Тауарлар экспортын жанама реттеу шаралары жөнiндегi тұжырымдаманы мақұлдау туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2002 жылғы 2 шілде N 714. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 Қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2010.04.14 № 302 Қаулысымен.

Қазақстанның экспорттық әлеуетiн тиiмдi пайдалану және тауарлардың

әлемдiк рыноктарына оның қатысуын кеңейту мақсатында Қазақстан

Республикасының Үкiметi қаулы етеді:

1. Қоса берiлiп отырған Тауарлар экспортын жанама реттеу шаралары

жөнiндегi тұжырымдама мақұлдансын.

2. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының

Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң

2002 жылғы 2 шілдедегі

N 714 қаулысымен

мақұлданған

Тауарлар экспортын жанама реттеу шаралары

жөнiндегi тұжырымдама

Кiрiспе

Тауарлар экспортын жанама реттеу шаралары жөнiндегi тұжырымдама (бұдан әрi - Тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Үкіметiнiң 2002 жылғы 24 сәуiрдегi N 470 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2002-2004 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын орындау үшiн әзiрлендi.
Экспорт елдiң экономикалық өсуiнде елеулi рөл атқаратындықтан, экспортты реттеу мәселелерi оның экономикалық дамуының қазiргi кезеңiнде маңызды және көкейкестi болып табылады. 2000 жылы экспорттың жалпы iшкi өнiмге қатынасы 53% құрағандығы фактiсi (Қазақстан Республикасы Экономика және сауда министрлiгінiң алдын ала бағалауы бойынша 2001 жылы бұл көрсеткiш 41% құрайды) осыны айғақтайды.
Бұл ретте мұнай және газ конденсаты, қара және түстi металдар, ауыл шаруашылығы шикізаты жетекшi экспорттық тауарлар болып қала бередi. Тұтасымен алғанда, шикiзатқа және оларды бастапқы қайта өңдеуден алынған өнiмдерге экспорттың бүкiл көлемiнiң 80%-дан астамы келедi. Мұндай жағдай өңдеушi өнеркәсіптің отандық өнiмiнiң бәсекелестiк қабiлетiнiң төмендiгiмен ғана емес, сонымен бiрге экспортты ынталандыру саясаты тиiмділiгiнiң жеткiлiксiздiгiмен де түсiндiріледi.
Республиканың қолданылып жүрген сауда режимiнде экспорт тарифтiк (экспорттық баждар) және тарифтiк емес (лицензиялау сандық шектеулер, тыйым салулар және басқалары) шаралармен реттеледi. Экспортты жанама немесе тарифтiк емес реттеу кедендiк-тарифтiк реттеудiң шегiнен тыс шығатын экономикалық және әкiмшілiк шаралардың жиынтығын бiлдiредi. Бұл шаралар шектеушi сипатқа да сол сияқты ынталандырушы сипатқа да ие болуы мүмкiн.
Қазiргi уақытта Қазақстан қазақстандық тауарларды сыртқы рыноктарға жылжытуға және кемсiтушілік кедергілерiн жоюға бағытталған белсендi экспорттық саясат жүргiзiп отырғандығына қарамастан, экспортты реттеудiң тарифтiк емес немесе жанама шаралары, атап айтқанда, ынталандырушы сипаттағы шаралар, толық көлемде пайдаланылмауда.
Осындай жағдайда экспортты мемлекеттiк ынталандыру шараларының тұтас жүйесiн қалыптастыру қажеттiгi пiсiп-жетiлдi. Экономикадағы құрылымдық өзгерiстердiң табысты әлемдiк тәжiрибесi құрылымдық қайта құрудың негiзгi аспектiсi отандық экспорттаушылар үшiн тиiмдi құқықтық тетiктер, сондай-ақ тиiстi қаржылық және ақпараттық инфрақұрылымдар, тұтас алғанда сыртқы экономикалық қызметтi жандандыру үшiн оңтайлы жағдайлар жасауды көздейтiн, экспортқа бағдарланған экономикалық өсудi мемлекеттiк қолдау болып табылады.
Тұжырымдама орташа мерзiмдi перспективаға есептелген және 2006 жылға дейiнгi кезеңдi қамтиды.

