code, on application for return of a child or for exercise of rights of access shall be presented to an applicant or sent to him/her within one day following the day of the relevant determination.

3. Copies of court determinations, stipulated by article 271 of this Code, on a case on return of a child or for exercise of rights of access shall be sent to parties involved in the case, if they do not attend at the court session, within one day following the day of the relevant determination.

4. Copies of court judgements on a case on return of a child or for exercise of rights of access shall be sent to parties, involved in the case, but not attending the court session, and to the central authority within one day following the day of the court decision in final form. If additional judgement is taken for the case in accordance with article 236 of this Code, the copy of such decision shall be sent to parties, involved in the case, and to the central authority within one day following the day of such additional judgement.

5. Upon expiration of term for filling an appeal, if court decision on a case on return of a child or for exercise of rights of access is not appealed, copy of final and binding judgements shall be sent to the central authority and to the court, which suspended proceedings on the case related to dispute of such child, if the court is aware of such case.

6. Copy of appellate ruling on a case on return of a child or for exercise of rights of access shall be sent to the central authority and to the court of the first and the second instances, processing the case on dispute of such child, if the court is aware of such case, within three days from the ruling.

4. Copies of court determination in relation to explanation of court decision on a case on return of a child or for exercise of rights of access shall be sent to parties, involved in the case, but not attending the court session, and to the central authority within one day following the day of the relevant determination.

Footnote. Article 400 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

SECTION 3. PROCEEDINGS ON REVISION OF JUDICIAL ACTS Charter 52. APPEAL, FILING OF APPEALS TO JUDICIAL ACTS BY PROSECUTOR

Footnote. Heading of charter 52 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 401. Right for appeal, filing of appeals to court judgements by prosecutors

Footnote. Heading of article 401 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

1. In accordance with regulations specified by this charter, appeal or appeal application of prosecutor may be filled for the court judgements, which have not yet become effective in law, in appellate procedure.

2. Right to appeal court judgements shall belong to parties, other persons involved into the case.

A territorial subdivision of a public authority shall exercise the right of appeal against a court judgment with the mandatory approval of a higher authority.

3. Right of filing of appeals shall belong to prosecutor involved in consideration of the case. The Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan and his/her deputies, regional prosecutors and equal-status prosecutors, and their deputies, prosecutors of districts and equal-status prosecutors, and their deputies, are entitled to file an appeal to court decision within the relevant competence, regardless of their involvement into consideration of the case.

4. Appeal may also be filed by persons, not involved in the case, but in relation to rights and obligations of which the judgement was given.

Footnote. Article 401 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall come into force ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 402. Courts considering appeals and prosecutor’s applications

An appeal petition, a prosecutor's petition against judgments rendered by district and equivalent courts, as well as against judgments rendered in cases heard under Article 27-1 of this Code, shall be considered by the appellate judicial panel for civil cases of a regional and equivalent court in a collegial panel of at least three judges of the panel.

An appeal, a prosecutor's petition against decisions made in cases considered under the rules of part 1-2 of Article 27 of this Code, shall be considered by the court of the capital.

The judge shall solely consider an appeal or prosecutor’s petition to judgements made by district or equal-status courts in the simplified (written) procedure, and individual appeal or prosecutor’s petition in relation to determinations.

Footnote. Article 402 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.03.2021 No. 20-VII (shall come into effect from July 1, 2021); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall enter into force ten calendar days after the date of its first official publication); dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 403. Procedure and terms of submission for appeals and prosecutor’s application

1. An appeal petition, the prosecutor's petition shall be filed through the court that delivered the judgment. An appeal petition or a prosecutor's petition received directly by the court of appeal shall be forwarded to the court that rendered the judgment to comply with the requirements of part two hereof and Article 405 of this Code, except in cases where the judgment is rendered in cases heard under the rules of Article 27-1 of this Code.

2. Appeal or prosecutor’s petition shall be submitted to the court with copies corresponding to number of persons participating in the case. If required, the judge may bind over a person, filing an appeal or application, to provide attached copies of written evidence on number of persons participating in the case.

3. Appeal or prosecutor’s petition may be submitted within one month from the date of the judgement in final form, other than cases specified by this Code, and from the date of receiving of copies of the judgement by persons, not involved in the proceedings.

4. excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021).

5. Request for restoration of term for filing an appeal or prosecutor’s petition shall be considered by the court of first instance in procedure set forth by article 126 of this Code.

Footnote. Article 403 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be brought into force ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 404. Content of appeal and prosecutor’s application

Footnote. Heading of article 404 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

1. Appeal and prosecutor’s petition shall contain:

1) name of the court, to which appeal or prosecutor’s petition are addressed;

2) name of a person filing an appeal or prosecutor’s application;

3) judgement, appealed or reviewed by prosecutor’s application, and name of the court, made this judgement;

4) specification of matter of illegality or inconsistency of the court judgement, generally, with reference to applicable laws and case files;

5) specification of the part where legality of appealed or reviewed judgement by prosecutor’s petition shall be examined, and specification of changes demanded by a person filing appeal or prosecutor’s application;

6) list of documents attached to an appeal, prosecutor’s application;

7) date of submission of appeal or prosecutor’s application, and signature of a person filing appeal or prosecutor’s application. Appeal, signed by a representative, shall include attached power of attorney or other document, certifying power of such representative, if the case misses this document.

In case of filing an appeal or prosecutor’s petition in electronic form, such documents shall be certified by electronic digital signature of a person, filing such appeal, or his/her representative. Electronic documents shall be attached to appeal or prosecutor’s petition in electronic form.

2. Demands, not stated in the court of first instance, shall not be included into an appeal or prosecutor’s application.

Reference to new evidence, which were not submitted in the court of first instance, is allowed, if an appeal or prosecutor’s petition include rationale of impossibility of submission of such evidence in the court of first instance, including cases when the person was not involved in the case in the court of first instance, as well as cases when application for examination and (or) request of such evidence was presented to the court of first instance, but remained unsatisfied.

Footnote. Article 404 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 405. Actions of a judge of the court of the first instance upon receipt of an appeal, prosecutor’s petition

Footnote. The heading of Article 405 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

1. A judge of the court of first instance, after receiving an appeal, a prosecutor's petition filed on time and meeting the requirements of paragraph two of part two of Article 401, Articles 403, 404 of this Code, performs the following actions:

1) to send copies of the appeal or prosecutor’s petition and attached written evidence or notification on option to get insight of electronic copies through Internet resource of the court to persons participating in the case within five working days upon receipt of the appeal or prosecutor’s application.

Parties shall get explanation on their rights to file objections to the appeal or prosecutor’s petition in written electronic form with specification of the submission term;

2) to address the case to the court of appeal upon expiration of term for appeal or prosecutor’s application.

2. Civil case cannot be evoked upon expiration of the term specified for appeal or prosecutor’s application. Persons, involved in the case, and persons, not involved in the case, but in relation to which rights and obligations the court made judgement, are entitled to familiarize with case files and received appeals and objections.

Footnote. Article 405 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 406. Rejection of an appeal or prosecutor’s application

1. If an appeal is filed, or an appeal petition of the prosecutor does not meet the requirements prescribed by paragraph two of paragraph two of Article 401, paragraph two of Article 403 and Article 404 of this Code, the judge shall render a ruling, whereby he dismisses the complaint or petition of the prosecutor, and appoint a person who filed a complaint, the prosecutor, who brought the application, a period to correct deficiencies.

2. If an appealing person or prosecutor fulfill instructions specified in the relevant determination, the appeal or prosecutor’s petition are considered to be submitted at the initial date of submission.

3. Determination on rejection of an appeal or prosecutor’s petition shall not be subject to appeal or review by prosecutor’s application.

Footnote. Article 406 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be brought into force ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 407. Striking-out of an appeal, prosecutor’s application

1. Striking-out of an appeal, prosecutor’s petition shall be performed in the following cases:

1) non-execution of instructions of the judge in determination on rejection of appeal or prosecutor’s application;

2) request of a person or a prosecutor, that filed an appeal;

3) in case of expiration of term for review, and appeal or prosecutor’s petition do not include application for its restoration, or in case of refusal for its restoration;

4) if an appeal or prosecutor’s petition are submitted by a person not entitled for submission or signing.

2. Determination on striking-out of an appeal, prosecutor’s petition shall be provided by the court within five working days:

1) in case stipulated by subparagraph 1) part 1 of this article - from the date of expiration of the term specified by the court;

2) in other cases - from the date of receipt of an appeal or prosecutor’s application.

Individual appeal or prosecutor’s petition may be submitted to determination of striking-out of an appeal or prosecutor’s application.

Footnote. Article 407 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 408. Defence to an appeal, prosecutor’s application

Footnote. Heading of article 408 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

1. Person, involved into the case, shall address defence to an appeal, prosecutor’s petition to the court of appeal, other persons, involved in the case, with attachment of documents, confirming objections in relation to an appeal or prosecutor’s application.

Defence, addressed to the court of appeal, shall include attached document, confirming distribution of the defence to other persons participating in the case.

2. Defence shall be directed prior to commencement of the court session in the court of appeal in term specified by the court and ensuring familiarization of the persons participating in the case with the defence.

3. Defence shall be signed by a person involved in the case or his/her representative. In case of filing a defence in electronic form, such document shall be certified by electronic digital signature of a person, filing such defence, or his/her representative. Defence, signed by a representative, shall include attached power of attorney or other document, confirming his/her powers. Defence in electronic form shall be accompanied by electronic documents specified in this article.

Footnote. Article 408 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 409. Refusal of an appeal, prosecutor’s petition and their withdrawal

Footnote. Heading of article 409 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

1. The citizen who filed the appeal, including the prosecutor who filed the appeal as a party to the case, shall have the right to refuse it before the court of appeal issues a decision or withdraw it in the court of the first instance when the judge performs the actions provided for in Article 405 of this Code.

Prosecutor is entitled to withdraw an application to the court decision prior to order of the court of appeal.

Refusal of an appeal, withdrawal of an appeal, prosecutor’s petition are executed by written application to the court of the first or appellate instance.

2. The court of appeal shall provide determination on discontinuance of appellate proceedings in relation to acceptance of the refusal, if the decision is not appealed by other persons or higher-level prosecutor. The determination shall not be subject to appeal or review by prosecutor’s application. Re-submission of an appeal is not allowed, and in case of re-submission, such appeal shall be rejected.

3. In case of withdrawal of an appeal, prosecutor’s application, the court shall provide determination on rejection, which is not subject to appeal or contest. Appeal or prosecutor’s petition may be re-submitted in terms specified by part 3 article 403 of this Code.

3-1. The court (judge) of the appellate instance, if there are grounds provided for in subparagraphs 2), 3) and 4) of the first part of Article 407 of this Code, shall issue a ruling on the return of the complaint, petition of the prosecutor.

This ruling is not subject to appeal but shall not prevent the re-applying of an appeal, a prosecutor's petition to the court of the first instance.

4. If an appeal to judgement of the court of first instance is filed by other persons, it shall be considered on the merits in procedure, set forth by this charter.

Footnote. Article 409 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 410. Voluntary settlement by the parties in the court of appeal

1. Refusal of a claim by an applicant, friendly settlement, agreement of the parties on settlement of dispute (conflict) in mediation procedure or agreement on settlement of dispute in participative procedure, occurred upon submission of an appeal, shall be executed in form of applications addressed to the court of appeal.

