"Мемлекеттік мүлік туралы" Қазақстан Республикасының Заңы 184-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған "Ұлттық геологиялық қызмет" акционерлік қоғамының 2023 – 2032 жылдарға арналған даму жоспары бекітілсін.
2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.
|
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі |
Ә. Смайылов |
| Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 желтоқсандағы № 1211 қаулысымен бекітілген |
"Ұлттық геологиялық қызмет" акционерлік қоғамының 2023 – 2032 жылдарға арналған
ДАМУ ЖОСПАРЫ
Мазмұны
1-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау
1-кіші бөлім. Сыртқы ортаның әсерін талдау
2-кіші бөлім. Ішкі ортаны талдау
1-кіші бөлім. Стратегиялық бағыт: геологиялық ақпаратты жинау, сақтау, жинақтау, жүйелеу және ұсыну
3-кіші бөлім.Стратегиялық бағыттар: "Ұлттық геологиялық қызмет" акционерлік қоғамының тұрақты дамуы.
Кіріспе
Жер, жер қойнауы, су, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі сияқты тұтынушылық құндылығы бар табиғи ресурстар мемлекет экономикасының материалдық негізі болып табылады. Атап айтқанда, пайдалы қазбалардың бай қорлары бар Қазақстанның жер қойнауы Қазақстан Республикасының табиғи бәсекелестік артықшылығын білдіреді.
Қазақстан Республикасының Президенті 2021 жылдың 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында жер қойнауы ұлттық қазына болып табылатынын, бірақ бұл ретте олар шексіз емес екенін атап өтті. Осы тұрғыда минералдық-шикізат индустриясын ұйымдастыруды сыни қайта қарауды жүзеге асыру, жер қойнауын геологиялық зерттеуге, өңірлік инфрақұрылымның дамуына байланысты геологиялық барлауға инвестицияларды ынталандыру және ең бастысы - елдің жер қойнауы байлығының орнықты экономикалық өсімге барынша тиімді түрленуін қамтамасыз ету қажет.
Мемлекет басшысы биылғы Жолдауында "Экономикамыздың жүйелі проблемалары белгілі. Бұл шикізатқа тәуелділік, еңбек өнімділігінің төмендігі, инновацияның жеткіліксіз деңгейі, табыстың біркелкі бөлінбеуі. Әрине, мұның бәрі күрделі мәселелер, бірақ оларды шешудің нақты жолдары бар.".
Нақты секторды дамытуға қатысты, "Ең алдымен, жер қойнауын игеруге инвестициялар тарту үшін заңнама мен рәсімдерді едәуір жеңілдету, геологиялық ақпараттың бірыңғай деректер банкін құруды аяқтау, индустриялық сектордың инвестициялық тартымдылығын арттыру талап етіледі. Жалпы, инвестицияларды тарту бойынша жүйелі жұмыс қажет.".
Бұл ретте "Еліміздің ресурстық әлеуеті толық ашылмағанын, геологиялық зерделеу төмен деңгейде қалып отырғанын есте ұстаған жөн. Инвесторлардың сапалы геологиялық ақпаратқа қолжетімділігін кеңейту қажет.".
Геологиялық ақпарат – бұл жер қойнауы көріністерінің, олардың учаскелерінің, кен орындары мен пайдалы қазбалардың заттық құрамы, геологиялық құрылымы мен тарихы, геологиялық, геохимиялық, геофизикалық, гидрогеологиялық, геоморфологиялық және тектоникалық ерекшеліктері туралы кез келген жеткізгіште тіркелген және оларды сәйкестендіруге арналған деректемелері бар мәліметтер. Геологиялық барлау жұмыстарының маңызды және айрықша ерекшелігі – ғылымға және сапалы геологиялық ақпаратқа тән жақындық. Бұл ақпарат мемлекет пен жеке инвесторлар үшін қызығушылық тудырады.
Сапалы геологиялық ақпарат – жер қойнауын геологиялық зерттеудің нәтижесі және одан әрі геологиялық барлау жұмыстарын жоспарлау, инвестициялар тарту және жалпы геологиялық саланың қызметі бойынша шешімдер қабылдау үшін негізгі элемент. Егер минералдану немесе мұнай-газдың мол болу аймақтары туралы ақпарат тиісті түрде расталмаса, онда бұл инвесторлар мен жер қойнауын пайдаланушылар үшін айтарлықтай сомаға жетуі мүмкін және елеулі шығындарға келуі мүмкін.
Сапалы геологиялық ақпарат алу мен оны жер қойнауының перспективалы учаскелерін іздеуде пайдалану және инвесторларды игеруге тарту үшін ғылыми және ғылыми-зерттеу ұйымдарымен және геологиялық ақпараттың бірыңғай деректер банкімен орнықты интеграция болуы қажет. Ғылым мен геологиялық дерекқорды тартпайынша, саланы тұрақты ахуалдық талдаусыз, барлық тәуекелдерді бағалаусыз, геологиялық барлау процесін ғылыми-технологиялық сүйемелдеусіз, сапалы геологиялық ақпарат алу және жер қойнауын игеруге инвестициялардың ағыны екіталай шаруа.
Ғылымды тарта отырып геологиялық зерттеу, сапалы геологиялық ақпарат алу, жер қойнауын пайдалануды ғылыми және ақпараттық қолдау, жаңа кен орындарын іздеу және тұтастай алғанда елдің минералдық-шикізат базасын (бұдан әрі – МШБ) қалыптастыру үшін іргелі негіз болмақ.
Ғылым басымдылығының мысалы ретінде 1879 жылы құрылған Геологиялық зерттеулер саласындағы әлемдік көшбасшы – АҚШ Геологиялық қызметінің (USGS) ұранын келтіруге болады: "Өзгермелі әлем үшін – USGS ғылымы". Жыл сайынғы қомақты бюджет қаражатын бөлудің мақсаты ($1 млрд астам) – табиғи ресурстарды пайдалану, ұлттың қауіпсіздігі мен өркендеуін қамтамасыз ету саласында мүдделі тұлғалардың ұтымды шешімдер қабылдауы үшін пайдаланылатын ғылыми негізделген және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету.
Ұқсас жұмыс принциптерін британдық "BGS", корейлік "KOMIR" (Korea Mine Rehabilitation and mineral Resources Corporation), "KIGAM" (Korea Institute of Geoscience and Mineral Resources), жапондық "JOGMEC" (Japan Metals and Energy Security), қытайлық "CAGS"(Chinese Academy of Geological Sciences), канадалық "GSC"(Geological Survey of Canada), финдік "GTK"(Geological Survey of Finland), аустриялық "GBA"(Geologische Bundesanstalt), германдық "BGR"(Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe, Федералдық геоғылымдар және табиғи ресурстар институты) және басқалардан көре аламыз.
Пайдалы қазбаларды кешенді алуды қамтамасыз етпейтін, бағалы ілеспе элементтердің, сондай-ақ, терең жатқан геологиялық объектілерді анықтауды қамтамасыз етпейтін болжамды-іздестіру кешендері технологияларының шығындарына жол беретін өнімділігі аз технологияларды пайдалануды жалғастырудың, сондай-ақ геологиялық ақпаратты өңдеу импорттық бағдарламалық қамтылымның елеулі тәуекелі бар.
Мемлекет басшысының 2021 жылдың 1 қыркүйегіндегі Қазақстан халқына жолдауындағы "Еліміздің ресурстық әлеуетін ашу, аумақты геологиялық тұрғыдан зерделеу деңгейін арттыру, инвесторлардың сапалы геологиялық ақпаратқа қолжетімділігін кеңейту және инвесторларға кешенді сервистік қолдау" мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылдың 30-желтоқсанындағы "Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар Министрлігінің ведомстволық бағынысты ұйымдарын қайта ұйымдастырудың кейбір мәселелері туралы" № 971 қаулысымен жер қойнауын пайдаланудың ақпараттық және ғылыми негізін дамыту қызметінің мақсаты болып "Ұлттық геологиялық қызмет" (бұдан әрі – "ҰГҚ" АҚ) құрылды.
Пайдалы қазбалардың барланған және бағаланған қорларының, сондай-ақ, олардың болжамды ресурстарының жиынтығы болып табылатын минералды-шикізат базаны (бұдан әрі – МШБ) тұрақты толықтыруға "мемлекет, ғылым және бизнес" синергиясы негізінде "процестен үстемдігін мақсат қоюмен" қол жеткізуге болады.
"ҰГҚ" АҚ даму жоспары Қазақстан Республикасының мынадай стратегиялық және бағдарламалық құжаттарын ескере отырып, таяудағы 10 жылға арналған "ҰГҚ" АҚ миссиясын, пайымын, стратегиялық бағыттарын, мақсаттарын, міндеттерін, іс-шараларын, оларды іске асыру тетіктерін және қызметі нәтижелерінің көрсеткіштерін айқындайды:
1. Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаевтың 2021 жылғы қыркүйектегі "Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі" атты Қазақстан халқына Жолдауы.
2. Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаевтың 2022 жылғы қыркүйектегі "Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам" атты Жолдауы.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауалды бағдарламасын іске асыру жөніндегі шаралар туралы "Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 26 қарашадағы № 2 Жарлығы "Әділетті Қазақстан: бәріміз және әрқайсымыз үшін. Қазір және әрдайым".
4. Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспары.
5. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 30 желтоқсандағы № 1127 қаулысымен бекітілген ҚР-ның геологиялық саласын дамытудың 2023-2027 жылдарға арналған тұжырымдамасы.
1-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау
1-кіші бөлім. Сыртқы ортаның әсерін талдау
Әлемдік тәжірибедегі Ұлттық геологиялық қызметтер
Халықаралық тәжірибеде геологиялық қызметтер (Бұдан әрі - ГҚ) көптеген елдерде 100 жылдан астам уақыт бойы бар. Бүгінгі таңда ГҚ геологиялық карталарды жасау мен жүргізуді, пайдалы қазбалардың ресурстық әлеуетін бағалауды жүргізуді, жер қойнауын пайдалануды жоспарлау үшін деректер базасын қалыптастыруды және табиғи ресурстарды басқаруды қоса алғанда, бірқатар кең өкілеттіктерге ие. Канада, Ұлыбритания және Аустралия сияқты геологиялық саланы мемлекеттік әкімшілендіру деңгейі жоғары елдерде бұл ұйымдардың басымдықтарының шеңберіне табиғи ресурстарды геологиялық барлауға және тиісті деректер банкін жүргізуге байланысты мәселелер, қалалық жайластыру бөлігіндегі инженерлік геология кіретінін атап өткен жөн. Әлемдік тәжірибе талдауы көрсеткендей, ақпаратты жинау, зерттеу жүргізу және минералды-шикізат базасын талдау материалдарды талдау және зерттеу процесінде алынған өзек пен геологиялық ақпаратты сақтау, әлеуетті жобаларды іздеу және басқа да геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу мемлекеттің стратегиялық міндеті болып табылады. Төменде, соның ішінде мемлекеттің қатысуымен құрылған, әлемдегі ГҚ қызметі мен тәжірибесі бойынша қолжетімді ақпарат зерделенді.
Халықаралық практикадағы ГҚ-тің көрнекі қызметінің мысалы ретінде Еуропаның 37 елінің тиісті ұйымдары мүше болып табылатын eurogeosurveys (бұданәрі – EGS) ұлттық геоқызметтер бірлестігін айтуға болады. 1971 жылы құрылғаннан бастап, EGS бірлестігі Брюссель қаласында орналасқан және жалпы еуропалық мәселелер бойынша тәуелсіз және теңдестірілген геологиялық сараптама беру бөлігінде еуропалық геологиялық қызметке жан-жақты қолдау көрсетеді.
Бүгінгі таңда EGS құрамындағы ұлттық ГҚ қызметкерлерінің жалпы штатында он мыңнан астам қызметкер бар. Бұл ретте тұрақты қызметкерлер саны 2006 жылы 20000-нан асып, 2020 жылы Украина, Албания, Дания, Франция және Литвадағы геологиялық қызметтер штатының айтарлықтай қысқаруымен 11000-ға дейін төмендеді. Еуропадағы қысқаруларға қарамастан, әлемнің қалған бөліктерінде геологиялық қызметтер штаты, сондай-ақ, осы ұйымдардың қызметін бюджеттік қаржыландыру көлемі өсу үстінде. Бірінші кезекте бұл елдің әлеуметтік дамуы үшін геологиялық жер қойнауын зерттеу мен негізгі ақпаратты жинау рөлінің артқанын, сондай-ақ, табиғи ортаны қорғауды ескере отырып, жерді оңтайлы және экономикалық тұрғыдан тиімді пайдалануды білдіреді.
Әдетте, әлемдегі геологиялық қызметтер қызметкерлерінің мөлшері елдің жалпы ішкі өніміне және ұйымның жылдық бюджетіне байланысты. Шолу үшін төменде ұлттық экономикалардың әртүрлі өлшемдері бар бірқатар мемлекеттердегі геологиялық қызметтердің статистикалық көрсеткіштерінің үлгісі берілген.
1-кесте. Әлемдік геологиялық қызметтер
Ел | ҰГҚ атауы | Номиналды мәндегі ЖІӨ көлемі, млн. АҚШ долл. | ГҚ-ның жылдық бюджет, млн. АҚШ долл. | ГҚ қызметкерлерінің штаты |
Аустралия | Geoscience Australia | 1 724 787 | 153 | 576 |
Германия | BGR | 4 031 149 | 100 | 770 |
Дания | Geological Survey of Denmark and Greenland | 386 724 | 40 | 285 |
Канада | Geological Survey of Canada | 2 200 352 | 66 | 401 |
Қытай | China Geological Survey | 18 321 197 | 1 980 | 7 500 |
Финляндия | Geological Survey of Finland | 281 411 | 51 | 423 |
Ирландия | Geological Survey Ireland | 519 776 | 17 | 100 |
Малайзия |
Department of Mineral and | 434 059 | 16 | 1 090 |
Жаңа Зеландия | GNS Science | 242 700 | 61 | 424 |
Норвегия | Geological Survey of Norway | 504 703 | 29 | 196 |
Ресей | А.П. Карпинский атындағы Бүкілресейлік ғылыми-зерттеу геологиялық институты | 2 133 092 | 57 | 1 272 |
Швеция | Geological Survey of Sweden | 603 922 | 47 | 281 |
Ұлыбритания | British Geological Survey | 3 198 470 | 80 | 640 |
АҚШ | US Geological Survey | 25 035 164 | 1 160 | 7 687 |
Жоғарыда келтірілген деректер ГҚ қызметкерлерінің саны мен жылдық бюджет көлемі арасындағы оң корреляция туралы куәландырады, бұл көптеген ГҚ бюджетінде еңбекақы төлеу қорының басым рөлін көрсетеді. Бұл үлгінің айтарлықтай ерекшелігі – салыстырмалы түрде қызметкерлер штаты үлкен және жылдық бюджеті аз А.П. Карпинский атындағы Бүкілресейлік ғылыми-зерттеу геологиялық институты болып табылады.
Аустралияның Ұлттық геологиялық қызметті ұйымдастырудағы тәжірибесі
Бүгінгі таңда Geoscience Australia – Аустралия Үкіметінің геологиялық және географиялық ақпаратының сенімді көзі және техникалық кеңесшісі ретінде әрекет ететін Ұлттық масштабтағы Аустралияның негізгі мемлекеттік геологиялық-физикалық ұйымы. Бұл ұйым 2001 жылы Australian Surveying and Land Information Group және Australian Geological Survey Organisation екі геологиялық қызметтің бірігуі арқылы құрылды, олардың негізі 1910 жылы қаланды. Geoscience Australia өз қызметінде бес басым бағытты басшылыққа алады:
1) бүгін және болашақта Аустралияның ҚПҚ мен КСШ-ны пайдаланудан түсетін пайданы барынша арттыру мақсатында Аустралияның табиғи ресурстарының қорларын ұлғайту;
2) жергілікті қауымдастықтардың табиғи апаттарға төзімді болуы үшін Аустралияның қоғамдық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
3) су ресурстарын оңтайландыру және тұрақты пайдалану мақсатында Аустралияның су ресурстарын қорғау;
4) теңіз юрисдикциясын тұрақты пайдаланудың пайдасын барынша арттыру мақсатында Аустралияның теңіз юрисдикциясын басқару, табиғи және жасанды орта үшін шешім қабылдау туралы хабардар ету үшін Аустралиядағы процестердің, әрекеттердің және өзгерістердің орны мен уақытын түсіну үшін іргелі географиялық ақпаратты ұсыну;
5) саясаттың нақты негізделген деректерін қамтамасыз ету және үкіметтің, өнеркәсіп пен қоғамдастықтың шешімдерін қабылдау үшін білім мен мүмкіндіктердің тұрақты және қол жетімді базасын қолдау үшін геологиялық-геофизикалық білім мен мүмкіндіктерді қолдау.
