"Қазақстан Республикасының "жасыл" экономикаға көшуі жөніндегі тұжырымдама туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 17 мамырдағы № 496 қаулысы

      Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      «Қазақстан Республикасының «жасыл» экономикаға көшуі жөніндегі тұжырымдама туралы» Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                      С. Ахметов

Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы Қазақстан Республикасының «жасыл» экономикаға көшуі жөніндегі тұжырымдама туралы

      Қазақстан Республикасының «жасыл» экономикаға көшу: қамтамасыз ету мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының «жасыл»
экономикаға көшуі жөніндегі тұжырымдама (бұдан әрі - тұжырымдама)
бекітілсін.
      2. Қазақстан Республикасының Үкіметі:
      1) Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі Іс-шаралар жоспарын
бекітсін;
      2) осы Жарлықтан туындайтын өзге де шараларды қабылдасын.
      3. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар
облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдері:
      1) өз қызметінде Тұжырымдаманы басшылыққа алсын және оны іске
асыру жөнінде қажетті шаралар қабылдасын;
      2) мемлекеттік жоспарлау жүйесінің қабылданатын құжаттардың
Тұжырымдамамен үйлесуін қамтамасыз етсін.
      4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.
      Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
      Президенті                            Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы
Президентінің    
2013 жылғы     
№ Жарлығымен    
БЕКІТІЛГЕН     

Қазақстан Республикасының «жасыл» экономикаға көшуі жөніндегі тұжырымдама

      1. Қазақстан Республикасының «жасыл» экономикаға көшуінің пайымы

      Халықтың өмір сүру деңгейі жоғары, болашақ ұрпақтың мүддесінде табиғи ресурстар ұқыпты әрі ұтымды пайдаланылатын және ел қабылдаған халықаралық міндеттемелерге сәйкес табысты экономика ретінде айқындауға болатын «жасыл» экономикаға көшу Қазақстан үшін пайдалы және әлемнің неғұрлым дамыған 30 елінің қатарына кіру жөнінде елдің алдына қойылған мақсатқа жақындауға мүмкіндік береді. Есептеу бойынша 2050 жылға қарай «жасыл» экономика шеңберіндегі өзгерістер жалпы ішкі өнімді (бұдан әрі - ЖІӨ) 3 пайызға қосымша ұлғайтып, 500 000-нан астам жаңа жұмыс орындарын құруға, өнеркәсіп пен көрсетілетін қызметтердің жаңа салаларын қалыптастыруға және халық үшін неғұрлым салауатты әрі тең құқылы өмір сүру шарттарын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Өзгерістерді жүзеге асыру үшін орта есеппен жыл сайын ЖІӨ-нің 1 пайызы мөлшерінде мемлекеттік және жеке меншік инвестициялар қажет.

      1. Ағымдағы жағдайды талдау

      Қазақстанның экономикалық дамуында шикізат ресурстарының маңызды роль атқаруы жалғасатынына қарамастан, елдің «жасыл» экономикаға көшуді іске асыруының пайдасына бірқатар экономикалық, экологиялық және әлеуметтік салмақты дәлелдер бар. Жасыл экономикаға көшудің алғышарттары ретінде мыналарды бөліп көрсетуге болады:
      1) бірқатар бағалау бойынша энергетикалық ресурстар мен жер
ресурстарын тиімсіз пайдалану 2011 жылғы бағамен Қазақстанға жылына ЖІӨ-нің кемінде 4-8 пайызына шығын келтіреді;
      2) көршілес мемлекеттер экономикаларының өсуі аясында
трансшекаралық су ағындарының азаюы межеленіп отырғандықтан,
Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігіне қатер төнеді;
      3) жер және су ресурстарының одан әрі сарқылуы мен сапасының
нашарлауы өңірлік дамудағы баланстың бұзылуына алып келеді, бұл ең алдымен Қазақстанның неғұрлым аз қамтамасыз етілген өңірлеріне әсерін тигізеді;
      4) Орталық Азия өңіріндегі орнықты дамуға жәрдемдесу үшін әлемдік қоғамдастық Қазақстанның нысаналы жобаларды сәтті іске асыруына үміт артып отыр: «Болашақтың энергиясы» атты ЭКСПО-2017 көрмесі мен «Жасыл көпір» әріптестік бағдарламасы. Қазақстанның әлемдік қоғамдастық қолдау көрсеткен тағы бір бастамасы Жаһандық Экологиялық Стратегия болатын. Амбициялы әрі қажетті бастамалармен шығып қана қоймай, оларды сәтті іске асыра алатынын еліміз өзімізге де, әлемге де көрсетіп, басқа елдерге үлгі болуға, өңірдегі экономикалық дамудың жасыл бағытына көшудегі пионерге айналуға тиіс;
      5) бүгінгі күні Қазақстан экономикасы сыртқы шикізат нарықтарындағы бағаның күрт құбылуының әсеріне тәуелді. Екінші жағынан, Қазақстанның аса ірі мұнай-газ кен орындарындағы өндіру 2030 және 2040 жылдар аралығындағы кезеңде шарықтау шегіне жетеді. Әзірге еліміз мұнай-газ секторынан тұрақты табыс алып тұрған кезде экономиканы әртараптандыру және оның орнықтылығын арттыру жөнінде неғұрлым батыл шаралар қажет.

      2. Тұжырымдаманы қабылдау қажеттігінің негіздемесі

      Экономикалық өсудің жасыл бағытына көшу мақсатында Тұжырымдаманы қабылдау бұрынғыдан да өзекті болып отыр.
      Біріншіден, таяудағы 20 жыл ішінде Қазақстанда инфрақұрылымды айтарлықтай жаңарту және дамыту жүргізіледі: аталған активтердің жалпы көлемінен ғимараттардың 55 пайызы мен электр станцияларының 40 пайызы 2030 жылға қарай жаңадан салынады. Сондай-ақ автокөлік паркінің 80 пайыздан астамы 2030 жылға қарай жаңа болады. Ел үшін ресурстарды тиімді пайдаланатын жаңа инфрақұрылым құрудың бірегей мүмкіндігі туындайды. Олай болмаған жағдайда, қандай да бір іс-әрекет жасалмаса, ел жуық арада ескірген әрі бәсекеге қабілетсіз инфрақұрылым проблемасымен бетпе-бет келеді.
      Екіншіден, «жасыл» технологиялардың бәсекеге қабілеттілігі жылдам өсуде және баламалы энергетиканың көптеген технологиялары таяудағы болашақта дәстүрлі көздермен салыстырғанда электр энергиясы өндірісінің неғұрлым шығынсыз тәсілдерін ұсынады.
      Соңғысы, бүгінгі күннің өзінде мемлекеттік саясат саласында өзгерістердің жоғары қарқыны белгіленген. Стратегия-2050 амбициялы мақсаттар қояды:
      1) электр энергетикасында: баламалы және жаңартылатын электр
энергиясының үлесі 2005 жылға қарай 50 пайызға жетуге тиіс;
      2) энергия тиімділігінде 2010 жылғы бастапқы деңгеймен салыстырғанда, 2015 жылға қарай ЖІӨ-нің энергияны қажетсінуін 10 пайызға және 2020 жылға қарай 25 пайызға азайту жөніндегі міндет тұр;
      3) су ресурстары бойынша 2020 жылға қарай халықты ауыз сумен қамтамасыз ету және 2040 жылға қарай ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз ету проблемаларын шешу жөніндегі міндет тұр;
      4) ауыл шаруашылығында 2020 жылға қарай ауыл шаруашылығы алқаптарының өнімділігін 1,5 есе көтеру міндеті тұр.
      Бұл мақсаттарға қол жеткізу Қазақстан экономикасын дамытудың қазіргі траекториясын айтарлықтай өзгертуді талап етеді, соның нәтижесінде 2030 жылға қарай ел су және жер ресурстарын қалпына келтіріп, табиғи капиталды пайдалану тиімділігінің орташа көрсеткіштері жағынан негізінен Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (бұдан әрі - ЭЫДҮ) қатысушы елдермен және басқа да дамыған елдермен теңесе алады.

      3. Дамудың жалпы параметрлері

      Жалпы тұжырымдама мен іс-шараларды іске асыру жоспарлары негіз қалаушы мынадай алты параметрге сай келеді:
      1) ресурстардың өнімділігін арттыру: ресурстардың өнімділігі (су, жер, энергетика ресурстарының бір бірлігіне, парниктік газдар шығарындыларының бір бірлігіне және т.б. шаққандағы ЖІӨ ретінде айқындалады) орталық экономикалық көрсеткішке айналуға тиіс, өйткені бұл параметр ресурстардың қолданыстағы базасын пайдалана отырып, еліміздің құн жасау қабілетін бағалайды;
      2) ресурстарды пайдалану үшін жауапкершілік: ресурстарды тұтынуды мониторингілеу мен бақылау үшін үкімет деңгейіндегі жауапкершілікті арттыру қажет. Бұл мемлекеттік шешімдердің негізгі ресурстарға әсерін талдауға мейлінше ыждаһатты қарауға мүмкіндік береді (су, жер ресурстары, энергетикалық ресурстар немесе ауа сапасы);
      3) неғұрлым тиімді технологияларды пайдалана отырып, экономиканы жаңғырту: ЭЫДҰ-ға қатысушы елдердің кейбіреуіне қарағанда, Қазақстан шамамен таяудағы 20 жылда ЖІӨ-ні, өнеркәсіптік өндіріс көлемін және инфрақұрылым объектілерінің санын екі еселейді. Бұл өзгерістер экономикада мүлдем жаңа шешімдерді қолдану мүмкіндігін ашады: бұл жаңа технологиялар, өндірістің тұйық циклімен интеграцияланған жүйелер немесе электр энергиясын өндірудің «Үшінші индустриялық төңкеріс» шеңберіндегі инновациялық тәсілдері болуы мүмкін;
      4) ресурстарды тиімді пайдалану жөніндегі іс-шаралардың
инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету: ресурстарды тұтынушы
салаларды субсидиялау, көбінесе, оларды тиімсіз тұтынуды
ынталандыратындықтан, мұндай субсидиялауды қысқарту мақсатында
ресурстар нарықтарында әділ баға белгілеуді қамтамасыз ету қажет;
      5) бірінші кезекте рентабельді іс-шараларды іске асыру: экологиялық ахуалды жақсартуға ғана емес, сонымен қатар экономикалық пайда алуға қол жеткізуге мүмкіндік беретін бастамаларға басымдық беріледі. Тұтастай алғанда, «жасыл» өзгерістер Қазақстан экономикасына қолайлы әсерін тигізуге тиіс;
      6) халықты оқыту және экологиялық мәдениетті қалыптастыру: ресурстарды ұтымды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау туралы білім беру бағдарламаларын әзірлеп, оларды білім беру және кадрлар жүйесіне енгізу қажет. Халық арасында қоршаған ортаға ұқыпты қарау мәдениетін таратуды ынталандыру керек.

      4. Мақсаты мен міндеттері

      Қазақстан ұлттық даму бойынша жоғары мақсаттар қойды: ел 2050 жылға қарай әлемнің заманауи әрі сараланған экономикасы бар неғұрлым дамыған 30 елінің қатарына кіруді жоспарлап отыр.
      Ел алдында тұрған басым міндеттердің арасында:
      1) негізгі ресурстарды, оның ішінде, су және жер ресурстарын
пайдаланудың қарқындылығын төмендету;
      2) жеткілікті түрде дамымаған және ескіріп бара жатқан
инфрақұрылымды, атап айтқанда, электр энергетикасында жетілдіру;
      3) халықтың әл-ауқатын арттыру және қоршаған ортаның ластануын азайту;
      4) шекаралас елдердің су ресурстарына тәуелділікті азайту есебінен ұлттық қауіпсіздікті жоғарылату.

      2. Негізгі қағидаттар мен жалпы тәсілдер

      Тұжырымдама ресурстарды пайдалануға байланысты  секторлардың бәріндегі үйлестірілген саясатты қамтиды.

