Қазақстан Республикасында мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамыту жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға арналған бағдарламаны бекіту және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысына толықтыру енгізу туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 29 маусымдағы № 731 Қаулысы

      1. «Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамыту жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға арналған бағдарлама бекітілсін.
      2. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 29, 225-құжат) мынадай толықтыру енгізілсін:
      көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары мынадай мазмұндағы 24-1-жолмен толықтырылсын:
«

24-1

Қазақстан Республикасында мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамыту жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға арналған бағдарламаны бекіту

ҚР Үкіметінің қаулысы

ЭДСМ

2011 жылғы маусым

-

                                                            ».
      3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                           К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы  
Үкіметінің         
2011 жылғы 29 маусымдағы
№ 731 қаулысымен    
бекітілген        

Қазақстан Республикасында мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамыту жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға арналған бағдарлама

Бағдарламаның құрылымы

      1. Бағдарламаның паспорты
      2. Кіріспе
      3. Ағымдағы жағдайды талдау
      4. Бағдарламаны іске асырудың мақсаты, міндеттері, нысаналы
         индикаторлары мен нәтижелер көрсеткіштері
      5. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері
      6. Қажетті ресурстар
      7. Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

1. Бағдарламаның паспорты

      Ескерту. 1-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2014.11.26 № 1235 қаулысымен.

Атауы                Қазақстан Республикасында
                      мемлекеттік-жекеменшік әріптестікті (бұдан әрі
                      – МЖӘ) дамыту жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға
                      арналған бағдарлама (бұдан әрі – Бағдарлама).

Әзірлеу үшін
негіздеме           «Қазақстан Республикасын үдемелі
                      индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010
                      – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама
                      және Қазақстан Республикасы Президентінің
                      кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану
                      туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің
                      2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы

Салалық бағдарламаны
әзірлеуге және іске
асыруға жауапты
мемлекеттік орган   Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және
                      сауда министрлігі

Мақсаты             ҚР-да мемлекеттік-жеке меншік әріптестік
                      тетіктерін пайдалана отырып, инвестициялық
                      жобаларды іске асу үшін заңнамалық және
                      институционалдық негіз құру

Міндеттері          Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін мынадай
                      міндеттерді орындау қажет:
                      МЖӘ саласындағы заңнаманы жетілдіру;
                      МЖӘ негізінде жобаларды дайындау және іске
                      асыру үдерістерін тиімді жоспарлау мен басқару
                      жөніндегі шараларды қамтамасыз ету;
                      халыққа қызмет көрсетудің сапасы арқылы жобаны
                      іске асыру тиімділігін бағалау өлшемдерін
                      белгілеу;
                      МЖӘ саласында мамандар даярлауды және олардың
                      біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету.

Іске асыру
мерзімдері
(кезеңдері)         Бағдарламаны іске асыру 2011 – 2015 жылдарға
                      жоспарланған

Нысаналы           Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетігін
индикаторлары      қолдана отырып, инвестициялық жобаларды іске
                      асыру 2015 жылы 2008 жылмен салыстырғанда кем
                      дегенде 2 есеге ұлғаяды

Қаржыландыру
көздері мен
көлемдері           Бағдарламаны іске асыру мемлекеттік бюджет
                      қаражаты есебінен қаржыландыруды талап етпейді

2. Кіріспе

      Қазақстан Республикасында мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамыту жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға арналған бағдарлама (бұдан әрі – Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қаңтардағы «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық даму – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын, «Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығын іске асыру мақсатында әзірленді.
      Бағдарламаны әзірлеу қажеттілігі МЖӘ саласында мемлекеттік саясатты дамытуға негізделген.
      МЖӘ әлемге кеңінен таралып, өзін қоғамдық маңызы бар жобаларды іске асыруға жеке кәсіпкерлік субъектілерін тарту бойынша тиімді де ықтимал тетіктердің бірі ретінде танытты.
      Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетіктерін қолдану мемлекетке де, бизнесті дамытуға да бірқатар артықшылық береді. Жеке сектор үшін жаңа инвестициялық мүмкіндіктер және тиісінше жаңа кіріс көздері, ірі жобаларға қатысу мүмкіндіктері туады. МЖӘ мемлекеттің дәстүрлі жауапкершілік салаларында жеке меншік сектордың ресурстық және зияткерлік әлеуетін пайдалануды болжайды.
      Халықаралық практикада МЖӘ-нің көпшілік мақұлдаған анықтамасы жоқ, жалпы МЖӘ тиісті шарттарда анықталатын тәуекелдерді, пайда мен шығындарды, құқықтар мен міндеттерді теңгерімді бөлу жағдайында мемлекет жауапкершілігінің дәстүрлі саласына жататын салалардағы мемлекет пен жеке сектордың өзара тиімді ынтымақтастығын білдіреді.
      Халықаралық практикада МЖӘ-нің екі нысаны бөлінеді: институционалдық және келісімшарттық.
      Қазақстанның көлік және энергетика секторында жобаларды іске асыру кезінде концессия шартының негізінде МЖӘ-нің келісімшарттық нысанын қолданудағы тәжірибесі мен заңнамасы бар.
      МЖӘ тетігі бойынша қоғамдық маңызы бар жобаларды іске асырудың құқық қолдану практикасын одан әрі кеңейту үшін Қазақстан осы саладағы құқықтық және институционалдық негізін жетілдіруі керек.
      Осыған байланысты Бағдарлама мемлекеттің дәстүрлі жауапкершілік салаларында МЖӘ тетіктерін дамыту үшін шешімдерді талап ететін бірқатар маңызды міндеттер шеңберін айқындайды.
      Бағдарламада МЖӘ тетігін пайдалана отырып, іске асырылатын жобалардың инвестициалық тарымдылығын арттыру үшін қажетті жағдайлар жасауға бағытталған шаралар берілген.

3. Ағымдағы жағдайды талдау

3.1. Саланың ағымдағы жағдайын, сондай-ақ аталған саланың елдің әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси дамуына ықпалын бағалау

      Әлемдік практика мемлекеттік ресурстардың шектеулігі жағдайларында объектілерді құру, жаңғырту, ұстау және пайдалану үшін қажетті қаржылық базаны қамтамасыз етудің баламалы құралдарының бірі МЖӘ тетігі болып табылатынын көрсетіп отыр.
      МЖӘ тетігін пайдаланған кезде мемлекет пен жеке сектордың өзара пайдалы ынтымақтастығының тиімділігін арттыру, ұсынылатын қызметтер сапасын көтеру, экономиканы әртараптандыру үшін қажетті инфрақұрылымды жеделдетіп жаңғырту мүмкіндігі пайда болады.
      Халықаралық практикаға сәйкес нақты елде МЖӘ-ні дамыту үш кезеңді білдіреді: дайындау, енгізу және жетілдіру. Дайындау кезеңінде мемлекеттер халықаралық тәжірибені зерделейді, қолданыстағы заңнамаға талдау жасайды, МЖӘ саласындағы жалпы мемлекеттік саясатты айқындайды және кей уақытта пилоттық жобаларды іске асыруды бастайды. МЖӘ-ні енгізу кезеңі мынадай бірқатар шараларды болжайды: заңнаманы қалыптастыру, әдістемелік нұсқаулықтар мен басшылықтарды әзірлеу, МЖӘ-нің мамандандырылған органын құру, МЖӘ-ні қолдану аясын кеңейту және т.б.
      Жетілдіру кезеңі МЖӘ саласындағы белсенділіктің өсуімен және жобалардың күрделілік деңгейінің артуымен сипатталады. Осы кезең заңнаманы, сондай-ақ МЖӘ жобаларын іске асыру үлгілерін одан әрі жетілдіруді болжайды.
      Осы уақытта Қазақстанда дайындық кезеңі өтті және МЖӘ-ні енгізу үдерісі басталды деп сендіруге болады («Концессиялар туралы» Заң қабылданды, концессия мәселелері жөнінде мамандандырылған ұйым құрылды, концессиялық жобаларды іске асыру басталды).
      Қазақстанда МЖӘ тетіктерін қолданудың заңнамалық негізі концессиялар шарттары бойынша туындаған өзара қарым-қатынастарды реттеу бөлігінде 1991 жылы салынған.
      «Концессиялар туралы» Қазақстан Республикасының бірінші Заңы Қазақстан Республикасының аумағында объектілерді шетелдік инвесторларға концессияға берудің ұйымдастырушылық, экономикалық және құқықтық талаптарын реттеп берді.
      «Концессиялар туралы» Қазақстан Республикасының жаңа Заңы (бұдан әрі – Заң) 2006 жылы қабылданғаннан кейін мемлекеттік меншік объектілерін құру құқығын шетелдік инвесторларға ғана емес, алайда Қазақстан Республикасының резиденттері заңды тұлғаларға да беру мүмкіндігі пайда болды.
      Заңда концессияның құқықтық талаптары концессионерді мемлекеттік қолдау мен оны жасасу үдерісінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттеу, концессия шарттарын орындау және тоқтату түрлері айқындалды.
      Концессияны қазіргі заманғы анықтамасы – концессия шарты бойынша мемлекеттiк меншiк объектiлерiн жақсарту және тиiмдi пайдалану мақсатында уақытша иеленуге және пайдалануға беру, сондай-ақ концессионердiң қаражаты есебiнен мiндеттi түрде қаржыландыра отырып және мемлекетке бере отырып, концессионерге иелену, пайдалану және билiк ету құқығын берiп, не онсыз, жаңа объектiлердi концессионер қаражаты есебiнен құру (салу) құқықтарын беру.
      Үздік халықаралық практиканы ескере отырып, заңнаманы жетілдіру мақсатында 2008 және 2010 жылдары мемлекеттің бірлесіп қаржыландыруы түріндегі мемлекеттік қолдау шараларын көрсетуді қоспағанда, концессия жөніндегі заңнамаға объектілерді концессияға беру бөлігінде мемлекеттік қолдау шараларын кеңейту мен концессиялық жобалардың тартымдылығын арттыру, инфрақұрылымдық облигациялар шығару міндеттілігін алып тастау рәсімдері мәселелері бойынша бірқатар түзетулер енгізілді.
      Қазіргі уақытта Қазақстанда көлік және энергетика салаларында 5 концессиялық жоба іске асырылу сатысында:
      1) «Шар – Өскемен станциясы» теміржол желісін салу және пайдалану;
      2) Ақтау қаласының халықаралық әуежайының жолаушылар терминалын салу және пайдалану;
      3) «Солтүстік Қазақстан – Ақтөбе облысы» өңіраралық электр тарату желісін салу және пайдалану;
      4) Ақтөбе облысының Қандыағаш қаласында газтурбиналы электр станциясын салу және пайдалану;
      5) «Ералы – Құрық» теміржол желісін салу және пайдалану;
      Осы объектілерді салуға болжамды инвестициялардың жалпы көлемі шамамен 74 млрд. теңгені құрайды.
      Концессия схемасы бойынша көлік және әлеуметтік салаларда жоспарлау сатысында шамамен 15 жоба бар, құрылысқа болжамды инвестициялардың жалпы көлемі 800 млрд. теңгеден астам.
      Бастапқы концессиялық жобалар тәжірибесі МЖӘ тетіктерін қолданудың мынадай оң әсерлерін көрсетті:
      инвестициялау үшін мемлекеттік маңызы бар объектілерге мемлекеттік емес қаржыландыруды тарту;
      мемлекет пен жеке инвесторлар арасында жобаны іске асыру тәуекелдерін бөлу;
      басқару функцияларын жеке инвесторға беру жобаны іске асыруды экономикалық тиімді басқаруды қамтамасыз ету;
      инфрақұрылымды дамытуға қазіргі заманғы, тиімділігі жоғары технологияларды тарту.
      Сонымен қатар, бір жағынан орталық және жергілікті атқарушы органдардың инвестициялық тартымдылықты, екінші жағынан, концессиялық жобаларды жоспарлау мен дайындау сапасын көтеруге қатысты бірқатар: әлеуметтік (білім және денсаулықты сақтау) және коммуналдық салаларда жобаларды іске асыруға кедергі жасайтын мемлекеттік қолдау шараларын дамыту сияқты; концессияға беруге жатпайтын объектілер тізбесін қайта қарау; тарифтерді қалыптастыру қағидалары мен тәсілдерін қайта қарау; теңестіру, құнын есептеуді және бөлуді қамтамасыз ету cияқты мәселелерді пысықтау қажет.
      Бұдан басқа, қоғамның мемлекеттік секторы ұсынатын сапалы қызметтерге қажеттілігінің өсу талаптары мен мемлекеттің жеткілікті қаржылық ресурстарының болмауы құқықтық және зияткерлік негіз құру жолымен ел экономикасының әртүрлі салаларында МЖӘ тетіктерін қолдану аясын кеңейту қажеттілігін айқындайды.

3.2. Күшті және әлсіз тұстарын, мүмкіндіктері мен тәуекелдерін талдау

Күшті тұстары

Әлсіз тұстары

1) мемлекет пен жеке сектор арасында тәуекелдерді, міндеттер мен құқықтарды теңгерімді бөлу;
2) мемлекеттік бюджетке жүктемені қысқарту;
3) билік ету құқығынан басқа (құрылыс салу және пайдалануға беру келісімшартынан басқа) мемлекеттік меншікке иелік ету және оны пайдалану құқықтарын беру;
4) МЖӘ объектісін ұстауға арналған мемлекеттік шығыстар ашықтығын арттыру (келісімшарт нормаларын қолданудың әсері және оператордың қарыз қаражатын алуы, яғни кредиторлар мониторингі);
5) оператордың қызметіне ықпал ету тетіктерін сақтау (жеке сектор);
6) жаңа технологияларды барынша жылдам енгізу;
7) тұтынушылардың мұқтаждарына арналған қызметтерді неғұрлым айқын бағдарлау;
8) қор нарығы және банк секторын дамытуды ынталандыру;
9) ішкі және сыртқы инвестицияларды тарту;
10) шағын және орта бизнесті дамыту;
11) жеке сектордың мемлекеттік және жергілікті органдармен жасасатын ұзақ мерзімді келісімшарттары нысандарының алуан түрлілігі;
12) МЖӘ-ні пайдалану мынадай басымдылықтарды ұсынады:
мемлекет үшін:
- жеке сектордың біліктігі, тәжірибесі, технологиялары мен ноу-хау;
- бюджетке жүктемені азайту мақсатында жеке және халықаралық инвестицияларды тарту;
- инфрақұрылымның жедел қарқынмен дамуын және барынша сапалы қызметтер ұсыну мүмкіндігін қамтамасыз ету;
- жобаның құны мен іске асырылу уақытын қысқарту;
- тәуекелдердің бір бөлігін жеке секторға беру;
- капитал мен банк секторының ішкі нарықтарын дамыту.
жеке сектор үшін:
- жаңа инвестициялық мүмкіндіктер және тиісінше табыстың жаңа көздері;
- тәуекелдерді мемлекетпен бөлісу;
- ірі жобаларды басқару тәжірибесіне ие болу,
- жеке кәсіпкерлікті дамыту.
тұтынушы үшін:
- қызметтерді тұтынушылардың «баға-сапа» оңтайлы арақатынасын қамтамасыз ету;
- жобаны іске асыру нәтижесінде алынатын тауарлар, жұмыстар, қызметтер сапасын арттыру;
- қызметтердің қысқа мерзімділігі мен қол жетімділігі;
- жаңа жұмыс орындарын құру.  инвесторлар үшін:
- жаңа инвестициялық мүмкіндіктер және тиісінше табыстың жаңа көздері;
- инвестициялар салу кезінде төмен тәуекелдерді мемлекетпен бөлісу.

1) бюджеттік инвестициялармен салыстырғанда жоспарлау рәсімдерінің неғұрлым ұзақтығы;
2) нарық конъюнктурасының өзгеруіне байланысты ұзақ кезеңге болжамның күрделілігі;
3) кейбір секторларда – тарифтік, лицензиялық және т.б. шектеулердің болуы;
4) ірі жобаларға инвесторларды тартудың күрделілігі;
5) инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру үшін қаржылық қолжетімділік;
6) МЖӘ саласындағы нормативтік-құқықтық базаның жетілдірілмеуі.

Мүмкіндіктер

Тәуекелдер

1) саяси қолдау;
2) халықаралық ұйымдар тарапынан қолдау;
3) МЖӘ саласындағы нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру;
4) елдің ұзақ мерзімді даму бағдарламаларын іске асыру;
5) энергетикада және көлікте концессияны пайдалану тәжірибесінің болуы;
6) жеке сектормен өзара іс-қимылдың жаңа нысандарының пайда болуы;
7) МЖӘ саласында білім мен тәжірибе жинақтау және тарату;
8) жаңа жұмыс орындарын құру;
9) «Жоба жанындағы» инфрақұрылымды дамыту;
10) қол жетімді бағамен сапалы қызметтер көрсету;
11) халықаралық стандарттар, модельдер, әдістемелер және т.б. енгізу.

1) минералдық ресурстардың бағасына тәуелділікке және инфляция деңгейінің өсуіне байланысты елдің қаржылық көрсеткіштерінің нашарлауы;
2) МЖӘ саласындағы білімнің тапшылығы;
3) жаңа технологияларды пайдалануда білікті мамандардың жоқтығы;
4) стандарттардың үйлесімсіздігі.

      Кестеде көрсетілгендей, МЖӘ тетігін қолдануда оған әсер ететін көптеген жағымды да, жағымсыз да факторлар бар. Жасалған талдау МЖӘ-нің дамуы үшін қандай қадамдар жасауға болатындығын және қандай проблемаларға назар аудару керектігін нақты анықтауға мүмкіндік береді.
      МЖӘ қолданудың күшті және әлсіз тұстарын, мүмкіндіктері мен тәуекелдерін салыстыра отырып, мынадай қорытынды жасауға болады:
      салалық министрліктер мен жергілікті билік органдары МЖӘ-ні қолдана отырып, жобаларды іске асыруда ішкі факторларды және өзгеше басымдылықтарды пайдалана алады;
      талдау барысында анықталған мүмкіндіктер болашақта МЖӘ-ні пайдаланудың күшті тұтастарына айналуы мүмкін;
      көрсетілген әлсіз тұстары жақсарту жағына қарай түзетулерді талап етеді.
      МЖӘ саласындағы білімнің тапшылығы сияқты қауіптер ерекше көңіл бөлуді талап етеді және оларды қорғау үшін тиісті стратегиялық әрекеттер жасау қажет.

