ИПС "Әділет"

Ескерту. Нормативтік қаулының күші жойылды – ҚР Жоғарғы Сотының 10.03.2022 № 2 (01.07.2022 бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Заңды күшіне енген сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы қылмыстық-процестік заңнаманың өзгеруіне байланысты және оны біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 52-тарауының нормаларына сәйкес бірінші сатыдағы соттардың заңды күшіне енген үкімдері мен қаулылары олар апелляциялық сатыда қаралғаннан кейін, сондай-ақ апелляциялық сатыдағы соттардың үкімдері мен қаулылары кассациялық тәртіппен қайта қаралуы мүмкін болатыны түсіндірілсін.

Аппеляциялық шағымдарды заңда белгіленген тәртіппен кері қайтарып алған жағдайда бірінші сатыдағы сот актілері апелляциялық сатыда қаралмағандықтан, кассациялық сатыда қайта қаралуға жатпайды.

Егер істің апелляциялық сатыда процеске басқа қатысушылардың шағымдары бойынша немесе прокурордың наразылығы бойынша қаралуы орын алса, онда бұл өтінішхат авторының апелляциялық сатыға жеке өзінің жүгінуі туралы ҚПК-нің 484-бабының талаптарын сақтауын білдірмейді. Сотталған адамның (ақталған адамның) мүддесі үшін қорғаушының, өкілдің немесе заңды өкілдің немесе жәбірленушінің мүддесі үшін өкілдің немесе заңды өкілдің апелляциялық шағымдары апелляциялық сатыда қаралған жағдайларда сотталған адамның (ақталған адамның) не жәбірленушінің берген өтінішхаттары олардың апелляциялық сатыға жеке жүгінулеріне қарамастан кассациялық тәртіппен қайта қаралуға жатады.

2. ҚПК-нің 484-бабының үшінші бөлігіне сәйкес сот актілері оларға шағым жасаудың апелляциялық тәртібі сақталмаған жағдайда, сондай-ақ қылмыстық терiс қылықтар және онша ауыр емес қылмыстар туралы істер бойынша сот актілері ҚПК-нің 485-бабының тиісті бөліктерінде көзделген негіздер болған кезде Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының (бұдан әрі - Бас прокурор) наразылығы бойынша немесе Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының (бұдан әрі – Жоғарғы Сот Төрағасы) ұсынуы бойынша ғана кассациялық тәртіппен қайта қаралуы мүмкін.

3. Сот актілерін қайта қарауға негіздер болған жағдайда кассациялық сатының сот отырысында іспен бірге өтінішхатты қарауға беру туралы судьяның қаулысы, сонымен қатар өздерінің бастамасымен да, ҚПК-нің 485-бабында көзделген негіздер бойынша ҚПК-нің 486-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген адамдардың өтінішхаттары бойынша да енгізілетін Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы, Бас Прокурордың наразылығы түскен кезде кассациялық сатыда істі қарау жүзеге асырылады.

ҚПК-нің 414-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген адамдар істі алдыңғы сот сатыларында қарау кезінде қатыспаған жағдайларда да заңды күшіне енген сот актілеріне, бірақ үкімді, қаулыны апелляциялық тәртіппен қайта қарау міндеттілігі туралы талапты сақтаған жағдайда, өтінішхат беруге құқылы.

Құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын сот актілерінің бөлігін қайта қарау туралы өтінішхатты беруге құқығы бар басқа тұлғалардың қатарына белгіленген тәртіппен процестің сол немесе өзге қатысушылары болып танылмаған, бірақ өзінің нақты жағдайынан (кепіл беруші, мүлкіне тыйым салынған адам және басқалары) сот қорғауын қажет ететін адамдар жатады. Жекеше қаулыда көрсетілген мән-жайларға байланысты құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын шаралар қолданылуы мүмкін тұлғаның шығарылған жекеше қаулының заңдылығын тексеру туралы өтінішхатпен кассациялық сатының сотына жүгінуге құқығы бар.

Процеске қатысушы болып табылмайтын тұлғалардың өтінішхаттарында сот актісінің қандай бөлігінде олардың құқықтары мен заңды мүдделерінің қозғалғаны, істі қарау кезінде заңның қандай нормаларының бұзылғаны, сонымен қатар олардың пікірі бойынша сот актілерін қайта қарауға әкеп соғатын нақты негіздер аталып, өтініштің мәні көрсетілуі тиіс.

Сотталған кәмелетке толмаған адамның заңды өкілі заңды күшіне енген сот актілеріне өтінішхатты, егер заңда іс бойынша адамның сотталғанның заңды өкілі ретінде қатысуы үшін өзге негіздер көзделмесе, сотталған адам кәмелет жасына толғанға дейін ғана беруге құқылы.

4. Өтінішхат, наразылық, ұсыну түскен кезде кассациялық сатының сотына автордың ҚПК-нің 487-бабында көзделген процестік мерзімдерді сақтауын тексеру қажет. ҚПК-нің 487-бабының екінші бөлігінде көрсетілген мерзімді сақтамау өтінішхатты, наразылықты, ұсынуды қараусыз қайтару туралы қаулы шығару үшін негіз болып табылады.

5. Сотқа дейінгі іс жүргізу немесе істі сотта қарау кезінде жіберілген азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын бұзушылықтарды немесе ҚПК-нің 485-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген салдарлардың ең болмағанда біреуінің басталуына әкеп соққан қылмыстық және қылмыстық-процестік заңдардың дұрыс қолданылмауын заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарауға негіздер деп есептеген жөн. Заңды күшіне енген үкімдерді, қаулыларды қайта қарау үшін көрсетілген негіздердің тізбесі толық болып табылады. Үкімдер мен қаулылар ҚПК-нің 485-бабының екінші бөлігінде көрсетілген негіздер болған кезде ұсыну, наразылық бойынша және ҚПК-нің 485-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген салдарлар болмаса да қайта қаралуы мүмкін.

6. Үкімді, қаулыны кассациялық тәртіппен қарау үшін негіз ретінде заңның дұрыс қолданылмауы соттың заңның қылмыстық және қылмыстық-процестік нормасын қате талдауына, сонымен қатар онда жазылған талаптарды сақтамауына және соттың істі қарау кезінде жіберген басқа да бұзушылықтарына, егер осы бұзушылықтар ҚПК-нің 485-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген салдарлардың басталуына алып келсе, негізделуі мүмкін.

7. ҚПК-нің 485-бабы бірінші бөлігінің 1) тармағына сәйкес кінәсіз сотталған деп қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасы, қылмыстық құқық бұзушылық құрамы болмаған кезде немесе адамның қылмыстық құқық бұзушылықты жасауға қатысуы дәлелденбеген кезде оған қатысты айыптау үкімі шығарылған тұлғаны есептеген жөн.

