Қазақстан - 2030 Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы

Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы.


       Жаңа ғасыр табалдырықтан

      аттайды, басқа

      дәуір туып келеді

       Вергилий

      Әр дәуірдің

      өз міндеттері бар

      Гейне

Кіріспе

       Өткен күннен алыс жоқ, келер күннен жақын жоқ

      Қазақтың халық мақалы

Қадірлі халайық!

      Мен сіздерге, Қазақстан халқына, қоғамымыздың болашағы мен мемлекетіміздің мұраты хақындағы өзімнің пайымдауымды жолдап отырмын. Мен Сіздерге осынау болашаққа қол жеткізіп, өз мұратымызды іске асыруға жәрдемдесе алады-ау деген сенім ұялататын стратегияны ұсынғым келеді.

      Мен сіздермен келер ғасырға, жаңа мыңжылдыққа, алыс перспективаға ендеп бойлайтын болашақ жайлы өзімнің ой-толғаныстарыммен бөліскім келеді. Біз өзіміздің болашағымызды және балаларымыздың болашағын қандай күйде көргіміз келеді, осыны айқындап алатын уақыт жетті.

      Бұл бізге не үшін қажет? Менің ойымша, біздің әрқайсымызда ендігі жерде тек бүгінгі күнмен ғана, ағымдағы міндеттерді толассыз шешумен ғана өмір сүруге болмайтындығын терең түсіну сезімі пісіп-жетілді.

      Біз ненің іргесін тұрғызғымыз келетінін, таңдап алған мақсатымызға алып келетін өз дамуымыздың траекториясы, даңғылы қандай болуға тиіс екендігін анық білуге және ұғынуға тиіспіз.

      Өзіміздің басым мақсаттарымызды дұрыс айқындап, тиісті стратегияларымызға таңдау жасап, осы жолмен жүру үстінде ерік-жігер мен төзімділік таныта отырып, біз өзімізді бұралаң-бұрылысты сенделістерден, күш-қуатымызды, уақытымыз бен ресурстарымызды жөнсіз зая кетіруден сақтандырамыз.

      Мықты стратегияға ие болып әрі табандылық таныта отырып, біз жолымызда кездесер кез келген күрделі кедергілерді абыроймен еңсере аламыз.

      Бүгінгі таңда басымыздан кешіп отырған қиын жағдайлар бізді күш-қуатымыз бен үміттен айырмауға тиіс. Перспективаларымызды айқын ұғыну, жолымызда тұрған қиындықтар мен қауіп-қатерді бүкпесіз түсіндіру біздің қоғамымыздың барша азаматтарын осынау ортақ міндетті шешу үшін жұмылдыруға жәрдемдеседі.

      Біз бүгінгі кезеңнің міндеттерінен өзге біздің ұрпақтың келер ұрпақтар алдында орасан зор жауапкершілік жүгін арқалайтынын: әкелер мен аналардың, аталар мен әжелердің өз балалары мен немерелері алдындағы жауапкершілігін күнделікті есте ұстауға тиіспіз.

      Біз өз балаларымыз бен немерелерімізді сонау алыс болашақта, олар біздің жасымызға жеткен кезде қандай күйде көргіміз келеді?

      Олар әл-ауқатты өмір сүре ме, тоғайған, дендері сау әрі білімді-білікті бола ма?

      Олар жақсы әрі азат қоғамда өмір сүре ме?

      Олар бейбіт-татулықта өмір сүре ме?

      Олар өз қауіпсіздігі мен балаларының қауіпсіздігі үшін алаңсыз бола алар ма, көшелермен емін-еркін жүріп, өз дүние-мүлкі үшін қауіптенбес болар ма?

      Біз оларға қуатты мемлекет пен өзіміздің жақын және алыс көршілерімізбен достық қарым-қатынасымызды мұра етіп қалдыра аламыз бар?

      Біз осынау қарапайым, бірақ маңызды сұрақтарға бүгіннің өзінде жауап беруге тиіспіз.

      Бір данагөй: егер сіз қайда бет алып бара жатқаныңызды білмейтін болсаңыз, онда сізді ол жерге кез келген жол алып баруы мүмкін деген екен. Осыны естен шығармай, болашақтың моделін жалпыланған түрде және нақты қысқа мерзімді мақсаттар түрінде ұдайы көз алдымызда бағдар етіп ұстауға тиіспіз. Мұның өзі қандай да бір іс-әрекетке кірісе отырып - біз дұрыс бағытпен жүріп келеміз бе әлде бағдардан ауытқыдық па, оқиғалардан ілгеріге оздық па әлде шабандап қалып келеміз бе - ұдайы таразылап отыру үшін қажет.

      Бүгінгі күнді ертеңгі күнмен ойша салыстырған кезде, бұл процесті сан рет қайталай отырып, проблемалардың ауқымы мен олардың маңызын өзгеше қабылдайсың. Өзімізді әлеммен бүкіл планетаның бір бөлігі ретінде түйсіне отырып, біз жаңа дәуір мен жаңа уақыттың тынысын және олардың жуықтай түскенін сезінеміз.

      Қазақстан жаңа мемлекет ретінде көптеген империялардың: Оттоман, Австро-Венгрия, ал мүлде таяуда - Кеңес Одағының жан тәсілім еткенін көрген дәуірде дүниеге келді.

      Біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтық экономика мен жаңа демократияны көптеген өзге де жас тәуелсіз мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те үлгерген уақытта құру үстіндеміз.

      Біз қуатты сыртқы күштер келешегімізді айқындауда сөзсіз елеулі рөл атқаратын күннен-күнге өсе түскен ауқымдану мен ұлғайып келе жатқан өзара тәуелділік дәуірінде өмір сүріп отырмыз.

      Егер біз өз ниетімізді байсалды ұстансақ және пайымды да парасатты болсақ, өз дамуымыздың ішкі және сыртқы факторларын бүкпесіз талдап-таразылауға қабілетті болсақ, онда біздің жалпы топтасуымыз, өз тарихымыз бен ерекше жағдайларымыз негізінде дұрыс жолды таңдап алу мүмкіндігіміз де бар.

      Біз басқа елдердің тәжірибесін зерделей алсақ та әрі солай етуге тиісті болсақ та және халықаралық қоғамдастықтағы қолайлы үрдістерді пайдалана алсақ та, біздің жасымызға жеткенде балаларымыз бен немерелеріміз мақтан ете алар Қазақстанды құру жөніндегі үмітіміз бен арманымызды іске асыру үшін қажетті осынау орасан зор жұмысты өзге ешкім де емес, тек біздің өзіміз ғана игере аламыз.

      Неліктен нақ бүгінгі таңда біздің алдымызда осы міндет тұр?

      Өйткені кеше біз бұған даяр емес едік, тәжірибеміз бен білігіміз жетіспеді, жағдай, ересен тұрақсыздық пен тұрлаусыздық мүмкіндік бермеді. Міндеттің өзі де басқа болатын. Алдыңғы кезеңнің күллі мәні мынаған: басталып кеткен аласапыран өтпелі кезеңнің буырқанған жағдайында дербес мемлекет ретінде табан тіреп қалуға келіп сайды. Көптеген көріпкелдер біз сәтсіздікке ұшыраймыз және де мемлекет құрылысының, қоғамдық және экономикалық қайта құрудың бұрын-соңды болмаған міндеттерін игере алмаймыз деп сәуегейлік еткен-ді.

      Бірақ алғашқы сынға біздің лайықты төтеп бере алғанымыз - еңсемізді тік ұстап, иілмегеніміз бүгін-ақ айқын. Барлық қиындықтарға қарамастан біз бейберекетсіздік пен жөнсіздік шыңырауынан шыға білдік.

      Қазір біз тұрақтану кезеңіне өтудеміз. Ең өзекті және маңызды міндеттерімізді шешуде қол жеткізген табысымыз бізге жан-жағымызға үңіле зер тастауға, өткен жолымызды таразылауға әрі болашаққа батылырақ көз салуға, алдағы дамуымыз туралы ойлауға, өз жоспарларымызды түзеуге мүмкіндік береді.

      Аса ауыр жағдайларда жинақталған мемлекеттілік құру, саяси және экономикалық реформалар жүргізу тәжірибесі, әлем және оның дамуы туралы білім-білігіміз, қазақстандықтардың төзімділігі мен түсінушілігі бізге қосымша күш-қуат пен сенімділік үстейді.

      Бұл міндеттерді шешуді ертеңге қалдыруға да болмайды, өйткені біз өз реформаларымызды толық аяқтағанша күтіп те отыра алмаймыз.

      Басқаша айтқанда, кеше әлі ерте болатынды, ал ертең кеш болып қалуы мүмкін.

      Мемлекетіміз бен қоғамымызды құрудың дұрыс стратегиясын таңдап алудың өміршең мәні бар. Екшеле талданып жасалған стратегиялық жоспар назарды жинақтайды, тәртіпке жұмылдырады және жәрдемдеседі.

      Ол мемлекет назарын басымдықтардың аса қысқа тұжырымды тізбесіне жинақтайды, ол тәртіпке жұмылдырады әрі Үкіметті осы міндеттер мен стратегияларды күнделікті шешіп отыруға талпындырады. Ақыр аяғында, ол біздің мақсаттарымыздың іске асуына алып келетін күн сайынғы және жыл сайынғы шешімдерді қабылдауымызға жәрдемдеседі.

      Бірақ мұның өзі жеткіліксіз. Осы нұсқауларды өмірге енгізудің, жобаланған жоспарларды іске асырудың маңызы мүлде кем емес. Сондықтан әрбір министрлік пен ведомство өз жұмысын әрбір күн, ай мен жыл біз қадам басқан сайын қойылған мақсаттарымызға қарай ілгерілейтіндей етіп ұйымдастыратын жүйені құру аса қажет.

      Мемлекеттік қызметшілер күн сайын алдарындағы стратегиялық мақсаттар мен басымдықтарды көріп отыруы, екінші кезектегі және күнделікті міндеттерді шешуге алаңдамастан оларды іске асыруы қажет.

      Қабылданатын заңдар мен шешімдер біздің стратегиямыздың арнасында, жұмыс жинақы - жұмылған әрі үйлесімді болуға тиіс.

      Келесі жылдан бастап біздің жыл сайынғы жоспарларымыз ұзақ мерзімді басымдықтарымызға сәйкес болуға тиіс. Оның үстіне, мониторинг жүйесі қойылған мақсаттарымызға қол жеткізуде біз қаншалықты ілгеріледік деген сұраққа жауап беруге тиіс. Сондықтан бізге стратегиялық жоспарлау мен стратегиялық бақылау, есептілік пен жауапкершілік жүйесі қажет.

      Біздің алға қарай тұрақты жылжуымыздың басты шарты - біздің қоғамымыздың алға қойылған мақсаттарға қол жеткізудегі біртұтастығы, халықтың барлық жіктері мен топтарының ортақ міндеттерді шешуге бағытталған стратегия айналасында топтасуы. Егер біз қоғам мен халықтың түрлі топтарының қажеттіктерін дұрыс ескеруге, басымдықтарды дәл айқындап, олардың іске асырылуын қамтамасыз етуге қабілетті болсақ, онда бұл ақиқатқа айналады. Мұны мемлекеттің халықтың жекелеген топтарымен және жекеше сектормен ынтымақтастығы негізінде іске асыру қажет.

      Осы Жолдау менің Қазақстан халқына ішкі және сыртқы саясатымыздың негізгі бағыттары туралы жыл сайын Жолдау арнап сөз сөйлеу жөніндегі Конституциялық міндеттерімнің шеңберінде әзірленген болатын. Бірақ мен жоғарыда атап өткендей, біздің мемлекетіміз, тұтас алғанда қоғамымыз үшін де координаттар жүйесі болып табылатын, соның шеңберінде жыл сайынғы іс-қимыл жоспарларымызды жасай алатын неғұрлым ауқымды болжам мен стратегияны қажет етеді. Сол себепті осы мәселелерге ерекше орын беріліп отыр.

      Президенттің Қазақстан халқына ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы бұдан кейінгі жыл сайынғы Жолдаудағы ұзақ мерзімді стратегияның іске асырылуына берілетін бағаны қамтиды, сондай-ақ алдағы жылға арналған нақты міндеттерді айқындайтын болады.

1. Біз бүгін қай жерде тұрмыз?

      Адамдардың өмірінде шарықтау сәті бар, ол, егер дұрыс

      пайдалана білсе, табысқа жеткізеді. Егер оны қолдан

      шығарып алса, онда одан кейінгі жол қайраңға малтығып,

      тайғақ кешумен ұласады

      Шекспир

      Ұланғайыр мүмкіндіктер баршаға беріледі, бірақ көп

      жандар олармен ұшырасқанын сезбейді де

      Даннинг

      Соңғы алты жыл iшiнде бiз екi басты стратегиялық мақсатты көздедiк.

      Бiрiншiден, Қазақстан егемен тәуелсiз мемлекет болды. Көптеген адамдар қазiр мұны тиiстi нәрсе ретiнде қабылдауға әзiр, бiрақ қазақстандықтар мұның бiздiң тарихымызда қаншалықты сирек әрi қиындықпен болғанын ұмытпауға тиiс.

      Екiншiден, бiз кең ауқымды әлеуметтiк, саяси және экономикалық реформаларды жүргiзе бастадық. Аталған мақсаттарға әлi жете қойғамыз жоқ, дегенмен, жекелеген бағыттарда көзге түсер нәтижелерiмiз де бар.

      Ендi ахуалды терең таразылау, дамуымызды әлемдiк тәжiрибе тұрғысынан талдау және реформаларымызды iске асыру мен жаңа институттарымыздың қалыптасу дәрежесiн үздiк әлемдiк тәжiрибемен салыстыру маңызды. Өзiмiздiң секем және босаң тұстарымызды салиқалы тұрғыдан талдап, тек содан кейiн ғана дербес төл стратегиямызды талдап жасаудың маңызы бұдан бiр де кем емес.

      Бiздiң iшкi бекем тұстарымыз бен Қазақстанның қолындағы сыртқы мүмкiндiктердi, өзiмiзге тән босаң тұстарымыз бен сыртқы қатерлердi талдаудан бастайын.

      Елiмiздiң қолында сегiз артықшылық бар.

      Бiрiншiсi . Бiз өзiмiздiң тәуелсіз, егемен мемлекетiмiздiң негiзiн қаладық. Барлық қажеттi мемлекеттiк институттар қазiрдiң өзiнде бар әрi ай сайын тәжiрибесi мен бiлiктiлiгiн ширата түсуде. Бiрақ мемлекетiмiздiң құрылысы аяқталатын күн әлi алыс.

      Екiншiсi . Бiз жетпiс жыл бойы өзiмiз өмiр сүрген ескi саяси және экономикалық жүйеден іргемiздi түбегейлi аулақ салдық. Бүгiн мүлде жаңа мемлекет өмiр сүрiп отыр, мүлде өзге саяси және экономикалық жүйе жұмыс iстеуде.

      Үшiншiсi . Қоғамымыздағы өзгерiстер ықпалымен, өзiмiз көбiне оны түйсiне де бермей, құндылықтардың сапалық тұрғыдағы өзге жүйесi мен адамдық қарым-қатынастардың жаңа түрiне дағдылана отырып, өзiмiз де түгел өзгердiк. Қысқасы, бiз азаттық алдық. Мемлекеттiк-ұжымдық дүниетанымның жекешiл дербес дүниетаныммен алмасуы бiздiң өмiрiмiздiң әрбiр қырын өзгерттi. Әрине, ескi жүйе шақтап болса да неғұрлым сенiмдi әлеуметтiк игiлiктер берiп келдi, әрi бiрсыпыра салаларда жетiстiксiз де болған жоқ. Алайда, экономикалық тұрғыдан бәсекеге қабiлетсiз болғандықтан, ол жүйенiң күйреп тынғанын да ұмытпауға тиiспiз. Ол әлеуметтiк жағынан да осал болып шықты, өйткенi адамдардың көпшiлiгiнiң тұрмыс деңгейi шетелдегi тұрмыс деңгейiнен төмен едi. Ол, сондай-ақ жеке адам хақында да осалдық танытты, өйткенi еркiндiк бермедi. Нарықтық экономика мен демократиялық тұрғыда таңдап алынған мемлекет Қазақстанға қандай шамада өркендеу мен бостандық әкелерiн уақыт өте келе бiздiң өз тәжiрибемiз көрсетуге тиiс. Өтпелi кезең уақытында бiздiң азаматтарымыздың көпшiлiгi қилы iстi бастан кешiрдi әрi көп нәрсенi құрбан еттi. Бiрақ бiз мұны тек сiздер мен бiздiң игiлiгiмiз үшiн ғана емес, ең алдымен, балаларымыз бен немерелерiмiз үшiн жасап отырмыз.

      Төртiншiсi . Бiздiң басты он игiлiктерiмiздiң iшiнде - халқымыздың немесе былайша айтқанда, адам ресурстарының сапасы тұр. Бiздiң ғылыми және шығармашылық әлеуетiнiң деңгейi жоғары бiлiм өресi биiк халқымыз бар. Көптеген елдерде бұл жоқ, әрi олар осындай сапаға жетудi өздерiнiң стратегиялық мақсаттарының бiрi санайды. Мұның өзi - бiздiң халқымыз бен бұрынғы жүйенiң аса iрi жетiстiгi. Бiз қолымыздағы осындай баға жетпес капиталды жан-жақты дамытуға және оның дамуы үшiн барған сайын жаңа әрi неғұрлым өркениеттi жағдай туғызуға тиiспiз.

      Бесiншiсi . Бiздiң табиғи ресурстарымыз - орасан зор байлық. Алайда, мұның өзi қаншалықты кереғар көрiнгенiмен, әлемдiк тәжiрибе табиғи байлығы бар көптеген елдердiң оны дұрыс игере бiлмегендiктен, ақыры кедейлер қатарынан шыға алмағанын көрсетедi. Алайда, Шығыс Азияның неғұрлым серпiндi дамыған елдерi - табиғи ресурстары жоқ елдер. Осының бәрi жетекшi фактор - бұл адамдардың өзi, олардың ерiк-жiгерi, күш-қуаты, табандылығы, бiлiм-бiлiгi екенiн тағы да дәлелдей түседi. Бұл - бiзге гүлдену мен тәуелсiздiк есiгiн айқара ашуға мүмкiндiк беретiн нақ сол "алтын кiлттiң өзi".

      Әлемнiң келеңсiз тәжiрибесiн де үйрену қажет. Ол даму стратегиясының немесе оларды iске асыру қабiлетiнiң болмауы табиғи байлықтар әлеуетiнен басым түсетiнiн айқын көрсетiп отыр. Сондықтан, бұдан бiз шығаратын басты қорытынды - ойластырылған стратегия жасап, оны барлық қиындықтарға қарамастан жүзеге асыру қажеттiгi. Жер қойнауының байлығы - барша келер ұрпақтың игiлiгi. Бұған қарап босаңсымауымыз керек. Керiсiнше, Үкiметтi қоса, бiздiң бәрiмiз ондай байлық қолымызда болмағандағыдай өмiр сүрiп, жұмыс iстеуге тиiспiз.

      Алтыншысы . Бiздiң ауқымды алқаптарымыз, ауыл шаруашылығы жерлерiмiз - орасан зор әлеуетiмiз. Көптеген өлшемдер бойынша бiз Канада мен Австралияға ұқсаспыз, бiзге тек бiр нәрсе - олардың өнiмдiлiгi мен экспорттық әлеуетi жетiспейдi. Бұл жерде де, тағы да, ең бастысы - нақты және тиiмдi стратегия, адамдар мен капитал.

      Бiздiң жетiншi бекем тұсымыз қоғамымыздың саяси тұрақтылығы мен бiрлiгiнде жатыр. Бiз қоғам iшiнде тiкелей тайталасқа жiбермей, ахуалды тұрақтандыра бiлдiк, мұны мақтан етемiз, өкiнiшке қарай, көптеген дамушы және кешегi коммунистiк кейiнгi елдердiң бұған қолы жеткен жоқ. Алайда, толық тұрақтылықтың, ал топтасу мен бiрлiктiң ауылы әлi алыс жатыр, сондықтан бiздiң баршамыз өзiмiздiң бiртұтас отбасымыз деп сезiну, өз мақсаттарымызды айқын бiлiп, оларға қарай келiсе iлгерiлеу үшiн алдағы уақытта көп жұмыс тындыруға тура келедi.

      Бұл бiр-бiрiмiзбен кедейшiлiк пен жоқшылық жағынан теңесу, теңгермешілiктiң жаңа жүйесiн орнату да емес. Сондай-ақ қандай да бiр этникалық немесе дiни топтарға басқалармен салыстырғанда, басымдықтар беру жөнiнде де әңгiме болуы мүмкiн емес. Бiздiң стратегиялық мiндетiмiз - халықтығы көптеген топтарының бiрлiгi, жекешiл және қоғамдық негiздерi салиқалы үйлестiру, мұның өзi қоғамымыздың жарасымды сатылы дәстүрлерiн толықтыра түседi.

      Байлардың ат төбелiндей шағын тобы жарлы адамдардың үлкен тобынан едәуiр алшақтап кеткен жерде қоғам еш уақытта еңсесiн көтерiп, абаттанып гүлдене алмайды. Түрлi этникалық және дiни топтардың құқықтары әр түрлi болып келетiн, бiреулерге мүмкiндiктер берiлiп, өзгелерге берiлмейтiн, саяси партиялар мен қозғалыстар тiкелей қарама-қарсы тараптарға "бұра тартатын", бұқаралық ақпарат құралдарының еркiндiгi мен жауапкершiлiгi, либерализм мен демократияның және мемлекет күшiнiң арасында орасан зор сәйкессiздiктер бар елдiң де болашағы жоқ. Бiз шектен тыс шығандап кетудiң бiрiн бастан кешiрдiк, екiншiсiне түсiп малтықпасақ игi. Менiң ойымша, осы бiр ақылға сыйымды дүниелердi ұғыну қоғамдық санада нық орын тепкен де тәрiздi

      Сегiзiншiсi . Мен қазақстандықтардың байсалдылығы мен төзiмдiлiгiн, олардың кеңпейiлдiлiгi мен ақжарқындығын атап айтқым келедi. Мұны шетелдiктердiң баршасы дерлiк айтып жүр. Мен өз отандастарымызға өтпелi кезеңнiң ауыртпалықтарын түсініп, оған төзiп отырғаны үшiн ризамын және осы қасиеттер - бiздiң табысқа жетуiмiздiң, қоғамымыздың топтасуының, шетелдiк инвестицияларды тартудың және халықаралық қоғамдастықты бiздiң проблемаларымызды шешуге кiрiстiрудiң елеулi кепiлi деп санаймын.

      Бiздiң осындай күштi жақтарымызбен бiрге сыртқы сипаттағы бiрқатар мүмкiндiктерімiз бар. Бiздiң сыртқы мүмкiндiктерiмiз ең алдымен, елiмiздiң географиялық, геосаяси және геоэкономикалық жағдайымен айқындалады. Қазақстанның негiзгi үш мүмкiндiгiн бөлiп айтуға тұрарлық.

      Бiрiншi мүмкiндiк бiздiң Еуразия аймағындағы жолдардың түйiскен торабында орналасқан географиялық жағдайымыздан туындайды. Әлемдiк экономикалық және саяси процестердiң ауқымдану процесi осы факторды түйiндiлерiнiң қатарына қосады. Бiздiң бабаларымыз түркi халықтарының бiртұтас отбасы құрамында осы маңызды стратегиялық факторды өздерi үшін тиiмдi пайдалана бiлдi: атақты Жiбек жолы бойымен Еуропа және Азия елдерi арасында кең ауқымды сауда арнасы ұйымдастырылған болатын. Бүгiн бiз осы арнаны аймақтағы басқа елдермен ынтымақтаса отырып және әлемдiк қоғамдастықтың қолдауымен қалпына келтiре бастадық. Сөз жоқ, келешекте Еуропа мен Азия арасында сауда, қаржы ағысы жүйесi мен адамдардың көшi-қоны ұлғая түседi.

      Көптеген саяси тұрақтандырушы факторлары туралы айтпағанның өзiнде, мен нақ осы себептен, Еуразия идеясын ұсындым және оны дамыта бермекпiн, әрi оның стратегиялық болашағына да сенiмiм кәмiл.

      Бiзбен шектес кез келген ел тәрiздi Қазақстанның жеке өзi де тиiмдi транзиттiк әлеуетiн iске асыра алмайды. Мұны бiрлесе, тығыз әрi өзара тиiмдi ынтымақпен жасау қажет.

      Осындай тоғыз жолдың торабында орналасқандықтан, шекараларымыздың өн бойында өз өнiмiмiздi өткiзудiң аса iрi нарықтарының орасан зор әлеуетiне ие болып отырмыз. Таяу жатқан сыйымдылығы 2 млрд. адамға жуық нарықтардың бiрен-сарандары болмаса, қалған кез келгенi Қазақстан өнiмiн, әлбетте, оның бәсекелестiк қабiлеттiлiгi болған және тиiстi көлiк арналары дамыған жағдайда жұтып қоюға қабiлеттi. Бұл көршiлер - Ресей, Қытай және ислам мен Орталық Азия мемлекеттерiнiң тобы. Таяу және Орта Шығыс елдерi - тарихи тұрғыда маңызды әлемдiк орталықтар болып табылады. Күллi Еуразия құрлығында бейбiтшiлiк пен тату көршiлiк және өзара сенiм қарым-қатынастарын орнықтыру - табысты дамудың қажеттi шарты. Соғыстарға, бақталастыққа, бәсекеге және егеске килiккен елдер өздерiн тоқырау мен артта қалушылыққа ұрындыра отырып, өз ресурстарын, уақыты мен күш-қуатын орынсыз шығындайды.

      Екiншiсi . Мемлекет құрылысы мен реформаларды жүргiзудiң ауыр процестерiн шетелдiк мемлекеттер мен донорлық ұйымдар тарапынан қолдау бiзге қосымша мүмкiндiктер бередi.

      Бұл тұрғыда көптеген елдердiң бiзге қарағанда оншалықты жолы болмады. Осы фактор, әсiресе, өтпелi кезеңнiң бастапқы кезеңдерiнде өте маңызды, өйткенi бiзге сырттың қаржы ресурстары мен бiлiм-бiлiгi қажет.

      Yшiншiсi . Ауқымдану және ғылыми-техникалық прогресс процесi, әсiресе, жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың дамуы бiздiң аумақты әрi аз қоныстанған елiміз үшiн бiрегей мүмкiндiктер ұсынады. Алайда, біздің осы процестермен қатар адымдайтынымызға ешкім кепілдік бере алмайды. Демек, осы технологияларды ұғыну, олардың бiздiң қоғамымызға толық кiруiне қол жеткiзу, ғылыми-техникалық кадрларды қолдау маңызды.

      Бүгiнгi дамуымыздың келеңсiз сипаттары туралы айта отырып, олардың көпшiлiгiнiң уақытша және өтпелі сипаты барын, оның өзі де кеңестік мұра мен өтпелi кезеңнiң қиындықтарының салдары екенiн атап өту қажет.

      Бiрiншi . Бұл коммунистiк принциптер рухында тәрбиеленген адамдардың бiрнеше ұрпақтары қалыптастырған біздің діліміз. Кейбіреулер жақында болған өзгерiстердi ынта-жiгерiмен пайдаланды, бiрақ басым бөлiгi олай iстеген жоқ. Адамдарға субъективтiк және объективтiк факторлар ықпал етедi, олар болып жатқан өзгерiстерге баяу бейiмделiп, өз проблемаларын шешуде бұрынғысынша мемлекеттiң көмегiне иек артып отыр. Мұндай пәлсапа мен тұрмысқа деген көзқарас олардың жаңа қиындықтарға төтеп беруiне бөгет болады, күш-қуаты мен өзiнше iс-әрекет жасау талабынан айырады.

      Мемлекеттiң ендiгi жердегi жаңа рөлi адамдар үшiн шешiмдер қабылдауда емес екенiн көптеген шенеунiктердiң өздерiнiң де әлi түсiне бермейтiнi құпия емес. Керiсiнше, оның рөлi бәрiнен бұрын азаматтар мен жекеше сектор өздерi мен өз отбасылары үшiн тиiмдi шаралар қолдана алатын жағдайларды қалыптастыруда болып отыр. Бiз бұл ретте жаңа құндылықтар жүйесiне тезiрек бейiмделiп кеткен, болашаққа жаңаша көзқарасы бар жас ұрпаққа сүйене отырып, бұқаралық сананы төзімділікпен жаңғыртуға тиiспiз.

      Адамның ой-санасын бiр сәтте өзгерту мемлекеттiң қолынан келмейдi. Бiрақ мемлекет өзгерiстер процесiн объективтi тенденцияларды түсiндiру маңызды ақпаратты халыққа жеткiзу жолымен және де, ең бастысы, өзiндiк молшылыққа бағытталған әлеуметтiк-экономикалық саясатты iске асыру жолымен жеделдетуге қабiлеттi. Адамдардың жаңа дүниетанымы қалыптасқанша ондаған жылдар қажет болады.

      Екiншi . Экономикалық реформаларды жүзеге асыру, КСРО-ның ыдырауы және Қазақстан экономикасының әлемдiк экономикалық қатынастар жүйесiне кiруi өндiрiс көлемдерiнiң елеулi төмендеуiне әрi осының салдары ретiнде - әлеуметтiк ахуалдың объективтi түрде төмендеуiне әсер етпей қоймады. Технологиялық тұрғыда артта қалған және қуатты мол қажет ететiн өндiрiстердiң ауқымды бөлiгi, даярланбаған және шаруашылық жүргiзудiң жаңа жағдайларын игере алмаған менеджмент - бәсекеге қабiлетсiздiкке және көптеген кәсiпорындардың тұрып қалуына, дәстүрлi өткiзу рыноктарын жоғалтуға, төлемсiздiктер мен өндiрiстiң құлдырауына алып келген негiзгi факторлар, мiне осылар. Осының салдарынан бiздiң елiмiзде соңғы сегiз жылда өндiрiс деңгейi екi еседен артық қысқарды, ал бюджеттiк түсiмдер одан да көбiрек қысқарды. Мұның өзi көптеген дамушы елдердегi экономикалық өсудің жоғары қарқынымен бiр мезгiлде болғандықтан, бiздiң экономикамыз шартты түрде алғанда үш еседен астам артта қалып қойды. Осы факт сiздi бұрынғыдан да бiздi, жiгерлi қимылдауға мәжбүр етiп отыр.

      Үшiншi . Бiздiң экономикалық құлдырауымыздың салдарынан азаматтарымыздың көпшiлiгiнiң табысы мен өмiр сүру деңгейi нашарлап кеттi. Теңгермешiлiктi жою және жұмыс iстейтiн еңбек рыногын құру байлар мен жарлылар арасында елеулi айырмашылықтың туындауына әкелiп соқты. Бұл ретте - мемлекеттiң жетекшi тiрегi және қоғамның негiзгi тұрақтандырушы факторы - орташа таптың шоғыры аз.

      Төртiншi . Экономиканың қозғаушы күшi болуға тиiс ұлттық жинақталымдардың ұлғаюы мен капиталдың қорлануы баяу. Iшкi капитал мен жинақталымдардың жеткiлiксiздiгiнен Қазақстан шетелдiк капиталға, жекеше капиталға да, сондай-ақ халықаралық қаржы институттарына да одан әрi тәуелдi бола түстi. Экономиканы әрi қарай сауықтыру инвестициялардың зор көлемде келiп құйылуына байланысты, мұның өзi инвестициялық ахуал едәуiр жақсартылса ғана мүмкiн болады.