3.3. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетіктерін дамытудың негізгі проблемалары

      Инфрақұрылымдық жобаларды бюджеттен тыс қаржыландыруды тарту және оларды жеке сектордың сапалы түрде басқаруы есебінен іске асыру кезінде тиімді құралдардың бірі болып табылатын МЖӘ-ні дамыту Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік саясаты шеңберінде ерекше орын алады.
      МЖӘ тетігін қолдануды практикаға енгізу үшін мына проблемалық мәселелерге көңіл бөліп, осыларды шешу жолдарын пысықтау керек:
      1. Халықаралық практикада жобаларды іске асыру кезінде дәстүр бойынша мемлекет жауапкершілігінің саласына қатысты мемлекет пен жеке сектордың өзара қатынасының елдің заңнамасы деңгейіне бекітілген.
      МЖӘ ұғымының заңнамалық анықтамасының жоқтығы МЖӘ тетіктерін мемлекет пен жеке сектор арасындағы кез келген шарттық және шарттық емес қатынастар деп түсінуге әкеп соғады.
      Осыған байланысты қоғамдық маңызы бар жобаларды іске асыру үшін МЖӘ тетіктерін қолдану шегін айқындау мақсатында МЖӘ ұғымын заңнамалық тұрғыдан бекіту мәселесін пысықтау қажеттілігі туып отыр.
      2. Халақаралық практика жаңа құрылысты және/немесе қайта жаңартуды талап ететін жобаларда да, сонымен қатар басқару тиімділігін жақсартуды талап ететін жобаларда да МЖӘ тетіктерін қолдануға болатынын көрсетіп отыр.
      «Концессиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданғаннан бері Қазақстанда МЖӘ-нің келісімшарттық нысандарының бірі концессия әрекет етеді.
      Инвестициялық және пайдалану тәуекелдерінің басым бөлігі жеке меншік тарапқа жүктелетін бұл концессия моделі кірісті басынан бастап шоғырландыруға қабілетті ірі ауқымды жобаларды іске асыруды көздейді.
      Осыған байланысты мемлекет қойған МЖӘ-ні дамыту жөніндегі міндеттер шеңберінде, әсіресе әлеуметтік маңызы бар жобаларда коммуналдық шаруашылық, білім, денсаулық сақтау сияқты, тарифтің әлеуметтік үлкен маңызы бар және басқа да салаларда жобалардың инвестициялық тартымдылығын арттыру жөнінде шаралар қабылдау қажеттілігі туындайды.
      Осыған байланысты концессия мәселелері бойынша заңнама шеңберінде оны қолдануды кеңейтуге мүмкіндік беретін мынадай мәселелерді пысықтау қажет:
      1) концессияға беруге жатпайтын объектілердің тізбесін қайта қарау;
      2) концессионерді таңдау конкурсының екі кезеңдік конкурсты қолдану мүмкіндігін көздейтін рәсімдерін жетілдіру;
      3) мемлекеттік қолдаудың қаржылық шараларын индекстеу мүмкіндігімен жеке сектордың инвестициялық қана емес, сонымен қатар пайдаланушылық шығыстарын өтеу тетігін енгізу;
      4) мемлекет тұтынатын кірістің ең аз көлемі бір (тауарлардың, жұмыстардың, қызметтердің белгілі бір көлеміне) кепілдік беруге, салықтық преференциялар мен кедендік жеңілдіктер беруге бағытталған мемлекеттік қолдау шараларын дамыту;
      5) тарифтерді қалыптастыру қағидалары мен тәсілдерін қайта қарау;
      3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес мемлекеттік меншіктің сенімгерлік басқаруға және жалға беру жөніндегі мемлекеттік меншікті сенімгерлік басқаруға және жалға беру бойынша шетелдік тәжірибеге сүйене отырып, МЖӘ белгілері халықаралық практика негізінде шарттық өзара қатынастары айқындалған.
      Бұл шарттық қатынастарда жеке меншік әріптесті таңдау жөніндегі конкурстық рәсімдерді өткізу, тәуекелдерді жеке меншік тарап мемлекет пен арасында бөлу бойынша ұзақ мерзімді келісімшарттар жасау міндеттілігінің болмауына байланысты оларды толығымен МЖӘ келісімшарттарына жатқызуға болмайды.
      Осыған байланысты мәмілелерді ҚР азаматтық заңнамасының шеңберінде МЖӘ тетігі бойынша мәмілелер ретінде тану үшін жобаны жоспарлау үдерісін реттейтін нормативтік құқықтық актілерге белгілі бір түзетулер енгізу, МЖӘ-мен келісімшарт жасасуға конкурс өткізу және жобалардың іске асырылу барысын басқару талап етіледі.
      Көрсетілген шараларды пысықтау МЖӘ тетіктерін қолдану салаларын кеңейтуге мүмкіндік береді.
      4. Шетелдік практикада жеке қаржылық бастама (бұдан әрі – ЖҚБ) моделі көп қолданылады. ЖҚБ – бұл жеке сектор қаржыландыратын мемлекеттік қызметтер мен жұмыс келісімшарттары, бірақ қызметтерге тұтынушылар емес, мемлекет ақы төлейді (мысалы, қоғамдық жарықтандыру бойынша жобаларда, ауруханалар мен мектептерде мемлекет ұзақ мерзімді келісімшарт жасаса отырып, мемлекеттік кепілдік берілген тапсырысты орналастырады және көрсетілетін қызмет сапасына қарай объектіні ұстауға арналған шығындарды төлейді). Бұл ретте меншік және күтіп ұстау құқығы жеке меншік тарапта қалады. Келісімшарт мерзімнің соңында мемлекет келісімшартты ұзарта алады.
      Осыған байланысты концессия мәселелері жөніндегі қолданыстағы заңнамада осы келімішарт түрін енгізу мүмкіндігін қарастыру қажет.
      5. Қазіргі бюджеттік инвестицияларды жоспарлау практикасы бюджет шығыстарын бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік өтінімдері негізінде бюджеттік инвестиция түрлері бойынша көздейді. Яғни, іске асыру жоспарланып отырған инвестициялық жобаларды іске асырудың оңтайлы схемасын айқындау бойынша алдын ала талдауды көздемейді.
      Осыған байланысты Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасының шеңберінде оларды іске асыру схемаларын айқындау бойынша, оның ішінде МЖӘ тетігі бойынша инвестициялық ұсыныстарға алдын ала талдау жүргізудің міндеттілігі бөлігіндегі мәселені пысықтауды көздеу қажет.
      Бұл тәсіл бір жағынан бюджетті жоспарлаудың тиімділігін арттыруға және инвестициялық жобаларды іске асырудың балама тәсілдерін мемлекеттік органдардың түсінуінің және қарау қажеттілігінің дәрежесін арттыруға мүмкіндік береді.
      6. Халықаралық практикада инвестициялық жобаларды іске асыру кезінде МЖӘ-нің институционалдық нысаны қолданылады. МЖӘ-нің институционалдық нысаны – бұл мемлекеттік және жеке қатысушылардың арасындағы бірлескен кәсіпорындардың барлық түрлері, сондай-ақ қаржыландыру мен жобаларды сапалы басқарушыларды тарту үшін жеке компаниядағы мемлекеттік компаниялардың үлесін сату.
      Қазақстанда көрсетілген заңдық ұйымдарды құру үшін заңнамалық база бар, бірақ МЖӘ нысанында ынтымақтастық орнату үшін жеке меншік әріптесті таңдау конкурсын, жоба бойынша белгілі бір міндеттерге қол жеткізуді белгілеуді, тәуекелдерді бөлуді және тағы басқаларды көздейтін белгілі бір заңнамалық рәсімдерді әзірлеу мүмкіндігін қарастыру қажет.
      7. Инвестициялық жобаларды іске асыруға арналған құрал ретіндегі МЖӘ әлі даму сатысында тұрғанын ескеретін болсақ, мемлекеттік қызметшілер мен жеке меншік сектор өкілдерінің біліктілігін арттыру жөніндегі мәселені пысықтау қажет.
      Осыған байланысты оқу орындарында МЖӘ саласында семинарлар, тренингтер өткізу жолымен мемлекеттік қызметшілерді даярлау мен олардың біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету мүмкінгін қарастыру қажет.
      8. МЖӘ жобаларының инвестициялық тартымдылығын арттыру және МЖӘ тетігі бойынша ұзақ мерзімді инвестициялық жобаларды жоспарлау кезінде мемлекеттің жауапкершілігін арттыру мақсатында (қолжетімділік үшін төлем) кірістердің аз көлемінің кепілі түрінде бюджеттен төленуге айқындалған қаражаттың пайда болуы мен жеке сектордың алуы арасында уақытша лагтың пайда болу тәуекелін төмендету үшін «резервтік шотты» бөлу жолымен немесе «ағымдағы шығыстар» бабының шеңберінде жұмыстардың бюджеттік жоспарлау мәселесін пысықтау қажет.
      9. Концессия тетігін пайдалана отырып, ірі ауқымды инвестициялық жобаларды іске асыру үшін қосымша инвестициялар тартуға мүмкіндік беретін қаржылық қамтамасыз етуін талап етілуі мүмкін.
      МЖӘ тетігін пайдалана отырып, нақты бір жобаны іске асыру үшін жобаның демеушісі (-лері) құратын арнайы қаржы компаниясы (бұдан әрі – АҚК) концессионер ретінде әрекет етуі мүмкін жобалық қаржыландыру құралын пайдаланудың халықаралық оң тәжірибесі осы мәселенің шешімі болуы мүмкін.
      Өзінің икемділігі тұрғысынан осы нысан экономиканың тұрақсыздығы жағдайында қаржы тартудың тиімді құралы болып табылады.
      Жобалық қаржыландыру құралының ерекшелігі жобаның ағымдағы және келешектегі ақша ағынын тұрақты жинақтау қабілетін бағалау болып табылады, атап айтқанда, осы ағындар қызмет көрсету мен борышты қайтару және жобаға инвестицияланған капиталға кірісті төлеу үшін қаражат көзіне айналады.
      «Секьюритилендіру туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 20 ақпандағы Заңымен объектіні пайдалану сатысында келешектегі немесе қолданыстағы талап ету құқықтарын сатып алу мәселесі реттелген, яғни пайдалану кезеңінде МЖӘ жобаларын іске асыру кезінде концессионердің бөлінген активтермен қамтамасыз етілген облигациялар шығару жолымен талап ету құқықтарын қайта беру арқылы қаражат тарту немесе басқаша айтқанда, секьюритилену мүмкіндігі бар.
      Секьюритилендіру туралы заңнамаға сәйкес талап ету құқығы – осы тетікті тек қана пайдалану кезеңінде ғана пайдалану мүмкіндігін растай отырып, ұйымдастырушының қызметтің негізгі түрін жүзеге асыруы үдерісінде туындайтын ақшалай талаптар деп айқындалған.
      Жобалық қаржыландыру құралын дамытуға жағдай жасау үшін МЖӘ тетігін пайдалана отырып жобаларды іске асыру үшін ерекше заңдық мәртебесі бар АҚК құру мүмкіндігін көздеу қажет.
      МЖӘ тетігін пайдалана отырып іске асырылатын жобаларда мемлекет келісімшарттар бойынша мемлекеттік меншік объектілерін берудің қажетті параметрлері мен стандарттарын бекітуі, мемлекеттік қолдау шараларын ұсыну мүмкіндігін, тетіктері мен көлемдерін айқындауы және концессия объектісі мен көрсетілетін қызметтер сапасының жай-күйін бақылау функцияларын өзінде сақтап қалуы қажет.
      Жеке секторға жобаны іске асыру шеңберінде ұсынылатын тауарлардың/жұмыстардың/қызметтердің сапасын қамтамасыз ететін келісімшарттардың талаптарын сақтау жөніндегі міндеттемелер жүктелуі тиіс.
      Жобалық қаржыландыруды пайдалануды заңнамалық реттеу жобаларды қаржыландыруды ұйымдастыруға ықпал ететін болады, ол кезде:
      1) тартылған қаражатқа қызмет көрсету және оның қайтарымдылығын қамтамасыз ету үшін негіз болатын жобаны іске асырудан түскен болашақ ақша ағындары бойынша талап ету құқығын беру жүзеге асырылады;
      2) жобалық борышты тарту және қызмет көрсету үшін жаңа заң бойынша ерекшеленген әлеуметтік қаржылық компания құрылатын жобаларды қаржыландыруды ұйымдастыруға негіз болады.
      Бұдан басқа ол мынаған:
      3) тәуекелдерді төмендетуге, кредиторлар құқығын қорғауға және күшейтуге;
      4) жобаны іске асыру кезінде және соның нәтижесінде жобаның тартымдылығы артқан кезде заңнамалық белгісіздіктерді азайтуға бағытталады.
      Жобалық қаржыландыру мәселесін заңнамалық тұрғыдан реттелгеннен кейін күтілетін әлеуметтік-экономикалық тиімділік:
      5) қазақстандық тарап тәуекелдерін төмендету есебінен тікелей және портфельді шетелдік инвестицияларды тарту инвестициялық ахуалды және қазақстандық қарыз алушылар үшін сыртқы қарыз алу әлеуетін жақсартады;
      6) жобаларды іске асыру мемлекеттік кепілдік беруді көздемейді және мемлекет борышының өсуіне әкеп соқпайды, өйткені жобаларды қаржыландыру болашақта жобаның өзінен түсетін ақша ағындарынан жүзеге асырылады;
      7) қаржы секторын дамытуға және тәуекелді төмендету есебінен инфрақұрылымдық және капиталды қажет ететін өзге де жобаларға инвестициялайтын қаржы институттарына жаңа мүмкіндіктер беруге ықпал етеді.

3.4. Қазіргі нормативтік құқықтық базаның сипаттамасын қоса алғанда, МЖӘ-ні дамытуды мемлекеттік реттеудің қолданыстағы саясатын, МЖӘ-ні дамытуды қамтамасыз ету жөніндегі қолданыстағы практика мен іс-шаралар нәтижелерін талдау

      Қазіргі уақытта Қазақстанда концессия тетігін қолдана отырып, МЖӘ жобаларын іске асыру практикасы бар.
      Концессия азаматтық-құқықтық қатынастар саласы болып табылады және МЖӘ-нің операциялық аспектілерін, яғни, концедент пен концессионер арасындағы мүліктік қатынастарды реттейді.
      Мемлекет пен концессионер арасындағы мүліктік қатынастар «Концессиялар туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Заңымен (бұдан әрі – Концессиялар туралы заң) реттеледі.
      Концессиялар туралы заңға сәйкес концессия объектісі мемлекеттік меншіктегі қолданыстағы объект немесе болашақта концессия шартының талаптарын орындау нәтижесінде құрылатын объект болып таблады. Қазіргі кезде Қазақстанда қолданылатын МЖӘ моделі – ВТО (салу (қайта жаңарту) – беру – пайдалану).
      Концессиялар туралы заңға сәйкес концессионерге тиісті концессия шарттарында белгіленген талаптарда мемлекеттік меншік объектісін уақытша иелену және пайдалану құқығы беріледі, бұл ретте оған объектіге билік ету құқығы берілмейді.
      Бұдан басқа, Концессиялар туралы заңға сәйкес концессионер қызметін қолдау мақсатында мемлекеттiк қолдау шараларының бiрi не бiрнешеуi ұсынылуы мүмкiн.
      Концессия мәселелері жөніндегі заңнама шеңберінде концессиялық жобаларды жоспарлау мен іске асыруды құқықтық реттеуге әсер ететін бірқатар нормативтік құқықтық актілер қолданылады, оның ішінде мыналар әзірленді және бекітілді:
      1) Концессиялық жобаларды ұсынуды, қарауды және іріктеуді ұйымдастыру тәртібін ақындайтын қағида;
      2) Концессионерді таңдау жөніндегі конкурсты өткізу тәртібін ақындайтын қағида;
      3) Мемлекеттік кепілдіктер беру үшін концессиялық жобаның, инвестициялық жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеуге немесе түзетуге, сондай-ақ қажетті сараптамалар жүргізуге қойылатын талаптар;
      4) Концессиялық ұсыныстарды, конкурстық құжаттамаларды, концессионерді таңдау жөніндегі конкурсты өткізу кезінде конкурсқа қатысушылар ұсынған концессиялық өтінімдерді және концессия шарттарының жобаларын сараптауға қойылатын талаптар;
      5) Концессия объектісінің, концессиялық жобаның құнын және концессионер қызметін мемлекеттік қолдаудың жиынтық құнын айқындау әдістемесі;
      6) Бюджеттен қаржыландыру жағдайында концессиялық жобаларды мониторингілеу мен бағалау тәртібін айқындайтын қағида.
      Реттелетін қызмет түрлеріне тарифтер «Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының шеңберінде белгіленеді.
      Жалпы, концессия мәселелері жөніндегі заңнама шеңберінде мемлекеттік қолдау шараларын, концессионер қызметіне тарифтер қалыптастыру әдістерін дамыту, мемлекеттік меншіктің қазіргі объектілерін концессияға беру жөніндегі концессия үлгілерін дамыту, концессияға беруге жатпайтын объектілер тізбесін қайта қарау, сондай-ақ концессияның жаңа модельдерін енгізу жолымен концессияны пайдалану саласын кеңейту мәселелерін пысықтау қажет.
      Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында сенімгерлік басқаруға арналған шарт түрінде шарттық қатынастардың нысандары көзделеді, оның «басқару және ұстау» келісімшартының түрінде МЖӘ белгісі бар.
      МЖӘ негізіндегі ынтымақтастық міндетті түрде өзіне мемлекеттік мүлікті беру шартын, тәуекелдерді бөлу тәртібін, тараптардың инвестициялық міндеттемелері мен жеке секторға сыйақыны қамтуы тиіс тараптардың құқықтар мен міндеттерін өзара тиімді бөлісуді қамтиды.
      Қолданыстағы заңнамаға сәйкес сенімгерлік басқарушыны айқындау бойынша тендер (конкурс) өткізу міндетті болып табылмайды, республикалық және коммуналдық меншіктегі мемлекеттік мүлікті беру тәртібінің бірыңғай тәсілі жоқ.
      МЖӘ тетігі пайдаланылған және басқару мен ұстауға арналған келісімшарт жасалған жағдайда мемлекеттік мүлікті басқаруға жеке компанияны таңдау жөнінде конкурс өткізу міндетті болып табылады.
      Бұдан басқа:
      1) қолданыстағы заңнамада сенімгерлік басқару объектісі басқару мен ұстау келісімшарты бойынша объектіден кең, оның шеңберінде тек мемлекеттік меншікке тиесілі жылжымайтын мүлік беріледі;
      2) шарттағы тараптар арасында айырмашылықтар бар, сенімгерлік басқару жағдайында сеніп тапсырылған мүліктің құрылтайшысы, сенімді басқарушы, пайда алушы, сондай-ақ үшінші тұлғалар тараптар ретінде әрекет етеді. Бұдан басқа азаматтық заңнама мемлекет қатысатын бір кәсіпорынды екінші мемлекет қатысатын кәсіпорындарға сенімгерлік басқаруға беруге мүмкіндік береді.
      Ал басқаруға және ұстауға арналған келісімшарт бойынша жеке сектор тарапынан, жобаға біліктілікті және жаңа технологиялардың енгізуге дайын тәжірибесі бар заңды тұлғалар ғана қатыса алады;
      3) объектіні беру мақсаттары мен шарттары әрқилы. Сенімгерлік басқару шеңберінде объект басқарушының объектіге инвестицияларды жүзеге асыру міндеттемесімен бірге сатып алу құқығымен немесе құқығынсыз, кепілге салу және үшінші тұлғаларға қайта сенім білдіру құқығымен беріледі.
      Осыған байланысты заңнаманың тұрақтылығы қағидатын сақтау үшін мемлекет меншігі болып табылатын жылжымайтын мүлікті мемлекет қатыспайтын заңды тұлға болып табылатын жеке компанияның басқаруына және ұстауына беру тәртібін айқындайтын бірыңғай нормативтік құқықтық акт қажет.
      Басқару және ұстау келісімшарты қолданылған жағдайда мемлекет жұмыстың жалпы нормаларын, тарифтік саясатты әзірлей отырып, бұл ретте білікті кадрлар, объектіні басқарудағы, және ноу-хау түрінде жеке сектордың ресурстарын тарта отырып, экономиканың әлеуметтік маңызды секторларындағы бақылау функцияларын өзінде қалдырады.