      1. Су ресурстарын тиімді пайдалану

      Бүгінгі таңда Қазақстан ауыл шаруашылығының өсуіне және қоршаған ортаға су беру көлеміне ықпал ететін су ресурстарының тапшылығымен бетпе-бет келіп отыр, мұның өзі көлдердің, өзендердің және экожүйелердің бүлінуіне, балық саласындағы шығындарға әкеп соқтырады.
      Қазақстанның су ресурстары - жанды, бірегей және осал жүйе, басқа елдерге қарағанда, ол сыртқы қауіптерге көп ұшырайды:
      1) ағынсыз бассейндер және көл бетінің булануының жоғары деңгейі оларды ұстап тұру үшін судың айтарлықтай жұмсалуына әкеледі;
      2) Қытайдан, Ресейден, Өзбекстаннан және Қырғызстаннан басталатын трансшекаралық өзендерге тәуелділік, ол жер үсті сулары ағынының 44 пайызын құрайды және көршілес елдердің экономикалық және әлеуметтік дамуының жеделдеуі салдарынан жылдам азаяды. Болжамдарға сәйкес трансшекаралық өзендердің ағыны 2030 жылға қарай 40 пайызға азаюы мүмкін;
      3) Қазақстанның су ресурстары жаһандық жылынудың әсерін сезініп отыр, мұздықтардың еруінің уақытша ұлғаюы су ресурстарының келешектегі көлеміне әсер етеді;
      4) оның үстіне, экономикалық өсу су ресурстарының қолжетімділігін үнемі ұлғайтып отыруды талап етеді;
      5) суға деген сұраныстың жылдам өсуі және судың орнықты қорларының азаюы нәтижесінде 2030 жылға қарай 14 млрд. текше метр мөлшерінде су тапшылығы күтіліп отыр, егер түбегейлі шаралар қабылданбай, даму қазіргі траектория бойынша жүретін болса, 2050 жылға қарай тапшылық 20 млрд. текше метр құрайды (су ресурстарына қажеттіліктің 70 пайызы).
      Бұл тапшылықты жою үшін мынадай іс-шараларды іске асыру қажет.
      Ауыл шаруашылығында:
      1. 2030 жылға қарай су тұтынуды жалпы 2 есеге қысқарту.
      2. 2030 жылға қарай егіс алқаптарының 15 пайызына тамшылатып суаруды және басқа да қазіргі заманғы су үнемдеуші технологияларды енгізу, суды жіберіп суаруды суарылатын алқаптардың 80 пайызынан 5 пайызына дейін азайту.
      3. 2030 жылға қарай жабық топырақ алаңдарын 1700 гектарға дейін ұлғайту.
      4. Күріш пен мақтаның егіс алаңдарын біртіндеп 20-30 пайызға азайтып, 2030 жылға қарай оларды су ресурстары көзқарасы тұрғысынан неғұрлым үнемді көкөніс, майлы және жемшөп дақылдарына алмастыру.
      5. Ірі инфрақұрылым объектілері - арналарды, су қоймаларын қалпына келтіру, меншік құқығын және оларды күтіп ұстау үшін жауапкершілікті айқындау.
      6. Су алуды өлшеу және барлық түпкі және аралық су
пайдаланушылардан деректер жинауды бақылау жөніндегі іс-шараларды іске асыру. Су есептеуіштердің болуын ауыл шаруашылығында кез келген
мемлекеттік қолдау көрсетудің міндетті шарты ретінде белгілеу қажет.
      Өнеркәсіпте:
      1) энергетикалық, өндіруші және металлургия салаларында су үнемдеу технологияларын енгізу және сарқынды суларды қайтадан пайдалану мен сумен айналдыра жабдықтау есебінен 2030 жылға қарай жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда су пайдалануды жалпы 25 пайызға қысқарту;
      2) жаңа өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін суды тарту және тазарту
стандарттарын еуропалық деңгейге дейін жоғарылату.
      Коммуналдық шаруашылықта:
      1) Үйлер мен коммуналдық желілердегі судың ағып кетуін жою, тарату тораптарындағы судың қысымын бақылау, тұрмыстық техника мен сантехниканың суды үнемдеу стандарттарын жоғарылату есебінен 2030 жылға қарай су пайдалануды жалпы 10 пайызға азайту.
      2) Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және болашақта тапшылықты жою мақсатында:
      Ресеймен, Қытаймен, Өзбекстанмен және Қырғызстанмен екіжақты келісімдердің қолданыстағыларын қайта қарау және 2015 жылға қарай сарқынды судың 20 пайыздан аспайтын көлемде құйылуына кепілдік беретін жаңаларын жасасу;
      2015 жылға қарай су ресурстарының картасын және 2017 жылға қарай бассейндер деңгейінде инфрақұрылымға салынатын инвестициялар бойынша жоспарлар жасау;
      су тасыған кезде сарқынды суды ұстай тұруға және жыл бойы вариативтілікті өтеуге арналған су қоймалары мен резервуарлар салу;
      су ресурстары, сондай-ақ бүгінгі күні қол жетімсіз деп танылған ресурстары көп бассейндер есебінен аумақтардың тапшылығын қамтамасыз ету үшін су аққылары мен арналар салу. Қолжетімсіз су ресурстарын айналымға қосудың қосымша әлеуеті 10-нан 14 млрд. текше метрге дейінгіні құрауы мүмкін;
      сарқынды суларды тазарту станциялары мен ащы және тұзды суды тазарту қондырғыларын салу;
      ағаш отырғызуды, қайраңды қалпына келтіруді, лай тұнбасынан тазартуды және экожүйені көрсетілетін қызметтер тұжырымдамасын әзірлеу есебінен бассейндік жүйелерді қалпына келтірудің кешенді тәсілі.
      Су ресурстарын республикалық және бассейндік деңгейде басқаруды күшейту үшін 2013 жылдың соңына дейін Су ресурстарын басқаруды дамытудың мемлекеттік бағдарламасын бекіту қажет. Бағдарламаның негізгі іс-шаралары мыналарды қамтуға тиіс:
      1) республикалық комитеттер мен табиғи экожүйелердің жай-күйін
мониторингілеу жөніндегі қызметтерді деректердің бүкіл көлемін жинау және бағалау үшін қажетті ең заманауи материалдық-техникалық базамен және технологиялармен жасақтау;
      2) қолжетімді су ресурстары мен су тұтыну туралы деректердің, әрбір бассейн деңгейінде шешім қабылдауға арналған жедел жұмыс құралдарын құру үшін талдамалық деректердің тізілімін жасау;
      3) бассейндік инспекцияларға біртіндеп атқару және бақылау
функцияларын, бассейндік инспекциялар деңгейінде қабылданған шешімдерді орындау мүмкіндігін беру;
      4) барлық инфрақұрылым объектілері үшін аудит жүргізу, басым
инвестициялық жоспарды жіктеу және жасау, меншік құрылымын айқындау, қажет болған жағдайда, инфрақұрылымды меншік иелері пайдалануының кешенді тәсілін іске асыру үшін қолданыстағы заңнамаға өзгерістер енгізу.
      Сондай-ақ су басу, су тасу және төтенше жағдайлар қаупін біріздендіру әрі жою жөніндегі жұмысты жалғастыру талап етіледі.
      2020 жылға қарай су ресурстарын үнемдеуді ынталандырудың тиімді режиміне көшу мынадай мәселелерді пысықтап, зерделеуді көздейді:
      1) суды үнемдеуші технологиялардың енгізілуін ынталандыру үшін
субсидияларды түзету және ынталандырушы функциясы жоқ субсидияларды
жою;
      2) су ресурстарының тапшылығын және экономикалық басымдықтарды көрсететін лимиттердің ашық тетігін енгізу;
      3) инвестициялардың қайтарымдылығын қамтамасыз ететін тарифтерге көшу;
      4) су пайдаланудың барынша жоғары экономикалық тиімділігіне қол жеткізу үшін судың бағасы суға деген сұранысты көрсететін суды пайдалану квоталарын саудалаудың нарықтық жүйесін енгізу, мұнда мемлекет нарықтық өзара іс-қимылдың қатысушысы болуға тиіс.
      5) Қазақстан су ресурстарының тапшылығынан басқа, өнеркәсіптік кәсіпорындар тарапынан да, сарқынды суларды коммуналдық қызметтердің жеткілікті тазартпауының салдарынан да судың ластану проблемасына ұшырап отыр. Экологиялық заңнаманы шығарындылардың еуропалық стандарттарына сәйкес келтіру бөлігінде оларды жетілдіру алғашқы қадам болуға тиіс. ЕО-ның осы салада реттеу жөнінен ұзақ тарихы бар және ол заңнаманы, бақылау шараларын жасау және нақты технологияларды енгізу бойынша үлгі бола алады. Су ресурстарын пайдалануды басқарудың интеграцияланған тәсілін қамтамасыз ету үшін сумен жабдықтауды және су бұруды қадағалау функцияларын бір мемлекеттік органның қолына шоғырландыру қажет. 2030 жылға қарай су ресурстарын ластаудың еуропалық деңгейлеріне көшу және 2050 жылға дейін тарихи ластануды тазартуды қамтамасыз ету қажет.

      2. Өнімділігі жоғары ауыл шаруашылығының жетістігі

      Қазақстанның ауыл шаруашылығы ұлан-байтақ жер ресурстары мен ауыл шаруашылығы өнімінің мойындалған сапасының арқасында елеулі түрде өсу әлеуетіне ие. Жерге құнарлылығын қайтарып, жұмысқа орналасуға жаңа мүмкіндіктер жасайтын және тағам өнімдерін импорттаудан неғұрлым айқын тәуелсіздікті қамтамасыз ететін орнықты ауыл шаруашылығына көшу арқылы сектордың әлеуетін іске асыру қажет.
      Бүгінде 2,2 миллион адам немесе Қазақстанның еңбек ресурстарының 26 пайызы ауыл шаруашылығы секторында жұмыс істейді және суды ұлттық тұтынудың 2/3-сі ауыл шаруашылығының еншісінде. 2010 жылы елдің ЖІӨ-не ауыл шаруашылығының қосқан үлесі бар болғаны 4,5 пайызды құрады, бірақ өзінің жұмысқа орналастыру, әсіресе, ауылдық жерлерде жұмысқа орналастыру тұрғысынан маңыздылығы, Қазақстанның су балансына тигізетін әсері және болашақтағы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі рөлі негізінде ауыл шаруашылығы басым сектор ретінде жалпыұлттық мәнге ие.
      Қазақстанның ауыл шаруашылығы секторы бірқатар маңызды проблемаларға тап болып отыр. Қаржыландыру көздеріне қолжетімділіктің шектеулі болуы - неғұрлым айқын сезіліп отырған проблемалардың бірі. Еуропа Қайта құру және Даму Банкі мен Дүниежүзілік банктің бағалауына сәйкес ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын қоса алғанда, фирмалардың 56 пайызы өздерінің Қазақстанда дамуы үшін қаржыландыру көздеріне шектеулі түрде қол жеткізетіндерін айғақтайды. Ауыл шаруашылығы жабдықтарының 80 пайызынан астамы ескірген, ал неғұрлым ұзақ мерзімді қаржыландыру үшін шешімдердің жоқтығын және қазір үмітсіз борыштар үлесінің көп екенін ескеретін болсақ, қазіргі заманғы жабдықтарға инвестициялар тарту қиындық туғызады.
      Қаржыландыру көздеріне қолжетімділіктің шектеулі болуы  тыңайтқыштар мен сапасы жоғары тұқымдарды пайдалану мүмкіндігін де шектейді. Қазақстанның фермерлері Ресейдегі бір гектарға (бұдан әрі - га) жұмсалатын 45 килограммен (бұдан әрі - кг) және АҚШ-тағы 145 кг/га-мен салыстырғанда бір гектарға бар болғаны 4-15 кг тыңайтқыш пайдаланады. Қазақстанда су ресурстарын пайдалану тиімділігінің аса төмен болуына, бірінші кезекте, суарудың ескірген әдістерін пайдалану  және ауыл шаруашылығын жүргізудің тиімді практикалары себеп болып отыр. Қазақстандағы кейбір су бассейндері қазірдің өзінде су ресурстарының айтарлықтай тапшылығын сезініп отыр және Қазақстандағы егістік жердің басым бөлігі қуаңшылыққа ұшыраған. Келесі екі он жылдық ішінде су ресурстары тапшылығының айтарлықтай өсетіні күтіліп отыр, мұның өзі су тұтынудың тиімсіз әдістерін қолданатын шаруашылықтардың күйзелуіне әкеп соғады.
      Жайылым алқаптары елді мекендердің маңындағы жерлердің тапталуы және шалғай учаскелерде жөнді баға алмаудан зардап шегіп отыр, бұл 20 млн. га жайылымның шектен тыс мал жаю салдарынан бүлінуге ұшырауына алып келді. Топырақтың бүлінуі ретінде айқындалатын, шөл жерге тән жағдайлардың қалыптасуына әкеп соғатын шөлейттену алаңдаушылық туғызу үшін елеулі себеп болып табылады және Орталық Азия елдерінің жер ресурстарын басқару жөніндегі бастамасына (САСІLМ) сәйкес Қазақстанның жалпы жер алаңының 66 пайызға жуығы шөлейттенуге ұшыраған.
      Қолайсыз климаттық жағдайлар және жоғарыда сипатталған проблемалар салыстырмалы түрде төмен еңбек өнімділігіне және өнімнің аз шығуына негіз болады. Қазақстанда бидайдың шығымдылығы жылына 7-16 центнер/га аралығында немесе орта есеппен жылына 11 центнер/га-ны құрайды, мұның өзі Қазақстанда, әсіресе, оның солтүстік облыстарында жауын-шашынның аз болуымен сипатталатын климаттың күрт континентальды болуына байланысты, сондай-ақ жер өңдеудің тиімсіз тәсілдерін пайдалану және жер мен инфрақұрылым жағдайларының қолайсыз болуы салдарынан белгілі бір дәрежеде жоғары шығымдылыққа қол жеткізуді шектейді.
      Ауыл шаруашылығы секторы тап болған проблемаларды шешу үшін Қазақстанның Үкіметі ауыл шаруашылығы секторының бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында «Агробизнес - 2020» Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2013 - 2020 жылдарға арналған пәрменді бағдарламаны әзірлеп шықты. Бұған қоса, орнықты егіншілікке көшу үшін мынадай негізгі бастамаларға көңіл аудару қажет:
      1) қаржыландыру көздеріне қолжетімділікті ұйымдастыру жөніндегі шараларды мемлекеттік қолдау:
      басқа елдерде ауыл шаруашылығына ұзақ мерзімді кредит беру жөніндегі халықаралық тәжірибені ескере отырып, фермерлердің капитал салымына деген сұранысын қанағаттандыру үшін қажетті ұзақ мерзімді кредит беру өнімдерін әзірлеу және жасау үшін халықаралық және жергілікті даму институттарын, сондай-ақ екінші деңгейдегі қазақстандық банктерді тарту;
      Қазақстанда орнықты ауыл шаруашылығын құру үшін жерді жаңадан өңдеуге арналған техниканы қолдану, тамшылатып суаруға арналған жабдық пен инфрақұрылымды, энергия үнемдеуші көлік құралдары мен жабдықтарды пайдалану, фермерлердің көліктік шығындарын азайту үшін жол инфрақұрылымын жаңарту және т.б. сияқты неғұрлым қолайлы шешімдер қабылдау мақсатында халықаралық және жергілікті сарапшыларды тарта отырып, ауыл шаруашылығы секторындағы іс жүзінде жұмсалған шығыстар мен капитал салымдарының құрылымын зерделеуді жүргізу;
      орнықты ауыл шаруашылығының қағидаттары мен практикасын ынталандыру және енгізу үшін кепілдіктер, субсидиялар және өзге де экономикалық ынталандыру шаралары нысанындағы ауыл шаруашылығын ұзақ мерзімді қаржыландырудың ықтималы құралдарын үкіметтік деңгейде қарау;
      2) фермерлердің бизнес-жоспарлау дағдыларын дамыту, сондай-ақ екінші деңгейдегі коммерциялық банктер және кредиттік ұйымдар сияқты қаржыландыруға жауапты ұйымдардың дағдылары мен білімдерін олардың ауыл шаруашылығы секторын жақсы түсінуі мақсатында дамыту тетіктерін қайта қарау және жақсарту. Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін қажетті төмендегі шаралар мыналарды қамтиды:
      ауыл шаруашылығы секторын дамыту тетіктерін түсінуге қатысты фермерлер арасында бизнес-жоспарлау біліктілігінің тапшылығы мен қаржы ұйымдары арасындағы біліктілік тапшылығын және нарықта қолжетімді қаржы өнімдерін анықтау;
      шаруашылықты бизнес-жоспарлау дағдылары мен практикасын ілгерілетуге және таратуға арналған құралдар ретінде өнімді сатып алушылармен ұзақ мерзімді келісімдер жасасу (contract farming) қағидаты бойынша жүргізетін жергілікті озық фермаларды қандай дәрежеде пайдалануға болатынын анықтау;
      екі жақтан да біліктілік тапшылығын жою үшін фермерлер мен қаржы ұйымдарының дағдыларын дамытудың жетілдірілген бағдарламаларын әзірлеу және іске асыру;
      3) фермерлік шаруашылықтар мен ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алушылар арасында ұзақ мерзімді шарттық қатынастар жасасу (келісімшарттық фермерлік) қағидаты бойынша модельдік шаруашылықтар құру үшін шетелдік инвесторларды тарту көптеген елдерде өзін ынтымақтастықтың табысты тетігі ретінде көрсетті. Қазақстанда осы модельді өзіне пайда түсіре отырып тиімді түрде пайдалануға жеткілікті жағдай бар. Мұндай ынтымақтастықтың артықшылықтарының қатарында: а) меншікті қаржы ресурстары және қаржылық шешімдері бар ірі инвесторларды тарту мүмкіндігі; б) ауыл шаруашылығын жүргізудің заманауи технологиялары мен үздік әлемдік практикасын тарту мүмкіндігі; в) ресурс үнемдеуге негізделген орнықты және "жасыл" ауыл шаруашылығын жүргізетін инвесторларды тарту мүмкіндігі. Осыған байланысты шетелдік инвестицияларды тартудың артықшылықтарын іске асыру үшін бірқатар шаралар қабылдау қажет, оның ішінде:
      бүгінде халықаралық практикада қолданыстағы келісімшарттық фермерлік әрқилы балама модельдерін бағалауды жүргізу және Қазақстан үшін неғұрлым оңтайлы моделін таңдау;
      Қазақстанға инвестицияларды жүзеге асырудың әкімшілік шығасыларын барынша азайту мақсатында "жалғыз терезе" қағидаты бойынша бірыңғай сарапшылық орталық құру арқылы ынтымақтастықтың осындай нысанын жасау үшін жергілікті фермерлер мен шетелдік инвесторлардың қызығушылық және қажеттілік дәрежесін айқындау;
      келісімшарттық фермерліктің таңдап алынған моделін енгізу және жобаға қатысушыларды қолдау шараларын іске асыру үшін экономикалық және құқықтық база құру;
      ауыл шаруашылығы нарығына халықаралық ірі қатысушылар үшін Қазақстанда бизнес жүргізудің мүмкіндіктерін таныстыру үшін роуд-шоу деп аталатын инвесторларға арналған көшпелі таныстырылым өткізу;
      шетелдік инвесторларды тартуды ынталандыру бойынша жер ресурстарын орнықты пайдалануды қамтамасыз ететін алымдарды немесе баждарды азайту, қолдануға болатын кездерде салықтық перференциялар ұсыну және жердің оңтайлы құнын айқындау сияқты тетіктерін қарау;
      4) суарудың қазіргі заманғы әдістерін пайдалануды және жылыжай
шаруашылығының дамыған секторын қалыптастыруды қамтитын су ресурстарын үнемдеу жөніндегі іс-шаралар кешенін іске қосу, мыналар оның негізгі элементтері болып табылады: а) суды көп қажет ететін ауыл шаруашылығы дақылдарын алмастыру; б) суару технологиясын жетілдіру; в) су тасымалдау кезінде шығасыларды қысқарту;
      5) жылыжай өндірісін дамыту жоспарын әзірлеу, ол мыналарды қамтиды: қажетті іс-шаралар мен капитал инвестицияларын жақсы жоспарлай бастау үшін қазіргі жылыжай алаңдары жөніндегі деректердің жағдайын жақсарту;
      қолжетімді жылыжай технологияларын бағалап, Қазақстан үшін неғұрлым тартымды басым шешімдерді айқындау;
      мынадай екі факторға: а) жылыжай секторы өндірісінің ықтимал көлеміне және б) суды үнемдеудің ықтимал көлеміне баса мән бере отырып, жылыжай өндірісі нарығының көлемін нақтылау;
      жылыжай құрудың жергілікті фермерлер мен халықаралық инвесторларға тартымды болуы үшін ынталандыру тетіктерін әзірлеу.