      Бесiншi . Әмiршiлдiк экономикадан нарықтық экономикаға ауыртпалықпен өту бұған дейiн осындай ауқымда бiзге беймәлiм болған кедейлiк пен жұмыссыздық проблемаларын туғызды. Бұлар қылмысқа, есiрткiқұмарлыққа құнарлы негiз қалап, қоғамдық түңiлушiлiктi туындатады және қоғамдық тұрақсыздық мүмкiндiгiн арттырады. Зейнетақылар мен еңбекақылардың уақтылы төленбеуiмен астасқан жоғары жұмыссыздық деңгей негiзiнде экономикалық проблемалардан, қаржылық капиталдың болмауынан және оларды шешудегi әлсiз стратегиялардан туындады. Аграрлық және әлеуметтiк секторларды (денсаулық сақтау, бiлiм беру, ғылым және т.б.) реформалаудың тиiмдi бағдарламаларының жоқтығы және өтпелi кезеңнің қысылшаң жағдайларында бюджет қаражатын бөлудi қысқарту осы бiр өмiрлiк маңызы бар салалардың нашарлауы мен тұралап қалуына алып келдi.

      Осы процестер алтыншы осал жағымызды, кез келген тұрғыдан қауiптi - демографиялық өнiмсiздiгiмiздi де сипаттап отыр. 1992 жылдан бастап соғыстан кейiнгi 50 жыл iшiнде тұңғыш рет бiздiң халқымыздың саны қысқара бастады.

      Бiздiң босаң тұстарымыздың қатарына жетiншi осал жағымызды - жете даярланбаған және нашар ұйымдастырылған мемлекеттiк басқаруды жатқызған жөн. Мұның өзi де таза қазақстандық проблема емес. Бұл құбылыспен түгелдей барлық колониализм дәуiрiнен кейiнгi дамушы және коммунистiк кезеңнен кейiнгi елдер бетпе-бет келдi. Бүгiнгi таңда көптеген проблемалардың шешiмi осы факторға келiп тiреледi және оны тез еңсеру де мүмкiн емес. Әзiрше бiзде стратегиялық мiндеттердi, жоғары кәсiби деңгейде, отансүйгiштiкпен және адал шешуге қабiлеттi адамдар мүлде аз.

      Барлық iстерге жөн-жосықсыз араласу әдетi, ақпаратты қоғамнан жасыруға жетелейтiн құпияшылдықтың қажетсiз және зиянды сiлемi, ведомствошылдық пен жершiлдiк, жекжатшылдық пен топшылдық, ұжымдық жауапсыздық, сүреңсіздік пен бойкүйездік, сәйкессіз және көп сатылы құрылым, сыбайлас жемқорлық - міне біздің бюрократияның бұрынғы режим тәрбиелеп кеткен әрі соңғы жылдары анық көрініс берген, жасырын нысаннан ашық күйге ауысқан "қадір-қасиеттерінің" әлі де толық емес жиынтығы осы.

      Бұл проблеманың екінші бөлігі кәсіпорындардағы менеджерлер корпусының мүлде төмен сапасы болып табылады.

      Жағдайды оңалту үшін көп іс істелді, соның ішінде кей сәтте отаршылық әдістерін де қолдандық. Бірақ бұл проблеманың басым проблемалар қатарында тұрғаны айқын.

      Мемлекет басшысы ретінде мен бір нәрсені айтуға тиіспін. Шенеуніктердің жаңа жағдайға бейімделуі үшін біз бөле алатын уақыт өтіп кетті. Ендігі жерде өзге адамдардың есебінен жарылқаушы болуға, елдің дамуына нұқсан келтіруге болмайды. Осы зиянды әдеттердің қаулап өсу әлеуетіне түбірінен балта шауып, Үкімет аппараты мен мемлекет қызмет реформаларын жеделдету қажет.

      Ақыр соңында, бізге заңдарымыздың жартыкештігіне және тұрлаусыздығына көңіл бөлу қажет. Үйдің іргетасын қалау жеткіліксіз - оның қабаттары, қабырғалары мен шатыры болуы қажет. Мұның өзі инвестициялық ауанды жақсартуға, кедейшілікті азайтуға, қылмыс біткенді құртуға және әлеуметтік саланы дамытуға қатысты маңызды мәселе.

      Мен теріс факторларды оң факторлармен қатар ұлттық стратегиямызды іске асыру үстінде өзіміз ұшырасуға тура келетін міндеттерді белгілеу үшін санамалап өттім. Мықты тұстарымыз бен мүмкіндіктерімізді, сондай-ақ әлсіз тұстарымыз бен елімізге келер қатерді бөліп атай отырып, олардың уақыт кеңістігіндегі серпінділігін әрі диалектикалық тұрғыда өзара байланыстылығын назарда ұстау қажет. Мүмкіндігіміз қатерге ұласуы да, керісінше болуы да мүмкін. Бүгінгі мықты тұстарымыз әлсіз тұстарымызға айналуы және керісінше болуы да мүмкін.

      Біз қандай шамада мүмкіндіктерімізді пайдаланып, қауіп-қатердің алдын аламыз, өзіміздің оңымызды еселеп, терісімізді азайтамыз - бұл біздің өзімізге, мақсаттар мен басымдықтарды дәл қоя білуімізге, оларды уақтылы әрі оралымды іске асыруымызға байланысты.

2. Қазақстан мұраты

      Алдыңда не күтіп тұр, соны ойла.

      Игі мақсатқа тура жүрген жетеді

      Фирдоуси

      Қай портқа бет алғанын білмейтін

      кеменің желі де оңынан тұрмайды

      Сенека

      Бүгiн бiз зор мүмкiндiктер табалдырығында тұрмыз. Азияның ең кедей елдерiнiң кейбiрiнiң отыз жыл iшiнде қайыршылықтан оңалып, индустриялы мемлекеттерге айналғанын сiздердiң көпшiлiгiңiз бiлесiздер. Алғашқылары Корея, Тайвань және Сингапур болса, ал қазiр оларға Малайзия, Индонезия және Тайланд қосылды. Бiздiң ұлы көршiмiз - Қытай жоғары қарқын танытып отыр. Үндiстан мен Бразилия да өз қуатын еселей түсiп келедi. Бiзге достас Ресей де жуық арада ұлы елдiң жаңа келбетiне ие болады деп шынайы үмiт артамыз және оған сенiмдiмiз.

      Осыдан қырық жыл бұрын Сингапур өз тәуелсiздiгiн алған кезде, жан басына шаққанда 200 долларға жетпес табысы бар әлемдегi ең кедей елдердiң бiрi едi. Бүгiнгi таңда сингапурлықтардың жан басына шаққанда 20 мың доллардан асатын табысы бар. Өзiнiң халқы, этникалық құрамы жөнiнен және басқа да "көптеген" параметрлерi бойынша бiзге ұқсас ел, Малайзия да 20 жылға жетпейтiн уақыт iшiнде өз азаматтарының өмiр сүру деңгейiн 10 есе арттыруға қол жеткiздi. Осындай табыстарының нәтижесiнде бұл елдер күллi әлемде Азия Жолбарыстары ретiнде танылып отыр.

      Қазақстан өзiнiң күллi мүмкiндiктерiмен нақ осындай нәтижеге қол жеткiзе алмайды дейтiн себептер бар ма? Ондай себептер жоқ. 2030 жылға қарай Қазақстан Орталық Азия Барысына айналады және өзге дамушы елдер үшiн үлгi болады деп сенемiн.

      Бiзде Жолбарыстар жоқ, ал тауларымызда тiршiлiк ететiн Қар Барысы дүниежүзiлiк қоғамдастыққа онша таныс емес.

      Жануарлар әлемiнде Жолбарыс туыстас болғанымен Барыстың өзiндiк ерекшелiктерi де бар.

      Бұл - өзiне тән тектiлiгiмен, бұлалығымен, алғырлығымен, жасқануды бiлмейтiн тәкаппарлығымен, батылдығымен, айлалығымен дараланатын Барыс болмақ, Ол ешкiмге бiрiншi болып шабуыл жасамайды әрi тiкелей соқтығыстардан бойын тартатын болады. Бiрақ егер өзiнiң еркiндігi мен тұрағына, ұрпағына қатер төнген жағдайда, ол бұларды басын тігіп, бойындағы барын салып қорғайтын болады.

      Осы сыптай да серпiндi болуға және семiздiк пен жалқаулыққа бой алдырмауға тиiс: әйтпеген күнде ол қатаң табиғи ортада өмiр сүре алмайды.

      Ол жаңа асулар мен шыңдарды бағындыруда, мақсатына жетелейтiн елеусiз, бiрақ сенiмдi соқпақтарды iздестiруде табанды да бiрбеткей болуға тиіс.

      Ол қауiп-қатерден қаймықпауға, тоқшылықтан босаңсымауға тиiс.

      Ол өз ұрпағын баулыған кезде: оны баса-көктей келген қонақтардан қорғай отырып, аузындағы дәмдiсiн соның аузына тосуға, оның саулығына, өресi мен пайымына нәр беруге тиiс, сөйтіп кез келген ортадағы қатаң бәсекелестiк жағдайында ерте сақайып, өз бетiнше дербес өмiр сүруге жетелеп, көрегендiк танытады.

      Ол өзі ішетін тұнық судың ылайланбауын, ал өз аясында тiршiлiк ететiн табиғат пен тыныстайтын ауасының жақсаруын қатаң қадағалап отыратын болады.

      Ендеше қазақстандық Барыстың бойына дамудың алдыңғы қатарлы үздiк деңгейiне үстелген Батыстың талғампаздығы да, Шығыстың кемеңгерлiгi мен төзiмдiлiгi де тән болуға тиiс.

      Ол өзiнiң талпыныс-ұмтылыстарында, жеңiстерi мен сәтсiздiктерiнде бiр ананың сүтiн тел емген өзiнiң бауырлары - Өзбек, Қырғыз және басқа да Орталық Азия барыстарымен дәйiм бiрлiкте болып, олардың өрлеуi мен жетiстiктерiн мақтаныш тұтатын болады.

      Дегенмен 2030 жылғы осындай Қазақстан өзiнен-өзi пайда болмайды. Оны бiз өз қалауымызбен және табысқа жетуге талпынған ерiк-жiгерiмiз арқылы тұрғызамыз. Егер бiз осы мүмкiндiктi сәтiмен пайдалана алмасақ, егер бiз болашағымызға жоспар құрмай және бүгiнгi күнi нақты iс-қимылдарды iске асырмай, күндер мен апталарды уысымыздан шығарып алсақ, егер сәтсiздiкке ұшырасақ, онда өзiмiзден басқа ешкiмге кiнә арта алмаймыз.

      Еш нәрсеге бiрден қол жетпейдi. Табысты әрi тұрақты дамуға объективтi түрде белгiлi бiр сатылар тән, оған құлашты бiр сермегеннен жетуге болмайтыны да белгiлi.

      Салауатты әрi гүлденген экономика құрмайынша, бiз қуатты мемлекет пен Қарулы Күштер құра алмаймыз, демографиялық, экологиялық және әлеуметтiк мiндеттердi шеше алмаймыз, әрбiр адамның жеке басының қадiр-қасиетi мен әл-ауқатын арттыра алмаймыз.

      Экономикалық дамудың жоғары қарқынына қол жеткiзу өз кезегiнде саяси тұрақтылық пен тұрлаулылықты, қуатты әрi нысаналы реформаларды талап етедi. Ал бұл үшiн Президенттiң саясатын iске асыруға, ескiнiң қарсылығын еңсеруге, әрi күмәнданушыларды соңынан ерте бiлуге қабiлеттi кәсiпқой, зерделi, батыл және отансүйгiш Үкiмет қажет.

      Бұл жұмыста табысқа жету Қазақстан азаматтарының қолдауына байланысты. Ал мұндай қолдау адамдар істің оңалуға беталысы мен әдiлеттiлiкке көзi жеткен жағдайда ғана көрсетiлелi. Нақ сондықтан адамдардың әл-ауқатының өсуi бiздiң күллi күнделiктi жұмысымыздың күретамыры болуға, ал сыбайлас жемқорлыққа қарсы қүрес батыл жүргiзiлуге тиiс.

      Осындай болашақтың iргесiн тұрғызу үшiн және алған бағытымыздан ауытқымас үшiн, бiз өзiмiздiң ненi қалайтындығымызды бiлуге тиiспiз. Сондықтан ұзақ мерзiмдi кезең жайында айтқан кезде, мен, мемлекет басшысы ретiнде, бiздiң елiмiздiң мұраты: ұлттық бiртұтастық, әлеуметтiк әдiлеттiлiк тән әрi күллi халқының экономикалық әл-ауқаты артқан тәуелсiз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сомдау деп санаймын.

      Барша қазақстандықтардың гүлденуi, қауiпсiздiгi мен әл-ауқатының артуы - өзiмiз орнатсақ дейтiн Қазақстанды сипаттайтын өрелi сөздер, мiне осылар. Бiздiң iлгерi жылжуымызға қарай бұл сөздер әрдайым бiздiң iзашарымыз болып қалуға тиiс.

      Мен өзiме 33 жыл өткеннен кейiнгi Қазақстанды қалай елестетемiн? Бiздiң жас мемлекетiмiз өсiп-жетiлiп, кемелденедi, бiздiң балаларымыз бен немерелерiмiз онымен бiрге ер жетедi. Олар өз ұрпағының жауапты да жiгерлi, бiлiм өресi биiк, денсаулығы мықты өкiлдерi болады. Олар, бабаларының игi дәстүрлерiн сақтай отырып, қазiргi заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс iстеуге даяр болады. Олар бейбiт, абат, жылдам өркендеу үстiндегi, күллi әлемге әйгiлi әрi сыйлы өз елiнiң патриоттары болады.

      Бiздiң балаларымыз бiлiгi жоғары жұмысшылар мен фермерлер, инженерлер, банкирлер және өнер қайраткерлерi, магазиндердiң иелерi, мұғалiмдер мен дәрiгерлер, зауыттар мен фабрикалардың иелерi, биржа делдалдары және спортшылары болады. Олар мұнай, газ бен электр қуатын, тамақ өнiмдерiн өндiретiн әрi олармен әлемдiк экономиканы қамтамасыз ететiн болады. Көпшiлiгi халық тұтынатын жоғары технологиялық тауарларды және әлемдiк рынокта өзiнiң арзан бағасы мен үздiк сапасына орай жоғары сұраныспен пайдаланатын өнiмнiң көптеген басқа да түрлерiн өндiрушi болады.

      Бiздiң жас ұрпақтың кей өкiлдерi мемлекеттiк қызметке тұрады. Олар жоғары ақы төленетiн, жақсы оқытып-үйретiлген, Қазақстан мен Қазақстан халқының мүдделерiн өздерiнiң жеке мүдделерiнен жоғары қоятын мамандар бола отырып, жаңа дәуiр жағдайында жұмыс iстейтiн болады.

      2030 жылдың азаматтары мемлекеттiң өздерiнiң құқықтарын қорғайтынына және мүдделерiн биiк ұстайтынына сенiмдi болады. Бұл ретте олар қолайсыз жағдаяттар себебiмен өмiрден өз орнын таба алмай, мемлекетке әлеуметтiк көмек сұрап жүгiнуге мәжбүр болған аз ғана адамдарға да мемлекеттiң қамқорлық жасайтынын бiлетiн болады.

      2030 жылғы Қазақстан ауасы таза, мөлдiр сулы, жасыл желектi елге айналуға тиiс. Өндiрiс қалдықтары мен радиация бұдан былай бiздiң үйлерiмiз бен бақтарымызға енбейтiн болады. Біздiң балаларымыз бен балаларымыздың балалары кiнәрәтсiз жағдайда толыққанды өмiр сүретiн болады.

      2030 жылы бiздiң ұрпақтарымыз бұдан былай әлемдiк оқиғалардың қалтарысында қалып қоймайтын елде өмiр сүретiн болады. Олардың Қазақстанды Еуразияның орталығы бола отырып, жедел өркендеп келе жатқан үш аймақтың - Қытайдың, Ресейдiң және Мұсылман әлемiнiң арасындағы экономика мен мәдениеттi байланыстырушы буын рөлiн атқаратын болады.

      Оны барлық ұлттар үшiн тең мүмкiндiктер барына сенiмдi, бiрақ бәрiнен бұрын өздерiн қазақстанның азаматтарымыз деп санайтын көптеген ұлттардың өкiлдерi мекендейтiн болады.

      2030 жылғы Қазақстан әлi де барынша кемелдене алмайды. Ол әлi әлемдегi ең бай, ең бiлiмдi, ең дамыған ел бола қоймайды, бiрақ ол күрделi жолдан ойдағыдай өткен және дамудың келесi кезеңiне нық қадаммен аяқ басқан ел болады.

      Әрине, мұның бәрi - болашақты ой көзiмен көру, оның моделi, асқақ мұрат, арман ғана. Сiздердiң көпшiлiгiңiз бұл мұратты кей кезде ең қарапайым нәрсенiң өзi жетiспей жататын бүгiнгi тiршiлiкпен салыстырып, мұны қиялға балап, ащы мысқылмен езу тартуларыңыз да мүмкiн.

      Бiрақ олай емес. Мұның бәрiне де қол жеткiзуге болады, әрi әлемдiк тәжiрибе бұл жоспарлардың ақиқаттығын қуаттап отыр. Иә, бүгiн бәрiмiзге қиын түсiп отыр. Оңай болған кезi бар ма? Бiздiң аталарымыз бен әкелерiмiз осы жүз жылда қандай жеңiл кездi бастан кешiрген екен? Азамат соғысы, аштық пен жұт, жаппай қуғын-сүргiн, Ұлы Отан соғысы немесе соғыстан кейінгі күйзелiс жылдары оларға оңай тидi дейсiз бе? Өткен ғасыр мен оның алдындағы ғасыр жеңіл болып па? Әрине, бұл - тарих. Тіпті бүгінгі күні де жер бетiнде 800 миллион адам жыл сайын асқа жарымай, аштықты бастан кешіруде, талай жүздеген миллион адамдардың баспанасы жоқ, миллиондар қанды соғыстарда қаза тауып жатыр.

      Ендеше, бiз неге аhылап-уhiлей береміз, ішкi қуатымызды қысыр сөз бен күңкiлге несiне жұмсаймыз?

      Кез келген сыннан бiрлiгiмiздiң, күш-жiгерiмiздiң және болашаққа деген сенiмiмiздің арқасында абыроймен шыққанымызды ұмытатындай зердемiз сонша қысқа ма едi? Тәулiк бойы тыным таппай жұмыс істеп, аш құрсақ жүрсек те, аузымыздағыны балаларымызға жырып берiп, олардың ертең жақсы өмiр сүретiніне сенген едiк қой.

      Бүгiн және ертең дәл осылай iстеуiмiзге не кедергi? Ендеше неге уайымға салынып, еңсемiздi түсiрiп жiбердiк? Ендеше елiмiздiң алдында, әрқайсымыздың алдымызда орасан зор мүмкiндiктер ашылған осындай кезде, ең бастысы бұрын ешқашан еншiмiзге тимей келген еркiндiкке қолымыз жеткен кезде мұнымызға не жорық! Барлығы тек өзiмiзге, сенiмiмiзге, ерiк-жiгерiмiзге, бiрлiгiмiз бен еңбегiмiзге байланысты. "Ел мен үшiн не iстей алады деп сұрамаңыз, ел үшiн өзiм не iстей алам деп сұраңыз".

      Джон Кеннедидiң американ халқына арнаған үндеуiндегi осы бiр сөздер бiз үшiн бұрынғы қай кездегiден де гөрi көкейiмiзден шығып тұр.

3. Ұзақ мерзімді басым мақсаттар мен оларды іске асыру
стратегиялары

      Бұл әлемде ең бастысы - біздің қай жерде

      тұрғанымыз емес, қандай бағытта жылжып

      барамыз - міне, сонда

      Холмз

      Бiздiң елiмiз мен айтқан перспективаларға қол жеткiзуi үшiн мынадай ұзақ мерзiмдi жетi басымдықты iске асыру қажет:

      1. Ұлттық қауіпсіздік. Аумақтық тұтастығын толық сақтай отырып, Қазақстанның тәуелсiз егемен мемлекет ретiнде дамуын қамтамасыз ету.

      2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы. Қазақстанға бүгiн және алдағы ондаған жылдар iшiнде ұлттық стратегияны жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн iшкі саяси тұрақтылық пен ұлттық бiртұтастықты сақтап, нығайта беру.

      3. Шетел инвестициялары мен iшкi жинақталымдардың деңгейi жоғары ашық нарықтық экономикаға негiзделген Экономикалық өсу. Экономикалық өрлеудiң нақтылы, тұрлаулы және барған сайын арта түсетiн қарқынына қол жеткiзу.

      4. Қазақстан Азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты. Барлық қазақстандықтардың өмiр сүру жағдайларын, денсаулығын, білiмi мен мүмкiндiктерiн ұдайы жақсарту, экологиялық ортаны жақсарту.

      5. Энергетика ресурстары. Мұнай мен газ өндiрудi және экспорттауды қалыпты экономикалық өрлеу мен халықтың тұрмысын жақсартуға жәрдемдесетiн табыс алу мақсатында жедел арттыру жолымен Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тиiмдi пайдалану.

      6. Инфрақұрылым. Әсіресе Көлік және байланыс. Осы шешушi секторларды ұлттық қауіпсіздікті нығайтуға, саяси тұрақтылық пен экономикалық өрлеуге жәрдемдесетіндей етіп дамыту.

      7. Кәсіби мемлекет. Ісіне адал әрі біздің басты мақсаттарымызға қол жеткізуде халықтың өкілдері болуға қабілетті Қазақстанның мемлекеттік қызметшілерінің ықпалды және осы заманғы корпусын жасақтау.

      Осы ұзақ мерзімді басымдықтардың әрқайсысы үшін біз бір жылдық, үш, ал кейіннен бес жылдық жоспарларда белгіленген нақты іс-қимылдарға күш-жігерімізді жұмылдыра отырып біз стратегиямызды талдап жасауға және оны дәйекті түрде іске асыруға тиіспіз.

      Осы ұзақ мерзімді басымдықтар мемлекет пен біздің азаматтарымыздың күш-жігерін жұмылдыру үшін қызмет етуге, еліміздің бюджеті мен кадр саясатын қалыптастыру кезінде өлшемдер негізіне алынуға тиіс.

1-ұзақ мерзімді басымдық:
Ұлттық қауіпсіздік

      Сақтықта қорлық жоқ

      Халық даналығы

      Адамзат дамуының бүкiл тарихи тәжiрибесi мемлекеттiң алға басуы және тұрақты өсуi жүзеге асырылатын қажеттi шарттардың бастауында оңың ұлтының қауiпсiздiгi мен мемлекеттiлiгiнiң сақталуы тұрғанына куә. Бостандық пен тәуелсiздiктi жеңiп алу жеткiлiксiз, оны табанды түрде қорғап, нығайтып, ұрпақтарға қалдыру қажет. Бiздiң ұрпақ еңсере алмай, өздеріне қалдырған ауыртпалықтар, қиыншылықтар мен проблемалар үшiн болашақ ұрпақ кешiрер. Егер бiз өз мемлекеттiлiгiмiзден айрылып, егемендiгiмiздiң стратегиялық негiздерiн, өз жерлерiмiз бен ресурстарымызды қолымыздан шығарып алсақ, бiзге кешiрiм жоқ. Әрине, болашақты бағамдаудың мұндай қисыны кез-келген iшкi және сыртқы жағдайларда ұзақ мерзiмдi кезеңге арналған Қазақстан саясатының стратегиялық бағыты үшiн уақыты жағынан үздiксiз болуы керек. Бұл Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi дамуының бiрiншi стратегиялық басымдығы болуға тиiс.

      Қауiпсiздiктiң басымдығы анық: егер елiмiз қауiпсiздiгiн сақтамаса, онда тұрақты даму жоспарлары туралы сөз қозғауымыздың өзi қисынсыз. Бабаларымыздың өз мемлекетiнiң iргетасын қалауы мен дамытуын шолып қарағанда, олардың өз мемлекеттiлiгiн сақтап қалу үшiн тарихи ауыр және қатал күрес жүргiзгенiн айқын көрсетедi. Осы стратегиялық мiндеттiң шешiмiн үнемі iздестiру қажеттiгi бiзден қалыптасып отырған жағдайды геостратегиялық күштермен және олардың өзгеру серпiнiмен теңдестiре байсалды әрi барабар бағалауды талап етедi.

      Қазақстанның қазiргi кездегi және жақын болашақтағы ұлттық қауiпсiздiгiне төнуi ықтимал қауiптiң тiкелей әскери басып кiру және мемлекеттiң аумақтық тұтастығына қатер төндiру сипатында болмайтынын бiз түсiнемiз. Ресейдiң де, Қытайдың да, Батыстың да және мұсылман елдерiнiң де бiзге шабуыл жасауға итермелейтiн сылтауы жоқ екенi айдан-анық. Бұл тыныштық пен тұрақтылықтың болжап бiлуге болатындай қашықтығы Қазақстанның экономикалық әлеуетiн тиiмдi нығайту үшiн пайдаланылуға тиiс, соның негiзiнде бiз ұлттық қауiпсiздiктiң сенiмдi жүйесiн құра аламыз.

      Өз қауiпсiздiгiмiз бен аумақтық тұтастығымызды қамтамасыз ету үшiн бiз күштi мемлекет болуға және көршiлерiмiзбен берiк және достық қарым-қатынаста болуға тиiспiз. Сондықтан ең жақын және тарихи достас көршiмiз Ресеймен арадағы сенiм мен теңқұқылы қарым-қатынасымызды дамытып, нығайта беремiз. ҚХР-мен өзара тиiмдi негiздегi осындай сенiм мен тату көршiлiк қатынастарымызды жалғастырамыз. Қазақстан Қытайдың гегемонизмге қарсы, көршiлес елдермен достыққа бағытталған саясатын құптайды.

      Бiз Орталық Азия мемлекеттерiмен байланыстарымыз бен интеграциялық процестердi күшейте беремiз.

      Таяу және Орта Шығыс елдерiмен де қарым-қатынастарымыз тиiстi деңгейде нығая бередi.

      Бiздiң стратегиямыздың екiншi құраласы - Америка Құрама Штаттарын қоса алғанда, басты демократияшыл индустриясы дамыған мемлекеттермен байланысын күшейту. Бұл елдер тәуелсiз және гүлденген Қазақстанды құрудың өздерiнiң ұлттық мүдделерiне сай келетiнiн ұғына бастады.

      Үшiншiден, БҰҰ, Халықаралық валюта қоры, Дүниежүзiлiк, Азиялық, Еуропалық және Ислам даму банктерi сияқты халықаралық институттар мен форумдардың көмегi мен қолдауын барынша пайдаланамыз, бұл Қазақстанға халықаралық қауымдастық тарапынан қолдау көрсетiлуiн қамтамасыз етедi.

      Бiздiң стратегиямыздың төртiншi элементi - елiмiздiң ұлттық егемендiгi мен аумақтық тұтастығын қорғау үшiн сенiмдi негiз бола алатын бай табиғи ресурстарды игеру.

      Бесiншiден - бiз Қазақстанның барлық азаматтарының отаншылдық сезiмi мен өз елiне деген сүйiспеншiлiгiн дамытуға тиiспiз. Халық пен мемлекет арасындағы бұрынғы тығыз байланыс едәуiр босаңсып кеттi, ал жеке мен мемлекеттiк мүдде арасындағы жаңа байланыс әлi қалыптаса қойған жоқ. Бақытымызға орай, бұқаралық санада адамдар мен мемлекет мүдделерiнiң ортақтығын түсiну пiсiп-жетілiп келедi. Адамдардың тұрмысының жақсаруына орай ол сезiмнiң нығая беретiнiне күмәнiм жоқ. Бұл әр азаматтың жақсы тұрмысының өзi ол тұрып жатқан мемлекеттiң егемендiгi мен қауiпсiздiгiне байланысты екенi сияқты, бiр қарағанға, қарапайым ақиқатты пайымдауды жеделдетедi.

      Бiздiң ұжымдық қауiпсiздiгiмiз қамтамасыз етілгенде әрбір адам өзінің жеке мүдделері ғана қамтамасыз етiлiп, ал қоғам қауiпсiздiгi қыл ұшында тұрғандағыға қарағанда әлдеқайда көп нәрсе ұтады. Егер елiне қауiп төнiп тұрса, жеке адам қаншалықты сәттi өмiр сүргенiмен, ол бәрi-бір қорғансыздың күнiн кешедi. Қоғамдық мүдденің жекеменшiк мүддеден басым екенiн көрсете отырып, мұны әсiресе бiздiң ұлттық капиталымыздың өкiлдерi терең пайымдауға тиiс.

      Бiзге деген ниетi терiс күш иесi өзiнiң, оны қолданбақ әрекетiне немесе қатер төндiруiне қарсылық көрсетiлетiнiн алдын ала бiлуi үшiн бiз әлемге бiрлiгiмiз бен тәуелсiздiкке деген ерiк-жiгерiмiздi, азаматтығымыз бен отансүйгiштiгiмiздi паш етуге тиiспiз. Айқын азаматтық тұғырымыз болмайынша, стратегияның тәуелсiздiктi қамтамасыз етуге бағытталған басқа элементтерiн ойдағыдай iске асыру өте қиынға түседi.

      Қорғаныс саясатымызға келетiн болсақ, бiздiң бейбітшілік сүйгiш халық екенiмiз және ешкiмнiң жерiне, ресурстарына, байлығына көз тiкпейтiнiмiз баршаға аян болуға тиiс. Жерiмiз де, мол қазынамыз да өзiмiзде жеткiлiктi, ал дәулеттi өз еңбегiмiзбен еселей беремiз.

      Бiрақ бiз басқа елдермен өзiмiз қандай қарым-қатынаста болсақ, Қазақстанға қатысты дәл сондай қарым-қатынасты талап етемiз және кез келген тосын жағдайларға әзiр тұрамыз.

      Бiздiң дәуiрiмiзде, әлемнiң әскери егестен алыстауына орай бәсекелестiк әскери саладан саяси және экономикалық салаға ойыса бастады. Бiз бұл үрдiстiң бел алатынына сенемiз және бейбiтшілiк орнап, тату көршiлiктiң қалыптасуына бар күш-жiгерiмiздi жұмсаймыз. Сонымен қатар, бiз Қазақстанның өзiнiң экономикалық дамуына орай, дүниежүзiлiк экономикаға дәйектi енуi елдi әскери-саяси, экономикалық және конфессионалдық сипаттағы әр түрлi аймақтық қақтығыстардың тосын иiрiмдерiне тартып әкетуi мүмкiн екенiн де түсiнуге тиiспiз.

      Мiне, сондықтан да қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жұмысында сөзсiз басымдық бiздiң сыртқы саяси қызметiмiзге және Қазақстанның өз көршiлерiмен, дүние жүзiнiң алдыңғы қатарлы елдерiмен өзара тиiмдi қарым-қатынасының берiк тұғырын қалыптастыруға беріледi.

      Бүгiн, жиырмасыншы ғасырдың аяқ шенiнiң өзiнде, Екiншi дүниежүзілiк соғыс пен қырғи-қабақ соғыстан алынған сабақтан кейiн де, әлемнiң блоктар мен одақтарға бөлiну қауіп жойылған жоқ. Бiрақ бұл жол Қазақстан үшiн қолайлы емес, бiздiң бес элементтен тұратын стратегиямыз осыған келiп саяды. Елiмiздiң этникалық құрамы соншама алуан түрлi болып келедi, бiздiң мүдделерiмiз де өте маңызды, ал келешегiмiз де өте зор, сондықтан да бiз қандай да бiр елмен арадағы қарым-қатынасқа тәуелдi болып қалуға немесе соған ғана иек артуға жол бере алмаймыз.