Жер қойнауын зерттеуде және геология саласындағы білім мен құзыреттілік орталығын қалыптастыруда Geoscience Australia мен оның алдындағылардың табысты қызметінің арқасында Аустралия үкіметі жер қойнауын пайдалануға 23,5 мыңнан астам коммерциялық лицензия берді, бұл пайдалы қазбаларды барлау мен өндіруге тартылған 15 мың компанияның құрылуына алып келді. Қазақстанмен салыстырғанда барлығы 600-ге жуық келісімшарт пен осыған ұқсас 1800 лицензия берілген. Geoscience Australia қызметінің ашықтығы, геологиялық ақпараттың қолжетімділігі мен жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу жүйесінің тиімді жұмыс істеуі Аустралияға мемлекетке геологиялық зерттеулерді бюджет қаражатынан ғана емес, сонымен қатар жеке ұйымдар тарапынан елеулі инвестициялар тартуға мүмкіндік берді, бұған төменде келтірілген статистика дәлел бола алады:
2-кесте. Аустралиядағы ҚПҚ мен КСШ-ны барлауға арналған жеке ұйымдардың шығындарының динамикасы, млн Аустралиялық доллар.
Жыл | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 |
Шығындар көлемі | 1,442 | 1,427 | 1,748 | 2,173 | 2,629 | 2,834 | 3,583 |
Жер қойнауын зерделеу және жер қойнауын пайдалануға арналған лицензиялармен мемлекеттік аумақтың жоғары жұмыспен қамтылуы жеке компанияларға тау-кен саласындағы инвестициялық жобаларды 2015-2020 жылдары 310 млрд долларынан астам іске асыруға мүмкіндік берді. Бүгінгі таңда Аустралияның тау-кен өнеркәсібінің үлесіне осы елдің тауарлары мен көрсетілетін қызметтерінің жиынтық экспорты көлемінің шамамен 58 %-ы тиесілі.
Канаданың Ұлттық геологиялық қызметті ұйымдастырудағы тәжірибесі
Табысты жұмыс істеудің халықаралық тәжірибесінде Канаданың Geological Survey of Canada (бұдан әрі – GSC) геологиялық қызметі ерекше назар аударуға лайық. GSC экономикалық дамуға, қоғамдық қауіпсіздікке және қоршаған ортаны қорғауға ықпал ететін кешенді геологиялық-геофизикалық деректер базасын жинауға және ұсынуға жауапты. 1842 жылы құрылған GSC бүгінде бүкіл елдің аумағын геологиялық картаға түсіруге, мемлекетке тиесілі жерлерден пайдалы қазбалар кен орындарын іздеуге және барлауға, геологиялық ақпаратты талдауға және өңдеуге, сондай-ақ бүкіл ел бойынша шағын және орта бизнесті дамытуға бағытталған.
GSC қызметі геологиялық барлауды одан әрі дамытуға бағытталған және өзекті әлеуметтік және технологиялық проблемаларды ескеретін бес жылдық кезеңге арналған орта мерзімді стратегиялық жоспарды іске асырумен тығыз байланысты. Канаданың минералдар мен металдар жөніндегі жалпыланған стратегиялық жоспарымен (ЖСЖ) қатар, GSC стратегиялық жоспарының негізгі миссиясы Канаданы тұрақты және жауапты пайдалы қазбаларды игеру бойынша әлемдік көшбасшы ретінде қалыптастыру болып табылады. GSC стратегиялық жоспарында қарастырылған іс-шаралар қосымша жұмыс орындарын құруға, қауымдастықтарды қолдауға, инновацияларды ілгерілетуге және таза технологияларды енгізуге, күшті канадалық бренд құруға және инвестицияларды тартуға бағытталған.
GSC-тің табысты жұмысының арқасында Канададағы барлау және тау-кен жұмыстары әр аймақтағы жұмыс орындары мен экономикалық белсенділікті қолдайтын ұлттық экономиканың тірегі болып табылады. Ernst & Young компаниясының геологиялық-геофизикалық зерттеулер бағдарламаларын бюджеттік қаржыландырудың тиімділігін зерттеу нәтижелері бойынша соңғы онжылдықта GSC үйлестіретін деректер бойынша бюджеттік зерттеулер Канадаға бюджет қаражатынан жұмсалған әрбір 1 доллар үшін кемінде 7 доллар көлемінде тікелей экономикалық пайда әкелді. Осылайша, 2021 жылы тау-кен және металлургия секторының Канаданың ЖІӨ-ге қосқан жалпы үлесі 132 миллиард АҚШ долларына дейін өсті, бұл Канаданың жалпы ЖІӨ-нің 6 % құрайды. Бұл жиынтықта осы секторда жұмыс істейтін жұмыс орындарының санын 719 мыңға дейін ұлғайтуға мүмкіндік берді, осылайша Канаданың ересек тұрғындарының 3,5 %-ын жұмыспен қамтамасыз етті. GSC-тің ашық және тиімді қызметі инвесторлар мен сервистік компанияларға инвестициялардың негізділігі бойынша есептеулер жүргізу және жерді пайдалану туралы шешімдер қабылдау үшін қажетті маңызды геологиялық және геофизикалық деректер мен ресурстарға кедергісіз қол жеткізуге мүмкіндік береді. Геологиялық деректердің жоғары ашықтығы мен қолжетімділігі бай зерттелмеген минералды базамен қатар Канаданың геологиялық барлауға инвестициялардың жалпы әлемдік көлеміндегі үлесін 2013 жылғы 13 %-дан 2021 жылы 19 %-ға дейін айтарлықтай арттыруға мүмкіндік берді.
Ұлыбританияның Ұлттық геологиялық қызметті ұйымдастырудағы тәжірибесі
Егер Канада бірінші кезекте мультипликативті экономикалық тиімділік тұрғысынан ГҚ қызметін тиімді ұйымдастырудың мысалы болса, онда Ұлыбритания бұл геологиялық қызметтерді мемлекеттік және жеке қаржыландырудың сәтті өзара әрекеттесуінің, сондай-ақ оқу орындарымен табысты өзара әрекеттесуді ұйымдастырудың мысалы болып табылады.
Британдық геологиялық қызмет немесе British Geological Survey (бұдан әрі – BGS) – бұл ішінара мемлекет қаржыландыратын ұйым, оның мақсаты геологиялық ғылымдарды ілгерілету болып табылады. 2021 жылғы жағдай бойынша BGS жылдық бюджетінің 50 %-ы тікелей мемлекеттік бюджеттен, қалған бөлігі жеке сектордың тапсырысы бойынша зерттеулерден түскен қаражат есебінен қаржыландырылады. Әлемдегі алғашқы құрылған қызмет болып табылатын BGS-тің негізгі функцияларына Ұлыбритания үкіметінің геологиялық-геофизикалық зерттеулердің барлық аспектілері бойынша консультация беру, сондай-ақ қоғамға, академияға және өнеркәсіпке геологиялық мәселелер бойынша бейтарап консультация беру кіреді. BGS геологиялық зерттеулер мен сынақтарды жүргізу үшін барлық ғылыми орталықтар мен зертханаларды басқарады. Оқу орындарының студенттері өз зерттеулерін заманауи ғылыми және техникалық жабдықтарда жүргізуге, BGS Ұлттық геологиялық-геофизикалық деректер орталығында сақталған жер қойнауы туралы ақпараттың ең толық жинағын пайдалануға мүмкіндік алады. Сондай-ақ студенттер кең ауқымды оқытудан өтіп, әлемге әйгілі ғалымдардың кең ауқымымен өзара әрекеттесе алады.
Коммерциялық емес мәртебесіне қарамастан, BGS әртүрлі коммерциялық кеңсе зерттеулерін, далалық жұмыстарды, халықаралық іс-шараларды және геологиялық деректерді лицензиялауды қоса алғанда, айтарлықтай кең ауқымды жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді ұсынады. BGS клиенттерінің тізіміне жергілікті және халықаралық компаниялар, сондай-ақ әртүрлі елдердің мемлекеттік секторындағы клиенттер кіреді. BGS нарықтық бағдарлануы ұйымға 2021 жылы шамамен 29 млн АҚШ долларын пайда табуға мүмкіндік берді.
BGS геология саласындағы зерттеулер мен инновациялардың өркендеуі үшін ең жақсы ортаны құру мақсатында университеттермен, ғылыми ұйымдармен, кәсіпорындармен, қайырымдылық ұйымдарымен және үкіметпен әріптестікте жұмыс істейді. BGS-тің негізгі нәтижелеріне геологиялық, геофизикалық, геохимиялық және гидрогеологиялық карталар, сипаттамалар және тиісті сандық деректер базасы кіреді. BGS ғалымдары Африканың жерасты суларының алғашқы толық картасын жасады. Келесі онжылдықтағы негізгі стратегиялық мақсаттардың бірі 2-D картадан 3-D модельдеуге көшуді аяқтау болып табылады.
Мемлекеттік геологиялық қызмет пен геологиялық барлау саласының барлық қатысушылары арасындағы өзара тиімді ынтымақтастықты құру, сондай-ақ ғылыми-зерттеу және білім беру мекемелерімен тиімді өзара іс-қимылды ұйымдастыру бөлігінде Британдық тәжірибені қазақстандық шындықта қолдану ұсынылады. Жер қойнауын геологиялық барлау мен зерттеуге жеке инвестицияларды тарту бөлігінде осы салаға тартылған қаражат көлемі бойынша әлемдік көшбасшы болып табылатын Австралия мен Канададағы геологиялық қызметтерді дамыту тәжірибесіне ұлттық дерекқорлардың ашықтығы, қолжетімділігі және жер қойнауын пайдалануға арналған лицензиялар мен келісімшарттар талаптарының ашықтығы арқасында ерекше назар аудару қажет.
Геологиялық саланың кадрлық әлеуеті
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының азаматтарын даярлау мен қайта даярлауды қаржыландыру бойынша, инвестициялар көлемінің (негізінен қолданыстағы келісімшарттар үшін) 1 %-ы жер қойнауын пайдаланушылардың шығыстарын және 1 %-ы өткен жылғы өндіруге арналған шығындарды (өндіруге арналған лицензиялар үшін) құрайды.
Оқыту мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылады:
1) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын жер қойнауын пайдаланушының қызметкерлерін, оның ішінде жер қойнауын пайдаланушы болып табылатын заңды тұлға жанындағы өзінің оқу (оқыту) орталықтарында оқытуды қаржыландыру;
2) жер қойнауын пайдаланушының қызметкерлері болып табылмайтын Қазақстан Республикасының азаматтарын оқытуды қаржыландыру;
3) облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органы ұсынған және тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың аумағында жер қойнауын пайдалану саласына тікелей байланысты мамандықтар бойынша кадрлар даярлауды жүзеге асыратын білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын жақсарту үшін қажетті тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің құзыретті органмен келісілген тізбесі бойынша сатып алу.
Қаржыландыру Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 16 мамырдағы № 333 және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 22 мамырдағы № 217 бірлескен бұйрығымен бекітілген "Жер қойнауын пайдаланушы алдыңғы жылы өндіруге арналған шығыстарының бір пайызы мөлшерінде қазақстандық кадрларды оқыту қағидаларына" сәйкес жүзеге асырылады (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 122550 болып тіркелген).
Сонымен қатар, салада білікті кадрлардың күрт жетіспеушілігі байқалады. Геологиялық саланың негізгі проблемасы салалық ғылымның өндіріспен және жеке геологиялық барлау бизнесімен әлсіз байланысы мен интеграциясы болып табылады. Қазақстандық ғылыми және ғылыми-білім беру мекемелеріндегі қазіргі заманғы материалдар мен ресурстардың материалдық-техникалық және ақпараттық жаңаруы тау-кен саласын дамытудан едәуір артта қалып отыр. Қалыптасқан жағдай өндірісте қажетті шетелдік технологияларды, жабдықтарды қарызға алуға және қажетті біліктілігі мен дағдылары бар кадрларды тартуға байланысты үлкен шығындарды тудырады.
Жалпы, геологиялық салада мынадай мамандықтардың тапшылығы мен сұранысы байқалады: геолог-түсіруші, қатты пайдалы қазбаларды іздеуші-геолог, қатты пайдалы қазбаларды барлаушы-геолог, мұнай геологы, литолог, седиментолог, коллектор, палеонтолог-стратиграф, сейсмикалық барлаушы, гравир барлаушы, магнитті барлаушы, электр барлаушы.
Көбінесе бұл жағдай геологиялық кәсіпорындарға тән, оларда барлық себептер бойынша, оның ішінде талантты кадрларды тарту үшін тиімді ынталандыру жүйесінің болмауына байланысты.
Осы проблемалық мәселелерді шешу үшін қызметкерлердің біліктілігін міндетті түрде арттыру жүйесін орната отырып, геологиялық салада кадрлармен қамтамасыз етудің тиімді заманауи тетіктерін әзірлеу үшін шаралар қабылданатын болады. Біліктілікті арттыру "ҰГҚ" АҚ қызметкерлері үшін өте өзекті, өйткені бұл деңгейде негізге алынатын шешімдер қабылданады, "ҰГҚ" АҚ-ның даму бағыттары айқындалады.
Геологиялық ақпараттың заттай жеткізгіштерін сақтау инфрақұрылымының ағымдағы жай күйі
Қазіргі уақытта республикалық геологиялық қорларда (бұдан әрі – РГҚ)
58 мыңнан астам геологиялық есептер бар. Қазіргі уақытта Геология комитеті мен аймақаралық департаменттердің, РГҚ қорларында кеңестік кезеңде жинақталған көптеген геологиялық-геофизикалық материалдар сақталған. Бұл жүздеген терабайт сейсмикалық деректер, сондай-ақ тігінен сейсмикалық профильдеу сейсмограммалары және геофизикалық бақылау нүктелерінің координаттары мен биіктіктерін, карталарды, бақылау схемаларын, операторлардың есебін және басқа да ақпаратты қамтитын параметрлік ақпарат. Мұның бәрі ескі, сақтау мерзімінен бірнеше есе асатын 9 жолақты магниттік таспалардан бастап, магниттік-оптика, оптикалық дискілер, IBM 3490-3590, Exabyte, DLT және басқа да бастапқы геологиялық ақпарат тасымалдаушылары сияқты әртүрлі жеткізгіштерде сақталатын, сондай-ақ қағаз негізде сақталады (геофизикалық бақылау нүктелерінің координаттары мен биіктіктерін, карталарды, бақылау схемаларын, операторлардың баянатын қамтитын сейсмограммалар, тік сейсмопрофилдеу және параметрлік ақпарат).
Қор материалдарын сақтау шарттары қажетті алаңның және қаржыландырудың болмауына байланысты қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келмейтінін атап өткен жөн. Сонымен қатар, әлемдік тәжірибеде мемлекет керн және тас материалдарымен қатар есепті және графикалық геологиялық ақпараттың сақталуын қамтамасыз етеді. Алайда, бұл медианың жарамдылық мерзімі аяқталды және тиісті сақтау шарттарын сақтауды талап етеді. Ақпараттың одан әрі жоғалуын болдырмау үшін оны қысқа мерзімде заманауи жеткізгіштерге ауыстыру қажет.