      3. Энергия тиімділігін арттыру

      Елдің бәсекеге қабілеттілігін өсірудегі, өнеркәсіп пен тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықты технологиялық жаңғыртудағы, энергетикалық және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі басты бағыттардың бірі энергия үнемдеу мен энергия тиімділігін арттыру болып табылады.
      Қазақстан Республикасын үдемелі индустриалдық-инновациялық дамытудың 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы елдің ішкі жалпы өнімінің энергияны қажетсінуін 2015 жылға қарай кемінде 10 пайызға төмендету бойынша міндеттер қойды.
      Сонымен, энергия үнемдеу бір мезгілде энергетикалық және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі әдісі бола тұра, мемлекеттің стратегиялық міндеттеріне жатқызылды. Энергия үнемдеудің стратегиялық мақсаты - бұл энергияның тиімділігін барлық салаларда, барлық өңірлер мен тұтастай алғанда ел бойынша арттыру.
      Халықаралық энергетикалық агенттіктің деректері бойынша, Қазақстан Республикасының ішкі жалпы өнімінің энергияны қажетсінуі ЭЫДҰ-ға кіретін елдердің орташа деңгейінен шамамен жеті есе жоғары және Ресейдің орташа деңгейінен 25 пайызға жоғары. Негізгі себептер:
      1) ЖІӨ көлеміндегі энергияны қажетсінетін өндірістердің жоғары үлесі бар экономика құрылымы;
      2) көмір электр станцияларына негізделген электр энергетикасының шоғырландырушы қуаттары;
      3) көмір мен жылу энергиясын көп тұтынуды талап ететін қатаң климаттық жағдайлар;
      4) негізгі салалардағы негізгі және қосалқы жабдықтың елеулі тозуы (энергетика 60-80 пайыз, түрлі-түсті металлургия 30-40 пайыз және т.б.) және оларды жаңартудың төмен коэффициенті;
      5) автомобиль көлігінің 80 пайызы 10 жылдан астам пайдаланылып келеді, ірі қалаларда жеке меншік автомобильдер көлік ағынының 70 пайыздан астамын құрайды;
      6) ғимараттардың қазіргі заманғы талаптарға сай келмейтін жылу техникалық сипаттамалары;
      7) қолданыстағы қазандықтардың тиімділігі 65-70 пайыздан аспайды, ал жаңа қазандықтарды пайдалану тиімділікті 85-90 пайызға дейін арттыруға мүмкіндік берер еді;
      8) жылу энергиясын жылу желілері бойынша беру кезіндегі
жоғалтулардың үлкен көлемі (25-40 пайызға дейін), сол кезде халықаралық тәжірибе бұл көрсеткішті 10 пайызға дейін жеткізу мүмкіндігін айғақтайды.
      Энергия тиімділігін арттыру бөлігіндегі негізгі қосымша шаралар болып мыналар табылады:
      ТКШ мен жылыту жүйесінде:
      1. Ескі әрі тиімсіз қазандықтарды жаңғырту немесе ауыстыру.
      2. Жылумен жабдықтау жүйесін кеңейткен немесе оған өзгерістер
енгізген кезде жылу мен электр энергиясын аралас өндірудің қолжетімді
мүмкіндіктерін барынша тиімді пайдалану мүмкіндігін бағалау қажет.
      3. Ескі құбырларды оқшауланған жаңаларына ауыстыру; бұл ретте бүкіл құбыржол желісінің 60 пайыздан астамы тиесілі, ал шығындар жылу таратудың бүкіл жүйесін жаңғыртуға салынатын инвестициялардың жалпы көлемінің төрттен бірін құрайтын, шығасылардың ең көп бөлігі тиесілі шағын диаметрлі жылу желілерін жөндеуге неғұрлым басымдық берілуге тиіс.
      4. Энергия үнемдеу элементтерімен күрделі жөндеу өткізген кезде
қолданыстағы ғимараттарды жылу тұрғысынан жаңғырту. Жаңа ғимараттарды
жылуды қорғаудың соңғы стандарттарына сәйкес салу.
      5. Ғимараттар қорының энергия тиімділігін арттыру үшін тұтынушы мен өндіруші үшін:
      1) жылу тарифтерін экономикалық тұрғыдан ақталатын деңгейге дейін жеткізе отырып;
      2) есептеуіштер орната отырып, қосалқы жылу станцияларын құра
отырып және төлемдерді іс жүзінде тұтынылатын жылу үшін жинау жүйесіне көше отырып;
      3) халықтың әлеуметтік осал топтарына нысаналы атаулы көмек түрінде қолдау көрсету жөніндегі шараларды әзірлей отырып;
      4) жылу желілерін, өндірістік қуаттарды және ғимараттарды жаңғыртуды қаржыландыру отырып, бірқатар қолайлы факторлар жасау талап етіледі.
      6. Жаңа құрылыс стандарттарының қолданылуын пәрменді бақылауды енгізу.
      7. Құрылыс саласында және жылу энергетикасында энергия тиімділігін арттыру жөніндегі іс-шаралардың іске асырылуын ұдайы мониторингілеуді енгізу.
      8. Жылыту саласындағы іс-шаралардың іске асырылуын қолдау үшін тиімді басқаруды әзірлеу (мысалы, жылумен жабдықтайтын ұйымдармен және жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен бірлесіп жұмыс істей отырып, мемлекеттік-жеке меншік әріптестік арқылы).
      9. Ақпараттық және насихат науқандарын ұйымдастыру арқылы түтынушыларды үйрету, заңдар мен қаулыларды жетілдіру және орындалуын қамтамасыз ету.
      10. Мемлекеттің туындайтын проблемаларды қадағалау немесе оларды пайда болу шамасына қарай шешу мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін деректерді тиімді жинау.
      11. Энергиялық тиімді саланы қалыптастыру үшін, әсіресе жылу
сақтайтын материалдарды, зауыттық жылу сақтағышы бар терезелер мен
құбырларды өндіру бойынша ұлттық салаларды дамыту жолымен мемлекеттік
қолдау көрсету.
      Өнеркәсіпте:
      1. Өнімнің бірлігіне энергия ресурстарын тұтынуды төмендету үшін өнеркәсіпті жаңғырту;
      2. Энергия тиімділігін арттыру бойынша инновациялық технологияларды енгізу;
      3. Кәсіпорынды жаңғырту үшін қаржылық жағдайлар жасау;
      4. Энергия үнемдеу саласындағы кадрлармен қамтамасыз ету;
      5. Жабдықты жаңғырту және сақтағыш өндірісті құру үшін ғылым мен өндірістің өзара іс-қимылы.
      Көлік секторында:
      1. Энергиялық тиімді көлік инфрақүрылымын дамыту;
      2. Теміржол көлігінің энергия тиімділігін арттыру;
      3. Жергілікті қоғамдық көлікті таза отынға (газ және электр) көшіру есебінен оның энергия тиімділігін арттыру.
      Электр энергетикасы
      Қазақстанда электр энергиясына өсіп отырған сұранысты қанағаттандыру және ескі электр станцияларын пайдаланудан шығару едәуір жаңа қуаттарды салуды талап етеді: тұрақты емес көздер ретінде қаралатын жаңартылатын энергия көздерінің (бұдан әрі - ЖЭК) белгіленген қуатын ескермегенде, энергия тиімділігін арттыру жөнінде қабылданып жатқан шараларға байланысты 2030 жылға қарай шамамен 11-12 гигаватт (бұдан әрі - ГВт) (бұл 2012 жылға белгіленген қуаттың шамамен 60 пайызына сәйкес келеді) және 2050 жылға қарай шамамен 32-36 ГВт.
      Қазіргі уақытта энергетикалық қоржынның құрылымын айқындайтын кейбір сыртқы факторларға қатысты белгісіздік орын алып отыр. Мысалы: 2030 жылға дейін отандық газдың қандай көлемі электр энергетикасы үшін қолжетімді болады? Мұндай газ қандай бағамен сатылатын болады? Әлемде  және Қазақстанда жел мен күн электр станцияларына арналған күрделі шығындардың азаю серпіні қандай болады? Әлемдегі және Қазақстандағы көмірсутек бірлігінің құны қандай болады?
      Мұндай белгісіздіктерге қарамастан, Тұжырымдама қандай жағдай болса да іске асырылуы қажет іс-шараларды қамтиды:
      1) қолданыстағы станциялар бойынша:
      жаңғырту кестесі мен шоғырландырушы активтердің қалған қызмет ету мерзімін айқындау үшін 2020 жылы колданыстағы электр станцияларының бәрінің техникалық жай-күйіне аудит және энергия аудитін жүргізу;
      зиянды заттардың шығарындылары бойынша заманауи стандарттарға қол жеткізу мақсатында қолданыстағы көмірмен жұмыс істейтін электр станцияларын жаңғырту, бұл жиынтығында 2020 жылға қарай 8,3 ГВт дейінгіні құрайды, яғни 2020 жылдан кейін пайдаланылатын қолданыстағы көмірмен жұмыс істейтін электр станцияларының бәрін жаңғыртып, ең алдымен, шаң, күкірт қостотығы мен азот тотығы шығарындыларын ұстап қалу үшін шаң-газ тазартқыш жабдықтарды орнату;
      2) жаңа жылу станцияларын отынды пайдалану тиімділігі мен
экологиялық параметрлері жағынан үздік әлемдік технологияларға сәйкес
тұрғызу қажет.
      3) энергияны генерациялау газға ауыстырылатын үлкен қалаларды
қоспағанда, көмірмен жұмыс істейтін ескі қуаттарды заманауи жаңа көмір станцияларына біртіндеп ауыстыру қажет.
      4) жел және күн электр станцияларын (бұдан әрі тиісінше - ЖЭС және КЭС) салу арқылы жаңартылатын энергетиканы дамытуды бастау қажет:
      2020 жылға қарай электр энергиясын өндірудің жалпы көлеміндегі ЖЭС пен КЭС үлесін 3 пайызға жеткізу;
      2030 жылға қарай электр энергиясын өндірудің жалпы көлеміндегі ЖЭС пен КЭС үлесін 10 пайызға жеткізу;
      дәстүрлі көздермен салыстырғанда бәсекеге қабілеттіліктің қолайлы деңгейіне қол жеткізгеннен кейін ЖЭК-ті толық ауқымда енгізуге көшу, бұған 2020 және 2030 жылдар арасындағы кезеңде қол жеткізу межеленіп отыр;
      электр энергиясын өндірудің жалпы көлеміндегі жел, күн, гидро және атом станцияларын қоса алғанда, баламалы және жаңартылатын энергия көздері үлесінің 50 пайызына қол жеткізу;
      5) атом энергетикасына инвестиция салу есебінен, оның ішінде секторда адал бәсеке құру және уран өндіруші өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін энергетика секторын әртараптандыру, мұнда атом электр станцияларының (бұдан әрі - АЭС) белгіленген жалпы қуаты 2030 жылы 1,5 ГВт құрап, 2050 жылға қарай ол 2,0 ГВт дейін өседі. Атом генерациясын дамыту кезінде қауіпсіздік жөніндегі бастамаларды іске асыру қажет, ол мыналарды көздейтін болады:
      Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің Атом энергетикасы комитетін күшейтіп, оған атом энергетикасындағы қауіпсіздікті және қауіпсіздік стандарттарының сақталуын бақылау бойынша ерекше өкілеттіктер беру;
      АЭС пайдаланудан шығарылғаннан кейін қоршаған ортаны ластанудан тазарту жөніндегі қызметтерге ақы төлеу үшін АЭС операторы қаржылай қаражат аударуға міндетті қор құру жөніндегі талаптарды қоса отырып, уран қалдықтарын тиімді басқаруды режимдік бақылауды енгізу;
      қалдықтарды орналастыру және сақтау үшін қауіпсіз жер табуға кепілдік беру үшін уран қалдықтарын басқару стратегиясын әзірлеу;
      6) елдің солтүстік, шығыс және оңтүстік өңірлерінде газ инфрақұрылымын құруға инвестициялар қажет. Бұл барлық ірі қалалардағы көмірмен жұмыс істейтін ЖЭО-ларды газға көшіруге мүмкіндік береді, бұл, ең алдымен, жергілікті шығарындылардың деңгейін азайтады және атмосфералық ауа сапасын жақсартады, сондай-ақ тұрақты емес жаңартылатын энергия көздерін қолдау үшін икемді резервтік қуаттың болуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Газ инфрақұрылымын дамыту үшін мынадай шешімдер қабылдау қажет:
      газ электр станцияларына және тұтастай алғанда, қажетті қосалқы газ инфрақұрылымына инвестицияларды ынталандыру үшін газ қуаттарының 2020 жылға қарай энергия балансы құрылымында белгілі бір үлеске жетуі бойынша мақсат қою;
      экономикалық тұрғыдан тиімді және экологиялық тартымды болған жағдайда, жаңа электр станцияларына газ жеткізуді қамтамасыз ету үшін қажетті инфрақұрылымды салу жөніндегі жоспарды келісу;
      7) көмірмен жұмыс істеп тұрған, ең алдымен ірі қалалардағы (Алматы, Астана, Қарағанды) ЖЭО-ларды газға көшіру, сондай-ақ осы қалалардағы экологиялық ахуалды жақсарту үшін 2020 жылға дейін газбен жұмыс істейтін жаңа станциялар салу. Көмірмен жұмыс істеп тұрған ЖЭО-ларды газға көшіруді жүзеге асыру техникалық жағынан қиындық туғызса, көлемі мен бағасы жағынан газдың қолжетімділігі ескеріле отырып, мұндай станцияларды газбен жұмыс істейтін станцияларға ауыстыру арқылы оларды бұзу жүргізілетін болады.
      Ауаның ластануын азайту
      Ауаны ластайтын заттардың негізгі түрлері - бұл қатты бөлшектер, күкірттің қостотығы және азот тотығы. Сол сияқты ауаға сынап, озон, қорғасын, улы газ қосындылары мен диоксиндер шығарылады. Шаң, күкірт қостотығы мен азот тотығы шығарындыларының негізгі көлемі Қазақстанның үш негізгі секторына келеді: қазба отын пайдаланылатын электр энергетикасы, өңдеуші және тау-кен өндіру саласы, көлік.