8. Істе бар дәлелдемелерге дұрыс баға берілмеген, соттың түйіндері істің нақты мән-жайларына қайшы келетін, материалдық немесе процестік заңдар дұрыс қолданылмаған жағдайларда немесе сотталған адамды ақтау туралы не істі тоқтату туралы шешімнің заңдылығы мен негізділігін жоятын өзге де мән-жайлар анықталған жағдайларда ақтау үкімін немесе істі тоқтату туралы қаулыны негізсіз деп бағалаған жөн. Қылмыстық-процестік заңның өзге бұзушылықтары заңды күшіне енген ақтау үкімін, қылмыстық істі тоқтату туралы қаулыны немесе сотталған адамның пайдасына шығарылған өзге де шешімді, егер осы сот шешімдері өтінішхатта, наразылықта мәні бойынша дауланбаса, қайта қарау үшін өздігінен негіз бола алмайды.

9. Соттың жазаны даралау туралы заң талаптарын сақтамай, бірақ әрекетті саралауы қылмыстық заң бабы санкциясының шегінде болса да, жазаның шектен тыс жеңілдігі немесе шектен тыс қатаңдығы салдарынан жасалған әрекеттің ауырлығына және сотталған адамның жеке басына сәйкес келмейтін жазаны тағайындауы үкімді кассациялық тәртіппен қайта қарау үшін дербес негіз болып табылады.

Жаза Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінің бабының санкциясы шегінен асқан не Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі - ҚК) 55-бабы қолданылмай, ҚК-нің тиісті бабында көзделгеннен неғұрлым жеңіл жаза тағайындалған жағдайларда да қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлығына және сотталған адамның жеке басына сәйкес келмейді деп танылады. Жазаның қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлығына және сотталған адамның жеке басына сәйкес келмеуі, ол дұрыс таңдалып, бірақ мөлшері немесе мерзімі қате айқындалған кезде де орын алуы мүмкін.

Сонымен қатар жазаның ҚК-нің 54-бабында көзделген мән-жайлар ескерілмей тағайындалуы, ҚК-нің 55-бабында көзделген айрықша мән-жайлар болмаған кезде заңда көзделгеннен неғұрлым жеңіл жазаның тағайындалуы, жазаның қылмыстардың қайталануы ескерілместен тағайындалуы, шартты түрде соттаудың негізсіз қолданылуы және т.б. жазаның қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлығына және сотталған адамның жеке басына оның шектен тыс жеңілдігіне байланысты сәйкессіздігін куәландыруы мүмкін.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесіне, кінәлі адамның жеке басына және істің нақты мән-жайларына анық сәйкес келмейтін, жауаптылықты жеңілдететін, сонымен қатар соттың заңда көзделген бостандықтан айырмауға байланысты жазаны қолдану мүмкіндіктерін пайдаланбаған, жазаны ҚК-нің 52, 53-баптарының талаптарын ескермей тағайындаған жағдайларында жазаны шектен тыс қатаң деп таныған жөн.

10. ҚПК-нің 485-бабы бірінші бөлігінің 4) тармағында көзделген негіз бойынша үкімдер мен қаулылар белгіленген тәртіппен жәбірленуші, оның өкілі немесе заңды өкілі деп танылған адамның өтінішхаттары бойынша қайта қаралуы мүмкін.

Адамды жәбірленуші деп негізсіз танымау, оның ҚПК-нің 71, 72, 73 және 76-баптарында көзделген құқықтарының елеулі бұзылуы, атап айтқанда прокурор айыптаудан бас тартқан кезде жәбірленушіні жекеше айыптаушы деп танымау, оны сот талқылауына қатысу, сот жарыссөзінде сөз сөйлеу құқығынан айыру, жәбірленуші (азаматтық талап қоюшы) мәлімдеген азаматтық талапты дұрыс шешпеу және қылмыстық істі мәні бойынша дұрыс шешуге әсер еткен басқа жағдайлар жәбірленушіні сот қорғау құқығынан айыру жөнінде куәландыруы мүмкін. Талапты қараусыз қалдыру жағдайларын қоспағанда, азаматтық талаптың дұрыс шешілмеуіне әкеп соққан заңды, сонымен қатар "Азаматтық талапты қылмыстық процесте қарау туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 20 маусымдағы № 1 нормативтік қаулысында берілген түсініктемелерді дұрыс қолданбау осы бөлікте заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларды қайта қарау үшін негіз болып табылады.

11. Соттың алқабилердің қатысуымен шығарған, заңды күшіне енген үкімдері мен қаулыларын кассациялық сатыда қайта қарау ҚПК-нің 665, 666-баптарында көзделген негіздер бойынша жүзеге асырылады.

12. ҚПК-нің 493-бабына сәйкес қайта қарау туралы өтінішхат берілген, наразылық келтірілген сот актісін орындау үш айдан аспайтын мерзімге мұндай өтініш өтінішхатта, наразылықта келтірілсе де, өтініш болмаса да толық немесе бір бөлігінде тоқтатыла тұруы мүмкін. Қайта қарау туралы өтінішхат берілген, наразылық келтірілген үкімді, қаулыны орындауды тоқтата тұру туралы Жоғарғы Сот Төрағасының немесе Бас Прокурордың тоқтата тұрудың мерзімі көрсетілген уәжді қаулысы шығуға тиіс, оны орындау үшін тиісті органдарға дереу жіберу қажет.

ҚПК-нің 493-бабында көрсетілген негіздер бойынша соттың заңды күшіне енген үкімін немесе қаулысын орындауды тоқтата тұруға істі талап етіп алдырумен бірге бір мезгілде жол беріледі және кассациялық өтінішхат, наразылық, ұсыну қаралғанға дейін, бірақ үш айдан аспайтын мерзімге дейін жалғасуы мүмкін, бұдан кейін өтінішхат берілген, наразылық келтірілген сот шешімдерін орындауды тоқтата тұру туралы қаулы өз қолданысын жояды.

Ақтау үкімін, істі тоқтату туралы қаулыны тоқтата тұру мүмкін емес.

Қайта қарау туралы өтінішхат берілген, наразылық келтірілген үкімді, қаулыны тоқтата тұру үшін негіздер сотталған адамдардың өздерімен, мысалы өмір бойына бас бостандығынан айыруға не өлім жазасына үкімді орындаумен, сотталған адамның ауыр науқасы болған кезде үкімді орындаумен, сонымен қатар үкімді орындау кезінде теріс әсер етуі мүмкін сотталған адамның жақын туыстарымен байланысты болуы мүмкін. Қайта қарау туралы өтінішхат берілген, наразылық келтірілген үкімді, қаулыны орындауды тоқтата тұрудың негіздері тиісінше ресімделген құжаттармен расталуға тиіс.