Бастапқы (далалық бақылаулар, сынамалар, сынамаларды талдау журналдары және т.б.) және қайталама геологиялық ақпарат қазіргі уақытта қорларда сақталатын қағаз жеткізгіштерде ұсынылған. Бұл ақпарат, әсіресе бастапқы ақпарат, геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу кезінде шығындарды азайту үшін маңызды.
Геологиялық зерттеулер барысында толық сканерленген соңғы геологиялық есептерді дайындау кезінде мәтіндер, кестелер, графиктер, карталар түрінде ұсынылған көптеген гетерогенді ақпарат жиналды. Өңдеу, талдау шараларын орындау, кез келген заңдылықтарды шығару, модельдеу және объектінің табиғатын ақпаратты осы түрінде қолдана отырып түсіндіру орындау қиынға соғады. Жыл сайын РГҚ 800-1000 геологиялық есептермен толықтырылады, оларды жер қойнауын пайдаланушылар жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу нәтижелері бойынша ұсынады.
Бүгінгі таңда геологиялық зерттеулерде үлкен деректер алабын жүйелеу және құрылымдау және ақпаратты пайдаланушыға ыңғайлы түрде ұсыну проблемалары өзекті болып табылады.
Геологиялық ақпарат алу (тұтынушылар)
Астана, Алматы және Шымкент сияқты республикалық маңызы бар қалаларды қоспағанда, Қазақстанда барлық 17 облыс шикізат және агроөнеркәсіптік болып табылады, онда 1,5 миллионнан астам халқы бар 27 моноқалалар (бұл елдегі қала халқының 17 %-ын құрайды), сондай-ақ өнеркәсіптік өндірістің 40 %-ға жуығы орналасқан. Олардың көпшілігі үшін тау-кен өнеркәсібінің кәсіпорындары қала құраушы болып табылады. Елдің 27 моноқаласының әрқайсысының тұрақты экономикалық өсуден терең тоқырауға дейінгі өзіндік даму перспективалары бар. Кейбір кен орындары оларды одан әрі игерудің тиімсіздік нүктесіне жақындап келеді және көптеген жылдар бойы маңызды геологиялық жаңалықтар тіркелген жоқ.
Қазақстан Республикасының Президентінің 2020 жылғы 1-қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауында моноқалаларға екінші тыныс беру тапсырылды. Геологиялық барлауға ірі инвестициялар және ел өңірлерінде МШБ озық дайындау барысында жолдар, тұрғын үйлер, сауда орталықтары, мектептер, байланыс желілері және басқа да объектілер сияқты өңірлердегі инфрақұрылымға инвестициялар үшін ынталандыру болуға тиіс.
Осыған байланысты, отандық және шетелдік жер қойнауын пайдаланушылар үшін сапалы, шынайы және құрылымдалған геологиялық ақпарат беру көптеген индустриалды дамыған мемлекеттер мен ұлттық компаниялардың басты тетігі болды.
Сыртқы ортаның жаһандық факторларының әсері
Пандемия кезеңі мемлекеттік органдар, ведомстволар мен ұйымдар, сондай-ақ, халықтың белсенді бөлігінің дағдарыс жағдайында тиімді іс-қимылға дайындықтарын күшейте түсті.
Сонымен қатар, Ресей мен Украина арасындағы басталған әскери іс-қимылдар ел экономикасында шешуші рөл атқаратын Қазақстанның геологиялық саласына маңызды әсер етеді. Ресеймен және Украинамен тығыз экономикалық байланыстардың нәтижесінде қарулы қақтығыстар минералды шикізаттың саудасы мен экспортының өзгеруіне әкелуі мүмкін. Мұндай жағдайда сала экспорт көлемінің қысқаруына және логистика мен тауарларды тасымалдаудағы ықтимал қиындықтарға тап болуы мүмкін.
Алайда, тұрақсыздық пен қауіп-қатер жағдайында басталған әскери іс-қимылдар Қазақстанды минералдық ресурстарды жеткізудің баламалы жолдарын іздеуге ынталандырды. Жеткізу жолдарын әртараптандыру белгілі бір елдерге тәуелділікті азайтудың және тұрақты және икемді экспортты қамтамасыз етудің маңызды стратегиясына айналды. Сонымен қатар, мұндай сын-қатерлер геологиялық саланы Еуропа мен Азия елдері сияқты басқа аймақтарға экспорттау үшін жаңа серіктестер мен нарықтарды белсенді түрде іздеуге мәжбүр етеді.
Маңызды шикізат материалдарына өсіп келе жатқан сұранысты ескере отырып, Қазақстан әлемдік нарықта барған сайын маңызды қатысушыға айналуда. Мыс, алюминий, барит, марганец, кобальт, галлий, вольфрам, титан және сирек кездесетін жерлердің мол қорының болуы Қазақстанды осы ресурстарды әлемдік деңгейде негізгі жеткізуші етеді. Дамудың негізгі бағыттарының бірі басқа мемлекеттермен, әсіресе Еуропалық Одақпен шикізат альянстарын құру болып табылады. Еуропалық Одақпен өзара тиімді ынтымақтастық Қазақстанға экспорт жолдарын әртараптандыруға және бір нарыққа тәуелділікті қысқартуға мүмкіндік береді. Стратегиялық серіктестіктер әлемдік экономикалық жағдайдың құбылмалылығы жағдайында маңызды шикізат жеткізілімдерінің сенімділігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етуге көмектеседі.
Бүгінгі таңда ынтымақтастықты дамыту шеңберінде 2023 жылы Геология комитеті мен АҚШ Геологиялық қызметі (USGS), Германия геологиялық агенттігі (DERA), Польша мемлекеттік геологиялық институты мен "ҰГҚ" АҚ арасында ынтымақтастық туралы меморандумдарға қол қойылды. Сондай-ақ, Финляндия, Чили және Аустралиямен ынтымақтастықты дамыту бойынша іс-шаралар жоспарланған.
Бұл бөлімде "ҰГҚ" АҚ қызметінің мақсаттарына қол жеткізуде оның орнықтылығына әсер етуі мүмкін компанияның жұмыс істеуіне құқықтық, саяси, шаруашылық, демографиялық, технологиялық және өзге де түрлі сыртқы факторлардың әсерін бағалау жүргізілді.
Құқықтық факторлар
"ҰГҚ" АҚ қызметі Қазақстан Республикасы Конституциясына, "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасы Кодексіне, Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің, "Ұлттық архив қоры және архивтер туралы", "Ақпараттандыру туралы", "Мемлекеттік-жекешелік әріптестік туралы", "Мемлекеттік құпиялар туралы", "Ғылым туралы" Қазақстан Республикасы Заңдарының нормаларына сәйкес жүзеге асырылады.
"ҰГҚ" АҚ геологиялық ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу және беру, "Қазақстан Республикасының Минералдық ресурстарының ұлттық деректер банкі" ақпараттық жүйесін пайдалануға беру жөніндегі ұлттық оператор болып айқындалды ("Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 75-бабы, Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2022 жылғы 30 қыркүйектегі № 547 бұйрығы).
Халықаралық нормалар бойынша халықтар мен ұлттардың табиғи ресурстарды, оның ішінде жер қойнауы мен олардың ресурстарын иелену, пайдалану және билік ету құқығы әр мемлекеттің егемендігінің ажырамас элементі болып табылады.
Қазақстан Республикасында минералдық-шикізат ресурстары экономикалық әлеуеттің негізі және табиғи бәсекелестік артықшылық болып табылады. Мемлекет ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ете отырып, мақсатты, реттеуші және инвестициялық функцияларды орындайды, сондай-ақ жер қойнауы туралы геологиялық ақпараттың сақталуын қамтамасыз етеді.
Жалпы, минералдық шикізатқа қатысты нарық конъюнктурасының тұрақты өзгерістерін ескеріп, Қазақстанның геологиялық қоғамы мен жер қойнауын пайдаланушылардың ұсыныстарын ескере отырып, "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша жұмыс жүргізілуде.
Экономикалық факторлар
"ҰГҚ" АҚ тұрақтылығы тұтастай алғанда бүкіл саланың тұрақтылығына, сондай-ақ тиісті түзету іс-шараларын жүргізуге тікелей байланысты.
Сонымен қатар, әлемдік экономикалық дағдарыс, минералдық шикізат бағасының төмендеуі, жер қойнауын пайдалануға жеке және мемлекеттік инвестициялардың азаюы, жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеуді (бұдан әрі – ЖҚМГЗ) бюджеттік қаржыландырудың қысқаруы, сондай-ақ ықтимал табиғи және техногендік төтенше жағдайлар сияқты "ҰГҚ" АҚ тұрақтылығына түрлі факторлар әсер етуі мүмкін. "Ағымдағы жағдай, перспективалар мен тәуекелдер" халықаралық валюта қорының бағалауына сәйкес Қазақстанның экономикалық өсуі 2022 жылы баяулады, ал инфляция жеделдеді.
Болашақта өсудің қалпына келуі болжануда, бірақ бұл көрсеткіштің төмендеу қаупі әлі де бар. Әлемдегі қазіргі геосаяси жағдайдың жанама әсерлерінің күшеюі өсу қарқынының төмендеуіне және инфляцияның жоғарылауына әкелуі мүмкін. Каспий құбыр консорциумы жұмысының ұзақ тоқтауы қазақстандық көмірсутек шикізатының экспортына елеулі зиян келтірді, бұл мұнай экспортының бағыттарын әртараптандыруға алып келді.
Сондай-ақ Қазақстанның мұнай, газ және металдар бағасының ауытқуына ағымдағы тәуелділігі валюталық түсімнің түсуіне және бюджеттің кіріс бөлігін толықтыруға да әсер етеді. Атап айтқанда, қолайсыз әлемдік жағдайлар мұнай бағасының төмендеуіне және қарыз алу құнының өсуіне әкелуі мүмкін. Жаһандық декарбонизация Қазақстан үшін негізгі ұзақ мерзімді проблемалардың біріне айналатын қазбалы отынға тәуелділікпен байланысты проблемалар туғызады.
Екінші жағынан, тауарлардың жоғары бағасы айтарлықтай бюджеттік және сыртқы буферлік қорлардың қалыптасуына ықпал етуі мүмкін.
Аталған тікелей және жанама факторларға байланысты ғылымды қажетсінетін және өңдеуші өндірістерді дамытудың жаңа ынталандырулары мен тетіктерін ұлғайту талап етіледі. Осы тұрғыда "ҰГҚ" АҚ құрған үздік халықаралық тәжірибе мен ноу-хауды ескеріп, геологиялық саланы орнықты және тұрақты дамыту бойынша көшбасшы болуға тиіс.
Демографиялық факторлар
Қазақстан халқының 1991 – 2023 жылдар аралығында 20,1 %-ға (16,5 миллионнан 19,8 миллионға дейін) ұлғаюын ескере отырып, сондай-ақ халықтың 2030 жылға қарай 21,5 миллионға дейін өсу болжамын ескеріп, Қазақстандағы жер қойнауын пайдалану нарығы мен геологияның қажеттіліктеріне қарай бюджеттік қаржыландырудың ұлғаюын түзету қажет.
Осыған байланысты, кірпіш зауыттары, тротуар плиткалары, төсеніштер, шекара тастары, шағын бетон қалыптары, гидроқұрылыстар, жолдар және т.б. сияқты сапалы шикізат материалдарына маманданған шағын өндірістерді құру үшін кең таралған пайдалы қазбаларды геологиялық барлауды ынталандыру қажет.
Ресурстарды игеруді жеделдету үшін кен орнының бөліктері бойынша барлау және қорларды есептеу жүргізілетін лицензиялаудың икемді нысандарын пайдалану қажет. Содан кейін кен орнының бұл бөлігі игеруге (өндіруге) қатысады. Кең таралған пайдалы қазбалар кен орындарына негізделген кластерлер құрылыс материалдарын өндіруге, минералды шикізатты химиялық өңдеуге және т.б. мамандандырылған ірі өндірістерді дамыту үшін негіз бола алады.
Кең таралған пайдалы қазбалар құрылыс құнын 55-60 %-ды құрайды және құрылыс материалдарының қымбаттығына, соның салдарынан тұрғын үй құнының қымбаттауына тікелей әсер етеді. Кең таралған пайдалы қазбалар түрлерінің саны барлық кенді және жанғыш пайдалы қазбаларға қарағанда әлдеқайда көп. Олар минималды қайта өңдеуден және жоғары қосылған құны бар соңғы өнімге қол жеткізгеннен кейін өнеркәсіпте кеңірек қолданылады.
Технологиялық факторлар
Жер қойнауын пайдаланушылардың бірыңғай платформасының (бұдан әрі – ЖҚПБП) жұмыс қабілеттілігін қамтамасыз етудегі "ҰГҚ" АҚ қызметінің тиімділігі тәуекелдерді барынша азайту мақсатында жасалған жабдықтарды жеткізуге, жөндеуге және бағдарламалық қамтамасыз етуді жаңартуға арналған келісімшарттар шеңберінде жеткізілімдері жүзеге асырылатын импорттық бағдарламалық қамтамасыз ету мен жабдыққа едәуір шамада тәуелді болады.
2-кіші бөлім. Ішкі ортаны талдау
Есептерді жинау бойынша 2020 – 2022 жылдар кезеңіндегі деректер бойынша көрсеткіштерді талдау мынадай:
2020 жылы 691 есептік бірлікті сақтауға есептер қабылданды;
2021 жылы 831 есептік бірлік;
2022 жылы 1011 есептік бірлік.
Келіп түскен геологиялық есептердің саны өткен есеп негізінде орта есеппен кемінде 800 есептік бірлікке тең болады.
Сондай-ақ, аукционды өткізудің және оның қорытындысы бойынша пайдалы қазбаларды барлауға немесе өндіруге лицензия берудің бекітілген қағидалары негізінде "Бірінші келді – бірінші алды" қағидаты бойынша жер қойнауын пайдаланушылар санын ұлғайту жоспарланғанын ескеру қажет. Демек, келіп түскен қорытынды есептердің саны кемінде 800 есептік бірлік болады.
"Ұлттық геологиялық қызмет" акционерлік қоғамының құрылуы
"ҰГҚ" АҚ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 971 қаулысына сәйкес "Қазгеоақпарат" Республикалық геологиялық ақпарат орталығы" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі – "Қазгеоақпарат" РГАО" ЖШС) базасында құрылды және Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті атынан мемлекеттің жүз пайыз қатысуымен "Қазгеоақпарат" РГАО" ЖШС–ның құқықтық мұрагері болып табылады. Мемлекеттік қатысу үлесін иелену және пайдалану құқығы геология комитетіне тиесілі.
"ҰГҚ" АҚ қызметінің негізгі нысандары:
1) геология саласындағы Қазақстан Республикасының ғылыми мекемелерімен бірлесіп геологиялық ақпаратты жинау, сақтау, жинақтап–қорыту, жүйелеу және талдау;
2) инвесторларға:
3) геологиялық ақпаратқа ашық қолжетімділік беру;
4) Қазақстан Республикасының Ұлттық минералдық ресурстар деректер банкін пайдалану арқылы кешенді сервистік қолдау көрсету.
Бүгінгі таңда "ҰГҚ" АҚ – ның қалаларда өңірлік өкілдіктері бар:
Алматы – "Оңтүстік геологиялық қызмет";
Қарағанды – "Орталық геологиялық қызмет";
Ақтөбе – "Батыс геологиялық қызмет";
Өскемен – "Шығыс геологиялық қызмет";
Көкшетау – "Солтүстік геологиялық қызмет".
Адами капитал
Бүгінгі таңда "ҰГҚ" АҚ персоналының нақты саны 115 бірлікті құрайды, оның ішінде 81 бірлік – өндірістік персонал, 33 бірлік – әкімшілік персонал, 1 бірлік – көмекші персонал. Оның 54 %-ы әйелдер, 46 %-ы ер адамдар. Бала күтімі бойынша демалыста – 9 адам, басқарушы персоналдың 15 %-ы әйелдер.
Жас санаты мынадай: жұмысшылардың 32 %-ы 30 жасқа дейін, 34 %-ы 31 жастан 40 жасқа дейін, 34 %-ы 40 жастан асқан.