      Шаң, күкірт қостотығы мен азот тотығы шығарындыларының қомақты бөлігін электр энергетикасы, сондай-ақ қазандықтар, яғни табиғи отынды жағу көздері шығарады. Олар атмосфераға ластаушы заттардың жиынтық шығарындыларына неғұрлым елеулі үлес қосады - шығарындылардың жалпы көлемінің 40 пайызы, қатты бөлшектер шығарындыларының 50 пайызы, күкірт қостотығы шығарындыларының 47 пайызы және азот тотығы шығарындыларының 60 пайызы. Шығарындылардың елеулі бөлігі сапасы төмен көмірді пайдалануға және электр станциялары мен аудандық жылу орталықтарында ластануды бақылауға арналған тиімді жабдықтың болмауына негізделген.
      Ауаның ластануы - Қазақстанның қалалық аймақтарындағы, әсіресе, өндірістік кәсіпорындар орналасқан орталықтарға айналған және индустрияландырылған облыстарда орналасқан өнеркәсіптік аймақтардағы маңызды экологиялық проблема. Қазақстанның облыстарындағы шығарындылардың негізгі көлемі қалалық аймақтарға тиесілі. Ауа сапасының төмен болуынан қала халқының қомақты бөлігі зардап шегетіндіктен, дәл қалалық аймақтардағы ахуалды жақсартуға ерекше көңіл бөлу қажет.
      Соңғы жылдары Қазақстанда ауаның ластану деңгейінің айтарлықтай ұлғайғаны байқалды. Ауаны ластайтын заттар аурудың жиілеуін ұлғайтуға ықпал етеді және осының салдарынан ұлттық экономикаға денсаулық сақтау қызметтеріне шығындар және еңбек өнімділігінің азаюы нысанында тікелей және жанама залал келтіруге әкеп соқтырады. Жеделдетілген экономикалық өсудің келеңсіз әсеріне қарсы тұру үшін 2007 жылғы 9 қаңтарда Қазақстан үкіметі жаңа Экологиялық кодексті қабылдады. Кодекс қоршаған ортаға әсер ететін процестердің барлық аспектілерін, атап айтқанда, газдар мен басқа да ластаушы заттардың атмосфераға шығарындыларын реттейді. Кодекс Қазақстандағы өнеркәсіптік шығарындыларды бақылау және реттеу үшін пайдаланылатын жалпы заңдар мен нормаларды қамтиды. Бұған қарамастан, шығарындылар бойынша республика нормативтері еуропалықтардан айтарлықтай асып түседі. Сондықтан да, Қазақстандағы ауа сапасын жақсарту үшін шаң, күкірт қостотығы мен азот тотығы шығарындылары бойынша мейлінше қатаң стандарттар белгілеу қажеттігі орын алып отыр.
      Қазақстандағы өнеркәсіп пен электр және жылу энергиясын шоғырландыру объектілерінен шығарылатын шығарындылардың ағымдағы деңгейін талдау негізінде мынадай шараларды іске асыру қажет:
      1) 2014 жылдың соңына дейін электр энергиясын, жылу энергиясын
өндірушілермен және өзге де ірі индустриялық компаниялармен бірге
шығарындылар бойынша еуропалықтарға жақындатылған жаңа стандарттарға
көшудің қағидаттары мен жол картасын әзірлеу;
      2) 2015 жылдың соңына қарай ЕО стандарттарына қарай жақындатылған стандарттарды әзірлеу және енгізу;
      3) ірі қалаларға таяу орналасқан генерация және өнеркәсіп объектілерінде шаң-газ тазарту жабдығын жаңғырту және орнату әрі шығарындылар бойынша көрсеткіштерді әзірленген жол картасына сәйкес қолданыстағы нормативтерге дейін жеткізу;
      4) қолжетімді инфрақұрылым бар болса, көмірмен жұмыс істеп тұрған электр станцияларын газға ауыстыру;
      5) көмірмен жұмыс істейтін электр станцияларының ірі қазандықтарын, бірінші кезекте, шаң, күкірт қостотығы мен азот тотығы шығарындыларының деңгейін бақылайтын заманауи жабдық орната отырып жаңғырту қажет. Электр энергиясына сұранысты қанағаттандыру үшін қуаты аз қазандықтардың қызмет ету мерзімі аяқталғанға дейін оларды қалдыруға болады;
      6) ірі станциялардың, қазандықтар мен өнеркәсіптік кәсіпорындардың атмосфералық шығарындылардың сапасын үздіксіз өлшеп тұруға арналған жабдықты орнатуы;
      7) Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау жөніндегі
уәкілетті органы тарапынан ластаушы заттар мен парниктік газдар
шығарындыларын үздіксіз мониторингілеу мен қадағалаудың жүзеге
асырылуы;
      8) көлік секторында мынадай іс-шараларды іске асыру қажет.
      көлік құралдарын пайдалану әдістерін жетілдірумен, отын балансы мен операциялық қызметтің тиімділігін арттырумен қатар, заманауи көлік паркін енгізу;
      2016 жылғы шілдеден бастап еуропалық нормативтерге сәйкес автомобиль көлігінен атмосфераға шығарылатын шығарындылар бойынша нормативтерді белгілеу;
      қазіргі бүкіл автомобиль паркінің біржолғы аудитін 2020 жылға дейін аяқтап, пайдаланылған газ сапасы тұрғысынан автомобильдерге жыл сайын үнемі инспекция жүргізу;
      газ ресурстарына және газ бағасын субсидиялау туралы шешімдердің қабылдану шамасына қарай 2020 жылға дейін Алматы қаласының қалалық көлігін компримацияланған газға көшіру; басқа да ірі қалалардағы (Астана, Қарағанды, Шымкент) қалалық көлікті газға ауыстыру.
      Қалдықтарды басқару
      1. Қалдықтарды қайта өңдеу саласына кейбір инвестициялар түсетіндігіне қарамастан, Қазақстанға қалдықтарды басқарудың кешенді жүйесі жетіспейді. Қалдықтар бағалы фракцияларды, энергияны, қорданы шығарып алу, сондай-ақ қайталап өңдеу және байыту үшін қолдануға болатын маңызды ресурс болып табылады.
      Қазақстан қазіргі проблемаларды жеңуі және қалдықтарды басқарудың сапалы жаңа деңгейіне шығуы қажет.
      2. Тарихи өнеркәсіптік қалдықтар мұрасы. Ауыр өнеркәсіп,
агроөнеркәсіптік кешен және пайдалы қазбаларды өндіру жұмыстары
жүргізілген жылдары қалдықтарды басқарудың кешенді саясатының болмауы қараусыз қалдықтардың тарихи қомақты көлемдерінің жинақталуына алып келді, олардың басым бөлігі уытты, ал кейбіреуі радиоактивті.
      3. Тұрмыстық қалдықтардың өсіп келе жатқан көлемі. Қала аудандарында тұрмыстық қалдықтардың көлемі (жылына бір тұрғынға 330 килограмм) негізінен жан басына шаққанда салыстырмалы ЖІӨ бар елдер бойынша салыстыратын көрсеткіштерге сәйкес келеді. Жан басына шаққандағы ЖІӨ толығымен жан басына шаққандағы қалдықтар көлемін жеткілікті дәл болжайтындықтан, келесі жылдары тұрмыстық қатты қалдықтар (бұдан әрі -ТҚҚ) көлемінің өсуі болжанған, бұл ретте 2025 жылға дейін оның 50 пайыздан астам ұлғаюы күтіледі.
      4. Өнеркәсіптік қалдықтардың жаңадан түзілген көлемі өсіп келеді. Тау-кен өнеркәсібінің, қайта өңдеу салаларының және ауыр өнеркәсіптің дамуына байланысты Қазақстан өнеркәсіптік қалдықтардың қомақты көлемін шығарады, бұларды ең үздік халықаралық практикаға сәйкес басқару қажет.
      5. Халыққа қызмет көрсетуді ұйымдастыру стандарттарға сәйкес
келмейді. Ірі қалалардан тыс орта есеппен халықтың тек төрттен бірінде ғана тұрмыстық қатты қалдықтарды шығару жөнінде көрсетілетін қызметтерге қолжетімділігі бар. Сондай-ақ қызмет көрсетумен қамтудың өңірлік маңызды айырмашылықтары бар.
      6. ТҚҚ тасымалдау және кәдеге жарату тәсілдері стандарттарға сәйкес келмейді. Тұрмыстық қатты қалдықтардың 97 пайызы өңделмей және құнды қайталама ресурстар алынбай, санитариялық талаптарға жауап бермейтін бақыланбайтын үйінділер мен полигондарға шығарылады.
      7. Қалдықтарды жинауға, қайта өңдеуге және кәдеге жаратуға арналған инфрақұрылым дамымаған. Технологиялар мен инфрақұрылым экономикалық ынталандырулардың, сондай-ақ ынталандырушы басқа да аспектілердің болмауы себебінен талаптарға сай келмейді - мысалы, кейбір нормалар мен талаптар бар, бірақ мемлекет тарапынан бақылаудың жеткіліксіз болуынан оларды орындау деңгейі төмен. Сонымен қатар, қалалық қалдықтардан қайта өңдеу және қордалау немесе энергия алу жолымен қосылған құнды алу деңгейін жоғарылату мақсатында қалдықтарды кәдеге жарату секторында жергілікті органдар мен бизнес үшін ынталандыру шаралары жеткіліксіз қолданылған. Қайта өңдеу көлемдері тұрмыстық қатты қалдықтардың жалпы көлемінің 5 пайызынан кем.
      8. Тұрмыстық қатты қалдықтар проблемасын шешу үшін мынадай іс-шараларды іске асыру қажет:
      1) ТҚҚ үлкен үйінділерінің бәрінде мұқият аудит жүргізу және оларды қопсыту жөніндегі шараларды айқындау;
      2) ТҚҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату және қайта өңдеу жөнінде мемлекеттік бағдарлама әзірлеу, ол мынадай аспектілерді қамтиды:
      2050 жылға қарай 50 пайызға дейінгі көлемде ТҚҚ қайта өңдеудің және 2050 жылға қарай үлесі 100 пайызға дейін өсуге тиіс экологиялық және санитариялық талаптарға сай келетін полигондарда ТҚҚ-ның қалдық көлемін жинақтаудың нысаналы деңгейін айқындау, яғни елдегі полигондардың бәрі 2050 жылға қарай ең заманауи экологиялық және санитариялық талаптарға сай келуі тиіс;
      тұтынушылардан тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинауды енгізу;
      қайта өңделген материалдардан алынатын пайданы ескере отырып, рентабельділік нормасы айқындалған операциялық шығындар мен осы салаға инвестицияларды жабуға кепілдік беретін тарифті есептеу әдістемесін айқындау;
      ораудың, электрондық және электрлік жабдықтардың, көлік құралдарының, жиһаздың және басқа да тауарлардың пайдаланылғаннан кейінгі қалдықтарын жинауға және кәдеге жаратуға жүмсалатын шығыстардың бір бөлігін жабу мақсатында өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігі қағидатын енгізу;
      саланы дамыту үшін бюджет ресурстары есебінен инвестициялар тарту тетігін, мысалы ірі қалаларда мемлекеттік-жеке меншік әріптестік арқылы және шағын елді мекендерде муниципалдық құрылымдар деңгейінде тарту тетігін әзірлеу;
      аумақтарды кеңінен қамти отырып, тұрмыстық қалдықтарды бәсекелі негізде басқаруға келісімшарттар жасасу;
      ТҚҚ жинау мен кәдеге жаратуға тарифтерді белгілеу кезінде халықтың әлеуметтік осал топтарына арналған мемлекеттік қолдау шараларын айқындау;
      3) анаеробика, компостинг немесе биогаз сияқты жаңа технологияларды пайдалана отырып, ТҚҚ қайта өңдеу мен сақтау стандарттарын жаңарту;
      4) 2015 жылға дейін ТҚҚ жинауды, тасымалдауды, қайта өңдеуді, кәдеге жаратуды және сақтауды бақылау үшін нормативтік-құқықтық база жасау;
      5) ТҚҚ-мен жұмыс істеу саласындағы нысаналы көрсеткіштерге қол
жеткізуді мониторингілеу үшін статистикалық ақпаратты жинауды, өңдеуді және беруді жетілдіру.
      Өнеркәсіптік қалдықтар көлемін барынша азайту үшін мынадай бастамаларды іске асыра отырып, тарихи және қазіргі өнеркәсіптік қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны әзірлеу қажет:
      1) пайдалы заттардың болуы тұрғысынан, сондай-ақ қалдықтардың
экологиялық қауіпсіздік стандарттарына 100 пайыз сәйкес келуі тұрғысынан осы қалдықтардың ірі полигондардың бәріне түгендеу жүргізу;
      2) осы қалдықтарды жіктеу қағидаларын пысықтау және қалдықтардың шынайы көлемі мен полигондар орналастырылған жерлердің жай-күйін көрсету үшін оларды Еуропа стандарттарына сәйкес келтіру;
      3) қалдықтарды қайта өңдеудің экономикалық орындылығын айқындау үшін, сондай-ақ оларды стандарттарға сәйкес келтіру үшін қажетті инвестицияларды айқындау үшін аталған қалдықтардың ірі полигондарының бәрінде техникалық-экономикалық зерттеу жүргізу;
      4) 100 пайыз қалдықтар үшін қауіпті және уытты қалдықтарды қайта өңдеу/көму нұсқаларын айқындау;
      5) экономикалық және экологиялық әсерін бағалау негізінде одан әрі өңдеу үшін аталған қалдықтарға басымдық беру және 100 пайыз байыту қалдықтарын қайта өңдеу әрі қауіпсіз сақтау жөніндегі жобаларды іске асыруды ынталандыру үшін қажетті қаржыландыру көздері мен тиісті ынталандыруды айқындау;
      6) өнеркәсіптік қалдықтарды қайта өңдеу бойынша инфрақұрылым мен кәсіпорындар қалыптастыру және олардың орнықты жұмыс істеуі үшін ынталандырулар енгізу;
      7) саясатты әзірлеу және өнеркәсіптік қалдықтарды қадағалауды жүзеге асыру үшін әртүрлі министрліктер, ведомстволар арасындағы өзара іс-қимыл жасаудың айқын тетігін әзірлеу.