Үкімді орындауды тоқтата тұру кезінде сот тағайындаған жазаның шарасын қолдану кейінге қалдырылады.

13. Заңды күшіне енген сот қаулысын, үкімін қайта қарау туралы өтінішхаттардың, наразылықтардың, ұсынулардың құрылымы мен мазмұны ҚПК-нің 488-бабының талаптарына сәйкес келуі тиіс.

Аталған талаптарды орындамаған кезде олар үш тәулік ішінде кассациялық саты судьясының хатымен кемшіліктерді жою үшін авторларға қайтарылады. Көрсетілген жағдайларда өтінішхатты, наразылықты, ұсынуды қайтару үшін негіз болған кедергілерді жойғаннан кейін осы адамдар кассациялық сатының сотына жалпы негіздермен қайта жүгінуге құқылы.

Судья ҚПК-нің 489-бабы бірінші бөлігінің 3) және 4) тармақтарында көзделген жағдайларда өтінішхатты алдын ала қарау нәтижесі бойынша қаулы шығарады.

14. Өтінішхатты алдын ала қарау қорытындысы бойынша шығарылған судьяның қаулысында ҚПК-нің 485-бабында көзделген сот актілерін қайта қарау үшін негіздердің бар-жоғын растайтын істе бар мән-жайлар көрсетілуге тиіс.

Сот актілерін қайта қарау үшін негіздер болған кезде кассациялық сатының сот отырысында өтінішхатты іспен бірге қарауға беру туралы қаулыда істі тергеу немесе сот қарауы кезінде жіберілген азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын бұзу және қылмыстық немесе қылмыстық-процестік заңдарды бұзу (оларды дұрыс қолданбау) нақты неден байқалатыны, сонымен қатар оларды елеулі, істің аяқталуына әсер еткен және ҚПК-нің 485-бабы бірінші бөлігінің 1) тармағынан бастап 8) тармағын қоса алғандағы тармақтарында көрсетілген салдарлардың басталуына алып келген деп тануға болатын уәждер көрсетілуге тиіс.

Судьяға сот актілерін қайта қарау үшін негіздердің болмауына байланысты кассациялық сатының сот отырысында қарауға өтінішхатты беруден бас тарту туралы қаулыда ҚПК-нің 491-бабы екінші бөлігі 6) тармағының мағынасы бойынша өтінішхатты қарау нәтижелері бойынша түйіндерді, қабылданған процестік шешімнің уәждерін, сот үкімінің, қаулысының заңдылығы дауланып отырған өтінішхаттың дәлелдеріне негізді жауаптарды көрсету қажет.

15. Кассациялық сатыдағы судьяның алдыңғы қаулысында сот актісінің заңдылығына, объективтілігіне, шынайылығы мен әділдігіне баға берілген, сотталған адамның кінәсінің дәлелденгені немесе ақталған адамның кінәлі екендігі туралы дәлелдемелерінің жоқтығы, жасалған әрекеттің саралануы, жазаның мөлшерлес болуы туралы қорытынды жасалған және осы дәлелдер сол немесе өзге де түсініктемемен жаңа өтінішхатта келтірілген жағдайлар істі бұрын қаралған негіздер бойынша қарау ұғымына жатқызылатыны түсіндірілсін. Мұндай жағдайда өтінішхат қайта берілген деп бағалануға және ол бойынша ҚПК-нің 489-бабы бірінші бөлігінің 6) тармағында көзделген шешім қабылдануы тиіс.

Қайталанған өтінішхаттар деп нақ сол тұлғаның мүддесі үшін, кассациялық сатыда қарауға іспен бірге өтінішхатты беруден бас тарту туралы судьяның қаулы шығаруымен бұрын қаралған нақ сол іс, нақ сол дәлелдер және нақ сол негіз бойынша әртүрлі қорғаушылардың жүгіну жағдайларын да есептеген жөн.

Сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарауға әкеп соғатын, кассациялық сатыдағы соттың басқа негіздер бойынша қаулысы бар өтінішхат, наразылық кассациялық сатыдағы сот отырысына берілуге және онда қаралуға жатады.

16. Кассациялық сатыдағы сот отырысын тағайындау кезінде ҚПК-нің 492-бабының талаптарын басшылыққа алған жөн.

Кассациялық сатыдағы сотта қорғалу құқығы ҚПК-нің 26, 27-баптарының талаптарына, сонымен қатар "Қорғану құқығын реттейтін қылмыстық процестік заңнаманы қолдану практикасы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 6 желтоқсандағы № 26 нормативтік қаулысында қамтылған түсініктемелерге сәйкес қамтамасыз етіледі.

ҚПК-нің 495-бабының бірінші бөлігіне сәйкес ҚПК-нің 67-бабының бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда қорғаушының кассациялық сатыдағы сот отырысына қатысуы міндетті. Мұндай жағдайларда қорғаушының қатысуын сот қамтамасыз етеді.

Бұл ретте ҚПК-нің 67-бабы бірінші бөлігінің 9) тармағына сәйкес қорғаушының міндетті қатысуы сот отырысына мемлекеттік айыптауды қолдайтын прокурордың (мемлекеттік айыптаушы) қатысуына негізделетінін назарда ұстау қажет. Кассациялық сатыдағы сотта прокурор мемлекеттік айыптаушының функцияларын орындамай, қаралып жатқан кассациялық өтінішхаттар бойынша пікір айтып, наразылықта көрсетілген дәлелдерді баяндап, іс бойынша жасалған сот актілерінің заңдылығы туралы қорытынды беретіндіктен, оның кассациялық сатыдағы сотқа қатысуы қорғаушының міндетті қатысуына алып келмейді.

17. Істі кассациялық сатыда қарау күнін отырысқа қатысуға құқығы бар адамдарды, сондай-ақ сот шешімін қайта қарау туралы өтінішхат берілген, наразылық, ұсыну келтірілген адамдарды тиісті дәрежеде хабарландыру мүмкіндігін ескере отырып белгілеген жөн, осыған байланысты олар сот отырысының өткізілетін күні, уақыты, орны көрсетіліп, істің қаралатыны туралы хабардар етілуге немесе олардың электрондық көшірмелерімен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының интернет-ресурсы арқылы танысу мүмкіндігі туралы хабарлануға тиіс. Аталған адамдарға кассациялық сатыдағы сот отырысында қарау үшін өтінішхатты іспен бірге ұсыну туралы судья қаулысының көшірмесі, сонымен қатар наразылықтың, ұсынудың көшірмелері де жіберілуге тиіс.