3.5. Қазақстан Республикасының жағдайларына бейімдеуге болатын шетелдік оң тәжірибеге, сондай-ақ маркетингтік зерттеулер жүргізу нәтижелеріне шолу

      Қазіргі уақытта әлемнің көптеген елдерінде экономиканың дамуы мемлекет пен жеке сектордың күш-жігерін инфрақұрылымды құрудың, басқарудың және реттеудің жаңа нысандары мен әдістерін табуға шоғырландырумен сипатталады.
      Халықаралық практикада МЖӘ тетіктерін белсенді пайдаланған кезде бірыңғай МЖӘ анықтамасы және оның түрлерінің жалпы қабылданған жіктемесі жоқ, әр ел МЖӘ ұғымы мен оның түрлерін дербес және тәуелсіз түрде айқындайды.
      Мысалы, Еуропа Одағы (бұдан әрі – ЕО) «Мемлекеттік жеке меншік әріптестік және ЕО-ның мемлекеттік келісімшарттар мен концессиялар туралы заңнамасы туралы» Жасыл кітапқа (Green Paper) сәйкес МЖӘ-ні мемлекеттік органдар мен бизнес арасындағы инфрақұрылымды қаржыландыруды, салуды, оңалтуды, басқаруды немесе ұстауды, сондай-ақ қызметтер көрсетуді қамтамасыз етуге арналған ынтымақтастық нысаны ретінде айқындайды.
      Бұдан басқа, ЕО МЖӘ-ні сипаттайтын мынадай негізгі элементтерді бөліп көрсетеді:
      1) мемлекеттік және жеке сектор арасындағы ұзақ мерзімді ынтымақтастық;
      2) мемлекет тарапынан қоса қаржыландыру мүмкіндігі;
      3) мемлекет қызметтер көрсету сапасының өлшемдерін белгілеуі, баға саясаты мен осы параметрлердің сақталуын бақылауды айқындауы тиіс;
      4) тәуекелдерді әріптестер арасында бөлу.
      Италияның заңнамасына сәйкес қолданылу саласы жобалау, салу, басқару немесе қоғамдық маңызы бар жұмыстарға немесе коммуналдық қызметтерге қызмет көрсету немесе жеке инвесторлар тарапынан толық немесе ішінара қаржыландыруды да қамтитын белгілі бір қызмет көрсету сияқты қызметтің бір немесе бірнеше түрлерін қамтитын МЖӘ шарттары болып табылады.
      Францияның заңнамасына сәйкес МЖӘ шарттары әкімшілік шарттар болып табылады, оларға сәйкес мемлекеттік заңды тұлға жеке меншік ұйымға қоғамдық маңызы бар қызметтер көрсету үшін қажет құрылысты қаржыландыруды орындауды; осындай құрылыс мақсаттары үшін жобалауды немесе конверсиялауды; осындай құрылысқа қызмет көрсетуді және оны басқаруды тапсырады.
      Жапонияда МЖӘ-нің жеке қаржыландыруды, басқарушылық қабілет пен техникалық мүмкіндіктерді пайдалану арқылы мемлекеттік объектілерге қатысты шаралар қабылдау жолымен халыққа қол жетімді және сапалы қызметтерді кепілді ұсыну үшін әлеуметтік инфрақұрылымды тиімді жақсарту ретіндегі түрлерінің бірі болып табылатын жеке қаржылық бастамаға анықтама беріледі.
      Сондай-ақ халықаралық ұйымдардың да анықтамаларын келтіруге болады, мысалы Standard & Poor,s агенттігі МЖӘ-ні шеңберінде бірнеше секторлардың тәжірибесі мен сараптамасын біріктіру және қаржылық тәуекелдер мен пайданы бөлу негізінде қоғамдық міндеттерді шешу жүргізілетін қоғамдық және жеке сектор арасындағы орта мерзімді немесе ұзақ мерзімді ынтымақтастық деп айқындайды.
      Егер Еуропа Қайта құру және Даму банкіне (ЕҚДБ) жүгінетін болсақ, ЕҚДБ МЖӘ-ні мемлекет мүддесі үшін немесе мемлекет атынан мемлекетке қызметтер ұсыну үшін жеке меншік сектормен ұзақ мерзімді келісімшарт деп түсінеді.
      Осылайша, МЖӘ мәні мынаған сайып келеді.
      Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік – құқықтар мен міндеттемелерді, тәуекелдерді, шығындар мен пайданы теңгерімді бөлу жағдайларында мемлекет жауапкершілігінің дәстүрлі саласындағы тиісті шарттарда айқындалатын нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған мемлекет пен жеке меншік субъектілерінің өзара қатынасының жүйесі.
      Сонымен қатар, мемлекеттік және жеке меншік секторлар ынтымақтастығының іс жүзінде тәуекел мен жауапкершіліктің барлығы тараптардың біріне ғана жүктелетін нысандарын әріптестікке жатқызуға болмайды. Мемлекеттік сектор тәуекелдерді толық жабатын қызмет көрсетуге арналған келісімшарттар, сондай-ақ тәуекелдерді жеке сектор толық жабатын жекешелендіру ынтымақтастықтың осындай нысандарына жатқызылады.
      Халықаралық тәжірибе негізінде МЖӘ жобаларының тиімді іске асырылуының мынадай факторларын бөліп көрсетуге болады:
      мемлекет үшін инфрақұрылым объектілерін салу емес, қызметтердің көлемі мен сапасы басым болып табылады;
      жеке сектордың инфрақұрылымды жобалау, салу, пайдалану саласындағы біліктілігі мен тәжірибесі көлемі мен сапасын мемлекет айқындайтын қызметтерді көрсету үшін пайдаланылады.
      жеке сектор шығындарын өтеу оның жұмыс сапасына байланысты.
      Халықаралық практикада негізінен МЖӘ-нің институционалдық және келісімшарттық екі нысаны бөлінеді.
      Жасыл кітапқа сәйкес ЕО келісімшарттық МЖӘ жоба қатысушылары арасындағы келісімшарттық қатынастарға ғана негізделетін әріптестікке жатады. Институционалдық МЖӘ мақсаты жұмыстар мен қызметтерді мемлекет пайдасына орындау болып табылатын мемлекет пен жеке әріптестің қатысуымен бірлескен кәсіпорын құруды көздейді.
      Мемлекеттік және жеке сектор арасындағы әріптестікті екі жағдайда институционалдық МЖӘ-ға жатқызуға болады:
      Мемлекеттік және жеке секторлардың жаңа бірлескен кәсіпорнын құру;
      1. Бұл жағдайда мемлекет пен жеке сектордың бірлескен компания құруы кезінде мемлекеттік келісімшарттар мен концессиялар туралы заң нормалары қолданылмайды, бірақ мұндай кәсіпорын шеңберіндегі қызмет МЖӘ нормалары мен қағидаттарына сәйкес болуы тиіс.
      ЕО-ның кейбір елдерінің заңнамасы мемлекеттік келісімшарттар немесе концессиялар тағайындау үшін аралас капиталмен әрекет ететін компанияларды пайдалануға мүмкіндік береді. Бұл ретте басшылықта бұл тәсіл бәсекеге қабілеттілік пен транспаренттілікті сақтау талаптарына жауап бермейді деп атап көрсетіледі.
      2. Мемлекеттік міндеттемелердің бір бөлігін жеке компанияға беру (ішінара жекешелендіруді қоса алғанда)
      Бұл ретте, кейіннен МЖӘ-нің негізі қағидаттарының негізінде көрсетілетін шарт жасасу арқылы конкурстық негізге негізделген жеке секторға компания үлесін сату МЖӘ-нің институционалдық белгілеріне сәйкес болады.
      ЕО-ның әр түрлі елдерінде әр түрлі тәсілдер бар, бірақ жеке капиталдың мемлекеттік компанияға қатысу үлесі нақты мемлекет пен әрбір елдің заңнамасының басымдықтарын негізге ала отырып, компанияның стратегиялық маңыздылығының деңгейі негізінде айқындалады.
      МЖӘ-нің келісімшарттық басқа нысанының өз кезегінде құрылымданған схемасында көрсетуге болатын, бірақ деректермен ғана шектелмейтін көптеген түрлері мен кіші түрлері бар (1-схема).

1-схема. МЖӘ келісімшарттарының құрылымданған схемасы

Басқару, жалға алу, ұстау

1. «Пайдалану және басқару келісімшарты» (O&M – Operation and Managament Contract) жеке кәсіпорын келісімшарттың талаптарына сәйкес белгілі бір уақыт кезеңінде мемлекеттік секторға тиесілі мүлікті пайдаланады. Мүлікке меншік құқығы мемлекетте сақталады.
2. «Басқару және жалға алу келісімшарттары» (Managament and Lease Contract)
1) «Басқару келісімшарты» (МС – Managament Contract) – мемлекет жеке меншік компанияның басқару жөніндегі шығындарын төлейді, пайдалану тәуекелдеріне мемлекет жауапты болады.
2) «Жалға алу келісімшарты» (LС – Lease Contract) – мемлекет өз мүлкін (инфрақұрылымдық объектілер) меншікті жеке меншік тарапқа беру құқығынсыз жеке меншік секторға қайтарымды негізде жалға береді; пайдалану тәуекелдерін жеке меншік компания өз мойнына алады.

Салу (қайта жаңарту)

Объектіні беру құқығымен:
1) «салу-иелену-пайдалану-беру» (ВООТ): Жеке меншік сектор құрылымы аяқталған соң меншік құқығы мемлекетке қайтарылатын белгілі бір кезеңге құрылысты қаржыландыруға, қалыптастыруға, салуға және пайдалануға (сондай-ақ пайдаланғаны үшін төлем алу) франшиза алады;
2) «салу-жалдау-иелену-беру» (BROT): Жеке сектор жобаны әзірлейді, объектіні салады, оны пайдаланады және одан кейін келісімшарттың мерзімі аяқталғанда оны мемлекетке қайтарады;
3) «салу-жалдау-пайдалану-беру» (BLOT): Жеке сектор мемлекетке ренталық төлем енгізе отырып, жалға алу кезеңіне құрылысты қаржыландыруға, жобалауға, салуға және пайдалануға (сондай-ақ пайдаланғаны үшін төлем алу) франшиза алады;
4) «салу-беру-пайдалану» (BTO): Жеке сектор салады, объектіні мемлекетке береді, нәтижесінде объектіні пайдалану және оны пайдалану үшін төлемақы алу құқығын алады;
5) «салу-пайдалану-беру» (BOT): Жеке сектор ұзақ мерзімді концессиялық келісім негізінде жаңа құрылысты жобалайды, қаржыландырады және салады әрі осы келісімнің әрекет ету кезеңінде оны пайдаланады. Келісімнің әрекет ету мерзімі аяқталған соң меншік құқығы, егер ол жобаның аяқталу себебі бойынша берілмесе, мемлекеттік секторға қайтарылады. Іс жүзінде осындай нысан объектінің меншік нысаны бойынша жалғыз ерекшелікпен ВООТ және BLOT үлгілерін қамтиды;
6) «қайта жаңарту-пайдалану-беру» (ROT) жеке инвестор әрекет етуші объектіні қалпына келтіреді (қайта жаңартады), одан кейін белгілеген шарттық мерзім ішінде онымен байланысты тәуекелдерді өзіне ала отырып, оны пайдалануды жүзеге асырады, одан кейін мемлекетке қайтарады;
7) «салу-қалпына келтіру (қайта жаңарту)-пайдалану-беру» (ВROT) жеке компания жаңа инфрақұрылымдық объектіні жаңадан салуды (қайта жаңартуды) жүзеге асырады, одан кейін келісімшарттың әрекет ету кезеңі ішінде онымен байланысты тәуекелдерді өзіне ала отырып, пайдаланады, одан кейін оны мемлекетке қайтарады.
Беру құқығынсыз
8) «салу (иелену)-пайдалану» (ВОО) Мүлік жаңғыртуды өтуге және белгілі бір уақыт кезеңіңде пайдаланылуға тиіс келісімшарт негізінде мемлекеттік мүлікті жеке және квазимемлекеттік құрылымға беру. Мемлекеттік бақылау мүлікті беру жөніндегі келісімшарттың әрекет ету мерзімі кезеңінде жүзеге асырылады;
9) «құрылыс-жаңғырту-пайдалану» (ВDО) Жеке сектор жобаны әзірлейді, қаржыландырады, объектіні салады және пайдаланады, объектіні мемлекетке беру мерзімі жөніндегі міндеттемелерсіз иелену құқығында басқарады;
10) «жобалау-салу-қаржыландыру-пайдалану» (DBFO) жеке сектор жаңа құрылысты жобалайды, қаржыландырады, салады және пайдаланады. Жеке сектор жаңа құрылысты мемлекетке ұзақ мерзімді жалға алу мерзімі аяқталған соң береді;
11) «сатып алу- салу -пайдалану» (ВВО) Мүлік жаңғыртылған және белгілі бір уақыт кезеңінде пайдаланылуға тиіс келісімшарт негізінде мемлекеттік мүлікті жеке және квазимемлекеттік құрылымға беру. Мемлекеттік бақылау мүлікті беру туралы келісімшарттың қолданылу мерзімінде жүзеге асырылады;
12) «жобалау-салу» (DB) жеке сектор тіркелген құн дереу пайдалануға арналған құрылыс келісімшарты негізінде инфрақұрылым объектілерін жобалайды және салады. Осылайша, артық шығын тәуекелі жеке секторға беріледі. (Көпшілік DB моделін МЖӘ шеңберінде қарастырмайды және мұндай қатынастарды мемлекеттік тапсырысты орындауға арналған келісімшарттар деп атайды)

      Әр түрлі елдерде МЖӘ келісімшарттарын қолдану тәжірибесі төмендегідей:
      Ұлыбритания
      Дәстүр бойынша Ұлыбританиядағы МЖӘ-нің кең тараған нысаны жеке инвестицияларды мемлекеттік инфрақұрылымға ұсыну үдерісімен негізделетін жеке қаржылық бастама (Private Finance Initiative PFI) болып табылады.
      ЖҚБ-ның кең тараған нысандарының бірі мемлекеттік сектордың менеджерлері және оның министрліктері белгілейтін ерекшеліктер негізінде объектіні жеке сектор жобалайтын, салатын, қаржыландыратын және пайдаланатын нысан болып табылады.
      ЖҚБ шеңберінде мемлекеттік сектор аурухана немесе мектеп сияқты активтерді иеленбейді, дегенмен келісімшарттың әрекет ету мерзімі ішінде объектілерді пайдаланғаны үшін жеке мердігердің пайдасына бірқатар келісілген төлемдерді жүргізеді. Келісімшарттың әрекет ету мерзімі аяқталған соң активтерге меншік құқығы не жеке мердігерде қалады не бастапқы келісімшарт талаптарына байланысты мемлекеттік секторға қайтарылады.
      ЖҚБ Ұлыбританияда мемлекеттік шығыстардың белгілі бір деңгейінде күрделі құрылыстың көлемін арттыруға және қарқынын жылдамдатуға ықпал етті. Халықаралық қаржылық қызметтер қауымдастығының зерттеуіне сәйкес, Ұлыбританияда мемлекеттік-жеке меншік әріптестік өзге дамыған елдерге қарағанда неғұрлым кең дамыған.

1-кесте. Секторлар бойынша қол қойылған жобалар, млн.фунт стерлинг

Салалар

2003

2004

2005

2006

2007

2008

1987-2008 жиынтық

1987-2008 % үлес

көлік

442

457

403

292

497

---

16605

25,2

денсаулық сақтау

707

2681

992

3020

1911

587

14435

21,9

білім беру

373

575

1146

2434

2415

2076

11344

17,2

қорғаныс

775

121

600

1800

1000

3291

9312

14,1

тұрғын үй

332

718

443

1455

616

14

6430

9,8

телекоммуникация және АТ

60

25

540

---

490

---

2672

4,1

сумен қамтамасыз ету және кәріз

343

300

---

575

314

98

2635

4,0

басқа жобалар

429

369

136

31

75

477

2505

3,8

Жиыны

3461

5245

4261

9607

7318

6543

65938

100,0

      Дереккөз: Мемлекеттік-жеке меншік қаржыландыру институты

Оңтүстік Корея

      Соңғы он жылда мемлекеттік жүйелі қолдау және МЖӘ бағдарламаларын жандандыруға бағытталған басқару саясатының негізінде Оңтүстік Кореядағы МЖӘ нарығы өсіп, мемлекеттік бюджеттің тапшылығы проблемасын шешуге мүмкіндік беретін капитал тартудың жаңа тәсілі ретіндегі өз позициясын нығайтып, тұрақты және жоғары табысты қаржы нарығына айналды. Жеке сектордың мүддесі МЖӘ дамыту жөніндегі жалпы мемлекеттік бағдарлама шеңберінде МЖӘ арқылы қаржыландыруды жандандыру жөніндегі мемлекеттік саясатта ескеріледі.
      МЖӘ туралы заңға сәйкес экономиканың 15 саласындағы инфрақұрылым объектілерінің 48 түрі МЖӘ жобаларына тартылуы мүмкін. МЖӘ туралы заңда МЖӘ үшін жобаларды іріктеу өлшемдерін нақты анықтай отырып, мемлекет мемлекеттік сектордағы қоғамдық мұқтаждық үшін қосымша инвестицияларды ерекше қажет ететін салаларға жеке капитал тартпақ.
      Оңтүстік Кореяда МЖӘ келісімшарттары негізінен жоба құрылымына байланысты «салу-беру-пайдалану» және «салу-беру-жалға алу» болып бөлінеді.
      Айталық, салу-беру-пайдалану (лизинг) (BTL) келісімшарты шеңберінде жеке сектор инфрақұрылымдық құрылыстарды жобалайтын, салатын және пайдаланатын, ал мемлекеттік сектор үйді немесе машинаны жалға алғаны немесе кеңселерді жалға алғаны үшін төленетін төлемдерге ұқсас қызметтерге айырбастап төлемдер жүргізетін жеке инвестиция тарту тәсілі.
      Жеке компания өзінің меншікті қорларын инфрақұрылымдық құрылыстарды салу үшін пайдаланады және оларды мемлекет иелігіне береді. Мемлекет өз кезегінде компанияға «құрылыстарды басқару және пайдалану жөніндегі құқықтарды» береді. Алайда, мемлекет компания көрсететін қызметтер үшін бұл төлемдерді жүзеге асырады компанияға өзінің инвестициялық және пайдалану шығыстарын қайтаруға мүмкіндік береді.
      Мемлекет «салу-беру-жалға алу» келісімшартын мектептер, казармалар, кәріз құбырлары, кітапханалар және мәдени/тұрмыстық құрылыстар сияқты әлеуметтік инфрақұрылым құрылысы үшін пайдаланады. Тұтынушылардан төлемдерді өндіріп алу қиынға соғатын темір жол жобалары бойынша ірі ауқымды инвестициялық темір жол жобаларында да салу-беру-жалға алу келісімшарты пайдаланылады.
      Осылайша, бұл келісімшарт жеке секторға жоғарыда анықталған деңгейден жоғары төлемдерді өндіріп алу қиынға соғатын жобаларда пайдаланылады, жеке сектордың инвестицияларын қайтару 10 жылдан 30 жылға дейін созылуы мүмкін пайдалану кезеңі ішінде үкіметтік төлемдермен жүзеге асырылады.
      Салу-беру-пайдалану келісімшарттарына сәйкес ВТО жеке сектор инфрақұрылым объектілерін салады, құрылысы аяқталған соң оны мемлекет иелігіне береді және өз инвестицияларын төлемдер жинау арқылы қайтару үшін объектіні пайдаланады.
      Бұл келісімшарт автожол, темір жол, айлақтар, су тазарту және жүк терминалдары кешенін салу үшін пайдаланылады. 2008 жылдың бірінші жартысында ВТО схемасы бойынша 62 триллион вон сомасына 190-нан астам жоба орналастырылады.

2-схемада «салу-беру-лизинг» және «салу-беру-пайдалану» келісімшарттарының құрылымы көрсетілген.

2-кестеде BTO және BTL келісімшарттарының сипаттамалары ұсынылған. 

BTL келісімшарты   BTO келісімшарты

Мемлекет концессия кезеңі ішінде құрылыс, рентабельді нормамен пайдалану шығыстарын жабатын төлемдерді жүзеге асырады.

Инвестицияларды қайтару

Концессионер инвестициялық және пайдалану шығындарын өтеу үшін пайдаланушылардан төлемдер жинайды.

Мектептер, казармалар, кәріз құбыры, мәдени және тұрмыстық тазарту

Объект түрлері

Автожолдар, темір жол, айлақтар, табиғат қорғау объектілері және т.б.

