Соттардың мемлекеттік сатып алу туралы заңнаманы қолдануы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2012 жылғы 14 желтоқсандағы № 5 Нормативтік қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2022 жылғы 21 сәуірдегі № 4 Нормативтік қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Жоғарғы Сотының 21.04.2022 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

ХАБАРЛАНДЫРУ

Мемлекеттік сатып алу туралы дауларды қарау кезінде сот тәжірибесінде туындаған мәселелерге байланысты, заңнаманы дұрыс әрі біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. "Мемлекеттік сатып алу туралы" Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 шілдедегі Заңы (бұдан әрі – Заң) 2-бабының 1-тармағына сай, мемлекеттік сатып алу туралы заңнама Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі – Конституция) негізделеді және Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі-АК), Заңның және өзге де нормативтік құқықтық актілердің нормаларынан тұрады.

Соттар осы санаттағы істерді қарау кезінде арнайы заңды, ал арнайы заңмен реттелмеген мәселелер бойынша – АК-нің, Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі – АІЖК) және өзге де нормативтік құқықтық актілердің нормаларын басшылыққа алулары қажет. Соттардың өнім берушіні таңдау және онымен мемлекеттік сатып алу туралы шарт жасасу кезінде туындайтын, қарау тәртібі АІЖК-нің 27-тарауының нормаларымен реттелетін дауларды талап қою бойынша іс жүргізу тәртібімен қаралатын, мемлекеттік сатып алу туралы шарттардан туындайтын даулардан ажырата білгендері жөн.

Заңның 2-бабының 2-тармағында, егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңда көзделгеннен өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады деп белгіленген. Соттар Конституцияның 4-бабының 3-тармағына сәйкес, Республика бекiткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болатынын және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшiн заң шығару талап етiлетiн жағдайдан басқа реттерде тiкелей қолданылатынын назарда ұстауға тиіс.

2. АІЖК-нің 31-бабына сәйкес, мемлекеттік сатып алу туралы даулар бойынша талаптар жауапкердің тұрғылықты жері бойынша қойылады. АІЖК-нің 30-бабының 1-бөлігі бойынша, заңды тұлғаны, заңды тұлғаларды құрмай кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын азаматтар тараптар болып табылатын мемлекеттік сатып алу туралы даулар бойынша істерді мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттар қарайды.

Орындалу орны көрсетілген мемлекеттік сатып алу туралы шарттардан туындайтын талаптардың, талап қоюшының таңдауы бойынша, АІЖК-нің 32-бабының 6-бөлігіне сәйкес, шарттың орындалатын жері бойынша да қойылатынын соттардың назарда ұстағандары жөн.

Заңның 21-бабының 1-тармағына, 31-бабының 2-тармағына, 35-3-бабының 1-тармағына сәйкес, мемлекеттік сатып алуға қатысуға өтінім (баға ұсынысын) беру мемлекеттік сатып алумен белгіленген талаптарға және шарттарға сәйкес тауарларды беруді, жұмыстарды орындауды, қызмет көрсетуді жүзеге асыруға келісім беру нысаны болып табылады. Осыған байланысты әлеуетті өнім берушіні аталған тәсілдермен жүргізілген мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп тану туралы талаптар талап қоюшының таңдауы бойынша шарттың орындалатын жері бойынша да қойылуы мүмкін.

3. Заңның 10-бабы 3-тармағының 2) тармақшасына сай, әлеуетті өнім берушінің біліктілік талаптары бойынша теріс ақпарат беру фактісін анықтаған тұлғалар, сондай-ақ Заңның 11-бабының 4-тармағына сәйкес, тапсырыс беруші, Заңда көрсетілген мерзімдерде сотқа әлеуетті өнім берушіні (өнім берушіні) мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп тану туралы талап қоюға міндетті. Осы мерзімдер тыйым салынатын мерзімдер болып табылады, бұл мерзімдердің өтуі әлеуетті өнім берушіні мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп тану туралы арызды қанағаттандырудан бас тарту үшін негіз болып табылады.

Заңның 10-бабы 3-тармағының 2) тармақшасының талабы Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті мен облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың тексеру комиссияларына, олар мемлекеттік сатып алудың тапсырыс берушілері (ұйымдастырушылары) ретінде болатын жағдайларды қоспағанда, қолданылмайды (Заңның 10-бабының 3-тармағы).

4. Заңның 11-бабы 1-тармағының 3) тармақшасына сай, уәкілетті орган мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушылардың бірыңғай республикалық тізілімін қалыптастыруды және жүргізуді жүзеге асырады. Осыған байланысты, соттар АІЖК-нің 153-бабы бірінші бөлігінің 1) тармақшасына сәйкес, азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға және шешуге жатпайтындықтан, мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушылар тізіліміне қосу туралы арызды қабылдаудан бас тартқандары не оны басқа талаптармен бірге қарау кезінде АІЖК-нің 247-бабының 1) тармақшасының негізінде осы бөлікте іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы ұйғарым шығарғандары жөн.

5. Мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушылардың тізілімін қалыптастырудың негіздемелері Заңның 11-бабының 4-тармағымен белгіленген, осы тізілім түпкілікті болып табылады және кеңінен түсіндіруге жатпайды.