Экспортты реттеудiң жанама шараларын қолданудың
қазiргі жай-күйі

Республиканың сыртқы саудасын реттеудiң тарифтiк емес реттеу шаралары акцизделетiн тауарлардың айналымын реттеудi, тауарларды сертификаттауды, iшкi рынокты тауарлар импортынан қорғауды, экспорттық лицензиялар берудi, сондай-ақ жекелеген тауарлардың экспортына тыйым салуды немесе шектеудi, қазақстандық өнiмдердi әлемдiк рыноктарға жылжытуды қамтиды.
Өткiзу рыноктарын кеңейту жөнiндегi қызмет шеңберiнде АҚШ-та демпингке қарсы анықтаудың күшi жойылды және қазақстандық титан губкасының импортына, уран өнiмi мен ферросилицийге қатысты салынған демпингке қарсы баждар алынып тасталды. 2000 жылғы наурызда Еуроодақ елдерi Қазақстан Республикасынан феррохром импортына демпингке қарсы тергеудi тоқтатты.
Еуроодақ елдерiнiң ферросилиций жеткiзулерiне енгiзiлген демпингке қарсы баждарды алып тастау, қазақстандық болатты еуропалық рынокқа шығаруға экспорттық квотаны ұлғайту жөнiндегi жұмыстар жалғастырылуда.
2000 жылы Еуроодақ Қазақстанға демпингке қарсы анықтауға қатысты нарықтық экономикасы бар елдiң мәртебесiн бердi. АҚШ-тың демпингке қарсы заңына сәйкес 2002 жылғы наурызда АҚШ-тың Сауда министрлiгi Қазақстанның нарық экономикасы бар ел емес мәртебесiн алып тастады.
Сыртқы экономикалық қызметтi реттеу саласындағы басқа бағыт экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асыруға мемлекеттiк бақылауды күшейту болып отыр. "Трансферттiк бағаларды қолдану кезiндегi мемлекеттiк бақылау туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 5 қаңтардағы Заңы халықаралық iскерлiк операцияларында мемлекеттiк кiрiстiң ысырабын болдырмау үшiн трансферттiк бағаларды қолдану кезiндегi мемлекеттiк бақылау шараларын белгiлейдi. Осы Заңды iске асыру тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) тiзбесiнде белгiленген тауарлар жөнiндегi мәмілелердiң мониторингiн жүргiзу арқылы жүзеге асырылады. Тауарлар экспортын және валюта түсiмiн бақылаудың пәрмендiлiгi мақсатында экспорт көлемiн есепке алу, отандық өндiрушілердiң экспорттық бағаларының әлемдiк рыноктардағы бағалардан ауытқуы жөнiнде жұмыс жүргiзiлуде, экспорттаушы кәсiпорындардың қаржы-экономикалық қызметiнiң барынша мүмкін ашықтығын қамтамасыз ету үшiн жағдай жасалуда.
Республиканың экономикалық қауiпсiздiгiнiң мүдделерiн және басқа да өмiрлiк маңызы бар мүдделерiн негiзге ала отырып, атап айтқанда, iшкі рыноктың қажеттiлiктерiн қамтамасыз ету мақсатында экспортты шектеу жөнiндегi шаралар қолданылады. Бұл лицензиялауды, квоталауды немесе тыйым салуларды, экспортты ерiктi түрде шектеудi енгiзу жолымен экспортталатын тауардың санын шектеуге арналған шаралар. Мәселен, жылыту маусымында және ауыл шаруашылығы жұмыстары кезеңiнде мазутпен және дизель отынымен қамтамасыз етудiң дағдарысты жағдайына байланысты 1999-2001 жылдардың iшiнде бiрнеше рет Қазақстан Республикасының аумағынан мазут пен дизель отынының экспортына уақытша тыйым салу енгiзiлдi.
Мемлекет экспорттық жүктердi тасымалдау үшiн көлiк дәлiздерiн салуды және олардың қуаттылықтарын арттыруды қамтамасыз ету жөнiнде жұмыс жүргiзуде.
Экспорттық бақылауды күшейту жөнiнде жұмыс жүргiзiлуде. Халықаралық мiндеттемелердi сақтау мақсатында тиiстi заңнама қабылданды, екi ұдай мақсаттағы тауарлар мен технологиялардың тiзбесi кеңейтілдi.
2001 жылы оған экспорттық операцияларды несиелендiру функциялары жүктелген Қазақстанның Даму банкi құрылды. Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк кiрiс министрлiгiмен бiрлесiп, оның мақсаты - тауарлар экспортынан түсетiн түсiмнiң шетелдiк валютамен және теңгемен толық әрi уақытылы түсуiн, сондай-ақ Қазақстан Республикасында тауарлар импорты мақсатына қаражатты шетелдiк валютамен және теңгемен пайдаланудың заңдылығы мен негiзділiгiн қамтамасыз ету болып табылатын экспорттық-импорттық валюталық бақылауды жүзеге асыруда.
Барлық осы шаралар мен жұмыстар, дәстүрлі қазақстандық экспорттық тауарларды неғұрлым жылжытуға бағытталған. Экспортты елдiң экономикасын дамытудың негiзгi факторларының бiрi ретiнде ұлғайту, қалыптасқан жағдайда өңдеушi өнеркәсiпке зиян келтiрiп, ұлттық экономиканың құрылымында шикiзат кешенiнің одан әрi дамуына және күшеюiне әкеледi. Осыған байланысты қазақстандық экспорттың номенклатурасын кеңейту және өңделу дәрежесi жоғары өнiмнiң есебiнен оның құндық көлемiн ұлғайту жөнiнде тиiмдi шаралар қажет.

