Балаларға балама күтім көрсетудегі жетекші нұсқаулар (A/64/434)

Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясымен 2010 жылғы 24 ақпанда қабылданған № А/RES/64/142 Қарары

      Бас Ассамблея
      Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясы мен Бала құқықтары туралы конвенцияны қайта мақұлдай отырып және 2009 жылы Конвенцияның 20 жылдығын атай отырып,
      сондай-ақ Адам құқықтары жөніндегі кеңеспен және Бас Ассамблеямен қабылданған және соңғылары болып Кеңестің 2008 жылғы 28 наурыздағы 7/29, 2008 жылғы 24 қыркүйектегі 9/13, 2009 жылғы 26 наурыздағы 10/8 қарарлары мен Ассамблеяның 2008 жылғы 24 желтоқсандағы қарары табылатын, бала құқықтары туралы алдындағы қарарларды қайта мақұлдай отырып,
      мәтіні осы қарарға тіркелген Балаларға балама күтім көрсетуде жетекші нұсқаулардың Бала құқтары туралы Конвенция мен ата-ана күтімінен айырылған немесе одан айырылу қаупі төніп тұрған балалардың қамқорлығы мен амандығына қатысты басқа халықаралық келісім шарттардың сәйкес ережелерін жүзеге асыруға шақырылған саясат пен тәжірибе үшін қажетті бағдарлары бар деп есептей отырып,
      1. саясат пен тәжірибені әзірлеу кезінде ескеру керек бағдарлардың жиынтығы ретінде осы қарарға қосымшада келтірілген Балаларға балама күтім көрсетуде жетекші нұсқауларды қолдайды;
      2. мемлекеттерге Жетекші нұсқауларды есепке алып, оларға сәйкес атқарушы билік органдарының, заңдылық және сот билігінің, құқыққорғаушылар мен адвокаттардың, бұқаралық ақпарат құралдары мен кең жұртшылықтың назарын аудартуды ұсынады;
      3. қолда бар шикізаттар шеңберінде Бас хатшыны Біріккен Ұлттар Ұйымының барлық ресми тілдерінде, соның ішінде барлық мүше мемлекеттерге, аймақтық комиссиялар мен сәйкес үкіметаралық және үкіметтік емес ұйымдарға жөнелтілу жолымен таратуға қадамдар жасауды сұрайды.

      65-ші жалпы отырыс, 
      18 желтоқсан 2009 жыл

Қосымша 

Балаларға балама күтім көрсетуде жетекші нұсқаулар

I. Мақсаты

      1. Осы Жетекші нұсқаулар Бала құқтары туралы конвенция мен ата-ана күтімінен айырылған немесе одан айырылу қаупі төніп тұрған балалардың қамқорлығы мен амандығына қатысты басқа халықаралық келісім шарттардың сәйкес ережелерін жүзеге асырылуын нығайтуға шақырылған.
      2. Сол халықаралық келісімдерді назарға ала отырып және сол саладағы жинақталған білім мен тәжірибелерді ескере отырып, Жетекшілік нұсқауларда саясат пен тәжірибе үшін қажетті бағдарлар бар. Олар балама күтім мәселесіне тікелей немесе жанама түрде қатысы бар барлығының арасында кең таратуға арналған, жекелей өздерінің мақсаттары ретінде келесілерді алған:
      a) балалар өз отбасының қамқорлығында немесе олардың өз отбасыларының қамқорлығына қайтарылуын немесе, егер ол мүмкін болса, – лайықты және тұрақты шешім, соның ішінде асырап алу мен ислам құқығы бойынша кафалды қоса, табуға бағытталған әрекеттерді қолдау;
      b) осындай тұрақты шешімдерді іздеу мерзімінде немесе бұндай шешімдер мүмкін емес жағдайларда немесе баланың жағымды қызығушылықтарына жауап беремесе, оның толық және үйлесімді дамуын қамтамасыз ететін жағдайларда балаға балама күтімнің лайықты формалары анықталып, қамтамасыз етілуін қамтамасыз ету;
      c) әр мемлекеттегі экономикалық, әлеуметтік және мәдени жағдайларды ескере отырып, осыған қатысты өзінің жауапкершіліктері мен міндеттемелерін дұрыс орындап, жүзеге асыруында үкіметтерге көмек пен қолдау көрсету;
      d) азаматтық қоғамды қоса, мемлекеттік және жеке меншік секторда балалардың әлеуметтік қорғанысы мен адамдығы мәселелерімен айналысатын барлық қызығушы тараптардың саясатын, шешімдері мен қызметін бағыттау.

II. Жалпы принциптер мен перспективалар

А. Бала және отбасы

      3. Отбасы қоғамның негізгі ұяшығы мен балалардың өсуін, амандығы мен қамқорлығын қамтамасыз ететін табиғи орта болғандықтан, бірінші кезекте бар күшті бала отбасының қамқорлығында немесе өз ата-анасының немесе сәйкес жағдайларда басқа жақын отбасы мүшелері қамқорлығына қайтарылуға жұмылдырылу керек. Мемлекеттер өздерінің бала күтімі бойынша міндеттерін орындау кезінде отбасыларға қолдаудың қажетті формаларына қол жетімділікті қамтамасыз еткені жөн.
      4. Әр бала мен жас өсіпірім оның қабілеттерін толық ашуға жәрдемдесетін, оған қолдау, қорғаныш пен күтімді қамтамасыз ететін ортада өмір сүруі керек. Жеткіліксіз ата-ана қамқорлығын сезінетін немесе ол жоқ балалар осындай тәрбие жағдайларынын айырылуы қаупіне шалдығады.
      5. Баланың туған отбасы сәйкес қолдаудың өзінде балаға қажетті күтім көрсете алмаса немесе баланы қалдырса немесе одан бас тартса, мемлекет құзіретті жергілікті органдар мен азамттық қоғамның тиісті түде өкілетті ұйымдармен біріге немесе осындай органдар және ұйымдар арқылы бала құқықтарының қорғалуы мен сәйкес балама күтімді қамтамасыз етуге жауап береді. Мемлекеттің міндетіне құзіретті органдары арқылы балама күтім жағдайларындағы кез келген баланың қауіпсіздігі, амандығы мен дамуын қадағалау және көрсетілетін балама күтімнің қажетті талаптарға сай келіуін үнемі тексеру кіреді.
      6. Осы Жетекшілік нұсқаулардың қызмет саласына кіретін барлық шешімдер, басатамалар мен тәсілдер, ең әуелі, баланың қауіпсіздігі мен қорғанысын қамтамасыз ету мақсатында жекеше түрде қабылданып, жүзеге асырылу керек және кемсітпеу принципіне сәйкес және гендерлік перспективаларды дұрыс ескере отырып, осы баланың ең жақсы мүдделері мен құқықтарына тұйықталу керек. Бұл кезде баланың онымен кеңеске толық құқығы мен оның барлық қажетті ақпаратқа қол жетімділігі негізінде және оның даму қабілеттеріне сай көз қарастарының ескерілуі сақталу керек. Бұндай кеңестердің өткізілу тілі мен бұндай ақпараттың берілу тілі баланың өзі қалайтын тілде болуына барлық күшті жұмсау керек.
      7. Осы Жетекшілік нұсқауларды қолдану кезінде баланың ең жақсы мүдделерін анықтау ата-ана күтімінен айырылған немесе одан айырылу қаупі төніп тұрған балалардың мүдделеріндегі олардың өз отбасындағы, өзінің әлеуметтік және мәдени ортасындағы құқықтарының жан-жақты және жекелей дамуын, бұндай анықтау кезіндегі және ұзақ мерзімді перспективада өздерінің құқық субъектісі ретіндегі мәртебесін ескере отырып, олардың қажеттіліктері мен құқықтық қамтамасыз етілуіне ең жақсы лайықты әрекеттердің тәсілін анықтауға бағытталған. Бұндай анықтау үдерісі кезінде ішінара баланың тыңдап, оның жасы мен кемелділігіне сай оның көзқарастарын назарға алу құқығын ескеру керек.
      8. Мемлекеттерге балама күтім көрсетудің қолданыстағы жүйесін жақсартуына назар аудара отырып, осы Жетекшілік нұсқаудағы принциптерді көрсете отырып, олардың жалпы әлеуметтік саясат пен адами әлеуеттің даму саясаты аясында баланың амандығы мен қорғанысын қамтамасыз етудің кешенді саясатын әзірлеп, жүзеге асырған жөн.
      9. Балаларды өз ата-аналарынан айыруды алдын алуға бағытталған шаралар аясында мемлекеттер келесілерге шақырылған тиісті және мәдение шараларды қамтамасыз етуге тырысу керек:
      a) мүгедектік, нашақорлық пен ішімдік, тұрғылықты халықтар отбасыларына қатысты кемсітушіліктер мен қарулы қақтығыстар немесе шет ел басқыншылығы жағдайлар факторларымен қиындатылған отбасы негізіндегі күтім жағдайларында көмек көрсету;
      b) қатыгез қарым-қатынас пен қанаудан зардап шеккен балалар, тастанды балалар, көшеде өмір сүретін балалар, некесіз туылған балалар, ересектерге ілеспеген балалар немесе отбасынан ажыратылған балалар, іштей орын ауыстырылған балар мен босқын балалар, еңбек етуші мигранттардың балалары, қорғанысты қажет етушілердің балалары немесе ЖИТС/АИТС және басқа қасіретті аурулармен өмір сүретін немесе оларға шалдыққан балалар сынды балаларға тиісті күтім мен қорғанысты қамтамасыз ету.
      10. Кедейшілік, ұлыстық қатыстылығы, діні, жынысы, психикалық және дене мүгедектігі, АИТС/ЖИТС немесе басқа психикалық және дененің қатерлі аурулары, некесіз туылу, әлеуметтік-экономикалық стигматизация және баладан бас тарту, баланы тастау және/немесе баланы қамқорлықтан шығарудың себептері бола алатын басқа сипаттар мен жағдайларды қоса, баланың немесе оның ата-анасының кез келген мәртебесі негізінде кемсітушілікпен күресуге басты назар аудару керек.

B. Балама күтім

      11. Балама күтімге қатысы барлық шешімдерді отбасымен байланыс пен әлеуетті өз отбасына бірігуін жеңілдетіп, оның білім алу, мәдени және әлеуметтік ортасынан ажыратылуын барынша төмендете отырып, баланың қалыпты тұрғылықты жеріне барынша жақын жерде орналасуды қалауын толық ескеріп, қабылдау керек.
      12. Балама күтім жағдайындағы, соның ішінде формалды емес күтімді қосқанда, балаларға қатысты шешімдерді балаларға тұрақты тұрғылықты үй қамтамасыз етіліп, олардың ең маңыздысы, басты мақсаты, негізінен, тұрақтылып болып табылатын, оған күтім көрсететіндермен қауіпсіз әрі ең қалыпты байланыс қажеттіліктерін қанағаттандыруы керектігінің маңыздылығын ескере отырып қабылдау керек.
      13. Балаларға әрқашан құрметпен және қастерлікпен қарау керек, олар өздеріне күтім көрсететін кез келген қоғамда күтімді қамтамасыз ететін тұлғалардың тарапынан да, құрбылары немесе үшінші тұлғалардан да қатыгез қарым-қатынастан, кемсіту және қанаудың барлық формаларынан сенімді қорғалуы керек.
      14. Баланы отбасы қамқорлығынан шығару ең соңғы шара ретінде қаралып, мүмкіндігінше, уақытша және ұзақтығы барынша аз болу керек. Шығару туралы шешім үнемі қайта қаралып, алғашқы шығару себептер аластатылып немесе жойылғанан кейін баланы ата-ана қамқорлығына қайтару керек, төмендегі 49 тармақта көрсетілген бағаға сәйкес баланың ең жақсы мүдделеріне жауап беру керек.
      15. Бұндай қажеттілікпен тікелей немесе ерекше түрде туындатылған қаржылық және материалдық қажеттіліктер немесе жағдайлар ешқашан баланы ата-ана қамқорлығынан шығарудың, баланы балама күтім жағдайына орналастыру немесе оның бірігуіне кедергі келтіретін жалғыз негіз бола алмайды, бірақ отбасына қажетті көмек көрсетудің дабылы ретінде қарастырылуы керек.
      16. Ата-ана күтімінсіз қалған балаларға аса маңызды басқа құқықтарды, соның ішінде білім алуға, медициналық және басқа негізгі қызметтерге қол жетімділік, ұқсастық, дін немесе сенім еркіндігі, тілге құқығы және мүліктік пен мұрагерлік құқықтардың қорғанысын көтермелеу мен қамтамасыз етіге назар аудару қажет.
      17. Бірге тұратын туған аға-інілер мен апалы-сіңілдер балама күтім жағдайына орналастыру нәтижесінде ажырамау керек, оған тек қана қатыгез қарым-қатынастың айқын тәуекелділігі немесе баланың ең жақсы мүдделеріндегі басқа негіздеме бар болғанда ғана бұндайға жол беріледі. Егер бұл олардың ынталары мен мүдделеріне қайшы келмесе, кез келген жағдайда туған аға-інілер мен апалы-сіңілдер бір бірімен байланыста болуына барлық күшті жұмылдыру керек.
      18. Көптеген елдерде ата-ана күтімінсіз қалған балаларға күтімді формалды емес түрде туыстары немесе басқа тұлғалар көрсететінін мойындай отырып, мәдени, экономикалық, гендерлік және діни алуындығын және баланың құқықтары мен ең жақсы мүддесіне қайшы келмейтін тәжірибелерді тиісті түрде ескере отырып, осындай формалды емес күтім жағдайындағы олардың амандығы мен қорғанысын қамтамасыз ету үшін мемлекеттерге осы Жетекшілік нұсқаулармен келесілген сәйкес құралдарды әзірлеуге ұмтылған жөн.
      19. Бір де бір бала ешқашан заңды қамқоршысының немесе басқа жауапты ересек адамның не мемлекеттік органның қолдауы мен қамқорлығынсыз қалмау керек.
      20. Балама күтім еш бір жағдайда балаға күтім көрсететін тұлғаның саяси, діни неме экономикалық мақсаттарына жету үшін көрсетілмеу керек.
      21. Интернат типті мекемелерді қолдану осы нақты бала үшін сол орта ең қолайлы, қажетті және сындарлы болып табылған және оның ең жақсы мүдделеріне жауап берген жағдайлармен шектелуі керек.
      22. Мамандардың басым көпшілігінің пікірінше, кішкентай, әсіресе 3 жасқа дейінгі балаларға, балама күтім отбасы негізіндегі ортада көрсетілу керек. Туған аға-інілер мен апалы-сіңілдерді айыруды болдырмау үшін, сондай-ақ қамқорлыққа төтенше жағдайды немесе соңында отбасына бірігу немесе басқа тиісті ұзақ мерзімді шешімге жоспарланған, алдын ала белгіленген және өте шектеулі уақытқа орналастыру жағдайында, бұл принципке бағынбауға жол беріледі.
      23. Балалардың қажеттіліктерін қанағаттандыруда интернат типті мекемелер мен отбасы негізіндегі күтім бірін бірі толықтырып отыратыны мойындап, интернат типті ірі мекемелер сақталған жерлерде олардың сатылы жойылуын қарастыратын, нақты анықталған мақсаттар мен міндеттері бар, жалпы деинституционализация стратегиясының аясында баламалар әзірлеу керек. Осы мақсатта мемлекеттерге жеке күтім мен кішігірім топтардағы күтім сынды баланың дамуына жәрдемдесетін жағдайлар мен сапаны қамтамасыз ету үшін күтім стандарттарын орнатып, әрекет етуші мекемелерді сол стандарттарға сәйкестік тұрғысынан бағалау керек. Мемлекеттік, сондай-ақ жеке меншік интернат мекмелерді құру туралы шешімді немесе жаңаларды ашуға рұқсат беруді осы мақсат пен стратегияны толық ескере отырып, қабылдау керек.

Қолдануға жәрдемдесу бойынша шаралар

      24. Мемлекеттерге осы Жетекшілік нұсқауларды өз шекарасында уақтылы жүзеге асыру үшін бар ресурстардың барынша және сәйкес жағдайлардағы ынтымақтастық шегінде, даму мақсатында адами және қаржылық ресурстарды жұмсау қажет. Мемлекеттерге барлық құзіретті органдар арасындағы белсенді ынтымақтастық пен бұл мәселелермен тікелей немесе жанама түрде айналысатын барлық министрліктердің бала мен отбасының амандығы мәселелеріне баса назар аударуына жәрдемдескен жөн.
      25. Мемлекеттер осы Жетекшілік нұсқауды орындау барысындағы халықаралық ынтымақтастық қажеттілігін анықтау мен осындай ынтымақтастық туралы сұраныс жіберуге жауапты. Бұндай сұраныстарды тиісті түрде қарастырып, мүмкіндігінше оларға оң жауап қайтару керек. Осы Жетекшілік нұсқаулардың белсенді іске асырылуы даму мақсатындағы ынтымақтастық бағдарламалырының бір бөлігін құрау керек. Мемлекетке жәрдемдесу барысында шетелдерге осы Жетекшілік нұсқауларға қайшы келетін кез келген бастамалардан бас тарту керек.
      26. Осы Жетекшілік нұсқаудағы еш нәрсе сол мемлекетте, соның ішінде ұлттық заңнамада әрекет ете алатын стандарттан төмен стандарттарды көтермелеу немесе мойындау деп талқыланбау керек. Құзіретті биліктерге, кәсіби ұйымдар мен басқа мекемелерге ұқсас түрде осы Жетекшілік нұсқау рухына негізделген ұлттық немесе кәсіби нұсқаулықтар әзірлеуге ұсыныс жасалады.