      Қазақстан халқы мен Қазақстан Үкiметi бар күш-жiгердi ірі ұлтаралық капитал үшiн төзiмдi және оңтайлы экономикалық өрiс құруға жұмсауға, елiмiзге ұзақ мерзiмдi инвестициялар тарту үшiн "ықыласты рай" туғызуды көтермелеуге тиiс. Бiз қандай да бiр тайталасты әскери жолмен шешуге барынша қарсы тұрып, "жақсы араздықтан жаман татулық жақсы" дейтін қағиданы уағыздауға тиiспiз. Жақын және алыс болашақтағы ұлттық мүдделердi қорғау мен күштердiң теңдестiгiн қамтамасыз етудегi біздің мықты құралымыз, ынтымақтасу саясатын алдымен Қазақстан, Қырғызстан мен Өзбекстан арасындағы Орталық Азия Одағын нығайтып дамыту, басқа мемлекеттердiң iсiне араласпау, қарсы тұрудан гөрi татулық ахуалын басым ұстау саясаты болуға тиiс.

      Әскери қақтығыстардың жосықсыз екенiн әлемнiң ұғынғанына зор сенiм артсақ та, парасатты мемлекет басқа үкіметтердiң уәдесiне сенiп қана қоймай, өз елiнiң қуатына да сүйенетiнiн ұмытпағанымыз жөн.

      Сондықтан Қарулы Күштеріміздің құрылысы мен жаңартылуына, олардың кәсiби даярлығы жауынгерлiк әзiрлiгiнiң деңгейiне және оларды қарудың осы заманғы құралдарымен жарақтандыруға зор басымдық берiлетiнi сөзсiз.

      Қазақстан Республикасының қазiргi кезге сай әрi тиiмдi армиясын, әскери әуе және әскери теңіз күштерiн құру үшiн бізге материалдық бөлiмдi, жеке құрамды және оны оқыту жөнiндегi жұмысты нығайту керек. Мұның өзi Қарулы Күштерге бөлiнген және бұдан былай да бөлiнетiн бюджет қаражатын үнемдi және тиiмдi жұмсауды тұрақты түрде талап етеді. Бұған қоса аймақтық қорғаныс жүгiн бөлiсу үшiн елiмiз өз көршілерiмен ынтымақтасатын болады.

      Қауiпсiздiк пен тұтастық мәселелерiнде бiз үнемi қырағы болуға тиiспiз. Бiздiң көрсетiп отырған және болашақта да көрсете беретiн ізеттiлiгiмiз бен меймандостығымыз тiптi де аңқаулық пен кiрiптарлықтың көрiнiсi емес.

      Ұлттық қауiпсiздiк басымдықтарының деңгейiне мықты демографиялық және көшi-қон саясаты шығарылуға тиiс. Егер бiздiң мемлекеттiк органдарымыз бұған бұрынғысынша немқұрайдылықпен қарайтын болса, онда бiз ХХI ғасырдың қарсаңында Ресейдiң артынан адам саны сыртқы көшi-қон процестерінен ғана емес, табиғи жолмен кеми беретiн "демографиялық оппа" жағдайына тап боламыз. Бұл тенденция дереу тоқтатылуға тиiс.

2-ұзақ мерзiмдi басымдық:
Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы

      Бірлік жоқ жерде - тірлік жоқ

      Төле би

      Тату көршілік бірінші кезектегі міндет, алайда, елдi iшкi алауыздық жайласа, ол шешiлмейдi. Егер әр түрлi топтар оларды мүдделердiң - саяси, идеология, дiни, этникалық немесе таптық мүдделердiң бiрiктiретiнiне қарамастан, қарама-қарсылық күйде болса, бұл халықты ортақ игiлiкке қол жеткiзу мен өзiнiң ұлттық мүдделерiн iске асыру мақсатынан жаңылыстыратын қауiптi жағдайға әкеп соғады. Бұл жерде әңгiме тiкелей қарсыластық немесе соғыс жағдайы туралы да болып отырған жоқ. Солтүстiк Ирландия, бұрынғы Югославия, Перу, Ауғанстан, Камбоджа мен Руанда және басқа да елдер ешбiр өркениеттiң, ешбiр мәдениеттiң алауыздықтың ауыр салдарынан сақтандырылмағанын дәлелдеп отыр.

      Бiрлiкке апаратын жолдағы бұрынғы кедергiлердi жойып, әдетке, құштарлыққа, ерекше мүдделерге, дiнге, жас қарайластығына немесе басқа факторлардың қайсысына негiзделгенiне қарамастан, жаңа кедергiлерді болдырмау - біздiң мiндетiмiз. Диалогтың ықтимал барлық нысандарын көтермелеу, сондай-ақ адамдар арасындағы өзара байланыс пен қарым-қатынасты күшейту арқылы бiз бiртiндеп ұлттық ынтымағымызды нығайтып, ұлттық әлеуетiмiздi ұлғайтамыз.

      Қоғамның негiзi болып табылатын бұл басымдықты жүзеге асырудағы бiздiң стратегиямыздың мынадай құрамдас бөлiктерi бар:

      - елiмiздiң барлық азаматтары үшiн мүмкiндiктердiң теңдiгiне негiзделген бiрыңғай азаматтығымызды дамытатынымызға кепiлдiк беру;

      - этникалық түсiнiспеушiлiк себептерiнiң жойылуын, барлық этникалық топтар құқықтарының, тең болуын қамтамасыз ету;

      - қоғамымыздағы дәулеттiлер мен жарлылардың арасындағы айырмашылықты азайту және ауыл проблемасына үнемi ерекше көңiл бөлу;

      - өтпелi және кейiнгi кезеңдерде пайда болатын әлеуметтiк проблемаларды ұдайы шешiп отыру;

      - ұзақ мерзiмдi болашақта саяси тұрақтылықты да, қоғамның топтасуын да қамтамасыз ететiн бай Қазақстанды барынша жiгерлi түрде қалыптастыру;

      - адамдар арасындағы қарым-қатынас пен коммуникациялық байланыстардың барлық нысандарын дамыту;

      - әр түрлi конфессиялар арасындағы өзара құрмет, төзiмдiлiк пен сенiмдi қарым-қатынастарды нығайту.

      Бүгiн "Бiздер - қазақстандықтар кiмдермiз?" деген сырттай қарағанда қарапайым сауалға кез келген адам бiрден жауап бере алмайды. Өзiн-өзi бiрегейлендiру проблемасын шешу үшiн уақыт пен белгiлi бiр тарихи даму кезеңi қажет болады.

      Коммунистiк режим 70 жылдан астам уақытта бiрыңғай кеңес халқын ақыры қалыптастыра алмады. Орталықтан шыққан көп ұлтты елдердiң көпшiлiгi ондаған жылдар өткеннен кейiн де бұл процестi аяқтай алмады. Бiзде де бұл сезім қалыптасып, орныққанға дейiн бiрнеше ондаған жылдар өтедi.

      Бiрақ қазiрдiң өзiнде бiздi бiрiктiретiн бiрқатар факторлар бар. Бұл - өз шекарамыздың шегiндегi жерiмiз, оны көркейткен ата-аналарымыз, сәтсiздiктердiң ауыртпалығын бiрге көтерiп, жетiстiктерiмiздiң қуанышын бiрге бөлiскен ортақ тарихымыз. Бұл - келешекте осы жерде бiрге тұрып, бiрге жұмыс iстейтiн бiздiң балаларымыз. Сондықтан бiздiң әрқайсымызды өз ата-анамыздың алдындағы борышымызды ұғыну мен балаларымыздың өмiрiн одан әрi жақсарта түсуге деген ұмтылысымыз бiрiктiредi. Бүгiнгi таңда осы айқын мақсаттар бiрлiк пен топтасу үшiн нақты тұғыр болып табылады.

      Тәуелсiздiк пен реформалардың алғашқы жылдарында бiз коммунистiк-ұжымдық негiздерден жекеше-дарашылдыққа қарай ыға бастадық. Жекеменшiк дарашылдықтың жедел дамуы құндылықтар бағдарын ауыстыруға ғана көмектесiп қоймай, этникааралық қарама-қайшылықтардың терең тамырларын қиып, олардың әлеуетiн кемiтуге де ықпал еттi.

      Алайда, шовинизм мен ұлтшылдық әлi толық ұмытыла қойған жоқ. Мұндай процестердi қыздыра түсу әрекеттерi халықтың көпшiлiгiн қызықтырмайды, керiсiнше олардың наразылығын тудырады. Русофобия күрт кемiп, қазақ дәстүрлерi мен тiлiнiң қайта өрлеу үрдiсi табиғи құбылыс деп қабылданатын болды. Қоғам этникалық проблемаларды бұрынғы жылдарға қарағанда анағұрлым байыппен, сындарлы және ашық талқылайтын болды.

      Бiздiң нарыққа қарай басқан космополиттiк және интернационалдық қадамымыз этникааралық қарама-қайшылықтарды әлсiретіп, зор қызмет атқарып отыр. Еркiн нарық та мемлекеттiң бара-бар рөлiнсiз кiршiксiз емес, ол маятник сияқты құндылықтардың бiр жүйесiнен екiншi жүйесiне ауысу жылдамдығын алғаннан кейiн бiзге қажет тепе-теңдiк нүктесiнен ендiгi аттап кеткен тәрiздi. Бүгiн қарсы тұрудың жаңа полюстерi - кедейлер мен байлар арасындағы, басқарылатындар мен басқарушылар арасындағы, село мен қала арасындағы қарсылық полюстерi ашылды.

      Бұл алшақтық жалпы қабылданған шектен тыс деген түсiнiк қоғамда пiсiп-жетілдi. Егер Қазақстан бай адамдардың шағын тобы бар мемлекет болса, өмiрге төзiмдiлiктiң төмендеуi мен iшкi-сыртқы тұрақсыздық салдарынан, жақсы дегенде, әуре-сарсаңға түседi. Бiз кедейлер мемлекетi болып көрдiк. Мемлекет ең алдымен орта таптың - фермерлердiң, "ақ жаға-көк жағалылардың", интеллигенцияның, ұсақ буржуазияның мүддесiн бiлдiруге тиiс. Кезiнде большевиктердiң осы топтардың барлығына шүйлiккенi тегiн емес. Олар капитализмнен коммунизмге өту үшiн басты соққыны қайда бағыттау керек екенiн бiлдi. Олар капиталистiк мемлекеттiң тiрегiне соққы бердi. Бiздi кулактарға, "шiрiк интеллигенцияға", Жұмысшы ақсүйектеріне, ұсақ саудагерлерге қарсы қалай тәрбиелегенiн еске түсiрейiк. Көпшiлiгiмiзде жек көрушiлiктiң орнығып қалуы осыдан емес пе екен?

      Iшкi саяси тұрақтылық пен даму үш тапқа да: байларға, орташаларға және кедейлерге сүйенедi. Олардың барлығы да қазiрше қоғамда болады бiрақ, әрине, қалыпты өркениеттi арақатынаста болуға тиiс.

      Қала мен село арасындағы қарым-қатынаста жiктелу айқын көрiндi. Мұнда жiктелудiң терең процесі жүрiп жатыр және бұл ретте алшақтық үнемi ұлғая түсуде. Село таяудағы он жылда, нарықтық өзгерiстерге қосымша серпiн беру және әлеуметтiк проблемаларды шешуге ерекше көпшiл бөлу, инфрақұрылымды дамыту тұрғысынан басым сала болуға тиiс.

      Бiз селодағы жұмыс күшiнiң көптеп босауына, село тұрғындарының қалаға көшуiнiң ұлғайып, урбанизация процестерiнiң дамуына әзiр болуға тиiспiз. Село бүгiн: жалақы, зейнетақы төлемеу, артта қалушылық, кедейлiк пен жұмыссыздық, әлсiз инфрақұрылым, бiлiм беру мен денсаулық сақтау, экологиялық апат сынды барлық негiзгi әлеуметтiк проблемалардың өзегiне айналды. Әйтсе де мұнда демографиялық әлеует өте жоғары.

      Орталықтан қиындықпен "жиналған" қажеттi ресурстар қалаларда қалып қойып, селоға жетпейдi. Мұндай "жайылыңқы" саясатты доғару керек. Қысқа мерзiмде селодағы барлық өзгерiстердi аяғына жеткiзу керек, олар қуатты және нысаналы әлеуметтiк саясатпен қатар жүргiзiлуге тиiс.

      Мұндағы бiздiң мақсаттарымыз айқын - бiз шаруалар мен село тұрғындарына өз өмiрiн көбiрек қадағалауға мүмкiндiк беруге, сондай-ақ осындай бақылауды жүзеге асыруы үшiн оларды құралдармен қамтамасыз етуге тиiспiз.

      Бұл проблемаларды стратегиялық тұрғыдан, негiзiнен, экономикалық ілгерілеу арқылы шешуге болады. Мейлiнше бай Қазақстан әр адамға барынша көп мүмкiндiк бередi. Әлемге әйгiлi ұлы басшы айтқандай "судың көбеюi қайраңнан барлық кеменi көтередi". Бiздiң стратегиямыз ұлғайып келе жатқан ұлттық байлықтың бiр бөлiгiн әр адамның алуына мүмкiндiк беретiндей болуға тиiс.

      Ал, қазiргi өтпелi кезеңде адамдардың көпшiлiгiне оңай болмайды, Үкiметтiң де барлық адамға бiрдей көмектесетiндей қаражаты жоқ. Бұл салада бiздiң стратегиямыз мемлекеттiк көмектi халықтың ең мұқтаж топтарына, тек соларға ғана тiкелей жiберу болып табылады. Бiрақ бүгiн бiз өз қиындықтарын өзi жеңе алатын адамдардың санын көбейтуге мұқтаж болып отырмыз.

      Балаларымыздың болашағы мен адамдар арасындағы қарым-қатынастың қандай болатыны туралы сөз қозғағанда бiз өзiмiз құратын өркениеттiң - бiздiң болашақ қоғамымыздың моделiн алдын ала бiлуге тиiспіз. Бүгiн тоталитарлық және либералды қоғам арасындағы дау жойылған кезде либералдық қоғам модельдерiнiң өзi әр түрлi болатыны және әр елдiң өзiндiк ерекшелiктерi болатындығы анықталып отыр.

      Негiзгi айырмашылық модельдердiң екi үлгiсiнiң: ағылшын-саксон және "азиялық жолбарыстар" көрсеткен азиялық үлгілерiнiң арасында болып отыр. Бiрқатар бағыттарда ортақ сипаты бола тұра олардың арасында үлкен айырмашылықтар байқалады. Бiрiншi модельге көбiне даралық, екiншiсiне - коммунитаризм тән. Бiрiншi жағдайда мемлекеттiң шектеулі рөлi уағыздалса, екiншiсiнде мемлекеттiң жоспарлаумен белсендi түрде айналысып, жекеше сектор мен бүкiл қоғамға жетекшiлiк етуге тиiс күшейтілген рөлi уағыздалады. Бiрiншi модельде көңiл макроэкономикаға, екiншiсiнде - микроэкономикаға бөлiнедi және т.с.с.

      Бұдан бұрын айтып өткенiмдей, бұрынғы жылдары алдымызға жедел өзгерiстердi мақсат етiп қойып, белсендi түрде ағылшын-саксон нұсқасы бойынша жүрдiк, бiрақ бүгiн бiз бұдан әрi қай жолмен жүру керек деген стратегиялық сауалға жауап табуға тиiспiз. Қоғамда бұған қатысты консенсус жоқ. Қазақстан Еуропаның кiшкентай болса да бiр бөлiгi, тарихи тұрғыдан да бiз Батыс өркениетiне ұмтыламыз дейдi бiреулер. Бiз көбiнше азиялық елмiз, сондықтан "жолбарыстардың", Жапонияның, Кореяның тәжiрибесiн ұстануға тиiспiз дейдi екiншi бiреулер. Бiз ресейлiк менталитет пен ұжымшылдық принциптерiн терең сiңiрдiк, сондықтан бiздiң таңдауымыз Ресейдiң таңдауына сай болуға тиiс дейдi үшiншiлер. Төртiншi бiреулер бiздегi халықтың басым көпшiлiгi мұсылмандар, сондықтан бiз жаңа түркi моделiн негiзге алуға тиiспiз деп дауласады.

      Ғажабы, бұлардың барлығының айтқаны ақиқат және сонымен бiр мезгiлде олардың барлығы қателеседi. Бiз - өзiмiздiң белгiлi тарихымыз бен өзiндiк, болашағымыз бар еуразиялық елмiз. Сондықтан бiздiң моделiмiз басқа ешкiмнiң моделiне ұқсамайтын болады. Ол өз бойына әр түрлi өркениеттердiң жетiстiктерiн сiңiредi.

      Алдымызға екiнiң бiрiн таңдап алу керек деген мәселенi қоймаймыз. Бiз екеуiн де, iс жүзiнде өзiнiң тиiмдiлiгiн дәлелдеген барлық өркениеттердiң ең соны жетiстiктерiн пайдаланып, диалектикалы боламыз.

      Бiздiң моделiмiз қоғам дамуының әр түрлi модельдерiнiң түйiсуiн бейнелеуге тиiс. Қазақстан Конституциясына сәйкес бiз әлеуметтiк нарықтық экономика құрудамыз. Бұл - бiзге қажеттiнiң нақ өзi.

      Бiздiң моделiмiз басқа модельдердiң элементерiн сабақтастыра отырып, бiрақ негiзiнен, өзiмiздiң ерекшелiктерiмiзге, тарихымызға, жаңа азаматтығымызға және даму кезеңдерiнiң нақтылығын еске ала отырып, ұмтылыстарымызға сүйенiп, өзiмiздiң жеке даму жолымызды белгiлейтiн болады.

3-ұзақ мерзiмдi басымдық:
Шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық
экономикаға негізделген экономикалық өсу

      Экономика неғұрлым еркін бола, соғұрлым

      әлеуметтік болады

      Эрхард

      Біздің салауатты экономикалық өрлеу стратегиямыз мықты нарықтық экономикаға, мемлекеттің белсенді рөліне және айтарлықтай шетел инвестицияларын тартуға негізделеді. Ол мынадай 10 принциптен тұрады:

      Мемлекеттiң белсендi рөл атқара отырып, экономикаға араласуының шектеулi болуы. Экономикалық реформалардың табысы мен олардың жекелеген учаскелерде тежелуi мемлекеттiң рөлiн қайта қарастыруды талап етедi.

      Орталықтағы және жергiлiктi жерлердегi үкiмет экономикаға араласудың барлық түрiмен, дән себу, егiн жинау және басқалармен айналысуды тоқтатуға тиiс. Мемлекет жекеше сектор басты рөл атқаратын нарықтың заңды шеңберлерiн құра отырып, экономикада маңызды, бiрақ шектеулi рөл атқаруға тиiс. Яғни, меншiк құқықтарын ресiмдеуге, бәсекелес рынок пен монополияға қарсы күрестi реттеудiң сенiмдi құралдарын құруға, фискальды және монетарлық саясатты қолдауға, әлеуметтiк қорғау жүйесiн дамытуға, қажеттi инфрақұрылымды, бiлiм берудi, денсаулық сақтауды дамытуды қамтамасыз етуге және мықты экономикалық саясат жүргiзуге бағытталған құқықтық және нормативтiк база жасауды аяқтау көзделiп отыр.

      Бiрақ нарық дамымаған, нарықтық кеңiстiк әкiмшiлiк жүйенiң қалдықтарына толған жерлерде мемлекет нарықты дамыту мен ол кеңiстiктi тазарту үшiн араласуға тиiс. Экономиканың өзi тұрақсыз дамудың аралық кезеңiнде тұрғанда, мемлекеттiң реттеушi рөлi мен араласуы бара-бар болуға тиiс.

      Жаңа әлемдiк экономикалық үлгiлерге сай болу үшiн бiз мемлекеттiк басқарудың тиiмдiлiгi мен сапасын едәуiр көтеруге, жекеше сектор мен ұлттық капиталға жәрдемдесуге, оларды ынталандыруға және олардың белсендiлiгiн арттыруға тиiспiз.

      Осымен бiр мезгiлде мемлекеттiң өзi еркiн экономиканың кепiлi болуы керек. Оның мiндетi нарық ережелерiн белгiлеу, бұл ретте әдiл әрi зайыпты iс-қимыл жасай отырып, ол ережелердiң орындалуын қамтамасыз ету болып табылады.

      Бiз - саналы да жiгерлi халықпыз. Егер ойын ережелерi айқын белгiленiп, олардың орындалуы объективтi негiзде қамтамасыз етiлсе, онда Қазақстан азаматтарының нарықтық экономикаға тез бейiмделетiнiне менде күмән болмайды.

      Дамыған рыноктарда мемлекет рөлiнiң шектеулi болатынына қарап, ол еркi мен қайратынан айрылып, енжар байқаушыға айналады деген түсiнiк тумауға тиiс. Керiсiнше, ол заңдардың орындалуы үшiн өте күштi, конъюнктураның өзгерiстерiне даяр болу үшiн құзыреттi, әлемдiк және отандық рыноктарды бiлетiн, босаң және шашыраңқы болмау үшiн өз жұмысын белсендi жоспарлайтын болуға тиiс. Ол халықтың әр түрлi топтарының мүдделерiн анықтауға, даму басымдықтарын айқындауға, жекеше сектормен тығыз ынтымақтастықта болуға және сол арқылы қоғамды бiрiктiре, берiктете түсуге тиiс.

      Ал бүгiн мемлекет қажетсiз жерлерде зор әкiмшiлiк билiкке ие болып, керiсiнше, рөлi жоғары болуға тиiстi жерлерде енжар қалып отыр. Алайда, iстiң мұндай күйi бiздiң дамуымызға кедергi болып отырғаны барған сайын айқын көрiнiп келедi.

      Екiншi жағынан алып қарағанда, салықтар мен баждарды толық ала алмай, жалақы мен зейнетақыны уақытында төлемей отырып, заңдар мен жарлықтар көбiнесе орындалмай отырғанда өзiмiздi күштi мемлекет деп санай аламыз ба? Осыған байланысты саналы салық төлеушiлер мен кәсiпорындардың адал иелерi, сондай-ақ халықтың аз қорғалған жiктерi үнемi зиян шегiп отырады. Ал кәсiпорындардың оспадарсыз басшылары мен салық төлемейтiндер алшаң басуда.

      Бұл проблемаларды шешудiң стратегиясы белгілi. Бiз:

      - Үкiметтiң әлi де орын алып отырған сауда мен өндiрiске әкiмгершiлiк араласуын жоюға;

      - жылжымайтын мүлікті, қалған ұсақ және орта кәсiпорындар мен агроөнеркәсiп кешенiн қоса алғанда, жекешелендiру процесiн аяқтауға;

      - орталық үкiметтi және жергiлiктi өкiмет орындарын парасатты ұйымдастыру мен оңтайландыруға, олардың рөлiн, өкiлеттiгi мен жауапкершiлiгiн байсалды ой елегiнен өткiзуге;

      - сот билiгi мен құқық қорғау органдарын реформалауды жандандыра түсуге;

      - заңның шексiз үстемдiгiн белгiлеуге және заңды орындайтын азаматтарды қылмыстан қорғауға тиiспiз. Бұған керiсiнше, билiк пен заңның бар күшiн заңсыз жолмен, шалқып өмiр сүретiндерге қарсы қолдану керек.

      Соңғы үш жылдың iшiнде бiздiң экономикалық стратегиямыз макроэкономиканы тұрақтандыру болды, бұл мемлекеттiк бюджеттiң тапшылығын қысқарту мен қатал монетарлық және несие саясатын дәйектi жүргiзудi бiлдiредi. Бүгiн бiз осы мәселенi шешуге бұрынғыдан да жақын тұрмыз. Бiрақ бүгiнгi табыстарымыз тоқмейiлсуге негiз бола алмайды.

      Егер елдегi инфляция шектен асып кетсе, ұлттық валютаның бағамы экономиканың жалпы жағдайы мен бiздiң стратегиялық ұмтылыстарымызға сай келмесе, ал өсiм ставкалары нақты сектор үшiн жоғары болып, оған қол жеткiзу мүмкiн болмай қалса немесе нақты сипатында терiс болып отырса, бiз алға қойған мақсаттарды iске асыра алмаймыз.

      Халықаралық тәжiрибенiң сабақтары айқын. Экономикалық жоғары табыстарға қол жеткiзген кез келген ел жедел экономикалық өрлеудiң алдындағы кезеңде жоғары инфляцияны жою жөнiнде барлық шараларды мiндеттi түрде қолданған және кейiн макроэкономикалық көрсеткiштердi белгiленген шекте ұстап тұруды қатаң қадағалаған. Бұл жолдан ауытқығандар сәтсiздiкке ұшырады.

      Бiрiншi Азиялық Барыс болу үшiн бiздiң басымдықтарымыздың қатарына макроэкономикалық көрсеткiштер саласындағы алдыңғы қатарлы халықаралық тәжiрибе енгiзілуге тиiс.

      Ол - инфляция мен бюджет тапшылығының төмен болуын, ұлттық валютаның күшеюiн, жинақтау нормасының жоғары болуын көздейдi. Бұл рецепт Жапонияда, Кореяда, Индонезияда, Тайвань мен Чилиде iске асты. Қазақстанда да iске асады.

      Бiздiң алдымызға не инфляция, не экономикалық өрлеу деген таңдау қойылған жоқ және қойылмайды да. Түпкiлiктi мақсат экономикалық өрлеу екенiн және макротұрақтандыру осы мақсатқа жетудiң құралы ғана екенiн бiз назарда ұстауға тиiспiз. Әрине, басқа процестерге қарағанда қаржылық тұрақтанудың көптеген әлеуметтiк топтардың жағдайын қиындатқаны белгiлi. Бiрақ жүйелi және құрылымдық қайта құру жағдайында басқаша болуы мүмкiн де емес едi. Нарық - қатаң қаржылық жауапкершiлiкке толы демократия. Халықтың көпшiлiгi мұны ендi түсiндi. Әрине, макротұрақтандыруға ауыр тоқырау мен ақшаның жетiспеуi iлесе жүрдi. Бiрақ нақты секторды құрылымдық қайта құру жүрiп жатыр, ендi таяу арада ақша және тауар массасы қажеттi сәйкестiкке жетедi.

      Уақыты келгенде өмiр мен жұмыстың қиын кезеңiнде шыныққан адамдар да бұл дағдарыстан шығады. "Таршылықты көрмеген кеңшiлiктiң парқын бiлмейдi" дейдi қазақ мақалы.

      Инфляцияны қолайлы деңгейге түсiре отырып, бiз стратегиялық күштi экономикалық iлгерілеуге бағыттаймыз. Бiрақ экономикалық, тiптi жалпымемлекеттiк стратегия монетарлық саясатқа сай келмейдi, сондықтан бiз бүгiн неғұрлым кең және бара-бар мүмкiндiкке иемiз. Бұл орайда, таяудағы жылдарда бiз назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күштi әлеуметтiк саясатқа аударамыз.

      Ұзақ мерзiмдi болашақтағы макротұрақтандыру туралы әңгiме болғанда бiз осы салада пайда болатын қауiптi болдырмауға әзiр болуға тиiспiз. Пайдалы қазбаларымызды игеруге және экономиканың жекелеген секторларындағы үмiт артып отырған экспорттың ұлғаюы біздің валютамыздың бағамын едәуiр қиындыққа ұшыратып, оны көтеріп жiберуi мүмкiн. Ал мұның өзi басқа салаларды, ең алдымен экспорт және қайта өңдеушi салаларды "жоғалту" қаупiн төндiредi.

      Сондықтан валюталық нақты ақша ағымының бiр бөлiгiн импортты кең қолданбастан игере бiлуiмiз керек. Бiрақ адам санының аз болуына және қазiрше халықтың сатып алу қабiлетiнiң төмен болуына байланысты Қазақстанның iшкi рыногы өте шағын. Сондықтан дүниежүзiлiк тәжiрибенi және инвестициялар нарығындағы жұмыс iстеп тұрған тетiктердi мұқият зерттеп алып, шетелдегi қаржы инвестицияларының стратегиясын алдын ала әзiрлеу керек.

      Бiз аяқтаған бағаны ырықтандыруға ендi күмән келтiрiлмейдi және өзгерiс болмайды.

      Жеке меншiк институттары жерге деген құқықтың, сондай-ақ меншiк құқықтарын және келiсiм-шарттардың орындалуын қорғайтын заң жүйесiн құрудың есебiнен нығайтылады.

      Кәсiпорындарды жекешелендiру негiзiнен аяқталды. Ендi оны, ең алдымен аграрлық кешен мен әлеуметтiк салада түпкiлiктi аяқтау және акциялардың айналымы процесiн дәл реттеу керек. Стратегиялық сипаттағы кәсiпорындардағы акциялардың мемлекеттiк пакеттерi орынды пайдаланылатын болады.

      Ырықтандыру жолында бiз үлкен жетiстiктерге жеттiк, бiрақ ауыл шаруашылығында, өндiрiстiң бiрқатар салалары мен әлеуметтiк секторда нарықтық қатынастар төмен деңгейде қалып отыр. Өндiрiстiк сектор бүтiндей дерлiк меншiк иелерi алдында есеп бермейтiн немесе есеп бергенситiн олақ және, жемқор басшылардың iс-әрекетiнен туған төлем жүйесi дағдарысынан зардап шегiп отыр.

      Көптеген iрi рыноктар арасындағы байланыстырушы буын ретiндегi бiздiң жағдайымыз ашық экономика мен еркiн сауда құруды талап етедi.

      Тұйықтық пен өз рыногын оқшаулау әрекетiнен гөрi мұндай саясат елдер мен құрлықтар арасын әлдеқайда жылдам жалғайды.

      Бiздiң ұлттық капиталымыз кiшкентайынан бастап шынығып, өз рыноктарында күресуге даяр болуға тиiс. Бұл өте күрделi мiндет, бiрақ онсыз ол ертең сыртқы рыноктарда жеңiп шыға алмайды. Бiрақ қазiр ол жас әрi әлсiз болып тұрғанда, жаңадан тәй-тәй басып келе жатқанда қорғансыз жағдайда тұр, мемлекет оны қанатының астына алып, жылдам аяғына нық тұруына көмектеседi.

      Iшкi рыноктары шағын бола тұрып аса биiк экономикалық нәтижелерге қол жеткiзген елдердi өзiн-өзi оқшаулау жолын таңдап алған елдермен салыстыру, жабық рыноктары, шектен тыс мемлекеттiк реттеу, сондай-ақ шаруашылық жағынан даралануға қол жеткiзу әрекеттерi қысқа мерзiмдi экономикалық табыстарға алып келгенмен, түбiнде сәтсiздiкке ұрындырары бiзге мысал болып отыр.

      Өзiмiздiң энергетикалық және өзге де табиғи ресурстарымызды игеру жалғаса бередi. Оның мақсаты - экспорттан экономикалық өрлеумен қатар елдiң саяси тұрақтылығына, сондай-ақ оның ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге жәрдемдесетiн табыс алу.