Экспортты жанама реттеудiң шараларын қолданудың
негiзгі бағыттары

Мемлекеттiк реттеудiң нысандары мен әдiстерiн (көбiнесе, жанама нысандары арқылы) таңдау елдiң экономикасының қазiргi жағдайдағы экспортқа бағдарлануын дамытуға мемлекеттiң ықпал ету мүмкiндiгiн айқындайды. Сонымен бiр мезгiлде, осы шараларды қолданудың негiзгi бағыттарын белгiлеу үшiн қазақстандық экспортты тежеуге ықпал ететiн факторларды анықтау қажет. Оларға:
отандық өнеркәсiп, ең алдымен өңдеушi өнеркәсiп өнiмiнiң бәсекелесу қабiлетiнiң төмендiгi;
өңдеушi өнеркәсiп кәсiпорындарының көпшiлiгiнде перспективалы экспортқа бағдарланған жобалар мен зерттеулердi инвестициялау үшiн iшкi ресурстардың болмауы;
тұтынушылық және экологиялық сипаттамаларға, сондай-ақ өнеркәсiбi дамыған мемлекеттердiң рыноктарында сатылатын өнiмдердiң қауiпсiздiгiне қойылатын талаптардың едәуiр күшеюi жағдайында экспорттық өнiмнiң сапасын сертификаттаудың және бақылаудың отандық жүйелерiнiң жеткiлiксiз дамуы;
қазақстандық экспортты қамтамасыз ететiн көлiк инфрақұрылымының жетiлмегендiгi;
отандық кәсiпорындар менеджерлерiнiң көпшiлiгiнде экспорт саласындағы арнайы бiлiм мен жұмыс iстеу тәжiрибесiнiң жеткiлiксiздiгi, олардың сыртқы рыноктардағы iс-әрекеттерiнiң үйлестiрiлмеуi;
кеңестiк дәуiрден кейiнгi кеңiстiкте дәстүрлi өндiрiстiк байланыстардың үзiлуi;
шет елде қазақстандық экспортшыларды кемсiтушілік элементтерiнiң сақталуы жатады.
Осыған байланысты, Тұжырымдаманың басты мiндетi - оның тиiмділігiн арттыру мақсатында жанама реттеу шараларын қолданудың негiзгi бағыттарын әзiрлеу болып табылады. Экспорттық операцияларды несиелендiру мен сақтандыруды кеңейту, әлемдiк саудадағы өзгермелi жағдайларға сәйкес жаңа рыноктарға жылжуда ақпараттық қолдау мен жәрдемдесудiң мемлекеттiк саясаты арқылы басты мiндетті шешу көзделедi.
Өнеркәсiп саясатын, агроөнеркәсiп кешенiн, көлiкті және ел экономикасының басқа да секторларын дамыту стратегиясын жүзеге асырудың нәтижесiнде экспорттың құрылымын әртараптандыру қосылған құнының дәрежесi жоғары өнiмнiң үлесiн ұлғайтуға, тауарлар мен қызмет көрсетулер экспортының номенклатурасын кеңейтуге әкелуi тиiс.
Бұл ретте, экспорттың тұрақты өсуiне жәрдемдесу мына бағыттардағы шараларды әзiрлеу мен iске асырудың есебiнен жүзеге асырылатын болады:
қазақстандық тауарлар мен көрсетілетiн қызметтердiң қазiргi рыноктарға тұрақты қатысуына және жаңа рыноктарды ашуына қол жеткiзу;
дәстүрлi қазақстандық экспорттық тауарларды жеткiзудi ұлғайту;
дәстүрлi емес, жаңа тауарларды сыртқы рыноктарға жылжыту.
Экспорттың өткiзу рыноктарын кеңейтуге саяси және экономикалық шаралармен, дипломатиялық рәсiмдермен және сыртқы рыноктарда қолдаудың нысандарымен қол жеткiзiлетiн болады:
сауда жөнiндегi екі жақты және көп жақты келiсiмдер жасасу;
қазақстандық тауарлардың жолындағы орын алып отырған кемсiтушілiк кедергілерiн алып тастау;
сыртқы рыноктарда қазақстандық тауарларға сөзсiз негiзде неғұрлым қолайлы жағдай режимiн ұсынуға қол жеткiзу;
қазақстандық экспорттық тауарларды Дамыған елдер преференцияларының бас жүйесiне енгiзу ол преференциялар мен техникалық көмек беру тетiгiн дәстүрлi емес тауарларды жылжыту және шет елдердiң рыноктарына Қазақстанның қатысуын орнықтыру үшiн пайдалануға мүмкiндiк бередi;
экспортты дамыту үшiн перспективалы елдерде Қазақстан елшiлiктерiнiң қызметiн жандандыру;
экспорт бойынша шығындарды азайту мақсатында өнiмдердi тасымалдау кезiнде икемдi тарифтiк саясат жүргiзу.
Тұтас алғанда, саудадағы әрiптес елдердi таңдауда икемдi саясат қажет: өткiзу рыноктарын әртараптандыру Еуропа мен Азия елдерiнiң жақын рыноктарын толығырақ пайдалану, үшiншi елдер арқылы транзитті барынша азайта отырып, аймақтық одақтармен өзара iс-қимылды күшейту.
Елдiң экспорттық әлеуетiн дамыту үшiн халықаралық экономикалық ынтымақтастықтың түрлi нысандарын оңтайлы пайдалану ұлттық экспорттық стратегияның маңызды элементi болып табылады.
Әлемдiк практикада экономикалық ынтымақтастықтың түрлi нысандары пайдаланылады. Соңғы жылдары шетелдiк инвестицияларды тарту және бiрлескен кәсiпорындар, халықаралық бiрлестiктер мен ұйымдар құру, өтемдiк негiздегi ынтымақтастық, несиелiк келiсiмдер, алыс-берiс шикiзатын қайта өңдеу, лицензиялық сауда, халықаралық лизинг, инжиниринг, жағалаудағы және шекара маңындағы сауда еркiн экономикалық аймақтар құру, екеуден көп елдердiң қатысуымен өтемдiк тасымалдаулар және тағы басқалары сияқты нысандар кеңiнен қолданылуда.