Төмен тәуекел және төмен қайтарымдылық

Жобалық тәуекел және қайтару

Жоғары тәуекел және салыстырмалы жоғары табыс (сұраныстың жоғары тәуекелі)

      Сондай-ақ Оңтүстік Кореяда «салу-пайдалану-беру» және «салу-иелену-пайдалану» келісімшарттары пайдаланылады. Оңтүстік Кореяда МЖӘ жобалары жобаға кім бастамашылық ететіндігіне байланысты «сұралатын» және «cұралмайтын» санаттарға бөлінеді. Уәкілетті орган, басқарудың орталық немесе жергілікті органдары МЖӘ-нің әлеуетті жобаларын анықтайды және жеке сектордан ұсыныс беру үшін өтінімдер сұратады. «Сұралмайтын» жоба жағдайында жеке сектор МЖӘ үшін әлеуетті жобаны анықтайды және уәкілетті органнан одан әрі нұсқау сұрайды. Концессионер конкурс нәтижесі бойынша анықталады, алайда алғашқы өтінім беруші өтінімді бағалау үдерісінде қосымша ұпай алуы мүмкін.
      Жалпы инвестициялық жобаларды іске асыру кезінде концессиялық тетікті пайдалану қазіргі кезде әлемнің 120 елінде пайдаланылады. Дүниежүзілік банк деректері бойынша дамушы елдерде және өтпелі экономикасы бар елдерде мемлекетпен жасалған келісімшарттардың 66%-дан астамы концессияға, негізінен көлік саласына тиесілі.
      Концессиядан басқа, МЖӘ-нің басқа нысандарын, мысалы, мемлекеттің өз меншігін: ғимараттарды, құрылыстарды, өндірістік жабдықты жеке бизнеске жалға беруіне байланысты туындайтын жалға беру (лизингтік) қатынастарды пайдалануды жандандыру жүргізілуде. Осындай келісімшарттарға сәйкес жеке компаниялар мемлекеттік мүлікті пайдаланғаны үшін төлемақы ретінде тиісті деңгейдегі бюджетке «жалға беру төлемін» енгізеді.
      Осылайша, Дүниежүзілік банктiң (бұдан әрі – ДБ) сыныптамасына сәйкес жеке капиталдың қатысу дәрежесіне, сондай-ақ жеке секторға жүктелетін тәуекел дәрежесiне байланысты мемлекет пен жеке сектордың өзара іс-қимылының бес моделі бар (3-схема).

3-схема

      Бұл сыныптамаға сәйкес, егер барлық тәуекел мен жауапкершілік бір тарапқа жүктелсе, мемлекет пен жеке сектор арасындағы ынтымастық МЖӘ болып қарастырылмайды. Мәселен, тәуекелдерді iс жүзiнде мемлекеттiк сектор толық жабатын қызметтердiң сервистік келісімшарттары немесе сатып алуы немесе тәуекелдерді жеке сектор толық жабатын жекешелендiруге арналған келісімшарттар МЖӘ-ге жатпайды.
      Өз кезегінде ДБ әдіснамасы бойынша егер жеке компания пайдалану шығыстарымен және тиісті тәуекелдермен бірге пайдалану тәуекелдерінің бір бөлігін өзіне алса ғана инвестициялық жобаны МЖӘ жобасы ретінде қарауға болады. Әрі бұл жеке компанияның мемлекеттік инфрақұрылымдық объектіні дара немесе объектіні ұстаушы-компанияның акциялар пакетін иелену арқылы мемлекеттік органмен бірге немесе басқа тәсілмен пайдалану-пайдаланбауына байланысты болмайды. Мысалы, бірінші қарастырылатын топ модельдерінде («басқару және жалдау келісімшарттары») жеке компанияның пайдалану тәуекелдерінің бір бөлігін беру әдетте келісімшарттық міндеттемелер тетігі арқылы жүзеге асырылады. Үшiншi және төртiншi тобы келісімшарт бойынша мiндеттемелер (тәуекелдер) модельдерінде жеке инвестордың инфрақұрылымдық объектінің баланс ұстаушы компаниясының акциялар пакетін алуы арқылы беру тәсілі пайдаланылады.
      Жеке меншік қатысатын инвестициялық жобалардың көпшілігін жоғарыда қарастырылған МЖӘ модельдері топтарының бір тобына жатқызуға болатынын атап көрсету керек. Алайда, ДБ әдiснамасына сәйкес бұл топтардың, тиісінше МЖӘ модельдерінің арасындағы шекара әрдайым айқын емес және кейбiр жобалар МЖӘ-нің бір моделінің аясынан шығып кетуі мүмкін. Бұл жағдайда жоба жеке сектордың тәуекелдерiн жақсырақ көрсететiн модельге тиісті болып есептеледi.
      Бұдан басқа, халықаралық практикада инвестициялық жобаны іске асыру алдында жобаларды жеке сектор қаражатының есебінен немесе жобаның сапасы (VfM) сәйкес болатын жоба құны барысында жобаны іске асырудың тиімді моделін анықтау үшін мемлекеттік бюджет қаражатының есебінен іске асыру мүмкіндігін алдын ала салыстырмалы талдау жүргізіледі.
      МЖК жобаларын iске асыру құқығына конкурстар өткiзудің халықаралық тәжірибесі конкурстық іріктеу үдерісінде бірнеше кезеңдерді бөліп көрсетуге мүмкiндiк бередi:
      1) конкурсқа қатысушыларды алдын ала іріктеу;
      2) конкурстық ұсыныстардың техникалық параметрлерін бағалау;
      3) конкурстық ұсыныстардың қаржылық параметрлерін бағалау.
      Бірінші кезең шеңберінде конкурсты ұйымдастырушы конкурсқа қатысушыларды қызметтердің белгілі бір стандарттарына сәйкес инфрақұрылымды басқару және дамыту саласында оның нақты қажеттіліктерін қанағаттандырудың жеке нұсқаларын ұсынуды сұрайды. Бұл кезеңде, әдетте, қатысушылар ұсынған шешімдер конкурсты ұйымдастырушы ұсынған инженерлік-конструкторлық тұжырымдамаға немесе болжанған бағалар немесе сыйақы деңгейі сияқты қаржы элементтерін көрсетпей пайдалану көрсеткіштеріне негізделеді.
      Екінші кезеңде конкурсты ұйымдастырушы бірінші кезеңде жүргізілген келіссөздер негізінде жоба параметрлерін анықтайды және конкурстық ұсыныстарда көрсетілген қаржы параметрлерін бағалау негізінде конкурс жеңімпазын таңдайды. Сауда-саттыққа қатысушы жобаны ұйымдастырушы ұсынған барлық техникалық талаптар мен шарттардың міндетті сипатымен жазбаша келісуге тиіс, себебі техникалық ұсыныстар берілмейді.
      Бұдан басқа әр түрлі әдістермен партикаға енгізу – объектілерді қаржыландыру тетіктері, көлемдері мен қызметтер көрсету сапасына байланысты болатын қызметтер.
      Осылайша, халықаралық практикаға жүргізілген талдау тәжірибесін:
      1) Жаңа концессияларды енгізу жолымен концессия модельдерін кеңейту;
      2) Мемлекеттік меншіктің объектілерін басқаруға беру, басқару және қамтамасыз ету, жалға алу;
      3) Жеткілікті қаражатты өзі жинақтамайтын әлеуметтік жобаларда концессионердің инвестициялық қана емес сондай-ақ пайдалану шығындарын да өтеу;
      4) Мемлекеттік сектордың компараторын пайдалану жоспарланған мемлекетке қоғамдық қажетті жобаларға бюджет қаражатын барынша азайтуға және дұрыс бөлуге мүмкіндік беретін бөлігінде пайдалануға болатынын көрсетті.
      МЖӘ тетігін пайдалану кезіндегі объект құрылысына инвестициялық шығындар мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қаржыландырудан жоғары болатыны сөзсіз. Алайда, екінші жағынан жеке сектор сапаға тиісті талаптарды қамтамасыз ете отырып бекітілген мерзімде объектіні салуға, ал кейіннен тұрғындарға сапалы қызметтер көрсетуге мүдделі болады.
      Бұдан басқа, мемлекет жеке секторға объектіні салу және пайдалану құқығын бере отырып біріншіден, инвестициялық шығасыларды төлеу мерзімін ұзарту мүмкіндігін алады, екіншіден, мемлекет салынған объектіні пайдалану кезеңінде қамтамасыз ету жөніндегі шығындарды азайтады.
      5) Қазақстанда МЖӘ жобасын әлеуетті іске асырушыны таңдау жөніндегі бір сатылы және екі сатылы конкурс жүргізу жүйесін енгізу.
      6) Жобалық қаржыландыру құралын енгізу. Жобалық қаржыландыру инвестициялық жобаны регрессіз немесе инвестордың қарыз алушыға (жоба бастамашысына) шектелген регресімен іске асыру үшін нысаналы қарыз алу болып табылады, бұл ретте төлем міндеттемелерін қамтамасыз ету аталған жобаның жұмыс істеуінен болашақ немесе ағымдағы ақша ағымдары, сондай-ақ осы жобаға қатысты активтер болып табылады. Компанияның қарызы акционерлердің теңгеріміне әсер етпейді.
      Яғни, дәстүрлі қаржыландырудан негізгі айырмашылығы жобалық қаржыландыру кезінде кредиторлар борышты өтеу үшін жобаның ақша ағымдарына үміттенетіні болып табылады, ол кезде қарыз алушыны емес жобаның өзін бағалау жүргізіледі.
      Халықаралық практика көптеген ірі жобаларды іске асыру халықаралық капитал нарықтарына шығу арқылы «ұзын» және арзан ақша тартуды талап ететінін көрсетеді.
      Өз кезегінде жобалық қаржыландырудың жалпы қағидаттары мен сипаттамалары бар:
      а) нысаналы бағдарлану қағидаты пайдаланылады, яғни нақты бір жобаны іске асыру үшін заңды тұлға (арнайы жобалау компаниясы) құрылады;
      б) кредиторларға борышты қайтаруды қамтамасыз ету мақсатында болашақ ақша ағымдары бойынша талап ету құқықтарын беру жүргізіледі;
      в) қарыз капиталы шектеулі болады (шектеулі регреспен қаржыландыру), яғни кредитордың басқа қаржы көздерін, мысалы акционердің (инвестордың) активтерін талап етуге құқығы болмайды;
      г) жобалау компаниясының активтерін бөлу қағидаты пайдаланылады, ол өзгеге берілген соң бұл активтерді кредиторлардан басқа ешкімнің өндіріп алуға құқығы жоқ дегенді білдіреді. Бұл ретте бөлінген актив таратылатын массаға жатқызылмайды. Қазіргі кезде осы прецедент ҚР-ның секьюритилендіру мәселелері жөніндегі заңнамасында реттелген;
      д) жоғары левередж бар, яғни борыштың жеке капиталға қатынасы 30-дан 70-ке немесе 10-нан 90-ға дейін әр түрлі болуы мүмкін, яғни жобалық қаржыландыру кезінде қарыз жоба құнының 90%-ына дейін жетуі мүмкін.
      Жобалық қаржыландыру құралының маңызды факторының тағы бірі жасалған келісімшарттар негізінде жобалық тәуекелді оның барлық қатысушылары арасында бөлу болып табылады.
      Қазақстан экономикасына бейімделген халықаралық тәжірибені пайдалану МЖӘ тетігін пайдалану арқылы инвестициялық жобаларды іске асыруға және қоғамдық маңызы бар қызметтер көрсетуге оң әсерін тигізеді.

3.5.1. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті әлеуметтік салада дамыту (білім беру, денсаулық сақтау)

      ҚР нормативтік-құқықтық базасына жасалған талдау қолданыстағы заңнаманың МЖӘ-ні әлеуметтік салаға белсенді енгізуді тежейтінін көрсетті.
      Келесі жүйелі мәселелерді пысықтау мемлекетке жеке секторды әлеуметтік сала объектілерін қаржыландыру, салу және тиімді басқару үшін тартуға мүмкіндік береді:
      1) концессияға беруге жатпайтын объектілер тізімін қарастыру;
      2) концессионерге көлемі ұсынылған қызмет сапасына тәуелді инвестициялық қана емес, сондай-ақ пайдалану шығындарының да орнын толтыру мүмкіндігін беру үшін концессионерге мемлекеттік қолдау шараларын қарастыру;
      3) келісімшарттардың ұзақ мерзімділігі, тұрақтылығы сияқты МЖӘ-нің негізгі қағидаттарын ескеріп азаматтық заңнама шеңберінде сенімгерлік басқару және жалға алу шарттарын жетілдіру. Бұл жағдайда халықаралық тәжірибеден «басқару және қамтамасыз ету» келісімшарттарын бейімдеуге болады.
      Басқару және қамтамасыз ету келісімшарттарын пайдалану мемлекеттік меншік объектілерінің ағымдағы қызметтерін басқару сапасын көтеру қажет болатын жобалар үшін тән. Осы ретте, пайдалану шығындарын мемлекет өз мойнына алады, жеке тарап өз жұмысының ақысын қызметтердің сапасына қарап алады және ешқандай да инвестициялық шығындарды алмайды. Осындай келісімшарттардың мерзімі, әдетте, 3-5 жылды құрайды. Әдетте, басқаруға білім, денсаулық сақтау, коммуналдық меншіктердің қазіргі объектілері беріледі. Келісімшарт персоналды басқару, қаржылық басқарма және стратегиялық жоспарлау, сондай-ақ ғимараттың жекелеген қызметтерін техникалық қамту жөніндегі (тамақтандыру, жабдықтармен қамтамасыз ету, кір жуу, рентген қызметтері, би және ән үйірмелері, спорттық үйірмелер және т.б) яғни, аутсорсингке берілетін қызметтерді қамтиды
      Бұдан басқа, халықаралық тәжірибенің негізінде пайдалану кезеңінде объектілерді пайдалануға беру кезеңінде қаржыландырудың әр түрлі тетіктерінің мүмкіндіктері зерделенетін болады. Мысалы, жан басы бойынша қаржыландыру нысанында, ваучер нысанында және тағы басқа білім беру жүйесінде қаржыландырудың жаңа тетіктерін әзірлеу және енгізу.

3.6. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің жобаларында инновациялық-технологиялық дамуды талдау

      Ескерту. 3-бөлім 3.6.-кіші бөліммен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 2014.11.26 № 1235 қаулысымен.

      Шетелдік тәжірибені талдай отырып, инфрақұрылымға инновациялық өзгерістер енгізудің тиімді және ұтымды тетігі мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетігі арқылы жеке капиталды тарту болып табылады.
      Мұндай жобаларды мемлекеттің толық қаржыландыруымен салыстырғанда, жеке компаниялар басқаратын жобалар құрылыстың, сол сияқты кейіннен пайдаланудың құнын төмендетуге мүмкіндік береді. Оның үстіне, осы инфрақұрылым объектілерінің тиімділігі объектіні салу мен пайдаланудың бүкіл кезеңдерінде едәуір ұлғаяды.
      Мұндай құбылыс МЖӘ бүкіл тетігінің негізі болып табылады – объектілердің шығындары неғұрлым төмен және сапасы жоғары болса, концессионер алатын табыс та жоғары, тиісінше жобаның өзін-өзі өтеу мерзімі төмендейді және концессионердің кредиторлармен тез есеп айырыуға мүмкіндігі болады.
      Бұл концессионердің неғұрлым прогрессивті техникалық шешімдерді, инновациялық технологияларды пайдалануы үшін қосымша және қажетті ынталандырулар жасайды, сондай-ақ құрылыс сатысында сапасын арттырады. Әлемдік тәжірибеде концессиялық компаниялар экономика мен өндіріс салаларының технологиялық, сол сияқты инновациялық дамуының негізгі қозғалтушы күші болып саналады, ал олардың әзірлемелері кейіннен қайталанады және концессиялық та, концессиялық емес те басқа жобаларды іске асыру кезінде пайдаланылады.
      Осылайша, концедент жеке меншік сектордан ең жаңа технологияларды, инновациялар мен ноу-хауды пайдалануды күте алады. Сондай-ақ басқаша түрде мемлекет қол жеткізе алмайтын немесе жоба үшін арнайы әзірленетін жеке меншік сектордың технологиялары мен қолда бар тәжірибеге қол жеткізу туралы да сөз болып отыр. Мемлекеттік сатып алудың дәстүрлі тетігін пайдаланған кезде мұндай міндетті шешу мүмкін емес, алайда МЖӘ-де негізі қаланған ынталандыру тетігінің арқасында бұл мақсатқа қол жеткізуге болады.
      Мемлекет инновациялық технологиялар мен инженерлік шешімдерді пайдалануда жеке компанияларға еркіндік бере алады. Бұл жағдайда концедент мұндай инновациялар қамтылған тендерлік ұсыныстарды бағалауға және салыстыруға дайын болуы тиіс. Жалпы, жобаны дайындауға неғұрлым көп қаражат инвестицияланса, тендерге қатысушыларға соғұрлым сапалы ақпарат беріледі, ал бұл, өз кезегінде бәсекелестікті күшейту мен неғұрлым сапалы және инновациялық тендерлік ұсыныстар алу үшін ынталандыру болып табылады.

4. Бағдарламаның мақсаты, міндеттері, нысаналы индикаторлары мен іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері

      Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2014.11.26 № 1235 қаулысымен.

4.1. Бағдарламаның мақсаты

      ҚР-да мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетіктерін пайдалана отырып, инвестициялық жобаларды іске асыру үшін заңнамалық және институционалдық негіз құру

4.2. Міндеттері

      Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2014.11.26 № 1235 қаулысымен.

      Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
      МЖӘ мәселелері бойынша заңнаманы жетілдіру;
      бюджеттік инвестициялардың іске асырылуын жоспарлау тәсілдерін өзгерту;
      МЖӘ негізінде жобаларды дайындау және іске асыру үдерістерін тиімді жобалау және басқару бойынша шаралар әзірлеуді қамтамасыз ету;
      халыққа қызмет көрсету сапасы арқылы жобаны тиімді іске асыруды бағалаудың өлшемдерін белгілеу;
      МЖӘ қағидаттарынан хабардар болу және оны түсіну деңгейін жоғарылату.

4.3. Нысаналы индикаторлар

      Ескерту. Кіші бөлім жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2014.11.26 № 1235 қаулысымен.

      Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетігін қолдана отырып инвестициялық жобаларды іске асыру 2015 жылы 2008 жылмен салыстырғанда кемінде 2 есеге ұлғаяды.

4.4. Нәтижелер көрсеткіштері

Іс-шаралар

Өлшем бірлігі

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1. Концессиялық заңнаманы жетілдіру

ҚР Үкіметіне ұсыныс


1



1

2. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің жаңа түрлері мен келісімшарттары есебінен мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті қолдану салаларын кеңейту (денсаулық сақтау, білім беру, тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы және т.б.)

ҚР Үкіметіне ұсыныс


1




3. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестігінің негізінде жобаларды дайындау және іске асыру үдерістерін тиімді жоспарлау және басқаруды қамтамасыз ету

ҚР Үкіметіне ұсыныс



1



4. МЖӘ-нің әр түрлі тетіктері бойынша жобаларды іске асыру кезінде мемлекеттік қолдау шараларын дамыту

ҚР Үкіметіне ұсыныс


1



1

4.5. Мақсатқа, нысаналы индикаторларға, міндеттер мен нәтижелер көрсеткіштеріне қол жеткізуге жауапты мемлекеттік және өзге де органдар

      Бағдарламаны іске асыру үшін мына мемлекеттік органдар мен ұйымдардың: Қаржы министрлігінің, Әділет министрлігінің, Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің, Көлік және коммуникация министрлігінің, Білім және ғылым министрлігінің, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің, Денсаулық сақтау министрлігінің, Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істер агенттігінің, Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің, облыстар, Алматы және Астана қалалары әкімдіктерінің, «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ-ның жәрдем көрсетуі қажет.

5. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері

5.1. Келісімшарттарды жетілдіру және олардың жаңа түрлерін енгізу

      Қазақстанда концессиялық жобаларды іске асыру тәжірибесінің болуына қарамастан, капиталды көп қажет ететін объектілерді инвестициялау кезіндегі тәуекелдерді бөлу, мемлекеттік бюджетті жеңілдету және бюджет саясаты ракурсының әлеуметтік мәні (денсаулық сақтау, білім беру және т.б) жобалардың іске асыруға ауысуы, мемлекеттік меншік объектілерін басқару жұмысына жекеменшік капиталды тарту жолымен оны басқарудың тиімді әдістерін белгілеу сияқты МЖӘ мақсаттары қазіргі уақытта тұтастай стратегиялық деңгейде жасалған жоқ.
      МЖӘ тетіктерін қолдану экономиканың әлеуметтік және стратегиялық маңызды салаларын жаңғырту үдерісінің негізгі құрамдауышы бола алады.
      Осы бағдарламаны іске асыру мақсатында 2012 жылы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне МЖӘ мәселелері бойынша өзгерістер енгізу туралы» заң жобасының тұжырымдамасын әзірлеу қажет, атап айтқанда:
      1) бюджеттік заңнамаға инвестициялық жобаларды іске асыруға алдын ала талдау жүргізу іске асыру схемасын тиімді анықтау үшін; мемлекеттік қолдаудың шаралары; мемлекеттік қолдаудың қаржылық шараларын индекстеудегі инвестициялық және пайдалану шығыстарын өтеу тетігін енгізу мүмкіндігін қарастыру бөлігінде;
      2) концессия мәселелері жөніндегі заңнамаға концессия мәнін нақтылау; мемлекеттік қолдау шараларын дамыту; МЖӘ ұғымын бекіту; екі кезеңдік конкурс өткізу тетіктерін енгізу; конкурс рәсімдерін жетілдіру; концесиялық шарттар шеңберінде тарифтерді қалыптастыруға тәсілді қайта қарау; концессия модельдерін кеңейту бөлігінде.
      Іске асырушының (концессионер) қызметiн бағалау мақсатында МЖӘ тетігін пайдалана отырып жобаларды іске асыру шеңберінде 2011-2013 жылдары қызметтің сапасын қызмет сапаларының индикативті көрсеткіштерін бағалау бойынша әдіснаманы әзірлеу жолымен халыққа берілетін қызметтер сапасының стандарттарын енгізу қажет.
      МЖӘ-ні одан әрі дамыту жеке инвесторлардың әлеуетін іске асыруға және дамытуға институционалды инвесторлардың қаражатын тартуға және экономиканың әлеуметтік маңызды секторында мемлекеттің функциясын сақтауға мүмкіндік береді.
      Қазақстанда МЖӘ-ні табысты дамыту МЖӘ тетігін келісілген және өлшемді түрде қолдану тәсілдері жүйесіне байланысты болады.
      МЖӘ негізінде жобаларды дайындау және іске асыру үдерістерін тиімді басқару мен бақылауды қамтамасыз ету бойынша міндеттерді шешу мақсатында МЖӘ негізіндегі жобаларды дайындау және іске асыру үдерістерін тиімді басқару мен бақылаудың әдіснамасын әзірлеу бөлігінде ұсыныстар енгізілетін болады. МЖӘ мәселелері бойынша мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыру жұмыстары тұрақты негізде жүргізілетін болады.
      2011 жыл бойы Қазақстан Республикасының Үкіметіне қажетті өзгерістер кешенін айқындау мақсатында бюджеттік инвестицияларды іске асыруды жоспарлауға арналған қолданыстағы тәсілді талдау бойынша есеп беріліп тұрады, бұл бюджеттік инвестицияларды іске асыруды жоспарлауды жетілдіру бойынша инвестициялық жобаларды жоспарлау тәртібін өзгерту бөлігінде кейбір занңамалық актілерге өзгерістер енгізуге мүмкіндік береді.
      2014-2015 жылдар ішінде Бағдарлама бойынша қол жеткізілген шаралар негізінде МЖӘ жобаларын іске асыру жүргізіледі.
      Қажетті заңнамалық негізді құрудың нәтижесі 3-кестеде көрсетілген экономиканың әртүрлі салалар үшін МЖӘ тетіктерін қолдану нәтижесі болады.
      3-кесте. Дәстүрлі түрде мемлекеттің жауапкершілігі саласына жататын бағыттар бойынша 2011 мен 2015 жылдары МЖӘ тетігін қолданудың нұсқалары.

Кезеңдері

Экономика саласы

Инфрақұрлымның негізгі объектілері

2011 – 2015

МЖӘ-ні қолдану саласын кеңейту

МЖӘ-нің басқа келісімшарттарын енгізу

Автомобиль көлігі

Бөлінген жолақтарды, жол бойындағы жолақтарды, көпiр өткелдерін, тоннельдерді қоса алғанда, автомобиль жолдары

Сумен жабдықтау және су бөлу

Су шаруашылығының құрылыстары (су жинау құрылысы, сорғы станциялары, су құбырын тазарту құрылыстары)

Тұрғын үй құрылысы

Әлеуметтiк мақсаттағы тұрғын ұй-жайлар (кешендер)

Коммуналдық шаруашылық

Тұрғын үй қорына қызмет көрсету және оның жай-күйін тиімді басқару объектілері (күрделі жөндеу, үй-жайлар мен аумақтарға қызмет көрсету, үйлердегі ақауларды жою; үй-жайларды, жанындағы аумақты, кіреберістерді жинау; үйлердің коммуналдық жай-күйін жедел қолдау қызметін қамтамасыз ету (су аққан кезде, құбыр бұзылған кезде); жеке меншік әрiптестердің коммуналдық қызметтерді төлеуге ыңғайлы терминалдармен қамтамасыз етуі)

Қатты тұрмыстық қалдықтарды (бұдан әр – ҚТҚ) қайта өңдеу

ҚТҚ сорттау орталығы; ҚТҚ қайта өңдеу зауыттары; қоқыс шығару ұйымдары; ҚТҚ полигоны; ауыл шаруашылығы қалдықтарын полигондарға жеткізу, қабылдау және жерге көму

Газбен жабдықтау

Газ құбырлары, газ жабдығы, газбен жабдықтау желілері

Жылумен жабдықтау

Жылумен жабдықтауға етуге арналған қазандықтар, жылу желілері, жылыту жүйелері

Білім беру

Мектепке дейінгі, орта және кәсіби техникалық білім беру объектілері және жоғары оқу орындары; жатақханалар мен басқа инфрақұрылым, қосымша қызметтер (тамақтандыру, көлік, үй-жайлар мен жанындағы аумақты жинау)

Ғылым

Ғылыми ұйымдар, ғылыми зертханалар, тәжірибелік өндірістер, коммерцияландыру ұйымдары

Денсаулық сақтау

Денсаулық сақтау объектілері және қызметтер көрсету

Пенитенциарлық жүйе

Қамаудағыларды ұстау мекемелері (түрмелер, тергеу изоляторлары)

      Осы Бағдарлама әр түрлі салалардағы құрылып жатқан немесе қолданыстағы объектілер арқылы инвестициялық жобаларды іске асыру және/немесе қоғамдық маңызы бар қызметтерді іске асыру барысында МЖӘ тетіктерін енгізудің жалпы көзқарастары берілген. Бағдарлама ықтимал конкурс ұйымдастыру жолдарын, қаржыландырудың қаржы құралдарын, мемлекет тарапынан қаржылық қолдаудың МЖӘ әр түрлі келісімшарттарын енгізу бойынша жалпы бағыттар береді.
      Сонымен қатар, салалық органдарға мемлекеттік және салалық бағдарламалардың шеңберінде әр саланың ерекшелігін ескере отырып, МЖӘ құралын енгізу көрінісін қарастыру ұсынылады.

6. Қажетті ресурстар

      Бағдарламаны іске асыру мемлекеттік бюджеттен қаржы шығындарын талап етпейді.
      МЖӘ тетігін пайдалана отырып іске асырылатын инвестициялық жобаларды қаржыландырудың негізгі көздері жеке инвесторлардың қаражаты болып табылады.
      Өз кезегінде биліктің орталық және жергілікті атқарушы органдарына бюджетті жоспарлау кезінде МЖӘ тетігін пайдалана отырып инвестициялық жобаларды іске асыруда концессиялық жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін дайындау, экономикалық сараптама жүргізу, консультанттар қызметі, мемлекеттік қолдаудың қаржылық шараларын беру тиісті бюджеттік қаражат көзделетін болады.

7. Қазақстан Республикасында мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамыту жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға арналған бағдарламаның іс-шаралар жоспары

Іс-шаралар

Аяқтау нысаны

Жауапты орындаушылар

Орындау мерзімі

Қаржыландыру көздері

1

2

3

4

5

6

МЖӘ мәселелері жөніндегі заңнаманы жетілдіру

1.

«Кейбір заңнамалық актілерге мемлекеттік-жеке меншік әріптестік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасының тұжырымдамасын әзірлеу

Заң жобасы тұжырымдамасын заң жобалау қызметі бойынша ВАК-тың қарауына енгізу

ЭДСМ, мүдделі мемлекеттік органдар, «Қазақстандық МЖӘ орталығы» АҚ (келісім бойынша)

2011 жылғы 3-тоқсан

Көзделмей і

1.1

МЖӘ тетіктерін әлеуметтік салада (білім беру) пайдалану жөнінде ұсыныстар әзірлеу

Үкіметке ұсыныс

БҒМ, Әділетмині, Қаржымині, ЭДСМ, «Қазақстандық МЖӘ орталығы» АҚ (келісім бойынша)

2011 жылғы 4-тоқсан

Көзделмейді

1.2

МЖӘ тетіктерін әлеуметтік салада (денсаулық сақтау) пайдалану жөнінде ұсыныстар әзірлеу

Үкіметке ұсыныс

ДСМ, Әділетмині, Қаржымині, ЭДСМ, «Қазақстандық МЖӘ орталығы» АҚ (келісім бойынша)

2011 жылғы 4-тоқсан

Көзделмейді

Мемлекеттік қызметшілерді даярлауды және біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету

2.

МЖӘ мәселелері бойынша мемлекеттік қызметшілердің біліктігін арттыру

МЖӘ мәселелері бойынша семинарлар, тренингтер

ЭДСМ, «Қазақстандық МЖӘ орталығы» АҚ (келісім бойынша), мүдделі мемлекеттік органдар

Тұрақты түрде

Көзделмейді

Халыққа қызмет көрсетудің сапасы арқылы жобаны іске асыру тиімділігінің өлшемдерін белгілеу

3.

Халыққа қызмет көрсетудің сапасы арқылы жобаны іске асыру тиімділігінің өлшемдерін әзірлеу

ЭДСМ бұйрығы

ЭДСМ, «Қазақстандық МЖӘ орталығы» АҚ (келісім бойынша), мүдделі мемлекеттік органдар (келісім бойынша)

2011 жылғы 4-тоқсан

Көзделмейді

Бюджеттік инвестицияларды іске асыруды жоспарлау тәсілін өзгерту

4.

Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне өзгерістердің қажетті кешенін айқындау және түзетулерді әзірлеу мақсатында бюджеттік инвестицияларды іске асыруды жоспарлаудың қолданыстағы тәсіліне талдау жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне есеп

ЭДСМ, Қаржымині, «Қазақстандық МЖӘ орталығы» АҚ (келісім бойынша)

2011 жылғы 4-тоқсан

Көзделмейді

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

ЭДСМ               – Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және
                     сауда министрлігі
Қаржымині          – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
Әділетмині         – Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі
БҒМ                – Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
                     министрлігі
ДСМ                – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау
                     министрлігі
ВАК                – Ведомствоаралық комиссия
«Қазақстандық
МЖӘ орталығы» АҚ   – «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік
                     орталығы» акционерлік қоғамы

Об утверждении Программы по развитию государственно-частного партнерства в Республике Казахстан на 2011 - 2015 годы и внесении дополнения в постановление Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года № 302

Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 июня 2011 года № 731

      В целях реализации Указа Президента Республики Казахстан от 19 марта 2010 года № 958 «О Государственной программе по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2011 – 2015 годы и признании утратившими силу некоторых указов Президента Республики Казахстан» Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
      1. Утвердить прилагаемую Программу по развитию государственно-частного партнерства в Республике Казахстан на 2011 – 2015 годы.
      2. Внести в постановление Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года № 302 «Об утверждении Плана мероприятий Правительства Республики Казахстан по реализации Государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010 – 2014 годы» (САПП Республики Казахстан, 2010 г., № 29, ст. 225) следующее дополнение:
      План мероприятий Правительства Республики Казахстан по реализации Государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010 – 2014 годы, утвержденный указанным постановлением, дополнить строкой 24-1 следующего содержания:
«

24-1

Утвердить Программу
по развитию
государственно-
частного
партнерства в
Республике
Казахстан на
2011 – 2015 годы

Постанов-
ление
Прави-
тельства РК

МЭРТ

июнь
2011 года

-

                                                                  ».

      3. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

      Премьер-Министр
      Республики Казахстан                        К. Масимов

Утверждена         
постановлением Правительства
Республики Казахстан   
от 29 июня 2011 года № 731

ПРОГРАММА
по развитию государственно-частного партнерства в Республике
Казахстан на 2011 – 2015 годы

Структура Программы

1. Паспорт Программы
2. Введение
3. Анализ текущей ситуации
4. Цели, задачи, целевые индикаторы и показатели результатов реализации Программы
5. Этапы реализации Программы
6. Необходимые ресурсы
7. План мероприятий по реализации Программы

Паспорт Программы

      Сноска. Раздел с изменением, внесенным постановлением Правительства РК от 26.11.2014 № 1235.

Наименование                 Программа по развитию
                             государственно-частного партнерства
                             (далее – ГЧП) в Республике Казахстан на
                             2011 – 2015 годы (далее – Программа).

Основание                    Указ Президента Республики Казахстан от
для разработки               19 марта 2010 года № 958 «О
                             Государственной программе по
                             форсированному
                             индустриально-инновационному развитию
                             Республики Казахстан на 2010 – 2014 годы
                             и признании утратившем силу некоторых
                             указов Президента Республики Казахстан»

Государственный орган,       Министерство экономического развития и
ответственный за             торговли Республики Казахстан
разработку и реализацию
отраслевой Программы

Цели                         Создание законодательной и
                             институциональной основы для реализации
                             инвестиционных проектов с использованием
                             механизмов государственно-частного
                             партнерства в РК

Задачи                       Для достижения поставленных целей
                             необходимо выполнение следующих задач:
                             совершенствование законодательства в
                             области ГЧП;
                             обеспечение разработки мер по
                             эффективному планированию и управлению
                             за процессами подготовки и реализации
                             проектов на основе ГЧП;
                             установление критериев оценки
                             эффективности реализации проекта через
                             качество предоставления услуг населению;
                             обеспечение подготовки и повышения
                             квалификации специалистов в области
                             ГЧП.

Сроки (этапы)                Реализация Программы запланирована на
реализации                   2011 –  2015 годы

Целевые индикаторы           Реализация инвестиционных проектов с
                             применением механизма
                             государственно-частного партнерства
                             увеличится в 2015 году не менее чем
                             в 2 раза по сравнению с 2008 годом

Источники и объемы           Реализация Программы не потребует
финансирования               финансирования из средств
                             государственного бюджета

2. Введение

      Программа по развитию государственно-частного партнерства в Республике Казахстан на 2011 – 2015 годы (далее – Программа) разработана в целях реализации Послания Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 29 января 2010 года «Новое десятилетие - новый экономический подъем - новые возможности Казахстана», Указа Президента Республики Казахстан от 19 марта 2010 года № 958 «О Государственной программе по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010 – 2014 годы и признании утратившими силу некоторых указов Президента Республики Казахстан».
      Необходимость разработки Программы обусловлена развитием государственной политики в области ГЧП.
      ГЧП, получив большое распространение в мире, зарекомендовало себя как один из возможных и эффективных механизмов по привлечению субъектов частного предпринимательства к реализации общественно значимых проектов.
      Применение механизмов государственно-частного партнерства предоставляет ряд преимуществ, как для государства, так и для развития бизнеса. Для частного сектора открываются новые инвестиционные возможности и соответственно новые источники доходов, возможность участия в крупных проектах. ГЧП предполагает использование ресурсного и интеллектуального потенциала частного сектора в сферах традиционной ответственности государства.
      В международной практике отсутствует общепринятое определение ГЧП, в целом суть ГЧП сводится к тому, что это взаимовыгодное сотрудничество государства и частного сектора в отраслях, традиционно относящихся к сфере ответственности государства на условиях сбалансированного распределения рисков, выгод и затрат, прав и обязанностей, определяемых в соответствующих договорах.
      В международной практике выделяют две формы ГЧП: институциональное и контрактное.
      Казахстан имеет законодательство и опыт по применению одной из контрактных форм ГЧП на основе договора концессии при реализации проектов в транспортном и энергетическом секторе.
      Для дальнейшего расширения правоприменительной практики реализации общественно значимых проектов по механизму ГЧП, Казахстану необходимо совершенствовать правовую и институциональную основу в данной области.
      В связи с чем, Программа определяет круг важных задач, требующих решений для развития механизмов ГЧП в отраслях традиционной ответственности государства.
      В Программе представлены меры, направленные на создание необходимых условий для повышения инвестиционной привлекательности проектов, реализуемых с использованием механизма ГЧП.