18. ҚПК-нің 490-бабының үшінші бөлігіне және 492-бабының екінші бөлігіне сәйкес сот тиісті мамандардан талап етуге құқылы мамандардың ғылыми қорытындысы деп заң нормаларын талдауды және қаралатын іс бойынша құқық нормаларын қолдануда туындаған проблемалық (даулы) мәселелер бойынша нақты мамандардың түйіндерін түсінген жөн.

Бұл ретте мамандардың қорытындыларында құқық бұзушылық жасаған адамның кінәсінің дәлелденгеніне не дәлелденбегеніне, жасалған әрекеттің саралануына және жазаның тағайындалуына қатысты түйіндер болмауға тиіс. Қажет болған кезде аталған мамандар түсіндірмелер беру үшін кассациялық сатыдағы сот отырысына шақырылуы мүмкін.

Мамандардың ғылыми қорытындысымен кассациялық алқа отырысының процесіне қатысушылар таныстырылуы тиіс.

19. Өтінішхаттарды, наразылықтарды, ұсынуларды қарау бойынша сот отырысы ҚПК-нің 494-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылуы тиіс. Кассациялық тәртіппен істі қарау қорытындылары бойынша сот осы баптың жетінші бөлігінде көрсетілген қаулылардың бірін шығарады.

Заңды күшіне енген үкімдер мен қаулылардың заңдылығы мен негізділігі туралы кассациялық сатыдағы соттың қорытындылары іс материалдарына негізделуі тиіс және істе қамтылмаған материалдарға сілтеме жасамауы қажет. Кассациялық тәртіппен істі қарайтын сот бірінші және апелляциялық сатылардағы соттарда зерттелмеген және олардың үкімінде, қаулысында анықталмаған немесе сот бас тартқан фактілерді, олар туралы деректер іс материалдарында болса да, дәлелденген деп есептеуге құқылы емес.

Кассациялық сатыдағы сот берілген өтінішхатпен істі қарау кезінде өтінішхаттың барлық дәлелдерін толық көлемде тексереді.

20. Кассациялық сатыдағы сотқа істі дұрыс шешуге қажетті дәлелдердің болуын немесе болмауын белгілеу құқығы берілмеген. Үкім заңды күшіне енгеннен кейін пайда болған мән-жайлар кассациялық сатыдағы соттың қарау нысанасы бола алмайды, өйткені олар бірінші және апелляциялық сатылардағы соттарда қаралмаған және олардың қаралуы мүмкін болмаған. Іс үшін маңызы бар және бірінші немесе апелляциялық сатылардағы соттардың материалдық немесе процестік заңды қате қолдануын куәландыратын өтінішхатқа, наразылыққа, ұсынуға қоса берілген қосымша материалдар, айыптаудың дәлелденгендігін (дәлелденбегендігін), сотталған адамның рөлі мен кінәсінің дәрежесін, ақталған адамның кінәсінің жоқтығын, істі дұрыс шешуге әсер ететін басқа да мән-жайларды анықтау үшін сот пайдаланған дәлелдемелердің анықтығы мен жол берілетіндігі үкімнің күшін жою және істі жаңа сот қарауына жіберу үшін негіз болады.

21. Сот практикасының біркелкілігін қамтамасыз ету ұғымы "Сот төрелігіне қол жеткізу құқығы және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының сот актілерін қайта қарау бойынша өкілеттіктері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 15 қаңтардағы № 1 нормативтік қаулысының 4) және 5) тармақтарында келтірілген.

Бұл ретте сотта қолданылған және сотталған адамның (ақталған адамның) іс-әрекетін қате бағалауға, оны қате саралауға, қате жаза тағайындауға, қылмыстық-процестік заңды елеулі түрде бұзуға, заңсыз және негізделмеген үкім, қаулы шығаруға әкеп соққан құқық ережесінің шынайы мағынасын бұрмалайтын, құқық нормаларын түсіндіру мен қолданудың бірыңғай тәсілдеріне қайшы келетін заңның түсіндірілуін соттардың кассациялық тәртіппен сот актілерін қайта қарауға алып келетін құқық нормаларын түсіндіруіндегі мен қолдануындағы біркелкіліктің бұзылуы деп түсінген жөн.

22. ҚПК-нің 494-бабында көзделген кассациялық сатыдағы сотта істерді қарау шектері толық болып табылады және кеңейтіп түсіндірілуге жатпайды. Сонымен қатар соттың өтінішхаттың, наразылықтың, ұсынудың дәлелдемелерімен байланыста болмайтынын және олардың шегінен шығып, іс бойынша барлық іс жүргізуді толық көлемде тексеруге және сотталған адамның (ақталған адамның) жағдайын жақсартатын шешім қабылдауға құқылы екенін ескерген жөн.

Қылмыстық заңның, рақымшылық жасау туралы актінің кері күші туралы ҚК-нің 6-бабының ережелерін қолдану туралы өтінішхаттар кассациялық тәртіппен қаралмайды, өйткені бұл мәселелерді шешу үкімді орындау жері бойынша қызмет ететін соттардың соттылығына жатқызылған.

Сонымен қатар іс ҚПК-нің 485-бабында көзделген негіздер бойынша қаралған және ҚК-нің 6-бабының ережелерін рақымшылық жасау туралы актіні қолдануға мүмкіндік беретін мән-жайлар бір мезгілде байқалатын жағдайларда кассациялық саты заңның аталған нормаларын қолдана отырып, шешім қабылдайды.

23. Заң өтінішхаттарды, наразылықтарды, ұсынуларды қарау кезінде кассациялық сатыдағы соттан өтінішхат, наразылық, ұсыну берілмеген іс бойынша сотталған адамдарға қатысты сот шешімін қабылдауды талап етпейді. Сонымен қатар, егер олардың әрекеттері соттың үкіміне, қаулысына өтінішхат берілген, наразылық, ұсыну келтірілген адамдардың іс-әрекеттерімен тығыз байланыста болса, ал олардың сыбайлас қатысып жасалған қылмыстық құқық бұзушылық әрекеттерін саралауды өзгерту басқа сотталған адамдардың әрекеттерін саралауды өзгертуге не оларға қатысты істі тоқтатуға әкеп соғатын болса, онда сот өтінішхат, наразылық берілмеген сотталған адамдарға қатысты соттың үкімін және қаулысын, бұл ретте олардың жағдайы нашарламайтын жағдайда, қайта қарауға құқылы. Мұндай жағдайларда, егер құқық бұзушылық жасағаннан кейін ол үшін жауаптылық заңмен жойылса немесе жеңілдетілсе, жаңа заңды қолдану туралы азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауға бағытталған сот билігін тағайындау туралы конституциялық қағидаттарды негізге алып, өтінішхат, наразылық, ұсыну берілмеген сотталған адамдардың жағдайларын жақсарту мақсатында сот актілері қайта қаралуы мүмкін. Бұл жағдайда сот қаулыда не себептермен басқа адамдарға қатысты сот қаулылары қайта қаралғандығы жөнінде дәлелдер келтіруі тиіс.