"ҰГҚ" АҚ мамандары жетекші оқу орындарында – Қазақстан Республикасы, Ресей, Чехия және Қытайда оқудан өтті. Мамандардың 35 % – екі жоғары білім бар, 21 % – магистр академиялық дәрежесі бар.
Алдағы уақытта кадрларды іріктеу кезінде айтарлықтай тәжірибесі мен алдыңғы жетістіктері бар мықты басқару командасын қалыптастыруға баса назар аударылатын болады, бұл тау-кен металлургия, мұнай-газ және инфокоммуникация салаларында елеулі сараптамасы мен жұмыс тәжірибесі бар басқару шешімдерін қабылдау кезінде маңызды фактор болып табылады.
Қаржылық жағдай
2022 жылдың қорытындысы бойынша түсім 408097 мың теңгені, оның ішінде KazNedra жобасы 62500 мың теңгені (графикалық және мәтіндік геологиялық және геофизикалық есептерді өңдеу және түрлендіру), су кадастры 22875 мың теңгені, өтінімдер бойынша ақпарат беру 322722 мың теңгені құрады.
Басқа кірістер 15852 мың теңге соманы құрады (банктің сыйақысы). Өткізілген тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің құны 2022 жылы 318326 мың теңгені құрады. Әкімшілік шығыстар 105352 мың теңге.
2022 жылы жарғылық капитал 51637 мың теңге сомасына ұлғайтылды
меншікті капиталдың нарықтық құнын кіріс әдісімен қайта бағалау арқылы. Жарғылық капитал 264,000 мың теңге сомасында қалыптастырылды, "ҰГҚ" АҚ жарияланған акцияларының саны 264,000 дананы құрады, бір акцияның номиналды құны 1,000 теңгені құрады.
Жылдық қаржылық есептілік деректеріне сәйкес 2022 жылғы таза табыс 9261 мың теңге мөлшерінде соманы құрады. Жалғыз акционерге 2022 жылға дивидендтер төлеуді мемлекеттің кірісіне таза пайданың 70 % мөлшерінде – 6482,7 мың теңге мөлшерінде бекітуді ұсыну жоспарлануда. 2022 жылғы негізгі көрсеткіштерге толық көлемде және мерзімінде қол жеткізілді.
Өндірістік қызмет
Қазіргі уақытта "ҰГҚ" АҚ қайталама геологиялық ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу және ұсыну жөніндегі ұлттық оператор болып табылады. Бұл процестер Жер қойнауының мемлекеттік қорының жай-күйін есепке алу мақсатында жүзеге асырылады. Қайталама геологиялық ақпарат беру жер қойнауын пайдаланушылардың, жеке және заңды тұлғалардың өтінімдері негізінде жүргізіледі. Жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу туралы есептер, геологиялық мазмұндағы жарияланған карталар және оларға түсіндірме жазбалар, пайдалы қазбалар кен орындарының қорларын қарау жөніндегі комиссиялардың жыл сайын тапсырылатын хаттамалары геологиялық ақпаратты жинауға және сақтауға жатады.
Жер қойнауын пайдаланудың ақпараттық негізін дамыту үшін "ҰГҚ" АҚ мынадай ақпараттық ресурстарға ие:
1. Қазақстан Республикасы Өндіріс және құрылыс министрлігі Геология комитетінің интерактивті картасы.
Бұл бағдарламалық кешен интерактивті карта түрінде ұсынылған, геоақпараттық жүйелер (бұдан әрі – ГАЖ) технологияларын қолдана отырып әзірленген және Қазақстан Республикасы жер қойнауын пайдалану жағдайы туралы жан-жақты ақпарат береді. Жер қойнауын пайдаланушылар да, әлеуетті инвесторлар да жер қойнауын пайдаланудан бос учаскелердің келісімшарттық аумақтары туралы, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылардың деректері туралы өзекті ақпарат алу үшін пайдаланады. Инвестициялау үшін аумақты таңдау бойынша шешімдер қабылдау үшін қажетті "Жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу", "Зымырандардың құлау полигондары мен аймақтары", "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар" жұмыс қабаттарын қамтиды. Карта келісімшарт нөмірі, қызмет түрі, пайдалы қазбаның түрі, келісімшартталған учаскенің ауданы, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушы туралы мәліметтерді қоса алғанда, келісімшарттық учаскелер туралы толық ақпаратты ұсынады. Бұдан басқа, картада аукционға қойылған учаскелер, сондай-ақ ресімдеу сатысындағылар көрсетіледі. Карта бес бөлімнен тұрады: "Пайдалы қазбалар", "Жерасты сулары", "Көмірсутегі шикізаты", "Жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу" және "Көмекші қабаттар".
2. "Minerals.gov.kz жер қойнауын пайдаланушылардың бірыңғай платформасы".
Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі (бұдан әрі – ИДИАӨМ) бірлесіп "Kaznedra" – "Minerals.gov.kz" ЖҚПБП толтыру бойынша жұмыс жүргізілуде. "Minerals.gov.kz" ЖҚПБП арқылы қатты пайдалы қазбаларды барлауға және өндіруге лицензиялар беру бойынша мемлекеттік қызметтер көрсету жөніндегі пилоттық жобаны іске асыру туралы" Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі мен Қазаұстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2022 жылғы 1 қарашадағы № 410/НҚ бірлескен бұйрығына сәйкес "Мinerals.gov.kz" ЖҚПБП платформасы пилоттық режимде іске қосылды. Бірыңғай платформа барлық процестер мен көрсетілетін қызметтерді бірыңғай терезеде шоғырландыру арқылы инвесторларға кешенді сервистік қолдау көрсетуге ықпал ететін болады. Жер қойнауын пайдаланушыларға платформадағы жеке кабинетте minerals.gov.kz геологиялық есептер электронды нұсқада қол жетімді болады.
3. Геологиялық есептердің электрондық картотекасы.
Бұл e.geology.kz картотекасында республикалық геологиялық қорда бар геологиялық есептер туралы мәліметтер бар. Онлайн режимінде есептердің метадеректеріне қол жеткізу қамтамасыз етілген (түгендеу нөмірі, авторы, есептің атауы, жылы, есептің қысқаша сипаттамасы).
4. Геологиялық ақпарат пакеті
Геологиялық ақпарат пакеттері жер қойнауының барлық учаскелерін, соның ішінде мемлекеттік жер қойнауы қорын басқару бағдарламасына кіретін учаскелерді қамтитын клиенттердің сұраныстары мен жоспарлы қызмет негізінде қалыптастырылады. Қызметтің негізгі нәтижесі-есептерді талдауды қоса алғанда, аумақты зерделеу туралы деректері бар геологиялық ақпарат пакеті. Ақпаратты қалыптастыру Геология комитетінің электрондық картотекасы және зерделеу карточкалары сияқты Қазақстан Республикасы геологиялық қорларынан алынған деректерді пайдалана отырып, геологиялық және геофизикалық зерттеулерге негізделеді. Пакетте әртүрлі деректер бар: жер қойнауының геологиялық құрылымы, тау жыныстарының қасиеттері, пайдалы қазбалардың болуы, сондай-ақ геофизикалық өрістер, геологиялық процестер және пайдалы қазбалар қорлары туралы мәліметтер. Пакетке графикалық материалдар – карталар, сейсмикалық кесулер, стратиграфиялық бағандар және ақпаратты түсінуді жеңілдететін басқа құжаттар қоса беріледі.
Сонымен қатар, мүдделі тараптардың сұрау салулары бойынша кен орындарында және пайдалы қазбалардың көріністерінде геологиялық ақпаратты талдау, іріктеу және жүйелеу, пайдалы қазбалардың қорлары туралы ақпарат, Жер асты суларының болуы/болмауы туралы анықтамалар, аумақтарды зерделеу, аумақтардың еркіндігін айқындау, жер қойнауының мемлекеттік қорын басқару бағдарламасын сүйемелдеу жөніндегі жұмыстар орындалуы мүмкін, сондай-ақ анықтамалық және картографиялық материалдар (кен орындары бойынша анықтамалықтар, картографиялық материалдар, талдамалық шолулар, атластар, мерзімді басылымдар, ақпараттық және геологиялық карталар және басқалар).
Корпоративтік басқару
Жоғары сапалы корпоративтік басқару табысты қызмет үшін қажетті шарт болып табылады, қаржылық көрсеткіштерді жақсартуға және "ҰГҚ" АҚ іскерлік беделін арттыруға ықпал етеді. Корпоративтік басқару Кодексі мен іскерлік этика Кодексі бекітілді, олардың мақсаты корпоративтік басқаруды жүйелеу және жетілдіру, басқарудың жалпы ашықтығын қамтамасыз ету және "ҰГҚ" АҚ-ның тиісті басқару стандарттарын ұстануға тұрақты дайындығын растау болып табылады.
Директорлар кеңесі Қазақстан Республикасының заңнамасымен және Компания Жарғысымен Жалғыз акционердің айрықша құзыретіне жатқызылған мәселелерді шешуді қоспағанда, "ҰГҚ" АҚ қызметіне жалпы басшылықты жүзеге асырады. Сондай-ақ, басқармаға Компания алдына қойылған міндеттерді орындау үшін қажетті тиісті жұмыс тәжірибесі, білімі, біліктілігі және іскерлік және салалық ортадағы оң жетістіктері бар тәуелсіз директорлар тартылды.
Корпоративтік хатшы Директорлар кеңесі мен компания арасындағы өзара іс–қимылды қамтамасыз етеді. Ішкі аудит қызметі компанияда ішкі аудитті ұйымдастыруды және жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Компанияның ағымдағы қызметіне басшылықты атқарушы орган – Басқарма жүзеге асырады, оның төрағасы компанияның Жарғысына сәйкес құқықтары мен міндеттерін жүзеге асырады. Компанияда сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс–қызмет жұмыс істейді.
SWOT–талдау
Сыртқы және ішкі ортаны талдау нәтижесінде мынадай күшті және әлсіз жақтар, сондай-ақ "ҰГҚ" АҚ қызметіне қолда бар мүмкіндіктер мен қауіптер айқындалды:
SWOT–талдау
Қорытындылар: жоспарланған кезеңде ұлттық оператор мәртебесін барынша пайдалану, әлсіз жақтарын жою және тәуекелдерді барынша азайту қажет.
2-бөлім. Миссиясы және пайымы
Миссиясы. Геологиялық ортаны (ұлттық және халықаралық деңгейде) бағалай отырып, жер қойнауының геологиялық құрылымы мен жай-күйі туралы деректер мен ұсынымдар беру.
Пайымы. Мемлекеттің экономикалық өсуі мен әл-ауқатын арттыру мақсатында отандық және шетелдік жер қойнауын пайдаланушылардың мүддесі үшін геология және жер қойнауын пайдалану саласындағы деректердің, ақпарат пен білімнің ұлттық операторы.
Мемлекеттік басқару органдарын, ғылыми және өндірістік ұйымдарды біріктіретін геологиялық сала негізінен жер қойнауынан алынатын шикізатқа тәуелді қазақстандық экономиканың ғылымды қажетсінетін салалары арасында шешуші орын алады. Оның негізгі міндеттері келесі мәселелерді шешуді көздейді:
1) пайдалы қазбалардың құрылымы, құрамы, дамуы және болуы туралы кешенді ақпарат негізінде жер қойнауын зерттеу, пайдалану және қорғау жөніндегі мемлекеттің қызметін қамтамасыз ету үшін пәнаралық деңгейде жер қойнауын пайдаланудың ғылыми және ақпараттық негізін дамыту.
2) ұлттық экономиканың пайдалы қазбалардың қажетті және аса маңызды түрлеріне қажеттіліктерін, ел өңірлерінің теңгерімді дамуының экологиялық және әлеуметтік–экономикалық перспективаларын ескеріп, мемлекеттік жер қойнауы қорын басқару.
3) жер қойнауын барлау мен игеруге инвестициялар генерациялау үшін жағдай жасау, инвесторларға кешенді сервистік қолдау көрсету, озық технологиялар трансфері, заманауи жабдықтар мен бағдарламалық қамтамасыз етудің бірлескен және/немесе отандық өндірісін ұйымдастыру.
3-бөлім. Қызметтің стратегиялық бағыттары, мақсаттары, қызметтің негізгі көрсеткіштері және күтілетін нәтижелер
1-кіші бөлім. Стратегиялық бағыт: геологиялық ақпаратты жинау, сақтау, жинақтау, жүйелеу және ұсыну
1-мақсат. Геологиялық ақпаратты жинауды және қорытуды қамтамасыз ету.
Геологиялық есептерді жинаудың мақсаты болашақта пайдалану үшін Қазақстан Республикасының Жер қойнауы бойынша қолда бар геологиялық ақпаратты есепке алу және жүйелеу болып табылады.
1- міндет. Жер қойнауын пайдаланушылардың есептілігін жинау
Геологиялық ақпаратты қамтамасыз етуге байланысты бірінші міндет жер қойнауын пайдаланушылардың есептілігін жинау болып табылады.
Геологиялық есептіліктен басқа, жер қойнауын пайдалану мониторингі бойынша жедел ақпараттың үлкен массиві бар. Заңнамаға сәйкес барлық жер қойнауын пайдаланушы кәсіпорындар геология комитетіне лицензиялық – келісімшарттық міндеттемелердің орындалуы туралы есепті деректерді, пайдалы қазбалар қорларының қозғалысы туралы жылдық есептерді, сондай-ақ кәсіпорындар қорларының есептік балансын мерзімді түрде ұсынады. Бұдан басқа, игеріліп жатқан кен орындары мен техногендік минералдық түзілімдер туралы кадастрлық деректер беріледі.
Пайдалы қазбаларды барлаумен және өндірумен айналысатын компаниялар немесе ұйымдар жер қойнауын пайдаланушылар болып табылады. Өз кезегінде "ҰГҚ" АҚ жер қойнауын пайдаланушылардан геологиялық есептердің екі түрін сақтауға қабылдайды: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің міндетін атқарушының 2018 жылғы 31 мамырдағы № 419 бұйрығына 1–қосымшаға сәйкес (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 122724 болып тіркелді) жыл сайын есепті жылдан кейінгі жылдың
30 сәуіріне дейін ұсынылатын мерзімді және түпкілікті, ол лицензияның қолданылуы тоқтатылған күннен бастап үш айдан кешіктірілмей табыс етілуге тиіс. Есептердің екі түрі де Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 24 мамырдағы № 380 бұйрығымен бекітілген "Меншіктегі, сондай-ақ мемлекет иелігінуі мен пайдалануындағы геологиялық ақпаратты есепке алу, сақтау, жүйеге келтіру, жинақтап қорыту және беру қағидаларының" 3-тарауына сәйкес тұрақты сақтауға жіберіледі.
Сонымен қатар жер қойнауын пайдаланушылардың есептілігін тапсыруды автоматтандыру "minerals.gov.kz" бірыңғай платформасында іске асырылатын болады.
2-міндет. Бастапқы және қайталама геологиялық ақпаратты жинау
"ҰГҚ" АҚ бастапқы және қайталама геологиялық ақпаратты қамтитын материалдарды жинауды, сақтауды және өңдеуді жүзеге асырады. Бастапқы ақпаратқа мыналар жатады: бақылау және сынау пункттерінің геодезиялық координаттары, ұңғымалардың өзегі және тас материалының үлгілері, далалық байқау журналдары, құжаттамалар мен сынамалар, минералды шикізаттың сынамалары мен сынамаларын талдау нәтижелері, геофизикалық байқаулар жазбалары және басқалар. Екіншісіне бастапқы деректерді өңдеу, түсіндіру, талдау немесе жалпылау нәтижесінде алынған ақпарат түрлері жатады: геологиялық есептер және оларға графикалық қосымшалар, жарияланған карталар мен оларға түсіндірме жазбалар, геологиялық мазмұндағы цифрлық карталар және тұрақты жұмыс істейтін модельдер, банктер мен минералды ресурстар, геологиялық орта мониторингі, геофизика және жер қойнауын пайдалану және басқалары.
