Меншік иесімен тасталған тұрғын үйге құқық жөніндегі дауларды соттардың қарау практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 20 сәуірдегі N 3 Нормативтік қаулысы.

ХАБАРЛАНДЫРУ

Тасталған тұрғын үйді иелену, пайдалану және билік ету жөнінде құқықтарды қалпына келтіру туралы меншік иелерінің талаптары бойынша істерді қарау кезінде туындаған мәселелерге байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

1. Меншік иелерімен тасталған тұрғын үйді иелену, пайдалану және билік ету жөніндегі дауларды шешу кезінде соттар Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің (бұдан әрі - АК), Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі – АПК), "Тұрғын үй қатынастары туралы" Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 сәуірдегі № 94-I Заңының (бұдан әрі - Заң) ережелерін және өзге де нормативтік құқықтық актілерді басшылыққа алулары қажет.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
2. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 26 Нормативтік қаулысымен.

3. АК-нің 250-бабының негізінде, меншік құқығынан бас тарту бұл жөнінде жариялаумен немесе меншік иесінің сол тұрғын үйге қандай да болсын құқықтарын сақтау ниетінсіз меншік құқығынан шеттейтіні туралы айқын дәлелдейтін басқа да әрекеттерінен (әрекетсіздігінен) көрінуі мүмкін.

Тұрғын үйге меншік құқығынан бас тарту тек меншік иесі болып табылатын азамат немесе заңды тұлғада ғана туындауы мүмкін. Заңмен белгіленген иеліктен шығару жағдайларын қоспағанда, мемлекет және оның органдары өздеріне тиесілі тұрғын үйге меншік құқығынан бас тартуға құқылы емес.

Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4. Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабына сәйкес, меншiк мiндет жүктейдi, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игiлiгіне де қызмет етуге тиiс.

АК-нің 250-бабына сәйкес, меншік құқығынан бас тарту меншік иесінің тұрғын үйге қатысты құқықтары мен міндеттерін тоқтатпайды. Тұрғын үйді ұстау ауыртпалығын, оны өзге тұлғалар пайдалану кезінде келтірілген зиян үшін жауапкершілікті, заңмен көзделген коммуналдық төлемдер мен салықтарды төлеу жөніндегі міндеттерді меншік иесі көтереді. Бұл құқықтар мен міндеттер сол тұрғын үйге меншік құқығын басқа тұлға алған сәтке дейін сақталады.

Меншік иесінің сол тұрғын үйге қандай да бір құқығын сақтау ниетінсіз меншік құқығынан бас тартуын дәлелдейтін әрекеттерді жасауы, сол тұрғын үйге басқа тұлғаның меншік құқығын алуы туралы заңды күшіне енген сот шешімінің негізінде ғана меншік құқығының тоқтатылуына әкеп соғады.

5. Меншік құқығын сақтау ниетінсіз меншік иесінің тұрғын үйді тастап кетуі жөнінде әрекеттер жасау жолымен меншік құқығынан бас тартуы заңды, ерікті және меншік иесінің тұрғын үйді иеленуден, пайдаланудан, билік етуден бас тартуын нақты көрсететін болуы тиіс.

Мұндай бас тарту, атап айтқанда, меншік иесімен оның отбасы мүшелерінің және өзге бірлескен меншік иелерінің келісімімен, сондай-ақ қажетті жағдайларда қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияны жүзеге асыратын органдардың, тұрғын үй орналасқан аумақтағы әкімнің аппаратына жазбаша арыз беру жолымен білдірілуі мүмкін. Тұрғын үйді коммуналдық меншік деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімі болған немесе тұрғын үйді басқа тұлға иелену мерзімінің ескіруіне байланысты алу жағдайларын қоспағанда, меншік иесінің тұрғын үйге меншік құқығынан бас тартуы туралы арызы кері қайтарылынып алынуы мүмкін.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

6. Меншік құқығын сақтау ниетін дәлелдейтін әрекет жасамаған меншік иесі тастап кеткен тұрғын үй тасталған (немесе қалдырып кеткен) тұрғын үй деп аталады. Мұндай тұрғын үйлерге меншік иесімен қараусыз қалдырылған, үйді ұстау жөніндегі және тағы да басқа міндеттерін орындамай тасталған бос тұрғын үйлер жатады. Тұрғын үйді жою (бұзу) жағдайлары сот шешімі бойынша тұрғын үйге меншік құқығын тоқтатуға жеке негіз болып табылады.

Меншік иесі жоқ немесе меншік иесі белгісіз не меншік иесі меншік құқығынан бас тартқан тұрғын үйді сот иесіз тұрғын үй деп таниды.