Егер үкім мен қаулы өтінішхат, наразылық немесе ұсыну берілген адамдарға ғана қатысты және оларда жазылған дәлелдер бойынша ғана қаралған болса, ал басқа бөлігінде немесе басқа сотталған адамдарға қатысты олар қаралмаса, онда сот бұл туралы сол сот сатысына басқа сотталған адамдардың немесе сол сотталған адамдардың, бірақ өзге де талаптармен немесе бұрынғы талаптардың жаңа дәйектемелерімен өтінішхат беру мүмкіндігінен айырмау үшін қаулыда көрсетуі қажет.

24. Үкімнің күшін жоюға немесе өзгертуге негіздер ҚПК-нің 433-бабында көрсетілген мән-жайлар болып табылады. Кассациялық сатыдағы сот істі жаңа сот қарауына жіберместен прокурордың наразылығында немесе жәбірленушінің өтінішхатында жазылған дәлелдер бойынша, егер бұл: апелляциялық сатының сотталған адамға жазаны заңсыз және негізсіз жеңілдетуімен; алдыңғы сот сатылары арифметикалық қатенің немесе алдын ала адамды күзетпен ұстау мерзімін есептеу не қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша немесе үкімдердің жиынтығы бойынша жазаларды қосу кезіндегі қатенің салдарынан дұрыс анықтамаған жазаның, мерзімі мен мөлшерінің ұлғаюымен; азаматтық талап бойынша сотталған адамнан өндіріп алуға жататын соманың өсуімен байланысты болса, үкімді, қаулыны сотталған адамның жағдайын нашарлату жағына өзгертуге құқылы.

25. Апелляциялық, кассациялық сатылардың істі заңсыз тоқтатумен немесе сотталған адамға жазаны жеңілдетумен жіберген заңды бұзушылықтар анықталған кезде Жоғарғы Сот аталған сатылар шығарған қаулылардың күшін жоюға немесе өзгертуге және істі жаңадан сот қарауына жіберместен, өзгертіп немесе оны өзгеріссіз қалдыра отырып, бірінші сатыдағы сот үкімінің (қаулысының) заңдылығы туралы шешімді қабылдауға құқылы.

26. Күші жойылды деп танылсын:

1) "Қадағалау сатысындағы қылмыстық iстер жөнiндегі өндiрiстiң тәртiбi туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 2000 жылғы 28 сәуірдегі № 2 қаулысы;

2) "Қадағалау сатысындағы қылмыстық істер жөніндегі өндірістің тәртібі туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 2000 жылғы 28 сәуірдегі № 2 нормативтік қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2010 жылғы 25 маусымдағы № 16 нормативтік қаулысы;

3) "Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының кейбір нормативтік қаулыларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2013 жылғы 4 сәуірдегі № 2 нормативтік қаулысының 1-1-тармағы;

4) "Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына байланысты рақымшылық жасау туралы" Заңын қолдану кезінде сот тәжірибесінде туындайтын кейбір мәселелер туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1999 жылғы 5 қарашадағы № 18 қаулысы.

27. Конституцияның 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғаш ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы	Қ.МӘМИ
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, жалпы отырыс хатшысы	Қ.ШАУХАРОВ

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 10.03.2022 № 2 (вводится в действие с 01.07.2022).

В связи с изменением уголовно-процессуального законодательства о пересмотре вступивших в законную силу судебных актов в кассационном порядке и в целях его единообразного применения, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Разъяснить, что в кассационном порядке в соответствии с нормами главы 52 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – УПК) могут быть пересмотрены вступившие в законную силу приговоры и постановления судов первой инстанции, после их рассмотрения в апелляционной инстанции, а также приговоры и постановления судов апелляционной инстанции.

В случае отзыва апелляционных жалоб в установленном законом порядке, судебные акты суда первой инстанции не подлежат пересмотру в кассационной инстанции, так как не были рассмотрены в апелляционной инстанции.

Если рассмотрение дела в апелляционной инстанции имело место по жалобам других участников процесса или по протесту прокурора, то это не означает соблюдение автором ходатайства требований статьи 484 УПК о личном обращении в апелляционную инстанцию. В случаях рассмотрения в апелляционной инстанции апелляционных жалоб защитника, представителя или законного представителя в интересах осужденного (оправданного), либо представителя или законного представителя в интересах потерпевшего, ходатайства, поданные осужденным (оправданным), либо потерпевшим подлежат пересмотру в кассационном порядке, независимо от их личного обращения в апелляционную инстанцию.

2. Согласно части третьей статьи 484 УПК судебные акты при несоблюдении апелляционного порядка их обжалования, а также судебные акты по делам об уголовных проступках и преступлениях небольшой тяжести могут быть пересмотрены в кассационном порядке лишь по протесту Генерального Прокурора Республики Казахстан (далее – Генеральный Прокурор) или по представлению Председателя Верховного Суда Республики Казахстан (далее – Председатель Верховного Суда) при наличии оснований, предусмотренных соответствующими частями статьи 485 УПК.

3. Рассмотрение дела в кассационной инстанции осуществляется при поступлении постановления судьи о передаче ходатайства с делом для рассмотрения в судебном заседании кассационной инстанции при наличии оснований для пересмотра судебных актов, а также представления Председателя Верховного Суда, протеста Генерального Прокурора, вносимых ими как по собственной инициативе, так и по ходатайству лиц, указанных в части первой статьи 486 УПК, по основаниям, предусмотренным статьей 485 УПК.

Лица, перечисленные в части первой статьи 414 УПК, вправе подать ходатайство на вступившие в законную силу судебные акты и в тех случаях, когда они не участвовали при рассмотрении дела в предшествующих судебных инстанциях, но при соблюдении требования об обязательности пересмотра приговора, постановления в апелляционном порядке.

Разъяснить, что к числу других лиц, обладающих правом на подачу ходатайства о пересмотре судебных актов в той части, в которой они затрагивают их права и законные интересы, относятся лица, не признанные в установленном порядке теми или иными участниками процесса, но исходя из своего фактического положения нуждающиеся в судебной защите (залогодатель, лицо, на имущество которого наложен арест, и другие). Право на обращение в суд кассационной инстанции с ходатайством о проверке законности вынесенного частного постановления имеет лицо, в отношении которого могут быть применены меры, затрагивающие его права и законные интересы, в связи с обстоятельствами, указанными в частном постановлении.