Осыған байланысты, қазiргi уақытта шетелдiк әрiптестер инвестициялардың ресурстық базаны дамытуға және отын-энергетикалық кешеннiң қуаттарын жаңғыртуға жұмсалуын жүзеге асыруға көбiрек мүдделi болғандықтан, бiрлескен кәсiпорындардың, әсiресе өңдеушi өнеркәсiп саласындағы тiкелей өндiрiстiк қызмет саласына неғұрлым кеңiнен қатысуы үшiн жағдай жасау маңызды мiндет болып табылады.
Сондай-ақ, экспорттық қызметте географиялық басымдықтарды байыпты анықтау, сондай-ақ Қазақстан мен шет елдердiң өзара мүдделерiнiң теңгерiмiн қамтамасыз ету маңызды рөл атқарады.
Дәстүрлi қазақстандық экспорттық тауарларды жеткiзудiң ұлғаюы оларды жеткiзу географиясын кеңейту, қазақстандық экспорттаушылар тарапынан демпингтi, сондай-ақ сауда әрiптестерi - елдердiң тарапынан кемсiтушілік шараларын болдырмау арқылы жүзеге асырылады. Алайда, мемлекеттiк мониторинг пен шикiзаттық экспортты қолдау қажеттiгi қалады. Бұл үшiн:
шет елге шығарылатын шикiзаттық тауарлар мен шала өнiмдердi қайта өңдеу тереңдiгiн ұлғайту және сапасын жақсарту;
оларды сыртқы рыноктарға тиiмдi жылжыту үшiн мұнайдың, металдардың сапасын халықаралық сертификаттауды жүргiзу;
тауарлар экспорты мен валюта түсiмiн бақылаудың пәрмендiлiгiн арттыру үшiн әлемдiк практикаға сәйкес экспорттың көлемi мен бағаларын есепке алуды жақсарту;
экспорттаушы кәсiпорындардың қаржы-экономикалық, қызметiнiң барынша ықтимал ашықтығын қамтамасыз ету;
кен өндiру салаларында қазақстандық құрамдас бөлiктiң қатысуының басымдығын көздеу;
әлемдiк бағалардың өзгерулерiне жедел ден қою үшiн сауда-саяси ахуалын және әлемдiк рыноктың конъюнктурасын дамытудағы үрдістерді зерделеу және талдау жөнінде жүйелі жұмыс жүргізу қажет.
Дәстүрлi емес, жаңа тауарларды сыртқы рыноктарға жылжыту үшiн:
өңдеушi өнеркәсiпте жаңа жұмыс орындарын құруға қабiлеттi өсу нүктелерi болатын қара, түстi, асыл және жерде сирек кездесетiн металдарды, мұнай мен газды өңдеу салаларындағы үшiнші, төртiншi және бесiншi қайта бөлiстердi дамытуды инвестициялау;
агроөнеркәсiптiк өндiрiстiң салаларында бәсекеге қабiлеттi өнiм өндiрудi дамыту;
тауарлардың экспортқа бағдарланған жаңа түрлерiн өндiрудi дамыту;
қосылған құны жоғары өнiмдер экспортын несиелендiру мен сақтандырудың тетiктерiн қалыптастыру (соның iшiнде экспорттық-импорттық сақтандыру құрылымдарын құру);
сыртқы рыноктарға жылжыту үшiн әлемдiк стандарттарға сәйкес дайын өнiмнiң негiзгi түрлерiн сертификаттауды және стандарттауды қамтамасыз ету. Азық-түлiктiң экологиялық қауiпсiздiгiн білдiретiн эко-жапсырмалар түрiндегi таңбалауды ерiктi түрде пайдалану;
бiрiншi кезекте өңдеушi өнеркәсiптi дамытудың басым бағыттары бойынша франчайзингтiк қызметтi жүзеге асыратын кәсіпорындар құру;
ақпараттық қолдау жүйесiн қалыптастыру (ақпаратты клиент үшiн қолайлы нысанда тиiмдi және жедел берудi қамтамасыз ететiн ақпараттық-консультациялық қызметтердiң желiлерi);
маркетингтiң деңгейiн көтеру, жарнамалық қызметтi жетілдiру (көрмелiк-жәрмеңкелiк iс-шаралар, сыртқы рыноктардағы жағдаймен танысу және iскерлiк байланыстар орнату үшiн сауда делегацияларының сапарлары, оларды халықаралық кездесулердiң, келiссөздердiң және өзге де iс-шаралардың барысында көрсету жолымен неғұрлым басымдықты экспорттық жобаларды дипломатиялық қолдауды қамтамасыз ету). Қазақстандық өнiмдердi экспортқа жылжытудың перспективалы нысаны әртүрлi көрмелiк iс-шараларды, соның iшiнде келiсiм-шарттар жәрмеңкелерiн, халықаралық байланыс күндерiн, идеялар мен технологиялар көрмелерiн өткізу болып табылады;
қазақстандық экспорттаушылардың сыртқы рыноктарға шығуы және тұтас алғанда, олардың қызметiн үйлестiру кезiнде келiсiлген iс-қимыл жасау үшiн экспорттаушылар қауымдастықтарын құру;
экспорттық өндiрiстiң негiзiнде мүлде жаңа технологиялар құру және қолдау жолымен ғылымды көп қажетсiнетiн және жоғары технологиялы өнiмдердi игеру. Бұл үшiн жоғары технологиялы салаларға қолданылатын ынталандырулар жүйесiн жасау, сондай-ақ:
- жыл сайынғы сатулардың жалпы көлемiнен зерттеулерге және дамуға жұмсалатын шығыстар;
- ғылыми және техникалық қызметкерлердiң жұмыс күшiнiң жалпы санына пайыздық құрамы;