3-міндет. Геологиялық-геофизикалық материалдарды талдау және жалпылау
Жобалау жобаның орындылығы мен экономикалық тиімділігін негіздейтін жобалау алдындағы кезеңнен бұрын болады. Геологиялық салада жобалау алдындағы кезең қор материалдарын талдауға негізделген. Тәжірибе тиімсіз жобалардың үлесін азайтады.
Бұл процесс белгілі бір учаскелерге немесе аймақтарға қатысты барлық қолжетімді есептерді таңдауды, сондай-ақ, геофизикалық зерттеулердің қандай түрлері жүргізілгенін және қандай параметрлер өлшенгенін анықтау үшін егжей-тегжейлі деректерді талдауды қамтиды. Деректер сапасын бағалау да осы процестің ажырамас бөлігі, өйткені, ол артефактілерді немесе қателерді тексеруге, алынған нәтижелердің сенімділігі мен дәлдігін анықтауға мүмкіндік береді. Бұдан әрі, жиналған деректерді түсіндіру негізінде "ҰГҚ" АҚ мамандары тау жыныстарының немесе топырақтың құрылымы мен физикалық қасиеттерін көрсететін геологиялық-геофизикалық модельдер жасайтын болады. Бұл модельдер екі өлшемді немесе үш өлшемді болуы мүмкін, бұл геологиялық ортаны көрнекі түрде көрсетуге мүмкіндік береді.
Геологиялық құрылымның толық бейнесін алу үшін геологиялық-геофизикалық мәліметтер Бұрғылау немесе геологиялық зерттеу сияқты басқа зерттеулермен байланысты болады.
Нәтижесінде алынған тұжырымдар мен деректер әртүрлі инженерлік және геологиялық жобаларда қолданылады, бұл ресурстарды тиімді басқаруға және жобаларды минималды тәуекелдермен және максималды пайдамен жүзеге асыруға ықпал етеді.
Күтілетін нәтижелер
Қойылған мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыру елеулі нәтижелерге қолжеткізуге әкеледі. Атап айтқанда, жер қойнауын пайдаланушылар мен өндірумен айналысатын ұйымдардан егжей-тегжейлі есептер алуды қоса алғанда, геологиялық ақпаратты жинаудың тиімді және құрылымдық жүйесі құрылатын болады. Кен орындарының геологиясы туралы бастапқы және қайталама деректерді жинақтау арқылы ағымдағы жағдайға жан-жақты шолу жасауға мүмкіндік беретін ауқымды деректер базасы қалыптастырылады.
Геологиялық және геофизикалық материалдарды талдау және синтездеу жер қойнауын пайдаланушылардың қызметіндегі және кен орындарының сипаттамаларындағы үрдістерді, заңдылықтарды және қызықты тәуелділіктерді анықтауға мүмкіндік береді. Жалпыланған түсінік табиғи ресурстарды өндіру және пайдалану саласында стратегиялық шешімдер қабылдау үшін құнды құрал болатын талдамалық есептерді дайындауға мүмкіндік береді.
Негізгі көрсеткіштер:
1. пайдалы қазбаларды жинау талдау және мемлекеттік есепке алуды жасау–жыл сайын 103 есептен.
2. лицензиялық міндеттемелерді орындау туралы барлық есептіліктің деректерін жинау, өңдеу – жыл сайын 100 % қамтамасыз ету.
2-мақсат. Геологиялық материалдарды сақтау, сүйемелдеу, өңдеу және өзектендіру
РГҚ жер қойнауын мемлекет мүддесі үшін тиімді және ұтымды пайдалану үшін, сондай-ақ пайдалы қазбалардың жаңа кен орындарын ашу үшін қажетті ақпараттық база болып табылады.
Геологиялық материалдарды сақтау, сүйемелдеу, өңдеу және өзектендіру геологиялық ақпаратты басқару мен пайдаланудың негізгі кезеңдерін білдіреді. Бұл процестер деректердің қауіпсіздігі мен қолжетімділігін, сондай-ақ олардың өзектілігін қамтамасыз етеді, бұл әртүрлі геологиялық жобалар мен зерттеулерде негізделген шешімдер қабылдаудың кілті. Мемлекет алған табиғи және жасанды геологиялық ақпарат оны сақтау бойынша заманауи инфрақұрылыммен қамтамасыз етілуге тиіс. Бұл материалдарды алдыңғы жұмыстарды талдау, заманауи әдістер мен материалдарды ескере отырып, аудандардың геологиялық сипаттамаларын құру және болашақ ғылыми және білім беру зерттеулері үшін пайдалануға болады. Начало формы
1-міндет. Қорды және негізгі қойманы сүйемелдеу
Геологиялық саланы дамытудың 2023 – 2027 жылдарға арналған тұжырымдамасына сәйкес 2027 жылдың соңына дейін қор қоймасы мен керн қоймаларын салу көзделген. Құрылыс аяқталғаннан кейін геологиялық материалдарды сақтауды, сүйемелдеуді және өзектендіруді қамтамасыз ету мақсатында оларды "ҰГҚ" АҚ балансына беру жоспарлануда.
2-міндет. Координаталық жүйені түрлендіру, геологиялық материалдардың тікбұрышты координаттарын географиялық координаттарға қайта есептеу
РГҚ-да сақталған тау-кен қазбаларының координаттар каталогтары 1942 жылғы координаттар жүйесінде (тікбұрышты) орындалған және шектеу белгісі бар.
Кен орнын зерделеу және игеру кезінде геологиялық ақпарат беру қажет, оның 20 % бүгінгі күні "құпия" белгісі бар және ол мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі бөлімше болмаған жағдайда жер қойнауын пайдаланушыға ұсынылмайды. Қазіргі уақытта 1942 жылғы тікбұрышты координаттардың мемлекеттік жүйесін құпияландыру саласындағы қолданыстағы нормативтік актілер геологиялық материалдарды алуды қиындатады.
Геологиялық материалдардың ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында 2028 жылға қарай 7399 бірліктің жалпы көлемінің 74 %-ы (5500 бірлік) құпиясыздандыру жоспарлануда, содан кейін құпия материалдарды құпия емес форматқа түрлендіру арқылы 2032 жылға қарай 100 % құпиясыздандыру жоспарлануда.
Күтілетін нәтижелер
Геологиялық үлгілерге арналған арнайы қойманы қамтитын инфрақұрылымды құру, сондай-ақ географиялық карталарда дәлірек бейнелеуді қамтамасыз ете отырып, геологиялық деректердің координаттарын түрлендіру алгоритмдерін енгізу күтілуде. Бұл шаралар геологиялық материалдарды ғылыми, коммерциялық және стратегиялық мақсаттарда тиімдірек сақтауға, өңдеуге және пайдалануға ықпал етеді.
Негізгі көрсеткіштер
1. Геологиялық материалдарды сақтау мүмкіндігін қамтамасыз ету – 2032 жылға қарай 66000 есеп.
2. Құпия геологиялық материалдарды нормативтік құқықтық актілердің талаптарына сәйкес құпия емес форматқа келтіру – 2032 жылға қарай 100 %.
3-мақсат. Геологиялық ақпаратты сақтаудың сандық форматы
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, бүгінгі таңда геологиялық ақпарат барған сайын қолжетімді болып, электрондық форматта ұсынылуда. Барлық мүдделі пайдаланушыларға геологиялық ақпарат беру процесін жеңілдету геология саласын дамытудағы маңызды қадам болып табылады. Сақтаудың цифрлық форматын және геологиялық ақпаратқа ашық қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында мынадай іс-әрекеттер Орындалатын болады.
1-міндет. Бастапқы геологиялық ақпаратты цифрландыру және қайталама геологиялық ақпаратты құрылымдау
Қайталама геологиялық ақпаратқа жататын геологиялық есептердің мәтіндік/графикалық бөлігін құрылымдау шеңберінде құрылымдық есептің мета-деректерін көрсете отырып, геологиялық-геофизикалық есептердің қолда бар графикалық және мәтіндік материалдарын (РГФ/ТГФ есептің нөмірі, есептің атауы, авторы, орындалған жылы және т.б.) өңдеу және бірыңғай форматқа және есеп мазмұнының бірыңғай құрылымы бойынша жұмыс жүргізілетін болады.
Сондай-ақ оларды салалық ақпараттық платформада дұрыс көрсету мақсатында Қазақстан Республикасының зерделеу аумағына географиялық байланыстыру жүзеге асады.
Геологиялық қорларда сақталатын бастапқы геологиялық ақпаратты цифрландыру шеңберінде бастапқы-қағаз (бастапқы) материалдарды электрондық заманауи форматтарға көшіру бойынша жұмыстар жүргізілетін болады. Яғни, бастапқы материалдың қағаз нұсқасын (қағаз тасымалдағыштар, графика және т.б.) ЖҚПБП-да деректерді көрсетудің бірыңғай форматына сканерлеу (.pdf, jpg), сондай-ақ ескірген аналогтық тасымалдағыштарды (магниттік таспалар, картридждер және т.б.) қазіргі заманғы форматтағы жаңа үлгідегі тасымалдаушыларға қайта жазу (.las,.segy және т.б.). Сондай-ақ, цифрландырылған ақпарат түрлері бойынша құрылымдау жүргізіледі (яғни, зерттеу түрі, кен орнының атауы, партия нөмірі, жұмыстың орындалған жылы және т.б.). Бұл рәсімдер қазіргі заманғы электрондық тасымалдағыштарда жүйеленген цифрландырылған бастапқы геологиялық ақпараттың болуына әкеледі.
2-міндет. Minerals.gov.kz ЖҚПБП толтыру, өңдеу және сүйемелдеу.
Барлық геологиялық ақпарат үшін ашық электрондық қолжетімділік ұсынылады. "ҰГҚ" АҚ-ның міндеті жер қойнауын пайдаланушылардың бірыңғай платформасын "minerals.gov.kz" ЖҚПБП 2025 жылдың соңына дейін 4579342 бірлік бастапқы геологиялық материалдармен, сондай-ақ 2024 жылдың соңына дейін құрылымдалған 56180 бірлік қайталама геологиялық есептермен толтыру болып табылады.
Осы платформада жер қойнауын пайдаланушылардың есептілігін тапсыруды автоматтандыру іске асырылатын болады. Бизнес-процестерді іске асыру бөлігінде барлық жұмыстар аяқталғаннан кейін minerals.gov.kz ЖҚПБП арқылы қайталама геологиялық есепті тапсыру процесін автоматтандыру жоспарлануда.
Күтілетін нәтижелер
2026 жылға дейін толық цифрланған бастапқы және құрылымдалған қайталама геологиялық ақпарат.
2026 жылы салалық ақпараттық платформада жасырын және құпияны қоспағанда, барлық геологиялық материалдар ашық қолжетімділікте көрсетілетін болады.
Негізгі көрсеткіштер
Жасырын және құпия ақпаратты қоспағанда, геологиялық ақпаратқа ашық электрондық қолжетімділікпен қамтамасыз ету деңгейі 2025 жылға қарай 100 %, оның ішінде 2023 жылы – 20 %, 2024 жылы – 50 %, 2025 жылдан бастап – 100 % .
2-кіші бөлім. Стратегиялық бағыттар: жер қойнауын пайдалануға инвестициялар тарту бойынша қолайлы климат құру
1-мақсат. Геологиялық саланы ақпараттық-талдамалық және әдістемелік қамтамасыз ету.
"ҰГҚ" АҚ-ның бұл мақсаты мемлекеттік және квазимемлекеттік ұйымдарды, сондай-ақ осы қажеттілікті сезінетін жер қойнауын пайдаланушыларды ақпараттық-талдамалық және әдістемелік қамтамасыз етуге бағытталатын болады. Сонымен қатар, әлеуетті кен орындарын барлауға инвестициялар тарту, тұтынушыларға геологиялық ақпарат пен ақпараттық-талдау өнімдерін ұсыну мақсатында геологиялық ақпараттың инвестициялық пакеттерінің портфелін қалыптастыру жоспарлануда. Сондай-ақ ғылыми және өндірістік ұйымдармен бірлесіп геологиялық ақпаратты өңдеу мен түсіндіруді жүргізу көзделеді. Бұған қоса, ниет геологиялық саланың тиімді жұмыс істеуіне ықпал ететін нормативтік ұсыныстарды әзірлеуге белсенді қатысу болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды пайдаланып, жер қойнауын, атап айтқанда жерасты суларын ұтымды басқару және пайдалану жөніндегі міндеттерді шешу өзекті бола түсуде. Барлық бақыланатын су объектілерінде жерасты суларының мониторингін жүргізуді ақпараттық қамтамасыз ету үшін облыстық, аумақтық және республикалық деңгейлерде жерасты сулары мен қауіпті геологиялық процестер мониторингінің деректер банкін қалыптастыру және жүргізу жөніндегі жұмыстарды жүргізу қажет. Бұл қызметті көптеген жылдар бойы "Мемлекеттік су кадастрын және жерасты сулары мен қауіпті геологиялық процестердің мемлекеттік мониторингінің деректер банкін жүргізу" бойынша "ҰГҚ" АҚ көрсетеді.
Бүгінгі таңда мониторингтің Мемлекеттік желісінде республика бойынша 389 бақылау бекетінде шамамен 3921 бақылау ұңғымалары бар. Бақылау бекеттерінің мониторингі 15 режимдік партиямен жүргізіледі және "Жерасты сулары" бірыңғай дерекқорына қалыптастырылады. Деректер базасында режим және су алу бойынша ақпарат, қорлар мен пайдалану, гидрохимия, ҚР сумен қамтамасыз етудің картографиялық дерекқоры, кадастрлар және жерасты суларының ластануы бойынша ақпарат бар.
Қоршаған ортаны ластау учаскелерінің мемлекеттік тізілімі ластау учаскелерінің түрлері мен шығу тегі, оларда ластаушы заттардың көлемі мен шоғырлануы, ластау учаскелерінің тиесілігі және оларды жою жөніндегі шаралар туралы деректер жиналатын деректер банкі болып табылады.
ҚР Жерасты суларының ластану учаскелерінің мемлекеттік кадастрын жүргізу бойынша жұмыстар 2014 жылға дейін "Қауіпті геологиялық процестер" кіші жүйесі негізінде енгізілді. 1999 жылдан 2005 жылға дейін кадастр ластану көздері мен ошақтарының 1145 объектісін тіркеді. Тізілім ластану учаскесінің тізілім паспорты негізінде тұрды.
Осы бағытта "ҰГҚ" АҚ-ның мақсаты "Қауіпті геологиялық процестер" (бұдан әрі – ҚГП) дерекқорын қайта құру болып табылады, оның міндеті геологиялық ортаның қауіпсіз жай-күйіне әсер ететін ҚГП дамуын уақтылы анықтау және болжау, халықтың және ел экономикасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін төтенше жағдайлардың алдын алу және жою жөніндегі шараларды әзірлеу және іске асыру ҚГП мониторингі болып табылады.
Бұл процесс ластану учаскелері мен ҚГП көріністеріне мониторинг жүргізу үшін материалдарды жинауды, зерделеуді, жүйелеуді және талдауды, схемалық карталарды дайындауды, жерасты суларының ластану жағдайларын және олардың қорғалуын, инженерлік-геологиялық жағдайларды зерделеуді және өндірістік, сондай-ақ ғылыми бағытты, сондай-ақ геологиялық ортада техногендік жүктемеге әсер ету көздері мен тетіктерін дамытуды қамтиды.
Осы міндеттерді іске асыру нәтижесінде бүкіл республика бойынша "Ластану учаскелері мен ҚГП" Мемлекеттік деректер банкі құрылатын болады. Тұрақты үздіксіз мониторинг жерасты суларының ластану ошақтарын, ластану қаупін анықтауға мүмкіндік береді. Геологиялық ортаға ҚГП-ны болдырмау жөнінде уақтылы шаралар қабылдау үшін мемлекеттік органдарды уақтылы құлақтандыру.