Мемлекеттік сатып алу туралы өздерімен жасалған шарттар бойынша өздерінің міндеттемелерін орындамаған немесе тиісінше орындамаған өнім берушілерді мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушылар деп тану туралы талаптарды қарау кезінде соттар әділдік пен парасаттылық өлшемдерін АІЖК-нің 6-бабының 6-бөлігіне сай негізге ала отырып, АК-нің 359-бабына сәйкес, өнім берушінің кінәсін азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің негіздемесі және тапсырыс беруші үшін туындаған жағымсыз салдар ретінде назарға алулары қажет. Шарт тарабына шарт жасасу кезiнде үмiт артуға құқылы болғанынан едәуiр дәрежеде айрылып қалатын шығын келтіруді жағымсыз салдар ретiнде түсіну керек (АК-нің 401-бабының 2-бөлігі). Сондай-ақ мемлекеттік сатып алу туралы шарт тараптарының жұмыстың орындалу мерзімін өзгерту бөлігінде жасаған қосымша келісімдері де соттардың бағалауына жатады. Заңның 39-бабында мемлекеттік сатып алу туралы шарттың жобасына не жасалған шартқа өзгерістер енгізудің негіздері белгіленген. Осыған орай, егер тараптар шартқа, жобалау-смета құжаттамасына Заңның 39-бабы 2-тармағының 7), 8) тармақшасына сәйкес өзгерістер енгізбесе, онда жасалған мемлекеттік сатып алу туралы шартта көзделген жұмыстың орындалу мерзімін өзгерту бөлігінде қосымша келісімдерге сілтеме жасау негізсіз болып табылатынын соттар назарда ұстауға тиіс.

Заңның 10-бабының 1-тармағына сай, біліктілік талаптары бойынша теріс ақпарат беру фактісі анықталған кезде әлеуетті өнім беруші мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп танылады.

Соттар осы фактіні құжатты ұсынбаудан не біліктілік талаптары бойынша тиісінше ресімделмеген құжатты ұсынудан айыра білулері қажет, бұл Заңның 9-бап 1) тармақшасына сай, әлеуетті өнім берушіні біліктілік талаптарына сәйкес келмейді деп тану үшін негіз болып табылады.

Заңның 8-бабының 7-тармағына сәйкес, осы баптың 2 және3-тармақтарымен белгіленген біліктілік талаптары жеке және заңды тұлғаларға да қолданылады, оларды әлеуетті өнім беруші жұмыстарды орындау жөніндегі қосалқы мердігерлер не жүргізілетін мемлекеттік сатып алудың нысанасы болып табылатын қызметтерді көрсету жөніндегі бірлескен орындаушылар ретінде тартуды көздейді.

Жұмыстарды не көрсетілетін қызметтерді орындайтын қосалқы мердігерлерді (бірлескен орындаушыларды) тартуды көздейтін әлеуетті өнім беруші қатыстырылатын қосалқы мердігерлердің (бірлескен орындаушылардың) біліктілік талаптарына сәйкестігін растайтын құжаттарды мемлекеттік сатып алуды ұйымдастырушыға ұсынуға тиіс. Қосалқы мердігерлерді (бірлескен орындаушыларды) мемлекеттік сатып алуға қатысуға қатыстыратын әлеуетті өнім беруші конкурстық өтінімдерді беру кезінде ұсынылатын мәліметтердің, соның ішінде қосалқы мердігерлер (бірлескен орындаушылар) бойынша мәліметтердің нанымдылығы үшін толық жауапкершілік көтереді. Қосалқы мердігер (бірлескен орындаушы) нанымсыз ақпарат ұсынған жағдайда да әлеуетті өнім беруші Заңның 10-бабының 1-тармағына сәйкес мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы ретінде танылуға жатады.

6. Заңның 31-бабының 9-тармағына сәйкес, тапсырыс беруші баға ұсыныстарын сұрату тәсілімен мемлекеттік сатып алу қорытындылары бекітілген күннен бастап бес жұмыс күні ішінде мемлекеттік сатып алу туралы шарт жобасына қол қояды және оны ең төмен баға ұсынысын берген әлеуетті өнім берушіге жібереді.

Әлеуетті өнім беруші мемлекеттік сатып алуды ұйымдастырушы мемлекеттік сатып алу туралы қол қойылған шарт жобасын оған берген күннен бастап жеті жұмыс күнінің ішінде мемлекеттік сатып алу туралы шарт жобасына қол қоюға тиіс.

Тапсырыс беруші мемлекеттік сатып алу туралы шарт жасасудан жалтару негіздемесі бойынша әлеуетті өнім берушіні мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп тану туралы талап қойылған кезде АІЖК-нің 65, 66-баптарына сәйкес, оған шарт жобасының тиісінше жіберілгеніне дәлел келтіруге (мысалы, шарт жобаларының жеткізілгені туралы пошталық хабарлама, өнім берушінің өзі қол қойып алғаны туралы қолхат) не орындалмау себептерін көрсетуге тиіс. Мемлекеттік сатып алу туралы шарт жобасын жіберу жөнінде өзіне жүктелген міндетті тапсырыс берушінің орындамауы, әлеуетті өнім берушіні шартты жасасудан жалтару негізі бойынша мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп тану туралы арызды қанағаттандырудан бас тарту үшін негіз болып табылады.

Өнім берушінің бас тарту себептеріне қарамастан, шарт жасасудан жазбаша бас тартуы не өнім берушінің шарттың бірқатар талаптарына өзгерістер енгізу туралы тапсырыс берушінің шарт жобасын жіберу мерзімдері өткенге дейін түскен ұсынысы бұған жатпайды. Тапсырыс берушіге мемлекеттік сатып алуды жариялау кезінде көрсетілген шарттар бойынша шарт жасасуға мүмкіндік бермейтін өзге жазбаша өтініштер де бұған жатпайды.

Заңның 31-бабының 1-тармағына сәйкес, мемлекеттік сатып алу веб-порталында орналастырылған ақпаратта көрсетілген сатып алынатын тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) сипаттамалары тапсырыс берушінің жасау үшін ұсынған шарттың нақты талаптарына сәйкес келмеуі, сотта әлеуетті өнім берушіні шарт жасасудан жалтарғаны үшін мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп тану туралы талаптар қойылған жағдайда әлеуетті өнім берушінің пайдасына түсіндірілуі мүмкін.