- отандық ғылыми-зерттеу институттарын тарту арқылы жоғары технологиялы өндiрiстердi, материалдар мен өндiрiстердiң жаңа түрлерiн әзiрлеу жөнiндегi ғылыми-зерттеу, тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстарға таза кiрiстерден мiндеттi түрде жыл сайын қаражат бөлу бойынша белгiлi бiр сандық шарттарды қанағаттандыруға тиiс болатын кәсiпорындарды iрiктеудiң өлшемдерiн анықтау қажет. Өнеркәсiптiң құрылымын реформалау және экспортты әртараптандыру мақсатында олардың базасында ғылыми әзiрленiмдердi iске асыру жөнiндегi еншiлес кәсiпорындар мен өндiрiстер құруды ұсыну.
Дайын бұйымдар экспортын кеңейту тауарлардың бәсекеге қабiлеттi екенi көрсетiлуiн қамтамасыз етудi талап етедi, ол орауыш материалдар шығару жөнiндегi өнеркәсiптiң отандық салдарын дамыту проблемаларымен тiкелей байланысты. Орауыш материалдардың қымбат тұратын импортына жол бермеу үшiн неғұрлым бәсекеге қабiлеттi ретiнде, әсiресе тамақ саласында оларды дайындау, атап айтқанда, тамақ азық-түлiктерiнiң асептикалық және вакуумдық орауыштарын дайындау жөнiндегi қазiргi заманғы технологияларды енгiзу қажет;
сауданың жаңа түрлерiн, соның iшiнде электрондық сауданы дамыту үшiн жағдайлар жасау жөнiнде бiрқатар мiндеттердi шешу қажет.
Сауда операцияларын көптеген елдердiң мемлекеттiк экономикалық инфрақұрылымында берiк позицияға ие, электрондық коммуникациялық желiлер арқылы жүзеге асыру электрондық сауданы дамыту үшiн құқықтық жағдайлар жасауды, электрондық сауданы басқарудың халықаралық, танымал жүйелерiн енгiзудi және электрондық сауданы дамыту жөнiндегi халықаралық жобаларға қатысуды көздейдi.
Тұтас алғанда жаңа экспортқа бағдарланған өндiрiстердi қолдау шаралары қаржы лизингiнiң тетiктерiн пайдаланумен, өндiрiстiк ресурстарға қол жеткiзудi қамтамасыз етумен, шикiзаттың отандық экспорттаушыларының кiрiстерiн Қазақстанның аумағындағы қосылған құны жоғары тауарлардың өндiрiсiне инвестициялауға қайта бағдарлау үшiн қолайлы инвестициялық ахуал және жағдайлар жасаумен байланысты. Елде экономикалық ахуалдың жақсаруына және отандық экспорттаушылардың нығаюына қарай олардың шетелдiк инфрақұрылымын (өткiзу ұйымдары, дилерлiк желiлер, сервистiк орталықтар) құруға жәрдемдесетiн шаралар қабылдануы мүмкін.
Өнiмнiң сапа, қауiпсiздiк немесе мөлшерлерi сияқты сипаттамаларымен байланысты реттеудiң техникалық шаралары қазақстандық тауарлардың экспортын дамыту үшiн ерекше маңызға ие болуда. Олар өзiне, сондай-ақ тауарды орау және таңбалау, сертификаттау жүйесi бойынша және т.с.с. талаптарды қамтиды. Ол үшін:
қазақстандық кәсiпорындарда сапа жүйелерiн әзiрлеу және енгiзу;
республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мақсатты ғылыми-техникалық бағдарламалар шеңберiнде мүдделi, құзыреттi ұйымдарды тарту арқылы жаңа стандарттар әзiрлеу және экспорттық тауарлардың негiзгi түрлерiне қойылатын халықаралық талаптарға сәйкес қолданылып жүрген стандарттарды үйлестiру;
елдер арасындағы тауар айналымының көлемiн одан әрi ұлғайту және мемлекеттер кәсiпкерлерiнiң арасында ынтымақтастықтың тiкелей өзара тиiмдi байланыстары мен нысандарын орнату үшiн алғышарттар жасау мақсатында стандарттау, метрология және сертификаттау саласындағы ынтымақтастық туралы үкiметаралық және ведомствоаралық келiсiмдер жасасуды қамтамасыз ету;
Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығы елдерiнiң стандарттау, метрология және сертификаттау жөнiндегi ұлттық органдарымен кооперация, iргелi және қолданбалы зерттеулер жүргiзуге қатысу негiзiнде стандарттау, метрология және сертификаттау саласында бiрыңғай кеңiстiк құру жөнiндегi ынтымақтастықты жандандыру қажет.
Қазақстандық тауарларды сыртқы рыноктарға жылжыту үшiн мемлекеттiк емес (коммерциялық) қызметтер: коммерциялық конъюнктуралық ақпарат орталықтарын, маркетингтiк және консальтингтiк ұйымдар және т.с.с. құруға жәрдемдесу орынды.
Қазiргi уақытта, Қазақстанға қолайлы сауда режимiн қалыптастырумен қатар технологиялық инновацияны арттыруды және өнiмділiктi арттыру мен жоғары қосылған құнды қамтамасыз ететiн өнеркәсiп құрылымын құруды талап ететiн тауарлар экспортының халықаралық бәсекелестiк қабілетiн нығайту қажет. Осыған байланысты, мемлекет тарапынан осы салалардың кәсiпорындарына технологиялық сияқты, сондай-ақ басқарушылық проблемаларды