2. The court of appeal shall consider applications for issues specified in part 1 of this article in procedure, stipulated by article 170 and charter 17 of the Code.

3. In case of acceptance of refusal of claim, the court of appeal shall cancel the court decision and terminate proceedings on the case on the grounds specified by subparagraph 4) article 277 of the Code.

In case of friendly settlement of parties on dispute (conflict) in mediation procedure or agreement on settlement of dispute in participative procedure, the court of appeal shall cancel the court decision and terminate proceedings on the case on the grounds specified by subparagraphs 5), 6) article 277 of the Code.

4. If the court of appeal does not accept refusal of the claim from applicant, do not approve friendly settlement, agreement of parties on settlement of dispute (conflict) in mediation procedure or in participative procedure, an appeal shall be considered on the merits.

Article 411. Stay of execution

The court of appeal is entitled to suspend execution of a judgement, made by the court of first instance and ordered for immediate execution in procedure, specified by article 244 of the Code, other than judgements on cases listed in article 243 of the Code, prior to consideration of the case on appeal, filed by a person or prosecutor.

When stay of execution is no longer needed, the order on stay shall be canceled.

Order on stay of execution or on cancellation of stay shall be directed (delivered) to an executor and parties.

Footnote. Article 411 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 53. CONSIDERATION OF CASES ON APPEAL, PROSECUTOR’S PETITION

Footnote. Heading of charter 53 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 412. Matter of appellate consideration

Under appeal or prosecutor’s application, the court of appeal in accordance with existing materials and materials submitted as per requirements of part 2 article 413 of the Code shall examine correctness of findings, applicability and interpretation of rules of substantive law, as well as compliance with regulations of civil procedural law in consideration and judgement of the case.

Footnote. Article 412 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 413. Limits of appellate consideration

1. The court shall completely examine legality and reasonableness of judgement of the court of first instance during consideration of the case in appellate procedure.

2. The court of appeal shall assess existing evidence and evidence submitted as per part two article 404 of the Code within the stated claim.

New evidence is accepted, if the court of appeal recognizes that impossibility of submission of such evidence in the court of first instance is well-reasoned, including cases when the person was not involved in the case in the court of first instance, as well as cases when application for examination and (or) request of such evidence was presented to the court of first instance, but remained unsatisfied.

Persons, who submit evidence to the court of appeal, shall specify the way of obtaining such evidence, and due to which circumstances necessity of its submission has occurred.

3. The rules on joining and disconnecting several claims, changing the size of claims, changing the subject and basis of the claim, replacing an improper defendant, filing a counterclaim shall not apply in the court of appeal, except for the cases established by part four of this article.

4. In cases of cancellation of a court decision on the grounds provided for in part four of Article 427 of this Code and acceptance of the case for consideration on the merits, the court of appeal shall consider and resolve the case according to the rules of the court of first instance.

Footnote. Article 413 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.03.2023 No. 216-VII (effective from 01.07.2023).

Article 414. Preparation to consideration of the case in the court of appeal

1. Judge of the court of appeal, received the case with appeal or prosecutor’s application, shall check adherence of the court of first instance to requirements of Article 405 of the Code. In case of non-compliance of the court of first instance with requirements of Article 405 of the Code, the case may be returned to the court of first instance for elimination of deficiencies, except for cases when they can be eliminated by the court of appeal.

2. Judge shall has the right, on his own initiative or at the request of the persons participating in the case, in order to prepare the case for consideration perform actions stipulated by Article 165 of the Code within ten days from the date of acceptance of the case into the court.

The judge shall conduct the conciliation procedures in accordance with the requirements provided for in Chapter 17 of this Code.

3. The court of appeal shall notify persons, involved into the case, on time and place of the court session.

Footnote. Article 414 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 415. Term for consideration of the case by the court of appeal

The case is considered within two months from the date of its submission to the court of appeal, excluding cases specified by the Code.

Footnote. Article 415 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021); dated 20.03.2021 No. 20-VII (shall come into effect from 01.07.2021).

Article 416. Proceedings in the court of appeal

1. Prosecutor shall participate in session of the court of appeal in cases, stipulated by part 2 article 54 of the Code, and give his/her conclusion on the case.

The court of appeal notifies the prosecutor of the cases to be considered in the appellate instance.

2. The court of appeal shall examine additional materials, relevant for proper settlement of the case, provided by parties or requested by applications, and obtained expert reports, and interview persons, called to the session, in accordance with the rules for the court of first instance.

3. The court of appeal shall conduct the proceeding in an electronic format, if such a format was used in the court of first instance.

4. If it shall not possible to use an electronic format, the court of appeal shall turn to a paper format, for which shall made a reasoned decision.

Footnote. Article 416 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 241-VI dated 02.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 417. Initiation of proceedings

1. Presiding judge shall open a court session of the court of appeal and announce: the case, the person appealed, the judgement of which court is subject to consideration, membership of the court of appeal, secretary of the court session, and a prosecutor, if he/she participates in consideration of the case. Presiding judge shall specify attending persons, involved in the case, and representatives, confirm identities of attending persons, verify powers of officials and representatives, and certify the awareness of persons, involved in the case, of their rights and obligations. The court shall explain rights and obligation to relevant persons, if they are not aware of such rights and obligations. If challenges are stated, they shall be allowed in procedure set forth by article 41 of the Code.

2. The court shall hear explanations of persons, involved into the case, and representatives, that attended the court session. In case of appeal of the judgement by both parties, an applicant shall speak firstly in the court. The court of appeal shall examine evidence upon explanations of appealed person or prosecutor, and other persons, involved into the case, and their representatives.

Footnote. Article 417 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 418. Consequences of failure to appear at court proceedings

1. In case of failure to attend court proceedings in the court of appeal of any persons, involved into the case, who were not properly notified on time and place of the session, the court shall postpone the proceedings.

2. Failure to attend court proceedings of persons, specified in part 1 of this article, who were properly notified on time and place of the court session, shall not imped the proceedings. However, the court is entitled to postpone the proceedings in that case, if such failure to attend is well-reasoned.

3. In case of postponement of the court session, the court of appeal shall properly notify persons, involved into the case, on time and place of the court session. Consideration of the case in the second session shall be continued, if persons, involved in the case, do not insist on proceedings from the beginning.

Article 419. Resolution of applications and motions of persons participating in the case

1. Applications and motions of persons, involved in the case, on all issues related to consideration of the case in the appellate instance, shall be resolved by the court upon hearing of opinions of other persons, involved in the case.

2. Parties are entitled to state motions on examination and (or) request for evidence, satisfaction of which was rejected by the court of first instance.

3. Resolution of applications and motions related to examination of circumstances of the case shall be performed under the regulations of article 195 of the Code. Furthermore, the court of appeal is not entitled to reject satisfaction of a motion on the basis that it was satisfied by the court of first instance.

Article 420. Examination of evidence

1. Procedure and limits of examination of evidence shall be defined by the court, taking into account opinions of persons, involved in the case.

2. The court shall examine existing evidence and evidence submitted as per regulations of part 2 article 413 of the Code upon explanation of parties, other persons, involved in the case.

3. The court is entitled to announce explanations of persons, involved in the case, and who did not attend the court session, as well as statements of witnesses, who were not called to the session of the court of appeal.

4. Parties are entitled to state motions on calling and interviewing of witnesses and on examination and (or) request of evidence, which was rejected by the court of first instance. If statements of witnesses are contested by parties, such persons may be called to the court of appeal.

5. The court shall examine and assess jointly with other evidence, the evidence, which are contested by a person, filing appeal, or by a prosecutor, filing an application, for their relevance, admissibility, reliability.

Footnote. Article 420 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 421. Pleadings

1. Upon consideration of the case on the merits, presiding judge shall question persons participating in the case on presence of any motions. The court shall resolve such motions, and then proceed to pleadings.

2. Pleadings shall be carried out as per regulations, set forth by article 217 of the Code, and appealed person or prosecutor, and(or) his/her representative shall speak firstly in the court. In case of appeal of the judgement by both parties, an applicant shall speak firstly in the court.

3. At the end of the judicial debate and hearing the conclusion of the prosecutor, the court shall leave to render a decision.

Footnote. Article 421 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 422. Record of the proceedings

In the court of appeal the record shall be maintained in accordance with the regulations of part 3 article 281 of the Code.

Article 423. Performance of judicial act and its announcement

1. Performance of a judicial act and its announcement shall be provided as per rules set forth by articles 222, 223 and 224 of the Code.

2. The court may announce operative part of the judicial act, following the regulations of part 1 of this article, and to specify term of its preparation in final form. Operative part of the judicial act shall be attached to the case files.

Reasoned judicial act shall be prepared and signed by the judge within five working days from the date of proceedings. A copy of the reasoned judicial action shall be sent (handed over) to the participants of the case no later than three working days after its production.

Footnote. Article 423 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 424. Powers of the court of appeal

1. The court of appeal shall have the power to:

1) leave the judgment unchanged, and the appeal, the prosecutor's petition without satisfaction;

2) change the judgment of the court of first instance;

3) reverse the judgment of the court of first instance and render a new judgment;

4) revoke the judgment in whole or in part and to terminate the proceedings or to leave the lawsuit without consideration on the grounds stipulated by Article 277 and sub-paragraphs 2), 4), 5), 9) and 10) of Article 279 of this Code;

5) excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced from 01.07.2023);

6) to take the case into its own proceedings for consideration on the merits according to the rules of the court of first instance in case of cancellation of the court decision on the grounds provided for in part four of Article 427 of this Code;

7) revoke the judgment in whole or in part and to leave the lawsuit without consideration on the ground stipulated by subparagraph 8) of Article 279 of this Code, in case such application has been filed in the court of first instance and has not been resolved by the court on the merits;

8) revoke the judgment in whole or in part and to dismiss the lawsuit on the ground stipulated by subparagraph 3) of Article 279 of this Code, if such a lawsuit has not been upheld by the plaintiff in the court of appeal.

2. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced from 01.07.2023).
3. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced from 01.07.2023).
Footnote. Article 424 - as reworded by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall come into effect ten calendar days after its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 425. Acts of the court of appeal

The court of appeal shall render the following acts:

1) a resolution in the cases provided for in subparagraphs 1), 2), 3), as well as subparagraph 6) of part one of Article 424 of this Code in the event of a new decision after consideration of the case on the merits according to the rules of the court of first instance;

2) a ruling in the cases specified in paragraph two of Article 409, subparagraph 4), as well as subparagraph 6) of paragraph one of Article 424 of this Code in case of revocation of the court judgment and taking the case to the court of appeals for consideration on the merits by the rules of the court of first instance, as well as in other cases requiring a judicial act, when the case has not been considered on the merits.

Footnote. Article 425 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after the date of its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 426. Content of appellate order

1. Appellate order shall include the following:

1) date and place of rendering the order;

2) name of the court and structure of the court, made the order;

3) person, filing an appeal, prosecutor’s application, other persons, involved in the case, and representatives;

4) matter of a dispute or claim;

5) facts in the case established by the court of first instance, grounds guiding the court in presenting the judgement or determination; summary of the judgement of the court of first instance;

6) summary of appeal, prosecutor’s petition and relevant defences;

7) grounds, on which the court of appeal leaves unchanged or changes the judgement of the court of first instance;

8) reasons of conclusions of the court of appeal, and reference to laws, guiding the court;

9) conclusions of the court of appeal by results of consideration of the case;

10) distribution of court fees;

11) term and procedure for appeal, contest of the court order.