III. Жетекші нұсқаулардың қамту аясы

      27. Осы Жетекшілік нұсқаулар тиісті түрде және заңмен одан ерте кәмелеттік жас қарастырылмаса, 18 жасқа дейінгі тұлғалардың бәріне балама формалды күтім шарттарына қолданылады. Тек қана нақты көрсетілген жерлерде, осы Жетекші нұсқаулар сондай-ақ Бала құқытары туралы конвенциямен 2 қарасытырылғандай өзінің ата-анасы немесе заңды не дәстүрлі қамқоршыларынсыз қалған барлық балаларға қатысты мемлекеттің міндеттері мен кеңейтілген отбасы мен қауым атқаратын маңызды рөлді ескере отырып, формалды емес күтім жағдайларында қолданылады.
      28. Осы Жетекші нұсқауларда көрсетілген прициптер сәйкес жағдайларда, әрекет етуші заңнамаға сай кәмелет жасқа толғанан кейін де, ауыспалы кезең барысында балама күтім жағдайындағы және жалғасып жатқан күтім немесе қолдауды қажет ететін жастарға қолдануға жатады.
      29. Төмендегі 30 тармақта тізімделген ерекшеліктерді ескере отырып, осы Жетекшілік нұсқаулардың мақстына келесі анықтамалар қолданылады:
      а) ата-ана күтімінсіз қалған балалар: кез келген себептермен және кез келген жағдайларда кем дегенде бір ата-ананың тәулік бойы қарауында болмайтын барлық балалар. Өзінің қалыпты тұрғылықты елінен тыс жердегі ата-ана күтімінсіз қалған немесе төтенше жағдайлардың құрбандары келісідей анықталуы мүмкін:
      (i) «ілескен адамдары жоқтар» — егер заң бойынша немесе дәстүрге сай оған жауап беретін басқа туыс немесе ересек адам күтім көрсетпесе; немесе
      (ii) «ажыратылғандар» — егер олар алдындағы заңды немесе дәстүрлі негізгі қамқоршысынан ажыратылған, бірақ соған қарамастан, басқа туыстарымен ілесіп жүре алатындар;
      b) балама күтім келесі формаларды иеленуі мүмкін:
      (i) формалды емес күтім: баланың, оның ата-анасының немесе басқа тұлғаның бастамасымен балаға тұрақты немесе мерзімсіз негізде, отбасылық ортада туыстар немесе достар (туыстардың формалды емес қамқорлығы) немесе жеке тұлғалар көрсететін жеке күтімнің кез келген формасы, бұндай күтім формасы әкімшілік, сот немесе басқалай уәкілетті орган шешімімен көрсетілмейді;
      (ii) формалды күтім: құзіретті әкімшілік немесе сот органының шешімімен отбасы ортасында көрсетілетін күтімнің барлық түрі, сондай-ақ әкімшілік немесе сот шараларының немесе басқалардың нәтижесінде, интернат типті, соның ішінде жеке меншік мекемелерде көрсетілетін күтімнің барлық түрлері;
      c) күтім көрсетілетін ортаға қарай, балама күтім бөлінеді:
      (i) туыстар тарапынан қамқорлық: кеңейтілген отбасы шеңберінде отбасы негізіндегі немесе балаға таныс, отбасының жақын таныстарының тарапынан формалды, сондай-ақ формалды емес сипаттағы күтім;
      (ii) асыранды отбасында тәрбиелену: балама күтім мақсатында балалар құзіретті органдармен баланың туған отбасы болып табылмайтын, осындай күтім көрсету үшін таңдалатын, аттестациядан өтетін және бекітілетін, әрі қарай оған бақылау жүргізілетін отбасылық ортаға орналастырылатын жағдай;
      (iii) отбасы негізінде немесе отбасы сынды ортаға тәрбиеленуге орналастырудың басқа формалары;
      (iv) интернат типті мекемелердегі күтім: төтенше жағдайларда балаға күтім көрсетуге қауіпсіз орын, төтенше жағдайлардағы транзиттік орталықтар мен қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді күтім көрсету бойынша барлық интернат типті мекемелер, соның ішінде топтық үйлерде көрсетілетін, отбасы негізіндегі емес, топтық ортадағы күтім;
      (v) бақыланатын, балалардың тұруына арналған тәуелсіз формалар;
      d) балама күтімге жауап беруші тараптар:
      (i) ұйымдар — балаларға балама күтім көрсетуді ұйымдастыратын мемлекеттік немесе жеке меншік органдар немесе қызметтер;
      (ii) мекемелер — интернат типті балаларға күтім көрсететін жеке мемлекеттік немесе жеке меншік орындар.
      30. Бірақ, осы Жетекшілік нұсқаулармен қарастырылған балама күтім келесілерге таратылмайды:
      a) жағдайлары Біріккен Ұлттар Ұйымының кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін іске асырыу бойынша минималды стандарт ержелеріне 6 және Бас бостадығынан айырылған кәмелетке толмағандарды қорғауға қатысты Біріккен Ұлттар Ұйымының ережелерінің 7 әрекет ету аясына кіретін, сот немесе әкімшілік органның шешімімен, заңды бұзды деген күдікпен, айыпталған немесе танылған, бас бостандығынан айырылған 18 жасқа дейінгі тұлғалар;
      b) асырап алу туралы кесімді қаулы негізінде сол бала нақты түрде олардың қамқорлығына өткізілген сәттен бастап асырап алушылар тарапынан көрсетілетін күтім, осы Жеткшілік нұсқау мақсаттарында бала ата-ана қамқорлығында деп саналады. Бірақ Жетекшілік нұсқаулар сәйкес халықаралық келісім шарттар талаптарына қайшы келмейтін дәрежеде баланы әлеуетті асырап алушыларға алдына ала асырап алу немесе сынау кезіне беруде қолданылады;
      c) оның шеңберінде, демалу немесе балаға қажетті күтім көрсетуге ата-анасы жалпы қабілетсіз немесе ынталы еместігіне байланысты емес себептермен, шектеулі уақыт мерзімінде, баланың ерікті түрде туыстарымен немесе достарымен тұратын формалды емес күтім формалары.
      31. Құзіретті органдарға және басқа мүдделі тараптарға қолданылу мүмкіндігіне қарай интернат, емхана, психикалық және дене ауытқулары мен басқа да ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған орталықтарда, лагерлерде, жұмыс орындарында және балаларға күтім көрсетуге жауапты басқа мекемелерде осы Жетекшілік нұсқауларды қолдану ұсынылады.

      _______________________________________
      6 40/33 қарар, қосымша.
      7 45/113 қарар, қосымша.

IV. Балама күтімге қажеттіліктің алдын алу

A. Ата-ана қамқорлығын көтермелеу

      32. Отбасының балаға қатысты өзінің міндеттерін орындауда қолдау көрсетіп, баланың ата-анасының екеуімен де байланыста болуын көтермелеуді қамтамасыз ететін саясатты жүргізген жөн. Бұл саясат басқалардың ішінде, тууды тіргеуке құқықты, тиісті тұрғын үй мен медициналық қызметтерге, білім алу мен әлеуметтік қамтамасыз етілуге қолжетімділікті қамтамасыз етіп, сондай-ақ кедейлікпен, кемсітушілікпен, маргинализация, стигматизация, зорлық, қатыгез қарым-қатынас, сексуалды қол сұғушылық және ішімдік немесе нашақорлықты пайдаланумен күрес шараларын көтермелей отырып, балаларды тастаудың, балалардан бас тартудың және баланың отбасынан ажыратылудың түпкілікті себептерін ескеру керек.
      33. Мемлекеттерге ата-аналардың өз балаларына күтім көрсету қабілетін көтермелеп, нығайтуға шақырылған, отбасы дамуының іліспелі және өзара күшейтуші стратегияларын әзірлеп, жүзеге асырған жөн.
      34. Мемлекеттерге балаларды тастау, балалардан бас тарту және баланың отбасынан ажыратылуының алдын алатын тиімді шараларды жүзеге асырған жөн. Басқалардың ішінде әлеуметтік саясат пен бағдарламалар отбасыларға балаларына қажетті қорғанысты, күтімді және өз балаларының дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін дағдылар, мүмкіндіктер мен құралдар беру керек. Осы мақсатта мемлекет пен азаматтық қоғамның, соның ішінде үкіметтік емес және қауымдық ұйымдарды, діни қызметкерлер мен БАҚ өзара толықтырушы мүмкіндіктерін біріктіру керек. Бұндай әлеуметтік қорғаныс шараларына келесілер кіру керек:
      a) ата-аналарға арналған курстар мен сабақтар, ата-аналар мен балалар арасындағы оң қарым-қатынасты көтермелеу, даулы жағдайларды шешу дағдыларын дамыту, жұмысқа тұру, табыс алу және қажет болса, әлеуметтік көмек алу мүмкіндіктері сынды отбасын нығайтушы қызметтер;
      b) күндізгі күтім, келістірушілік пен татуластырушылық бойынша қызметтер, ішімдік немесе нашақорлықты пайдалану кезіндегі емдеу, қаржылық көмек және мүгедектігі бар ата-аналар мен балаларға көмек сынды көмекші әлеуметтік қызметтер. Бұндай, басым түрде кешенді және интрусивті емес сипаттағы қызметтер қауым деңгейінде қол жетімді болып, өз мүмкіндіктерін қауым мен күтім көрсетуші тұлға мүмкіндіктерімен біріктіре отырып, отбасылардың серіктес ретінде белсенді қатысуын қамтамасыз ету керек;
      c) жастар күнделікті өмірде тап болатын мәселелерді оң шеше алуы үшін және болашақ ата-аналарды сексуалды және өсімпаздық денсаулғына қатысты құзіретті шешім қабылдауға және өздерінің осы бағыттағы міндеттерін орындауға дайындауға бағытталған жастар саясатын.
      35. Отбасын қолдау үшін қолдау көрсету үдерісінде түрленіп отыратын, әр түрлі қосымша шаралар мен әдістерді қолдану керек: үйге бару, басқа отбасылармен топтық кездесулар, нақты жағдайларды талқылау үшін кездесулер мен сәйкес отбасы тарапынан міндеттерді қамтамасыз ету. Олар отбасы ішіндеі қарым-қатынасты нығайтуға жәрдемдесуге бағытталып, осы отбасының қауымға қосылуын көтермелеу керек.
      36. Жергілікті заңдарға сай ерекше назарды жалғыз басты ата-аналар және жасөсіпірм ата-аналар мен олардың некедегі, сондай-ақ некесіз туылған балаларын қолдау мен күтім бойынша қызметтерді құру мен көтермелеуге аудару керек. Мемлекеттер жасөспірім ата-аналар артынан олардың ата-ана, сондай-ақ бала мәртебесінен шығатын барлық құқықтарының, олардың жеке дамуына қажетті қызметтерге, ата-аналарға тиесілі жәрдемақылар және олардың мұрагерлік құқықтарының сақталуын қамтамасыз еткен жөн. Жүкті жасөспірім қыздардың қорғанысын қамтамасыз етуші және олардың оқуды жалғастыруына кепілдік беретін шараларды қабылдаған жөн. Сондай-ақ жалғыз басты ата-аналар мен жасөспірім ата-аналардың стигматизациясына қарсы әрекеттерге бағытталған шараларды қабылдау керек.
      37. Қолдау мен қызметтерді өздерінің ата-аналарын немесе қамқоршыларын жоғалтып алған, олардың ең үлкені отбасы басшысы болуға қабілетті және ынталы болған жағдайдағы, өз отбасында бірге қалуды шешкен туған аға-інілер мен апалы-сіңілдергі көрсету керек. Мемлекеттерге заңды қамқоршыны, басқа танылған жауапты ересекті немесе сәйкес жағдайларда, жоғарыдағы 19 тармақта көрсетілгендей, қамқоршы ретінде заңды түрде уәкілетті мемлекеттік органды тағайындау арқылы, бұндай отбасылар қанау мен қатыгез қарым-қатынастың барлық формаларынан міндетті қорғанысты алып, әлуеметтік қызметкерлер сынды жергілікті қауым мен құзіретті қызметтердің тараптарынан, балалардың денсаулығы, тұрмыс жағдайы, білім алу мен мұрагерлік құқытарына ерекше қамқорлық көрсетумен қарау мен қолдауды пайдалануын қамтамасыз ету керек. Бұндай отбасы басшысы өзінің отбасы басшысы құқығынан бөлек, өзінің бала мәртебесінен шығатын білім алу мен дамалуға құқығын қоса, барлық құқытарын сақтауына ерекше назар аудару керек.
      38. Мемлекеттер ата-аналарға ерекше қажеттіліктері бар балаларға күтім көрсетумен байланысты қосымша міндеттерін қоса, өздерінің отбасына қатысты жалпы міндеттерін жақсы атқаруға мүмкіндік беретін ұзартылған күн мектебін қоса, күндізгі күтім мүмкіндіктерін және әдетте күтім көрсететін тұлғалардың демалысы кезінде уақытша күтімді қамтамасыз ету керек.

Отбасынан ажыраудың алдын алу

      39. Құзіретті органдар немесе мекемелер баланың амандығына қауіп төніп тұр деп есептеуіне саналы незідер бар жағдайларда, отбасының балаға күтім көрсетуінің нақты және әлеуетті мүмкіндіктерін қоса, бала және отбасын бағалауға арналған оңтайлы кәсіби принциптер негізінде сәйкес критерилерді әзірлеп, сатылы түрде қолдану керек.
      40. Шығару немесе қайта біріктіру туралы шешімді барлық мүдделі тұлғалармен жан-жақты кеңестер жүргізігеннен кейін және баланың болашағын жоспарлау қажеттілігін ескере отырып, құзіретті орган атынан немесе санкциясымен сәйкес біліктілігі мен дайындығы бар мамандармен берген баға негізінде қабылдау керек.
      41. Жүктіліктің тиісті дамуы мен балаға күтім көрсетудің лайықты және тең жағдайларын қамтамасыз ету үшін мемлекеттерге жүктілік, бала туу мен омыраумен емізу уақытындағы құқықтарды жан-жақты қорғау мен кепілдендіру үшін шаралар қолдану ұсынылады. Сондықтан болашақ аналар мен әкелерге, әсіресе өздерінің ата-аналық міндеттерін орындауда қиындықтарға тап болатын жасөспірімдерді қолдау бағдарламаларын ұсыну керек. Бұндай бағдарламалардың мақсаты аналар мен әкелерге тиісті жағдайларда және өз балаларынан өздерінің осалдығы үшін бас тартуға мәжбүрлейтін жағдайларға жол бермейтіндей, өзідерінің ата-аналық міндеттерін орындауға мүмкіндік беру болу керек.
      42. Баланы тастап кету немесе одан бас тарту жағдайларында мемлекет бұл құпия әрі балаға қауіпсіз түрде және бұл орынды әрі сол мемлекеттің заңнамасымен қарастырылған жағдайда, оның шығу тегі туралы ақпаратқа қол жетімділік құқығының сақталуымен жүруін қамтамасыз ету керек.
      43. Мемлекеттерге бала жасырын түрде тасталған кездегі отбасыны іздестіру мен отбасына қайта қосу немесе кеңейтілген отбасына тәрбиеленуге орналастырылу тәртібін қарастыратын нақты саясатты қалыптастырған жөн. Саясат сондай-ақ баланы тұрақты отбасына орналастыру туралы шешімді уақтылы қабылдап, бұндай орналастыруды жедел ұйымдастырудың мүмкіндіктерін алдын ала қарастыру керек.
      44. Баладан бас тартқысы келетін ата-ана немесе заңды қамқоршының мемлекеттік немесе жеке меншік ұйымға жүгінуі кезінде мемлекет оларды балаға күтім көрсетуді жалғасытыруға ынталандырып, жағдай жасайтындай кеңес пен әлеуметтік қолдау көрсету керек. Сәтсіздік жағдайында тиісті кәсіби бағалау жүргізіп, балаға тұрақты жауапкершілікті өзінің мойнына алатын басқа отбасы мүшелері бар ма және бұндай қамқорлық формалары баланың ең жақсы мүдделеріне жауап бере ме, соны анықтау керек. Егер осындай қамқорлық формалары мүмкін емес немесе баланың ең жақсы мүдделеріне жауап бермесе, баланы парасатты уақыт ішінде тұрақты отбасына орналастыру үшін жұмыстар жасау керек.
      45. Баланы қысқа немесе белгісіз уақыт мерзіміне қамқорлыққа орналастыруды қалайтын ата-ана немесе тәрбиешінің мемлекеттік немесе жеке меншік ұйымға жүгінуі кезінде мемлекет оларды балаға күтім көрсетуді жалғасытыруға ынталандырып, жағдай жасайтындай кеңес пен әлеуметтік қолдау көрсету керек. Баланы балама күтім көрсету жағдайына тек қана осы бағыттағы жұмыстар нәтижесіз болып, оны қамқорлыққа орналастырудың рұқсат етілген және тиімді дәлеледер болған кезде орналастыру керек.
      46. Оларға қатыгез қарым-қатынас, қадағалаудың жоқтығы, қанау немесе тастап кету қаупі жағдайларын анықтап, олар туралы құзіретті органдарды ақпараттандыру үшін балалармен жұмыс істейтін ұстаздар мен басқа тұлғалардың арнайы дайындығын қамтамасыз ету керек.
      47. Оның ата-анасының еркінен тыс баланы қамқорлығынан алу туралы шешімді әрекет етуші заңнама мен қолданылатын үдерістерге сай, сот қадағалауымен құзіретті органдар қабылдау керек, бұл кезде ата-аналарға шағымдану құқығы мен сәйкес заңды үкіметке қол жетімділік кепілдендірілу керек.
      48. Баланың жалғыз немесе негізгі қамқоршысының алдын ала қамауға алу немесе сот шешімі бойынша мүмкін бас бостандығынан айырылуы кезінде, сәйкес жағдайларда баланың ең жақсы мүдделерін ескере отырып, бас бостандығынан айыру және алдын ала қамауға алумен байланыссыз шараларға басымдылық таныту керек. Түрмеде туған және түрмеде ата-анасының бірімен тұратын балаларды ол жерден шығару туралы шешім қабылдаған кезде мемелекеттер баланың ең жақсы мүдделерін ескеру керек. Бұндай балаларды шығаруға ажыратып алу туралы мәселе қаралатын басқа жағдайларға сияқты қарау керек. Өз ата-аналарымен қамау орындарында қалатын балаларға ерікті азамат мәртебесіне және қауымдағы қызметіне қол жетімділікке кепілдік бере отырып, қажетті күтім мен қауіпсіздікті қаматасыз ету үшін барлық жағдайлар жасау керек.

B. Отбасына бірігуге қолдау көрсету

      49. Баланы және оның отбасын мүмкін отбасына қайтуға дайындап, бұған қолдау көрсету үшін баланың жағдайы баланың отбасына бірігуінее мүмкіндік бере ме және бұл баланың ең жақсы мүдделеріне жауап бере ме, осы орайды қандай және кімнің қадағалауымен қадамдар қолдану керектігін шешу үшін түрлі мүдделі тараптардың (бала, отбасы, балама күтім көрсетуші тұлға) қатысуымен көп салалы кеңеске қолы жетімді, тағайындалған тұлға немесе топпен бағалануы керек.
      50. Осы орайда қайта біріктіру мақсаттары мен отбасы және балама күтім көрсетуші тұлғаның негізгі міндеттері жазбаша түрде жазылып, барлық мүдделі тараптармен келісілу керек.
      51. Құзіретті орган интеграция мақсатында бала мен оның отбасы арасындағы тұрақты және қажетті байланысты орнатып, қолдап және бақылау керек.
      52. Сәйкес шешімдерді қабылдау жағдайында баланы оның отбасына біріктіру баланың жасын, қажеттіліктерін және дамып келе жатқан қабілеттерін, сондай-ақ отбасымен ажыратылу себептерін ескере отырып, әрі қарайғы қолдау іс-шараларының және шаралармен бірге жүретін сатылы және бақыланытан үдеріс шеңберінде жүзеге асырылу керек.

V. Күтім көрсету жүйесі

      53. Ата-ана күтімінсіз қалған әр баланың нақты психоэмоциялық, әлеуметтік және басқа қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мемлекеттер отбасы мен қоғам негізіндегі күтімге басымдылық көрсете отырып, балама күтімнің қажетті нұсқаларын ұсыну үшін заңнамалық, саяси және қаржылық жағдайларды қамтамасыз ету үшін мемлекеттерге барлық қажетті шараларды қолданған жөн.
      54. Мемлекеттер төтенше жағдайдағы көмек, қысқа және ұзақ мерзімді күтім кезінде осы Жетекшілік нұсқаулардың жалпы принциптерімен келісілген балама күтім нұсқауларының жиынтығының болуын қамтамасыз ету керек.
      55. Мемлекеттер балаларға балама күтім көрсетумен айналысатын барлық ұйымдар мен жеке тұлғалар осындай қызметті жүзеге асыруға құзіретті органдардың рұқсатын алып, осы Жетекшілік нұсқауға сай соңғылардың тарапынан тұраты бақылау мен тексерулерге ұшырауларын қамтамасыз ету керек. Бұл мақсатта аталған органдар күтім көрсететін тұлғалардың кәсіби және этикалық жарамдылығын бағалау, сондай-ақ олардың аттестациясы, оларды бақылау мен қадағалаудың тиісті критерилерін әзірлеу керек.
      56. Кеңейтілген отбасы, достардың немесе басқа тұлғалардың тарапының шеңберінде болсын, балаға формалды емес күтімге қатысты, мемлекеттер, сәйкес жағдайларда, аталған күтім көрсетуші тұлғаларды сәйкес түрде баланың амандығы мен қамқорлығына жәрдемдесу үшін, олардың өздері мен балалар кез келген қажетті қаржылық және басқа қолдауға қол жеткізе алатындай құзіретті органдарды ескертуге ынталандыру керек. Егер бұндай күтім түрі осы уақытқа дейін баланың ең жақсы мүдделеріне жауап беріп, болашақта оларға жауап береді деп күтілсе, мемлекеттер уақыт өте формалды емес күтім көрсететін тұлғалардың сәйкес күтім түрлерін рәсімдеуін көтермелеп, ынталандыруы керек.