да шешуге мүмкiндiк беретiн белгiлi бiр жағдайлар мен инвестициялық ахуал

жасау талап етiледi. Экономиканың нақты секторы үшiн қолайлы

инвестициялық, ахуал жасау мақсатында шетелдiк күрделi қаржы жұмсалымдары

мен шикiзат салаларынан түсетін экспорттық валюталық кірістерді неғұрлым

тиімді және атаулы пайдалану мәселелерін шешу қажет.

Мамандар:

Багарова Ж.А.,

Қасымбеков Б.А.

Об одобрении Концепции по мерам косвенного регулирования экспорта товаров

Постановление Правительства Республики Казахстан от 2 июля 2002 года N 714. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года N 302

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 14.04.2010 № 302.

В целях эффективного использования экспортного потенциала и расширения присутствия Казахстана на мировых рынках товаров Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Одобрить прилагаемую Концепцию по мерам косвенного регулирования экспорта товаров.
2. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр

Республики Казахстан

Одобрена

постановлением Правительства

Республики Казахстан

от 2 июля 2002 года N 714

Концепция по мерам косвенного регулирования
экспорта товаров

Введение

Концепция по мерам косвенного регулирования экспорта товаров (далее - Концепция) разработана во исполнение P020470_ Плана мероприятий по реализации Программы Правительства Республики Казахстан на 2002-2004 годы, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 апреля 2002 года N 470.
Вопросы регулирования экспорта являются важными и актуальными на современном этапе экономического развития страны, поскольку экспорт играет существенную роль в ее экономическом росте. Об этом свидетельствует тот факт, что в 2000 году отношение экспорта к валовому внутреннему продукту составило 53% (по предварительной оценке Министерства экономики и торговли Республики Казахстан в 2001 году этот показатель составит 41%).
При этом ведущими экспортными товарами остаются нефть и газовый конденсат, черные и цветные металлы, сельскохозяйственное сырье. В целом, на сырье и продукты их первичной переработки приходится более 80% всего объема экспорта. Такое положение объясняется не только низкой конкурентоспособностью отечественной продукции обрабатывающей промышленности, но и недостаточно эффективной политикой стимулирования экспорта.
В действующем торговом режиме республики экспорт регулируется тарифными (экспортные пошлины) и нетарифными мерами (лицензирование, количественные ограничения, запреты и др.). Косвенное или нетарифное регулирование экспорта представляет собой совокупность экономических и административных мер, выходящих за пределы таможенно-тарифного регулирования. Эти меры могут носить как ограничительный характер, так и стимулирующий.
Несмотря на то, что в настоящее время Казахстан проводит активную экспортную политику, направленную на продвижение казахстанских товаров на внешние рынки и устранение дискриминационных барьеров, нетарифные или косвенные меры регулирования экспорта, в частности, стимулирующего характера, используются не в полной мере.
В этих условиях назрела необходимость формирования целостной системы мер государственного стимулирования экспорта. Мировой опыт успешных структурных изменений в экономике доказывает, что ключевым аспектом структурной перестройки является государственная поддержка экспортоориентированного экономического роста, которая предполагает создание эффективного правового механизма для отечественных экспортеров, а также соответствующих финансовой и информационной инфраструктур, оптимальных условий для активизации внешнеэкономической деятельности в целом.
Концепция рассчитана на среднесрочную перспективу и охватывает период до 2006 года.

Современное состояние применения мер косвенного
регулирования экспорта

Меры нетарифного регулирования внешней торговли республики включают регулирование оборота подакцизных товаров, сертификацию товаров, защиту внутреннего рынка от импорта товаров, выдачу экспортных лицензий, а также запрет или ограничение на экспорт отдельных товаров, продвижение казахстанской продукции на мировые рынки.
В рамках деятельности по расширению рынков сбыта были отменены антидемпинговые разбирательства в США и сняты антидемпинговые пошлины, которые были наложены в отношении импорта казахстанской титановой губки, урановой продукции и ферросилиция. В марте 2000 года прекращено странами Евросоюза антидемпинговое расследование на импорт феррохрома из Республики Казахстан.
Продолжаются работы по снятию антидемпинговых пошлин, введенных на поставки ферросилиция странами Евросоюза, увеличению экспортной квоты на казахстанскую сталь на европейский рынок.
В 2000 году Евросоюз присвоил Казахстану статус страны с рыночной экономикой в отношении антидемпинговых разбирательств. В марте 2002 года Министерство торговли США сняло с Казахстана статус страны с нерыночной экономикой в соответствии с антидемпинговым законом США.
Другим направлением в области регулирования внешнеэкономической деятельности стало усиление государственного контроля за осуществлением экспортно-импортных операций. Закон Республики Казахстан от 5 января 2001 года Z010136_ "О государственном контроле при применении трансфертных цен" устанавливает меры государственного контроля при применении трансфертных цен для предотвращения потерь государственных доходов в международных деловых операциях. Реализация данного Закона осуществляется посредством проведения мониторинга сделок по товарам, определенным перечнем товаров (работ, услуг). В целях действенности контроля за экспортом товаров и поступлением валюты проводится работа по учету объемов экспорта, отклонению экспортных цен отечественных производителей от цен мировых рынков, создаются условия для обеспечения максимально возможной прозрачности финансово-экономической деятельности предприятий-экспортеров.
Исходя из интересов экономической безопасности и других жизненно важных интересов республики, в частности, в целях обеспечения потребностей внутреннего рынка используются меры по ограничению экспорта. Это - меры, предназначенные для ограничения количества экспортируемого товара путем введения лицензирования, квотирования или запрещений, добровольного ограничения экспорта. Так, в связи с критической ситуацией с обеспечением мазута и дизельного топлива в отопительный сезон и период сельскохозяйственных работ неоднократно в течение 1999-2001 гг. вводился временный запрет на экспорт мазута и дизельного топлива с территории Республики Казахстан.
Государством проводится работа по обеспечению строительства и увеличения мощности транспортных коридоров для перевозки экспортных грузов.
Проводится работа по усилению экспортного контроля. В целях соблюдения международных обязательств принято соответствующее законодательство, увеличен перечень товаров и технологий двойного назначения.
В 2001 году создан Банк Развития Казахстана, на который возложены функции кредитования экспортных операций. Кроме того, Национальным Банком Республики Казахстан совместно с Министерством государственных доходов Республики Казахстан осуществляется экспортно-импортный валютный контроль, целью которого является обеспечение полноты и своевременности поступления выручки в иностранной валюте и тенге от экспорта товаров, а также правомерности и обоснованности использования средств в иностранной валюте и тенге на цели импорта товаров в Республике Казахстан.
Все эти меры и работы пока в большей степени направлены на продвижение традиционных казахстанских экспортных товаров. Наращивание экспорта как одного из основных факторов экономического роста страны в сложившихся условиях приведет к дальнейшему развитию и усилению сырьевого комплекса в структуре национальной экономики в ущерб обрабатывающей промышленности. В этой связи необходимы эффективные меры по расширению номенклатуры казахстанского экспорта и увеличению его стоимостного объема за счет продукции с повышенной степенью обработки.