3. Анализ текущей ситуации

      3.1. Оценка текущей ситуации состояния отрасли, а также влияния данной отрасли на социально-экономическое и общественно-политическое развитие страны

      Мировая практика, показывает, что одним из альтернативных инструментов обеспечения необходимой финансовой базы для создания, модернизации, содержания и эксплуатации объектов, в условиях ограниченности государственных ресурсов, является механизм ГЧП.
      При использовании механизма ГЧП появляется возможность повышения эффективности взаимовыгодного сотрудничества государства и частного сектора, повышения качества предоставляемых услуг, ускоренной модернизации инфраструктуры, необходимой для диверсификации экономики.
      Согласно международной практике развитие ГЧП в конкретной стране подразумевает три этапа: подготовка, внедрение и совершенствование. На этапе подготовки государства изучают международный опыт, анализируют действующее законодательство, определяют общую государственную политику в области ГЧП и иногда начинают реализовывать пилотные проекты. Этап внедрения ГЧП предполагает ряд мероприятий, таких как: формирование законодательства, разработка методических инструкций и руководств, создание специализированного органа ГЧП, расширение сферы применения ГЧП и т.д.
      Этап совершенствования характеризуется ростом активности в сфере ГЧП и повышением уровня сложности проектов. Данный этап предполагает дальнейшее совершенствование законодательства, а также моделей реализации проектов ГЧП.
      На данный момент можно утверждать, что подготовительный этап в Казахстане пройден и идет процесс внедрения ГЧП (принят закон «О концессиях», создана специализированная организация по вопросам концессии, начата реализация концессионных проектов).
      Законодательная основа применения механизма ГЧП в Казахстане была заложена в 1991 году в части урегулирования взаимоотношений, возникающих по договорам концессий.
      Первый Закон Республики Казахстан «О концессиях» регулировал организационные, экономические и правовые условия предоставления объектов в концессию иностранным инвесторам на территории Республики Казахстан.
      C принятием в 2006 году нового Закона Республики Казахстан «О концессиях» (далее – Закон), появилась возможность передачи права на создание объектов государственной собственности не только иностранным инвесторам, но и юридическим лицам - резидентам Республики Казахстан.
      Законом были определены правовые условия концессии, виды государственной поддержки концессионера и регулирование общественных отношений, возникающих в процессе заключения, исполнения и прекращения договоров концессии.
      Современное определение концессии – передача по договору концессии объектов государственной собственности во временное владение и пользование в целях улучшения и эффективной эксплуатации, а также прав на создание (строительство) новых объектов за счет средств концессионера или на условиях софинансирования концедентом с последующей передачей таких объектов государству с предоставлением концессионеру прав владения, пользования для последующей эксплуатации, а также с предоставлением государственной поддержки либо без таковой.
      В целях совершенствования законодательства с учетом лучшей международной практики в 2008 и 2010 годах были внесены ряд поправок в законодательство по концессии в части процедур передачи объектов в концессию, расширения мер государственной поддержки и повышения привлекательности концессионных проектов, отмены обязательности выпуска инфраструктурных облигаций, за исключением предоставления меры государственной поддержки в виде софинансирования государства.
      В настоящее время в Казахстане на стадии реализации находится 5 концессионных проектов в транспортной и энергетической отраслях:
      1) Строительство и эксплуатация железнодорожной линии «Станция Шар – Усть-Каменогорск»;
      2) Строительство и эксплуатация пассажирского терминала международного аэропорта г.Актау;
      3) Строительство и эксплуатация межрегиональной линии электропередачи «Северный Казахстан – Актюбинская область»;
      4) Строительство и эксплуатация газотурбинной электростанции в г. Кандыагаш Актюбинской области;
      5) Строительство и эксплуатация железнодорожной линии «Ералиево - Курык».
      Общий объем предполагаемых инвестиций в строительство данных объектов концессии составляет порядка 74 млрд.тенге.
      На стадии планирования по схеме концессии находятся порядка 15 проектов в транспортной и социальной сферах, с общим объемом предполагаемых инвестиций в строительство более 800 млрд.тенге.
      Опыт первых концессионных проектов показал следующий положительный эффект применения механизмов ГЧП:
      привлечение негосударственного финансирования для инвестирования в объекты государственного значения;
      разделение рисков по реализации проекта между государством и частными инвесторами;
      обеспечение экономически эффективного управления реализацией проекта путем передачи управленческих функций частному инвестору;
      привлечение современных, высокоэффективных технологий в развитие инфраструктуры.
      Вместе с тем, необходима проработка ряда вопросов касающихся, с одной стороны, повышения инвестиционной привлекательности, и с другой стороны, качества планирования и подготовки концессионных проектов центральными и местными исполнительными органами, таких как: развитие мер государственной поддержки; пересмотр перечня объектов, не подлежащих передаче в концессию, которые препятствуют реализации проектов в социальной (образование и здравоохранение) и коммунальной сферах; пересмотр правил и подходов формирования тарифов; идентификации, расчета стоимости и распределения рисков в договорах концессии.
      Кроме того, условия роста потребности общества в качественных услугах, предоставляемых государственным сектором и отсутствия у государства достаточных финансовых ресурсов, предопределяют необходимость расширения сфер применения механизма ГЧП в различных отраслях экономики страны, путем создания правовой и институциональной основы.

       3.2. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз

Сильные стороны

Слабые стороны

1) сбалансированное распределение
рисков, обязанностей и прав между
государственным и частным сектором;
2)  сокращение нагрузки на
государственный бюджет;
3) передача частному сектору прав
пользования и владения
государственной собственностью, за
исключением распоряжения (за
исключением контракта на
строительство и эксплуатацию);
4) повышение прозрачности
государственных расходов на
содержание объекта ГЧП (вследствие
действия норм контракта и
привлечение оператором заемных
средств, т.е. мониторинга
кредиторов);
5) сохранение рычагов воздействия
на деятельность оператора (частного
сектора);
6) более быстрое внедрение новых
технологий;
7) более четкая ориентация
услуг на нужды потребителей;
8) стимулирование развития
фондового рынка и банковского
сектора;
9) привлечение частных внутренних и
внешних инвестиций;
10) развитие малого и среднего
бизнеса;
11) многообразие форм долгосрочных
контрактов, заключаемых частным
сектором с государственными и
местными органами;
12) использование ГЧП предоставляет
следующие преимущества для:
государства:
- квалификацию, опыт, технологии и
ноу-хау частного сектора;
- привлечение частных и
международных инвестиций в целях
снижения нагрузки на бюджет;
- обеспечение развития
инфраструктуры ускоренными темпами
и возможность предоставления более
качественных услуг;
- сокращение стоимости и времени
реализации проекта;
- передача части рисков частному
сектору;
- развитие внутренних рынков
капитала и банковского сектора.
частного сектора:
- новые инвестиционные возможности
и соответственно новые источники
дохода;
- разделение рисков с государством;
- приобретение опыта управления
крупными проектами;
- развитие частного
предпринимательства.
потребителя:
- обеспечение оптимального
соотношения «цена–качество»
потребителей услуг;
- повышение качества товаров,
работ, услуг, получаемых в
результате реализации проекта;
- краткосрочность и доступность
услуг;
- создание новых рабочих мест.
инвестора:
- новые инвестиционные возможности
и соответственно новые источники
дохода;
- разделение рисков с государством
при вложении инвестиций.

1) более длительные
процедуры планирования по
сравнению с бюджетными
инвестициями;
2) сложность прогнозирования
на длительный период в связи
с изменением конъюнктуры
рынка;
3) наличие ограничений в
некоторых секторах –
тарифные, лицензионные,
пр.;
4) сложность в привлечении
инвесторов на крупные
проекты;
5) финансовая доступность
для реализации
инфраструктурных проектов;
6) несовершенство
нормативной правовой базы в
области ГЧП.

Возможности

Угрозы

1) политическая поддержка;
2) поддержка со стороны
международных организаций;
3) совершенствование нормативной
правовой базы в области ГЧП;
4) реализация долгосрочных программ
развития страны;
5) наличие опыта использования
концессии в энергетике и
транспорте;
6) появление новых форм
взаимодействия с частным сектором;
7) получение и распространение
знаний и опыта в области ГЧП;
8) создание новых рабочих мест;
9) развитие «около проектной»
инфраструктуры;
10) предоставление качественной
услуги по доступной цене;
11) внедрение международных
стандартов, моделей, методик и
прочие.

ухудшение финансовых
показателей страны в связи с
зависимостью от цен на
минеральные ресурсы и роста
уровня инфляции;
дефицит знаний в области
ГЧП;
отсутствие квалифицированных
кадров при использовании
новых технологий;
несовместимость стандартов.

      Как видно из таблицы, существует множество факторов, способных как положительно, так и негативно повлиять на использование механизма ГЧП. Проведенный анализ позволяет четко определить, какие шаги могут быть предприняты для развития ГЧП и на какие проблемы необходимо обратить особое внимание.
      Сопоставление сильных и слабых сторон, возможностей и угроз использования ГЧП позволяет сделать следующие выводы:
      отраслевые министерства и местные исполнительные органы могут использовать внутренние факторы и отличительные преимущества в реализации проектов с использованием механизма ГЧП;
      выявленные в ходе анализа возможности могут стать сильными сторонами использования механизма ГЧП в будущем;
      указанные слабые стороны требуют изменений в сторону улучшения.
      Такие угрозы, как дефицит знаний в области ГЧП требуют особого внимания и для их снижения необходимо предпринять соответствующие стратегические действия.

      3.3. Основные проблемы развития механизмов государственно-частного партнерства

      Развитие ГЧП, являющегося одним из эффективных инструментов при реализации инфраструктурных проектов за счет привлечения внебюджетного финансирования и качественного их управления частным сектором, становится актуальным в рамках государственной политики Правительства Республики Казахстан.
      Для внедрения в практику применение механизма ГЧП необходимо обратить внимание на следующие проблемные вопросы, а также проработать возможные пути их решения:
      1. В международной практике взаимоотношения государства и частного сектора при реализации проектов, традиционно относящихся в сферу ответственности государства, закреплены на уровне законодательства стран.
      Отсутствие законодательного определения понятия ГЧП приводит к пониманию того, что механизмы ГЧП – это любые договорные и не договорные отношения между государством и частным сектором.
      В связи с чем, с целью определения границ применения механизмов ГЧП для реализации общественно значимых проектов, возникает необходимость проработки вопроса по законодательному закреплению понятия ГЧП.
      2. Международная практика показывает применимость механизмов ГЧП, как в проектах требующих новое строительство и/или реконструкцию, так и в проектах требующих улучшение эффективности управления.
      С принятием Закона Республики Казахстан «О концессиях» в Казахстане существует одна из контрактных форм ГЧП – концессия.
      Модель концессии, где большая часть инвестиционных и эксплуатационных рисков несет частная сторона, предполагает реализацию крупномасштабных проектов, способных изначально генерировать доход.
      В связи с чем, в рамках задач, поставленных государством по развитию ГЧП, особенно в проектах социального значения, таких как коммунальное хозяйство, образование, здравоохранение, и в других отраслях, где тариф имеет большое социальное значение, возникает необходимость принятия мер по повышению инвестиционной привлекательности проектов.
      В связи с чем, в рамках законодательства по вопросам концессии требуется проработать следующие вопросы, позволяющие расширение его применения:
      1) пересмотр перечня объектов, не подлежащих к передаче в концессию;
      2) совершенствование процедур конкурса по выбору концессионера, предусматривающие возможность применения двухэтапного конкурса;
      3) внедрение механизма возмещения не только инвестиционных, но и эксплуатационных расходов частного сектора с возможностью индексации финансовых мер государственной поддержки;
      4) развитие мер государственной поддержки, направленной на гарантирование минимального объема доходов (определенного объема товаров, работ, услуг), потребляемого государством, предоставление налоговых преференций и таможенных льгот;
      5) пересмотр правил и подходов формирования тарифов.
      Согласно Гражданскому кодексу Республики Казахстан определены договорные взаимоотношения по передаче в доверительное управление и аренду государственной собственности, обладающие на основе международной практики признаками ГЧП.
      Данные договорные отношения нельзя полностью относить к контрактам ГЧП, в связи с отсутствием в них обязательности проведения конкурсных процедур по выбору частного партнера, заключения долгосрочных контрактов с распределением рисков между государством и частной стороной.
      В связи с чем, для признания сделок в рамках гражданского законодательства РК, как сделок по механизму ГЧП, требуется внесение определенных поправок в нормативные правовые акты, регулирующие процесс планирования проекта, проведение конкурса на заключение контракта ГЧП и управления за ходом реализации проектов.
      Проработка указанных мер также позволит расширить сферы применения механизмов ГЧП.
      4. В международной практике часто используют модели частной финансовой инициативы (далее – ЧФИ). ЧФИ – это контракты по государственным услугам и работам, финансируемые частным сектором, но услуги оплачиваются не потребителями, а государством (например, в проектах по общественному освещению, в больницах, школах государство заключая долгосрочный контракт размещает государственный гарантированный заказ и оплачивает затраты на содержание объекта в зависимости от качества оказываемых услуг). При этом право собственности и содержания остается у частной стороны. В конце срока контракта государство может продлить контракт.
      В связи с чем, в действующем законодательстве по вопросам концессии необходимо рассмотреть возможность внедрения данного вида контракта.
      5. Существующая практика планирования бюджетных инвестиций предполагает планирование расходов бюджета по типам бюджетных инвестиций на основании бюджетных заявок администраторов бюджетных программ. То есть не предусматривает предварительный анализ планируемых к реализации инвестиционных проектов по определению оптимальной схемы их реализации.
      В связи с чем, в рамках бюджетного законодательства Республики Казахстан необходимо предусмотреть проработку вопроса в части обязательности проведения предварительного анализа инвестиционных предложений по определению схем их реализации, в том числе по механизму ГЧП.
      Данный подход позволит повысить эффективность планирования бюджета с одной стороны, и повысить степень понимания и необходимость рассмотрения государственными органами альтернативных способов реализации инвестиционных проектов.
      6. В международной практике при реализации инвестиционных проектов применяется также институциональная форма ГЧП. Институциональная форма ГЧП – это все виды совместных предприятий между государственными и частными участниками, а также продажа долей государственных компаний частной компании для привлечения финансирования и качественных управленцев проектами.
      В Казахстане существует законодательная база для создания указанных юридических организаций, но для установления сотрудничества в форме ГЧП необходимо рассмотреть возможность разработки определенных законодательных процедур, предусматривающие конкурс по выбору частного партнера, установление достижения определенных задач по проекту, распределение рисков и др.
      7. Учитывая, что ГЧП как инструмент для реализации инвестиционных проектов находится на стадии развития, необходима проработка вопроса по повышению квалификации государственных служащих и представителей частного сектора.
      В связи с чем, необходимо рассмотреть возможность обеспечения подготовки и повышения квалификации государственных служащих путем проведения семинаров, тренингов в области ГЧП.
      8. В целях повышения инвестиционной привлекательности проектов ГЧП и увеличения ответственности государства при планировании долгосрочных инвестиционных проектов по механизму ГЧП, для снижения риска возникновения временного лага между возникновением и получением оплаты частным сектором, средств определенных к выплате из бюджета в виде гарантии минимального объема доходов, платы за доступность, необходимо проработать вопрос бюджетного планирования путем выделения «резервного счета» или в рамках статьи «текущие расходы».
      9. Для реализации крупномасштабных инвестиционных проектов с использованием механизма концессии может потребоваться финансовое обеспечение, позволяющее привлечь дополнительные инвестиции.
      Возможным решением данного вопроса может стать положительная международная практика использования инструмента проектного финансирования, при котором в лице концессионера может выступать специальная финансовая компания (далее – СФК), создаваемая спонсором (ами) проекта для реализации одного конкретного проекта с использованием механизма ГЧП.
      В силу своей гибкости эта форма является эффективным инструментом привлечения средств в условиях нестабильной экономики.
      Особенность инструмента проектного финансирования заключается в оценке способности проекта стабильно генерировать текущие и будущие денежные потоки, именно эти потоки становятся источником средств для обслуживания и возврата долга и выплаты дохода на капитал, инвестированных в проект.
      Законом Республики Казахстан от 20 февраля 2006 года «О секьюритизации» урегулированы вопросы покупки будущих или существующих прав требований на стадии эксплуатации объекта, то есть при реализации проектов ГЧП в эксплуатационном периоде, у концессионера существует возможность привлечения средств посредством переуступки прав требований путем выпуска облигаций, обеспеченных выделенными активами или, иначе говоря, секьюритизироваться.
      В соответствии с законодательством о секьюритизации определено, что права требования – это денежные требования, возникающие в процессе осуществления организатором основного вида деятельности, подтверждая возможность использования данного механизма только в эксплуатационный период.
      Для создания условий развития инструмента проектного финансирования для реализации проектов с использованием механизма ГЧП необходимо предусмотреть возможность создания СФК с особым юридическим статусом.
      В проектах, реализуемых с использованием механизма ГЧП, государство должно устанавливать необходимые параметры и стандарты передачи объектов государственной собственности по контрактам, определять возможность, механизмы и объемы предоставления мер государственной поддержки и сохранять за собой контрольные функции за состоянием объекта концессии и качеством оказываемых услуг.
      На частный сектор должны быть возложены обязательства по соблюдению условий контрактов, обеспечивающих качество предоставляемых товаров/работ/услуг в рамках реализации проекта.
      Законодательное урегулирование использования проектного финансирования будет способствовать организации финансирования проектов, при котором:
      1) будет осуществляться уступка прав требований по будущим денежным потокам, поступающим от реализации проекта (выделенные активы), которые будут являться основным обеспечением для обслуживания и возврата привлеченных средств;
      2) будет создаваться новая юридически обособленная специальная финансовая компания для привлечения и обслуживания проектного долга.
      Кроме того, оно будет направлено на:
      3) минимизацию рисков, защиту и усиление прав кредиторов;
      4) снижение юридической неопределенности при реализации проекта, и как следствие повышение привлекательности проекта.
      Ожидаемый экономический эффект после законодательного урегулирования вопроса проектного финансирования:
      5) привлечение прямых и портфельных иностранных инвестиций за счет минимизации рисков казахстанской стороны, что улучшит инвестиционный климат и перспективы внешнего заимствования для казахстанских заемщиков в целом;
      6) реализация проектов не предполагает предоставление государственных гарантий и не приведет к росту госдолга, так как финансирование проектов будет осуществляться под будущие денежные потоки от самого проекта;
      7) влияние на развитие финансового сектора и предоставления новых возможностей для финансовых институтов по инвестированию в инфраструктурные и иные капиталоемкие проекты за счет снижения риска.

      3.4. Анализ действующей политики государственного регулирования развития ГЧП, включая характеристику существующей нормативной правовой базы, действующей практики и результатов мероприятий по обеспечению развития ГЧП

      В настоящее время в Казахстане имеется практика реализации проектов ГЧП с применением механизма концессии.
      Концессия является областью гражданско-правовых отношений и регулирует операционные аспекты ГЧП, то есть имущественные отношения между концедентом и концессионером.
      Имущественные отношения государства и концессионера регулируются Законом Республики Казахстан «О концессиях» от 7 июля 2006 года (далее – Закон о концессиях).
      В соответствии с Законом о концессиях объектом концессии выступает существующий объект, находящийся в государственной собственности, или объект, который будет создан в будущем в результате исполнения условий договора концессии. Применяемая в настоящее время в Казахстане модель ГЧП - ВТО (строительство (реконструкция) – передача – эксплуатация).
      Согласно Закону о концессиях концессионеру предоставляется право временного владения и пользования объектом государственной собственности на условиях, установленных в соответствующих договорах концессии, при этом у него нет права распоряжения объектом.
      Кроме того, в соответствии с Законом о концессиях в целях поддержки деятельности концессионера могут предоставляться один либо несколько мер государственной поддержки.
      В рамках законодательства по вопросам концессии, используются ряд нормативных правовых актов, которые влияют на правовое регулирование планирования и реализации концессионных проектов, в частности разработаны и утверждены:
      1) Правила, определяющие порядок организации представления, рассмотрения и отбора концессионных проектов;
      2) Правила, определяющие порядок проведения конкурса по выбору концессионера;
      3) Требования к разработке или корректировке, а также проведению необходимых экспертиз технико-экономического обоснования концессионного проекта, инвестиционного проекта для предоставления государственных гарантий;
      4) Требования к экспертизе концессионных предложений, конкурсной документации, концессионных заявок, представленных участниками конкурса при проведении конкурса по выбору концессионера, и проектов договоров концессии;
      5) Методика определения стоимости объекта концессии, концессионного проекта и суммарной стоимости государственной поддержки деятельности концессионера;
      6) Правила, определяющие порядок мониторинга и оценки концессионных проектов на условии софинансирования из бюджета.
      Тарифы на регулируемые виды услуг устанавливаются в рамках Закона Республики Казахстан «О естественных монополиях и регулируемых рынках».
      В целом, в рамках законодательства по вопросам концессии необходимо проработать вопросы по развитию мер государственной поддержки, методов формирования тарифов на услуги концессионера, развитие модели концессии по передаче в концессию существующих объектов государственного имущества, пересмотра перечня объектов, не подлежащих к передаче в концессию, а также расширение сфер применения концессии путем внедрения его новых моделей.
      Кроме этого, в действующем законодательстве Республики Казахстан предусматриваются формы договорных отношений в виде договора на доверительное управление, по своей сути имеющий признаки ГЧП на основе контракта на «управление и содержание».
      Сотрудничество на основе ГЧП в обязательном порядке должно в себе содержать взаимовыгодное распределение прав и обязанностей сторон, которое должно включать в себя, условия передачи государственного имущества, порядок распределения рисков, инвестиционные обязательства сторон и вознаграждения частному сектору.
      Согласно действующему законодательству проведение тендера (конкурса) по определению доверительного управляющего не является обязательным, нет единого подхода к порядку передачи государственного имущества, находящегося в республиканской и коммунальной собственности.
      В случае использования механизма ГЧП и заключения контракта на управление и содержание проведение конкурса по выбору частной компании на управление государственным имуществом является обязательным.
      Кроме этого:
      1) объект доверительного управления в действующем законодательстве шире, чем объект по контракту на управление и содержание, в рамках которого передается только недвижимое имущество, находящееся в государственной собственности;
      2) существует различие между сторонами в договоре, в случае доверительного управления сторонами выступают учредитель доверенного имущества, доверительный управляющий, выгодоприобретатель, а также третьи лица. Кроме того гражданское законодательство позволяет передачу в доверительное управление одних предприятий с государственным участием другим предприятиям с государственным участием. Тогда как, по контракту на управление и содержание со стороны частного сектора принимают участие только юридические лица, имеющие опыт, квалификацию и готовые внедрить новые технологии в проект;
      3) различны цели и условия передачи объекта. В рамках доверительного управления объект передается с правом или без права выкупа, с правом залога и передоверия третьим лицам, с обязанностью управляющего осуществлять инвестиции в объект.
      В связи с чем, необходим единый нормативно правовой акт, определяющий порядок передачи недвижимого имущества, являющегося государственной собственностью, в управление и содержание частной компании, который будет являться юридическим лицом без участия государства.
      В случае применения контракта на управление и содержание государство сохраняет за собой контрольные функции в социально значимых секторах экономики, разрабатывая общие нормы работы, тарифную политику, привлекая при этом ресурсы частного сектора в виде квалифицированных кадров и ноу-хау в управлении объектом.