2. In case of unsatisfaction of appeal or prosecutor’s petition due to absence of new arguments, the reasoning part of the order shall specify only absence of grounds, stipulated by the Code, for introduction of changes into the judgement of the court of first instance or its cancellation.

If appeal or prosecutor’s petition contain reference to arguments, not being matter of consideration in the court of first instance, the reasoning part of the appellate order shall specify grounds, on which such references and arguments are not taken into consideration and examination in the court session.

3. In case and in order, stipulated by articles 235, 237 of the Code, the court of appeal is entitled to consider issue on correction of erratas and obvious arithmetic errors, made in the order of the court of appeal, or on explanation of the order by rendering a determination, not changing the nature of appellate order.

Determination of the court of appeal on stated issues shall be enforced from the date of presentation and may be appealed or contested.

4. The court of appeal is entitled to render additional order in case and in procedure set forth by article 236 of the Code.

5. If a judge of the appellate instance, for valid reasons, is not able to make a reasoned decision within the period established by this Code, then its production shall be entrusted by the chairman of the collegium to another judge who took part in the consideration of the case. The resolution shall specify the reasons for which the absent judge is not able to issue it.

Footnote. Article 426 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 427. Grounds for cancellation or change of the court decision on appellate procedure

1. Grounds for cancellation or change of the court decision in appellate procedure are as follows:

1) incorrect determination and clarification of circumstances relevant to the case;

2) failure to prove circumstances, relevant to the case, established by the court of first instance;

3) inconsistency of conclusions of the court of first instance, set out in the judgement, with the circumstances of the case;

4) violation or incorrect application of substantive or procedural law;

5) there is no protocol of a separate procedural action in the case, when the obligation to conduct it is provided for by this Code.

2. Regulations of the substantive law are considered to be violated or incorrectly applied, if the court:

1) did not apply applicable law;

2) applied the law, which was not applicable;

3) incorrectly interpreted the law.

3. Court judgement, correct on the merits, shall not be cancelled only due to formal reasons. Violation or incorrect application of substantive or procedural law shall constitute grounds for modification or cancellation of the judgement of the court of first instance, if this violation has caused or might caused to misjudgment.

If the court made the correct judgement, but the stated violations were in place, the order shall contain reasons, regulations of substantive and procedural law, in accordance with which the judgement shall remain unchanged.

4. Judgement of the court of first instance shall be cancelled in the following cases:

1) the case is considered in illegal membership of the court or with violation of rules of jurisdiction;

2) the case is considered in the absence of any persons, involved in the case, not properly notified on time and place of the court session, excluding cases, considered as per regulations of article 133 of the Code;

3) regulations on language of the proceedings were violated;

4) the court resolved issue on rights and obligations of persons, not involved in the case;

5) judgement is not signed by the judge or signed by the judge, who did not review and resolve the case;

6) there is no record of the court session in the case, when the obligation to conduct it is provided for by this Code.

5. In case of cancellation of the decision of the court of first instance on the grounds provided for by part four of Article 427 of this Code, the court of appeal shall issue a ruling. The ruling indicates the transition to the consideration of the case according to the rules of procedure in the court of first instance, the actions to be performed by the persons participating in the case, and the timing of their commission. At the end of these actions, the case is considered, as a rule, in the same composition of the court of appeal.

In other cases, including in case of the cancellation of a court decision with the issuance of a new decision, the court of appeal considers the case in one court session with the adoption of one judicial act.

5-1. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

6. Failure to resolve or improper resolution of the issue on distribution of court fees shall not serve as a ground for cancellation or modification of the court judgement. Operative part of the order shall contain specification of distribution of court fees.

Footnote. Article 427 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be brought into effect ten calendar days after the date of its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 428. Revocation of court judgment with termination of proceedings or with leaving the claim without consideration

The judgment of the court of first instance shall be set aside on appeal due to the termination of the proceedings or to the abandonment of the lawsuit on the grounds specified in Article 277 and subparagraphs 2), 3), 4), 5), 9) and 10) of Article 279, as well as in cases stipulated by subparagraphs 7) and 8) of paragraph one of Article 424 of this Code.

Footnote. Article 428 - as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be enacted ten calendar days after its first official publication).

Article 429. Procedure and terms for appeal or prosecutor’s petition for determinations (orders) of the court of first instance

1. Individual appeal or motion from persons, specified in article 401 of the Code, may be submitted in relation to determination of the court of first instance in cases, stipulated by the Code, and in cases, when court determination impedes further progress of case. Court determination may be appealed by persons, not involved in the case, if such determination relates to their rights and interests.

Individual appeal or prosecutor’s petition shall be submitted within ten working days from the date of preparation of the determination in final form.

2. Individual appeal or prosecutor’s petitioncan not be submitted in relation to other determinations of the court of first instance, including those rendered at place with entry into records of the proceedings, however, objections may be included into appeal or prosecutor’s application.

3. In the case of filing a private complaint, bringing a petition by the prosecutor for a ruling issued during the trial, which ended with the adoption of a decision, the case shall be sent to a higher court only after the expiration of the period established for appealing the decision. Therewith, if an appeal is filed against a court decision, an appeal is brought by the prosecutor, the verification of a private complaint, the prosecutor’s petition shall be carried out by the court that considers the case on appeal. In this case, the appellate instance shall consider a private complaint, a prosecutor's petition in a collegiate composition, together with an appeal and (or) a prosecutor's petition against a court decision.

4. An individual appeal, a prosecutor’s petition shall be filed to the court, which rendered this determination with copies of documents attached relevant to number of persons participating in the case, which judge shall send or present to them. A judge after receiving an individual appeal, a prosecutor’s petition shall send a civil case or materials to the court of appeal.

5. An individual appeal, a prosecutor’s petition shall be accepted and considered in order prescribed in this chapter for accepting and considering appeals and applications of the prosecutor.

In accordance with procedure stipulated in article 414 of the Code, the court of appeal shall notify persons participating in the case about time and place for consideration of an individual appeal, a prosecutor’s application. Non-appearance of persons participating in the case at court session of appellate instance shall not be obstacle to their consideration.

6. According to results of consideration of an individual appeal, a prosecutor’s application, the court of appeal shall issue a determination on:

1) remaining a court determination unchanged, and an individual appeal, a prosecutor’s petition dismissed;

2) abolition of court determination in full or in part and issue transfer for a new trial to the court of first instance;

3) cancellation of court determination in full or in part and settlement of case on the merits;

4) determination changing.

7. The appellate court ruling shall be issued on a private complaint or a prosecutor’s petition on the return of statements of claim, securing a claim, jurisdiction, correction of clerical errors and obvious arithmetic errors, clarification of a decision, suspension of proceedings on a case, leaving statements of claim without consideration, is not subject to appeal or protest. In the cases established by this Code, the rulings of the court of appeal, blocking the possibility of further progress of the case, can be appealed and protested.

Footnote. Article 429 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 430. Special ruling of the court of appeal

On grounds stipulated in article 270 of the Code, the court of appeal may issue a private determination.

Private determination may be appealed, protested in accordance with the procedure stipulated in article 429 of the Code.

Article 431. Legal force of judicial acts of the court of appeal

Judicial acts of the court of appeal shall enter into force from date of their announcement.

Article 432. Sending a judicial act and returning a case to the court of first instance

Court of appeal after revision of case and sending (delivering) a copy of a judicial act to persons participating in the case, shall return a case to the court of first instance.

Article 433. Procedure for consideration of appeals (individual appeal), prosecutor’s petition received after consideration of case in appellate procedure

1. If an appeal (individual appeal), prosecutor’s petition filed within prescribed period or after restoring missed period, shall be receipt by court of appeal after revision of case for other appeals, the court must accept such appeal or application of prosecutor to its proceedings.

2. Based on results of consideration of appeals (individual appeal), an application of a prosecutor and, if there will be grounds, the court of appeal shall cancel the previous judicial act and adopt a new order, determination on received an appeal, an application of prosecutor.

In absence of such grounds, the court of appeal shall issue an order, a determination to refuse to satisfy an appeal, an application of a prosecutor.

Footnote. Article 433 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 54. PROCEEDINGS IN COURT OF CASSATION

Article 434. Judicial acts which are subject to revision in cassation procedure

1. Coming into legal force judicial acts of local and other courts in case of complying with the appeal procedure, judicial acts rendered in cases considered under the rules of Article 28-1 of this Code, may be reconsidered under the cassation procedure by the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

2. Judicial acts which are not subject to revision in cassation procedure in cases:

1) considered in a simplified procedure, stipulated in chapters 12 and 21-1 of the Code;

2) resulted to a settlement agreement, an agreement on settlement of dispute (conflict) in an order of mediation or an agreement on settlement of dispute in an order of participative procedure;

3) related to property interests of individuals with an amount of claim less than two thousand monthly calculation indicators and legal entities with an amount of claim less than thirty thousand monthly calculation indicators;

4) completed in connection with refusal of claim;

5) on restoration of citizens' solvency, on debt restructuring, as well as cases on disputes arising within the framework of rehabilitation and bankruptcy procedures, including the recognition of transactions concluded by the debtor or a person authorized by him as invalid, on the return of the debtor's property, on the recovery of receivables from claims of a financial, bankrupt or rehabilitation manager.

This part shall not apply to judicial acts rendered in cases heard under the rules of Article 28-1 of this Code.

3. Entered into legal force judicial acts of local and other courts in case of non-compliance with appeals procedure, as well as in cases specified in part two of this article, may be revised in cassation procedure upon submission by the Chairman of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan and protest by the Prosecutor General of the Republic Kazakhstan with grounds provided for by part six of article 438 of the Code.

4. Entered into legal force judicial acts of local and other courts in case of non-compliance with appeal procedure, with exception of judicial acts in cases specified in sub-paragraphs 1), 2), 3) and 4) of part two of this article, as well as judicial acts the first and appellate instances referred to in sub-paragraph 5) of part two of this article may be revised in cassation procedure after the protest of the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan on grounds provided for by article 427 of the Code.

5. Cassational judgement may be revised within grounds provided for by part six of article 438 of the Code.

Footnote. Article 434 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 290-VІ dated December 27, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 20.03.2021 No. 20-VII (shall come into effect from 01.07.2021); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after the date of its first official publication); dated 30.12.2022 No. 179-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 435. Persons entitled to file an application, make a submission, protest against judicial acts that have entered into force

1. An application on contest the judicial acts stipulated in part one of article 434 of the Code may be filed by parties, persons involving in a case, other persons whose interests shall be affected by judicial acts, and their representatives.

1-1. The territorial unit of the public authority shall exercise the right to file a petition to challenge the judicial acts specified in paragraph one of Article 434 of this Code, with the mandatory approval of a higher authority.

2. The Chairman of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan shall have the power to file a representation against effective judicial acts upon request of the persons mentioned in paragraph one hereof.

The Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan shall have a right to bring protests to judicial acts that have entered into legal force, both on their own initiative and at a request of persons specified in part one of this article filed to him in cases provided for in part two of article 54 of the Code.

An application shall be attached to a submission or protest.

3. Person filed application, including the prosecutor, who filed an application as a party to case, shall have a right to refuse or withdraw an application, a prosecutor who brought the protest shall have a right to withdraw it by submitting an application to court of cassation before considering an application, protest.

Refusal of an application shall entail termination of proceedings at a court of cassation, including at stage of preliminary consideration. Re-submission of an application is not allowed, and in case of re-submission, such application shall be rejected.

In event of withdrawal, an application, protest may be re-submitted in terms specified by part 3 article 403 of the Code.

4.For judicial acts, if an application filed by other persons and it is decided to transfer an application with a case to court of cassation, the case shall be considered on the merits in manner stipulated by this chapter, including the identifying of circumstances specified in part three of this article.

5. Rules stipulated in articles 443 and 444 of the Code shall not be applied to a submission of the Chairman of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan and a protest of the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan and shall be considered by a court of cassation directly.

Footnote. Article 435 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall take effect ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 436. Terms for contest, protesting judicial acts that have entered into force

1. An application, a protest against a determination, order of court of appeal may be filed within six months from date of their entry into force.

2. In case of missing a deadline for appeal of judicial acts on appeal procedure, an application may be filed to court of cassation after revision by the court of first instance of an application to restore an appeal period, and in case of refusal - after consideration of individual appeal, protest, appeal by the court of appeal instance.

3. Rules of part one of this article shall not apply to cases of revision of judicial acts on grounds stipulated in part six of article 438 of the Code.

4. Time limit for protest lodging shall be extended by the court of cassation, if an application on cassational protest lodging was filed to a prosecutor within prescribed time limit, but no decision was made on it. Protest must indicate this.

Article 437. Courts considering the cases in cassation procedure

1. The Supreme Court of the Republic of Kazakhstan shall consider cases at the request of persons specified in part one of article 435 of the Code, as well as on submission and protest of persons specified in part two of article 435 of the Code, in a collegial composition of at least three judges.

2. The Supreme Court of the Republic of Kazakhstan shall consider cases on submission and protest of persons specified in part two of article 435 of the Code submitted for cassational judgement on grounds specified in part six of article 438 of the Code, in a collegial composition of at least seven judges.

Article 438. Reasons and grounds for requesting cases and for revision of judicial acts, which entered into force

1. Civil case may be requested from a relevant court for verification in cassation procedure by the Chairman of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, the judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, as well as by the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan or, on his behalf, by the Deputy Prosecutors General of the Republic of Kazakhstan, prosecutors of regions and prosecutors equated to them.

2. Reasons for requesting cases shall be applications of persons specified in part one of article 435 of the Code, as well as the initiative of the Chairman of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan within their competence.

3. In case of requesting a case, an application for revision of judicial acts shall be a subject to revision by the court of cassation within thirty working days from date of case receipt.

4. Request for requesting a case shall be executed by a court no later than five working days from date of its receipt in a court.

If case requested by prosecutor, an application on cassational protest lodging shall be a subject to consideration by a prosecutor within thirty working days from day of case receipt in prosecutor's office.

5. Grounds for revision in cassation procedure of judicial acts entered into force, specified in part one of article 434 of the Code, shall be significant violations of norms of substantive and procedural laws stipulated in article 427 of the Code, which led to unlawful judicial act.

6. The grounds for a revision the judicial act in cassation entered into force and specified in parts three and four of article 434 of the Code shall be:

1) cases if execution of adopted order may lead to serious irreversible consequences for life, health of people or for economy and security of the Republic of Kazakhstan;

2) cases if adopted order shall violate rights and legitimate interests of an indefinite number of persons or other public interests;

3) cases if adopted order shall violate uniformity in interpretation and application of the law by courts.

Article 439. Lodging a protest

1. If there shall be reasons and grounds, the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan shall lodge a protest and send it along with case and application to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

2. Copies of protest shall be sent by the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan to persons participating in the case.

Article 440. Protest content

Protest must include:

1) name of a court to which the protest is brought;

2) reference to judicial acts that are appealed;

3) merits statement of case for which judicial acts were issued;

4) indication of substantial violation of the norms of substantive or procedural laws that led to issuance of an unlawful judicial act;

5) proposal or conclusions of the official who brought the protest;

6) in cases of lodging a protest on grounds stipulated in part six of article 438 of the Code, a protest must indicate basis exclusivity for a revision of judicial acts;

7) document confirming fulfillment of requirements of part two of article 439 of the Code shall be attached to a protest.

Article 441. Content of application for revision of judicial act in cassation procedure and on cassational protest lodging

1. Application for revision a judicial act in cassation procedure filed to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan and on cassational protest lodging filed to the General Prosecutor’s Office of the Republic of Kazakhstan, shall include:

1) name of a court or official to whom the application shall be addressed;

2) name of person filing an application and person in whose interests it shall be filed, his residence place or location and the procedural status in case;

3) list of persons involved in a case with an indication of their residence place or location;

4) indication of courts considered a case in the first, appellate instances, and a content of their judgements;

5) indication of judicial act subject to revision, protest;

6) indication of a violation of norms of substantive and procedural laws and essence of request of person filing an application;

7) in case of filing an application on grounds stipulated in part six of article 438 of the Code, an application must indicate the exclusivity of grounds for revision of judicial acts.

2. If an application shall be filed in the interests of a person who shall not participate in a case, it must indicate person's rights violated by a contested judicial act.

3. If an application was previously submitted to court of cassation and was returned, an application shall indicate a ground for a return.

4. An application shall be signed by a person submitting it. With filing an application in electronic form, it shall be certified by a digital signature of a person submitting it. Copies of documents specified in this article shall be attached to an electronic application submitted in electronic form as electronic document.

5. An application on contest of judicial act shall be accompanied by a document confirming payment of state duty in an amount specified in the Code of the Republic of Kazakhstan "On Taxes And Other Mandatory Payments To The Budget" (Tax Code).

Article 442. Return of application or protest of a prosecutor

1. Application or protest of prosecutor shall be returned to persons who submitted them, on following grounds:

1) the prosecutor's petition or protest does not meet the requirements of part 1-1 of Article 435, Articles 440, 441 of this Code;

2) In accordance with article 435 of the Code, application or protest of prosecutor filed by persons who not entitled to contest or protest the judicial act entered into legal force;

3) application or protest of prosecutor filed after an expiration of period specified in part one of article 436 of the Code, and there are no valid reasons for its restoration;

4) they were withdrawn prior to consideration of application or protest of prosecutor;

5) in event of termination of cassation proceedings in court of cassation in connection with refusal of an application;

6) application or protest of prosecutor filed to a court of cassation with violation of an appeal procedure stipulated by the Code;

7) there is a order on refuse to transfer an application with case for consideration at the court session of cassation instance under aplication of the same participant;

8) an application on contest of judicial act shall not include a document confirming payment of state duty.

2. On return of an application or protest on grounds stipulated in sub-paragraphs 3), 4) and 5) of part one of this article, an order shall be issued, respectively, by a court of cassation or by judge participating in a preliminary revision. In other cases, application shall be returned with letter within three working days.

3. In error recovery that served as basis for return of application or protest of prosecutor, they may be resubmitted on general basis, except refusal of application stipulated in part three of article 435 of the Code.

4. Prosecutor shall have a right to return to an applicant an application on cassational protest lodging for filing an application for reconsideration of a judicial act in a cassation procedure directly to court of cassation, if this right has not been exercised by him/her, except if an application, met the requirements stipulated in article 441 of the Code, has been filed by persons listed in part one of article 112 of the Code.

Footnote. Article 442 as amended by Law of the RK No. 84-VII of 20.12.2021 (shall come into effect ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 443. Preliminary consideration of an application

An application for revision of judicial act in cassation procedure shall be examined by judge of the cassation instance, who shall resolve within a ten-day period the followings:

1) on presence or absence of grounds for return of application stipulated in part one of article 442 of the Code;

2) on presence or absence of grounds for requesting a lawsuit.

An Application shall be considered within thirty working days from date of its receipt, and in case of requesting case - within thirty working days from date of case receipt.

Article 444. Decision s made on basis of preliminary consideration of application

1. According to results of preliminary consideration of application, the judge shall issue an order:

1) to transfer an application with the case for consideration at court session of cassation instance, if there are grounds for revising judicial acts;

2) to refuse to transfer an application with the case for consideration at court session of cassation instance, if there are no grounds for revising judicial acts;

3) on return of an application for grounds specified in sub-paragraphs 3), 4) and 5) of part one of Article 442 of the Code.

2. Order shall indicate:

1) date and place of issuance;

2) last name and initials of judge who considered an application;

3) case of order issued indicating the judicial act, a revision of which was filed in an application;

4) last name, first name and patronymic name (if available in identification document) or name of person who submitted an application;

5) reasons given in an application;

6) motives of a procedural decision;

7) conclusions on results of consideration of an application.

3. If there shall be grounds for revision of judicial acts, the order, an application and documents attached thereto, together with a case, shall be submitted to court of cassation not later than five working days from date of the preliminary consideration.

4. Copy of order made on basis of results of preliminary consideration of an application shall be sent to person who submitted an application. In case of return of an application, the documents attached to it shall be returned.

Article 445. Appointment of a judicial session of court of cassation instance

1. The court of cassation, after receiving the case with the decision of the judge, the presentation of the Chairman of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, the protest of the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan, within three working days, shall send copies of these documents to the parties or a notification of the possibility of familiarizing themselves with their electronic copies through the Internet resource of the Supreme Court of the Republic Kazakhstan, as well as a notice for participation in conciliation procedures, consideration of a case in a court of cassation, indicating the date, time, place of the court session.

The court shall conduct conciliation procedures in accordance with Chapter 17 of this Code.

2. Case should be considered within thirty working days from date of its transfer to court of cassation or receipt of a submission, protest.

3. Non-appearance of persons participating in the case, duly notified about time and place of court session by court of cassation, shall not be an obstacle to case consideration.

Footnote. Article 445 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 446. Defence on an application, submission or protest for revision of judicial act

1. Person involved in the case, or his/her representative, shall send a defence on an application, submission or protest for revision of judicial act with attachment of documents confirming objections in respect of revision to other persons participating in the case and to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

Document confirming distribution of copies of response to other persons participating in the case shall be also attached to defence.

2. Defence shall be sent within the time limit, stipulated by a court, which shall provide an opportunity to get acquainted with it prior revision an application or protest by court of cassation.

3. Defence shall be signed by a person involved in the case or his/her representative. Defence shall include an power of attorney confirming rights of a representative.

Article 447. Settlement agreement, an agreement on settlement of dispute (conflict) in an order of mediation and an agreement on settlement of dispute in an order of participative procedure

1. A settlement agreement of parties, an agreement on settlement of dispute (conflict) of parties in mediation procedure or an agreement on settlement of dispute in order of participation procedure, made after the filing of application, submission or protest, shall be submitted to a court of cassation in writing form.

If both parties present in the court petition for conciliation, the conciliation procedure shall be carried out on the day the petition is submitted by one of the judges of the collegiate composition.