VI. Күтімнің барынша лайықты формаларын анықтау

      57. Баланың ең жақсы мүддесінде балама күтім туралы шешім қабылдау құқықтық кепілдемелерді қамтамасыз ете отырып, кез келген сот өндірісінде баланың атынан сәйкес жағдайларда сот өкілдігін қоса, соттық, әкімшілік немесе басқа оңтайлы және танылған тәртіпте жүзеге асырылу керек. Шешім орнатылған құрылымдар мен органдарды қолдана отырып, мұқият бағалау, жоспарлау мен сараптау негізінде қабылданып, мүмкіндігінше көп салалы топтың құрамына кіретін тиісті біліктілігі бар маманмен жекелей түрде орындалу керек. Шешім қабылдаудың барлық кезеңдерінде оның дамып келе жатқан қабілеттеріне сай баламен және оның ата-анасы немесе заңды қамқоршысымен ақыл-кеңестік жұмыстар жүргізілу керек. Осы мақсатта барлық мүдделі тараптарға соның негізінде өз пікірлерін құратын қажетті ақпарат берілуі керек. Мемлекеттер осы ережелерді сақтауды қамтамасыз ету үшін күтімнің ең ұтымды формаларын анықтауға жауапты мамандырды дайындау мен тану үшін қажетті құралдар мен арналарды ұсынуға бар күшін салу керек.
      58. Бағалау жедел, жан-жақты әрі мұқият жүргізілу керек. Бұл кезде міндетті түрде баланың қауіпсіздігі және амандығымен қатар, оған ұзақ мерзімді күтім мен оның ұзақ мерзімдегі дамуы ескеріліп, оның жеке қасиеттері мен даму деңгейі, ұлыстық, мәдени, тілдік және діни қатыстылығы, отбасылық және әлеуметтік ортасы, денсаулық жағдайы және баланың басқа да ерекше қажеттіліктері қарастырылуы керек.
      59. Алғашқы есептер мен тексеру туралы есептер қажетсіз іркілістер мен шешімге қайшы келулерді болдырмау үшін оларды құзіретті органдар қабылдаған сәттен бастап негізгі құралдар ретінде қолданылу керек.
      60. Күтім көрсетілетін ортаның жиі ауысуы баланың дамуы мен басқа адамдармен қарым-қатынас орнату мүмкіндігіне кері әсер етеді, сондықтан бұндай жағдайларды болдырмаған жөн. Қамқорлыққа қысқа мерзімге орналастыру сәйкес тұрақты жағдайларды қамтамасыз ету мақсатын көздеу керек. Баланың тұрақты ортасы баланы оның негізгі немесе кеңейтілген отбасына немесе, мүмкін болса, тұрақты балама отбасы ортасына немесе жоғарыдағы 21 тармақты қолданған кезде, интернат типті тұрақты және сенімді мекемеге орналасыру жолымен артық ірікілістерсіз кепілдену керек.
      61. Күтім көрсету мен тұрақты қамқорлықты жоспарлау бала қамқорлыққа алынғаннан бұрын, әр қарастырылып отырған нұсқаның тікелей және ұзақ мерзімді басымдылықтары мен кемшіліктерін ескере отырып, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді ұсыныстарды қарастыра отырып, жүзеге асырылу керек.
      62. Күтім көрсету мен тұрақты қамқорлықты жоспарлау кезінде ең әуелі келесілерге: баланың өз отбасына бауыр басуының сипаты мен дәрежесін, отбасының баланың амандығы мен дамуының үйлесімділігіне кепілдік бере алуы, бала өзін отбасы бөлшегі ретінде сезіну қажеттілігі мен қалауы, баланың өз қауымы мен өз мемлекетінде қалу ынтасын, оның мәдени, тілдік және діни тамырларын, олардан айырылудың алдын алу үшін туған аға-інілер мен апалы-сіңілдерімен қарым-қатынасына назар аудару керек.
      63. Жоспар баланың қамқорлыққа орналастырылуының мақсаттары мен сол мақсаттарға жеткеннен кейінгі шараларды нақты баяндау керек.
      64. Балаға және оның ата-анасына немесе заңды қамқоршысына қолданыстағы балама күтім нұсқалары, әр нұсқаның салдары мен әр жағдайдағы оларды құқықтары мен міндеттері туралы толық ақпарат берілуі керек.
      65. Оның нақты қажеттіліктері мен еркше қалауларына қатысты баланы қорғау шарасына дайындық, оны орындау мен бағалау барынша мүмкін дәрежеде оның ата-анасының немесе заңды қамқоршылары және әлеуетті асырап алушы тәрбиешілер мен тұлғаларының қатысуымен жүзеге асырылу керек. Баланың сұранысы бойынша ата-аналармен немесе заңды қамқоршылары және бала өміріндегі маңызды басқа тұлғалармен, құзіретті органның қалауы бойынша, кез келген шешім қабылдау үдерісі барысында ақыл-кеңес беру жұмыстары жүргізілу мүмкін.
      66. Мемлекеттер уәкілетті сот орыны, трибунал немесе әкімшілік не басқа құзіретті органмен балама күтімге орналастырылған кез келген бала, сондай-ақ оның ата-анасы немесе ата-ана қызметін атқаратын басқа тұлғалар қамқорлыққа алыну туралы шешімге сотта қарсы болуға және өздерінің бұндай құқығы туралы хабардар болып, оны жүзеге асыруда көмек алуын қамтамасыз еткен жөн.
      67. Мемлекеттер уақытша қамқорлыққа алынған кез келген баланың, ең әуелі, оның жеке дамуы мен кез келген өзгермелі қажеттіліктерін, отбасы ортасындағы өзгерістерді, сондай-ақ оның осы жерде қамқорлықта болу орындылығы мен қажеттілігін ескеріп, үш айда бір реттен кем емес, тұрақты және мұқият тексеруге құқығын қамтамасыз еткен жөн. Тексеруді баланың және оның өміріне маңызды барлық тұлғалардың қатысуымен білікті және уәкілетті тұлғалар жүргізу керек.
      68. Бала жоспарлау мен тексеру үдерісі нәтижесінде оған күтім көрсетілетін ортаның кез келген өзгерісіне дайын болу керек.

VII. Балама күтім көрсету

A. Саясат

      69. Мемлекет немесе тиісті үкіметтік орган ата-ана күтімінсіз қалған барлық баларға формалды және формалды емесе қамқорлық мәселелір бойынша келісілген саясатты әзірлеп, жүзеге асыруға міндетті. Бұндай саясат сенімді ақпарат пен статистикалық мәліметтерге негізделу керек. Олар бала қорғанысы, күтімі мен оның дамуын қамтамасыз етудегі бала ата-анасының немесе негізгі тәрбиешілерінің рөлін ескеріп, балаға кім жауапты екенін анықтау үдерістерін алдын ала қарастыруы керек. Егер басқа дәлелденбесе, тұспалды жауапкершілік баланың ата-анасына немесе негізгі тәрбиешілерге жүктеледі.
      70. Ата-ана күтімінсіз қалған балаларды қамқорлыққа орнластырумен және оларға көмек көрсетумен айналысатын барлық мемлекеттік ұйымдар азаматтық қоғаммен ынтымақтаса отырып, бұндай балаларға тиімді күтім көрсетуді, қамқорлығы аяқталғаннан кейінгі аялау мен қорғанысты қамтамасыз ету үшін ұйымдар мен жеке тұлғалар арасындағы ақпарат алмасуды және желілерді ұйымдастыруға жәрдемдесетін саясат пен үдерістерді әзірлеп, қабылдау керек. Балаларға балама күтім көрсетуді қадағалауға жауап беретін ұйымның орналасқан орны және/немесе құрылымы ол көрсететін күтім кімге қажет, солардың барлығына қол жетімділігін барынша қамтамасыз ету керек.
      71. Ерекше назарды интернат типті мекемелереде де, отбасы негізінде де, әсіресе, күтім көрсететін тұлғалардың кәсіби біліктілігі, оларды таңдау, дайындау мен қадағалауға қатысты жағдайларда көрсетілетін күтімнің сапасына аударуы керек. Олардың міндеттері мен қызметтері нақты анықталып, ата-аналар немесе баланың заңды қамқоршыларының міндеттір мен қызметтеріне қатысты түсіндірілуі керек.
      72. Әр елдегі құзіретті ұлттық биліктер осы Жетекші нұсқауларға сай балама күтімге орналастырлыған балалардың құқықтарын көрсететін ережелер әзірлеген жөн. Балама күтім көрсетілетін балалар күтім көрсетілетін ортаның құықтарын, ережелері мен міндеттерін және сол ортадағы өзінің құықтары мен міндеттерін толық түсіну керек.
      73. Балама күтімді көрсету күтім көрсетуші тұлғаның мақсаттарын, міндеттерін, қызметі мен біліктілігін көрсетіп, Бала құқықтары туралы конвенция 2, осы Жетекші нұсқаулар мен қолданыстағы құқықпен орнатылған стандарттарды көрсететін жазбаша ережелерге негізделу керек. Күтім көрсететін барлық тұлғалардың тиісті біліктілігі болып, балама күтім қызметтерін көрсетуге қойылатын заңды талаптарға сәйкес аттестациядан өткен болу керек.
      74. Баланы балама күтім көрсетілетін ортаға бағыттау немесе қабылдаудың стандарт үдерісін қамтамасыз ету үшін нормативті базаны белгілеу керек.
      75. Балама күтім көрсетуге қатысты ол баланың құқықтарымен келісілген және оның ең жақсы мүдделеріне сай келетінін көрсетуге болатын жағдайларда мәдени және діни, соның ішінде гендерлік мәселелермен байланысты тәжірибені құрметтеп, көтермелеген жөн. Бұндай тәжірибені көтермелеудің орындылығын анықтауды барлық мүдделі тараптардың кең қатысуымен, сәйкес мәдение және діни қайраткерлердің, сондай-ақ ата-ана күтімінсіз, ата-анасыз қалған балалармен жұмыс істейтін мамандар мен тұлғалардың және басқа мүдделі тараптардың, сондай-ақ балалрдың өздерінің қатысуымен жүргізу керек.

1. Формалды емес күтім

      76. Жеке тұлғалар немесе отбасымен көрсетілетін формалды емес күтім кезіндегі тиісті талаптардың сақталуын қамтамасыз ету үшін мемлекеттер бұндай күтім түрінің атқаратын рөлін мойындап, ерекше көмек немесе қадағалауды қажет ететін нақты ортаны бағалау негізінде, оны оңтайлы көрсетілуін қолдауға қажетті шараларды қабылдау керек.
      77. Сәйкес жағдайларда құзіретті органдар формалды емес күтім көрсететін тұлғаларды көтермелеп, күтім формасы жайлы ақпарат беріп, оларға балаға күтім көрсету мен оны қорғауды жүзеге асыруға көмектесе алатын қызметтер мен жеңілдіктерге қол жетімділікті қамтамасыз етуге тырысу керек.
      78. Мемлекет формалды емес күтім көрсететін тұлғалардың бала үшін нақты жауапкершілігін мойындау керек.
      79. Мемлекеттер туыс болып табылмайтындар, балаға таныс емес немесе баланың тұрғылықты жерінен алыс тұратын туыстар көрсететін формалды емес күтімдегі балалар қатыгез қарым-қатынастан, қадағаланбаудан, бала еңбегі мен қанаудың барлық басқа формаларынан қорғалуын қамтамасыз ететін арнайы және сәйкес шараларды әзірлеген жөн.

2. Балама күтімнің барлық формаларына қолданылатын жалпы жағдайлар

      80. Баланы балама күтім жағдайына өткізуді барынша сыпайылық пен балаға қатысты достық мәнерінде, әсіресе, негізінде, форма кимеген арнайы дайындалған адамдардың қатысуымен жүргізу керек.
      81. Егер бала балама күтім жағдайына орналастырылса, қамқорлыққа қажеттілік пен баланың ең жақсы мүдделеріне сай оның отбасы, сондай-ақ басқа жақын адамдары – достары, көршілері мен бұрынғы тәрбиешілерімен байланысын көтермелеп, оған қолдау жасау керек. Бала олармен байланыс орнатылған жағдайда, өз отбасы мүшілерінің жағдайы туралы ақпарат туралы хабардар болу керек.
      82. Мемлекеттер олардың ата-анасы қамауда немесе ұзақ мерзімді емделудегі балама күтім көрсетілген балалар өздерінің ата-аналарымен байланыста болу мүмкіндігін иеленуді қамтамасыз ету керек.
      83. Баланың тәрбиешісі бала жергілікті әдеттерге сай, тамақтану нормаларына, сондай-ақ баланың діни сенімдеріне сай келетін пайдалы әрі толық тамақтануын қамтамасыз ету керек. Қажет болса, сәйкес тамаққа қосымшаларды беру керек.
      84. Тәрбиешілер жауапты балаларының денсаулықтарына қамқорлық көрсетіп, қажет жағдайда балалар сәйкес дәрігерлік қызмет, кеңес пен көмек ала алатындай шаралар қолдану керек.
      85. Балалардың тұрғылықты жері бойынша оқу орындарында формалды, формалды емес және кәсіби оқытылу бойынша, өз құқықтарына сай барынша мүмкін дәрежеде қол жеткізе алу керек.
      86. Тәрбиешілер әр баланың, соның ішінде мүгедек балалардың, ЖИТС/АИТС жұқтырған немесе онымен өмір сүретін, немесе басқа ерекше қажеттіліктері барларының ойын арқылы және бос уақытын ұйымдастыруға, сондай-ақ балаларға күтім көрсетіліп жатқан қоғам аясында және одан тыс, олармен айналысуға құқықтары құрметтелуін қамтамасыз ету керек. Басқа балалар және қоршаған ортадағы адамдармен қарым-қатынасты көтермелеген жөн.
      87. Күтімнің барлық формаларында, күтімді қамтамасыз етуші нақты тұлғаға жүйелі түрде бекітілуін қоса, нәрестелер мен кішкентай балалардың, соның ішінде ерекше қажеттіліктері барларының қауіпсіздік, денсаулықты қорғау, тамақтану, даму мен басқа қажеттіліктер мәселесіндегі ерекше қажеттіліктерін қанағаттандыру керек.
      88. Балалар өздерінің діни және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру, соның ішінде өз дінінің білікті мамандарымен кездесу және діни қызметтер, діни білім беру мен кеңес беруге қатысу немесе қатыспауды еркін таңдау құқығын иелену керек. Баланың дәни қатыстылығын құрметтеп, қамқорлықта болу кезінде өзінің дінін немесе сенімін ауыстыруға мәжбүрлеуге немесе нандыруға болмайды.
      89. Балаға жауап беретін барлық ересектер жеке өмірге қол сұқпаушылыққа құқығын, соның ішінде гендерлік айырмашылық пен гендерлік өзара әрекеттестікті құрметтей отырып, жеке тазалық сақтау бөлмелерінің және жеке заттарын сақтауға арналған қажетті, қауіпсіз әрі қолжетімді жерлердің болуын құрметтеп, көтермелеу керек.
      90. Тәрбиешілер өздерінің балалармен оң, қауіпсіз және конструктивті қарым-қатынастағы рөлін түсініп, оны жүзеге асыра алуы керек.
      91. Балама күтімнің барлық формаларында тұрмыстық жағдайлар, денсаулық сақтау мен қауіпсіздіктің талаптарына жауап беру керек.
      92. Мемлекеттер өздерінің құзіретті органдары арқылы балама күтім көрсетілетін балалардың тұрмыстық жағдайы мен оларға осындай жағдайларда бақылау оларға қатыгез қарым-қатынастан тиімді қорғаныс беретінін қамтамасыз ету керек. Оның тұрмыс жағдайларын анықтау барысында жас, кемелдік пен осалдық дәрежесіне басты назар аудару керек. Қомқорлыққа алынған балаларды қорғауға бағытталған шаралар олардың қауымындағы сол жастағы балалармен салыстырғанда олардың еркінідігі мен тәртіптерін негізсіз шектеулерді қарастырмай, заңға сай болу керек.
      93. Балама күтімінің барлық формаларында балаларға ұрлап кету, саудаға салу, сату және қанаудың барлық басқа формаларынан қорғаныс қамтамасыз етілу керек. Осыған байланысты олардың еркіндігі мен тәртібін барлық шектеулер тек қана оларды осындай іс-әрекеттерден тиімді қорғауды қамтамасыз ету үішін қажетті шаралардан құралу керек.
      94. Күтімге жауап беретін барлық тұлғалар балалар мен жасөспірімдердің оның дамушы қабілеттеріне сай, қолайлы тәуекелдер мен баланың жасын ескере отырып, негізделген шешім қабылдап, жүзеге асыруын ынталандыру керек.
      95. Мемлекеттер, ұйымдар мен мекемелер, мектептер мен басқа қауымдық қызметтерге балама күтім жағдайына орналастырылған балалар қамқорлыққа орналастырыған немесе одан кейінгі уақытта стигматизацияға ұшырамауы үшін сәйкес шараларды қолданған жөн. Бұған баланы күтімге орналастырған бала ретінде сәйкестендіру мүмкіндіктерін шектеу бойынша шаралар кіру керек.
      96. Баланың дене немесе психикалық денсаулығына зиян келтіруі мүмкін азаптау, қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе қадір-қасиетті қорлайтын, соның ішінде оқушаулау немесе жалғыз өзін қамау, немесе, дене немесе психологиялық зорлықтың басқа формалардындағы қатынастарды құрайтын барлық тәртіпке келтіру шаралары мен тәртіпті түзету шаралары адам құқықтары саласындағы халықаралық құқыққа сәйкес қатаң түрде тыйым салыну керек. Мемлекет бұндай тәжірибенің алдын алу үшін және оның заң бойынша жазалануын қамтамасыз ету керек. Жазалау шарасы ретінде баланың отбасы мүшелерімен және балаға аса маңызды басқа тұлғалармен қатынасты шектеу еш уақытта қолданылмау керек.
      97. Күш және кез келген сипаттағы әрекет ету шараларын қолдану тек қана баланың немесе басқа тұлғалардың дене немесе психологиялық құл сұқпаушылығын қамтамасыз ету үшін ол абсолютті қажетті болғанда, заңғы сәйкес, баланың негізгі құқықтарын сақтай отырып, негізделген және мөлшерлі түрде болғанда рұқсат етіледі. Дәрілік және медициналық құралдары қолану арқылы әсер ету шаралары емдік қажеттілікке негізделіп, еш уақытта маманның бағалауы мен келісуінсіз пайдаланылмау керек.
      98. Қамқорлыққа алынған балалардың олар толық құпиялық жағдайында сене алатын, сенімді тұлғаға қол жетімділігі болу керек. Бұл тұлға баламен келісе отырып, құзіретті органдармен тағайындалу керек. Анықталған жағдайларда, заңдылық немесе этика нормаларына сай құпиялылықты бұзу қажеттілігі туындауы мүмкіндігі туралы бала хабардар болу керек.
      99. Қамқорлыққа алынған балалар, оларға қарым-қатынас немесе қамқорлық жағдайлары туралы мәселелері жайлы хабарлай алатын немесе шағым жайсай алатын оларға белгілі тиімді әрі әділ тетіктерді қолдану мүмкіндіктерін иелену керек. Бұндай тетіктерге келесілер кіру керек: алғашқы кеңес, кері байланыс, орындау мен әрі қарайғы кеңес. Бұл үдеріске бұрын қамқорлыққа алынған жас адамдар қатысып, олардың пікірлерімен тиісті түрде санасу керек. Бұл үдерісте балалармен және жас адамдармен жұмыс жүргізу үшін арнайы дайындығы бар құзіретті мамандармен жүргізілу керек.
      100. Баланың өзіндік ұқсату сезімін қолдау үшін баламен бірлесе отырып, бала өмірінің әр кезеңіне қатысты тиісті ақпарат, фотосуреттер, жеке заттар мен естіліктер бар, өмір бойы баланың билігінде болатын, оның өмірлік сипатамасы журналын жүргізу керек.