1-міндет. Геологиялық саланың жұмыс істеуі үшін нормативтік ұсынымдар әзірлеу.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін геология саласындағы нұсқаулықтар, нормативтер, әдістемелер және басқа да нормативтік құжаттар кеңестік бастапқы көздерден алынғанын атап өткен жөн. Сол кезеңдегі қолданыстағы нормативтік-құқықтық база уақыт талабымен кеңес кезеңінде құрастырылған және әзірленген ескірген материал бола бастады. Мұның бәрі геологиялық саланы ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етуді іске асыруды және мемлекеттік және квазимемлекеттік ұйымдардың, сондай-ақ осы қажеттілікті сезінетін жер қойнауын пайдаланушылардың қызметін ақпараттық-талдамалық сүйемелдеуді талап етті.
2017 жылғы 27 желтоқсанда "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) қабылдануы арқылы жер қойнауын пайдалану саласында жүргізілген құқықтық реформа жер қойнауына, жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы мәліметтерге, геологиялық ақпаратқа неғұрлым бәсекелі қолжетімділікті қамтамасыз ете отырып, кен орнын ашушының оны игеруге айрықша құқықтарын қорғауды күшейту арқылы жер қойнауын пайдалану саласындағы нормативтік-құқықтық архитектураны түбегейлі өзгертті. Нәтижесінде геология саласында 30-ға жуық заңға тәуелді актілер әзірленіп, бекітілді.
Геология саласындағы уәкілетті органды үйлестіру кезінде "ҰГҚ" АҚ қолданыстағы нормативтік құжаттарға, нұсқаулықтарға, әдістемелік талаптар мен ұсынымдарға олардың геологиялық салада қолданылуын бағалай отырып, талдау жүргізетін болады. Осы талдаудың нәтижелері негізінде қолданыстағы және жаңа нұсқаулықтарды, әдістемелік талаптар мен ұсынымдарды әзірлеуге тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілетін болады.
Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы геологиялық саласын дамытудың 2023 – 2027 жылдарға арналған тұжырымдамасына сәйкес 1:50000 масштабтағы картаға түсіруді жүргізу бойынша нормативтік талаптар мен әдістемелік ұсынымдар әзірленеді, мұнда оны жүргізудің шарттары мен өлшемшарттары қарастырылатын болады.
Бұдан басқа, ЖҚМГЗ қызметін ұйымдастыру бойынша нормативтік-әдістемелік базаны жаңарту және толықтыру жоспарланған.
2-міндет. Геологиялық ақпараттың инвестициялық пакеттерінің портфельдерін қалыптастыру
Инвестицияларды тарту және коммерциялық қызметтер есебінен компанияның пайдасын арттыру мақсатында "ҰГҚ" АҚ геологиялық ақпарат пакеттерін қалыптастыру қызметінің негізінде геологиялық ақпараттың инвестициялық пакеттерінің портфелін әзірлеуді жоспарлап отыр.
Белгіленген шетелдік стандарттарды ескере отырып, геологиялық ақпарат пакеті республикалық геологиялық қорларда сақталатын карталарды, есептерді және басқа материалдарды қамтитын учаске аумағын геологиялық және геофизикалық зерттеулер негізінде қалыптастырылады. Ол үшін электрондық картотека, интерактивті карта, аумақты зерттеу карточкалары қолданылады. Ұсынылатын геологиялық ақпарат пакеті жер қойнауының геологиялық құрылымы, тау жыныстарының, пайдалы қазбалардың және басқа да геологиялық түзілімдердің, геофизикалық және геохимиялық өрістердің, геологиялық процестердің, пайдалы қазбалардың қорлары және геологиялық ақпаратты қамтитын басқа қосымшалар туралы деректерді қамтиды.
Бұдан басқа, уәкілетті мемлекеттік орган мен жер қойнауын пайдаланушыларға қызмет көрсету процесін жеделдету шеңберінде геологиялық-геофизикалық материалдарды экспресс өңдеу және түсіндіру жүзеге асырылатын болады.
Өз кезегінде, геологиялық ақпараттың инвестициялық пакеті экономикалық көрсеткіштерді, жұмыс түрлерін, жұмыс көлемін, техникалық–экономикалық есептеулер мен ұсынымдарды көрсете отырып, жер қойнауының белгілі бір учаскелерінде жер қойнауын пайдалану перспективаларын бағалауды қамтитын болады.
3-міндет. Ақпараттық-талдау орталығын құру
Айта кету керек, Саланы ақпараттық-талдамалық қамтамасыз етуді қамтамасыз ету мақсатында "ҰГҚ" АҚ "Оңтүстік геологиялық қызмет" өкілдігінің базасында ақпараттық-талдау орталығын құру жоспарланатынын атап өткен жөн.
Ақпараттық-талдау орталығы (бұдан әрі – АТО) жұмыс істеуі шеңберінде минералды-шикізат базасының жай-күйі, өзгеруі және пайдаланылуы бойынша ақпараттық-құқықтық бюллетеньдерді, жинақтарды, анықтамалықтарды, материалдарды қалыптастыру үшін деректерді жинау және қорыту, зерделеу элементтері мен ғылыми зерттеулердің нәтижелері бар жер қойнауын пайдалану жөніндегі карталарды, схемаларды дайындау және дайындау, геологиялық саланы дамыту мәселелері бойынша жер қойнауын, оқу-әдістемелік материалдарды пайдалану құқығына жер қойнауы учаскелері бойынша аукционға шығарылатын геологиялық ақпарат пакеттерін дайындау жоспарлануда.
Өнім шығару ақпараттық-құқықтық бюллетеньдер, жинақтар, анықтамалықтар, карталарды дайындау және дайындау әлемнің көптеген геологиялық қызметтері үшін маңызды қосымша табыс көзі болып табылатынын атап өткен жөн. Бұл тәсіл құнды білім мен ақпаратты тиімді таратып қана қоймай, компанияның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Геологиялық қызметтің өнімін табысты монетизациялаудың мысалы ретінде Британдық геологиялық қызметтің (BGS) 2021–2022 жылдар кезеңіндегі тәжірибесі болып табылады, өнім шығарудан түскен табыс жалпы бюджеттің 8 % – 555,1 млн фунт стерлингті құрады. Бұл "ҰГҚ" АҚ-да сәтті жүзеге асырылуы мүмкін қосымша табыс көзінің айтарлықтай әлеуетін көрсетеді.
Күтілетін нәтижелер
Қойылған міндеттерді іске асыру арқылы геология саласында ақпараттық және талдамалық қолдауды нығайтуға қол жеткізілетін болады: нормативтік ұсынымдар жиынтығы әзірленеді, геологиялық ақпараты бар инвестициялық пакеттер қалыптастырылады және саланың неғұрлым тиімді жұмыс істеуі мен дамуын қолдайтын геологиялық деректерді алмасуға, талдауға және пайдалануды оңтайландыруға ықпал ететін ақпараттық-талдау орталығы құрылады.
Негізгі көрсеткіштер
1. геологиялық саладағы нормативтік ұсынымдардың саны – жыл сайын кемінде 2 нормативтік құжат.
2. геологиялық ақпараттың инвестициялық пакеттерінің саны – 2032 жылға қарай геологиялық ақпараттың 31 пакеті.
3. Қазақстан Республикасы әкімшілік бірліктері бөлінісінде негізгі басым салалар бойынша минералдық-шикізат базасының жай-күйін талдау – жыл сайын 17 есеп.
2-мақсат. Жер қойнауын геологиялық зерттеудің сапасы мен тиімділігін қамтамасыз ету
1-міндет. Пайдалы қазбаларды іздеудің тиімді өңірлік әдістерін енгізу
Мемлекет басшысының "Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары" атты Қазақстан халқына Жолдауында 2026 жылға қарай геологиялық-геофизикалық зерттеу алаңын ағымдағы бір жарым миллионнан 2 миллион 200 мың шаршы шақырымға дейін жеткізу міндеті қойылған.
Осы міндетті орындау үшін бастапқы геологиялық ақпаратты түгендеу, геологиялық барлау жұмыстарын кешенді талдау жүзеге асырылатын болады.
Сондай-ақ, "ҰГҚ" АҚ жобалық-сметалық құжаматтаны әзірлеуді және жобаларға авторлық қадағалауды жүзеге асыратын болады.
Бұдан басқа, "ҰГҚ" халықаралық стандарттарға сәйкес жерді қашықтықтан зондтауды, геофизиканы, геохимияны, пайдалы қазбалардың заттық құрамын зертханалық-талдамалық зерттеуді, Қазақстанның ғылыми мекемелерімен бірлесіп геологиялық, геофизикалық, геохимиялық деректерді өңдеуді және кешенді талдауды жүзеге асырады деп жоспарлануда.
Геологиялық саланы дамыту тұжырымдамасына сәйкес ғылыми және ғылыми-білім беру ұйымдарын интеграциялай отырып 1:200000 масштабтан 1:50000-ға дейін картаға түсіру бойынша көшу жүзеге асырылатын болады, бұл пайдалы қазбаларға перспективалы учаскелерді анықтауға, Қазақстан Республикасы нарығында геологиялық барлау компанияларының қызметін жандандыруға мүмкіндік береді.
"ҰГҚ" АҚ қызметінің қорытындысы аумақтық жоспарлауды, құрылысты, перспективаларды анықтауды, пайдалы қазбаларды іздеуді, халықты жерасты суларымен қамтамасыз етуді, қалдықтарды оқшаулау учаскелерін таңдауды, көлік коммуникацияларын орналастыруды, саябақтарды күзетуді және дамытуды, геологиялық қауіптер мен тәуекелдерді болжауды қоса алғанда, тұтынушылардың кең ауқымы үшін деректер алу болады.
Бұдан басқа, бастапқы ореолдарды және кен орындарының аймақтылығын зерттеу негізінде кен алқаптарының ресурстарын, металлогендік провинциялардың, облыстардың, аймақтар мен кен аудандарының шекараларын анықтау, локализациялау, олардың перспективаларын кеңейту үшін кен орындарының қапталдары мен терең көкжиектерін анықтау, жасырын кендеу және бағалау үшін олардың минерагендік әлеуетін бағалау мақсатында жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу бойынша супервайзинг және авторлық қадағалау жүзеге асырылатын болады.
2-міндет. Геологиялық барлау жұмыстарын жоспарлау және жобалау сапасын қамтамасыз ету.
Сараптама көрсеткендей, қазіргі таңда ғылыми білім беру және ғылыми ұйымдардың әлеуеті – ең алдымен жүйелі аймақтық геологиялық зерттеулерді жоспарлау және жобалау кезінде тиісті деңгейде пайдаланылмай отыр.
"ҰГҚ" АҚ геология саласындағы ғылыми-білім беру және ғылыми ұйымдармен бірлесіп, сервистік ұйымдар орындайтын далалық жұмыстарын (бұрғылау, геофизикалық зерттеулер, супервайзинг) сүйемелдей отырып, жоспарлау, жобалау мен іске асыруды қалыптастыруға және ғылыми негіздеудегі барлық жұмыстарға қатысатын болады.
Бұдан басқа, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы
30 желтоқсандағы № 1127 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының геологиялық саласын дамытудың 2023 – 2027 жылдарға арналған тұжырымдамасына сәйкес пайдалы қазбаларға күрделі талдамалық зерттеулер жүргізу, ғылыми мекемелермен бірлесіп геологиялық, геофизикалық, геохимиялық және қашықтық деректердің орасан зор көлемін өңдеу және кешенді талдау жүргізу мүмкіндігін қамтамасыз ету қажеттігі, оның нәтижесі көрсетілген зерттеулердің тереңдігін арттыру, минералды-шикізат базасын дамыту бағдарламаларын әзірлеу бойынша негізделген ұсыныстар болуы керек.
Тиісінше, "ҰГҚ" АҚ инновациялық тәсілді ескере отырып, геологиялық барлау жұмыстарын ғылыми-зерттеумен сүйемелдеуді, сондай-ақ жинақталған деректерді жүйелеуді, талдауды және жинақтауды қоса алғанда, жер қойнауын геологиялық зерттеуді жоспарлау мен жүргізуді ғылыми негіздеу мақсатында елдің бейіндеуші жоғары оқу орындарымен және ғылыми мекемелерімен өзара іс-қимылды жүзеге асырады.
3-міндет. Пайдалы қазбалар бойынша перспективаларды жалпылама талдау, ЖҚМГЗ бойынша перспективалы учаскелерді анықтау
ЖҚМГЗ-ді іске асыруды қамтамасыз ету мақсатында "ҰГҚ" АҚ-ның негізгі міндеттерінің бірі Қазақстанның МШБ-ын нығайту болады, оған пайдалы қазбалар бойынша перспективаларға талдау жүргізу, перспективалы учаскелерді анықтау, сондай-ақ отандық және шетелдік жер қойнауын пайдаланушылар үшін геологиялық ақпараттың сапалы пакеттерін ұсыну арқылы қол жеткізілетін болады.
Геологиялық және геофизикалық материалдарды талдау тау жыныстарының сипаттамаларын, литологиялық құрамын, геохимиялық және минералогиялық параметрлерін анықтай отырып, зерттелетін учаскенің геологиялық құрылымы мен ерекшеліктерін түсінуді байытады. Мұндай талдаулар сонымен қатар ұңғымаларды бұрғылау және барлау жұмыстарын жүргізу үшін перспективалы аймақтарды анықтауға ықпал етеді, бұл ресурстық бағалауды және кен орындарының әлеуетін анықтауды одан әрі нақтылайды.
Алынған ақпаратқа сүйене отырып, әртүрлі есептердегі деректерді салыстыру, геологиялық карталарды жасау, зерттеудің перспективалық учаскелерін анықтау және одан әрі дамыту арқылы геологиялық ақпаратты талдау және түсіндіру жүргізіледі. Сондай-ақ, геологиялық және геофизикалық материалдарды бағдарламаларды және математикалық модельдерді пайдалана отырып талдаудың заманауи әдістері пайдаланылатын болады, бұл кен орындарын жоспарлау мен игеру кезінде негізделген шешімдер қабылдау, геологиялық барлау жұмыстарының жалпы тиімділігін арттыру үшін алынған деректерді тиімді өңдеуге және түсіндіруге мүмкіндік береді.
Тұтастай алғанда, геологиялық және геофизикалық материалдарды талдау және түсіндіру нәтижелері геологиялық барлау жұмыстарын жоспарлау, учаскелердің ресурстық әлеуетін айқындау, кен орындарын одан әрі игеру туралы шешімдер қабылдау, кейіннен уәкілетті органға, отандық және шетелдік жер қойнауын пайдаланушыларға мемлекет мүдделерін сақтай отырып ұсыныстар енгізу үшін пайдаланылатын болады.
Күтілетін нәтижелер
Пайдалы қазбалар бойынша перспективалы учаскелерді, оның ішінде ЖҚМГЗ деректерін талдау болашақ инвестициялар мен өндіру үшін әлеуетті пайдалы аумақтарды жақсырақ анықтауға және бағалауға мүмкіндік береді, бұл саланың дамуына ықпал ете отырып, жер қойнауын неғұрлым тиімді және дәл геологиялық зерттеуді қамтамасыз етеді.
Негізгі көрсеткіштер
1. ЖҚМГЗ шеңберінде пайдалы қазбалар бойынша перспективаларды жалпылама талдау – жыл сайын 1 есеп.
2. ЖҚМГЗ шеңберінде жобалық-сметалық құжаттаманы әзірлеу – жыл сайын кемінде 2 жоба.
3-мақсат. Қазақстандық және шетелдік ғылыми және ғылыми-зерттеу, білім беру ұйымдарымен өзара іс-қимыл жасау
Қазақстандық және шетелдік ғылыми және ғылыми-зерттеу, білім беру ұйымдарымен, шетелдік геологиялық қызметтермен өзара іс-қимыл жасау геология саласында қойылған мақсаттарға қол жеткізуде маңызды рөл атқарады. Ынтымақтастық жай ғана ақпарат алмасумен шектелмейді, олар қазіргі заманғы минералды ресурстар нарығының күрделі жағдайларында тиімді жұмыс істеуге мүмкіндік беретін өзекті білімдермен және озық технологиялармен қамтамасыз етуге бағытталған үйлесімді өзара іс-қимыл болып табылады.
1-міндет. Қазақстандық және шетелдік ғылыми және ғылыми-зерттеу, білім беру ұйымдарымен, халықаралық геологиялық қызметтермен ынтымақтастық
Синергетикалық әсерге қол жеткізу үшін "ҰГҚ" АҚ-ны геология саласындағы ғылыми-зерттеу және білім беру ұйымдарымен интеграциялау жоспарлануда. Осы ынтымақтастық шеңберінде геологиялық қызметті ғылыми-әдістемелік және техникалық қамтамасыз етуді, сондай-ақ мемлекеттік және квазимемлекеттік ұйымдардың, жер қойнауын пайдаланумен айналысатын компаниялардың жұмысын талдамалық қолдауды бірлесіп жүзеге асыратын болады. "ҰГҚ" АҚ сұранысы бойынша геологиялық саланы жүйелеу, талдау және цифрландыру үшін ресурстарды пайдалану, сондай-ақ геологиялық карталарды жаңарту жоспарлануда. Ғылыми ұйымдармен ынтымақтастықтың маңызды аспектісі жер қойнауын геологиялық зерттеу саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен іске асыруды қолдау болып табылады.
Сонымен қатар, ғылыми-білім беру ұйымдарымен ынтымақтастық шеңберінде "ҰГҚ" АҚ салалық жоғары оқу орындары мен жер қойнауын пайдаланушылардың, сондай-ақ қайта даярлауға мүдделі геологтардың қатысуымен қайта даярлау және біліктілікті арттыру бойынша оқыту курстарын өткізу үшін мамандандырылған алаң ұйымдастыруды жоспарлап отыр. Бұл қолданбалы дағдыларды арттыруға, жаңа білім алуға, кәсіби тәжірибені байытуға және жоғарыда аталған мамандықтардың білікті мамандарын даярлауға мүмкіндік береді. Мұндай бастама кадрлық әлеуетті арттыруға ықпал етеді және экономика мен ғылыми зерттеулердің түрлі салаларында геологиялық ақпаратты одан әрі жан-жақты қолдануды қамтамасыз етеді. Әлемдік білім мен тәжірибені тарту үшін "ҰГҚ" АҚ шетелдік салалық университеттердің филиалдарын Қазақстанға тарту бойынша жұмыстарды жүргізуге ұмтылатын болады. Бұл білім мен тәжірибе алмасуға ықпал етеді, сондай-ақ геологиялық барлаудың озық әдістері мен технологиялары бойынша жергілікті кадрларды оқытуды қамтамасыз етеді.
Өз кезегінде геологиялық қызметтерді, тау-кен және отын-энергетикалық кешендерді дамыту, жер қойнауын пайдалану мәселелері бойынша республикалық және халықаралық семинарлар, конференциялар, ғылыми-практикалық семинарлар өткізуді ұйымдастыру жоспарлануда.
"ҰГҚ" АҚ өзінің ықпалын кеңейтуге және өз қызметін оңтайландыруға ұмтыла отырып, әлемдік геологиялық қызметтермен тереңдетілген өзара іс-қимыл перспективасын қарастырады. Білім, тәжірибе және технологиялармен алмасу геологиялық зерттеу, жер қойнауын бағалау және т.б. әдістерін жақсартуға көмектеседі. Озық әзірлеушілері бар шетелдік компаниялармен әріптестік
"ҰГҚ" АҚ-ға өз жұмысына инновациялық әдістер мен құралдарды бағалауға және енгізуге, жер қойнауын геологиялық зерттеу тиімділігін жақсартуға және геологиялық құрылымдарды болжауға, сондай-ақ халықаралық сарапшылардың тәжірибесі мен білімімен алмасуға мүмкіндік береді. Бұл өзінің жұмыс әдістерін жетілдіріп қана қоймай, қызметкерлердің біліктілігін арттыруға, оқыту бағдарламалары мен халықаралық семинарларға қатысуға ықпал етеді. Сондай-ақ Қазақстан Республикасының минералды ресурстары мен инвестициялық ахуалының инвестициялық әлеуетін насихаттау, отандық және шетелдік фирмалардың мамандандырылған ұлттық көрмелерін өткізуге жәрдемдесу мақсатында көрмелерді, оның ішінде шетелде ұйымдастыру жоспарлануда.
Күтілетін нәтижелер
Жалпы, ғылыми-зерттеу және білім беру ұйымдарымен, халықаралық геологиялық қызметтермен өзара іс-қимыл геологиялық салада белгіленген мақсаттарды табысты іске асыруда шешуші рөл атқарады деп күтілуде. Бұл дамудың алдыңғы қатарында қалуға, озық технологияларды енгізуге, дарынды мамандарды тартуға және Қазақстан Республикасының ғылыми және өндірістік әлеуетін нығайтуға мүмкіндік береді.
Негізгі көрсеткіштер
1. халықаралық геологиялық қызметтермен немесе трансұлттық компаниялармен меморандумдар жасасу – жыл сайын 2 меморандум.
2. халықаралық көрмелерде, семинарларда, конференцияларда "ҰГҚ" АҚ өнімдерін ұсыну, іс-шара – жыл сайын 2 іс-шара.
3. жер қойнауын пайдаланушылар үшін семинарлар, практикалық курстар өткізу – жыл сайын кемінде 4 курс/семинар.
3-кіші бөлім. Стратегиялық бағыттар: "Ұлттық геологиялық қызмет" акционерлік қоғамының тұрақты дамуы
Тұрақты дамудың мақсаты "ҰГҚ" АҚ қызметін оның ұйымдық құрылымын, процестерін және ішкі мәдениетін кешенді трансформациялау арқылы жетілдіру болып табылады. Бұл трансформация компанияның нарықтағы позициясын нығайтуға, оның тиімділігін арттыруға және корпоративтік бренд құруға бағытталған.
Тұрақты дамуға қол жеткізу үшін "ҰГҚ" АҚ алдына мынадай мақсаттар қойылады:
1) кадр ресурстарының әлеуетін арттыру
2) қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету
3) корпоративтік мәдениетті жетілдіру
1-мақсат. Персоналды басқаруды жетілдіру
Кадрлық әлеуетті жақсарту "ҰГҚ" АҚ стратегиялық мақсаттарына табысты қол жеткізу үшін қажетті дағдылар мен қасиеттерді дамытуға бағытталуы тиіс. Кадрлық шешімдер қолданыстағы және дәлелденген бағалау әдістерін қолдана отырып, персоналды бағалау негізінде ғана қабылданады.
1-міндет. Кадр ресурстарының әлеуетін арттыру
"ҰГҚ" АҚ бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін персоналдың сандық және сапалық құрамын оңтайландыру, кадрлардың ауысу деңгейін тұрақтандыру, персоналдың уәждемесін жетілдіру және жоғары білікті кадрларды тарту және ұстап қалу үшін басқа да тартымды жағдайлар жасау жолымен еңбек өнімділігін арттыру қажет.
Кадр саясаты шеңберінде мынадай процестерді реттейтін корпоративтік құжаттар әзірленіп, енгізілетін болады:
1) кандидаттарды тарту және іріктеу процесі (басшыларды тарту және іріктеу, әкімшілік позицияларға тарту және іріктеу, өндірістік позицияларға тарту және іріктеу, жұмыс туралы ұсыныстарды, кандидат туралы қорытындыларды дайындау және т.б.);
2) персоналды оқыту және дамыту процесі (оқытуды жоспарлау және ұйымдастыру, міндетті оқытудан өту, біліктілікті арттыру, бейімделу, тәлімгерлік, ротация, перспективалы студенттермен жұмыс және т.б.);
3) персоналдың тиімділігін бағалау процесі (персоналдың нәтижелілігін бағалау, құзыреттілік бойынша бағалау, персоналдың тиімділігін кешенді бағалау, персоналды аттестаттау және т.б.);
4) кадр резервінің сабақтастығын жоспарлау және басқару процесі (персоналдың сабақтастығын басқару, бірыңғай кадр резервін басқару, жедел кадр резервін басқару және т.б.);
5) еңбекақы төлеу және персоналды ынталандыру процесі (базалық сыйақыларды басқару, ауыспалы сыйақыларды басқару, материалдық емес сыйақыларды басқару және т.б.);
6) адам ресурстарын жоспарлау процесі (адам ресурстары санының қозғалыс регламенті, санының нормативтерін әзірлеу, адам ресурстарының сапалық және сандық құрамын талдау және жоспарлау және т.б.).
Кадрлық технологияларды енгізу және әзірлеу кезінде ол қызмет ететін белгілі бір кадрлық функцияның мазмұны, қоғамның адами ресурстарын басқарудың жалпы процесінде оның мақсаттары мен міндеттері ескерілетін болады. "ҰГҚ" АҚ кадр саясатына сәйкес қызметкерлерді үздіксіз оқыту үшін жағдайлар жасалады (тәлімгерлік, біліктілікті арттыру, персоналды материалдық және материалдық емес ынталандыру). Бұл, ең алдымен, техникалық және ақпараттық технологиялардың дамуына, сондай-ақ бизнестің сұранысына байланысты.
"ҰГҚ" АҚ қызметінің тиімділігін арттыру үшін геологиялық және техникалық ғылымдар саласында ғылым докторы (PhD) дәрежесі бар қызметкерлер санын арттыру бойынша жұмыс жүзеге асырылатын болады.
Сондай-ақ, қызметкерлердің сапалық құрамын жақсарту мақсатында стратиграфия, металлогения, петрография, геохимия, геотехника, минералогия, тектоника, гидрогеология, кадастрлық менеджмент, бұрғылау супервайзингі және басқалары сияқты геологияның бейіндік бағыттары бойынша тар бағыттағы мамандарды тарту жоспарлануда.
Сонымен қатар, Happy index деңгейін (қызметкерлердің қатысуы мен адалдығы) сақтау өте маңызды.
Қатысу – бұл қызметкер өз жұмысын мүмкіндігінше жақсы орындауға тырысатын жағдай. Қызметкерлердің өнімді жұмыс істеуі үшін жағдайлар болған кезде келісім артады.
Адалдық – бұл адамның жұмыс берушіге деген сүйіспеншілігін сезінетін жағдай. Адал қызметкер дәл осы ұйымда жұмыс істегісі келеді. Адал қызметкерлер ұйымның беделіне жақсы әсер етеді, өйткені олар жұмыс беруші туралы оң пікірде. Мұндай қызметкерлер өзгерістерді қолдайды және қиын кезеңде де компанияны адал ұстайды.
Осы санаттағы қызметкерлер санының артуы "ҰГҚ" АҚ беделін нығайтуға және нарықтағы бәсекеге қабілеттілікті арттыруға ықпал ететін болады.
Күтілетін нәтижелер
Күтілетін нәтижелерге персонал құрамын оңтайландыру, кадрлар айналымын тұрақтандыру, еңбек біліктілігі мен нәтижелілігін арттыру, жоғары білікті қызметкерлерді тарту және ұстап қалу, (PhD) дәрежесін есепке алу және "ҰГҚ" АҚ бәсекеге қабілеттілігін жақсарту үшін жоғары Happi index қолдау кіреді.
Негізгі көрсеткіштер:
1) геологиялық немесе техникалық ғылымдар бағыттары бойынша ғылыми дәрежесінің, сондай-ақ ғылым докторы (PhD) дәрежесінің болуы – 2032 жылы
10 %;
2) тар бейінді мамандарды тарту – 2032 жылы қызметкерлердің 10 %-ы.
2-мақсат. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету.
"ҰГҚ" АҚ қаржы саясатының негізінде мынадай базалық қағидаттар қаланатын болады:
1) мақсат қою – кәсіпорын қызметінің нақты тұжырымдалған стратегиялық мақсатына бағдарлануды көздейді. Барлық жоспарланған ұйымдастырушылық-қаржылық іс-шаралар нақты мақсатқа жетуді қамтамасыз етуі керек;
2) іске асырылуы – ұзақ мерзімді мақсаттар қою және оларға қол жеткізу стратегиясын айқындау кезінде кәсіпорынның нақты мүмкіндіктері ескеріледі. Қойылған мақсаттар іске асырылуы, ал міндеттер орындалуы керек;
3) кешенділік-ақпаратты жан-жақты талдау және есепке алу сыртқы және ішкі ортаның өзгерістеріне уақтылы ден қоюға мүмкіндік береді;
4) перспективалық-қаржылық стратегиялық жоспарлау ұзақ мерзімді перспективаға бағытталған;
5) басымдық – ұзақ мерзімді стратегиялық желі барлық кейінгі жұмысқа қатысты басым және айқындаушы болып табылады. Таңдалған қаржылық стратегия және оны жүзеге асыру жолы кәсіпорынның барлық жедел жоспарларын құруға негіз болады.
1-міндет. "ҰГҚ" АҚ мемлекеттік және коммерциялық қызметтерден түсетін кірістерді арттыру
Жұмыс пен қызмет көрсетуден түсетін кірістерді алу арқылы ұзақ мерзімді құнды ұлғайту жолымен қаржылық орнықтылық жөніндегі мақсатқа қол жеткізу жоспарлануда:
1) тапсырыстарды, оның ішінде уәкілетті органға, ұлттық және жеке компанияларға шарттық міндеттемелерді орындау шеңберінде жүзеге асырады. Алдағы жоспарда "ҰГҚ" АҚ 2026 жылдан бастап мемлекеттік емес тапсырыстар үлесінің жыл сайынғы өсуі көзделетін болады, бұл бизнеске бағдарланған ұйым ретінде бағалауға мүмкіндік береді;
2) коммерциялық қызметтерді сату. Коммерциялық қызметтер көрсетуден түсетін кірістердің құрылымы (жобалау, ЖСҚ әзірлеу, супервайзинг және авторлық қадағалау жүргізу, жер қойнауын пайдаланушыларға геологиялық ақпараттың инвестициялық пакеттерін ұсыну, 3Д модельдеу және т.б.).
Кірістердің жалпы көлемінен "ҰГҚ" АҚ-ның шамамен 50 %-ы республикалық бюджеттен, 089 "Жер қойнауын ұтымды және кешенді пайдалануды қамтамасыз ету және Қазақстан Республикасы аумағының геологиялық зерделенуін арттыру" бағдарламасы, 101 "Геологиялық ақпаратты қалыптастыру" кіші бағдарламасы шеңберінде алатындығын атап өткен жөн. Тапсырыстар шеңберінде қызмет көрсету мақсатында қазақстандық және халықаралық ғылыми-зерттеу, ғылыми-білім беру ұйымдарымен ынтымақтастық жоспарлануда.
"ҰГҚ" АҚ экономиканы дамытудың қазіргі заманғы үрдістеріне және бизнесті жүргізудің озық тәжірибелеріне жауап беретін басқару әдістері мен бизнес-процестерге көшуді ынталандыратын болады. Сондай-ақ қызметті жоспарлау және бағалау жүйесін жетілдіруді, басқарушылық есептілік жүйесін енгізуді, қаржылық және басқарушылық Есептіліктің хат-хабарын қамтамасыз етуді жалғастырады. Басқарушылық есептілік жүйесі белгіленген мақсаттардың қалай іске асырылатыны туралы уақтылы және сапалы ақпарат береді, қажетті жедел шешімдер қабылдау үшін жағдайдың нашарлауы туралы уақтылы сигнал береді.
2-міндет. Қызметтердің/ жобалардың өзіндік құнын басқару
Шығындарды басқару үшін басқару есебін енгізе отырып, қызметтер мен жобалардың өзіндік құнына тұрақты талдау жүргізу жоспарлануда. Ресурстар мен процестерді барынша тиімді басқаруға, қызметкерлердің шығындарды оңтайландыру жөніндегі жауапкершілігін арттыруға, өзіндік құнын қалыптастыру бойынша бақылауды, рентабельділіктің өсуін ынталандыруға бағытталған корпоративтік мәдениетті енгізу және жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады. Бағаларды қалыптастыру геологиялық саладағы нарық конъюнктурасын және "ҰГҚ" АҚ-ның меншікті өндірістік қуаттарын ұлғайтуды ескере отырып жүзеге асырылатын болады.