An agreement of parties on settlement of dispute (conflict) in order of mediation or an agreement on settlement of dispute in order of participative procedure shall be adopted by court in accordance with the rules of articles 179 and 181 of the Code.

At court session, before an approval of settlement agreement of parties, an agreement of parties on settlement of dispute (conflict) in a order of mediation or an agreement on settlement of dispute in a order of participative procedure, a court shall explain to the parties the consequences of their procedural actions.

2. At approving a settlement of parties, an agreement of parties on settlement of dispute (conflict) in order of mediation or an agreement on settlement of dispute in a order of participative procedure, a court of cassation shall cancel judicial acts and terminate the proceedings.

Footnote. Article 447 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 448. Suspension of judicial act execution

Simultaneously with requesting case, the Chairman of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan shall have the right to suspend execution of judicial act for verification in cassation procedure for a period not exceeding three months.

Upon elimination of a need to suspend execution of judicial act, an order of suspension shall be canceled.

The decision to suspend the execution of a judicial act or to cancel the suspension shall be sent (delivered) to the justice authority or the regional chamber of private enforcement officers and the parties.

Footnote. Article 448 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 26.06.2020 No. 349-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 449. Subject and limits of consideration of case in cassation procedure

1. During a consideration of case in the cassation procedure, a court shall check the legality of judicial acts issued by courts among materials in a case within arguments of an application, submission, protest.

2. Court of cassation in interests of legality shall have the right to go beyond limits of an application, submission or protest and verify the legality of appealed, protested judicial act in full.

Article 450. Procedure for consideration of the case by the court of cassation

1. Presiding judge shall open a court session and announce a case under consideration, procedural document which served as the basis for it, bench and persons participating in a case, present in court session room, whom shall be explained with their rights and obligations.

2. Absence of a person who appealed, prosecutor, duly notified of time and place of consideration of case, shall not exclude the possibility of trial continuing.

3. Upon resolution of their applications, the court shall hear the person, who submitted the application, protest.

4. Cassation court shall promptly notify the prosecutor of all cases to be considered at the cassation instance.

5. Person who submit an application, prosecutor shall state the reasons and arguments by virtue of which, in their opinion, the contested judicial act is illegal. Then presiding judge shall give a floor to other persons participating in the case in manner determined by court. After their speech, prosecutor shall give an opinion on case, if he shall participate in court session.

Article 451. Powers of the cassation court

1. Based on results of application consideration, submission, protest, the cassation court shall make a judgement.

2. The court of cassation, in conditions that exclude the presence of unauthorized citizens and the disclosure of the secrecy of the meeting, shall take one of the following decisions:

1) shall leave the determination, the appellate order in force, and the application or protest without satisfaction;

2) shall cancel the determination, the appellate order and leave in force the determination, the court decision of first instance;

3) repeals the decision of the court of appeal and sends the case for a new hearing to the court of appeal with a different composition of judges in case of violations specified in Article 427 of this Code;

4) repeals the decision of the court of first instance, the decision of the court of appeal and sends the case for new consideration to the court of appeal with a different composition of judges in case of violations specified in Article 427 of this Code;

5) shall cancel the determination, the court decision of the first instance, the determination and appellate order in full or in part, and send the case for retrial to the court of appeal or, if the case was not considered at the court of appeal or on the merits, to the court of first instance;

6) shall cancel the court judgement, order and determination of the courts of first or appeal instance in full or in part, and terminate the proceedings on the grounds stipulated in article 277 of the Code in connection with an approval of amicable agreement, agreement on settlement of a dispute (conflict) in order of mediation or agreement on the settlement of dispute in accordance with a participative procedure, or leave application without consideration due to grounds stipulated in sub-paragraphs 2), 3), 4), 5), 9) and 10) of article 279 of the Code;

7) shall cancel the determination of the courts of first and appeal instances regarding the restoration of the procedural time limits for appeal, and send the case for consideration of the appeal to the appellate court;

8) shall change the court judgement, determination, order of the courts of first or appeal instance, or, canceling the court judgement, determination, order of the court of first instance or the determination, order of the court of appeal, in full or in part, without transferring the case for retrial, give a new judicial act if circumstances in cases shall be established fully and correctly by the court of first or appeal instance, but an error shall be made in the application of rules of substantive law;

9) shall leave unchanged, cancel or change the cassational judgement in cases of its revision on the grounds stipulated by part six of article 438 of the Code, with the approval of one of the procedural decisions stipulated in sub-paragraphs 1) - 8) of part two of this article.

3. With judicial acts cancellation and sending the case to retrial, court of cassation shall not have the right to prejudge issues such as authenticity or inaccuracy of any evidence, superiority of some evidence over others, what rule of substantive law should be applied, and what court decision should be made in new case consideration.

4. The court of cassation instance has no right to establish or consider as proven circumstances that were not specified in judicial acts or not refuted by it.

4-1. Indications of the need to perform procedural actions outlined in the ruling of the court of cassation, in case of revocation of judicial acts and transfer of the case for a new hearing, shall be binding on the court hearing the case again.

5. If court shall give correct judgement, but commit violations stipulated in parts one and two of article 427 of the Code, order shall reflect the motives, norms of substantive and procedural law, in accordance with which the judicial acts remain unchanged.

6. The operative part of the resolution shall be announced in the courtroom.

7. Order in final form shall be made within five working days.

Footnote. Article 451 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); No. 84-VII of 20.12.2021 (shall be put into effect ten calendar days after the date of its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 452. Content of cassational judgement

1. Cassational judgement must comply with the requirements stipulated by this Code for order of court of appellate instance. Cassational judgement shall be signed by all the judges who approved the court judgement.

2. In cases and in manner provided for in articles 235 and 237 of the Code, court of cassation shall have the right to consider the issue of correcting misprints and obvious arithmetic errors, to clarify the cassational judgement made by the court of the cassation instance, that shall be a subject of issuance of determination, and in the case stipulated in article 236 of the Code, an additional cassational judgement shall be issued.

Article 453. Entry into force of cassational judgement

Cassational judgement shall be enforced from date of its announcement.

Article 454. Proceedings after the cancellation of the court judgement, determination, court order

1. After cancellation of judicial acts in the cassation procedure, the case shall be considered in a general manner.

2. Application, submission, protest, prosecutor’s petition to new judicial acts, issued after cancellation in appeal or cassation order of previously held judicial acts, may be appealed, brought on general grounds, regardless of the reasons for their cancellation.

Footnote. Article 454 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 55. PROCEEDINGS ON REVISION OF JUDICIAL ACTS IN NEWLY
DISCOVERED OR NEW FACTS

Article 455. Ground for revision

1. Judgements, determinations and orders have entered into force may be revised due to newly defined or new circumstances.

For revision of judgements, determination and orders under newly defined or new circumstances, grounds shall be legal facts, essentials for the correct resolution of a previously considered case that arose or occurred, but they became known after the judicial act entered into legal force.

2. For revision of judgements, determination and orders under newly defined or new circumstances, grounds shall be:

1) knowingly false testimony of a witness, knowingly false expert opinion, knowingly incorrect translation, forgery of documents or physical evidence, established by court sentence, order, resolutions of state bodies and officials carrying out the functions of criminal prosecution, entered into legal force, and resulted in an illegal decision or unreasonable decision;

2) criminal offense of parties, other persons participating in case, or their representatives or a criminal offense of judges during case trial, established by court sentence, order, resolutions of state bodies and officials carrying out the functions of criminal prosecution, entered into legal force;

3) cancellation of judgement, sentence, determination or order of the court or order of another state body that served as basis for judgement, determination or order.

3. New circumstances include:

1) cancellation of judicial act, which had a prejudicial value in proceeding;

2) court decision entered into legal force on invalidating the transaction on the basis of which judicial act was issued;

3) recognition by the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan of laws and other regulatory legal acts unconstitutional, with the application of which the judicial act was issued;

4) the annulment of the arbitral decision, the enforcement of which has been issued by a judicial act.

Footnote. Article 455 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 456. Courts reviewing judicial acts due to newly discovered or new circumstances

1. court decision of the first instance entered into legal force shall be revised according to newly discovered or new circumstances by court that made the judgement.

2. Revision under newly discovered or new circumstances of determinations, court judgements, orders of the appeal and cassation instances changing the court decision of first instance or deciding a new order, shall be made by court that changing court decision or making a new one.

Article 457. Application

1. Application for revision of court judgement, determination or order on newly discovered or new circumstances shall be filed by parties, other persons participating in the case, or prosecutor in the court that made the court judgement, determination or order within three months from day of circumstances discovering that serve as basis for revision.

2. Application must be considered within fifteen working days from date of its receipt, and in courts of appeal and cassation instances within specified period from date of case receipt in the relevant court.

Article 458. Application form and content

1. Application shall be signed by person submitting application or his/her authorized representative.

2. In application for revision of the judicial act due to newly discovered or new circumstances the following should be indicated:

1) name of court to which the application is submitted;

2) name of person submitting the application and other persons participating in the case, their location or residence place;

3) date of judicial act, subject of dispute, name of the court that adopted judicial act requested for revision on newly discovered or new circumstances by an applicant;

4) requirement of person submitting the application; newly discovered or new circumstances stipulated by article 455 of the Code and which, and by the applicant's opinion, are may be basis for revising a judicial act for newly discovered or new circumstances, with reference to documents confirming discovering or identifying of this circumstance;

5) list of attached documents.

Application may also include phone numbers, fax numbers, e-mail addresses of persons participating in the case, and other information.

3. Person submitting application shall be obliged to send copies of the application and attached documents to other persons participating in the case.

4. Following documents must be attached to an application:

1) copies of documents confirming newly discovered or new circumstances;

2) copy of judicial act, which shall be revised under an applicant;

3) document confirming a referral other persons participating in the case, copies of application and documents;

4) power of attorney or other document confirming authority of person to sign application.

Article 459. Submitting date calculating for application

Submitting date for application shall be calculated:

1) in cases stipulated in sub-paragraphs 1) and 2) of part two of article 455 of the Code - from day a sentence, court judgement, decision s of state bodies and officials carrying out functions of criminal prosecution in a criminal case shall come into force;

2) in cases stipulated in sub-paragraph 3) of part two of article 455 of the Code - from date the court judgement, sentence, determination, court order or decision of another state body shall come into force, by which said acts shall be annulled and served as basis for the decision;

3) in cases stipulated in sub-paragraph 1) of part three of article 455 of the Code, from date the judicial act shall enter into legal force by which judicial act of prejudicial significance were canceled;

4) in cases stipulated in sub-paragraph 2) of part three of article 455 of the Code - from date the judicial act shall enter into legal force by which a transaction shall be declared invalid;

5) in the cases provided for by subparagraph 3) of part three of Article 455 of this Code – from the date of publication in the mass media of the regulatory resolution of the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 459 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 460. Application acceptance to proceeding in court

An application for review of a judicial act due to newly discovered or new circumstances shall be considered as accepted for proceedings by the relevant court from the date of its receipt.

Footnote. Article 460 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 461. Application return

Footnote. Article 461 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 462. Consideration of application

The participants of the case shall be notified of the receipt of an application for revision of the decision, ruling or resolution due to newly discovered or new circumstances.

The court shall have the right to consider such application alone or in a court session, however, the absence of the participants of the case, duly notified of the time and place of the court session, shall not be an obstacle to its consideration.