      Шетел инвестицияларын тиiсiнше қорғауды және пайданы керi қайтарып алу мүмкiндiктерi бұрынғысынша назарда бiрiншi кезектегi мәселелер қатарында ұсталады. Экономиканың бiрнеше секторы бар: табиғи ресурстарды игеру, инфрақұрылым, коммуникациялар және ақпарат, елiмiз үшiн бұлар тұрақты маңызға ие. Осы салаларды дамыту экономикалық өрлеуге ғана емес, әлеуметтiк салаға да, сондай-ақ Қазақстанның халықаралық қауымдастыққа кiрiгуiне ықпал етедi. Бұлар капиталды қажет ететiн салалар, оларды дамыту үшiн шетел капиталымен қатар мемлекеттiң қатаң стратегиялық бақылауы қажет. Бiрақ тiптi Адам Смиттiң де мойындағанындай, жекеше секторды қызықтырмайтын кейбiр қоғамдық мұқтаждар да бар. Мұндай жағдайларда және осы мұқтаждарды қамтамасыз етудегi соңғы шара ретiнде мемлекет оны өз мойнына алады.

      Аймақаралық iрi көлiк орталығы ретiндегi бiздiң бағытымыз шетел инвестицияларының неғұрлым бәтуәгер режимiн орнатуды талап етедi. Тек осылайша ғана бiз қаржы мен бiлiмнiң қажеттi ағынын тартып, өз мүмкiндiктерiмiздi және шетелдермен тұрақты сауда айырбасын дамыта аламыз.

      Әдiл әкiмшiлiк бұлжытпай орындайтын, анық тиiмдi және қатаң ұстанатын заңдары бар ашық және бәтуәгерлiк инвестициялық саясат шетел инвестицияларын тартудың барынша қуатты ынталандыру тетiгi болып табылады. Мұндай саясатты талдап жасау бiздiң негiзгi мiндеттерiмiздiң бiрi болуға тиiс, өйткенi Қазақстанның шетел капиталынсыз, Технологиясынсыз және тәжiрибесiнсiз жедел экономикалық өрлеу мен жаңартуға қалай қол жеткiзетiнiн көз алдымызға келтiру қиын.

      Бiздiң инвестициялық ахуалымыз неғұрлым қолайлы, ал Қазақстан тартылған шетел инвестицияларының көлемi мен сапасы бойынша басты орынға шығуы үшiн бiзге саяси ерiк-жiгер мен нақты iс-қимыл қажет. Әлемге әйгiлi инвесторларды мүмкiндiгiнше көптеп тарту үшiн бiз қажеттi тетiктердi пайдалануда асқан шеберлiк танытуға да тиiспiз.

      Сондықтан да мен өз Жарлығыммен Инвестициялар жөнiндегi мемлекеттiк комитеттi құрып, оған тiкелей инвестицияларды қорғаудағы саясатымызды iске асыру құқығы бар Қазақстандағы бiрден-бiр мемлекеттiк орган мәртебесiн бердiм. Шетелдiң күрделi қаржылары соңындағы қуғынның ұзаққа созылатынын әрi ешқашан бiтпейтiнiн есте ұстау керек. Бұл бәйгеде бiздiң артта қалуға хақымыз жоқ.

      Қазақстан үшiн индустриялы технологиялық стратегияны қалыптастыру қажеттiлiгi дүниежүзiлiк тәжiрибеден туындап отыр. Дамушы елдердiң барлығы дерлiк еңбектi қажет ететiн өндiрiстен капиталды, технология мен ғылымды қажет ететiн өндiрiстерге дейiнгi жолдан өттi. Өндiрiстiң инерциялық және ауыр құрылымын құлашты бiр сермеп түзетуге болмайды. Дүниежүзiлiк тәжiрибе жалпы ұлттық өнiмде ауыл шаруашылығының, өндiрушi өнеркәсiптiң үлесiн ұдайы кемiту және, керiсiнше, өңдеушi өндiрiстiң, ең алдымен - ғылымды қажет ететiн, қосылған құны жоғары өндiрiстердi, сондай-ақ қызмет көрсету саласының үлесiн ұлғайтуға саятын белгiлi бiр дәйектiлiктiң қажеттiгiн көрсетiп отыр.

      Қолайлы жағдай туғанда елiмiздiң тiрек саласы болып табылатын мұнай-газ өндiру саласының, сондай-ақ бүкiл өндiрушi өнеркәсiптiң көлемi айтарлықтай артады деп санауға жеткiлiктi негiзiмiз бар.

      Бұл - өз құрылымдық саясатымызды құруда басшылыққа алуымызға тиiс бағдар болады. Бұл ретте бiздiң индустриялық стратегиямыз жекелеген кәсiпорындарды қозғамайды. Бiз мемлекеттiк саясат тетiктерiн Қазақстанға қолайлы салаларды дамытуға жәрдемдесетiндей етiп пайдаланатын боламыз.

      Тек шикiзатқа бағдарланған ел болып қалмау үшiн бiз жеңiл және тамақ өнеркәсiбiн, инфрақұрылымды, мұнай мен газ өңдеудi, химия мен мұнай-химиясын, мәшине жасаудың жекелеген шағын салаларын, ғылымды қажет ететiн түпкiлiктi өндiрiстердi, қызмет көрсету саласын, туризмдi бұрынғыдан да iлгерi қарқынмен дамытуға тиiспiз.

      Тұрақты өрлеудi қамтамасыз етуге бiзге өндiрiстi диверсификациялау көмектеседi. Қазiрге бәтуәгер импорт кезiндегi қатаң бәсекелестiк жағдайында өндiрiстер мен бүтiндей салалардың нарыққа бейiмделу процесi жүрiп жатқан кезде, бiздiң шикiзаттан басқа өнiмдерiмiз бәсекеге түсе алмайтын кезде бiз өндiрiстiң ауыр шикiзаттық құрылымына қарай құлдырай беремiз, ал бүкiл өркениеттi және дамушы әлем бұған тiкелей қарама-қарсы бағытта жүрiп барады. Өндiрiстiң құлдырауы мен оның керiтартпа құрылымы бұдан былай есепке алмауға болмайтын екi есе қауiптi фактор болып табылады. Егер еркiн рынок шын мәнiнде еркiн болса, ол елде жаңа өндiрiстер туғызады. Бiздiң мiндетiмiз Қазақстанды дүниежүзілiк қауымдастық алдында инвестициялар үшiн тартымды жер ретiнде көрсетiп, неғұрлым маңызды салаларға инвесторларды пәрмендi тарту болып табылады.

      Бiрақ әзiрге тек рыноктың күшiне ғана сенуге болмайды. Үкiмет диверсификацияның пәрмендi индустриялық саясатына кiрiсiп, назарды макродеңгейден микродеңгейге аударуға тиiс.

      2010 жылға дейiнгi бастапқы кезеңде өз мүмкiндiктерi мен бәсекелестiк қабiлетi тұрғысынан келешегi бар еңбектi қажет ететiн салаларға көңiл бөлу керек. Бұл, басымдық тәртiбiмен айтар болсақ - ауыл шаруашылығы, орман және ағаш өңдеу өнеркәсiбi, жеңiл және тамақ өнеркәсiбi, туризм, тұрғын үй құрылысы және инфрақұрылым жасау. Осы салаларды дамыту арқылы бiз экономиканың құрылымдық мәселелерiн ғана емес, жұмыспен қамту және кедейлік мәселелерін де шешеміз, бұл қазіргі уақытта ерекше маңызды нәрсе.

      Экономикалық өрлеуден еліміздің дамуы үшін қаншалықты маңызды екенін баршамыз түсінеміз. Қарқынды экономика болмайынша біз мектептер мен ауруханаларды қаржыландыра алмаймыз, қоғамды жемқорлық пен қылмыскерліктен қорғай алмаймыз. Сондықтан бұл басымдық бүгін де, ертең де және алдағы отыз жылдың ішінде де ең маңызды басымдықтардың бірі болып қала береді.

4-ұзақ мерзімді басымдық:
Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты

      Тазалық - саулық негізі, саулық байлық негізі

      Қазақтың халық мақалы

      Экономикалық iлгерiлеу бiздiң азаматтарымыздың игiлiгiне өздiгiнен кепiлдiк бере алмайды. Гүлденген экономика жағдайында-ақ өз денсаулығын дұрыс күтпеуiнiң және қоршаған ортаның ластануы салдарынан науқас адамдардың саны жылдан-жылға өсiп отырғанын көзге елестету қиын емес. Қоғамымызды құруымызға қарай азаматтарымыздың өз өмiрiнiң аяғына дейiн сау болуы және оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшiн күш салу керек. Бұл мақсатты iске асырудағы бiздiң стратегиямыз мынадай құрамдас бөлiктерден тұрады:

      Ауруды болдырмау және салауатты өмiр салтын ынталандыру. Мемлекеттiң, бiр жағынан, ауруды болдырмау, екiншi жағынан, салауатты өмiр салтын ынталандыру жөнiндегi қадамдары халықтың денсаулығына әсер ететiн маңызды фактор екенiн әлемдiк тәжiрибе көрсетiп отыр. Аурулардың алдын алу дегенiмiз таза су мен кенеулi асты пайдалануды, тазарту жүйелерiнiң болуын, қоршаған ортаны ластайтын және экологиялық зиян келтiретiн объектiлердi қысқартуды, басқа да қауiптi факторларды төмендету жөнiндегi осыған ұқсас шараларды бiлдiредi.

      Салауатты өмiр салтын ынталандыру әрқайсымыздың дене тәрбиесiмен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есiрткiлердi, темекi мен алкогольдi тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға және т.с.с. бағытталған.

      Жеткiлiктi құралдар болмай тұрған жағдайда ауруларға қарсы күрес пен денсаулықты нығайту жөнiндегi бiздiң стратегиямыз азаматтарымызды салауатты өмiр салтына әзiрлеуден басталады. Салауатты өмiр салты мен дұрыс тамақтануды, тазалық пен санитария ережелерiн насихаттайтын пәрмендi ақпараттық iс-шаралар жүргiзiлуi қажет. Ол мыналарды қамтуға тиiс:

      Нашақорлық пен наркобизнеске қарсы күрес. Есiрткiнi әкелу мен таратуға қолданылатын жазаны қатайту және осыған байланысты бiрқатар елдердегiдей, оның iшiнде Малайзия мен Сингапурдегiдей өлiм жазасын енгiзу керек пе деген мәселенi қоғамның талқысына шығару керек. Есiрткi - өте ерекше және түпке жететiн сала, сондықтан бұл жерде адамгершiлiк принциптерiнiң қандай дәрежеде қолданылуы үлкен мәселе. Таразының бiр басында оны әкелiп, тарататын адамның өмiрi тұрса, екiншi басында соның "көмегiмен" қор болған есiрткi тұтынушылардың ғұмыры тұр.

      Темекi мен алкогольдi тұтынуды қысқарту. Алкоголь мен темекiнiң адам өмiрiне зиянды екенi дәлелдеудi қажет етпейдi. Халықаралық тәжiрибе бұл салада мемлекеттiк саясатты жүргiзудiң алкоголь мен темекiге салық енгiзу, сондай-ақ маскүнемдiктен емделуге арнайы салық салудан бастап, бiрнеше сабағын ұсынып отыр. Бiз бұл мәселеде байыпты саясат жүргiзуiмiз керек. Контрабанданың ағыны мен қылмыскерлiктiң өсуi сияқты керi нәтижеге душар болмас үшiн бұл арада барлығын салмақтап, бiрнеше қайтара есептеп шығу керек. Бастапқы кезде алкоголь мен темекiнi жарнамалауға барлық жерде және түпкiлiктi тыйым салынуға тиiс. Шылым шегу терең ойластырылып, асыра сiлтеушiлiкке ұрынбай, бiртiндеп қоғамдық орындардан ығыстырылуы қажет. Мұны басқаларға үлгi болу үшiн мемлекеттiк үйлер мен мекемелерден бастау керек. Жалпы, адамдар нелiктен өз денсаулықтарын құртып, оны улайтындарға төзiммен қарауға тиiс? Мен барлықтарыңызды шылым шегушiлерге ымырасыз болуға шақырамын.

      Қоғамдық сана мен мораль алкогольге барынша қарсы болуға тиiс. Мемлекет бұл сезiмдi тәрбиелеуге тиiс. Кеңес өкiметi жылдарында арақ бiздiң тұрмысымызға, әдетiмiзге, дәстүрiмiзге тереңдеп ендi. Ол ауылдық жерлерде де адам өмiрiнiң ажырамас бөлiгi болып алды. Бүгiн көпшiлiк қиыншылыққа тап боп, күйзелiске түскенде iшкiлiкке салыну артып отыр.

      Көптеген елдер бұл кеселге тыйым салғанмен, табысқа жете алмады. Осыған қарамастан кейбiр елдер ұтымды ақпараттық және түсiндiру саясатын жүргiзу, мәдениет пен бiлiм арқылы едәуiр табыстарға қол жеткiздi. Өнеркәсiбi дамыған елдерде iшiмдiктi пайдаланушылар мен темекi тартушылардың саны кеми түсуде, өйткенi кәсiпкерлiк - денсаулығы мықты жандардың үлесi. Өмiр салтын терiс әдеттерден спортқа көшiру тиiмдi жолдардың бiрi болып табылады.

      Әйел мен баланың денсаулығын жақсарту. Ана мен баланың денсаулығын қорғау бiздiң мемлекетiмiздiң, денсаулық сақтау органдарының, жұртшылықтың тiкелей назарында болуға тиiс. Уақыт өтiп, қазына кiрiсi өскенде мемлекет үшiн де, отбасын қолдауға тиiмдi демографиялық саясат үшiн де қолайлы нысанда аналар мен балаларға мемлекеттiк қолдау көрсетуге қаражат табамыз. Бiз бұрынғы уақыттан берi және қиындықтарға қарамастан бүгiн де осындай көмектi көрсетiп келемiз. Мен балалы болғысы келмейтiндерге салық енгiзу туралы ұсынысты көпшiлiк талқысына саламын. Одан түскен қаржыны көп балалы отбасыларды қолдауға жұмсар едiк.

      Бiзге жергiлiктi деңгейде де отбасын, әйелдiң жүктi кезiн және балаларды тәрбиелеудi қолдаудың жаңа жолдарын табу керек. Неке мен отбасы институтын нығайтудың жолдарын мұқият талдау, жалғызбасты аналар проблемасын шешу керек. Егер бiз адамгершiлiгi жоғары қоғам болғымыз келсе, жұбайлардың бiр-бiрiнiң алдындағы, ал ең бастысы балаларының алдындағы жауапкершiлiгiн күшейтуге тиiспiз. Ата-аналар балаларына, ал балалар өздерiнiң қартайған ата-аналарына қамқор болғанда, әйел отбасы мен қоғамда құрметке ие болғанда - елiмiз үшiн алаңдамауға да болады. Бұл ұсыныстар Қазақстан халқына қашанда тән болған, оларды жандандырып, жан-жақты қорғау қажет. Жұртшылық мұнда дұрыс шешiмдi көрсетiп, ол отбасы туралы заңда бейнеленуге тиiс.

      Салауатты тұрмыс құрып, сол арқылы балаларына үлгi көрсетiп отырған ата-аналарды айрықша атап көрсету қажет. Мен компаниялар мен жұмыс берушiлерге осы тұрғыдан көтермелеудiң тиiстi нысандарын iздестiрудi ұсынар едiм.

      Елiмiзде жыл сайын 200 мың аборт жасалады. Қоғамда абортқа тыйым салу керек пе, жоқ па деген мәселе пiкiрталасына түсуi керек. Мұндай өте нәзiк мәселеде де, басқа мәселелерде де мен көпшiлiктi қолдаймын. Қандай жағдайда да, әйелдiң өмiрi мен денсаулығына қауiп төндiрмейтiн отбасын жоспарлаудың өркениеттi жолына түсуiмiз керек.

      Жас шамасына қарай жүргiзiлетiн саясатта бiз жастар мен жеткiншек ұрпаққа, сондай-ақ жас отбасыларға көңiл бөлудi күшейтуге тиiспiз.

      Тамақтануды, қоршаған орта мен экологияның тазалығын жақсарту.

      Экологиялық нашар ахуал бүгiнде адам өлiмiнiң 20 процентiне себеп болып отыр, ал кейбiр аймақтарда жағдай мұнан да қиын. Отандастарымыздың үштен бiрi сапасыз ауыз-суды пайдаланады. Жеткiлiктi және дұрыс тамақтанбау да терiс демографиялық салдарға әкеп соғады.

      Сондықтан бiздiң әрқайсымыз тамақтану мен ауызсуға ерекше көңiл бөлуге тиiспiз. Бiздiң мамандарымыз қалай дұрыс тамақтану керек екенiн, табыс дәрежесiне қарай өз рационын қалай құру керек екенiн қазiргi заманғы жеке басының тазалығы ережелерiн орындауды, сапасы төмен ауызсудың зиянын қалай тигiзбеудi бұқаралық ақпарат құралдары арқылы түсіндіруден жалықпауы керек. Экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық қызметтер мен стандарттау органдары қойылған мақсаттардың басымдығына сәйкес жұмыс жүргізуге тиіс. Кез келген сапасыз тамақ өнімдерін өткізушілер мен жасап шығарушыларға, табиғи ортаны ластаушылардың бәріне берік және қат-қабат тосқауыл қойылуы қажет.

      Мемлекеттік ведомстволардың басшылары осының бәрінде де үлгі көрсетуге тиіс. Сонымен қатар дінбасылар мен қоғамның басқа да құрметті адамдарын осы процеске қосылуға шақырамын. Бұл - маңызы зор мәселелер. Адамдардың денсаулығы мен оны мыңдаған отандастарымыздың өмірі осы шараларға тікелей байланысты.

5-ұзақ мерзімді басымдық:
Энергетика ресурстары

      Байлық - байлыққа ие болуда емес, оны

      ұқсата білуде.

      Сервантес

      Қазақстан табиғи ресурстардың, әсiресе энергетика ресурстарының орасан зор қорына ие. Бiздiң елiмiздiң аумағында, бағам бойынша мұнайлы алғашқы он елдiң қатарына қосарлық мұнай мен газ кен орындары бар. Сонымен қатар Қазақстанда көмiрдiң, уранның, алтынның және басқа да бағалы минералдардың мол қоры бар.

      Соған қарамастан, бiз көп жылдар бойы өзiмiздiң iшкi қажетiмiздi қамтамасыз ете алмай келемiз. Бұл - кеңестер кезеңiнде жасалған бөлiс жүйесi, сондай-ақ өзiмiзде қажеттi инфрақұрылым болмауының салдары.

      Сайып келгенде халықаралық рынокқа мұнай мен газ экспорттау үшiн қажеттi коммуникациялардың болмауы дамуымыздың жоспарларын жүзеге асыруға керектi қаражат алатын мүмкiндiгiмiздi барынша шектеп отыр.

      Энергетикалық ресурстарды пайдалану стратегиясы мынадай элементтердi қамтиды:

      Бiрiншiсi, бiз өз қорларымызды жедел әрi тиiмдi пайдалану үшiн үздiк халықаралық технологиялар, ноу-хау, iрi капиталдар тарту мақсатымен басты халықаралық мұнай компанияларымен ұзақ мерзiмдi әрiптестiкке барамыз. Бiз қазiрдiң өзiнде бiрсыпыра iрi контракттарға қол қойдық, ал басқа контракттар әзiрлену үстiнде.

      Бiз ұзақ мерзiмдi келешекке өзiмiзге мiндеттерi сәйкес келетiн әрiптестер iздеймiз. Контракттарда бiз Қазақстанның мүддесiн, экологиясын, өз адамдарымыздың жұмыспен қамтылуы мен даярлануын, әлеуметтiк мiндеттердi шешу қажеттiгiн қатаң әрi парасат тұрғысынан көздестiретiн боламыз.

      Өзiмiздiң табиғи ресурстарды пайдалануда бiз үздiк әлемдiк практикаға сәйкес келетiн және Қазақстанның мүдделерiне жауап беретiн орнықты келiсiмдерге мүдделiмiз.

      Бiздiң кiрiстерiмiздiң тұрақтылығы және контракттарымыздың әдiлеттiлiгi, сондай-ақ әлемдiк қауымдастықтың қолдауының кепiлдiгi, мiне, осында жатыр.

      Бiздiң стратегиямыздың екiншi бөлiгi - мұнай мен газ экспорты үшiн құбыр арналарының жүйесiн құру. Тәуелсiз экспорт арналары көп болғанда ғана бiз көршiмiздiң бiрiне тәуелдi болудан және келесi тұтынушыға баға жөнiнен кiрiптар болудан құтыламыз.

      Үшiншiсi. Отын ресурстарын пайдалану жөнiндегi бiздiң стратегиямыз әлемдiк қауымдастықтың iрi елдерiнiң мүддесiн Қазақстанға, оның әлемдiк отын өндiрушi ретiндегi рөлiне бағыттау. Бұл ретте бiздің мұнай-газ бизнесiмiздi инвестициялауға тиiс компаниялар мен елдер АҚШ-ты, Ресейдi, Қытайды, Жапонияны және Батыс Еуропаның мемлекеттерiн қамтиды. Бұл елдер мен компаниялардың бiздiң ресурстарымызды тұрақты және тұрлаулы негiзде экспорттауға деген экономикалық мүдделерi Қазақстанның тәуелсiз және қарыштап дамуына жәрдемдесетiн болады.

      Төртiншiден, шетел инвестицияларын тарту арқылы бiз iшкi энергетика инфрақұрылымын құру мен дамытуды, iшкi қажеттiлiк пен тәуелсiз бәсекелестiк проблемаларын шешетiн боламыз.

      Ақыр соңында, бесiншiден, бұл стратегия осы ресурстардан түсетiн келешек кiрiстердi барынша үнемшiлдiкпен пайдалануды көздейдi.

      Бiз өзiмiздiң стратегиялық ресурстарымызға қатаң бақылау қоюға, үнемшiл болуға әрi қаражатты ұқыпты жұмсап, олардың бiр бөлiгiн өзiмiздiң болашақ ұрпақтарымыз үшiн жинақтауға тиiспiз.

6-ұзақ мерзiмдi басымдық:
Инфрақұрылым, әсіресе көлік және байланыс

       Адамға абырой әперетiн үш iс бар:

      құмда қазылған құдық, өзенге салынған көпiр,

      жол жағасына отырғызылған саялы ағаш

      Шығыс мақалы

      Тарихи тұрғыдан алғанда, елiмiздiң аумағы арқылы Шығыстан Батысқа және керi қарай көлiк легi тоқтаусыз өтiп жатты, ал олардың жылжу жиiлiгi бүгiнгi күнi де саябырситын емес. Қазақстанның мiндетi отандық көлiк-коммуникация кешенiнiң бәсекелестiк қабiлетiн және аумағымыз арқылы өтетiн сауда легiнiң ұлғайтылуын қамтамасыз етуде жатыр.

      Белгiлi бiр дәрежеде бұл сала бiршама дамыған, ал ұзақ мерзiмдiк келешекте жан-жақты өсу стратегиясына iлесуге тиiс, мұның өзi ұлттық рынокты жан-жақты жетiлдiруге және бiздiң көлiк және коммуникациялық қызметiмiзге ден қоятын жаңа рыноктар iздеуге саяды. Бұл стратегия автомобиль жасау, туризм, қызмет жүйесi, жол және күрделi құрылыс салаларын барған сайын дамыта беруге және отандық өнiмнiң өзiндiк құнындағы көлiк шығасысын кемiтуге жәрдемдесетiн болады.

Темір жол көлігі

      Аумағымыздың ауқымын және экономикамыздың шикiзаттық бағдарын ескерсек, Қазақстанда жүк тасымалының негiзгi көлемi темiр жол арқылы жүзеге асырылатын болады. Көлiктiң осы түрiнiң алдында тұрған стратегиялық мiндеттердi iске асыру үшiн басымдықтар ретiнде мыналарды атау керек:

      - Халықаралық көлiк және сауда байланыстарын, сондай-ақ Трансазия магистралi бойынша транзиттiк жүк тасқынын қамтамасыз ететiн негiзгi темiр жол бағыттарын жаңарту;

      - Достық стансасын дамыту мен Достық - Ақтоғай учаскесiн нығайтуды аяқтап, оның өткiзiм қабiлетiн жылына 10 млн. тонна жүк тасымалына дейiн жеткiзу;

      - Жүк жинақталатын аудандарда көп модульды терминалдар ұйымдастыруға кiрiсу, сол арқылы көлiктiң сан түрлерiнiң технологиялық бірлiгiн қамтамасыз ететiн контейнерлiк және бумалық тасымалды қолдана бастау;

      - Барлық көлiктiк-коммуникациялық монополияларды батыл қайта құрылымдауды жүзеге асыру, оларды бейiнi сәйкес келмейтiн кәсiпорындардан арылту.

Автомобиль жолдары және автокөлік

      - Автомобиль жолдарын шапшаң аралықтар құру арқылы халықаралық тасымалды қамтамасыз ететiн бағыттарда дамыту;

      - Жекеменшiк автомагистральдар салу, қазiргi барларын жекешелендiру мен концессияға беру жөнiндегi жұмыстарды бастау. Оларға осы заманғы халықаралық талаптар деңгейiнде қызмет көрсетiлуiн қамтамасыз ету;

      - Ауылдық жерлердегi автожолдардың желiсiн басымдық тәртiбiмен дамыту және ұзақ мерзiмдi келешекте олардың қатқыл табанды жолға көшiрiлуiне жету, автомагистральдар мен көпiр конструкцияларының өткiзiм қабiлетiн жақсарту.

Әуе көлігі

      - Авиацияда тәртiп орнату және ұшақтар паркiн лизинг пен жоғары сыныпты ұшақтардың белгiлi бiр көлемiн сатып алу есебiнен толықтыру;

      - Әуежайларды қайта жаңартуды қолға алу, қызмет көрсету мен сервистi қамтамасыз ету деңгейiн халықаралық стандарттарға дейiн жеткiзу;

      - Қазақстан арқылы өтетiн транзиттiк әуе желiлерiн дамыту мақсатында әуе қозғалысын басқару жүйесiн қайта ұйымдастыру.

Су көлігі

      - "Ақтау" айлағын қайта жаңарту және флотты "өзен - теңiз" түрiндегi кемелермен толықтыру үшiн шетел инвестицияларын тарту;

      - Өзен пароходстволарының жұмысын, әсiресе, жүк және жолаушы тасымалындағы өзiндiк құны төмен кемелердi iске қосып, олардың жұмысын жандандыру.

Байланыс және телекоммуникациялар желілері

      Телекоммуникациялар нарықтық тетіктер қызметін ақпарат алуды кеңейту мен олардың берілуін жүзеге асыру арқылы қуаттап отырады.

      Телефондар, факстар мен электрондық почта - осы заманғы бизнесті дамытудың өмірлік маңызды әрі объективті тұрғыдан қажетті шарты.

      Ақпараттық технологиялар, оның басқа түрлерімен салыстырғанда, өз мәнісі жағынан неғұрлым "көпшіл" әрі икемді бола отырып, бизнесті, экспорттық қызметті дамытуға және экономиканы орталықсыздандыруға барынша жәрдемдеседі. Олар ұлттық экономикаларды шоғырландырады және аймақтың ауқымын кеңейте отырып, әлемдік экономикалық байланыстарды нығайтады.

      Сонымен қатар телекоммуникациялар жаңа жұмыс орындарын бере отырып, ауылдық және қалалық аймақтардың арасындағы экономикалық көшi-қонды азайта отырып, әлеуметтiк салалардағы кереғарлықтар мен келеңсiз құбылыстарды азайтуға барынша жағдай жасай алады. Ақпараттық технологиялардың денсаулық сақтау мен бiлiм беру салалары үшiн, сондай-ақ айналадағы ортаны жақсарту үшiн маңызына баға жеткiсiз.

      Баршаның пайдалануына ортақ әрi толығымен іске қосылған телекоммуникациялық жүйенiң келесi бiр жақсы жағы - жолдың ауырлығына, жекелеген аймақтардың алыстығына және жолаушы тасымалы бағасының қымбаттығына қарамастан, күллi жұртқа ақпарат алуға мүмкiндiк беретiн кепiлдiгiнде жатыр.

      Бiздiң үкiметiмiз шалғайдағы әлсiз дамыған аудандарға, ең кемi, байланыс қызметiнiң ең төмен деңгейiн беретiн болады. Айталық, балалар мен жастарға арналған аймақтық оқыту бағдарламаларын таратып отырады. Мұның өзiндiк құны өте арзан, әрi алдағы уақытта едәуiр пайда келтiредi.

      Бүгiнгi таңда Қазақстан Республикасының алдында, ең алдымен, болашақта әлемнiң дамыған елдерiнiң осындай инфрақұрылымдарымен бәсекелесуге қабiлеттi дербес тәуелсіз және тиiмдi телекоммуникациялық қызмет көрсету жүйесiн құру мiндетi тұр.

      Қазақстан телекоммуникацияларының қазiргi жай-күйi басқа елдермен салыстырғанда өз желiлерiнiң жетерлiктей тығыздығына қарамастан, елеулi экономикалық проблемаға айналып отыр.

7-ұзақ мерзімді басымдық:
Негізгі міндеттермен ғана шектелетін кәсіпқой мемлекет

      Бастығы көп ел заңнан таяды

      Соломон

      Қазір мемлекеттік аппаратты қайта ұйымдастыру мен жетілдіру қолға алынды, алайда, бұл процеске неғұрлым қуатты қарқын беру қажет. Менiң биылғы жылдың басынан бері үкiметiмiз бен оның дербес құрамын түбегейлі реформалау стратегиясын iске асыруға кiрiсуiм де сондықтан. Үкiмет орталық және аймақтық деңгейлерде қысқартыла бастады және бұл процесс жалғаса бередi.

      Бiздiң мiндет - Қазақстанда нарықтық экономика үшiн оңтайлы болатын мемлекеттiк қызмет пен басқару құрылымының осы заманғы, тиiмдi жүйесiн жасау, басым мақсаттарды iске асыруға қабiлеттi үкiмет құру; ұлттық мүдделердiң сақшысы бола алатын мемлекет қалыптастыру.

      Кеңестiк әмiршiлдiк экономика дәуiрiнде мемлекет бастан-аяқ бәрiн бақылауға тырысты. Соның салдарынан ол көптеген қайталанатын қызмет буындары көп ебедейсiз құрылымға айналды. Қалыпты дамыған елдерде кеңес мемлекетi бақылауына алуға әрекеттенген мiндеттердiң 80 процентi мемлекеттердiң функциясына жатпайды.

      Кеңес Одағы ыдырағаннан кейiн мемлекеттiк құрылыс пен басқару мәселелерiн көп ретте жаңадан шешуге тура келдi. Ең алдымен бұл жаңа тәуелсiз мемлекеттiң өмiр сүруiнiң заңдық құқықтық негiзiн қамтамасыз етуге, әлеуметтiк саяси тұрақтылықты дәйектiлiкпен орнықтыруға қатысты болды.

      Бүгiнгi күнi қоғамның және экономиканың күрделi жүйелiк қайта жаңғыруларын мемлекеттiк басқару жүйесiнiң өзiн жүйелi ету мәселесi күн тәртiбiне өткiр қойылып отыр. Әрине, бұған бiртiндеп, соның өзiнде мемлекеттiң функцияларын ұзақ мерзiмдi реформалаудың үйлестiрiлген, дәйектi жоспарын алдын ала әзiрлеген жағдайда ғана жетуге болады.

      Үкiмет пен жергiлiктi өкiметтi түпкiлiктi қалыптастыруға мүмкiндiк беретiн жетi негiзгi стратегия принциптерi мынаған саяды:

      1. Неғұрлым маңызды бiрнеше функцияларды ғана орындауға жұмылған ықшам әрi кәсiпқой Үкiмет.