7. АК-нің 242-бабының 3-тармағымен иесіз жылжымайтын мүлікті (тұрғын үйді) коммуналдық меншікке алудың ерекше ережелері белгіленген. Жергілікті әкім аппаратының арызы бойынша жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын орган есепке алуы тиіс. Егер меншік иесі хабарлай отырып, меншік құқығынан бас тартатын болса, жергілікті атқарушы орган бас тарту туралы хабарланған сәттен бастап осы затты коммуналдық меншікке келіп түсті деп тану туралы талаппен сотқа жүгіне алады.

Есепке алған күннен бастап бір жыл өткеннен кейін коммуналдық меншікті басқаратын уәкілетті органның арызы бойынша сот шешімімен тұрғын үй иесіз деп танылып, коммуналдық меншікке өтуі мүмкін.

Егер талап жылдық мерзім өткенге дейін берілсе, онда ол қарауға жатпайды және АІЖК-нің 152-бабы бірінші бөлігінің 8) тармақшасының негізінде қайтарылады.

Соттың шешімімен коммуналдық меншікке өтті деп танылмаған тұрғын үйді иелену, пайдалану және билік ету өкілеттігі сол үйді тастап кеткен меншік иесінде сақталады немесе иелену мерзімінің ескіруіне байланысты үшінші тұлғаға өтеді.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

8. Тұрғын үйге коммуналдық меншік құқығын тану туралы істерді қарау кезінде қандай тұрғын үйді иесіз деп тануға болатынын, бұл кіммен және қалай анықталғандығы, иесіз ретінде қай уақытта есепке алынғанын, меншік құқығын сақтау ниетінсіз меншік иесі тұрғын үйді тастап кеткен жағдайды айғақтайтын дәлелдемелерді соттар тексеруі керек, сондай-ақ мүдделі тұлғалар ретінде акімдіктерді, коммуналдық және салық қызметі органдарын тартуы тиіс.

9. Сот шешімі бойынша коммуналдық меншікке түсті деп танылмаған, тұрғын үйге әкім билік еткен жағдайда, меншік иесі өзінің тұрғын үйін қайтарып беруді немесе бұрынғы тұрғын үйіне теңдес үй беруін әкімнен талап ете алады.

Меншік иесінің тұрғын үйінде тұрып жатқан тұлғаны шығару туралы талап арызды қарау кезінде соттар осы тұлғаны тұрғын үйге кіргізудің негізділігін тексеруі керек. Егер ол әкімнің өкімі бойынша кіргізілсе, сот әкімді іске міндетті түрде қатыстырып, заңмен көрсетілген негіздер бойынша меншік құқығын тоқтату туралы меншік иесіне қарсы талап қою құқығын түсіндіруі тиіс.

Талап арыз қанағаттандырылған кезде, тұрғын үйден шығару Заңның талаптары сақталып жүзеге асырылуы тиіс. Шығарылған тұлғаға басқа тұрғын үй беру міндеті, егер ол тұрғын үйге мұқтаждардың тізімінде тұрған жағдайда әкімшілікке жүктеледі. Шығарылған тұлға меншік иесінен шығындарын (тұрғын үйді жөндеуге, оны ұстауға және тағы да сондайларды) өндіріп алуға талап қоюға құқылы.

10. Иелену мерзімінің ескіруі негізі бойынша тұрғын үйге меншік құқығын алу туралы талаптарды қараған кезде, АК-нің 240-бабының 1-тармағында көрсетілген мән-жайлар жиынтығын, яғни тұрғын үйді өзінің жеке жылжымайтын мүлкіндей жеті жыл бойы адал, ашық және ұдайы иеленгенін ескеру қажет.

Иеленудің адалдығын тұлғаның тұрғын үйді заңды жолмен иеленуі, яғни заңмен, өзге құқықтық актілермен тікелей танылған немесе оларға қайшы келмейтін, бірақ құқықтық ресімделмеген (мысалы, тұрғын үй иесінің сатып алу-сату, жалға беру шарттарының заңда көзделген нысандарын сақтамай беруі және тағыда басқа) әрекеттер мен оқиғалардың нәтижесінде тұрғын үйдің осы иеленушіде болуы білдіріледі.

Иеленудің ашықтығын тұлғаның тұрғын үйді иелену мән-жайын жасыруға бағытталған ешқандай шара қолданбауы, тұрғын үйді ұстау ауыртпалығын көтеруі, коммуналдық қызметтерге ақы төлеуі және тағы да басқа мән-жайлар білдіреді.