Footnote. Article 462 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 463 Court ruling on the application for revision

1. The court shall issue a reasoned ruling on an application for revision of a decision, ruling or resolution on newly discovered or new circumstances:

1) on the return of the application on the grounds provided for in part two of this Article;

2) on refusal to review a judicial act;

3) on the satisfaction of the application and cancellation of the decision, ruling or ruling.

2. The grounds for returning an application for review of a case due to newly discovered or new circumstances shall be:

1) non-compliance with the requirements for the form and content of the application;

2) submission (signing) by a citizen who does not have the authority to submit (sign) it, or by an incompetent citizen;

3) non-compliance with the rules established by Article 456 of this Code;

4) expiration of the deadline for applying in the absence of a petition for its restoration or refusal to restore the missed deadline;

5) withdrawal by the applicant.

3. The rulings of the courts of the first, appellate and cassation instances on the return of an application, on the refusal to cancel or on the cancellation of a judicial act due to newly discovered or new circumstances may be appealed, contested, reviewed at the request or protest of the prosecutor in accordance with this Code.

Footnote. Article 463 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 56. PROCEEDINGS ON APPLICATIONS FOR CANCELLATION OF
ARBITRATION AWARDS

Article 464. Application submission for cancellation of arbitration award

1. Application for cancellation of arbitration award may be filed by parties in arbitration proceedings, by third parties not involved in the case, but with regard to rights and obligations of which the arbitration made a decision on the grounds provided by law, within one month from day of receiving arbitration award.

2. A petition to cancel an arbitral decision shall be filed with the relevant court of appeal of the Republic of Kazakhstan:

1) at place of dispute consideration by arbitration, if arbitration award shall be made in territory of the Republic of Kazakhstan;

2) at location of permanent arbitration, if arbitration award shall be made under law of the Republic of Kazakhstan in a foreign state;

3) at place of arbitration formation in the Republic of Kazakhstan, if arbitration award shall be made under law of the Republic of Kazakhstan in a foreign state.

3. Judge shall return application, if court decision cancellation deadline specified in part one of this article has expired and there are no grounds for its restoration in accordance with the Code.

Footnote. Article 464 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 465. Application consideration

1. Application for cancellation of arbitration award shall be considered by court within ten working days from the moment of initiation of proceedings according to rules provided for by the Code.

With application submission by a third party, judge shall have right to extend case proceedings for up to one month, if it is necessary to submit additional evidence.

1-1. A petition to cancel an arbitral decision shall be considered by an appellate court in a collegiate composition of at least three judges of the collegium in accordance with the rules of Section 3 of this Code.

2. Parties to arbitration proceedings, as well as third parties, if they appealed to cancel the arbitration award, shall be notified by court of time and place of court session. Non-appearance of these persons, who were duly notified of time and place of court session, shall not impede case consideration.

3. During case consideration, court shall identify presence or absence of grounds for arbitration award cancellation, provided for by law, by examining evidence submitted to court in support of stated claims and objections.

3-1. The court shall has the right, upon the request of one of the parties, to suspend for a fixed period the proceedings on a petition for reversal the arbitral award for reopening the arbitral proceeding or take other measures to eliminate the grounds for reversal the arbitral award.

If the arbitrators make a new decision, the party shall have the right, within the period established by the court, without submitting a claim, to petition for reversal the decision in relation to reopening arbitral proceeding or changes in the original decision.

4. Court, on findings after consideration of cancellation application on arbitration award, shall give determination on cancellation of arbitration award or refusal to satisfy application. Individual appeal or prosecutor’s petition may be submitted in relation to court determination in accordance with the Code.

5. In the ruling on the cancellation of the arbitral decision, the court shall resolve the issues of the cancellation of the ruling on the transfer of the arbitral decision for enforcement.

Footnote. Article 465 as amended by the Law of the RK dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 217-VI dated 21.01.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.06.2020 No. 342-VI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

SECTION 4. INTERNATIONAL PROCESS Chapter 57. PROCEEDINGS ON CASES WITH PARTICIPATION OF FOREIGN PERSONS

Article 466. Competence of courts of the Republic of Kazakhstan on cases involving foreign persons

1. Courts of the Republic of Kazakhstan shall consider cases involving foreign persons, if respondent organization is located or citizen-respondent has a residence in territory of the Republic of Kazakhstan.

2. Courts of the Republic of Kazakhstan shall also consider cases involving foreign persons, if:

1) management body, branch or representative office of a foreign person shall be located in the territory of the Republic of Kazakhstan;

2) defendant shall have property in the Republic of Kazakhstan;

3) in case of collecting alimony and establishing paternity, an applicant shall have a place of residence in the Republic of Kazakhstan;

4) in case of compensation for damage caused by injury, other damage to health or breadwinner's death, the damage shall be caused in the Republic of Kazakhstan or the claimant shall have a place of residence in the Republic of Kazakhstan;

5) in case of compensation for damage caused to property, an action or other circumstance afforded the claim for compensation for damage shall take place in the territory of the Republic of Kazakhstan;

6) claim shall arise under a contract which full or partial execution shall take place or took place in the territory of the Republic of Kazakhstan;

7) claim shall arise from unjust enrichment happened in the territory of the Republic of Kazakhstan;

8) in case of divorce, applicant shall be a resident of the Republic of Kazakhstan or at least one of spouses shall be a citizen of the Republic of Kazakhstan;

9) in defamation case of honor, dignity and business reputation, applicant shall be a resident of the Republic of Kazakhstan;

10) in case of rights protection of personal data subjects, including compensation for damages and (or) compensation for moral harm, the applicant shall be a resident of the Republic of Kazakhstan;

11) the cases are based on lawsuits and statements by the prosecutor in cases provided for by the Law of the Republic of Kazakhstan "On the return of illegally acquired assets to the state".

3. Courts of the Republic of Kazakhstan shall consider other cases, which shall be felt within their competence by law and (or) an international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 466 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.07.2023 No. 23-VIII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 467. Exclusive competence of the courts of the Republic of Kazakhstan with participation of foreign persons

1. Exclusive competence of the courts of the Republic of Kazakhstan shall include:

1) cases related to right on real estate located in the Republic of Kazakhstan;

2) cases involving claims against carriers arising from contracts of carriage, if carriers are located in the territory of the Republic of Kazakhstan;

3) cases of divorce of citizens of the Republic of Kazakhstan with non-citizens or stateless persons, if both spouses have a place of residence in the Republic of Kazakhstan;

4) cases of special claim proceedings provided for by Chapter 30 of this Code.

2. Courts of the Republic of Kazakhstan shall consider cases of special proceedings, if:

1) applicant in affirmative proceeding is a resident of the Republic of Kazakhstan, or an affirmative fact had or is taking place in the territory of the Republic of Kazakhstan;

2) citizen in respect of whom an application is filed for adoption, for restriction of legal capacity or for declaring him/her incompetent, for declaring a minor as fully capable (emancipation), for compulsory hospitalization to a hospital of an organization providing mental health care, for an extension the period of compulsory hospitalization of a citizen with mental, behavioural disorders (diseases), compulsory treatment for tuberculosis, is a citizen of the Republic of Kazakhstan or has a place of residence in the territory of the Republic of Kazakhstan;

3) citizen related to issue of ACKNOWLEDGEMENT of being a missing person or declaring of his/her dead is a citizen of the Republic of Kazakhstan or had the last known place of residence in the territory of the Republic of Kazakhstan, and determination of rights and obligations of citizens and organizations residing or located in the Republic of Kazakhstan depends on resolution of this issue;

4) property related to application for ACKNOWLEDGEMENT of its ownerless is located in the territory of the Republic of Kazakhstan;

5) security in respect of which an application was submitted for ACKNOWLEDGEMENT of loss of rights and restoration of corresponding rights to it (procedure to declare lost documents void), issued by a citizen or organization residing or located in the territory of the Republic of Kazakhstan;

6) if application was submitted for incorrectness ACKNOWLEDGEMENT of records of acts of civil status made by authorities of civil status acts of the Republic of Kazakhstan;

7) notarial actions under appeal (refusal to commit them) were committed by a notary or another body of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 467 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2020 No. 351-VI (shall come into effect from 01.07.2021); dated 07.07.2020 No. 361-VI (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication);

Article 468. Contractual jurisdiction

Competence of a foreign court may be considered under a written agreement of parties, except the cases provided for by article 31 of the Code. If there is such an agreement, court leaves application without consideration by petition from defendant, if such one is submitted before start proceedings of case on the merits.

Article 469. Competence invariability

Case accepted by the court of the Republic of Kazakhstan in accordance with regulation of competence stipulated by legislation of the Republic of Kazakhstan shall be allowed essentially, at least later due to changes in citizenship, place of residence of the parties and other circumstances affecting the competence, it became jurisdiction of court of another state.

Article 470. Effect of proceedings in a foreign court

1. Court of the Republic of Kazakhstan shall leave application without consideration, and terminate the proceedings, if court decision have already been given in a dispute between the same parties, on the same subject and for the same reasons by a court of a foreign state with which the Republic of Kazakhstan has concluded an international treaty on mutual ACKNOWLEDGEMENT and execution court judgements.

2. Court of the Republic of Kazakhstan shall leave application without consideration, and terminate the proceedings, if court of a foreign state has a previously opened case on a dispute between the same parties, on the same subject and on the same reasons, the decision on which is subject to ACKNOWLEDGEMENT in the Republic of Kazakhstan according to the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. Provisions of this article shall not affect cases if case shall be covered within exclusive competence of courts of the Republic of Kazakhstan.

Article 471. Jurisdiction

Jurisdiction referred by the legislation of the Republic of Kazakhstan to the competence of courts of the Republic of Kazakhstan is determined according to the jurisdiction rules stipulated in Chapter 3 of the Code.

Article 472. Procedural rights and obligations of foreign persons

1. Non-citizens and stateless persons, foreign and international organizations (hereinafter referred to as foreign persons) shall have the right to appeal to the courts of the Republic of Kazakhstan to protect their violated or disputed rights, freedoms and legally protected interests.

2. Foreign persons shall apply the procedural rights and perform procedural duties on an equal basis with citizens and legal entities of the Republic of Kazakhstan, unless otherwise provided for by an international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan.

3. In courts, judicial proceedings involving foreign persons shall be carried out in accordance with the Code, other laws and international treaties ratified by the Republic of Kazakhstan.

4. The Republic of Kazakhstan may establish reciprocal restrictions (retortion) in relation to foreign persons of those states in which special restrictions on procedural rights of citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan are allowed.

Article 473. Civil legal capacity of foreign and stateless persons

1. Civil legal capacity of foreign and stateless persons shall be determined by their personal law.

2. Personal law of foreign person shall be law of state to which person is belong.

3. If citizen has several foreign citizenships, the personal law shall be a law of state with which person shall be closely connected, including residence place location.

4. Personal law of a stateless person shall be the law of state in which the person has a permanent residence, and if such one shall be absent then the law of state of his usual residence.

5. Person who is not procedurally capable under his personal law may be recognized as capable in the territory of the Republic of Kazakhstan, if shall have legal capacity in accordance with the law of the Republic of Kazakhstan.