      2. Стратегиялар негiзiндегi iс-қимыл бағдарламалары бойынша атқарылатын жұмыс.

      3. Нақтылы жолға қойылған ведомствоаралық үйлестіру.

      4. Министрлердiң өкiлеттiктерi мен жауапкершiлiктерiн, олардың есептiлiгiн және олардың қызметiне стратегиялық бақылауды арттыру.

      5. Министрлiктердiң iшiнде, орталықтан аймақтарға және мемлекеттен жекеше секторға қарай орталыққа тәуелдiлiктi жою.

      6. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы батыл да ымырасыз күрес.

      7. Кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйелерiн жақсарту.

      Табысқа жеткен үкiметтер, әдетте ықшам келедi әрi мемлекет қана атқара алатын ең басты бiрнеше функцияларға жұмылады. Әлбетте, оңтайлы үкiметтер аз санды басымдықтарға және осы мақсатқа жету жолындағы стратегияларды iске асыруға ұмтылады.

      Yкiметтiң тиiмдiлiгi өзара байланысты үш факторға: оның құрылымдық ұйымына, стратегиялық үйлесiмдiлiгiне және кадрлар даярлығының дәрежесiне негiзделедi. Бiздiң таяу болашақтағы мiндетiмiз стратегиялық жоспарлау әдiстерiн меңгерген қабiлеттi әрi адал кадрлардан тұратын шағын, оңтайлы аппарат құру болады.

      Әлеуметтiк экономикалық өмiрдегi дағдарысты құбылыстардың негiзгi себептерiнiң бiрi - министрлiктер мен ведомстволар арасында, аймақтар арасында үйлестiрудiң болмауында екенiн айтып жату артық. Нақтылы мiндеттердi шешу жолындағы жауапкершiлiк көлемiнiң бiр-бiрiне сәйкес келмеуi, функцияларды қайталау және жең ұшынан жалғасу сан түрлi кедергiлерге және бюрократиялық iшараздыққа, қағазбастылық пен ұжымдық жауапсыздыққа әкелiп соғады. Бүгiнгi мемлекеттiк басқарудың дiнi де, тiнi де осында жатыр.

      Бұл проблеманың тамыры - стратегиялық жоспарлардың жоқтығында болып отыр.

      Әрбiр министрлiктiң, ведомствоның әкiмшiлiктiң жұмысы, сайып келгенде аймақтық дамудың өзi мақсаты айқын, міндеттерi нақты жалпымемлекеттiк стратегияға бағындырылуға тиiс.

      Мұның тың көзқарас пен жаңа әдiстеменi талап етерi даусыз. Стратегиялық жоспарлау, қаржылық бағдарламалау мен жобалық менеджмент таяу болашақтағы мемлекеттiк басқарудағы жаңарудың өзегiне айналуға тиiс.

      Ведомствоаралық және аймақтараралық үйлестiру басым мақсаттарға жедел жетуге деген саяси ерiк-жiгердiң көрiнiсi ретiнде ауадай қажет.

      Ведомстволардың стратегиялық мiндеттердi iске асыру жөнiндегi қызметi мен күш-қимылын бақылайтын бiртұтас билiк жүргiзушi үйлестiрушi орган құру қажет.

      Мемлекеттiк үйлестiру жүйесi тиiмдi әрi қарымды болуға тиiс. Оның жұмысының нәтижелерi барлық есептi органдар үшiн ашық болуы қажет.

      Министрлiктер мен ведомстволардағы бүгiнгi қалыптасқан ахуалға келетiн болсақ, жауапкершiлік деңгейi өкiлеттiлiк көлемiнен асып түсiп отыр. Өкiлеттiктер мен жауапкершiлiктер арасалмағының бiр жағына қарай ауытқуы басқару тиiмдiлiгiн күрт төмендетедi. Әлемдiк тәжiрибе мекеме басшысына iшкi басқару жөнiнен кең өкiлеттiк берудiң билiктi асыра пайдалану мүмкiндiгiнен келетiн залалдан гөрi әлдеқайда көп артықшылықтар беретiнiн дәлелдеп отыр.

      Министр мен әкiм кең өкiлеттiктер иеленуге тиiс және солай болуы керек, алайда, олардың қызметi жоғары тұрған органдарға есептi болуы қажет әрi ұдайы жасалып отыратын тәптiштеушi бақылау емес, стратегиялық бақылауға алынуы керек.

      Бiр қолға шоғырланған барынша кең өкiлеттiктер қабылданған мiндеттемелердiң орындалмай қалғаны үшiн барынша кең дербес жауапкершiлiктi көздейтiнi анық.

      Менiң айтып өткенiмдей, әр министрлiк пен ведомство өзiне тән емес функциялардан арылуы керек, оларды мүмкiндiгiнше орталықтан аймақтарға қарай, мемлекеттен жекеше секторға қарай ойыстыру қажет. Сатылар мен аралық буындар аз болған сайын, өкiлеттiктердiң ара жiгi де айқын ашылады.

      Билiктi орталықтан алудың және өкiлеттiктердi өздерi шұғылданатын объектілерге тiкелей қатысты неғұрлым төменгi деңгейлерге ойыстырудың қажеттiгi айдан-анық, сонда орталық және өзге мемлекеттiк органдар өзiнiң iс жүзiнде керектiгiн және пайдалылығын ұдайы дәлелдеуге мәжбүр болады.

      Нарықтың көмегiмен бiз аймақтар арасында: тұрмыс жағдайы жоғары аймақ, таңдаулы аймақ принципi бойынша бәсекелестiктi туғызып, күшейте беруге тиiспiз. Сонда өндiргiш күштер неғұрлым қолайлы жағдай жасалған аймақтарға шоғырлануға тиiс.

      Аймақтардың жарыстас болуы олардың, әсiресе, бюджет мәселелерiндегi дербестiгiне көбiрек сүйенуi керек, шамадан тыс орталықтандыру, мiне, осы тұста айқын көрiнедi.

      Бет-жүзiне, лауазымына қарамай, сыбайлас жемқорлыққа қарсы ымырасыз күрес жүргiзу қажет. Басқару корпусы батыл тазаруға және жаңаруға тиiс.

      Жаңа тұрпатты шенеунiк - өз ұлтының отаншыл әрi әдiл, iсiне адал және кәсiпқой бiлiктi қызметшiсi болуға тиiс. Мемлекеттiк қызметтiң беделiн биiк көтеру және қолдап отыру - бiздiң таяу жылдарда шешуге тиiс стратегиялық мiндетiмiз.

      Күнi кешегi өткенiмiзден бойымызда қалған ескi ниет-пайымымыз, әсiресе, идеологиялық кертартпалығымыз, нарықтық шаруашылықтың жаңа жағдайында жұмыс iстеуге қабiлетсiздiгiмiз бен бiлместiгiмiз - әлеуметтiк-экономикалық даму жолындағы үлкен тосқауыл. Иә, алғашқы жалт еткен жағымды көрiнiстер бар. Алайда, тұтасынан алғанда, жаңа тұрпатты басқарушылар даярлау - таяу болашақтың кезек күттiрмес мiндетi. Басқаруға бiлек сыбана iс тындыруға әзiр, басым мақсаттар мен мiндеттерге жетуге қабiлеттi бiлiмдарлар келуге тиiс.

      Кәсiпқойлық, отаншылдық, ұзақ мерзiмдi мiндеттер қоюға қабiлеттiлiк, оларды жаңа жағдайда шеше алатын бiлiмдiлiк пен жiгерлiлiк - кадрларды iрiктеу мен жоғарылатудың басты өлшемдерi.

      Республикада кәсiпқой мемлекеттiк қызмет негiздерi қазiрдiң өзiнде қаланды. Алайда, әлi де көп iс тындыру керек.

      Кадрларды басқарудың жалпымемлекеттiк жүйесiн құру қажет, онда оларды елiмiзде және сырт жерлерде нысаналы әрi тиiмдi даярлаудың, оларды қызмет бабында жоғарылатудың әдiлеттi тәртiбi, бiрыңғай ақпарат тетiгi, әлеуметтiк қорғау кепiлдiгi әрi басқарудың ең iргелi ресурсы - адамға деген сергек көзқарас қамтылуға тиiс.

      Сонымен бiрге бұл мемлекеттiк жүйенiң бiлiмсiз, бiлiктiлiгi төмен қызметкерлердi ығыстыра алатын қабiлетi де болуы керек. Әр қызметкер iс жүзiнде өзiнiң пайдалы екенiн және керектiгiн ұдайы дәлелдеп отыруға тиiс.

Күн тәртібінде: 1998 - 2000 жылдар

       Бүгінгі бір күн ертеңгі екі күнге татиды

      Франклин

      Егер сiз ХХI жұзжылдықтың басына дейiн келесi үш жылға арналған қысқа мерзiмдi мiндеттерiмiздi белгiлеп, оларды орындай алмасақ, осы айтқанымыздың бәрiнiң де құрғақ қиял, жел сөз болып қалу қаупi бар.

      Бiздiң көптеген азаматтарымызды дәл бүгiн алыс келешектiң онша алаңдатып отырмағаны аян, өйткенi қазiргi проблемалар еңсе жаздырмай тұр.

      Адамдардың көпшiлiгi таяу уақытта аздап болса нақтылы нәтижелердi сезiнбейiнше, олардың ұзақ мерзiмдi мақсаттар мен жақсы деген уағдалардың өзiне сенiмсiздiкпен қарары анық.

      Бiздiң стратегиялық жолымыздағы алғашқы қадамдар мен алғашқы нәтижелердi неғұрлым тереңiрек аңдау мен қадағалау мүмкiндiгi бар. Солардың негiзiнде таңдап алған жолымыздың дұрыстығын терең пайымдайтын боламыз, мемлекетке деген сенiм артады, ортақтық және отандық сенiм беки түседi. Бiздiң азаматтарымыз парасатты. Бiрталай жылдардың iшiнде экономика сауығып қарқын алмайынша, барлық әлеуметтiк өткiр проблемаларды шеше алмайтындығымызды олар жақсы түсiнедi.

      Таяудағы бiрнеше жылдың iшiнде ұзақ мерзiмдi басымдықтарды iске асыру және ұзақ мерзiмдi стратегияның шеңберiнде қысқа мерзiмдi нақтылы iс-қимыл жоспарларын орындау үшiн мемлекет ресурстарының шектеулi екенiн де олар түсiнедi.

      Соған қарамастан, адамдар ғасырымыз аяқталғанға дейiн азды-көптi жақсылықтар күтуге де және оларды алуға да хақылы, сондықтан да мен осы тұста Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi стратегиялық даму жоспарының негiзiнде 1998 - 2000 жылдарға арналған неғұрлым маңызды мiндеттерге тоқталып кетемiн.

      Басым мақсаттар былайша түзiлуге тиiс:

      - iлгерi елдермен белсендi қарым-қатынас жасау, Қазақстанның энергетикалық секторына капитал тарту және елiмiздiң әскери доктринасын әзiрлеу арқылы-ұлттық қауiпсiздiктi нығайту;

      - ауылдың неғұрлым өткiр проблемаларын шешу;

      - кедейшiлiк пен жұмыссыздыққа қарсы күрес;

      - iшкi саяси тұрақтылық пен қоғамның бiрлiгiн нығайту жолымен

      экономикалық өркендеуге жету;

      - барлық әлеуметтiк-экономикалық реформаларды аяқтау, ең

      алдымен бюджет саласындағы реформаларды аяқтау, соның нәтижесiнде зейнетақыларды, жалақыны және әлеуметтiк жердемақыларды толық көлемiнде уақтылы төлеу;

      - қолайлы инвестициялық ахуал туғызу;

      - Үкiмет пен мемлекеттiк қызмет реформаларын

      жеделдету, сыбайлас жемқорлық пен қиянатқа қарсы күрестi күшейту.

Ұлттық қауіпсіздік
2000 жылға қарай:

      - Қазақстанның төнiрегiнде қалыптасып келе жатқан стратегиялық тепе-тендiктi елiмiздiң геосаяси тұрғыдағы ұзақ мерзiмдi мүдделерiне сай келетiн тұрақтылықты мемлекеттiң сыртқы саяси институттары арқылы көтермелеу.

      - Бiз Ресеймен және Қытаймен, Орталық Азиядағы көршiлерiмiзбен, ислам мемлекеттерiмен және Батыспен қарым-қатынастарымызды нығайтуда едәуiр алға жылжитын боламыз.

      - Каспий шельфi мен Қарашығанақ кен орындарын игеруге АҚШ-тың, Ресейдiң, Қытайдың, Ұлыбританияның және басқа iлгерi мемлекеттердiң iрi компаниялары мен капиталы тартылды, ол алдыңғы қатарлы державалардың бiздiң елiмiздiң тәуелсiздiгiне деген мүдделiлiгiн күшейтедi. Ал мұның өзi әлемдiк рынокқа отын шығарып тұрудың тұрлаулылығын қамтамасыз етедi.

      - Сыртқы саяси және барлау органдарының күш-жiгерi мемлекетiмiздiң тәуелсiздiгi мен аумақтық тұтастығын қамтамасыз етуге жұмылдырылады.

      - Қазақстанның әскери доктринасы әзiрленедi, ол қалыптасқан жағдайға қарай әлсiн-әлi дәлденiп тұратын болады.

      - Демографиялық стратегияны iске асыру қаражаттың жетiспеуi себептi негiзiнен, оның жоғарыда аталған шығасысыз элементтерiнен басталады. Дегенмен Үкiмет балаларды және көп балалы аналарды қолдауға арналған жәрдемақыларды одан әрi төлеп тұратын болады.

Ауыл проблемалары

      Ауылдың ең бiр елеулi проблемаларын шешуге келетiн болсақ, бiз 2000 жылға қарай:

      - жергiлiктi әкiмшiлiктi нарықтық қатынастарға араласудан шеттететiн боламыз;

      - жеке меншiк пен тиесiлi бөлiстердi заттай айқын телитiн күмәндi жеке шаруашылықтарға жекешелендiру жүргiземiз;

      - банкроттық тетiктерi арқылы ауыл экономикасын сауықтыратын боламыз;

      - ең алдымен фермерлер мен нағыз жеке шаруашылықтар үшiн кредиттердi арзандатамыз;

      - Азия және Еуропа Қайта жаңарту және даму банктерi заемдарының, басқа ұйымдар мен тiлеуқор елдердiң көмегiнiң есебiнен ауылдағы шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытамыз;

      - 25-30 мың теңге көлемiнде кiшi кредиттер үлестiремiз. Үкiмет үш жыл iшiнде мал мен мүлiк сатып алуы үшiн, заңда тыйым салынбаған кез келген бизнеспен шұғылдануы үшiн, жан бағып, өздерiнiң iскерлiк дағдыларын ұштауы үшiн өте қиын жағдайда қалған кемiнде 150 мың ауыл адамына қажеттi осындай қаражатпен қамтамасыз етуге мiндеттi;

      - тікелей отандық және шетел инвестицияларын тартатын боламыз;

      - фермерлерге өнiмдерiн өткiзуге жәрдем көрсетемiз;

      - сумен жабдықтау және ирригация проблемаларын шешетiн боламыз;

      - барлық министрлiктер мен қорлар желi бойынша ауыл проблемаларының басымдықпен қаржыландырылуын қамтамасыз етемiз.

Кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес

      Осы жылдардың iшiнде кедейшiлiк пен жұмыссыздыққа қарсы күрес стратегиясы:

      - кiшi кредиттер жүйесiн енгiзуге;

      - шағын және орта бизнестi дамытуға;

      - еңбектi көп қажет ететiн салаларды басымдықпен дамытуға және бұларға шетел инвестициялары мен ұлттық капиталды белсенді тартуға;

      - шарттар мен контракттар және бюджеттi сатып алулар кезiнде жұмыспен қамту проблемаларына қатаң тұрғыдан келуге;

      - қоғамдық жұмыстарды, ең алдымен жол құрылысы мен орман отырғызуды дамытуға;

      - жеке кәсiпкерлiктi дамыту жолындағы қажетсiз әкiмшiлiк кедергiлердiң бәрiн алып тастауға;

      - қызмет көрсету саласын және әсiресе, туризмдi белсендi дамытуға негiзделедi.

Экономикалық өсу

      Өзiмiздiң осы бағыттағы ұзақ мерзiмді басымдықтарымызды iске асыру мақсатында келесi үш жылдың iшiнде:

      - қатаң монетарлық саясат бұлжытпай жүргiзiледi;

      - жекешелендiру аяқталатын болады;

      - заң шығару жетiлдiрiлiп, жақсартыла түседi, мұның өзi елiмiздегi инвестициялық ахуалды барлық жерде бiрдей жақсарта түседi;

      - шетел инвестицияларын тарту бұрынғыдан да белсендi жүргiзiлетiн болады, олардың көлемi мен нәтижелерi жайында халыққа егжей-тегжейлi ақпарат берiлiп тұруға тиiс.

      Энергетикалық ресурстарға келетiн болсақ:

      - Қазақстан КҚК құбыр арнасы құрылысын аяқтау және 2000 жылы оны iске қосу, ал 2004 жылы басқа құбыр арнасын - Қытай Халық Республикасына жеткiзу үшiн қолынан келгеннiң бәрiн iстейдi;

      - Жерорта теңiзiне, Парсы шығанағына, Араб теңiзiне балама құбыр арналарын тартуды қаржыландыру мен салу мәселесiн пысықтайтын боламыз. Қазақстан өнеркәсiбi мен тұрғын үйлерге, сондай-ақ халықаралық рыноктарға отын жеткiзу үшiн газ құбыры арналары тартылады;

      - Каспий шельфіндегі мұнай және газды барлау мен өндіру, Қарашығанақ газ конденсаты кен орнында газ конденсатын өндіру, тасымалдау және өңдеу жөніндегі келісімдерге қол қоямыз.

      Инфрақұрылымды дамыту жоспарында мыналар қарастырылған:

      - 2000 жылдың соңында "Достық" және "Ақтоғай" стансалары арасындағы темір жол инфрақұрылымын жақсарту, Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы арасында темір жол көлігінің қуаттарын ұлғайту;

      - 1999 жылдың соңына қарай Ақтау қаласындағы теңіз айлағын қайта жаңартудың бірінші кезегін жүзеге асыру;

      - 2000 жылдың соңына қарай Алматы - Ақмола - Бурабай жолын жаңғырту;

      - 2002 жылдың соңына қарай Семей қаласында Ертістегі көпір мен оның кірме жолдарының құрылысын аяқтау;

      - 2000 жылы Ақмола қаласындағы әуежайды қайта жаңарту.

Экономикалық және әлеуметтік реформалар
2000 жылға қарай:

      - Жалақы мен зейнетақы төлемеу деген болмайды - бұл өткен уақыт құбылысына айналады;

      - Қоғамымыздың барынша мұқтаж топтары, соның ішінде 150 мың адам кіші кредиттердің көмегімен және 3,5 миллионнан аса адам (зейнеткерлерді қоса) әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі арқылы мемлекеттен көмек алады;

      - Барлық өнімділігі төмен және шығынмен істейтін зауыттар банкроттық жосығынан өткізіледі;

      - Ұзақ мерзімді басымдықтарымызды қолдауға бағытталған бюджет реформаларды батыл жүргіземіз, қолымыздағы қаражатымызға қарай өмір сүру принципін ұстанатын боламыз;

      - Қазақстандықтар үшін салық төлеу үйреншікті іске, отаншылдық парызға айналады;

      - Зейнетақы реформасын нысаналы түрде жүргізе беретін боламыз;

      - Өз қаржы секторымыздың реформасын тәмамдап, құнды қағаздар нарығын іске "қосамыз" .

Кәсіпқой Үкімет
2000 жылға қарай:

      - Үкімет пен мемлекеттік қызмет реформасы аяқталатын болады:

      - Біліктілігі саяз шенеуніктерден арылуға және мемлекеттік қызметшілер тарапынан жасалатын сыбайлас жемқорлық пен билікті асыра пайдалануға қарсы күреске бірінші кезекті мән беріледі.

Үкіметке 1998 жылға 8 нақты тапсырма

      Қол қусырып қарап отырсаңыз, түзу жолдың

      үстінде де табан астында қаласыз

      Годфрей

      Мен өзіміздің ұзақ мерзімді басымдықтарымыз ішіндегі келесі үш жылдағы міндеттерімізді айқындап бердім, алайда сонымен қатар келесі жылдың өзінде шешуіміз қажет бірсыпыра міндеттер бар. Сондықтан да мен Үкіметке 1998 жылға мынадай 8 нақты тапсырма беремін:

      1. Зейнетақыларды, жәрдемақыларды және бюджеттік ұйымдарда жалақыны толық және уақытылы төлеуді қамтамасыз ету.

      2. Бір жыл ішінде кемінде аз қамсыздандырылған 30 мың азаматқа, бірінші кезекте ауылды жерлерде жұмыс орындарын құруға 3 жыл мерзімге 400 АҚШ долларына пара-пар сомада кіші кредиттер беру.

      3. Үстіміздегі жылдан бастап шағын және орта бизнесті, фермер қожалықтарын дамытуға, жұмыс орындарын құруға кемінде 100 млн. АҚШ доллары сомасында кредиттердің берілуін қамтамасыз ету.

      4. Мектептерді, ең алдымен ауылдық жерлердегі мектептерді компьютерлендірудің кең ауқымды бағдарламасын іске асыруға кірісу, бұл мақсатқа 1998 жылдың өзінде кемінде 22 млн. АҚШ долларын бөлу.

      5. Шаруа және фермер қожалықтарына арналған кредиттердің кемінде 2,5 млрд. теңгеге арзандатылуын қамтамасыз ету.

      6. Салауатты өмір салты жолындағы қоғамдық науқанды бастау.

      7. Осы мақсатқа кемінде 40 млн. АҚШ долларын бөле отырып, тұрғын үй құрылысы бағдарламасын іске асыруға кірісу. 1998 жылғы сәуірде осы бағдарламаны жүзеге асырудың принциптері мен одан күтілетін нәтижелер жайында жұртшылыққа баян ету.

      8. Балалардың мектепке толық баруын қамтамасыз ету.

Қорытынды

      Күштімін деген сенімнің өзінде күш жатыр

      Боуви

      Ұзақ мерзiмдi басымдықтарды таңдап алу, 1998 - 2000 жылдарға арналған мiндеттердi белгiлеу және келесi жылдың iс-қимыл жоспарын әзiрлеу - аса күрделi мiндет. Алдын ала бәрiн болжау мүмкiн емес, бұл жолда қандай қиындықтардың тосып тұрғаны да беймәлiм. Алайда осынау ұзақ мерзiмдi басымдықтарды әзiрлеу бiрден бәрiмiздiң қажырымызды жаншып, iске жұмылдырары анық, ал бұл бiзге жетiспей жүрген қасиет.

      Бүгiнгi ұрпақтың көпшiлiгiнiң осынау стратегиямыздың iске асқан кезiне жетер-жетпесi де неғайбыл. Ендеше онысы нақтылығы мен дұрыстығын бағамдау - бiздiң балаларымыздың еншiсi. Бiздiң күнбе күнгi мақсаткерлiгiмiз бен табандылығымызға баға бере отырып оны әлем жұртшылығы саралайтын болады.

      Осынау ұзынсонар жолда бiздi орасан зор ішкi және сыртқы қиындықтар тосып тұр. Өз дамуының стратегиясын әзiрлеуге қауқары жетпеген көптеген елдер әлемге аян. Өз жоспарларын iске асыра алмаған мемлекеттер болғанының мысалы одан да көп. Жағдаяттардың ыңғайы, бастаушыларының саяси ерiк-жiгерi мен қабiлетiнiң әлсiздiгi оларды мұратына жеткiзбедi.

      Егер күн сайын енжарлығымызды еңсерiп, бойымыздағы барша күш-қуатымызды басты бағыттарға жұмылдыра алмасақ, табандылық пен икемдiлiк, тәртiп пен шығармашылық қарым таныта алмасақ, бiздiң де сондай күйге ұшырауымыз ықтимал.

      Күнбе-күнгi қам-қарекет пен ағымдағы iстердiң ыңғайына жығылып, басты нысанамызды бiртiндеп естен шығару, жеңiл, тiптi кейде керексiз жұмыстарға ауысып, ауырын, алайда стратегиялық тұрғыдан маңыздысын кейiнге ысыру - ежелгi сiңістi дертiмiз. Сондықтан да күн сайын алдымызда тұрған басымдықтарды бажайлау, әр күн ертеңгілiк алдағы мақсатымызға қарай алға жылжудың аз да болса қамын ойлау, содан кейiн әр кеш сайын уақытымызды қаншама тиiмдi пайдаланғанымызды бағамдап отыру абзал.

      Жыл соңына дейiн барлық 7 басымдығымыздың әрқайсысы бойынша оларды iске асырудың үш жылдық және жылдық нақтылы жоспарлары әзiрленiп, олар кейiннен даму жоспарлары мен бюджеттердiң негiзiне алынады.

      Yкiметтiң құрылымы бiздiң стратегиялық басымдықтарымыз бен жоспарларымызға сәйкес келтiрiледi.

      Биылдың өзiнен бастап Президенттің, Үкiметтiң, Парламенттiң және жергiлiктi өкiметтiң қызметi өзiмiздiң ортақ стратегиямызды iске асыруға бағындырылады.

      Қазақстан Үкiметiнiң әрбiр министрiнiң қолында стратегиялық жұмыс жоспары болады, әрi ол өз ведомствосының, сол жоспардың әрбiр нақтылы тармақтарын орындау жөнiндегi қызметi жайында тоқсан сайын есеп беріп отырады.

      Жыл сайын мен сiздердiң, елiмiздiң азаматтарының алдында не iстегенiмiз, ненi iстемегенiмiз және нелiктен iстемегенiмiз жайында есеп беремiн. Әрбiр жыл сайынғы Жолдауда мен бiздiң стратегиялық мақсаттарға қарай iлгерiлей түсуiмiз үшiн келесi жылға жаңа мiндеттер қойып отырамын.

      Алдымызда тұрған қиындықтардың көптiгiне қарап, бұл жоспарларды байыпсыздық санар көптеген күмәншiлдер де табылар. Бәзбiреулер бiздiң мұратымыз бен стратегиямызды бос сөзге балар. Ендi бiреулерi орталықазиялықтар, оның iшiнде қазақстандықтар Барыс болуға қабiлетсiздер.

      Қазақтың халық мақалы "Шапшаң жүргенге шаң жұқпас" дейдi. Сондықтан да бiзге - уақыт төрешi. Мұратына жүрген жетедi.

Казахстан - 2030 Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев

Послание Президента страны народу Казахстана 1997 года

Новый век настает, другое рождается время.
 
                                    Вергилий   
 
 У всякой эпохи свои задачи. 
 
                       Гейне  

         
ВВЕДЕНИЕ

       
Ничто не дальше вчерашнего дня, 
ничто не ближе завтрашнего. 
 
Казахская народная пословица

         Дорогие сограждане! 

      Я обращаюсь к вам, народу Казахстана, со своим видением будущего нашего общества и миссии нашего государства. Я хочу представить вам стратегию, с помощью которой, уверен, мы сможем достичь этого будущего и реализовать свою миссию. 
      Я хочу поделиться с вами своими соображениями о будущем, которое уходит далеко в следующий век, в новое тысячелетие, в отдаленную перспективу. Пришло время определиться, каким мы хотим видеть свое будущее и будущее своих детей. 
      Зачем это нам нужно? Думаю, у каждого из нас созрело глубокое понимание того, что жить только сегодняшним днем, в непрестанном решении текущих задач уже нельзя. 
      Мы должны четко знать и понимать, что хотим построить, какой должна быть траектория, магистраль нашего развития, которая приведет к выбранной цели. 
      Правильно определив наши приоритетные цели, выбрав соответствующие стратегии, проявив волю и терпение при движении по этому пути, мы обезопасим себя от зигзагообразных шараханий, непроизводительной растраты энергии, времени и ресурсов. 
      Имея сильную стратегию и целеустремленность, мы сможем успешно преодолеть любые большие препятствия, стоящие на нашем пути. 
      Трудные условия, в которых мы находимся сегодня, не должны лишать нас энергии и надежды. Ясное понимание наших перспектив, честное разъяснение трудностей и опасностей на нашем пути помогут мобилизовать всех граждан на решение этой общей задачи. 
      Мы должны ежедневно помнить, что помимо задач нынешнего периода на нашем поколении лежит огромная ответственность перед будущими поколениями: ответственность отцов и матерей, дедушек и бабушек перед своими детьми и внуками. 
      Какими мы хотим видеть своих детей и внуков в том далеком будущем, когда они достигнут нашего возраста? 
      Будут ли они жить в достатке, будут ли сытыми, здоровыми и образованными? 
      Будут ли они жить в хорошем и свободном обществе? 
      Будут ли они жить в мире? 
      Будут ли они спокойны за свою безопасность и безопасность своих детей, смогут ли свободно ходить по улицам и не беспокоиться за свое имущество? 
      Оставим ли мы им в наследство сильное государство и дружеские отношения с нашими соседями, близкими и далекими? 
      Мы должны ответить на эти простые, но важные вопросы уже сегодня. 
      Один мудрец однажды заметил, что если вы не знаете, куда идете, то вас туда может привести любая дорога. Памятуя об этом, нужно постоянно видеть перед собой модель будущего в общем виде и в виде конкретных кратковременных целей, чтобы, предпринимая какие-либо действия, постоянно примеряться - движемся ли мы в необходимом направлении или сбиваемся с курса, опережаем события или отстаем. 
      Когда мысленно сопоставляешь день сегодняшний с днем завтрашним, повторяя этот процесс много раз, по-иному воспринимаешь масштабы проблем и их значимость. Осознавая же себя частью мира и всей планеты, мы чувствуем дыхание и приближение новой эпохи и нового времени. 
      Казахстан появился на свет как новое государство в эпоху, которая видела конец многих империй: Оттоманской, Австро-Венгерской и, совсем недавно, - Советского Союза. 
      Мы строим новое государство, новую рыночную экономику и новую демократию в то время, когда многие другие независимые страны уже прошли похожий путь. 
      Мы живем в эпоху растущей глобализации и возрастающей взаимозависимости, когда мощные внешние силы будут неизбежно играть существенную роль в определении нашего будущего. 
      Если мы серьезны в своих намерениях и умны, способны честно проанализировать внутренние и внешние факторы нашего развития, то у нас есть и возможность выбрать правильный путь - на основе нашей общей консолидации, на базе нашей истории и наших специфических условий. 
      Хотя мы можем и должны изучить опыт других стран, воспользоваться благоприятными тенденциями в международном сообществе, только мы сами, и никто другой, можем проделать ту огромную работу, которая необходима для реализации нашей надежды и мечты построить Казахстан, которым смогли бы гордиться наши дети и внуки, когда они достигнут нашего возраста. 
      Почему именно сегодня стоит перед нами эта задача? 
      Потому что вчера мы еще не были к этому готовы, не было опыта и знаний, не позволяла обстановка, сильная неустойчивость и нестабильность. Да и сама задача была иной. Весь смысл предыдущего периода заключался в том, чтобы выжить как самостоятельное государство в штормовых условиях начавшегося бурного переходного периода. Многие предрекали, что мы потерпим неудачу и не сможем осилить беспрецедентных задач строительства государства, общественного и экономического переустройства. 
      Но сегодня уже ясно, что первое испытание мы выдержали с честью - мы выстояли. Несмотря на все трудности, мы вышли из глубин хаоса и беспорядка. 
      Сейчас мы переходим в стадию стабилизации. И успех в решении наших самых насущных и важных задач позволяет нам пристально осмотреться, оценить пройденный путь и более смело глядеть в будущее, думать о предстоящем развитии, строить свои планы. 
      Дополнительные силы и уверенность нам придают накопленные в тяжелейших условиях опыт построения государственности, проведения политических и экономических реформ, знания о мире и его развитии, терпимость и понимание казахстанцев. 
      Нельзя переносить решение этой задачи и на завтра, поскольку мы не можем позволить себе ждать, пока полностью завершим свои реформы. 
      Другими словами, вчера было еще рано, а завтра уже может быть поздно. 
      Хорошо разработанный стратегический план фокусирует, дисциплинирует и способствует. 
      Он фокусирует внимание государства на очень коротком перечне приоритетов, он дисциплинирует и настраивает Правительство на ежедневное решение этих задач и стратегий. Наконец, он способствует принятию ежедневных и ежегодных решений, которые приведут к реализации наших целей. 
      Но этого мало. Не менее важно провести эти установки в жизнь, реализовать намеченные планы. Поэтому крайне необходимо создать систему, при которой каждое министерство и ведомство организует свою работу таким образом, чтобы каждый день, месяц и год мы шаг за шагом продвигались к поставленным целям. 
      Необходимо, чтобы государственные работники ежедневно видели перед собой стратегические цели и приоритеты и реализовывали их, не отвлекаясь на решение второстепенных и каждодневных задач. 
      Принимаемые законы и решения должны быть в русле нашей стратегии, работа - сконцентрированной и скоординированной. 
      Начиная со следующего года, наши ежегодные планы должны соответствовать долгосрочным приоритетам. Более того, система мониторинга должна давать ответ на вопрос - насколько мы продвинулись в достижении поставленных целей. Поэтому нам необходима система стратегического планирования и стратегического контроля, подотчетности и ответственности. 
      Главное условие нашего устойчивого движения вперед - это сплоченность нашего общества в достижении поставленных целей, консолидация всех слоев и групп населения вокруг стратегии, направленной на решение общих задач. Это станет реальным, если в ней мы будем способны правильно учитывать потребности общества и различных групп населения, верно определять приоритеты и обеспечивать их реализацию. Это надо делать в сотрудничестве государства с отдельными группами населения и частным сектором. 
      Настоящее Послание подготовлено в рамках моих конституционных обязанностей выступать с ежегодными посланиями к народу Казахстана об основных направлениях внутренней и внешней политики. Но, как я уже отмечал, наше государство, да и общество в целом, нуждается в более глобальном видении и стратегии, являющихся для нас системой координат, в рамках которой мы сможем составлять ежегодные планы действий. Поэтому особое место в Послании отводится этим вопросам. 
      Последующие ежегодные Послания Президента народу Казахстана об основных направлениях внутренней и внешней политики будут содержать оценку реализации долгосрочной стратегии, а также определять конкретные задачи на предстоящий год.