B. Бала үшін заңдылық жауапкершілік

      101. Баланың ата-анасы жоқ немесе баланың ең жақсы мүддесіндегі күнделікті шешімдерді қабылдай алмағандықтан, баланы балама күтімге орналастыруға құзіретті әкімшілік немесе сот шешіміне немесе санкциясымен жүзеге асырылған жағдайда, тағайындалған тұлға немесе құзіретті орган баламен толық кеңескеннен кейін ата-ананың орнына бұндай шешімдерді қабылдуға заңды құқықты немесе жауапкершілікті иелену керек. Мемлекеттер бұндай тұлға немесе мекеменің тағайындалу тетігін қамтамасыз ету керек.
      102. Бұндай заңдылық жауапкершілік құзіретті билікпен артылып, тікелей олармен немесе үкіметті емес ұйымдарды қоса, ресми уәкілетті ұйым арқылы бақылану керек. Осы тұлға немесе орган үшін жауапкершілік тағайындалған органның мойнына артылады.
      103. Бұндай заңдылық жауапкершілік артылған тұлғалар, балалар мәселелері туралы сәйкес білімі бар, тікелей балалармен жұмыс жасай алатын, қамқорлығындағы балалардың кез келген ерекшеліктері мен мәдени қажеттіліктерін түсінетін құрметті азамат болу керек. Бұған қатысты олар қажетті дайындық пен кәсіби қолдау алу керек. Осы нақты баланың ең жақсы мүдделеріне сай келетін және оның амандығына кепілдік беретін тәуелсіз әрі әділ шешім қабылдауға дайын болу керек.
      104. Тағайындалған тұлға немесе органның рөлі мен нақты міндеттеріне кіреді:
      a) бала құқықтарының қорғалуын қамтамасыз ету, әсіресе, балаға лайықты күтім көрсету, тұрғылықты жағдайлар жасау, дәрігерлік көмек, дамуға мүмкіндік, психологиялық-әлеуметтік, білім беру мен тілдік қолдау көрсету;
      b) қажет болға жағдайда, баланың заң немесе басқа маманмен жолықтыру, шешім қабылдайтын биліктірмен баланың көзқарастары ескерілу үшін, баламен кеңес өткізу, балаға оның құқықтары туралы кеңес пен ақпарат беру;
      c) баланың ең жақсы мүддесінде тұрақты шешім қабылдауға жәрдемдесу;
      d) бала және оған қызмет көрсете алатын әр түрлі мекемелер арасындағы байланысты орнтау;
      e) баланың отбасын іздеуде көмектесу,
      f) репатриация немесе отбасымен қайта қосылу жағдайларында бұл баланың ең жақсы мүдделерінде жүргізілетіндігіне бақылау жасау;
      g) сәйкес жағдайларда, бала отбасымен байланыста болу үшін оған көмектесу.

1. Формалды күтімге жауап беретін ұйымдар мен мекемелер

      105. Барлық ұйымдар мен мекемелер әлеуметтік қамтамасыз ету қызметінде немесе басқа құзіретті оранда тіркеліп, өз қызметін жүзеге асыру үшін рұқсат алуын заңнама қарастыру керек, бұл кезде осы заңнаманы орындамау заңмен қудаланытан қылмыс болып табылады. Рұқсат құзіретті органдармен біріліп, кем дегенде, қызмет ету, қызметкерлерді таңдау мен біліктілігіне, күтім жағдайлары мен қаржы ресурстары және ұйым немесе мекеме басқаруы талаптарына қолданылатын стандарт критерилер негізінде үнемі қаралып отыру керек.
      106. Барлық ұйымдар мен мекемелердің көрсетілген мақсаттарға жетуі үшін осы Жетекшілік нұсқаулармен келісілген, балаларға күтім көрсететін білікті және тиісті қызметкерлерді жұмысқа алу, бақылау, қадағалау мен бағалау кезіндегі олардың мақсаттарын, саясатын, әдістері мен стандарттарын нақты көрсететін саясаты мен тәжірибесі туралы жазбаша ережесі болу керек.
      107. Барлық ұйымдар мен мекемелер осы Жетекшілік нұсқаулармен келесілген қызметкерлер тәртібінің кодексін әзірлеу керек, онда, әсіресе балаларды күтуші әр маман мен қызметкердің рөлі және кез келген қызметкерлермен мүмкін болатын жағдайлардағы өз міндеттерін тиісті атқармауы туралы ақпараттандыру үдерісі нақты жазылады.
      108. Еш бір жағдайда күтім көрсетуді қаржыландыру формалары ұйым немесе мекемемен ұйымдастырылған немесе ұсынылған баланың қамқорлықта қажетсіз ұзақ болуын немесе орналастырылуын ынталандырмау керек.
      109. Қамқорлықтағы барлық балаларға, штат қызметкерлері мен барлық қаржы операциялары бойынша толық құжаттама кіретін, балама күтім көрсету туралы жан-жақты және жаңартылып отыратын жазбалар жүргізіп отыру керек.
      110. Қамқорлықтағы балалар туралы жазбалар толық, уақтылы, құпия және қауіпсіз жерде сақталған болу керек, онда олардың келуі мен кетуі туралы, сондай-ақ әр баланың қамқорлыққа орналастыру түрі, мазмұны мен толық ақпаратты, барлық сәйкес куәләндіруші құжаттар және жеке мәліметтермен бірге қамтылу керек. Баланаың отбасы туралы мәліметтер баланың құжаттамасына, сондай-ақ жүйелі бағалар нәтижесі бойынша есепке кірістірілуі керек. Бұл құжаттама балама күтім көрсетілген барлық мерзім барысында жүргізіліп, баланың ағымдағы күтіміне жауапты уәкілетті мамандар онымен салыстырма тексеру жасап отыруы керек.
      111. Көрсетілген құжаттама баланың жеке өміріне қол сұқпаушылық және құпиялылық шектерінде баланың, сондай-ақ оның ата-анасы немесе қамқоршыларымен қолданыла алынады. Құжаттамамен танысар алдында, сол уақытта, одан кейін сәйкес кеңестік көмек көрсетілу керек.
      112. Балама күтім көрсететін барлық қызметтердің әр балаға қатысты ақпараттың құпиялылығын сақтау бойынша нақты саясаты болу керек, онымен күтімді көрсететін барлық қызметкерлер танысып, сақтау керек.
      113. Алдыңғы қатарлы тәжірибені басшылыққа ала отырып, барлық ұйымдер мен мекемелер жүйелі түрде тәрбиешілер немесе балалармен тікелей қарым-қатынаста болатын қызметкерлер жұмысқа қабылданар алдында олардың балалармен жұмысқа лайықтылығына тиісті және жан-жақты аттестациядан өту керек.
      114. Ұйымдар мен мекемелермен алынған тәрбиешілердің еңбекақысын қосқандағы жұмыс жағдайлары орындайтын жұмыспен қанағаттану, уәжді барынша арттыратындай, сәйкесінше, өз міндеттерін ең жақсы түрде әрі тиімді орындауға ұмтылумен сабақтасатындай болу керек.
      115. Барлық тәрбиешілер ата-ана күтімінсіз қалған балалардың құқықтары және шұғыл түрде қамқорлыққа алыну немесе олардың тұрғылықты жерінен тыс жерлерге қамқорлыққа орналастырылу сынды ерекше қиын жағдайлардағы балалардың осалдығы жөнінде оқытылу керек. Сондай-ақ мәдени, әлеуметтік, гендерлік және діни аспектілер есепке алынуын қамтамасыз етілу керек. Мемлекеттерге сондай-ақ осы ережелерді жүзеге асыруға септігін тигізу үшін бұл мамандарды тануға қажетті ресурстар мен құралдар берген жөн.
      116. Ұйым мен мекеменің барлық штатық тәрбиешілері өрескел тәртіпке қалай қарау керек, соның ішінде балалардың өзіне немесе басқаларға зиян келтіруін алдын алу үшін даулы жағдайларды шешу әдістері мен құралдыран зерделеу бойынша оқытылу керек.
      117. Ұйымдар мен мекемелер барлық сәйкес жағдайларда тәрбиешілер ерекше қажеттілігі бар, бірінші кезекте АИТС/ЖИТС өмір сүретін немесе өзге созылмалы дене немесе психикалық аурулары бар және дене мен ақыл-есі кем балалармен жұмыс істеуге дайын болуын қамтамасыз ету керек.

2. Асырап алушы отбасында тәрбиелену

      118. Құзіретті органдар немесе мекемелер бала қажеттіліктері мен әлеуетті асырап алушы тәрбиешілердің мүмкіндіктері және ресурстарының үйлесімділігі мен бағалау үшін қызметкерлердің тиісті дайындығын, баланы қамқорлыққа орналастыруға барлық мүдделі тұлғалардың дайындығының жүйесін әзірлеу керек.
      119. Әр жерде олардың отбасы, қауым және мәдени топпен байланысын сақтай отырып, балаға күтім көрсетіп, қамқорлығын қамтамасыз ете алатын, аттестациядан өткен асырап алушы тәрбишілер шеңберін анықтау керек.
      120. Ол бойынша баланы қамқорлыққа орналастыруға дейін, оның уақытында және одан кейін жүйелі уақыт аралығында өткізілуі тиіс сабақтар ұйымдастыралатын асырап алушы тәрбишілерге арнайы дайындық, қолдау мен кеңес берілу керек.
      121. Тәрбиешілер өз пікірлерін атап, тәрбиені қамтамасыз етуші және ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалармен айналысатын басқа жүйелер саясатына әсер ете алу мүмкіндігін иелену керек.
      122. Саясат пен тәжірибені әзірлеуге септігін тигізетін және маңызды өзара қолдау көрсете алатын асырап алушы тәрбиешілер ассоциациясын құруды көтермелеген жөн.

C. Интернат типті мекемелердегі күтім

      123. Интернат типті мекемелер шағын әрі барынша отбасына немесе кішігірім топқа жақындатылған ортаға баланың қажеттілігі мен құқығын басшылыққа алуы керек. Тұтастай олардың міндеті болып уақытша күтім көрсету мен баланы отбасына біріктіру немесе мүмкін болса, балама отбасылық ортада, соның ішінде сәйкес жағдайларда асырап алу немесе ислам құқығы бойынша кафалды қоса, тұрақты күтімді қамтамасыз ету.
      124. Қорғаныс пен балама күтімді ерекше қажет ететін бала қажетті және тиісті жағдайларда қылмыстық заңнама жүйесін жүргізудегі балалардан бөлек орналасуы үшін шаралар қолданылу керек.
      125. Құзіретті ұлттық немесе жергілікті орган балалар бұндай мекмелерге тек қана сәйкес жағдайларда ғана қабылдануын қамтамасыз ететін тексерудің қатаң тәртіптерін орнату керек.
      126. Интернат типті мекемелерде тығыз тәрбиешінің балаға назарын аудыруын, сәйкес жағдайларда, нақты бір тәрбиешімен сенімді қарым-қатынасын орнату мүмкіндігін мемлекеттер қамтамасыз ету керек. Тәрбиешілер, сондай-ақ күтім көрсету міндеттері мен мақсаттарын тиімді орындап, балаларға қамқорлық көрсететіндей етіп бөліну керек.
      127. Заң, саясат және ережелер ұйым, мекеме немесе жеке тұлғалардың тарапынан балаларды интернат типті мекемелерге орналастыруға тарту мен айдауға тыйым салу керек.

D. Тексеру және бақылау

      128. Күтім көрсетумен айналысатын ұйымдар, мекемелер мен мамандар, бұдан басқа, әңгімелесу мен қызметкерлер және балаларға бақылау жүргізе отырып, жоспарлы және хабарланбаған тексерулерді қоса, жеке тексерулерді ұйымдастыруды қамтамасыз ететін мемлекеттік органға есеп беру керек.
      129. Тексеру қызметтеріне мүмкіндігі мен парасаттылығына қарай, мамандарды дайындау мен балаларға күтім көрсету мекемелердің әлеуетін нығайту компоненттері кіру керек.
      130. Мемлекеттер адам құқықтарын ынталандыру және қорғаумен айналысатын ұлттық мекемелердің мәртебесіне қатысты принциптерді тиісті түрде ескере отырып, тәуелсіз ұлттық бақылаушы тетікті құруды ынталандыру керек («Париж принциптері»)8. Бұл бақылаушы тетік балалар, ата-аналар және ата-ана күтімінсіз қалған балаларға жауапты тұлғаларға қол жетімді болу керек. Бақылау тетіктерінің функцияларына келесілер кіру керек:
      a) шағым немесе өзіндік бастама бойынша балама күтімнің барлық формалары көрсетілетін балалармен құпия түрде кеңес өткізу, олардың тұру жерлеріне бару және балалардың құқықтарының бұзылуының болжамды жағдайларын тергеу;
      b) ата-ана күтімінен айырылған балаларға қарым-қатынасты жақсарту мен оның балалардың қорғанысы, денсаулығы, демуі мен оларға күтім мәселелері бойынша зерттеу нәтижелеріне сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында сәйкес биліктер үшін саясатқа қатысты ұсыныстар әзірлеу;
      c) заңнамалық акт жобаларына қатысты ұсыныстар мен ескертулерді енгізу;
      d) Бала құқықтары туралы конвенцияға 2 сәйкес баяндмаларады ұсыну, соның ішінде мемлекеттердің осы Жетекші нұсқауларды орындауға қатысты бөлімінде Бала құқықтары туралы комитетке мерзімдік баяндамаларын ұсыну үдерісіне тәуелсіз септігін тигізу.

      ______________________________
      8 48/134 қарар, қосымша.

E. Күтім көрсету аяқталғаннан кейінгі қолдау

      131. Мекеме және ұйымның күтім көрсету аяқталғаннан кейін және/немесе әрі қарайғы шараларға қажетті қолдауды қамтамасыз ету үшін, олардың балалармен жоспарлы және жоспардан тыс жұмыстарының аяқталуына қатысты нақты саясаты болу керек және олар келісілген іс-шаралар өткізу керек. Күтім көрсету мерзімінің барысында ең әуелі жергілікті қауым өміріне қатысу септігін тигізетін әлеуметтік және өмірлік дағдыларды иелену жолымен қауымға толық бірігіп, өзідігінен өзін қамтамасыз ете алатындай баланы жүйелі түрде дайындау керек.
      132. Қамқорлықтан күтім көрсетудің аяқталу кезеңіне өту кезінде, ең әуелі қанауды болдырмау үшін, баланың жынысын, жасын, кемелдігін және ерекше жағдайларын ескеріп, кеңес беріп, қолдау көрсету керек. Күтім көрсетілген ортадан кеткен балаларды күтім аяқталғаннан кейінгі өмірді жоспарлауға жұмылдыру керек. Ерекше қажеттіліктері бар балалар, мысалы мүгедектер, интернат мекмелерге қажетсіз орналасуды болдырмайтын сәйкес қолдау жүйесінің қызметтерін қолдану керек. Мемлекеттік және жеке меншік сектор кәсіпорындарының әр түрлі күтім көрсету қызметерінен, әсіресе ерекше қажеттіліктері бар балаларды жұмысқа алуын көтермелеу керек.
      133. Мүмкіндігінше, әр балаға күтім көрсету аяқталғаннан кейінгі өз бетінше өмірге өтуді жеңілдететін арнайы қызметкердің бөлінуіне аса назар аудару керек.
      134. Күтім көрсету аяқталғаннан кейінгі өмірге дайындық кез келген жағдайда бала оған күтім көрсетілген мекеме немесе ортадан кететін уақыттан бұрын және оны қамқорлыққа алғаннан кейін барынша ертерек басталу керек.
      135. Жалпы және кәсіби дайындық бойынша жүйелі түрде мүмкіндіктер беру оларға күтім көрсетілген мекеме немесе ортадан кеткен жас адамдарға қаржылық тұрғыдан тәуелсіз әрі жеке табыс табу үшін көмектесетін өмірлік дағдыларды қалыптастырудың бір бөлігін құрау керек.
      136. Оларға күтім көрсетілген мекемеден немесе ортадан кеткен, сондай-ақ осындай күтім көрсету аяқталғаннан кейін жас адамдарға сәйкес қаржылай көмекпен бірге әлеуметтік, заңдылық және медициналық қызметке қол жетімділікті қамтамасыз ету керек.

VIII. Олардың тұрақты тұратын мемлекетінен тыс жерлерде балалар үшін күтім

А. Баланы қамқорлыққа шетелге орналастыру

      137. Осы Жетекшілік нұсқаулар баланы медициналық емдеу, уақытша болу, демалыс немесе басқа себептер болсын, оның тұрақты тұратын мемлекетінен ерекшеленетін мемлекетке қамқорлыққа жіберумен айналысатын мемлекеттік, жеке меншік ұйымдарға және барлық тұлғаларға қатысты қолданылады.
      138. Сәйкес мемлекеттер әсіресе, қабылдаушы мемлекеттегі тәрбиешілерді таңдау критерилері, күтім мен әрі қарайғы шаралар сапасына қатысты сақталуы керек нақты стандарттарды анықтау, сондай-ақ бұндай қызметтердің әрекеттерін бақылау мен қадағалау үшін жауапты органның болуын қамтамасыз еткен жөн.
      139. Бұндай жағдайларда қажетті халықаралық ынтымақтастық пен баланың қорғанысымен қаматамсыз етілу үшін мемлекеттерге табанды түрде 1996 жылғы 19 қазандағы ата-аналық жауапкершілік пен балаларды қорғау бойынша шараларға қатысты заңи құзірет, қолданылатын заңнама, мақұлдау, орандау мен ынтымақтастық туралы Гаагага Конвенциясын9 ратификациялау немесе оған қосылу ұсынылады.