Иеленудің ұдайылығын тұрғын үйдің иелену құқығын үшінші тұлғаларға бермей, осы тұлғаның иелігінде жеті жыл бойы болуы білдіреді. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің "Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін (жалпы бөлім) күшіне енгізу туралы" 1994 жылғы 27 желтоқсандағы қаулысының 7-тармағының негізінде иелену мерзімінің ескіруіне осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейінгі үйді іс жүзінде иеленген уақыт есептеледі. АК-нің 240-бабының 3-тармағына сәйкес, иелену мерзімінің ескіруіне жүгінетін азамат немесе заңды тұлға өзінің құқықтық мирасқоры болып табылатын тұлғаның сол тұрғын үйді иелену уақытының бәрін өзінің иелену мерзіміне қосып алуына болады.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

11. АК-нің 240-бабының 4-тармағына сәйкес тұрғын үйге қатысты иеленудің ескіру мерзімінің өтуі АК-нің 260, 261, 262, 263, 265-баптарына сәйкес, оны иеленуші тұлғадан талап ету мүмкіндігі затқа иелік еткен сәттен бастап басталады.

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

12. Иелену мерзімінің ескіруі негізінде меншік иесі болдым деп есептейтін тұлға өзінің меншік құқығын тану туралы талап арызбен сотқа жүгінуге құқылы. Бұл іс соттың талап қоюы бойынша іс жүргізу тәртібімен қарауға жатады. Соттың арызды қанағаттандыру туралы шешімі сол тұрғын үйге меншік құқығын тіркеу үшін негіз болып табылады.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

13. Шарттық міндеттемелер негізінде (жалға беру, сақтау, ақысыз пайдалану және т.б.) тұрғын үйді иеленуді жүзеге асыру кезіндегі немесе тұрғын үйдің шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқықтарына бекітілген кезеңі иелену мерзімінің ескіруін есептеу уақытына саналмайды.

14. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына енгізіледі, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ол ресми жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының судьясы,

жалпы отырыс хатшысы

О практике рассмотрения судами споров о праве на жилище, оставленное собственником

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 20 апреля 2006 года N 3.

ОБЪЯВЛЕНИЕ

В связи с вопросами, возникшими при рассмотрении дел по искам собственников о восстановлении прав по владению, пользованию и распоряжению оставленным жилищем, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. При разрешении споров по владению, пользованию и распоряжению жилищем, оставленным собственниками, судам необходимо руководствоваться положениями Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее - ГК), Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - ГПК), Законом Республики Казахстан от 16 апреля 1997 года № 94-I "О жилищных отношениях" (далее - Закон), и другими нормативными правовыми актами.

Сноска. Пункт 1 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
2. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 26 (порядок введения в действие см п. 2 ).

3. На основании статьи 250 ГК отказ от права собственности может быть выражен путем объявления об этом или совершения других действий (бездействия), определенно свидетельствующих об устранении собственника от права собственности без намерения сохранить какие-либо права на это жилище.

Отказ от права собственности может исходить только от гражданина или юридического лица, являющегося собственником. Государство и его органы не вправе отказаться от права собственности на принадлежащее им жилище, за исключением случаев отчуждения в установленном законом порядке.

Сноска. Пункт 3 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. В соответствии со статьей 6 Конституции Республики Казахстан собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу.

Согласно статье 250 ГК отказ от права собственности не прекращает прав и обязанностей собственника в отношении жилища. Собственник несет бремя его содержания, обязанность по оплате предусмотренных законом коммунальных платежей и налогов. Эти права и обязанности сохраняются до момента приобретения права собственности на это жилище другим лицом.

Совершение собственником действий, свидетельствующих об отказе от права собственности без намерения сохранить какие-либо права на это жилище, влечет прекращение права собственности только на основании вступившего в законную силу решения суда о приобретении права собственности на данное жилище другим лицом.

5. Отказ от права собственности путем совершения собственником действий по оставлению жилища без намерения сохранить право собственности должен быть правомерным, добровольным и конкретно указывающим, что собственник отказывается от владения, пользования, распоряжения жилищем.

Такой отказ, в частности, может быть выражен путем подачи собственником с согласия членов его семьи и других сособственников, а также в необходимых случаях органов, осуществляющих функции по опеке или попечительству, письменного заявления в аппарат акима, на территории которого находится жилище. Заявление собственника об отказе от права собственности на жилище может быть отозвано, за исключением случаев, когда имеется вступившее в законную силу решение суда о признании жилища коммунальной собственностью или приобретении его другим лицом в силу приобретательной давности.

Сноска. Пункт 5 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Оставленным (или брошенным) жилищем называется жилище, в отношении которого собственником не совершены действия, свидетельствующие о намерении сохранить право собственности. К таким жилищам относятся пустующие жилища, оставленные собственником без присмотра и без исполнения обязанностей по его содержанию и т.п. Случаи уничтожения (разрушения) жилища являются самостоятельным основанием прекращения права собственности на жилище по решению суда.

Бесхозяйным признается судом жилище, которое не имеет собственника или собственник которого неизвестен, либо жилище, от права собственности на которое собственник отказался.