Основные направления применения мер косвенного
регулирования экспорта

Выбор форм и методов государственного регулирования (преимущественно через косвенные формы) определяет возможности влияния государства на развитие экспортной ориентации экономики страны в современных условиях. В то же время для определения основных направлений применения этих мер необходимо выявить факторы, оказывающие сдерживающее влияние на казахстанский экспорт. К ним относятся:
низкая конкурентоспособность отечественной промышленной продукции, прежде всего, обрабатывающей промышленности;
отсутствие у большинства предприятий обрабатывающей промышленности внутренних ресурсов для инвестирования перспективных ориентированных на экспорт проектов и разработок;
недостаточное развитие отечественных систем сертификации и контроля качества экспортной продукции на фоне значительного усиления требований к потребительским и экологическим характеристикам, а также к безопасности продукции, реализуемой на рынках промышленно развитых государств;
несовершенная транспортная инфраструктура, обеспечивающая казахстанский экспорт;
недостаток специальных знаний и опыта работы в сфере экспорта у большинства менеджеров отечественных предприятий, нескоординированность их выступлений на внешних рынках;
разрыв традиционных производственных связей на постсоветском пространстве;
сохранение элементов дискриминации казахстанских экспортеров за рубежом.
В этой связи главной задачей Концепции является выработка основных направлений применения мер косвенного регулирования казахстанского экспорта в целях повышения его эффективности. Решение главной задачи предполагается через расширение кредитования и страхования экспортных операций, государственную политику информационной поддержки и содействия в продвижении на новые рынки в соответствии с изменяющимися условиями в мировой торговле.
Диверсификация структуры экспорта в результате осуществления промышленной политики, стратегии развития агропромышленного комплекса, транспорта и других секторов экономики страны должна привести к увеличению доли продукции с высокой степенью добавленной стоимости, расширению номенклатуры экспорта товаров и услуг.
При этом содействие устойчивому росту экспорта будет осуществляться за счет разработки и осуществления мер в следующих направлениях:
достижение устойчивого присутствия казахстанских товаров и услуг на существующих рынках и открытие новых рынков;
увеличение поставок традиционных казахстанских экспортных товаров;
продвижение на внешние рынки нетрадиционных, новых товаров.
Расширение рынков сбыта экспорта будет достигаться политическими и экономическими мерами, дипломатическими процедурами и формами поддержки на внешних рынках:
заключение двусторонних и многосторонних соглашений по торговле;
снятие существующих дискриминационных барьеров на пути казахстанских товаров;
достижение предоставления казахстанским товарам на внешних рынках режима наибольшего благоприятствования на безусловной основе;
включение казахстанских экспортных товаров в Генеральную систему преференций развитых стран, что позволит использовать механизм предоставления преференций и технической помощи для продвижения нетрадиционных товаров и закрепления присутствия Казахстана на рынках зарубежных стран;
активизация деятельности посольств Казахстана в странах, перспективных для развития экспорта;
проведение гибкой тарифной политики при транспортировке продукции в целях снижения издержек по экспорту.
В целом, необходима гибкая политика в выборе стран - торговых партнеров: диверсифицировать рынки сбыта, полнее использовать ближние рынки стран Европы и Азии, минимизируя транзит через третьи страны, усилить взаимодействие с региональными союзами.
Важным элементом национальной экспортной стратегии является оптимальное использование различных форм международного экономического сотрудничества для развития экспортного потенциала страны.
В мировой практике используются различные формы экономического сотрудничества. В последние годы получили распространение такие формы, как привлечение иностранных инвестиций и создание совместных предприятий, международных объединений и организаций, сотрудничество на компенсационной основе, кредитные соглашения, переработка давальческого сырья, лицензионная торговля, международный лизинг, инжиниринг, прибрежная и приграничная торговля, создание свободных экономических зон, компенсационные перевозки с участием более чем двух стран и др.
В этой связи важной задачей является создание условий для более широкого участия совместных предприятий непосредственно в производственной деятельности и особенно в области обрабатывающей промышленности, поскольку в настоящее время иностранные партнеры больше заинтересованы в осуществлении инвестиций в развитие ресурсной базы и модернизацию мощностей топливно-энергетического комплекса.
Важную роль играет также взвешенное определение географических приоритетов в экспортной деятельности, обеспечение баланса взаимных интересов Казахстана и зарубежных стран.
Увеличение поставок традиционных казахстанских экспортных товаров осуществляется посредством расширения географии их поставок, недопущения как демпинга со стороны казахстанских экспортеров, так и дискриминационных мер со стороны стран - торговых партнеров. Однако остается необходимость государственного мониторинга и поддержки сырьевого экспорта. Для этого необходимо:
увеличение глубины переработки и улучшение качества вывозимых за рубеж сырьевых товаров и полуфабрикатов;
проведение международной сертификации качества нефти, металлов для эффективного продвижения их на внешние рынки;
улучшение учета объемов экспорта и цен в соответствии с мировой практикой для повышения действенности контроля за экспортом товаров и поступлением валюты;
обеспечение максимально возможной прозрачности финансово- экономической деятельности предприятий-экспортеров;
предусмотреть в добывающих отраслях приоритетность участия казахстанского компонента;
проведение систематической работы по изучению и анализу тенденций в развитии торгово-политической ситуации и конъюнктуры мирового рынка для оперативного реагирования на изменения мировых цен.
Для продвижения на внешние рынки нетрадиционных, новых товаров нужно решить ряд задач по созданию условий для:
инвестирования в развитие третьего, четвертого и пятого переделов в области обработки черных, цветных, благородных и редкоземельных металлов, нефти и газа, которые станут точками роста, способными создать новые рабочие места в обрабатывающей промышленности;