      ___________________________________________________
      9 United Nations, Treaty Series, vol. 2204, No. 39130.

В. Шетелдегі балаға күтім көрсету

      140. Осы Жетекші принциптер, сондай-ақ басқа да сәйкес халықаралық ережелер кез келген себептермен оның тұрғылықты мемлекетінен өзге мемлекеттегі күтімді қажет ететін балаға күтім көрсетумен айналысатын барлық тұлғаларға, жеке меншік ұйымдар мен мемлекеттерге қатысты қолданылу керек.
      141. Шекарадан тыс ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған балар негізінде, сәйкес елдегі жергілікті балалармен теңдей қорғаныс пен күтім дәрежесін қолдану керек.
      142. Күтімнің қажетті формасын анықтау кезінде нақты жағдайға байланысты, ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған балалардың әр түрлілігі мен ерекшелігін (мысалы, ұлыстық және миграциялық шығу тегі, мәдение және діни алуандық) есепке алу керек.
      143. Ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған балалар, соның ішінде елге заңсыз арналар арқылы келгендер, негізінде, тек қана ел шекарасы мен оның шекарасында болуды реттейтін заңдарды бұзған үшін бостандықтан айырылмау керек.
      144. Адам саудасының құрбандары болып табылатын балалар полициямен тұтқындалып, заңсыз әрекеттерге мәжүрлеу арқылы қатысқаны үшін жазаланбау керек.
      145. Ілескен адамы жоқ бала анықталғаннан кейін мемлекеттер оның мәртебесі анықталып, сәйкес шешімдер қабылданғанға дейінгі барлық үдерістер барысында баланың қасында болатын қамқоршы немесе қажет болса, оның күтімі мен амандығына жауап беретін орган арқылы өкілді тағайындағаны жөн.
      146. Ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған бала қамқорлыққа алынғаннан кейін егер ол баланың ең жарқын мүдделеріне жауап беріп, қатысушы тараптарға қауіп төндірмесе, оның отбасын іздестіріп, оның отбасылық байланыстарын жандандыру үшін барлық мүмкіндікті қолдану керек.
      147. Оның құқықтарының ең жақсы қорғалуы мүддесінде ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған балалардың болашағын жоспарлау кезінде жәрдемдесу үшін сәйкес мемлекеттік органдар мен әлеуметтік қаматамсыз етуші қызметтер оның тұрғылықты мемлекетіндегі балаға қауіп-қатер мен әлеуметтік және отбасы жағдайын бағалау үшін құжаттар мен ақпарат алуға бар күшін салу керек.
      148. Ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған балаларды олардың шығу мемлекеттеріне қайтаруға болмайды:
      a) егер, тәуекел мен қауіпсіздікті бағалау нәтижелері бойынша бұл баланың қауіпсіздігіне қатер төндіруі мүмкін екендігіне негіз болса;
      b) қайтарылғанға дейін шыққан мемлекетте бала үшін жауапкершілікті алуға дайын, ала алатын және оған қажетті күтім мен қорғаныс бере алатын ата-ана, басқа туыс, басқа ересек қамқоршы, мемлекеттік орган немесе уәкілетті мекеме анықталмаса;
      c) егер басқа себептермен, құзіретті биліктің бағалауына сәйкес бұл олардың жақсы мүдделеріне жауап бермесе.
      149. Жоғарыдағы мақсаттарды ескере отырып, мемлекеттер, аймақтар, жергілікті билік органдары мен азаматтық қоғам ассоциацияларының арасындағы ынтымақтастықты көтермелеп, нығайтып және дамыту керек.
      150. Егер ол баланың ең жақсы мүдделеріне жауап беріп, балаға немесе оның отбасына қауіп төндірмесе, консулдық қызметтердің немесе, мүмкін болса, шыққан мемлекеттің заңды өкілдерінің тиімді қатысуын қарастыру керек.
      151. Ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған балалардың амандығы үшін жауап беретін тұлғалар бала мен оның отбасы арасындағы қарым-қатынасқа, егер ол айқын түрде баланың жарқын мүддлеріне жауап берсе немесе баланың ынтасына қайшы келмесе, үнемі жәрдемдесіп отыру керек.
      152. Асырап алу мақсатында қамқорлыққа алу немесе ислам құқығы бойынша кафал ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған бала үшін бастапқы лайықты нұсқа ретінде қаралмау керек. Мемлекет бұл нұсқаны тек қана оның ата-анасының, кеңейтілген отбасын немесе дәстүрлі қамқоршыларының орналасу орнын анықтау бойынша жұмыстары нәтижесіз болған кезде ғана қарасыру керек.

IX. Төтенше жағдайлардағы күтім

A. Жетекші нұсқауларды қолдану

      153. Осы Жетекшілік нұсқаулар халықаралық және халықаралық емес қарулы қақтығыстарды, сондай-ақ шетелдік басқыншылықты қоса, антропогендік және табиғи апаттарды қосқандағы төтенше жадайларда да қолданылуды жалғасытырады. Төтенше жағдайда ата-анасының күтімінсіз қалған балалардың мүддесінде жұмыс жасағысы келетін тұлғалар мен ұйымдарға осы Жетекші нұсқауға сай әрекет ету ұсынылады.
      154. Бұндай жағдайларда балаларға қызмет көрсететін немесе қызмет көрсетуге ниетті мемлекеттерге немесе сәйкес аймақтағы нақты билікке, халықаралық қауымдастықтарға, сондай-ақ жергілікті, ұлттық, шетелдік және халыақаралық ұйымдарға келесілерге аса назар аудару қажет:
      a) ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған балалармен айналыстаны ұйымдар мен тұлғалардың оны тиісті түрде жасау үшін қажетті тәжірибесі, дайындығы, ресурстары мен құралдары бар болуын қаматамасыз ету;
      b) қажеттілігіне қарай, отбасы негізіндегі уақытша және тұрақты күтім жүйесін;
      c) интернат типті мекемелердегі күтімді отбасы негізігнде күтім жүйесі табылғанға дейінгі уақытша шара ретінде ғана қолдану;
      d) тұрақты немесе ұзақ мерзімді негізде балалардың үлкен топтарына бір уақытта күтім көрсетуге арналған интернат типті жаңа мекемелерді құруға тыйым салу;
      e) төмендегі 160 тармақта көрсетілген жағдайлардан басқа, балалардың халықаралық орын ауысын алды алу керек;
      f) отбасын іздеу мен отбасына біріктіру бойынша күштерге жәрдемдесу туралы міндетті талаптарды енгізу.

Ажыратылудың алдын алу

      155. Билік ұйымдары мен органдары тек қана баланың ең жақсы мүдделерінде бұл керек болмаған жағдайлардан басқада, балалардың ата-анасы немесе негізгі күтім көрсетуші тұлғалардан айырылуын болдырмау үшін барлық жағдайды жасай отырып, жеңілдіктерді отбасына емес, тек балаға ғана көрсетіп, баланың отбасынан айырылуыға итермелейтін әрекеттерге жол бермеу керек.
      156. Баланың ата-анасы немесе басқа күтім көрсетуші негізгі тұлғалардың бастамасымен ажыратылуды келесі жолдармен алдын алу керек:
      a) барлық отбасылар негізгі азық-түліктерге, дәрі-дәрмекке және білім алуды қосқандағы басқа қызметтерге қол жетімділігін қамтамасыз ету керек;
      b) интернат типті мекемелердегі ұстау формаларының дамуын және оларды пайдалануды ол абсолютті қажетті жағдайлармен шектеу.

B. Күті формалары

      157. Осы жерде сөз болып отырған балалар тап болатын күтім мен қорғаныс мәселелерін бақылау және шешуді жүзеге асыруға қауымның белсенді қатысуына жәрдемдесу керек.
      158. Тәрбиеге беруді қосқандағы баланың туған қауымында күтіммен қамтамасыз етілуді ынталандыру керек, себебі бұл әлеуметтену мен даму үдерістерінде сабақтастықты қамтамасыз етеді.
      159. Ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған балалар қатыгез қарым-қатынасқа ұшырау мен қанаудың жоғарғы тәуелкілділігіне ұшырау мүмкін болғандықтан, олардың қорғанысын қамтамасыз ету үшін тәрбиешілерге нақты көмек көрсету мен бақылау бойынша шараларды қарастыру керек.
      160. Төтенше жағдайларда балаларды денсаулықты сақтау, медициналық ойлардан немесе қауіпсіздік ойларымен байланысты бұлтартпайтын дәлелдемелер негізінде уақытша ғана болмаса, балама күтімді қамтамасыз ету үшін олардың қалыпты тұратын жері мемлекетінен шет мемлекеттерге ауыстырмау керек. Бұндай жағдайларда оларды үйлеріне барынша жақын жерлерге, ата-анасының бірімен немесе балаға таныс қамқоршымен, қайтару жоспары нақты орныққан кезде жіберу керек.
      161. Егер отбасына бірігу сәйкес мерзім ішінде мүмкін болмаса немесе баланың ең жақсы мүдделеріне сай келмейді деп саналса, асырап алу немесе ислам құқығы бойынша кафал сынды тұрақты және ақтық шешімдерді қайта қарастырған жөн, ал егер ол мүмкін болмаса, асырап алушы отбасында немесе топтық үйлер және өмір сүрудің басқа бақыланушы формаларын қосақанда, интернат типті сәйкес мекемеде тәрбиелену сияқты басқа ұзақ мерзімді нұсқаларды қарастыру керек.

С. Отбасы іздеу және отбасына қайта біріктіру

      162. Ілескен адамы жоқ немесе ажыратылған балаларды жеке басын куәләндіру, тіркеу мен құжаттармен жабдықтау кез келген төтенше жағдайда басымдылыққа ие және ең қысқа мерзімде жүзеге асырылу керек.
      163. Тіркеу мемлекеттік органдармен немесе олардың тікелей бақылауы мен осы тапсырманың орындалуына жауап беретін, сәйкес тәжірибесі бар, оған уәкілетті ұйыммен жүргізілу керек.
      164. Жиналған ақпаратқа қатысты құпиялықты сақтап, ақпаратты қауіпсіз беру мен сақтаудың жүйелерін әзірлеу керек. Отбасын іздеу, отбасына біріктіру мен күтімді қамтамасыз ету мақсатында ақпартты тек қана тиісті түрде уәкілетті ұйымдарға беру керек.
      165. Отбасы мүшелерін немесе негізгі заңды немесе дәстүрлі қамқоршыларды іздеумен айналысатын барлық тұлғалар мүмкіндігінше стандарт формалар мен өзара үйлесімді үдерістерді қолдана отырып, келісілген жүйе шеңберінде әрекет ету керек. Бала және басқа мүдделі тұлғаларға олардың әрекеттері нәтижесінде қауіп төнбеу керек.
      166. Туыстықтың шынайылылығы және бала мен отбасы мүшелерінің қосылуға дайындығын әр нақты жағдайда тексеру керек. Отбасын іздеу бойынша барлық күш жоққа шығарылғанға дейін асырап алу, есімін ауыстыру немесе отбасының орналасқан орнынан алшақ жерге ауыстыру сынды әлеуетті отбасына біріктірілуге кедергі болатын ешқандай әрекеттерді қолдануға жол берілемейді.
      167. Баланы қамқорлыққа алу туралы кез келген құжаттама болашақта оны қайта қосуды оңтайландыру мақсатында сенімді әрі қауіпсіз жерде сақталу керек.

Руководящие указания по альтернативному уходу за детьми [по докладу Третьего комитета (A/64/434)]

Резолюция, принятая Генеральной Ассамблеей Организации Объединенных Наций от 24 февраля 2010 года № А/RES/64/142

      Генеральная Ассамблея,
      вновь подтверждая Всеобщую декларацию прав человека и Конвенцию о правах ребенка и отмечая в 2009 году 20-летие Конвенции,
      вновь подтверждая также все предыдущие резолюции о правах ребенка, которые принимались Советом по правам человека, Комиссией по правам человека и Генеральной Ассамблеей и последними из которых являются резолюции Совета 7/29 от 28 марта 2008 года, 9/13 от 24 сентября 2008 года и 10/8 от 26 марта 2009 года и резолюция Ассамблеи 63/241 от 24 декабря 2008 года,
      считая, что Руководящие указания по альтернативному уходу за детьми, чей текст прилагается к настоящей резолюции, содержат желательные ориентиры для политики и практики, призванные активизировать осуществление Конвенции о правах ребенка и соответствующих положений других международных договоров, касающихся защиты и благополучия детей, лишенных родительского ухода или рискующих его лишиться,
      1. приветствует Руководящие указания по альтернативному уходу за детьми, приводимые в приложении к настоящей резолюции, как свод ориентиров, которые следует учитывать при разработке политики и практики;
      2. рекомендует государствам принять Руководящие указания к сведению и обратить на них внимание соответствующих органов исполнительной, законодательной и судебной власти, правозащитников и адвокатов, средств массовой информации и широкой общественности;
      3. просит Генерального секретаря предпринять, в рамках имеющихся ресурсов, шаги к распространению Руководящих указаний на всех официальных языках Организации Объединенных Наций, в том числе путем их препровождения всем государствам-членам, региональным комиссиям и соответствующим межправительственным и неправительственным организациям.

      65-е пленарное заседание,
      18 декабря 2009 года

Приложение

Руководящие указания по альтернативному уходу за детьми

I. Цель 

      1. Настоящие Руководящие указания призваны укрепить осуществление Конвенции о правах ребенка и соответствующих положений других международных договоров, касающихся защиты и благополучия детей, лишенных родительского ухода или рискующих его лишиться.
      2. Принимая во внимание эти международные договоры и учитывая накопленные знания и опыт в этой сфере, Руководящие указания содержат желательные ориентиры для политики и практики. Они предназначены для широкого распространения среди всех, кто прямо или косвенно имеет отношение к вопросам альтернативного ухода и, в частности, ставят своей целью:
      a) поддержать усилия, направленные на то, чтобы дети находились на попечении своей семьи, или на их возвращение под опеку своей семьи, либо, если это невозможно, — на то, чтобы найти другое подходящее и постоянное решение, включая усыновление и кафалу по исламскому праву;
      b) обеспечить, чтобы в период поиска таких постоянных решений или в случаях, когда такие решения невозможны или не отвечают наилучшим интересам ребенка, выявлялись и обеспечивались наиболее подходящие формы альтернативного ухода за ребенком в условиях, обеспечивающих его полное и гармоничное развитие;
      c) оказать помощь и поддержку правительствам в том, чтобы они лучше осуществляли и выполняли свою ответственность и обязательства в этом отношении, принимая во внимание экономические, социальные и культурные условия в каждом государстве; и
      d) направлять политику, решения и деятельность всех заинтересованных сторон, занимающихся вопросами социальной защиты и благосостояния детей, как в государственном, так и в частном секторе, включая гражданское общество. 

II. Общие принципы и перспективы 

      А. Ребенок и семья 

      3. Так как семья является основной ячейкой общества и естественной средой, обеспечивающей рост, благополучие и защиту детей, усилия должны быть в первую очередь направлены на то, чтобы ребенок мог оставаться на попечении или вернуться под опеку своих родителей или, в соответствующих случаях, других близких членов семьи. Государствам следует обеспечивать семьям доступ к необходимым формам поддержки при исполнении ими своих обязанностей по уходу за детьми.
      4. Каждый ребенок и подросток должен жить в окружении, обеспечивающем ему поддержку, защиту и уход и содействующем полному раскрытию его способностей. Дети, испытывающие недостаточную родительскую заботу или не имеющие ее, подвергаются особому риску оказаться лишенными таких условий воспитания.
      5. В тех случаях, когда родная семья ребенка не в состоянии, даже при соответствующей поддержке, обеспечить необходимый уход за ребенком, либо оставляет ребенка или отказывается от него, государство несет ответственность за защиту прав ребенка и обеспечение соответствующего альтернативного ухода, совместно с компетентными местными органами и должным образом уполномоченными организациями гражданского общества или через такие органы и организации. В обязанности государства входит осуществление, через его компетентные органы, надзора за безопасностью, благополучием и развитием любого ребенка, помещенного в условия альтернативного ухода, и регулярная проверка соответствия предоставляемого ухода необходимым требованиям.
      6. Все решения, инициативы и подходы, попадающие под сферу действия настоящих Руководящих указаний, должны приниматься и реализовываться в индивидуальном порядке, прежде всего с целью обеспечения безопасности и защищенности ребенка, и должны замыкаться на наилучшие интересы и права данного ребенка в соответствии с принципом недискриминации и с должным учетом гендерной перспективы. При этом должно полностью соблюдаться право ребенка на консультацию с ним и должный учет его взглядов в соответствии с его развивающимися способностями и на основе его доступа ко всей необходимой информации. Следует прилагать все усилия для того, чтобы такие консультации проводились и такая информация предоставлялась на том языке, который предпочитает сам ребенок.
      7. При применении настоящих Руководящих указаний определение лучших интересов ребенка должно быть нацелено на выявление методов действий в интересах детей, лишенных родительского ухода или рискующих его лишиться, которые лучше всего подходят для удовлетворения их потребностей и прав, с учетом всестороннего и индивидуализированного развития их прав в своей семье, своем социальном и культурном окружении и их статуса как субъекта прав как на момент такого определения, так и в долгосрочной перспективе. Процесс такого определения должен учитывать, в частности, право ребенка на то, чтобы к нему прислушались и приняли во внимание его взгляды сообразно с его возрастом и зрелостью.
      8. Государствам следует разрабатывать и осуществлять комплексную политику обеспечения благополучия и защиты ребенка в рамках их общей социальной политики и политики развития человеческого потенциала, уделяя внимание улучшению существующей системы предоставления альтернативного ухода и отражая принципы, содержащиеся в настоящих Руководящих указаниях.
      9. В рамках усилий по предотвращению разлучения детей со своими родителями, государствам следует стремиться обеспечить надлежащие и культурно обусловленные меры, призванные:
      a) оказать помощь в ситуациях ухода на базе семьи, осложняющихся такими факторами, как инвалидность, наркомания и алкоголизм, дискриминация в отношении семей коренных народов или меньшинств и ситуации вооруженного конфликта или иностранной оккупации;
      b) обеспечить надлежащий уход и защиту уязвимым детям, таким, как дети, являющиеся жертвами жестокого обращения и эксплуатации, оставленные дети, дети, живущие на улице, дети, рожденные вне брака, дети без сопровождения взрослых или разлученные с семьей, внутренне перемещенные дети и дети-беженцы, дети трудящихся-мигрантов, дети лиц, ищущих убежище, или дети, живущие с ВИЧ/СПИДом и другими серьезными заболеваниями или затронутые ими.
      10. Следует предпринимать особые усилия по борьбе с дискриминацией на основании любого статуса ребенка или его родителей, включая бедность, этническую принадлежность, религию, пол, психическую и физическую инвалидность, наличие ВИЧ/СПИДа или других серьезных заболеваний, как физических, так и психических, рождение вне брака, социально-экономическая стигматизация и все другие признаки и обстоятельства, которые могут послужить поводом для отказа от ребенка, оставления ребенка и/или изъятия ребенка из-под опеки.

      B. Альтернативный уход 

      11. Все решения, касающиеся альтернативного ухода, следует принимать с полным учетом желательности в принципе содержания ребенка как можно ближе к месту его обычного проживания, с тем, чтобы облегчить его контакты с семьей и потенциальную реинтеграцию в свою семью и свести к минимуму разрыв с его образовательной, культурной и социальной средой.
      12. Решения в отношении детей в ситуации альтернативного ухода, в том числе неформального ухода, следует принимать с учетом важности того, что детям должен быть обеспечен стабильный дом и должна быть удовлетворена их основная потребность в безопасной и устойчивой связи с теми, кто обеспечивает уход за ними, где главной целью, как правило, является постоянство.
      13. С детьми всегда следует обращаться с уважением и достоинством, они должны быть надежно защищены от жестокого обращения, пренебрежения и всех форм эксплуатации, как со стороны лиц, обеспечивающих уход, так и со стороны сверстников или третьих лиц, в любом окружении по обеспечению ухода, в котором они находятся.
      14. Изъятие ребенка из-под опеки семьи должно рассматриваться как крайняя мера и должно, насколько это возможно, быть временным и иметь минимальную возможную продолжительность. Решения об изъятии должны регулярно пересматриваться, и возвращение ребенка под родительскую опеку после того, как будут устранены или исчезнут первоначальные причины изъятия, должно отвечать наилучшим интересам ребенка в соответствии с оценкой, предусмотренной в пункте 49 ниже.
      15. Финансовая и материальная нужда или условия, прямо или исключительно спровоцированные такой нуждой, никогда не могут быть единственным основанием для изъятия ребенка из-под родительской опеки, помещения ребенка в условия альтернативного ухода или препятствием для его реинтеграции, но должны рассматриваться в качестве сигнала о необходимости предоставления необходимой помощи семье.
      16. Необходимо уделять внимание поощрению и обеспечению всех других прав, имеющих особую значимость для детей, оставшихся без родительского ухода, включая, среди прочего, доступ к образованию, медицинским и другим основным услугам, право на идентичность, свободу религии или убеждений, язык и защиту имущественных и наследственных прав.
      17. Живущие вместе родные браться и сестры не должны разлучаться в результате помещения в условия альтернативного ухода, кроме случаев, когда существует явный риск жестокого обращения или иное обоснование в наилучших интересах ребенка. В любом случае следует прилагать все усилия, чтобы родные братья и сестры имели возможность поддерживать связь друг с другом, если это не противоречит их желанию или интересам.
      18. Признавая, что в большинстве стран о большей части детей, оставшихся без родительского ухода, неформально заботятся родственники или другие лица, государствам следует стремиться разработать соответствующие средства, согласующиеся с настоящими Руководящими указаниями, чтобы обеспечить их благополучие и защиту в ситуациях такого неформального ухода с должным учетом культурных, экономических, гендерных и религиозных различий и практики, которые не противоречат правам и наилучшим интересам ребенка.
      19. Ни один ребенок никогда не должен оставаться без поддержки и защиты законного опекуна или другого признанного ответственного взрослого либо компетентного государственного органа.
      20. Альтернативный уход ни в коем случае не должен предоставляться с главной целью содействия достижению политических, религиозных или экономических целей лиц, заботящихся о ребенке.
      21. Использование учреждений интернатного типа должно быть ограничено теми случаями, когда это окружение является особенно подходящим, необходимым и конструктивным для данного конкретного ребенка и отвечает его наилучшим интересам.
      22. Согласно преобладающему мнению специалистов, альтернативный уход за маленькими детьми, особенно в возрасте до 3 лет, должен предоставляться в окружении на базе семьи. Исключения из этого принципа могут быть сделаны, чтобы предотвратить разлучение родных братьев и сестер, а также в случаях, когда помещение на попечение производится в чрезвычайном порядке или на заранее установленный и очень ограниченный срок с запланированной, в конечном итоге, реинтеграцией в семью или другим надлежащим долгосрочным решением.
      23. Признавая, что учреждения интернатного типа и уход на базе семьи дополняют друг друга при удовлетворении потребностей детей, там, где сохраняются крупные учреждения интернатного типа, необходимо разрабатывать альтернативы в контексте общей стратегии деинституционализации с четко определенными целями и задачами, предусматривающей их постепенную ликвидацию. С этой целью государствам следует установить стандарты ухода, с тем, чтобы обеспечить качество и условия, способствующие развитию ребенка, такие как индивидуальный уход и уход в маленьких группах, и оценить существующие учреждения с точки зрения соответствия этим стандартам. Решения о создании или разрешении на создание новых интернатных учреждений, как государственных, так и частных, следует принимать с полным учетом этой цели и стратегии.

Меры по содействию применению 

      24. Государствам следует в максимальных пределах имеющихся ресурсов и в соответствующих случаях в рамках сотрудничества в целях развития выделять людские и финансовые ресурсы, чтобы обеспечить оптимальное и поступательное осуществление настоящих Руководящих указаний на своей территории на своевременной основе. Государствам следует содействовать активному сотрудничеству между всеми компетентными органами и уделению особого внимания вопросам благополучия ребенка и семьи всеми министерствами, прямо или косвенно занимающимися этими вопросами.
      25. Государства отвечают за определение необходимости в международном сотрудничестве при исполнении настоящих Руководящих указаний и обращение с запросом о таком сотрудничестве. Такие запросы следует надлежащим образом рассматривать и давать на них положительный ответ, когда это возможно и осуществимо. Активное осуществление настоящих Руководящих указаний должно составлять часть программ сотрудничества в целях развития. При оказании содействия государству иностранным организациям следует воздерживаться от любых инициатив, противоречащих настоящим Руководящим указаниям.
      26. Ничто в настоящих Руководящих указаниях не должно толковаться как поощрение или признание более низких стандартов, чем те, которые могут существовать в данном государстве, в том числе в национальном законодательстве. Аналогичным образом компетентным властям, профессиональным организациям и другим учреждениям рекомендуется разрабатывать национальные или профессиональные руководящие указания, основанные на букве и духе настоящих Руководящих указаний.

III. Сфера охвата руководящих указаний 

      27. Настоящие Руководящие указания применяются к надлежащему использованию и условиям альтернативного формального ухода за всеми лицами в возрасте до 18 лет, если законом не предусматривается более ранний возраст совершеннолетия. Только там, где это конкретно указано, настоящие Руководящие указания также применяются к ситуациям неформального ухода с должным учетом важной роли, которую играют расширенная семья и община, и обязательств государств в отношении всех детей, оставшихся без попечения своих родителей, или законных или традиционных опекунов, как это предусмотрено Конвенцией о правах ребенка.
      28. Принципы, изложенные в настоящих Руководящих указаниях, также применимы, в соответствующих случаях, к молодым людям, уже находящимся в ситуации альтернативного ухода и нуждающимся в продолжающемся уходе или поддержке в течение переходного периода уже после достижения ими совершеннолетия согласно действующему законодательству.
      29. Для целей настоящих Руководящих указаний и с учетом, в частности, исключений, перечисленных в пункте 30 ниже, применяются следующие определения:
      а) дети, оставшиеся без родительского ухода: все дети, которые не находятся под круглосуточным присмотром по крайней мере одного из родителей, по любым причинам и при любых обстоятельствах. Дети, оставшиеся без родительского ухода, находящиеся за пределами страны своего обычного проживания, или жертвы чрезвычайных ситуаций, могут определяться как:
      (i) «несопровождаемые» — если о них не заботится другой родственник или взрослый, который по закону или обычаю отвечает за это; или
      (ii) «разлученные» — если они разлучены с прежним законным или традиционным основным опекуном, но, тем не менее, могут сопровождаться другим родственником;
      b) альтернативный уход может принимать форму:
      (i) неформального ухода: любая форма частного ухода, предоставляемого в семейном окружении, в рамках которой о ребенке заботятся на постоянной или бессрочной основе родственники или друзья (неформальное попечение родственников) или иные лица в своем индивидуальном качестве, по инициативе ребенка, его родителей или иного лица, когда данная форма ухода предоставляется не по решению административного, судебного или надлежащим образом уполномоченного органа;
      (ii) формального ухода: все виды ухода, предоставляемые в семейном окружении по решению компетентного административного или судебного органа, и все виды ухода, предоставляемого в учреждениях интернатного типа, в том числе частных, в результате административных или судебных мер или иным образом;
      c) в плане окружения, в котором предоставляется уход, альтернативный уход подразделяется на:
      (i) попечение со стороны родственников: уход на базе семьи в рамках расширенной семьи ребенка или со стороны знакомых ребенку близких друзей семьи, как формального, так и неформального характера;
      (ii) воспитание в приемной семье: ситуации, когда в целях альтернативного ухода дети помещаются компетентным органом в домашнее окружение семьи, не являющейся родной семьей ребенка, которая выбирается, аттестуется и утверждается для предоставления такого ухода и за которой в дальнейшем осуществляется контроль;
      (iii) другие формы помещения на воспитание на базе семьи или в окружение, подобное семье;
      (iv) уход в учреждениях интернатного типа: уход, предоставляемый в любом групповом окружении не на базе семьи, таком, как безопасные места для ухода за ребенком в чрезвычайных обстоятельствах, транзитные центры в чрезвычайных ситуациях и все другие учреждения интернатного типа по краткосрочному и долгосрочному уходу, включая групповые дома;
      (v) контролируемые независимые формы проживания для детей;
      d) стороны, отвечающие за альтернативный уход:
      (i) организации — государственные или частные органы и службы, организующие альтернативный уход за детьми;
      (ii) учреждения — отдельные государственные или частные заведения, предоставляющие уход за детьми интернатного типа.
      30. Однако альтернативный уход, предусмотренный настоящими Руководящими указаниями, не распространяется на:
      a) лиц в возрасте до 18 лет, которые лишены свободы по решению судебного или административного органа по подозрению, обвинению или признанию виновными в нарушении закона, чья ситуация подпадает под Минимальные стандартные правила Организации Объединенных Наций, касающиеся отправления правосудия в отношении несовершеннолетних6, и Правила Организации Объединенных Наций, касающиеся защиты несовершеннолетних, лишенных свободы7;
      b) уход со стороны усыновителей с момента, когда данный ребенок фактически передается на их попечение на основании окончательного постановления об усыновлении, начиная с которого для целей настоящих Руководящих указаний ребенок считается находящимся на родительском попечении. Однако Руководящие указания применимы к предусыновительной или испытательной передаче ребенка потенциальным усыновителям в той мере, в какой они не противоречат требованиям, регулирующим такую передачу, как предусмотрено другими соответствующими международными договорами;
      c) неформальные формы ухода, в рамках которых ребенок добровольно проживает с родственниками или друзьями в течение ограниченного периода времени в целях отдыха и по причинам, не связанным с неспособностью или нежеланием родителей в целом осуществлять необходимый уход за ребенком.
      31. Компетентным органам и другим заинтересованным сторонам также рекомендуется использовать настоящие Руководящие указания, насколько это применимо, в интернатах, больницах, центрах для детей с психическими и физическими отклонениями и другими особыми потребностями, лагерях, в местах работы и других учреждениях, отвечающих за уход за детьми.
      _______________________________________
      6 Резолюция 40/33, приложение.
      7 Резолюция 45/113, приложение.

IV. Предотвращение потребности в альтернативном уходе

      A. Поощрение родительского попечения 

      32. Государствам следует проводить политику, обеспечивающую поддержку семьи в выполнении ее обязанностей по отношению к ребенку и поощрение права ребенка поддерживать отношения с обоими родителями. Эта политика должна учитывать коренные причины оставления детей, отказа от детей и разлучения ребенка с семьей, обеспечивая, среди прочего, право на регистрацию рождения, доступ к надлежащему жилью и основным медицинским услугам, образованию и социальному обеспечению, а также поощряя меры по борьбе с бедностью, дискриминацией, маргинализацией, стигматизацией, насилием, жестоким обращением с детьми и сексуальными посягательствами и злоупотреблением алкоголем или наркотиками.
      33. Государствам следует разрабатывать и осуществлять последовательные и взаимоусиливающие стратегии развития семьи, призванные поощрять и укреплять способность родителей обеспечивать уход за своими детьми.
      34. Государствам следует осуществлять эффективные меры по предотвращению оставления детей, отказа от детей и разлучения ребенка с семьей. Социальная политика и программы должны, среди прочего, предоставлять семьям навыки, возможности и средства, позволяющие им обеспечить необходимую защиту, уход за детьми и развитие своих детей. С этой целью необходимо объединить взаимодополняющие возможности государства и гражданского общества, в том числе неправительственных и общинных организаций, религиозных деятелей и СМИ. Такие меры социальной защиты должны включать в себя:
      a) услуги по укреплению семьи, такие как курсы и занятия для родителей, поощрение позитивных взаимоотношений между родителями и детьми, развитие навыков разрешения конфликтных ситуаций, возможности трудоустройства, получения дохода и, при необходимости, социальная помощь;
      b) вспомогательные социальные услуги, такие как услуги по дневному уходу, посредничеству и примирению, лечение в случаях злоупотребления алкоголем или наркотиками, финансовая помощь и услуги для родителей и детей с инвалидностью. Такие услуги, предпочтительно комплексного и неинтрузивного характера, должны быть непосредственно доступны на уровне общины и должны обеспечивать активное участие семей в качестве партнеров, объединяя собственные возможности с возможностями общины и лица, обеспечивающего уход;
      c) молодежную политику, направленную на то, чтобы молодежь могла позитивно решать проблемы, с которыми ей приходится сталкиваться в повседневной жизни, и на то, чтобы подготовить будущих родителей к принятию компетентных решений в отношении сексуального и репродуктивного здоровья и к выполнению ими своих обязанностей в этом отношении.
      35. Для поддержки семьи необходимо использовать различные дополнительные меры и методы, варьирующиеся в процессе оказания поддержки: посещения на дому, групповые встречи с другими семьями, встречи для обсуждения конкретных случаев и обеспечение обязательств со стороны соответствующей семьи. Они должны быть направлены на содействие укреплению внутрисемейных отношений и поощрение интеграции данной семьи в общину.
      36. Особое внимание следует уделять в соответствии с местными законами созданию и поощрению служб по поддержке и уходу для одиноких родителей и родителей-подростков и их детей, рожденных как в браке, так и вне брака. Государствам следует обеспечить, чтобы за родителями-подростками сохранялись все права, вытекающие из их статуса как родителей, так и детей, включая доступ ко всем услугам, необходимым для их собственного развития, пособиям, полагающимся родителям, и их права наследования. Следует принять меры, обеспечивающие защиту беременных девочек-подростков и гарантирующие продолжение ими учебы. Необходимо также предпринимать усилия, направленные на противодействие стигматизации одиноких родителей и родителей-подростков.
      37. Поддержку и услуги следует оказывать родным братьям и сестрам, потерявшим своих родителей или опекунов и решившим остаться вместе в своей семье, при условии, что самый старший из них желает и считается способным выступать в качестве главы семьи. Государствам следует обеспечить, в том числе посредством назначения законного опекуна, иного признанного ответственного взрослого или, в соответствующих случаях, государственного органа, юридически уполномоченного выступать в качестве опекуна, как это предусмотрено в пункте 19 выше, чтобы такие семьи пользовались обязательной защитой от всех форм эксплуатации и жестокого обращения и получали присмотр и поддержку со стороны местной общины и компетентных служб, таких, как социальные работники, с проявлением особой заботы о здоровье детей, жилищных условиях, образовании и правах наследования. Особое внимание следует уделять тому, чтобы глава такой семьи сохранил все права, вытекающие из его статуса ребенка, включая доступ к образованию и досугу, помимо своих прав как главы семьи.
      38. Государствам следует обеспечить возможности дневного ухода, включая школу продленного дня, и временного ухода в период отдыха лиц, обычно доставляющих уход, которые позволят родителям лучше справляться со своими общими обязанностями в отношении семьи, включая дополнительные обязанности в связи с уходом за детьми с особыми потребностями. 

Предотвращение разлучения с семьей 

      39. Необходимо разработать и последовательно применять соответствующие критерии на основе рациональных профессиональных принципов для оценки ситуации ребенка и семьи, включая фактические и потенциальные возможности семьи по уходу за ребенком, в случаях, когда компетентные органы или учреждения имеют разумные основания считать, что благополучие ребенка находится под угрозой.
      40. Решения, касающиеся изъятия или реинтеграции, следует принимать на основе этой оценки имеющими соответствующую квалификацию и подготовку специалистами от имени или с санкции компетентного органа, после всесторонних консультаций со всеми заинтересованными лицами и с учетом необходимости планирования будущего для ребенка.
      41. Государствам рекомендуется принимать меры по всесторонней защите и гарантированию прав во время беременности, родов и грудного вскармливания, с тем, чтобы обеспечить достойные и равные условия для надлежащего развития беременности и ухода за ребенком. Поэтому необходимо предоставлять программы поддержки будущим матерям и отцам, особенно подросткам, которые испытывают трудности при выполнении своих родительских обязанностей. Такие программы должны иметь своей целью создание возможностей, позволяющих матерям и отцам выполнять свои родительские обязанности в достойных условиях и позволяющих исключать обстоятельства, вынуждающие их отказаться от своего ребенка из-за своей уязвимости.
      42. В случае оставления или отказа от ребенка государствам следует обеспечить, чтобы это происходило в условиях конфиденциальности и безопасности для ребенка, с соблюдением его права на доступ к информации о своем происхождении, если это уместно и такая возможность предусмотрена законодательством данного государства.
      43. Государствам следует сформулировать четкую политику в отношении ситуаций, когда ребенок был оставлен анонимно, предусматривающую порядок розыска семьи и воссоединения с семьей или помещения на воспитание в расширенную семью. Политика должна также предусматривать возможность своевременного принятия решения о возможности помещения ребенка в постоянную семью и оперативной организации такого помещения.
      44. В случае обращения в государственную или частную организацию или учреждение родителя или юридического опекуна, желающего отказаться от ребенка, государству следует обеспечить, чтобы семья получила консультации и социальную поддержку, которые побуждали бы ее продолжать заботиться о ребенке. В случае неудачи следует провести надлежащую профессиональную оценку и определить, есть ли другие члены семьи, желающие взять на себя постоянную ответственность за ребенка, и будут ли такие формы попечения отвечать наилучшим интересам ребенка. Если такие формы попечения невозможны или не отвечают наилучшим интересам ребенка, следует предпринять усилия, чтобы устроить ребенка в постоянную семью в течение разумного срока.
      45. В случае обращения в государственную или частную организацию или учреждение родителя или воспитателя, желающего поместить ребенка на попечение на короткий или неопределенный период времени, государство должно обеспечить наличие консультаций и социальной поддержки, которые побудили бы их и позволили бы им продолжать заботиться о ребенке. Ребенка следует помещать в условия альтернативного ухода только в тех случаях, когда такие усилия исчерпаны и существуют допустимые и приемлемые доводы в пользу помещения его на попечение.
      46. Следует обеспечить специальную подготовку учителей и других лиц, работающих с детьми, чтобы помочь им выявлять ситуации жестокого обращения, безнадзорности, эксплуатации или риска оставления, и информировать о таких ситуациях компетентные органы.
      47. Решения об изъятии ребенка против воли его родителей должны приниматься компетентными органами в соответствии с действующим законодательством и применимыми процедурами и подлежать судебному надзору, при этом родителям должно быть гарантировано право обжалования и доступа к соответствующему юридическому представительству.
      48. В случае возможного лишения свободы единственного или основного опекуна ребенка в результате предварительного заключения или по приговору суда в соответствующих случаях предпочтение следует отдавать мерам, не связанным с лишением свободы и предварительным заключением, с должным учетом наилучших интересов ребенка. Государствам следует принимать во внимание наилучшие интересы ребенка, принимая решение об изъятии детей, рожденных в тюрьме, и детей, живущих в тюрьме с одним из родителей. К изъятию таких детей следует подходить таким же образом, как и в других случаях, когда рассматривается вопрос о разлучении. Следует предпринять все усилия, чтобы детям, остающимся в местах заключения вместе со своим родителем, обеспечивался необходимый уход и защита, гарантируя им их собственный статус свободного гражданина и доступ к деятельности в общине.

      B. Содействие реинтеграции в семью 

      49. Чтобы подготовить ребенка и его семью к возможному возвращению ребенка в семью и оказать им в этом содействие, ситуация ребенка должна быть оценена должным образом назначенным лицом или группой, имеющими доступ к многопрофильному консультированию, при участии разных заинтересованных лиц (ребенок, семья, лицо, предоставляющее альтернативный уход), чтобы решить, возможна ли реинтеграция ребенка в семью и отвечает ли это наилучшим интересам ребенка, какие шаги следует предпринять в связи с этим и под чьим надзором.
      50. Цели реинтеграции и основные задачи семьи и лица, обеспечивающего альтернативный уход, в связи с этим должны быть изложены в письменной форме и согласованы всеми заинтересованными сторонами.
      51. Компетентный орган должен установить, поддерживать и контролировать регулярные и необходимые контакты между ребенком и его семьей в целях интеграции.
      52. В случае принятия соответствующего решения реинтеграция ребенка в его семью должна осуществляться в рамках постепенного и контролируемого процесса, сопровождаемого последующими мероприятиями и мерами поддержки с учетом возраста, потребностей и развивающихся способностей ребенка, а также причин разлучения с семьей.

V. Система предоставления ухода 

      53. Чтобы удовлетворить конкретные психоэмоциональные, социальные и другие потребности каждого ребенка, оставшегося без родительского ухода, государствам следует принять все необходимые меры для обеспечения законодательных, политических и финансовых условий для предоставления необходимых вариантов альтернативного ухода, отдавая предпочтение уходу на базе семьи и общины.
      54. Государствам следует обеспечить наличие набора вариантов альтернативного ухода, согласующихся с общими принципами настоящих Руководящих указаний, в случае чрезвычайной помощи, краткосрочного и долгосрочного ухода.
      55. Государствам следует обеспечить, чтобы все организации и отдельные лица, занимающиеся предоставлением альтернативного ухода за детьми, получали необходимые разрешения компетентных органов на осуществление такой деятельности и подвергались регулярному контролю и проверкам со стороны последних в соответствии с настоящими Руководящими указаниями. С этой целью указанные органы должны разработать надлежащие критерии для оценки профессиональной и этической пригодности лиц, предоставляющих уход, а также для их аттестации, контроля и надзора за ними.
      56. В отношении форм неформального ухода за ребенком, будь то в рамках расширенной семьи, со стороны друзей или иных лиц, государствам следует в соответствующих случаях побуждать указанных лиц, обеспечивающих уход, соответствующим образом уведомлять об этом компетентные органы, с тем, чтобы они сами и дети могли получить любую необходимую финансовую и иную поддержку для содействия благополучию и защите ребенка. Когда это возможно и целесообразно, государствам следует поощрять и стимулировать формализацию лицами, обеспечивающими неформальный уход, соответствующего вида ухода по прошествии надлежащего времени, если такой вид ухода до этого времени отвечал наилучшим интересам ребенка и, как предполагается, будет им отвечать в обозримом будущем.

VI. Определение наиболее подходящей формы ухода

      57. Принятие решений об альтернативном уходе в наилучших интересах ребенка должно осуществляться в судебном, административном или ином адекватном и признанном порядке с обеспечением правовых гарантий, включая в соответствующих случаях юридическое представительство от имени детей в любом судопроизводстве. Решения должны приниматься на основе тщательной оценки, планирования и анализа с использованием установленных структур и органов и исполняться в индивидуальном порядке имеющими необходимую квалификацию специалистами, по возможности входящими в состав многопрофильной группы. На всех этапах принятия решений должны проводиться широкие консультации с ребенком в соответствии с его развивающимися способностями, а также с его родителями или законными опекунами. С этой целью всем заинтересованным сторонам должна предоставляться необходимая информация, на основе которой они должны составлять свое мнение. Государствам следует прилагать все усилия для предоставления необходимых средств и каналов для подготовки и признания специалистов, ответственных за определение наилучшей формы ухода, чтобы обеспечить соблюдение данных положений.
      58. Оценка должна проводиться оперативно, всесторонне и тщательно. При этом должны учитываться непосредственная безопасность и благополучие ребенка, равно как и более долговременный уход за ним, и его развитие в долговременной перспективе, и должны рассматриваться личные качества и уровень развития, этническая, культурная, лингвистическая и религиозная принадлежность, семейное и социальное окружение, состояние здоровья и любые особые потребности ребенка.
      59. Первоначальные отчеты и отчеты о проверках должны использоваться в качестве основных инструментов для планирования решений с момента их принятия компетентными органами, чтобы, среди прочего, избежать ненужных проволочек и противоречивых решений.
      60. Частое изменение окружения, в котором обеспечивается уход, отрицательно сказывается на развитии ребенка и его способности устанавливать отношения с другими людьми, поэтому таких ситуаций следует избегать. Кратковременное помещение на попечение должно иметь целью создание условий для соответствующего постоянного решения. Постоянство окружения ребенка должно быть гарантировано без ненужных проволочек посредством реинтеграции ребенка в его основную или расширенную семью или, если это невозможно, в альтернативное стабильное семейное окружение или, в случае применения пункта 21 выше, в стабильные и надлежащие учреждения интернатного типа.
      61. Планирование предоставления ухода и постоянной заботы должно осуществляться как можно раньше, в идеале перед тем, как ребенок будет помещен на попечение, с учетом непосредственных и более долговременных преимуществ и недостатков каждого рассматриваемого варианта, и должно включать краткосрочные и долгосрочные предложения.
      62. При планировании предоставления ухода и постоянной заботы следует в первую очередь принимать во внимание: характер и степень привязанности ребенка к своей семье, способность семьи гарантировать благополучие и гармоничное развитие ребенка, потребность или желание ребенка чувствовать себя частью семьи, желательность того, чтобы ребенок остался в своей общине и своей стране, его культурные, лингвистические и религиозные корни, отношения с родными братьями и сестрами, чтобы избежать разлучения с ними.
      63. План должен четко излагать, среди прочего, цели помещения ребенка на попечение и меры по достижению этих целей.
      64. Ребенку и его родителям или законным опекунам должна быть предоставлена полная информация об имеющихся вариантах альтернативного ухода, последствиях каждого варианта и об их правах и обязанностях в каждом случае.
      65. Подготовка, исполнение и оценка защитной меры в отношении ребенка должны осуществляться в максимально возможной степени с участием его родителей или законных опекунов и потенциальных приемных воспитателей и лиц, обеспечивающих уход, в отношении его конкретных потребностей, ядов и особых желаний. По просьбе ребенка с родителями или законными кунами, с другими важными в жизни ребенка лицами могут также проводиться консультации в ходе любого процесса принятия решения, по усмотрению компетентного органа.
      66. Государствам следует обеспечить, чтобы любой ребенок, помещенный в условия альтернативного ухода надлежащим образом уполномоченным судом, трибуналом или административным или другим компетентным органом, а же его родители или другие лица, выполняющие родительские функции, могли оспорить решение о помещении на попечение в суде, и должны быть проинформированы о таком своем праве и получать помощь в его осуществлении.
      67. Государствам следует обеспечить право любого ребенка, помещенного на временное попечение, на регулярную и тщательную проверку — предпочтительно не реже раза в три месяца — правильности предоставляемого ухода и обращения с ребенком, учитывая в первую очередь его личное развитие и любые изменяющиеся потребности, изменения в семейном окружении, а также адекватность и необходимость его нахождения на попечении в этом месте. Проверка должна проводиться квалифицированными и уполномоченными лицами при полном участии ребенка и всех значимых в жизни ребенка лиц.
      68. Ребенок должен быть подготовлен ко всем изменениям окружения, в котором ему обеспечивается уход, в результате процессов планирования и проверки.

VII. Предоставление альтернативного ухода

      A. Политика 

      69. Государство или надлежащие правительственные органы обязаны разрабатывать и осуществлять согласованную политику по вопросам формального и неформального попечения над всеми детьми, оставшимися без родительского ухода. Такая политика должна основываться на надежной информации и статистических данных. Они должны предусматривать процесс определения, кто несет ответственность за ребенка, учитывая роль родителей ребенка или основных воспитателей в обеспечении его защиты, ухода за ним и его развития. Презюмируемая ответственность, если не доказано иное, лежит на родителях ребенка или основных воспитателях.
      70. Все государственные организации, занимающиеся помещением на попечение и оказанием помощи детям, оставшимся без родительского ухода, в сотрудничестве с гражданским обществом должны разработать и принять политику и процедуры, содействующие обмену информацией и организации сетей между организациями и отдельными лицами, чтобы обеспечить эффективный уход, заботу после прекращения опеки и защиту этих детей. Местонахождение и/или структура организации, отвечающей за надзор за альтернативным уходом за детьми, должны в максимальной степени обеспечивать ее доступность для тех, кому требуются представляемые ею услуги.
      71. Особое внимание следует уделять качеству представляемого альтернативного ухода, как в учреждениях интернатного типа, так и на базе семьи, особенно в том, что касается профессиональной квалификации, отбора, подготовки и надзора за лицами, обеспечивающими уход. Их обязанности и функции должны быть четко определены и разъяснены в отношении обязанностей и функций родителей или законных опекунов ребенка.
      72. В каждой стране компетентным национальным властям следует разработать положение, излагающее права детей, помещенных в условия альтернативного ухода, в соответствии с настоящими Руководящими указаниями. Дети, которым обеспечивается альтернативный уход, должны полностью понимать правила, положения и задачи окружения, в котором предоставляется уход, и свои права и обязанности в этом окружении.
      73. Предоставление альтернативного ухода должно основываться на письменном положении, определяющем цели, задачи, функции и квалификацию лица, предоставляющего уход, и отражающем стандарты, установленные в Конвенции о правах ребенка, настоящих Руководящих указаниях и применимом праве. Все лица, предоставляющие уход, должны иметь надлежащую квалификацию и быть аттестованы в соответствии с юридическими требованиями для предоставления услуг по альтернативному уходу.
      74. Необходимо установить нормативную базу, чтобы обеспечить стандартный процесс направления или принятия ребенка в окружение, где обеспечивается альтернативный уход.
      75. Следует уважать и поощрять культурную и религиозную практику в отношении предоставления альтернативного ухода, в том числе связанную с гендерными вопросами, в тех случаях, когда можно продемонстрировать, что они согласуются с правами и наилучшими интересами ребенка. Выявление целесообразности поощрения такой практики следует проводить при широком участии всех заинтересованных сторон, привлекая соответствующих культурных и религиозных деятелей, а также специалистов и лиц, работающих с детьми, оставшимися без родительского ухода, родителей и других заинтересованных сторон, а также самих детей.

1. Неформальный уход 

      76. Чтобы обеспечить соблюдение надлежащих условий при неформальном уходе, предоставляемом отдельными лицами или семьями, государствам следует признать роль, которую играет этот вид ухода, и принять необходимые меры для поддержки его оптимального предоставления на основе оценки того, какое определенное окружение может потребовать особой помощи или надзора.
      77. Компетентным органам следует в соответствующих случаях поощрять лиц, предоставляющих неформальный уход, представлять информацию о форме ухода и стремиться предоставить им доступ ко всем услугам и льготам, которые могут помочь им в исполнении их обязанностей по уходу за ребенком и его защите.
      78. Государство должно признать фактическую ответственность за ребенка лиц, осуществляющих неформальный уход.
      79. Государствам следует разработать специальные и соответствующие меры, обеспечивающие, чтобы дети, находящиеся в ситуациях неформального ухода, были защищены от жестокого обращения, безнадзорности, детского труда и всех других форм эксплуатации, уделяя особое внимание неформальному уходу, предоставляемому не родственниками, родственниками, ранее не известными ребенку или находящимися далеко от места постоянного проживания ребенка.

2. Общие условия, применимые ко всем формам
альтернативного ухода 

      80. Передачу детей в условия альтернативного ухода следует производить с максимальной деликатностью и в дружественной по отношению к ребенку манере, в частности, при участии специально подготовленных людей, которые в принципе не должны быть одетыми в форму.
      81. Если ребенок помещается в условия альтернативного ухода, следует поощрять и содействовать его контактам с семьей, а также с другими близкими ребенку людьми — друзьями, соседями и прежними воспитателями, в соответствии с потребностями в защите и наилучшими интересами ребенка. Ребенок должен иметь доступ к информации о ситуации членов его семьи при присутствии контактов с ними.
      82. Государствам следует уделять особое внимание тому, чтобы дети, которым предоставляется альтернативный уход вследствие того, что их родители находятся в заключении или на длительной госпитализации, имели возможность поддерживать связь со своими родителями.
      83. Воспитатели ребенка должны обеспечить, чтобы ребенок получал достаточное полезное и полноценное питание в соответствии с местными привычками и соответствующими нормами питания, а также с религиозными убеждениями ребенка. При необходимости также следует предоставлять соответствующие питательные добавки.
      84. Воспитатели должны заботиться о здоровье детей, за которых они отвечают, и принимать меры, чтобы в случае необходимости дети могли получить соответствующие медицинские услуги, консультации и помощь.
      85. Дети должны иметь доступ к формальному, неформальному и профессиональному обучению в соответствии со своими правами в максимально возможной степени в образовательных учреждениях по месту жительства.
      86. Воспитатели должны обеспечить, чтобы уважалось право каждого ребенка, в том числе детей-инвалидов или живущих с или затронутых ВИЧ/СПИДом, либо имеющих другие особые потребности, на развитие через игру и занятия на досуге, и чтобы создавались возможности для таких занятий в рамках и вне рамок окружения, в котором обеспечивается уход за детьми. Следует поощрять и упрощать контакты с другими детьми и окружающими людьми.
      87. Следует удовлетворять особые потребности в плане безопасности, охраны здоровья, питания, развития и прочие нужды младенцев и маленьких детей, в том числе имеющих особые потребности, при всех формах ухода, включая обеспечение систематического прикрепления к конкретному лицу, обеспечивающему уход.
      88. Дети должны иметь возможность удовлетворять свои религиозные и духовные потребности, включая встречи с квалифицированными представителями своей религии, и право свободно решать, участвовать или нет в религиозных службах, религиозном образовании или консультировании. Религиозную принадлежность ребенка следует уважать, и ребенка нельзя принуждать или убеждать изменить свою религию или убеждения в период нахождения на попечении.
      89. Все взрослые, отвечающие за ребенка, должны уважать и поощрять право на неприкосновенность частной жизни, включая наличие соответствующих помещений для соблюдения личной гигиены с уважением гендерных различий и гендерного взаимодействия и наличие необходимых, безопасных и доступных мест для хранения личных вещей.
      90. Воспитатели должны понимать важность своей роли в развитии позитивных, безопасных и конструктивных отношений с детьми и должны быть в состоянии делать это.
      91. Условия проживания при всех формах альтернативного ухода должны отвечать требованиям охраны здоровья и безопасности.
      92. Государства должны обеспечить через свои компетентные органы, чтобы условия проживания детей, которым предоставляется альтернативный уход, и надзор за ними в таких условиях обеспечивали их эффективную защиту от жестокого обращения. Особое внимание необходимо уделять возрасту, зрелости и степени уязвимости каждого ребенка при определении его условий проживания. Меры, направленные на защиту детей, помещенных на попечение, должны соответствовать закону и не должны предусматривать необоснованные ограничения их свободы и поведения по сравнению с детьми аналогичного возраста в их общине.
      93. При всех формах альтернативного ухода детям должна обеспечиваться необходимая защита от похищения, торговли, продажи и всех других форм эксплуатации. Все связанные с этим ограничения их свободы и поведения должны включать только меры, строго необходимые для того, чтобы обеспечить их эффективную защиту от подобных деяний.
      94. Все отвечающие за уход лица должны стимулировать принятие и осуществление детьми и подростками обоснованных решений с учетом приемлемых рисков и возраста ребенка и в соответствии с его развивающимися способностями.
      95. Государствам, организациям и учреждениям, школам и другим общинным службам следует принимать соответствующие меры, чтобы дети, помещенные в условия альтернативного ухода, не подвергались стигматизации во время или после помещения на попечение. Сюда должны входить меры по минимизации возможности идентификации ребенка как ребенка, помещенного в условия альтернативного ухода.
      96. Все дисциплинарные меры и меры по коррекции поведения, составляющие пытки, жестокое, бесчеловечное или унижающее достоинство обращение, в том числе изоляция или одиночное заключение или любые иные формы физического или психологического насилия, которые могут подвернуть риску физическое или психическое здоровье ребенка, должны быть строго запрещены в соответствии с международным правом в области прав человека. Государства должны принимать все необходимые меры для предотвращения такой практики и обеспечить ее наказуемость по закону. Ограничение контактов с членами семьи ребенка и другими лицами, особенно важными для ребенка, никогда не должно использоваться в качестве меры наказания.
      97. Применение силы и мер воздействия любого характера должно быть разрешено только в тех случаях, когда это абсолютно необходимо для обеспечения физической или психологической неприкосновенности ребенка или других лиц, в соответствии с законом и обоснованным и соразмерным образом, с соблюдением основных прав ребенка. Меры воздействия с применением лекарств и медицинских средств должны основываться на лечебной необходимости и никогда не должны применяться без оценки и предписания специалиста.
      98. Детям, помещенным на попечение, должен предлагаться доступ к доверенному лицу, которому они могут доверять, в условиях полной конфиденциальности. Это лицо должно назначаться компетентным органом по согласованию с данным ребенком. Ребенок должен быть проинформирован, что в соответствии с юридическими или этическими нормами при определенных обстоятельствах может потребоваться нарушение конфиденциальности.
      99. Дети, помещенные на попечение, должны иметь возможность воспользоваться известным им эффективным и справедливым механизмом, посредством которого они могут направить жалобу или сообщить о своих проблемах, касающихся обращения с ними или условий попечения. Такие механизмы должны включать: первичную консультацию, обратную связь, исполнение и последующую консультацию. В этом процессе должны участвовать молодые люди, имеющие в прошлом опыт помещения на попечение, и их мнению должен придаваться необходимый вес. Этот процесс должен проводиться компетентными специалистами, имеющими специальную подготовку для работы с детьми и молодыми людьми.
      100. Чтобы поддержать чувство самоотождествления ребенка, следует с участием ребенка вести журнал с его жизнеописанием, содержащий надлежащую информацию, фотографии, личные предметы и памятные вещи, относящиеся к каждому этапу жизни ребенка, который будет находиться в распоряжении ребенка в течение всей его жизни.

      B. Юридическая ответственность за ребенка 

      101. В ситуациях, когда родители ребенка отсутствуют или не в состоянии принимать повседневные решения в наилучших интересах ребенка и помещение ребенка на альтернативный уход было осуществлено по распоряжению или с санкции компетентного административного или судебного органа, назначенное лицо или компетентный орган должны быть наделены юридическим правом или ответственностью принимать такие решения вместо родителей после полной консультации с ребенком. Государствам следует обеспечить механизм назначения такого лица или органа.
      102. Такая юридическая ответственность должна возлагаться компетентными властями и контролироваться непосредственно ими или через официально уполномоченные организации, включая неправительственные организации. Ответственность за действия данного лица или органа должна лежать на назначающем органе.
      103. Лица, несущие такую юридическую ответственность, должны быть уважаемыми гражданами, обладающими соответствующим знанием детских проблем, способными работать непосредственно с детьми и понимающими любые особые и культурные потребности детей, порученных их попечению. Они должны получать необходимую подготовку и профессиональную поддержку в этом отношении. Они должны быть в состоянии принимать независимые и справедливые решения, которые соответствуют наилучшим интересам данного конкретного ребенка и поощряют и гарантируют благосостояние ребенка.
      104. Роль и конкретные обязанности назначенного лица или органа должны включать в себя:
      a) обеспечение защиты прав ребенка, и в частности обеспечение ребенку надлежащего ухода, условий проживания, предоставления медицинского обслуживания, возможностей для развития, психосоциальной поддержки, образовательной и языковой поддержки;
      b) обеспечение ребенку доступа, в случае необходимости, к юридическому и иному представительству, консультаций с ребенком, с тем, чтобы взгляды ребенка были приняты во внимание принимающими решение властями, и консультирование и информирование ребенка о его правах;
      c) содействие определению устойчивого решения в наилучших интересах ребенка;
      d) осуществление связи между ребенком и различными организациями, которые могут оказывать услуги ребенку;
      e) помощь в розыске семьи ребенка;
      f) контроль за тем, чтобы в случае репатриации или воссоединения семьи, это производилось в наилучших интересах ребенка;
      g) в соответствующих обстоятельствах, помощь ребенку, чтобы он мог поддерживать связь со своей семьей.

1. Организации и учреждения, отвечающие за формальный уход 

      105. Законодательство должно предусматривать, что все организации и учреждения должны зарегистрироваться и получить разрешение на осуществление своей деятельности в службе социального обеспечения или ином компетентном органе, при этом невыполнение этого законодательства является преступлением, караемым по закону. Разрешение должно выдаваться и регулярно пересматриваться компетентными органами на основе стандартных критериев, применяющихся как минимум к задачам, функционированию, набору и квалификации персонала, условиям ухода и финансовым ресурсам и управлению организации или учреждения.
      106. Все организации и учреждения должны иметь письменные положения о политике и практике, согласующиеся с настоящими Руководящими указаниями, четко излагающие их цели, политику, методы и стандарты, применяемые при наборе, контроле, надзоре и оценке квалифицированного и надлежащего персонала, заботящегося о детях, чтобы обеспечить достижение указанных лей.
      107. Все организации и учреждения должны разработать кодекс поведения сотрудников, согласующийся с настоящими Руководящими указаниями, где, в частности, определяется роль каждого специалиста и сотрудников, ухаживающих за детьми, и прописывается четкая процедура информирования о возможных случаях ненадлежащего исполнения своих обязанностей любым сотрудником.
      108. Формы финансирования предоставления ухода ни при каких обстоятельствах не должны поощрять ненужное помещение или длительное пребывание ребенка на попечении, организованном или предоставляемом организацией или учреждением.
      109. Необходимо вести всесторонние и обновляемые записи о предоставлении услуг по альтернативному уходу, включая подробные досье на всех детей, находящихся на попечении, штатных сотрудников и обо всех финансовых операциях.
      110. Записи о детях, находящихся на попечении, должны быть полными, своевременными, конфиденциальными и надежно защищенными и должны включать информацию об их приеме и убытии, а также о форме, содержании и деталях помещения каждого ребенка на попечение, вместе с любыми соответствующими удостоверяющими личность документами и другими личными данными. Сведения о семье ребенка должны быть включены в досье ребенка, а также в отчеты по результатам систематических оценок. Это досье должно вестись в течение всего периода предоставления альтернативного ухода, и все должным образом уполномоченные специалисты, отвечающие за текущий уход за ребенком, должны сверяться с ним.
      111. Указанное досье может предоставляться в распоряжение ребенка, а также его родителей или опекунов, в пределах, в соответствующих случаях, права ребенка на неприкосновенность частной жизни и конфиденциальность. Перед знакомством с досье, во время и после этого должна быть оказана соответствующая консультационная помощь.
      112. Все службы по предоставлению альтернативного ухода должны иметь четкую политику по соблюдению конфиденциальности в отношении информации, относящейся к каждому ребенку, с которой должны ознакомиться и которую должны соблюдать все сотрудники, обеспечивающие уход.
      113. Руководствуясь передовой практикой, все организации и учреждения должны систематически обеспечивать, чтобы перед приемом на работу воспитатели и другой персонал, непосредственно контактирующий с детьми, проходили надлежащую и всестороннюю аттестацию на предмет их пригодности к работе с детьми.
      114. Условия работы, включая заработную плату, воспитателей, нанятых организациями и учреждениями, должны быть такими, чтобы максимально увеличивать мотивацию, удовлетворҰнность выполняемой работой и преемственность и, следовательно, стремление выполнять свои обязанности наилучшим и эффективным образом.
      115. Все воспитатели должны пройти обучение по правам детей, оставшихся без родительского ухода, и особой уязвимости детей в особо сложных ситуациях, таких как экстренное помещение на попечение или помещение на попечение за пределами места их постоянного проживания. Необходимо также обеспечить, чтобы принимались во внимание культурные, социальные, гендерные и религиозные аспекты. Государствам также следует предоставить необходимые ресурсы и средства для признания этих специалистов, чтобы способствовать исполнению данных положений.
      116. Все штатные воспитатели организаций и учреждений должны пройти обучение тому, как правильно реагировать на вызывающее поведение, в том числе изучить методы и средства разрешения конфликтных ситуаций, чтобы предотвратить нанесение ребенком вреда себе или другим.
      117. Организации и учреждения должны обеспечить, чтобы во всех соответствующих случаях воспитатели были готовы работать с детьми с особыми потребностями, в первую очередь живущими с ВИЧ/СПИДом или страдающими от других хронических физических или психических заболеваний, и с детьми с физическими и умственными отклонениями.

2. Воспитание в приемной семье 

      118. Компетентные органы или учреждения должны разработать систему и провести надлежащую подготовку персонала для оценки и согласования потребностей ребенка с возможностями и ресурсами потенциальных приемных воспитателей и подготовки всех заинтересованных лиц к помещению ребенка на попечение.
      119. Повсюду на местах необходимо определить круг прошедших аттестацию приемных воспитателей, которые могут обеспечить уход за детьми и защиту детей, сохраняя их связи с семьей, общиной и культурной группой.
      120. Необходимо разработать систему специальной подготовки, поддержки и консультирования для приемных воспитателей, занятия в рамках которой должны проводиться через регулярные промежутки времени до, во время и после помещения ребенка на попечение.
      121. Воспитатели должны иметь возможность высказывать свое мнение и влиять на политику организаций, обеспечивающих воспитание, и других систем, занимающихся детьми, оставшимися без родительского попечения.
      122. Следует поощрять создание ассоциаций приемных воспитателей, которые могут предоставлять важную взаимную поддержку и вносить вклад в разработку политики и практики.

      C. Уход в учреждениях интернатного типа 

      123. Учреждения интернатного типа должны быть небольшими и ставить во главу угла права и потребности ребенка в окружении, максимально приближенном к семье или небольшой группе. Их задачей, в целом, должно быть предоставление временного ухода и активное содействие реинтеграции ребенка в семью или, если это невозможно, обеспечение постоянного ухода за ним в альтернативном семейном окружении, в том числе в соответствующих обстоятельствах посредством усыновления или кафалы по исламскому праву.
      124. Должны приниматься меры для того, чтобы в необходимых и надлежащих случаях ребенок, исключительно нуждающийся в защите и альтернативном уходе, размещался отдельно от детей, находящихся в ведении системы уголовной юстиции.
      125. Компетентный национальный или местный орган должен установить строгий порядок проверки, обеспечивающий, чтобы дети принимались в такие учреждения только в соответствующих случаях.
      126. Государствам следует обеспечить, чтобы в учреждениях интернатного па было достаточно воспитателей, чтобы можно было уделять персональное внимание и давать ребенку, в соответствующих случаях, возможность установить тесные доверительные отношения с конкретным воспитателем. Воспитатели должны также распределяться таким образом, чтобы эффективно осуществлять цели и задачи по уходу и обеспечить защиту детей.
      127. Законы, политика и положения должны запрещать вербовку и подстрекательство к помещению детей в учреждения интернатного типа со стороны организаций, учреждений или отдельных лиц.

      D. Проверка и контроль 

      128. Организации, учреждения и специалисты, занимающиеся предоставлением ухода, должны быть подотчетны конкретному государственному органу, который должен обеспечить, среди прочего, проведение частых проверок, включающих как плановые, так и необъявленные посещения с проведением бесед и наблюдением за персоналом и детьми.
      129. Насколько это возможно и целесообразно, функции проверки должны включать компонент подготовки сотрудников и укрепления потенциала учреждений по уходу за детьми.
      130. Следует стимулировать создание государствами независимого национального контрольного механизма с должным учетом принципов, касающихся статуса национальных учреждений, занимающихся поощрением и защитой прав человека («Парижские принципы»)8. Этот контрольный механизм должен быть легкодоступным для детей, родителей и лиц, ответственных за детей, оставшихся без родительского ухода. Функции контрольного механизма должны включать в себя:
      a) консультирование в условиях конфиденциальности с детьми, которым обеспечиваются все формы альтернативного ухода, посещение мест их проживания и расследование любых случаев предполагаемого нарушения прав детей в этих местах по жалобе или по собственной инициативе;
      b) выработку рекомендаций в отношении политики для соответствующих властей с целью улучшения обращения с детьми, лишенными родительского ухода, и обеспечения его соответствия результатам исследований по вопросам защиты, здоровья, развития детей и ухода за ними;
      c) внесение предложений и замечаний, касающихся проектов законодательных актов;
      d) внесение независимого вклада в процесс представления докладов в соответствии с Конвенцией о правах ребенка2, в том числе периодических докладов государств-участников Комитету по правам ребенка в части, касающейся исполнения настоящих Руководящих указаний.
      ______________________________
      8 Резолюция 48/134, приложение.

      E. Поддержка по окончании предоставления ухода 

      131. Организации и учреждения должны иметь четкую политику и проводить согласованные мероприятия, относящиеся к плановому и внеплановому завершению их работы с детьми, чтобы обеспечить необходимую поддержку по окончании предоставления ухода и/или последующие меры. В течение периода предоставления ухода они должны систематически готовить ребенка к тому, чтобы он был в состоянии самостоятельно себя обеспечивать и полностью интегрироваться в общину, в первую очередь посредством приобретения социальных и жизненных навыков, чему способствует участие в жизни местной общины.
      132. При переходе от попечения к периоду после завершения предоставления ухода необходимо принимать во внимание пол, возраст, зрелость и особые обстоятельства ребенка и обеспечить консультирование и поддержку, в первую очередь для того, чтобы избежать эксплуатации. Детей, покидающих окружение, в котором им предоставлялся уход, необходимо привлекать к участию в планировании жизни по окончании предоставления ухода. Дети с особыми потребностями, например, инвалиды, должны пользоваться услугами соответствующей системы поддержки, позволяющей, среди прочего, избежать ненужного помещения в интернатное учреждение. Предприятиягосударственного и частного секторов необходимо поощрять, в том числе через предоставление льгот, к тому, чтобы они осуществляли прием на работу детей из разных служб по предоставлению ухода, особенно детей с особыми потребностями.
      133. Необходимо особо предусмотреть, чтобы каждому ребенку был, по возможности, выделен специальный сотрудник, который облегчил бы его переход к самостоятельной жизни по окончании предоставления.
      134. Подготовка к жизни по окончании предоставления ухода должна начинаться как можно раньше после помещения на попечение и в любом случае задолго до того, как ребенок покинет учреждение или иное окружение, где ему обеспечивался уход.
      135. Систематическое предоставление возможностей по общеобразовательной и профессиональной подготовке должно составлять часть привития жизненных навыков молодым людям, покидающим учреждение или окружение, где им предоставлялся уход, чтобы помочь им стать независимыми в финансовом ношении и получать собственный доход.
      136. Молодым людям, покидающим учреждения или окружение, где им доставлялся уход, а также по окончании предоставления такого ухода, необходимо обеспечивать доступ к социальным, юридическим и медицинским услугам вместе с соответствующей финансовой поддержкой.

VIII. Уход за детьми за пределами страны их постоянного проживания

      А. Помещение ребенка на попечение за границу 

      137. Настоящие Руководящие указания применяются ко всем государственным и частным организациям и всем лицам, занимающимся направлением ребенка на попечение в страну, отличную от страны его постоянного проживания, будь то для медицинского лечения, временного пребывания, отдыха или по какой-либо иной причине.
      138. Соответствующим государствам следует обеспечить наличие назначенного органа, отвечающего за определение конкретных стандартов, которые должны соблюдаться, в частности, в отношении критериев отбора воспитателей в принимающей стране и качества ухода и последующих мероприятий, а также надзора и контроля за действием таких схем.
      139. Чтобы заручиться необходимым международным сотрудничеством и защитой ребенка в таких ситуациях, государствам настоятельно рекомендуется ратифицировать Гаагскую Конвенцию о юрисдикции, применимом законодательстве, признании, исполнении и сотрудничестве в отношении родительской ответственности и мерах по защите детей от 19 октября 1996 года9 или присоединиться к ней.
      ____________________________________
      9 United Nations, Treaty Series, vol. 2204, No. 39130.

       В. Предоставление ухода ребенку, уже находящемуся за границей

      140. Настоящие Руководящие принципы, а также другие соответствующие международные положения должны применяться ко всем государственным и частным организациям и всем лицам, занимающимся обеспечением ухода за нуждающимся в уходе ребенком, находящимся в стране, отличной от страны его постоянного проживания, по какой бы то ни было причине.
      141. Несопровождаемые или разлученные дети, уже находящиеся за границей, в принципе должны пользоваться той же степенью защиты и ухода, что и местные дети в соответствующей стране.
      142. При определении необходимой формы предоставления ухода необходимо принимать во внимание, в зависимости от конкретного случая, разнообразие и различия несопровождаемых или разлученных детей (такие, как этническое и миграционное происхождение, культурное и религиозное разнообразие).
      143. Несопровождаемые и разлученные дети, в том числе прибывшие в страну по несанкционированным каналам, в принципе не должны лишаться свободы только за нарушение любого закона, регулирующего доступ на территорию страны и пребывание на ее территории.
      144. Дети, являющиеся жертвами торговли людьми, не должны задерживаться полицией или подвергаться наказанию за их участие под принуждением в незаконной деятельности.
      145. Сразу после выявления несопровождаемого ребенка государствам настоятельно рекомендуется назначать ему опекуна или, при необходимости, представителя через организацию, отвечающую за уход за ним и его благосостояние, которые должны сопровождать ребенка в ходе всего процесса до момента определения статуса и принятия соответствующих решений.
      146. Сразу после того, как несопровождаемый или разлученный ребенок будет помещен на попечение, необходимо предпринять все разумные усилия для розыска его семьи и восстановления семейных связей, если это отвечает наилучшим интересам ребенка и не подвергнет опасности участвующие стороны.
      147. Чтобы оказать содействие при планировании будущего несопровождаемого или разлученного ребенка в интересах наилучшей защиты его прав, соответствующие государственные органы и службы социального обеспечения должны прилагать все усилия, чтобы получить документы и информацию для проведения оценки риска для ребенка и социальных и семейных условий в стране его постоянного проживания.
      148. Несопровождаемых или разлученных детей нельзя возвращать в страну их постоянного проживания:
      a) если, по результатам оценки риска и безопасности, есть основания предполагать, что это поставит под угрозу безопасность ребенка;
      b) если до возвращения не установлено подходящее лицо или учреждение, заботящееся о ребенке, как-то: родитель, другой родственник, другой взрослый опекун, государственный орган или уполномоченное учреждение по уходу за детьми в стране происхождения, — которые согласны и могут взять на себя ответственность за ребенка и обеспечить ему необходимый уход и защиту;
      c) если по иным причинам это не отвечает их наилучшим интересам согласно оценке компетентных властей.
      149. С учетом вышеизложенных целей необходимо поощрять, усиливать и развивать сотрудничество между государствами, регионами, местными органами власти и ассоциациями гражданского общества.
      150. Следует предусмотреть эффективное участие консульских служб или, если это невозможно, юридических представителей страны происхождения, если это отвечает наилучшим интересам ребенка и не подвергнет опасности ребенка или его семью.
      151. Лица, отвечающие за благополучие несопровождаемого или разлученного ребенка, должны содействовать регулярному общению между ребенком и его семьей за исключением случаев, когда это противоречит желанию ребенка или явно не отвечает его наилучшим интересам.
      152. Помещение на попечение с целью усыновления или кафалы по исламскому праву не должны считаться подходящим изначальным вариантом для несопровождаемого или разлученного ребенка. Государствам рекомендуется рассматривать этот вариант только после того, как будут исчерпаны усилия по определению местонахождения его родителей, расширенной семьи или традиционных опекунов.

IX. Уход в чрезвычайных ситуациях

      A. Применение Руководящих указаний

      153. Настоящие Руководящие указания продолжают применяться и в чрезвычайных ситуациях, возникших в результате природных и антропогенных катастроф, включая международные и немеждународные вооруженные конфликты, а также иностранную оккупацию. Лицам и организациям, желающим работать в интересах детей, оставшихся без родительского ухода в чрезвычайных ситуациях, настоятельно рекомендуется действовать в соответствии с настоящими Руководящими указаниями.
      154. В этих обстоятельствах государствам или фактическим властям в соответствующем регионе, международному сообществу, а также всем местным, национальным, иностранным и международным организациям, предоставляющим или намеревающимся предоставлять услуги для детей, следует обратить особое внимание на следующее:
      a) обеспечение, чтобы все организации и лица, занимающиеся несопровождаемыми или разлученными детьми, имели необходимый опыт, подготовку, ресурсы и средства для того, чтобы делать это надлежащим образом;
      b) развитие, по мере необходимости, системы временного и долговременного ухода на базе семьи;
      c) использование ухода в учреждениях интернатного типа только в качестве временной меры до того, как будет найдена система ухода на базе семьи;
      d) запрещение создания новых учреждений интернатного типа, предназначенных для одновременного предоставления ухода большим группам детей на постоянной или долговременной основе;
      e) предотвращение международного перемещения детей, кроме случаев, предусмотренных в пункте 160 ниже;
      f) введение обязательного требования об оказании содействия усилиям по розыску семьи и реинтеграции в семью.

Предотвращение разлучения 

      155. Организации и органы власти должны делать все возможное, чтобы предотвращать разлучение детей с их родителями или основными обеспечивающими уход лицами, за исключением случаев, когда это требуется в наилучших интересах ребенка, и обеспечивать, чтобы их действия непреднамеренно не поощряли разлучение с семьей, предоставляя услуги и льготы только детям, а не семьям.
      156. Разлучение по инициативе родителей ребенка или других основных обеспечивающих уход лиц необходимо предотвращать путем:
      a) обеспечения, чтобы все семьи имели доступ к основным продуктам питания и лекарствам и другим услугам, включая образование;
      b) ограничения развития форм содержания в учреждениях интернатного типа и ограничения их использования ситуациями, когда это абсолютно необходимо.

      B. Формы ухода 

      157. Следует оказывать содействие активному участию общин в осуществлении контроля и решении проблем ухода и защиты, с которыми сталкиваются дети в местном контексте.
      158. Следует поощрять обеспечение ухода в родной общине ребенка, включая передачу на воспитание, поскольку это обеспечивает преемственность в процессе социализации и развития.
      159. Поскольку несопровождаемые или разлученные дети могут подвергаться повышенному риску жестокого обращения и эксплуатации, для обеспечения их защиты необходимо предусмотреть меры по контролю и оказанию конкретной мощи воспитателям.
      160. Детей в чрезвычайных ситуациях не следует перемещать в другие страны за пределы страны их обычного местожительства для обеспечения альтернативного ухода, кроме как временно на основании неопровержимых доводов, связанных с охраной здоровья, медицинскими соображениями или соображениями безопасности. В этом случае их следует направлять в места, расположенные максимально близко к их дому, их должен сопровождать один из родителей или опекун, известный ребенку, и должен быть установлен четкий план возвращения.
      161. Если реинтеграция в семью невозможна в течение соответствующего периода или будет сочтена не отвечающей наилучшим интересам ребенка, следует предусмотреть устойчивые и окончательные решения, такие, как усыновление или кафала по исламскому праву, а если это невозможно, следует рассмотреть другие долгосрочные варианты, такие, как воспитание в приемной семье или соответствующем учреждении интернатного типа, включая групповые дома и другие контролируемые формы проживания. 

      С. Розыск семьи и реинтеграция в семью

      162. Удостоверение личности, регистрация и снабжение документами несопровождаемых или разлученных детей являются приоритетными задачами в любой чрезвычайной ситуации и должны осуществляться в самые короткие сроки.
      163. Действия по регистрации должны производиться государственными органами или под их непосредственным контролем и уполномоченными на то организациями, отвечающими за выполнение этой задачи и имеющими соответствующий опыт.
      164. Необходимо соблюдать конфиденциальность в отношении собранной формации и создать системы безопасной передачи и хранения информации. Информацию следует передавать только должным образом уполномоченным организациям в целях розыска семьи, реинтеграции в семью и обеспечения ухода.
      165. Все лица, занимающиеся розыском членов семьи или основных законных или традиционных опекунов, должны по возможности действовать в рамках согласованной системы, используя стандартные формы и взаимно совместимые процедуры. Они должны обеспечить, чтобы ребенок и другие заинтересованные лица не подвергались опасности в результате их действий.
      166. Действительность родства и подтверждение готовности ребенка и членов семьи к воссоединению должны проверяться в каждом конкретном случае. Нельзя предпринимать никаких действий, которые могут воспрепятствовать потенциальной реинтеграции в семью, таких, как усыновление, изменение имени или перемещение в места, удаленные от возможного местонахождения семьи, до того, как будут исчерпаны все усилия по розыску семьи.
      167. Надлежащая документация о любом помещении ребенка под опеку должна храниться в надежном и безопасном месте, с тем, чтобы упростить в будущем воссоединение.