"ҰГҚ" АҚ еңбек өнімділігінің өсуі жөніндегі ұлттық индикаторды орындауға қатысады. Мемлекеттік органдарға геологиялық деректер мен бейіндік қызметтер пакетін ұсынудан түсетін табысты арттыруға, сыртқы нарықта сату құзыретін дамытуға, қызметкерлердің штат санын оңтайландыруға, өнімнің/көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын басқаруға баса назар аударылды.
3-міндет. Негізгі капиталға инвестициялардың өсуін қамтамасыз ету
Геология саласының 2023 – 2027 жылдарға арналған тұжырымдамасына сәйкес 2024 жылдың соңына қарай Қарағанды, Қостанай, Ақтөбе және Орал қалаларында жұмыс істеп тұрған керн қоймаларын жаңғырту, ал 2025 жылы Астана қаласында қор қоймасын және Астана және Атырау қалаларында екі керн қоймасын салу көзделген сақтау болашақта елдің барлық аймақтарында. Аяқтау қорытындысы бойынша жарғылық капиталды ұлғайту жолымен "ҰГҚ" АҚ балансына беру жоспарлануда.
Күтілетін нәтижелер:
2032 жылға қарай "ҰГҚ" АҚ табыстылығын қамтамасыз ету.
Жарғылық капиталға геологиялық ақпаратты сақтау бойынша инфрақұрылымды қабылдау арқылы инвестициялар тарту.
Талдау және басқару есебі арқылы шығындарды басқаруды жақсарту.
Негізгі көрсеткіштер:
1. салық салуға дейінгі пайданың өсуі – 2032 жылы 181 млн теңге;
2. еңбек өнімділігінің өсуі – 2032 жылы 7,6 млн теңгені құрайды/адам;
3. негізгі капиталға инвестициялар – 2026 жылы 120 млн теңге, 2027 жылы 3528 млн теңге.
3-мақсат. Корпоративтік басқару жүйесін жетілдіру
Корпоративтік мәдениет тұрақты дамудың негізі болып табылады. Ұзақ мерзімді құндылықтарды құру корпоративтік орталықтан келуі керек. Ашықтық, есеп беру, әдепті мінез-құлық, заңдылық, адам құқықтарын сақтау, сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік, мүдделер қақтығысына жол бермеу сияқты орнықты даму қағидаттары "ҰГҚ" АҚ корпоративтік мәдениетінің негізі болуға тиіс.
1-міндет. Корпоративтік мәдениетті жақсарту
Қазіргі уақытта "ҰГҚ" АҚ басқару органдары арасындағы өзара іс-қимыл деңгейін арттыру және дамудың жаңа сапалы деңгейіне қол жеткізу мақсатында корпоративтік басқаруды енгізу және жақсарту бойынша белсенді жұмыс істеуде. Бұл шаралар бизнес-процестерді іске асырудың тиімділігін жақсартуға бағытталған және "ҰГҚ" АҚ құнының өсуіне ықпал етеді.
Осы шараларды жүзеге асыру мынадай нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді:
1) басқару органдарының өзара іс-қимылын жақсарту: тиімді коммуникация және үйлестіру жүйелерін енгізу басқару органдары арасындағы жұмыстың дәйектілігі мен тиімділігін жақсартуға көмектеседі;
2) бизнес-процестерді оңтайландыру: корпоративтік басқарудың заманауи әдістері мен құралдарын енгізу бизнес-процестерді оңтайландыруға, жұмыстардың орындалуын жоспарлауды, бақылауды және мониторингті жақсартуға көмектеседі. Бұл ресурстарды неғұрлым тиімді пайдалануға және "ҰГҚ" АҚ жұмыс нәтижелерін жақсартуға әкеледі;
3) инновацияларды ілгерілету және дамыту: озық тәжірибелер мен қағидаттарға негізделген корпоративтік басқару инновацияларды дамытуға және өндірістік процестердің өсуі мен жақсаруы үшін жаңа мүмкіндіктер іздеуге ықпал етеді. Бұл жаңа идеялар мен технологияларды енгізу үшін қолайлы орта жасайды, бәсекеге қабілеттіліктің өсуіне және оның өзгермелі нарықтық жағдайларға бейімделуіне ықпал етеді;
4) заңнамалық талаптар мен стандарттарды сақтау: тиімді корпоративтік басқаруды енгізу "ҰГҚ" АҚ-ға заңнамалық талаптар мен стандарттарға сәйкес келуге көмектеседі, бұл өз кезегінде "ҰГҚ" АҚ үшін заңдық проблемалар мен теріс салдарлардың тәуекелдерін азайтады. Құқықтық және этикалық нормаларды сақтау "ҰГҚ" АҚ тұрақты дамуы мен ұзақ мерзімді табысы үшін негіз жасайды;
5) қызметкерлердің тартымдылығын арттыру: ашықтыққа, қатысуға және әділеттілікке негізделген корпоративтік басқару қызметкерлер үшін тартымды жұмыс ортасын жасайды. Бұл жоғары білікті мамандарды ұстап тұруға, олардың мотивациясы мен өнімділігін арттыруға, сондай-ақ жаңа таланттарды тартуға ықпал етеді. Мұндай ортадағы қызметкерлер өздерін құнды сезінеді және "ҰГҚ" АҚ дамуының жалпы мақсатына қатысады.
Корпоративтік басқаруды енгізу және жетілдіру жөніндегі осы шаралардың барлығы "ҰГҚ" АҚ-ның неғұрлым тиімді және табысты дамуына қол жеткізу жолындағы, оның ішінде: "Директорлар кеңесінің және атқарушы органның тиімділігі", "Тәуекелдерді басқару, ішкі бақылау және аудит", "Орнықты даму", "Жалғыз акционердің құқықтары" және "Ашықтық" бағыттары бойынша маңызды қадамдар болып табылады.
Қызметтің тиімділігін арттыру үшін корпоративтік басқарудың заманауи технологияларын енгізу жалғастырылады, сондай-ақ "ҰГҚ" АҚ Корпоративтік даму деңгейін тәуелсіз бағалау 3 жылда 1 рет жүзеге асырылады және оны одан әрі арттыру үшін шаралар жоспарланады.
2-міндет. Қызметкерлерді жалдау кезінде гендерлік теңгерімді қамтамасыз ету
ЮНИДО (Өнеркәсіптік даму жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы) ерлер мен әйелдердің теңдігін қамтамасыз ету және әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту жөніндегі стратегиясында "гендерлік теңдік – бұл адам құқықтарының бір ғана аспектісі емес, сонымен қатар "ақылды экономика", өйткені ол экономикалық тиімділікті арттыруға қабілетті... гендерлік теңдік халықтың жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнімнің, бәсекеге қабілеттілік деңгейінің және адами ресурстардың даму көрсеткіштерінің өсуіне жағымды әсер етеді".
"ҰГҚ" АҚ өркендеу мен экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін гендерлік аспектілерді ескеруі тиіс. Қызметкерлерді жалдау кезінде біліктілікті объективті бағалауды және дамудың тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету маңызды. Сондай-ақ , білікті әйелдерді басқару орындарына ілгерілету маңызды.
Күтілетін нәтижелер:
Корпоративтік басқару кодексінің талаптарына сәйкес корпоративтік басқару жүйесін жетілдіру
"ҰГҚ" АҚ және Қазақстан Республикасындағы отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы 2030 жылға дейін.
Қызметтің негізгі көрсеткіштері:
1) корпоративтік басқаруды бағалау, бірліктер – 2026 жылы, 2029 жылы, 2032 жылы;
2) шешім қабылдау деңгейінде әйелдердің үлесін ұлғайту – 2032 жылы 35,5 %.
4-бөлім. Тәуекелдерді басқару
Тәуекелдерді басқару жүйесі
Корпоративтік басқарудың негізгі элементтерінің бірі ретінде тәуекелдерді басқарудың маңыздылығын мойындау аясында стратегиялық және операциялық мақсаттарға қол жеткізу, құнның төмендеуін болдырмау және шығындардың туындауы үшін қажет "ҰГҚ" АҚ әрбір құрылымдық бөлімшесінде тәуекелдерді басқару жүйесі әзірленетін болады.
Тәуекелдерді басқару жүйесінің құрылымы келесі органдар мен бөлімшелерді тарта отырып, бірнеше деңгейдегі тәуекелдерді басқаруды қамтиды: Директорлар кеңесі және оның Аудиторлық комитеті, Ішкі аудит қызметі, Компания басшылығы, тәуекелдерді басқаруды ұйымдастыруға жауапты құрылымдық бөлімшелер, сондай-ақ тәуекел иелері болып табылатын құрылымдық бөлімшелер.
"ҰГҚ" АҚ тәуекелдерін талдау даму жоспарына 1-қосымшада баяндалған.
2023 – 2032 жылдарға арналған "ҰГҚ" АҚ қызметінің негізгі көрсеткіштері даму жоспарына 2-қосымшада баяндалған.
Мақсаттар бойынша қызметтің негізгі көрсеткіштерінің нысаналы мәндері бойынша есептеулердің негіздемесі даму жоспарына 3-қосымшада келтірілген.
"ҰГҚ" АҚ стратегиялық картасы 4-қосымшада баяндалған.
| Ұлттық геологиялық қызмет" акционерлік қоғамының 2023 – 2032 жылдарға арналған даму жоспарына 1–қосымша |
"Ұлттық Геологиялық Қызмет" акционерлік қоғамының даму жоспарын іске асыру кезіндегі стратегиялық бағыттар бөлінісіндегі негізгі тәуекелдер
Тәуекелдің немесе қауіп-қатердің атауы | Тәуекелдің немесе қауіп-қатердің сипаттамасы | Тәуекел немесе қауіп-қатер туындаған жағдайдағы салдар | Тәуекел немесе қауіп-қатер туындаған жағдайда компанияның алдын алу, оған ден қою жөніндегі іс-шаралары |
| Ұлттық геологиялық қызмет акционерлік қоғамының 2023 – 2032 жылдарға арналған даму жоспарына 2–қосымша |
"Ұлттық геологиялық қызметі" акционерлік қоғамы қызметінің 2023 – 2032 жылдарға арналған негізгі көрсеткіштері
№ | Қызметтің негізгі көрсеткішінің атауы, өлшем бірлігі | 2023 жыл | 2024 жыл | 2025 жыл | 2026 жыл | 2027 жыл | 2028 жыл | 2029 жыл | 2030 жыл | 2031 жыл | 2032 жыл |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
Стратегиялық бағыт: геологиялық ақпаратты жинау, сақтау, жинақтау, жүйелеу және ұсыну | |||||||||||
Мақсат 1. Геологиялық ақпаратты жинауды және қорытуды қамтамасыз ету | |||||||||||
Пайдалы қазбаларды жинау талдау және мемлекеттік есепке алуды жасау, есеп | 103 | 103 | 103 | 103 | 103 | 103 | 103 | 103 | 103 | 103 | |
Лицензиялық міндеттемелерді орындау туралы барлық есептіліктің деректерін жинау, өңдеу, % | 100 | 100 | 100 | 100 | 100 | 100 | 100 | 100 | 100 | 100 | |
Мақсат 2. Геологиялық материалдарды сақтау, сүйемелдеу, өңдеу және өзектендіру | |||||||||||
Геологиялық материалдарды сақтау мүмкіндігін қамтамасыз ету, бірлік | 58 800 | 59 600 | 60 400 | 61 200 | 62 000 | 62 800 | 63 600 | 64 400 | 65 200 | 66 000 | |
Мемлекеттік органдардың құпияландыруына жататын мәліметтердің ведомстволық тізбелерінің талаптарына сәйкес геологиялық материалдарды жүргізу, % | 20 | 13,5 | 13,5 | 13,5 | 13,5 | 26 | |||||
Мақсат 3. Геологиялық ақпаратты сақтаудың сандық форматы | |||||||||||
Құпия және құпия ақпаратты қоспағанда, геологиялық ақпаратқа ашық электрондық қолжетімділікпен қамтамасыз ету, % | 20 | 50 | 100 | ||||||||
Стратегиялық бағыттар: жер қойнауын пайдалануға инвестициялар тарту бойынша қолайлы климат құру | |||||||||||
Мақсат 1. Геологиялық саланы ақпараттық-талдамалық және әдістемелік қамтамасыз ету | |||||||||||
Геологиялық саладағы нормативтік ұсынымдардың саны, пакет | 2 | 5 | 8 | 11 | 15 | 19 | 23 | 27 | 31 | ||
Геологиялық ақпараттың инвестициялық пакеттерінің саны, бірлік | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | ||
ҚР әкімшілік бірліктері бөлінісінде негізгі басым салалар бойынша минералдық-шикізат базасының жай-күйін талдау, есеп | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | |
Мақсат 2. Жер қойнауын геологиялық зерттеудің сапасы мен тиімділігін қамтамасыз ету | |||||||||||
ЖҚМГЗ шеңберінде пайдалы қазбалар бойынша перспективаларды жалпылама талдау, есеп | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | ||
ЖҚМГЗ шеңберінде жобалық-сметалық құжаттаманы әзірлеу, жоба | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | кемінде 2 | |||
Мақсат 3. Қазақстандық және шетелдік ғылыми және ғылыми-зерттеу, білім беру ұйымдарымен өзара іс-қимыл жасау | |||||||||||
Халықаралық геологиялық қызметтермен немесе трансұлттық компаниялармен меморандумдар жасасу, меморандум | 2 | 4 | 6 | 8 | 10 | 12 | 14 | 16 | 18 | ||
Халықаралық көрмелерде, семинарларда, конференцияларда "ҰГҚ" АҚ өнімдерін ұсыну, іс - шаралар | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | ||
Жер қойнауын пайдаланушылар үшін семинарлар, практикалық курстар өткізу, іс-шаралар | кемінде 4 | кемінде 4 | кемінде 4 | кемінде 4 | кемінде 4 | кемінде 4 | кемінде 4 | кемінде 4 | кемінде 4 | ||
Стратегиялық бағыттар: "ҰГҚ" АҚ тұрақты дамуы | |||||||||||
Мақсат 1. Персоналды басқаруды жетілдіру | |||||||||||
Геологиялық немесе техникалық ғылымдар бағыттары бойынша ғылыми дәрежесінің, сондай-ақ ғылым докторы (PhD) дәрежесінің болуы, % | 0,4 | 0,7 | 1,5 | 2 | 3 | 5 | 7 | 8 | 9 | 10 | |
Тар бейінді мамандарды тарту, % | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||
Мақсат 2. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету | |||||||||||
Салық салуға дейінгі пайданың өсуі, млн. теңге | 17,0 | 18,7 | 18,8 | 20,7 | 19,8 | 87,5 | 105,0 | 126,0 | 151,2 | 181,4 | |
Еңбек өнімділігінің өсуі, млн. теңге/адам; | 8,9 | 7,6 | 7,4 | 11,8 | 6,9 | 7,1 | 7,2 | 7,3 | 7,5 | 7,6 | |
Негізгі капиталға инвестициялар, млн. теңге | 120 | 3 528 | |||||||||
Мақсат 3. Корпоративтік басқару жүйесін жетілдіру | |||||||||||
Корпоративтік басқаруды бағалау, бірліктер | 1 | 1 | 1 | ||||||||
Шешім қабылдау деңгейінде әйелдердің үлесін ұлғайту, % | 15 | 25 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 34,5 | 35 | 35,5 | |
| Ұлттық геологиялық қызмет акционерлік қоғамының 2023 – 2032 жылдарға арналған даму жоспарына 3–қосымша |
"Ұлттық геологиялық қызмет" акционерлік қоғамының мақсаттар бойынша қызметтiң түйінді көрсеткіштерінің нысаналы мәндері бойынша есептеу негіздемесі
№ | Мақсат атауы | Негізгі көрсеткіштер | Есептеу әдістемесі |
| Ұлттық геологиялық қызмет акционерлік қоғамының 2023 – 2032 жылдарға арналған даму жоспарына 4–қосымша |
"Ұлттық геологиялық қызметі" акционерлік қоғамының стратегиялық картасы
№ п/п | Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің бірінші деңгейдегі құжаты (бұдан әрі – МЖЖ) |
| МЖЖ үшінші деңгейлі құжаты | "Ұлттық геологиялық қызметі" АҚ қызметінің негізгі көрсеткіштері |