       

1. Где мы находимся сегодня 

В жизни людей есть момент прилива,   
который, если им воспользоваться,    
приведет к успеху, если его          
упустить, то дальнейший путь будет   
протекать по мелководью и несчастью. 

Шекспир   

Великие возможности приходят         
ко всем, но многие даже не           
подозревают, что встретились с ними. 
 
Даннинг  

      В течение последних шести лет мы преследовали две главные стратегические цели. 
      Во-первых, чтобы Казахстан стал суверенным независимым государством. Многие сейчас готовы принять это как должное, но казахстанцы должны помнить, как редко и с каким трудом это происходило в нашей истории. 
      Во-вторых, мы начали проводить широкомасштабные социальные, политические и экономические реформы. Указанные цели еще не достигнуты, хотя по отдельным направлениям имеются заметные результаты. 
      Теперь важно глубоко осмыслить ситуацию, проанализировать наше развитие с точки зрения мирового опыта и сравнить степень реализации наших реформ и формирования новых институтов с лучшим мировым опытом. Не менее важно трезво проанализировать свои сильные и слабые стороны и только после этого разработать свою собственную стратегию. 
      Начну с анализа наших внутренних сильных сторон и внешних возможностей, которыми обладает Казахстан, слабых сторон и внешних угроз, которые мы имеем. В активе нашей страны имеется восемь преимуществ. 
      Первое. Мы заложили основы нашего независимого суверенного государства. Все необходимые государственные институты уже имеются и с каждым месяцем нарабатывают опыт и знания. Но строительство нашего государства еще далеко до завершения. 
      Второе. Мы окончательно отошли от старой политической и экономической системы, в условиях которой жили на протяжении семидесяти лет. Сегодня существует совершенно новое государство, работает совершенно иная политическая и экономическая система. 
      Третье. Под влиянием трансформации нашего общества, сами того во многом не осознавая, мы все изменились, привыкая к качественно иной системе ценностей и новому типу человеческих отношений. Вкратце - мы стали свободными. Замена государственно-коллективного мировоззрения на частно-индивидуалистическое изменила каждый аспект нашей жизни. Конечно же, старая система предлагала более надежные минимальные социальные блага и имела достижения в ряде сфер. Однако мы не должны забывать, что эта система рассыпалась, поскольку с экономической точки зрения оказалась неконкурентоспособной. Она проигрывала в социальном плане, потому что уровень жизни большинства людей отставал от уровня жизни за рубежом. Она также проигрывала на уровне отдельного человека, потому что отказывала в свободе. С течением времени наш собственный опыт покажет, в какой мере рыночная экономика и демократически избранное государство смогут принести Казахстану процветание и свободу. Во время переходного периода большинство наших граждан многое пережили и многим пожертвовали. Однако делаем мы это не только во имя нашего с вами блага, но в первую очередь во благо наших детей и внуков. 
      Четвертое. В числе главных наших активов - качество населения, или говоря иначе - человеческих ресурсов. У нас высокообразованное население с высоким уровнем научного и творческого потенциала. У многих стран этого нет, и достижение такого качества они считают одной из своих стратегических целей. Это - крупнейшее завоевание нашего народа и прежней системы. Мы должны всемерно развивать имеющийся бесценный капитал и создавать ему все новые и более цивилизованные условия для развития. 
      Пятое. Наши природные ресурсы являются огромным богатством. Но, как это ни парадоксально, мировой опыт показывает, что многие страны, обладающие природными богатствами, не смогли правильно ими распорядиться и так и не вышли из разряда бедных. Наиболее динамично развивающимися странами Восточной Азии стали те, которые не располагали природными ресурсами. Все это только лишний раз подчеркивает, что ведущий фактор - это сами люди, их воля, энергия, настойчивость, знания. Это тот самый "золотой ключик", который позволит нам открыть дверь к процветанию и независимости. 
      Надо учиться и на негативном мировом опыте. Он однозначно показывает, что отсутствие стратегии развития или неспособность ее реализовать перевешивают потенциал природных богатств. Поэтому главный вывод, который мы все должны сделать, - необходимо разработать продуманную стратегию и претворять ее в жизнь, несмотря на все трудности. Богатство недр - это достояние всех последующих поколений. Оно не должно расслаблять. Напротив, все мы, включая Правительство, должны жить и работать так, как если бы им не обладали. 
      Шестое. Огромный потенциал представляют собой наши обширные земельные площади, сельскохозяйственные угодья. По многим параметрам мы схожи с Канадой и Австралией, за исключением одного - их уровня производительности и экспортного потенциала. И здесь опять-таки главное - реальная и эффективная стратегия, люди и капитал. 
      Седьмая сильная сторона заключается в нашей политической стабильности и единстве общества. Мы гордимся тем, что нам удалось избежать прямой конфронтации внутри общества и стабилизировать ситуацию, чего, к сожалению, не удалось многим развивающимся и посткоммунистическим странам. Но до сильной стабильности, а тем более консолидации и единства еще далеко, и предстоит большая работа, чтобы все мы чувствовали себя единой семьей, знали свои цели и двигались к ним согласованно. 
      Это не достижение равенства в бедности и нищете, не построение новой системы уравниловки. Не может быть также речи о том, чтобы какие-либо этнические или религиозные группы получали приоритеты по сравнению с другими. Наша стратегическая задача - единство многочисленных групп населения, разумное сочетание личностных и общественных начал, что дополняет консенсусно-иерархические традиции нашего общества. 
      Общество, в котором небольшая группа богатых сильно оторвана от большой группы бедных людей, никогда не выживет и не будет процветать. Нет будущего и у страны, где различные этнические и религиозные группы имеют разные права, где одним предоставляются возможности, а другим нет, где политические партии и движения "тянут" в прямо противоположные стороны, где имеются огромные дисбалансы между свободой и ответственностью средств массовой информации, либерализмом и демократией и силой государства. Одну крайность мы уже испытали, не впасть бы в другую. Я думаю, что понимание этих здравых вещей уже закрепилось в общественном сознании. 
      Восьмое. Я бы хотел особо отметить толерантность и терпение казахстанцев, их радушие и приветливость. Это отмечают почти все иностранцы. Я благодарен своим согражданам за то, что они с пониманием и терпением переносят тяготы переходного периода, и считаю, что эти качества - серьезный залог нашего успеха, консолидации общества, привлечения иностранных инвестиций и вовлечения международного сообщества в решении наших проблем. 
      Наряду с этими сильными сторонами у нас есть целый ряд возможностей внешнего характера. Наши внешние возможности определяются в первую очередь географическим, геополитическим и геоэкономическим положением страны. Стоит выделить три основные возможности для Казахстана. 
      Первая возможность вытекает из нашего географического положения на перекрестке дорог в евроазиатском регионе. Процесс глобализации мировых экономических и политических процессов выдвигает этот фактор в число ключевых. Наши предки в составе единой семьи тюркских народов с выгодой для себя использовали этот важный стратегический фактор: по легендарному Шелковому пути был организован широкий канал торговли между европейскими и азиатскими странами. Сегодня мы начинаем его восстановление в сотрудничестве с другими странами нашего региона и при поддержке мирового сообщества. Безусловно, в будущем система торговли, финансовых потоков и миграции людей между Европой и Азией будет возрастать. 
      Именно по этой причине, не говоря уже о многих политически стабилизирующих факторах, я выдвинул и буду развивать идею евразийства, за которой, я убежден, стратегическое будущее. 
      Казахстану в одиночку, как и любой сопредельной стране, не реализовать выгодный транзитный потенциал. Это необходимо делать совместно, тесно и взаимовыгодно сотрудничая. 
      Располагаясь на таком перекрестке, мы имеем огромный потенциал крупных рынков сбыта нашей продукции по периметру наших границ. Близлежащие рынки емкостью около 2 млрд. человек способны принять, за редким исключением, любую казахстанскую продукцию при, разумеется, ее конкурентоспособности и развитии соответствующих транспортных каналов. Эти соседи - Россия, Китай и группа исламских и центральноазиатских государств, страны Ближнего и Среднего Востока, исторически являющиеся важными мировыми центрами. Установление мира и добрососедских, доверительных отношений на всем Евроазиатском континенте - необходимое условие для успешного развития. Страны, втянутые в войны, соперничество, конкуренцию и противостояние, будут непозволительно тратить ресурсы, время и энергию, обрекая себя на застой и отставание. 
      Второе. Поддержка со стороны иностранных государств и донорских организаций трудных процессов строительства государства и проведения реформ предоставляет нам дополнительные возможности. Целому ряду стран в этом смысле повезло меньше, чем нам. Этот фактор, особенно на начальных стадиях переходного периода, весьма важен, поскольку нам нужны финансовые ресурсы и знания извне. 
      Третье. Процесс глобализации и научно-технического прогресса, особенно в развитии новых информационных и телекоммуникационных технологий, представляет уникальные возможности для нашей большой, но малонаселенной страны. Однако ничто не гарантирует, что мы будем идти в ногу с этими процессами. Следовательно, крайне важно понимать эти технологии, добиваться их полной интеграции в наше общество, поддерживать научно-технические кадры. 
      Говоря о негативных чертах нашего нынешнего развития, надо отметить, что многие из них носят временный и преходящий характер, являются скорее следствием советского наследия и сложностей переходного периода. 
      Первое. Наш менталитет, сформированный несколькими поколениями людей, которые воспитывались в духе коммунистических принципов. Некоторые с энтузиазмом воспользовались недавними изменениями, но очень многие - нет. На людей влияют субъективные и объективные факторы, они медленно привыкают к происходящим переменам, по-прежнему ожидая помощи государства в решении своих проблем. Такие философия и взгляд на вещи мешают им справляться с новыми трудностями, лишают энергии и желания действовать самим. 
      Не секрет, что многие чиновники еще не понимают, что новая роль государства заключается теперь не в том, чтобы принимать решения за людей. Напротив, она состоит прежде всего в формировании условий, в которых свободные граждане и частный сектор смогут предпринять эффективные меры для себя и своих семей. Мы должны терпеливо трансформировать массовое сознание, опираясь при этом на молодое поколение, которое лучше адаптировалось к новой системе ценностей, имеет новый взгляд на будущее. 
      Государству не под силу изменить человеческие мысли в одночасье. Но государство способно ускорить процесс перемен путем разъяснения объективных тенденций, доведения важной информации до населения и, самое главное, путем реализации социально-экономической политики, направленной на самодостаточность. Потребуются десятилетия, пока у людей возникнет новое мировоззрение. 
      Второе. Осуществление экономических реформ, распад СССР и вхождение казахстанской экономики в систему мировых экономических отношений объективно не могли не сказаться на существенном снижении объемов производства и как следствие - ухудшении социальной ситуации. Большая часть технологически отсталых и энергоемких производств, неподготовленный и не справившийся с новыми условиями хозяйствования менеджмент - вот основные факторы, приведшие к неконкурентоспособности и остановке многих предприятий, потере традиционных рынков сбыта, неплатежам и спаду производства. В результате за последние восемь лет в нашей стране более чем вдвое сократился уровень производства, а бюджетные поступления сократились еще значительней. Поскольку это произошло одновременно с высокими темпами экономического роста многих развивающихся стран, наша экономика отстала в относительном выражении более чем втрое. Этот факт заставляет нас действовать еще быстрее и энергичнее. 
      Третье. В результате экономического спада доходы и уровень жизни большинства наших граждан ухудшились. Ликвидация уравниловки и создание функционирующего рынка труда привели к появлению большого различия между богатыми и бедными. При этом низка прослойка среднего класса - ведущей опоры государства и основного стабилизирующего фактора общества. 
      Четвертое. Увеличение национальных сбережений и накопление капитала, которые должны стать движущей силой экономики, происходят медленно. Из-за недостатка внутреннего капитала и сбережений Казахстан стал еще более зависим от иностранного капитала, как от частного, так и от международных финансовых институтов. Дальнейшее оздоровление экономики зависит от массивного притока инвестиций, что возможно в условиях серьезного улучшения инвестиционного климата. 
      Пятое. Болезненный переход от командной к рыночной экономике породил острые, доселе неизвестные нам в таких масштабах проблемы бедности и безработицы. Они создают питательную почву преступности, наркомании, порождают общественную депрессию и наращивают потенциал общественной нестабильности. Высокий уровень безработицы в сочетании с несвоевременными выплатами пенсий и зарплат вызван главным образом проблемами экономики, отсутствием финансового капитала и слабыми стратегиями в их решении. Отсутствие эффективных программ реформирования аграрного и социального секторов (здравоохранение, образование, наука и др.) и сокращение бюджетных ассигнований в критических условиях переходного периода привели к ухудшению состояния и стагнации этих жизненно важных сфер. 
      Этими процессами во многом определяется и наша шестая слабая сторона - демографическая депопуляция, которая опасна с любой точки зрения. Начиная с 1992 года, впервые за 50 послевоенных лет, наше население стало сокращаться. 
      В число наших пассивов следует отнести и седьмую слабую сторону - недостаточно подготовленное и плохо организованное государственное управление. Это опять-таки не только казахстанская проблема. С этим феноменом столкнулись абсолютно все постколониальные развивающиеся и посткоммунистические страны. Сегодня решение многих проблем упирается в этот фактор, и его быстро не преодолеть. Пока у нас крайне мало людей, способных на высокопрофессиональном уровне, патриотично и честно решать стратегические задачи. 
      Привычки к вмешательству во все дела, ненужный и вредный ореол таинственности приводящий к укрытию информации от общества, ведомственность и местничество, кумовство и групповщина, коллективная безответственность, серость и безынициативность, неадекватное и многоступенчатое построение, коррупция - вот тот далеко не полный букет "качеств" нашей бюрократии, воспитанной прежним режимом, и явно проявившихся в последние годы, перешедших из скрытой формы в открытую. 
      Другой частью этой проблемы является крайне низкое качество корпуса менеджеров предприятий. 
      Многое сделано по выправлению положения, в том числе порой "хирургическими" методами. Но то, что эта проблема в ряду приоритетных, - это очевидно. 
      Одно я должен, как глава государства, сказать. Время, которое мы могли выделить для адаптации чиновников к новым условиям, уже истекло. Больше нельзя быть добреньким за счет других людей, ставить под угрозу развитие страны. Необходимо самым серьезным образом подорвать потенциал воспроизводства этих вредных привычек, ускорить реформу правительственного аппарата и государственной службы. 
      И, наконец, нужно обратить внимание на неполноту и нестабильность нашего законодательства. Мало построить фундамент, необходимы этажи, стены и крыша. Это важный вопрос, связанный с улучшением инвестиционного климата, сокращением бедности, искоренением преступности, развитием социальной сферы. 
      Я перечислил негативные факторы наряду с позитивными, чтобы обозначить задачи, с которыми нам придется столкнуться при реализации национальной стратегии. Выделив сильные стороны и возможности, а также слабые стороны и угрозы для нашей страны, следует иметь в виду, что они динамичны во времени и диалектически взаимосвязаны. Возможность может перерасти в угрозу и напротив. Сегодняшние сильные стороны могут стать слабыми и наоборот. 
      В какой мере мы используем возможности и нейтрализуем угрозы, поднимем свои активы и снизим пассивы - зависит от нас самих, от точности постановки целей и приоритетов, своевременности и гибкости в их реализации.

       

2. Миссия Казахстана 

О том поразмысли, что ждет впереди.  
Цель выбрав благую, к ней прямо иди. 

Фирдоуси   

Когда корабль не знает, в какой      
порт направляется, никакой ветер     
не будет попутным.                   
 
Сенека 

      
      Сегодня мы находимся на пороге больших возможностей. Многие из вас знают, как некоторые из беднейших стран Азии выкарабкались из нищеты в течение 30 лет и стали процветающими индустриальными государствами. Первыми были Корея, Тайвань и Сингапур, а сейчас к ним присоединились Малайзия, Индонезия и Таиланд. Высокие темпы демонстрирует наш великий сосед - Китай. Разворачивают свою мощь Индия и Бразилия. Мы искренне надеемся и уверены, что скоро обретет новый облик великой страны и дружественная Россия. 
      Сорок лет назад, когда Сингапур обрел независимость, он был одной из самых бедных стран в мире с подушевым доходом менее 200 долларов в год. Сегодня сингапурцы имеют подушевой доход более 20 тысяч долларов. Малайзия, страна, схожая с нами своим населением, этническим составом и многими другими параметрами, добилась десятикратного увеличения уровня жизни своих граждан менее чем за 20 лет. В результате таких успехов эти страны известны во всем мире как Азиатские Тигры. 
      Существуют ли причины, по которым Казахстан, со всеми его возможностями, не может добиться того же самого? Их нет. К 2030 году, я уверен, Казахстан станет Центральноазиатским Барсом и будет служить примером для других развивающихся стран. 
      Тигры у нас не водятся, а обитающий в наших горах Снежный Барс мало знаком мировому сообществу. 
      Являясь собратом Тигру в животном мире, Барс тем не менее имеет свои отличия. 
      Это будет Казахстанский Барс с присущими ему элитарностью, независимостью, умом, мужественностью и благородством, храбростью и хитростью. 
      Он не будет ни на кого нападать первым и будет избегать прямых столкновений. Но если под угрозой окажутся его свобода и жилище, его потомство, он будет защищать их любой ценой. 
      Он должен быть поджарым и пружинистым, не страдать от ожирения и лени: иначе ему не выжить в суровой природной среде. 
      Он будет настойчивым и упорным в покорении новых вершин, в поиске незаметных, но верных троп, ведущих к цели. 
      Его не должны пугать холодная стужа угроз, расслаблять жар возможностей. 
      Он будет мудр в воспитании потомства: защищая его от непрошенных гостей, отдавая ему самые лакомые кусочки, заботясь о его здоровье, образовании и мировоззрении, будет готовить к ранней и самостоятельной жизни в условиях острой конкуренции в любом окружении. 
      Он будет строго следить, чтобы не мутнела вода, которую он пьет, а природа, в которой он живет, и воздух, которым он дышит, улучшались. 
      Казахстанский Барс будет обладать и западной элегантностью, помноженной на передовой уровень развития, и восточной мудростью и выносливостью. 
      Он будет един в своих устремлениях, победах и неудачах со своими братьями, вскормленными одной матерью, - Узбекским, Кыргызским и другими центральноазиатскими барсами и будет гордиться их ростом и достижениями. 
      Но такой Казахстан 2030 года не создастся сам собой. Он будет построен нами, исходя из наших желаний и нашей воли к успеху. Если мы не воспользуемся этой возможностью, если мы упустим дни и недели, не строя планы на будущее и не предпринимая конкретных действий сегодня, тогда нам некого будет винить, кроме самих себя, в случае неудачи. 
      Ничто не дается сразу. Успешному и стабильному развитию объективно присущи определенные этапы, которые нельзя перепрыгнуть одним махом. 
      Мы не сможем построить сильное государство и Вооруженные Силы, решить демографические, экологические и социальные проблемы, поднять качество и благосостояние каждого человека, не создав здоровую и процветающую экономику. 
      Достижение высоких темпов экономического роста, в свою очередь, требует политической стабильности и устойчивости, сильных и целенаправленных реформ. А для этого необходимо профессиональное, умное, мужественное и патриотичное Правительство, способное проводить в жизнь политику Президента, преодолевать сопротивление старого и вести за собой сомневающихся. 
      Успех в этой работе зависит от поддержки казахстанских граждан. Но она появится, когда люди увидят улучшение и справедливость. Именно поэтому рост благосостояния людей должен быть основой всей нашей повседневной работы, а борьба с коррупцией - решительной. 
      Чтобы построить такое будущее и не сбиться с курса, нам всегда нужно четко знать, чего мы хотим. Поэтому, говоря о долгосрочном периоде, я, как глава государства, считаю, что миссией нашей страны является: построение независимого, процветающего и политически стабильного Казахстана с присущими ему национальным единством, социальной справедливостью, экономическим благосостоянием всего населения. 
      Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев - вот ключевые слова, которыми следует охарактеризовать Казахстан, который мы все хотим построить. По мере того, как мы будем продвигаться вперед, это определение должно служить нашим путеводителем. 
      Каким я представляю себе Казахстан через 33 года? Наше молодое государство вырастет и возмужает, наши дети и внуки вырастут вместе с ним. Они будут ответственными и энергичными представителями своего поколения, хорошо образованными, обладающими прекрасным здоровьем. 
      Они будут готовы работать в условиях современной рыночной экономики, сохраняя при этом традиции своих предков. Они будут одинаково хорошо владеть казахским, русским и английским языками. Они будут патриотами своей мирной, процветающей, быстрорастущей страны, известной и уважаемой во всем мире. 
      Наши дети станут высококвалифицированными рабочими и фермерами, инженерами, банкирами и деятелями искусства, владельцами магазинов, учителями и врачами, владельцами заводов и фабрик, биржевыми маклерами и спортсменами. Они будут добывать нефть, газ, производить электроэнергию, продукты питания, снабжая ими мировую экономику. Многие станут производителями высокотехнологических товаров народного потребления и многих других видов продукции, пользующихся высоким спросом на мировом рынке благодаря своей низкой цене и отличному качеству. Некоторые представители нашего молодого поколения поступят на государственную службу. Они будут работать в условиях новой эпохи, являясь высокооплачиваемыми, хорошо обученными специалистами, ставящими интересы Казахстана и казахстанского народа выше своих собственных. 
      Граждане 2030 года будут уверены, что государство защитит их права и будет отстаивать их интересы. При этом они будут знать, что государство позаботится о тех немногих, которым в силу неблагоприятных обстоятельств не удалось найти свое место в жизни и пришлось обратиться к государству за социальной помощью. 
      Казахстан 2030 года должен стать чистой и зеленой страной, со свежим воздухом и прозрачной водой. Промышленные отходы и радиация больше не будут проникать в наши дома и сады. Наши дети и дети наших детей будут жить полноценной жизнью в здоровых условиях. 
      В 2030 году наши потомки будут жить в стране, которая не будет более находиться на заднем плане мировых событий. Их Казахстан, являясь центром Евразии, будет играть роль экономического и культурного связующего звена между тремя быстро растущими регионами - Китаем, Россией и Мусульманским миром. 
      В стране будут жить представители многих национальностей, уверенных в равных возможностях для всех наций, но считающих себя прежде всего гражданами Казахстана. 
      Казахстан 2030 года еще не будет совершенен. 
      Он не станет самой богатой, самой образованной, самой развитой страной в мире, но он успешно пройдет сложный путь и твердой поступью вступит в следующий этап развития. 
      Конечно, все это - только видение будущего, его модель, идеальная цель, мечта. И многие из вас лишь горько усмехнутся, посчитают это утопией, сравнивая идеал с сегодняшней жизнью, когда порой нет самого элементарного. 
      Но это не так. Все это достижимо, и мировой опыт подтверждает реальность таких планов. Да, сегодня многим из нас очень трудно. А когда было легко? Разве было легко нашим дедам и отцам в этом столетии: в гражданскую войну, в периоды голода и мора, в годы массовых репрессий, в Великую Отечественную войну или в послевоенной разрухе? 
      Разве было легко в прошлом и позапрошлом веке? Конечно - это история. Но ведь и сегодня на нашей планете ежегодно голодают и недоедают 800 миллионов человек, многие сотни миллионов людей не имеют крыши над головой. Миллионы гибнут в кровопролитных войнах. 
      Чего же мы охаем и ахаем, затрачивая внутреннюю энергию на пустые баталии и брюзжание? 
      Неужели у нас такая короткая память и мы забыли, что при любых испытаниях выходили победителями за счет сплоченности, энтузиазма и веры в будущее? Работая сутками напролет, мы, недоедая сами, все отдавали детям и были уверены, что у них будет лучшая жизнь. 
      Что мешает нам это сделать сегодня и завтра? Почему мы приуныли и опустили руки? И это в то время, когда перед страной и перед каждым из нас открываются огромные возможности, главная среда которых - свобода, чем раньше мы не обладали. Все зависит только от нас самих, от нашей веры. Энтузиазма. Сплоченности и труда. "Не спрашивайте, что страна может сделать для вас, а спрашивайте, что вы можете сделать для страны". 
      Эти слова Джона Кеннеди, обращенные к американскому народу, как никогда сегодня актуальны для нас.

       

3. Долгосрочные приоритетные цели и
стратегии реализации 

Главное в этом мире не то,   
где мы стоим, а то, в каком  
направлении движемся.        
 
Холмз  

       
      Чтобы наша страна достигла тех перспектив, о которых я говорил, необходимо реализовать следующие семь долгосрочных приоритетов: 
      1. Национальная безопасность. Обеспечить развитие Казахстана как независимого суверенного государства при сохранении полной территориальной целостности. 
      2. Внутриполитическая стабильность и консолидация общества. Сохранить и укрепить внутриполитическую стабильность и национальное единство, что позволит Казахстану претворить в жизнь национальную стратегию в течение нынешнего и последующих десятилетий. 
      3. Экономический рост, базирующийся на открытой рыночной экономике с высоким уровнем иностранных инвестиций и внутренних сбережений. Достичь реальных, устойчивых и возрастающих темпов экономического роста. 
      4. Здоровье, образование и благополучие граждан Казахстана. Постоянно улучшать условия жизни, здоровье, образование и возможности всех казахстанцев улучшать экологическую среду. 
      5. Энергетические ресурсы. Эффективно использовать энергетические ресурсы Казахстана путем быстрого увеличения добычи и экспорта нефти и газа с целью получения доходов, которые будут способствовать устойчивому экономическому росту и улучшению жизни народа. 
      6. Инфраструктура, в особенности транспорт и связь. Развивать эти ключевые сектора таким образом, чтобы способствовать укреплению национальной безопасности, политической стабильности и экономическому росту. 
      7. Профессиональное государство. Создать эффективный и современный корпус государственных служащих Казахстана, преданных делу и способных выступать представителями народа в достижении наших приоритетных целей. 
      Для каждого из этих долгосрочных приоритетов мы должны разработать и последовательно реализовывать стратегию, концентрируя усилия на конкретных действиях, намеченных в годовых, трех-, а затем пятилетних планах. 
      Эти долгосрочные приоритеты должны служить для концентрации усилий государства и наших граждан, стать основой критериев при формировании бюджета страны и кадровой политики. 

      

 Долгосрочный приоритет 1:
  Национальная безопасность 

Излишняя осторожность     
лишний раз беду отводит.  
 