В ходатайствах лиц, не являющихся участниками процесса, должно быть указано, в какой части судебный акт затрагивает их права и законные интересы, какие нормы закона нарушены при рассмотрении дела, а также суть просьбы с указанием конкретных оснований, влекущих по их мнению, пересмотр судебных актов.

Законный представитель несовершеннолетнего осужденного вправе подать ходатайство на вступившие в законную силу судебные акты только до достижения осужденным совершеннолетия, если по делу не имеется иных предусмотренных законом оснований для участия лица в деле в качестве законного представителя осужденного.

4. При поступлении ходатайства, протеста, представления суду кассационной инстанции надлежит проверять соблюдение автором процессуальных сроков, предусмотренных статьей 487 УПК. Несоблюдение указанного в части второй статьи 487 УПК срока является основанием для вынесения постановления о возвращении ходатайства, протеста, представления без рассмотрения.

5. Основаниями к пересмотру вступивших в законную силу судебных актов следует считать допущенные при досудебном производстве или судебном рассмотрении дела нарушения конституционных прав и свобод граждан, либо такое неправильное применение уголовного и уголовно-процессуального законов, которые повлекли наступление хотя бы одного из последствий, указанных в части первой статьи 485 УПК. Перечень указанных оснований для пересмотра вступивших в законную силу приговоров, постановлений является исчерпывающим. По основаниям, указанным в части второй статьи 485 УПК, приговоры и постановления могут пересматриваться по представлению, протесту и при отсутствии последствий, указанных в части первой статьи 485 УПК.

6. Неправильное применение закона как основание для пересмотра приговора, постановления в кассационном порядке может заключаться как в ошибочном толковании судом уголовной или уголовно-процессуальной нормы закона при ее применении, так и в несоблюдении изложенных в ней требований, а также в других нарушениях, допущенных судом при рассмотрении дела, если эти нарушения повлекли наступление последствий, указанных в части первой статьи 485 УПК.

7. В соответствии с пунктом 1) части первой статьи 485 УПК под невиновно осужденным следует понимать лицо, в отношении которого вынесен обвинительный приговор при отсутствии события уголовного правонарушения, состава уголовного правонарушения или при недоказанности участия лица в совершении уголовного правонарушения.

8. Как необоснованные следует расценивать оправдательный приговор или постановление о прекращении дела в тех случаях, когда имеющимся в деле доказательствам дана неверная оценка, выводы суда противоречат фактическим обстоятельствам дела, неправильно применены материальный или процессуальный законы либо установлены иные обстоятельства, исключающие законность и обоснованность решения об оправдании подсудимого или о прекращении дела. Иные нарушения уголовно-процессуального закона сами по себе не могут являться основанием для пересмотра вступившего в законную силу оправдательного приговора, постановления о прекращении уголовного дела или иного решения, вынесенного в пользу подсудимого, если по существу эти судебные решения в ходатайстве, протесте не оспариваются.

9. Назначение наказания судом без соблюдения требования закона об его индивидуализации, хотя и в пределах санкции статьи уголовного закона, по которой квалифицировано деяние, но не соответствующего тяжести содеянного и личности осужденного вследствие его чрезмерной суровости или чрезмерной мягкости, является самостоятельным основанием для пересмотра приговора в кассационном порядке.

Наказание признается несоответствующим тяжести уголовного правонарушения и личности осужденного также и в случаях, когда оно превышает пределы санкции статьи Особенной части Уголовного кодекса Республики Казахстан, либо когда назначено более мягкое наказание, чем предусмотрено соответствующей статьей Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее – УК), без применения статьи 55 УК. Несоответствие наказания тяжести уголовного правонарушения и личности осужденного может иметь место также и при правильном его выборе, но с неверным определением его размера или срока.

О несоответствии наказания тяжести уголовного правонарушения и личности осужденного ввиду его чрезмерной мягкости может также свидетельствовать назначение наказания без учета обстоятельств, предусмотренных статьей 54 УК, назначение более мягкого наказания, чем предусмотрено законом, при отсутствии исключительных обстоятельств, предусмотренных статьей 55 УК, назначение наказания без учета рецидива преступлений, необоснованное применение условного осуждения и др.

Чрезмерно суровым следует признавать наказание, явно не соответствующее характеру и степени общественной опасности уголовного правонарушения, личности виновного и конкретным обстоятельствам дела, смягчающим ответственность, а также в случаях, когда суд не использовал предусмотренные законом возможности применения наказания, не связанного с лишением свободы, назначил наказание без учета требований статей 52, 53 УК.

10. По основанию, предусмотренному пунктом 4) части первой статьи 485 УПК могут быть пересмотрены приговоры и постановления по ходатайствам лица, признанного в установленном порядке потерпевшим, его представителем, или законным представителем.

О лишении потерпевшего права на судебную защиту могут свидетельствовать необоснованное непризнание лица потерпевшим, существенные нарушения его прав, предусмотренных статьями 71, 72, 73 и 76 УПК, в частности, непризнание потерпевшего частным обвинителем при отказе прокурора от обвинения, лишение его права участвовать в судебном разбирательстве, выступать в судебных прениях, неправильное разрешение заявленного потерпевшим (гражданским истцом) гражданского иска и другие, которые повлияли на правильность разрешения уголовного дела по существу. Неправильное применение закона, а также разъяснений, данных в нормативном постановлении Верховного Суда Республики Казахстан от 20 июня 2005 года № 1 "О рассмотрении гражданского иска в уголовном процессе", повлекшее неправильное разрешение гражданского иска, кроме случаев оставления иска без рассмотрения, являются основаниями для пересмотра вступивших в законную силу приговоров и постановлений в этой части.

11. Пересмотр в кассационной инстанции вступивших в законную силу приговоров и постановлений, вынесенных судом с участием присяжных заседателей, осуществляется по основаниям, предусмотренным статьями 665, 666 УПК.

12. В соответствии со статьей 493 УПК исполнение судебного акта, о пересмотре которого подано ходатайство, принесен протест, может быть приостановлено на срок не свыше трех месяцев полностью или в части, как при наличии такой просьбы в ходатайстве, протесте, так и при отсутствии такой просьбы. О приостановлении исполнения приговора, постановления, о пересмотре которого подано ходатайство, принесен протест, должно быть вынесено мотивированное постановление Председателем Верховного Суда или Генеральным Прокурором с указанием в нем срока приостановления, которое должно немедленно направляться в соответствующие органы для исполнения.

Приостановление исполнения вступивших в законную силу приговора или постановления суда по основаниям, указанным в статье 493 УПК, допускается одновременно с истребованием дела и может длиться до рассмотрения кассационного ходатайства, протеста, представления, но не более чем три месяца, после чего постановление о приостановлении исполнения судебных решений, в отношении которых подано ходатайство, принесен протест, утрачивает свое действие.