7. Әлеуетті өнім жеткізушіге қойылатын жалпы және арнайы біліктілік талаптарының тізбесі Заңның 8-бабының 2, 3-тармақтарында айқындалған. Осы баптың 9-тармағына сай, Заңның 4-бабының 1-тармағында, 30, 31-баптарында, 32-бабының 4) тармақшасында және 36-бабында көзделген мемлекеттік сатып алуға қатысатын әлеуетті өнім берушілер бiлiктiлiк талаптарына өзінің сәйкес келетiнiн растайтын құжаттарды табыс етпейді. Тапсырыс берушінің тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің, лицензиялардың сапасын, техникалық сипаттамаларын куәландыратын қандай да бір құжаттарды ұсыну жөнінде аталған әлеуетті өнім берушілерге талап қою жөніндегі іс-әрекеттері негізсіз болып табылады және сотта өнім берушіні жосықсыз өнім беруші деп тану туралы талаптар қойылған жағдайда оның пайдасына түсіндірілуі мүмкін.

Заңның 41 және 42-баптарымен көзделген конкурс тәсілімен мемлекеттік сатып алуды жүзеге асырудың ерекше және арнайы тәртіптерін қолдана отырып мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыруды қоспағанда, Заңның 8-бабының 2 және 3-тармақтарымен көзделмеген біліктілік талаптарын белгілеуге жол берілмейді.

8. Заңның 31-бабы 10-бөлігінің 1) тармақшасының мағынасы бойынша жеңімпаз шарт жасасудан жалтарған жағдайда тапсырыс беруші мемлекеттік сатып алу туралы шартты:

жеңімпаз ұсынған баға сияқты баға ұсынған әлеуетті өнім берушімен;

мұндай әлеуетті өнім беруші болмаған кезде – баға ұсынысы мемлекеттік сатып алу туралы шарт жасасудан жалтарған әлеуетті өнім беруші ұсынған бағадан кейін ең төмен болып табылатын әлеуетті өнім берушімен шарт жасасуға құқылы.

Көрсетілген әлеуетті өнім берушілер жеңімпаз болып табылмайды және шарт жасасудан жалтарған жағдайда мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушылар деп таныла алмайды.

9. Заңда әлеуетті өнім берушінің немесе өнім берушінің Заңды бұзу фактісі анықталған жағдайда, тапсырыс берушінің осындай әлеуетті өнім берушіні немесе өнім берушіні мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп тану туралы талап қойып сотқа жүгіну міндеті көзделген. Сот талаптан бас тартуды қабылдауға және осы істер санаты бойынша бітімгершілік келісімді бекітуге құқылы емес.

10. Заңның жалпы ережесінің принципі мемлекеттік ақша қаражатын оңтайлы әрі тиімді жұмсау, әлеуетті өнім берушілерге мемлекеттік сатып алуды өткізу рәсіміне қатысу үшін теңдей мүмкіндік беру, адал бәсекелестік, мемлекеттік сатып алу процесінің жариялылығы мен ашықтығы және отандық кәсіпкерлерді қолдау болып табылады.

Заңның 39-бабында мемлекеттік сатып алу туралы шарттың жобасына не жасалған шартқа өзгерістер енгізу негіздемесі көзделген.

Заңның 39-бабы 2-тармағының 2) тармақшасы, егер мемлекеттік сараптамадан өткен жобалық-сметалық құжаттамаға өзгерістер енгізілсе және Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған тәртіппен қабылданған осындай өзгерістің сомасына қосымша ақша бөлу туралы шешім қабылданса, шарттың сомасы ұлғайтылатынын қарастырады.

Шартқа және жобалық-сметалық құжаттамаға Заңда және АК-нің 654, 655-баптарында көзделген тәртіппен өзгерістер енгізу жөніндегі талаптарды сақтамау мердігерді тапсырыс берушіден ол орындаған қосымша жұмыстар үшін ақы талап ету құқығынан айырады.

АК-нің 386-бабына сәйкес, шарттың қолданылу мерзімінің аяқталуы шарт бойынша міндеттемелердің тоқтауына әкеп соғатындықтан, мемлекеттік сатып алу туралы шартқа өзгерістер оның қолданылуы кезеңінде енгізілуі мүмкін.

11. Заңның 4-бабында Заңның өнім берушіні таңдауды және онымен мемлекеттік сатып алу туралы шарт жасасуды реттейтін нормалары қолданылмай жүзеге асырылатын мемлекеттік сатып алу тізбесі көзделген. Осы тізбе түпкілікті болып табылады және кеңінен түсіндіруге жатпайды.

АК-нің 158-бабының 1-тармағына сәйкес, мемлекеттік сатып алу рәсімі өткізілместен жасалған тауарларды жеткізу, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету шарттары, оларды өткізу Заң нормаларының қолданылуын көздеген жағдайда жарамсыз болады.

12. Заңның 45-бабына сай, әлеуетті өнім беруші тапсырыс берушінiң, мемлекеттiк сатып алуды ұйымдастырушының, комиссиялардың, сарапшының, мемлекеттік сатып алу саласындағы бірыңғай оператордың iс-әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне), егер олардың iс-әрекеттерi (әрекетсiздiгi) әлеуетті өнім берушінiң құқықтары мен заңды мүдделерiн бұзса:

1) уәкілетті органға шағым беру арқылы шағым жасауға құқылы, тапсырыс берушінiң мемлекеттiк сатып алу тәсiлiн таңдау туралы, Заңның 5-бабының 10-тармағына сәйкес, мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асырудан бас тарту туралы өзі қабылдаған шешiмi мемлекеттiк бақылау органдарына шағымдануға жатпайды;

2) АІЖК-нің 27-тарауының нормаларына сәйкес, мемлекеттік сатып алудың қорытындылары да, сондай-ақ конкурс, аукцион тәсілдерімен өткізілген мемлекеттік сатып алуға қатысуға рұқсат беру туралы шешім де сот тәртібімен даулауға жатады. Прокурордың көрсетілген санаттағы істерді қарауға қатысуы АІЖК нормаларымен реттеледі.