      4. Оқыту және хабардар болуды арттыру

      Тұжырымдаманы ойдағыдай іске асыру үшін мыналар қажет:
      1. Инженер-техник кадрлардың, сондай-ақ басқарушы персоналдың
жеткілікті санын қамтамасыз етуді қоса алғанда, кадр ресурстарының,
Тұжырымдаманы іске асыруды қамтамасыз ету үшін дағдылар мен білімнің
жеткілікті болуын қамтамасыз ету.
      2. Қалың бұқара арасында қоршаған ортаны қорғау бойынша жаңа эко-мәдениетті қалыптастыру. Халық арасында энергияны, суды және басқа да табиғат ресурстарын пайдалануға үнемшілдікпен қараудың жауапты сезімін қалыптастырып, тұрмыстық қалдықтарды одан әрі өңдеу үшін оларды бөлек жинау әдетін сіңіру қажет.
      Бұған қол жеткізу үшін іске асырудың мынадай төрт негізгі модулі бар бағдарлама әзірлеу қажет:
      1) инженерлердің жеткілікті санын қоршаған ортаны қорғау және ресурстардың өнімділігі мәселелері бойынша оқыту. Елдегі инфрақұрылымдық объектілердің көп бөлігі қоршаған ортаны қорғау жөніндегі талаптарды ескере отырып құрылуға тиіс. Бұл электриктер баламалы энергетика технологияларымен жұмыс істей алуы тиіс, құрылыс инженерлері энергия тиімді ғимараттарды жөндеуді және пайдалануға беруді жүзеге асыруы, инженер-гидротехниктер - тазартудың заманауи технологияларын білуі, агрономдар тыңайтқыштар мен суаруды пайдаланудың қазіргі заманғы тәсілдерін түсінуге, ал қалдықтарды басқару жөніндегі мамандар материалдарды қазіргі заманғы басқару жүйелерімен жұмыс істеу принциптерін білуі тиіс дегенді білдіреді.
      Бұдан екі қорытынды шығады:
      оқу жоспарында инженер мамандықтарының барлық студенттері үшін қоршаған ортаны қорғау және ресурстардың өнімділігі мәселелеріне елеулі көңіл бөлінуі тиіс. ЭЫДҰ елдерінің көпшілігінде бұл практика қазірдің өзінде қолданылуда. Қазақстан экономикасы табиғи ресурстардың елеулі көлемін тұтынатындықтан, бұл шешім ел үшін басқа елдерге қарағанда неғұрлым маңызды болып табылады;
      инженерлердің санын едәуір көбейту қажет. Бүгінгі таңда білікті инженерлер жетіспейді және осы кадр олқылығын толтыру үшін білім беру мекемелерінің тиісті факультеттеріндегі орын сандарын ұлғайту қажет;
      2) қазіргі инженерлерді, басқару органдарының өкілдері мен фермерлерді өндірістік оқыту. Энергия тиімділігін арттыру, ауыл шаруашылығы және ресурстарды басқару саласында Қазақстан бүгінгі таңда жұмыс істейтін мыңдаған басқарушылардың, инженерлер мен фермерлердің дағдыларын дамыту мүмкіндігін қарастыра алады, себебі Қазақстан өзінің жақсару әлеуетін қаншалықты тез іске асыра алатындығы олардың ұжымдық шешімдеріне байланысты. Мұндай оқуды ұйымдастырудың бірнеше нұсқалары бар. Көптеген елдер «ашық университеттермен» жұмыс істейді, олар біліктілігі бар
қызметкерлерге өзінің кәсіби қызметімен шұғылдануды жалғастыра отырып
(мысалы, кешкі сыныптар), білім беру мекемесіне оралуға мүмкіндік береді. Басқа елдерде Үлыбританиядағы «Карбон Траст» (Carbon Trust) сияқты мемлекеттік ұйымдар құрылған, олар компанияларға энергия тиімділікті жеңілдетілген бағамен (оның ішінде олардың қызметкерлерін оқыту арқылы) арттыруға көмектеседі;
      3) қоршаған ортаны қорғауға байланысты тақырыптарды бастауыш
мектептердің және мектепке дейінгі мекемелердің оқу жоспарына толыққанды енгізу. Қазақстан қоршаған ортаны қорғау және ресурстарды ұтымды пайдалану тақырыптарына жеткілікті назар аударуды қамтамасыз ету үшін олар бойынша бастауыш мектептер мен мектепке дейінгі мекемелерде оқу жүзеге асырылатын оқу жоспарларын қайта қарауды ұйымдастыра алады. Бұл өскелең ұрпақтың табиғи ресурстарға ұқыпты қарау мәдениетін тәрбиелеуге мүмкіндік береді және балалар алған білімін өздерінің ата-аналарына айтатындықтан, қосымша пайда әкеледі;
      4) кең ауқымды коммуникациялық науқан және білім беру
бағдарламалары. Халықтың ресурстарды пайдалану мәселелері мен
экологиялық проблемалар туралы хабардар етілуін арттыруда кең әлеует
жатыр. Атап айтқанда, жылыту және мұздату жүйелерін пайдалануға,
қалдықтарды кәдеге жаратуға және су пайдалануға қатысты мінез-құлық
модельдерін өзгерту елді алға қойылған мақсаттарға жету үшін айтарлықтай жақындата берген болар еді. Көптеген елдер осы міндетті орындау үшін білім беру бағдарламаларын мемлекеттік телевизия мен радиодан таратуды ұйымдастырады. Алдағы ЭКСПО-2017 көрмесі, «Жасыл көпір» әріптестік бағдарламасы және басқа да ақпараттық-насихат науқандары қолайлы коммуникациялық құралдар бола алады.

      3. Тұжырымдаманы іске асыру болжанып отырған нормативтік құқықтық актілердің тізбесі

      Мынадай:
      1) негізгі ресурстарды, оның ішінде, су және жер ресурстарын
пайдаланудың қарқындылығын азайту;
      2) жеткілікті түрде дамытылмаған әрі ескіріп бара жатқан
инфрақұрылымды, оның ішінде электр энергетикасында жетілдіру;
      3) халықтың әл-ауқатын арттыру және қоршаған ортаның ластануын азайту;
      4) шекаралас елдердің су ресурстарына тәуелділікті азайту есебінен ұлттық қауіпсіздікті арттыру жөніндегі міндеттерді іске асыру мынадай стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарлары мен заңдарды іске асыру арқылы 2050 жылға дейін орындалатын болады:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясы;
      2) «Қазақстан 2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты;
      3) «Қазақстан - 2030. Барлық қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы»;
      4) Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары;
      5) «Агробизнес - 2020» Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2013 - 2020 жылдарға арналған бағдарлама;
      6) Қазақстан Республикасында энергия тиімділігін арттырудың 2012 — 2015 жылдарға арналған кешенді жоспары;
      7) «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасының «жасыл» экономикаға көшуі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы;
      8) Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар, Мұнай және газ, Білім және ғылым, Қоршаған ортаны қорғау, Өңірлік даму, Ауыл шаруашылығы, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрліктерінің стратегиялық жоспарлары.

О проекте Указа Президента Республики Казахстан "О Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой" экономике"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 17 мая 2013 года № 496

      Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
      внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан «О Концепции Республики Казахстан к «зеленой» экономике».

      Премьер-Министр
      Республики Казахстан                       С. Ахметов

О Концепции по переходу Республики Казахстан
к «зеленой» экономике

      В целях обеспечения перехода Республики Казахстан к «зеленой» экономике ПОСТАНОВЛЯЮ:
      1. Утвердить прилагаемую Концепцию по переходу Республики Казахстан к «зеленой» экономике (далее — Концепция).
      2. Правительству Республики Казахстан:
      1) утвердить План мероприятий по реализации Концепции;
      2) принять иные меры, вытекающие из настоящего Указа.
      3. Правительству Республики Казахстан, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, акимам областей, городов Астаны и Алматы:
      1) руководствоваться в своей деятельности Концепцией и принять необходимые меры по ее реализации;
      2) обеспечить согласованность принимаемых документов системы государственного планирования с Концепцией.
      4. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.
      5. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

      Президент
      Республики Казахстан                       Н. Назарбаев

УТВЕРЖДЕНА    
Указом Президента
Республики Казахстан
от « » 2013 года №

Концепция по переходу Республики Казахстан
к «зеленой» экономике 1. Видение по переходу Республики Казахстан
к «зеленой» экономике

      Переход к «зеленой» экономике, которую можно определить как успешную экономику с высоким уровнем жизни населения, бережным и рациональным использованием природных ресурсов в интересах будущих поколений и в соответствии с принятыми страной международными обязательствами, выгоден для Казахстана и позволит стране приблизиться к поставленной цели по вхождению в число 30 наиболее развитых стран мира. По расчетам, к 2050 году преобразования в рамках «зеленой» экономики позволят дополнительно увеличить валовый внутренний продукт (далее - ВВП) на 3 процента, создать более 500 000 новых рабочих мест, сформировать новые отрасли промышленности и сферы услуг и обеспечить более здоровые и равноправные условия жизни для населения. Для осуществления преобразований необходимы совокупные государственные и частные инвестиции в размере, в среднем, порядка 1 процента ВВП ежегодно.

      1. Анализ текущей ситуации

      Хотя сырьевые ресурсы будут продолжать играть важную роль в экономическом развитии Казахстана, существует ряд веских экономических, экологических и социальных доводов в пользу осуществления страной перехода к «зеленой» экономике. В числе предпосылок к переходу к «зеленой» экономике можно выделить следующие:
      1) неэффективное использование энергетических и земельных ресурсов по ряду оценок обходится Казахстану в не менее 4-8 процентов ВВП в ценах 2011 года;
      2) национальная безопасность Казахстана подвергается риску из-за ожидаемого сокращения трансграничных притоков рек на фоне роста экономик соседних государств;
      3) дальнейшее истощение и ухудшение качества земельных и водных ресурсов может привести к дисбалансу в региональном развитии, что прежде всего затронет наименее обеспеченные регионы Казахстана;
      4) мировое сообщество ожидает от Казахстана успешной реализации знаковых проектов: выставка ЭКСПО-2017 под названием «Энергия будущего» и Программа партнерства «Зеленый мост» для содействия устойчивому развитию в Центрально-Азиатском регионе. Другой инициативой Казахстана, которую поддержало мировое сообщество, была Глобальная экологическая стратегия. Страна должна продемонстрировать себе и миру, что она не только может выходить с амбициозными и востребованными инициативами, но и успешно их реализовывать и служить примером для других стран, став пионером по переходу на зеленый курс экономического развития в регионе;
      5) на сегодняшний день экономика Казахстана подвержена воздействию резких колебаний цен на внешних сырьевых рынках. С другой стороны, крупнейшие нефтегазовые месторождения Казахстана выйдут на пик добычи в период между 2030 и 2040 годами. Нужны более решительные меры по диверсификации и повышению устойчивости экономики, пока страна получает стабильные доходы от нефтегазового сектора.

      2. Обоснование необходимости принятия Концепции

      Принятие Концепции с целью перехода на зеленый курс экономического роста актуально как никогда прежде.
      Во-первых, в течение ближайших 20 лет в Казахстане произойдут существенное обновление и развитие инфраструктуры: 55 процентов зданий и 40 процентов электростанций из общего объема данных активов к 2030 году будут построены с нуля. Также более 80 процентов автотранспортного парка к 2030 году будет новым. Для страны создается уникальная возможность создать новую инфраструктуру, которая будет эффективно использовать ресурсы. В обратном случае, в отсутствие каких-либо действий, страна в скором времени столкнется с проблемой устаревшей и неконкурентоспособной инфраструктуры.
      Во-вторых, конкурентоспособность «зеленых» технологий быстро растет, и многие технологии альтернативной энергетики в ближайшем будущем будут предлагать менее затратные способы производства электроэнергии по сравнению с традиционными источниками.
      Наконец, на сегодняшний день уже задан высокий темп преобразований в сфере государственной политики. Стратегия-2050 ставит амбициозные цели:
      1) в электроэнергетике: доля альтернативной и возобновляемой электроэнергии должна достичь 50 процентов к 2050 году;
      2) в энергоэффективности стоит задача по снижению энергоемкости ВВП на 10 процентов к 2015 году и на 25 процентов к 2020 году по сравнению с исходным уровнем 2008 года;
      3) по водным ресурсам стоит задача по решению проблем с обеспечением питьевой водой населения к 2020 году и обеспечением водой сельского хозяйства к 2040 году;
      4) в сельском хозяйстве стоит задача поднять продуктивность сельскохозяйственных угодий в 1,5 раза к 2020 году.
      Достижение данных целей потребует значительного изменения существующей траектории развития экономики Казахстана, в результате чего к 2030 году страна сможет восстановить водные и земельные ресурсы, и во многом сравняться по средним показателям эффективности использования природного капитала со странами-участницами Организации  экономического сотрудничества и развития (далее - ОЭСР) и прочими развитыми странами.