Народная мудрость  

 
      Весь исторический опыт развития человеческой цивилизации свидетельствует, что изначальным из всех необходимых условий, в рамках которых осуществляется поступательный и устойчивый рост государства, является безопасность его нации и сохранение государственности. Мало завоевать свободу и независимость, их надо отстоять и закрепить, передать нашим потомкам. Будущие поколения нам могут простить те доставшиеся им тяготы, невзгоды и проблемы, которые наше поколение не смогло преодолеть. Но нам не будет прощения, если мы утратим государственность, поступимся стратегическими основами суверенности, своими землями и ресурсами. Безусловно, данная логика видения перспективы должна быть перманентной во времени при любых внутренних в внешних обстоятельствах для стратегического курса казахстанской политики на долгосрочный период. Это является первым стратегическим приоритетом развития Казахстана до 2030 года. 
      Приоритетность безопасности очевидна: если страна не сохранит ее, у нас попросту не будет возможности говорить о планах устойчивого развития. Ретроспективный взгляд на зарождение и развитие государства наших предков наглядно подтверждает тот факт, что они вели исторически трудную и жестокую борьбу во имя потомков для сохранения своей государственности. И необходимость постоянного поиска решения данной стратегической задачи требует от нас взвешенной и адекватной оценки складывающейся ситуации в паритете геостратегических сил и тенденций их изменения. 
      Мы понимаем, что все возможные потенциальные угрозы национальной безопасности Казахстана настоящего времени и ближайшего будущего не имеют и не будут иметь характера прямого военного вторжения и угрозы территориальной целостности государства. Совершенно ясно, что ни Россия, ни Китай, ни Запад и мусульманские страны не имеют побудительных мотивов для нападения на нас. И эта относительно предсказуемая дистанция спокойствия и стабильности должна быть использована для эффективного укрепления экономического потенциала Казахстана, на основе которого мы можем построить надежную систему национальной безопасности. 
      Для обеспечения своей независимости и территориальной целостности мы должны быть сильным государством и иметь надежные и дружественные отношения с соседями. Поэтому мы будем развивать и укреплять доверительные и равноправные отношения с нашим ближайшим и исторически дружественным соседом - Россией. Такие же отношения доверия и добрососедства мы будем развивать с КНР на взаимовыгодной основе. Казахстан приветствует политику Китая, направленную против гегемонизма, на дружбу с соседними странами. 
      Будут усиливаться наши связи и интеграционные процессы с центральноазиатскими государствами. 
      На должном уровне будут укрепляться отношения и со странами Ближнего и Среднего Востока. 
      Второй компонент нашей стратегии - усиление связей с главными демократическими, индустриально развитыми государствами, включая Соединенные Штаты Америки. Эти страны начинают осознавать, что создание независимого и процветающего Казахстана отвечает их национальным интересам. 
      В-третьих, мы будем всемерно использовать помощь и содействие международных институтов и форумов таких, как ООН, МВФ, Всемирный банк, Азиатский, Европейский и Исламский банки развития, что обеспечит поддержку Казахстану со стороны международного сообщества. 
      Четвертый элемент нашей стратегии - освоение богатых природных ресурсов, которые могут стать надежной основой для защиты национального суверенитета и территориальной целостности страны. 
      Пятое - мы должны развивать у всех граждан Казахстана чувства патриотизма и любви к своей стране. Старая, некогда прочная связь между народом и государством существенно ослабла, а новая - между личными и государственными интересами - еще не сформирована. К счастью, в массовом сознании уже зреет понимание общности интересов людей и государства. Я не сомневаюсь, что по мере улучшения благосостояния народа оно будет укрепляться. 
      Это ускорит осознание таких, казалось бы, простых истин, что благосостояние каждого гражданина зависит от суверенитета и безопасности государства, в котором он живет. 
      Когда обеспечена наша коллективная безопасность, каждый человек выигрывает значительно больше, чем когда удовлетворены только его личные интересы, а безопасность общества находится на грани риска. Как бы ни был удачлив отдельный гражданин, он все равно беззащитен, если подвергается опасности его страна. Особенно отчетливо это должны осознавать представители отечественного капитала, демонстрируя приоритет общественных интересов перед частнособственническими. 
      Мы должны продемонстрировать миру свое единство и волю к независимости, гражданственность и патриотизм, чтобы любой обладатель силы, имеющий недобрые по отношению к нам намерения, заранее знал, что попытки или угрозы ее применения натолкнутся на сопротивление. Без четко выраженных гражданственных позиций остальные элементы стратегии, направленной на обеспечение независимости, реализовать будет очень трудно. 
      В отношении нашей оборонной политики всем должно быть ясно, что мы - миролюбивый народ и не претендуем ни на чьи бы то ни было земли, ресурсы, богатства. Землей и изобильными недрами мы не обделены, а богатства - накопим своим трудом. 
      Но мы станем требовать к Казахстану такого же отношения, какое проявляем по отношению к другим странам, и будем готовы к любым неожиданностям. 
      В нашу эпоху, по мере того как мир уходит от военных конфронтаций, соперничество переносится из военной области в политическую и экономическую сферы. Мы надеемся, что эта тенденция станет доминирующей и будет всеми силами и средствами способствовать становлению мира и развитию добрососедства. Вместе с тем нам необходимо также понимать, что последовательное включение Казахстана, по мере его экономического роста, в мировую экономику вольно или невольно может увлечь страну в непредсказуемый водоворот различных региональных конфликтов военно-политического, экономического и конфессионального характеров. 
      Вот почему безусловный приоритет в работе по обеспечению безопасности принадлежит нашей внешнеполитической деятельности и формированию плотной ткани взаимовыгодных отношений Казахстана с его соседями и ведущими странами мира. 
      Даже сегодня, в конце двадцатого столетия, после полученных уроков Второй мировой войны и холодной войны, не снята угроза раскола мира на блоки и союзы. Однако такой путь в силу нашей пятиэлементной стратегии для Казахстана не приемлем. Этнический состав нашей страны настолько разнообразен, наши интересы настолько важны, а перспективы настолько впечатляющи, что мы не сможем позволить себе зависеть от отношений с какой-то одной страной или полагаться только на нее. 
      Казахстанский народ и казахстанское правительство должны направить все свои усилия на создание терпимого и либерального для крупного транснационального капитала экономического поля, поощрять создание "теплого климата" для долгосрочных инвестиций в страну. Мы должны быть жесткими противниками любого военного решения каких-либо конфликтов и проповедовать принцип "худой мир лучше доброй ссоры". Лучшим нашим оружием, обеспечивающим защиту национальных интересов и паритет сил на ближайшую и дальнюю перспективу, должна быть политика интеграции, в первую очередь - укрепление и развитие Центральноазиатского Союза между Казахстаном, Кыргызстаном и Узбекистаном, невмешательства в дела других государств, доминирования актов согласия, а не противостояния. 
      И хотя мы искренне надеемся на то, что мир осознал всю бесполезность вооруженных конфликтов, давайте не будем забывать: благоразумная держава полагается не только на обещания других государств, но и на мощь своей страны. 
      Поэтому первостепенное внимание, несомненно, будет уделяться строительству и модернизации наших Вооруженных Сил, повышению уровня их профессиональной подготовки и боеготовности, оснащению современными средствами вооружения. 
      Для того, чтобы создать современную и эффективную армию, военно-воздушные и военно-морские силы Республики Казахстан, нам необходимо укреплять материальную часть, личный состав и работу по его обучению. Это постоянно будет требовать рачительного и эффективного расходования бюджетных средств, которые мы выделяем и будем выделять нашим Вооруженным Силам. Кроме того, наша страна будет сотрудничать со своими соседями в том, чтобы делить с ними бремя региональной обороны. 
      В вопросах безопасности и целостности мы должны быть постоянно бдительными. Наши приветливость и гостеприимство, которые мы проявляем и будем проявлять, не являются синонимами простодушия и покорности. 
      В ранг ведущих приоритетов национальной безопасности должна быть выдвинута сильная демографическая и миграционная политика. Если наши государственные органы по-прежнему будут относиться к этому безучастно, то мы на пороге XXI века войдем вслед за Россией в ситуацию "демографического креста", когда численность снижается уже не только из-за процессов внешней миграции, но и естественным образом. Эта тенденция должна быть немедленно приостановлена. 

      

 Долгосрочный приоритет 2:
Внутриполитическая стабильность и консолидация общества 

Без единства ни в одном  
деле толку нет.          
 
Толе би  
 

        Мир с соседями представляет задачу первостепенной важности, однако она не будет решена, если страну станут раздирать внутренние противоречия. Если различные группировки, независимо от того, что их объединяет - политическая идеология, религиозные, этнические или классовые интересы,- находятся в состоянии противодействия, это приведет к опасной ситуации, при которой народ будет отвлекаться от цели - достижения общего блага и реализации своих национальных интересов. И здесь речь идет даже не о состоянии прямой конфронтации или войны. Северная Ирландия, бывшая Югославия, Перу, Афганистан, Камбоджа и Руанда - эти и другие страны стали доказательством того, что ни одна цивилизация, ни одна культура не застрахована от фатальных последствий разобщенности. 
      Наша задача заключается в том, чтобы разрушить старые и предотвратить появление новых барьеров, которые создают трудности на пути к единству, независимо от того, на чем эти барьеры основываются - на привычках, привязанностях, особых интересах, предвзятом отношении, религии, возрастной общности или других факторах. Путем поощрения всевозможных форм диалога, а также усиления взаимных связей и отношений между людьми мы постепенно, шаг за шагом будем углублять нашу национальную солидарность и увеличивать наш национальный потенциал. 
      Наша стратегия для выполнения этого конституирующего общество приоритета имеет следующие компоненты: 
      - гарантировать, что мы разовьем свою единую гражданственность, основанную на равенстве возможностей для всех граждан нашей страны; 
      - обеспечить, чтобы причины этнических разногласий были устранены, а все этнические группы имели равные права; 
      - уменьшить разницу между имущими и неимущими в нашем обществе и постоянно обращать особое внимание на проблемы села; 
      - неуклонно решать социальные проблемы, которые возникают в переходный и последующий периоды; 
      - более энергично строить богатый Казахстан, который обеспечит как политическую стабильность, так и консолидацию общества в долгосрочной перспективе; 
      - развивать все формы общения и коммуникационных связей между людьми; 
      - укреплять взаимоуважение, терпимость и доверительные отношения между различными конфессиями. 
      Не каждый сегодня сможет ответить на такой, казалось бы, простой вопрос: "Кто же мы такие - казахстанцы?". Требуется время и определенное историческое развитие, чтобы решить проблему самоидентификации. 
      Коммунистический режим более чем за 70 лет так и не сформировал единый советский народ. Многие постколониальные многонациональные страны даже по прошествии нескольких десятков лет так и не завершили этот процесс. Пройдет несколько десятилетий, прежде чем и у нас сформируется и окрепнет это чувство. 
      Но уже сегодня есть ряд факторов, которые нас объединяют. Это наша земля в ее границах, наши родители, которые ее обустраивали, наша общая история, в которой мы совместно испытывали горечь неудач и делились радостью достижений. Это наши дети, которым на этой земле вместе жить и работать. Каждый из нас един в понимании долга перед своими родителями и в стремлении сделать жизнь наших детей лучше. Сегодня - это реальная платформа для единства и консолидации во имя этих конкретных целей. 
      В первые годы независимости и реформ мы максимально быстрыми шагами стали уходить от коммунистическо-коллективистских начал к частно-индивидуалистическим. Быстрое развитие частнособственнического индивидуализма не только способствовало смене ценностных ориентиров, но и подорвало глубинные корни межэтнических противоречий, быстро понизив их потенциал. 
      Шовинизм и национализм, однако, еще не полностью забыты. Попытки подогреть эти процессы не вызывают у большинства населения никакого интереса, скорее даже наоборот - только раздражают его. Резко пошла на убыль русофобия, как естественный воспринимается процесс возрождения казахских традиций и языка. Общество, в отличие от предыдущих лет, гораздо более спокойно, конструктивно и открыто обсуждает этнические проблемы. 
      Наше движение к рынку, который космополитичен и интернационален, делает великое дело - ослабляет межэтнические противоречия. Но и свободный рынок без адекватной роли государства далеко не безгрешен. Он как маятник, набрав скорость перехода от одной системы ценностей к другой, похоже, уже проскочил точку равновесия, которая нам необходима. Сегодня ярко высветились новые полюса противостояния - между бедными и богатыми, управляемыми и управляющими, селом и городом. 
      В обществе созрело понимание того, что разрыв этот больше общепринятых параметров. Если Казахстан будет государством тонкой прослойки богатых, то в силу очень низкой жизнестойкости, неустойчивости как изнутри, так и снаружи он в лучшем случае обречен на прозябание. Государством бедных мы уже побывали. Государство должно отражать прежде всего интересы среднего класса - фермеров, "белых" и "синих" воротничков, интеллигенции, мелкой буржуазии. Не зря в свое время на все эти группы ополчились большевики. Они знали, куда нанести главный удар, чтобы перейти от капитализма к коммунизму. Они били по оплоту капиталистического государства. Вспомним, как в нас воспитывали отношение к кулакам, "гнилой интеллигенции", рабочей аристократии, мелким лавочникам. Не от этого ли у многих такое стойкое их неприятие? 
      Внутриполитическая стабильность и развитие будут опираться на все три класса: богатый, средний и бедный. Они все нужны обществу, но, конечно, в нормальных цивилизованных пропорциях. 
      Поляризация получила яркое выражение в отношениях между городом и селом. Здесь идет глобальный процесс расслоения, и при этом разрыв постоянно возрастает. Село в ближайшее десятилетие должно стать приоритетной сферой с точки зрения придания дополнительных импульсов рыночным преобразованиям и акцентированного решения социальных проблем, инфраструктуры. 
      Нам следует ожидать крупного высвобождения рабочей силы на селе, значительной миграции сельских жителей в город и развития процессов урбанизации. Село сегодня стало средоточием всех основных социальных проблем - невыплаты заработной платы, пенсий, отсталости, бедности и безработицы, слабых инфраструктуры, образования и здравоохранения, экологических катаклизмов. При этом здесь самый высокий демографический потенциал. 
      С трудом "собираемые" на центральном уровне необходимые ресурсы, оседая в городах, до села не доходят. С такой размазанной политикой пора кончать. Необходимо в сжатые сроки завершить все преобразования на селе, сопровождая их энергичной и акцентированной социальной политикой. 
      Наши цели здесь ясны: мы должны предоставить крестьянам и сельским жителям возможность большего контроля за своей жизнью, а также снабдить их средствами для осуществления такого контроля. 
      Стратегически эти проблемы можно решить главным образом с помощью экономического роста. Более богатый Казахстан предоставит больше возможностей для каждого. Как говорил великий мировой лидер, "прилив поднимает с мели все суда". Наша стратегия должна быть такой, чтобы каждому была предоставлена возможность получить часть растущего национального богатства. 
      А пока что многим людям в переходный период придется нелегко, и у правительства нет средств для того, чтобы помочь всем. В этой области наша стратегия будет состоять в том, чтобы направлять государственную помощь непосредственно самым нуждающимся группам населения и только им. Но сегодня мы испытываем необходимость в увеличении числа тех, кто может сам справиться с трудностями. 
      Говоря о том, какими мы хотим видеть будущее наших детей и отношения между людьми, мы должны заранее представлять себе модель нашего будущего общества - той цивилизации, которую мы будем строить. Сегодня, когда спор между обществом тоталитарным и либеральным себя исчерпал, обнаружилось, что сами модели либерального общества весьма различны и в каждой стране имеют особую специфику. 
      Основные различия видны между двумя типами моделей: англо-саксонской и азиатской - той, которую продемонстрировали "азиатские тигры". Имея общие черты, по ряду позиций они проявили удивительную несхожесть. Первой модели больше присущ индивидуализм, второй - коммунитаризм. В первом случае активно проповедуется ограниченная роль государства, во втором - усиленная, где государство должно активно заниматься планированием, вести за собой частный сектор и все общество. В первой модели акцент делается на макро-, во втором - на микроэкономику и так далее. 
      Как я уже отмечал, предыдущие годы мы активно пошли по англо-саксонскому варианту, ставя перед собой цель - быстрые изменения. Но сегодня мы стоим перед стратегическим выбором - по какому пути идти дальше. В обществе по этому поводу нет консенсуса. Казахстан, хоть небольшая, но все же часть Европы, да и исторически мы тяготеем к западной цивилизации, говорят одни. Мы преимущественно азиатская страна, поэтому надо придерживаться опыта "тигров", Японии, Кореи, говорят другие. Мы глубоко впитали российский менталитет и принципы коллективизма, и наш выбор во многом должен совпадать с выбором России, скажут третьи. У нас проживает преимущественно мусульманское население, стало быть, за основу надо брать новотюркскую модель, спорят четвертые. 
      Как это ни парадоксально, но все они правы и одновременно не правы. Мы - евразийская страна, имеющая свою собственную историю и свое собственное будущее. Поэтому наша модель не будет похожа ни на чью другую. Она впитает в себя достижения разных цивилизаций. 
      Перед нами не будет стоять вопроса: или то, или другое. Мы будем диалектичны и станем использовать и то, и другое, переймем лучшие достижения всех цивилизаций, доказавших на деле свою эффективность. 
      Наша модель должна отражать конвергенцию разных моделей общественного развития. Согласно Конституции Казахстана мы строим социально-рыночную экономику. Это именно то, что нам нужно. 
      Наша модель будет определять наш собственный путь развития, сочетая в себе элементы остальных моделей, но опираясь в основном на наши специфические условия, историю, новую гражданственность и устремления, учитывая конкретность этапов развития. 

      

 Долгосрочный приоритет 3:
Экономический рост, базирующийся на развитой рыночной
экономике с высоким уровнем иностранных инвестиций 

Чем свободнее экономика,  
тем она более социальна.  

Эрхард  

      
      Наша стратегия здорового экономического роста основывается на сильной рыночной экономике, активной роли государства и привлечении значительных иностранных инвестиций. Она строится на 10 основных принципах: 
      Ограниченное вмешательство государства в экономику при его активной роли. Успех экономических реформ и их торможение на отдельных участках требуют переосмысления роли государства. 
      Власть в центре и на местах должна прекратить все виды вмешательства в экономику, заниматься посевными работами, уборкой урожая и др. Государство в экономике должно играть существенную, но ограниченную роль, создавая законные рамки рынка, в котором первую скрипку играет частный сектор. Имеется в виду завершение создания правовой и нормативной базы, обеспечивающей оформление прав собственности, создание конкурентных рынков и надежных средств антимонопольного регулирования, поддержание фискальной и монетарной политики, развитие сети социальной защиты, обеспечение развития необходимой инфраструктуры, образования, здравоохранения и создания сильной экологической политики. 
      Но там, где рынки пока слабы и неразвиты, где рыночное пространство загромождено обломками административной системы, там государство должно вмешаться, дабы развить рынок и расчистить это пространство. Пока сама экономика находится в транзитной стадии неустойчивого развития, регулирующая роль государства и его вмешательство должны быть адекватны. 
      Мы должны на порядок повысить эффективность и качество государственного управления, помогать, стимулировать и дополнять активность частного сектора и национального капитала, чтобы соответствовать новой мировой экономической парадигме. 
      В то же время государство само должно стать гарантом свободной экономики. Его задача - установить рыночные правила и затем обеспечить их соблюдение, действуя справедливо и беспристрастно. 
      Мы являемся разумным и энергичным народом. Если правила игры будут четко установлены и их соблюдение будет обеспечиваться на объективной основе, я не сомневаюсь, что граждане Казахстана быстро приспособятся к рыночной экономике. 
      Из того, что государство будет иметь ограниченную роль в развитых рынках, совершенно не следует, что оно будет лишено воли и силы и превратится в пассивного наблюдателя. Напротив, оно должно быть очень сильным, чтобы соблюдались законы, компетентным и знающим мировые и отечественные рынки, чтобы быть готовым к изменениям конъюнктуры, активно планирующим свою работу, чтобы не впасть в дряблость и неорганизованность. Оно должно выявлять интересы различных групп населения, определять приоритеты развития, тесно сотрудничать с частным сектором, тем самым объединяя и цементируя общество. 
      Сегодня же государство имеет еще большую административную власть там, где этого быть уже не должно, и, напротив, пассивно там, где его роль должна быть высока. Однако становится все более и более очевидным, что такое положение дел является препятствием в нашем развитии. 
      С другой стороны, можем ли мы считать себя сильным государством, если нам не удается сполна получать налоги и пошлины, если мы своевременно не выплачиваем заработной платы и пенсий, если законы и указы зачастую не соблюдаются? Из-за этого постоянно терпят убытки сознательные налогоплательщики и честные владельцы предприятий, а также наиболее уязвимые слои населения. Что же касается бессовестных руководителей предприятий и лиц, не платящих налоги, то они процветают. 
      Стратегия решения этих проблем известна. Мы должны: 
      - устранить еще имеющееся административное вмешательство Правительства в торговлю и производство; 
      - завершить процесс приватизации, включая недвижимость, оставшиеся мелкие и средние предприятия и агропромышленный комплекс; 
      - разумно организовать и упростить центральное правительство и местные органы власти, серьезно переосмыслив их роль, полномочия и ответственность; 
      - энергично продолжить реформу судебной власти и правоохранительных органов; 
      - установить абсолютное верховенство закона и защитить законопослушных граждан от преступности. Напротив, применить всю силу власти и закона к тем, кто обеспечивает себе безбедное существование противозаконным путем. 
      В течение трех последних лет наша экономическая стратегия заключалась в достижении стабилизации макроэкономики, что означает сокращение дефицита государственного бюджета и последовательное проведение жесткой монетарной и кредитной политики. Сегодня мы как никогда близки к решению этой задачи. Однако сегодняшние успехи не дают нам оснований для успокоения. 
      Мы не сможем реализовать поставленные цели, если инфляция в стране будет выше критического уровня, курс национальной валюты будет неадекватен общему состоянию экономики и нашим стратегическим устремлениям, а процентные ставки будут высоки и недоступны для реального сектора или, напротив, отрицательны в реальном выражении. 
      Уроки международного опыта однозначны. Любая из стран, добившихся выдающихся экономических успехов, в обязательном порядке предпринимала все меры по жесткому подавлению высокой инфляции в период, предшествующий быстрому экономическому росту, и далее зорко следила за тем, чтобы макроэкономические показатели держались в заданных пределах. Те, кто отклонялись от данного пути, потерпели крах. 
      Чтобы стать первым Азиатским Барсом, в числе наших приоритетов должно быть использование лучшего международного опыта в области макроэкономических показателей. Он предполагает низкую инфляцию, дефицит бюджета, сильную национальную валюту, высокую норму накопления. Этот рецепт сработал в Японии, Корее, Индонезии, Тайване и Чили. Он сработает и в Казахстане. 
      Перед нами никогда не стояла и не будет стоять альтернатива: или инфляция, или экономический рост. Нам нельзя упускать из виду тот факт, что конечной целью является экономический рост и что макростабилизация - лишь средство достижения этой цели. Конечно же, финансовая стабилизация, как никакой другой процесс, серьезно осложнила положение многих социальных групп. Но в условиях системной и структурной перестройки по-другому не могло и быть. Рынок - это демократия, которая зиждется на жесточайшей финансовой ответственности. Большинство населения теперь это поняло. Конечно же, макростабилизация сопровождалась жесткой депрессией и угнетающей нехваткой денег. Но идет структурная перестройка реального сектора, и скоро денежная и товарная массы придут в необходимое соответствие. 
      Придет время, и люди, закаленные трудным периодом жизни и работы, выйдут из этого кризиса. Как гласит казахская народная пословица: "Тесноту не познавши, простор не оценишь". 
      Сводя к приемлемому уровню инфляцию, мы переносим стратегические акценты на экономический рост. Но экономическая, а тем более общегосударственная стратегия далеко не синоним монетарной политике, и сегодня мы способны на гораздо более широкий и адекватный охват. В этом отношении центр нашего внимания в ближайшие годы - реальный сектор экономики, его оздоровление, рост и сильная социальная политика, но в условиях жестких фискальных и монетарных ограничений. 
      Говоря о макростабилизации в долгосрочной перспективе, мы должны быть готовы к отражению возникающих на этом фронте угроз. Большой поток наличности, способный прийти в страну в связи с освоением наших полезных ископаемых и ростом, как мы надеемся, нашего экспорта в отдельных секторах экономики, может подвергать серьезной опасности курс нашей валюты, толкать его вверх. А это будет грозить потерей других отраслей, прежде всего экспортных и перерабатывающих. 
      Поэтому мы должны быть способны поглотить часть потока валютной наличности без широкого использования импорта. Но внутренний рынок Казахстана в силу малочисленности населения и пока низкой покупательной способности населения крайне мал. Поэтому, тщательно изучив мировой опыт и действующие на рынках инвестиций механизмы, надо заранее готовить стратегии финансовых инвестиций за рубежом. 
      Либерализация цен, которую мы завершили, не будет впредь подвергаться сомнениям и изменениям. Институты частной собственности будут укрепляться за счет собственности на землю, а также создания такой юридической системы, которая защищает права собственности и выполнение контрактов. 
      Приватизация предприятий в основном завершена. Теперь необходима ее окончательная "доводка", прежде всего в аграрном комплексе и социальной сфере и четкая регламентация процесса обращения акций. Государственные же пакеты акций на предприятиях стратегического характера будут разумно использоваться. 
      На пути к либерализации мы добились больших успехов, однако в сельском хозяйстве, ряде отраслей производства и в социальном секторе уровень рыночных отношений все еще остается низким. Фактически весь производственный сектор страдает от кризиса системы платежей, вызванного действиями неумелых коррумпированных руководителей предприятий, не подотчетных или слабо подотчетных собственникам. 
      Построение открытой экономики и свободной торговли диктуется нашим положением связующего звена между многочисленными крупными рынками. 
      Такая политика связывает страны и континенты гораздо быстрее, чем попытки замкнуться и изолировать свои рынки. 
      Наш национальный капитал должен с младенчества закаляться и быть готовым драться на собственных рынках. Это очень суровая задача, но без этого ему завтра не победить на рынках внешних. Однако пока он молод и слаб, пока делает свои первые шаги и находится в заведомо уязвимом положении, государство защитит его, поможет ему быстро встать на ноги. 
      Сравнение стран, достигших высочайших экономических результатов даже при небольших внутренних рынках, со странами, вставшими на путь самоизоляции, учит нас тому, что закрытые рынки, чрезмерное государственное регулирование, а также попытки достижения автаркии хотя и способны привести к кратковременным экономическим успехам, по большому счету обречены на провал. 
      Будет продолжаться разработка наших энергетических и других природных ресурсов. Ее цель - получение доходов от экспорта, которые будут способствовать не только экономическому росту, но и политической стабильности страны, а также обеспечению национальной безопасности. 
      В центре нашего первостепенного внимания по-прежнему остается соответствующая защита иностранных инвестиций и возможности репатриации прибыли. Существует несколько секторов экономики: разработка природных ресурсов, инфраструктура, коммуникации и информация, - которые имеют непреходящее значение для нашей страны. Развитие этих отраслей окажет воздействие не только на экономический рост, но и на социальную сферу, а также на интеграцию Казахстана в международное сообщество. Это капиталоемкие отрасли, для развития которых необходим как иностранный капитал, так и жесткий стратегический контроль государства. Однако, как признавал еще Адам Смит, есть некоторые общественные нужды, которые для частного сектора непривлекательны. В этих случаях и в качестве последней меры обеспечение этих нужд государство возьмет на себя. 
      Наша позиция крупного межрегионального транспортного центра требует установления более либерального режима для иностранных инвестиций. Это позволит нам привлечь необходимый приток финансов и знаний, развить наши возможности и регулярные торговые обмены с зарубежными странами. 
      Открытая и либеральная инвестиционная политика с ясными, эффективными и строго соблюдаемыми законами, исполняемыми беспристрастной администрацией, - это наиболее мощный стимул к привлечению иностранных инвестиций. Выработка такой политики должна стать одной из наших основных задач, поскольку трудно представить себе, как Казахстан сможет добиться быстрого экономического роста и модернизации без иностранного капитала, технологии и опыта. 
      Чтобы наш инвестиционный климат стал более благоприятным, а Казахстан вышел в лидеры по объему и качеству привлеченных иностранных инвестиций, нам нужны политическая воля и реальные действия. Необходимо также проявить высочайшее мастерство в использовании инструментов, необходимых для привлечения как можно большего количества известных миру инвесторов. 
      Именно поэтому своим Указом я создал Государственный комитет по инвестициям и придал ему статус единственного государственного органа в Казахстане с правом проведения нашей политики в поддержку прямых инвестиций. Надо помнить, что погоня за иностранными капиталовложениями будет долгой и, более того, никогда не кончится. В этой гонке мы не имеем права на отставание. 
      Необходимость формулирования индустриальной технологической стратегии для Казахстана продиктована мировым опытом. Все развивающиеся страны, за редким исключением, прошли путь от трудоемких к капитало-, технолого- и наукоемким производствам. Инерционную и тяжеловесную структуру производства нельзя исправить одним махом. Мировой опыт говорит о необходимости определенной последовательности, заключающейся в неуклонном снижении в валовом национальном продукте доли сельского хозяйства, добывающей промышленности и, напротив, росте доли перерабатывающих производств и, прежде всего - наукоемких, с высокой добавочной стоимостью, а также сферы услуг. 
      Мы имеем достаточные основания считать, что при благоприятных условиях в будущем весьма значительно вырастут объемы нефтегазодобывающего сектора - опорной отрасли страны, а также всей добывающей промышленности. Это дает нам ориентир, которым следует руководствоваться при построении нашей структурной политики. При этом наша индустриальная стратегия, как правило, не будет затрагивать отдельные предприятия. Мы станем использовать инструменты государственной политики таким образом, чтобы способствовать развитию подходящих для Казахстана отраслей. 
      Чтобы не стать страной с моносырьевой ориентацией, мы еще более опережающими темпами должны развить легкую и пищевую промышленность, инфраструктуру, нефте- и газопереработку, химию и нефтехимию, отдельные подотрасли машиностроения, конечных наукоемких производств, сферы услуг, туризм. 
      Устойчивый рост нам поможет обеспечить диверсификация производства. Пока в условиях сильной конкуренции при либеральном импорте идет процесс адаптации производств и целых отраслей к рынку, пока наша продукция, кроме сырья, не конкурентна на мировом рынке, мы все больше скатываемся к тяжеловесной сырьевой структуре производства, тогда как весь цивилизованный и развивающийся мир идет в прямо противоположном направлении. Падение производства и его регрессивная структура - вдвойне опасный фактор, который уже больше нельзя сбрасывать со счетов. Если свободный рынок будет действительно свободным, он создаст в стране новые производства. Наша задача - представить Казахстан в глазах мирового сообщества как привлекательное место для инвестиций, активно привлекать инвесторов в наиболее важные отрасли. 
      Но надеяться только на силу рынка пока нельзя. Правительство должно приступить к активной индустриальной политике диверсификации, перевести акценты с макро- на микроуровень. 
      На первых порах, до 2010 года, нам необходимо сосредоточиться на трудоемких отраслях, которые перспективны с позиции их возможностей и конкурентоспособности. Это, в порядке приоритетов, сельское хозяйство, лесная и лесоперерабатывающая промышленность, легкая и пищевая промышленность, туризм, жилищное строительство и создание инфраструктуры. Развивая эти отрасли, мы решаем не только структурные вопросы экономики, но и вопросы занятости и бедности, что в настоящее время особенно важно. 
      Все мы понимаем, сколь велика роль экономического роста в развитии нашей страны. Без набирающей обороты экономики мы не сможем финансировать школы и больницы, не сможем защитить общество от коррупции и преступности. Поэтому этот приоритет будет одним из самых важных и сегодня, и завтра, и в течение следующих тридцати лет. 

      

 Долгосрочный приоритет 4:
Здоровье, образование и благополучие граждан Казахстана 

Чистота - основа здоровья,    
здоровье - основа богатства.  
 
Казахская народная пословица 

      
      Экономический рост сам по себе не сможет гарантировать благополучия наших граждан. Не сложно представить себе процветающую экономику, при которой люди из года в год становятся все более больными в результате неправильного подхода к своему здоровью и загрязненной окружающей среды. По мере того, как мы строим свое общество, необходимо применять нарастающие усилия в том, чтобы наши граждане были здоровыми на протяжении всей своей жизни, и их окружала здоровая природная среда. Наша стратегия в реализации этой цели состоит из следующих компонентов: 
      Предотвращение заболеваний и стимулирование здорового образа жизни. Мировой опыт показывает, что важнейший фактор, влияющий на здоровье населения страны, - это шаги государства по предотвращению заболеваний, с одной стороны, и стимулирование здорового образа жизни, с другой. Предотвращение заболеваний подразумевает использование чистой воды и здоровой пищи, наличие очистительных систем, сокращение объектов, загрязняющих окружающую среду и наносящих экологический вред, аналогичные меры по снижению других факторов риска. 
      Стимулирование же здорового образа жизни направлено на то, чтобы каждый из нас занимался физическими упражнениями, правильно питался, соблюдал меры гигиены и санитарии, исключая из употребления наркотики, сигареты, алкоголь и т.п. 
      Наша стратегия по борьбе с болезнями и укреплению здоровья в условиях отсутствия достаточных средств начнется с подготовки наших граждан к ведению здорового образа жизни. Должна быть развернута наступательная информационная кампания в пользу здорового образа жизни и правильного питания, правил гигиены и санитарии. Она должна включать: 
      Борьбу с наркоманией и наркобизнесом. Следует ужесточить наказания за ввоз и распространение наркотиков, развернуть дискуссию в обществе - вводить ли смертную казнь по этому поводу, как это сделано в ряде стран, в том числе в Малайзии и Сингапуре. Наркотики - это особенная и губительная сфера, и большой вопрос, насколько здесь применимы принципы гуманизма. На одной чаше весов - жизнь человека, который их ввозит и распространяет, а на другой - загубленные с его "помощью" жизни потребителей наркотиков. 
      Сокращение потребления алкоголя и табака. Отрицательное влияние алкоголя и курения на здоровье человека - уже аксиома. Международный опыт предлагает несколько уроков проведения государственной политики в этой области, начиная с введения налогов на алкоголь и табачные изделия, а также специального налога на лечение от алкоголизма. Нам следует проводить постепенную политику в этом вопросе. Здесь необходимо тщательно все взвесить и несколько раз просчитать, чтобы не получить обратных результатов в виде потока контрабанды и роста преступности. На первых порах надо окончательно и повсеместно запретить рекламу алкоголя и табака. Курение должно постепенно вытесняться из общественных мест: продуманно и без перегибов. И начинать надо с государственных зданий и учреждений, что будет примером для остальных. Почему люди должны терять свое здоровье и терпеть тех, кто им отравляет организм? 
      Я призываю всех быть нетерпимыми к курильщикам. 
      Общественные сознание и мораль должны быть более нетерпимы к алкоголю. Государство должно воспитывать это сознание. За годы Советской власти водка глубоко проникла в наш быт, привычки, традиции. Она стала неотъемлемой частью жизни и на селе. Сегодня, когда многим тяжело, когда одолевают стрессы, тяга к алкоголю особенно возросла. 
      Многие страны пытались ввести запреты на это зло, но не преуспели в этом. Тем не менее некоторым странам удалось добиться существенных положительных результатов за счет рациональной информационной и разъяснительной политики, через культуру и образование. В индустриально развитых странах происходит снижение уровня употребления алкоголя и числа курящих, поскольку бизнес - дело здоровых людей. Одним из эффективных путей является диверсификация образа жизни - от вредных привычек к спорту. 
      Улучшение здоровья женщин и детей. Охрана здоровья матери и ребенка должна стоять в центре внимания нашего государства, органов здравоохранения, общественности. Со временем, когда вырастут доходы казны, мы получим средства для государственной поддержки матерей и детей в форме, приемлемой и для государства, и для эффективной демографической политики в поддержку семей. Мы с давних времен оказываем такую поддержку, в том числе и сегодня, несмотря на трудные времена. Я выношу на суд общественности предложение о введении налога на не желающих иметь детей с целью направить эти средства на поддержку многодетных семей. 
      Нам надо и на местном уровне найти новые пути поддержки семьи, женщин в период беременности и воспитания детей. Следует тщательно обсудить, как укрепить институт брака и семьи, решить проблему матерей-одиночек. Если мы хотим быть высокоморальным обществом, мы должны усилить ответственность супругов друг перед другом, а главное - перед детьми. Когда родители заботятся о детях, повзрослевшие дети - о своих престарелых родителях, когда женщина пользуется уважением в семье и обществе - можно быть спокойным за нашу страну. Эти принципы всегда были присущи казахстанскому народу, их надо возродить. Общественность должна подсказать здесь правильные решения, которые следует отразить в законе о семье. 
      Нам нужно особо отмечать родителей, которые ведут здоровый образ жизни и показывают тем самым пример детям. Я бы рекомендовал компаниям и работодателям найти соответствующие формы их поощрения. 
      В стране ежегодно производится 200 тысяч абортов. В обществе должна развернуться дискуссия на тему: запрещать аборты или нет. В этом весьма тонком вопросе, как и в других, я поддержу большинство. Но в любом случае мы должны выйти на цивилизованную дорогу планирования семьи, не подвергая опасности жизнь и здоровье женщины. 
      В возрастной политике мы должны сконцентрировать свое внимание на молодежи и подрастающем поколении, а также на молодых семьях. 
      Улучшение питания, чистоты окружающей среды и экологии. 
      Сегодня плохая экологическая обстановка является причиной 20% смертей, а в некоторых регионах ситуация еще хуже. Треть наших соотечественников используют некачественную питьевую воду. К плохим демографическим последствиям приводит также неполноценное и неправильное питание. 
      Поэтому каждый из нас должен уделить пристальное внимание питанию и питьевой воде. Наши специалисты через средства массовой информации должны неустанно разъяснять, как следует правильно питаться, строить свой рацион в зависимости от уровня доходов, соблюдать правила современной личной гигиены, как обезопасить себя от низкокачественной питьевой воды. Экологические, санитарно-эпидемиологические службы и органы стандартизации должны работать в соответствии с приоритетностью поставленных целей, нужно поставить мощный и эшелонированный заслон для поставщиков и производителей некачественных пищевых продуктов, всех, кто загрязняет природную среду. 
      Руководители государственных ведомств должны подавать во всем этом личный пример. Я также призываю наших лидеров религиозных конфессий и других уважаемых членов нашего общества вовлечься в эти процессы. Это немаловажные вопросы. За этими мерами стоят здоровье людей и десятки тысяч жизней наших соотечественников. 

      

 Долгосрочный приоритет 5:
 Энергетические ресурсы 

Богатство - не в самом     
обладании богатством,      
а в умении целесообразно   
пользоваться им.           

Сервантес 
 

              Казахстан обладает огромными запасами природных и особенно энергетических ресурсов. На территории нашей страны есть месторождения нефти и газа, которые выводят нас в первую десятку нефтяных стран. В Казахстане также есть крупные запасы угля, урана, золота и других ценностных минералов. У нас большой потенциал использования солнечной и ветровой энергии. 
      Несмотря на это, мы не можем обеспечить наши внутренние потребности на протяжении уже ряда лет. Это следствие системы распределения, которая была создана в советский период, а также отсутствия у нас необходимой инфраструктуры. 
      Аналогичным образом отсутствие необходимых коммуникаций для экспорта нефти и газа на международные рынки резко уменьшает нашу возможность получать большие средства для реализации наших планов развития. 
      Стратегия использования энергетических ресурсов будет включать в себя следующие элементы. 
      Первое. Мы заключим долгосрочное партнерство с главными международными нефтяными компаниями для привлечения лучших международных технологий, ноу-хау и крупного капитала, чтобы быстро и эффективно использовать наши запасы. Ряд крупных контрактов мы уже подписали, другие находятся в стадии подготовки. 
      Мы ищем партнеров на долгосрочную перспективу, чьи задачи совпадают с нашими. В контрактах мы будем жестко и разумно отстаивать интересы Казахстана, экологию, занятость и подготовку нашего персонала, необходимость решения ряда социальных задач. 
      В использовании наших природных ресурсов мы заинтересованы в прозрачных соглашениях, соответствующих лучшей мировой практике и отвечающих интересам Казахстана. 
      В этом - гарантия стабильности наших доходов и справедливости контрактов, а также поддержки мирового сообщества. 
      Вторая часть нашей стратегии - создание системы трубопроводов для экспорта нефти и газа. Только большое количество независимых экспортных маршрутов может предотвратить нашу зависимость от одного соседа и монопольную ценовую зависимость от одного потребителя. 
      Третье. Наша стратегия по использованию топливных ресурсов направлена на привлечение интересов крупных стран мирового сообщества к Казахстану и его роли в качестве мирового поставщика топлива. В этом случае компании и страны, которые будут инвестировать в развитие нашего нефтегазового бизнеса, включают США, Россию, Китай, Японию, государства Западной Европы. Экономические интересы этих стран и компаний в экспорте наших ресурсов на регулярной и стабильной основе будут способствовать развитию независимого и процветающего Казахстана. 
      В-четвертых, мы с привлечением опять-таки иностранных инвестиций будем форсировать создание и развитие внутренней энергетической инфраструктуры, решать проблемы самодостаточности и конкурентной независимости. 
      И, наконец, в-пятых, стратегия подразумевает крайне рачительное использование будущих доходов от этих ресурсов. 
      Мы должны иметь строгий контроль за своими стратегическими ресурсами, жить экономно и по-хозяйски использовать средства, откладывая часть из них для наших будущих поколений. 

      

Долгосрочный приоритет 6:
Инфраструктура, в особенности транспорт и связь 

Три дела человеку делают честь:  
колодец, вырытый в пустыне;      
мост, проложенный через реку;    
дерево, посаженное у дороги.     

Восточная пословица

        
      Транспортные потоки с востока на запад и наоборот исторически пролегали по территории нашей страны и их интенсивность на сегодняшний день не спадает. Задача Казахстана заключается в обеспечении конкурентоспособности отечественного транспортно-коммуникационного комплекса на мировом рынке и увеличении торговых потоков через нашу территорию. 
      Отрасль в определенном отношении достаточно развита и в долгосрочной перспективе должна следовать стратегии концентрированного роста, заключающейся в диверсификации национального и поиске новых рынков, способных воспользоваться нашими транспортными и коммуникационными услугами. Данная стратегия будет способствовать все большему развитию автомобилестроения, туризма, системы сервиса, дорожного и капитального строительства и снижению транспортной составляющей в себестоимости отечественной продукции. 

Железнодорожный транспорт 
 

             С учетом значительной территории и сырьевой направленности экономики основной объем грузовых перевозок в Казахстане будет осуществляться железной дорогой. Для реализации стратегических задач, стоящих перед этим видом транспорта, нужно в качестве приоритетов определить следующее: 
      - Модернизировать основные направления железных дорог, обеспечивающих международные транспортные и торговые связи, а также транзитные потоки грузов по маршруту Трансазиатской магистрали. 
      - Завершить развитие станции Дружба и усиление участка Дружба - Актогай с доведением пропускной способности до 10 млн. тонн грузов в год. 
      - Приступить к организации мультимодульных терминалов в грузообразующих районах, тем самым начать применение контейнерных и пакетных перевозок, обеспечивающих технологическое единство различных видов транспорта. 
      - Осуществить решительную реструктуризацию всех транспортно- коммуникационных монополий, очистив их от непрофильных предприятий. 

Автомобильные дороги и автотранспорт 

      - Развивать автомобильные дороги на направлениях, обеспечивающих международные перевозки, с созданием скоростных участков. Начать работу по строительству частных автомагистралей, приватизации и сдаче в концессию существующих. Обеспечить их сервисное обслуживание на уровне современных международных требований. 
      - В приоритетном порядке развивать сеть автодорог в сельской местности и в долгосрочной перспективе добиться перевода их на твердое покрытие. Улучшить пропускную способность автомагистралей и мостовых конструкций. 

Воздушный транспорт 

      - Навести порядок в авиации и пополнить самолетный парк за счет лизинга и закупки определенного количества самолетов высокого класса. 
      - Начать реконструкцию аэропортов, уровень обслуживания и обеспечения сервиса довести до международных стандартов. 
      - Реорганизовать системы управления воздушным движением в целях развития транзитных авиалиний через Казахстан. 

Водный транспорт 

      - Реконструировать порт Актау и привлечь иностранные инвестиции для пополнения флота судами типа "река-море". 
      - Оживить и включить в работу речные пароходства, особенно суда с низкой себестоимостью грузовых и пассажирских перевозок. 

Связь и сети телекоммуникаций 
 

             Телекоммуникации поддерживают функционирование рыночных механизмов через расширение доступа и осуществление передачи информации. 
      Телефоны, факсы и электронная почта являются жизненно важными и объективно необходимыми условиями для развития современного бизнеса. 
      Являясь более "интернациональными" и гибкими по своей сути, информационные технологии, в сравнении с другими видами, в большей мере способствуют развитию бизнеса, экспортной деятельности и децентрализации экономики. Они интегрируют национальные экономики и, расширяя рамки региона, укрепляют мировые экономические связи. 
      К тому же телекоммуникации потенциально могут сглаживать перекосы и негативные явления в социальной сфере, предоставляя новые рабочие места, уменьшая экономическую миграцию между сельскими и городскими регионами. Неоценимо значение информационных технологий для сфер здравоохранения и образования, а также для сохранения и улучшения окружающей среды. 
      Еще одним положительным моментом легкодоступной и полностью задействованной телекоммуникационной системы является гарантия, что все население, несмотря на плохое состояние дорог, отдаленность отдельных регионов и высоких тарифов на пассажирские перевозки, будет иметь доступ к информации. 
      Наше Правительство будет предоставлять по крайней мере минимальный уровень услуг связи отдаленным и слаборазвитым районам. Например: транслировать региональные обучающие программы для детей и молодежи. Это будет иметь минимальную себестоимость и принесет в дальнейшем значительную прибыль. 
      На сегодняшний день перед Республикой Казахстан стоит задача создания в первую очередь собственной независимой и эффективной системы телекоммуникационных услуг, конкурентоспособной в будущем с аналогичными инфраструктурами развитых стран мира. 
      Сегодняшнее состояние телекоммуникаций Казахстана, несмотря на достаточную плотность линий по сравнению с другими странами, становится серьезной экономической проблемой. 

      

Долгосрочный приоритет 7:
Профессиональное государство, ограниченное
до основных функций 

Страна отступает от закона,    
когда в ней много начальников. 

Соломон 
 

              Реорганизация и совершенствование госаппарата уже начались, но этому процессу надо придать более энергичный импульс. Вот почему с начала этого года я приступил к реализации стратегии коренного реформирования нашего Правительства и его персонального состава. На центральном и региональном уровнях Правительство сокращается, и этот процесс будет продолжаться. 
      Наша задача - создать для Казахстана эффективную, современную государственную службу и структуру управления, которая была бы оптимальной для рыночной экономики; сформировать Правительство, способное реализовать приоритетные цели; построить государство, стоящее на страже национальных интересов. 
      В эпоху советской командной экономики государство старалось контролировать все и вся. В результате оно стало громоздкой структурой с многочисленными перекрещивающимися звеньями. В нормальных, развитых странах больше 80 процентов того, что советское государство пыталось контролировать, просто не входит в функции государства. 
      После распада Советского Союза вопросы государственного строительства и управления пришлось во многом решать заново. Прежде всего это коснулось обеспечения законодательно-правовой базы функционирования нового независимого государства, последовательного поддержания социально-политической стабильности. 
      К настоящему времени остро встал вопрос о том, что государственное управление сложными системными преобразованиями общества и экономики само должно стать системным. Конечно, добиться этого можно лишь поэтапно, но только в том случае, если предварительно выработать согласованный и последовательный план долгосрочного реформирования функций государства. 
      Семь основных принципов стратегии, на основе которой будут окончательно сформированы Правительство и местная власть, заключаются в следующем: 
      1. Компактное и профессиональное Правительство, сконцентрированное на выполнении лишь нескольких наиболее важных функций. 
      2. Работа по программам действий на основе стратегий. 
      3. Четко налаженная межведомственная координация. 
      4. Повышение полномочий и ответственности министров, их подотчетность и стратегический контроль за их деятельностью. 
      5. Децентрализация внутри министерств, от центра к регионам и от государства в частный сектор. 
      6. Решительная и беспощадная борьба с коррупцией. 
      7. Улучшение системы найма, подготовки и продвижения кадров. 
      Правительства, добившиеся успеха, - компактны и сконцентрированы на нескольких главнейших функциях, которые в состоянии выполнять только государство. Более того, эффективные правительства фокусируются на ограниченном числе приоритетов и на реализации стратегий по достижению этих целей. 
      Эффективность Правительства базируется на трех взаимозависимых факторах: его структурной организации, стратегической координации, уровне подготовки кадров. Нашей задачей на ближайшее будущее станет создание небольшого и гибкого аппарата, состоящего из способных и преданных кадров, владеющего методами стратегического планирования. 
      Нет нужды говорить, что отсутствие координации между министерствами и ведомствами, между регионами - одна из основных причин кризисных явлений в социально-экономической жизни. Не соответствующие друг другу объемы ответственности за решение конкретных задач, дублирование функций и круговая порука приводят к проволочкам и бюрократическим междоусобицам, отпискам и коллективной безответственности. Это суть и явь сегодняшнего государственного управления. 
      Корень этой проблемы - в отсутствии стратегических планов. 
      Работа каждого министерства, ведомства, акимата, равно как само региональное развитие, должна быть подчинена общегосударственной стратегии с четко определенными целями и конкретными задачами. 
      Безусловно, это потребует новых подходов и новой методики. Стратегическое планирование, финансовое программирование и проектный менеджмент должны стать сутью обновлений в государственном управлении ближайшего будущего. 
      Межведомственная и межрегиональная координация нужна как воздух, как проявление политической воли к оперативному достижению приоритетных целей. 
      Необходимо создание единого властного координирующего органа, контролирующего деятельность и усилия ведомств по реализации стратегических задач. 
      Государственная система координации должна быть эффективной и транспарентной. Результаты ее работы должны быть доступны всем подотчетным органам. 
      Сложившаяся сегодня ситуация в министерствах и ведомствах такова, что степень ответственности превышает объем полномочий. Нарушение баланса полномочий и ответственности как в одну, так и в другую сторону резко снижает эффективность управления. Мировой опыт говорит, что предоставление широких полномочий по внутреннему управлению главе учреждения дает значительно больше преимуществ, чем потерь, обусловленных вероятностью злоупотреблений этой властью. 
      Министр и аким должны и будут обладать широкими полномочиями, но их деятельность будет подотчетна вышестоящим органам и подвергаться неуклонному контролю, не всеобъемлющему, а стратегическому. 
      Более широкие полномочия, сосредоточенные в одних руках, предполагают и большую персональную ответственность за невыполнение взятых обязательств. 
      Как я уже говорил, каждое министерство и ведомство должно освобождаться от несвойственных ему функций, максимально передавая их от центра к регионам и от государства в частный сектор. Чем меньше иерархии и промежуточных звеньев, тем более четкое разделение полномочий. 
      Децентрализация власти и передача полномочий на более низкие уровни, непосредственно соприкасающиеся с объектами их усилий, столь очевидны, что центральные и иные государственные органы в последующем будут вынуждены постоянно доказывать на деле свою нужность и полезность. 
      При помощи рынка мы должны создать и усилить конкуренцию между регионами по принципу: лучший регион тот, где выше уровень жизни. Производительные силы должны концентрироваться там, где для этого есть лучшие условия. 
      Соревновательность регионов должна строиться на их большей самостоятельности, особенно в вопросах бюджета, где чрезмерная централизация очевидна. 
      Необходимо беспощадно бороться с коррупцией, невзирая на лица и должности. Управленческий корпус должен решительно очищаться и обновляться. 
      Чиновник новой генерации - это слуга нации, патриотичный и справедливый, преданный своему делу и профессиональный. Создание и поддержка высокой репутации государственной службы - наша стратегическая задача, которую мы должны решить в ближайшие годы. 
      Старый менталитет и мышление, зачастую идеологические шоры, вынесенные из недавнего прошлого, неумение и неготовность работать в новых условиях рыночного хозяйства - тормоз на пути социально-экономического развития. Есть небольшие проблески. Но в целом подготовка новой генерации управленцев - неотложная задача ближайшего будущего. В управление должны прийти технократы, кто способен и готов работать засучив рукава на достижение приоритетных целей и задач. 
      Профессионализм, патриотичность, способность ставить долгосрочные задачи, умение и воля решать их в новых условиях - главные критерии отбора и продвижения кадров. 
      В республике уже заложены основы профессиональной государственной службы. Но предстоит еще многое сделать. 
      Необходимо создать общегосударственную систему управления кадрами с мощной и эффективной подготовкой в стране и за ее пределами, со справедливым порядком продвижения по служебной лестнице, с единой информационной системой, с гарантированной системой социальной защиты, с бережным отношением к основополагающему ресурсу управления - человеческому капиталу. 
      Вместе с тем, эта государственная система должна обладать способностью отсева неумелых и неквалифицированных работников. Каждый работник должен на деле и регулярно доказывать свою полезность и необходимость. 

      

Повестка дня: 1998 - 2000 

Одно сегодня стоит двух завтра.  

Франклин 
 

              Имеется большая опасность того, что все вышеизложенное останется пустыми мечтами и словами, если мы не наметим краткосрочные задачи на последующие три года до начала XXI столетия и не выполним их. 
      Для многих наших граждан далекая перспектива сегодня не столь уж важна: слишком одолевают нынешние проблемы. 
      Пока большинство людей не почувствует конкретных результатов пусть и небольших улучшений в ближайшее время, они будут скептично настроены к долгосрочным целям и высоким обещаниям. 
      Более осязаемы и проверяемы первые шаги и первые результаты на нашем стратегическом пути. На их основе будет происходить осознание правильности выбранного курса, строиться доверие к государству, развиваться чувство общности и патриотизма. Но наши граждане мудры. Они понимают, что нам не решить еще в течение ряда лет всех острых социальных проблем, пока не будет оздоровлена и не наберет темпов экономика. 
      Они понимают, что у государства в течение ближайших нескольких лет будут ограничены ресурсы на реализацию наших долгосрочных приоритетов и на выполнение краткосрочных конкретных планов действий в рамках долгосрочной стратегии. 
      Тем не менее, люди ожидают и заслуживают хотя бы незначительных улучшений еще до конца столетия, поэтому я представляю здесь наиболее важные задачи на 1998 - 2000 годы в контексте нашего стратегического плана развития Казахстана до 2030 года. 
      Приоритетные цели будут выстроены следующим образом: 
      - укрепление национальной безопасности путем более активных отношений с ведущими странами, привлечения капитала в энергетический сектор Казахстана и разработки военной доктрины нашей страны; 
      - решение наиболее острых проблем села; 
      - борьба с бедностью и безработицей; 
      - достижение экономического роста путем укрепления внутриполитической стабильности и единства общества; 
      - завершение всех социально-экономических реформ, прежде всего в бюджетной сфере, итогом которых будет своевременная выплата в полном объеме пенсий, заработной платы и социальных пособий; 
      - создание благоприятного инвестиционного климата; 
      - ускорение реформы Правительства и государственной службы, усиление борьбы с коррупцией и злоупотреблениями. 

Национальная безопасность к 2000 году:

       
      - инициирование через внешнеполитические институты государства стабильности уже складывающегося стратегического паритета вокруг Казахстана, который отвечал бы долгосрочным интересам нашей страны в геополитическом плане; 
      - мы значительно продвинемся в укреплении наших отношений с Россией и Китаем, нашими центральноазиатскими соседями, исламскими государствами и Западом; 
      - в разработку Каспийского шельфа и Карачаганакского месторождения будут вовлечены крупные компании и капиталы США, России, Китая, Великобритании и других ведущих государств, что усилит заинтересованность ведущих держав в нашей независимости. Это обеспечит стабильность поставок топлива на мировые рынки; 
      - усилия внешнеполитических и разведывательных органов будут сконцентрированы на обеспечении независимости и территориальной целостности государства; 
      - будет разработана военная доктрина Казахстана, которая должна подлежать периодическому уточнению в зависимости от обстоятельств;
      - реализация демографической стратегии начнется преимущественно, в силу нехватки средств, с ее незатратных элементов, упомянутых выше. Но Правительство продолжит выплату пособий на детей и поддержку многодетных матерей. 

Проблемы села

      Что касается решения наиболее серьезных проблем села, то мы к 2000 году: 
      - отстраним местную администрацию от вмешательства в рыночные отношения;
     - проведем приватизацию псевдочастных хозяйств с четкой натурной персонификацией личной собственности и наделов;
     - оздоровим экономику села через механизмы банкротства;
     - удешевим кредиты, в первую очередь для фермеров и настоящих частных хозяйств; 
      - разовьем малый и средний бизнес на селе за счет займов у Азиатского и Европейского банков реконструкции и развития, помощи других организаций и стран-доноров;
      - раздадим микрокредиты объемом 25-30 тысяч тенге. Правительство обязано в течение трех лет обеспечить такими средствами не менее 150 тысяч селян, оказавшихся в наиболее отчаянном положении, чтобы они могли приобрести скот и инвентарь, завести любой не запрещенный законом бизнес, позволяющий им продержаться на плаву и развить свои деловые навыки; 
     - будем привлекать прямые отечественные и иностранные инвестиции; 
     - обеспечим содействие фермерам в сбыте продукции; 
     - будем решать проблемы водоснабжения и ирригации;
     - обеспечим по линии всех министерств и фондов приоритетное финансирование проблем села. 

Борьба с бедностью и безработицей

      Стратегия борьбы с бедностью и безработицей в эти годы будет основываться на:
      - внедрении системы микрокредитов; 
      - развитии малого и среднего бизнеса;
      - приоритетном развитии трудоемких отраслей и активном привлечении в них иностранных инвестиций и национального капитала; 
      - жестком подходе к проблемам занятости при договорах и контрактах, бюджетных закупках;
      - развитии общественных работ, прежде всего строительства дорог и лесопосадок;
      - снятии всех ненужных административных барьеров на пути развития частного предпринимательства;
      - энергичном развитии сферы услуг и особенно туризма. 

Экономический рост

      В целях реализации наших долгосрочных приоритетов по данному направлению в течение следующих трех лет будет: 
      - неуклонно проводиться жесткая монетарная политика; 
      - завершена приватизация; 
      - совершенствоваться законодательство, которое повсеместно улучшит инвестиционный климат в стране;  
      - еще более активно привлекаться иностранные инвестиции, об объемах и результатах которых должна даваться подробная информация. 
      Что касается энергетических ресурсов: 
      - Казахстан предпримет все от него зависящее для завершения строительства трубопровода КТК и ввода его в действие к 2000 году и в 2004 году - другого трубопровода в Китайскую Народную Республику; 
      - мы проработаем вопрос финансирования и строительства альтернативных трубопроводов к Средиземному морю, Персидскому заливу, Аравийскому морю. Будут сооружены газовые трубопроводы для подачи топлива казахстанской промышленности и жилым домам, а также на международные рынки; 
      - мы подпишем соглашения по разведке и добыче нефти и газа на Каспийском шельфе, добыче, транспортировке и переработке газоконденсата на Карачаганакском газоконденсатном месторождении. 
      В плане развития инфраструктуры предусматривается: 
      - к концу 2000 года улучшить железнодорожную инфраструктуру между станцией Дружба и Актогай, увеличить мощность железнодорожного транспорта между Республикой Казахстан и Китайской Народной Республикой; 
      - к концу 1999 года осуществить первый этап реконструкции морского порта в г. Актау; 
      - к концу 2000 года реконструировать дорогу Алматы - Акмола - Боровое; 
      - к концу 2002 года завершить строительство моста через Иртыш и подъездных дорог к нему в г. Семипалатинске; 
      - в 2000 году реконструировать аэропорт в г. Акмоле. 

Экономические и социальные реформы 
к 2000 году:

        - Проблема невыплаты зарплат и пенсий исчезнет - это будет явление из нашего прошлого. 
      - Наиболее нуждающиеся слои нашего общества будут получать помощь от государства, в том числе 150 тысяч человек - посредством микрокредитов и более 3,5 миллиона человек (включая пенсионеров) - через систему социального страхования. 
      - Все непроизводительные и убыточные заводы пройдут через процедуру банкротства.
      - Мы проведем решительные бюджетные реформы, направленные на поддержку наших долгосрочных приоритетов, придерживаясь основного принципа - жить только в соответствии с имеющимися средствами. 
      - Уплата налогов для казахстанцев станет обычным делом и превратится в патриотическую обязанность. 
      - Будем продолжать целенаправленно проводить пенсионную реформу. 
      - Закончим реформу нашего финансового сектора и "запустим" рынок ценных бумаг. 

Профессиональное Правительство
к 2000 году: 

      - Реформа Правительства и государственной службы будет завершена.
      - Первостепенное значение придается очищению от некомпетентных чиновников и борьбе с коррупцией и злоупотреблениями властью со стороны государственных служащих. 

      

Восемь конкретных заданий Правительству на 1998 год 

       Даже если вы на правильном пути,  
вас переедут, если вы будете      
сидеть сложа руки.                

Годфрей 
 
 

               Я определил наши задачи на следующие три года в контексте наших долгосрочных приоритетов, но помимо этого существует ряд задач, которые необходимо решить уже в следующем году. Поэтому я даю Правительству на 1998 год восемь конкретных заданий: 
      1. Обеспечить полную и своевременную выплату пенсий, пособий и заработной платы в бюджетных организациях. 
      2. Выдать в течение года микрокредиты в сумме, эквивалентной 400 долларам США, сроком на 3 года не менее чем 30 тысячам наименее обеспеченных граждан для создания рабочих мест, в первую очередь на селе. 
      3. Обеспечить, начиная с этого года, выдачу кредитов на развитие малого и среднего бизнеса, фермерских хозяйств, создание рабочих мест на сумму не менее чем в 100 млн. долларов США. 
      4. Приступить к реализации широкомасштабной программы компьютеризации школ, прежде всего в сельской местности, выделить на эти цели уже в 1998 году не менее 22 млн. долларов США. 
      5. Обеспечить удешевление кредитов для крестьянских и фермерских хозяйств не менее чем на 2,5 млрд. тенге. 
      6. Начать общественную кампанию за здоровый образ жизни. 
      7. Приступить к началу реализации программы жилищного сроительства, выделив на эти цели не менее 40 млн. долларов США. В апреле 1998 года доложить общественности о принципах и ожидаемых результатах реализации этой программы. 
      8. Обеспечить полную посещаемость детьми школы.

        Заключение

      
Сама уверенность в силах  
таит в себе силу.         
 
Боуви 
 

         
      Выбрать долгосрочные приоритеты, определить задачи на 1998-2000 годы и разработать план действий на следующий год - задача крайне сложная. Все предусмотреть невозможно, как и предугадать, какие тернии ждут нас на этом пути. Но выработка этих долгосрочных приоритетов сразу же всех дисциплинирует, внесет в работу концентрацию, которой столь недостает. 
      Многие из нашего поколения не доживут до того времени, когда эта стратегия будет реализована. Наши дети будут оценивать ее реальность и правильность. Ее будет анализировать и мировая общественность, давая оценку нашей целеустремленности и решимости, наблюдая за нашими каждодневными действиями. 
      На всем этом долгом пути нас ждут огромные внутренние и внешние трудности. Мир видел много стран, которые были не способны разработать стратегии своего развития. Еще больше примеров, когда государства не смогли реализовать своих планов. Сила обстоятельств, слабость их политической воли и неспособность лидеров привели к провалу мечты. 
      Не застрахованы от этого и мы, если ежедневно не будем преодолевать энтропию, концентрировать всю свою энергию на главных направлениях, проявлять твердость и гибкость, дисциплину и творчество. 
      Наша застарелая болезнь - под напором забот и текучки потихоньку забывать главные цели, выполнять легкую, порой ненужную, работу и откладывать тяжелые, но стратегически важные задачи "на потом". Поэтому надо каждый день видеть перед собой приоритеты и каждое утро думать, что можно сделать, чтобы хоть немного продвинуться к поставленным целям, и оценивать вечером, насколько эффективно мы использовали свое время. 
      Нами по всем 7 приоритетам до конца года будут разработаны конкретные трехлетние и годовые планы их реализации, которые впоследствии лягут в основу планов развития и бюджетов. 
      Структура правительства будет приведена в соответствие с нашими стратегическими приоритетами и планами. 
      Начиная уже с этого года, деятельность Президента, правительства, Парламента и местной власти будет подчинена реализации нашей общей стратегии. 
      Каждый министр правительства Казахстана будет иметь стратегический план работы и ежеквартально отчитываться о деятельности своего ведомства по выполнению его конкретных пунктов. 
      Ежегодно я буду отчитываться перед вами, гражданами нашей страны, что мы сделали, а что нет и почему. В каждом ежегодном послании я буду ставить новые задачи на следующий год, чтобы двигаться дальше к нашим стратегическим целям. 
      Найдется великое множество скептиков, которые сочтут эти планы нереальными из-за множества трудностей, стоящих перед нами. Некоторые воспримут нашу миссию и стратегию как пустословие. Другие скажут, что центральноазиаты, и в частности казахстанцы, не способны стать Барсом. 
      Казахская народная пословица гласит: "К быстро идущему пыль не пристает". Поэтому время нас рассудит, а дорогу осилит идущий.