      3.5. Обзор позитивного зарубежного опыта, который может быть адаптирован к условиям Республики Казахстан, а также результатов проведения маркетинговых исследований

      В настоящее время в большинстве стран мира развитие экономики характеризуется консолидацией усилий государства и частного сектора в нахождении новых форм и методов создания, управления и регулирования инфраструктуры.
      При активном использовании механизма ГЧП в международной практике не существует единого определения ГЧП и общепринятой классификации его видов, каждая страна самостоятельно и независимо определяет понятие ГЧП и его виды.
      Так, например Европейский Союз (далее – ЕС) в соответствии с Зеленой книгой (Green Paper) «О государственно-частном партнерстве и законодательстве ЕС о государственных контрактах и концессиях» определяет ГЧП, как форму сотрудничества между государственными органами и бизнесом, которая призвана обеспечивать финансирование, строительство, реабилитацию, управление или содержание инфраструктуры, а также предоставление услуг.
      Кроме того, ЕС выделяет основные элементы характеризующие ГЧП:
      1) долгосрочность сотрудничества между государственным и частным сектором;
      2) возможность софинансирования со стороны государства;
      3) государство должно устанавливать критерии качества оказания услуг, определять ценовую политику, и контроль за соблюдением этих параметров;
      4) распределение рисков между партнерами.
      Согласно законодательству Италии договорами ГЧП являются договора, сфера применения которых охватывает один или несколько видов деятельности, таких как проектирование, строительство, управление или обслуживание общественно-значимых работ или коммунальных служб, или оказание определенной услуги, что также включает в себя полное или частичное финансирование со стороны частных инвесторов.
      В соответствии с законодательством Франции договора ГЧП являются административными договорами, в соответствии с которыми государственное юридическое лицо поручает частной организации выполнить финансирование строительства, необходимого для оказания общественно-значимых услуг; проектирование или конверсию для целей такого строительства; обслуживание и управление таким строительством.
      В Японии дается определение частной финансовой инициативе, которая является одной из разновидностью ГЧП, как эффективное улучшение социальной инфраструктуры для гарантированного предоставления доступных и качественных услуг населению путем принятия мер в отношении государственных объектов посредством использования частного финансирования, управленческих способностей и технических возможностей.
      Также можно привести определения международных организаций, например агентство Standard & Poor's определяет ГЧП, как среднесрочное или долгосрочное сотрудничество между общественным и частным сектором, в рамках которого происходит решение общественных задач на основе объединения опыта и экспертизы нескольких секторов и разделения финансовых рисков и выгод.
      Если обратиться к Европейскому банку реконструкции и развития (ЕБРР), то ЕБРР под ГЧП понимает долгосрочный контракт с частным сектором для предоставления услуг государству, в интересах государства или от имени государства.
      Таким образом, суть ГЧП сводится к следующему.
      Государственно-частное партнерство – это система взаимоотношений государства и субъектов частного предпринимательства, направленных на достижение результатов в традиционной сфере ответственности государства, определяемых в соответствующих договорах, на условиях сбалансированного распределения прав и обязанностей, рисков, затрат и выгод.
      В то же время такие формы сотрудничества государственного и частного секторов, где практически все риски и ответственность возлагаются на одну из сторон, не могут быть отнесены к партнерству. К таким формам сотрудничества относятся контракты на предоставление услуг, где риски практически полностью покрываются государственным сектором, а также приватизация, когда риски полностью покрываются частным сектором.
      На основе международного опыта можно выделить следующие факторы эффективной реализации проектов ГЧП:
      для государства приоритетны объем и качество услуг, а не строительство объекта инфраструктуры;
      квалификация и опыт частного сектора в области проектирования, строительства, эксплуатации инфраструктуры используются для оказания услуг, объем и качество, которых определяется государством;
      возмещение затрат частного сектора зависит от качества его работы.
      В международной практике в основном выделяются две формы ГЧП институциональная и контрактная.
      Согласно Зеленой книги ЕС контрактное ГЧП относится к партнерству, основанному исключительно на контрактных отношениях между участниками проекта. Институциональное ГЧП предполагает создание совместного предприятия с участием государства и частного партнера, целью которого является выполнение работ и услуг в пользу государства.
      Партнерство между государством и частным сектором может относиться к институциональному ГЧП в двух случаях:
      1. Создание нового совместного предприятия государственным и частным секторами. При создании совместной компании государством и частным сектором нормы закона о государственных контрактах и концессиях не применяются, но деятельность в рамках такого предприятия должна соответствовать нормам и принципам ГЧП.
      Законодательство некоторых стран ЕС позволяет использовать уже существующие компании со смешанным капиталом для присуждения государственных контрактов или концессий. При этом в руководстве отмечается, что данный подход зачастую не отвечает требованиям соблюдения конкурентоспособности и транспарентности.
      2. Передача частной компании части государственных обязательств (включая частичную приватизацию).
      При этом продажа доли компании частному сектору, основанная на конкурсной основе с последующим заключением договора на основе принципов ГЧП, будет соответствовать признакам институционального ГЧП.
      В разных странах ЕС существуют разные подходы, но доля участия частного капитала в государственной компании определяется на основе уровня стратегической значимости компании, исходя из приоритетов конкретного государства и законодательства каждой страны.
      Другая форма ГЧП, контрактная в свою очередь имеет много видов и подвидов, которые можно показать в структурированной схеме но, не ограничиваясь только данными контрактами (схема 1).

      3.6. Анализ инновационно-технологического развития в проектах государственно-частного партнерства

      Сноска. Раздел 3 дополнен подразделом 3.6. в соответствии с постановлением Правительства РК от 26.11.2014 № 1235.

      Анализируя зарубежный опыт, рациональным и эффективным механизмом внедрения инновационных изменений в инфраструктуру является привлечение частного капитала через механизмы государственно-частного партнерства.
      Проекты, управляемые частными компаниями, позволяют значительно снизить стоимость как строительства, так и дальнейшей эксплуатации по сравнению с полностью государственным финансированием подобных проектов. К тому же, эффективность данных объектов инфраструктуры значительно увеличивается на всех этапах строительства и эксплуатации объекта.
      Подобное явление является основой всего механизма ГЧП — чем ниже издержки и выше качество объектов, тем выше получаемые доходы концессионера, соответственно снижается срок окупаемости проекта и концессионер имеет возможность быстрее расплатиться с кредиторами.
      Это создает дополнительные и необходимые стимулы для использования концессионером наиболее прогрессивных технических решений, инновационных технологий, а также повышает качество на стадии строительства. В мировой практике концессионные компании являются основной движущей силой как технологического, так и инновационного развития отраслей экономики и производства, а их разработки в дальнейшем повторяются и используются при реализации как в других концессионных, так и неконцессионных проектах.
      Таким образом, концедент может ожидать от частного сектора использования новейших технологий, инноваций и ноу-хау. Речь также идет о доступе к имеющемуся опыту и технологиям частного сектора, которые иначе недоступны для государства, или которые разрабатываются специально для проекта. При использовании традиционного механизма государственных закупок решить такую задачу невозможно, однако благодаря механизмам стимулирования, заложенным в ГЧП, эта цель достижима.
      Государство может предоставить частным компаниям свободу в использовании инновационных технологий и инженерных решений. В этом случае концедент должен быть готов оценивать и сравнивать тендерные предложения, содержащие такие инновации. В целом, чем больше средств инвестируется в подготовку проекта, тем более качественная информация предоставляется участникам тендера, а это, в свою очередь, является стимулом для усиления конкуренции и получения более качественных и инновационных тендерных предложений.

Схема 1. Структурированная схема контрактов ГЧП

Управление, аренда, содержание

      1. «Контракт на эксплуатацию и управление» (О&М - Operation and Management Contract), частное предприятие в соответствии с условиями контракта эксплуатирует определенный период времени имущество, принадлежащее государственному сектору. Право собственности на имущество сохраняется за государством;
      2. «Контракты на управление и аренду» (Management and Lease Contracts):
      1) «Контракт на управление» (МС - Management Contract) - государство оплачивает частной компании ее расходы по управлению; за эксплуатационные риски несет ответственность государство;
      2) «Контракт на аренду» (LC - Lease Contract) - государство предоставляет свое имущество (инфраструктурные объекты) в аренду частному оператору на возмездной основе, без права передачи собственности частной стороне; эксплуатационные риски частная компания берет на себя;

Строительство (реконструкция)

      С правом передачи объекта
      1) «строительство-владение-эксппуатация-передача» (BOOT):
Структура частного сектора получает франшизу на финансирование,
формирование, строительство и эксплуатацию сооружения (а также на
взимание платы за использование) на определенный период, по
истечении которого право собственности возвращается государству;
      2) «строительство-аренда-владение-передача» (BROT): Частный
сектор разрабатывает проект, строит объект, эксплуатирует его и затем по окончанию срока контракта возвращает его государству;
      3) «строительство-аренда-эксплуатация-передача» (BLOT):
Частный сектор получает франшизу на финансирование, проектирование, строительство и эксплуатацию арендуемого сооружения (а также на взимание платы с потребителей услуги) на период аренды, внося рентную плату государству:
      4) «строительство-передача-эксплуатация» (ВТО): Частный сектор строит, передает объект государству, впоследствии получает право на эксплуатацию и взимание платы за использование;
      5) «строительство-эксплуатация-передача» (ВОТ): Частный сектор проектирует, финансирует и строит новое сооружение на основе долгосрочного концессионного соглашения и эксплуатирует его в период действия этого соглашения. По истечении срока действия соглашения право собственности возвращается государственному сектору, если это право еще не перешло по причине завершения проекта. Фактически, такая форма охватывает модели BOOT и BLOT с единственным отличием - по форме собственности объекта;
      6) «реконструкция-эксплуатация-передача» (ROT) частный инвестор восстанавливает (реконструирует) существующий объект, затем осуществляет его эксплуатацию на протяжении установленного договорного срока, принимая на себя связанные с этим риски, а затем возвращает его государству;
      7) «строительство, восстановление (реконструкция)-
эксплуатация-передача» (BROT) частная компания осуществляет
новое строительство (реконструкцию) инфраструктурного объекта,
затем эксплуатирует его в течение периода действия контракта,
принимая на себя все связанные с этим риски, а затем возвращает его
государству.

      Без права передачи
      8) «строительство-(владение)-эксплуатация» (BOO) Передача
государственного имущества частной и квазигосударственной
структуре на условиях контракта, согласно которому имущество
должно пройти модернизацию и эксплуатироваться определенный
период времени. Государственный контроль осуществляется на
протяжении действия контракта о передаче имущества;
      9) «строительство-модернизация-эксплуатация» (BDO) Частный
сектор разрабатывает проект, финансирует, строит и эксплуатирует
объект, управляет им на правах владения без обязательств по срокам
передачи объекта государству;
      10) «проектирование-строительство-финансирование-эксплуатация» (DBFO) Частный сектор проектирует, финансирует, строит и эксплуатирует новое сооружение. Частный сектор передает новое
сооружение государственному сектору по истечении срока
долгосрочной аренды;
      11) «покупка-строительство-эксцлуатация» (ВВО) Передача государственного имущества частной и квазигосударственной структуре на условиях контракта, согласно которому имущество должно быть модернизировано и эксплуатироваться определенный период времени. Государственный контроль осуществляется на протяжении действия контракта о передаче имущества;
      12) «проектирование-строительство» (DB) Частный сектор
проектирует и строит объекты инфраструктуры на основе
строительного контракта немедленной эксплуатации для
фиксированной стоимости. Таким образом, риск за перерасход
передается частному сектору. (Многие не склонны рассматривать
модель DB в рамках ГЧП и называют такие отношения контрактами на
выполнение государственного заказа).

      Опыт применения контрактов ГЧП в различных странах следующий:
      Великобритания
      Традиционно наиболее распространенной формой ГЧП в Великобритании является частная финансовая инициатива (Private Finance Initiative PFI), обуславливаемая процессом предоставления частных инвестиций в государственную инфраструктуру.
      Одной из наиболее распространенных форм ЧФИ является такая, форма, при которой частный сектор проектирует, строит, финансирует и эксплуатирует объект на основе спецификаций, определяемых менеджерами государственного сектора и их министерствами.
      В рамках ЧФИ государственный сектор не владеет активами, такими как больницы или школы, но производит в пользу частного подрядчика ряд согласованных выплат за пользование объектами в течение срока действия контракта. По истечению срока действия контракта право собственности на активы либо остается у частного подрядчика, либо возвращается в государственный сектор, в зависимости от условий исходного контракта.
      ЧФИ способствовала увеличению объемов и ускорению темпов капитального строительства в Великобритании при определенном уровне государственных расходов. Согласно исследованию Ассоциации международных финансовых услуг, государственно-частное партнерство в Великобритании развито наиболее широко, чем в других развитых странах. Количество подписанных проектов по секторам и годам показана в таблице 1.

    Таблица 1. Подписанные проекты по секторам, млн.фунтов стерлингов

Отрасли

2003

2004

2005

2006

2007

2008

сово-
купный
1987-
2008

% доля
1987-
2008

транспорт

442

457

403

292

497

---

16605

25,2

здравоохранение

707

2681

992

3020

1911

587

14435

21,9

образование

373

575

1146

2434

2415

2076

11344

17,2

оборона

775

121

600

1800

1000

3291

9312

14,1

жилье

332

718

443

1455

616

14

6430

9,8

телекоммуникация
и ИТ

60

25

540

---

490

---

2672

4,1

водообеспечение и
канализация

343

300

---

575

314

98

2635

4,0

другие проекты

429

369

136

31

75

477

2505

3,8

Итого

3461

5245

4261

9607

7318

6543

65938

100,0

      Источник: институт Государственно-частного финансирования

      Южная Корея
      За последнее десятилетие, благодаря государственной политике системной поддержки и управления, направленного на активизацию программ ГЧП, рынок ГЧП в Южной Корее вырос и превратился в стабильный и высоко прибыльный финансовый рынок, укрепив свои позиции как новый способ привлечения капитала, позволяющий решить проблему недостаточности государственного бюджета. Интересы частного сектора учитываются в государственной политике по активизации финансирования через ГЧП в рамках общегосударственной программы по развитию ГЧП.
      Согласно Закону о ГЧП, 48 видов объектов инфраструктуры в 15 отраслях экономики могут быть задействованы в проектах ГЧП. Четко определяя критерии отбора проектов для ГЧП в Законе о ГЧП, государство намерено привлечь частный капитал в те отрасли, которые особо нуждаются в дополнительных инвестициях для общественных нужд в государственном секторе.
      В Южной Корее контракты ГЧП в основном делятся на «строительство-передача-эксплуатация» и «строительство-передача-аренда» в зависимости от структуры проекта.
      Так, контракт на строительство-передача-аренда (лизинг) (BTL) это способ привлечения частных инвестиций, в рамках которого частный сектор проектирует, строит и эксплуатирует инфраструктурные сооружения, а государственный сектор осуществляет платежи в обмен на услугу схожие с платежами за аренду дома или машины, или аренду офисов.
      Частная компания использует свои собственные фонды для строительства инфраструктурных сооружений и передает их во владение государству. Государство в свою очередь предоставляет компании «права по управлению и эксплуатации сооружения». Однако, государство осуществляет платежи за услуги оказываемые компанией, которая позволяет компании вернуть свои инвестиционные и эксплуатационные расходы.
      Контракт «строительство-передача-аренда» используется государством для строительства социальной инфраструктуры, таких как школы, казармы, канализационные трубы, библиотеки и культурно/бытовые сооружения. В крупномасштабных железнодорожных инвестиционных проектах, по которым платежи затруднительно взимать с потребителей, также применяется контракт на «строительство-передача-аренда».
      Таким образом данный контракт используется в тех проектах, в которых частному сектору трудно взимать платежи выше определенного уровня, возврат инвестиций частного сектора осуществляется правительственными выплатами в течение эксплуатационного периода, который может составлять от 10 до 30 лет.
      В соответствии с контрактами на строительство-передача-эксплуатация (ВТО) частный сектор строит инфраструктурные объекты, передает во владение государству после завершения строительства и эксплуатирует объект для возврата своих инвестиций путем сбора платежей.
      Данный контракт используется для строительства автодорог, железных дорог, портов, очистных сооружений и комплекса грузовых терминалов. Более 190 проектов по схеме ВТО на сумму 62 триллиона вон были заключены в первой половине 2008 года.
      На схеме 2 показаны структуры контрактов на «строительство-передача-лизинг» и «строительство-передача-эксплуатация».


 

Схема 2. Структура контрактов BTL и BTO

В таблице 2 представлены характеристики контрактов BTO и BTL.

Контракт BTL



Контракт BTO

Государство осуществляет
платежи покрывающие
расходы на строительство,
эксплуатационные расходы с
нормой рентабельности в
течение периода
концессии

Возврат
инвестиций

Концессионер собирает
платежи с пользователей
для возмещения
инвестиционных и
эксплуатационных
расходов

Школы, казармы,
канализационные трубы,
культурное и бытовые
сооружения

Виды объектов

Автодороги, железные
дороги, порты,
природоохранные объекты
и т.д.

Низкий риск и низкий
возврат

Проектный риск и
возврат

Высокий риск и
относительно высокий
доход (высокий риск
спроса)

      Также в Южной Корее используются контракты «строительство-эксплуатация-передача» и «строительство-владение-эксплуатация». Проекты ГЧП в Южной Корее подразделяются на категории «запрашиваемые» и «не запрашиваемые» в зависимости от того, кто инициирует проект. Уполномоченный орган, центральные или местные органы управления определяют потенциальные проекты ГЧП и запрашивают заявки на подачу предложений от частного сектора. В случае «не запрашиваемого» проекта, частный сектор определяет потенциальный проект для ГЧП и запрашивает дальнейшие указания у уполномоченного органа. Концессионер определяется по результатам конкурса, хотя первоначальный заявитель может получить дополнительные очки в процессе оценки заявок.
      В целом использование концессионного механизма при реализации инвестиционных проектов в настоящее время используются в 120 странах мира. По данным Всемирного Банка в развивающихся странах и в странах с переходной экономикой на концессии приходится более 66 % заключаемых государством контрактов, в основном в транспортной отрасли.
      Кроме концесии, происходит активизация применения других форм ГЧП, например, арендных (лизинговых) отношений, возникающих в связи с передачей государством в аренду частному бизнесу своей собственности: зданий, сооружений, производственного оборудования и т.д. Согласно таким контрактам частные компании в качестве платы за пользование государственным имуществом вносят в бюджет соответствующего уровня «арендную плату».
      Так, в соответствии с классификацией Всемирного банка (далее – ВБ) существуют пять моделей взаимодействия государства и частного сектора, в зависимости от степени участия частного капитала, а также степени риска, возлагаемого на частный сектор (схема 3).