7. Пунктом 3 статьи 242 ГК определены особые правила приобретения бесхозяйного недвижимого имущества (жилища) в коммунальную собственность. По заявлению аппарата акима, на территории которого такое имущество выявлено, оно должно быть принято на учет органом, осуществляющим государственную регистрацию недвижимого имущества. Если собственник отказывается от права собственности путем объявления об этом, местный исполнительный орган обращается в суд с требованием о признании этой вещи поступившей в коммунальную собственность с момента объявления об отказе.

По истечении одного года со дня постановки на учет, по иску органа, уполномоченного управлять коммунальной собственностью, жилище решением суда может быть признано бесхозяйным и поступившим в коммунальную собственность.

Если иск подан до истечения годичного срока, то он не подлежит рассмотрению и возвращается на основании подпункта 8) части первой статьи 152 ГПК.

Полномочия по владению, пользованию и распоряжению жилищем, не признанным по решению суда поступившим в коммунальную собственность, сохраняются за оставившим его собственником либо переходят к третьему лицу в силу приобретательной давности.

Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. При рассмотрении дел о признании права коммунальной собственности на жилище, суды должны проверять, какое жилище подлежит признанию бесхозяйным, кем и каким образом оно выявлено, в какое время поставлено на учет в качестве бесхозяйного, доказательства, свидетельствующие об оставлении собственником жилища без намерения сохранить право собственности, а также привлекать в качестве заинтересованных лиц акиматы, коммунальные и налоговые службы.

9. В случае распоряжения акимом жилищем, не признанным по решению суда поступившим в коммунальную собственность, собственник может требовать возвращения своего жилища или предоставления акимом равноценного жилища.

При рассмотрении иска собственника о выселении лица, проживающего в его жилище, суду необходимо проверить основания вселения этого лица в жилище. Если оно вселилось по распоряжению акима, то суду необходимо привлечь его к участию в деле с разъяснением права на предъявление встречного иска к собственнику о прекращении права собственности по основаниям, предусмотренным законом.

При удовлетворении иска собственника, выселение должно быть произведено с соблюдением требований Закона. Обязанность по предоставлению выселяемому лицу другого жилища возлагается на акимат при условии, что это лицо состояло на учете нуждающихся в жилище. Выселенное лицо вправе предъявить требование о взыскании с собственника расходов ( на ремонт жилья, на его содержание и т.д.).

10. Рассматривая иски о приобретении права собственности на жилище по основанию приобретательной давности, необходимо учитывать наличие совокупности обстоятельств, указанных в пункте 1 статьи 240 ГК, т.е. добросовестное, открытое, непрерывное владение недвижимым имуществом как своим собственным в течение семи лет.

Добросовестность владения означает, что лицо стало владельцем жилища правомерно, т.е. оно оказалось у данного владельца в результате событий и действий, которые прямо признаются законом, иными правовыми актами, либо не противоречат им, но не получили правового оформления (например, передача собственником жилища без соблюдения предусмотренной законом формы договора купли-продажи, аренды и т.д.).

Открытость владения означает, что лицо не принимает никаких мер, направленных на то, чтобы скрыть обстоятельство владения жилищем, несет бремя содержания жилища, оплачивает коммунальные услуги и т.п.

Непрерывность владения означает, что жилище находится во владении данного лица в течение семи лет, без передачи права владения третьим лицам. На основании пункта 7 постановления Верховного Совета Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года "О введении в действие Гражданского Кодекса Республики Казахстан (общая часть)" в срок приобретательной давности засчитывается время фактического владения жилищем до введения в действие этого Кодекса. В соответствии с пунктом 3 статьи 240 ГК гражданин или юридическое лицо, которое ссылается на давность владения, может присоединить к своему владению все то время, в течение которого владел данным жилищем тот, чьим правопреемником он является.

Сноска. Пункт 10 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Согласно пункту 4 статьи 240 ГК течение срока приобретательной давности в отношении жилища, находящегося у лица, из владения которого оно могло быть истребовано в соответствии со статьями статьями 260, 261, 262, 263, 265 ГК, начинается с момента завладения вещью.

Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Лицо, считающее, что стало собственником в силу приобретательной давности, вправе обратиться в суд с исковым заявлением о признании за ним права собственности на это жилище. Данное дело подлежит рассмотрению судом в порядке искового производства. Решение суда об удовлетворении заявления является основанием для регистрации права собственности на это жилище.

Сноска. Пункт 12 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. В срок приобретательной давности не засчитывается время, когда владение жилищем осуществлялось на основании договорных обязательств (аренды, хранения, безвозмездного пользования и т.п.) или жилище было закреплено на праве хозяйственного ведения или оперативного управления.

14. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда
Республики Казахстан
Судья
Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретариат пленарного
заседания