"Әкімшілік рәсімдер туралы" Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 27 қарашадағы Заңының (бұдан әрі – Әкімшілік рәсімдер туралы Заң) 8-бабының 3-тармағына сәйкес, құқықтық актiнiң қолданылуы тоқтатылғанға дейiн бұл құқықтық актiнi қабылдаған мемлекеттік орган, одан жоғары тұрған мемлекеттік орган не сот оның қолданылуын тоқтата тұруы, өзгертуi немесе күшiн жоюы мүмкiн. Осыған байланысты мемлекеттік сатып алу туралы шарт күшіне енгенге дейін конкурстық, аукциондық комиссия мемлекеттік сатып алу кезінде қабылданған шешімдердің күшін уәкілетті органның, мемлекеттік бақылау органдарының, прокуратураның ұсынысы (қаулысы) бойынша жоюға, өзгертуге құқылы. Мемлекеттік сатып алу туралы шарт күшіне енгеннен кейін конкурстық, аукциондық комиссияның шешімдері Әкімшілік рәсімдер туралы Заңның 8-бабының 2-тармағына сай қолданылуын тоқтатады және мемлекеттік сатып алу туралы шарт талап қою бойынша iс жүргiзу тәртібімен шағымдануға жатады. Күшіне енген шартты өнім берушіні таңдау және шарт жасасу процесінде мемлекеттік сатып алу туралы заңнаманың бұзылу негіздері бойынша жарамсыз деп тану туралы талап қойылған кезде уәкілетті орган АІЖК-нің 65, 66-баптарына сәйкес тиісті дәлелдемелерді (бақылау актісін, бақылау материалдарын) сотқа ұсынуға тиіс. Шарт заң талаптарына сәйкес келмеу негіздері бойынша жарамсыз деп танылған кезде, соттар мемлекеттік сатып алудың қорытындылары туралы шешімнің заңсыздығы жөніндегі тұжырымды шешімнің дәлелдеу бөлігінде келтіруге тиіс ("Соттардың Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі 27-тарауының нормаларын қолдануының кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2010 жылғы 24 желтоқсандағы № 20 нормативтік қаулысының 11-тармағы).

13. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 27 желтоқсандағы № 1301 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру ережесінің (бұдан әрі – Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру ережесі) 86-тармағының 4) тармақшасына сәйкес, конкурстық комиссия конкурсқа қатысу туралы өтінімдерде көрсетілген мәліметтерді нақтылау мақсатында қажетті ақпаратты тиісті мемлекеттік органдардан, жеке және заңды тұлғалардан жазбаша нысанда сұратады. Конкурстық комиссияның конкурсқа қатысу туралы өтінімді конкурстық құжаттаманың талаптарына сәйкес келтіруге байланысты сұраулары мен өзге де іс-әрекеттеріне жол берілмейді. Конкурсқа қатысу туралы өтінімді конкурстық құжаттаманың талаптарына сәйкес келтіру деп конкурстық комиссияның конкурсқа қатысу үшін берген өтінімді жеткіліксіз құжаттармен толықтыруға, конкурсқа қатысу туралы өтінімде ұсынылған құжаттарды ауыстыруға, тиісті түрде ресімделмеген құжаттарды түзету арқылы сәйкес келтіруге бағытталған іс-әрекеттері түсініледі.

Конкурсқа қатысушының толық емес және (немесе) теріс мәліметтерді ұсынуы, конкурстық комиссияда қатысушы туралы мәліметтерді сұрату мүмкіндігі болғанына қарамастан, өтінімді қабылдамау үшін негіз болып табылады.

14. Заңның 26, 26-1-баптарына сәйкес, демпингтік баға мәселелері конкурс тәсілімен мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру барысында жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге конкурстық баға ұсыныстарын бағалау және салыстыру кезінде ғана талқылауға жатады.

Демпингтік бағаны есептеу тәртібі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 15 мамырдағы № 623 қаулысымен бекітілген Электрондық мемлекеттiк сатып алуды жүргізу қағидаларының (бұдан әрі – Электрондық мемлекеттiк сатып алуды жүргізу қағидалары) 71, 72-тармақтарымен электрондық мемлекеттік сатып алу жүргізілген жағдайда Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру ережесінің 115, 116-тармақтарымен айқындалады.

Демпингтік бағаны анықтау кезінде тапсырыс берушінің құжаттаманы дайындауға, сараптама жүргізуге және құрылысқа техникалық әрі авторлық бақылауды жүзеге асыруға жұмсаған сомаларын есептемей, конкурсты ұйымдастырушының жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге ақы төлеу үшін ұсынған сомаларын негізге алу қажет.

15. Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру ережесінің 96-тармағы бойынша тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алу жөніндегі конкурсқа қатысатын әлеуетті өнім берушінің жұмыс тәжірибесінің болуы мәселесін қараған кезде конкурстық комиссия осы конкурста сатып алынатын тауарларды беру, жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету нарығында ғана жұмыс тәжірибесін қарайды. Конкурстық комиссия конкурстық өтінімнің бағасын шартты түрде әлеуетті өнім берушінің бір жылдан бастап, сатып алынатын тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің нарықтағы жұмыс тәжірибесінің болған әрбір жылға жарты пайызға (0,5%), бірақ бес пайыздан аспай азайтады. Бір жылға дейін жұмыс тәжірибесі болған немесе ол болмаған жағдайда осындай пайыз белгіленбейді. Осы өлшемнің конкурстық өтінімнің шартты бағасына жиынтық пайыздық әсері бес пайыздан аспауға тиіс.

Заңның 1-бабының 4) тармақшасына сай, мемлекеттiк сатып алу туралы шарт жасасуға үмiткер заңды тұлғалардың уақытша бiрлестiгi (консорциум) әлеуеттi өнiм берушi болуы мүмкiн.

Шартты жеңілдік есебін (соның ішінде Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру ережесінің 96-тармағы бойынша) консорциумға қатысушыға бөлек емес, әлеуетті өнім беруші болып табылатын консорциумның өзіне қатысты жүзеге асырудың дұрыс екенін соттар назарда ұстаулары қажет.

16. Заңның 15-бабының 1-тармағына сәйкес, мемлекеттік сатып алу туралы заңнаманың сақталуын бақылауды жүзеге асыратын органдар (бұдан әрі-бақылау органдары) бақылау іс-шараларын жүргізудің нәтижелері бойынша бақылау актісін қабылдайды (Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 140-бабының 1) тармақшасы). Бақылау органдары бақылау іс-шараларын өткізудің нәтижесінде бұзушылықты анықтаған кезде мынадай іс-шараларды қабылдайды:

1) бақылау объектілеріне орындау үшін міндетті ұсынымдар, қаулылар жібереді (Заңның 15-бабы 6-тармағының 1) тармақшасы, 7-бабының 1) тармақшасы);

2) бақылау объектілерінің лауазымды және өзге де адамдарының іс-әрекеттерінде қылмыс белгілері анықталған фактілер бойынша іс жүргізу шараларын қабылдау үшін бақылау материалдарын құқық қорғау органдарына береді;

3) бақылау объектілерінің лауазымды және өзге адамдарының іс-әрекеттерінде әкімшілік құқық бұзушылық белгілері анықталған фактілер бойынша бақылау материалдарын әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді қарау үшін уәкілетті органдарға береді.

Бақылау органдарының іс-әрекеттерімен және шешімімен келіспеген жағдайда ұсыным, қаулы ғана шағымдануға жатады. Бақылау актісі шағымдануға жатпайды.

Бақылау актісінде көрсетілген мәліметтер іс бойынша дәлелдемелерге жатқызылады және істегі өзге де материалдармен қатар соттың бағалауына жатады. Бақылау органдарының бақылау актісінде келтірген тұжырымдарының басқа дәлелдемелердің алдында қандай да бір артықшылық мәні болмайды.

Бақылау объектісінің бақылау органдарының іс-қимылы мен шешімдеріне шағым бермеуі олардың Заңды бұзуды мойындауы болып табылады.

17. Тапсырыс беруші мемлекеттік сатып алудың қорытындылары бойынша тауар биржалары арқылы жасалған мемлекеттік сатып алу туралы шартты одан әрі орындаудың тиiмсiздiгiн желеу етiп бұзған жағдайда биржалық алымдарды төлеу жөніндегі және брокерлік қызмет көрсету бойынша шығындар өтеуге жатпайды.

18. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы	Б.Бекназаров.
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Д.Нұралин.

О применении судами законодательства о государственных закупках

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 14 декабря 2012 года № 5. Утрратило силу нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 21 апреля 2022 года № 4.

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2022 № 4 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

ОБЪЯВЛЕНИЕ

В связи с вопросами, возникшими в судебной практике при рассмотрении споров о государственных закупках, в целях правильного и единообразного применения законодательства пленарное заседание Верховного суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Согласно пункту 1 статьи 2 Закона Республики Казахстан "О государственных закупках" от 21 июля 2007 года (далее – Закон) законодательство о государственных закупках основывается на Конституции Республики Казахстан (далее – Конституция) и состоит из норм Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – ГК), Закона и иных нормативных правовых актов Республики Казахстан.

При рассмотрении дел данной категории судам необходимо руководствоваться специальным законом, а по вопросам, не урегулированным специальным законом, – нормами ГК, Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – ГПК) и иных нормативных актов. Судам следует разграничивать споры, возникающие в процессе выбора поставщика и заключения с ним договора о государственных закупках, порядок рассмотрения которых регулируется нормами главы 27 ГПК, от споров, вытекающих из договора о государственных закупках, которые рассматриваются в порядке искового производства.

Пунктом 2 статьи 2 Закона установлено, что если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые предусмотрены Законом, то применяются правила международного договора. Судам необходимо иметь в виду, что в соответствии с пунктом 3 статьи 4 Конституции международные договоры, ратифицированные республикой, имеют приоритет перед ее законами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона.

2. В соответствии со статьей 31 ГПК иски по спорам о государственных закупках предъявляются по месту нахождения ответчика. В силу части 1 статьи 30 ГПК дела по спорам о государственных закупках, сторонами в которых являются граждане, осуществляющие предпринимательскую деятельность без образования юридического лица, юридические лица рассматривают специализированные межрайонные экономические суды.

Судам следует иметь в виду, что иски, вытекающие из договоров о государственных закупках, в которых указано место исполнения, по выбору истца предъявляются также по месту исполнения договора в соответствии с частью 6 статьи 32 ГПК.

В соответствии с пунктом 1 статьи 21, пунктом 2 статьи 31, пунктом 1 статьи 35-3 Закона представление заявки на участие в государственных закупках (ценового предложения) является формой выражения согласия на осуществление поставки товаров, выполнение работ, оказание услуг в соответствии с требованиями и условиями, установленными государственными закупками. В этой связи иски о признании потенциального поставщика недобросовестным участником государственных закупок, проведенных указанными способами, по выбору истца также могут предъявляться по месту исполнения договора.

3. Согласно подпункту 2) пункта 3 статьи 10 Закона лица, установившие факт предоставления потенциальным поставщиком недостоверной информации по квалификационным требованиям, а также в соответствии с пунктом 4 статьи 11 Закона заказчик обязаны в указанные Законом сроки предъявить иск в суд о признании потенциального поставщика (поставщика) недобросовестным участником государственных закупок. Данные сроки являются пресекательными, истечение которых является основанием для отказа в удовлетворении заявления о признании потенциального поставщика недобросовестным участником государственных закупок.

Требование подпункта 2) пункта 3 статьи 10 Закона не распространяется на Счетный комитет по контролю за исполнением республиканского бюджета и ревизионные комиссии областей, городов республиканского значения, столицы, за исключением случаев, когда они выступают в качестве заказчиков (организаторов) государственных закупок (пункт 3 статьи 10 Закона).

4. Согласно подпункту 3) пункта 1 статьи 11 Закона уполномоченный орган осуществляет формирование и ведение единого республиканского реестра недобросовестных участников государственных закупок. В этой связи в соответствии с подпунктом 1) части первой статьи 153 ГПК судам следует отказывать в принятии заявления о включении в реестр недобросовестных участников государственных закупок как не подлежащего рассмотрению и разрешению в порядке гражданского судопроизводства либо при его рассмотрении наряду с другими требованиями выносить определение о прекращении производства по делу в этой части на основании подпункта 1) статьи 247 ГПК.

5. Основания формирования реестра недобросовестных участников государственных закупок установлены пунктом 4 статьи 11 Закона, данный перечень является исчерпывающим и расширительному толкованию не подлежит.

При рассмотрении исков о признании поставщиков, не исполнивших либо ненадлежащим образом исполнивших свои обязательства по заключенным с ними договорам о государственных закупках, недобросовестными участниками государственных закупок судам необходимо принимать во внимание вину поставщика как основание гражданско-правовой ответственности в соответствии со статьей 359 ГК и наступившие негативные последствия для заказчика, исходя из критериев справедливости и разумности согласно части 6 статьи 6 ГПК. Под негативными последствиями следует понимать причинение стороне договора такого ущерба, что она в значительной степени лишилась того, на что была вправе рассчитывать при заключении договора (пункт 2 статьи 401 ГК). Также подлежат оценке судами дополнительные соглашения, заключаемые сторонами договора о государственных закупках в части изменения срока выполнения работ. Статьей 39 Закона установлены основания внесения изменений в проект либо заключенный договор о государственных закупках. В этой связи суды должны иметь в виду, что если сторонами не вносились изменения в договор, проектно-сметную документацию в соответствии с подпунктами 7), 8) пункта 2 статьи 39 Закона, то ссылка на дополнительные соглашения в части изменения срока выполнения работ, предусмотренного заключенным договором о государственных закупках, является необоснованной.

В соответствии с пунктом 1 статьи 10 Закона потенциальный поставщик признается недобросовестным участником государственных закупок при установлении факта предоставления недостоверной информации по квалификационным требованиям.

Судам необходимо отличать данный факт от непредставления либо представления ненадлежащим образом оформленного документа по квалификационным требованиям, которые согласно подпункту 1) статьи 9 Закона являются основанием признания потенциального поставщика не соответствующим квалификационным требованиям.

В соответствии с пунктом 7 статьи 8 Закона квалификационные требования, установленные пунктами 2 и 3 указанной статьи, распространяются также на физических и юридических лиц, которых потенциальный поставщик предусматривает привлечь в качестве субподрядчиков по выполнению работ либо соисполнителей по оказанию услуг, являющихся предметом проводимых государственных закупок.

Потенциальный поставщик, который предусматривает привлечь субподрядчиков (соисполнителей) работ либо услуг, должен представить организатору государственных закупок документы, подтверждающие соответствие привлекаемых субподрядчиков (соисполнителей) квалификационным требованиям. Потенциальный поставщик, привлекающий для участия в государственных закупках субподрядчиков (соисполнителей), при подаче конкурсных заявок несет полную ответственность за достоверность предоставляемых сведений, в том числе и по субподрядчикам (соисполнителям). В случае предоставления недостоверной информации субподрядчиком (соисполнителем) потенциальный поставщик также подлежит признанию недобросовестным участником государственных закупок в соответствии с пунктом 1 статьи 10 Закона.

6. В соответствии с пунктом 9 статьи 31 Закона заказчик в течение пяти рабочих дней со дня утверждения итогов государственных закупок способом запроса ценовых предложений подписывает и направляет потенциальному поставщику, предложившему наименьшее ценовое предложение, проект договора о государственных закупках.

Проект договора о государственных закупках должен быть подписан потенциальным поставщиком в течение семи рабочих дней со дня представления ему организатором государственных закупок подписанного проекта договора о государственных закупках.

При предъявлении иска о признании потенциального поставщика недобросовестным участником государственных закупок по основанию уклонения от заключения договора о государственных закупках заказчик, в соответствии со статьями 65, 66 ГПК, должен представить доказательства надлежащего направления им проекта договора (например, почтовое уведомление о доставке проектов договора, расписка поставщика о получении нарочно) либо указать причины неисполнения. Невыполнение заказчиком возложенной на него обязанности по направлению проекта договора о государственных закупках является основанием для отказа в удовлетворении заявления о признании потенциального поставщика недобросовестным участником государственных закупок по основанию уклонения от заключения договора.

Исключениями являются случаи поступления до истечения сроков направления заказчиком проекта договора письменного отказа поставщика от заключения договора независимо от причин отказа либо предложения поставщика о внесении изменений в существенные условия договора. К указанным исключениям могут быть отнесены также иные письменные обращения, исполнение которых не представляет возможности заказчику заключения договора на указанных при объявлении государственных закупок условиях.

Несоответствие в описании характеристик закупаемых товаров (работ, услуг), указанных в информации, размещенной на веб-портале государственных закупок в соответствии с пунктом 1 статьи 31 Закона, фактическим условиям договора, представленного заказчиком к заключению, может толковаться в пользу потенциального поставщика в случае предъявления в суде требований о признании его недобросовестным поставщиком за уклонение от заключения договора.

7. Перечень общих и специальных квалификационных требований, предъявляемых к потенциальному поставщику, определен пунктами 2, 3 статьи 8 Закона. В соответствии с пунктом 9 данной статьи потенциальные поставщики, участвующие в государственных закупках, предусмотренных пунктом 1 статьи 4, статьями 30, 31, подпунктом 4) статьи 32 и статьей 36 Закона, не представляют документы, подтверждающие их соответствие квалификационным требованиям. Действия заказчика по предъявлению требований к указанным потенциальным поставщикам о предоставлении каких-либо документов, удостоверяющих качество, технические характеристики товара, работ, услуг, лицензии являются необоснованными и могут толковаться в пользу поставщика в случае предъявления в суде требований о признании его недобросовестным поставщиком.

Не допускается установление квалификационных требований, не предусмотренных пунктами 2 и 3 статьи 8 Закона, за исключением осуществления государственных закупок с применением особого и специального порядков осуществления государственных закупок способом конкурса, предусмотренных статьями 41 и 42 Закона.

8. Из смысла подпункта 1) пункта 10 статьи 31 Закона следует, что в случае уклонения победителя от заключения договора заказчик вправе заключить договор о государственных закупках:

1) с потенциальным поставщиком, предложившим такое же ценовое предложение, что и победитель;

2) при отсутствии такого потенциального поставщика – с потенциальным поставщиком, ценовое предложение которого является наименьшим после цены победителя, уклонившегося от заключения договора о государственных закупках.

Указанные потенциальные поставщики не являются победителями государственных закупок и в случае их уклонения от заключения договора не признаются недобросовестными участниками государственных закупок.

9. Законом предусмотрена обязанность заказчика в случае обнаружения факта нарушения потенциальным поставщиком или поставщиком Закона обратиться с иском в суд о признании такого потенциального поставщика или поставщика недобросовестным участником государственных закупок. Суд не вправе принимать отказ от иска и утверждать мировое соглашение по данной категории дел.

10. Общим положением Закона являются принципы: оптимального и эффективного расходования государственных денежных средств, предоставления потенциальным поставщикам равных возможностей для участия в процедуре проведения государственных закупок, добросовестной конкуренции, гласности и прозрачности процесса государственных закупок и поддержки отечественных предпринимателей.

Статьей 39 Закона предусмотрены основания внесения изменений в проект либо заключенный договор о государственных закупках.

Подпункт 2) пункта 2 статьи 39 Закона предусматривает, что увеличение суммы договора может иметь место, если в проектно-сметную документацию, прошедшую государственную экспертизу, внесены изменения и принято решение о дополнительном выделении денег на сумму такого изменения, принятое в порядке, определенном законодательством Республики Казахстан.

Несоблюдение требований по внесению изменений в договор и проектно-сметную документацию в порядке, предусмотренном Законом и статьями 654, 655 ГК, лишает подрядчика права требовать от заказчика оплаты выполненных им дополнительных работ.

Изменения в договор о государственных закупках могут быть внесены в период его действия, поскольку в соответствии со статьей 386 ГК окончание срока действия договора влечет прекращение обязательств по договору.

11. Статьей 4 Закона предусмотрен перечень государственных закупок, осуществляемых без применения норм Закона, регламентирующих выбор поставщика и заключение с ним договора о государственных закупках. Данный перечень является исчерпывающим и расширительному толкованию не подлежит.

В соответствии с пунктом 1 статьи 158 ГК договора на поставку товаров, выполнение работ, оказание услуг, заключенные без проведения процедур государственных закупок, в случае, когда их проведение предусматривает применение норм Закона, являются недействительными.

12. Согласно статье 45 Закона потенциальный поставщик вправе обжаловать действия (бездействие) заказчика, организатора государственных закупок, комиссий, эксперта, единого оператора в сфере государственных закупок, если их действия (бездействие) нарушают права и законные интересы потенциального поставщика:

1) путем подачи жалобы в уполномоченный орган, обжалованию в органах контроля не подлежат решения заказчика о выборе способа государственных закупок, об отказе в осуществлении государственных закупок, принятое заказчиком в соответствии с пунктом 10 статьи 5 Закона;

2) в судебном порядке в соответствии с нормами главы 27 ГПК оспариванию подлежат как итоги государственных закупок, так и решение о допуске к участию в государственных закупках, проведенных способом конкурса, аукциона. Участие прокурора в рассмотрении дел указанной категории регулируется нормами ГПК.

В соответствии с пунктом 3 статьи 8 Закона Республики Казахстан "Об административных процедурах" от 27 ноября 2000 года (далее – Закон об административных процедурах) до прекращения действия правовой акт может быть приостановлен, изменен либо отменен государственным органом, принявшим данный правовой акт, вышестоящим к нему государственным органом либо судом. В этой связи до вступления в силу договора о государственных закупках конкурсная, аукционная комиссия вправе отменить, изменить решения, принятые в процессе государственных закупок, по представлению (постановлению) уполномоченного органа, органов государственного контроля, прокуратуры. После вступления договора о государственных закупках в силу решения конкурсной, аукционной комиссии прекращают свое действие в соответствии с пунктом 2 статьи 8 Закона об административных процедурах, и обжалованию в порядке искового производства подлежит договор о государственных закупках. При предъявлении иска о признании вступившего в силу договора недействительным, по основаниям нарушения законодательства о государственных закупках в процессе выбора поставщика и заключения договора уполномоченный орган в соответствии со статьями 65, 66 ГПК должен представить суду соответствующие доказательства (акт контроля, материалы контроля). При признании договора недействительным по основаниям несоответствия его требованиям закона в мотивировочной части решения суды должны указывать выводы о незаконности решения об итогах государственных закупок (пункт 11 нормативного постановления Верховного суда № 20 от 24.12.2010 года "О некоторых вопросах применения судами норм главы 27 ГПК").

13. В соответствии с подпунктом 4) пункта 86 Правил осуществления государственных закупок, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан от 27 декабря 2007 года № 1301 (далее – Правила осуществления государственных закупок) с целью уточнения сведений, содержащихся в заявках на участие в конкурсе, конкурсная комиссия в письменной форме запрашивает необходимую информацию у соответствующих государственных органов, физических и юридических лиц. Не допускаются запросы и иные действия конкурсной комиссии, связанные с приведением заявки на участие в конкурсе в соответствие с требованиями конкурсной документации. Под приведением заявки на участие в конкурсе в соответствие с требованиями конкурсной документации понимаются действия конкурсной комиссии, направленные на дополнение заявки для участия в конкурсе недостающими документами, замены документов, представленных в заявке на участие в конкурсе, приведение в соответствие путем исправления ненадлежащим образом оформленных документов.

Представление участником конкурса документов, содержащих неполные и (или) недостоверные сведения, является основанием для отклонения заявки, независимо от наличия у конкурсной комиссии возможности запросить сведения об участнике.

14. В соответствии со статьями 26, 26-1 Закона вопросы демпинговой цены подлежат обсуждению только при оценке и сопоставлении конкурсных ценовых предложений на работы, услуги при осуществлении государственных закупок способом конкурса.

Порядок расчета демпинговой цены определяется пунктами 115, 116 Правил осуществления государственных закупок, в случае проведения электронных государственных закупок пунктами 71, 72 Правил проведения электронных государственных закупок, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан от 15 мая 2012 года № 623 (далее – Правила проведения электронных государственных закупок).

При определении демпинговой цены необходимо исходить из цены, предложенной организатором конкурса для оплаты работ и услуг, без учета сумм, потраченных заказчиком на изготовление документации, проведение экспертизы и осуществление технического и авторского надзора за строительством.

15. Из пункта 96 Правил осуществления государственных закупок следует, что при рассмотрении вопроса наличия опыта работы потенциального поставщика, участвующего в конкурсе по государственным закупкам товаров, работ, услуг, конкурсная комиссия рассматривает опыт работы только на рынке поставки товаров, выполнения работ и оказания услуг, приобретаемых на данном конкурсе. Конкурсная комиссия условно уменьшает цену конкурсной заявки на половину процента (0,5 %) за каждый год наличия у потенциального поставщика опыта работы на рынке закупаемых товаров, работ, услуг, начиная с одного года, но не более пяти процентов. В случае наличия опыта работы до одного года или его отсутствия такой процент не устанавливается. Суммарное процентное влияние на условную цену конкурсной заявки данного критерия не должно превышать пять процентов.

Согласно подпункту 4) статьи 1 Закона, потенциальным поставщиком может выступать временное объединение юридических лиц (консорциум), претендующее на заключение договора о государственных закупках.

Судам необходимо иметь в виду, что расчет условной скидки (в том числе по пункту 96 Правил осуществления государственных закупок) следует осуществлять не в отдельности к участнику консорциума, а в отношении консорциума, который является потенциальным поставщиком.

16. Органы, осуществляющие контроль за соблюдением законодательства о государственных закупках в соответствии с пунктом 1 статьи 15 Закона (далее – органы контроля), по результатам проведения контрольных мероприятий принимают акт контроля (подпункт 1) статьи 140 Бюджетного кодекса Республики Казахстан). При выявлении в результате проведения контрольных мероприятий нарушений органы контроля принимают следующие меры:

1) направляют объекту контроля обязательные для исполнения представления, постановления (подпункт 1) пункта 6, подпункт 1) пункта 7 статьи 15 Закона);

2) передают материалы контроля в правоохранительные органы для принятия процессуальных мер по выявленным фактам, содержащим признаки преступлений в действиях должностных и иных лиц объектов контроля;

3) передают материалы контроля в органы, уполномоченные рассматривать дела об административных правонарушениях, по выявленным фактам, содержащим признаки административных правонарушений в действиях должностных и иных лиц объектов контроля.

В случае несогласия с действиями и решением органов контроля обжалованию подлежит только представление, постановление. Акт контроля не подлежит обжалованию.

Данные, содержащиеся в акте контроля, относятся к доказательствам по делу и подлежат оценке судом наряду с иными имеющимися в материалах дела. Выводы органов контроля, приведенные в акте контроля, не имеют какого-либо преимущественного значения перед другими доказательствами.

Необжалование объектом контроля действий и решений органов контроля судами оценивается как признание ими допущенных нарушений Закона.

17. В случае расторжения заказчиком договора о государственных закупках по мотиву нецелесообразности дальнейшего исполнения, заключенного по итогам государственных закупок через товарные биржи, расходы по оплате биржевых сборов и брокерских услуг возмещению не подлежат.

18. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель Верховного суда
Республики Казахстан	Б. Бекназаров
Судья Верховного суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	Д. Нуралин