Article 474. Legal standing of foreign and international organization

1. Legal standing of foreign organization shall be the law of foreign state, in accordance with which was established. Foreign organization without legal standing under this law may be recognized as legal standing in the territory of the Republic of Kazakhstan in accordance with the law of the Republic of Kazakhstan.

2. Legal standing of international organization shall be stipulated on basis of an international treaty in accordance with which it is established, or other international treaties of the Republic of Kazakhstan.

Article 475. Acknowledgement of documents issued by foreign authorities

1. Documents issued, compiled or certified in prescribed form by foreign regulatory authorities, performed outside the Republic of Kazakhstan under the laws of foreign countries in relation to organizations of the Republic of Kazakhstan or foreign persons shall be accepted by courts of the Republic of Kazakhstan with consular legalization or apostille, unless otherwise provided for by legislation and (or) international treaty of the Republic of Kazakhstan.

2. Upon submission to the courts of the Republic of Kazakhstan, documents compiled in a foreign language shall be provided with a properly certified translation into language of judicial proceedings.

Article 476. Legal assistance instructions

1. Courts of the Republic of Kazakhstan shall provide legal assistance in scope stipulated in legislation and (or) international treaties ratified by the Republic of Kazakhstan.

Provision of legal assistance shall include delivery and forwarding of notices and other documents, as well as other procedural actions, in particular, hearing of parties, witnesses, examination, on-site inspection, other procedural actions, implementation of which in a framework of legal assistance is provided by law or international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan, or on a basis of reciprocity.

2. Courts of the Republic of Kazakhstan shall execute submitted them in order prescribed by law or international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan, or on a basis of reciprocity of foreign courts to execute specific procedural actions, except in cases, if:

1) execution of instruction may lead to damage the sovereignty of the Republic of Kazakhstan or threaten the security of the Republic of Kazakhstan;

2) competence of court shall not include execution of instruction;

3) in other cases stipulated by international treaties of the Republic of Kazakhstan.

3. Execution of instructions of foreign courts on implementation of certain procedural actions shall be carried out in order prescribed by the Code, unless otherwise provided for by international treaties of the Republic of Kazakhstan.

4. Courts of the Republic of Kazakhstan may address to foreign courts with instructions on implementation procedural actions.

5. Procedure for relations of courts of the Republic of Kazakhstan with foreign courts shall be determined by law and international treaties ratified by the Republic of Kazakhstan, or on a basis of reciprocity.

6. Instruction detailing application of the legislation on provision of legal assistance by courts of the Republic of Kazakhstan and seeking legal assistance from courts of foreign states shall be approved by the body providing organizational and material and technical support to courts.

7. Acceptance of requests for legal assistance addressed to the courts of the Republic of Kazakhstan from courts and competent authorities of foreign states may be carried out by the authorized body for asset recovery, other competent authorities of the Republic of Kazakhstan, if this is provided for by international treaties of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 476 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.07.2023 No. 23-VIII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 477. Immunity of foreign state

Foreign state shall apply jurisdictional immunity in the Republic of Kazakhstan, including judicial immunity, immunity from security for claim and immunity from forced execution of a judicial act, except in cases stipulate in the Code.

Article 478. Judicial immunity

In accordance with provisions of the Code, foreign state shall not apply judicial immunity in the Republic of Kazakhstan if it shall waive judicial immunity or immunity shall not be applied to foreign state in accordance with article 484 of the Code, as well as if it shall carry out activities other than state sovereignty implementation, including in cases specified in articles 484, 485, 486, 487, 488, 489, 490 and 491 of the Code.

Article 479. Immunity refusal of foreign state in respect of counterclaim

1. Foreign state commenced a suit in court of the Republic of Kazakhstan shall be deemed to have agreed to waive of judicial immunity in respect of any counterclaim based on the same legal relations or facts as original lawsuit of this state.

2. Foreign state commenced a suit in a court of the Republic of Kazakhstan shall be deemed to have agreed to waive of judicial immunity in relation to original claim.

Article 480. Foreign state consent on jurisdiction of court of the Republic of Kazakhstan and judicial immunity refusal

1. It is recognized that foreign state has agreed to waive judicial immunity if it expressly consented on jurisdiction of court of the Republic of Kazakhstan regarding relevant issue or case, in particular:

1) in international treaty;

2) in written agreement that is not an international treaty of the Republic of Kazakhstan;

3) by an application to court of the Republic of Kazakhstan or written notification in under of specific proceeding.

2. Consent of foreign state to waive judicial immunity shall not be considered as its consent to waive immunity from security for claim and immunity from forced execution of a judicial act.

3. Consent of foreign state to that application of the legislation of the Republic of Kazakhstan shall not be considered as consent to waive judicial immunity.

Article 481. Participation of foreign state in court proceeding

1. It is recognized that foreign state has agreed to waive judicial immunity if that state was a party to proceedings opened on its initiative in court of the Republic of Kazakhstan, or entered into merits proceedings in court of the Republic of Kazakhstan, or took any other action on merits of case. However, if state shall prove in court that prior it took such actions, it could not have known the facts giving grounds to declare immunity, it shall invoke immunity on basis of these facts immediately after they became known.

2. Foreign state is not considered as renounced judicial immunity if it shall enter into proceedings in court of the Republic of Kazakhstan or take any other action in order to refer to immunity or provide evidence of its right to property that is a subject of proceedings.

3. Appearance of representative of foreign state in court of the Republic of Kazakhstan to give testimony is not considered as consent of this state to waive judicial immunity.

4. If a foreign state shall not participate in court proceedings of the Republic of Kazakhstan, this circumstance in itself cannot be interpreted as its consent to waive judicial immunity.

Article 482. Refusal of a foreign state from immunity in relation to arbitration proceeding

If a foreign state consented in writing to arbitration of disputes with its participation resulted or may arise in the future, it is recognized that, in relation to these disputes, it voluntarily agreed to waive judicial immunity on matters relating to execute functions of arbitration by court of the Republic Kazakhstan.

Article 483. Withdrawal of consent to waive immunity

1. Consent of a foreign state to waive judicial immunity, immunity from security for claim and immunity from forced execution of judicial act cannot be revoked, except if withdrawal such consent shall be expressly provided by agreement with another party in dispute.

2. Consent of foreign state to waive judicial immunity shall be applied to all stages of proceedings.

Article 484. Non-application of foreign state immunity in case of jurisdictional immunity violation of the Republic of Kazakhstan

Foreign state shall not apply judicial immunity in the Republic of Kazakhstan, as well as immunity from security for claim and from forced execution of judicial act in case of violation by such foreign state of jurisdictional immunity of the Republic of Kazakhstan and its property.

Article 485. Non-application of judicial immunity of foreign state in business-specific disputes

1. In the Republic of Kazakhstan, foreign state shall not use judicial immunity in disputes arising from business activities carried out by this state in the territory of the Republic of Kazakhstan.

2. In the Republic of Kazakhstan, foreign state shall not use judicial immunity in disputes arising from civil law transactions of non-entrepreneurial activity that this state has committed or with which connected in a different way than in state sovereignty implementation.

3. In decision whether a transaction connected with or executed by foreign state is recognised as activity related with state sovereignty implementation, the court of the Republic of Kazakhstan shall take into account nature and purpose of such transaction.

Article 486. Non-application of judicial immunity of a foreign state in disputes related to participation in legal entities

In the Republic of Kazakhstan, foreign state shall not use judicial immunity in disputes concerning its participation in commercial and non-commercial legal entities established or having a principal place of business in the territory of the Republic of Kazakhstan.

Article 487. Non-application of judicial immunity of a foreign state in disputes relating to property rights

In the Republic of Kazakhstan, foreign state shall not use judicial immunity in disputes concerning:

1) its rights to real estate located in the territory of the Republic of Kazakhstan, as well as its obligations related to such property;

2) its real estate rights arising on grounds not related to state sovereignty implementation by this state.

Article 488. Non-application of judicial immunity of a foreign state in disputes on compensation for damage (damnification)

In the Republic of Kazakhstan, foreign state shall not use judicial immunity in disputes on compensation for damage to life and (or) health, property by this state if the claim arose from causing damage (damnification) by action (inaction) or a circumstance had taken place in full or partly in the territory of the Republic of Kazakhstan.

Article 489. Non-application of judicial immunity of a foreign state in disputes relating to objects with intellectual property rights

1. In the Republic of Kazakhstan, foreign state shall not use judicial immunity in disputes concerning identification and execution of its rights to intellectual property.

2. In the Republic of Kazakhstan, foreign state shall not use judicial immunity in disputes concerning an alleged violation of other persons rights for intellectual property by this state.

Article 490. Non-application of judicial immunity of foreign state on disputes under labour legislation

1. In the Republic of Kazakhstan, foreign state shall not use judicial immunity in disputes under labour legislation arising between this state and an employee regarding work that was or should be performed in whole or in part in the territory of the Republic of Kazakhstan.

2. Regulation of part one of this article shall not be applied if:

1) employee is a citizen of state that recruited him/her as of the moment initiating proceedings, except for case if employee has a permanent residence in the Republic of Kazakhstan;

2) employee was recruited to perform duties on state sovereignty implementation;

3) subject for dispute is a conclusion or renewal of an employment contract.

Article 491. Foreign state Immunity in disputes relating to operation of marine vessels and inland navigation vessels

1. In the Republic of Kazakhstan, foreign state, that owns or operates marine vessel or inland navigation vessel, shall not use judicial immunity in disputes concerning operation of this vessel or carriage of cargo by this vessel, if the vessel was operated for other than state non-commercial purposes at the moment of occurrence of basis leaded the claim.

2. Regulation of part one of this article shall not be applied to:

1) military ships and military auxiliary vessels, as well as cargo transported by such ships and vessels;

2) cargo owned by state and used or intended for use solely for state non-commercial purposes, regardless to vessel transported the cargo.

3. For purposes of this article application, disputes relating to vessel operation shall be understood as, in particular, disputes in relation to:

1) ship collisions, port and hydraulic structures damage or other shipping accidents;

2) assistance, rescue and general average;

3) supplies, repairs and other works, services related to vessel;

4) effects of marine pollution;

5) lifting of sunken property (removal of sunken property).

Footnote. Article 491 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 29.12.2022 No. 174-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 492. Immunity of foreign state from security for claim and forced execution of a judicial act

Foreign state shall use immunity from security for claim and forced execution of a judicial act, except cases if:

1) foreign state expressly consented to waive the types of jurisdictional immunity specified in this article in one of the ways provided in part one of article 480 of the Code;

2) foreign state has reserved or otherwise designated property in discharge of claims which is a subject of proceedings in court of the Republic of Kazakhstan;

3) property of a foreign state located in the territory of the Republic of Kazakhstan shall be used and (or) intended for use by a foreign state for purposes other than state sovereignty implementation.

Article 493. Property used for purposes of state sovereignty implementation

Property of a foreign state shall not considered as property used and / or intended for use by foreign state for purposes other than state sovereignty implementation (sub-paragraph 3) article 492 of the Code), in particular, the followings:

1) property (including money on bank account) used or intended to perform functions of diplomatic missions of foreign state or its consular agencies, special missions, representative offices of international organizations, delegations of foreign state in bodies of international organizations or at international conferences;

2) military property and (or) used in peacekeeping operations recognized by the Republic of Kazakhstan;

3) cultural valuables or archival documents, not for sale or not intended for sale.