развития производства конкурентоспособной продукции в отраслях агропромышленного производства;
развития производства новых видов товаров, ориентированных на экспорт;
формирования механизмов кредитования и страхования экспорта продукции с высокой добавленной стоимостью (в том числе создание экспортно-импортных страховых структур);
обеспечения сертификации и стандартизации основных видов готовой продукции в соответствии с мировыми стандартами для продвижения на внешние рынки. Добровольное использование маркировки в виде эко-этикеток, раскрывающих экологическую безопасность продуктов;
создания предприятий, осуществляющих франчайзинговую деятельность, в первую очередь, по приоритетным направлениям развития обрабатывающей промышленности;
формирования системы информационной поддержки (сети информационно-консультационных служб, обеспечивающих эффективное и оперативное предоставление информации в удобной для клиента форме);
повышения уровня маркетинга, совершенствования рекламной деятельности (выставочно-ярмарочные мероприятия, визиты торговых делегаций для ознакомления с ситуацией на внешних рынках и установления деловых связей, обеспечение дипломатической поддержки наиболее приоритетным экспортным проектам путем их представления в ходе международных встреч, переговоров и иных мероприятий). Перспективной формой продвижения казахстанской продукции на экспорт является проведение различных выставочных мероприятий, в том числе ярмарок контрактов, дней международных контактов, выставок идей и технологий;
создания ассоциаций экспортеров для согласованных действий при выходе казахстанских экспортеров на внешние рынки и координации их деятельности в целом;
освоения наукоемкой и высокотехнологичной продукции путем создания и поддержки принципиально новых технологий экспортного производства. Для этого необходимо выработать систему стимулов, применимых к отраслям с высокими технологиями, а также определить критерии отбора предприятий, которые должны будут удовлетворять определенным количественным условиям по:
- расходам на исследования и развитие от общего объема продаж ежегодно;
- процентному составу научных и технических работников от общей численности рабочей силы;
- обязательному ежегодному выделению средств от чистых доходов на научно-исследовательские, опытно-конструкторские работы по разработке высокотехнологичных производств, новых видов материалов и производств с привлечением отечественных научно-исследовательских институтов. На их базе рекомендовать создание дочерних предприятий и производств по реализации научных разработок в целях реформирования структуры промышленности и диверсификации экспорта.
Расширение экспорта готовых изделий требует обеспечения конкурентоспособной презентабельности товаров, что напрямую связано с проблемами развития отечественных отраслей промышленности по производству упаковочных материалов. Во избежание дорогостоящего импорта упаковочных материалов необходимо внедрение современных технологий по их изготовлению, особенно в пищевой отрасли, как наиболее конкурентоспособной, а именно изготовление асептической и вакуумной упаковки пищевых продуктов;
развития новых видов торговли, в том числе электронной торговли.
Осуществление торговых операций через электронные коммуникационные сети, занимающие прочную позицию в государственной экономической инфраструктуре многих стран, предполагает создание правовых условий для развития электронной торговли, внедрение международно признанных систем управления электронной торговли и участие в международных проектах по развитию электронной торговли.
В целом, меры поддержки новых экспортоориентированных производств связаны с использованием механизмов финансового лизинга, обеспечением доступа к производственным ресурсам, созданием благоприятного инвестиционного климата и условий для переориентации доходов отечественных экспортеров сырья на инвестирование производства товаров с высокой добавленной стоимостью на территории Казахстана. По мере улучшения экономической ситуации в стране и укрепления отечественных экспортеров возможно принятие мер, содействующих созданию их зарубежной инфраструктуры (сбытовые организации, дилерские сети, сервисные центры).
Особое значение для развития экспорта казахстанских товаров приобретают технические меры регулирования, связанные с такими характеристиками продукции, как качество, безопасность или размеры. Они также включают в себя требования по упаковке и маркировке товара, системе сертификации и т.п. Для чего необходимо:
разработать и внедрить на казахстанских предприятиях системы качества;
в рамках целевых научно-технических программ, финансируемых из республиканского бюджета, разработать новые стандарты с привлечением заинтересованных, компетентных организаций и гармонизировать действующие стандарты в соответствии с международными требованиями, предъявляемыми к основным видам экспортных товаров;
в целях создания предпосылок для дальнейшего увеличения объема товарооборота между странами и установления непосредственных взаимовыгодных связей и форм сотрудничества между предпринимателями государств обеспечить заключение межправительственных и межведомственных соглашений о сотрудничестве в области стандартизации, метрологии и сертификации;
активизировать сотрудничество национальных органов по стандартизации, метрологии и сертификации стран Содружества Независимых Государств по созданию единого пространства в сфере стандартизации, метрологии и сертификации на основе кооперации, участия в проведении фундаментальных и прикладных исследований.
Для продвижения казахстанских товаров на внешние рынки целесообразно содействовать созданию негосударственных (коммерческих) служб: центры коммерческой конъюнктурной информации, маркетинговые и консалтинговые организации и т.д.
В настоящее время Казахстану наравне с формированием благоприятного торгового режима необходимо укрепление международной конкурентоспособности экспорта тех товаров, которые требуют повышения технологической инновации и создания промышленной структуры, обеспечивающей повышение производительности и высокую добавленную стоимость. В связи с этим со стороны государства потребуется создать определенные условия и инвестиционный климат, которые позволили бы предприятиям этих отраслей решить как технологические, так и управленческие проблемы. В целях создания благоприятного инвестиционного климата для реального сектора экономики необходимо решить вопросы более эффективного и адресного использования иностранных капиталовложений и экспортных валютных доходов от сырьевых отраслей.

(Специалисты: Склярова И.В.,

Умбетова А.М.)