      3. Общие параметры развития

      Концепция в целом и планы реализации мероприятий будут отвечать следующим шести основным параметрам:
      1) повышение производительности ресурсов: производительность ресурсов (которая определяется как ВВП на единицу водных, земельных, энергетических ресурсов, единицу выбросов парниковых газов и т.д.) должна стать центральным экономическим показателем, так как этот параметр оценивает способность нашей страны создавать стоимость, используя существующую базу ресурсов;
      2) ответственность за использование ресурсов: необходимо повысить ответственность на уровне правительства за мониторинг и контроль за потреблением ресурсов. Это позволит более тщательно подходить к анализу влияния государственных решений на основные ресурсы (водные, земельные, энергетические или качество воздуха);
      3) модернизация экономики с использованием наиболее эффективных технологий: Казахстан, в отличие от некоторых стран-участниц ОЭСР, в ближайшие примерно 20 лет удвоит ВВП, объем промышленного производства и количество объектов инфраструктуры. Эти преобразования открывают возможность применения совершенно новых решений в экономике: это могут быть новые технологии, интегрированные системы с замкнутым циклом производства или инновационные подходы к производству электроэнергии в рамках «Третьей индустриальной революции»;
      4) обеспечение инвестиционной привлекательности мероприятий по эффективному использованию ресурсов: необходимо обеспечение справедливого ценообразования на рынках ресурсов с целью сокращения субсидирования потребляющих их отраслей, так как такое субсидирование зачастую стимулирует неэффективное потребление;
      5) реализация в первую очередь рентабельных мероприятий: приоритет будет отдаваться тем инициативам, которые позволяют добиться не только улучшения экологической обстановки, но и получить экономическую выгоду. В целом «зеленые» преобразования должны благоприятным образом отразиться на экономике Казахстана;
      6) обучение населения и формирование экологической культуры: необходимо будет разработать и внедрить образовательные программы о рациональном использовании ресурсов и охране окружающей среды в системе образования и подготовки кадров. Нужно будет стимулировать распространение культуры бережного отношения к окружающей среде среди населения.

      4. Цели и задачи

      Казахстан поставил высокие цели по национальному развитию: к 2050 году страна планирует войти в число 30 наиболее развитых стран мира с современной и диверсифицированной экономикой.
      Среди приоритетных задач, стоящих перед страной:
      1) снижение интенсивности использования основных ресурсов, в том числе, водных и земельных;
      2) усовершенствование недостаточно развитой и устаревающей инфраструктуры, в частности в электроэнергетике;
      3) повышение благополучия населения и сокращение загрязнения окружающей среды;
      4) повышение национальной безопасности за счет снижения зависимости от водных ресурсов сопредельных стран.

      2. Основные принципы и общие подходы

      Концепция включает в себя скоординированную политику во всех секторах, связанных с использованием ресурсов.

      1. Эффективное использование водных ресурсов

      На сегодняшний день Казахстан сталкивается с локальным дефицитом водных ресурсов, влияющим на рост сельского хозяйства и объемы сброса воды в окружающую среду, что приводит к деградации озер, рек и экосистем, потерям в рыбной отрасли.
      Водные ресурсы Казахстана - живая, уникальная и уязвимая система, которая подвержена внешним рискам намного больше, чем в других странах:
      1) бессточные бассейны и высокие уровни испарения с поверхности озер приводят к значительному расходу воды на их поддержание;
      2) зависимость от трансграничных рек из Китая, России, Узбекистана и Кыргызстана, которая составляет 44 процента притока поверхностных вод и быстро сокращается вследствие ускорения экономического и социального развития соседних стран. Согласно прогнозам приток трансграничных рек может сократиться на 40 процентов уже к 2030 году;
      3) водные ресурсы Казахстана подвергаются воздействию глобального потепления, временное увеличение таяния ледников скажется на будущих объемах водных ресурсов;
      4) кроме того, экономический рост требует постоянного увеличения доступности водных ресурсов;
      5) в результате быстро растущей потребности в воде и сокращения устойчивых запасов воды, к 2030 году ожидается дефицит воды в размере 14 млрд. куб. метров, к 2050 году дефицит составит 20 млрд. куб. метров (70 процентов потребности в водных ресурсах), если не будут приняты радикальные меры и развитие пойдет по текущей траектории.
      Для ликвидации данного дефицита необходима реализация следующих мероприятий.

      В сельском хозяйстве:

      1. Общее сокращение потребления воды в 2 раза к 2030 году.
      2. Внедрение капельного орошения и других современных водосберегающих технологий на 15 процентах посевных площадей к 2030 году, уменьшение полива напуском с 80 процентов до 5 процентов поливных площадей.
      3. Увеличение доли площадей закрытого грунта до 1700 гектар к 2030 году.
      4. Постепенное сокращение посевных площадей риса и хлопка на 20-30 процентов с заменой их на менее требовательные с точки зрения водных ресурсов овощные, масличные и кормовые культуры к 2030 году.
      5. Восстановление крупных инфраструктурных объектов - каналов, водохранилищ, определение прав собственности и ответственности за их поддержание.
      6. Реализация мероприятий по измерению и контролю за водозабором и сбором данных от всех конечных и промежуточных водопользователей. Наличие водных счетчиков необходимо сделать обязательным условием для предоставления любой государственной поддержки в сельском хозяйстве.

      В промышленности:

      1) общее сокращение использования воды на 25 процентов к 2030 году на действующих предприятиях за счет внедрения технологий водосбережения в энергетической, добывающей и металлургической отраслях и повторного использования сточных вод и оборотного водоснабжения;
      2) повышение стандартов забора и очистки воды до европейского уровня для новых промышленных предприятий.

      В коммунальном хозяйстве:

      1) общее сокращение использования воды на 10 процентов к 2030 году за счет устранения протечек в домах и коммунальных сетях, контроля давления воды в распределительных сетях, повышения стандартов водосбережения для бытовой техники и сантехники;
      2) в целях обеспечения национальной безопасности и закрытия будущего дефицита:
      пересмотр действующих и заключение новых двусторонних соглашений по трансграничным рекам с Россией, Китаем, Узбекистаном и Кыргызстаном, гарантирующих падение стоков в объеме не более 20 процентов к 2015 году;
      составление карты водных ресурсов к 2015 году и планов по инвестициям в инфраструктуру на уровне бассейнов к 2017 году;
      строительство водохранилищ и резервуаров для сдерживания стоков воды при паводках и компенсации вариативности в течение года;
      строительство водоводов и каналов для обеспечения дефицитных территорий за счет бассейнов с избытком водных ресурсов, а также тех ресурсов, которые на сегодня отнесены к недоступным, (дополнительный потенциал включения в оборот недоступных водных ресурсов может составлять от 10 до 14 млрд. куб. метров);
      строительство станций очистки сточных вод и установок очистки соленой и солоноватой воды;
      комплексный подход к восстановлению бассейновых систем, включая посадку леса, восстановление дельт, очистку от иловых осадков и разработки концепции экосистемных услуг.
      Для усиления управления водными ресурсами на республиканском и бассейновых уровнях необходимо утверждение Государственной программы управления водными ресурсами до конца 2013 года. Основные мероприятия Программы должны включать:
      1) оснащение республиканских комитетов и служб по мониторингу за состоянием природных экосистем самой современной материально-технической базой и технологиями, необходимыми для сбора и оценки всего объема данных;
      2) создание реестра данных о доступных водных ресурсах и водопотреблении, аналитических данных для создания оперативных рабочих инструментов для принятия решений на уровне каждого бассейна;
      3) изучение вопроса о последовательном наделении бассейновых инспекций исполнительными и контролирующими функциями с возможностью претворять в жизнь принятые на уровне бассейновых инспекций решения;
      4) для всех объектов инфраструктуры проведение аудита, классификация и составление приоритетного инвестиционного плана, прояснение структуры собственности, при необходимости внесение изменений в существующее законодательство для реализации комплексного подхода к использованию инфраструктуры собственниками.
      Также требуется продолжение работы по идентификации и устранению рисков затоплений, паводков и чрезвычайных ситуаций.
      Переход к режиму эффективного стимулирования экономии водных ресурсов к 2020 году предусматривает проработку и изучение следующих вопросов:
      1) корректировка субсидий для стимулирования внедрения водосберегающих технологий и устранение субсидий, не имеющих стимулирующей функции;
      2) введение прозрачного механизма лимитов, отражающего дефицит водных ресурсов и экономические приоритеты;
      3) переход к тарифам, обеспечивающим возврат инвестиций;
      4) введение рыночной системы торговли квотами на водопользование, в которой цены на воду отражали бы спрос для достижения максимального экономического эффекта от ее использования, где государство должно являться участником рыночного взаимодействия.
      Помимо дефицита водных ресурсов Казахстан сталкивается с проблемой загрязнения воды, как со стороны промышленных предприятий, так и вследствие недостаточной очистки сточных вод коммунальными службами. Первым шагом предполагается совершенствование экологического законодательства в части приведения его в соответствие с европейскими стандартами выбросов. ЕС имеет долгую историю регулирования в этой области и может стать примером для построения законодательства, мер контроля и внедрения конкретных технологий. Необходимо проработать вопрос концентрации надзорных функций за водоснабжением и водоотведением в руках одного государственного органа для обеспечения интегрированного подхода к управлению водными ресурсами. К 2030 году необходимы переходы к европейским уровням загрязнения водных ресурсов и обеспечение очистки исторического загрязнения до 2050 года.

      2. Достижение высокопродуктивного сельского хозяйства

      Сельское хозяйство Казахстана обладает потенциалом значительного роста благодаря обширным земельным ресурсам и признанному качеству сельскохозяйственных продуктов. Необходима реализация потенциала сектора посредством перехода к устойчивому сельскому хозяйству, которое сможет вернуть земле плодородие, создать новые возможности для трудоустройства и обеспечить более выраженную независимость от импорта продуктов питания.
      Сегодня 2,2 миллиона человек или 26 процентов трудовых ресурсов Казахстана заняты в сельскохозяйственном секторе и более 2/3 национального потребления воды приходится на сельское хозяйство. В 2010 году доля сельского хозяйства в ВВП страны составила только 4,5 процента, но вследствие своей значимости в плане трудоустройства, особенно в сельской местности, его влияния на водный баланс Казахстана и его роли в обеспечении продовольственной безопасности сельское хозяйство имеет общенациональное значение как приоритетный сектор.
      Сельскохозяйственный сектор Казахстана столкнулся с рядом серьезных проблем. Ограниченный доступ к источникам финансирования - одна из наиболее ощутимых проблем. Согласно оценкам Европейского Банка Реконструкции и Развития и Всемирного банка 56 процентов фирм, включая сельскохозяйственные предприятия, констатируют ограниченный доступ к источникам финансирования для их развития в Казахстане. Более 80 процентов сельскохозяйственного оборудования устарело, а привлечение инвестиций в современное оборудование представляется затруднительным в свете отсутствия решений для более долгосрочного финансирования и текущей большой доли безнадежных долгов.
      Ограниченный доступ к источникам финансирования также снижает возможность использования удобрений и высококачественных семян. Фермеры Казахстана используют только 8-10 килограммов (далее - кг) удобрения на гектар (далее - га) в сравнении с 45 кг/га в России и 145 кг/га в США. Эффективность использования водных ресурсов в Казахстане крайне низка, в первую очередь, из-за использования устаревших методов орошения и неэффективных практик ведения сельского хозяйства. Некоторые водные бассейны в Казахстане уже ощущают значительный дефицит водных ресурсов, и большая часть пахотных земель Казахстана подвержена засухе. В течение следующих двух десятилетий ожидается значительное повышение дефицита водных ресурсов, что приведет к разорению хозяйств, применяющих неэффективные методы водопотребления.
      Пастбищные угодья страдают от выбивания вблизи населенных пунктов и недовыпаса на отдаленных участках, что привело к тому, что 20 млн. га пастбищ деградировали из-за чрезмерного выпаса. Опустынивание, определяемое как деградация почвы, ведущая к формированию условий, характерных для пустыни, представляет собой серьезный повод для беспокойства, и, согласно Инициативе стран Центральной Азии по управлению земельными ресурсами (САСILM), вплоть до 66 процентов общей площади земель Казахстана подвержены опустыниванию.
      Неблагоприятные климатические условия и проблемы, описанные выше, обуславливают относительно низкую производительность труда и малый выход продукции. Урожайность пшеницы варьируется в пределах 7-16 центнеров/га в год или в среднем 11 центнеров/га в год в Казахстане, что ниже, чем в преобладающем большинстве других стран, в связи с тем, что резкоконтинентальный климат Казахстана, особенно его северных областей, характеризующийся недостаточным выпадением осадков, в определенной степени ограничивает достижение высокой урожайности, а также по причине применения неэффективных способов возделывания и неблагоприятных земельных и инфраструктурных условий.
      Для решения проблем, с которыми столкнулся сельскохозяйственный сектор, Правительство Казахстана разработало действенную Программу по развитию агропромышленного комплекса в Республике Казахстан на 2013 -2020 годы «Агробизнес-2020» с целью повысить конкурентоспособность сельскохозяйственного сектора. В дополнение к этому для перехода к устойчивому земледелию необходимо сфокусироваться на следующих основных инициативах:
      1) государственная поддержка мерам по организации доступа к источникам финансирования:
      привлечение международных и местных институтов развития, а также казахстанских банков второго уровня для разработки и создания продуктов долгосрочного кредитования, необходимого для удовлетворения потребностей фермеров в капиталовложениях, с учетом международного опыта по долгосрочному финансированию сельского хозяйства в других странах;
      проведение изучения структуры фактических расходов и капиталовложений в сельскохозяйственном секторе с привлечением местных и международных экспертов в целях принятия наиболее приемлемых решений для построения устойчивого сельского хозяйства в Казахстане, таких как использование техники для нулевой обработки земли, оборудования и инфраструктуры для капельного орошения, применение энергосберегающих транспортных средств и оборудования, обновление дорожной инфраструктуры для сокращения транспортных затрат фермеров и т.п.;
      рассмотрение на правительственном уровне возможных инструментов долгосрочного финансирования сельского хозяйства в форме гарантий, субсидий или иных мер экономического стимулирования для стимулирования и внедрения принципов и практик устойчивого сельского хозяйства;
      2) пересмотр и улучшение механизмов развития у фермеров навыков бизнес-планирования, а также развития навыков и знаний у организаций, ответственных за финансирование, таких как коммерческие банки второго уровня и кредитные организации, с целью лучшего понимания сельскохозяйственного сектора. Следующие меры, необходимые для достижения данной цели, включают в себя:
      определение дефицита квалификации в бизнес-планировании среди фермеров и дефицита квалификации среди финансовых организаций в отношении понимания механизмов развития сельскохозяйственного сектора и доступных на рынке финансовых продуктов;
      определение того, в какой мере можно использовать местные успешные фермы, ведущие хозяйство по принципу заключения долгосрочных соглашений с покупателями продукции (соntract farming), в качестве инструментария для продвижения и распространения успешных навыков и практик бизнес-планирования;
      разработка и реализация усовершенствованных программ развития навыков для фермеров и финансовых организаций для устранения дефицита квалификации с обеих сторон;
      3) привлечение иностранных инвесторов для создания модельных хозяйств по принципу заключения долгосрочных договорных отношений между фермерскими хозяйствами и покупателями сельхозпродукции (контрактное фермерство) зарекомендовало себя в качестве успешного механизма сотрудничества во многих странах. Казахстан имеет достаточные условия для эффективного применения данной модели с выгодой для себя. Среди преимуществ такой формы сотрудничества: а) возможность привлечения крупных инвесторов с собственными финансовыми ресурсами и финансовыми решениями; б) возможность привлечения современных технологий и лучших мировых практик ведения сельского хозяйства; в) возможность привлечения инвесторов, практикующих ведение устойчивого и зеленого сельского хозяйства, основанного на ресурсосбережении. В этой связи необходимо принять ряд мер для реализации преимуществ привлечения иностранных инвестиций, в том числе:
      провести оценку различных альтернативных моделей контрактного фермерства, которые существуют сегодня в международной практике, и выбрать наиболее оптимальную модель для Казахстана;
      оценить степень заинтересованности и потребности местных фермеров и иностранных инвесторов для заключения подобной формы сотрудничества через создание единого экспертного центра по принципу «одного окна» с целью минимизации административных издержек при осуществлении инвестиций в Казахстан;
      создать экономическую и правовую базу для внедрения выбранной модели контрактного фермерства и реализации мер поддержки участникам проектов;
      проводить выездные презентации для инвесторов, так называемые роуд-шоу, для презентации возможностей ведения бизнеса в Казахстане для крупных международных участников сельскохозяйственного рынка;
      рассмотреть такие механизмы по стимулированию привлечения иностранных инвесторов, обеспечивающих устойчивое использование земельных ресурсов, в т.ч. проработать вопрос снижения сборов или пошлин, предоставления налоговых преференций, где применимо и определение оптимальной стоимости земли;
      4) запуск комплекса мероприятий по сбережению водных ресурсов, включающего применение современных методов орошения и формирование развитого сектора тепличного хозяйства, основными элементами которого будут: а) замена водоемких сельхозкультур; б) совершенствование технологии орошения; в) сокращение потерь при транспортировке воды;
      5) разработка плана развития тепличного производства, включающего в том числе:
      улучшение ситуации с данными по текущим тепличным площадям с тем, чтобы начать лучше планировать необходимые мероприятия и капитальные инвестиции;
      оценка доступных тепличных технологий и определение приоритетных решений, наиболее привлекательных для Казахстана;
      уточнение объема рынка тепличного производства с особым вниманием на следующих двух факторах: а) возможных объемах производства тепличного сектора и б) возможных объемах экономии воды;
      разработка механизмов стимулирования для того, чтобы создание теплиц было привлекательным для местных фермеров и международных инвесторов.