Оправдательный приговор, постановление о прекращении дела не могут быть приостановлены.

Основания для приостановления исполнения приговора, постановления, о пересмотре которых подано ходатайство, принесен протест, могут быть связаны как с самими осужденными, например, с исполнением приговора к пожизненному лишению свободы либо смертной казни, с исполнением приговора при наличии у осужденного тяжелого заболевания, так и с близкими родственниками осужденного, когда исполнение приговора может оказать негативное влияние в отношении них. Основания приостановления исполнения приговора, постановления, о пересмотре которых подано ходатайство, принесен протест, должны подтверждаться надлежаще оформленными документами.

При приостановлении исполнения приговора применение меры наказания, назначенной судом, откладывается.

13. Структура и содержание ходатайств, протестов, представлений о пересмотре вступивших в законную силу приговора, постановления суда должны соответствовать требованиям статьи 488 УПК.

При невыполнении указанных требований они в течение трех суток возвращаются авторам письмом судьи кассационной инстанции для устранения недостатков. В указанных случаях после устранения препятствий, послуживших основанием для возвращения ходатайства, протеста, представления, эти лица вправе вновь обратиться в суд кассационной инстанции на общих основаниях.

В случаях, предусмотренных в пунктах 3) и 4) части первой статьи 489 УПК, по результатам предварительного рассмотрения ходатайства судьей выносится постановление.

14. В постановлении судьи, вынесенном по итогам предварительного рассмотрения ходатайства, должны быть указаны имеющиеся в деле обстоятельства, подтверждающие наличие либо отсутствие предусмотренных статьей 485 УПК оснований для пересмотра судебных актов.

Постановление о передаче ходатайства с делом для рассмотрения в судебном заседании кассационной инстанции при наличии оснований для пересмотра судебных актов должно содержать как указание на то, в чем именно выразились нарушения конституционных прав и свобод граждан, допущенных при расследовании или судебном рассмотрении дела, а также нарушения уголовного или уголовно-процессуального законов (неправильное их применение), так и мотивы, по которым их следует признать существенными, повлиявшими на исход дела, и повлекшими наступление последствий, указанных в пунктах с 1) по 8) части первой статьи 485 УПК.

В постановлении об отказе в передаче ходатайства для рассмотрения в судебном заседании кассационной инстанции в связи с отсутствием оснований для пересмотра судебных актов судье, по смыслу пункта 6) части второй статьи 491 УПК, надлежит указать выводы по результатам рассмотрения ходатайства, мотивы принятого процессуального решения, обоснованные ответы на доводы ходатайства, в котором оспаривается законность приговора, постановления суда.

15. Разъяснить, что к понятию рассмотрения дела по тем же основаниям, которые ранее уже были рассмотрены, следует относить такие случаи, когда в предыдущем постановлении судьи кассационной инстанции дана оценка законности, объективности, достоверности и справедливости судебного акта, сделаны выводы о доказанности вины осужденного или отсутствии доказательств вины оправданного, о квалификации содеянного, соразмерности наказания и эти же доводы в той или иной интерпретации приводятся в новом ходатайстве. В таком случае ходатайство должно быть расценено, как повторное, и по нему должно быть принято решение, предусмотренное пунктом 6) части первой статьи 489 УПК.

Повторными ходатайствами следует считать и случаи обращения разными защитниками в интересах одного и того же лица, по одному и тому же делу, по тем же доводам и с таким же обоснованием, которые ранее были рассмотрены, с вынесением судьей постановления об отказе в передаче ходатайства с делом для рассмотрения в кассационной инстанции.

Подлежат передаче и рассмотрению в судебном заседании суда кассационной инстанции ходатайство, протест, влекущие повторный пересмотр в кассационном порядке судебных актов, по которым уже имеется постановление суда кассационной инстанции, но по другим основаниям.

16. При назначении судебного заседания кассационной инстанции следует руководствоваться требованиями статьи 492 УПК.

Право на защиту в суде кассационной инстанции обеспечивается в соответствии с требованиями статей 26, 27 УПК, а также разъяснений, содержащихся в нормативном постановлении Верховного Суда Республики Казахстан от 6 декабря 2002 года № 26 "О практике применения уголовно-процессуального законодательства, регулирующего право на защиту".

Согласно части первой статьи 495 УПК, участие защитника в судебном заседании кассационной инстанции обязательно в случаях, предусмотренных частью первой статьи 67 УПК. В этих случаях участие защитника обеспечивается судом.

При этом следует иметь в виду, что в соответствии с пунктом 9) части первой статьи 67 УПК, обязательное участие защитника обуславливается участием в судебном заседании прокурора, поддерживающего государственное обвинение (государственного обвинителя). Поскольку в суде кассационной инстанции прокурор не выполняет функции государственного обвинителя, а высказывает мнение по рассматриваемым кассационным ходатайствам, излагает доводы, указанные в протесте, дает заключение о законности состоявшихся по делу судебных актов, его участие в суде кассационной инстанции не влечет обязательного участия защитника.

17. Дату рассмотрения дела в кассационной инстанции следует определять с учетом возможности надлежащего уведомления лиц, обладающих правом участвовать в заседании, а также лиц, в отношении которых подано ходатайство о пересмотре судебного решения, принесены протест, представление, в связи с чем они должны быть извещены о рассмотрении дела с указанием даты, времени, места проведения судебного заседания, либо уведомлены о возможности ознакомления с их электронными копиями через интернет-ресурс Верховного Суда Республики Казахстан. Указанным лицам следует направлять копии постановления судьи о передаче ходатайства с делом для рассмотрения в судебном заседании кассационной инстанции, а также копии протеста, представления.

18. Под научным заключением специалистов, которое в соответствии с частью третьей статьи 490 и частью второй статьи 492 УПК суд вправе истребовать от соответствующих специалистов, следует понимать анализ норм закона и выводы конкретных специалистов по проблемным (спорным) вопросам, возникшим в применении норм права по рассматриваемому делу.

При этом заключения специалистов не должны содержать выводов относительно доказанности либо недоказанности вины лица в совершении правонарушения, квалификации содеянного и назначении наказания. При необходимости указанные специалисты могут быть вызваны на заседание суда кассационной инстанции для дачи пояснений.

С научным заключением специалистов подлежат ознакомлению участники процесса, присутствующие на заседании кассационной коллегии.

19. Судебное заседание по рассмотрению ходатайств, протестов, представлений должно осуществляться в порядке, предусмотренном статьей 494 УПК. По итогам рассмотрения дела в кассационном порядке суд выносит одно из постановлений, указанных в части седьмой данной статьи.