Article 494. Judicial proceedings involving foreign state

Cases involving a foreign state shall be considered according to rules of courts of the Republic of Kazakhstan, including jurisdiction rules applicable to legal entities, in particular foreign legal entities, unless otherwise provided for by the Code or other laws.

Article 495. Resolving procedure for issue of judicial immunity of foreign state

1. Issue whether a foreign state shall use judicial immunity shall be considered during court session with call of parties by the court of the Republic of Kazakhstan.

2. If the court of the Republic of Kazakhstan determines that foreign state has judicial immunity, the proceedings shall be terminated insofar as dispute shall not be a subject to court proceeding.

Article 496. Court decision of the Republic of Kazakhstan on security for claim and forced execution of a judicial act under disputes with participation of a foreign state

1. Issues on security for claim and forced execution of a judicial act in respect of foreign state shall be considered by court of the Republic of Kazakhstan depending on presence or absence of immunity from security for claim and forced execution of a judicial act of foreign state, respectively.

2. In cases if failure to take immediate measures may make it difficult or impossible to execute the judicial act, in particular, due to high degree of probability of destruction, damage, transfer of property or other order to prevent execution of judicial act, the court of the Republic of Kazakhstan, in the absence of sufficient grounds for acknowledgement that foreign state shall use an immunity, shall have a right, at the request of party, to take measures on security for claim, and to foreclose on the property of a foreign state at the stage of enforcement proceedings. Court of the Republic of Kazakhstan shall issue determination on imposing arrest on property of foreign state, other measures implementation related with security for claim, and also on levying a penalty on property of foreign state, which can be appealed in order stipulated by the Code.

3. Decision shall not deprive a foreign state of right to appeal it with reference to appropriate immunity.

Article 497. Legislative reciprocity application

1. With considering a lawsuit brought against a foreign state in a court of the Republic of Kazakhstan, court shall apply reciprocity principle at request of a claimant or another person involved in case.

2. For disputes related to business activities, as well as for disputes arising from civil law transactions in non-business activities, proving the scope of jurisdictional immunity granted to the Republic of Kazakhstan in respective foreign state may be entrusted to a person presented an application on reciprocity principle.

3. If it is proved that in a foreign state in respect of which jurisdictional immunity has arisen, the Republic of Kazakhstan shall be granted jurisdictional immunity to a more limited extent than that granted to a foreign state by virtue of the Code, therefore court of the Republic of Kazakhstan in solving this issue on the basis of reciprocity, shall be entitled to proceed from the same scope of jurisdictional immunity as the Republic of Kazakhstan shall have in the relevant foreign state.

Article 498. Assistance to court of the Republic of Kazakhstan in application of the Code

1. At request of the court of the Republic of Kazakhstan or on own initiative, the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan shall provide an conclusion connected with application of this Code in relation to a foreign state, in particular, whether party is a foreign state within issue of jurisdictional immunity, whether there has been an activity connected with state sovereignty implementation, to what extent the jurisdictional immunity of the Republic of Kazakhstan in a foreign state shall be granted.

2. In accordance with the established procedure, the court of the Republic of Kazakhstan may request for assistance and clarification under issues that are a subject of a dispute also to other bodies and organizations in the Republic of Kazakhstan and abroad or to involve experts. Findings and explanations shall be evaluated by the court of the Republic of Kazakhstan, taking into account all evidences in case.

Article 499. Notification and delivery of procedural documents to a foreign state

1. Notification and other judicial documents about case initiation in the court of the Republic of Kazakhstan shall be sent to foreign state through diplomatic channels. Date of delivery of these documents shall be a date of receipt by executive authority in charge of foreign affairs of relevant state.

2. In the court of the Republic of Kazakhstan, instructions on documents delivery to foreign state and other procedural actions in connection with case initiated against it shall be executed in order prescribed by law and (or) international treaties ratified by the Republic of Kazakhstan regulating the provision of legal assistance.

Article 500. Default judgement

Court decision with respect to foreign state non participated in proceedings in the court of the Republic of Kazakhstan shall be made, provided that court shall determine that:

1) requirements of article 499 of the Code are met;

2) not less than six months have passed since date of sending instruction to deliver documents on initiation of proceedings against foreign state;

3) in accordance with provisions of the Code, state shall not use judicial immunity.

Article 501. Acknowledgement and execution of foreign court judgement, arbitration awards of foreign arbitrations

1. Court judgements, resolutions and rulings on approval of settlement agreements, foreign judicial orders, as well as arbitration awards of foreign arbitrations shall be recognized and executed by the courts of the Republic of Kazakhstan, if ACKNOWLEDGEMENT and execution of such acts shall be provided for by legislation and (or) international treaty ratified by Republic of Kazakhstan, either on basis of reciprocity.

2. Conditions and procedure for acknowledgement and execution of acts specified in part one of this article shall be determined by law, unless otherwise provided by an international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan.

3. Acts specified in part one of this article may be appealed for enforced execution within three years from date of their entry into force. Period missed for a good reason may be restored by court of the Republic of Kazakhstan in order stipulated in article 126 of the Code.

Article 502. Acknowledgement of foreign court decision not required of execution

In the Republic of Kazakhstan, foreign court decision shall be recognized as not required execution by their nature, following:

1) affecting the personal status of exclusively citizens of the state where court issued a judgement;

2) on divorce or invalidation ACKNOWLEDGEMENT of marriages between citizens of the Republic of Kazakhstan and foreign persons, if at time of divorce, at least one of spouses lived outside the Republic of Kazakhstan;

3) on termination or invalidation ACKNOWLEDGEMENT of marriages between citizens of the Republic of Kazakhstan, if at the time of divorce, both spouses lived outside the Republic of Kazakhstan.

Article 503. Forced execution of foreign court judgements, arbitration awards of foreign arbitrations

1. If acts specified in part one of article 501 of the Code are not executed voluntarily within time limits stipulated in them, party of judicial and arbitration proceeding in whose favor these acts shall be issued shall be entitled to appeal for their forced execution to court consideration or at debtor's residence place or at location of body of legal entity, otherwise at property location of debtor, if residence place or location shall be unknown.

2. Applications for issuance of writ of execution shall be supplemented with duly certified authentic acts specified in part one of article 501 of the Code, or duly certified copies thereof, and if available, a true arbitration agreement or duly certified copy thereof. If specified acts or arbitration agreements shall be stated in a foreign language, party must submit a duly certified translation into Kazakh or Russian.

3. Applications for issuance of a writ of execution may be filed no later than three years from date of expiration of period for voluntary execution of acts specified in part one of article 501 of the Code.

4. Application for issuance of writ of execution, which was filed with omission of prescribed period or to which the necessary documents were not attached, shall be returned by court without consideration, and there for a determination shall be made for which a private complaint or a petition by prosecutor may be filed in order stipulated in the Code.

5. Court shall have a right to restore time limit for filing an application for issuance of a writ of execution if it shall find reasons for missing the specified term valid.

6. Application for issuance of writ of execution shall be considered by judge individually within fifteen working days from the date of receipt of an application to court.

7. Court shall notify a debtor of applications received from recoverer about forced execution of acts specified in part one of article 501 of the Code, as well as time and place of their consideration at a court session. Recoverer shall be also notified of place and time of consideration of application. Non-appearance of debtor or recoverer at the court session shall not an obstacle to consideration of application, if debtor shall not submit a petition to postpone consideration of application with indicating appropriate reasons for not being able to appear at court session.

8. During considering applications for issuing a writ of execution to forced execution of a judicial acts specified in part one of article 501 of the Code, court shall not be entitled to revise them on the merits.

9. According to results of application consideration, court shall determine whether to issue a writ of execution or to refuse in its issuance.

Court determination on issuance of writ of execution is subject to immediate implementation.

Footnote. Article 503 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2017 No. 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 504. Refusal to issue and issuance of writ of execution

Refusal to issue and issuance of writs of execution shall be carried out according to the regulations stipulated in Chapter 20 of the Code.

Chapter 58. FINAL PROVISIONS

Article 505. Bringing into force of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan

1. This Code comes into force on January 1, 2016.

2. To recognize as invalid the following legislative acts from January 1, 2016:

1) Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan dated July 13, 1999 (Gazette of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, 1999, No. 18, Article 644; 2000, No. 3-4, Article 66; No. 10, Article 244; 2001 No. 8, Article 52, No. 15-16, Article 239, No. 21-22, Article 281, No. 24, Article 338, 2002, No. 17, Article 155, 2003, No. 10, Article 49; No. 14, Article 109; No. 15, Article 138; 2004, No. 5, Article 25; No. 17, Article 97; No. 23, Article 140; No. 24, Article 153; 2005, No. 5, Article 5; No. 13, Article 53; No. 24, Article 123; 2006, No. 2, Article 19; No. 10, Article 52; No. 11, Article 55; No. 12, Article 72; No. 13, Article 86; 2007, No. 3, Article 20, No. 4, Article 28, No. 9, Article 67, No. 10, Article 69, No. 13, Article 99; 2008, No. 13-14, Article 56; No. 15-16, Article 62; 2009, No. 15-16, Article 74, No. 17, Article 81, No. 24, Article 127, 130; 2010, No. 1-2, Article 4; No. 3-4, Article 12; No. 7, Article 28, 32; No. 17-18, Article 111; No. 22, Article 130, No. 24, Article 151; 2011, No. 1, Article 9; No. 2, Article 28; No. 5, Article 43, No. 6, Article 50, No. 14, Article 117, No. 16, Article 128, 129, No. 23, Article 179; 2012, No. 2, Article 14, No. 6, Article 43, 44; No. 8, Article 64; No. 13, Article 91; No. 14, Article 93; No. 21-22, Article 124; 2013, No. 9, Article 51; No. 10-11, Article 56; No. 13, Article 64; No. 14, Article 72, 74; No. 15, Article 76; 2014, No. 1, Article 6, 9; No. 4-5, Article 24; No. 11, Article 67; No. 14, Article 84; No. 16, Article 90; No. 19-I, 19-II, Article 94, 96; No. 21, Article 118, 122; No. 22, Article 128; No. 23, Article 143; 2015, No. 8, Article 42, 44);

2) Law of the Republic of Kazakhstan dated July 13, 1999 "On Bringing Into Force Of The Civil Procedure Code Of The Republic Of Kazakhstan" (Gazette of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, 1999, No.18, Article 645; 2000, No. 6, Article 141; 2001 No.15-16, Article 239; 2006, No.10, Article 52).

3. Judgement of arbitration courts issued prior to legislative act comes into force on arbitration may be reversed in order provided by chapter 56 of this Code, and writs of execution may be issued for them in manner stipulated by chapter 20 of this Code

4. Judicial acts issued prior to date the Code comes into force may be appealed, protested and reviewed under prosecutor’s petition in order as provided for by the Code.

Judicial acts in cases provided in part two of article 434 of the Code, issued prior to January 1, 2016, may be appealed or protested to cassational instance of Supreme Court of the Republic of Kazakhstan within six months from date the Code comes into force.

Footnote. Article 505 as amended by the Law of the RK dated 08.04.2016 No.489-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 11.07.2017 No.91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

President of the Republic of Kazakhstan

N. NAZARBAYEV