      3. Повышение энергоэффективности

      Одним из главных направлений в росте конкурентоспособности страны, технологической модернизации промышленности и жилищно-коммунального хозяйства, обеспечении энергетической и экологической безопасности являются энергосбережение и повышение энергоэффективности.
      Государственной программой индустриально-инновационного развития РК на 2010-2014 годы поставлены задачи по снижению энергоемкости внутреннего валового продукта страны на не менее чем 10 процентов к 2015 году.
      Тем самым, энергосбережение было отнесено к стратегическим задачам государства, являясь одновременно и основным методом обеспечения энергетической и экологической безопасности. Стратегическая цель энергосбережения - это повышение энергоэффективности во всех отраслях, всех регионах и стране в целом.
      По данным Международного энергетического агентства энергоемкость ВВП РК почти в семь раз выше среднего уровня стран, входящих в ОЭСР, и на 25 процентов выше уровня России. Основные причины:
      1) структура экономики с высокой долей в объеме ВВП энергоемких производств;
      2) генерирующие мощности электроэнергетики, основанные на угольных электростанциях;
      3) суровые климатические условия, требующие большого потребления угля и тепловой энергии;
      4) значительный физический износ основного и вспомогательного оборудования в основных отраслях (энергетика 60-80 процентов, цветная металлургия 30-40 процентов и т.д.) и низким коэффициентом их обновления;
      5) 80 процентов автомобильного транспорта используется более 10 лет, где в крупных городах частные автомобили составляют более 70 процентов транспортного потока;
      6) теплотехнические характеристики зданий, не отвечающие современным требованиям;
      7) эффективность существующих котельных не превышает 65-70 процентов, в то время как использование новых котлов позволило бы повысить эффективность до 85-90 процентов;
      8) большие объемы потерь (до 25-40 процентов) при передаче тепловой энергии по теплосетям, в то время как международный опыт свидетельствует о возможности доведения данного показателя до 10 процентов.

      Основными дополнительными мерами в части повышения энергоэффективности являются:

      в ЖКХ и системе отопления:

      1. Модернизация или замена старых и неэффективных котельных.
      2. При расширении или внесении иных изменений в систему теплоснабжения необходимо оценить возможность максимально эффективного использования доступных возможностей комбинированного производства тепла и электроэнергии.
      3. Замена старых труб на новые преизолированные; при этом наиболее приоритетен ремонт теплосетей малого диаметра, где на них приходится более 60 процентов всей трубопроводной сети, а затраты составляют четверть от общего объема инвестиций в модернизацию всей системы теплораспределения, куда приходится наибольшая часть потерь.
      4. Термомодернизация существующих зданий в момент проведения капитального ремонта с элементами энергосбережения. Строительство новых зданий в соответствии с последними стандартами теплозащиты.
      5. Для повышения энергоэффективности фонда зданий потребуется создание ряда благоприятных факторов для потребителя и производителя:
      1) с доведением тарифов на тепло до уровня экономической окупаемости;
      2) с установкой счетчиков, созданием тепловых подстанций и переходом к системе сбора платежей за фактически потребляемое тепло;
      3) с разработкой мер по оказанию помощи социально уязвимым слоям населения в виде целевой адресной поддержки;
      4) с финансированием модернизации тепловых сетей, производственных мощностей и зданий.
      6. Внедрение действенного контроля за применением новых строительных стандартов.
      7. Рассмотрение вопроса о внедрении регулярного мониторинга за реализацией мероприятий по повышению энергоэффективности в строительной отрасли и теплоэнергетике.
      8. Разработка эффективного управления для поддержки реализации мероприятий в сфере отопления (например, через механизм государственно-частного партнерства при совместной работе с теплоснабжающими организациями и органами местного самоуправления).
      9. Обучение потребителей через организацию информационных и пропагандистских кампаний, усовершенствование и обеспечение исполнения законов и постановлений.
      10. Эффективный сбор данных для обеспечения возможностей государства по отслеживанию возникающих проблем и решению их по мере возникновения.
      11. Предоставление государственной поддержки для формирования энергоффективной отрасли особенно путем развития национальных отраслей по производству теплоизоляционных материалов, окон и труб с заводской теплоизоляцией.

      В промышленности:

      1. Модернизация промышленности для снижения потребления энергоресурсов на единицу продукции.
      2. Внедрение инновационных технологий по повышению энергоэффективности.
      3. Создание финансовых условий для модернизации предприятий.
      4. Обеспечение кадрами в сфере энергосбережения.
      5. Взаимодействие науки и производств для модернизации оборудования и создания бережливого производства.

      В транспортном секторе:

      1. Развитие энергоэффективной транспортной инфраструктуры.
      2. Повышение эффективности железнодорожного транспорта.
      3. Повышение энергоэффективности местного общественного транспорта за счет перевода его на чистое топливо (газ и электричество).

      Электроэнергетика

      Удовлетворение растущего спроса на электроэнергию и вывод из эксплуатации старых электростанций в Казахстане потребуют значительного строительства новых мощностей: порядка 11-12 гигаватт (далее - ГВт) к 2030 году (что соответствует примерно 60 процентам установленной мощности на 2012 год) и порядка 32-36 ГВт к 2050 году в зависимости от принимаемых мер по повышению энергоэффективности без учета установленной мощности возобновляемых источников энергии (далее - ВИЭ), которые рассматриваются как нестабильные источники.
      В настоящее время существует неопределенность в отношении некоторых внешних факторов, определяющих структуру энергетической корзины. Например: какие объемы отечественного газа будут доступны для электроэнергетики до 2030 года? По какой цене будет продаваться такой газ? Какой будет динамика снижения капитальных затрат на ветряные и солнечные электростанции в мире и Казахстане? Какой будет стоимость углеродной единицы в мире и Казахстане?
      Несмотря на эти неопределенности, Концепция включает в себя мероприятия, которые необходимо будет реализовывать в любом случае:
      1) по существующим станциям:
      проведение аудита технического состояния и энергоаудита всех существующих электростанций к 2020 году для определения графика модернизации и оставшегося срока службы генерирующих активов;
      модернизация существующих угольных электростанций, что в совокупности составит до 8,3 ГВт мощностей к 2020 году, т.е. модернизация всех существующих угольных электростанций, которые будут эксплуатироваться после 2020 года с установкой пылегазоочистки для улавливания, в первую очередь, выбросов пыли, двуокиси серы и оксида азота с целью достижения современных стандартов по выбросам вредных веществ;
      2) новые тепловые станции необходимо сооружать в соответствии с лучшими мировыми технологиями по эффективности использования топлива и экологическим параметрам;
      3) необходимо постепенно произвести замену существующих старых угольных мощностей на новые современные угольные станции - за исключением больших городов, где генерация энергии будет переведена на газ, в случае его доступности по объемам и цене, при условии, что:
      Правительство будет проводить политику по добыче газа на нефтегазовых месторождениях с учетом достижения максимального коэффициента извлечения углеводородов;
      Правительство приложит усилия для проведения долгосрочной ценовой политики на внутреннем рынке, способствующей увеличению потребления газа;
      4) необходимо начать развитие возобновляемой энергетики через строительство ветряных и солнечных электростанций (далее - ВЭС и СЭС соответственно):
      с достижением 3 процентов доли ВЭС и СЭС в общем объеме производства электроэнергии к 2020 году;
      с достижением 10 процентов доли ВЭС и СЭС в общем объеме производства электроэнергии к 2030 году;
      переход к полномасштабному внедрению ВИЭ после достижения ими приемлемого уровня конкурентноспособности по сравнению с традиционными источниками, что ожидается в период между 2020 и 2030 годами;
      достижение 50 процентов доли альтернативных и возобновляемых источников энергии, включая ветряные, солнечные, гидро- и атомные станции в общем объеме производства электроэнергии;
      5) диверсификация энергетического сектора за счет инвестирования в атомную энергетику, в том числе для создания здоровой конкуренции в секторе и обеспечения конкурентоспособности уранодобывающей промышленности, где общая установленная мощность атомных электростанций (далее - АЭС) составит 1,5 ГВт в 2030 году с ее ростом до 2,0 ГВт к 2050 году. При развитии атомной генерации необходима реализация инициатив по безопасности, что будет предусматривать:
      проработку вопроса по усилению Комитета по атомной энергии Министерства индустрии и новых технологий в части наделения его особыми полномочиями по контролю за безопасностью в атомной энергетике и соблюдением стандартов безопасности;
      проработку вопроса по введению режимного контроля за эффективным управлением урановыми отходами и изучение возможности включения требования по созданию фонда для оплаты услуг по очистке окружающей среды от загрязнений после вывода АЭС из эксплуатации;
      разработку стратегии управления урановыми отходами для гарантии  нахождения безопасного места для размещения и хранения отходов;
      6) необходимы инвестиции в создание газовой инфраструктуры в северном, восточном и южном регионах страны. Это позволит перевести угольные ТЭЦ на газ во всех крупных городах с учетом его доступности по объемам и цене. Это, в первую очередь, снизит уровень местных выбросов и улучшит качество атмосферного воздуха, а также позволит обеспечить наличие гибкой резервной мощности для поддержки нестабильных возобновляемых источников энергии. Для развития газовой инфраструктуры необходимо принять следующие решения:
      поставить цель по достижению газовыми мощностями определенной доли в структуре энергобаланса к 2020 году для стимулирования инвестиций в газовые электростанции и в целом в необходимую вспомогательную газовую инфраструктуру;
      согласовать план по строительству необходимой инфраструктуры для обеспечения поставок газа на новые электростанции, в случае экономической эффективности и экологической привлекательности. Приоритетом для Правительства при принятии решения о строительстве необходимой инфраструктуры будут являться вопросы обеспечения экологической  и социальной привлекательности  проектов даже в случае, если экономическая эффективность проектов будет низкой;
      7) перевод существующих угольных ТЭЦ на газ, в первую очередь, в крупных городах (Алматы, Астана, Караганда), а также строительство новых станций на газе до 2020 года для улучшения экологической обстановки в данных городах. В случае, если перевод существующих угольных ТЭЦ на газ технически не осуществим, будет произведен демонтаж таких станций с их заменой на газовые станции с учетом доступности газа по объемам и цене.