                                                          Схема 3.


 

      Согласно данной классификации сотрудничество между государственным и частным сектором не будет рассматриваться как ГЧП, в том случае, если все риски и ответственность возлагаются на одну из сторон. Так к ГЧП не относятся, например, сервисные контракты или закуп услуг, где риски практически полностью покрываются государственным сектором, или контракты на приватизацию, где риски полностью покрываются частным сектором.
      В свою очередь, по методологии ВБ инвестиционный проект может рассматриваться как проект ГЧП, только если частная компания принимает на себя часть эксплуатационных рисков вместе с эксплуатационными расходами и соответствующими рисками. И это не зависит от того, эксплуатирует ли частная компания государственный инфраструктурный объект самостоятельно или вместе с государственным органом через владение пакетом акций компании – держателя объекта или другим способом. Например, в моделях первой рассматриваемой группы («контракты на управление и аренду») передача части эксплуатационных рисков частной компании обычно осуществляется через механизм контрактных обязательств. В моделях третьей и четвертой группы обязательств (рисков) по контракту используется способ передачи посредством приобретения частным инвестором пакета акций компании – балансодержателя инфраструктурного объекта.
      Следует отметить, что большинство инвестиционных проектов с частным участием можно отнести к одной группе из рассматриваемых выше групп моделей ГЧП. Однако в соответствии с той же методологией ВБ границы между этими группами, соответственно, моделями ГЧП не всегда четко очерчены, и некоторые проекты могут быть отнесены более чем к одной модели ГЧП. В этом случае проект считается принадлежащим к той модели, которая лучше отражает риски частного сектора.
      Кроме того, в международной практике перед реализацией инвестиционного проекта проводится предварительный сравнительный анализ возможности реализации проектов за счет средств частного сектора или за счет средств государственного бюджета для выявления оптимальной модели реализации проекта, при котором цена проекта будет соответствовать качеству проекта (VfM).
      Международный опыт проведения конкурсов за право реализации проектов ГЧП позволяет выделить в процессе конкурсного отбора несколько этапов:
      1) предварительный отбор участников конкурса;
      2) оценка технических параметров конкурсных предложений;
      3) оценка финансовых параметров конкурсных предложений.
      В рамках первого этапа организатор конкурса просит участников конкурса предложить собственные варианты удовлетворения его конкретных потребностей в области управления и развития инфраструктуры в соответствии с определенными стандартами услуг. На этом этапе, как правило, представленные участниками решения основываются на предложенной организатором конкурса инженерно-конструкторской концепции или эксплуатационных показателях без указания финансовых элементов, таких как предполагаемые цены или уровень вознаграждения.
      На втором этапе организатор конкурса окончательно определяет параметры проекта на основе переговоров, проведенных на первом этапе, и выбирает победителя конкурса на основе оценки финансовых параметров, указанных в конкурсных предложениях. Участник торгов должен письменно согласиться с обязательным характером всех технических требований и условий, предъявляемых организатором проекта, так как технические предложения уже не подаются.
      Кроме того внедрение в практику различных способов и механизмов финансирования объектов, объемы и условия которых зависит от качества предоставления услуг.
      Таким образом, проведенный анализ международной практики показал возможность применения опыта в части:
      1) Расширения моделей концессии путем внедрения новых;
      2) Передачи объектов государственной собственности в управление, управление и содержание, аренду;
      3) Возмещения не только инвестиционных, но и эксплуатационных расходов концессионера в социальных проектах, которые самостоятельно не генерируют достаточных средств;
      4) Использование компаратора государственного сектора, который позволит государству минимизировать и правильно распределить бюджетные средства на общественно необходимые проекты.
      Безусловно, что инвестиционные затраты на строительство объекта при применении механизма ГЧП будут выше, чем финансирование за счет средств государственного бюджета. Но, с другой стороны частный сектор будет заинтересован построить объект в установленные сроки с обеспечением соответствующего требованиям качества, а в дальнейшем оказывать качественные услуги населению.
      Кроме этого, государство, предоставляя право частному сектору на строительство и дальнейшую эксплуатацию объекта, получает, во-первых, возможность оплаты инвестиционных издержек в рассрочку, во-вторых, государство сокращает издержки по содержанию построенного объекта в эксплуатационный период.
      5) Применения системы двухэтапного проведения конкурса по выбору потенциального реализатора проекта ГЧП;
      6) Применения инструмента проектного финансирования
      Проектное финансирование является целевым заимствованием для реализации инвестиционного проекта без регресса или с ограниченным регрессом инвестора на заемщика (инициатора проекта), при котором обеспечением платежных обязательств являются будущие и текущие денежные потоки от функционирования данного проекта, а также активы, относящиеся к этому проекту. При этом долг проектной компании не отражается в балансе акционеров.
      То есть, основным отличием от традиционного финансирования является то, что при проектном финансировании кредиторы полагаются на денежные потоки проекта для погашения долга, при котором проводится оценка самого проекта, а не заемщика.
      Международная практика показывает, что реализация многих крупных проектов требует привлечения «длинных» и дешевых денег путем выхода на международные рынки капиталов.
      В свою очередь существуют общие принципы и характеристики проектного финансирования:
      а) применяется принцип целевого назначения, то есть создается юридическое лицо для реализации одного конкретного проекта (специальная проектная компания);
      б) осуществляется уступка прав требований по будущим денежным потокам в целях обеспечения кредиторам возврата долга;
      в) заемный капитал является ограниченным (финансирование с ограниченным регрессом), т.е. кредитор не имеет право требования на другие источники, например активы акционера (инвестора);
      г) применяется принцип выделения активов проектной компании, который заключается в том, что никто не имеет права после уступки обратить взыскание на эти активы, кроме кредиторов. При этом выделенный актив не подпадает в ликвидационную массу.
      В настоящее время данный прецедент урегулирован законодательством РК по вопросам секьюритизации;
      д) существует высокий левередж, то есть отношение долга к собственному капиталу может быть разным от 30 на 70 или от 10 на 90, т.е. заем при проектном финансировании может достигать до 90 % стоимости проекта.
      Еще одним важным фактором инструмента проектного финансирования является распределение проектных рисков между всеми его участниками на основании заключенных контрактов.
      Использование международного опыта, адаптированного к экономике Казахстана может оказать положительный эффект на реализацию инвестиционных проектов и предоставление общественно значимых услуг с использованием механизма ГЧП.

      3.5.1. Развитие государственно-частного партнерства в социальной сфере (образование, здравоохранение)

      Анализ нормативно-правовой базы РК показывает, что существующее законодательство сдерживает активное внедрение ГЧП в социальной сфере.
      Проработка следующих системных вопросов позволит государству привлечь частный сектор для финансирования, строительства и эффективного управления объектами социальной сферы:
      1) пересмотр перечня объектов, не подлежащих передаче в концессию;
      2) пересмотр мер государственной поддержки концессионера для предоставления возможности концессионеру возмещать не только инвестиционные, но и эксплуатационные затраты, объем которых будет зависеть от качества предоставляемых услуг;
      3) совершенствование договоров доверительного управления и аренды в рамках гражданского законодательства, с учетом основных принципов ГЧП, таких как долгосрочность и стабильность контрактов. В данном случае возможно из международной практики адаптировать контракт на «управление и содержание».
      Применение контрактов на управление и содержание характерно для проектов, где необходимо повысить качество управления текущей деятельности объектов государственной собственности. При этом, эксплуатационные расходы несет государство, частная сторона получает за свою работу оплату от государства в зависимости от качества услуг и не несет никаких инвестиционных затрат. Срок таких контрактов обычно составляет 3 - 5 лет. Обычно в управление передаются существующие объекты образования, здравоохранения, коммунальной собственности. Контракт охватывает собой как управление персоналом, финансовое управление и стратегическое планирование, так и отдельные услуги по техническому содержанию здания (питание, обслуживание оборудования, прачечная, рентген услуги, кружки по танцам и музыке, спортивные кружки и т.д.), то есть услуги, которые обычно отдают на аутсорсинг.
      Кроме этого, на основе международного опыта будет изучена возможность применения различных механизмов финансирования объектов в эксплуатационный период. Например, разработка и внедрение новых механизмов финансирования в системе образования в форме подушевого финансирования, в форме ваучеров и другие.

4. Цели, задачи, целевые индикаторы и показатели результатов
реализации программы

      4.1 Цели отраслевой программы

      Создание законодательной и институциональной основы для реализации инвестиционных проектов с использованием механизмов государственно-частного партнерства в РК.

      4.2 Задачи 

      Для достижения поставленных целей необходимо выполнение следующих задач:
      совершенствование законодательства в области ГЧП;
      обеспечение разработки мер по эффективному планированию и управлению за процессами подготовки и реализации проектов на основе ГЧП;
      установление критериев оценки эффективности реализации проекта через качество предоставления услуг населению;
      обеспечение подготовки и повышения квалификации специалистов в области ГЧП.

      4.3 Целевые индикаторы

      Сноска. Подраздел 4.3. в редакции постановления Правительства РК от 26.11.2014 № 1235.

      Реализация инвестиционных проектов с применением механизма государственно-частного партнерства увеличится в 2015 году не менее чем в 2 раза по сравнению с 2008 годом.

      4.4 Показатели результатов

Мероприятия

Ед.
измерения

2011
год

2012
год

2013
год

2014
год

2015
год

1. Совершенствование
концессионного
законодательства

Предложение в
Правительство
РК



1





1

2. Расширение сфер
применения
государственно-частного
партнерства за счет
внедрения новых видов и
контрактов
государственно-частного
партнерства
(здравоохранение,
образование,
жилищно-коммунальное
хозяйство и др.)

Предложение в
Правительство РК



1







3. Обеспечение
эффективного
планирования и
управления за
процессами подготовки и
реализации проектов на
основе государственно-
частного партнерства

Предложение в
Правительство
РК





1





4. Развитие мер
государственной
поддержки при
реализации проектов по
различным механизмам
государственно-частного
партнерства

Предложение в
Правительство
РК



1





1

      4.5. Государственные и иные органы, ответственные за
достижение целей, целевых индикаторов, задач, показателей
результатов

      Для реализации Программы необходимо содействие следующих государственных органов и организаций: Министерства финансов, Министерства юстиции, Министерства индустрии и новых технологий, Министерства транспорта и коммуникаций, Министерства образования и науки, Министерства труда и социальной защиты населения, Министерства здравоохранения, Агентства по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства, Агентства РК по регулированию естественных монополий, Акиматов областей, городов Алматы и Астана, АО «Казахстанский центр государственно-частного партнерства».

5. Этапы реализации программы

      5.1. Совершенствование и внедрение новых видов контрактов

      Несмотря на наличие опыта реализации концессионных проектов в Казахстане, в целом на стратегическом уровне такие цели ГЧП, как распределение рисков при инвестировании в капиталоемкие объекты, разгрузка государственного бюджета и перемещения ракурса бюджетной политики на реализацию проектов социального значения (здравоохранение, образование и др.), установление эффективных методов управления объектами государственной собственности путем привлечения к данной работе частного капитала в настоящее время не проработаны.
      Использование механизмов ГЧП, может стать основной составляющей процесса модернизации стратегически и социально важных отраслей экономики.
      В целях реализации настоящей программы в 2011 году необходимо разработать Концепцию законопроекта «О внесении изменений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам ГЧП», а именно:
      1) в бюджетное законодательство, в части проведения предварительного анализа реализации инвестиционных проектов для определения оптимальной схемы реализации; пересмотра мер государственной поддержки; рассмотрения возможности внедрения механизма возмещения инвестиционных и эксплуатационных расходов с индексацией финансовых мер государственной поддержки;
      2) в законодательство по вопросам концессии, в части уточнения предмета концессии; развития мер государственной поддержки; закрепления понятия ГЧП; внедрения механизма проведения двухэтапного конкурса; совершенствование процедур конкурса; пересмотр подхода к формированию тарифов в рамках концессионных договоров; расширение моделей концессии.
      В рамках реализации проектов с использованием механизма ГЧП в целях оценки деятельности реализатора (концессионера) в 2011 – 2013 годах необходимо внедрение стандартов качества услуг, предоставляемых населению, путем разработки методологии по оценке качества услуг и индикативных показателей качества услуг.
      Дальнейшее развитие ГЧП позволит реализовать и развивать потенциал частных инвесторов, привлечь средства институциональных инвесторов и сохранить функции государства в социально значимых секторах экономики.
      Успешное развитие ГЧП в Казахстане зависит от системного подхода к согласованному и взвешенному применению механизма ГЧП.
      В целях решения задачи по обеспечению эффективного управления и контроля за процессами подготовки и реализации проектов на основе ГЧП будут внесены предложения в части разработки методологии эффективного управления и контроля за процессами подготовки и реализации проектов на основе ГЧП. На постоянной основе будет проводиться работа по повышению квалификации государственных служащих по вопросам ГЧП.
      В течение 2011 года в Правительство Республики Казахстан будет представлен отчет по анализу существующего подхода к планированию реализации бюджетных инвестиций с целью определения необходимого комплекса изменений, что позволит внести изменения в некоторые законодательные акты по совершенствованию планирования реализации бюджетных инвестиций в части изменения порядка планирования инвестиционных проектов.
      В течение 2014 – 2015 годов будет проводиться реализация проектов ГЧП на основе достигнутых мероприятий по Программе.
      Результатом создания необходимой законодательной основы станет расширение сфер применения механизма ГЧП для различных отраслей экономики, которые представлены в таблице 3.
      Таблица 3. Возможные варианты применения механизма ГЧП в 2011-2015 годах по направлениям, традиционно относящимся к сфере ответственности государства.

Этапы

Сфера экономики

Основные объекты инфраструктуры

2011 – 2015

Расширение
сфер
применения
ГЧП.
Внедрение
других
контрактов
ГЧП

Автомобильный
транспорт

Автомобильные дороги, включая полосы
отвода, придорожные полосы, мостовые
переходы, тоннели

Водоснабжение и
водоотведение

Водохозяйственные сооружения
(водозаборные сооружения, насосные
станции, водопроводные очистные
сооружения)

Жилищное
строительство

Жилые помещения (комплексы) социального
назначения



Коммунальное
хозяйство

Объекты по обслуживанию и эффективному
управлению состояния жилищного фонда
(капитальный ремонт, обслуживание
помещений и территорий, ликвидация
неисправностей в домах; уборка
помещений, прилегающих территорий,
подъездов; обеспечение службы
экстренной поддержки коммунального
состояния домов (при утечках воды,
поломке труб); обеспечение частными
партнерами удобных терминалов оплаты за
коммунальные услуги)

Переработка
твердо-бытовых
отходов (далее –
ТБО)

Центры по сортировке ТБО; заводы по
переработке ТБО; организации по вывозу
мусора; полигоны ТБО; доставка, прием и
захоронение отходов сельского хозяйства
на полигонах

Газоснабжение

Газопроводы, газовое оборудование, сети
газоснабжения

Теплоснабжение

Котельные для теплоснабжения, тепловые
сети, системы отопления

Образование

Объекты дошкольного, среднего и
профессионально-технического
образования и высшие учебные заведения;
общежития и другая инфраструктура,
дополнительные услуги (питание,
транспорт, уборка помещений и
прилегающих территорий)

Наука

Научные организации, научные
лаборатории, опытные производства,
организации коммерциализации

Здравоохранение

Объекты здравоохранения и
предоставления услуг



Пенитенциарная система

Учреждения содержания заключенных
(тюрьмы, следственные изоляторы)

      Настоящая Программа отражает общие подходы применения механизма ГЧП при реализации инвестиционных проектов и/или общественно значимых услуг, посредством создаваемых или существующих объектов в различных отраслях. Программа дает общие направления по применению различных контрактов ГЧП, возможных способов организации конкурса, инструментов финансирования, финансовой поддержки со стороны государства.
      Вместе с тем, отраслевым органам в рамках государственных или отраслевых программ рекомендуется рассмотреть возможность отражения применения инструмента ГЧП с учетом специфических особенностей каждой отрасли.

6. Необходимые ресурсы

      Реализация программы не требует финансовых затрат из государственного бюджета.
      Основными источниками финансирования инвестиционных проектов, реализуемых с использованием механизма ГЧП, будут являться средства частных инвесторов.
      В свою очередь центральным и местным исполнительным органам при реализации инвестиционных проектов с использованием механизма ГЧП при планировании бюджета будут предусмотрены соответствующие бюджетные средства для подготовки технико-экономического обоснования концессионного проекта, экономической экспертизы, услуг консультантов, предоставления финансовых мер государственной поддержки.

                       7. План мероприятий
      Программы по развитию государственно-частного партнерства
             в Республике Казахстан на 2011 – 2015 годы

Мероприятия

Форма
завер-
шения

Ответственные
исполнители

Срок
испол-
нения

Источники
финанси-
рования

1

2

3

4

5

6

Совершенствование законодательства по вопросам ГЧП

1.

Разработка
концепции
законопроекта
«О внесении
изменений и
дополнений в
некоторые
законодательные
акты по вопросам
государственно-
частного
партнерства»

Вынесение
Концепции
законо-
проекта на
рассмотрение
МВК по
законо-
проектной
деятельности

МЭРТ,
заинтере-
сованные
государст-
венные
органы, АО
«Казахстан-
ский Центр
ГЧП» (по
согласованию)

3
квартал
2011
года

не
предпо-
лагается

1.1

Выработка
предложений по
применению
механизмов ГЧП в
социальной сфере
(образование)

Предложение
в Прави-
тельство

МОН, МЮ, МФ,
МЭРТ, АО
«Казахстан-
ский Центр
ГЧП» (по
согласованию)

4
квартал
2011
года

не
предпо-
лагается

1.2

Выработка
предложений по
применению
механизмов ГЧП в
социальной сфере
(здравоохранение)

Предложение
в Прави-
тельство

МЗ, МЮ, МФ,
МЭРТ, АО
«Казахстан-
ский Центр
ГЧП» (по
согласованию)

4
квартал
2011
года

не
предпо-
лагается

Обеспечение подготовки и повышения квалификации
государственных служащих

2.

Разработка
программы обучения
для повышения
квалификации
государственных
служащих по
вопросам ГЧП

Семинары,
тренинги по
вопросам ГЧП

МЭРТ, АО
«Казахстан-
ский Центр
ГЧП» (по сог-
ласованию),
заинтересо-
ванные
государствен-
ные органы
(по согла-
сованию)

На пос-
тоянной
основе

не
предпо-
лагается

Установление критериев эффективности реализации проекта
через качество предоставления услуг населению

3.

Разработка
критериев
эффективности
реализации проекта
через качество
предоставления
услуг населению

Приказ МЭРТ

МЭРТ, АО
«Казахстан-
ский Центр
ГЧП» (по
согласо-
ванию),
заинтересо-
ванные
государст-
венные органы
(по согла-
сованию)

4
квартал
2011
года

не
предпо-
лагается

Изменение подхода к планированию реализации
бюджетных инвестиций

4.

Проведение анализа
существующего
подхода к
планированию
реализации
бюджетных
инвестиций с целью
определения
необходимого
комплекса
изменений и
выработка поправок
в законодательные
акты РК

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МЭРТ, МФ, АО
«Казахстан-
ский Центр
ГЧП» (по
согласованию)

4
квартал
2011
года

не
предпо-
лагается

Примечание: расшифровка аббревиатур:
МЭРТ – Министерство экономического развития и торговли Республики Казахстан
МФ – Министерство финансов Республики Казахстан
МЮ – Министерство юстиции Республики Казахстан
МОН – Министерство образования и науки Республики Казахстан
МЗ – Министерство здравоохранения Республики Казахстан
МВК – Межведомственная комиссия
«Казахстанский Центр ГЧП» – АО «Казахстанский центр
государственно-частного партнерства»