Выводы суда кассационной инстанции о законности и обоснованности приговоров и постановлений, вступивших в законную силу, должны быть основаны на материалах дела и не должны опираться на материалы, не содержащиеся в деле. Суд, рассматривающий дело в кассационном порядке, не вправе считать доказанными факты, данные о которых хотя и имеются в материалах дела, но не были исследованы судами первой и апелляционной инстанций, и не были ими установлены в приговоре, постановлении, или отвергнуты судом.

При рассмотрении дела с переданным ходатайством суд кассационной инстанции проверяет все доводы ходатайства в полном объеме.

20. Суду кассационной инстанции не предоставлено право устанавливать наличие или отсутствие доказательств, необходимых для правильного разрешения дела. Обстоятельства, появившиеся после вступления приговора в законную силу, не могут быть предметом рассмотрения суда кассационной инстанции, поскольку они не были и не могли быть рассмотрены в судах первой или апелляционной инстанции. Дополнительные материалы, приложенные к ходатайству, протесту, представлению, имеющие значение для дела и свидетельствующие об ошибочности применения судами первой или апелляционной инстанций материального или процессуального закона, достоверность и допустимость доказательств, использованных судом для установления доказанности (недоказанности) обвинения, роли и степени вины осужденного, отсутствия вины оправданного и других обстоятельств, влияющих на правильность разрешения дела, могут служить основанием для отмены приговора и направлении дела на новое судебное рассмотрение.

21. Понятие обеспечения единообразия судебной практики приведено в пунктах 4) и 5) нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 15 января 2016 года № 1 "О праве доступа к правосудию и правомочиях Верховного Суда Республики Казахстан по пересмотру судебных актов".

При этом под нарушением единообразия в толковании и применении судами норм права, влекущем пересмотр судебных актов в кассационном порядке, следует понимать такое толкование закона, которое искажает истинный смысл правового положения, примененного судом и приведшее к ошибочной оценке деяния осужденного (оправданного), его квалификации, назначению наказания, существенному нарушению уголовно-процессуального закона, повлекшее вынесение незаконного и необоснованного приговора, постановления.

22. Пределы рассмотрения дела в суде кассационной инстанции, изложенные в статье 494 УПК, являются исчерпывающими и расширительному толкованию не подлежат. В то же время следует иметь в виду, что суд не связан с доводами ходатайства, протеста, представления, и вправе, выйдя за их пределы, проверить все производство по делу в полном объеме и принять решение, улучшающее положение осужденного (оправданного).

Ходатайства о применении положений статьи 6 УК об обратной силе уголовного закона, акта об амнистии в кассационном порядке не рассматриваются, так как разрешение этих вопросов отнесено к подсудности судов, действующих по месту исполнения приговора.

Вместе с тем, в тех случаях, когда дело рассматривается по основаниям, предусмотренным статьей 485 УПК, и одновременно усматриваются обстоятельства, позволяющие применить положения статьи 6 УК, акта об амнистии, кассационная инстанция принимает решение с применением указанных норм закона.

23. Закон не требует от суда кассационной инстанции при рассмотрении ходатайств, протестов, представлений принятия судебного решения в отношении осужденных по делу, о которых ходатайства, протесты, представления не поданы. В то же время, если их действия неразрывно связаны с действиями лиц, в отношении которых подано ходатайство, принесены протест, представление на приговор, постановление суда, а изменение квалификации совершенного ими в соучастии уголовного правонарушения влечет изменение квалификации действий других осужденных, либо прекращение дела в отношении них, то суд вправе пересмотреть приговор и постановление суда и в отношении тех осужденных, о которых ходатайства, протесты, представления не поданы, при условии, что при этом не ухудшается их положение. При таких же условиях в целях улучшения положения осужденных могут быть пересмотрены судебные акты в отношении лиц, о которых ходатайства, протесты, представления не поданы, исходя из конституционных принципов о назначении судебной власти, направленной на защиту прав, свобод и законных интересов граждан и организаций, о применении нового закона, если после совершения правонарушения ответственность за него законом отменена или смягчена. В этом случае суд должен в постановлении привести доводы, в связи с чем судебные постановления в отношении других лиц были пересмотрены.

Если приговор и постановление пересматривались только в отношении лица, о котором поданы ходатайство, протест, или представление, и только по доводам, изложенным в них, а в другой части или в отношении других осужденных они не пересматривались, то суду об этом необходимо указать в постановлении, чтобы не лишать возможности подачи ходатайства в ту же судебную инстанцию другими осужденными или теми же осужденными, но с иными требованиями или новой аргументацией прежних требований.

24. Основаниями к отмене или изменению приговора являются обстоятельства, указанные в статье 433 УПК. Суд кассационной инстанции без направления дела на новое судебное рассмотрение вправе по доводам, изложенным в протесте прокурора или ходатайстве потерпевшего, изменить приговор, постановление в сторону ухудшения положения осужденного, если это связано: с незаконным и необоснованным смягчением наказания осужденному апелляционной инстанцией; с увеличением наказания, срок и размер которого был неправильно определен предыдущими судебными инстанциями в результате арифметической ошибки или ошибки при зачете срока предварительного содержания лица под стражей либо при сложении наказаний по совокупности уголовных правонарушений или по совокупности приговоров; с увеличением суммы, подлежащей взысканию с осужденного по гражданскому иску.

25. При установлении нарушений законности, выразившихся в незаконном прекращении дела или смягчении наказания осужденному, допущенных апелляционной, кассационной инстанциями, Верховный Суд вправе отменить или изменить постановления, вынесенные указанными инстанциями, и одновременно, не направляя дело на новое судебное рассмотрение, принять решение о законности приговора (постановления) суда первой инстанции, изменив или оставив его без изменения.

26. Признать утратившими силу:

1) постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 28 апреля 2000 года № 2 "О порядке производства по уголовным делам в надзорной инстанции";

2) нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 25 июня 2010 года № 16 "О внесении изменений и дополнений в постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 28 апреля 2000 года № 2 "О порядке производства по уголовным делам в надзорной инстанции";

3) пункт 1-1 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 4 апреля 2013 года № 2 "О внесении изменений и дополнений в некоторые нормативные постановления Верховного Суда Республики Казахстан";

4) постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 5 ноября 1999 года № 18 "О некоторых вопросах, возникающих в судебной практике при применении Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений".

27. Согласно статье 4 Конституции, настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня его первого официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда Республики Казахстан	К. МАМИ
Судья Верховного Суда Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	К. ШАУХАРОВ

Кассациялық сатыда қылмыстық істер бойынша іс жүргізу тәртібі туралы

О порядке производства по уголовным делам в кассационной инстанции