      Снижение загрязнения воздуха

      Основные виды веществ, загрязняющих воздух, - это твердые частицы, двуокись серы и оксиды азота. Также в воздух выбрасываются соединения ртути, озона, свинца, угарного газа и диоксины. Основной объем выбросов пыли, двуокиси серы и оксида азота приходится на три основных сектора Казахстана: электроэнергетика с использованием ископаемого топлива, обрабатывающая и горнодобывающая отрасли, транспорт.
      Наибольшие выбросы пыли, двуокиси серы и оксида азота создают электроэнергетика, а также котельные, т. е. источники сжигания природного топлива. Они вносят наиболее значительный вклад в суммарные выбросы загрязняющих веществ в атмосферу - 40 процентов общего объема выбросов, в том числе 50 процентов выбросов твердых частиц, 47 процентов выбросов двуокиси серы и 60 процентов выбросов оксида азота. Существенная часть выбросов обусловлена использованием угля низкого качества и отсутствием эффективного оборудования для контроля загрязнения на электростанциях и в районных теплоцентралях.
      Загрязнение воздуха - серьезная экологическая проблема в городских зонах Казахстана, особенно в промышленных зонах, ставших центрами размещения производственных предприятий и расположенных в индустриальных областях. Основной объем выбросов в областях Казахстана приходится на городские зоны. Поскольку от низкого качества воздуха страдает существенная часть городского населения, необходимо уделить особое внимание улучшению ситуации именно в городских зонах.
      В последние годы в Казахстане наблюдалось существенное увеличение уровня загрязнения воздуха. Вещества, загрязняющие воздух, способствуют увеличению частоты заболеваний и вследствие этого приводят к нанесению прямого и косвенного ущерба национальной экономике в форме затрат на услуги здравоохранения и снижения производительности труда. Для противодействия неблагоприятным последствиям ускоренного экономического роста 9 января 2007 года Правительство Казахстана приняло новый Экологический кодекс, который регулирует все аспекты процессов, влияющих на окружающую среду, в частности, выбросы газов и других загрязняющих веществ в атмосферу, содержит общие нормы, используемые для контроля и регулирования промышленных выбросов в Казахстане. Несмотря на это, нормативы республики по выбросам значительно превышают европейские. Поэтому для повышения качества воздуха в Казахстане необходимо рассмотреть вопрос установления более жестких стандартов по выбросам пыли, двуокиси серы и оксида азота.
      На основе анализа текущего уровня выбросов от промышленности и объектов генерации электрической и тепловой энергии в Казахстане необходима реализация следующих мер:
      1) разработка до конца 2014 года совместно с производителями электроэнергии, тепловой энергии и прочими крупными индустриальными компаниями принципов и дорожной карты перехода к новым стандартам по выбросам, приближенным к европейским;
      2) разработка и внедрение стандартов, приближенных к стандартам ЕС к концу 2015 года;
      3) модернизация и установка пылегазоочистного оборудования на  объектах генерации и промышленности, расположенных вблизи крупных городов, и доведение показателей по выбросам до существующих нормативов в соответствии с разработанной дорожной картой;
      4) при наличии доступной инфраструктуры, объемов газа и экономической целесообразности перевести существующие угольные электростанции на газ;
      5) крупные котлы угольных электростанций необходимо в первую модернизировать с установкой современного оборудования, контролирующего уровень выбросов пыли, двуокиси серы и оксида азота. Котлы меньшей мощности можно оставить в эксплуатации до истечения срока службы для удовлетворения спроса на электроэнергию;
      6) установка крупными станциями, котельными и промышленными предприятиями оборудования для непрерывного измерения качества атмосферных выбросов;
      7) осуществление непрерывного мониторинга и контроля за выбросами загрязняющих веществ и парниковых газов со стороны уполномоченного органа по охране окружающей среды Республики Казахстан;
      8) в транспортном секторе необходима реализация следующих мероприятий:
      ввод современного транспортного парка наряду с усовершенствованием методов эксплуатации транспортных средств, повышением эффективности топливного баланса и операционной деятельности;
      установление с июля 2016 года нормативов по выбросам в атмосферу от автомобильного транспорта в соответствии с европейскими нормативами;
      проведение регулярных ежегодных инспекций автомобилей на качество выхлопных газов с завершением разового аудита всего действующего автомобильного парка до 2020 года;
      перевод городского транспорта в г. Алматы на компримированный газ;
      перевод городского транспорта на газ в других крупных городах (Астана, Караганда, Шымкент) до 2020 года в зависимости от ресурсов газа и принятия решений о субсидировании цены на газ.

      Управление отходами

      1. Несмотря на то, что в отрасль переработки отходов поступают некоторые инвестиции, Казахстану не хватает комплексной системы управления отходами. Отходы являются важным ресурсом, который можно использовать для извлечения ценных фракций, энергии, компоста, а также повторной переработки и обогащения.
      Казахстану необходимо преодолеть существующие проблемы и выйти на качественно новый уровень управления отходами.
      2. Наследие исторических промышленных отходов. Годы работы тяжелой промышленности, агропромышленного комплекса и разработки полезных ископаемых в отсутствие комплексной политики управления отходами привели к накоплению больших исторических объемов бесхозяйных отходов, значительная часть которых токсична, а некоторые - радиоактивны.
      3. Растущие объемы бытовых отходов. Объем бытовых отходов в городских районах (330 килограмм на жителя в год) в основном соответствует сопоставимым показателям по странам со сравнимым ВВП на душу населения. Так как ВВП на душу населения в целом достаточно точно показывает объем отходов на душу населения, прогнозируется рост объемов твердых бытовых отходов (далее - ТБО) в последующие годы, при этом к 2025 году ожидается его увеличение более чем на 50 процентов.
      4. Растет объем новых промышленных отходов. В связи с развитием горной промышленности, отраслей переработки и тяжелой промышленности, Казахстан производит значительные объемы промышленных отходов, которыми необходимо управлять в соответствии с наилучшей международной практикой.
      5. Организация обслуживания населения не соответствует стандартам. Вне крупных городов в среднем только четверть населения имеет доступ к услугам по вывозу твердых бытовых отходов. Существуют также значительные региональные различия в покрытии обслуживанием.
      6. Методы транспортировки и утилизации ТБО не соответствуют стандартам. 97 процентов твердых бытовых отходов без переработки и извлечения ценных вторичных ресурсов вывозится на неконтролируемые свалки и полигоны, не отвечающие санитарным требованиям.
      7. Не развитая инфраструктура для сбора, переработки и утилизации отходов. Технологии и инфраструктура не отвечают современным требованиям по причине отсутствия экономических стимулов, а также других мотивирующих аспектов — например, некоторые нормы и требования существуют, но уровень их исполнения низкий из-за недостаточного контроля со стороны государства. Кроме того, применяется недостаточно мер стимулирования для местных органов и бизнеса в секторе утилизации отходов с целью повышения уровня извлечения добавленной стоимости путем переработки и компостирования или получения энергии из городских отходов. Так объемы переработки составляют менее 5 процентов от общего объема твердых бытовых отходов.
      8. Для решения проблем с твердыми бытовыми отходами необходима реализация следующих мероприятий:
      1) проведение тщательного аудита по всем большим свалкам ТБО и определение мер по их рекультивации;
      2) разработка государственной программы по переработке и утилизации ТБО, покрывающей следующие аспекты:
      определение целевого уровня переработки ТБО в объеме до 50 процентов к 2050 году и складирования остаточного объема ТБО на полигонах, отвечающих экологическим и санитарным требованиям, доля которых должна вырасти до 100 процентов к 2050 году, то есть все полигоны в стране к 2050 году должны отвечать самым современным экологическим и санитарным требованиям;
      ведение раздельного сбора бытовых отходов у потребителя;
      определение методики расчета тарифа, гарантирующего покрытие  операционных затрат и инвестиций в эту сферу с определенной нормой рентабельности с учетом получаемой прибыли от переработанных материалов;
      проработка вопроса по внедрению принципа расширенной ответственности производителя с целью покрытия части расходов на сбор и утилизацию отходов упаковки, электронного и электрического оборудования, транспортных средств, аккумуляторов, мебели и других товаров после использования;
      разработка механизма привлечения инвестиций, например, через государственно-частное партнерство в больших городах и на уровне муниципальных образований в небольших населенных пунктах за счет бюджетных ресурсов для развития отрасли;
      заключение контрактов на управление бытовыми отходами на конкурентной основе с широким охватом территории;
      определение мер государственной поддержки для социально уязвимых слоев населения при установлении тарифов на сбор и утилизацию ТБО;
      3) обновление стандартов переработки и хранения ТБО с использованием новых технологий, таких как анаеробика, компостинг или биогаз;
      4) создание нормативно-правовой базы для контроля за сбором, транспортировкой, переработкой, утилизацией и хранением ТБО до 2015 года;
      5) совершенствование сбора, обработки и представления статистической информации для мониторинга достижения целевых показателей в сфере обращения ТБО.
      Для минимизации объема промышленных отходов необходима разработка государственной программы по переработке и утилизации исторических и современных промышленных отходов с реализацией следующих инициатив:
      1) проведение инвентаризации всех крупных полигонов данных отходов на содержание полезных веществ, а также соответствие стандартам экологической безопасности 100 процентов отходов;
      2) доработка Правил классификации данных отходов и приведение их в соответствие с Европейскими стандартами для отражения реального количества отходов и состояния мест размещения полигонов;
      3) проведение технико-экономических изысканий по всем крупным полигонам с данными отходами для определения экономической целесообразности их переработки, а также необходимых инвестиций для приведения их в соответствие со стандартами;
      4) определение вариантов переработки/захоронения опасных и токсичных отходов для 100 процентов отходов;
      5) на основании оценки экономического и экологического эффекта приоритизация данных отходов для дальнейшей переработки и определение необходимых источников финансирования и соответствующего стимулирования реализации проектов по переработке и безопасному хранению 100 процентов отходов обогащения;
      6) формирование инфраструктуры и предприятий по переработке промышленных отходов и внедрение стимулов для их устойчивого функционирования;
      7) проработка четкого механизма взаимодействия между различными министерствами, ведомствами для разработки политики и осуществления надзора над промышленными отходами.

      4. Обучение населения и повышение осведомленности

      Для успешной реализации Концепции необходимы:
      1. Обеспечение достаточности кадровых ресурсов, навыков и знаний для обеспечения реализации Концепции, включая обеспечение достаточного количества инженерно-технических кадров, а также управленческого персонала, прошедших соответствующее обучение.
      2. Воспитание новой эко-культуры по охране окружающей среды среди широкой общественности. Необходимо формировать среди населения ответственное сознание экономного отношения к использованию энергии, воды и других природных ресурсов, прививать привычку раздельного сбора бытового мусора для его дальнейшей переработки.
      Чтобы этого достичь, необходимо разработать программу со следующими основными модулями реализации:
      1) обучение достаточного количества инженеров по вопросам охраны окружающей среды и производительности ресурсов. Большая часть инфраструктурных объектов в стране должна создаваться с учетом требований по охране окружающей среды. Это означает, что электрики должны уметь работать с технологиями альтернативной энергетики, строительные инженеры - осуществлять ремонт и эксплуатацию энергоэффективных зданий, инженеры-гидротехники - разбираться в современных технологиях очистки, агрономы - понимать современные подходы к использованию удобрений и орошению, а специалисты по управлению отходами - разбираться в принципах работы современных систем управления материалами;
      из этого следуют два вывода:
      в учебном плане для всех студентов инженерных специальностей существенное внимание должно уделяться вопросам охраны окружающей среды и производительности ресурсов. В большинстве стран ОЭСР эта практика уже применяется. Так как экономика Казахстана потребляет существенный объем природных ресурсов, это решение для страны является более важным, чем для других стран.
      Необходимо существенно увеличить численность инженеров. На сегодняшний день существует нехватка квалифицированных инженеров, и для восполнения этого кадрового пробела необходимо увеличить количество мест на соответствующих факультетах образовательных учреждений;
      2) производственное обучение для существующих инженеров, представителей органов управления и фермеров. В сфере повышения энергоэффективности, сельского хозяйства и управления ресурсами Казахстан может рассмотреть возможность развития навыков тысяч работающих на сегодняшний день управленцев, инженеров и фермеров, ведь именно от их коллективных решений зависит то, насколько быстро Казахстан сможет реализовать потенциал улучшения. Существуют различные варианты организации такого обучения. Многие страны работают с «открытыми университетами», которые позволяют сотрудникам, уже имеющим квалификацию, вернуться в образовательное учреждение, при этом продолжая заниматься своей профессиональной деятельностью (например, вечерние классы). В других странах созданы государственные организации, такие как «Саrbon Тrust») в Великобритании, которые помогают компаниям повысить энергоэффективность, в том числе путем обучения их сотрудников по льготной цене;
     3) полноценное включение тем, связанных с охраной окружающей среды, в учебный план начальных школ и дошкольных учреждений. Казахстан может организовать пересмотр учебных планов, по которым осуществляется обучение в начальных школах и дошкольных учреждениях, чтобы обеспечить достаточное внимание к темам охраны окружающей среды и рационального использования ресурсов. Это позволит воспитать в подрастающем поколении культуру бережного отношения к природным ресурсам и принесет дополнительную пользу, так как дети передадут полученные знания своим родителям;
      4) широкая коммуникационная кампания и образовательные программы. Огромный потенциал заключается в повышении осведомленности населения о вопросах использования ресурсов и экологических проблемах. В частности, изменение моделей поведения в отношении использования систем отопления и охлаждения, утилизации отходов и водопользования существенно приблизило бы страну к достижению поставленных целей. Многие страны для выполнения этой задачи организуют вещание образовательных программ на государственном телевидении и радио. Подходящими коммуникационными инструментами также могут стать предстоящая выставка ЭКСПО-2017, Программа партнерства «Зеленый мост» и другие информационно-пропагандистские кампании.

      3. Перечень нормативных правовых актов, посредством которых предполагается реализация Концепции

      Реализация задач по:
      1) снижению интенсивности использования основных ресурсов, в том числе, водных и земельных;
      2) усовершенствованию недостаточно развитой и устаревающей инфраструктуры, в частности в электроэнергетике;
      3) повышению благополучия населения и сокращению загрязнения окружающей среды;
      4) повышению национальной безопасности за счет снижения зависимости от водных ресурсов сопредельных стран, которые будут исполнены до 2050 года посредством реализации следующих стратегических и программных документов, стратегических планов государственных органов и законов:
      1) Конституция Республики Казахстан;
      2) Стратегия «Казахстан 2050: новый политический курс состоявшегося государства»;
      3) «Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев»;
      4) Стратегический план развития Республики Казахстан до 2020 года;
      5) Программа по развитию агропромышленного комплекса в Республике Казахстан на 2013 - 2020 годы «Агробизнес-2020»;
      6) Комплексный план повышения энергоэффективности Республики Казахстан на 2012 - 2015 годы;
      7) проект Закона Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам перехода Республики Казахстан к «зеленой экономике»;
      8) стратегические планы министерств индустрии и новых технологий, нефти и газа, образования и науки, охраны окружающей среды, регионального развития, сельского хозяйства, экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан.