Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Темір кендерін (қара металлдардың өзге де кендерін қоса алғанда) өндіру және байыту", "Түсті металл кендерін (асыл металдарды қоса алғанда) өндіру және байыту", "Мұнай және газ өңдеу", "Энергия өндіру мақсатында ірі қондырғыларда отын жағу", "Ферроқорытпа өндірісі" қорытындыларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 161 қаулысы

Қазақстан Республикасының Экология кодексі 113-бабының 5-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған:

1) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Темір кендерін (қара металлдардың өзге де кендерін қоса алғанда) өндіру және байыту" қорытындысы;

2) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Түсті металл кендерін (асыл металдарды қоса алғанда) өндіру және байыту" қорытындысы;

3) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Мұнай және газ өңдеу" қорытындысы;

4) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Энергия өндіру мақсатында ірі қондырғыларда отын жағу" қорытындысы;

5) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Ферроқорытпа өндірісі" қорытындысы бекітілсін.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

О. Бектенов

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 161 қаулысымен бекітілген

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Темір кендерін (қара металдың өзге де кендерін қоса алғанда) өндіру және байыту" қорытындысы

Мазмұны

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

1.2. Энергия тұтынуды басқару

1.3. Процестерді басқару

1.4. Шығарындылар мониторингі

1.5. Төгінділер мониторингі

1.6. Шуыл

1.7. Иіс

1.8. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

1.9. Ұйымдастырылған шығарындылар

1.9.1. Тозаң шығарындылары

1.9.2. Күкірт диоксидінің шығарындылары

1.9.3. Азот оксидтерінің шығарындылары

1.9.4. Көміртек оксидінің шығарындылары

1.10. Суды пайдалануды басқару, сарқынды суларды жою және тазарту

1.11. Қалдықтарды басқару

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) анықтамасы берілмеген өзге терминдер ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Темір кендерін өндіру және байыту (қара металдың өзге де кендерін қоса алғанда)" анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер және олардың анықтамалары

ең үздік қолжетімді техникалар	—	қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерінің неғұрлым тиімді және озыңқы даму сатысы, ол бұлардың технологиялық нормативтерді және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған өзге де экологиялық шарттарды белгілеуге негіз болу үшін практикалық жарамдылығын айғақтайды;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	—	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техниканы қолдана отырып, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссиялар көлемінің бірлігіне (мг/Нм3, мг/л) маркерлік ластағыш заттардың шекті саны (массасы) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын тұтыну мөлшері, уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы өзге де ресурстар түрінде көрсетілген, ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлері.
қолданыстағы қондырғы	—	жұмыс істеп тұрған объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген стационарлық эмиссиялар көзі. Осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар жұмыс істеп тұрған қондырғыға жатпайды.
маркерлік ластағыш заттар	—	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластағыш заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан таңдап алынатын және топқа кіретін барлық ластағыш заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	—	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, баламалы параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгеруін жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазу
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
МЛЗ	маркерлік ластағыш заттар
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытындыда КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті қоршаған ортаға оның теріс антропогендік әсерінің деңгейін болғызбау немесе төмендету мақсатында объектіде қолданылатын немесе қолдануға ұсынылатын техникалардың сипаттамасы қамтылады.

ЕҚТ бойынша қорытындыда МЛЗ, МЛЗ эмиссияларының деңгейі және ЕҚТ-ны қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері айқындалады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелер қамтылады.

ЕҚТ бойынша қорытындыны кейіннен қайта қарай отырып, ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында темір кендерін (қара металдардың өзге де кендерін қоса алғанда) өндіру және байыту өндірісінде қолданылатын шығарындылардың, төгінділердің, қалдықтардың түзілуінің технологиялық көрсеткіштері, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын, оны жүргізу қағидалары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларында қамтылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі - КТА) жүргізу процесінде жинақталған.

Қолданылу саласы

ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес қызметтің мынадай негізгі түрлеріне қолданылады:

темір кендерін өндіру және байыту.

ЕҚТ бойынша қорытынды қара металл кендерін (темір рудалары, хром кендері) өндіру мен байытудың өндірістік процестеріне қолданылады, оның ішінде:

қара металл кендерін ашық әдіспен өндіру;

қара металл кендерін жерасты өндіру;

қара металл кендерін байыту;

шекемтастар өндірісі.

ЕҚТ бойынша қорытынды өндірістік процеске ілеспелі:

шығарындылар мен қалдықтардың пайда болуын болғызбау және азайту әдістерін;

аршыма тау жыныстарымен жұмыс істеу әдістерін, карьерлік және сарқынды сутөкпені, шахталық желдетуді;

шикізатты, өнімді, бос жыныстарды және байыту қалдықтарын сақтауды және тасымалдауды;

топырақ құнарлылығын қалпына келтіру әдістерін қамтиды.

Бастапқы өндіріспен тікелей байланысты емес өндірістік процестер осы ЕҚТ анықтамалығында қарастырылмайды.

ЕҚТ бойынша қорытынды мыналарға қолданылмайды:

марганец және ванадий кендерін өндіру және байыту;

қара металл өндірісі;

өнеркәсіптік қауіпсіздікті немесе еңбекті қорғауды қамтамасыз ету.

Еңбекті қорғау мәселелері ішінара және осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу аясына кіретін қызмет түрлеріне әсер еткен жағдайларда ғана қарастырылады.

Қара металл кендерін өндіру және байыту кезінде экологиялық қауіпсіз техникалармен қамтамасыз ету, сондай-ақ қалдықтардың әртүрлі түрлерін кәдеге жарату немесе техногендік қалдықтарды кешенді пайдалану мәселелерін шешу мәселелері қарастырылады.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері ЕҚТ осы бойынша қорытындыда тек негізгі қызмет барысында түзілетін қалдықтарға қатысты қарастырылады. Көмекші технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі ЕҚТ бойынша тиісті анықтамалықтарда қарастырылған. Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көмекші технологиялық процестердің қалдықтарын басқарудың жалпы қағидаттары қарастырылады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта емес және толық болып табылмайды. Объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайында ЕҚТ қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сәйкес технологиялық көрсеткіштер мынадай түрлерге жатады:

Су буының құрамын алып тастағанан кейін, 273,15 К°, 101,325 кПа жағдайында шығарылатын газдың көлеміне (мг/Нм3) қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға түсетін шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері;

су объектілеріне төгінділер бойынша мг/л-мен көрсетілген сарқынды сулардың көлеміне төгінділердің массасы ретінде көрсетілген технологиялық көрсеткіштер;

МЛЗ эмиссия деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ қолдануға байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштер диапазонынан төмен болған кезде, осы ЕҚТ бойынша қорытындыда айқындалған талаптар сақталған болып табылады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылған тұжырымдар темір кендерін (қара металдардың басқа кендерін қоса алғанда) өндіру және байыту жөніндегі барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар өткізілген КТА және Қазақстан Республикасының тау-кен металлургия салалары құрылымының ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде зерттелген әлемдік тәжірибе деректерінің негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1.

Жалпы экологиялық тиімділікті арттыру мақсатында ЕҚТ келесі функциялардың барлығын қамтитын ЭМЖ-ны енгізу және сақтау болып табылады:

жоғары басшылықты қоса алғанда, басшылықтың мүдделілігі мен жауапкершілігі;

басшылық тарапынан қондырғыны (өндірісті) тұрақты жетілдіруді қамтитын экологиялық саясатты қалыптастыру;

қаржылық жоспарлаумен және инвестициялармен ұштастыра отырып, қажетті рәсімдерді, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және іске асыру;

мынадай ерекше назар аударылатын рәсімдерді енгізу:

құрылымы мен жауапкершілігі;

кадрларды іріктеу;

қызметкерлерді оқыту, хабардар ету және олардың құзыреттілігі;

коммуникациялар;

қызметкерлерді тарту;

құжаттамалар;

технологиялық процесті тиімді бақылау;

техникалық қызмет көрсету бағдарламалары;

төтенше жағдайларға дайындық және олардың салдарын жою,

экологиялық заңнама талаптарының сақталуын қамтамасыз ету;

өнімділікті тексеру және төмендегілерге ерекше назар аударылатын түзету шараларын қабылдау:

мониторинг және өлшеулер;

түзету және алдын алу шаралары;

жазбаларды жүргізу;

тәуелсіз (егер мұндай мүмкіндік болса) ішкі немесе сыртқы аудит, ЭМЖ-нің жоспарланған іс-шараларға сәйкестігін анықтау, оны енгізу және жүзеге асыру;

жоғары басшылық тарапынан ЭМЖ-ны және оның заманауи талаптарға сәйкестігін, пайдалылығы мен тиімділігін талдауы;

экологиялық өте таза технологиялардың әзірленуін қадағалау;

қондырғыны пайдаланудан шығару кезінде, жаңа зауытты жобалау сатысында және оны пайдаланудың бүкіл мерзімі ішінде қоршаған ортаға ықтимал әсерін талдау;

сала бойынша тұрақты негізде салыстырмалы талдау жүргізу.

Ұйымдастырылмаған тозаң шығарындылары жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу мен іске асыру (ЕҚТ 8-ді қараңыз) және әсіресе тозаңды азайту жүйелерінің тиімділігіне қатысты техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін пайдалану да (ЕҚТ 3-ті қараңыз) ЭМЖ-ның бір бөлігі болып табылады.

ЭМЖ-ның көлем (мысалы, егжей-тегжейлі деңгей) және сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған), әдетте, қондырғының сипатына, ауқымына және күрделілігіне, сондай-ақ оның қоршаған ортаға тигізетін әсерінің деңгейіне байланысты.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2- бөлімінде берілген.

Энергия тұтынуды басқару

ЕҚТ 2.

ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдану арқылы жылу және электр энергиясын тұтынуды азайту болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Энергияны тиімді пайдалануды басқару жүйесін пайдалану (мысалы, ISO 50001 стандартына сәйкес)	Жалпы қолданылады
2	Әртүрлі жабдықтарда (конвейерлік, желдеткіш, сорғы және т.б.) VFD қолдану т.б.)	Жалпы қолданылады
3	Энергия үнемдейтін жарықтандыру құрылғыларын қолдану	Жалпы қолданылады
4	Энергия тиімділігі жоғары класты электр қозғалтқыштарын қолдану	Жалпы қолданылады
5	УКРМ қолдану, сондай-ақ сүзгіш- жоғары гармониканы сүзуге және кәсіпорындардың электр желілеріндегі реактивті қуаттың орнын толтыруға арналған компенсаторлық құрылғылар	Жалпы қолданылады
6	Жоғары температуралы жабдықта заманауи жылу оқшаулағыш материалдарды қолдану	Жалпы қолданылады
7	Қалдық процестің жылуынан жылуды қалпына келтіру	Жалпы қолданылады
8	Күйдіру машиналарын қаптауға арналған қалыпталмаған отқа төзімді материалдарды қолдану	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3, 5.2-бөлімдерінде берілген.

Процестерді басқару

ЕҚТ 3.

ЕҚТ технологиялық процестердің тұрақтылығы мен үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін нақты уақыт режимінде процестерді үздіксіз түзету және оңтайландыру мақсатында қазіргі заманғы компьютерлік жүйелердің көмегімен диспетчерлік жүйелерден процестерді басқару үшін қажетті барлық тиісті параметрлерді өлшеу немесе бағалау болып табылады, бұл энергия тиімділігін арттырады және өнімділікті барынша арттыруға және қызмет көрсету процестерін жетілдіруге мүмкіндік береді. ЕҚТ бір немесе бірнеше техниканы пайдалана отырып, процесті басқару жүйесі арқылы процестің тұрақты жұмысын қамтамасыз етуден тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Технологиялық процесті және тазарту құрылыстарын басқарудың автоматтандырылған жүйелері	Жалпы қолданылады
2	Тау-кен көлік жабдықтарын басқарудың автоматтандырылған жүйелері	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген.

Шығарындылар мониторингі

ЕҚТ 4.

ЕҚТ барлық процестердің шығарындыларының негізгі көздерінен шығатын түтін құбырларының құрамындағы МЛЗ шығарындыларына мониторинг жүргізу болып табылады.

Мониторингтің кезеңділігі 4-бөлімде келтірілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген.

Төгінділер мониторингі

ЕҚТ 5.

ЕҚТ баламалы сападағы деректерді ұсынуды реттейтін ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес тазарту құрылыстарынан сарқынды суларды ағызатын орында МЛЗ шығарындыларына мониторинг жүргізуден тұрады.

Мониторингтің мерзімділігі 4-бөлімде келтірілген.

Сарқынды сулардың төгілуін бақылау үшін су мен сарқынды суларды іріктеу мен талдаудың көптеген стандартты процедуралары бар, соның ішінде:

кездейсоқ сынама – сарқынды сулар ағынынан алынған бір сынама;

құрама сынама – белгілі бір кезең ішінде үздіксіз алынатын сынама немесе белгілі бір кезең ішінде үздіксіз немесе кезең-кезеңімен алынатын, содан кейін араластырылатын бірнеше сынамалардан тұратын сынама;

квалификациялық кездейсоқ сынама – кемінде екі минут аралықпен ең көбі екі сағат ішінде іріктеліп алынған, содан кейін араластырылған, кемінде бес кездейсоқ сынамадан тұратын құрама сынама.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген.

Шуыл

ЕҚТ 6.

Шу деңгейін төмендету мақсатында ЕҚТ бір немесе бірнеше техниканы қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Жабдыққа тұрақты техникалық қызмет көрсету, шуыл тудыратын техникалық құралдарды герметизациялау және қоршау	Жалпы қолданылады
2	Шудан қорғау біліктерін орнату	Жалпы қолданылады
3	Шудың таралу сипатын есепке алу және осыны ескере отырып жұмыстарды жоспарлау, мысалы, жерасты кеңістігінде немесе ішінара жерастында ұнтақтау және скрининг блогының орналасуы, шу шығаратын машиналардың бір-біріне жақын орналасуы және жер деңгейіне қатысты тереңдету (әсер ету аймағы да азаяды), байыту және ұнтақтау цехының есіктерін жабу	Жалпы қолданылады
4	Тазарту кенжарының артында елді мекенге қатысты жұмыстар жүргізілетін орын қалатындай етіп ұңғыманың бағытын таңдау	Жалпы қолданылады
5	Елді мекен бағытындағы шудан қорғау үшін сынбаған қабырғаларды қалдыру	Жалпы қолданылады
6	Кеніш аумағының шетінде немесе шу шығаратын объектілердің айналасында ағаштар мен басқа өсімдіктерді қалдыру	Жалпы қолданылады
7	Жарылыс кезіндегі заряд мөлшерін шектеу, сондай-ақ жарылғыш заттардың көлемін оңтайландыру	Жалпы қолданылады
8	Жарылыс туралы алдын ала хабарлау және жарылыс жұмыстарын күннің белгілі бір уақытында, мүмкіндігінше бір уақытта жүргізу. Жарылыс күшті, бірақ қысқа сипаттағы шуды тудырады, сондықтан бұл туралы алдын-ала хабарлау шудан зардап шеккендердің оған деген көзқарасына оң әсер етеді	Жалпы қолданылады
9	Лөлік маршруттарын жоспарлау және тасымалдауды олар ең аз әсер ететін мерзімде жүзеге асыру	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8-бөлімінде берілген.

Иіс

ЕҚТ 7.

Шу деңгейін төмендету мақсатында ЕҚТ бір немесе бірнеше техниканы қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Иісті материалдарды дұрыс сақтау және өңдеу	Жалпы қолданылады
2	Иіс шығаруы мүмкін кез келген жабдықты мұқият жобалау, пайдалану және техникалық қызмет көрсету	Жалпы қолданылады
3	Иісті материалдарды пайдалануды барынша азайту	Жалпы қолданылады
4	Сарқынды сулар мен шөгінділерді жинау және өңдеу кезінде иістердің пайда болуын азайту	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8-бөлімінде берілген.

Ұйымдастырылмаған шығарындылар

ЕҚТ 8.

Атмосфераға ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болғызбау немесе, егер ол мүмкін болмаса азайтуға арналған ЕҚТ (ЕҚТ 1-ді қараңыз), ЭМЖ-ның бір бөлігі ретінде ұйымдастырылмаған шығарындылар бойынша шаралар жоспарын әзірлеуді және іске асыруды білдіреді, ол мыналарды қамтиды:

ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының неғұрлым маңызды көздерін анықтау;

белгілі бір уақыт кезеңінде ұйымдастырылмаған шығарындылардың болғызбау және/немесе азайту үшін тиісті шаралар мен техникалық шешімдерді анықтау және енгізу.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 9.

ЕҚТ кен өндірудің өндірістік процесін жүргізу кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындылары мен газ тәрізді шығарындылардың алдын алу немесе азайту болып табылады.

Кенді өндірудің өндірістік процесі кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Ауыр жүкті жоғары өнімді тау-кен техникасын қолдану	жалпы қолданылады
2	Заманауи жоғары өнімді өздігінен жүретін жабдықты пайдалана отырып, тау-кен қазбаларын жүргізу және өңдеу жүйелерін қолдану	жалпы қолданылады
3	Заманауи, экологиялық және тозуға төзімді материалдарды қолдану	жалпы қолданылады
4	Тау-кен массасын тасымалдау үшін конвейерлік және пневматикалық көліктің әртүрлі түрлері мен типтерін қолдану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 10.

ЕҚТ жарылыс жұмыстарын жүргізу кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады.

Жарылыс жұмыстарын жүргізу кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Жарылғыш блоктарды ірілендіру жолымен жарылыстар санын азайту	жалпы қолданылады
2	ЖЗ ретінде оттегі теңгерімі нөлге тең немесе оған жақын қарапайым және эмульсиялық құрамдарды пайдалану	жалпы қолданылады
3	Қысқыштағы "тіреу қабырғасына" ішінара жару	жалпы қолданылады
4	Бұрғылау-жару жұмыстарының ұтымды параметрлерін модельдеудің және жобалаудың компьютерлік технологияларын енгізу	жалпы қолданылады
5	Метеожағдайларды ескере отырып, жарылыс жұмыстарын оңтайлы уақыт кезеңінде жүргізу	жалпы қолданылады
6	Төменгі сарқынды материалдардың ұтымды түрлерін, ұңғыма зарядтарының конструкцияларын және іске қосу схемаларын пайдалану	жалпы қолданылады
7	Жарылатын блокты және тозаң-газ бұлтынан тозаңның түсу аймағын сумен суландыру, тозаң сорғыштармен қоспалармен және экологиялық қауіпсіз реагенттермен	жалпы қолданылады
8	Тозаңды және тозаңды-газды бұлттарды оқшаулау қондырғыларын қолдану	жалпы қолданылады
9	Гидротозаңсыздандыру технологияларын қолдану (гидрозауыт жару ұңғымалары мен теспелерді, ұңғымалардың үстіне суы бар сыйымдылықтарды қалау)	жалпы қолданылады
10	Тау-кен қазбаларын желдету	жалпы қолданылады
11	ЖЗ берілуін бақылау датчиктері бар зарядтау машиналарын пайдалану	жалпы қолданылады
12	Тау жыныстарының және жарылатын ұңғымалардың табиғи сулануын пайдалану	жалпы қолданылады
13	Жерасты жағдайында жару жұмыстарын жүргізу үшін электрлік емес қоздыру жүйелерін пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.5-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 11.

ЕҚТ бұрғылау жұмыстарын жүргізу кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады.

Бұрғылау жұмыстарын жүргізу кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға, жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Нақты уақыттағы бұрғылау білдектерін орналастыру жоғары дәлдіктегі бұрғылау параметрлерін бақылау жүйесін қолдану	жалпы қолданылады
2	Техникалық суды және тозаңды байланыстыратын түрлі белсенді құралдарды қолдану	жалпы қолданылады
3	Технологиялық ұңғымаларды бұрғылау процесінде бұрғылау техникасын тиімді тозаң басу және тозаң жинау құралдарымен жарақтандыру	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.4-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 12.

ЕҚТ тасымалдау, тиеу-түсіру жұмыстары кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады.

Тасымалдау, тиеу-түсіру жұмыстары кезінде тозаң шығарындыларының алдын алу және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Түсіру, шамадан тыс тиеу, тасымалдау және тозаңды материалдарды өңдеу орындарында тозаң шығаруды болғызбау үшін тиімді тозаң жинау жүйелерімен, сору және сүзу жабдықтарымен жабдықтау	жалпы қолданылады
2	Тау массасын алдын ала ылғалдандыруды қолдану, техникалық сумен суару, экскаваторлық кенжарларды жасанды желдету	жалпы қолданылады
3	Доңғалақты және рельсті жүрісте стационарлық және жылжымалы гидромониторлық-сорғы қондырғыларын қолдану	жалпы қолданылады
4	Жебе аймағында су шашу және экскаватор ожауын батырып алу үшін әртүрлі суару құрылғыларын қолдану	жалпы қолданылады
5	Тозаң түзетін материалдарды ауыстырып тиеу процесін ұйымдастыру	жалпы қолданылады
6	Техникалық сумен суару арқылы автомобиль жолдарында тозаңды басу	жалпы қолданылады
7	Кенжарлар мен карьерлік автомобиль жолдарында тозаңды басу процесінде тозаңды байланыстыру үшін әртүрлі беттік белсенді заттарды қолдану	жалпы қолданылады
8	Теміржол вагондары мен автокөлік шанақтарын қоршау	жалпы қолданылады
9	Теміржол вагондарында және т.б. тасымалдау кезінде жүктердің жоғарғы қабатын тегістеу және тығыздау үшін құрылғы мен қондырғыны қолдану	жалпы қолданылады
10	Тозаңды материалдарды тасымалдау үшін пайдаланылатын автокөлік құралдарын тазалау (шанақты, дөңгелектерді жуу)	жалпы қолданылады
11	Тау-кен массасын тасымалдау үшін конвейерлік және пневматикалық көліктің әртүрлі түрлері мен типтерін қолдану	жалпы қолданылады
12	Автокөліктің түтіндігі мен уыттылығын және отын аппаратурасының бақылау-реттеу жұмыстарын өлшеу	жалпы қолданылады
13	ІЖҚ пайдаланылған газды каталитикалық тазарту технологияларын қолдану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.6-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 13.

ЕҚТ кендер мен оларды қайта өңдеу өнімдерін сақтау кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады.

Кендер мен оларды қайта өңдеу өнімдерін сақтау кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Тасты топырақты, дөрекі ұсақталған бос жынысты пайдалана отырып, қалдық қоймаларының қоршау бөгеттерінің еңістерін нығайту	жалпы қолданылады
2	Борпылдақ аршылған үйінділер бойымен жер бөлу шекарасы бойынша орман қорғау жолағын орнату (ағаш отырғызу)	жалпы қолданылады
3	Бор суспензиясын жағу арқылы қалдық қоймалардың тозаңды беттерін бекіту, содан кейін оны күкірт қышқылының сұйылтылған ерітіндісімен өңдеу)	жалпы қолданылады
4	Полиэтилен мен полипропилен қалдықтарын пайдалану, содан кейін құйрық пен шлам қоймасының бетімен балқытылғанға дейін температуралық өңдеу	жалпы қолданылады
5	Қалдық қоймасының периметрі бойынша ұсақ дисперсті фракциялы су шашыратқыштары бар құбырларды төсеу	жалпы қолданылады
6	Жел экрандарын пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.7, 7.4.5-бөлімдерінде берілген.

Ұйымдастырылған шығарындылар

Төменде келтірілген әдістер және олардың көмегімен қол жеткізуге болатын технологиялық көрсеткіштер (егер бар болса) мәжбүрлі желдету жүйелерімен жабдықталған көздер үшін орнатылған.

Тозаң шығарындылары

ЕҚТ 14.

ЕҚТ тозаң мен газ тәріздес шығарындылардың алдын алу немесе азайту, сондай-ақ энергия тұтынуды азайту, кенді байытудың өндірістік процесі кезінде қалдықтардың түзілуін азайту болып табылады.

Өндірістік процесті жүргізу кезінде тозаң шығарындыларының алдын алу және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Жіктеу кезінде полиуретанды панельдері бар ылғалды елеу үшін меншікті өнімділігі жоғары экрандарды пайдалану	жалпы қолданылады
2	Қедір-бұдырлы концентраттарды қайта ұнтақтау кезінде тік диірмендерді пайдалану	жалпы қолданылады
3	Кейіннен тауарлық өнімдерді ірілік кластары бойынша бөлу, сұрыптау арқылы сапалы кенді ұсақтау арқылы қайта өңдеу	жалпы қолданылады
4	Сүзгілеу алдында қоюландырғыштарды қолдану	жалпы қолданылады
5	Кенді ауыр орталы сеперациямен өңдеу	жалпы қолданылады
6	Барабанды сепараторларда магнитті сепарациялау әдісімен темір кендерін байыту	жалпы қолданылады
7	Магниттік сеперация алдында магниттік дешламацияны қолдану	жалпы қолданылады
8	Құрамында хром бар кендерді гравитациялық байыту үшін бұрандалы сепараторларды пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.2-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 15.

ЕҚТ тозаң мен газ тәрізді шығарындылардың алдын алу немесе азайту, шекемтас өндірісінде қалдықтардың пайда болуын азайту болып табылады.

Шекемтастарды өндіру кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Шекемтасты материалды сақиналы салқындатқышты қолдану	жалпы қолданылады
2	Шекемтастарды күйдірудің технологиясы мен жылу схемаларын жетілдіру (кептіру және күйдіру процестерін қарқындату, тиімді қыздырғыш құрылғыларды қолдану)	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.3-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 16.

Кенді байыту және шекемтастарды өндіру кезінде ұсақтауға, жіктеуге (елеуге), тасымалдауға және сақтауға байланысты процестер кезінде тозаң шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ түтін газдарын алдын-ала тазарту әдістерін (гравитациялық тұндыру камералары, циклондар, скрубберлер), электрсүзгілерді, жеңдік сүзгілерді, импульсті тазартатын сүзгілерді, керамикалық және металл ұсақ торлы тазартқыш сүзгілерді және/немесе олардың комбинацияларын қолданудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	жалпы қолданылады
2	Циклондарды қолдану	жалпы қолданылады
3	Ылғалды газ тазартқыштарды қолдану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.8-бөлімінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2- бөлімнің 2.1-кестесінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 17.

Кенді байыту (концентратты кептіру) және шекемтастарды өндіру (шекемтастарды күйдіру) кезінде тозаң шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ кейіннен электр сүзгілерін, жеңдік сүзгілерді және импульстік тазартатын сүзгілерді немесе екеуінің комбинациясын қолдана отырып түтін газдарын алдын-ала тазарту әдістерін (гравитациялық тұндыру камералары, циклондар, скрубберлер) қолданудан тұрады.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.8-бөлімінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2- бөлімнің 2.2-кестесінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Күкірт диоксидінің шығарындылары

ЕҚТ 18.

Кенді байыту (концентратты кептіру) және шекемтастарды өндіру (шекемтастарды күйдіру) кезінде шығарылатын технологиялық газдардағы SO2 шығарындыларының алдын алу немесе азайту мақсатында ЕҚТ төменде көрсетілген бір немесе бірнеше техниканы пайдаланудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Күкіртсіздендіру және күкірт мөлшері аз отынды пайдалану	Жалпы қолданылады
2	Құрғақ сорбентті (әктас) бүрку арқылы бүріккіш кептіргіш-скрубберді пайдалану	Жалпы қолданылады
3	"Ылғалды" тазалау тәсілдерін қолдану (ылғалды скруббер)	Жаңа қондырғыларға қатысты. Қолданыстағы қондырғылар үшін қолдану мүмкіндігі шектеулі болуы мүмкін: - қалдық газ ағынының өте жоғары жылдамдығы (пайда болған қалдықтар мен сарқынды сулардың айтарлықтай мөлшеріне байланысты); - құрғақ аудандарда (судың үлкен көлеміне және сарқынды суларды тазарту қажеттілігіне байланысты); - күкіртсіздендіру үшін жекелеген ағындарды бөле отырып, газдарды тазартудың орталықтандырылған жүйесін ауқымды реконструкциялау қажеттілігі, сондай-ақ аумақтың шектелуі (қосымша ірі габаритті құрылыстар салу үшін өндірістік алаңдардың болмауы).
4	Бір контактілі қондырғылар	Жалпы қолданылады
5	Қос контакт/қос сіңіру	Қос контактілі/қос абсорбциялы қышқылды қондырғының қолданылуы өңделетін шикізаттағы күкірт концентрациясымен шектелуі мүмкін.
6	Ылғалды катализ қондырғысы	Бұл әдіс сульфидті шикізатты қолдану процестерінде қолданылады. Шығарылатын газдардағы SO2 шығарындыларын 0,5 – 1 кг/т күкірт қышқылынан аз мөлшерде азайту үшін газдағы SO2 бастапқы концентрациясын азайту қажет, мұның өзі жүйенің техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің нашарлауына әкеледі немесе шығарылатын газдарды қосымша тазарту қондырғысын салу қажет.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.9-бөлімінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2- бөлімнің 2.3-кестесінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Азот оксидтерінің шығарындылары

ЕҚТ 19.

Кенді байыту (концентратты кептіру) және шекемтастарды өндіру (шекемтастарды күйдіру) кезінде атмосфераға азот оксидтерінің шығарындыларын болғызбау және/немесе азайту үшін (NOx) ЕҚТ төменде көрсетілген бір немесе бірнеше технкианы қолдануды білдіреді:

Р/с №	Техникалар	Сипаттамасы
1	2	3
1	Азот оксидін аз бөлетін оттықтар (NOx)	Жалынның шыңдық температурасын түсіруге арналған, мұның өзі жылу беруді ұлғайта отырып жану процесін бәсеңдетеді. Оттықтың осы конструкциясының әсері отынның, әсіресе атмосферада оттек жеткіліксіз болғанда отында ұшпа қосылыстар болған кезде, оның өте жылдам тұтануына байланысты, мұның өзі NOx түзілуін азайтады. NOx шығарындыларының көрсеткіштері анағұрлым төмен оттықтың конструкциясы түтін газдарын (ауа/отын) кезең-кезеңмен жағуды және рециркуляциялауды білдіреді.
2	Түтін газдарының рециркуляциясы	Оттегінің құрамын, демек, жалынның температурасын төмендету үшін қалдық газды пештен жалынға қайта жіберу. Арнайы оттықтарды пайдалану жалынның негізін салқындататын және жалынның ең ыстық бөлігіндегі оттегінің мөлшерін азайтатын түтін газдарының ішкі рециркуляциясына негізделген.
3	Селективті каталитикалық қалпына келтіруді (СКҚ) қолдану	Тозаңсыздандырудан кейін және қышқыл газдардан тазартқаннан кейін қолданылады
4	Селективті каталитикалық емес қалпына келтіруді (СКЕҚ) қолдану	Тозаңсыздандырудан кейін және қышқыл газдардан тазартқаннан кейін қолданылады

Көрсетілген бір немесе бірнеше технкианы қолдану кезінде, эмиссияның сандық мәні белгіленген санитарлық-гигиеналық, ЭСН және қоршаған ортаның мақсатты сапа көрсеткіштеріне сай келуі тиіс. Нормативтік құқықтық актілерде белгіленген түрлі мәндер болған жағдайда, NOx-қа қатысты белгіленген ең қатал талаптар қолданылады.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.10-бөлімінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Көміртек оксидінің шығарындылары

ЕҚТ 20.

Кенді байыту (концентратты кептіру) және шекемтастарды өндіру (шекемтастарды күйдіру) кезінде атмосфераға азот оксидтерінің шығарындыларын болғызбау және/немесе азайту үшін ЕҚТ төменде көрсетілген бір немесе бірнеше технкианы қолдануды білдіреді:

Р/с №	Техникалар	Сипаттамасы
1	2	3
1	Мыс-аммиак ерітінділерін пайдаланып газдарды абсорбциялық тазарту	Төмен температуралы газды тазарту процесі және СО-ның физикалық сіңірілуіне немесе газды сұйық азотпен жууға негізделген. Тазарту процесі үш кезеңнен тұрады: бастапқы газдарды алдын ала салқындату және кептіру; бұл газдарды терең салқындату және олардың құрамдас бөліктерінің ішінара конденсациясы; газдарды көміртегі тотығынан, метаннан және оттегіден жуу колоннасында сұйық азотпен жуу. Қондырғыда төмен температураны құру үшін қажет суық аммиакты салқындату циклімен, сондай-ақ азот-сутегі фракциясының кері ағындарының және жоғары қысымды азот циклінің суықты қалпына келтіруімен қамтамасыз етіледі.
2	Су буының реакциясын қолдана отырып, газдарды каталитикалық тазарту	Тазарту процесі темір тотығы катализаторларының қатысуымен жүзеге асырылатын су буының реакциясы (су буының конверсиясы) арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Тазартылған газдағы көміртегі тотығының қалдық мөлшері пайыздың бірнеше он мыңнан бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар, егер ол газда болса, бос оттегі жойылады.
3	Газдарды термиялық каталитикалық емес жағып бітірумен және каталитикалық жағып бітірумен тазарту	Көміртек тотығын тотықтыру үшін марганец, мыс-хром және құрамында платина тобындағы металдар бар катализаторлар қолданылады. Өнеркәсіптегі қалдық газдардың құрамына байланысты тазартудың әртүрлі технологиялық сызбалары қолданылады.

Көрсетілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланған кезде эмиссияның сандық мәні белгіленген санитариялық-гигиеналық, ЭНК және қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуге тиіс. НҚА-да айқындалған әртүрлі мәндер болған кезде СО-ға белгіленген неғұрлым қатаң талаптар қолданылады.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.11-бөлімінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Суды пайдалануды басқару, сарқынды суларды жою және тазарту

ЕҚТ 21.

Сарқынды суларды жоюға және тазартуға арналған ЕҚТ кәсіпорынның су балансын басқару болып табылады. ЕҚТ бір немесе бірнеше техниканы пайдаланудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Тау-кен өндіруші кәсіпорынның су шаруашылығы балансын әзірлеу	Жалпы қолданылады
2	Технологиялық процесте сумен жабдықтаудың және суды қайта пайдаланудың айналмалы жүйесін енгізу	Жалпы қолданылады
3	Технологиялық процестерде су тұтынуды қысқарту	Жалпы қолданылады
4	Кен орнын гидрогеологиялық модельдеу	Жалпы қолданылады
5	Шахталық және карьерлік суларды іріктеп жинау жүйелерін енгізу	Қолданыстағы қондырғыларда қолданыстағы сарқынды суларды жинау жүйелерінің конфигурациясымен шектелуі мүмкін
6	Сарқынды суларды тазарту мен залалсыздандырудың жергілікті жүйелерін пайдалану	Қолданыстағы қондырғыларда қолданыстағы сарқынды суларды тазарту жүйелерінің конфигурациясымен шектелуі мүмкін

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.12-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 22.

Тазарту құрылыстары мен су объектілеріне гидравликалық жүктемені төмендетуге арналған ЕҚТ мынадай техникалық шешімдерді жеке немесе бірлесіп қолдану жолымен карьер және шахта суларының сутөкпесін азайту болып табылады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Карьерлік және шахталық алаңдарды құрғатудың ұтымды схемаларын қолдану	Игерілетін кен орнының тау-кен-геологиялық, гидрогеологиялық және тау-кен техникалық жағдайларын негізге ала отырып айқындалады
2	Су деңгейін төмендету және/немесе сүзуге қарсы шымылдықтар және басқалар сияқты жерүсті және жерасты суларынан қорғайтын арнайы қорғаныс құрылыстары мен шараларды пайдалану	Жалпы қолданылады
3	Дренаж жүйесінің жұмысын оңтайландыру	Жалпы қолданылады
4	Жерүсті ағынын реттеу арқылы тау-кен қазбаларын жерүсті суларынан оқшаулау	Жалпы қолданылады
5	Өзен арналарын тау-кен телімі шегінен тыс бұру	Ол карьерді немесе шахтаны суландыру олардан судың түсуіне байланысты айтарлықтай маңызды болған жағдайларда қолданылады
6	Жерасты сулары деңгейлерінің озыңқы төмендеуіне жол бермеу	Жалпы қолданылады
7	Айдау процесінде шахта және карьер суларының ластануын болғызбау	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.12-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 23.

Су объектілеріне теріс әсерлерді азайтуға арналған ЕҚТ мынадай техникалық шешімдерді жеке немесе бірлесіп қолдану арқылы ластанған учаскелерге нөсер және еріген сарқынды сулардың құйылуын азайту, ластанған жерлерден таза суды бөлу, қорғалмаған топырақ учаскелерінің эрозиясын болғызбау, дренаж жүйелерінің лайлануын болғызбау мақсатында жерүсті инфрақұрылымы аумағының жерүсті ағынын басқару болып табылады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Жыныстар үйіндісінен жерүсті сарқынды суларын жинау және тазарту жүйесін ұйымдастыру	Жалпы қолданылады
2	Гидротехникалық құрылыстардан сарқынды суларды үйінділер кезінде қалдық қоймасына айдау	Жалпы қолданылады
3	Бұзылған учаскелерді, оның ішінде тегістелген, егілген немесе көгалдандырылған учаскелерді айналып өтіп, бұзылмаған учаскелерден жерүсті ағындарын бұру, бұл тазартылатын сарқынды сулардың көлемін барынша азайтуға мүмкіндік береді	Жалпы қолданылады
4	Тазартылған сарқынды суларды технологиялық қажеттіліктерге қайта пайдалана отырып, аумақтың бұзылған және ластанған учаскелерінен жерүсті ағындарын тазарту	Жалпы қолданылады
5	Тиісті өлшемдегі нөсер науаларын, траншеяларды, арықтарды ұйымдастыру; еңістердің көлбеулігін контурлау, террассалау және шектеу; эрозиядан қорғау мақсатында төсеніштер мен қаптауларды қолдану	Жалпы қолданылады
6	Еңісі бар кірме жолдарды ұйымдастыру, жолдарды дренаждық құрылыстармен жабдықтау	Жалпы қолданылады
7	Эрозияның алдын алу мақсатында тамыр жайылатын қабаты жасалғаннан кейін бірден жүргізілетін рекультивацияның биологиялық кезеңінің фитомелиорациялық жұмыстарын жүргізу	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.12 -бөлімінде берілген.

ЕҚТ 24.

Тау-кен массасының құрамындағы заттармен, өніммен немесе өндіріс қалдықтарымен сарқынды (шахталық, карьерлік) сулардың ластану деңгейін төмендетуге арналған ЕҚТ төменде берілген сарқынды суларды тазартуға арналған бір немесе бірнеше техниканы пайдалануды білдіреді:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Ағарту және тұндыру	Жалпы қолданылады
2	Сүзгілеу	Жалпы қолданылады
3	Сорбция	Жалпы қолданылады
4	Коагуляция, флокуляция	Жалпы қолданылады
5	Химиялық тұндыру	Жалпы қолданылады
6	Бейтараптандыру	Жалпы қолданылады
7	Тотықтыру	Жалпы қолданылады
8	Иондық алмасу	Жалпы қолданылады

Карьерлік және шахталық сарқынды сулардың жинақтаушы тоғандар мен буландырғыш тоғандарға төгілетін төгінділерінде технологиялық көрсеткіштерді белгілеуге қатысты норма, олар соңғы 3 жылдағы мониторингтік зерттеулердің нәтижелері бойынша жерүсті және жерасты су ресурстарына әсер етпейтінін растай отырып, гидротехникалық құрылыстарға қатысты қолданылатын талаптарға сәйкес келген жағдайда қолданылмайды.

Жерүсті және жерасты су ресурстарына теріс әсер ету фактісін анықтау гидротехникалық құрылыстарға қолданылатын талаптардың бұзылғанын көрсетеді. Мұндай жағдайда эмиссиялардың сандық көрсеткіштері қолданыстағы санитарлық-гигиеналық, ЭНК және мәдени-тұрмыстық су пайдалану орындарына қатысты қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуі тиіс.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.12.4-бөлімінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

Қалдықтарды басқару

ЕҚТ 25.

Кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтарды болғызбауға немесе егер ол мүмкін болмаса, мөлшерін азайтуға арналған ЕҚТ басымдық тәртібімен қалдықтардың пайда болуын болғызбауды, оларды қайта пайдалану үшін дайындауды, қайта өңдеуді немесе өзге де қалпына келтіруді қамтамасыз ететін ЭМЖ шеңберінде (ЕҚТ 1-ді қараңыз) қалдықтарды басқару бағдарламасын жасауды және орындауды білдіреді.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4,2., 4.6-бөлімдерінде берілген.

ЕҚТ 26.

Қара металл кендерін өндіру және байыту кезінде кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың мөлшерін азайту мақсатында ЕҚТ төмендегі бір немесе бірнеше техниканы қолдану арқылы технологиялық жартылай өнімдерді қайта пайдалану немесе оларды қайта өңдеу процесін жеңілдету үшін объектіде операцияларды ұйымдастырудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Тозаң-газдан тазартқыш жүйесінен шыққан тозаңды қайта пайдалану	Жалпы қолданылады
2	Байыту қалдықтарын сусыздандыру үшін пресс-сүзгілерді пайдалану	Жалпы қолданылады
3	Байыту қалдықтарын сусыздандыру үшін керамикалық вакуумдық сүзгілерді пайдалану	Жалпы қолданылады
4	Өндіру және байыту қалдықтарын шикізат немесе өнімге қосымша ретінде қайталама өндірісте және құрылыс материалдарында пайдалану, темір кендерін, пайдалы компоненттерді/минералдық шикізат ресурстарын, өнеркәсіптік қалдықтарды алу	Жалпы қолданылады
5	Қазынды кеңістікті толтыру кезінде қалдықтарды пайдалану	Жалпы қолданылады
6	Тау-кен қазбаларын жою кезінде қалдықтарды пайдалану	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.13-бөлімінде берілген.

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

2.1-кесте. Ұсақтауға, жіктеуге (скринингке), тасымалдауға және сақтауға байланысты процестердегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштеріне төменде көрсетілген бір және/немесе бірнеше техниканы қолдану арқылы қол жеткізіледі

Р/с №	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Электр сүзгісі	5 – 20**
2	Жеңдік сүзгі
3	Импульстік тазалау сүзгісі
4	Керамикалық және металл ұсақ торлы тазарту сүзгілері

* үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі:

1) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды;

2) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110%-нан аспайды;

3) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95%-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200%-нан аспайды;

Егер құзыретті органдар белгілеген қағидаларға сәйкес айқындалған өлшемдердің әрбір сериясының немесе өзге де рәсімдердің нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, үздіксіз өлшеулер болмаған кезде шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі;

** 20 – 100 мг/Нм3 қолданыстағы қондырғыларды ұсақтау және жіктеу (елеу) процестері үшін.

2.2-кесте. Кенді байыту (концентратты кептіру) және шекемтастарды өндіру (шекемтастарды күйдіру) кезіндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық процесс	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/Нм)3)*
1	2	3	4
1	Концентратты кептіру	Электр сүзгісі	5 – 20
2		Жеңдік сүзгі
3		Импульстік тазалау сүзгісі
4	Шекемтастарды күйдіру	Электр сүзгісі	5 – 20**
5		Жеңдік сүзгі
6		Импульстік тазалау сүзгісі

* үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі:

1) рұқсат етілетін орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды;

2) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110%-нан аспайды;

3) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95%-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200%-нан аспайды;

Егер құзыретті органдар белгілеген қағидаларға сәйкес айқындалған өлшемдердің әрбір сериясының немесе өзге де рәсімдердің нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, үздіксіз өлшеулер болмаған кезде шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі;

** ішінара қайта жаңартылатын газ тазарту жүйесі бар қондырғылар үшін және/немесе атмосфераның ластану көздері арасындағы қондырғылардың ауысуын ескере отырып, 20 – 100 мг/Нм3..

2.3-кесте. Шекемтастарды өндіру кезіндегі SO2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері (шекемтастарды күйдіру)

Р/с №	Параметрі	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	SO2	30 – 50**

* үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі:

1) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды;

2) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110%-нан аспайды;

3) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95%-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200%-нан аспайды;

Егер құзыретті органдар белгілеген қағидаларға сәйкес айқындалған өлшемдердің әрбір сериясының немесе өзге де рәсімдердің нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, үздіксіз өлшеулер болмаған кезде шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі

** 50 – 1250 мг/Нм3 құрамында күкірт бар темір кені шикізатын пайдаланатын жұмыс істеп тұрған қондырғылар үшін ЕҚТ бойынша анықтамалықты қайта қарағанға дейін.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ қолдануға байланысты басқа технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілген өнімнің (тауардың), орындалған жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерінде көрсетіледі. Тиісінше, басқа технологиялық көрсеткіштердің белгіленуі қолданылатын технологияға байланысты. Сонымен қатар, энергия, су және өзге де (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты бірқатар вариативтік көрсеткіштер алынды:

қондырғылардың өнімділігі және пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ-ны, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға бағытталуы, ең төменгі мәндерге сәйкес келуге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) және үнемдеу мен ұтымды тұтыну жөніндегі конструктивтік, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер қолданылатын шикізат пен отын бойынша кәсіпорындардың жеке ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, аралас салалардың/салыстырмалы процестердің ЕҚТ бойынша анықтамалықтарының ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. Технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз ететін нақты жағдайларда ЕҚТ-ны таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай 10 %-ға төмендету;

айналымдық және қайталама сумен жабдықтауды енгізу – технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100 %-ға дейін.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ға жататын бақылау:	Бақылаудың минималды кезеңділігі	Ескертпе
1	2	3	4	5
1	Тозаң	ЕҚТ 16, ЕҚТ 17	Үздіксіз	Маркерлік зат
2	SO2	ЕҚТ 18	Үздіксіз	Маркерлік зат
3	NOx	ЕҚТ 19	Үздіксіз	Маркерлік зат
4	CO	ЕҚТ 20	Үздіксіз	Маркерлік зат

үздіксіз бақылау қолданыстағы заңнамада көзделген бақылау кезеңділігіне қойылатын талаптарға сәйкес ұйымдастырылған көздерде мониторингтің автоматтандырылған жүйесі арқылы жүргізіледі.

Су ресурстары (сарқынды сулардың төгінділеріндегі ластағыш заттардың концентрациясы)

Р/с №	Параметр	Бақылаудың минималды кезеңділігі
1	2	3
1	Температура (С0)	Үздіксіз*
2	Шығын өлшегіш (м3/сағат)	Үздіксіз*
3	Сутектік көрсеткіш (ph)	Үздіксіз*
4	Электр өткізгіштік (мкс -микросименс)	Үздіксіз*
5	Лайлылық (ЭМФ-лайлылық бірліктері бойынша формазинге литріне)	Үздіксіз*
6	Марганец (Mn)	Тоқсан сайын бір рет**
7	Темір (Fe)	Тоқсан сайын бір рет**
8	Қорғасын (Pb)	Тоқсан сайын бір рет**
9	Мырыш (Zn)	Тоқсан сайын бір рет**
10	Қалқыма заттар	Тоқсан сайын бір рет**

* І санаттағы объектіден бұрылатын сарқынды сулардың шығарындылары жабдықтауға жатады автоматтандырылған жүйелердіңой мониторингілеу;

** бақылау жиілігі өндірілген кеннің құрамында болған жағдайда заттарға қолданылады.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қара металл кендерін өндіру және байыту кезінде атмосфералық ауаға әсер етудің негізгі факторы ұйымдастырылған шығарындылар көздерін пайдалану нәтижесінде пайда болатын ластағыш заттардың шығарындылары болып табылады.

Қара металл кендерін өндіру және байыту өндірістік объектілері қызметінің жерасты суларына әсер ету шамасы су тұтыну мен су бұру көлеміне, тазарту құрылыстары жұмысының тиімділігіне, сарқынды суларды сүзу алқаптарына ағызудың сапалық сипаттамасына және жер бедеріне байланысты. Шығарылатын сарқынды сулардың сапалық құрамы кәсіпорынды сумен жабдықтауға пайдаланылатын сулардың құрамына, пайдаланылатын шикізаттың құрамына, технологиялық процестердің ерекшелігіне, аралық өнімдердің құрамына немесе дайын өнімдердің құрамына, қолданыстағы сарқынды суларды тазарту жүйелеріне байланысты болады.

Өндірістік және технологиялық процестер нәтижесінде түзілетін қалдықтар шарттық негізде бөгде ұйымдарға кәдеге жаратуға/қайта өңдеуге берілуі мүмкін, қазынды кеңістікті толтыру кезінде өз қажеттіліктері үшін ішінара пайдаланылады, бір бөлігі өндіріске қайтарылады.

Қазақстан Республикасының Экология кодексіне сәйкес экологиялық залал келтірілген табиғи ортаның компоненттерін қалпына келтіру, молықтыру немесе егер экологиялық залал толық немесе ішінара түзетілмейтін болса, табиғи ортаның осындай компоненттерін алмастыру арқылы экологиялық залалды жою жөніндегі іс-шаралар кешені ремедиация деп танылады.

Осылайша, қара металл кендерін өндіру және байыту кәсіпорындарының қызметі нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануы және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне одан әрі ауысуы нәтижесінде мынадай жағымсыз салдарлар туындайды:

атмосфералық ауадан ластағыш заттардың топырақ бетіне түсуі нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы және олардың жерүсті және жерасты суларына одан әрі инфильтрациясы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсер етуі.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жағдайға қатысты табиғи орта компоненттерінің жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген адам Қазақстан Республикасы Экология кодексінің (5-бөлімнің 131-141-бабы) нормаларына және ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сәйкес учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жоюға тиісті шаралар қолдануға тиіс.

Бұдан басқа, іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген адам учаскенің ағымдағы немесе болашақ бекітілген нысаналы мақсатын ескере отырып, учаскенің бұдан былай адам денсаулығына елеулі қауіп төндірмеуі үшін және табиғи орта компоненттерінің ластануына байланысты учаскенің қоршаған ортаға қатысты қызметінен зиян келтірмеуі үшін тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ уақытында және кезеңділікпен бақылау мониторингін жүргізу үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 161 қаулысымен бекітілген

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Түсті металл кендерін (асыл металдарды қоса алғанда) өндіру және байыту" қорытындысы

Мазмұны

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындылар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

1.2. Энергия тұтынуды басқару

1.3. Процестерді басқару

1.4. Шығарындыларға мониторинг жүргізу

1.5. Төгінділерге мониторинг жүргізу

1.6. Су ресурстарын басқару

1.7. Шу

1.8. Иіс

1.9. Ластағыш заттар эмиссияларын төмендету

1.9.1. Ұйымдастырылмаған көздерден шығатын шығарындыларды азайту

1.9.2. Ұйымдастырылған көздерден шығатын шығарындыларды азайту

1.9.2.1. Тозаң және газ тәрізді заттардың шығарындылары

1.9.3. Сарқынды сулардың төгінділерін азайту

1.10. Қалдықтарды басқару

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар
Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы қорытындыда ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамасы берілмеген өзге терминдер (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) "Түсті металл кендерін (асыл металдарды қоса алғанда) өндіру және байыту" ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер және олардың анықтамалары

ең үздік қолжетімді техникалар	—	бұл олардың қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болғызбауға немесе, бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық жағдайларды белгілеудің негізі ретінде қызмет ету үшін практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерін дамытудың ең тиімді және озық кезеңі;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	—	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техниканы қолдана отырып, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссиялар көлемінің бірлігіне (мг/Нм3, мг/л) маркерлік ластағыш заттардың шекті саны (массасы) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын тұтыну мөлшері, уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы өзге де ресурстар түрінде көрсетілген, ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлері;
қолданыстағы қондырғы	—	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Қолданыстағы қондырғыларға осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар жатпайды;
маркерлік ластағыш заттар	—	олар осындай өндіріске немесе технологиялық процеске тән ластағыш заттар тобынан таңдалатын және олардың көмегімен топқа кіретін барлық ластағыш заттардың эмиссияларының мәндерін бағалауға болатын өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ең маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	—	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, баламалы параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгерістерін жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар мен олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазылуы
МЛЗ	маркерлік ластағыш заттар
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалық негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытынды КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті оның қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерінің деңгейін болғызбау немесе төмендету мақсатында объектіде қолданылатын немесе қолдануға ұсынылатын техникалардың сипаттамасын қамтиды.

ЕҚТ бойынша қорытынды МЛЗ, МЛЗ эмиссияларының деңгейлерін және ЕҚТ-ны қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін айқындайды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелерді қамтиды.

Кейіннен ЕҚТ бойынша қорытындыны қайта қарап, ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында түсті металл кендерін (асыл металдарды қоса алғанда) өндірісіндегі шығарындылардың, төгінділердің, қалдықтар түзілуінің технологиялық көрсеткіштері, қолданылатын технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат, ол Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына енгізілетін ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі – КТА) жүргізу процесінде жиналды.

Қолданылу саласы

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері мынадай негізгі қызмет түрлеріне қолданылады:

түсті металл кендерін (асыл металдарды қоса алғанда) өндіру және байыту.

ЕҚТ бойынша қорытынды эмиссиялардың көлеміне немесе қоршаған ортаның ластану деңгейіне әсер етуі мүмкін қызметтің негізгі түрлеріне байланысты процестерге қолданылады:

кен өндірудің (дайындық жұмыстары – қазбаны ұңғылау және бекітпелеу, тазарту құдығы және қосалқы процестер – кендерді тасымалдау және сапасын басқару, желдету, сутөкпе және т.б.) және байытудың (дайындық жұмыстары – ұсату, майдалау, ауа және су орталарында жіктеу, түсті металл кендеріне (бағалы металдарды қоса алғанда) арналған байытудың негізгі процестері) – гравитациялық, флотациялық байыту, шаймалаумен бірге жүргізілетін құрама процестер – қоюлату, сүзгілеу және кептіру) өндірістік процестері;

эмиссиялар мен қалдықтардың түзілуін болғызбау және азайту әдістері;

аршыма тау жыныстарымен жұмыс істеу әдістері, карьерлік және сарқынды сутөкпе, кеніштік желдету;

шикізатты, өнімді, бос жынысты және байыту қалдықтарын сақтау және тасымалдау;

топырақ құнарлығын қалпына келтіру әдістері.

Бастапқы өндіріске тікелей байланысты емес өндіріс процестері осы ЕҚТ бойынша анықтамалықта қарастырылмайды.

ЕҚТ бойынша қорытынды мыналарға қолданылмайды:

түсті металл өндірісі (металлургия);

өнеркәсіптік қауіпсіздікті немесе еңбекті қорғауды қамтамасыз ету;

өндірісті үздіксіз пайдалану үшін қажетті қосалқы процестер;

жоспарлы-алдын алу және жөндеу жұмыстарына байланысты штаттан тыс пайдалану режимдері.

Еңбекті қорғау мәселелері осы ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына енгізілген қызмет түрлеріне әсер ететін жағдайларда ғана ішінара қаралады.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері осы ЕҚТ бойынша қорытындыда қызметтің негізгі түрі барысында түзілетін қалдықтарға қатысты ғана қаралады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі тиісті ЕҚТ бойынша қорытындыларда қаралады. Осы ЕҚT бойынша қорытындыда қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқарудың жалпы қағидаттары қарастырылады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта емес және толық болып табылмайды. Объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайлары кезінде ЕҚТ қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштер мынадай түрлерге жатады:

су буының құрамын алып тастағаннан кейін, 273,15 K, 101,325 кПа болғанда, шығарылатын газ (мг/Нм³) көлеміне қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға шығарындылар бойынша технологиялық көрсеткіштер;

су объектілеріне төгінділер бойынша сарқынды су көлеміне төгу массасы ретінде көрсетілген, мг/л-мен көрсетілген технологиялық көрсеткіштер;

МЛЗ эмиссиялары деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ-ны қолдануға байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштердің диапазонынан төмен болған кезде, осы ЕҚТ бойынша қорытындыда айқындалған талаптар сақталған болып табылады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындылар

Осы ЕҚТ бойынша қортындыда ұсынылған тұжырымдар түсті металл кендерін (бағалы металдарды қоса алғанда) өндіру және байыту жөніндегі барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болдырмауға немесе, ол іс жүзінде жүзеге асырылмайтын болса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар жүргізілген KTA-ның және Қазақстан Республикасының тау-кен-металлургиялық кешені құрылымының ерекшеліктеріне жасалған талдаудың нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде зерттелген әлемдік тәжірибе деректері негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1.

Жалпы экологиялық тиімділікті жақсарту мақсатында ЕҚТ мынадай барлық функцияларды қамтитын экологиялық менеджмент жүйесін іске асыру және сақтау болып табылады:

жоғары басшылықты қоса алғанда, басшылықтың мүдделілігі мен жауапкершілігі;

басшылық тарапынан қондырғыны (өндірісті) ұдайы жетілдіруді қамтитын экологиялық саясатты айқындау;

қажетті рәсімдерді, мақсаттар мен міндеттерді қаржылық жоспарлаумен және инвестициялармен үйлестіре жоспарлау және іске асыру.

Мыналарға ерекше назар аударылатын рәсімдерді енгізу:

құрылымы мен жауапкершілік;

кадрларды іріктеу;

персоналдың оқытылуы, хабардар болуы және құзыреттілігі;

коммуникация;

қызметкерлерді тарту;

құжаттама;

технологиялық процесті тиімді бақылау;

техникалық қызмет көрсету бағдарламалары;

төтенше жағдайлар мен олардың салдарын жоюға дайындық;

табиғат қорғау заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету;

мыналарға:

мониторинг және өлшеу;

түзету және алдын алу шаралары;

жазбаларды жүргізу;

ЭМЖ-ның жоспарланған іс-шараларға сәйкестігін айқындау үшін тәуелсіз (мұндай мүмкіндік бар болса) ішкі немесе сыртқы аудитке, оның енгізілуі мен іске асырылуына ерекше назар аударылатын өнімділікті тексеру және түзету шараларын қабылдау;

жоғары басшылық тарапынан ЭМЖ-ны және оның заманауи талаптарға сәйкестігін, толықтығы мен тиімділігін талдау;

экологиялық тұрғыдан анағұрлым таза технологиялардың әзірленуін қадағалау;

қондырғы пайдаланудан шығарылған кезде, жаңа зауытты жобалау сатысында және оны пайдаланудың бүкіл мерзімінде қоршаған ортаға ықтимал әсерді талдау;

тұрақты негізде сала бойынша салыстырмалы талдау жүргізу.

Тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындылары бойынша шаралар жоспарын әзірлеу және іске асыру (ЕҚТ 9-ды қараңыз) және әсіресе тозаңдықты төмендету жүйелерінің тиімділігіне қатысты техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін пайдалану (ЕҚТ 3-ті қараңыз) да ЭМЖ бөлігі болып табылады.

Қолданылуы

ЭМЖ көлемі (мысалы, нақтылау деңгейі) және сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған), әдетте, қондырғының сипатына, ауқымына және күрделілігіне, сондай-ақ ол көрсете алатын қоршаған ортаға әсер ету деңгейіне байланысты.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде берілген.

1.2. Энергия тұтынуды басқару

ЕҚТ 2.

ЕҚТ төменде аталған бір немесе бірнеше техниканы қолдану арқылы жылу және электр энергиясын тұтынуды қысқарту болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	энергияны тиімді пайдалануды басқару жүйесін пайдалану (мысалы, ISO 50001 стандартына сәйкес)	жалпы қолданылады
2	әртүрлі жабдықтарда (конвейерлік, желдеткіш, сорғы және т.б.) ЖРЖ қолданылуы	жалпы қолданылады
3	энергия үнемдейтін жарықтандыру аспаптарын қолдану	жалпы қолданылады
4	энергия тиімділігі жоғары сыныбы бар электр қозғалтқыштарды қолдану	жалпы қолданылады
5	кәсіпорындардың электр желілерінде жоғары гармоникаларды сүзу және реактивті қуаттың орнын толтыру үшін РҚӨҚ, сондай-ақ сүзгіш-өтемдік құрылғыларды қолдану	жалпы қолданылады
6	жоғары температуралы жабдықтарда қазіргі заманғы жылу оқшаулағыш материалдарды қолдану	жалпы қолданылады
7	жылу шығарылатын процестен жылуды рекуперациялау	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3, 5.2-бөлімдерінде берілген.

1.3. Процестерді басқару

ЕҚТ 3.

ЕҚТ технологиялық процестердің тұрақтылығы мен үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін нақты уақыт режимінде процестерді үздіксіз түзету және оңтайландыру мақсатында қазіргі заманғы компьютерлік жүйелердің көмегімен диспетчерлік жүйелерден процестерді басқару үшін қажетті барлық тиісті параметрлерді өлшеу немесе бағалау болып табылады, бұл энергия тиімділігін арттырады және өнімділікті барынша арттыруға және қызмет көрсету процестерін жетілдіруге мүмкіндік береді. ЕҚТ бір немесе бірнеше техниканы пайдалана отырып процесті басқару жүйесінің көмегімен процестің тұрақты жұмысын қамтамасыз ету болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	тау-кен көліктік жабдығы бар АБЖ	жалпы қолданылады
2	ТПАБЖ (пештер, қазандықтар және т.б.)	жалпы қолданылады
3	байыту процестерін бақылау мен басқаруды автоматтандыру жүйесі	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген.

1.4. Шығарындыларға мониторинг жүргізу

ЕҚТ 4.

Барлық процестердің негізгі шығарынды көздерінен шығарылатын МЛЗ шығарындыларына мониторинг жүргізу ЕҚТ болып табылады.

Мониторингтің кезеңділігі 4-бөлімде берілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4.1-бөлімінде берілген.

1.5. Төгінділерге мониторинг жүргізу

ЕҚТ 5.

Баламалы сападағы деректерді беруді регламенттейтін ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес тазарту құрылыстарынан сарқынды суларды ағызу орнында МЛЗ төгінділеріне мониторинг жүргізу ЕҚТ болып табылады.

Мониторингтің кезеңділігі 4-бөлімде берілген.

Сарқынды суларды ағызу мониторингі үшін су мен сарқынды сулардың сынамаларын іріктеудің және талдаудың көптеген стандартты рәсімдері бар, оның ішінде:

кездейсоқ сынама – сарқынды су ағынынан алынған бір сынама;

құрама сынама – белгілі бір кезең ішінде үздіксіз алынатын сынама немесе белгілі бір кезең ішінде үздіксіз немесе мезгіл-мезгіл алынатын және содан кейін аралас бірнеше сынамадан тұратын сынама;

квалификациялық кездейсоқ сынама – кемінде екі минут аралықпен ең көп дегенде екі сағат ішінде іріктелген және одан кейін аралас бес кездейсоқ сынамадан тұратын құрама сынама.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4.2.-бөлімінде берілген.

1.6. Су ресурстарын басқару

ЕҚТ 6.

Су ресурстарын ұтымды басқару үшін ЕҚТ сарқынды сулардың түрлерін болғызбау, жинау және бөлу, ішкі рециркуляцияны ұлғайту және әрбір соңғы ағын үшін адекватты тазартуды пайдалану болып табылады. Мынадай әдістер қолданылуы мүмкін:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	өндірістік желілер үшін ауыз суды пайдаланудан бас тарту	жалпы қолданылады
2	жаңа зауыттар салу немесе жұмыс істеп тұрған зауыттарды жаңғырту/реконструкциялау кезінде айналымдық сумен жабдықтау жүйелерінің санын және/немесе қуатын ұлғайту	жалпы қолданылады
3	келіп түскен суды орталықтандырылған бөлу	қолданылу су контурларының қолданыстағы конфигурациясымен шектелуі мүмкін
4	жекелеген параметрлер белгілі бір шектерге жеткенше суды қайта пайдалану	жалпы қолданылады
5	егер судың жекелеген параметрлері ғана қозғалса және одан әрі пайдалану мүмкін болса, суды басқа қондырғыларда пайдалану	жалпы қолданылады
6	тазартылған және тазартылмаған сарқынды суларды бөлу	жалпы қолданылады
7	нөсер суларын пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ анықтамалықтың 4.6-бөлімінде берілген.

1.7. Шу

ЕҚТ 7.

ЕҚТ шу деңгейін төмендету мақсатында бір немесе бір техниканы пайдалануды білдіреді:

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	4
1	жабдықтарға тұрақты техникалық қызмет көрсету, шу шығаратын техникалық құралдарды тұмшалау және қоршау	жалпы қолданылады
2	шудан қорғайтын үйінділер салу	жалпы қолданылады
3	шудың таралу сипатын есепке алу және осыны ескере отырып жұмыстарды жоспарлау, мысалы, ұсақтау және қопару блогының жерасты кеңістігінде немесе ішінара жер астында орналасуы, шу шығаратын машиналардың бір-біріне жақын орналасуы және жердің деңгейіне қатысты тереңдікте орналасуы (әсер ету алаңы да азаяды), байыту цехының есіктерін жабу және ұсақтау	жалпы қолданылады
4	жұмыс жүргізу орны тазарту кенжарының сыртындағы елді мекенге қатысты қалатындай етіп үңгілеу бағытын таңдау	жалпы қолданылады
5	елді мекен бағытында шудан қорғау үшін сынбаған қабырғаларды қалдыру	жалпы қолданылады
6	кеніш аумағының шетіне немесе шу шығаратын объектілердің айналасына ағаштар мен басқа да өсімдіктерді қалдыру	жалпы қолданылады
7	жарылыс кезінде зарядтың мөлшерін шектеу, сондай-ақ жарылғыш заттардың көлемін оңтайландыру	жалпы қолданылады
8	жарылыс туралы алдын ала хабарлама және белгілі бір уақытта, мүмкіндігінше бір уақытта жарылыс жұмыстарын жүргізу. Жарылыс қатты, бірақ қысқа мерзімді сипаттағы шуды тудырады, сондықтан ол туралы алдын ала хабарлау шудан зардап шегушілерге қатысты оң әсер етеді	жалпы қолданылады
9	көлік маршруттарын жоспарлау және олар ең аз әсер ететін мерзімдерде тасымалдауды жүзеге асыру	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген.

1.8. Иіс

ЕҚТ 8.

Иіс деңгейін төмендету мақсатында ЕҚТ бір немесе бірнеше техниканы пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	иісті материалдарды тиісінше сақтау және олармен жұмыс істеу	жалпы қолданылады
2	иіс бөлетін кез келген жабдықты мұқият жобалау, пайдалану және техникалық қызмет көрсету	жалпы қолданылады
3	иісті материалдарды пайдалануды барынша азайту	жалпы қолданылады
4	сарқынды сулар мен жауын-шашынды жинау және өңдеу кезінде иістердің пайда болуын қысқарту	жалпы қолданылады

Сипаттамасы 4.9-бөлімде берілген. ЕҚТ бойынша анықтамалық.

1.9. Ластағыш заттар эмиссияларын төмендету

1.9.1. Ұйымдастырылмаған көздерден шығатын шығарындыларды азайту

ЕҚТ 9.

Атмосфераға ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болғызбау немесе егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, қысқарту ЭМЖ (ЕҚТ 1 қараңыз) бөлігі ретінде ұйымдастырылмаған шығарындылар бойынша іс-шаралар жоспарын әзірлеу және іске асыру ЕҚТ болып табылады, ол:

ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының неғұрлым маңызды көздерін айқындау;

белгілі бір уақыт кезеңі ішінде ұйымдастырылмаған шығарындылардың алдын алу және/немесе қысқарту үшін тиісті шаралар мен техникалық шешімдерді айқындау және іске асыру.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 10.

ЕҚТ кендерді өндірудің өндірістік процесін жүргізу кезінде ұйымдастырылмаған тозаң және газ тәрізді шығарындылардың алдын алу немесе қысқарту болып табылады.

Кендерді өндірудің өндірістік процесін жүргізу кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	ауыр жүкті жоғары өнімді тау-кен техникасын қолдану	жалпы қолданылады
2	тау-кен қазбаларын жүргізу және қазіргі заманғы жоғары өнімді өздігінен жүретін жабдықтарды пайдалана отырып, өңдеу жүйелерін қолдану	жалпы қолданылады
3	қазіргі заманғы, экологиялық және тозуға төзімді материалдарды қолдану	жалпы қолданылады
4	тау массасын тасымалдау үшін конвейерлік және пневматикалық көліктің әртүрлі түрлері мен түрлерін қолдану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 11.

ЕҚТ жарылыс жұмыстарын жүргізу кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болғызбау немесе қысқарту болып табылады.

Жарылыс жұмыстарын жүргізу кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	3
1	жарылыс блоктарын ірілендіру арқылы жарылыстар санын азайту	жалпы қолданылады
2	ЖЗ ретінде нөлдік немесе оған жақын оттегі балансы бар қарапайым және эмульсиялық құрамдарды пайдалану	жалпы қолданылады
3	қысқыштағы "тіреуіш қабырғаға" жартылай жарылыс	жалпы қолданылады
4	ұтымды параметрлерді модельдеу мен жобалаудың компьютерлік технологияларын енгізу КЖЖ	жалпы қолданылады
5	метеожағдайларды ескере отырып, оңтайлы уақыт кезеңінде жарылыс жұмыстарын жүргізу	жалпы қолданылады
6	кенжар материалдарының ұтымды түрлерін, ұңғыма зарядтарының конструкцияларын және бастамашылық ету схемаларын пайдалану	жалпы қолданылады
7	жарылатын блокты және тозаң-газ бұлтынан тозаңның түсу аймағын сумен, тозаң шайғыш қоспалармен және экологиялық қауіпсіз реагенттермен суару	жалпы қолданылады
8	тозаң мен тозаң-газ бұлтын оқшаулау қондырғыларын қолдану	жалпы қолданылады
9	гидротозаңсыздандыру технологияларын қолдану (жарылыс ұңғымалары мен теспелерді гидроұйықтау, ұңғымалардың үстіне су салынған сыйымдылықтарды салу)	жалпы қолданылады
10	тау-кен қазбаларын желдету	жалпы қолданылады
11	жарылғыш заттардың берілуін бақылау датчиктері бар зарядтау машиналарын пайдалану	жалпы қолданылады
12	тау жыныстары мен жарылатын ұңғымалардың табиғи сулануын пайдалану	жалпы қолданылады
13	жер асты жағдайларында жарылыс жұмыстарын жүргізу үшін бастамашылықтың электрлік емес жүйелерін пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1.2-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 12.

ЕҚТ бұрғылау жұмыстарын жүргізу кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болғызбау немесе қысқарту болып табылады.

Бұрғылау жұмыстарын жүргізу кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	дәлдігі жоғары бұрғылау параметрлерін бақылау жүйесін қолдана отырып, нақты уақытта бұрғылау станоктарын позициялау	жалпы қолданылады
2	тозаңды байланыстыру үшін техникалық суды және әртүрлі белсенді құралдарды қолдану	жалпы қолданылады
3	бұрғылау техникасын технологиялық ұңғымаларды бұрғылау процесінде тиімді тозаң басу және тозаң ұстау құралдарымен жарақтандыру	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1.1-бөлімінде берілген.

ЕҚT 13.

ЕҚT тасымалдау, тиеу-түсіру операциялары кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады.

Тасымалдау, тиеу-түсіру операциялары кезінде тозаң шығарындыларының алдын алу және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	3
1	тозаң жинайтын материалдарды түсіру, шамадан тыс тиеу, тасымалдау және өңдеу орындарында тозаң шығаруды болғызбау үшін тиімді тозаң жинайтын жүйелермен, сору және сүзу жабдықтарымен жабдықтау	жалпы қолданылады
2	Тау массасын алдын ала ылғалдандыруды қолдану, техникалық сумен суару, экскаваторлық кенжарларды жасанды желдету	жалпы қолданылады
3	доңғалақты және рельспен жүретін стационарлық және жылжымалы ГМН қолдану	жалпы қолданылады
4	жебе және экскаватор шелегін алу аймағына су шашу үшін әртүрлі суару құрылғыларын қолдану	жалпы қолданылады
5	тозаң түзетін материалдарды ауыстырып тиеу процесін ұйымдастыру	жалпы қолданылады
6	техникалық сумен суару арқылы автомобиль жолдарын тозаңнан тазарту	жалпы қолданылады
7	кенжарлар мен карьерлік автожолдарды тозаң басу процесінде тозаңды байланыстыру үшін әртүрлі беттік белсенді заттарды қолдану	жалпы қолданылады
8	теміржол вагондары мен автокөлік шанақтарын паналау	жалпы қолданылады
9	теміржол вагондарында және т.б. тасымалдау кезінде жүктердің жоғарғы қабатын тегістеу және тығыздау үшін құрылғы мен қондырғыны қолдану	жалпы қолданылады
10	тозаң басатын материалдарды тасымалдау үшін пайдаланылатын автокөлік құралдарын (шанақты, дөңгелектерді жуу) тазалау	жалпы қолданылады
11	тау кен массасын тасымалдау үшін конвейерлік және пневматикалық көліктің әртүрлі түрлері мен түрлерін қолдану	жалпы қолданылады
12	автокөліктің түтіні мен уыттылығын өлшеу және отын аппаратурасының бақылау-реттеу жұмыстарын жүргізу	жалпы қолданылады
13	пайдаланылған газдарды ДВС тазартудың каталитикалық технологияларын қолдану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1.3-бөлімінде берілген.

ЕҚT 14.

ЕҚT кендер мен оларды қайта өңдеу өнімдерін сақтау кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады.

Кендер мен оларды қайта өңдеу өнімдерін сақтау кезінде тозаң шығарындыларының алдын алу және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	3
1	тасты топырақты, ірі жарылған бос жынысты пайдалана отырып, қалдық қоймаларының қоршау бөгеттерінің еңістерін нығайту	жалпы қолданылады
2	борпылдақ аршылымның үйінділері бойымен жер бөлу шекарасы бойынша орман қорғау белдеуін орнату (ағаш отырғызу)	табиғи мекендеу ортасын ескере отырып қолданылады
3	жел экрандарын пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1.4-бөлімінде берілген.

1.9.2. Ұйымдастырылған көздерден шығатын шығарындыларды азайту

Төменде ұсынылған техникалар және олардың көмегімен қол жеткізуге болатын технологиялық көрсеткіштер (бар болса) мәжбүрлі желдету жүйелерімен жабдықталған көздер үшін белгіленген.

1.9.2.1. Тозаң және газ тәрізді заттардың шығарындылары

ЕҚТ 15.

ЕҚT төменде тізімделген техникалардың біреуін немесе бірнешеуін пайдалану арқылы тозаң шығарындылары мен газ шығарындыларының алдын алу немесе азайту, сондай-ақ энергияны тұтынуды азайту, кенді байытудың өндірістік процесін жүргізу кезінде қалдықтардың пайда болуын азайту болып табылады.

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	3
1	қоршаған ортаны қорғаудың кешенді тәсілін жүргізу	жалпы қолданылады
2	бай кенді ұсақтау арқылы қайта өңдеу, одан әрі бөлу, тауарлық өнімдердің ірілік кластары бойынша сұрыптау	жалпы қолданылады
3	беріктігі жоғары кендерге арналған түсті металдар кендері үшін КӨҰД және КЖӨҰД пайдалану	жалпы қолданылады
4	ЖҚҰБ пайдалана отырып ұсақтау схемалары	жалпы қолданылады
5	өте ұсақ ұнтақтауды қажет ететін өңдеу технологиясына байланысты тік диірмендерді пайдалану	жалпы қолданылады
6	жіңішке құрғақ және ылғалды елеу үшін меншікті өнімділігі жоғары, жіктеу кезінде полиуретанды панельдері бар електерді пайдалану	жалпы қолданылады
7	күбі типті камералары бар көлемді флоттық машиналарды пайдалану	жалпы қолданылады
8	колонналы флоттық машиналарды пайдалану	жалпы қолданылады
9	реагенттерді берудің автоматтандырылған жүйелері	жалпы қолданылады
10	уытты флотациялық реагенттерді (КӘУЗ) уытты еместерге ауыстыру және (немесе) тұтынуды азайту	жалпы қолданылады
11	қойыртпақты жоғары жылдамдықтағы тұндыру арқылы қоюландыру	жалпы қолданылады
12	тиімді флокулянттарды пайдалану	жалпы қолданылады
13	кептіруді болғызбау үшін максималды сусыздандыру сүзгілерін пайдалану (керам-сүзгілер, пресс-сүзгілер)	жалпы қолданылады
14	өнімділік гидраттың ірілігі бойынша көрсеткіштерін жақсарту үшін түтіктің оңтайлы ірілігін сақтау технологиясы	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1, 5.3.2-бөлімдерде берілген.

ЕҚТ 16.

Кенді байыту кезінде ұсақтауға, елеуге, тасымалдауға, сақтауға байланысты процестер кезінде тозаң шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ мынадай бір немесе бірнеше техниканы пайдалануды білдіреді: түтін газдарын алдын ала тазарту (камералар, гравитациялық тұндыру, циклондар, скрубберлер), электрсүзгілер, жеңдік сүзгілер, импульстік тазартқышы бар сүзгілер, ұсақ торлы керамика және металл сүзгілер.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	жалпы қолданылады
2	циклондарды қолдану	жалпы қолданылады
3	ылғал газ тазартқыштарды қолдану	жалпы қолданылады
4	электрсүзгілер	жалпы қолданылады
5	қап сүзгілер	бар қондырғыларда қолданба орнату кеңістігімен шектелуі мүмкін
6	импульстік тазартқышы бар сүзгі	жалпы қолданылады
7	керамикалық және металл ұсақ тазартқыш сүзгілер	жалпы қолданылады

Ұсақтауға, жіктеуге (елеуге), тасымалдауға, сақтауға байланысты процестердегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.1-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде берілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторингті ЕҚТ 4-тен қараңыз.

ЕҚТ 17.

Түсті металл кендерін (бағалы металды қоса алғанда) байыту кезінде ұсақтауға, елеуге, тасымалдауға, сақтауға байланысты процестер кезінде тозаң шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ мынадай бір немесе бірнеше техниканы пайдалануды білдіреді: түтін газдарын алдын ала тазарту (камералар, гравитациялық тұндыру, циклондар, скрубберлер), электрсүзгілер, жеңдік сүзгілер, импульстік тазартқышы бар сүзгілер, ұсақ торлы керамика және металл сүзгілер.

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	3
1	гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	жалпы қолданылады
2	циклондарды қолдану	жалпы қолданылады
3	ылғалды газ тазартқыштарды қолдану	жалпы қолданылады
4	электрсүзгілер	жалпы қолданылады
5	жеңдік сүзгілер	бар қондырғыларда қолданба орнату кеңістігімен шектелуі мүмкін
6	импульстік тазартқышы бар сүзгі	жалпы қолданылады
7	керамикалық және металл ұсақ тазартқыш сүзгілер	жалпы қолданылады

Түсті металл кендерін байыту кезінде (бағалы металдарды қоса алғанда), оның ішінде гидрометаллургия процестері кезінде тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.2-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде берілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторингті ЕҚТ 4-тен қараңыз.

1.9.3. Сарқынды сулардың төгінділерін азайту

ЕҚТ 18.

Сарқынды суларды жоюға және тазартуға арналған ЕҚТ кәсіпорынның су балансын басқару болып табылады. ЕҚТ бір немесе бірнеше техниканы пайдаланудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	тау-кен өндіруші кәсіпорынның су шаруашылығы балансын әзірлеу	жалпы қолданылады
2	технологиялық процесте сумен жабдықтаудың және суды қайта пайдаланудың айналмалы жүйесін енгізу	жалпы қолданылады
3	технологиялық процестерде су тұтынуды қысқарту	жалпы қолданылады
4	кен орнын гидрогеологиялық модельдеу	жалпы қолданылады
5	шахталық және карьерлік суларды іріктеп жинау жүйелерін енгізу	қолданыстағы қондырғыларда қолданыстағы ағынды суларды жинау жүйелерінің конфигурациясымен шектелуі мүмкін
6	ағынды суларды тазарту мен залалсыздандырудың жергілікті жүйелерін пайдалану	қолданыстағы қондырғыларда қолданыстағы ағынды суларды тазарту жүйелерінің конфигурациясымен шектелуі мүмкін

Сипаттамасы 5.5.1.-бөлімде берілген.

ЕҚТ 19.

Тазарту құрылыстары мен су объектілеріне гидравликалық жүктемені азайтуға арналған ЕҚТ келесі техникалық шешімдерді жеке немесе біріктіріп қолдану арқылы карьер және шахта суларының сутөкпесін азайту болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	карьерлік және шахталық алқаптарды құрғатудың ұтымды схемаларын қолдану	игерілетін кен орнының тау-кен-геологиялық, гидрогеологиялық және тау-кен техникалық жағдайларына сүйене отырып анықталады
2	суды төмендету және/немесе сүзуге қарсы шымылдықтар және басқалар сияқты жер үсті және жер асты суларынан арнайы қорғаныс құрылыстары мен іс-шараларын пайдалану	жалпы қолданылады
3	дренаж жүйесінің жұмысын оңтайландыру	жалпы қолданылады
4	жерүсті ағынын реттеу арқылы тау-кен қазбаларын жер үсті суларынан оқшаулау	жалпы қолданылады
5	өзен арналарын кен иелігі шегінен тыс бұру	карьерді немесе шахтаны олардан судың түсуіне байланысты суландыру айтарлықтай маңызды болған жағдайларда қолданылады
6	жерасты сулары деңгейлерінің озыңқы төмендеуіне жол бермеу	жалпы қолданылады
7	айдау процесінде шахта және карьер суларының ластануын болғызбау	жалпы қолданылады

Сипаттамасы 5.5.2.-бөлімде берілген.

ЕҚТ 20.

Су объектілеріне теріс әсерді азайтуға арналған ЕҚТ нөсер және еріген сарқынды сулардың ластанған учаскелерге түсуін барынша азайту, таза суды ластанған жерлерден бөлу, қорғалмаған топырақ учаскелерінің эрозиясын болғызбау, дренаждық жүйелердің тұнбаға түсуін болғызбау мақсатында мынадай техникалық шешімдерді жеке немесе біріктіріп қолдану арқылы жерүсті инфрақұрылымы аумағының жерүсті ағынын басқару болып табылады.

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	3
1	жыныстар үйіндісінен жерүсті ағынды суларын жинау және тазарту жүйесін ұйымдастыру	жалпы қолданылады
2	қалдық қоймаға үю кезінде гидротехникалық құрылыстардан ағынды суларды айдау	жалпы қолданылады
3	бұзылған учаскелерді, оның ішінде тегістелген, егілген немесе көгалдандырылған учаскелерді айналып өтіп, бұзылмаған учаскелерден жер үсті ағындарын бұру, бұл тазартылатын ағынды сулардың көлемін барынша азайтуға мүмкіндік береді	жалпы қолданылады
4	тазартылған сарқынды суларды технологиялық қажеттіліктерге қайта пайдалана отырып, аумақтың бұзылған және ластанған учаскелерінен жерүсті ағындарын тазарту	жалпы қолданылады
5	тиісті өлшемдегі нөсер науаларын, траншеяларды, арықтарды ұйымдастыру; еңістердің көлбеулігін контурлау, террассалау және шектеу; эрозиядан қорғау мақсатында төсеніштер мен қаптауларды қолдану	жалпы қолданылады
6	еңісі бар кірме жолдарды ұйымдастыру, жолдарды дренаждық құрылыстармен жабдықтау	жалпы қолданылады
7	эрозияның алдын алу мақсатында тамыр жайылатын қабаты жасалғаннан кейін бірден жүргізілетін рекультивацияның биологиялық кезеңінің фитомелиорациялық жұмыстарын жүргізу	жалпы қолданылады

Сипаттамасы 5.5.3.-бөлімде берілген.

ЕҚТ 21.

Тау-кен массасының құрамындағы заттармен, өніммен немесе өндіріс қалдықтарымен сарқынды (шахталық, карьерлік) сулардың ластану деңгейін төмендетуге арналған ЕҚТ төменде берілген ағынды суларды тазартуға арналған бір немесе бірнеше техниканы пайдалануды білдіреді:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	ағарту және тұндыру	жалпы қолданылады
2	сүзгілеу	жалпы қолданылады
3	сорбция	жалпы қолданылады
4	коагуляция, флокуляция	жалпы қолданылады
5	химиялық тұндыру	жалпы қолданылады
6	бейтараптандыру	жалпы қолданылады
7	тотықтыру	жалпы қолданылады
8	иондық алмасу	жалпы қолданылады

Жерүсті су объектілеріне келіп түсетін түсті металл кендерін (бағалы металдарды қоса алғанда) өндіру кезіндегі карьерлік және шахталық сарқынды сулардың төгінділерінің технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.3-кестесінде көрсетілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторингті ЕҚТ 5-тен қараңыз.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5-бөлімінде берілген.

1.10. Қалдықтарды басқару

ЕҚТ 22.

Кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың алдын алу немесе алдын алу мүмкін болмаған жағдайда азайту үшін ЕҚТ жүйе бойынша қалдықтарды басқару бағдарламасын құруды және орындауды білдіреді ЭМЖ (ЕҚТ 1-ді қараңыз), ол бірінші кезектегі тәртіпте қалдықтардың пайда болуын болғызбауды, оларды қайта пайдалануға дайындауды, қайта өңдеуді немесе басқа жолмен қалпына келтіруді қамтамасыз етеді.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2, 4.7, 4.8-бөлімдерде берілген.

23. ЕҚТ

Түсті металл кендерін өндіру және байыту кезінде кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың мөлшерін азайту мақсатында ЕҚТ бір немесе бірнеше техниканы пайдалану арқылы технологиялық жартылай өнімдерді қайта пайдалану немесе оларды қайта өңдеу процесін жеңілдету үшін объектіде операцияларды ұйымдастыруды білдіреді:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	тозаң-газ тазарту жүйесінен шыққан тозаңды қайта пайдалану	жалпы қолданылады
2	байыту қалдықтарын сусыздандыру үшін пресс-сүзгілерді пайдалану	жалпы қолданылады
3	байыту қалдықтарын сусыздандыру үшін керамикалық вакуумдық сүзгілерді пайдалану	жалпы қолданылады
4	өндіру және байыту қалдықтарын қайталама өндірісте және құрылыс материалдарында шикізат немесе өнімге қоспа ретінде пайдалану, өнеркәсіптік қалдықтардан қосымша өндіру	жалпы қолданылады
5	қазынды кеңістікті толтыру кезінде қалдықтарды пайдалану	жалпы қолданылады
6	тау-кен қазбаларын жою кезінде қалдықтарды пайдалану	жалпы қолданылады
7	негізгі және ілеспе бағалы компоненттерді алу мақсатында өндіру және байыту қалдықтарын өңдеу (вторийлік минералдық ресурстар, техногендік кен орындары)	жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6-бөлімінде берілген.

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

2.1-кесте. Ұсақтауға, жіктеуге (елеуге), тасымалдауға, сақтауға байланысты процестердегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Техникалар	ЕҚТ-ТП (мг/Нм3) *
1	2	3
1	электрсүзгі	5-20**
2	жеңдік сүзгі
3	импульстық тазартқышы бар сүзгі
4	керамикалық және металл ұсақ тазартқыш сүзгілер

* үздіксіз өлшеулер жүргізілген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау күнтізбелік жылда төменде көрсетілген шарттардың орындалғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері орындалды деп саналады:

1) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспаса;

2) жол берілетін орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110%-ынан аспайды;

3) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95% шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200% аспайды;

үздіксіз өлшеулер болмаған жағдайда, құзыретті органдар белгілеген ережелерге сәйкес анықталған өлшемдердің немесе басқа процедуралардың әрбір сериясының нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, шығарындылардың шекті мәндері орындалды деп саналады (Еуропалық парламент пен Кеңестің директивасы ЕО 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластануды кешенді болғызбау және бақылау туралы)");

** ұсақтау және жіктеу процестері үшін (елеу) қолданыстағы қондырғылар 20-100 мг/Нм3.

2.2-кесте. Түсті металл кендерін (бағалы металдарды қоса алғанда) байыту кезіндегі, сонымен бірге гидрометаллургия процестеріндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3) *
1	3	4
1	электрсүзгі	5-20**
2	жеңдік сүзгі
3	импульстық тазартқышы бар сүзгі
4	керамикалық және металл ұсақ тазартқыш сүзгілер

* үздіксіз өлшеулер жүргізілген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау күнтізбелік жылда төменде көрсетілген шарттардың орындалғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері орындалды деп саналады:

1) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспаса;

2) жол берілетін орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110%-ынан аспайды;

3) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95% шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200% аспайды;

үздіксіз өлшеулер болмаған жағдайда, құзыретті органдар белгілеген ережелерге сәйкес анықталған өлшемдердің немесе басқа процедуралардың әрбір сериясының нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, шығарындылардың шекті мәндері орындалды деп саналады (Еуропалық парламент пен Кеңестің директивасы ЕО 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластануды кешенді болғызбау және бақылау туралы)");

** ұсақтау және жіктеу процестері үшін (елеу) қолданыстағы қондырғылар 20-100 мг/Нм3.

Су ресурстары (сарқынды сулардың төгінділеріндегі ластағыш заттардың концентрациясы)

2.3-кесте. Жерүсті су объектілеріне келіп түсетін түсті металл кендерін (бағалы металдарды қоса алғанда) өндіру кезіндегі карьерлік және шахталық сарқынды сулардың төгінділерінің технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/л)*
1	2	3
1	Марганец (Mn)	Cс.н. - 5,8
2	Қорғасын (Pb)	Cс.н. - 0,5
3	Мырыш (Zn)	Cс.н. - 0,4
4	Мыс (Cu)	Cс.н. - 0,3
5	Молибден (Мұ)	Cс.н. - 0,5
6	Темір (Fe)	Cс.н. - 2
7	Қалқыма заттар	Cс.н. - 25

*

1) тәуліктік орташа мән;

2) сарқынды суларды тазарту қондырғыларынан тазартылған ағындарды шығару орындарында пайдаланылатын көрсеткіштер;

3) карьерлік және шахталық сарқынды суларды жинақтауыш тоғандар мен буландырғыш тоғандарға ағызудың технологиялық көрсеткіштерін белгілеуге қатысты, егер олар гидротехникалық құрылыстарға қатысты қолданылатын талаптарға сәйкес келсе, нормаға қолданылмайды. соңғы 3 жылдағы мониторингтік зерттеулердің нәтижелері бойынша жерүсті және жерасты су ресурстарына әсердің болмауы расталады;

4) жерүсті және жерасты су ресурстарына кері әсер ету фактісінің анықталуы гидротехникалық құрылыстарға қойылатын талаптардың бұзылғандығын көрсетеді. Бұл жағдайда эмиссиялардың сандық көрсеткіштері қолданыстағы санитарлық-гигиеналық, экологиялық сапа стандарттарына және мәдени-тұрмыстық суды пайдалану орындарына қатысты қоршаған орта сапасының мақсатты көрсеткіштеріне сәйкес келуі керек;

5) пайдаланылатын көрсеткіштер (қалқыма заттарды қоспағанда) өндірілетін кеннің құрамында тиісті заттар болған жағдайда қолданылады;

6) экологиялық сапа нормативтерін сақтау мақсатында (C_н.к..) және қоршаған ортаға зиян келтіруге жол бермеу сарқынды суларды су объектілеріне экологиялық сапа стандарттарынан жоғары ағызу кезінде технологиялық көрсеткіштерді қоршаған ортаға әсерді бағалау шеңберінде негізделген кезде тиісті диапазонның жоғарғы шегіне дейін белгілеуге жол беріледі.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ қолдануға байланысты басқа технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілген өнімнің (тауардың), орындалған жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерінде көрсетіледі. Тиісінше, басқа технологиялық көрсеткіштердің белгіленуі қолданылатын технологияға байланысты. Сонымен қатар, энергия, су және басқа (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде өзгермелі көрсеткіштер қатары алынды, бұл көптеген факторларға байланысты:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері;

қондырғылардың өнімділігі және пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

аймақтардың климаттық ерекшеліктері және т.б.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ енгізуге, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға, ең төменгі мәндерге сәйкес келуге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) және үнемдеу және ұтымды тұтыну жөніндегі сындарлы, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге бағытталуы тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер қолданылатын шикізат пен отын бойынша кәсіпорындардың жеке ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, аралас салалар/салыстырмалы процестер бойынша ЕҚТ анықтамалықтарының ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. Нақты жағдайларда ЕҚТ таңдау кезінде технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз ететін кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай 10 %-ға төмендету;

айналымды және қайта сумен жабдықтауды енгізу – технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100 %-ға дейін.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

Атмосфералық ауа

Р/с №	Параметр	Қатысты бақылау	Бақылаудың ең аз мерзімділігі*	Ескертпе
1	2	3	4	5
1	Тозаң	16-17 ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат

* үздіксіз бақылау қолданыстағы заңнамада көзделген бақылау жиілігіне қойылатын талаптарға сәйкес ұйымдастырылған көздерде АМЖ арқылы жүзеге асырылады.

Су ресурстары

Р/с №	Параметр/МЛЗ	Бақылаудың минималды кезеңділігі
1	2	3
1	Температура (0C)	Үздіксіз*
2	Шығын өлшегіш (м3/сағат)	Үздіксіз*
3	Сутектік көрсеткіш (ph)	Үздіксіз*
4	Электр өткізгіштік (мкс -микросименс)	Үздіксіз*
5	Лайлылық (ЭМФ-бір литрдегі формазин бойынша лайлылық бірлігі)	Үздіксіз*
6	Марганец (Mn)	Тоқсан сайын бір рет**
7	Темір (Fe)	Тоқсан сайын бір рет**
8	Қорғасын (Pb)	Тоқсан сайын бір рет**
9	Мырыш (Zn)	Тоқсан сайын бір рет**
10	Қалқыма заттар	Тоқсан сайын бір рет**
11	Молибден (Mo)	Тоқсан сайын бір рет**
12	Мыс (Cu)	Тоқсан сайын бір рет**

* І санаттағы объектіден жер бедеріне немесе су объектілеріне бұрылатын сарқынды сулардың ағыстары автоматтандырылған мониторинг жүйесімен жарақтандырылуға тиіс.;

** бақылау кезеңділігі түсті металдар кендерін (соның ішінде бағалы металдарды) өндіру кезінде өндірілетін кеннің құрамында болған жағдайда заттарға қолданылады.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Тау-кен қызметі қоршаған ортаға сөзсіз әсер етеді. Тау-кен қызметінің қоршаған ортаға әсері геологиялық ерекшеліктерге, кен орнының мөлшеріне, формасына және пайдалы компоненттің концентрациясына, орналасқан жердің табиғи-климаттық ерекшеліктеріне, сондай-ақ өндірудің және байытудың қолданылатын әдістеріне, таңдалған техникалық және технологиялық шешімдерге, табиғатты қорғау шараларына және т.б. байланысты.

Түсті металл кендерін өндіру және байыту жөніндегі кәсіпорындарынның негізгі экологиялық аспектілері атмосфералық ауаға ластағыш заттардың шығарындылары, кеніш және шахта суларының, қалдықтар мен технологиялық қалдықтардың түзілуі, жерді пайдалану болып табылады.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ремедиация:

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жер мен топыраққа экологиялық залал фактісі анықталған жағдайда жүргізіледі.

Осылайша, түсті металл кендерін өндіру және байыту жөніндегі кәсіпорындар қызметінің нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануы және ластағыш заттардың қоршаған ортаның бір компонентінен екіншісіне одан әрі ауысуы нәтижесінде мынадай жағымсыз салдарлар туындайды:

ластағыш заттардың атмосфералық ауадан топырақ бетіне шөгуінің нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы және олардың одан әрі жерүсті және жерасты суларына инфильтрациясы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсері.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жағдайға қатысты табиғи орта компоненттерінің жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға Қазақстан Республикасы Экология кодексінің нормаларына және ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сәйкес учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жою үшін тиісті шаралар қолдануға тиіс.

Бұдан басқа, іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға учаскенің ағымдағы немесе болашақ бекітілген нысаналы мақсатын ескере отырып, учаскенің бұдан былай адам денсаулығына елеулі қауіп төндірмеуі үшін және табиғи орта компоненттерінің ластануына байланысты учаскенің қоршаған ортаға қатысты қызметінен зиян келтірмеуі үшін тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ уақытында және кезеңділікпен бақылау мониторингін жүргізу үшін қажетті шаралар қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытынды Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанын және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Кәсіпорындардың сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, әдеби деректерді пайдалана отырып, нормативтік құжаттаманы, экологиялық есептерді, түсті металл кендерін (бағалы металдарды қоса алғанда) өндіру және байыту жөніндегі кәсіпорындарды жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын зерделеу арқылы түсті металл кендерін (бағалы металдарды қоса алғанда) өндіру және байыту саласының тұтастай алғанда, салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, энергия және ресурстық тұтыну, қоршаған ортаға әсер етудің басқа да факторлары туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытынды бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі одан арғы жұмыстарға және оларды ендіру мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік заттардың қоршаған ортаға эмиссияларының деңгейлері, шикізат пен энергия ресурстарын тұтыну, сондай-ақ негізгі және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғыртуды жүргізу, ЕҚТ ендірудің экономикалық аспектілері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларының мониторингіне, бақылауына және төмендеуіне назар аудару қажет; қоршаған ортаға эмиссияларды АМЖ енгізу МЛЗ эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және МЛЗ-ның технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылады;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемшартары ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, өндіріс объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 161 қаулысымен бекітілген

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Мұнай және газ өңдеу" қорытындысы

Мазмұны

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Жалпы ең үздік қолжетімді техникалар

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

1.1.2. Энергия тиімділігін арттыру

1.1.3. Атмосфераға шығарындылар мен технологиялық процестердің негізгі параметрлерінің мониторингі

1.1.4. Суға төгінділердің мониторингі

1.1.5. Бөлінетін газдарды тазарту жүйелерін пайдалану

1.1.6. Қалдықтардың түзілуі және оларды басқару

1.1.7. Имитациялық модельдеу

1.1.8. Шумен ластану

1.2. Мұнайды сусыздандыру және тұзсыздандыру процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.3. Мұнайды бастапқы айдауға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.4. Мұнайды вакуумды айдау процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.5. Гидрогенизациялық процестерге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.6. Каталитикалық риформинг процесіне арнылған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.7. Изомерлеу процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.8. Висбрекинг және басқа да жылу процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.9. Этерификациялауға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.10. Каталитикалық крекингіге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.11. Олигомеризациялауға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.12. Адсорбция процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.13. Кокстеу процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.14. Битум өндіруге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.15. Күкіртті сутекті қайта өңдеу процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.16. Сутегін өндіруге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.17. Хош иісті көмірсутектерді өндіруге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.18. Сұйық көмірсутек қосылыстарын сақтау және тасымалдау процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.19. Табиғи газды және ілеспе газды дайындау және қайта өңдеу процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.20. Табиғи және ілеспе мұнай газын сепарациялау процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.21. Салқындату жүйелері процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.22. Энергетикалық жүйелерге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.23. Мұнай өңдеу зауытын интеграцияланған басқаруға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.24. Түтін газдарының жылуын кәдеге жарату

1.25. МӨЗ-дің құрама / кешенді қондырғылары

1.26. Қалдықтарды басқару әдістері

1.27. Шығарындыларды кешенді басқару әдістері

1.28. Бөлінетін газдарды азайту және оларды өңдеу

1.29. Сарқынды суларды тазарту

1.30. Атмосфераға шығарындыларды болғызбау және бақылау техникаларын сипаттау

1.30.1. Тозаң

1.30.2. Азот оксидтері (NOx)

1.30.3 Күкірт оксидтері (SOx)

1.30.4. Құрама техникалар (SOX, NOX және тозаң)

1.30.5. Көміртегі тотығы (CO)

1.30.6. Ұшпа органикалық қосылыстар (ҰОҚ)

1.30.7. Басқа да техникалар

1.31. Сарқынды сулардың төгілуін болдырмайтын немесе бақылайтын техникалардың сипаттамасы

1.31.1. Сарқынды суларды алдын ала тазарту

1.31.2. Сарқынды суларды тазарту

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолданумен байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация жөніндегі талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы қорытындыда ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамасы берілмеген өзге терминдер (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Мұнай және газ өндеу"анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер және олардың анықтамалары

ең үздік қолжетімді техникалар	—	бұл олардың қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болғызбауға немесе, бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық жағдайларды белгілеудің негізі ретінде қызмет ету үшін практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерін дамытудың ең тиімді және озық кезеңі;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	—	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техниканы қолдана отырып, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссиялар көлемінің бірлігіне (мг/Нм3, мг/л) маркерлік ластағыш заттардың шекті саны (массасы) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын тұтыну мөлшері, уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы өзге де ресурстар түрінде көрсетілген, ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлері;
қолданыстағы қондырғы	—	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Қолданыстағы қондырғыларға осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар жатпайды;
маркерлік ластағыш заттар	—	олар осындай өндіріске немесе технологиялық процеске тән ластағыш заттар тобынан таңдалатын және олардың көмегімен топқа кіретін барлық ластағыш заттардың эмиссияларының мәндерін бағалауға болатын өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ең маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	—	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, баламалы параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгерістерін жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар мен олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазылуы
МЛЗ	маркерлік ластағыш заттар
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытынды КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті оның қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерінің деңгейін болғызбау немесе төмендету мақсатында объектіде қолданылатын немесе қолдануға ұсынылатын техникалардың сипаттамасын қамтиды.

ЕҚТ бойынша қорытынды МЛЗ-ны, МЛЗ эмиссияларының деңгейлерін және ЕҚТ-ны қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін айқындайды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелерді қамтиды.

ЕҚТ бойынша қорытындыны кейіннен қайта қарап, ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында мұнай және газ өңдеу өндірісіндегі шығарындылардың, төгінділердің, қалдықтар түзілуінің технологиялық көрсеткіштері, қолданылатын технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, техникалары туралы ақпарат, ол Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына енгізілетін ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі – КТА) жүргізу процесінде жиналды.

Қолданылу саласы

ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес мынадай негізгі қызмет түрлеріне:

кокс және мұнай өнімдерін өндіруге, табиғи газды қайта өңдеуге қолданылады.

ЕҚТ бойынша қорытынды эмиссиялар көлеміне немесе қоршаған ортаның ластану деңгейіне әсер етуі мүмкін негізгі қызмет түрлерімен байланысты процестерге қолданылады:

Р/с №	Технологиялық процестер	Қысқаша сипаттамасы
1	2	3
1	Мұнайды тұзсыздандыру және сусыздандыру	Мұнайды бастапқы айдауға дейін мұнай өңдеу зауытындағы мұнайдан тұздар мен суды кетіру процестері
2	Мұнайды бастапқы айдау	Мұнайдың атмосфералық және вакуумдық айдау процестері
3	Гидрогенизациялық процестер	Бензинді, керосинді, дизельді фракцияларды (дизель отынын депарафиндеуді қоса алғанда), вакуумды газойлды, қайталама процестердің газойлін гидротазарту процестері
4	Каталитикалық риформинг	Үздіксіз регенерациясы бар катализатордың стационарлық немесе жылжымалы қабатын қолдана отырып, каталитикалық риформинг қондырғыларында жоғары октанды бензин компоненттерін алу процестері
5	Сутегі өндірісі	Көмірсутектердің толық тотығуы және бу конверсиясы кезінде сутекті алу процестері
6	Адсорбция	Сутекпен байытылған газдардағы қоспаларды таза сутек алу үшін жеке таңдалған адсорбциялық материалдардың көмегімен байланыстыру процесі
7	Изомерлеу	С5 - С6 көмірсутегі фракцияларынан жоғары октанды, экологиялық таза тауарлық бензин компоненттерін алу процесі
8	Висбрекинг және басқа да термиялық реакциялар	Тұтқырлықты төмендету және мұнай мен газды өңдеу тереңдігін ұлғайту мақсатында ауыр мұнайды және/немесе мұнай қалдығын термиялық өңдеу процестері
9	Этерификация (жай эфирлер алу)	Тауарлық бензиндерге жоғары октанды қоспалар ретінде пайдаланылатын МТБЭ, ЭТБЭ, ТАМЭ сияқты жай эфирлер өндірісі
10	Каталитикалық крекинг	Бензин компоненттерін, дизель отынын және қанықпаған көмірсутекті газдарды ала отырып, мұнайды өңдеу тереңдігін арттыру үшін вакуумдық газойлды, ауыр мұнай фракцияларын термокаталитикалық өңдеу процестері
11	Олигомеризациялау	Көмірсутекті газдардан жоғары октанды бензин компоненттерін алу процесі
12	Кокстеу	Баяу кокстеу процестері (кокстеу газын, автобензин компоненттерін және кокстеудің жеңіл және ауыр газойлін ала отырып, мұнай өңдеудің ауыр қалдықтарынан мұнай коксын өндіру), коксты қыздыру (жоғары температура әсерінен коксты тығыздау)
13	Битум өндірісі	Битум алынғанға дейін ауаны оттегімен өңдеудің ауыр қалдықтарын тотықтыру процесі
14	Күкіртсутекті қайта өңдеу	Мұнай өңдеудің термогидрокаталитикалық процестерінің технологиялық газдарынан элементтік күкіртке бөлінетін күкіртсутегін өңдеу процестері: күкіртсутегін жоғары температурада жағу және каталитикалық конверсиялау
15	Хош иісті көмірсутектер өндірісі	Ауыр риформат қоспасын бөлу, толуол мен ксилолды изомерлеу және трансалкилирлеу арқылы бензол мен параксилолды өндіру процестері
16	Мұнай өңдеу материалдарын сақтау және тасымалдау	Мұнай және мұнай өнімдерін резервуарларда сақтау жүйелері, шикізат пен тауар өнімін құбыржол жүйелері мен цистерналарға ағызу/құю жүйелері
17	Мұнай өңдеу және газ өңдеу зауыттарында табиғи және ілеспе мұнай газын қайта өңдеу	Табиғи және ілеспе газды күкірті бар қосылыстардан кейінгі фракцияларға бөле отырып, кептіру, тазарту процестері
18	Табиғи және ілеспе мұнай газын бөлу процесі	Газ және сұйық фазаларды механикалық бөлу процесі.
19	Салқындату	Салқындату жүйелері және айналымдағы суды дайындау әдістері
20	Энергетикалық жүйе	МӨЗ-ді жылумен жабдықтау және электрмен жабдықтау процестері
21	Мұнай өңдеу зауытын интеграцияланған басқару	Мұнай өңдеу зауыттарын басқару процестері, соның ішінде қоршаған ортаны басқару құралдары және жалпы зауыттық шаруашылықты тиісті жүргізу әдістері
22	Түтін газдарының жылуын жою	МӨЗ-де энергия ресурстарын алу үшін түтін газдарының жылуын пайдалану процестері
23	Шығарындыларды азайту	Атмосфераға шығарындыларды азайту немесе азайту технологиялары МӨЗ-де қолданылатын шығарындыларды азайту әдістері
28	Сарқынды суларды тазарту	Ағызу алдында МӨЗ-де сарқынды суларды тазарту әдістері

ЕҚТ бойынша қорытынды:

шикі мұнайды, ілеспе және табиғи газды барлау мен өндіруге;

мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау және мұнай өңдеу зауытында өңдеу үшін шикізат ретінде пайдалану алдында кен орнында шикі мұнайды, ілеспе және табиғи газды дайындауға;

мұнай және газ өндіру кен орындарында шикі газды (ілеспе және табиғи газды) дайындау мен өңдеу және техникалық газ күкіртін өндіру процестеріне;

4) шикі мұнайды, ілеспе және табиғи газды, мұнай мен газды қайта өңдеу өнімдерін тасымалдауға;

5) биоотын өндірісіне;

6) мұнай-газ өңдеу өнімдерінің маркетингі мен өткізуге;

7) тек өнеркәсіптік қауіпсіздікті немесе еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге қатысты мәселелерге қолданылмайды.

Еңбектi қорғау мәселелерi iшiнара және осы ЕҚТ бойынша қорытындының қолданылу саласына енгiзiлген қызмет түрлерiне әсер еткен жағдайларда ғана қаралады.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері қызметтің негізгі түрі барысында түзілетін қалдықтарға қатысты ғана қарастырылады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі ЕҚТ бойынша тиісті ЕҚТ бойынша қорытындыларды қаралады. Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқарудың жалпы қағидаттары қарастырылады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта емес және толық болып табылмайды. Объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайлары кезінде бір немесе бірнеше ЕҚТ-ны қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштер мынадай өлшемшарттар ескеріле отырып қабылданады.

Орташалану кезеңдері және атмосфераға шығарындылар үшін базалық жағдайлар

Су буының құрамын алып тастағанан кейін, 273,15 К°, 101,325 кПа жағдайында шығарылатын газдың көлеміне (мг/Нм3) қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға түсетін шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері.

Р/с №	Өлшем	Сипаттама
1	2	3
1	Үздіксіз өлшемдер үшін	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты жол берілетін технологиялық көрсеткіштер бір ай ішінде өлшенген барлық шынайы орташа сағаттық мәндердің орташа мәндері болып табылатын орташа айлық мәндерге жатады
2	Кезеңді өлшемдер үшін	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты жол берілетін технологиялық көрсеткіштер 20 минут ішінде өлшенген кемінде үш бірлі-жарым сынаманың орташа мәніне жатады

Жағу, каталитикалық крекинг процестері және пайдаланылған газдардан күкірт алу қондырғылары үшін оттегі құрамының базалық шарттар 1-кестеде келтірілген.

1-кесте. Атмосфераға шығарындыларға қатысты ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер үшін базалық шарттар

р/с №	Шаралар	Өлшем бірлігі	Оттегінің базалық деңгейінің шарттары
1	2	3	4
1	Газ турбиналары мен қозғалтқыштарын қоспағанда, сұйық немесе газ тәріздес отынды жағуға арналған қондырғы	мг/Нм3	көлемі бойынша 3 % оттегі
2	Қатты отынмен жағуға арналған қондырғы	мг/Нм3	көлемі бойынша 6 % оттегі
3	Каталитикалық крекинг процесі (регенератор)	мг/Нм3	көлемі бойынша 3 % оттегі
4	Пайдаланылған газдардан күкірт алуға арналған қондырғы *	мг/Нм3	көлемі бойынша 3 % оттегі

* ЕҚТ 60-ты пайдаланған жағдайда.

Шығарындылардың концентрациясын оттегінің базалық деңгейіне айналдыру.

Төменде оттегінің базалық деңгейі кезінде шығарындылардың концентрациясын есептеу үшін формула келтірілген (6.1-кестені қараңыз).

ER=21-OR21-OM×EM

мұндағы: ER – оттегінің базалық деңгейіне түзетілген шығарындылар концентрациясы (мг/Нм3);

OR – оттегінің базалық деңгейі (көлемі бойынша%);

EM – оттегінің өлшенген деңгейіне көрсетілген шығарындылардың концентрациясы (мг/Нм3);

OM – оттегінің өлшенген деңгейі (көлемі бойынша%).

Сарқынды суларды ағызу үшін орташалау кезеңдері және базалық жағдайлар

Егер өзгеше көрсетілмесе, осы бөлімде келтірілген ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер концентрация мәндері (су көлеміне тасталатын заттың массасы) ретінде айқындалады және миллиграммның литрге қатынасы (мг/л) ретінде көрсетіледі.

Егер өзгеше көрсетілмесе, ЕҚТ-мен байланысты төгінділердің технологиялық көрсеткіштері үшін орташалау кезеңдері былайша айқындалады:

Р/с №	Орташалау кезеңі	Сипаттамасы
1	2	3
1	Орташа тәуліктік	Шығысқа барабар құрамдас сынама ретінде алынған 24 сағатқа тең сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа мән немесе сынамадан уақытқа барабар ағынның жеткілікті тұрақтылығы көрсетілген жағдайда
2	Орташа жылдық/орташа айлық	Күн сайынғы ағындарға сәйкес есептелген жыл/ай ішінде алынған барлық орташа тәуліктік мәндердің орташа мәні

ЕҚТ-гы қолданумен байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштер диапазонынан төмен МЛЗ эмиссиялары деңгейлерінің нақты мәндері кезінде осы ЕҚТ бойынша қорытындыда айқындалған талаптар сақталған болып табылады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы қорытындыда ұсынылған ЕҚТ тұжырымдары ЕҚТ мұнай мен газды өңдеу жөніндегі объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар жүргізілген КТА және Қазақстан Республикасының мұнай өңдеу және мұнай-химия саласы құрылымының мұнай, газ және мұнай өнімдерін өңдеуге бағдарланған ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде зерделенген әлемдік тәжірибе деректері негізінде ЕҚТ-ға жатқызылды.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Жалпы ең үздік қолжетімді техникалар

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1. ЕҚТ мұнай мен газды өңдеу қондырғыларының жалпы экологиялық көрсеткіштерін жақсарту үшін экологиялық менеджмент жүйесін (ЭМЖ) енгізу және сақтау болып табылады.

ЭМЖ мынадай компоненттерді қамтиды:

1) жоғары басшылықты қоса алғанда, басшылықтың мүдделілігі мен жауапкершілігі;

2) кәсіпорынның тіршілік ету ортасын (контекстін) және оның қызметінің барлық аспектілеріне әсер ететін факторларды айқындау және түсіну;

3) ЭМЖ-ны қолдану саласын және кәсіпорын басқаруы мүмкін экологиялық аспектілерді айқындау;

4) басшылықтың өндірістік процесті ұдайы жетілдіруін қамтитын экологиялық саясатты айқындау;

5) мыналарға:

экологиялық аспектілерге;

қабылданған міндеттемелерге;

кәсіпорынның тіршілік ету ортасына (контекстіне) және қажеттіліктеріне және мүдделі тараптардың күтулеріне сәйкес айқындалған басқа да факторлар мен талаптарға жататын тәуекелдер мен мүмкіндіктерді айқындау;

6) қаржылық жоспарлаумен және инвестициялармен ұштастыра отырып, сондай-ақ жаңа қондырғыны жобалау кезеңінде және оны пайдаланудың бүкіл мерзімі ішінде қондырғыны пайдаланудан шығару мүмкіндігі нәтижесінде қоршаған ортаға әсерді ескере отырып, қажетті рәсімдерді, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және белгілеу;

7) мыналарға:

құрылымы мен жауапкершілікке;

оқытуға, хабардар болуға және құзыреттілікке;

байланысқа;

қызметкерлерді тартуға;

құжаттамаға;

технологиялық процесті тиімді басқаруға;

техникалық қызмет көрсету бағдарламаларына;

төтенше жағдайларға және оларға ден қоюға әзір болуға;

экологиялық заңнаманың сақталуын қамтамасыз етуге ерекше назар аударылатын рәсімдерді жүзеге асыру;

8) мыналарға:

мониторинг пен өлшеуге;

түзету және алдын алу ic-қимылдарға;

жазбалар жүргізуге;

ЭМЖ-ның жоспарланған іс-щараларға сәйкестігін және дұрыс енгізілгенін және сақталуын анықтау үшін тәуелсіз (іс жүзінде жүзеге асырылатын) ішкі және сыртқы аудиттер жүргізуге ерекше назар аудара отырып, өнімділікті тексеру және түзету шараларын қабылдау;

9) жоғары басшылықтың ЭМЖ-ны және оның тұрақты жарамдылығын, сәйкестігі мен тиімділігін талдауы;

10) экологиялық таза технологияларды әзірлеуді қадағалау;

11) сертификаттау жөніндегі органның немесе ЭМЖ сыртқы верификаторының валидациясы;

12) салалық бенчмаркингті тұрақты негізде қолдану.

Экологиялық тиімділік: ЭМЖ қондырғының экологиялық көрсеткіштерін ұдайы жақсартуға ықпал етеді және қолдайды. Егер қондырғының жалпы экологиялық сипаттамалары жақсы болса, онда ЭМЖ операторға экологиялық тиімділіктің жоғары деңгейін ұстап тұруға көмектеседі.

Қолданылуы: Жоғарыда сипатталған компоненттер, әдетте барлық қондырғыларға қолданылуы мүмкін және ЭМЖ сипаты (мысалы, стандартты немесе стандартты емес) қондырғының сипатына, ауқымына және күрделілігіне, сондай-ақ ол тигізуі мүмкін экологиялық әсер ету ауқымына байланысты болады.

Сипаттама: ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1-бөлімін қараңыз

1.1.2. Энергия тиімділігін арттыру

ЕҚТ 2. Энергияны тиімді пайдалану үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың қолайлы комбинациясын пайдалануды көздейді:

Р/с №	Техника	Сипаттама
1	2	3
1	Жобалау техникалары
1.1	Пинч-талдау		Энергия тұтынуды барынша азайту үшін термодинамикалық көрсеткіштерді жүйелі есептеуге негізделген техника. Жүйелердің жалпы конструкцияларын бағалау үшін құрал ретінде пайдаланылады
1.2	Жылу интеграциясы		Технологиялық жүйелердің жылумен интеграциясы әртүрлі процестерде қажетті жылудың елеулі үлесі қыздыруға жататын ағындар мен салқындатуға жататын ағындар арасындағы жылу алмасу есебінен қамтамасыз етілетініне кепілдік береді
1.3	Жылу мен энергияны рекуперациялау		Энергияны рекуперациялау құрылғыларын пайдалану, мысалы: кәдеге жаратушы қазандар; ФКК қондырғысында энергияны кеңейткіштер/рекуперациялау; орталықтандырылған жылумен жабдықтауда пайдаланылған жылуды пайдалану.
2	Технологиялық процесті және техникалық қызмет көрсетуді басқару техникасы
2.1	Технологиялық процесті оңтайландыру		Шикізат тоннасына отын шығынын төмендету мақсатында автоматтандырылған бақыланатын жағу пеш өнімділігін арттыру үшін жылуды интеграциялаумен жиі біріктіріледі
2.2	Буду басқару және буды тутынуды төмендету		Бу шығынын төмендету және оны пайдалануды оңтайландыру үшін дренаждық клапандар жүйелерін жүйелі бақылау
2.3	Энергетикалық эталонды пайдалану		Озық тәжірибені зерделеу арқылы үздіксіз жақсартуға қол жеткізу үшін саралауға және салыстырмалы талдауға қатысу
3	Өндірістің энергия тиімді технологиялары
3.1	Аралас жылу және электр энергиясын пайдалану		Бір отыннан жылу (мысалы, бу) мен электр энергиясын бірлесіп өндіруге (немесе когенерациялауға) арналған жүйе
3.2	Кешенді газдандырудың аралас циклі (КГАЦ)		Мақсаты конверсия тиімділігі жоғары әртүрлі отыннан (мысалы, МӨЗ сұйық отыны немесе кокс) бу, сутек (міндетті емес) және электр энергиясын алу болып табылатын техника

ЕҚТ 3. Энергия тұтынуды қысқарту, операциялық қызметті жақсарту, өндірісті ұтымды ұйымдастыруды қолдау, сондай-ақ инвестицияларды басқару үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың тиісті комбинацияларын пайдалануды көздейді.

Р/с №	Техника	Енгізу тиімділігі
1	2	3
1	Басшылықтың назарын энергияны тұтынуға аудару	Процестерді интеграциялау негізінде шешімдер қабылдауды қамтамасыз ету үшін
2	Энергия тұтыну туралы есептілік жүйесін дамытуды жеделдету	Прогресті өлшеу және нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін
3	Энергия үнемдеуді ынталандыру жүйесіне бастамашылық ету	Жақсарту салаларын анықтауға жәрдемдесу үшін
4	Энергия аудитін тұрақты түрде жүргізу	Қызметтің сыртқы және ішкі нормативтік құжаттарға сәйкестігін қамтамасыз ету үшін
5	Энергия тұтынуды төмендету жоспары	Жақсарту үшін мақсаттар мен стратегияларды белгілеу
6	Жануды қарқындату науқанын жүргізу	Жақсарту салаларын анықтау (мысалы, ауа/отын арақатынасы, шығару құбырының температурасы, жанарғының конфигурациясы, пештің құрылымы)
7	Энергия тұтынуда ранжирлеу/бенчмаркинг жөніндегі іс-шараларға қатысу үшін	Тәуелсіз органның тексеруі
8	Қондырғылар, олардың ішінде және жүйелер арасындағы интеграция	МӨЗ-дегі қондырғылар арасындағы жылу интеграциясы қалыпты болмауы мүмкін. Энергия сыйымдылығына зерттеулер жүргізу қажет

Экологиялық тиімділік: Энергия тұтынуды азайту жөніндегі барлық шаралар CO2-ді қоса алғанда, атмосфераға шығарындыларды азайтуға әкеледі.

1.1.3. Атмосфераға шығарындылар мен технологиялық процестердің негізгі параметрлерінің мониторингі

ЕҚТ 4. ЕҚТ ластағыш заттар шығарындыларына мониторинг жүргізуді көздейді

Ластағыш заттар шығарындыларының мониторингі осы ЕҚТ бойынша қорытындының 4-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 5. Өндірістік объектілер деңгейінде шығарындыларды басқаруды жақсарту және азайту үшін ЕҚТ "қалпақ" тұжырымдамасын қолданудан тұрады.

Сипаттама: Өндірістік объектілер деңгейінде атмосфераға шығарындыларды басқару техникаларының бірі ластанудың "қақпағы" тұжырымдамасы ретінде белгілі (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3-бөлімін қараңыз).

Ластанудың "қақпақ" тұжырымдамасының өндірістік объектісі деңгейінде жиі қолданылатын басқару технологиясына назар аудару негізгі тармақтарға негізделген:

ластану "қақпағының" периметрі;

"қақпақ" заттары немесе параметрлері;

"қақпақтың" орташалау кезеңі;

"қақпақты" есептеу.

Экологиялық тиімділік: Ластанудың "қақпағы" тұжырымдамасы жалпы шығарындыларды азайтуға көмектеседі.

Қолданылуы: Осы техника шығарындыларды шығаратын қондырғылар мен процестер шығарындыларды өлшеуді немесе процестің параметрлерінің мониторингін қоса алғанда, тиісті үздіксіз мониторинг жүйелерімен жабдықталған жағдайда толығымен қолданылады.

"Қалпақ" тұжырымдамасын қолдану кезінде технологиялық көрсеткіштер ЕҚТ-ны қолданумен байланысты шығарындылар деңгейінен аспауы немесе болмауы тиіс (осы ЕҚТ бойынша қорытындының 2-бөлімінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштерді қараңыз).

ЕҚТ 6. ЕҚТ тиісті техниканы пайдалана отырып, каталитикалық крекинг және жағу қондырғыларында ластағыш заттардың шығарындыларына байланысты тиісті технологиялық параметрлердің мониторингінен тұрады:

Р/с №	Сипаты	Минималды жиілік
1	2	3
1	Ластағыш заттардың шығарындыларымен байланысты параметрлер мониторингі, мысалы, түтін газдарындағы оттегінің болуы, отындағы азот пен күкірттің болуы немесе шикізат*	Оттегінің мөлшерін үздіксіз өлшеу. Отын/шикізаттың елеулі өзгерістеріне негізделген жиілікпен азот пен күкірт мөлшерін мерзімді өлшеу

* түтін құбырындағы NOx және SO2 шығарындыларын үздіксіз өлшеу кезінде отын немесе шикізаттағы азот пен күкірт мониторингі қажет болмауы мүмкін.

ЕҚТ 7. ЕҚТ мынадай барлық техникаларды пайдалана отырып, бүкіл өндірістік объектіден ауаға ҰОҚ-тың ұйымдастырылмаған шығарындылар мониторингін қамтиды:

негізгі жабдыққа арналған корреляциялық қисықтармен байланысты иіс мониторингінің техникалары;

газды анықтаудың оптикалық техникалары;

өлшеулермен расталатын мерзімді (мысалы, екі жылда бір рет) шығарындылар коэффициенттері негізінде тұрақты шығарындыларды есептеу.

Дифференциалды сіңіру (DIAL) немесе күн тұтылу ағыны (SOF) сияқты оптикалық сіңіруге негізделген технологияларды қолдана отырып, кезеңдік өлшеулер арқылы объектідегі шығарындыларды скрининг және сандық бағалау пайдалы қосымша технология болып табылады.

Сипаты

Осы ЕҚТ бойынша қорытындының 1.30.6-бөлімін қараңыз.

1.1.4. Суға төгінділердің мониторингі

ЕҚТ 8. Суды тұтынуды және ластанған судың түзілу көлемін азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген барлық техникаларды қолдануды қарастырады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Су ағындарының интеграциясы	Су ағындарын, мысалы, салқындатудан, конденсаттардан, әсіресе шикі мұнайды тұзсыздандыру кезінде пайдалану үшін ішкі қайта пайдалану есебінен ағызу алдында қондырғы деңгейінде түзілетін технологиялық су көлемін қысқарту	Жаңа қондырғылар үшін толығымен қолданылады. Қолданыстағы қондырғылар үшін қондырғыны толық қайта құру қажет болуы мүмкін
2	Ластанған су ағындарын бөлуге арналған су бұру жүйесі	Су ресурстарын басқаруды оңтайландыру үшін өнеркәсіптік объектіні жобалау, онда әрбір ағын тиісті түрде өңделеді, мысалы, қышқыл сарқынды булау бағанасы сияқты тиісті алдын ала өңдеу үшін өндірілетін сульфид-содержащие суды (айдаудан, ФКК орнатудан, кокстеу қондырғысынан және т. б.) бағыттау жолымен	Жаңа қондырғылар үшін толығымен қолданылады. Қолданыстағы қондырғылар жергілікті алдын-ала тазартуды жасау үшін қондырғыны толық жөндеуді қажет етуі мүмкін
3	Ластанбаған су ағындарын бөлу(мысалы, бір рет салқындату, жаңбыр суы)	Ластанбаған суды сарқынды суларды жалпы тазартуға жібермеу үшін және ағынның осы түрі үшін ықтимал қайта пайдаланылғаннан кейін бөлек ағызу үшін объектіні жобалау	Жаңа қондырғылар үшін толығымен қолданылады. Қолданыстағы қондырғылар үшін қондырғыны толық қайта құру қажет болуы мүмкін
4	Төгілу мен ағып кетуді болғызбау	Төгілу, герметизация және т. б. сияқты ерекше жағдайларды басқару қажет болған кезде арнайы процедураларды және/немесе уақытша жабдықты пайдалануды қамтитын техникалары.	Жалпы қолданылады

ЕҚТ 9. Сарқынды суларды қабылдағышқа ағызу кезінде ластағыш заттарды азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген барлық техникаларды қолдана отырып, ерімейтін және еритін ластағыш заттарды алып тастауды қамтиды.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Мұнай алу арқылы ерімейтін заттарды алып тастау	Осы ЕҚТ бойынша қорытындының 1.31.2- бөлімін қараңыз.	Жалпы қолданылады
2	Қалқыма заттар мен ерітілген мұнайды алу жолымен ерімейтін заттарды алып тастау	Осы ЕҚТ бойынша қорытындының 1.31.2- бөлімін қараңыз.	Жалпы қолданылады
3	Биологиялық тазартуды және суды ағартуды қоса алғанда, еритін заттарды алып тастау	Осы ЕҚТ бойынша қорытындының 1.31.2- бөлімін қараңыз..	Жалпы қолданылады

ЕҚТ-ны қолданумен байланысты төгінділер деңгейі: осы ЕҚТ бойынша қорытындының 4-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 10. Ластағыш заттардың төгінділерін азайту үшін су ресурстарын басқару стратегиясы қолданылуы тиіс

Сипаттамасы: Осы техника "маркерлік заттар" ретінде жіктелген заттардың суға төгінділерін анықтау және азайту, сондай-ақ су ресурстарын тұтынуды қысқарту стратегиясын білдіреді (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімін қараңыз).

Тиісті стратегия іске асырылуы және мынадай іс-шараларды қамтуы мүмкін:

суды тұтынуды азайту (үнемдеу);

жергілікті тазалау арқылы қондырғылардан бөлек төгу;

суды барынша қайта пайдалану;

реагентті өңдеу және биологиялық тазарту процестеріне арналған су құрамын автоматты бақылау;

мұнай және газ өңдеу объектілерінде тасталуы мүмкін заттардың тізбесін айқындау;

төгілетін заттардың нормативтерін белгілеу;

уәкілетті мемлекеттік органдармен келісілген, бекітілген бағдарламалар негізінде мониторинг жүргізу.

қалыпты пайдалану жағдайларында мониторинг үшін сынамаларды іріктеу нұсқамаларын орнату (уақытша немесе тұрақты жоспар).

жоспарлау кезінде кезенді мониторинг жүргізу үшін ең қолайлы кезеңді анықтау, мысалы, алты айлық немесе жылдық, егер мәндер өте төмен болса және жоспардың орындалуы;

экологиялық мониторинг жүйесіне енгізілетін тиісті заттардың төгінділерін қысқарту бойынша нәтижелерді талдау және нақты іс-қимыл жоспарын әзірлеу.

Экологиялық тиімділік: МӨЗ-ден және ГӨЗ-ден ластағыш заттардың төгінділерін біртіндеп қысқарту. Ластағыш қауіпті заттар үшін - төгінділерді тоқтату немесе кезең-кезеңмен тоқтату.

Қолданылуы: қолданыстағы қондырғыларға қолданылады.

ЕҚТ 11. Егер органикалық заттарды немесе азотты одан әрі жою қажет болса, ЕҚТ 1.31.2-бөлімде сипатталған тазартудың қосымша кезеңдерін пайдаланудан тұрады.

ЕҚТ 12. ЕҚТ төменде көрсетілгеннен кем емес мониторинг жиілігімен су сапасының өкілдік деректерін қамтамасыз ететін мониторинг техникаларын пайдалана отырып, су объектілеріне ластағыш заттардың төгінділеріне мониторинг жүргізуден тұрады.

Су сапасының өкілетті деректерін қамтамасыз ететін мониторинг техникасын пайдалана отырып, су көздеріне ластағыш заттардың төгінділерін мониторингілеу процестері үшін осы ЕҚТ бойынша қорытындының 2.9-кестесінде және 4-бөлімінде ұсынылған мониторинг жиілігінде келтірілген.

1.1.5. Бөлінетін газдарды тазарту жүйелерін пайдалану

ЕҚТ 13. Атмосфераға шығарындыларды болғызбау немесе азайту мақсатында ЕҚТ қышқыл газдарды тазарту қондырғыларын, күкірт алу қондырғыларын және қолжетімділік деңгейі жоғары және өнімділігі жоғары бөлінетін газдарды тазартудың барлық басқа жүйелерін пайдалануды көздейді.

Сипаттама: Нақты жұмыс жағдайлары үшін арнайы рәсімдер анықталуы мүмкін, атап айтқанда:

іске қосу немесе тоқтату операциялары;

жүйенің дұрыс жұмыс істеуіне әсер етуі мүмкін басқа да ерекше операциялар (мысалы, пешті және/немесе бөлінетін газды тазарту жүйесін тұрақты және төтенше техникалық қызмет көрсету және тазарту жұмыстары немесе өндірістегі елеулі ақаулар);

жүйені толық қуатта пайдалануға кедергі келтіретін бөлінетін газдардың жеткіліксіз шығыны немесе температурасы.

Экологиялық тиімділік: Қондырғының экологиялық көрсеткіштерін үнемі жақсарту.

Қолданылуы: ЕҚТ барлық қондырғыларға қолданылуы мүмкін.

1.1.6. Қалдықтардың түзілуі және оларды басқару

ЕҚТ 14. Қалдықтардың түзілуін болғызбау немесе, егер болғызбау іс жүзінде мүмкін болмаса, қысқарту мақсатында ЕҚТ қалдықтарды басқару жөніндегі жоспарды қабылдауды және енгізуді көздейді, басымдық тәртібімен қалдықтарды қайта пайдалануға, қайта өңдеуге, рекуперациялауға немесе кәдеге жаратуға дайындауды көздейді және қамтамасыз етеді.

ЕҚТ 15. Өңдеуге немесе жоюға жататын шламдардың санын азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды көздейді.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Шламды алдын ала тазарту	Соңғы тазартудан бұрын (мысалы, сұйық күйдіру пешінде) шламдар олардың көлемін азайту үшін және тұндырғыш жабдықтан мұнай алу үшін сусыздандырады және/немесе майсыздандырылады (мысалы, центрифугалық деканттар немесе бу кептіргіштер)	Жалпы қолданылады
2	Технологиялық қондырғыларда шламды қайта пайдалану	Шламның кейбір түрлері (мысалы, мұнай шламдары) олардағы мұнайдың болуына байланысты шикізаттың бір бөлігі ретінде қондырғыларда өңделуі мүмкін (мысалы, кокстау)	Қолданылуы тиісінше тазартатын қондырғыларда өңдеуге қойылатын талаптарға сәйкес келуі мүмкін шламдармен шектелген

ЕҚТ 16. Катализаторлардың пайдаланылған қатты қалдықтарының түзілуін азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды көздейді.

Р/с №	Техника	Сипаты
1	2	3
1	Пайдаланылған катализаторларды бақылау және басқару	Оларды қалпына келтіру немесе объектіден тыс алаңдарда қайта пайдалану мақсатында катализатор ретінде пайдаланылатын материалдармен (мысалы, мердігерлік ұйымдармен) жоспарлы және қауіпсіз жұмыс істеу. Осы операциялар катализатордың түріне және технологиялық процестің ерекшеліктеріне байланысты
2	Шлам эмульсиясынан катализаторды алу	Технологиялық қондырғылардағы мұнай шламдарында (мысалы, ФКК қондырғылары) катализатор тозаңының үлкен концентрациясы болуы мүмкін. Мұнай шламын шикізат ретінде қайта пайдаланғанға дейін бұл тозаңды бөліп алу керек.

1.1.7. Имитациялық модельдеу

ЕҚТ 17. ЕҚТ мұнай мен газды қайта өңдейтін қондырғылар мен процестердің жалпы экологиялық және өндірістік көрсеткіштерін жақсартуға ықпал ететін технологиялық процестерді имитациялық модельдеу жөніндегі бағдарламалық кешендерді ендіруден тұрады.

Техниканың сипаттамасы: Имитациялық модельдеу - зерттелетін жүйе нақты жүйені жеткілікті дәлдікпен сипаттайтын модельмен алмастырылатын зерттеу әдісі (құрастырылған модель процестерді олар іс жүзінде қалай жүретінін сипаттайды), осы жүйе туралы ақпарат алу үшін эксперименттер жүргізіледі (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8-бөлімін қараңыз).

Имитациялық модельдер жүйелерді талдауға және басқа техникалары қолданылмайтын шешімдерді табуға мүмкіндік береді. Абстракцияның тиісті деңгейін таңдағаннан кейін имитациялық модельді әзірлеу аналитикалық модельдеуге қарағанда қарапайым процесс болып табылады.

Экологиялық тиімділік: Осы ЕҚТ өндірістік қызметті жүзеге асырудың ең үздік нұсқаларын таңдауға мүмкіндік береді.

Қолданылуы: Имитациялық модельдеу эксперименталды және қолданбалы әдіснама болып табылады және барлық МӨЗ мен ГӨЗ-де қолданылуы мүмкін.

1.1.8. Шумен ластану

ЕҚТ 18. Шумен ластануды болғызбау мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды көздейді:

шулы операциялар үшін қолайлы орынды таңдау;

шулы операцияларды/агрегаттарды қоршау;

өндірістерді/агрегаттарды дірілден оқшаулау;

дыбыс өткізбейтін материалдар негізінде ішкі және сыртқы оқшаулауды пайдалану;

материалдарды өңдеуге арналған жабдықты қоса алғанда, кез келген шу шығаратын операцияларды жабуға арналған ғимараттарды дыбыс оқшаулау;

дыбыс өткізбейтін қабырғаларды және/ немесе табиғи кедергілерді орнату;

шығару құбырларында сөндіргіштерді қолдану;

дыбыстан оқшауланған ғимараттардағы арналар мен желдеткіштерді дыбыстан оқшаулау;

цехтар мен үй-жайларда есіктер мен терезелерді жабу;

машина бөлмелерінің дыбыс оқшаулауын пайдалану;

қабырға саңылауларының дыбыс оқшаулауын пайдалану, мысалы, таспалы конвейерді ендіру орнында шлюзді орнату;

ауа бөлінетін жерлерде, мысалы, газ тазартудан кейін шығаруда дыбыс жұтқыштарды орнату;

арналардағы ағындардың жылдамдығын төмендету;

дыбыс өткізбейтін арналарды пайдалану;

компрессорлар мен арналар сияқты шу көздерін және ықтимал резонанстық компоненттерді бөлу;

түтін сорғыштар мен сүзгілердің газ үрлегіштері үшін сөндіргіштерді пайдалану;

техникалық құрылғыларда (мысалы, компрессорларда) дыбыс өткізбейтін модульдерді пайдалану;

ұсақтау кезінде резеңке қалқандарды пайдалану (металдың металмен жанасуын болғызбау үшін);

қорғаныс жолағы мен шулы өндіріс арасында ғимараттар салу немесе ағаштар мен бұталарды отырғызу.

Экологиялық тиімділік: Осы ЕҚТ МӨЗ және ГӨЗ шу деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.

Қолданылуы: Технологиялық процесс пен жабдықтың ерекшеліктерін ескере отырып, барлық МӨЗ мен ГӨЗ қолданылады.

1.2. Мұнайды сусыздандыру және тұзсыздандыру процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 19. Сусыздандыру және тұзсыздандыру процесінде суды тұтынуды азайту және су объектілеріне (буландырғыш тоғандар) ластағыш заттарды ағызуды қысқарту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды көздейді.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Суды рециркуляциялау және тұзсыздандыру процесін оңтайландыру	Тұзсыздандырудың тиімділігін арттыруға және жуу суын тұтынуды азайтуға бағытталған, мысалы, төмен ығысу, төмен су қысымы бар араластырғыш құрылғыларды пайдалану арқылы тұзсыздандырудың дәлелденген технологияларының кешені. Осы техника жуу кезеңдерінің негізгі параметрлерін басқаруды (мысалы, біртекті араластыру) және бөлуді (мысалы, рН, тығыздық, тұтқырлық, коалесценция үшін электр өрісінің потенциалы) қамтиды	Жалпы қолданылады
2	Көп сатылы тұзсыздандыру және тұзсыздандыру	Көп сатылы тұзсыздандырғыштар судың қосылуымен және дегидратациямен жұмыс істейді, бөлінудің жақсы тиімділігіне қол жеткізу үшін екі немесе одан да көп сатыдан кейін қайталанады, сондықтан одан әрі процестерде коррозия аз болады.	Негізінен жаңа қондырғыларда немесе қондырғыларды жаңғырту процесінде қолданылады
3	Қосымша бөлу кезеңі	Мұнайды судан және қатты заттардан судан қосымша жетілдірілген бөлу тазарту қондырғыларына жіберілетін сарқынды сулардағы мұнайдың мөлшерін азайтуға және оларды технологиялық процеске қайта өңдеуге арналған. Бұл бөлім мыналарды қамтуы мүмкін: 1) тұндырғыш барабан; 2) фаза аралық деңгейдегі оңтайлы реттегіштерді пайдалану; 3) төменгі су қысымын пайдалану арқылы тұзсыздандырғыш ыдыстардағы турбуленттілікті болғызбау; 4) мұнай мен суды "суландыратын" агенттердің көмегімен бөлуді оңтайлы жақсарту, оның мақсаты мұнайдың суға айтарлықтай түсуіне әкелетін тоқтатылған ластағыш заттарды алып тастау болып табылады. 5) су тамшыларының бірігу процесін жеңілдету үшін улы емес, биологиялық ыдырайтын, жанбайтын арнайы демульгациялық химиялық заттарды қолдану.	Жалпы қолданылады

ЕҚТ 20. Сусыздану және тұзсыздандыру процестерінде төгінділердегі су мен мұнайдан қалқыма заттардың бөлінуін жақсарту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды көздейді:

Тұзсыздандырғыштың жуу суы мен шикі мұнайды араластыру үшін төмен жылжымалы араластыру құрылғыларын пайдалану.

Турбуленттілікті болдырмау үшін тұзсыздандырғыштағы судың төмен қысымын пайдалану.

Су ағынын ауыстыру. Ол тұндырылған тоқтатылған заттарды алып тастағанда аз турбуленттілікті тудырады.

Су фазасы (суспензия) пластиналық қысым сепараторында бөлінуі мүмкін. Балама ретінде гидроциклонды тұзсыздандырғыш пен гидроциклонды мұнай бөлгіш комбинациясын қолдануға болады.

Пайда болған тұнбаны жуу жүйесінің тиімділігін бағалау. Шламды жуу-бұл ыдыстың түбінде жиналған тоқтатылған заттарды тоқтата тұру және алып тастау үшін тұзсыздандырғыштағы су фазасын араластыруға арналған мерзімді процесс. Бұл тазарту процесі қалыпты жұмыс кезінде, әсіресе ұзақ циклдарда тұзсыздандырғыштардың тиімділігін арттырады.

1.3. Мұнайды бастапқы айдауға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

Атмосфералық және вакуумдық айдау қондырғылары жылуды ірі тұтынушылар болып табылады. Пештерде қолдануға арналған техникалар энергетикалық жүйеге арналған бөлімде сипатталған (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 3-бөлімі).

ЕҚТ 21. Айдау процесінде сарқынды сулар ағындарының түзілуін болғызбау немесе азайту үшін ЕҚТ сұйық сақиналы вакуумдық сорғыларды немесе беттік конденсаторларды пайдалануды көздейді.

Қолданылуы: ЕҚТ кейбір қайта жабдықтау жағдайларында қолданылмауы мүмкін. Жоғары вакуумға қол жеткізу үшін жаңа қондырғылар үшін (10 мм сынап бағанасы) бу эжекторларымен бірге де, онсыз да вакуумдық сорғылар қажет болуы мүмкін. Бұдан басқа, вакуумдық сорғы істен шыққан жағдайда вакуумдық сорғының резервтік бірлігі және айналма желіні қамтамасыз ету қамтамасыз етілуі тиіс.

ЕҚТ 22. Бастапқы айдау қондырғыларынан ауаға шығарындыларды болғызбау немесе азайту мақсатында ЕҚТ одан әрі пайдалану алдында құрамында күкірті бар газдарды шығару жолымен бөлінетін технологиялық газдарды, әсіресе конденсацияланбайтын бөлінетін газдарды тиісті өңдеуді қамтамасыз етуді көздейді.

Қолданылуы: Шикі мұнайды айдау және вакуумды айдау қондырғылары үшін қолданылады. Майлайтын материалдар мен күкірт қосылыстары тәулігіне 1 т-дан кем битумдарды қайта өңдейтін автономды зауыттар үшін қолданылмауы мүмкін. МӨЗ-дің нақты конфигурацияларында қолдану қажеттілігіне байланысты шектелуі мүмкін, мысалы, үлкен құбырлар, компрессорлар немесе аминді тазарту бойынша қосымша қуат.

ЕҚТ 23. Технологиялық процестің энергия шығынын қысқарту және айдау қондырғыларынан атмосфералық ауаға шығарындылар деңгейін тиісті түрде төмендету мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың бірін немесе комбинациясын пайдалана отырып, жылу энергиясын ұтымды және барынша ықтимал пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Бөлшек айдау қондырғысы	Кіріктірілген атмосфералық баған/жоғары вакуумдық қондырғысы (CDU/HVU) бар бөлшек айдау қондырғысы осы қондырғылар үшін жалпы энергия тұтынудың 30 % - на дейін үнемдеуге мүмкіндік береді. Бұл әдіс атмосфералық айдау (толтыру), вакуумды айдау, бензинді фракциялау, қажет болған жағдайда нафтаны тұрақтандыру және газ қондырғысын қамтиды	Осы техника жаңа қондырғыларды жоспарлау және салу кезінде мұнайды бастапқы айдау процестеріне қолданылады, сондай-ақ оны қайта құру кезінде де қолдануға болады, ол отын шығынын азайту үшін алдын-ала булану бағанасын қосуды талап етуі мүмкін.
2	Шикі мұнайды айдау қондырғыларын-дағы жылу интеграциясы (рекуперация)	Атмосфералық айдау бағанынан жылуды қалпына келтіруді оңтайландыру үшін екі немесе үш флегма ағыны айналым суарудың жоғарғы және орта деңгейлеріндегі бірнеше нүктелерде үздіксіз айналады. Заманауи конструкцияларда жоғары вакуумдық қондырғымен, кейде термиялық крекинг қондырғысымен интеграцияға қол жеткізіледі	Негізінен жаңа қондырғыларда немесе қондырғыларды жаңарту процесінде және қолжетімді кеңістік болған кезде қолданылады
3	Вакуумдық сорғылар мен беттік конденсаторлар-ды қолдану	Техника бу эжекторларының орнына вакуумдық сұйық сақиналы компрессорларды қолданудан тұрады. Бу эжекторларын вакуумдық сорғылармен ауыстыру қышқыл су шығынын 10 м3/сағ-тан 2 м3/сағ-қа дейін азайтуға мүмкіндік береді. Вакуумды вакуумдық сорғылар мен эжекторлардың комбинациясы жасай алады	Негізінен жаңа қондырғыларда немесе қондырғыларды жаңарту процесінде қолданылады. Жаңа қондырғылар үшін жоғары вакуумға (10 мм сын.бағ.) қол жеткізу үшін вакуумдық сорғылар бу эжекторларымен бірге немесе онсыз қажет.және резервтік жабдықты қамтамасыз ету

Экологиялық тиімділік: Энергия ресурстарын тұтынуды азайту технологиялық көрсеткіштерді төмендету арқылы мұнайды қайта өңдеу процестерінің экологиялық құрамына оң әсер етеді.

1.4. Мұнайды вакуумды айдау процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 24. Технологиялық процестің энергия шығынын азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдана отырып, жылу энергиясын ұтымды және барынша ықтимал пайдаланудан тұрады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
	Вакуумдық айдау қондырғысында вакуумдық қысымды төмендету	Вакуум қысымының төмендеуі, мысалы, 20-25 мм сынап бағанасына дейін вакуумдық қалдықтың мақсатты фракциясының бірдей нүктесін сақтай отырып, пештің шығысындағы температураны төмендетуге мүмкіндік береді. Экологиялық тиімділік: Экологиялық артықшылықтар келесідей: пеш құбырларында крекинг немесе кокстеу потенциалының төмендеуі; жеңіл өнімдер үшін шикізатты крекингті азайту; төмен жану қуаты, сондықтан отын шығынын азайту	Қолдану әдетте қондырғының қуатымен, конденсацияланатын сұйықтықтың температурасымен немесе басқа шектеулермен шектеледі
2	Конденсатордан вакуумдық эжектормен конденсацияланбайтын заттарды тазарту	Вакуумдық қондырғылардан шығарындыларды бақылаудың бұл техникасы аминді, МӨЗ отын газы жүйелерін тазарту және көрші технологиялық пештерде жағу немесе екі процесті бірге жүргізу сияқты процестерді қамтиды (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.2-бөлімін қараңыз).	Жалпы қолданылады

1.5. Гидрогенизациялық процестерге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 25. Гидрогенизациялық процестерде әр түрлі фракциялардағы күкірт мөлшерін азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдануды қарастырады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Күкіртсіздендіру процестері	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 3-бөлімін және ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1-бөлімін қараңыз.	Нафтадан ауыр қалдықтарға дейін дистилляттарға қолданылады.
2	Каталитикалық айдау	Бензинді күкіртсіздендіруге арналған каталитикалық айдау екі сатылы процесс ретінде (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімін қараңыз).	Жалпы қолданылады. Бұл әдісті риформинг өнімінде бензолды қалпына келтіру үшін де қолдануға болады.
3	Каталитикалық депарафиндеу	Каталитикалық депарафиндеу процесі кеуекті құрылымы бар селективті катализаторларды қолдану арқылы жүреді. Бұл әдіспен майлау майлары тұзды парафинизацияға қарағанда төмен қату температурасына ие. Нәтижесінде парафиндердің орнына жанғыш компоненттер шығарылады (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімін қараңыз).	Жаңа қондырғыларда жалпы қолданылады. Каталитикалық депарафиндеу әдісін басқа депарафиндеу қондырғыларында қолдануға болады, өйткені бұл мүлдем басқа процесс. Каталитикалық депарафиндеу кезінде қатаю температурасы еріткіштерді қолдану әдісіне қарағанда төмен, бірақ тұтқырлық индексі жоғары.

ЕҚТ 26. Гидрогенизациялық процестерде каустикалық натрийді қайта пайдалану арқылы атмосфераға шығарындыларды азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды көздейді.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Мұнай өнімдерін күйдіргіш ерітінділермен каскадты тазарту	Пайдаланылған күйдіргіш натрийдің бір бөлігін бір қондырғыдан екінші қондырғыға қайта пайдалану (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.3-бөлімін қараңыз).	Жалпы қолданылады
2	Пайдаланылған күйдіргіш натрийді пайдалану	МӨЗ-де күйдіргіш натрийді қайта пайдалану - МӨЗ-де немесе одан тыс өңдеу, қалдықтарды жағу пештерінде жою (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.4-бөлімін қараңыз).	Жалпы қолданылады

1.6. Каталитикалық риформинг процесіне арнылған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 27. Каталитикалық риформинг қондырғысынан полихлорланған дибензодиоксиндер/фурандар (ПХДД/Ф) шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Катализатор промоторын таңдау	Регенерация процесінде полихлорланған дибензодиоксиндердің/ фурандардың (ПХДД/Ф) түзілуін барынша азайту мақсатында катализатор промоторын пайдалану (1.30.7-бөлімді қараңыз)	Жалпы қолданылады
2	Регенерацияланған түтін газдарын тазарту		Жалпы қолданылады
3	Адсорбциялық қабаты бар тұйық циклді регенерациялық газды рециркуляциялау	Регенерациядан кейін бөлінетін газ хлорланған компоненттерді (мысалы, диоксиндер) жою мақсатында тазартылады.	Әдетте, ол жаңа қондырғыларға қолданылады. Қолданыстағы қондырғыларға қатысты оның қолданылуы қалпына келтіру қондырғысының ағымдағы конструкциясына байланысты болуы мүмкін
4	Скрубберлермен газдарды дымқыл тазарту	1.30.3-бөлімді қараңыз.	Риформингтің жартылай регенеративті қондырғылары қолданылмайды
5	Электростатика-лық сүзгілер (ЭСС)	1.30.1-бөлімді қараңыз.	Риформингтің жартылай регенеративті қондырғылары қолданылмайды

1.7. Изомерлеу процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 28. Хлорланған қосылыстардың атмосфераға шығарындысын азайту мақсатында ЕҚТ изомерлеу процесін жүргізу кезінде катализатордың белсенділігін ұстау үшін пайдаланылатын хлорланған органикалық қосылыстарды пайдалануды оңтайландырудан тұрады.

ЕҚТ 29. Изомерлеу процестерінің энергия тиімділігін арттыру және атмосфераға шығарындыларды азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген технологиялардың біреуін қолдануды білдіреді.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Хлорланбаған каталитикалық жүйелер (мысалы, цеолит және сульфатталған цирконий катализаторы).	Платина алу үшін катализаторды регенераторға жібермес бұрын цеолит және сульфатталған цирконий катализаторын бірнеше рет қалпына келтіруге болады.	Цеолит катализаторы негізінен гидрооқшауланбаған шикізат ағындары үшін қолданылады. Реакцияның төменгі температурасы жоғары температураларға қарағанда жақсырақ, өйткені тепе-теңдік изомерлерге айналуы төменгі температурада күшейеді.
2	Белсенді хлорид негізіндегі катализаторлар	Цеолит катализаторларымен салыстырғанда процестің жоғары тиімділігі және реакцияның төменгі температурасы (энергияны аз тұтыну).	Катализатор күкіртке өте сезімтал, сондықтан шикізатты 0,5 ppm дейін терең күкіртсіздендіру қажет.

1.8. Висбрекинг және басқа да жылу процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 30. ЕҚТ висбрекинг және басқа да жылу процестері нәтижесінде төгінділерді қысқарту мақсатында ЕҚТ 8-де сипатталған жергілікті тазарту техникаларын қолдану арқылы сарқынды су ағындарын тиісті тазартуды қамтамасыз етуден тұрады.

ЕҚТ 31. Висбрекинг қондырғыларында кокс түзілуін төмендету мақсатында ЕҚТ каустика немесе мұнай өнімінің ағыны бойынша жоғары орналасқан қондырғыларға бастапқы шикізатқа енгізілетін басқа да арнайы қоспалар ретінде күйдіргіш натрийді қолданудан тұрады.

ЕҚТ 32. Конверсия процестерінің тиімділігін арттыру және термиялық процестердің материал сыйымдылығын төмендету, сондай-ақ шикізатты қайта өңдеу тереңдігін ұлғайту мақсатында ЕҚТ газойлдың жылу термиялық крекинг қондырғысын қолданудан тұрады.

Сипаттама: Газойлдың жылу термиялық крекингі қондырғысы вакуумдық айдау қалдықтарын екі сатылы термиялық крекингті және кейіннен газойль мен нафтаның фракцияларына бөлуді пайдалана отырып, түрлендіруге мүмкіндік береді. Висбрекингтің әдеттегі қондырғысымен салыстырғанда, газойлдың термиялық крекинг процесі вакуумдық қалдықтың жеңіл өнімдерге конверсиясын едәуір арттыруға мүмкіндік береді. Конверсия шығымы 15% мас./мас. орнына шамамен 40% мас ./мас. жетеді. Алынған мұнай өнімдерінің сапасы ашық фракциялы ағында бірден бағаланады. Олар дизель отыны, бензин және нафталар өндірісінде пайдаланылады.

Қолданылуы: Бұл процесс жаңа зауыттарда толығымен қолданылады. Мұндай процесті қолданыстағы висбрекинг қондырғыларында ендіру мүмкін емес.

ЕҚТ 33. Энергия тиімділігін арттыру мақсатында ЕҚТ реакциялық камерасы бар висбрекинг қондырғысын қолданудан тұрады.

Сипаттама: пештерден кейін мұнай өнімдерінің ағыны жоғары жанасу уақытымен төмен температуралық процесс болатын крекинг қондырғысының шығарылатын реакциялық камерасына жіберіледі. Дайын өнімнің шығымы мен қасиеттері ұқсас, бірақ реакциялық камераның мынадай артықшылықтары бар - төмен энергия тұтыну (30-35%) және пеш құбырынан кокс алып тастау үшін тоқтау алдындағы ұзақ жұмыс уақыты. Жұмыс уақыты пеш висбрекингі кезіндегі 3 - 6 аймен салыстырғанда 6 - 18 ай.

ЕҚТ 34. Конверсия процестерінің тиімділігін арттыру, сондай-ақ энергия тұтынуды төмендету мақсатында ЕҚТ каталитикалық айдаудан тұрады.

Сипаттама: каталитикалық айдау процесі реакцияны және фракциялауды қондырғының бірыңғай операциясына біріктіреді. Бұл үшін екі реакторлы конструкция талап етіледі, онда олардың біреуі каталитикалық айдау колоннасында кейіннен түпкілікті түрлендірумен бекітілген қайнау температурасы бар реактор болып табылады. Реакторларда қышқылды ион алмастырушы шайыр негізіндегі катализатор пайдаланылады.

1.9. Этерификациялауға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 35. Этерификация нәтижесінде атмосфераға шығарындыларды азайту мақсатында ЕҚТ қалдық газдарды күйдіру жүйесіне жіберу арқылы процестен бөлінетін газдарды тиісті түрде алып тастауды қамтиды.

ЕҚТ 36. Сарқынды суларды биологиялық тазарту жүйелерінің бұзылуын болдырмау мақсатында ЕҚТ түпкілікті тазартылғанға дейін сарқынды сулардың ағынында ерітілген уытты компоненттердің (мысалы, метанол, құмырсқа қышқылы, эфирлер) болуын бақылау үшін өндірістік процесті басқару жоспарына сәйкес сақтау үшін резервуарды пайдалануды көздейді.

1.10. Каталитикалық крекингіге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 37. Каталитикалық крекинг процесінің нәтижесінде (регенератордан) NOX шығарындыларын болғызбау немесе азайту үшін ЕҚT төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдануды қарастырады.

Бастапқы немесе процеске байланысты техникалар, мысалы:

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Процесті оңтайландыру және промоторларды немесе қоспаларды пайдалану
1	Технологиялық процесті оңтайландыру	Пайдалану шарттарының немесе NOX түзілуін төмендетуге бағытталған әдістердің үйлесуі, мысалы, толық жану режимінде түтін газдарындағы оттегінің артық болуын азайту, СО қазандығы дұрыс құрастырылған жағдайда толық емес жану режимінде со қазандығына ауаның сатылы берілуі	Жалпы қолданылады
2	Төмен NOX тотығу промоторлары	Тек СО тотығуына селективті ықпал ететін және NOX-ге дейін аралық өнімдері бар азоттың тотығуына жол бермейтін затты қолдану: мысалы, платина емес промоторлар	Платина негізіндегі қосалқы промоутерлерді ауыстыру үшін тек толық жану режимінде қолданылады. Максималды тиімділік үшін регенератордағы ауаның біркелкі таралуы қажет болуы мүмкін
3	NOX концентрациясын азайтуға арналған арнайы қоспалар	СО көмегімен NO қысқартуды жеделдету үшін арнайы каталитикалық қоспаларды пайдалану	Ол тек тиісті конструкциядағы толық жану режимінде және оттегінің қол жетімді артығымен қолданылады. Мыс негізіндегі NOX қалпына келтіруге арналған қоспалардың қолданылуы газ компрессорының қуатымен шектелуі мүмкін

Қайталама техникалар немесе технологиялық процестің соңындағы техникалар, мысалы:

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Селективті каталитикалық қалпына келтіру (СКҚ)	1.30.2-бөлімді қараңыз	Колоннаның төменгі бөлігінде ықтимал ластануды болдырмау үшін колоннаның жоғарғы бөлігінде СКҚ қосымша сүзгілеу қажет болуы мүмкін. Қолданыстағы қондырғылар үшін қолданылу қондырғы үшін бос кеңістіктің жетіспеушілігімен шектелуі мүмкін
2	Селективті каталитикалық емес қалпына келтіру (СКЕҚ)	1.30.2-бөлімді қараңыз	СО қазандықтары бар ФКК қондырғысын ішінара жағу үшін тиісті температурада жеткілікті уақыт қажет. Қосалқы қазандықтарсыз ФКК қондырғысын толық жағу үшін төменгі температура диапазонына сәйкес келетін қосымша отын (мысалы, сутегі) қажет болуы мүмкін
3	Төмен температуралы тотығу	1.30.2-бөлімді қараңыз	Тазалау үшін қосымша қуат қажет. Озонның пайда болуы және онымен байланысты тәуекелдерді басқару мәселелерін тиісті түрде қарау қажет. Қолдану сарқынды суларды қосымша тазарту қажеттілігімен және қоршаған ортаға байланысты әсермен (мысалы, нитрат шығарындылары), сондай-ақ сұйық оттегінің жеткіліксіз жеткізілімімен (озон өндірісі үшін) шектелуі мүмкін. Техникалардың қолданылуы бос кеңістіктің болмауымен де шектелуі мүмкін.

Шығарындылардың тиісті мониторингі ЕҚТ 4-те көрсетілген.

ЕҚТ 38. Каталитикалық крекинг процесі нәтижесінде (регенератордан) тозаң мен металдардың ауаға шығарындысын азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды көздейді.

Бастапқы немесе процеске байланысты техникалар, мысалы:

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Тозуға төзімді катализаторды пайдалану	Тозаң шығарындыларын азайту мақсатында тозуға және бөлшектенуге қарсы тұра алатын катализаторды таңдау	Катализатордың белсенділігі мен селективтілігі жеткілікті болған жағдайда жалпыға бірдей қолданылады
2	Күкірт мөлшері төмен шикізатты пайдалану (мысалы, бастапқы шикізатты таңдау немесе шикізатты гидротазалау арқылы)	Шикізатты таңдау кезінде қондырғыда қайта өңдеуге жататын ықтимал көздердің арасында күкірт мөлшері аз шикізатқа басмыдық беріледі. Гидротазарту шикізаттағы күкірт, азот және металдар мөлшерін төмендетуге бағытталған. 1.30.3-бөлімді қараңыз	Күкірті аз шикізаттың жеткілікті болуын, сутегін өндіру және күкіртсутегін (H2S) тазарту бойынша қуаттың болуын талап етеді (мысалы, амин және Клаус қондырғылары)

Қайталама техникалар немесе технологиялық процестің соңындағы тазалау техникасы, мысалы:

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Электростатикалық сүзгілер (ЭСС)	1.30.1-бөлімді қараңыз.	Қолданыстағы қондырғылар үшін пайдалану бос орын жетіспеушілігімен шектелуі мүмкін
2	Көп сатылы циклондық сепараторлар	1.30.1-бөлімді қараңыз.	Жалпы қолданылады
3	Үш сатылы кері сүзгі	1.30.1-бөлімді қараңыз.	Қолданылуы шектеулі болуы мүмкін
4	Қатты бөлшектерді газдардан бөлуге арналған басқа сүзгілер	1.30.1-бөлімді қараңыз.	Үшінші сатыдағы керамикалық сүзгілер каталитикалық крекингтің түтін газын тазартуда тиімді екенін дәлелдейді.
5	Скрубберлермен газдарды дымқыл тазарту	1.30.3-бөлімді қараңыз	Қолдану қуаңшылық аудандарда және жанама тазарту өнімдерін (мысалы, құрамында тұз мөлшері жоғары сарқынды суларды қоса алғанда) қайта пайдалануға немесе тиісті түрде кәдеге жаратуға болмайтын жағдайларда шектелуі мүмкін. Қолданыстағы қондырғылар үшін қолдану бос орынның жетіспеушілігімен шектелуі мүмкін
6	Құрғақ және жартылай құрғақ тазалау скрубберлері	1.30.3-бөлімді қараңыз	Төмен температурада жұмыс істейді. Түзілетін қалдықтарды қайта пайдалану қиын (гипсті өткізу нарығы жоқ) және полигонда көму үшін мүмкіндік жоқ.

ЕҚТ 39. Каталитикалық крекинг процесі нәтижесінде (регенератордан) SO2 шығарындыларын болғызбау немесе азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды көздейді.

Бастапқы немесе процеске байланысты техникалар, мысалы:

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	SO2 қалпына келтіретін катализаторларға қоспаларды қолдану	Коксқа байланысты күкіртті регенератордан реакторға қайтаратын затты қолдану. Сипаттаманы 1.30.3-бөлімнен қараңыз	Қолдану регенератордың конструкциясымен шектелуі мүмкін. Күкіртсутектің мөлшерін төмендету үшін тиісті қуат қажет (мысалы, КӨҚ)
2	Күкірт мөлшері төмен шикізатты пайдалану (мысалы, астапқы шикізатты таңдау немесе шикізатты гидротазалау арқылы)	Шикізатты таңдау кезінде қондырғыда қайта өңделетін ықтимал көздер арасында күкірт мөлшері аз шикізатқа басымдық беріледі. Гидротазарту шикізаттағы күкірт, азот және металдар мөлшерін төмендетуге бағытталған. Сипаттаманы 1.30.3-бөлімде қараңыз	Күкірті төмен шикізаттың жеткілікті болуын, сутегін өндіру және күкіртсутегін (H2S) тазарту бойынша қуаттың болуын талап етеді (мысалы, амин және Клаус қондырғылары)

Технологиялық процестің соңындағы қайталама техника немесе тазалау техникасы, мысалы:

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Регенеративті емес тазарту	Ылғал тазарту немесе теңіз суымен тазарту. 1.30.3-бөлімді қараңыз.	Қолдану қуаңшылық аудандарда және жанама тазарту өнімдерін (мысалы, құрамында тұз мөлшері жоғары сарқынды суларды қоса алғанда) қайта пайдалануға немесе тиісті түрде кәдеге жаратуға болмайтын жағдайларда шектелуі мүмкін. Қолданыстағы қондырғылар үшін қол жетімділік бос кеңістіктің жетіспеушілігімен шектелуі мүмкін
2	Регенеративті газ тазарту жүйесі	SOX сіңіретін арнайы реагентті қолдану (мысалы, сіңіргіш ерітінді), әдетте реагент қайта қолданылған кезде қалпына келтіру циклі кезінде күкіртті жанама өнім ретінде алуға мүмкіндік береді. 1.30.3-бөлімді қараңыз.	Егер қалпына келтірілген жанама өнімдер сатылуы мүмкін болса, қолдану шектеулі болады. Қолданыстағы қондырғылар үшін қолданыстағы күкірт алу мүмкіндіктерімен, сондай-ақ бос кеңістіктің болмауымен шектелуі мүмкін.

Шығарындылардың тиісті мониторингі ЕҚТ 4-те көрсетілген.

ЕҚТ 40. Каталитикалық крекинг процесі нәтижесінде (регенератордан) көміртегі тотығының (CO) шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды көздейді.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жағу процесін басқару	1.30.5-бөлімді қараңыз	Жалпы қолданылады
2	Көміртегі тотығының (CO)тотығу промоторлары бар катализаторлар	1.30.5-бөлімді қараңыз	Әдетте, ол тек толық жану режимі үшін қолданылады
3	Көміртегі тотығы бар қазандық (CO)	1.30.5-бөлімді қараңыз	Әдетте, ол тек толық емес жану режимі үшін қолданылады

Шығарындылардың тиісті мониторингі ЕҚТ 4-те көрсетілген.

ЕҚТ 41. Каталитикалық крекинг процесінің нәтижесінде (регенератордан) NOХ, SO2, CO шығарындыларын болғызбау немесе азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техниканы қолдану болып табылады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	ФКК қондырғысының регенераторынан бөлінетін түтін газдарын кәдеге жарататын қазан-кәдеге жаратушы және детандер	ЕҚТ бойынша анықтамалық-тың 5.9.2-бөлімін қараңыз	Қолданыстағы қондырғылар үшін қолданылуы бос кеңістіктің жетіспеушілігімен шектелуі мүмкін. Шағын қондырғылар немесе төмен қысымды қондырғылар үшін детандерлер экономикалық тұрғыдан ақталмайды.

ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер осы ЕҚТ бойынша қорытындының 2-бөлімінде келтірілген.

1.11. Олигомеризациялауға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 42. Олигомеризация процесінің нәтижесінде атмосфераға шығарындыларды жалпы азайтуға қол жеткізу мақсатында ЕҚТ 1.30.6-бөлімде көрсетілген шығарындыларды азайту жөніндегі кешенді тәсілді пайдалану болып табылады.

1.12. Адсорбция процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 43. Экологиялық және энергетикалық тиімділігін арттыру мақсатында ЕҚТ 1.30.6-бөлімде көрсетілген техниканы қолдануды көздейді.

1.13. Кокстеу процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 44. Кокстеу процестерінің нәтижесінде атмосфераға шығарындыларды азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады

Бастапқы немесе процеске байланысты техникалары, мысалы:

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Кокс ұнтақтарын жинау және өңдеу	Кокстеудің бүкіл процесі ішінде түзілетін коксты ұсақ заттарды жүйелі түрде жинау және өңдеу (бұрғылау, өңдеу, ұсақтау, салқындату және т. б.)	Жалпы қолданылады
2	Коксты өңдеу және сақтау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.12.5-бөлімін қараңыз	Жалпы қолданылады
3	Жабық үрлеу жүйесін пайдалану	Кокс барабандарынан қысымды түсіруге арналған тоқтату жүйесі	Жалпы қолданылады
4	МӨЗ технологиялық отынының құрамдас бөлігі ретінде газды рекуперациялау (барабанды пешті ашу алдында желдетуді қоса алғанда).	Алауда жағудың орнына технологиялық отын түрінде рекуперациялау үшін кокс барабанынан газ компрессорына шығарылған газдарды тасымалдау. Флексикокинг процесіне келетін болсақ, конверсия кезеңі (көміртегі күкірт тотығын (COS) H2S-ке айналдыру үшін) кокстеу қондырғысынан газды тазарту алдында талап етіледі	Қолданыстағы қондырғыларда қолдану бос орынның болуымен шектелуі мүмкін
5	Аминді тазарту	Кокс газын тазартқаннан кейін қалқыма бөлшектерді алып тастау және оның жылуының бөліктерін рекуперациялау үшін оны қыздырады және COS конвертеріндегі катализатор қабатынан өткізеді, мұнда COS H2S-ке айналады. Содан кейін газ салқындатылады және судың көп бөлігі конденсацияланады. H2S күкіртті түпкілікті алу үшін амин тазартқышта кокс газынан алынады. Құрамында күкірті аз таза кокс газы МӨЗ-де отын ретінде пайдаланылуы не жылу шығару қабілеті төмен газ ретінде сатылуы мүмкін.	Аминді тазарту кокстеу қондырғыларының барлық түрлеріне қолданылады
6	Пештерді кокстеу газымен немесе коксты ұсақ-түйектермен қоректендіру, ұшпа заттарды алып тастау және оларды пеште жағу.	Пеш шығарындыларын болғызбау үшін ұшпа заттарды алып тастап және оларды пеште жағып, тікелей кокстау газымен немесе кокс ұсақ-түйегімен қоректенуі мүмкін. NOX құрамын тиімді төмендету үшін осы бөлінетін қыздыру газдарына СКҚ техникаларын қолдануға болады. Қыздырылған кокс айналмалы салқындатқышқа жіберіледі, онда ол тікелей су бүрку арқылы салқындатылады. Салқындатқыштан бөлінетін газдар мультициклондар мен дымқыл скруббердің көмегімен газ тазартуға өтеді. Тозаңмен күресу әдістерінен жиналған ұсақ бөлшектерді пайдаланылған ауа сүзгілері бар бункерге тасымалдау керек. Жиналған гидроциклонды ұсақ бөлшектерді өнімге қайта өңдеуге, мұнай өңдеу зауытында пайдалануға немесе өнім ретінде сатуға болады (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.12.3-бөлімін қараңыз).	Ол баяу кокстау қондырғыларынан және сұйық кокстен алынған кокс үшін қолданылады.
7	Флексикокингті қолдану	Флексикокинг процесі жылу интеграциясының жоғары деңгейіне ие. Флексикокинг процесінде жылудың жалғыз көзі газдандырғыш болып табылады, онда кокс ішінара тотығады. Кокс газындағы жылудың қалған бөлігі бу шығару арқылы кәдеге жаратылады. Егер кокстеу газы бу-газ қондырғысының газ турбинасында жағылса, энергия тиімділігін одан әрі арттыруға болады. Барабандардан коксты сұйылту талап етілмегендіктен, баяу кокстеуге қарағанда лас сарқынды сулардың шығарындыларына және пайда болуына жол берілмейді. Сонымен қатар, кокс газынан күкірт компоненттері оңай алынып тасталады. Шамамен 84-88% мас./ мас. көмірсутек шикізаты көмірсутек өнімі ретінде алынады, қалған бөлігі CO, CO2 және H2O-ға айналады (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.12.4-бөлімін қараңыз).	Жалпы қолданылады. Алайда флексикокинг өнімдері кокстеудің басқа процестерінің өнімдерінен ерекшеленетін-діктен (мысалы, кокс өндірілмейді), осы опцияны жүзеге асыру кезінде мұнай өңдеу өнімдеріне қойылатын талаптарды ескеру қажет.

ЕҚТ 45. Шикі коксты қыздыру нәтижесінде ауаға NOX шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ селективті каталитикалық емес қалпына келтіруді (СКЕҚ) қолданудан тұрады.

Сипаттама: 1.30.2-бөлімді қараңыз.

Қолданылуы

СКЕҚ техникасының қолданылуы (әсіресе болу уақыты мен температуралық терезеге қатысты) кокстеу процестерінің ерекшелігіне байланысты шектелуі мүмкін.

ЕҚТ 46. Кокстеу процесінің нәтижесінде атмосфераға SOX шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдану қажет.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Регенеративті емес тазарту	Ылғалды тазарту немесе теңіз суымен тазарту. 1.30.3-бөлімді қараңыз	Қолдану қуаңшылық аудандарда және жанама тазарту өнімдерін (мысалы, құрамында тұз мөлшері жоғары сарқынды суларды қоса алғанда) қайта пайдалануға немесе тиісті түрде кәдеге жаратуға болмайтын жағдайларда шектелуі мүмкін. Қолданыстағы қондырғыларға келетін болсақ, қолдану бос орынның болуымен шектелуі мүмкін
2	Регенеративті газ тазарту жүйесі	SOx сіңіретін арнайы реагентті қолдану (мысалы, сіңіргіш ерітінді), әдетте, реагент қайта қолданылған кезде қалпына келтіру циклі кезінде күкіртті жанама өнім ретінде алуға мүмкіндік береді. 1.30.3-бөлімді қараңыз.	Қолданылуы регенерацияланған жанама өнімдер сатылуы мүмкін жағдаймен шектеледі. Қолданыстағы қондырғыларға келетін болсақ, қолданыстағы күкірт алу мүмкіндіктерімен, сондай-ақ бос орынның болуымен шектелуі мүмкін.
3	Өте сапалы шикізатты пайдалану	Процесс нәтижесінде күкірт диоксидінің шығарындыларын азайтудың негізгі нұсқасы бастапқы шикізатта мүмкіндігінше төмен күкірт құрамын пайдалану болып табылады. Іс жүзінде күкірттің төмен мөлшері, әдетте, өнімнің сапасына сәйкес қолданылады, өйткені күкірттің едәуір бөлігі өнімде қалады. Бұл процесте күкірт оксидтерінің шығарындыларын бақылау үшін DeSOX катализаторының қоспасынан басқа, ФКК қондырғысында қолдануға болатын шығарындылармен күресудің бірдей әдістері де қолданылуы мүмкін (5.12.8-бөлімді қараңыз).	Ол әдетте түтін газдарының мұнай коксын қыздыру үшін қолданылады

ЕҚТ 47. Кокстеу процесі нәтижесінде атмосфераға тозаң шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың комбинациясын қолдану болып табылады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Электростатикалық сүзгілер (ЭСС)	1.30.1-бөлімді қараңыз.	Қолданыстағы қондырғыларға келетін болсақ, қолдану бос орынның болуымен шектелуі мүмкін. Графит пен анодтық коксты күйдіру үшін кокс бөлшектерінің жоғары қарсылығына байланысты қолдану шектелуі мүмкін
2	Көп сатылы циклондық сепараторлар	1.30.1-бөлімді қараңыз.	Жалпы қолданылады
3	Коксты өңдеу және сақтау технологиясы	Конвейерлік таспаларды жабу және герметизациялау. Тозаңды алу немесе жинау үшін аспирациялық жүйелерді қолдану. Ыстық үрлеудің жабық жүйесін пайдалану. Жүктеу аймағын қоршау және оң/теріс қысымды ұстап тұру, қапшық сүзгілері арқылы шығу. Балама ретінде тозаңды кетіру жүйелері тиеу жабдықтарына салынуы мүмкін. Пневматикалық жиналған ұсақ бөлшектерді гидроциклондардан пайдаланылған ауа сүзгілері бар бункерге тасымалдау. Тозаң жинау жүйелері қапшық сүзгілерді қолдана отырып өңдеуге, сақтауға және тиеуге арналған. Жиналған ұсақ бөлшектер жабық құралдармен сақтауға кәдеге жаратылады (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.12.5-бөлімін қараңыз).	Коксты майлау кейде сұйық және кальциленген кокста қолданылады, бірақ баяу кокспен сирек қолданылады. Кокс ұсақтарын жинау және өңдеу негізінен мұнай коксын қыздыру қондырғыларына, сұйық кокс қондырғыларына және флексикокинг қондырғыларына қолданылады.
4	Қалқыма бөлшектер шығарындыларын болғызбау	Тозаңды жинау жүйелері тазартуды қамтамасыз ету үшін кокстеу процестерінің барлық тиісті бөлімдерінде қолданылады: кокс газы; мұнай коксын қыздыру қондырғысында коксты салқындату кезінде түзілетін газ; мұнай коксын қыздыратын қондырғыдан бөлінетін газдар жағылады, олардың құрамында кокс ұсақ-түйектері де бар. Ыстық түтін газдары тозаңды жинау жүйесімен жабдықталған қазандықтан өтеді. ФКК қондырғысында қолданылатын тоқтатылған бөлшектердің шығарындыларын бақылау әдісіне қосымша, қапшық сүзгілерін кокстеу процестері үшін де қолдануға болады	ЭСС-ке қарағанда тиімділігі жоғары гидроциклондарды қолдану жеңіл.

1.14. Битум өндіруге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 48. Битум өндірісі процесінде атмосфераға шығарындыларды болғызбау және азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың бірін қолдана отырып, бас погондардың газдарын өңдеуден тұрады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	800 °С жоғары температурада газ тәрізді өнімдердің термиялық тотығуы	6.30.6-бөлімді қараңыз.	Битумды үрлеуді орнату үшін қолданылады
2	Колоннаның бас погондарының газдарын ылғалды тазалау	5.13.2-бөлімді қараңыз.	Битумды үрлеуді орнату үшін қолданылады

ЕҚТ 49. Битум материалдарын сақтау және тасымалдау процестерінде атмосфераға шығарындыларды болғызбау және азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың бірін қолдану арқылы сақтау жағдайынан тұрады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Тиісті температурада сақтау және азот жастығымен оқшаулау жағдайында сақтау үшін тиісті резервуарларда сақтау	Резервуарды жүктеу және түсіру әдетте мынадай түрде жүргізіледі: егер резервуар толтырылған болса, онда азот резервуарға түспейді және қысым азаяды, бұл газдың бір бөлігін буландыруға мүмкіндік береді; егер резервуар төмен жылдамдықпен түсірілсе, онда резервуарға аз мөлшерде азот түседі; егер түсіру жылдамдығы жоғары болса, онда азоттың көп мөлшерін пайдалану керек.	Битум материалдарын өндіру, сақтау, тасымалдау процестері үшін жалпыға бірдей қолданылады
2	Резервуарды тазалау жүйесімен жарақтандыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.13.1-бөлімін қараңыз	Битум материалдарын сақтау процестері үшін жиі қолданылады
3	Желдету жүйесімен жарақтандыру	Битумды сақтау кезінде иісті газдарды желдету және қоқыс жағу қондырғысында резервуарларды араластыру/толтыру операцияларын желдету; танкерлерді жоғары жүктеу, белсендірілген көмірдегі адсорбция кезінде пайда болатын аэрозольдің сұйық элементін ойдағыдай жоя алатын ықшамды ылғалды электр сүзгілерін қолдану;	Битум материалдарын өндіру, сақтау, тасымалдау процестері үшін жалпыға бірдей қолданылады

ЕҚТ 50. Конденсацияланбайтын өнімдерді, сондай-ақ сепараторлардағы конденсаттарды болғызбау және азайту үшін қажет кезде қосалқы отынды немесе өнеркәсіптік жылытқыштарды пайдалана отырып, арнайы құрастырылған қалдықтарды жағу пешінде жағуға болады.

Сипаттама: өртеуге жататын өндіріс қалдықтарын залалсыздандыру кезінде жұмыс режимі плюс (бұдан әрі - "+") 1000 - + 1200 оС кем емес температурада бөлінетін газдарды жағу камералары бар пештер (инсинераторлар) пайдаланылады.

Қолданылуы: Битум буларынан құтылу үшін кеңінен қолданылады.

1.15. Күкіртті сутекті қайта өңдеу процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 51. ЕҚТ ретінде күкіртті сутекті қайта өңдеуге қатысты ЕҚТ-ның 1.30.3 және 64-бөлімдерінде көрсетілген "гидротазалау", "құрамында күкірті бар газдарды жою, мысалы, аминмен тазалау жолымен", "күкірт алу қондырғылары" техникалары қолданылуға тиіс.

1.16. Сутегін өндіруге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 52. Синтез газын өндіру процесінде атмосфераға шығарындыларды азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдануы керек.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Метанның бу риформингі	Бу риформинг қондырғысы отынды жағу арқылы бу риформинг реакциясы үшін жоғары температурада көп мөлшерде жылу беруі керек, нәтижесінде түтін газдарында көп мөлшерде жылу жоғалуы мүмкін. Нәтижесінде көптеген мұнай өңдеу зауыттары жылу интеграциясы аясында жылуды қалпына келтіреді. Алайда жалпы тәсіл ретінде келтірілген мәндер бірлескен өндірістің синергиясы арқылы қол жеткізуге болатын атмосфералық шығарындылардың ықтимал азаюы болып табылады. Барлық процестер бағалы өнім ретінде буды бұру үшін МӨЗ-де пайдаланылуы мүмкін, сол арқылы басқа жерлерде буды бөліп шығару қажеттілігін жояды және энергияны үнемдеуге және CO2 шығарындыларына тікелей алып келеді. Сонымен қатар, егер CO2 тұтынушылары болса, мысалы, ауылшаруашылығы, тамақ өнеркәсібі және сусындар өндірісі немесе жақын маңдағы басқа химиялық заттар сияқты сұраныс пайда болуы мүмкін және көмірқышқыл газына сұраныс пайда болуы мүмкін, оны CО2 ретінде шығарудың орнына өнімді пайдалануға болады (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.15.1-бөлімін қараңыз).	Жалпы қолданылады
2	Жартылай тотығу технологиясы	Цикл ішіндегі газдандырылған бу-газ қондырғысы (ЦГБГҚ) сутекті жеткізуші ретінде де жұмыс істей алады, бұл жағдайда сутегі синтез газынан шығарылады (күкіртті алып тастағаннан кейін), онда шикізат жоғары температурада оттегімен әрекеттеседі (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.15.2- бөлімін қараңыз).	Күрделі және пайдалану шығындары. Химиялық заттарды өндіруге қойылатын стандартты талаптар-бұл ЦГБГҚ көмегімен 200 МВт-тан астам электр энергиясын өндіру немесе үлкен көлемде сутегі, көміртегі тотығы мен буды пайдалану
3	Газды қыздыру риформингі (GHR)	Газды қыздыру риформинг әдісі (GHR) әдетте әдеттегі синтез-газ генераторынан кейін жылу алмасу реакторын қолдана отырып, шикі синтез-газдан жоғары температуралы өндіріс қалдықтарымен жылытылатын ықшам қондырғыны пайдаланады. Басқа мысалдарда GHR толығымен синтез-газ генераторына біріктірілуі мүмкін (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.15.3-бөлімін қараңыз).	Жалпы қолданылады
4	Сутекті тазарту технологиясы	Газ ағынын мезгіл-мезгіл бір ыдыстан екінші ыдысқа ауыстырып отыратын адсорбердің бірнеше қабатын қолдану қысымды төмендету және үрлеу арқылы адсорбентті қалпына келтіруге мүмкіндік береді, осылайша адсорбцияланған компоненттерді босатады. Десорбцияланған газ ыңғайлы жерде отын ретінде қолданылады. Атмосфералық шығарындыларды азайту мақсатында сутекті қысқа циклді адсорбциялау (ҚЦА) жүйелерін сутекті тазарту үшін ғана пайдалану. C/H қатынасы жоғары отынның орнына риформинг пешінде МӨЗ отын газы ретінде ҚЦА қалдық газын пайдалану. Тазалау коэффициентіне көлемдік құрамның 80 %-ына қол жеткізуге мүмкіндік беретін мембраналық технологияны пайдалану (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.15.4-бөлімін қараңыз).

1.17. Хош иісті көмірсутектерді өндіруге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 53. Хош иісті көмірсутектерді өндіру процесі нәтижесінде атмосфераға шығарындыларды жалпы азайтуға қол жеткізу мақсатында ЕҚТ 1.30-да көрсетілген шығарындыларды азайту бойынша кешенді тәсілді қолдануы тиіс.

1.18. Сұйық көмірсутек қосылыстарын сақтау және тасымалдау процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 54. Ұшпа сұйық көмірсутек қосылыстарын сақтау кезінде ауаға ҰОҚ шығарындыларын азайту үшін ЕҚT қалқымалы шатыры бар сақтауға арналған резервуарларды, жоғары тиімді тығыздағыштармен жабдықталған понтоны бар резервуарларды немесе буларды рекуперациялау жүйесіне қосылған стационарлық шатыры бар резервуарды пайдаланудан тұрады.

Сипаттама: ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.17-бөлімін қараңыз.

Қолданылуы

Тиімділігі жоғары тығыздаулардың қолданылуы қолданыстағы резервуарлардағы үшінші тығыздауларды жаңғырту үшін шектелуі мүмкін. Стационарлық шатыры бар тік резервуарларға ғана арналған.

ЕҚТ 55. Ұшпа сұйық көмірсутек қосылыстарын сақтау кезінде ауаға ҰОҚ шығарындыларын азайту үшін ЕҚT төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдануды көздейді.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Шикі мұнайға арналған резервуарды тазарту	Резервуарды қолмен тазартуды тұнбаны қолмен жоятын жұмысшылар жүзеге асырады.	Жалпы қолданылады
		Резервуарларды тазалаудың толық автоматтандырылған әдістері. Қазіргі уақытта мұндай қондырғылар шикі мұнай мен мұнай өнімдерін сақтау резервуарларын тазарту мақсатында жобалануда. Жабық тізбектегі жүйелерде жұмыс істейтін резервуарларды тазартудың автоматтандырылған әдістері қоршаған ауаға ҰОҚ шығарындыларын азайтады.	Бұл әдісті қолдану резервуарлардың түрі мен мөлшерімен және қалдықтарды өңдеу түрімен шектеледі.
2	Тұйықталған жүйені қолдану	Ішкі тексеруге келетін болсақ, резервуарларды мезгіл-мезгіл босатып, тазартып, газдардан тазарту керек. Бұл тазарту резервуардың түбіндегі шөгінділерді ерітуді қамтиды. Өндіріс циклінің соңында мобильді шығарындыларды бақылау технологиясымен біріктіруге болатын тұйықталған цикл жүйелері ҰОҚ шығарындыларын болдырмайды немесе азайтады	Қолдану шектеулі болуы мүмкін, мысалы, қалдық түрі, резервуардың төбесі немесе резервуар материалдары
3	Сақтауды ұйымдастыру жүйесі (Өндірістік процесті басқару және бақылау)	Сақтау резервуарлары ҰОҚ шығарындыларының ең үлкен көздерінің бірі болғандықтан, пайдаланылған резервуарлар санын азайту ҰОҚ шығарындыларын азайтуға көмектеседі. Осының салдарынан резервуардың түбіне тұнған қалқыма бөлшектердің саны және тауарлық сарқынды сулардың көлемі азаяды.	Техника негізінен жаңа қондырғыларда қолданылады
4	Жылу шағылыстырғыш әсері бар ашық түсті резервуарларды бояу	Шамадан тыс буланудың алдын алу үшін және сақталған сұйықтықтың булану жиілігінің жоғарылауына жол бермеу үшін ұшпа материалдары бар резервуарларды ашық түспен бояған жөн	Жалпы қолданылады
5	Мұнай өнімдерін төменгі құю	Құю-ағызудың ернемекті құбыры резервуардың ең төменгі нүктесінде орналасқан саптамаға қосылған. Резервуардағы желдеткіш құбыр газ қысымын тұрақтандыратын құбырға, газды ұстап қалу қондырғысына немесе желдеткішке қосылады. Соңғы жағдайда ҰОҚ атмосфераға шығарылады. Құю құбырындағы ернемекті қосылыс құбырды ең аз ағып кетулермен/шығарындылармен ажыратуға мүмкіндік беретін арнайы конструкцияға ("бұғаттау қосылысы") ие.	Техника негізінен жаңа қондырғыларда немесе резервуарлық парктерді жаңарту кезінде қолданылады
6	Шатырдың екінші және үшінші тығыздағыш бекітпелерін орнату	Қалқымалы шатырдың қақпағындағы екі немесе үш тығыздау қабаты мұнай өнімдерін сақтау резервуарларынан ҰОҚ шығарылуынан бірнеше рет қорғауды қамтамасыз етеді.	Бірнеше тығыздағыш жапқыштар жаңа қондырғыларға оңай орнатылады

ЕҚТ 56. Сұйық көмірсутекті қосылыстарды сақтау кезінде топырақ пен жерасты суларын ластануды болғызбау үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Коррозия мониторингін, болғызбауды және бақылауды қамтитын техникалық қызмет көрсету бағдарламасы	Толып кетудің алдын алу үшін ағып кетуді анықтау және пайдалану бақылауын, қорларды бақылауды және олардың тұтастығын растау үшін белгілі бір уақыт аралығында резервуарларды тәуекелге негізделген тексеру рәсімдерін, сондай-ақ резервуарлардың тығыздығын жақсарту үшін техникалық қызмет көрсетуді, резервуарларды электрохимиялық қорғау қондырғысын қамтитын басқару жүйесі. Ол төгілулер жерасты суларына жеткенге дейін әрекет ету үшін төгілудің әсеріне жүйелі түрде әрекет етуді қамтиды. Әсіресе техникалық қызмет көрсету кезеңінде күшейтілуі керек.	Жалпы қолдануға болады
2	Қос түбі бар резервуарлар	Бірінші материалдың шығарындыларынан қорғауды қамтамасыз ететін екінші өткізбейтін түбі	Әдетте жаңа резервуарлар үшін және қолданыстағы резервуарларды күрделі жөндеуден кейін қолданылады*
3	Өткізбейтін геомембраналар	Резервуардың бүкіл түбінің астындағы үздіксіз ағып кету тосқауылы	Жаңа резервуарлар үшін және бар резервуарларды күрделі жөндеуден кейін толық қолданылады*
4	Үйінді кеңістігінің жеткілікті көлемі. Резервуарлық паркті қоршау	Резервуарлық парктің топырақ үйіп бекітілген кеңістігі ықтимал қабықтың жыртылуынан немесе толып кетуінен туындаған ірі төгілулерді болдырмауға арналған (экологиялық себептер бойынша да, қауіпсіздік себептері бойынша да). Көлемі және онымен байланысты құрылыс қағидалары, әдетте, жергілікті нормативтік актілермен анықталады	Жалпы қолдануға болады
5	Ағып кетуді анықтау жүйесі	Бұл әдіс бақылау люгінің, бақылау ұңғымаларының және өндірістік ресурстарды басқару жүйесінің болуын қарастырады. Өте жетілдірілген жүйелерде электронды бергіш зондтары немесе бергіште импульсті өткізу кабельдері бар	Жалпы қолданылады
6	Объектідегі герметикалық төсем	Мұнай өнімдері өңделетін учаскенің төсемі мен жиек жабыны материалдың ықтимал төгілуін жою үшін қажет.	МӨЗ-дің жаңа және жұмыс істеп тұрған объектілері үшін толығымен қолдануға болады

* 2 және 3 техникалар, әдетте, резервуарлар сұйықтықтарды (мысалы, битумды) өңдеу үшін қыздыруды қажет ететін өнімдерге арналған және қатаю салдарынан ағып кету мүмкін болмаған жағдайларда қолданылмауы мүмкін.

ЕҚТ 57. Ұшпа сұйық көмірсутек қосылыстарын тиеу және түсіру операциялары нәтижесінде ауаға ҰОҚ шығарындыларын болғызбау немесе азайту үшін ЕҚT бу шығару коэффициентіне 95 %-дан кем емес қол жеткізу үшін төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдануды қамтиды.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы*
1	2	3	4
1	Буларды рекуперациялау: а) конденсация б) сіңіру в) адсорбция г) мембраналық бөліну д) гибридті жүйелер	1.30.6-бөлімді қараңыз.	Әдетте тиеу-түсіру жұмыстарына қолданылады
2	Тактілік құюды автоматтанды-рылған қондырғысы (ТҚАҚ)	Тактілік құюдың автоматтандырылған қондырғысы (ТҚАҚ) құйылатын телескопиялық құбырлар арқылы цистерналарға әр түрлі мұнай өнімдерін тікелей өлшеуге және құюға, сондай-ақ тиеу аймағынан буларды алып тастауға және рекуперациялауға арналған. Қондырғы толық герметикалық құюды қамтамасыз етеді және көмірсутек буын ұстайтын әрі оларды жүйеге қайтаратын заманауи сүзгілер жүйесімен жабдықталған.	Жалпы қолданылады, қызмет көрсететін персоналға болмашы қажеттілік; авариялық жағдайларды немесе персоналдың қате әрекеттерін болдырмайтын бұғаттаулардың болуы; перспективалы модельдерді қоса алғанда, темір жолдар бойынша жүретін отандық цистерналардың барлық типтері мен модельдерін қабылдау қабілеті.
3	Мұнай өнімдерін құю процесінде бу қысымын тұрақтандыру	Теңестіру құбыржолдарын пайдалану. Ығыстырылған қоспа содан кейін шығыс резервуарына қайтарылады және осылайша сұйықтықтың сорылған көлемін ауыстырады. Құю операциялары кезінде буланатын бу тиеу резервуарына қайтарылады. Егер стационарлық шатыры бар резервуар болса, онда олар буларды ұстағанға немесе кәдеге жаратқанға дейін сақталады.	Әдетте тиеу-түсіру жұмыстарына қолданылады.
4	Сарқынды араластыру	Сарқынды араластыру мұнай өнімдерінің ағынын өңдеу операцияларының жалпы санын азайтады. Нәтижесінде резервуардан мұнай өнімдерін құю-ағызу сирек кездеседі, бұл атмосфераға шығарындылардың жалпы көлемінің төмендеуіне әкеледі. Қоспадағы компоненттердің оңтайландырылған қатынасы дайын өнімнің барлық маңызды сипаттамаларына сәйкес келеді. Сарқынды араластыру белгілі бір мағынада сынақтар мен қателіктер арқылы жүзеге асырылады, ал автоматтандырылған тәсіл уақытты едәуір қысқартады	Әдетте тиеу-түсіру операцияларына және мұнай өңдеу өнімдерінің фракцияларын араластыру блогы бойынша МӨЗ-ді жаңғырту кезінде қолданылады.

* буларды жою қондырғысы (мысалы, жағу жолымен), егер буларды рекуперациялау қауіпсіз болмаса немесе қайтарылатын бу көлемінен техникалық жағынан мүмкін болмаса, буларды рекуперациялау қондырғысымен ауыстырылуы мүмкін.

ЕҚТ 58. Түбіндегі қалдықтардың санын қысқарту үшін ЕҚТ мұнай мен суды бөлу техникасын қолданудан тұрады.

Сипаттама: резервуардың түбіндегі қалдықтардың санын резервуардың түбінде қалған мұнай мен суды мұқият бөлу жолымен қысқартады. Сүзгілер мен центрифугалар мұнайды алу және қайта өңдеуге жіберу үшін де пайдаланылады. Басқа қолданылатын әдістер - бұл бүйірлік тармақталған құбыржол резервуарларына ағынды араластырғыштарды орнату немесе химиялық заттарды пайдалану. Бұдан әрі негізгі тұнба мен су МӨЗ-дің тазарту құрылысжайларына беріледі (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.17.10-бөлімін қараңыз).

Экологиялық тиімділік: шикі мұнай резервуарларының түбіндегі қалдықтар МӨЗ-дегі қатты қалдықтардың үлкен пайызын қамтиды, оларда ауыр металдардың болуына байланысты кәдеге жарату қиын. Олар ауыр көмірсутектерден, қалқымалы бөлшектерден, судан, коррозия өнімдерінен және шөгінділерден тұрады.

ЕҚТ 59. Төгілуді, ағып кетуді және басқа да шығындарды азайту және/немесе болдырмау үшін ЕҚТ материалдарды сақтаудың қосымша техникаларын қолданудан тұрады.

Сипаттама: материалдардың тиісінше айналымы мен сақталуы қалдықтардың түзілуіне, атмосфераға және су кеңістігіне шығарындыларға әкелетін төгілу, ағу мүмкіндігін және басқа да шығындарды барынша азайтады (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.17.13-бөлімін қараңыз).

металл ыдыстардың орнына үлкен контейнерлерді пайдалану;

мұнай сақтауға арналған бос металл бөшкелер санын қысқарту;

ыдыстарды жер бетінде сақтау бетонның төгілуі немесе "терлеуі" нәтижесінде тоттанудың пайда болуын болдырмайды;

контейнерді босату жағдайларын қоспағанда, контейнерлерді жабық сақтау;

5) тұрақты тексеру;

6) резервуарларды қалқымалы шатырмен жарақтандыру;

7) күкірт сақтау резервуарларынан қышқыл газы бар құрылғыларға немесе басқа да газ ұстау қондырғыларына желдету саңылауларын жүргізу;

8) шығарындылармен күресудің орталық жүйелеріне резервуарлық парктерден сору желдеткіші;

9) шлангіні қосу немесе мұнай өнімдерін құбыр арқылы ағызу үшін өздігінен тығыздалатын жалғастырғыш муфталарды орнату;

10) оқшаулағыш материалдарды төсеу және/немесе блоктау құрылғыларын орнату;

11) құю жеңі контейнердің үстінде толық орналасқанға дейін іске қосылмайтын жағдайларды қамтамасыз ету;

12) резервуарлардың толып кетуін болдырмайтын құрылғыларды немесе рәсімдерді қолдану;

13) авариялық деңгейдегі сигнализация резервуарлық қорларды есепке алудың типтік жүйесінен дербес жұмыс істейді.

1.19. Табиғи газды және ілеспе газды дайындау және қайта өңдеу процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 60. ЕҚТ табиғи газдан өнім өндіру кезінде SO2 шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ 79-ды және ЕҚТ 80-ді қолдану болып табылады.

ЕҚТ 61. Табиғи газдан өнім өндіру кезінде NOX шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ 1.28 және 1.30-бөлімдерде көрсетілген, бірақ аталған техникамен шектелмейтін техниканы қолдануы тиіс.

ЕҚТ 62. Табиғи газдан сынап шығарындыларын болғызбау үшін ЕҚТ сынапты алып тастаудан және қалдықтарды кәдеге жарату үшін құрамында сынабы бар шламды рекуперациялаудан тұрады.

ЕҚТ 63. Табиғи газ терминалдарын пайдалану ж"не басқа да процестер кезінде ҰОҚ шығарындыларын болғызбау үшін МӨЗ процестерінде табиғи газ бен өндірілген газ тәрізді технологиялық отын шығарындыларын болғызбау қажет, ЕҚT төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдануы керек, бірақ олармен шектелмейді.

1) жоғары жылдамдықтағы герметиктермен жұмыс істей отырып, яғни эмульсиялық режим шарттарын пайдалана отырып, қырғышты іске қосу/қабылдау камерасының элементтерін пайдалану жиілігін барынша азайту;

2) қондырғыны тиісті таңдау және жобалау көмегімен технологиялық қондырғының кездейсоқ тоқтауы мен желдетілуін (қажет болған жағдайда, мысалы, техникалық қызмет көрсету, істен шығу және қайта жөндеу мақсаттары үшін) барынша азайту;

3) елеулі экологиялық проблема тудыратын газдың шық нүктесін бақылау үшін салқындатқыш агенттерді пайдаланудан аулақ болу;

4) гликоль мен метанолды регенерациялау қоймалары мен қондырғыларынан бөлінетін жоғарғы өнімдер мен кез келген газды конденсациялау және жағу;

5) кемуді анықтау және жою бағдарламасын (LDAR) қолдану;

ЕҚТ 64. ЕҚТ табиғи газдан күкіртті сутекті аминмен жоюдан ("тәттілендіру" процесі) тұрады.

Сипаттама: көптеген реакциялар H2S аминнің сулы аралас ерітіндісімен, негізінен протондарды тасымалдау жолымен сіңетін процесте болуы мүмкін.

Экологиялық тиімділік: табиғи газдағы H2S концентрациясын азайту.

Қолданылуы: жалпы қолданылады.

1.20. Табиғи және ілеспе мұнай газын сепарациялау процесіне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 65. ҰОҚ шығарындыларын болдырмау және азайту үшін ЕҚT герметикалығы жоғары жабдықтарды пайдаланудан тұрады (1.30.6-бөлімді қараңыз)

ЕҚТ 66. Көмірсутек компоненттерінің шығынын азайту және оларды газдардан барынша алу үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Төмен температурадағы сепарациямен газдарды бензиндеу техникасы (газдардан мақсатты көмірсутекті компоненттерді алу техникасы)	ЕҚТ -10 -25 °С-қа дейінгі температураларда С3+ төмен температурадағы сепарациямен көмірсутектерді алу және түзілген тепе-тең газ және сұйық фазаларды бөлу техникасы болып табылады. Сұйық фаза негізінен С3+ көмірсутектерінен, ал газ метан мен этаннан тұрады. НТС қондырғыларының тиімділігі бастапқы газдың құрамына, төмен температурадағы сепаратордың температурасы мен қысымына байланысты. Процестің температурасы неғұрлым төмен болса және бастапқы газдағы ауыр көмірсутектердің мөлшері неғұрлым көп болса, соңғысының экстракция дәрежесі соғұрлым жоғары болады. Табиғи жанғыш газ, сұйытылған көмірсутекті газдар (пропан, бутан), тұрақтандыру газы өнім болып табылады.	Табиғи газбен үздіксіз жабдықтаудың сыртқы көздері болған жағдайда жалпыға бірдей қолданылады. МӨЗ-дің газ тәріздес отынды көбірек және сапалы өндіруге мүмкіндігі болған кезде газ тәріздес технологиялық отынға қатысты
2	Төмен температурадағы конденсация (ТТК) немесе төмен температуралық конденсация және ректификация әдісімен көмірсутектерді алу техникасы	ЕҚТ -120 °С дейінгі температурада (турбодетандерден шығу температурасы) көмірсутек шикізатын (шикізаттық табиғи газдың) төмен температурадағы конденсациямен (ТТК) С3+ көмірсутектерін алу және түзілген тепе-тең газ бен сұйық фазаларды бөлу техникасы болып табылады. Табиғи жанғыш газ, сұйытылған көмірсутекті газдар (пропан, бутан) өнімдер болып табылады. Сыртқы тоңазыту циклдарын пайдалану этанды алу дәрежесіне 87 %-ға дейін, пропанды - 99 %-ға дейін, бутанды және жоғары деңгейлерді -100 %-ға дейін жеткізуге мүмкіндік берді.	Жалпы қолданылады
3	Газдарды сорбциялық бензиндеу техникасы	ЕҚТ ауыр көмірсутекті компоненттердің төмен температурадағы абсорбциясы (ТТА) қондырғысын; деэтанизациялау қондырғысын; құрғақ бензинді газды терең қайта өңдеудің криогенді қондырғысын қолдану мүмкіндігімен газдарды сорбциялық бензиндеу техникасы болып табылады.	Жалпы қолданылады
4	Жеңіл көмірсутектердің кең фракциясын күкірт қосылыстарынан тазарту әдісі	ЕҚТ жеңіл көмірсутектердің кең фракциясын (ЖККФ) қайта өңдеу және ЖККФ-ны күкірт қосылыстарынан тазарту техникасы болып табылады.	Жалпы қолданылады
5	Сұйытылған көмірсутекті газдарды (СКГ) алу техникасы	ЕҚТ газды төмен температурада бөлу қондырғысын, пропан және пропан-бутан алу қондырғысын қолдану мүмкіндігімен СКГ алу техникасы болып табылады.	Жалпы қолданылады
6	Табиғи газдан гелий бөлу техникасы	ЕҚТ гелий, этан және ЖККФ алу қондырғыларын, гелий концентратын алу және этан фракциясы мен ЖККФ-ны бөлу қондырғыларын, гелийді сұйылту қондырғыларын қолдану мүмкіндігімен гелийді табиғи газдан бөліп алу техникасы болып табылады.	МӨЗ-ді және ГӨЗ-ді жаңғырту кезінде жалпыға бірдей қолданылатын
7	ЖККФ-ны ректификациялық бөлу техникасы (газ фракциялау қондырғылары)	ЕҚТ толық қайта өңдеу схемасы бойынша (өнім ретінде жеке компоненттерді - пропан, бутан, изобутан, пентан, изопентан, С6+ немесе олардың қоспаларын алу) немесе қысқартылған қайта өңдеу схемасы бойынша (өнім ретінде алу - пропан, бутан фракциясы, пентан фракциясы немесе С5+фракциясы) буды жылыту агенті ретінде пайдалана отырып, ГФУ-ға ректификациялау әдісімен ЖККФ-ны бөлу техникасы болып табылады.	Жалпы қолданылады

1.21. Салқындату жүйелері процестеріне арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 67. Салқындату процестерінде көмірсутегі шығынын болғызбау және атмосфераға шығарындыларды азайту үшін ЕҚТ шығып кетуді анықтау жүйесімен байланысты үздіксіз мониторинг арқылы көмірсутегі шикізатының салқындату ортасына шығып кетуін болғызбаудан тұрады (LDAR бағдарламасы 1.30.6-бөлімді қараңыз).

ЕҚТ 68. Сарқынды сулардың ластануын азайту және оларды сапалы тазартуды арттыру үшін ЕҚТ салқындатқыш және технологиялық суларды бөлуден тұрады.

Сипаттама: технологиялық сулар, әдетте, салқындататын суларға қарағанда неғұрлым ластанғандықтан, оларды бөлуді қолдау маңызды. Салқындатқыш суды өңдеуді қажет ететін жағдайларда ғана (рециркуляция жүйесі), оларды тек қажетті жерде (технологиялық суларды бастапқы өңдеуден кейін) араластыру керек.

Экологиялық тиімділік: сегрегация суытатын судың басқа сулардан келіп түсетін мұнаймен ластануын азайтады. Бұл сарқынды суларды тазарту қондырғысымен мұнай алуды ұлғайтады.

1.22. Энергетикалық жүйелерге арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

Осы бөлімде энергетикалық жүйеге арналған техникалардың толық емес тізбесі берілген. Энергия тиімділігін арттыру, жылуды интеграциялау мен рекуперациялауды жақсарту жөніндегі техникалардың толық тізбесі ЕҚТ бойынша "Шаруашылық және/немесе өзге де қызметті жүзеге асыру кезіндегі энергетикалық тиімділік" анықтамалығында қарастырылған.

ЕҚТ 69. Буды тұтынуды азайту және оны МӨЗ-дің технологиялық процестерінде тиімді басқару үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануы тиіс.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	N2 сияқты инертті газға ауыстыру	N2 сияқты инертті газ, әсіресе жеңіл өнімдер үшін тазарту операциялары үшін жұптың баламасы болуы мүмкін	Жалпы қолданылады
2	Пайдаланылған жылуды рекуперациялау	Ыстық түтін газдарынан (мысалы, түтін құбырларынан) және ыстық өнімдер ағындарынан пайдаланылған жылуды кәдеге жарату қазандықтарында рекуперациялау	Негізінен жаңа қондырғыларда немесе қондырғыларды жаңғырту процесінде қолданылады

ЕҚТ 70. Ауаға шығарындыларды болғызбау немесе азайту, сондай-ақ МӨЗ-дің технологиялық процестерінен жылу энергиясын қысқарту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдану болып табылады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Отынның баламалы түрлерін пайдалану (табиғи газ, газ тәріздес технологиялық отын)	Отынның жоғары калориялы түрін қолдану, мысалы, табиғи газ, газ тәрізді технологиялық отын МӨЗ жүйелерін энергия үнемдеуге, сондай-ақ SO2, NOx, CO2 және металдар мен қатты заттардың шығарындыларын азайтуға оң әсерін тигізуі мүмкін.	Табиғи газбен үздіксіз қамтамасыз етудің сыртқы көздері болған жағдайда, жалпыға бірдей қолданылады, МӨЗ газ тәрізді отынды көп және сапалы өндіру мүмкіндігі кезінде газ тәрізді технологиялық отынға қатысты
2	Сұйық технологиялық отынды гидротазарту	Сұйық технологиялық отын ағындары шикі мұнайды айдау қондырғылары, вакуумды айдау, термиялық крекинг, каталитикалық крекинг және гидрокрекинг қалдықтары сияқты әртүрлі процестерден пайда болады. Соңғысын қоспағанда, осы қалдықтардағы күкірт құрамын тек шикізатты таңдау арқылы басқаруға болады. Жанармайды гидротазарту шикізаттағы азот, күкірт және металл құрамын төмендетеді, бұл өз кезегінде SO2, NOX және тоқтатылған бөлшектердің шығарылуын азайтады	Жалпы қолданылады
3	NOX шығарындылары төмен оттықтар NOX шығарындылары ультра төмен оттықтар	Ауа және отын шығарындысы төмен NOX оттықтары ең жоғары температураны төмендетуді, бастапқы жану аймағындағы оттегі концентрациясын төмендетуді және жоғары температурада болу уақытын қысқартуды, осылайша термикалық түзілетін NOX азайтуды мақсат етеді. Бұдан басқа, отынмен жұмыс iстейтiн оттықтар жағдайында қосымша отын қосылғаннан кейiн қайталама жалынмен жасалатын гипостехиометриялық жағдайлар NH3, HCN және CO радикалдарымен NOX-тi N2-ге одан әрi химиялық қалпына келтiреді. NOX шығарындысы өте төмен оттықтар NOX шығарындысы төмен оттықтардың базалық құрылымына түтін газдарының ішкі немесе сыртқы рециркуляциясын қосады, бұл жану аймағындағы оттегінің шоғырлануын төмендетуге және атап айтқанда, отынды жағуға әсер ете отырып, NOX шығарындысын қосымша төмендетуге мүмкіндік береді.	Жалпы қолданылады
4	Пайдалы әсер коэффициентін арттыру	Пештер мен қазандықтарды пайдалы әсер коэффициентін арттыруға жаңғырту келесі шарттармен қол жеткізіледі: Пештің жұмысын оңтайландыру, сондықтан жұмыс параметрлерін кеңейтілген бақылау арқылы жану тиімділігі (отын қоспасына ауа/отын қатынасы, артық ауаны оңтайландыру арқылы физикалық жылу шығынын болдырмау). Басқару жүйелері жақсы жылытқыш/қазандық конструкциясының жоғары жылу тиімділігі (мысалы, оттегі жабыны). г) Пайдаланылған газдар арқылы жылу шығындарын азайту (мысалы, жанбаған газдар (Н2, СО) немесе жанбаған қалдықтар арқылы жылу шығындарын, яғни қыздыру кезіндегі шығындарды азайту). Жануды оңтайландыру үшін O2 түтін газының температурасы мен концентрациясын үздіксіз бақылау. Сондай-ақ СО мониторингі туралы мәселе қаралуы мүмкін. Қазандықта жоғары қысымды ұстап тұру. Қазандықтарға құйылатын отынды жылыту. Қазандықтың қоректік суын бумен жылыту (сондай-ақ 3.23-бөлімді қараңыз). Беттердегі пайдаланылатын газдардың конденсациялануын болдырмау. Тиімділігі жоғары сорғылардың, желдету саңылауларының және басқа да жабдықтардың көмегімен өз қажеттіліктерін барынша азайту. Жану жағдайларын оңтайландыру. СО шығарындыларын бақылау әдістері, мысалы: дұрыс жұмыс және бақылау екінші рет жылытуға сұйық отынды тұрақты беру пайдаланылған газдарды жақсы араластыру каталитикалық күйдіру. Жылытқыштың ыстық түтікшесін үнемі қақтан тазарту және ыстық конвекциялық тазарту (құрғақ өңдеу). Сұйық отын немесе аралас жану үшін қыздыру бетін үнемі тазарту (күйе үрлеу). Технологиялық құбырларды тотығудан қорғауға және масштабтың пайда болуына жол бермеуге арналған керамикалық жабындар. Жылу берудi жақсарту үшiн, мысалы, керамикалық жабындарды жағу жолымен жоғары сәуле шығару қабiлетi бар отқа төзiмдiлер	Негізінен технологиялық қондырғылардың жаңа пештері мен қазандықтарында немесе қондырғыларды жаңғырту процесінде қолданылады
5	Шығарындыларды азайту әдістерін қолдану	1.30-бөлімді қараңыз.	Жалпы қолданылады

Шығарындылары төмен / ультра төмен оттық орнатылған пештер мен қазандықтардан күтілетін CO, SO2, NOX шығарындылары осы ЕҚТ бойынша қорытындының 2-бөлімінде белгіленген.

1.23. Мұнай өңдеу зауытын интеграцияланған басқаруға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

ЕҚТ 71. Ұйымдастырылмаған ҰОҚ шығарындыларын болғызбау немесе азайту үшін ЕҚT төменде келтірілген техникаларды қолдануды көздейді.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Қондырғыны жобалауға байланысты техникалар	Ықтимал өтетін компоненттерге қол жеткізуді қамтамасыз ету жолымен процесті оқшаулаудың өзіндік параметрлерін барынша арттыра отырып, герметикалық дәрежесі жоғары жабдықты таңдай отырып, мониторинг қызметін және техникалық қызмет көрсетуді жеңілдете отырып, шығарындылардың ықтимал көздерінің санын шектеу	Қолданыстағы өлшем бірліктері үшін шектеулі болуы мүмкін
2	Қондырғыларды орнатуға және пайдалануға беруге байланысты техникалар	Құрылыс пен монтаждаудың нақты белгіленген рәсімдері қондырғының жобалық талаптарына сәйкес салынуын қамтамасыз ету үшін пайдалануға енгізудің және берудің сенімді рәсімдері	Қолданыстағы өлшем бірліктері үшін шектеулі болуы мүмкін
3	Қондырғыларды пайдаланумен байланысты техникалар	Компоненттердің ағып кетуін анықтау және осы ағып кетуді жою үшін қауіп-қатерге негізделген ағып кетуді анықтау және жөндеу бағдарламаларын (LDAR) қолданыңыз.	Жалпы қолданылады

1.24. Түтін газдарының жылуын кәдеге жарату

ЕҚТ 72. Түтін газдарының жылуын кәдеге жарату процесінде атмосфераға шығарындыларды болғызбау немесе азайту үшін ЕҚТ газдың ыстық ағындарын немесе шикізат ағындарын қайта бөлуден тұрады.

1.25. МӨЗ-дің құрама / кешенді қондырғылары

МӨЗ-дің құрама/кешенді қондырғылары бірнеше түрлі технологиялық процестердің жүйесі болып табылады.

ЕҚТ 73. Осы қондырғыларда жүзеге асырылатын процестер нәтижесінде атмосфераға шығарындыларды жалпы азайтуға қол жеткізу мақсатында ЕҚТ 1.30-да және ЕҚТ-да көрсетілген шығарындыларды азайту бойынша кешенді тәсілді, сондай-ақ осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың бөлімдерінде көрсетілген технологиялық процестерге сәйкес келетін ЕҚТ-ны пайдалануы тиіс.

1.26. Қалдықтарды басқару әдістері

ЕҚТ 74. Мұнайды қайта өңдеудің технологиялық процестерінен қалдықтардың жалпы азаюына қол жеткізу үшін ЕҚТ төменде келтірілген технологиялардың біреуін немесе комбинациясын пайдалана отырып, шламды өңдеуді және онымен жұмыс істеуді ұйымдастыруы тиіс.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Шламды алдын ала тазарту және тазарту	Көмірсутектердің көлемі мен қалдық құрамын азайту мақсатында кейіннен қайта өңдеуге немесе кәдеге жаратуға жұмсалатын шығындарды үнемдеу мақсатында мынадай техникалары қолданылады: - декантерлердің көмегімен шламды механикалық сусыздандыру; - кептіру және/немесе жағу Термиялық өңдеу булану процестерін білдіреді. Булану жанама қыздыру және/немесе термиялық тотығу (жану)арқылы органикалық компоненттердің ыдырауы нәтижесінде пайда болады	Жалпы қолданылады, Кокстеу процесінде мұнай шламдарын пайдалану осындай қондырғы және соңғы өнімнің тиісті техникалық сипаттамалары болған кезде мүмкін болады
2	Қалдықтардың биологиялық ыдырауы	Биоыдырау әдісі қолданылады микроорганизмдер олар қалдықтарда бар немесе оларды қосу керек (егер ыдырау олардың болуын болжаса). Көмірсутекті қышқылдандыратын микроорганизмдер қолданылады, олар арнайы таңдалады және препараттар түрінде дайындалады.	Жалпы қолданылады
3	Мамандандырылған ұйымға кәдеге жаратуға беру	Әдіс мамандандырылған ұйымға кәдеге жаратуға беру болып табылады	Жалпы қолданылады

1.27. Шығарындыларды кешенді басқару әдістері

ЕҚТ 75. CO шығарындыларын азайту әдістерін қолдану

Бағалау өлшемшарттары: технологиялық шешімдер

Сипаттама: CO қазандары және CО (және NOX) қалпына келтіру катализаторлары. CO шығарындыларын азайтудың бастапқы шаралары:

тиісті жедел бақылау;

сұйық отынды қайталама жылытқышқа тұрақты жеткізу;

пайдаланылған газдарды тиісінше араластыру;

каталитикалық күйдіру;

тотықтырғыш катализаторлар.

Экологиялық тиімділік: CO шығарындыларын азайту. Пештен/қазандықтан бөлінетін CO шығарындылары: <100 мг/Нм3. Кәдімгі жану жағдайында СО концентрациясы 50 мг/Нм3-ден төмен, 800 °С-тан жоғары температурада, жеткілікті ауа жеткізілімімен және жеткілікті ұстау уақытымен қол жеткізуге болады.

Шығарындылардың тиісті мониторингі ЕҚТ 4-те көрсетілген.

ЕҚТ 76. CO2 шығарындыларын бақылау әдістерін қолдану

Бағалау өлшемшарттары: "техникалық емес сипаттағы" іс-шаралар

Сипаттама: SO2, NOX түтін газдарын немесе қалқымалы бөлшектерді өңдеуден айырмашылығы, CO2 шығарындыларын азайтудың қолайлы техникасы қолжетімді емес. CO2 шығарындыларын азайтудың мынадай әдістері қолэетімді:

1) мыналарды қоса алғанда, энергия тұтынуды тиімді басқару:

мұнай өңдеу зауыттары ағындары арасындағы жылу алмасуды жақсарту;

компоненттерді аралық салқындатуды болдырмау үшін мұнай өңдеу процестерін интеграциялау;

бөлінетін газдарды ұстау және оларды отын ретінде пайдалану (мысалы, алау газын ұстау);

түтін газдарының жылуын пайдалану;

2) энергия өндірудің тиімді әдістері; бұл отынның жануынан болатын энергияның барынша ықтимал рекуперациясын білдіреді;

3) СО2 шығарындыларын ұстау, тасымалдау және байланыстыру (CCS - көміртегін ұстау және сақтау).

Экологиялық тиімділік: CO2 шығарындыларын азайту.

ЕҚТ 77. МӨЗ және ГӨЗ технологиялық қондырғыларынан NOX, SO2, СО шығарындыларын, қалқыма бөлшектерді және басқа да ластағыш заттарды азайту үшін 1.30-бөлімде көрсетілген бір немесе бірнеше техниканы пайдалану керек, бірақ онымен шектелмейді.

ЕҚТ 78. Жандыру қондырғыларынан, ФКК қондырғыларынан ауаға NOX шығарындыларын жалпы азайтуға қол жеткізу үшін ЕҚТ 1.30.2-бөлімде көрсетілген шығарындыларды басқарудың кешенді техникаларын пайдалануы тиіс.

Сипаты

Осы техника әртүрлі тиісті қондырғыларда ЕҚТ-ның неғұрлым қолайлы комбинациясын енгізу және пайдалану және олардың тиімділігін мониторингілеу арқылы МӨЗ-де және ГӨЗ-де бірнеше немесе барлық жағу қондырғылары мен ФКК қондырғыларынан NOX шығарындыларын кешенді басқарудан тұрады.

Осы техника әсіресе:

1) қондырғылар мен процестер технологиясы күрделі деп танылған, олардың шикізаты мен энергиямен жабдықтау тұрғысынан өзара байланысты технологиялық қондырғылар мен жағуға арналған қондырғылары көп;

2) алынатын шикізаттың сапасына қарай процесс жиі түзетілетін;

3) процесс талаптарына сәйкес отын қоспасын жиі түзетуге әкелетін технологиялық отын ретінде шикізат бөліктері техникалық қажеттілікпен пайдаланылатын МӨЗ үшін жарамды.

ЕҚТ 78-бен байланысты мониторинг

Шығарындыларды басқарудың кешенді техникасы шеңберінде NOx шығарындыларын мониторингілеу үшін ЕҚТ ЕҚТ 4 сияқты мыналарментолықтырылады:

бақыланатын процестердің сипаттамасын, әрбір процесс үшін бақыланатын шығарындылар көздері мен көздер ағындарының (өнімдер, пайдаланылған газдар) тізбесін, пайдаланылатын техниканың (есептеулер, өлшеулер) сипаттамасын, сондай-ақ жорамалдың негізінде жатқан және олармен байланысты сенімділік деңгейін қамтитын мониторинг жоспары;

тікелей өлшеу жолымен тиісті қондырғылардың түтін газдарының шығынын үздіксіз бақылау;

шығарындыларды кешенді басқару мониторингімен қамтылатын көздерден шығарындыларды анықтау үшін қажетті мониторингтің барлық деректерін жинау, өңдеу және ұсыну үшін деректерді басқару жүйесі.

ЕҚТ 79. Жағу қондырғыларынан, УФКК және пайдаланылған газдардан күкірт алу қондырғыларынан ауаға SO2 шығарындыларын жалпы азайтуға қол жеткізу үшін ЕҚТ 1.30.3-те көрсетілген шығарындыларды басқарудың кешенді техникаларын пайдалануы тиіс.

Сипаты

Осы техника бірнеше немесе барлық жағу қондырғыларының, ФКК қондырғыларының және МӨЗ-де күкірт алу қондырғыларының SO2 шығарындыларын әртүрлі тиісті қондырғыларда ЕҚТ-ның неғұрлым қолайлы комбинациясын енгізу және пайдалану және олардың тиімділігіне ЕҚТ-ны қолданумен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштеріне қол жеткізуді қамтамасыз ететіндей мониторинг жүргізу жолымен кешенді басқарудан тұрады. (осы ЕҚТ бойынша қорытындының 4-бөлімін қараңыз).

Осы техника әсіресе:

объект күрделі деп танылған, олардың шикізаты мен энергиямен жабдықтау тұрғысынан өзара байланысты жағуға арналған қондырғылары мен технологиялық қондырғылар көп;

алынатын шикізаттың сапасына қарай қажет процесс жиі түзетілетін;

процесс талаптарына сәйкес отын қоспасын жиі түзетуге әкелетін ішкі отын ретінде технологиялық қалдықтардың бөліктері техникалық қажеттілікпен пайдаланылатын МӨЗ үшін жарамды.

ЕҚТ 79-бен байланысты мониторинг

ЕҚТ 4-бөлімте белгіленген SO2 шығарындыларының мониторингі үшін ЕҚТ мыналармен толықтырылады:

бақыланатын процестердің сипаттамасын, әрбір процесс үшін бақыланатын шығарындылар көздері мен көздер ағындарының (өнімдер, пайдаланылған газдар) тізбесін, сондай-ақ пайдаланылатын техниканың (есептеулер, өлшеулер) сипаттамасын, жорамалды және олармен байланысты сенімділік деңгейін қамтитын мониторинг жоспары;

тікелей өлшеу жолымен тиісті қондырғылардың түтін газдарының шығынын үздіксіз бақылау;

шығарындыларды кешенді басқару мониторингімен қамтылатын көздерден шығарындыларды анықтау үшін қажетті мониторингтің барлық деректерін жинау, өңдеу және ұсыну үшін деректерді басқару жүйесі.

1.28. Бөлінетін газдарды азайту және оларды өңдеу

ЕҚТ 80. Бөлінетін газдарды азайту және оларды өңдеу үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдануды ұсынады.

Р/с №	Техника	Сипаты	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Күкіртті қалпына келтіру және SO2 шығарындыла-рын азайту	КОҚ-да қарапайым күкіртті алудың алдында отын газдарын (бірінші кезекте метан мен этан) күкіртті сутектен бөлу қажет. Әдетте бұған күкіртті сутекті химиялық еріткіште еріту арқылы қол жеткізіледі (абсорбция). Көбінесе аминдер пайдаланылады. Сондай-ақ молекулалық елек, белсендірілген көмір, темір кеуек және мырыш оксиді сияқты құрғақ адсорбенттерді пайдалануға болады (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.27.1-бөлімін қараңыз). Аминді өңдеу қондырғысы келесі қондырғыларда одан әрі пайдалану/өңдеу үшін екі ағын шығарады: құрамында H2S қалдығы бар тазартылған газ ағыны. және күкіртті алу үшін КӨҚ-ға жіберілетін концентрацияланған H2S/қышқыл газ ағыны.	Кокстеуге арналған қондырғыдан, каталитикалық крекинг қондырғыларынан, гидротазарту қондырғыларынан және гидротазарту қондырғыларынан бөлінетін технологиялық газдардың ағындарында мұнай өңдеу зауыттарының жеңіл отын газдарымен араласқан күкіртсутектің жоғары концентрациясы болуы мүмкін. COS конвертері сияқты қосымша өңдеу күкіртті кокстеу қондырғыларынан бөлінетін газдан дұрыс шығаруды қамтамасыз ету үшін қажет. H2S жедел скрубберлері де маңызды.
2	Күкірт өндіру қондырғылары (КӨҚ). Клаус процесінің тиімділігін арттыру	Клаус процесі күкіртсутекке бай газ ағынын ішінара күйдіруден тұрады (ауаның стехиометриялық мөлшерінің үштен бір бөлігі), содан кейін күкірт диоксиді мен күйдірілмеген күкіртсутектің реакциясы қарапайым күкірт алу үшін белсендірілген алюминий оксидінің катализаторы болған кезде пайда болады. Төменде келтірілген әдістерді Клаус процесінің тиімділігін арттыру үшін КӨҚ-ның қолданыстағы блоктары үшін пайдалануға және түрлендіруге болады. 1350 °C ең төменгі температураға жету үшін жетілдірілген бірегей оттық жүйесі және жақсартылған жану шарттары, бұл жану камерасында аммиак пен меркаптандарды жақсы ыдыратуға және Клаустың каталитикалық қабатының аммоний тұздарымен ластануын азайтуға мүмкіндік береді. Отты пайдаланбай H2S-тің тотығуын SO2-ге дейін жеделдету үшін Клаус қондырғысының бірінші сатысымен комбинацияда пайдалануға болатын тиімділігі жоғары катализаторларды (мысалы, Selectox) пайдалану процесі. Олар күкіртті алудың тиімділігін айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді. Клаус реакциясының пешіне ауаны беруді автоматты басқару күкіртті алуды оңтайландырады (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.27.2-бөлімін қараңыз).	Күкіртті регенерациялау қондырғыларында (Клаус қондырғылары) жалпы қолданылады
3	Бөлінетін газдарды тазарту қондырғылары (БГТҚ). SO2-ге дейін тотығу және SO2-ден күкірт алу	WELLMAN-LORD процесі, онда натрий сульфиті натрий бисульфитін түзу арқылы түтін газдарындағы SO2-мен әрекеттеседі. Концентрацияланған ерітіндіні жинайды және регенерациялау үшін буланады. Будың көмегімен регенерация сатысында натрий бисульфиті түтін газдарына қайтарылатын натрий сульфитін босату үшін бөлінеді. CLINTOX процесі, онда күкірт бөлшектері SO2-ге айналдыру үшін өртеледі, содан кейін физикалық еріткішпен сіңіріледі, еріткіштен бөлініп, ауадағы оттегін ауыстыру және күкірт сыйымдылығын арттыру үшін Клаус қондырғысына қайтарылады. Клаус пешінің агрегаты. Натрий бисульфиті түрінде SO2 ұстау үшін құрамында күйдіргіш натрий мен фосфор қышқылы бар абсорбциялық ерітіндіні пайдалануды қоса алғанда, абсорбция / регенерация циклына негізделген LABSORB процесі. Қалдық газды тазарту қондырғылары H2S жалпы шығарылуын арттырады және мұнай өңдеу зауытындағы күкірт шығарындыларын азайтады.	TGTU жаңа және қолданыстағы зауыттарға қолданылады.
4	Түтін газдарын күкіртсіздендіру	(1.30.3-бөлімді қараңыз)	Барлық жаңа қондырғыларға қолданылады
5	Буды ұстау блоктарын қолдану (VRU)	Осы булардың атмосфераға ағып кетуін болдырмау үшін бу ұстау блоктарын (VRU) қолдану қайта пайдалану үшін көмірсутектерді жинауға бағытталған. Кейбір жағдайларда қалпына келтіру үнемді емес және буларды жоюға арналған қондырғыларға (VRU) басмыдық берілетін болады. Буды ұстау жүйелері екі процесті қамтиды: көмірсутектерді ауадан сепарациялау; көмірсутектердің бөлінген буларын сұйылту (1.30.6-бөлімді қараңыз)	ықтимал ұйымдастырылмаған шығарындылары бар барлық жаңа қондырғыларға қолданылады. Қолданыстағы бірліктер үшін қолданылу әртүрлі шектеулермен шектелуі мүмкін және тұрақты жақсарту процесі шеңберінде уақыт өткен сайын осы әдістерді енгізуге күш салу керек.

1.29. Сарқынды суларды тазарту

ЕҚТ 81. Егер органикалық заттарды немесе азотты одан әрі жою талап етілсе, онда ЕҚТ 1.31-бөлімде сипатталған тазартудың қосымша кезеңдерін пайдалануды көздейді.

ЕҚТ-мен байланысты технологиялық көрсеткіштер осы ЕҚТ бойынша қорытындының 4-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 82. Сарқынды суларды қайта пайдалануды көбейту үшін ЕҚТ булау колонналарында жуатын суы бар қышқыл суларды булауды пайдалануды білдіреді.

Сипаттама: МӨЗ-дің түрлі қондырғыларындағы қышқыл су көбінесе қышқыл судың буландыру колоннасында буланады. Әдетте оны тұзсыздандыру қондырғысында жуатын сумен (мұнай айдау қондырғысынан) бірге қайта пайдаланады. Бұл МӨЗ-дегі пайдаланылған судың негізгі көзі.

Бір сатылы булау

Екі сатылы булау (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.28.1-бөлімін қараңыз).

Экологиялық тиімділік: Бір сатылы булау

Қышқыл ағындарды булау қондырғысы бойынша деректер

Р/с №	Атауы	Дереккөз	Ағын	Құрамы мин. / макс.	Түсініктемелер
1	2	3	4	5	6
1	Шығарын-дылар: қышқыл газ	Колоннадан бөлінетін газ күкірт алу қондырғысына жіберіледі.	Объект ішінде әрекет етеді	Негізінен күкіртсутегі H2S және аммиак NH3. Мөлшері шикі мұнайдың сапасына және МӨЗ конфигурация-сына байланысты	Екі сатылы булау қышқыл газды ағынға бөлуге мүмкіндік береді: H2S күкіртсутегі мен NH3 аммоний нитратына бай. Нәтижесінде оларды тазарту тиімдірек.
2	Сарқын-ды сулар: тазартыл-ған қышқыл сарқынды сулар	Булау колоннасының сарқынды сулары жуу сұйықтығы ретінде және тұзсыздандыру қондырғысында пайдаланылады немесе тазарту құрылысжайла-рына жіберіледі	Қуаты 5 Мт/г МӨЗ-де 20-50 м3/ сағ.	ХПК: 500 мг/л сутегі H2S: 10 мг/ Фенол: 30-100 мг/л аммоний нитраты NH3: 75-150 мг/л	Егер технологиялық қондырғыларда аз бу берілсе, тазартылған қышқыл ағындардың көлемі азаяды және ребойлердің жұмыс уақытын көбейтеді.

Тазартылған қышқыл су сарқынды суларды тазарту станциясына немесе салқындағаннан кейін қайта пайдалану үшін технологиялық қондырғыларға жіберіледі (егер қажет болса). Сонымен қатар, тазартылған қышқыл ағындарды оның ластану деңгейі нормадан аспаған жағдайда тұщыландыратын жуу сұйықтығы ретінде пайдаланады (NH3 аммиак құрамы кемінде 150 ppm және Н2S күкіртсутегі кемінде 20 жиілік/млн). Мұндай шектеулер төменде орналасқан қондырғыларда коррозияны болдырмау үшін қажет (мысалы, жоғарғы деңгейдегі МДАҚ жүйесінде).

Екі сатылы булау

Қышқыл ағындарды булаудың екі сатылы процесінде H2S күкіртсутегі мен NH3 аммиагын тиісінше 98 % және 95 %-ға жоюға қол жеткізіледі. Буланған сулардағы қалдық концентрация сәйкесінше 0,1-1,0 мг/л және 1-10 мг/л ауқымында болады. Демек, алынатын сульфид пен аммонийдің мөлшері айтарлықтай төмен. Бұл тазартудың қосымша кезеңін қолданбауға мүмкіндік береді (мысалы, нитрификация /денитрификация).

Қышқыл ағындардың құрамын деканттау және орташаландыру

Жеткілікті сыйымдылықтағы қышқыл ағындар резервуарын қосымша орнату аралас аралас ағындардағы қоспалар мен химиялық заттардың құрамын теңестіреді.

Экологиялық көрсеткіштер және пайдалану деректері

Р/с №	Электр энергиясын тұтыну (кВт*сағ/т)	Бу шығыны (кг/т)	Қышқыл мен ащы натрий шығыны
1	2	3	4
1	2-3	100-200	Деректер жоқ

Екінші бу колоннасын пайдалану үлкен энергия шығындарына және рН реттейтін қосымша химиялық заттарды (қышқыл, күйдіргіш натрий) пайдалануға әкеледі.

Қолданылуы: екі сатылы буландыру: буландыру колоннасының текше қалдығы қайта пайдаланылмай, биотазартуға жіберілген жағдайда, оның құрамында NH3 аммоний нитраты тым көп. Екі сатылы қондырғының пайдасына жаңғыртылған жағдайда, бар секциялар қондырғы мөлшерін азайту үшін концентраторға айналдырылады. Екінші буландыру колоннасының жоғарғы бөлігіндегі аммиактың неғұрлым аз таза ағыны NOX натрий оксидінің құрамын төмендету үшін пештің ыстық түтін газына немесе ФКК қондырғысының улы газын жағу қазанына жіберіледі.

ЕҚТ 83. Сарқынды суларды төгу көзінен көмірсутектерді азайту және барынша алу мақсатында ЕҚТ ретінде төменде берілген бір немесе бірнеше техниканы пайдалану қажет:

Бензол, фенол және көмірсутектері бар сарқынды сулар басқа қондырғылардан сарқынды сулармен араластырылғаннан кейін сарқынды суларды тазарту станциясында емес, олар пайда болған жерде оңай және тиімді тазартылады. Мынадай:

бензолды сарқынды сулардан азотпен немесе сығылған ауамен шығару;

қарсы экстракция колоннасын пайдалана отырып, сарқынды сулардан фенолды сұйық экстракциялау;

жоғары қысымды ылғалды ауамен тотығу (>20 бар арт.);

төмен қысымды тотығу (<20 бар арт.) әдістері қарастырылады.

Экологиялық тиімділік:

1 техника: МӨЗ бұл жүйені құрамында 1 895 бөлшек/млн бензол, 50 бөлшек/млн толуол/ксилол және 100 бөлшек/млн басқа көмірсутекті сұйықтықтар бар сарқынды сулардың тәулігіне 100 литрін кәдеге жарату үшін пайдаланады. Сарқынды суларды қайта өңдеу қондырғысы бензолдың құрамын 500 бөлшек/млрд-тан төмен деңгейге дейін төмендетті, Жыл сайын 35 000 кг көмірсутекті сұйықтық шикізат ретінде МӨЗ-ге қайтарылады. Бұл әдіс МТБЭ алу үшін де қолданылады.

2 техника: сарқынды сулар 99 % және одан жоғары тазартылады немесе рафинаттың концентрациясы 1 жиілік/млн-ға дейін төмендейді. Құрамында > 1% фенол бар сарқынды сулар құрамында 1 бөлшек/млн-нан кем фенол бар тазартылған суды алғанға дейін өңделді (тиімділігі: 99% жоғары). Құрамында фенолы бар сарқынды сулар да микробиологиялық тәсілмен тазартылады.

3 техника: шығарындылармен күресудің тиімділігі 99 % құрайды.

4 техника: тазарту тиімділігі 60-90 % құрайды.

Қолданылуы:

1 техника: бензол, толуол, этилбензолмен жұмыс істейтін зауыттардан тұзсыздандырылған су мен сарқынды суларды тазарту үшін қолданылады.

2 техника: құрамында бірнеше жүз бөлшек/млн-нан қанығуға дейін (шамамен 7 %) және одан жоғары фенол бар сарқынды суларды тазарту үшін әзірленген.

ЕҚТ 84. Сарқынды суларды қосымша тазарту

Бағалау өлшемшарттары: ілеспе ұйымдастырушылық іс-шаралар

Сипаттама: сарқынды сулардағы тұздардың құрамын төмендету әдістері мыналарды қамтиды: иондық алмасу, мембраналық процестер немесе осмос. Металдар тұндыру, флотациялау, алу, иондық алмасу немесе вакуумдық дистилляция әдістерімен бөлінеді.

ЕҚТ 85. Сарқынды суларды тазартуды жақсарту үшін ЕҚТ кешенді түрде салынған сулы-батпақты алқаптарды ұйымдастырудан тұрады

Су өсімдіктерінің алуан түрлерімен отырғызылған өзара байланысты бассейндер немесе лагуналар сарқынды суларды кейіннен тазартуға мүмкіндік береді (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.28.5-бөлімін қараңыз).

Экологиялық тиімділік: азот пен фосфордың, БПК, ХПК, ӨЖЖ технологиялық көрсеткіштері, органикалық көміртегінің жалпы құрамы төмендейді.

Энергия әдеттегі өңдеумен салыстырғанда үнемделеді. Парниктік газдар шығарындылары азаюда. Ешқандай химиялық заттар пайдаланылмайды. Тұнбаны жою талап етілмейді.

Қолданылуы: "Кешендi салынған сулы-батпақты алқаптар" әдiсi мән-жайлардың кең диапазонында, мысалы, ластағыш заттардың жоғары немесе төмен концентрациясы және уақыт өткен сайын өзгеруi мүмкiн гидравликалық жүктеме жылдамдықтары кезiнде қолданылуы мүмкiн. "Кешенді салынған сулы-батпақты алқаптар" әдісі мүлдем жаңа объект ретінде салынуы мүмкін немесе қолданыстағы сулы-батпақты алқаптың, су ландшафты объектісінің бөлігі немесе сарқынды суларды тазарту қондырғысы болуы мүмкін. "Кешенді салынған сулы-батпақты алқаптарға" әдісі байланысты жерге қойылатын талаптар олардың қолданылуын шектеуі мүмкін, мысалы, жерге қойылатын талаптар өндірілетін сарқынды сулардың көлеміне және олардың ластану сипаттамаларына байланысты 10 м2-ден көптеген гектарға дейін түрленуі мүмкін.

1.30. Атмосфераға шығарындыларды болғызбау және бақылау техникаларын сипаттау

1.30.1. Тозаң

Р/с №	Техника	Сипаты
1	2	3
1	Электростатикалық сүзгі (ЭСС)	Электростатикалық сүзгілер бөлшектер электр өрісінің әсерінен зарядталатындай және бөлінетіндей жұмыс істейді. Электростатикалық сүзгілер шарттардың кең диапазонында жұмыс істей алады. Шығарындылармен күресудің тиімділігі өрістердің санына, болу уақытына (мөлшеріне), катализатордың қасиеттеріне және колоннаның жоғарғы жағындағы бөлшектерді жоюға арналған құрылғыларға байланысты болуы мүмкін. ФКК қондырғыларында, әдетте үш электр өрісі бар ЭСС және төрт электр өрісі бар ЭСС пайдаланылады. ЭСС бөлшектерді жинауды жақсарту үшін құрғақ режимде немесе аммиак бүрку арқылы пайдаланылады. Кокстың бөлшектерінің электрлік заряд алу қиындығынан шикі коксты қыздыру процесінде ЭСС ұстау тиімділігі төмен.
2	Көп сатылы циклон сепараторлары	Циклондық құрылғы немесе циклондық тазартудың екі сатысынан кейін орнатылатын жүйе. "Үшінші сатыдағы сепаратор" термині қолданылады, жалпы конфигурация көптеген қарапайым циклондардан немесе құйынды құбырлардың жетілдірілген технологиясынан тұратын бір ыдыстан тұрады. ФКК-ға келетін болсақ, өнімділік негізінен бөлшектердің концентрациясына және регенератордың ішкі циклондарынан кейін катализатор тозаңының мөлшеріне байланысты
3	Орталықтан тепкіш скруббер	Орталықтан тепкіш скруббер циклон принципін және сумен қарқынды байланысты біріктіреді, мысалы, Вентури скруббері
4	Үш сатылы кері сүзгі	Керамикалық немесе металл керамикалық кері үрлеу сүзгілері, онда кек түрінде бетінде ұсталғаннан кейін қатты бөлшектер кері ағынмен шығарылады. Содан кейін ығыстырылған қатты бөлшектер сүзгі жүйесінен шығарылады.

1.30.2. Азот оксидтері (NOx)

Р/с №	Техника	Сипаты
1	2	3
Жану модификациялары
1	Сатылы жағу	Ауаны сатылы беру - бірінші сатыда субстехиометриялық күйдіруді және толық жағу үшін пешке қалған ауаны немесе оттегіні кейіннен қосуды қамтиды. Отынды сатылы жағу - жанарғы қалпақшасында төмен импульсті алғашқы жалын жанады; қайталама жалын ортадағы температураны төмендете отырып, бастапқы жалын көзін қамтиды.
2	Түтін газының рециркуляциясы	Оттегі құрамын және жалын температурасын төмендету үшін пайдаланылған газды пештен жалынға қайта бүрку. Жалын көзін салқындату және жалынның ең ыстық бөлігіндегі оттегінің құрамын азайту үшін түтін газдарының ішкі рециркуляциясын пайдаланатын арнайы бүріккіштер
3	NOx төмен оттықтарды пайдалану (LNB)	Техника (NOX түзілуі өте төмен оттықты қоса алғанда) жалынның ең жоғары температурасын төмендету, жағуды кідірту, бірақ аяқтау және жылу беруді ұлғайту (жалынның жоғары сәуле шығару қабілеті) қағидаттарына негізделген. Бұл пештің жану камерасының өзгертілген құрылымына байланысты болуы мүмкін. NOX (ULNB) түзілуі өте төмен оттықтардың конструкциясы жағу сатысын (ауа/отын) және түтін газдарының рециркуляциясын қамтиды. NOX (DLNB) құрғақ төмен оттықтар газ турбиналары үшін пайдаланылады
4	Жану процесін оңтайландыру	Жағудың тиісті параметрлерін тұрақты бақылау негізінде (мысалы, O2, CO құрамы, отынның ауаға (немесе оттегіге) арақатынасы, жанбаған компоненттер) жағудың ең үздік жағдайларына қол жеткізу үшін басқару техникасы пайдаланылады
5	Сұйылту	Жану жабдығына қосылатын түтін газдары, бу, су, азот сияқты инертті еріткіштер жалынның температурасын төмендетеді, сондықтан түтін газдарындағы NOX концентрациясын төмендетеді
6	Селективті каталитикалық қалпына келтіру (СКҚ)	Техника оңтайлы жұмыс температурасы шамамен 300-450 °С кезінде аммиакпен (жалпы су ерітіндісінде) реакция арқылы каталитикалық қабаттағы NOx азотқа дейін төмендетуге негізделген. Катализатордың бір немесе екі қабатын қолдануға болады. NOx-тің жоғары төмендеуіне көбірек катализатор (екі қабат)көмегімен қол жеткізіледі
7	Селективті каталитикалық емес қалпына келтіру (СКЕҚ)	Технология жоғары температурада аммиакпен немесе несепнәрмен реакция арқылы NOx-ты азотқа дейін төмендетуге негізделген. Оңтайлы реакция үшін жұмыс температурасының аралығы 900 °С-тан 1 050 °С-қа дейін сақталуы керек.
8	Төмен температуралы NOX тотығуы	Төмен температуралы тотығу процесі ерімейтін NO және NO2-ны жоғары еритін N2O5-ке дейін тотықтыру үшін оңтайлы температурада 150 °С-тан төмен түтін газының ағынына озонды енгізеді. N2O5 дымқыл скрубберде азот қышқылының сұйылтылған сарқынды суларын шығару арқылы шығарылады, оларды өндірістік процестерде қолдануға немесе бейтараптандыруға болады.

Күкірт оксидтері (SOx)

Р/с №	Техника		Сипаты
1		2	3
1		Технологиялық отынды тазарту (газ тәрізді жай-күй)	ТТ (ГС) құрамында күкірт болмауы мүмкін (мысалы, каталитикалық риформинг және изомеризация процестерінде), бірақ басқа процестердің көпшілігі күкірт бар газдарды шығарады (мысалы, висбрекинг, гидротазалау және каталитикалық крекинг қондырғыларының бөлінетін газдары). Бұл газ ағындары отын жүйесіне шығарылмас бұрын газды күкіртсіздендіру үшін тиісті тазартуды қажет етеді (мысалы, күкірт бар газды алып тастау арқылы — H2S жою үшін төменге қараңыз).
2		Гидротазарту жолымен технологиялық отынды күкіртсіздендіру	Күкірт мөлшері аз шикі мұнайды таңдаумен қатар, күкірттің төмендеуіне әкелетін гидрогенизация реакциялары жүретін гидротазалау процесі (төменде қараңыз) арқылы отынның күкіртсізденуіне қол жеткізіледі.
3		Сұйық технологиялық отынды ауыстыру үшін газ тәрізді технологиялық отынды пайдалану	Сұйық мұнай зауыты отынын (құрамында күкірт, азот, металдар және т.б. бар) пайдалануды азайтып, оны объектідегі сұйытылған мұнай газымен (СНГ) немесе ТТ (ГС) немесе құрамында күкірт және басқа да жағымсыз заттар төмен сырттан жеткізілетін газ тәрізді отынмен (мысалы, табиғи газбен) алмастырыңыз. Жеке жағу кезінде технологиялық қондырғыда көп отындық Оттықны қолданған кезде жалынның тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін сұйық технологиялық отынды барынша аз пайдалану қажет.
4		SOX қалпына келтіретін катализаторларға қоспаларды қолдану	Кокспен байланысқан күкіртті регенератордан реакторға қайтаратын заттарды (мысалы, металл оксидтерінің катализаторы) пайдалану. Осы техника толық жану режимінде тиімді жұмыс істейді. Ескертпе: SOx құрамын төмендететін катализатор қоспалары тозаң шығарындыларына зиянды әсер етуі мүмкін, абразия салдарынан катализатордың жоғалуын арттырады және SO2-ден SO3-ке дейін тотығумен бірге CO-ны белсендіруге қатысады.
5		Гидротазарту	Гидрогенизация реакцияларына сүйене отырып, гидротазалау төмен күкірт отынын алуға бағытталған (мысалы, бензин мен дизель отыны 10 жиілікте көлемі бойынша миллион) және процестің конфигурациясын оңтайландыру (ауыр қалдықтарды конверсиялау және орташа дистиллят өндірісі). Бұл шикізаттағы күкірт, азот және металл мөлшерін төмендетеді. Бұл процесс сутегі өндірісі үшін жеткілікті өндірістік қуаттылықты қажет етеді. Күкіртті шикізаттан күкіртсутекке (H2S) газ процестерінде тасымалдау технологиясы тиісті өндірістік тазарту құрылыстарын қажет етеді (мысалы, амин тазарту қондырғылары және Клаус) олар да мүмкін үлкен проблема болып табылады
6		Күкірт бар газдарды шығару, мысалы, аминмен тазарту арқылы	Күкірт бар газды (негізінен күкіртсутекті) газ тәрізді технологиялық отыннан бөлу оны химиялық еріткіште (сіңіру процестері) еріту арқылы жүзеге асырылады. Көбінесе қолданылатын еріткіштер-аминдер. Бұл процесс күкірт бар газдарды күкірт алу қондырғысына жібермес бұрын тазарту үшін қажет.
7		Күкірт алу қондырғылары (ҚКАҚ)	Күкіртті сутегімен (H2S) байытылған газ ағындарынан, амин тазарту қондырғыларынан және күкірті бар суды тазартқыштардан күкіртті жоюға арналған Клаус процесін қамтитын арнайы қондырғы. Технологиялық тізбек бойынша КАҚ кейін қалған H2S-ті жою үшін қалдық газдарды тазарту қондырғысы (ҚГТҚ) болуы тиіс
8		Қалдық газдарды тазарту қондырғысы (ҚГТҚ)	Күкірт қосылыстарын неғұрлым тиімді жою үшін КАҚ қосымша технологиялар тобы. Оларды қолданылатын қағидаттарға сәйкес төрт санатқа бөлуге болады: күкіртке тікелей тотығу; Клаус реакциясының жалғасы (шық нүктесінен төмен жағдайлар) SO2-ге дейін тотығу және SO2-ден күкірт алу H2S-ге дейін қалпына келтіру және H2S-ден күкірт алу (мысалы, амин процесі)
9		Скрубберлермен газдарды дымқыл тазарту	Ылғал тазарту процесінде газ тәрізді қосылыстар қолайлы сұйықтықта (суда немесе сілтілі ерітіндіде) ериді. Сонымен қатар қатты және газ тәрізді қосылыстарды жоюға қол жеткізіледі. Ылғал скрубберден кейін түтін газдары сумен қаныққан және түтін газдарын шығармас бұрын тамшылардың бөлінуі қажет. Алынған сұйықтықты сарқынды суларды тазарту процесінде өңдеу керек, ал ерімейтін заттар тұндыру немесе сүзу арқылы жиналады Тазарту ерітіндісінің түріне байланысты ол болуы мүмкін: регенеративті емес технология (мысалы, натрий немесе магний негізінде); регенеративті технология (мысалы, амин немесе сода ерітіндісі). Байланыс әдісіне сәйкес әртүрлі техникалар, мысалы: сұйықтықпен бүрку арқылы кіретін газдың энергиясын пайдаланатын Вентури түтігі; мұнара түріндегі саптама скруббері, торлы баған, бүріккіш камералар қажет болуы мүмкін. Скрубберлер негізінен SOX-ті кетіруге арналған болса, тозаңды тиімді кетіру үшін қолайлы конструкция қажет. SOX жоюдың әдеттегі индикативті тиімділігі 85-98 % диапазонында
10		Регенеративті емес тазарту	Натрий немесе магний негізіндегі ерітінді SOx сіңіру үшін сілтілі реагент ретінде қолданылады, әдетте сульфаттар түрінде. Технология, мысалы, негізделген: мәжбүрлі тотығу (ЖЭС түтін газдарын күкіртсіздендіру жүйесінде); аммиактың сулы ерітіндісі; теңіз суы (төменге қараңыз)
11		Газдарды теңіз суымен тазарту	Еріткіш ретінде теңіз суының сілтілігін қолдана отырып тазартудың ерекше регенеративті емес түрі. Колоннаның жоғарғы жағындағы тозаңды азайту қажет.
12		Регенеративті газ тазарту жүйесі	SОx сіңіретін арнайы реагентті қолдану (мысалы, сіңіргіш ерітінді), әдетте реагент қайта қолданылған кезде қалпына келтіру циклі кезінде күкіртті жанама өнім ретінде алуға мүмкіндік береді.
13		Түтін газдарын күкіртсіздендіру	FGD процестерінде сілтілі сорбент жиі қолданылады, ол SO2 алады және оны қатты өнімге айналдырады. Әр түрлі SO2 жою тиімділігі бар FGD әдістері бар. Соңғы жылдары сіңіргіш / шоғырландырушы орта қалпына келтірілетін және қайта пайдаланылатын еріткіштің / катализатордың регенерация процестерінің дамуын көрсетті. Регенеративті немесе регенеративті емес жүйелер тек SOX жою үшін, сонымен қатар бір уақытта тозаңды кетіру және NOX үшін бар. Олар SO2 (мысалы, дымқыл скрубберлер) және NOx (мысалы, SCR) жою үшін бөлек блоктардан тұратын жүйелермен бәсекелеседі, 5.27.4-бөлімді қараңыз.

1.30.4. Құрама техникалар (SOX, NOX және тозаң)

Р/с №	Техника	Сипаты
1	2	3
1	Скрубберлермен газдарды дымқыл тазарту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.20.3-бөлімін қараңыз.
2	Құрама SNOX технологиялары	SOX, NOX және тозаңды жою бойынша құрама технологиялар, онда тозаңды жоюдың бірінші сатысы (ЭСС) болады, одан кейін кейбір ерекше каталитикалық процестер болады. Күкірт қосылыстары коммерциялық концентрацияланған күкірт қышқылы түрінде алынады, ал NOX N2 дейін қалпына келтіріледі. SOX -тің жалпы жойылуы 94-96,6% дипазонында. NOX-тің жалпы жойылуы: 87-90% дипазонында

1.30.5. Көміртегі тотығы (CO)

Р/с №	Техника	Сипаты
1	2	3
1	Жану процесін басқару	NOx шығарындыларын азайту үшін жану процестерінің модификациясына байланысты CО шығарындыларының көбеюі (бастапқы технологиялар) пайдалану параметрлерін мұқият бақылаумен шектелуі мүмкін.
2	Көміртек монооксидінің тотығу активаторлары бар катализаторлар	CO2-де CО-ның тотығуына ықпал ететін затты қолдану (жану)
3	Көміртек моноксиді бар қазандық (CO)	Энергияны қалпына келтіруге арналған катализатор регенераторынан кейін бөлінетін газдарда бар CO күйдіруге арналған арнайы құрылғы. Көбінесе ФКК толық емес жағу қондырғыларымен үйлесімде ғана қолданылады.

1.30.6. Ұшпа органикалық қосылыстар (ҰОҚ)

Р/с №	Техника	Сипаты
1	2	3
1	Буларды ұстау	Көптеген Ұшпа өнімдерді, әсіресе шикі мұнайды және жеңіл өнімдерді тиеу-түсіру кезінде ҰОҚ шығарындыларын әртүрлі технологиялар арқылы азайтуға болады, мысалы: Абсорбция: бу молекулалары қолайлы сіңіру сұйықтығында ериді (мысалы, гликоль немесе керосин немесе риформат сияқты минералды отын фракциялары). Жүктелген тазарту ерітіндісі келесі кезеңде қайта қыздыру арқылы шығарылады. Десорбцияланған газдар конденсациялануы, әрі қарай өңделуі және жануы немесе тиісті ағынға қайта сіңірілуі керек (мысалы, алынатын өнім) Адсорбция: бу молекулаларын адсорбенттің қатты материалдарының бетінде белсенді аймақтар ұстайды, мысалы, белсендірілген көмір немесе цеолит. Адсорбент мезгіл-мезгіл қалпына келеді. Содан кейін алынған десорбат жуу бағанының түбінен алынған өнімнің айналым ағынында сіңіріледі. Жуу колоннасынан шыққан қалдық газ одан әрі тазалауға жіберіледі. Газдардың мембраналық бөлінуі: бу молекулалары бу мен ауа қоспасын көмірсутектермен байытылған фазаға (пермеат) бөлу үшін селективті мембраналар арқылы өңделеді, содан кейін конденсацияланады немесе сіңеді және көмірсутектермен азайтылған фаза (ретентат). Екі сатылы салқындату / конденсация: бу-газ қоспасы салқындаған кезде бу молекулалары конденсацияланады және сұйықтық түрінде бөлінеді. Ылғалдылық жылу алмастырғыштың мұздануына әкелетіндіктен, балама жұмысты қамтамасыз ететін екі сатылы конденсация процесі қажет. Гибридті жүйелер: қол жетімді технологиялардың комбинациясы Ескертпе: Абсорбция және адсорбция процестері метан шығарындыларын айтарлықтай төмендете алмайды.
2	Булардың бұзылуы	ҰОҚ бұзылуына, мысалы, ұстап алу мүмкін болмаған кезде термиялық тотығу (жағу) немесе каталитикалық тотығу жолымен қол жеткізілуі мүмкін. Жарылыстың алдын алу үшін қауіпсіздік талаптарын сақтау қажет (мысалы, жалын сөндіргіштер). Термиялық тотығу, әдетте, газ жанарғысымен және түтін құбырымен жабдықталған отқа төзімді футеровкасы бар бір камералы тотықтырғыштарда болады. Бензин болған жағдайда жылу алмастырғыштың тиімділігі шектелген, ал алдын ала қыздыру температурасы тұтану қаупін төмендету үшін 180 °C төмен ұсталады. Жұмыс температурасы 760 °C-ден 870 °C-ге дейін өзгереді, ал болу уақыты әдетте 1 секундты құрайды. Егер осы мақсатта өртеуге арналған арнайы пеш болмаса, қажетті температура мен болу уақытын қамтамасыз ету үшін қолданыстағы пешті пайдалануға болады. Каталитикалық тотығу оттегінің адсорбциясы және оның бетіндегі ҰОҚ есебінен тотығу жылдамдығын жеделдету үшін катализаторды талап етеді. Катализатор тотығу реакциясы термикалық тотығу кезінде талап етілгеннен төмен температурада өтуге мүмкіндік береді: әдетте 320 °C-ден 540 °C-ге дейін. Алдын ала қыздырудың бірінші сатысы (электрлік немесе газдың көмегімен) ҰОҚ каталитикалық тотығуын бастау үшін қажетті температураға жету үшін жүргізіледі. Тотығу сатысы ауа қатты катализаторлар қабатынан өткенде болады.
3	LDAR бағдарламасы (ағып кетуді анықтау және жою)	LDAR бағдарламасы (ағып кетуді анықтау және жою) ағып жатқан компоненттерді анықтау және кейіннен жою немесе ауыстыру арқылы ҰОҚ шығарындыларын азайтуға құрылымдық тәсіл болып табылады. Қазіргі уақытта ағып кетуді анықтау үшін иістерді анықтау және газдарды оптикалық бейнелеу әдістері бар. Иісті анықтау әдісі: бірінші қадам-жабдықтың жанындағы концентрацияны өлшейтін қолмен ҰОҚ анализаторларын анықтау (мысалы, жалын иондалуы немесе фотонизация арқылы). Екінші кезең сәулелену көзінде тікелей өлшеу жүргізу үшін компонентті пакетке ораудан тұрады. Бұл екінші қадам кейде ұқсас компоненттерде орындалған алдыңғы өлшеулердің көп санынан алынған статистикалық нәтижелер негізінде алынған математикалық корреляциялық қисықтармен ауыстырылады. Газды визуализациялаудың оптикалық әдістері: оптикалық визуализация нақты уақыт режимінде газдың ағып кетуін визуализациялауға мүмкіндік беретін кішкентай жеңіл қол камераларын қолданады, осылайша олар ҰОҚ-тің айтарлықтай ағып кетуін оңай және тез анықтау үшін бейне құрылғысында "түтін" түрінде пайда болады. Белсенді жүйелер компонентке және оның айналасындағы жабдыққа шағылысқан инфрақызыл лазерлік жарықтың кері шашырауы бар кескін жасайды. Пассивті жүйелер жабдықтың және оның айналасындағы жабдықтың табиғи инфрақызыл сәулеленуіне негізделген
4	ҰОҚ шығарындыларын шашырату мониторингі	Объектідегі шығарындыларды толық зерттеу және сандық бағалау қосымша әдістердің тиісті комбинациясының көмегімен, мысалы, күн көлеңкесінің ағыны (SOF) немесе сараланған сіңіру лидары (DIAL) бойынша жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл нәтижелер уақыттағы үрдістерді бағалау, айқаспалы тексеру және ағымдағы LDAR бағдарламасын жаңарту/валидациялау үшін пайдаланылуы мүмкін. Күн көлеңкесінің ағыны (SOF): Фурье кең жолақты инфрақызыл немесе ультракүлгін/күн сәулесінің көрінетін спектрін желдің бағытын кесіп өтетін және ЛОС шлейфін ұстайтын берілген географиялық бағыт бойынша тіркеуге және спектрометриялық талдауға негізделген технология. Дифференциалды абсорбциялық LIDAR (DIAL): DIAL - дыбыстық радиотолқындар негізінде RADAR-дың оптикалық аналогы болып табылатын дифференциалды адсорбциялық LIDAR (жарық пен қашықтықты табу) пайдаланатын лазерлік технология. Технология атмосфералық аэрозольдермен лазерлік сәуле импульстерін кері шашыратуға, сондай-ақ телескоптың көмегімен жиналған қайтарылған жарықтың спектралдық қасиеттерін талдауға негізделген.
5	Герметикалығы жоғары деңгейдегі жабдық	Герметикалығы жоғары жабдық, мысалы: қос тығыздағыш манжеттері бар клапандар; магниттік жетекті сорғылар/компрессорлар/араластырғыш тығыздағыштардың орнына механикалық манжеттермен жабдықталған сорғылар/компрессорлар/араластырғыштар маңызды бөлшектерге арналған жоғары герметикалы төсемдер (мысалы, спиральды орамдар, сақиналы қосылыстар)
6	Бумен деструкциялау (VD)	Тотығу: бу молекулалары CO2 және H2O-ға не жоғары температурада термиялық тотығу жолымен, не неғұрлым төмен температурада каталитикалық тотығу жолымен айналады. Термиялық қышқылдану, әдетте, газ жанарғысымен және стекпен жабдықталған бір камералы, футерленген қышқылдандырғыштарда болады. Егер бензин болса, жылу алмастырғыштың тиімділігі шектеледі, ал алдын ала қыздыру температурасы тұтану қаупін төмендету үшін 180 °C төмен ұсталады. Жұмыс температурасының диапазоны 760 °C-ден 870 °C-ге дейін, ал болу уақыты әдетте бір секунд немесе одан аз. Каталитикалық тотығу үшін жер бетіндегі оттегі мен ҰОҚ адсорбциясы есебінен тотығуды жеделдету үшін катализатор талап етіледі. Катализатор тотығу реакциясы термикалық тотығу үшін талап етілгеннен төмен температурада жүруге мүмкіндік береді: әдетте 320 °С -ден 540 °C-ге дейін. Биофильтрация: CO2 және H2O дейін ыдырауға қатты ылғалды қолдау ортасындағы микроорганизмдер қоршаған орта температурасынан сәл жоғары температурада қол жеткізеді (ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.27.7-бөлімін қараңыз).

1.30.7. Басқа да техникалар

Р/с №	Техника	Сипаты
1	2	3
1	Алауларда жағудан шығарындыларды болдырмауға немесе азайтуға арналған техникалар	Дұрыс орнату конструкцияы: алау газын қалпына келтіру жүйесінің жеткілікті қуатын, жоғары тығыздықты қауіпсіздік клапандарын пайдалануды және басқа да өрт сөндіру шараларын режимнен басқа (іске қосу, тоқтату, төтенше жағдай) басқа операциялар үшін қауіпсіздік жүйесі ретінде ғана қамтиды. Қондырғыны басқару: ТТ (ГС) жүйесін теңдестіру, технологиялық процесті кеңейтілген басқаруды пайдалану және т. б. жолымен алауларда жағу жағдайларын қысқарту жөніндегі ұйымдастыру және бақылау шараларын қамтиды. Алаудың конструкциясы: биіктігі, қысымы, бу, ауа немесе газ беру, алау ұштарының түрі және т. б. Алау түтінсіз және сенімді жұмысты қамтамасыз етуге және стандартты емес, авариялық операциялар нәтижесінде алауларда жағу кезінде артық газдарды тиімді жағуды қамтамасыз етуге бағытталған. Мониторинг және есептілік: Алауларда жағуға бағытталған газдың және онымен байланысты жағу параметрлерінің (мысалы, газ қоспасының шығысы және жылу құрамы, қуаттың, жылдамдықтың, үрлеу газының шығысының арақатынасы, ластағыш заттардың шығарындылары) үздіксіз мониторингі (газ шығынын өлшеу және басқа параметрлерді бағалау). Алау оқиғалары туралы есеп алау жағу коэффициентін ЭМЖ енгізілген талап ретінде пайдалануға және болашақ оқиғалардың алдын алуға мүмкіндік береді. Алауды визуалды қашықтан бақылау оқиғалар кезінде түрлі-түсті теледидар мониторларының көмегімен де жүзеге асырылуы мүмкін
2	Диоксиндердің пайда болуын болдырмау үшін катализатор активаторын таңдау	Катализаторды қалпына келтіру кезінде катализатордың тиімді жұмыс істеуі үшін органикалық хлорид қажет: (катализатордағы хлоридтің тепе-теңдігін қалпына келтіру және металдардың дұрыс дисперсиясын қамтамасыз ету). Тиісті хлорланған қосылысты таңдау диоксиндер мен фурандардың шығарылу мүмкіндігіне әсер етеді
3	Негізгі майды өндіру процестері үшін еріткішті алу	Еріткіштерді рекуперациялау қондырғысы еріткіштер мұнай ағынынан алынатын айдау сатысынан және ректификатордағы тазарту сатысынан (бумен немесе инертті газбен) тұрады. Пайдаланылған еріткіштер (DiMe) 1,2-дихлорэтан (DCE) және дихлорметан (DCM) қоспасы болуы мүмкін. Шайырлы парафинді шөгінділерді өңдеу қондырғыларында еріткішті қалпына келтіру (мысалы, дихлорэтан үшін) екі жүйені қолдану арқылы жүзеге асырылады: біреуі шайырлы парафинді шөгінділерді майсыздандыру үшін, екіншісі жұмсақ парафин үшін. Екеуі де буландырғыш резервуарлардан және жылу интеграциясы бар вакуумды кептіргіштен тұрады. Парафинсіздендірілген мұнай мен парафин ағындары еріткіштердің іздерін кетіру үшін буланады

1.31. Сарқынды сулардың төгілуін болдырмайтын немесе бақылайтын техникалардың сипаттамасы

1.31.1. Сарқынды суларды алдын ала тазарту

Р/с №	Техника	Сипаты
1	2	3
1	Қайта пайдалану немесе тазарту алдында күкірті бар су ағындарын алдын ала тазарту	Құрамында күкірт бар суды (мысалы, айдау, крекинг, кокстау қондырғыларынан) тиісті алдын ала тазалауға (мысалы, булау колоннасына) жіберу керек.
2	Басқа сарқынды су ағындарын негізгі тазартуға дейін алдын ала тазарту	Тазалау тиімділігін қолдау үшін тиісті алдын ала тазалау қажет болуы мүмкін

1.31.2. Сарқынды суларды тазарту

Р/с №	Техника	Сипаты
1	2	3
1	Мұнай алу арқылы ерімейтін заттарды алып тастау	Бұл технологиялар әдетте мыналарды қамтиды: Мұнай-су сепараторлары (API) Пластиналық сепараторлар (CPI) Параллель пластиналары бар сепараторлар (PPI) Көлбеу пластиналары бар сепараторлар (TPI) Буферлік және / немесе аралық резервуарлар.
2	Қалқыма механикалық қоспалар мен мұнайды дисперсті күйде алу арқылы ерімейтін заттарды алып тастау.	Осы техникалар әдетте мыналарды қамтиды: Ерітілген газды флотациялау (DGF) Газ көпіршігі флотациясы (IGF) Құмдағы сүзу
3	Биологиялық тазартуды және ағартуды қоса алғанда, еритін заттарды алып тастау	Биологиялық тазарту технологиялары: Қозғалмайтын қабаты бар газдандыру жүйесі Жалған сығылған қабаты бар тазарту жүйесі МӨЗ-де жиі пайдаланылатын жүйелердің бірі белсенді шламды пайдалану процесі болып табылады. Бекітілген қабаты бар жүйелер биосүзгіні немесе құм сүзгісіні қамтуы мүмкін.
4	Қосымша өңдеу	Тазартудың алдыңғы кезеңін толықтыруға, мысалы, азот немесе көміртегі қосылыстарының құрамын одан әрі төмендетуге арналған сарқынды суларды арнайы тазарту. Әдетте суды сақтауға қойылатын ерекше жергілікті талаптар бар жерлерде пайдаланылады.

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

2.1-кесте. Каталитикалық крекинг процесінде регенератордан NOX шығарындылары үшін ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер

Р/с №	Параметр	Қондырғы түрі/жағу режимі	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (орташа айлық) мг/Нм3
1	2	3	4
1	NO2 ретінде көрсетілген NOх	Жаңа қондырғы/жалпы жағу режимі	Кемінде 30 – 100
		Қолданыстағы қондырғы	Кемінде 100 – 400

2.2-кесте. Каталитикалық крекинг процесінде регенератордан шығарылатын тозаң үшін ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер

Р/с №	Параметр	Қондырғы түрі	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (орташа айлық)* мг/Нм3
1	2	3	4
1	Тозаң	Жаңа қондырғы	10 – 25
2		Қолданыстағы қондырғы	10 – 50**

* CO қазандығына және газды салқындатқыш арқылы күйе үрлеуге жол берілмейді;

** диапазонның төменгі шегіне 4-фазалық ЭСС көмегімен қол жеткізілуі мүмкін.

2.3-кесте. Каталитикалық крекинг процесінде регенератордан шығарылатын SO2 үшін ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер

Р/с №	Параметр	Қондырғы түрі/режимі	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (орташа айлық) мг/Нм3
1	2	3	4
1	SO2	Жаңа қондырғы	≤ 300
		Қолданыстағы қондырғы	100 - 1 200*

* егер құрамында күкірті аз шикізатты іріктеу (мысалы, < 0,5% м.д.) (немесе гидротазалау) және/немесе жалпы жағу режимдеріне қатысты тазарту қолданылса: ЕҚТ қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер диапазонының жоғарғы шегі ≤ 600 мг/Нм3 құрайды.

2.4-кесте. Толық емес жағу режимі үшін каталитикалық крекинг процесінде регенератордан ауаға көміртек тотығының (СО) шығарындылары үшін ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер

Р/с №	Параметр	Жағу режимі	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (орташа айлық) мг/Нм3
1	2	3	4
1	Көміртек тотығы СO ретінде көрсетілген	Толық жанбау режимі	Кемінде 100

2.5-кесте. Ұшпа сұйық көмірсутекті қосылыстарды тиеу және түсіру операциялары нәтижесінде метан емес ҰОҚ және бензолды ауаға шығару үшін ЕҚТ-ны қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (орташа айлық)* мг/Нм3
1	2	3
1	Метан емес ҰОҚ	0,15-10г/Нм3 **,***
2	Бензол (3)	<1мг/Нм3

үздіксіз режимдегі сағаттық мәндер:

* неғұрлым төмен мәнге екі сатылы гибридтік жүйелердің көмегімен қол жеткізуге болады;

** жоғарғы мәнге бір сатылы адсорбциялық немесе мембраналық жүйемен қол жеткізуге болады;

*** МЕҰОҚ шығарындылары диапазонның төменгі шегінде болған жағдайларда бензол мониторингі талап етілмеуі мүмкін.

2.6-кесте. Жағу қондырғыларынан (пештер мен қазандықтар) ауаға СО шығарындылары үшін ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер

Р/с №	Қондырғы	Ластағыш зат	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (орташа айлық) мг/Нм3
1	2	3	4
1	Кез келген отынмен жұмыс істейтін пештер	СО	Кемінде 100

2.7-кесте. Жандыру қондырғыларынан (пештер мен қазандықтар) ауаға NOX шығарындылары үшін ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер

Р/с №	Қондырғы	Ластағыш зат	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (орташа айлық) мг/Нм3
1	2	3	4
1	Газбен жұмыс істейтін пеш	NOX	30-100 (жаңа қондырғылар үшін) 30-150 (қолданыстағы қондырғылар үшін)
2	Аралас отындағы пеш	NOX	30-300

2.8-кесте. Жағу қондырғыларынан (пештер мен қазандықтар) ауаға SO2 шығарындылары үшін ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер

Р/с №	Қондырғы	Ластағыш зат	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (орташа айлық) мг/Нм3
1	2	3	4
1	Газбен жұмыс істейтін пеш	SO2	5-35
2	Аралас отындағы пеш	SO2	35-400

Су ресурстары (cарқынды сулардың төгінділеріндегі ластағыш заттардың концентрациясы)

2.9-кесте. ЕҚТ-ны қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер

Р/с №	Ластағыш заттың атауы ***	Өлшем бірлігі	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты төгінділер деңгейі*, **
1	2	3	4
1	қалқымалы заттар	мг/дм3	Сфон +0,75
2	аммоний азоты	мг/дм3	2
3	ПАВ	мг/дм3	0,50
4	БПК	мг/дм3	6
5	темір	мг/дм3	0,30
6	мұнай өнімдері	мг/дм3	0,30
7	нитраттар	мг/дм3	45
8	нитриттар	мг/дм3	3,30
9	полифосфаттар (по РО4 3 -)	мг/дм3	3,50
10	сульфаттар	мг/дм3	500
11	фенолды индекс	мг/дм3	0,25
12	хлоридтер	мг/дм3	350
13	ХПК	мг/дм3	30
14	жалпы минералдану (құрғақ қалдық)	мг/дм3	1000 - 1500
15	Pb ретінде көрсетілген қорғасын	мг/дм3	0,005 - 0,030
16	Cd ретінде көрсетілген кадмий	мг/дм3	0,002 - 0,008
17	Ni ретінде көрсетілген никель	мг/дм3	0,005 - 0,100
18	Hg ретінде көрсетілген сынап	мг/дм3	0,0001 - 0,001

* егер сарқынды сулардың соңғы су қабылдағышы тұйық үлгідегі жинағыш болып табылса, яғни, суаруға ашық су тартқыштар болмаса немесе жинағыш ағындарының бір бөлігін су объектілері мен жер бетіне ағызу жүзеге асырылмаса, және басқа да өндірістік және техникалық қажеттіліктер, ластағыш заттардың сарқынды сулардағы концентрациясы, тазарту құрылыстарында тазартудан өткен МӨЗ немесе ГӨЗ ЕҚТ-ны қолданумен байланысты төгінділер деңгейіне сәйкес келуі тиіс;

** 24 сағат ішінде алынған ағынға барабар құрамдас үлгіге немесе ағынның жеткілікті тұрақтылығы көрсетілген жағдайда уақытқа барабар үлгіге жатады.

*** соңғы 3 жылдағы мониторингтік зерттеулердің нәтижелері бойынша жерүсті және жерасты су ресурстарына әсер етпейтінін растай отырып, гидротехникалық құрылыстарға қатысты қолданылатын мұнай өнімдері мен фенолдық индексті қоспағанда, сарқынды суларды жинақтаушы тоғандар мен буландырғыш тоғандарға ағызуға технологиялық нормативтерді белгілеу жөніндегі талаптар олардың талаптарына сәйкес келген жағдайда қолданылмайды.

Бұл ретте, егер гидротехникалық құрылыстарға қолданылатын талаптардың бұзылғанын куәландыратын жер үсті және жерасты су ресурстарына теріс әсер ету фактісі анықталса, онда технологиялық көрсеткіштер қолданыстағы санитарлық-гигиеналық, экологиялық сапа нормативтеріне және қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуі тиіс.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ-ны қолданумен байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерімен көрсетіледі. Тиісінше, өзге де технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын технологияға негізделген. Бұдан басқа, энергетикалық, су және өзге де (шикізаттық) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты бірқатар өзгермелі көрсеткіштер алынды:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері;

қондырғылардың өнімділігі мен пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ-ны, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға бағдарлануға, ең аз мәндерге сәйкес келуге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәніне сүйене отырып) және үнемдеу және ұтымды тұтыну жөніндегі конструктивтік, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер шикізат пен отын бойынша кәсіпорындардың жеке ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, аралас салалардың/салыстырмалы процестердің ЕҚТ бойынша анықтамалықтарының ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ-ны енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. Технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз ететін нақты жағдайларда ЕҚТ-ны таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2029 жылға қарай 2021 жылғы деңгейден 10%-ға төмендету;

айналымдық және қайталама сумен жабдықтауды енгізу - технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100% -ға дейін.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолданумен байланысты мониторинг бойынша талаптар

Атмосфералық ауа

Р/с №	Сипаттама	Технологиялық қондырғы	Ең төмен жиілік****
1	2	3	4
1	SO2, NOX және тозаң шығарындылары	Каталитикалық крекинг	Үздіксіз
		Өртеу қондырғылары (пештер мен қазандар) 50-ден 100 МВт * дейін және кокстеу процестерін орнату	Үздіксіз
		Жағу қондырғылары (пештер мен қазандар) < 50 МВт *	Жылына бір рет және отындағы елеулі өзгерістерден кейін
		Күкірт өндірісінің қондырғылары (КӨҚ)	Үздіксіз
2	NH3 шығарындылары	Барлық қондырғылар жабдықталған СКВ немесе СНКВ **	Үздіксіз
3	CO шығарындылары	Каталитикалық крекинг және жағу қондырғылары 100 МВт ≥ ***	Үздіксіз
		Басқа жағу қондырғылары (пештер мен қазандар)	6 айда бір рет
4	Металл шығарындылары: Никель (Ni), Сурьма (Sb) (3), Ванадий (V)	Каталитикалық крекинг	6 айда бір рет және отындағы елеулі өзгерістерден кейін
		Жағу қондырғылары*** (пештер мен қазандар)
5	Полихлорланған дибензодиоксиндер/фурандар шығарындылары ПХДД/Ф)	Каталитикалық риформинг орнату	Жылына бір рет немесе регенерациядан кейін

* шығарындылар болатын түтін құбырына қосылған барлық жағу қондырғыларының (пештер мен қазандар) жалпы номиналды жылу қуатына жатады;

** NH3 қалпына келтіргіш ретінде пайдаланғанда;

*** сурьма (Sb) тек газ тәріздес отынмен жұмыс істейтін өртеу қондырғыларын (пештер мен қазандықтарды) қоспағанда, процесте Sb енгізу пайдаланылатын каталитикалық крекинг қондырғыларында ғана өлшенеді;

**** үздіксіз өлшеулер атмосфераға ең көп шығарындылар көздері үшін қолданылады (өндірістік экологиялық бақылау жүргізу кезінде қоршаған ортаға эмиссиялар мониторингінің автоматтандырылған жүйесін жүргізу тәртібінде көзделген талаптарға сәйкес).

Су ресурстары

ЕҚТ-ны қолданумен байланысты төгінділер мониторингінің жиілігі

Р/с №	Ластағыш заттың атауы	Өлшем бірлігі	Мониторинг жиілігі*
1	2	3	4
1	қалқымалы заттар	мг/дм3	Күнделікті
2	аммоний азоты	мг/дм3	Күнделікті
3	ПАВ	мг/дм3	Күнделікті
4	БПК	мг/дм3	Апта сайын
5	темір	мг/дм3	Апта сайын
6	мұнай өнімдері	мг/дм3	Күнделікті
7	нитраттар	мг/дм3	Апта сайын
8	нитриттар	мг/дм3	Апта сайын
9	полифосфаттар (по РО4 3 -)	мг/дм3	Апта сайын
10	сульфаттар	мг/дм3	Апта сайын
11	фенолды индекс	мг/дм3	Ай сайын
12	хлоридтер	мг/дм3	Апта сайын
13	ХПК	мг/дм3	Күнделікті
14	жалпы минералдану (құрғақ қалдық)	мг/дм3	Апта сайын
15	Pb ретінде көрсетілген қорғасын	мг/дм3	Тоқсан сайын
16	Cd ретінде көрсетілген кадмий	мг/дм3	Тоқсан сайын
17	Ni ретінде көрсетілген никель	мг/дм3	Тоқсан сайын
18	Hg ретінде көрсетілген сынап	мг/дм3	Тоқсан сайын

* 24 сағат ішінде алынған ағынға барабар құрамдас үлгіге немесе ағынның жеткілікті тұрақтылығы көрсетілген жағдайда уақытқа барабар үлгіге жатады.

5-бөлім. Ремедиация жөніндегі талаптар

Мұнай-газ өңдеу және мұнай-химия саласы қоршаған ортаға сөзсіз әсер етеді. Мұнай-газ өңдеу қызметінің қоршаған ортаға әсері пайдаланылатын өңдеу технологиялары мен пайдаланылатын жабдықтардың ерекшеліктеріне, мұнай мен газдың физикалық-химиялық құрамына, сондай-ақ орналасқан аумақтың табиғи-климаттық ерекшеліктеріне, табиғат қорғау іс-шаралары бойынша таңдап алынған техникалық және технологиялық шешімдерге және т.б. байланысты болады.

Мұнай мен газ өндіретін кәсiпорындардың негiзгi экологиялық аспектiлерi атмосфералық ауаға ластағыш заттардың шығарындылары, сарқынды сулардың, қалдықтар мен технологиялық қалдықтардың түзілуі болып табылады.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ремедиация:

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жер мен топыраққа экологиялық залал фактісі анықталған кезде жүргізіледі.

Осылайша, мұнай-газ өндіретін және газды қайта өңдейтін кәсіпорындар қызметінің нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануы және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне одан әрі ауысуы нәтижесінде келесі жағымсыз салдарлар туындайды:

атмосфералық ауадан ластағыш заттардың топырақ бетіне түсуі нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы және олардың жерүсті және жерасты суларына одан әрі инфильтрациясы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсері.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жай-күйге қатысты табиғи орта компоненттерінің жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының нормаларын сақтай отырып, учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жоюға арналған тиісті шаралар қолдануға тиіс.

Бұдан басқа, іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға, учаске бұдан былай адам денсаулығына елеулі қауіп төндірмеуі және табиғи орта компоненттерінің ластануына байланысты оның қоршаған ортаға қатысты қызметінен зиян келтірмеуі үшін, олардың күнделікті немесе келешектегі бекітілген нысаналы міндеттерін ескере отырып, тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ бақылау мониторингі үшін мерзімінде және кезеңділікпен қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытынды Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының 2021 жылғы
9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанын және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Кәсіпорындардың сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, әдеби деректерді пайдалана отырып, нормативтік құжаттаманы, экологиялық есептерді, мұнай-газ өндіру саласы кәсіпорындарының жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын зерделей отырып, тұтастай алғанда мұнай-газ өндіру және газды қайта өңдеу саласы туралы, қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, қоршаған ортаға әсер етудің басқа да факторлары, энергия және ресурстарды тұтыну туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытындысы бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі одан арғы жұмыстарға және оларды енгізу мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік заттардың қоршаған ортаға эмиссияларының деңгейлері, шикізат пен энергия ресурстарын тұтыну, сондай-ақ негізгі және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғыртуды жүргізу, ЕҚТ-ны енгізудің экономикалық аспектілері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларының мониторингіне, бақылауға және төмендеуіне назар аудару қажет; қоршаған ортаға эмиссиялардың АМЖ-сын енгізу МЛЗ эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және МЛЗ-ның технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылады;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемшарттары ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, өндіріс объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану қажет.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытынды Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларына, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанына және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Жалпы алғанда, кәсіпорындардың сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, нормативтік құжаттаманы зерделеуді, экологиялық есептерді, қара металл кендерін (қара металдың өзге де кендерін қоса алғанда) өндіру және байыту кәсіпорындарын жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын пайдалана отырып, қара металл кендерін (қара металдың өзге де кендерін қоса алғанда) өндіру және байыту саласы туралы, салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, қоршаған ортаға әсер етудің басқа да факторлары, энергия және ресурс тұтыну туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытынды бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі одан арғы жұмыстарға және оларды енгізу мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға анықтамалықты әзірлеудің келесі кезеңдері үшін қажетті талдау жүргізу мақсатында, оның ішінде маркерлік ластағыш заттарды және ЕҚТ қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлерінің диапазондарын қайта қарау мақсатында қоршаған ортаға, әсіресе маркерлік заттар эмиссияларының деңгейлері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларына мониторинг жүргізуге, бақылауға және азайтуға; қоршаған ортаға эмиссиялардың автоматтандырылған мониторинг жүйесін енгізу маркерлік ластағыш заттардың эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және маркерлік ластағыш заттардың технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылатынына назар аудару қажет.

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемшарттары ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, түсті металлургия саласы объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 161 қаулысымен бекітілген

"Энергия өндіру мақсатында ірі қондырғыларда отын жағу" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Жалпы ЕҚТ бойынша қорытындылар

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі (ЭМЖ)

1.1.2. Мониторинг

1.1.3. Жалпы экологиялық сипаттамалар және шекті индикаторлар

1.1.4. Энергия тиімділігі

1.1.5. Су тұтыну және сарқынды сулар

1.1.6. Қалдықтарды басқару

1.1.7. Шу шығару

ЕҚТ 17. Шу шығаруды азайту мақсатында ЕҚТ төменде ұсынылған әдістердің біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған

1.2. Қатты отынды жағуға арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

1.2.1. Жалпы экологиялық көрсеткіштер

1.2.2 Энергия тиімділігі

1.2.3. Ауаға NOX және CO шығарындылары

1.2.4. SO2 ауаға шығарындылары

1.2.5. Ауаға шаң шығарындылары

ЕҚТ 22. Тас көмірді және/немесе қоңыр көмірді жағудан ауаға шаң мен байланысты металл бөлшектерін шығаруды төмендету мақсатында төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалану қажет

1.3. Сұйық отынды жағуға арналған ЕҚТ қорытындысы

1.3.1. Сұйық отынмен жұмыс істейтін қазандықтар

1.3.1.1. Энергия тиімділігі

1.3.1.2. Ауаға NOx, ЅОх және СО шығарындылары

1.3.1.3. SO2 ауаға шығарындылары

1.3.1.4. Ауаға шаң мен байланысқан металл бөлшектерінің шығарындылары

1.3.2. Сұйық отынмен жұмыс істейтін қозғалтқыштар

1.3.2.1. Энергия тиімділігі

1.3.2.2. Поршеньді қозғалтқыштардан ауаға NOx және CO шығарындылары

1.3.2.3. Поршеньді қозғалтқыштардан ауаға ЅОx шығарындылары

1.3.2.4. Поршеньді қозғалтқыштардан ауаға шаң мен байланысқан металл бөлшектерінің шығарындылары

1.3.3. Сұйық отындағы газ турбиналары

1.3.3.1. Энергия тиімділігі

1.3.3.2. Ауаға NOx және CO шығарындылары

1.3.3.3. Сұйық отын газ турбиналарынан ауаға SOx шығарындылары

1.4. Газ тәрізді отынды жағуға арналған ЕҚТ қорытындысы

1.4.1. Табиғи газды жағуға арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

1.4.1.1. Энергия тиімділігі

1.4.1.2. Ауаға NOX, CO, метан емес қосылыстар (ҰМОҚ) және CH4 шығарындылары

1.5. Металлургия өндірісі мен химия саласындағы технологиялық газдарды жағуға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

1.5.1. Энергия тиімділігі

1.5.2. Ауаға NOx және CO шығарындылары

1.5.3 Ауаға SOx шығарындылары

1.6. Теңіз платформаларында отын жағатын қондырғыларға арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

1.7. Көп отынды жағуға арналған ЕҚТ қорытындысы

1.8.1. Жалпы экологиялық көрсеткіштер

1.8.2. Энергия тиімділігі

1.8.3. Ауаға NOX және CO шығарындылары

1.8.4. SOX ауаға шығарындылары

1.8.5. Ауаға шаң мен байланысты металл бөлшектерінің шығарындылары

1.8.6. Сынаптың ауаға шығарындылары

ЕҚТ 57. Қалдықтарды тас және/немесе қоңыр көмірмен бірге жағудан сынаптың ауаға шығарылуын төмендету мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.9. Газдандыруға арналған ЕҚТ қорытындысы

1.9.1. Энергия тиімділігі

1.42-кесте. Газдандыру қондырғыларының және ЦІГ энергия тиімділігін арттыру техникалары

1.9.2. Ауаға NOX және CO шығарындылары

1.9.3. SOx ауаға шығарындылары

1.9.4. Ауаға шаң, байланысқан металл, аммиак және галоген бөлшектерінің шығарындылары

1.10. Техникалардың сипаттамасы

1.10.1. Негізгі техникалар

1.10.2. Энергия тиімділігін арттыру техникалары

1.10.3. Ауаға NOx және/немесе СО шығарындыларын азайту техникалары

1.10.4. Ауаға SOx шығарындыларын азайту техникалары

1.10.5. Отынмен жұмыс істеу (түсіру, тасымалдау, сақтау) кезінде қоршаған ортаға әсерін төмендету техникалары

1.10.6. Су объектілеріне төгінділерді азайту техникалары

1.10.7. Отынмен жұмыс істеу техникалары

1.10.8. Майлармен жұмыс істеу техникалары

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда анықтамасы берілмеген өзге де терминдер ЕҚТ бойынша "Энергия өндіру мақсатында ірі қондырғыларда отын жағу" анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер және олардың анықтамалары

ең үздік қолжетімді техникалар	–	бұл олардың қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болғызбауға немесе, бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық жағдайларды белгілеудің негізі ретінде қызмет ету үшін практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерін дамытудың ең тиімді және озық кезеңі;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	–	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техниканы қолдана отырып, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссиялар көлемінің бірлігіне (мг/Нм3, мг/л) маркерлік ластағыш заттардың шекті саны (массасы) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын тұтыну мөлшері, уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы өзге де ресурстар түрінде көрсетілген, ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлері;
қолданыстағы қондырғы	–	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Қолданыстағы қондырғыларға осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар жатпайды;
маркерлік ластағыш заттар	–	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластағыш заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан іріктеп алынатын және топқа кіретін барлық ластағыш заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	–	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, эквивалентті параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгеруін жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар мен олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазылуы
МЛЗ	маркерлік ластағыш заттар
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытынды оның қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерінің деңгейін болғызбау немесе төмендету, сондай-ақ КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті энергия тиімділігі мен ресурс үнемдеуді арттыру мақсатында объектіде қолданылатын немесе қолдануға ұсынылатын қажетті техникалардың сипаттамасын қамтиды.

ЕҚТ бойынша қорытынды МЛЗ-ны, МЛЗ эмиссияларының деңгейлерін және ЕҚТ-ны қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін айқындайды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелерді қамтиды.

ЕҚТ бойынша қорытындыны кейіннен қайта қарай отырып, ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында қатты, газ тәрізді және сұйық отынды жағу процестері кезінде шығарындылардың, төгінділердің, қалдықтар түзілуінің технологиялық көрсеткіштері, қолданылатын технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат, ол Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына енгізілетін ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі – КТА) жүргізу процесінде жинақталды.

Қолданылу саласы

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері мынадай негізгі қызмет түрлеріне:

отынды жағу арқылы электр және жылу энергиясын өндіруге қолданылады.

ЕҚТ бойынша қорытынды эмиссиялар көлеміне немесе қоршаған ортаның ластану деңгейіне әсер етуі мүмкін мынадай негізгі қызмет түрлеріне байланысты процестерге қолданылады:

1) теңіз платформаларында орналасқан қондырғыларды қоса алғанда, электр энергиясын және жылу энергиясын бу және/немесе ыстық су түрінде өндіруге арналған ЖЭС қондырғыларында және бірлік номиналды жылу қуаты 50 МВт және одан астам қазандықтарда отын жағу;

2) жиынтық жылу қуаты 50 МВт және одан астам (қондырғының бірлік қуаты кемінде 15 МВт) бу және жылыту қазандықтарының қондырғыларында отын жағу;

3) егер бұл процесс жағуға арналған қондырғымен тікелей байланысты болса ғана жалпы номиналды жылу қуаты 20 МВт және одан астам қондырғыларда көмірді немесе отынның басқа да түрлерін газдандыру;

4) жағу энергия өндірумен байланысты болған жағдайда отынды 3 т/сағ артық шығыны бар қауіпті емес қалдықтар түрлеріне жатқызылған қалдықтармен немесе 10 т/сағ артық шығыны бар қауіпті қалдықтармен бірге отын жағу.

Қолданылу саласы қондырғыларда отынның мынадай түрлерін жағуға сәйкес келеді:

қатты түрлері: тас көмір, қоңыр көмір, лигниттер, көмірді байыту өнімдері;

сұйық көмірсутекті отындар (мазут, дизель отыны, су-мазут эмульсиясы (СМЭ);

металлургия және химия өнеркәсібінің табиғи, ілеспе газы, технологиялық газдары.

ЕҚТ бойынша қорытынды мынадай қызмет түрлеріне, технологиялық жабдықтар мен технологиялық процестерге:

резервтік отынды, авариялық қолданылатын отынды және іске қосу-тоқтату үшін пайдаланылатын отынды жағуға қолданылмайды.

ЕҚТ бойынша қорытындының қолданылу саласына мыналар кірмейді:

синтез-газдың нәтижесінде болатын жануымен тікелей байланысты болмаған кезде отынды газдандыру,

мұнай өнімдері мен газды қайта өңдеумен тікелей байланысты отынды газдандыру және кейіннен синтез-газды жағу;

технологиялық пештерде немесе жылытқыштарда жағу;

толық жағатын қондырғыларда жағу;

газды алауда жағу;

целлюлоза мен қағаз өндіру үшін пайдаланылатын жалпы қалпына келтірілген күкіртке арналған кәдеге жаратушы қазандықтарда және пештерде жағу;

мұнай өңдеу зауыттарында мұнай зауыты отынын жағу, өйткені бұл мәселелер мұнай және газ өңдеу бойынша ЕҚТ-да сипатталған;

қоқыс жағатын қондырғыларда қалдықтарды кәдеге жарату және рекуперациялау;

механикалық жабдықтың жетегіне, сорғыға, ауа үрлегішке және басқаларына арналған отын жағатын энергия қондырғылары;

энерготехнологиялық қажеттіліктер: жұмыс орнын кептіру, буландыру, салқын өндіру немесе объектілерді немесе материалдарды өңдеу үшін отын жағатын энергия қондырғылары;

каталитикалық крекинг катализаторларын регенерациялауға арналған қондырғылар;

газ тәрізді қалдықтарды жағу арқылы тазартуға арналған қондырғылар;

күкіртті сутектерді күкіртке айналдыруға арналған қондырғылар;

химия өнеркәсібінің реакторлары;

кокс пештері аккумуляторларының оттықтары;

көлік құралдарында, корабльдерде немесе ұшу аппараттарында пайдаланылатын қондырғылар.

ЕҚТ бойынша қорытындыла мыналар қарастырылмайды:

жасанды газдар;

жасанды сұйық отындар.

Еңбекті қорғау мәселелері ішінара және осы ЕҚТ бойынша қорытындының қолданылу саласына енгізілген қызмет түрлеріне әсер ететін жағдайларда ғана қаралады.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері осы ЕҚТ бойынша қорытындыда қызметтің негізгі түрі барысында түзілетін қалдықтарға қатысты ғана қаралады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі ЕҚТ бойынша тиісті қорытындыларда қаралады. Осы ЕҚT бойыншп бойынша қорытындыда қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқарудың жалпы қағидаттары қаралады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта болмайды және толық болып табылмайды. Объектіні қалыпты пайдалану жағдайында бір немесе бірнеше ЕҚТ қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

ЕҚТ-гы қолданумен байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштер диапазонынан төмен МЛЗ эмиссиялары деңгейлерінің нақты мәндері кезінде осы ЕҚТ бойынша қорытындыда айқындалған талаптар сақталған болып табылады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылған тұжырымдар электр және жылу энергиясын өндіру объектілеріне қолданылады және қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болдырмауға немесе, егер ол іс жүзінде мүмкін болмаса, азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар өткізілген КТА және Қазақстан Республикасының жылу, электр өндіретін саласы құрылымының ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде зерделенген әлемдік тәжірибе деректері негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Жалпы ЕҚТ бойынша қорытындылар

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі (ЭМЖ)

(ЕҚT бойынша анықтамалықтың 4-бөлімін қараңыз)

ЕҚТ 1. Жалпы экологиялық көрсеткіштерді жақсарту мақсатында ЕҚТ экологиялық менеджмент жүйесінің (ЭМЖ) талаптарын енгізуге және сақтауға арналған (ЕҚT бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімін қараңыз).

ЕҚТ 2. Қондырғыны пайдалануға бергеннен кейін және әрбір жаңғыртудан кейін толық жүктеме* кезінде электр ПӘК-ін немесе отынды пайдалану коэффициентін анықтауға арналған ЕҚТ, бұл неттоның электр ПӘК-не және/немесе қондырғының нетто-ның механикалық энергиясының ПӘК -ін және/немесе отынды жиынтық пайдалануға және / немесе нетто-ның механикалық энергиясының тиімділігіне елеулі әсер етуі мүмкін.

Қолданылуы. Қазақстан Республикасының тиісті стандарттары болмаған кезде ISO стандарттары немесе ұқсас ғылыми деңгейдегі деректерді беруді қамтамасыз ететін басқа да халықаралық стандарттар қолданылады.

* ЖЭО қондырғыларына қатысты, егер техникалық себептер бойынша пайдалану сынағы жылу беру үшін толық жүктеме кезінде жұмыс істейтін қондырғымен жүргізілмесе, сынақ толық жүктеме параметрлерін пайдалана отырып есептеумен толықтырылуы немесе ауыстырылуы мүмкін.

ЕҚТ 3. Төменде көрсетілген параметрлерді қоса алғанда, ауаға және су объектілеріне шығарындыларға сәйкес келетін негізгі технологиялық параметрлерді бақылауға арналған ЕҚТ.

Ауаға және су объектілеріне шығарындыларға сәйкес келетін отын жағатын қондырғылардың негізгі технологиялық параметрлерін бақылау осы қорытындының 4-бөлімінде көрсетілген.

1.1.2. Мониторинг

ЕҚТ 4. Белгілі бір кезеңділікпен ауаға маркерлік заттардың шығарындыларын мониторингтеуге арналған ЕҚТ

Ең аз жиілікпен жанатын қондырғылардың отын шығарындыларында мониторингке жататын маркерлік ластағыш заттардың тізбесі осы қорытындының 4-бөлімінде көрсетілген.

ЕҚТ 5. Төменде көрсетілген және Қазақстан Республикасының стандарттарына сәйкес белгілі бір кезеңділікпен түтін газдарын тазарту кезінде су объектілеріне төгінділерді мониторингтеуге арналған ЕҚТ.

Қазақстан Республикасының тиісті стандарттары болмаған кезде ISO стандарттары немесе ұқсас ғылыми деңгейдегі деректерді беруді қамтамасыз ететін басқа да халықаралық стандарттар қолданылады. Ең аз жиілікпен жанатын қондырғылардың отын шығарындыларында мониторингке жататын маркерлік ластағыш заттардың тізбесі осы қорытындының 4-бөлімінде көрсетілген.

1.1.3. Жалпы экологиялық сипаттамалар және шекті индикаторлар

ЕҚТ 6. Отын жағатын қондырғылардың жалпы экологиялық сипаттамаларын жақсарту және ауаға көміртегі тотығы мен жанбаған заттардың шығарындыларын азайту мақсатында төменде келтірілген тиісті аралас әдістерді пайдалана отырып, отынның жағылуын оңтайландыруды қамтамасыз ету.

1.1-кесте. Отын жағуды оңтайландыру техникалары

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Отынды біріктіру және араластыру	Әртүрлі сападағы бір типті отынды араластыру арқылы тұрақты жану жағдайларын қамтамасыз етеді және/немесе ластағыштардың шығарындыларын төмендетеді	Жалпы қолданылады
2	Техникалық қызмет көрсету	Жеткізушілердің ұсынымдарына сәйкес жүйелі түрде жоспарланған техникалық қызмет көрсету
3	Жану жүйелері	EҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімін қараңыз	Ескі отын жағу қондырғыларына қолдану жану жүйесін және/немесе басқару жүйесін өзгерту қажеттілігімен шектелуі мүмкін
4	Жетілдірілген	Пештің, жану камераларының, оттықтардың және соған байланысты құрылғылардың тиісті конструкциясы	Жаңа қондырғыларға кеңінен қолданылады
5	Басқару жүйесі	Қолжетімді отындардың ішінен, соның ішінде іске қосу немесе резервтік отынды пайдалану жағдайларын қоса алғанда, жақсы экологиялық сипаттамасы бар (мысалы, құрамында күкірт және/немесе күл және/немесе сынап аз) отынның басқа түрін таңдауға немесе толық немесе ішінара ауысуға мүмкіндік береді	Тұтастай алғанда ең жақсы экологиялық сипаттамасы бар қолайлы отынның болуына байланысты шеңберде қолданылады. Қолданыстағы қондырғылар үшін таңдалған отын түрі қондырғының орналасуы мен конструкциясына байланысты шектелуі мүмкін

ЕҚТ 7. Азот тотықтары шығарындыларының деңгейін төмендету үшін ЕАВ немесе СКЕҚ пайдалану кезінде ауаға аммиак шығарындыларын төмендету мақсатында NOX басу үшін қондырғыға аммиак құрылымы мен берілуін оңтайландыруды қамтамасыз ету.

ЕҚТ СКҚ және/немесе СКЕҚ конструкциясын оңтайландыру және/немесе пайдалану үшін арналған (мысалы, реагенттің оңтайлы мөлшері және оның біркелкі таралуы).

Атмосфераға эмиссиялардың 7 ЕҚТ-ға байланысты технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 8. Қалыпты пайдалану жағдайларында ауаға шығарындыларды болғызбау немесе азайту мақсатында шығарындыларды оңтайлы қуатта және тиісті техникалық қызмет көрсету кезінде төмендету жүйелерін пайдалануды қамтамасыз ету.

ЕҚТ тиісті конструкцияның, пайдаланудың және техникалық қызмет көрсетудің арқасында оңтайлы қуатта және пайдалану қолжетімділігі кезінде шығарындылар деңгейін төмендету жүйелерін пайдалануды қамтамасыз етуге арналған.

ЕҚТ 9. Отын жағатын қондырғылардың жалпы экологиялық сипаттамаларын жақсарту және ауаға шығарындыларды азайту мақсатында ЭМЖ шеңберінде отын сапасын бақылауды қамтамасыз ету.

ЕҚТ экологиялық менеджмент жүйесі шеңберінде пайдаланылатын барлық отын түрлері үшін сапаны қамтамасыз ету/сапаны бақылау бағдарламаларына мынадай элементтерді қосуға арналған (ЕҚТ 1-ді қараңыз):

1) төменде келтірілген параметрлерді қоса алғанда және отын стандарттарына сәйкес отынның бастапқы сипаттамасы. ISO стандарттарын, ұлттық немесе басқа халықаралық стандарттарды, егер олар ұқсас ғылыми деңгейдегі деректерді ұсынуды қамтамасыз етсе, қолдануға болады;

2) отын сапасының бастапқы сипаттамасына сәйкестігін тексеру үшін және қондырғының жобалық сипаттамаларына сәйкес тұрақты сынақтар. Төмендегі кестеден алынған сынақтардың жиілігі мен параметрлері отынның алуантүрлілігіне және ластағыштардың маңыздылығын бағалауға негізделген (мысалы, отындағы концентрациясы, қолданылатын түтін газын тазарту);

3) қажет болған жағдайда және мүмкіндігінше қрндырғының параметрлерін кейіннен баптау (мысалы, отын параметрлері мен бақылау мәндерін басқарудың жетілдірілген жүйесіне қосу).

Отынның бастапқы сипаттамалары мен тұрақты сынақтарын химиялық зертхана жүргізе алады. Егер жоғарыда көрсетілген операцияларды жеткізуші орындаған жағдайда, онда барлық нәтижелер операторға отын жеткізушінің спецификациясы және/немесе кепілдігі нысанында беріледі.

1.2-кесте. Жағу алдында бақылауға жататын отынның сипаттамасы

Р/с №	Отын	Жағу алдында бақылауға жататын заттар/параметрлер
1	2	3
1	Тас/қоңыр көмір	жанудың ең төменгі жылуы, ылғалдылық, ұшпа заттардың шығуы (Vг), күлділік (Ар), байланысқан көміртек, (С), сутегі (Н), азот (N), оттегі (О), күкірт (S)
2	Мазут	күл, көміртек (C), күкірт (S), азот (N), сутегі (Н), ванадий (V)
3	Дизель отыны	күл, көміртек (С), күкірт (S), азот (N), сутегі (Н)
4	Табиғи газ	жанудың ең төменгі жылуы, СН4, C2 H6, C3, C4+, CO2, N2, Воббе индексі
5	химия өнеркәсібінен алынатын технологиялық отын*	Br, C, Cl, F, H, N, O, S, Металдар мен металоидтар (As, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mn, Ni, Pb, Sb, Tl, V, Zn)
6	шойын мен болат өндірісіндегі технологиялық газдар	жанудың ең төменгі жылуы, СН4, CxHy, CO2, H2, N2, S, Воббе индексі
7	Қалдықтар**	жанудың ең төменгі жылуы, ылғалдылық, ұшпа заттар, күл, BR, c, Cl, F, H, N, O, S

* заттар /параметрлер тізімі отында болуы шикізат материалдары мен өндірістік процестер туралы ақпарат негізінде расталған заттарға/параметрлерге дейін ғана қысқартылуы мүмкін;

** осы сипаттама осы кестеде көрсетілгендерден басқа басқа заттарды/параметрлерді бақылауға әкелуі мүмкін қалдықтарды алдын ала қабылдау рәсімін қолдану үшін залалсыз орындалған.

ЕҚТ 10. Жабдық жұмысының штаттан тыс жағдайларында (ШТЖ) (іске қосу, тоқтату, авариялық жағдайлар) ауаға немесе су объектілеріне шығарындыларды төмендету мақсатында СЭМ шеңберінде басқару жоспарын жасауды және іске асыруды қамтамасыз етсін

ЕҚТ арналған жасау және басқару жоспарын іске асыру шеңберінде экологиялық менеджмент жүйесі (1-ЕҚT-ді қараңыз), ластағыш заттардың маңызды ықтимал шығарындылары үшін, ол келесі элементтерді қамтиды:

ауаға, су объектілеріне және/немесе топыраққа шығарындылар деңгейіне әсер етуі мүмкін ШТЖ туындауымен байланысты жүйелердің тиісті конструкциясы (мысалы, газ турбиналарында тұрақты өндіру мақсатында іске қосу және тоқтату кезінде ең төменгі жүктемелерді төмендету үшін төмен жүктемемен конструкторлық шешімдер);

тиісті жүйелер үшін профилактикалық техникалық қызмет көрсетудің арнайы жоспарын жасау және іске асыру;

ШТЖ кезіндегі жалпы шығарындыларды мерзімді бағалау (мысалы, оқиғалардың жиілігі, ұзақтығы, шығарындыларды сандық анықтау/есептеу) және қажет болған жағдайда түзету шараларын орындау.

ЕҚТ 11. Қондырғылардың жалпы экологиялық сипаттамаларын арттыру мақсатында жабдық жұмысының штаттан тыс жағдайларында өлшеу мониторингін жүргізу.

Мониторинг жанама параметрлерді, егер ол шығарындыларды тікелей өлшеуге қарағанда тең немесе жоғары ғылыми деңгейге жетсе, мониторинг арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Есептеулерде ұқсас жабдықта іске қосу - тоқтату бойынша операцияларды жүргізу кезінде өлшеу нәтижелерін пайдалануға жол беріледі.

1.1.4. Энергия тиімділігі

ЕҚТ 12. Тұтасымен қоршаған ортаға әсерді төмендету мақсатында жағу, газдандыру қондырғылары үшін төменде келтірілген энергия тиімділігін арттыру техникалары пайдаланылсын.

1.3-кесте. Отын жағатын қондырғылардың энергия тиімділігін арттыру техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Химиялық және механикалық толық жақпауды төмендету үшін жану процесін оңтайландыру	Жағуды оңтайландыру түтін газдарындағы және жанудың қатты қалдық өнімдеріндегі жанбайтын заттардың құрамын төмендетеді	жалпы қолданылады
2	Жану процесін оңтайландыру	ПӘК арттыру және шығарындыларды азайту үшін
3	NОx шығарындыларын оңтайландыру үшін жұмыс ортасын оңтайландыру.	Будың немесе газдың жұмыс ортасының максималды қысымы мен температурасында жұмыс істейді, мысалы, NOx шығарындыларын бақылауға немесе қажетті энергия сипаттамаларына байланысты
4	Оңтайландыру бу циклі	Төменгі бу қысымымен жұмыс істейді минималды салқындату температурасын қолдану арқылы турбинамен конденсатор суы, есептік жағдайда
5	СН электр энергиясының шығынын қысқарту	ПӘК арттыру және шығарындыларды азайту үшін
6	Жағу үшін ауаны алдын-ала жылыту.	ПӘК арттыру және шығарындыларды азайту үшін.	NОx шығарындыларын бақылау қажеттілігіне қатысты жалпы қолданымды
7	Отынды алдын ала регенеративті қыздыру	Шығатын газдардың жылуы және шығарындыларды азайту есебінен ПӘК арттыру үшін.	Қазандықтың құрылысына және қажеттілігіне байланысты жалпы қолданымды NOх шығарындыларын бақылау
8	Отынды жағу процесінің негізгі параметрлерімен АБЖ	Жану тиімділігін арттыру және шығарындыларды азайту үшін.	Жалпы жаңа қондырғыларға қолданылады. Ескі қондырғыларға қолдану жану жүйесін және/немесе басқару жүйесін жаңарту қажеттілігімен шектелуі мүмкін
9	Қоректік суды регенеративті жылыту	ПӘК арттыру және шығарындыларды азайту үшін.	Тек бу тізбектеріне қолданылады және ыстық су қазандықтарына қолданылмайды. Қолданыстағы қондырғыларға қолдану конфигурацияға байланысты жақтаулармен шектелуі мүмкін қондырғылар және қалпына келтірілетін жылу көлемі
10	Электр және жылу энергиясын аралас өндіру кезінде жылуды кәдеге жарату (ЖЭО)	Энергия тиімділігін арттыру және шығарындыларды азайту үшін.	Жергілікті жылу жүктемесіне байланысты шеңберде қолданылады.
11	Энергияны аралас өндіруге дайындық (ЖЭО)	Электр және жылу энергиясын өндірудің жеке схемасымен салыстырғанда энергия шығынын азайту, тиімділікті арттыру.	Болашақ үшін нақты әлеуеті бар жаңа қондырғыларға ғана қолданылады қондырғы жанында жылуды пайдалану
12	Түтін газдарының конденсаторы	Отын жағатын және шаң мен SO2 газ тазарту қондырғысының тиімділігін арттыру.	Жеткілікті жүктеме болған жағдайда ЖЭО қондырғыларына қолданылады төмен температуралы жылу
13	Жылу энергиясын жинақтау	Ең жоғары жүктемелерді жабу, ЖКШ жұмысын азайту, мазутты жағу және шығарындыларды азайту үшін.	Тек ЖЭО және қазандық қондырғыларына қолданылады
14	Ылғалды газ құбыры	Атмосфераға шығарындыларды азайту үшін SO2, сынап.	Ылғал күкіртсіздендіру жүйесімен жабдықталған жаңа және қолданыстағы қондырғыларға қолданылады
15	Градирня арқылы түтін газдарын шығару	Атмосфералық ауаға эмиссияларды азайту үшін.	Тек қондырғыларға қолданылады, шығару алдында түтін газын алдын ала қыздыру талап етілетін және қондырғының салқындату жүйесі градирня болып табылатын дымқыл тәсілмен күкіртсіздендіру жүйесімен жабдықталған
16	Отынды алдын ала кептіру	Отын жағу параметрлерін жақсарту есебінен ЛЗ шығарындыларын азайту үшін.	Отынның ылғалдылығы кезінде W p <25 % және V г Ұшпа V г>25 % шығатын отындар үшін газды ауамен кептіру ұсынылады. Жоғары ылғалдылық кезінде W p >40 % газды кептіру ұсынылады
17	Сәулелену көздерін оқшаулау арқылы жылу шығынын азайту.	ПӘК арттыру және шығарындыларды азайту үшін.	Жалпы қолданылады
18	Турбина жұмысының тиімділігінің жетілдірілген перспективті материалдары.	арттыру есебінен шығындарды азайту үшін бу процесінің тиімділігі	Жаңа қондырғыларға қолданылады
19	Бу турбинасын немесе қондырғының басқа да компоненттерін жаңғырту	турбинаның ағынды бөлігінің энергия тиімділігін арттыру, тиімділікті арттыру және шығарындыларды азайту үшін.	Қолдану жүктемемен, бу параметрлерімен және/немесе қондырғының шектеулі пайдалану мерзімімен шектелуі мүмкін
20	Шектен асқан және суперкритикалық бу параметрлері	ПӘК арттыру есебінен үлестік шығарындыларды азайту үшін.	Жылына >4 000 сағ жұмыс істейтін ≥600 МВт жаңа қондырғыларға ғана қолданылады. Қондырғының мақсаты өнеркәсіптің өңдеуші салаларында төмен бу температурасын және / немесе қысымды өндіру болып табылатын жағдайларда қолданылмайды. ЖЭО режиміндегі газ турбиналары мен бу генераторлық қозғалтқыштарға қолданылмайды. Биомассаны жағу қондырғылары үшін қолдану Жоғары температуралы коррозиямен шектелуі мүмкін биомассаның кейбір түрлеріне қатысты

1.1.5. Су тұтыну және сарқынды сулар

ЕҚТ 13. Суды тұтынуды және ластанған сарқынды суларды ағызу көлемін азайту мақсатында басқа мақсаттар үшін қондырғыдан сарқынды суларды қоса алғанда, қалдық су ағындарын қайта пайдалануды қамтамасыз ету.

ЕҚT төменде келтірілген бір немесе екі техниканы қолдануға арналған.

1.3-кесте. Су тұтынуды азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Айналмалы сумен жабдықтау	Басқа мақсаттар үшін қондырғыдан сарқынды суларды қоса алғанда, қалдық су ағындарын қайта пайдалану. Рециркуляция дәрежесі қабылданатын су ағынының сапасына және қондырғының су теңгеріміне қойылатын талаптармен шектелген	Суды тазарту және/немесе теңіз суынан тұздың жоғары концентрациясы үшін химиялық заттар болған кезде салқындату жүйелеріндегі сарқынды суларға қолданылмайды
2	Құрғақ күл шығару	Құрғақ, ыстық күл пештен механикалық конвейер жүйесіне түсіп, атмосфералық ауамен салқындатылады. Бұл процесте су пайдаланылмайды.	Қатты отын түрлерін жағуға арналған қондырғыларға ғана қолданылады. Қолданыстағы жанармай жағатын қондырғыларды жаңартуға кедергі келтіретін техникалық шектеулер болуы мүмкін.

ЕҚТ 14. Сарқынды сулардың ластануын болғызбау және су объектілеріне төгінділерді азайту мақсатында, ЕҚТ ластағыш заттардың құрамына байланысты сарқынды сулардың ағынын бөлуге және жеке тазартуға арналған

Әдетте бөлу және тазарту процестерінен өтетін сарқынды сулар, соның ішінде беткі сарқынды сулар, салқындатқыш су және түтін газын тазартудан шығатын сарқынды сулар.

Су бұру схемасына байланысты қолданыстағы қондырғыларға қатысты қолдану шектелуі мүмкін.

ЕҚТ 15. Су объектілеріне түтін газын тазартудан төгінділерді төмендету мақсатында тиісті техникалар жиынтығын пайдалану қажет.

ЕҚТ төменде берілген техникалардың тиісті жиынтығын пайдалануға және сұйылтуды болғызбау үшін білім беру көздеріне барынша жақын қайталама әдістерді пайдалануға арналған.

1.4-кесте. Су объектілеріне төгінділерді азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Тазартылатын ластағыштар		Қолданылуы
1	2	3	4
1	Бастапқы әдістер
1	Оңтайландырылған жану және түтін газын тазарту жүйелері	органикалық қосылыстар, аммиак NH3	жалпы қолданымды
2 Екінші әдістер*
22.1	Белсендірілген көмірдегі адсорбция	Органикалық қосылыстар, Hg сынап	жалпы қолданылады
22.2	Аэробты биохимиялық тазарту	биохимиялық ыдырайтын органикалық қосылыстар, аммоний NH+	Органикалық қосылыстарды тазарту үшін жалпы қолданымды. Аэробты биохимиялық аммоний (NH+) тазарту хлоридтің жоғары концентрациясында (шамамен 10 г/л) қолданылмауы мүмкін
22.3	Анаэробты биологиялық тазарту	нитрат NO3, нитрит NO2, сынап Hg	жалпы қолданылады
22.4	Коагуляция және флокуляция	қалқыма қатты заттар
22.5	Кристалдану	металдар мен металоидтар, сульфат SO42-, фторид F
22.6	Сүзу (құм, ультрафильтрация арқылы)	қалқыма қатты заттар, металдар
22.7	Флотация	қалқыма қатты заттар, мұнай
22.8	Иондық алмасу	металдар
22.9	Бейтараптандыру	қышқылдар, сілтілер
22.10	Тотығу	күкіртті қосылыстар S-, сульфит SO32-
22.11	Тұтып қалу	Металдар мен металоидтар сульфат SO42-, фторид F
22.12	тұндыру	қалқыма қатты заттар
22.13	Айдау	аммиак NH3

* 4-бөлімдегі әдістердің сипаттамасы.

ТШД ЕҚТ қондырғыдан шығарындылардың шығу нүктесінде қабылдаушы су объектісіне тікелей төгінділерге жатады.

1.1.6. Қалдықтарды басқару

ЕҚТ 16. Өртеу және/немесе газдандыру процесі мен тазарту техникасынан кейін кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың санын азайту мақсатында.

ЕҚТ пайдалану циклын ескере отырып, келесі шаралар иерархиясын қолдануға арналған:

1) қалдықтардың пайда болуының алдын алу;

2) қалдықтарды қайта пайдалануға дайындау;

3) қалдықтарды қайта өңдеу;

4) қалдықтарды кәдеге жарату;

5) қалдықтарды жою,

6) төменде берілген техникалардың тиісті жиынтығын енгізу жолымен.

1.5-кесте. Қалдықтардың түзілуін азайту және қайта өңдеу техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жанама өнім түріндегі гипс өндіру	FGD жүйесі ылғалды әдіспен өндірген кальций негізіндегі реакция қалдықтарының сапасын оларды өндірілген гипстің баламасы ретінде пайдалануға болатындай етіп оңтайландыру (мысалы, гипсокартон өндірісіндегі шикізат ретінде). FGD жүйесінде ылғал қолданылатын әктастың сапасы өндірілген гипстің тазалығына әсер етеді	Гипстің талап етілетін сапасына, әрбір белгілі бір пайдалану бойынша денсаулық сақтау талаптарына және нарықтық жағдайларға байланысты шектеулер шеңберінде жалпыға бірдей қолданылады
2	Құрылыс саласындағы қалдықтарды қайта өңдеу немесе пайдалану	Құрылыс материалы ретінде қалдықтарды (мысалы, жартылай құрғақ тәсілмен күкіртсіздендіру процестерінен, күл шаңынан, күл шлагынан) қайта өңдеу немесе пайдалану (мысалы, жол құрылысында, бетон немесе цемент өндіру саласындағы құмды ауыстыру үшін)	Әрбір белгілі бір пайдалану бойынша материалдың талап етілетін сапасына (мысалы, физикалық қасиеттері, қауіпті заттардың болуы) және нарықтық жағдайларға байланысты шектеулер шеңберінде жалпыға бірдей қолданылады
3	Отын қоспасындағы қалдықтарды пайдалану арқылы энергияны қалпына келтіру	Көмірді, ауыр мазутты жағу нәтижесінде алынған көміртегі мөлшері жоғары күл мен қождың қалдық энергия мөлшері, мысалы, отынмен араластыру арқылы қалпына келтірілуі мүмкін	Егер орнату параметрлері отын қоспасында қалдықтарды қабылдауға мүмкіндік берсе және жану камерасына отын берудің техникалық қабілеттілігін қамтамасыз етсе, жалпыға бірдей қолданылады
4	Қайта пайдалану үшін дезактивацияланған катализаторды дайындау	Катализаторды қайта пайдалануға дайындау (мысалы, СКҚ катализаторлары үшін төрт есеге дейін) бастапқы катализатордың кейбір немесе барлық өнімділігін қалпына келтіреді, осылайша оның қызмет ету мерзімін бірнеше онжылдыққа арттырады. Қайта пайдалану, катализаторды басқару схемасына қосу үшін дезактивацияланған катализаторды дайындау	Қолдану катализатордың механикалық параметрлерімен және NOX және NH3 шығарындыларын бақылау бөлігінде қажетті сипаттамалармен шектелуі мүмкін

1.1.7. Шу шығару

ЕҚТ 17. Шу шығаруды азайту мақсатында ЕҚТ төменде ұсынылған әдістердің біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған

1.6-кесте. Шу шығаруды азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3		4
1	Жедел шаралар	Бұл әдіске мыналар жатады: жабдықтарды бақылау және техникалық қызмет көрсетуді жақсарту мүмкіндігінше, тұйық үй-жайлардың есіктері мен терезелерін жабу, білікті персонал басқаратын жабдық мүмкіндігінше түнгі уақытта шу жұмыстарынан аулақ болу, техникалық қызмет көрсету кезінде шуды бақылауға арналған ережелер		Жалпы қолданымды
2	Шу деңгейі төмен жабдық	Бұл әдіс теориялық тұрғыдан компрессорларды, сорғыларды және дискілерді қамтиды		Жаңа немесе ауыстырылған жабдықта қолдануға болады
3	Шуды басу	Шудың таралуын шу көзі мен қабылдағыш арасында кедергілерді орнату арқылы азайтуға болады. Тиісті кедергілерге қорғаныс қабырғалары, қорғандар мен ғимараттар кіреді		Жалпы жаңа қондырғыларға қолданылады. Қолданыстағы қондырғыларға қатысты кедергілерді орнату жеткіліксіз кеңістікпен шектелуі мүмкін
4	Шу деңгейін бақылауға арналған құрылғы	Бұл әдіс мыналарды қамтиды: шуылбасқыш жабдықты шуылдан оқшаулау шулы жабдықты қоршау ғимараттарды дыбыстан оқшаулау		Қолдану жеткіліксіз кеңістікпен шектелуі мүмкін
5	Жабдықтар мен ғимараттардың тиісті орналасуы	Шу деңгейін шу көзі мен тұрғын үй массивтері арасындағы қашықтықты ұлғайту арқылы, сондай-ақ ғимараттарды шу экрандары ретінде пайдалану арқылы төмендетуге болады		Жалпы жаңа қондырғыларға қолданылады. Қолданыстағы қондырғыларға қатысты жабдықтар мен өндірістік агрегаттардың орналасуын өзгерту жеткіліксіз кеңістікпен немесе шамадан тыс шығындармен шектелуі мүмкін

1.2. Қатты отынды жағуға арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

Осы бөлімде ұсынылған ЕҚТ қатты отынды жағу кезінде жалпыға бірдей қолданылатын болып табылады. Олар 1.1-бөлімде ұсынылған ЕҚТ бойынша жалпы қорытындыларға қосымша қолданылады.

1.2.1. Жалпы экологиялық көрсеткіштер

ЕҚТ 18. Қатты отынды жағу процесінің жалпы экологиялық көрсеткіштерін жақсарту мақсатында және ЕҚТ қосымша ретінде төменде келтірілген әдісті қолдануға арналған

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Қазандықтың жоғары тиімділігін қамтамасыз ететін және NOX-ны төмендетудің бастапқы әдістерін қамтитын интеграцияланған жану процесі (мысалы, сатылы ауа беру, отынды сатылы жағу, азот оксидінің (LNB) шығарындылары төмен болатын жағындылар және/немесе түтін газдарының қайта айналымы)	Көмір шаңын жағу, қайнаған қабатта жағу немесе торлы торларда қабатты жағу сияқты жану процестері осындай интеграцияны қамтамасыз етеді	Жалпы қолданымды

1.2.2 Энергия тиімділігі

ЕҚТ 19. Қатты отынды жағуға арналған қондырғылардың жалпы қоршаған ортаға әсерін азайту үшін ЕҚТ құрғақ күлді кетіруді қолдануға арналған

12-ЕҚТ-да және төмендегі кестеде ұсынылған әдістердің тиісті жиынтығын пайдалануға арналған ЕҚТ.

Р/с №	Әдісі	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Құрғақ күл шығару	Құрғақ, ыстық күл қож пештен механикалық конвейер жүйесіне түседі және күйдіру пешіне толық жануға бағытталғаннан кейін атмосфералық ауамен салқындатылады. Пайдалы энергия күлді жағу және күлді салқындату арқылы қалпына келтіріледі	Қолданыстағы жану камераларын модернизациялауға кедергі келтіретін техникалық шектеулер болуы мүмкін

1.2.3. Ауаға NOX және CO шығарындылары

ЕҚТ 20. Ауаға NOх шығарындыларын болғызбау немесе төмендету мақсатында, ауаға CO және N2O шығарындыларын тас және/немесе қоңыр көмірді жағудан бір мезгілде шектеу кезінде төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалану

Қатты отынды жағу кезінде азот оксидтерінің эмиссиясын төмендету қазандық агрегатын қайта құрусыз және қайта құрусыз, сондай-ақ қайталама әдістерді (қазаннан кейін) қолдана отырып, бастапқы әдістерді (от жағу камерасының ішінде) қолдану есебінен іске асырылуы мүмкін.

Азот оксидтерінің түзілу механизмі, NOx түзілуінің негізгі көздері, азот оксидтерін қалпына келтіру процестерінің механизмі мен химизмі, NOx эмиссиясын азайтудың келтірілген технологияларының сипаттамасы, азот оксидтері эмиссиясының төмендеу дәрежесі, оларды қолдану перспективасы туралы толығырақ ақпарат ЕҚТ бойынша қорытындының 2-бөлімінде келтірілген.

1.7-кесте. Көмірді жағу кезінде NOx шығарындыларын төмендетуге арналған техникалар

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Ескертпе
1	2	3	4
1	Бастапқы әдістер
1.1	Режимдік-реттеу іс-шаралары
1.1.1	Артық ауаның бақыланатын төмендеуі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.1-бөлімін қараңыз	Қазіргі уақытта отынды жағу процесін бақылайтын аспаптар (О2, СО және NOx концентрациясы) болған кезде қолданылады. NOx төмендеуі – 10-35 %
1.1.2	Стехиометриялық емес жағу.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.2-бөлімін қараңыз	Төмендегілерге қолданылады: жанарғылардың бір деңгейлі қарсы орналасуы, кез-келген конфигурациядағы ЕҚТ жанарғылардың екі деңгейлі орналасуы Қазандықтарды қайта құру арқылы екі сатылы жану (ауаны кезеңді беру).
1.1.3	Қазандықты қайта құрусыз жеңілдетілген екі сатылы жану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.3-бөлімін қараңыз	Жанарғылардың екі деңгейлі орналасуына қолданылады
2	Қазандық конструкциясын өзгертуді талап ететін технологиялық әдістер
2.1	Ауаны кезеңді беретін төмен эмиссиялық жанарғылар (LNB)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.4-бөлімін қараңыз	Қазандықты және оның бу-су жолын айтарлықтай қайта құрусыз қолдануға болады. Қыздырғыш қолданыстағы амбразураға орнатылады. NOx төмендеуі – 30-50 %
2.2	Қазандықтарды қайта құру арқылы екі сатылы жағу (ауаны кезеңді беру).	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.5-бөлімін қараңыз	Салыстырмалы түрде қымбат әдіс. Үшінші ауаның ауа өткізгіштерін төсеу, экрандық қыздыру беттеріне ауа шүмектерін орнату қажет. NOx төмендеуі – 30-50 %
2.3	Төмен эмиссиялық жанарғылар мен екі сатылы жанарғылардың комбинациясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3-бөлімін қараңыз	NOx төмендеуі – 75 % дейін
2.4	Үш сатылы жағу.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.6-бөлімін қараңыз	Жұмыс істеп тұрған қазандықта толық жүзеге асырмау Перспективалы жаңа қазандықта запроектированным 3 сатылы жағу. NOx төмендеуі-40-75 %
2.5	Төмен эмиссиялық жанарғылар мен үш сатылы жағудың комбинациясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3-бөлімін қараңыз	NOx төмендеуі-75-80 % дейін
2.6	Концентрлік жағу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.7-бөлімін қараңыз	Тангенциалды оттықтар үшін қолданылады. Ол "көлденең қадаммен" және "вертикаль бойынша қадаммен" жүзеге асырылады. Көмірдің түріне байланысты NOx төмендеуі–20-50 %
2.7	Шаңды алдын ала қыздыратын жанарғылар	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.8-бөлімін қараңыз	ЖЭС-те табиғи газ немесе синтез-газ болған кезде жүзеге асырылады. Шаң дайындау жүйесін қайта құрусыз өндірістік бункері бар қазандықта. Тікелей Үрлеу кезінде қосымша жабдықты орнату арқылы қайта құру қажет. Көмірдің түріне байланысты NOx 2-3 есе төмендеуі.
2.8	Түтін газының рециркуляциясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.9-бөлімін қараңыз	Қолданыстағы қазандықта іске асырылуы мүмкін. NОx төмендеуі – жоғары реактивті көмір үшін 10-20 %. Төмен реактивтер үшін жағымсыз, алаудың жану тұрақтылығы бұзылады.
2.9	Жоғары концентрациялы шаң (ЖКШ)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3-бөлімін қараңыз	Өндірістік бункері бар қазандықта сатылады. NOx–ті 30 %-ға дейін төмендету
3	Екінші әдістер
3.1	Селективті каталитикалық емес қалпына келтіру (СКЕҚ)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.12-бөлімін қараңыз	Қолданыстағы қазандықта іске асыруға болады. Жылына 2000 сағаттан кем жұмыс істейтін қондырғыларда қолдануға болмайды
3.2	Селективті каталитикалық қалпына келтіру (СКҚ)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.13-бөлімін қараңыз	Жаңа қазандықта іске асыру. 300 МВт кем қазандықта орынсыз

1.8-кесте. Қатты отынды жағу кезінде азот және күкірт оксидтері шығарындыларын аралас төмендету техникасы

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Ескертпе
1	2	3	4
1	Ылғалды озон-аммоний әдістері	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.1-бөлімін қараңыз	Эмиссияны төмендету: SO 2-90 % дейін; NO x, - 75 % дейін
2	Ылғалды аммоний-карбамид әдістері.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.4.2-бөлімін қараңыз	Эмиссияны төмендету: SO2 -90-95 %; NOx, - 20-30 %
3	Электронды-сәулелік (радиациялық-химиялық) әдіс	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.4.3-бөлімді қараңыз	Эмиссияны төмендету: SO2 - 80-90 %; NOx, - 50-70 %

1.2.4. SO2 ауаға шығарындылары

ЕҚТ 21. Қатты және/немесе қоңыр көмірдің жануынан ауаға SOx шығарындыларын болдырмау немесе азайту үшін төменде келтірілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдаланыңыз.

1.9-кесте. Қатты отынды жағу кезінде SO2 шығарындыларын азайтуға арналған техникалар

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Ескертпе
1	2	3	4
1	Аз күкіртті отынды пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.2-бөлімін қараңыз	Мыналар кезінде қолданылады: жобалау сатысында сындай көмірдің болуы қазандықты айтарлықтай реконструкцияялаусыз экономикалық орындылығы
2	Көмірді күкірттен жанғанға дейін тазарту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.1-бөлімін қараңыз	Мыналар кезінде орта мерзімді кезеңде ауқымды қолдану: көмірді байыту, колчедан және сульфатты күкірттің үлкен үлесі
3	Жану кезінде күкірт диоксидінің төмендеуі.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.3-бөлімін қараңыз	Мыналар кезінде мүмкін, перспективалы кезеңде: ЦІГҚ жүзеге асыру синтез-газ алу
4	Отыны бар оттыққа сорбенттерді беру арқылы күкірт диоксидін азайту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.4-бөлімін қараңыз	Қажет болған жағдайда қазіргі уақытта қолданылады
5	Циклдік емес ылғалды әктас әдісі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.6-бөлімін қараңыз	Жаңа қондырғылар үшін жобалау сатысында қолданылады
6	ЅО2 тұтып қалудың ылғалдыды циклді әдістері	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.7-бөлімін қараңыз	Жаңа қондырғылар үшін жобалау сатысында қолданылады
7	Магнезитті циклдік әдіс	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.8-бөлімін қараңыз	Жаңа қондырғылар үшін жобалау сатысында қолданылады
8	Аммиак әдісі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.9-бөлімін қараңыз	Жаңа қондырғылар үшін жобалау сатысында қолданылады
9	Қос сілтілі технология	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2-бөлімін қараңыз	Жаңа қондырғылар үшін жобалау сатысында қолданылады
10	Құрғақ әктас технологиясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2-бөлімін қараңыз	Қажет болған жағдайда қазіргі уақытта қолданылады
11	"Лифак" түтін газдарын жартылай құрғақ күкіртсіздендіру әдісі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.11-бөлімін қараңыз	Қазіргі уақытта ылғалды күлді ұстау жүйесі бар қазандықтарда қолданылады, мысалы, Вентури құбырлары, эмульгаторлар
12	Жеңілдетілген ылғалды-құрғақ технология	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.10-бөлімін қараңыз	Қазіргі уақытта құрғақ күлді тұтып қалу жүйесі бар қазандықтарда қолданылады, мысалы, электр сүзгілері
13	Айналымдағы инертті массасы бар күкірттен тазарту технологиясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.12-бөлімін қараңыз	Қазіргі уақытта құрғақ күлді тұтып қалу жүйесі бар қазандықтарда қолданылады, мысалы, электр сүзгілері
14	NID технологиясы бойынша жартылай құрғақ күкіртті тазалау технологиясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.13-бөлімін қараңыз	Қазіргі уақытта құрғақ күлді тұтып қалу жүйесі бар қазандықтарда қолданылады, мысалы, электр сүзгілері

Көмірді жағу үшін ауадағы SO2 үшін ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға ТҚ шығарындылары ЕҚТ бойынша қорытындының 2 бөлімінде көрсетілген.

1.2.5. Ауаға шаң шығарындылары

ЕҚТ 22. Тас көмірді және/немесе қоңыр көмірді жағудан ауаға шаң мен байланысты металл бөлшектерін шығаруды төмендету мақсатында төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалану қажет

1.10-кесте. Қатты отынды жағу кезінде шаң және құрамында сынап бар метал шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Электр сүзгісі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.1-бөлімін қараңыз	жалпы қолданымды
2	Жылжымалы электродтары бар электр сүзгісі
3	Қапшық сүзгілер
4	Эмульгаторлар
5	Түтін газын ылғалды тәсілмен күкіртсіздендіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2-бөлімін қараңыз	ЕҚТ 68 үйлесімде ЕҚТ 21 қолдану
6	Сорбентті қазандыққа енгізу

Қатты отынды жағу үшін ауадағы ЕҚТ шаңын пайдаланумен байланысты атмосфераға шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2 бөлімінде келтірілген.

1.3. Сұйық отынды жағуға арналған ЕҚТ қорытындысы

Осы бөлімде ұсынылған ЕҚТ теңіз платформаларындағы отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды; олар 1.6-бөлімде көзделген.

1.3.1. Сұйық отынмен жұмыс істейтін қазандықтар

Осы бөлімде ұсынылған ЕҚТ қазандықтарда сұйық отынды жағу үшін жалпыға бірдей қолданылатын болып табылады. Олар 1.1-бөлімде ұсынылған ЕҚТ бойынша жалпы қорытындыларға қосымша қолданылады.

1.3.1.1. Энергия тиімділігі

Қазандықтарда HFO және/немесе дизель отынын жағудың ең жақсы қолжетімді технологияларымен байланысты энергия тиімділігінің деңгейлері пайдаланылатын шикізат пен отын тұрғысынан кәсіпорындардың жеке сипаттамаларына, өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және басқа факторларға байланысты қарастырылады. байланысты салалардың/салыстырмалы процестердің ЕҚТ анықтамалықтарының ережелерін, сондай-ақ тиісті EҚТ енгізу мүмкіндігін есепке алу.

1.3.1.2. Ауаға NOx, ЅОх және СО шығарындылары

ЕҚТ 23. Қазандықтарда сұйық отынды жағу кезінде ауаға CO шығарындыларын бір мезгілде шектеу кезінде ауаға NOX шығарындыларын болдырмау немесе азайту мақсатында төменде көрсетілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалану

1.11-кесте. Қазандықтарда сұйық отынды жағу кезінде NOx шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Ескертпе
1	2	3	4
1	Ауаның сатылы берілуі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3 және 5.2.4-бөлімдерін қараңыз	жалпы қолданымды
2	Отынды сатылы жағу
3	Түтін газының қайта айналымы
4	Төмен эмиссиялық жанарғылар
5	Су немесе бу бүрку
6	СКЕҚ		жылына 2000 сағаттан кем жұмыс істейтін қондырғыларда қолдануға болмайды
7	СКҚ		<300 МВт қондырғыларда қолданылмайды
8	ТПАБЖ	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10.2-бөлімін қараңыз	жаңа қондырғыларда міндетті түрде
9	Отынды таңдау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.6.3-бөлімін қараңыз	жобалау сатысында қолданылады

1.3.1.3. SO2 ауаға шығарындылары

ЕҚТ 24. Қазандықтарда сұйық отынды жағу кезінде SO2 ауаға шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында ЕҚТ төменде ұсынылған техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.12-кесте. Қазандықтарда сұйық отынды жағу кезінде ЅO2 шығарындыларын азайту техникасы немесе бірнеше әдістердің жиынтығы

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Ескертпе
1	2	3	4
1	Озон-аммиакты	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2 және 5.2.4-бөлімдерін қараңыз	жалпы қолданымды
2	Трилон Б сулы-сілтілі ерітіндісімен абсорбциялық тазарту
3	Құрғақ әдіс
4	Абсорбциялық-каталитикалық
5	Ылғал-әктас әдісі (ЫӘӘ)
6	Аммиак-сульфат технологиясы (АСТ)
7	Түтін газының конденсаторы
8	Теңіз суын пайдаланатын ЫӘӘ	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2-бөлімін қараңыз	2000 сағ/г кем жұмыс істейтін қондырғыларда қолдануға болмайды
9	Отынды таңдау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.6.3-бөлімін қараңыз	жобалау сатысында қолданылады

Қазандықтарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға SO2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2 бөлімінде келтірілген.

1.3.1.4. Ауаға шаң мен байланысқан металл бөлшектерінің шығарындылары

ЕҚТ 25. Қазандықтарда мазутты және/немесе дизель отынын жағудан ауаға шаң мен байланысты металл бөлшектерін шығаруды төмендету мақсатында ЕҚТ төменде ұсынылған техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.13-кесте. Сұйық отынды жағу кезінде шаң мен байланысқан металл бөлшектерін азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Электр сүзгісі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.1-бөлімін қараңыз	Жалпы қолданымды
2	Қапшық сүзгілер
3	Мультициклондар	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.1-бөлімін қараңыз мультициклондарды шаң аулаудың басқа әдістерімен пайдалануға болады
4	Құрғақ немесе жартылай құрғақ тәсілмен күкірттен тазарту жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2-бөлімін қараңыз бұл әдіс негізінен SOx шығарындыларын бақылау үшін қолданылады
5	Дымқыл жолмен күкірттен тазарту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2-бөлімін қараңыз бұл әдіс негізінен SOx шығарындыларын бақылау үшін қолданылады	ЕҚT 64 қолданылуын қараңыз
6	Отынды таңдау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.6.3-бөлімін қараңыз	Әр түрлі отын түрлерінің болуына байланысты қолданылады

Қазандықтарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға шаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2 бөлімінде келтірілген.

1.3.2. Сұйық отынмен жұмыс істейтін қозғалтқыштар

Сұйық отынды жағатын қолданыстағы қондырғылар, қозғалтқыштар үшін қайталама тазалау әдістері олар оқшауланған немесе жүйеде жұмыс істейтініне қарамастан ЕҚТ жөніндегі анықтамалықтың ережелерін ескере отырып қолданылады.

1.3.2.1. Энергия тиімділігі

ЕҚТ 26. Сұйық отынды жағу процесінің энергия тиімділігін арттыру мақсатында аралас циклде поршеньді қозғалтқыштарды пайдалану.

1.14-кесте. Сұйық отынмен жұмыс істейтін поршенді қозғалтқыштардың энергия тиімділігін арттыру техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Аралас цикл	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 5.2; 6.10.2-бөлімдерін қараңыз	>2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғылар үшін жалпы қолданылады
			Бу цикліне және өндірістік алаңның болуына байланысты қолданыстағы қондырғыларға қолданылады
			<2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қолданыстағы қондырғыларға қолданылмайды

1.3.2.2. Поршеньді қозғалтқыштардан ауаға NOx және CO шығарындылары

ЕҚТ 27. Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағу кезінде ауаға NOx шығарындыларының алдын алу немесе азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын қолдануға арналған

1.15-кесте. Сұйық отынмен жанатын поршенді қозғалтқыштардағы NOx азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Дизельді қозғалтқыштардағы азот оксидтерінің шағын шығарындыларымен жану қағидаты	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3; 5.2 бөлімдерін қараңыз	Жалпы қолданымды
2	Пайдаланылған газдарды қайта жағу жүйесі (EGR)		Төрт тактілі қозғалтқыштарға қолданылмайды
3	Су/бу бүрку		Су болған жағдайда қолданылады. Жаңғырту бағдарламасы болмаған жағдайларда қолдану шектелуі мүмкін
4	СКҚ		<2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолдануға болмайды. Техникалық және экономикалық шектеулер болуы мүмкін. Кеңістіктің болмауына байланысты шектеулер

ЕҚТ 28. Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағудан СО шығарындыларын болғызбау және азайту мақсатында ЕҚТ төменде берілген бір немесе екі техниканы қолдануға арналған.

1.16-кесте. Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағудан ауаға СО шығарындыларын төмендету техникасы

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жағуды оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.5; 5.2 бөлімдерін қараңыз	Жалпы қолданымды
2	Тотығу катализаторлары		<2000 с/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды Күкірт құрамы бойынша шектеу

Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға NOx және СО шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2 бөлімінде келтірілген.

1.3.2.3. Поршеньді қозғалтқыштардан ауаға ЅОx шығарындылары

ЕҚТ 29. Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағудан ЅОx шығарындыларын болғызбау және азайту мақсатында ЕҚТ төменде ұсынылған техникалардың біреуін немесе жиынтығын қолдануға арналған.

1.17-кесте. Поршенді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағудан ауаға SOx шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	3
1	Отынды таңдау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2; 5.1.4.3 -бөлімдерін қараңыз	Әр түрлі отын түрлері болған кезде қолданылады
2	Қозғалтқыш жолына сорбенттерді ендіру		қолданыстағы қондырғылар үшін техникалық шектеулер
3	Ылғалды күкіртсіздендіру		<300 МВт қондырғылар үшін техникалық және экономикалық шектеулер болуы мүмкін

Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға SOx шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде келтірілген.

1.3.2.4. Поршеньді қозғалтқыштардан ауаға шаң мен байланысқан металл бөлшектерінің шығарындылары

ЕҚТ 30. Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағудан шаң мен байланысты металл бөлшектерін ауаға шығаруды азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.18-кесте. Сұйық отынды жағатын поршенді қозғалтқыштар үшін шаң мен байланысқан металл бөлшектерін азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Отынды таңдау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.1-бөлімін қараңыз	Әр түрлі отын түрлері болған кезде қолданылады
2	Электр сүзгісі		<2000 с/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды
3	Қапшық сүзгілер

1.3.3. Сұйық отындағы газ турбиналары

1.3.3.1. Энергия тиімділігі

ЕҚТ 31. Газ турбиналарында дизель отынын жағу процесінің энергия тиімділігін арттыру мақсатында оларды аралас циклде пайдалану.

1.19-кесте. Сұйық отынмен жұмыс істейтін газ турбиналарының энергия тиімділігін арттыру техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Аралас цикл	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 3.4; 5.2; 6.10.2 бөлімдерін қараңыз	>2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғылар үшін жалпы қолданылады
			Бу цикліне және өндірістік алаңның болуына байланысты қолданыстағы ГТ жану камераларына қолданылады
			Қолданыстағы қондырғыларға қолдануға болмайды, жұмыс істейтін < 2000 сағ/жыл

1.3.3.2. Ауаға NOx және CO шығарындылары

ЕҚТ 32. Газ турбиналарының жану камераларында дизель отынын жағудан ауаға NOх шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында, ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.20-кесте. Дизель отынын жағатын газ турбиналарына арналған NOx шығарындыларын төмендету техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Су / бу бүрку	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 3.3; 4.1.3.13; 5.2; 7.3.11 -бөлімдерін қараңыз	судың қол жетімділігі кезінде шектеу
2	Микроалаулы алдыңғы құрылғы		КС конструкциясы бойынша техникалық шектеулер
3	Микроалаулы алдыңғы құрылғы		Қолданыстағы қондырғыларға қолдануға болмайды, жұмыс істейтін < 2000 сағ/жыл Техникалық және экономикалық шектеулер болуы мүмкін. Кеңістіктің болмауына байланысты шектеулер

ЕҚТ 33. Газ турбиналарында дизель отынын жағудан с шығарындыларын болғызбау және азайту мақсатында ЕҚТ төменде берілген бір немесе екі техниканы қолдануға арналған.

1.21-кесте. Дизель отынын жағатын газ турбиналарына арналған СО шығарындыларын төмендету техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жағуды оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 3.3; 5.2; 6.10.2 -бөлімдерін қараңыз	Жалпы қолданымды
2	Тотығу катализаторлары		<2000 с/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды Күкірт құрамы бойынша шектеу

Газ турбиналарында сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға NOx және СО шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2 бөлімінде келтірілген.

1.3.3.3. Сұйық отын газ турбиналарынан ауаға SOx шығарындылары

ЕҚТ 34. ЅО2 шығарындыларын және газ турбиналарында дизель отынын жағудан шаңды болғызбау және азайту мақсатында ЕҚТ төменде ұсынылған техниканы қолдануға арналған.

1.22-кесте. Дизель отынын жағатын газ турбиналарына арналған SОx шығарындыларын төмендету техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Отынды таңдау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 3.3; 3.8.2; 4.1.2; 4.6.3-бөлімдерін қараңыз	Әр түрлі отын түрлері болған кезде қолданылады

Газ турбиналарында сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға SOx шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2 бөлімінде келтірілген.

1.4. Газ тәрізді отынды жағуға арналған ЕҚТ қорытындысы

1.4.1. Табиғи газды жағуға арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

1.4.1.1. Энергия тиімділігі

ЕҚТ 35. Табиғи газды жағу процесінің энергия тиімділігін арттыру мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың тиісті жиынтығын пайдалануға арналған.

1.23-кесте. Табиғи газды жағу процесінің энергия тиімділігін арттыру техникалары

Р/с №	Техника	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Аралас цикл	Екі немесе одан да көп термодинамикалық циклдардың жиынтығы, мысалы, бірінші циклдің түтін газынан жылу шығынын кейінгі циклдің (циклдердің) пайдалы энергиясына айналдыру мақсатында Ранкин циклімен (бу турбинасы/қазандық) Брайтон циклі (газ турбинасы)	Жұмыс істеушілерді қоспағанда, жаңа газ турбиналары мен қозғалтқыштарына жалпыға бірдей қолданылады. Бу циклінің схемасына және өндірістік алаңның болуына байланысты қолданыстағы газ турбиналары мен қозғалтқыштарға қолданылады. <2000 с/жыл жұмыс істейтін қолданыстағы газ турбиналары мен қозғағыштарға, механикалық жетекке арналған, жүктеменің кеңейтілген ауытқуларымен, жиі іске қосумен және тоқтатумен мерзімді режимде жұмыс істейтін газ турбиналарына қолданылмайды. Қазандықтарға қолданылмайды.

1.4.1.2. Ауаға NOX, CO, метан емес қосылыстар (ҰМОҚ) және CH4 шығарындылары

ЕҚТ 36. Табиғи газды қазандықтарда жағудан ауаға NOх шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында ЕҚТ төменде ұсынылған техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.24-кесте. Қазандықтарда табиғи газды жағу кезінде азот тотықтарының шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Ауаның сатылы берілуі және/немесе отынның сатылы жануы	Сипаттаманы ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.3; 6.10.2-бөлімдерінде қараңыз. Ауаның сатылы берілуі көбінесе азот оксидтерінің аз шығымдылығы бар жанарғылармен байланысты	Жалпы қолданымды
2	Түтін газының қайта айналымы	Сипаттаманы ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.4; 4.1.3.9; 6.10.2-бөлімдерінде қараңыз.
3	Азот оксидінің шығымы төмен жанарғылар (LNB)
4	Жетілдірілген басқару жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.1.1; 6.10-бөлімдерінде қараңыз. Бұл әдіс көбінесе басқа әдістермен бірге қолданылады немесе өздігінен <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін жанармай жағатын қондырғылар үшін қолданыла алады	Ескі жанармай жағатын қондырғыларға қолдану жану жүйесін және/немесе басқару жүйесін модернизациялау қажеттілігімен шектелуі мүмкін
5	Жану ауасының температурасын төмендету	Сипаттаманы ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.12; 6.10.2-бөлімдерінде қараңыз	Технологиялық қажеттіліктермен байланысты шеңберде қолданылады
6	Селективті каталитикалық емес қалпына келтіру (СКЕҚ)		Қазандықтың жүктемесі өте өзгермелі <2000 с/жыл жұмыс істейтін отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды 2000 сағ/жыл - 2 500 сағ/жыл шегінде жұмыс істейтін қазандықтың өте ауыспалы жүктемесімен отын жағатын қондырғыларға қатысты қолданылуы шектелуі мүмкін.
7	Селективті каталитикалық қалпына келтіру (СКҚ)	Сипаттаманы ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.13; 6.10.2-бөлімдерінде қараңыз	2000 сағ/жыл жұмыс істейтін отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды. Негізінен отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды Жылына 1500 сағат - 2500 сағат аралығында жұмыс істейтін қолданыстағы жанармай жағатын қондырғыларды жаңғырту үшін экономикалық шектеулер болуы мүмкін.

ЕҚТ 37. Газ турбиналарында табиғи газды жағудан ауаға NOх шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында, ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.25-кесте. Газ турбиналарында табиғи газды жағу кезінде азот тотықтарының шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жетілдірілген басқару жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.1.1; 6.10.2-бөлімдерін қараңыз. Бұл әдіс көбінесе басқа әдістермен бірге қолданылады немесе өздігінен 2000 сағ/жыл - жұмыс істейтін жанармай жағатын құрылғылар үшін қолданыла алады	Ескі жанармай жағатын қондырғыларға қолдану жану жүйесін және/немесе басқару жүйесін өзгерту қажеттілігімен шектелуі мүмкін
2	Су/бу қоспасы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10.2-бөлімін қараңыз	Қолдану судың қол жетімділігімен шектелуі мүмкін
3	Азот оксидін (DLN) құрғақ басатын жанарғылар		Жаңғырту мүмкін емес немесе су/бу қосу жүйелері орнатылған турбиналарға қатысты қолдану шектелуі мүмкін
4	Төмен жүктемесі бар конструкция қағидаты	Әртүрлі энергия қажеттілігі кезінде жағудың тиісті тиімділігін қамтамасыз ету үшін технологиялық бақылау жабдығын және өзара байланысты жабдықты, мысалы, кіретін ауа ағынын бақылау мүмкіндігін арттыру немесе жағу процесін жанудың байланыссыз кезеңдеріне бөлу арқылы түрлендіру.	Қолдану газ турбинасының конструкциясымен шектелуі мүмкін
5	Азот оксидінің шығымы төмен жанарғылар (LNB)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.9; 6.10-бөлімін қараңыз	Бу-газ цикліндегі газ турбинасына (БГҚ), отын жағу қондырғыларына қатысты бу кәдеге жаратушы қазандықтар (КҚ) үшін толық жағу мақсатында қолданылады
6	Селективті каталитикалық қалпына келтіру (СКҚ)	Сипаттаманы ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.13; 6.10-бөлімде қараңыз	2000 сағ/жыл жұмыс істейтін отын жағатын қондырғыларға қатысты қолдануға болмайды Қолданыстағы <100 МВт отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды Қолданыстағы отын жағатын қондырғыларды модернизациялау жеткілікті өндірістік алаңның қолжетімділігімен шектелуі мүмкін. Жылына 1500 сағат - 2500 сағат шегінде жұмыс істейтін қолданыстағы отын жағатын қондырғыларды жаңғырту үшін техникалық және экономикалық шектеулер болуы мүмкін.

ЕҚТ 38. Қозғалтқыштарда табиғи газды жағудан ауаға NOх шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында ЕҚТ төменде берілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.26-кесте. Қозғалтқыштарда табиғи газды жағу кезінде азот тотықтарының шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жетілдірілген басқару жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 5.3.4; 6.1.1 -бөлімдерді қараңыз. Бұл әдіс көбінесе басқа әдістермен бірге қолданылады немесе отын жағатын, <500 с/жыл жұмыс істейтін адамдар үшін дербес қолданыла алады	Ескі отын жағу қондырғыларына қолдану жану жүйесін және/немесе басқару жүйесін жаңарту қажеттілігімен шектелуі мүмкін
2	Сарқылған қоспаның жану жүйесінің қағидаты	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10-бөлімін қараңыз. Негізінен СКҚ-мен бірге қолданылады	Ол тек газбен жұмыс істейтін жаңа қозғалтқыштарға қолданылады
3	Сарқылған қоспа жануының жақсартылған жүйесінің қағидаты	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.13-бөлімді қараңыз	Ол тек тұтану шамы бар жаңа қозғалтқыштарға қолданылады
4	Селективті каталитикалық қалпына келтіру		Қолданыстағы жанармай жағатын қондырғыларды жаңарту жеткілікті өндірістік алаңға қол жетімділікпен шектелуі мүмкін. Жұмыс істейтін отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды Жылына 2000 сағаттан аз жұмыс істейтін қолданыстағы жанармай жағатын қондырғыларды жаңарту үшін техникалық және экономикалық шектеулер болуы мүмкін.

ЕҚТ 39. Табиғи газды жағудан ауаға CO шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында, ЕҚТ оңтайлы жағуды және/немесе тотықтырғыш катализаторларды пайдалануды қамтамасыз етуге арналған.

1.27-кесте. Табиғи газды жағу кезінде көміртегі тотығының шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жағуды оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10.2-бөлімін қараңыз. Нәтижелерге қол жеткізу бірқатар әдістердің жиынтығын, соның ішінде жетілдірілген басқару жүйесін қолдану арқылы қамтамасыз етіледі.	Жалпы қолданымды
2	Тотығу катализаторлары	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10-бөлімін қараңыз	Қолданылуы алаңның жеткіліксіз болуымен, жүктемеге қойылатын талаптармен және отындағы күкірттің болуымен шектелуі мүмкін

Газ турбиналарында табиғи газды жағудан ауаға NOX шығарындылары үшін ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК 6.56-кестеде келтірілген.

Нұсқау ретінде ≥ 2000 сағ/жылына жұмыс істейтін қолданыстағы отын жағу қондырғыларының әрбір түрі үшін және жаңа отын жағу қондырғыларының әрбір түрі үшін орташа жылдық CO шығарындылары әдетте келесі мәндер болуы керек:

жаңа ГТҚ ≥ 50 МВт т: <5-40 мг/Нм3. Электр нетто ПӘК 39 %-дан жоғары қондырғылар үшін диапазонның жоғарғы шегіне түзету мультипликаторы қолданылуы мүмкін, бұл [жоғарғы шек] x нетто ПӘК/39, мұнда нетто - электр пәк нетто, ISO базалық жүктемесіне сәйкес айқындалған;

қолданыстағы ГТҚ ≥ 50 МВтт (механикалық жетек ретінде пайдалануға арналған турбиналарды қоспағанда): < 5-40 мг/Нм3. Диапазонның жоғарғы шегі негізінен NOX құрамын төмендету үшін құрғақ тазалау құралдарымен жабдықтау мүмкіндігі жоқ қолданыстағы қондырғыларға қатысты 80 мг/Нм3 немесе төмен жүктемелер кезінде жұмыс істейтін қондырғылар үшін 50 мг/Нм3 құрайтын болады;

жаңа БГҚ ≥ 50 МВт т: < 5-30 мг/Нм3. Электр нетто ПӘК 39 %-дан жоғары қондырғылар үшін диапазонның жоғарғы шегіне түзету мультипликаторы қолданылуы мүмкін, бұл [жоғарғы шек] x нетто ПӘК/39, мұнда нетто - электр ПӘК нетто, ISO базалық жүктемесіне сәйкес айқындалған;

қолданыстағы БГҚ ≥ 50 МВт th: < 5-30 мг/Нм3. Төменгі жүктеме кезінде жұмыс істейтін қондырғылар үшін диапазонның жоғарғы шегі негізінен 50 мг/Нм3 болады.

Қазандықтар мен қозғалтқыштарда газ тәріздес отынды жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға NOX шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде келтірілген.

Ұсыныс ретінде CО шығарындыларының орташа жылдық мәні негізінен төмендегілерді құрайды:

< 40 мг/Нм3 ≥ 2 000 сағ/жыл жұмыс істейтін қолданыстағы қазандықтар үшін;

<15 мг/Нм3 жаңа қазандықтар үшін;

100 мг/Нм3 ≥ 2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қолданыстағы қозғалтқыштар үшін және жаңа қозғалтқыштар үшін.

ЕҚТ 40. Сарқылған қоспаларда жұмыс істейтін ұшқындап от алатын газ қозғалтқыштарында табиғи газды жағудан ауаға шығатын ұшпа металл емес органикалық қосылыстардың (ҰМОҚ) және метанның (CH4) шығарындыларын төмендету мақсатында ЕҚТ оңтайландырылған жағуды қамтамасыз етуге және/немесе тотықтырғыш катализаторларды пайдалануға арналған.

1.28-кесте. Сарқылған қоспаларда жұмыс істейтін ұшқын тұтандырғышы бар газ қозғалтқыштарында табиғи газды жағуға арналған ҰМОҚ және метан CH4 шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жағуды оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10-бөлімін қараңыз. Нәтижелерге қол жеткізу бірқатар әдістердің жиынтығын қолдану, оның ішінде жетілдірілген басқару жүйесін қолдану арқылы қамтамасыз етіледі	Жалпы қолданымды
2	Тотығу катализаторлары	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10-бөлімін қараңыз. Тотықтырғыш катализаторлар төрт көміртегі атомынан аз қаныққан көмірсутектер шығарындыларын азайту тұрғысынан тиімді емес	Қолданылуы алаңның жеткіліксіз болуымен, жүктемеге қойылатын талаптармен және отындағы күкірттің болуымен шектелуі мүмкін

1.5. Металлургия өндірісі мен химия саласындағы технологиялық газдарды жағуға арналған ЕҚТ бойынша қорытынды

Осы бөлімде ұсынылған ЕҚТ шойын мен болат (домна газы, кокс газы, конвертерлік газ) өндірісінде Технологиялық газдарды жеке-жеке, жиынтығында немесе басқа газ тәрізді және/немесе сұйық отын түрлерімен бір мезгілде жағу үшін жалпыға бірдей қолданылатын болып табылады. Олар 1.1-бөлімде ұсынылған ЕҚТ бойынша жалпы қорытындыларға қосымша қолданылады.

1.5.1. Энергия тиімділігі

ЕҚТ 41. Металлургиялық және химиялық өндірістің технологиялық газдарын жағу процесінің энергия тиімділігін арттыру мақсатында 12-ЕҚТ ЕҚТ және технологиялық газды басқару жүйесінде ұсынылған техникаларды пайдалануға арналған.

1.5.2. Ауаға NOx және CO шығарындылары

ЕҚТ 42. Металлургиялық және химиялық өндірістің технологиялық газдарын қазандықтарда жағудан ауаға NOX шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында, ЕҚТ бір немесе жиынтық техниканы пайдалануға арналған

1.29-кесте. Металлургия өндірісі мен химия өнеркәсібінің технологиялық газдарын қазандықтарда жағу кезінде NOX шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Азот оксидінің шығымы төмен жанарғылар (LNB)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.4-бөлімін қараңыз. Отын түрі бойынша бірнеше қабатқа азот оксидтерінің шығуы төмен арнайы құрастырылған жанарғылар немесе әртүрлі отын түрлерін жағуға арналған арнайы сипаттамалары бар жанарғылар (мысалы, әртүрлі отын түрлерін жағуға арналған немесе отынды алдын ала араластыруды қамтитын көп функциялы шүмектер)	Жалпы қолданымды
2	Ауаның сатылы берілуі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.5-;4.1.3.6 бөлімдерін қараңыз
3	Отынды сатылы жағу
4	Түтін газының қайта айналымы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.9-бөлімін қараңыз.
5	Технологиялық газды басқару жүйесі		Жанармайдың әртүрлі түрлерінің болуына байланысты жалпы қолданылады
6	СКҚ	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.12 бөлімін қараңыз	< 2000 сағ/жыл жұмыс iстейтiн отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды
7	СКЕҚ	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.13 бөлімін қараңыз	< 2000 сағ/жыл жұмыс iстейтiн отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды Отынды жағатын қондырғыларға қолдануға болмайды < 100 МВтth.

ЕҚТ 43. БГҚ-да металлургия өнеркәсібі мен химия өнеркәсібінің технологиялық газдарын жағудан ауаға NOX шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында, ЕҚТ төменде келтірілген әдістердің біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.30-кесте. Металлургиялық және химиялық өндірістің технологиялық газдарын БГҚ-да жағу кезінде NOx шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Технологиялық газды басқару жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 5.3-бөлімін қараңыз	Жанармайдың әртүрлі түрлерінің болуына байланысты жалпы қолданылады
2	Жетілдірілген басқару жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.5., 5.3., 6.1.1.-бөлімдерін қараңыз. Бұл әдіс басқа әдістермен бірге қолданылады	Ескі жанармай жағатын қондырғыларға қолдану жану жүйесін және/немесе басқару жүйесін модернизациялау қажеттілігімен шектелуі мүмкін
3	Су/бу қоспасы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10.2., 7-бөлімдерін қараңыз. Шойын мен болат өндірісінде технологиялық газдарды жағу үшін DLN қолданатын екі отынды газ турбиналарында су/бу қоспасы әдетте табиғи газды жағу кезінде қолданылады	Қолдану судың қол жетімділігімен шектелуі мүмкін
4	Азот оксидін (DLN) құрғақ басатын жанарғылар	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 5.3-бөлімін қараңыз. Шойын мен болат өндірісінде технологиялық газдарды жағуға арналған DLN тек табиғи газды жағуға арналған жанарғылардан ерекшеленеді	Кокс газы сияқты шойын мен болат өндірісінде технологиялық газдардың реактивтілігіне байланысты қолданылады. Модернизациялау мүмкін емес немесе су/бу қосу жүйелері орнатылған турбиналарға қатысты қолдану шектелуі мүмкін
5	Азот оксидінің шығымы төмен жанарғылар (LNB)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.9., 4.1.3.13-бөлімдерін қараңыз	Тек қана отын жағатын қондырғылардың бу-газ цикліндегі газ турбинасына қатысты кәдеге жаратушы бу қазандықтары үшін жандыру мақсатында қолданылады
6	Селективті каталитикалық қалпына келтіру (СКҚ)		Қолданыстағы отын жағатын қондырғыларды модернизациялау жеткілікті өндірістік алаңның қолжетімділігімен шектелуі мүмкін

ЕҚТ 44. Шойын мен болатты өндіру кезінде технологиялық газдарды жағудан ауаға CO шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында ЕҚТ төменде ұсынылған әдістердің бірін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.31-кесте. Металлургиялық және химиялық өндірістің технологиялық газдарын қазандықтарда жағу кезінде СО шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Әдіс	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жағуды оңтайландыру	5.3-бөлімін қараңыз	Жалпы қолданымды
2	Тотығу катализаторлары		Тек БГҚ үшін қолданылады. Қолданылуы алаңның жеткіліксіз болуымен, жүктемеге қойылатын талаптармен және отындағы күкірттің болуымен шектелуі мүмкін отындағы күкірт

Металлургиялық өндірістің технологиялық газдарын 100 % жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға NOX шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде келтірілген.

Химия өнеркәсібінің технологиялық газдарын 100% жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға NOX шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде келтірілген.

Ұсыным ретінде 2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қолданыстағы қондырғылар үшін немесе жаңа қондырғылар үшін CO шығарындылары деңгейінің орташа жылдық мәні негізінен < 5-30 мг/Нм3 құрайтын болады.

1.5.3 Ауаға SOx шығарындылары

ЕҚТ 45. Металлургиялық және химиялық өндірістің технологиялық газдарын жағудан ауаға SOх шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техниктер жиынтығын пайдалануға арналған.

1.32-кесте. Металлургиялық және химиялық өндірістің технологиялық газдарын қазандықтарда жағу кезінде ауаға SOх шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Отынды таңдау	Мүмкіндік болған жағдайда	Әр түрлі отын түрлерінің болуына байланысты қолданылады және / немесе балама технологиялық отынды пайдалану арқылы
2	Сорбентті қазандыққа ендіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2- бөлімін қараңыз
3	Қазандық трактісіне орбенттерді ендіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.4- бөлімін қараңыз	Өндірістік алаң және химиялық қондырғының қауіпсіздігі болған кезде
4	Құрғақ бүріккіш абсорбер	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.10- бөлімін қараңыз
5	Ылғалды тазарту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.6; 4.1.2.7- бөлімдерін қараңыз
6	Күкіртсіздендіру түтін газын дымқыл тәсілмен	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.11- бөлімін қараңыз
7	Теңіз суын Пайдалана отырып КС жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.6- бөлімін қараңыз	КА <300 МВт үшін техникалық және экономикалық шектеулер

Металлургиялық өндірістің технологиялық газдарын 100 % жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға SOX шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде келтірілген.

Химия өнеркәсібінің технологиялық газдарын 100% жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға SOX шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде келтірілген.

1.5.4. Ауаға шаң шығару

ЕҚТ 46. Металлургиялық және химиялық өндірістің технологиялық газдарын жағудан ауаға шаң шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ төменде көрсетілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.33-кесте. Металлургиялық және химиялық өндірістің технологиялық газдарын жағу үшін шаң шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Электр сүзгіілер	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.1.1; 4.1.1.3- бөлімдерін қараңыз	Жалпы қолданымды
2	Қапшық сүзгілер
3	Отынды таңдау
4	Құрғақ немесе жартылай құрғақ тәсілмен КС жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.6; 4.1.2.7- бөлімдерін қараңыз
5	Дымқыл жолмен күкіртсіздендіру		ЕҚТ 45 бойынша қолданылуы

Металлургиялық және химиялық өндірістегі технологиялық газдарды қазандықтарда жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға шаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде келтірілген.

1.6. Теңіз платформаларында отын жағатын қондырғыларға арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

Осы бөлімде ұсынылған ЕҚТ бойынша қорытындылар теңіз платформаларында газ тәрізді және/немесе сұйық отынды жағу үшін жалпыға бірдей қолданылатын болып табылады. Олар 1.1-бөлімде ұсынылған ЕҚТ бойынша жалпы қорытындыларға қосымша қолданылады.

ЕҚТ 47. Теңіз платформаларында газ тәрізді және/немесе сұйық отынды жағу процесінің жалпы экологиялық көрсеткіштерін жақсарту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.34-кесте. Теңіз платформаларында газ тәрізді және/немесе сұйық отынды жағу процесінің жалпы экологиялық көрсеткіштерін жақсарту техникалары

Р/с №	Техникасы		Сипаттамасы	Қолданылуы
1		2	3		4
1		Технологиялық процесті оңтайландыру	Механикалық энергия шығынын азайту мақсатында технологиялық процесті оңтайландыру		Жалпы қолданылады
2		Қысымды жоғалтуды бақылау	Ең төменгі қысымды жоғалтуды қамтамасыз ету үшін кіріс және шығыс жүйелерін оңтайландыру және техникалық қызмет көрсету
3		Жүктемені бақылау	Шығарындыларды минимумға дейін төмендететін жүктеу нүктелерінде генераторлар немесе компрессорлар тобын пайдалану
4		Айналмалы резервті азайту	Техникалық сенімділік мақсатында айналмалы резервпен жұмыс істеу кезінде ерекше жағдайларды қоспағанда, қосымша турбиналардың саны минимумға дейін қысқартылады
5		Отынды таңдау	Жабдықтау оттық газбен нүктесінен жоғарғы бөлігінде мұнай-газ процесс, ол бар ең төменгі диапазоны параметрлерін жану оттық газды, мысалы жылу шығару қабілеті, және ең төменгі концентрациясы, күкірт қосылыстарының азайту үшін білім беру SO2. Сұйық дистиллятты отын үшін күкірт мөлшері төмен отын түрлеріне артықшылық беріледі.
6		Бүркуді реттеу	Қозғалтқыштарда бүркуді реттеуді оңтайландыру
7		Жылу регенерациясы	Платформаны жылумен жабдықтау мақсатында газ турбинасы /қозғалтқышының пайдаланылған қызуын пайдалану		Жаңа отын жағу қондырғыларына жалпыға бірдей қолданылады. Қолданыстағы отын жағатын қондырғыларға қатысты қолдану жылу жүктемесінің деңгейімен және отын жағатын қондырғының (алаңның) орналасуымен шектелуі мүмкін
8		Әр түрлі газ/мұнай кен орындарының энергетикалық жүйелерін біріктіру	Әр түрлі газ/мұнай кен орындарында орналасқан бірқатар қосалқы платформаларды қуаттандыру үшін орталық энергиямен қамтамсыздандыру көзін пайдалану		Қолдану әртүрлі газ/мұнай кен орындарының орналасқан жеріне және өндірісті жоспарлау, іске қосу және тоқтату бөлігінде уақытша кестелерге сәйкес келтіруді қоса алғанда, әртүрлі қосалқы платформаларды ұйымдастыруға байланысты шектелуі мүмкін.

ЕҚТ 48. Теңіз платформаларында газ тәрізді және/немесе сұйық отынды жағудан ауаға NOX шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында, ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.35-кесте. Теңіз платформаларында газ тәрізді және/немесе сұйық отынды жағудан ауаға NOX шығарындыларын болғызбау немесе азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жетілдірілген басқару жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.5; 4.1.3.9; 6.1.1-бөлімдерін қараңыз	Ескі жанармай жағатын қондырғыларға қолдану жану жүйесін және/немесе басқару жүйесін модернизациялау қажеттілігімен шектелуі мүмкін
2	Азот оксидін (DLN) құрғақ басатын жанарғылар		Отын сапасының өзгеруіне байланысты жаңа газ турбиналарына (стандартты жабдық) қолданылады. Қолданыстағы газ турбиналары үшін қолдану шектелуі мүмкін: модернизацияға арналған жиынтықтың болуы( төмен жүктеме кезінде жұмыс істеу үшін), платформаны ұйымдастырудың күрделілігі және өндірістік алаңның болуы
3	Сарқылған қоспаның жану жүйесінің қағидаты		Ол тек газбен жұмыс істейтін жаңа қозғалтқыштарға қолданылады
4	Азот оксидінің шығымы төмен жанарғылар (LNB)		Ол тек қазандықтарға қолданылады

ЕҚТ 49. Теңіз платформаларында газ турбиналарында газ тәрізді және/немесе сұйық отынды жағудан ауаға СО шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында, ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.36-кесте. Теңіз платформаларындағы газ турбиналарында газ тәрізді және/немесе сұйық отынды жағудан ауаға СО шығарындыларын болғызбау немесе азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жағуды оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 5.3-бөлімдегі сипаттаманы қараңыз	Жалпы қолданымды
2	Тотығу катализаторлары		< 500 с/жыл жұмыс істейтін отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды Қолданыстағы отын жағатын қондырғыларды модернизациялау жеткілікті өндірістік алаңның қолжетімділігімен және салмағы бойынша шектеулермен шектелуі мүмкін

Теңіз платформаларында ашық циклді газ турбиналарында газтәрізді отынды жағу кезінде ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға NOX шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде келтірілген.

Ұсыныс ретінде, іріктеу кезеңінде CО шығарындыларының орташа деңгейі негізінен болады:

<100 мг/Нм3 ≥ 2000 сағ/жыл жұмыс істейтін теңіз платформаларында газ тәрізді отынды жағуға арналған қолданыстағы газ турбиналары үшін;

Теңіз платформаларында газ тәрізді отынды жағуға арналған жаңа газ турбиналары үшін < 75 мг/Нм3.

1.7. Көп отынды жағуға арналған ЕҚТ қорытындысы

Отынның бірнеше түрін: көмірді, лигнитті, биомассаны және/немесе шымтезекті жағатын қондырғыларда ЕҚТ жөніндегі анықтамалықтың 4-тарауында ұсынылған әдістер қолданылады және 5.1-бөлімде көмірді және/немесе лигнитті, биомассаны және/немесе шымтезекті жағу үшін әзірленген ең үздік техниканы айқындау кезінде ескерілуі тиіс әдістер ретінде сипатталады ЕҚТ бойынша анықтамалық.

1.8. Қалдықтарды жағуға арналған ЕҚТ қорытындысы

Егер өзгеше көрсетілмесе, осы бөлімде ұсынылған ҚДТ бойынша қорытындылар отын жағатын қондырғыларда қалдықтарды бірлесіп жағу үшін жалпы қолданылатын болып табылады. Олар 1.1-бөлімде ұсынылған ҰДТ бойынша жалпы қорытындыларға қосымша қолданылады.

ТК қалдықтарын атмосфераға бірге жағу кезінде осы бөлімде НДТ қолданумен байланысты эмиссиялар пайда болатын түтін газының жалпы көлеміне қолданылады.

Қосымша, қалдықтарды отын түрлерімен бірге жағу кезінде НДТ қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері түзілетін түтін газының жалпы көлеміне және отын түрлерін жағу нәтижесінде алынатын түтін газының көлеміне қолданылады.

Осы бөлімде "араластыру ережесі" формуласының көмегімен қалдықтарды жағу нәтижесінде алынатын түтінді газдың көлемі үшін НДТ қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері айқындалады.

Формула (араластыру ережесі): қалдықтарды бірлесіп жағу салдарынан пайда болатын пайдаланылған газдардағы тиісті ластаушы зат үшін шығарындылар деңгейі былайша есептеледі:

С=VотхСотх+VпроцСпроцVотх +Vпроц

мұндағы: Vқалд, Vпроц – қалдықтарды жағу және өндірістік процестер салдарынан тиісінше пайдаланылған газдардың көлемі, м3/сағ;

Сқалд, Спроц – тиісінше белгілі бір қалдықтар мен өндірістік қызметтің белгілі бір түрлері үшін белгіленген шығарындылар деңгейінің мәндері, мг/нМ3.

Су буының құрамын алып тастағанан кейін, 273,15 К°, 101,325 кПа жағдайында шығарылатын газдың көлеміне (мг/Нм3) қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға түсетін шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері.

1.8.1. Жалпы экологиялық көрсеткіштер

Отын жағатын қондырғыларда қалдықтарды бірлесіп жағу процесінің жалпы экологиялық көрсеткіштерін жақсарту мақсатында, тұрақты жану жағдайларын қамтамасыз ету және ауаға шығарындыларды азайту мақсатында ЕҚТ 6.7 және/немесе төменде көрсетілген басқа әдістер қолданылады.

ЕҚТ 50. Отын жағатын қондырғыларда қалдықтарды бірлесіп жағу процесінің жалпы экологиялық көрсеткіштерін жақсарту және тұрақты жану жағдайларын қамтамасыз ету, ауаға шығарындыларды азайту мақсатында.

ЕҚТ төмен және 6 ЕҚТ және / немесе төменде көрсетілген басқа да техниктер жиынтығын пайдалануға арналған.

1.37-кесте. Отын жағатын қондырғыларда қалдықтарды бірге жағу кезіндегі экологиялық көрсеткіштерді жақсарту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Қалдықтарды алдын ала қабылдау	Қалдықтарды қайта өңдеу бойынша ЕҚТ тиісті анықтамалығына сәйкес отын жағатын қондырғыда кез келген қалдықтарды қабылдау рәсімін ендіру. Жану жылуы және су, күл, хлор және фтор, күкірт, азот, ПХД, металдар (ұшпа заттар (мысалы, HG, Tl, Pb, Co, Se) және ұшпа емес заттар (мысалы, V, Cu, CD, Cr, Ni) сияқты сыни параметрлер үшін жарамдылық өлшемшарттары белгіленген)), фосфор және сілтілік (жануарлардан алынатын жанама өнімдерді пайдалану кезінде). Бірге жағу үшін қалдықтар сипаттамаларының сәйкестігін қамтамасыз ету және белгілі бір сындарлы параметрлердің мәндерін бақылау үшін ластағыш заттардың әрбір жүктемесі үшін сапаны қамтамасыз ету жүйесін қолдану (мысалы, қатты тұрмыстық қалдықтардан қауіпсіз отын үшін EN 15358)	Жалпы қолданымды
2	Қалдықтарды сұрыптау / шектеу	Бірлескен өртеуге жіберілуі мүмкін ең көп ластанған қалдықтардың үлесін шектеумен қатар, қалдықтардың түрлері мен жаппай ағынын мұқият сұрыптау. Отын жағу қондырғысына түсетін қалдықтардағы күл, күкірт, фтор, сынап және/немесе хлор үлесін шектеу. Бірлесіп жағу үшін қалдықтардың мөлшерін шектеу.	Мүше елдің қалдықтарды басқару саясатына байланысты шеңберде қолданылады
3	Қалдықтарды негізгі отынмен араластыру	Қалдықтар мен негізгі отынды тиімді араластыру, өйткені біртекті емес немесе жеткіліксіз аралас отын ағыны немесе біркелкі бөлінбеу қазандықтың тұтану және жану процесіне әсер етуі мүмкін, сондықтан алдын-алу шараларын қабылдау қажет.	Араластыру тек негізгі отын мен ұнтақтау қалдықтарының қасиеттері ұқсас болған жағдайда немесе негізгі отынмен салыстырғанда қалдықтар мөлшері аз болған жағдайда ғана мүмкін болады
4	Қалдықтарды кептіру	Қазандықтың жоғары тиімділігін қамтамасыз ету үшін қалдықтарды жану камерасына енгізгенге дейін алдын-ала кептіру	Қолдану технологиялық процестен, қажетті жану жағдайларынан немесе қалдықтардағы ылғалдың болмауынан қалпына келетін жеткіліксіз жылумен шектелуі мүмкін
5	Қалдықтарды алдын ала өңдеу	Қалдықтарды қайта өңдеу және қалдықтарды жағу, соның ішінде ұнтақтау, пиролиз және газдандыру әдістерін қараңыз	Қалдықтарды қайта өңдеу бойынша BREF және қалдықтарды жағу бойынша BREF қолдану мүмкіндігін қараңыз

ЕҚТ 51. Отын жағу қондырғыларында қалдықтарды бірлесіп өртеуден шығарындылардың ұлғаюын болғызбау мақсатында. ЕҚТ қалдықтарды бірге өртеуден түтін газдары бөлігінде ластағыш заттардың шығарындылары қалдықтарды жағу үшін ЕҚТ бойынша қорытындыларды қолдану нәтижесінде шығарындылардан аспауына бағытталған тиісті шараларды қабылдауға арналған.

ЕҚТ 52. Отын жағатын қондырғыларда қалдықтарды бірлесіп жағу қалдықтарының рециркуляцияға әсерін барынша азайту мақсатында. ЕҚТ гипс, күл және қождың, сондай-ақ басқа да Қалдықтардың тиісті сапасын қамтамасыз етуге арналған.

Жағу қалдықтарын қайта пайдаланған жағдайда, қондырғы ЕҚТ 60-та ұсынылған техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалану жолымен және/немесе жағылатын отынның басқа түрлеріндегі ұқсас пайдаланылған фракцияның ластағыш заттарының концентрациясы бар пайдаланылған фракция үшін бірлесіп жағуды шектеу жолымен қалдықтарды бірлесіп жағуды көздемеген кезде оларды пайдалану үшін белгіленген талаптарды орындау қажет.

1.8.2. Энергия тиімділігі

ЕҚТ 53. Қалдықтарды біргеп жағу процесінің энергия тиімділігін арттыру мақсатында ЕҚТ негізгі отынның пайдаланылатын түріне және қондырғының конфигурациясына байланысты ЕҚТ 12 және ЕҚТ 19 ұсынылған техникалардың тиісті жиынтығын пайдалануға арналған.

1.8.3. Ауаға NOX және CO шығарындылары

ЕҚТ 54. Ауаға NOX шығарындыларын болғызбау немесе азайту кезінде, CO және N2O шығарындыларын тас көмірмен және/немесе қоңыр көмірмен бірге күйдіруден бір уақытта шектеу кезінде, ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.38-кесте. Қалдықтарды және тас және/немесе қоңыр көмірді бірге жағудан ауаға СО және N2O шығарындыларын уақытша шектеу кезінде ауаға азот тотықтарының шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жағуды оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.1 -бөлімді қараңыз	жалпы қолданымды
2	NOX шығарындыларын азайтудың басқа бастапқы әдістерінің жиынтығы (мысалы, ауаны сатылы жеткізу, отынды сатылы жағу, түтін газының қайта айналымы, азот оксидтерінің төмен шығатын жанарғысы (LNB))	Әрбір жеке әдіс бойынша 4.1.3-бөлімді қараңыз. Қазандықтың конструкциясы бастапқы техникаға сәйкес келетін таңдау мен нәтижелілікке әсер етуі мүмкін техник
3	Селективті каталитикалық емес қалпына келтіру (СКЕҚ)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.12-бөлімді қараңыз	NH3 және NOx біркелкі араласуына жол бермейтін қимасы жоғары қазандықтарға қатысты қолдану шектелуі мүмкін. Қолдану < 1500 с/жыл жұмыс істейтін отын жағатын қондырғыларға қатысты шектелуі мүмкін
4	Селективті каталитикалық қалпына келтіру (СКҚ)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.13-бөлімді қараңыз	Жылына < 500 МВт жұмыс істейтін < 300 МВт Отын жағу қондырғыларына қолданылмайды. Негізінен <100 МВт отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды. 500-2000 сағ/жыл шегінде жұмыс істейтін қолданыстағы отын жағатын қондырғыларын және <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін ≥ 300 МВт қолданыстағы отын жағу қондырғыларын модернизациялау үшін техникалық және экономикалық

1.8.4. SOX ауаға шығарындылары

ЕҚТ 55. Қалдықтарды тас және/немесе қоңыр көмірмен бірге жағудан ауаға SOх шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында ЕҚТ төменде ұсынылған техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.39-кесте. Тас және/немесе қоңыр көмірі бар қалдықтарды бірге жағу кезінде ауаға SOx шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Сорбентті қазандыққа ендіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2-бөлімді қараңыз	жалпы қолданылады
2	Сорбенттерді қазандық трактісіне ендіру
3	Құрғақ бүріккіш абсорбер
4	Айналмалы қайнаған қабаты бар (СFВ) құрғақ тазарту скруббері
5	Ылғалды тазарту
6	Түтін газын ылғалды тәсілмен (ылғалды тәсілмен FGD жүйесі) күкіртсіздендіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2-бөлімді қараңыз	<2000 с/жыл жұмыс істейтін отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды. <300 МВт отын жағу қондырғыларына әдісті қолдану үшін және 500 сағ/жыл және 2000 сағ/жыл арасында жұмыс істейтін қолданыстағы отын жағу қондырғыларын модернизациялау үшін техникалық және экономикалық
7	Теңіз суын пайдаланатын FGD жүйесі
8	NOX және SOX азайтуға арналған аралас әдістер		Отынның және жағу процесінің сипаттамаларына байланысты қандай да бір жағдайдың ерекшелігін ескере отырып қолдануға болады
9	FGD жүйесінің шығысында орналасқан газ-газ жылытқышын ылғалды әдіспен ауыстыру немесе алып тастау	FGD жүйесінің шыға берісіндегі газ-газ жылытқышын ылғалды тәсілмен көп құбырлы жылу алмастырғышпен ауыстыру немесе түтін газын градирня немесе ылғалды газға арналған құбыр арқылы шығару және төгу	FGD жүйесімен және жүйенің шыға берісінде орналасқан газ-газ жылытқышымен жабдықталған отын жағатын қондырғыдағы жылу алмастырғышты ауыстыру немесе өзгерту қажет болған жағдайда ғана қолданылады
10	Отынды таңдау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.2.2-бөлімі. Күкірт мөлшері аз отынды пайдалану (мысалы, массаның 0.1 % дейін., құрғақ салмақта), хлор немесе фтор	Қолданылуы отынның ерекше табиғи түрлерін жағуға арналған қондырғыларға қатысты жобалық шектеулерге байланысты лимиттелуі мүмкін.

1.8.5. Ауаға шаң мен байланысты металл бөлшектерінің шығарындылары

ЕҚТ 56. Қалдықтарды тас көмірмен және/немесе қоңыр көмірмен бірге жағудан шаң және байланысты металл бөлшектерінің ауаға шығарылуын төмендету мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.40-кесте. Қалдықтарды және тас және/немесе қоңыр көмірді бірге жағудан шаң шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникалары	Сипаттамасы		Қолданылуы
1	2		3		4
1	Электр сүзгісі (ESP)		ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.1; 4.1.2-бөлімдерді қараңыз		жалпы қолданымды
2	Қапшық сүзгілер
3	Сорбентті қазандыққа ендіру
4	Құрғақ немесе ылғалды тәсілді FGD жүйесі
5	Түтін газын ылғалды тәсілмен күкіртсіздендіру (FGD жүйесі)

Қалдықтарды қатты және/немесе қоңыр көмірмен бірге жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға металл бөлшектерінің шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде келтірілген.

1.8.6. Сынаптың ауаға шығарындылары

ЕҚТ 57. Қалдықтарды тас және/немесе қоңыр көмірмен бірге жағудан сынаптың ауаға шығарылуын төмендету мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.41-кесте. Тас және/немесе қоңыр көмірі бар қалдықтарды бірге жағудан ауаға сынап шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Басқа ластауыштардың шығарындыларын азайту үшін пайдаланылатын бастапқы әдістерден болатын ілеспе пайдалар
1.1	Электр сүзгісі (ESP)	4-бөлімдегі сипаттаманы қараңыз. Сынапты жоюдың жоғары ПӘК түтін газының 130 °C төмен температурасында жүзеге асырылады. Техника негізінен шаңды жинау үшін қолданылады	Жалпы қолданылады
1.2	Қапшық сүзгілер	Техника негізінен шаңды жинау үшін қолданылады
1.3	Құрғақ немесе жартылай құрғақ FGD жүйесі	4-бөлімдегі сипаттаманы қараңыз.
1.4	Түтін газын ылғалды әдіспен күкіртсіздендіру (ТГК жүйесі ылғалды әдіспен)	Негізінен әдістер SOX құрамын бақылау үшін қолданылады	< 2000 сағ/жыл жұмыс істейтін отын жағатын қондырғыларға қолданылмайды.
1.5	Селективті каталитикалық қалпына келтіру (СКҚ)	Келесі FGD жүйесінде сынаптың тотығуын тұтып қалғанға дейін күшейту немесе төмендету немесе шаңды тұтып қалу үшін басқа әдістермен бірге қолданылады. Бұл әдіс негізінен NOX бақылау үшін қолданылады.	<500 сағ/жыл жұмыс iстейтiн <300 МВт отын жағу қондырғыларына қолдануға болмайды. Негізінен <100 МВт отын жағатын қондырғыларға қолдануға болмайды. 500-2000 сағ/жыл шегінде жұмыс істейтін қолданыстағы отын жағатын қондырғыларын және <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін ≥ 300 МВт қолданыстағы отын жағу қондырғыларын модернизациялау үшін техникалық және экономикалық
2	Сынап шығарындыларын азайтудың арнайы әдістері
2.1	Түтін газына көміртегі негізіндегі сорбентті ендіру (мысалы, активтендірілген көміртегі немесе галоидталған активтендірілген көміртегі)	1.5.2.4-бөлімдегі сипаттаманы қараңыз. ESP/қапшық сүзгімен бірге жалпы қолданылады. Бұл әдісті қолдану құрамында сынап бар көміртегі фракциясын одан әрі қайта бөлуге дейін тазартудың қосымша кезеңдерін қажет етуі мүмкін	жалпы қолданылады
2.2	Отында немесе пешке енгізілген галоидті қоспаларды пайдалану		Отында галоид аз болған жағдайда жалпы қолданылады
2.3	Отынды алдын ала тазарту	Ластануға қарсы күреске арналған жабдықты сынаптың құрамын шектеу/төмендету немесе сынапты тұтып алуды жақсарту мақсатында отынды жуу, құрамдастыру және араластыру	Отынның сипаттамасын анықтау және техниканың ПӘК-ін есептеу үшін алдын ала зерделеу талап етіледі
2.4	Отынды таңдау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.6.3-бөлімді қараңыз	Басқа отын түрлері болғанда қолданылады

1.9. Газдандыруға арналған ЕҚТ қорытындысы

Осы бөлімде ұсынылған ЕҚТ бойынша қорытындылар отын жағатын қондырғылармен тікелей байланысты барлық газдандыру қондырғылары үшін және циклішілік газдандыру қондырғылары (ЦІГ) үшін жалпыға бірдей қолданылатын болып табылады. Олар 1.1-бөлімде ұсынылған ЕҚТ бойынша жалпы қорытындыларға қосымша қолданылады.

1.9.1. Энергия тиімділігі

ЕҚТ 58. Газдандыру қондырғыларының және ЦІГ, ЕҚТ энергия тиімділігін арттыру мақсатында бір немесе жиынтықты техникаларды пайдалануға арналған төмендегі кестеде келтірілген.

1.42-кесте. Газдандыру қондырғыларының және ЦІГ энергия тиімділігін арттыру техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Газдандыру процесінен жылуды қалпына келтіру	Синтетикалық газды одан әрі тазарту үшін салқындату қажеттілігіне байланысты қосымша бу шығару үшін пайдаланылған энергияны қалпына келтіруге болады, ол бу турбиналық циклге қосылады, бұл қосымша электр энергиясын өндіруді қамтамасыз етеді	Синтетикалық газды салқындатуды талап ететін синтетикалық газды алдын ала тазарту көзделген қазандықтармен тікелей байланысты ЦІГ және газдандыру қондырғыларына қолданылады
2	Газдандыру және жағу процестерін интеграциялау	Қондырғының конструкциясы газ турбинасының компрессорынан ЖЖА-ға түсетін барлық ауаны беру (алу) арқылы желдету-жеткізу агрегаты (ЖЖА) мен газ турбинасының толық интеграциясын ескере отырып әзірленуі мүмкін	Қолданылуы жаңартылатын энергия көзімен жұмыс істейтін электр станциясы болмаған кезде желіге электр энергиясын жылдам беруге арналған аралас қондырғының пайдалану икемділігі бөлігінде ЦІГ БГҚ қондырғыларымен шектеледі
3	Құрғақ шикізатты беру жүйесі	Газдандыру процесінің энергия тиімділігін жақсарту үшін газ генераторына құрғақ шикізатты беру жүйесін пайдалану	Тек жаңа қондырғыларға қолданылады
4	Жоғары қысымды жоғары температуралы газдандыру	Энергияны түрлендірудің тиімділігін барынша арттыру мақсатында жоғары қысым мен температураның жұмыс параметрлерімен газдандыру технологиясын пайдалану	Тек жаңа қондырғыларға қолданылады
5	Конструкцияны модернизациялау	Конструкцияны модернизациялау, мысалы: отқа төзімді және/немесе газ генераторының салқындату жүйесін түрлендіру; синтетикалық газ қысымының төмендеуінен жану процесіне дейін энергияны қалпына келтіруге арналған кеңейткіш орнату	ЦІГ БГҚ қондырғыларына жалпы қолданылады

1.9.2. Ауаға NOX және CO шығарындылары

ЕҚТ 59. ЦІГ, ЕҚТ қондырғыларынан ауаға CO шығарындыларын бір мезгілде шектеу кезінде ауаға NOх шығарындыларын болғызбау және/немесе азайту мақсатында төменде ұсынылған техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.43-кесте. ЦІГ қондырғыларынан ауаға CO шығарындыларын бір уақытта шектеу кезінде ауаға NOx шығарындыларын болғызбау/немесе азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жағуды оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10.2-бөлімдегі қараңыз.	Жалпы қолданымды
2	Су/бу қоспасы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10-бөлімді қараңыз. Осы мақсатта бу турбинасынан аралық қысым буының бір бөлігі қайта пайдаланылады	Тек IGCC қондырғысының газ турбинасының бөлігіне ғана қолданылады. Қолдану судың қол жетімділігімен шектелуі мүмкін
3	Азот оксидін (DLN) құрғақ басатын жанарғылар	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 6.10.2-бөлімдегі сипаттаманы қараңыз.	Тек IGCC қондырғысының газ турбинасының бөлігіне қолданылады. Жалпы IGCC жаңа қондырғыларына қолданылады. Осы немесе басқа жағдайдың ерекшеліктерін ескере отырып, модернизациялау жиынтығының болуына байланысты IGCC қондырғыларына қолданылады. Құрамында сутегі > 15 % бар синтетикалық газ үшін қолдануға болмайды
4	Желдету-жеткізу агрегатынан (ASU) шығарылатын азотты синтетикалық газбен сұйылту	ЖЖА жоғары сапалы оттегі газ генераторына жеткізу үшін ауадағы азоттан оттегін бөледі. ЖЖА-дан шығарылатын азот оны жағу алдында синтетикалық газбен алдын ала араластырылуын ескере отырып, газ турбинасында жану температурасын төмендету үшін қайта пайдаланылады.	Газдандыру процесінде ASU пайдалану кезінде ғана қолданылады
5	Селективті каталитикалық қалпына келтіру (СКҚ)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтын 4.1.3.13-бөлімді қараңыз	<2000 с/жыл жұмыс істейтін IGCC қондырғыларына қолданылмайды. Қолданыстағы қондырғыларды модернизациялау жеткілікті өндірістік алаңның қолжетімділігімен шектелуі мүмкін. Қолданыстағы ЦІГ қондырғылары үшін техникалық және экономикалық шектеулер болуы мүмкін

ЦІГ қондырғылары үшін ЕҚТ қолданумен байланысты атмосфераға NOX шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ қорытындысының 2-бөлімінде берілген.

Ұсыныс ретінде ≥ 2000 сағ/жылына жұмыс істейтін қолданыстағы қондырғылар үшін және жаңа қондырғылар үшін жылдық орташа СО эмиссия деңгейі әдетте <30 мг/нМ3 болады.

1.9.3. SOx ауаға шығарындылары

ЕҚТ 60. ЦІГ, ЕҚТ қондырғыларынан ауаға SOх шығарындыларын азайту мақсатында қышқыл газды жою техникасын пайдалануға арналған.

Р/с №	Техника	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Қышқыл газды жою	Газдандыру процесінің шикізатынан күкіртті қосылыстар, мысалы, COS (және HCN) гидролиз реакторын және H2S метилдиэтаноламин сияқты еріткішпен сіңірілуін қоса алғанда, қышқыл газды жою арқылы синтетикалық газдан жойылады. Нәтижесінде күкірт нарықтық сұранысқа байланысты сұйық немесе қатты элементар күкірт түрінде (мысалы, Клаус қондырғысы арқылы) немесе күкірт қышқылы түрінде алынады	Қолдану биомассадағы күкірттің өте төмен болуына байланысты биомассада жұмыс істейтін IGCC қондырғыларына қатысты шектелуі мүмкін

ВЦГ ≥ 100 МВт қондырғылары үшін НДТ қолданумен байланысты атмосфераға SO2 эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері НДТ бойынша қорытындының 2-бөлімінде берілген.

1.9.4. Ауаға шаң, байланысқан металл, аммиак және галоген бөлшектерінің шығарындылары

ЕҚТ 61. ЦІГ, ЕҚТ қондырғыларынан ауаға байланысты металл, аммиак және галоген бөлшектерінің шаңын болғызбау немесе шығару мақсатында төменде көрсетілген техникалардың біреуін немесе жиынтығын пайдалануға арналған.

1.44-кесте. ЦІГ қондырғыларынан ауаға шаң, байланысқан металл, аммиак және галоген бөлшектері шығарындыларын болғызбау немесе азайту техникалары

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Синтетикалық газды сүзу	Күл шаңын тұтып қалуға арналған циклондар көмегімен күлді тұтып қалу, қапшық сүзгілері, күл шаңын және конверттелмеген көміртекті тазартуға арналған электр сүзгілері және/немесе шам сүзгілері. Қапшық сүзгілер мен электр сүзгілері синтетикалық газдың температурасы 400 °C-қа дейін қолданылады	Жалпы қолданымды
2	Газ генераторына шайыр және күл синтетикалық газдың қайта айналымы	Шикі синтетикалық газда пайда болған жоғары көміртекті шайырлар мен күл циклондарда бөлініп, газ генераторынан шыққан кезде синтетикалық газдың төмен температурасында газ генераторына қайтарылады (<1100 °C)
3	Синтетикалық газды жуу	Синтетикалық газ хлоридтер, аммиак, бөлшектер мен галидтер бөлінетін шаңды тұтып қалудың басқа құралынан (құралдарынан) кейін су скруббері арқылы өтеді

ШГҚ газдандырудан ЕҚТ қолданумен байланысты тозаң және ауаға байланысты металл бөлшектері эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2-бөлімінде берілген.

1.10. Техникалардың сипаттамасы

1.10.1. Негізгі техникалар

1.45-кесте. Негізгі техникалар

Р/с №	Техникасы	Сипаттамасы
1	2	3
1	Жетілдірілген басқару жүйесі	Ол бақылау мен басқаруды, отынды жеткізуді, отынды жағуға дайындауды қамтитын ТПАБЖ қолдануды қамтиды: ауаны жылыту, отынды жылыту, отынды ауамен араластыру, жану процесі, жану тиімділігі және шығарындылардың алдын алу және/немесе азайту. Бұл әдіс сонымен қатар жоғары тиімді мониторингті қолдануды қамтиды.
2	Жағуды оңтайландыру	Бұл техника жану, температуралық режимді бақылау және басқару, толық емес жану (СО) өнімдерінің пайда болуы, сондай-ақ NOx процесіне қатысты ТПАБЖ элементі болып табылады. Қондырғының әртүрлі жүктемелері кезінде шығарындылар мен отын шығынын азайтуға арналған АБЖ-ны баптау. Нәтижелерге қол жеткізу өртеуге арналған жабдықтың тиісті конструкциясын, температураны оңтайландыруды (мысалы, отын мен жану ауасын тиімді араластыру) және жану аймағында ұстау уақытын, сондай-ақ жетілдірілген басқару жүйесін пайдалануды қоса алғанда, әдістер жиынтығын қолданумен қамтамасыз етіледі.

1.10.2. Энергия тиімділігін арттыру техникалары

ЕҚТ 62

1.46-кесте. Энергия тиімділігін арттыру техникасы

Р/с №	Техника	Сипаттамасы
1	2	3
1	Электр және жылу энергиясын аралас өндіруге көшуге дайындық	Техника, егер бұрын қондырғы тек электр энергиясын өндірсе, жылу энергиясын босату мүмкіндігін қарастырады. "К" типті турбинаны "Р"-ға ауыстыру мүмкіндігі; шыңдық қондырғыларды қоса алғанда, желілік жанарғылар қондырғысы тексеріледі. Бу және/немесе ыстық судың жылу жүктемелерінің болуы және өсу перспективасы. "К" типті турбиналарды "Т"-ға ауыстыру мүмкіндігі. Жылуландыру жүктемесін резервтеудің техникалық мүмкіндіктері тексеріледі. Жылу энергиясын жіберу табиғи монополия болып табылады, тиісінше жылу энергиясына тарифті алу үшін құжаттама ресімделуге тиіс
2	Аралас цикл	Техника екі немесе бірнеше термодинамикалық циклдерді біріктіруге негізделген, онда бірінші циклдің жылу шығыны екінші циклде пайдалы энергия ретінде қолданылады. Мысалы, газ турбинасының шығатын газдары бу қазандығында қолданылады, онда алынған бу электр энергиясын өндіру үшін бу турбинасында қолданылады. ГТ пайдаланылған газын ҚҚ су жылытқышында, яғни жылумен жабдықтау үшін желілік суды жылыту үшін пайдалануға болады
3	Жағуды оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 6.6-кестесін қараңыз
4	Беткі ТҚҚ-ны араластырғыштарға ауыстыру арқылы КЭС регенерация схемасын оңтайландыру	Негізгі конденсациялық блоктар үшін Парсонстың гравитациялық схемасы ұсынылады. Бірінші ТҚҚ 18-21 м белгісінде орналасқан, негізгі конденсат ауырлық күші арқылы екіншісіне өтеді. Бір КЭН-де үнемделеді, толық қыздырылады. Регенеративті циклдің ПӘК артады, отын шығыны мен шығарындылар азаяды
5	Тек электр энергиясын өндіретін қондырғылардың режимдерін оңтайландыру	Техника жұмыс істеп тұрған қондырғыларды, әрбір қондырғының техникалық жай-күйі мен энергетикалық сипаттамаларын ескере отырып, жүктемелердің диспетчерлік кестесін орындау кезінде отын шығыны мен шығарындыларды барынша азайтуды көздейді. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
6	Аралас энергия өндірісі қондырғыларының режимдерін оңтайландыру	Техника жылу мен электр жүктемелерін параллель жұмыс істейтін қондырғылар арасында оңтайлы бөлуді қамтамасыз етеді, ең аз шығарындылар мен отын шығынын қамтамасыз етеді. Әр қондырғыға жеке тәсіл қажет. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
7	Қуатты ұлғайту және пайдалану сипаттамаларын арттыру арқылы қондырғыларды модернизациялау	Қуаттылығы 100 МВт-қа дейін, Т-110-130-дан 120-130 МВт-қа дейін, К-300-240-тан 325 МВт-қа дейін, К-500-240-тан 530 МВт-қа дейін ұлғайта отырып, ПТ-80-130/13 турбиналарын реконструкциялаудың үлгілік жобалары әзірленді. Реконструкция отынның нақты шығындарын және сәйкесінше шығарындыларды азайтуға мүмкіндік береді. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
8	Өндірістік бу жүктемесін төмендету кезінде жылуландыру циклінде пайдалану үшін қарсы қысым шамасын 0,4 МПа деңгейіне дейін төмендету	Өнеркәсіптік тұтынушылардың бу тұтынуының қысқаруына байланысты, қысымның төмендеуі желілік суды жылыту үшін жылу коллекторына қосылуға мүмкіндік береді. Жылу тиімділігі артып, отын шығыны мен ОС шығарындылары азаяды. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімінің қараңыз
9	Қоректік сорғылардың электр жетегін бу турбинасына ауыстыру	>300 МВт қондырғыларға ұсынылады, ЖҚ-ға жұмсалатын электр энергиясының шығыны азаяды, шиналардан түсетін пайдалы демалыс артады, іріктеуден немесе қарсы қысымнан буды пайдалану есебінен ПӘК артады. Отын шығыны мен ОС шығарындылары азаяды. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
10	Төмен қысымды жылуды таңдауды қолдану.	Сыртқы ауаның нақты температурасы жобаға қарағанда біршама жоғары. Жылу желісінің температуралық кестесі іс жүзінде жобаланғаннан төмен, сондықтан төменгі жылу таңдауында шамамен 0,06 МПа қысымды ұстап тұруға болады (өндіруші 0,05 МПа рұқсат етеді), бұл кейбір қондырғылар үшін қуаттың 1 МВт-қа дейін өсуіне мүмкіндік береді, ал жылыту кезеңі 200 күнге дейін болса, онда әсер айтарлықтай болады. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
11	Суды дайындау үшін буландырғыш қондырғыларды қолдану	Өндірістік іріктеулердің бу тұтынуының төмендеуі және қарсы қысым жағдайында бу мен конденсат ысырабын толықтырудың термиялық тәсілі қарастырылады. Мұндай схемалар ҚР ЖЭО - да жұмыс істейді, ион алмастырғыш шайырлар қажет емес. Іріктеуден буды пайдалану арқылы жылу тиімділігі артады. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
12	Жоғары қысымды деаэратордан (ЖАА) булануды кәдеге жарату	Булау салқындатқышын ЖАА-ға орнатудың жобалық схемасы, ЖАА-ға бағытталған негізгі конденсаттың бір бөлігі булау салқындатқышында қызады, конденсацияланбаған газдар атмосфераға шығарылады. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
13	Үздіксіз үрлеу жылуын кәдеге жарату	Үздіксіз үрлеудің екі сатылы кеңейту схемасы қолданылады. I сатыда қысым 0,7 МПа, бөлу коэффициенті 43 %, II сатыдағы қысым-0,12 МПа, бөлу коэффициенті – 10 %. Соңғы сатыдан үрлеу суы үрлеу салқындатқышы арқылы ГКЖ-ға ағызылады. I-сатыдан бу ауасыздандырғышқа, ал II-сатыдан-0,12 МПа коллекторға жіберіледі. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
14	"Пайдаланылған бу" турбиналарын орнату	Жылуландыру жүктемесі төмендеген кезде К-17-0,16 типті турбиналарды орнатуға болады, олар жылуландыру іріктеулері жұбында жұмыс істейді және қосымша 17 МВт өндіреді, жылуландыру іріктеулерін жүктеу есебінен жылуландыру өндірімі ұлғаяды, отын шығыны мен шығарындылары азаяды. Мұндай турбиналар Қазақстан Республикасының ЖЭО орнатылған. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
15	Ұялы тығыздағыштарды қолдана отырып, бу турбиналарының ағынды бөлігін модернизациялау	Ұялы тығыздағыштар ағып кетуді азайтады және турбинаның ішкі салыстырмалы тиімділігін 1-2,5 % арттырады. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
16	Гидрофобты жабындар есебінен ортадан тепкіш сорғылардың тиімділігін арттыру	Полимерлі материалдар негізіндегі гидрофобты жабындар үйкелісті азайтады, сорғының тиімділігін 3 % дейін арттырады
17	ЖРС жетектерінде және сорғыларда ТҮТ орнату	Айналмалы механизмдердің (желдеткіштердің, түтін сорғылардың, қоректендіргіштердің, сорғылардың) өнімділігін ЖРС көмегімен айналу санын өзгерту арқылы реттеу электр энергиясын тұтынуды 20-25 % дейін азайтады
18	Газ тығыз панельдерді орнату есебінен КВТК-100 үлгісіндегі су жылыту қазандықтарының реконструкциясы	Ауа сорғыштардың жоғарылауы қазандықтың тиімділігінің төмендеуіне әкеледі. Экрандарды мембраналық құбырлардан газ тығыздағыш панельдерге ауыстырған кезде ауа сорғыштар азаяды, қазандықтың тиімділігі артады, отын шығыны мен шығарындылар азаяды. 5.2.4 қараңыз
19	Жылыту үшін сумен жабдықтаудың айналым жүйесінде жылу сорғыларын пайдалану	Өз мұқтаждарына (жылытуға) жеткілікті жылу тұтыну кезінде салқындатудың айналымдағы суына қосылған жылу сорғылары бар схема экономикалық жағынан ақталған болуы мүмкін, мұндай схемалар Қазақстан Республикасында жұмыс істейді. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
20	Табиғи және моральдық жағынан тозған жабдықты жаңасына ауыстыру	Жұмыс уақытына, парк ресурсына, ұзартылған жеке ресурсқа байланысты пайдаланудан шығу уақыты келеді, өйткені жабдықты ауыстыру рәсімі жобаны әзірлеуге, мемлекеттік инспекцияға және т.б.. Ауыстыру техникалық сипаттамаларға және ҚО әсеріне сәйкес қолданыстағы қондырғыға қарағанда жақсы болуы керек
21	2000 сағ/г >>300 МВт және жұмыс істейтін қондырғылардың зиянды заттар шығарындыларының артында АМЖ орнату	Техниканың өзі энергия тиімділігін арттырмайды, бірақ мониторинг нәтижелері бойынша қабылданған іс-әрекеттер шығарындыларды азайта отырып, қондырғының жұмысын жақсартады. Мониторинг әр қондырғының әсерін бағалау және әр қондырғының режимін реттеу үшін әр қондырғы бойынша жасалады. Түтін құбыры бойынша шығарындыларды бақылау жағдайында шығарындыларға қандай қондырғыдан және қандай қондырғыны түзету қажет екені анық болмайды. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
22	Технологиялық газды басқару жүйесі	Техника металлургия өндірісінің немесе химия өнеркәсібінің технологиялық газын энергия өндіру үшін, кәсіпорын ресурстарын кешенді пайдалану және шығарындыларды азайту үшін отын жағатын қондырғыларда пайдалануды қарастырады
23	Түтін газдарының конденсаторы	Техника шығатын газдардың жылуын жою және түтін газдарын тазарту үшін қолданылады. ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
24	Ылғалды газ құбыры	Техника ылғалды түтін газдарынан су буының конденсациясы бар мұржаны ылғалды күкірттен тазартудан кейін газдарды қосымша қыздырмай жобалауға арналған.
25	Будың шектен асқан қысымының параметрлері (ШАҚ)	Қолданыстағы 300 және 500 МВт конденсациялық блоктар ШАҚ-да жобаланған: 23,5 МПа, 545/545 оС. ЕГРЭС-2 3 – блогы 24,2 МПа, 566/566 оС, электр пәк-41 %. Тек жаңа қондырғыларға арналған
26	Будың супер-шектен асқан қысымының параметрлері (ШАҚ)	Бу параметрлері >25-30 МПа, >>580-600 > > оС. Материалдар-аустинет класы. Тек жаңа қондырғыларға арналған
27	СШАҚ-дағы КЭС үшін буды екі есе өнеркәсіптік қыздыру	СШАҚ параметрлері кезінде будың екінші аралық қызуы орнатылады, циклдің жылу тиімділігі артады, будың соңғы ылғалдылығы төмендейді
28	Жұмыс режимдерін толық оңтайландырылған және ТЭП айқындалған ТП АБЖ	ЕҚТ минималды отын шығыны мен шығарындылары бар қондырғылардың жұмыс режимін оңтайландырады, отынның нақты шығындарын есептейді, әр қондырғы үшін және тұтастай ЖЭС үшін таза электр тиімділігі, нақты уақыт режимінде ТЭП-ті бас кеңсеге жібереді

1.10.3. Ауаға NOx және/немесе СО шығарындыларын азайту техникалары

ЕҚТ 63

1.47-кесте. Ауаға NOx және/немесе СО шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техника	Сипаттамасы
1	2	3
1	Жетілдірілген басқару жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5; 6.1-бөлімдерін қараңыз
2	Ауаның сатылы берілуі	Техника құруды көздейді бірнеше аймақтарының жану жағу (КС) әр түрлі оттектің шығарындыларын азайту үшін NOх және қамтамасыз ету оңтайландырылған жану. Техника альфа <1 (және т. б. тапшылығы, ауа) негізгі жану аймағын және жану процесін жақсарту мақсатында аумағына альфа >1 (артық ауамен жұмыс істейтін) екінші қалпына келтіру аймағын қамтиды. Шағын қазандықтар үшін конструктивтік шектеулер.
3	Nox және SOx азайтудың аралас әдістері	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1.4-бөлімін қараңыз
4	Жағуды оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 6.10.2-бөлімін қараңыз
5	Микроалаулы алдыңғы құрылғылар	Техника газды және/немесе сұйық отынды жағатын газ турбиналарына арналған. Жанғанға дейін ауаны отынмен араластыру арқылы NOx аз микрофакельдер пайда болады
6	Түтін газының қайта айналымы	Техникада жану аймағына түтін газдарын беру, осы арқылы жану өнімдерімен сұйылту арқылы альфа <1 аймағын құру көзделеді, осының нәтижесінде NOx түзіледі. Nox түзілуін азайтудың орнына, газдарды қайта өңдеудің түтін сорғысы, СН-ге электр энергиясын тұтынудың аздап өсуі қажет.
7	Отынды таңдау	Отын әртүрлі болған кезде, N мөлшері аз отынды таңдаған жөн.
8	Отынды сатылы жағу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1.3.3-4.1.3.6-бөлімдерін қараңыз
9	Сарқылған қоспа жануының жақсартылған жүйесінің қағидаты	Бұл техника газ турбиналарына қолданылады, оның ішінде жылу NOx пайда болмайтын максималды температураны бақылау, ол үшін отын/ауа қатынасы төмен болады
10	Төмен эмиссиялық жанарғылар	Мұндай жанарғылардың конструкциясы жану процесін қатайту және максималды температураны төмендету арқылы отын мен ауаны араластыруға негізделген, NOx түзілмеген кезде оттегінің жетіспеушілігі отын азотының тотығуына жол бермейді, сонымен бірге қажетті деңгейде жылу шығаруды қамтамасыз етеді. Бұл техника пеш камераларының модификацияланған конструкциясыымен байланысты болуы мүмкін. Жанарғылардың конструкциясы отынды сатылы жағуды қамтамасыз етеді. Қолданыстағы пеш конструкциялары NO x түзілуін азайту әсерін төмендетуі мүмкін
11	Noх түзілуі төмен қозғалтқыштарда дизель отынын жағу қағидаты	Техника азот оксидтерінің минималды түзілуімен жағуды оңтайландыруды қамтамасыз ете отырып, турбоүрлегіштің кіріс клапанын жабудың және ауа кіріс клапанын ертерек жабудың алдындағы соңғы сатысында отынды бөлшектеп бүркуге негізделген
12	Тотығу катализаторлары	Палладий және платина негізіндегі катализаторлар көміртегі тотығын СО2-ге және су буына тотықтыру үшін қолданылады
13	Жағуға арналған ауа температурасының төмендеуі	Қоршаған орта температурасы кезінде ауа ауа жылытқышқа жібберілмей беріледі, NOx түзілмейтін жану аймағының температурасын төмендетеді.
14	СКҚ	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1.3.13-бөлімін қараңыз
15	СКЕҚ	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1.3.12-бөлімін қараңыз
16	Бу/су бүрку	Жану температурасын төмендету үшін жылу NOx пайда болуын азайту үшін су немесе бу жіберіледі. Су немесе бу отынмен жағу процесіне дейін араластырылады. Дизельді қозғалтқыштар мен газ турбиналары үшін жиі қолданылады

1.10.4. Ауаға SOx шығарындыларын азайту техникалары

1.48-кесте. Ауаға SOx шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техника	Сипаттамасы
1	2	3
1	Сорбентті қазандыққа (пешке) енгізу	Құрғақ сорбентті жану камерасына тікелей бүрку немесе магний немесе кальций негізіндегі абсорбенттерді қайнаған қабатты қазандық қабатына қосу әдісі. Сорбент бөлшектерінің беті SO2-мен түтін газдарында немесе қайнаған қабаты бар қазандықта әрекеттеседі. Бұл әдіс негізінен тозаңды жинау әдісімен бірге қолданылады
2	АҚҚ-мен құрғақ тазарту скруббері	Қазандықтың ауа жылытқышынан шығатын газдар Вентури бөлімі арқылы АҚҚ адсорберіне түседі, онда сорбент пен су түтін газдарының ағынына бөлек енгізіледі. Бұл техниканы тозаң тұтумен бірге қарастырады
3	NОX және SOx төмендету үшін аралас әдістер	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
4	Түтін газдарының конденсаторы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
5	Технологиялық газды басқару жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 6.54-кестесін қараңыз
6	Теңіз суын немесе тазартылған суды пайдаланып күкіртсіздендіру	Теңіз немесе тазартылған суды пайдаланып дымқыл тазарту әдісі эмульгаторларда бір мезгілде тозаңды ұстап тұрады. Тазарту дәрежесі судың құрамына және рН-ға байланысты
7	Құрғақ күкірттен тазарту техникасы	Сілтілі реактив ерітіндісі түтін газдарының ағынына енгізіледі, реагент күкірт оксидтерімен реакцияға түсіп, сүзгі немесе электр сүзгісі арқылы алынатын қатты заттарды құрайды
8	Ылғалды жолмен күкіртсіздендіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз
9	Аммиак-сульфат технологиясы (АСТ)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімін қараңыз

1.10.5. Отынмен жұмыс істеу (түсіру, тасымалдау, сақтау) кезінде қоршаған ортаға әсерін төмендету техникалары

1.49-кесте. Тозаң шығарындыларын азайту техникалары

Р/с №	Техника	Сипаттамасы
1	2	3
1	Қапшық сүзгілер	Қапшық сүзгілер газдарды өткізетін, бірақ қатты бөлшектерді ұстайтын кеуекті құрылымды матадан немесе синтетикалық талшықтан жасалған материалдарды пайдаланады. Қапшық сүзгінің материалдарын таңдау түтін газының сипаттамаларына, соның ішінде температураға байланысты. Жоғары аэродинамикалық кедергісі бар
2	Сорбентті қазандыққа (пешке) енгізу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1.2.4-бөлімін қараңыз
3	Құрғақ немесе жартылай құрғақ күкіртсіздендіру техникасы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1.2.10; 4.1.2.11; 4.1.2.13-бөлімдерін қараңыз
4	Электр сүзгісі	тұрақты кернеуі 90-150 кВ болатын электростатикалық өрісте қатты бөлшектерді ұстау. Ол бірнеше өрістерден тұрады, олардың біреуі орналасқан бөлшектерді шайқау кезінде ажыратылады. Орындау үшін газдардың жылдамдық шарттары үлкен. Қолданыстағы қондырғылар үшін габариттері бойынша шектеулер болуы мүмкін
5	МЕЕТ техникасы, қозғалмалы электродтары бар электр сүзгілері	Mitsubishi-Hitachi патенттелген технологиясы - шөгінді электродтар шексіз таспа түрінде жасалады, жабысқақ бөлшектер айналмалы немесе бекітілген щеткалармен тазаланады. Тұту деңгейі жоғары, күлділігі 12-14 % дейін көмірді жаққан кезде 10 мг/Нм3
6	Аккумуляторлы және/немесе шығыршықты эмульгаторлар	Панарин немесе Кочетковтың шығыршықты конструкцияларының батареялық эмульгаторлары күлді 99,6 %-ға дейін ұстап, күкірт оксидтерінен 20 %-ға дейін тазартуды қамтамасыз етеді
7	Отынды таңдау	Күлділігі төмен отынды пайдалану

1.10.6. Су объектілеріне төгінділерді азайту техникалары

1.50-кесте. Су объектілеріне төгінділерді азайту техникалары

Р/р №	Техника	Сипаттамасы
1	2	3
1	Белсендірілген көмірмен адсорбциялау	Қатты, жоғары кеуекті бөлшектердің бетінде еритін ластағыштарды тұтып қалуға арналған. Органикалық қосылыстардың адсорбциясы үшін әдетте белсендірілген көміртек қолданылады (4.2.4-бөлімді қараңыз)
2	Анаэробты биологиялық тазарту	Микроорганизмдердің метаболизмі арқылы ластағыш заттарды биологиялық қалпына келтіру үшін (мысалы, нитрат (NO3-) қарапайым азот газына дейін азаяды. Ылғалды тазарту жүйелерін қолданғаннан кейін сарқынды суларды анаэробты тазарту, әдетте, тасымалдаушы ретінде белсендірілген көміртекті қолдана отырып, бекітілген пленкалы биореакторларда жүзеге асырылады
3	Коагуляция және флокуляция	Коагуляция және флокуляция сарқынды сулардан тоқтатылған қатты заттарды бөлу үшін қолданылады және көбінесе дәйекті схема бойынша жүзеге асырылады. Коагуляция тоқтатылған қатты заттардың зарядтарына қарама-қарсы зарядтары бар коагулянттарды қосу арқылы жүзеге асырылады. Флокуляция полимерлерді қосу арқылы жүзеге асырылады, нәтижесінде микрофлокуляцияланған бөлшектердің соқтығысуы олардың қосылуына әкеліп соғады, нәтижесінде үлкен флокуляцияланған бөлшектер пайда болады
4	Кристалдану	Сарқынды сулардан иондық ластағыш заттарды құм немесе минералдар сияқты тұқым материалында кристалдану арқылы қайнаған қабатта алып тастау
5	Сүзу	Қатты бөлшектерді сарқынды сулардан кеуекті орта арқылы бөлу. Бұл әдіс құм арқылы сүзу, микрофильтрация және ультрафильтрация сияқты әртүрлі әдістерді қамтиды
6	Флотация	Сарқынды сулардан қатты немесе сұйық бөлшектерді сирек кездесетін газдың, әдетте ауаның көпіршіктеріне бекіту арқылы бөлу. Қалқымалы бөлшектер су бетінде жиналып, тартқышпен жиналады
7	Иондық алмасу	Ионды ластағыштарды сарқынды сулардан ұстап тұру және оларды ион алмасу шайырының көмегімен тиісті иондармен алмастыру. Ластағыштар уақытша сақталады және кейіннен регенерация немесе кері жуу сұйықтығына шығарылады. Регенерация кезінде прекурсорлар қолданылады
8	Бейтараптандыру	Химиялық заттарды қосу арқылы сарқынды сулардың рН деңгейін рН=7 дейін реттеу. РН деңгейін жоғарылату үшін әдетте натрий гидроксиді NaOH немесе кальций гидроксиді Ca(OH)2 қолданылады, ал күкірт қышқылы H2 SO4, тұз қышқылы HCl немесе көміртегі диоксиді CO2 рН деңгейін төмендету үшін қолданылады. Бейтараптандыру кезінде кейбір ластағыш заттардың жауын-шашыны пайда болуы мүмкін
9	Суды мұнайдан бөлу	Сепаратор, гофрленген тақтайша тұзағы немесе параллель тақтайша тұзағы сияқты құрылғыларды қолдана отырып, ауырлық күшінің әсерінен гравитациялық бөлу арқылы сарқынды сулардан бос майды кетіру. Мұнайдан суды бөлу әдетте флотациямен және коагуляция/флокуляцияны қолданумен бірге жүреді
10	Тотығу	Химиялық тотықтырғыштармен ластағыш заттарды аз қауіпті және/немесе тазартуға болатын ұқсас қосылыстарға айналдыру. Сульфитті (SO32-) сульфатқа (SO42-) дейін тотықтыру үшін дымқыл тазарту жүйелерін пайдаланудан сарқынды суларға қатысты ауа қолданылуы мүмкін.
11	Тұтып қалу	Химиялық тұндыру реактивтерін қосу арқылы еріген ластағыш заттарды ерімейтін қосылыстарға айналдыру. Пайда болған қатты тұндырғыш реактивтер кейіннен аулау, флотация немесе сүзу процесінде бөлінеді. Металдарды алу үшін қолданылатын әдеттегі химиялық заттар-әк, доломит, натрий гидроксиді, натрий карбонаты, натрий сульфиді және органикалық күкірт қосылыстары. Кальций тұздары (әктен басқа) сульфатты немесе фторидті алу үшін қолданылады
12	Тұндыру	Гравитациялық тұндыру арқылы қалқыма қатты заттарды алып тастау
13	Айдау	Сарқынды сулардан ұшпа ластағыштарды (мысалы, аммиак) оларды газ фазасына тасымалдау үшін қарқынды газ ағынын қолдану арқылы шығару. Ластағыштар буланған газдан кейін тазарту арқылы шығарылады және ықтимал қайта пайдаланылуы мүмкін

1.10.7. Отынмен жұмыс істеу техникалары

1.51-кесте. Отынмен жұмыс істеу (түсіру, тасымалдау, сақтау) техникалары

Р/с №	Техника	Сипаттамасы
1	2	3
1	Аспирациясы бар жабық үй-жайларда қатты отынды түсіру	Көмірді түсіру кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін жабық үй-жайларда аспирация жүйесін орнату қажет
2	Қатты отынды өңдеу кезінде оның құлауының ең төменгі биіктігін қамтамасыз ететін жабдықты пайдалану.	Қоймаға тозаңдануды төмендету үшін жұмсақ қорғаныш алжапқышымен жабдықталған телескопиялық құбыр арқылы отын беру кезінде
3	Көмір қатарларын қатардың ішінде тотығуына байланысты отын шығынын азайту үшін тығыздау немесе герметизациялау	Өздігінен тұтануды болғызбау үшін қатарларды бульдозерлердің немесе тракторлардың көмегімен жазу жүргізіледі
4	Құю тораптарын аспирация жүйелерімен жабдықтау	Қайта құю тораптарында тозаң шығарындыларын азайту үшін аспирация жүйесі немесе бу тозаңын басу орнатылады
5	Отын беретін үй-жайларды гидро-және пневмовакуумды жинау	Отын беретін үй-жайларда тазалықты сақтау және тозаңның шоғырлануын төмендету үшін тозаңсорғыштарды пайдалана отырып, ауысымда екі рет ылғалды жинау жүргізіледі
6	Көмір қоймасының гидрооқшаулағышы және дренаж жүйесі	Топырақтың ластануын болғызбау және азайту үшін
7	Көмір қоймасындағы өрт ошақтарын анықтау	Тотығу кезінде отын шығынын азайту үшін. Қойманы дабылмен және бейне мониторлармен жабдықтау
8	Көмір қоймасының желден қорғайтын қоршаулары	Ауаға және ЖЭС аумағына тозаң шығарындыларын төмендету үшін
9	Сұйық отын қоймасын топырақ үйіп бекіту	Отын шығынын және топырақтың ластануын азайту үшін қоршалған аумақтың көлемі резервуардың көлеміне тең
10	Төгу жабдықтарына арналған алаңдар бетондалуы және төгілген мазутты қақпанға шығаруға арналған орлары болуы тиіс	Топырақтың және ЖЭС аумағының ластануын төмендету үшін, кейіннен жинау және кәдеге жарату үшін
11	ЖЭС төгу немесе кәдеге жарату алдында нөсер және қар еріген суларды жинау және тазарту	Топырақтың және ЖЭС аумағының ластануын төмендету үшін, кейіннен жинау және кәдеге жарату үшін
12	Сұйық отынның температуралық режимі	Тұтану жағдайында өртке қарсы шараларды қамтамасыз ету үшін
13	Майланған және майланған суларды жинау және кәдеге жарату	Топырақтың және ЖЭС аумағының ластануын төмендету үшін, кейіннен жинау және кәдеге жарату үшін
14	ГТП және газ құбырларындағы сақтандыру клапандары	Газ құбырлары мен жабдықтардың ажырауын болғызбау үшін

1.10.8. Майлармен жұмыс істеу техникалары

1.52-кесте. Майлармен жұмыс істеу (түсіру, тасымалдау, сақтау) техникалары

Р/с №	Техника	Сипаттамасы
1	2	3
1	Майдың азаюын болғызбау	Резервуарларды майдың белгіленген немесе шекті деңгейіне жеткен кезде резервуарларға май беретін сорғылардың жұмысын сигнализациялауды және бұғаттауды қамтамасыз ететін май деңгейінің көрсеткіштерімен жабдықтау
2	Майдың ластануын, қалдықтардың пайда болуын, атмосфераға май буының шығарындыларын болғызбау	Май резервуарларын май қақпаларымен немесе айналма клапандармен және кептіргіштің жай күйінің индикаторларымен жабдықтау
3	Майдың ластануын және қалдықтардың пайда болуын болғызбау	Резервуарлардың (май цистерналарының) ішкі беттерін арнайы май-бензинге төзімді коррозияға қарсы жабындардың көмегімен қорғау
4	Майдың ластануын және қалдықтардың пайда болуын болғызбау	Ашық қоймадағы май бактарын және май құбырларын жылу оқшаулағышпен және жылыту құрылғыларымен жабдықтау
5	Майдың ластануын және қалдықтардың пайда болуын болғызбау	Резервуарларда, май құбырларында май сынамаларын алуға арналған нүктелер құрылғысы
6	Майдың көлемінің азаюын болғызбау немесе азайту	Технологиялық және дренаждық май құбырларында бекіту арматурасын орнату
7	Майдың ластануын, қалдықтардың пайда болуын, атмосфераға май буының шығарындыларын болғызбау	Резервуарлардың толып кету сызықтарын гидротығыздағыштармен жабдықтау
8	Майдың ластануын және қалдықтардың пайда болуын болғызбау, қалпына келтірілген майдың сапасын арттыру	Май шаруашылығы схемаларын майдың сапасын бақылаудың ендірілген датчиктерімен жарақтандыру
9	Қалдықтардың пайда болуын болғызбау	Қосалқы жабдықта негізгі жабдықта қолдануға жарамсыз трансформаторлық және турбиналық майларды пайдалану
10	Қалдықтарды кәдеге жарату	Қазандықтарда пайдаланылған майларды кәдеге жарату
11	Өрт қауіпсіздігі	Майды ағызу кезінде өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету
12	Өрт қауіпсіздігі	Мазут және май шаруашылығы жабдықтарын жерге тұйықтау есебінен өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолданумен байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

ЕҚТ-ның технологиялық көрсеткіштерін қолдану тәртібі

а) "ең үздік қолжетімді технологияларға сәйкес бекітілген технологиялық көрсеткіштер" (ЕҚТ-ТК) деп берілген жағдайларда белгілі бір уақыт кезеңіндегі орташа мән ретінде көрсетілген, ЕҚТ қорытындыларында жазылғандай, ең үздік қолжетімді технологияларды пайдалана отырып қалыпты жұмыс істеу жағдайларында немесе ең үздік қолжетімді технологиялардың үйлесімі кезінде алынған шығарындылар деңгейлерінің диапазоны түсініледі;

б) қондырғылар үшін ластағыш заттардың ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері қондырғыдан шығарындылар бөлінетін жерде қолданылады, бұл ретте олардың кез келген сұйылтылуы осындай мәндерді айқындау кезінде ескерілмейді;

в) осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтағы қондырғылар үшін ластағыш заттардың ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері:

жалпы номиналды жылу қуаты 50 мегаватт (МВт) және одан жоғары станциялардағы отын жағатын қондырғының бірлі-жарым жылу қуатына қатысты;

кемінде 15 МВт есептік тиімді жылу қуаты бар аудандық жылу қазандықтарының отын жағатын қондырғыларының бірлі-жарым қуаттарының сомасына қатысты қолданылады;

г) станцияны немесе аудандық жылыту қазандығын қайта реконструкциялау және кеңейту кезінде ластағыш заттардың ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері өзгеріске ұшыраған әрбір отын жағатын қондырғыға қолданылады;

д) отын жағу қондырғысын пайдаланудың қалыпты жағдайлары кезінде шығарындылар деңгейі осы Қорытындыда белгіленген ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштерінен аспауы тиіс, бұл ретте белгілі бір технологияларды пайдалану ұйғарылмайды: қоршаған ортаны қорғаудың ең аз дегенде баламалы деңгейін қамтамасыз ететін басқа да технологиялар пайдаланылуы мүмкін;

е) орташаланудың әртүрлі кезеңдері үшін ЕҚТ шығарындыларының ұсынылған деңгейлері сақталуы тиіс;

ж) осы ЕҚТ бойынша қорытындыларда жазылған ЕҚТ-ТК, егер төтенше жағдайларда мұндай пайдалану ЕҚТ-ТК диапазонына сәйкес келмесе, жылына 500 сағаттан кем жұмыс жүктемесімен төтенше жағдайларда пайдалану үшін сұйық отынмен және газбен жұмыс істейтін турбиналар мен қозғалтқыштарға қолданылмайды;

з) жаңа қондырғыларға қатысты және (немесе) қолданыстағы (жұмыс істейтін) қондырғылардың конструкциясына және (немесе) технологиялық процестерге елеулі өзгерістер енгізу кезінде ЕҚТ бойынша анықтамалықта ұсынылған технологиялық нормативтерге сәйкестігі міндетті болып табылады;

и) энергия өндіру мақсатында қатты отынды жағатын қолданыстағы қондырғыларға қатысты, технологиялық көрсеткіштерден еріксіз ауытқуды негіздейтін станциялардың қолданыстағы жабдықтарының орналасуына, техникалық және экономикалық тиімділігіне байланысты ЕҚТ енгізудің арнайы техникалық шарттарын және жеке тәсілді ескере отырып, МЛЗ (шаң)* бойынша концентрацияларға қол жеткізуді, сонымен қатар МЛЗ (NOx, SOх)*) концентрациясын төмендетуге арналған бастапқы техникаларды қолдануды қоса алғанда, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда ұсынылған технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізу 16 жыл (1 қондырғыны 3 жылдық жаңғырту шарттарына сүйене отырып) ішінде қамтамасыз етіледі.

* осы ЕҚТ бойынша қорытындының 2-бөліміндегі кестелердің ескертпесін қараңыз.

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

ЕҚТ 7-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері

СКҚ және/немесе СКЕҚ пайдалану кезінде NH3 үшін ауаға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері сынамаларды іріктеу кезеңі ішінде орташа жылдық мән немесе орташа мән ретінде <3-10 мг/нМ3 құрайды. СКҚ-ны пайдалану кезінде диапазонның төменгі шегіне қол жеткізуге болады, ал дымқыл тазалау әдістерінсіз СКЕҚ-ны пайдалану кезінде диапазонның жоғарғы шегіне қол жеткізуге болады.

Биомассаны жағуға арналған қондырғыларға және әртүрлі жүктемелер кезінде жұмыс істейтіндерге, сондай-ақ мазутты және/немесе дизель отынын жағуға арналған қозғалтқыштарға қатысты ЕҚТ шығарындылары деңгейінің диапазонының жоғарғы шегі 15 мг/нМ3 құрайды.

2.1-кесте. Қатты отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға NOx эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері**

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		Орташа жылдық мәні, мг/нм3		Орташа тәуліктік мән, мг/нм3
		Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы*	Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	<100	100-150	300-415	155-200	330-450
2	≥100–300	50-100	180-195	80-130	200-210
3	≥300 (тозаң көмір қазандығы, ШҚ)	50-85	180-195	80-125	200-210
4	≥300, қайнаған қабат қазандығы ҚҚ	65-85	-	80-125	-

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК деректері < 2 000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды.

** NOx бойынша орташа тәуліктік және орташа жылдық технологиялық көрсеткіштер 400 мг/Нм3-тен бастап 800 мг/Нм3-ке дейін.

2.2-кесте. Қатты отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға СО эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Отын жағатын қондырғының есептік жылу қуаты, МВт	CO шығарындыларының болжамды деңгейі (мг/Нм3)
1	2	3
1	<300	<30-140
2	≥300 (тозаң көмір қазандығы, ШҚ)	<30-100
3	≥ 300, ҚҚ-ның қайнаған қабат қазандығы	<5-100

2.3-кесте. Қатты отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға SO2 эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері*

Р/с №	Қондырғы-ның жылу қуаты (МВт)	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		Орташа жылдық мәні		Орташа тәуліктік мәні	Орташа тәуліктік мән
		Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы	Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	<100	150-200	360	170-220	400
2	≥100–300	80-150	190-220	135-200	220-250
3	≥300 (тозаң көмір қазандығы, ШҚ)	10-75	150-175	25-110	165-200
4	≥300, (ҚҚ-ның қайнаған қабат қазандығы)	20-75	-	25-110	-

* SOx бойынша орташа тәуліктік және орташа жылдық технологиялық көрсеткіштер ылғалды тазарту әдісі үшін 700 мг/Нм3-тен бастап 1500 мг/Нм3-ке дейін, құрғақ тазарту әдісі үшін 700 мг/Нм3-тен бастап 1800 мг/Нм3-ке дейін.

2.4-кесте. Қатты отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға тозаң эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері*

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/ Нм3
		Орташа жылдық мәні, мг/нм3		Орташа тәуліктікмәні, мг/нм3	Орташа тәуліктік мән
		Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы	Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	<100	30-50	65-180	35-60	70-200
2	≥100–300	30-50	65-180	35-60	70-200
3	≥300–1 000	30-50	65-180	35-60	70-200
4	≥1 000	30-60	65-180	35-70	70-200

* шаң бойынша орташа тәуліктік және орташа жылдық технологиялық көрсеткіштер 35 мг/Нм3-тен бастап 200 мг/Нм3-ке дейін.

2.5-кесте. Қазандықтарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға NOx эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		орташа жылдық мәні		орташа тәуліктік мәні
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*, **	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*
1	2	3	4	5	6
1	<100	75-200	400-450	100-215	450-500
2	≥100	45-75	400-4502)	85-100	450-500

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғылар үшін қолданылмайды және бағдарлы болып табылады;

** төменгі мәні - 1991 жылғы 1 қаңтардан кейін шығарылған қазандықтар үшін, жоғарғы мәні - 1991 жылғы 1 қаңтарға дейін шығарылған қазандықтар үшін.

2.6-кесте. Қондырғыларда мазут немесе дизель отынын жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға СО эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		орташа жылдық мәні, мг/нм3		орташа тәуліктік мәні, мг/нм3
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*,**	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*,**
1	2	3	4	5	6
1	<100	10-30	15-40	15-35	20-45
2	≥100	10-20	15-35	15-25	20-40

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғылар үшін қолданылмайды және бағдарлы болып табылады;

** төменгі мәні – 1991 жылғы 1 қаңтардан кейін шығарылған қазандықтар үшін, жоғарғы мәні – 1991 жылғы 1 қаңтарға дейін шығарылған қазандықтар үшін.

2.7-кесте. Қазандықтарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға ЅО2 эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Жиынтық жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		орташа жылдық мәні, мг/Нм3 **		Орташа тәуліктік мәні немесе кезеңдегі орташа мәні, мг/нМ3
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*
1	2	3	4	5	6
1	<300	50-200	700-1200	100-250	750-1400
2	≥300	35-150	500-850	75-200	600-950

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғылар үшін қолданылмайды және бағдарлы болып табылады;

** отындағы күкірттің құрамына байланысты.

2.8-кесте. Қазандықтарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға тозаң эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		орташа жылдық мәні, мг/Нм3		орташа тәуліктік мәні, мг/Нм3
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	<300	2-10	2-20	7-18	7-25
2	≥300	2-5	2-10	7-10	7-15

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды.

2.9-кесте. Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға NОx эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	Орташа жылдық мәні, мг/Нм3		Орташа тәуліктік мәні, мг/Нм3
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	≥50	115-190	585-675	145-250	650-700

* ЕҚТ шығарындыларының осы деңгейлері <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға немесе қайталама тазалау құралдарымен жабдықтауға мүмкіндігі жоқ қондырғыларға қолданылмайды.

2.10-кесте. Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға СО эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	Орташа жылдық мәні, мг/Нм3		Орташа тәуліктік мәні, мг/Нм3
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	≥50	50-175	180-200	60-200	200-250

* ЕҚТ шығарындыларының осы деңгейлері <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды.

2.11-кесте. Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға SOx эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	Орташа жылдық мәні, мг/Нм3		Орташа тәуліктік мәні, мг/Нм3
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	Барлық өлшемдер	45-100	220-280	60-110	250-300

* ЕҚТ шығарындыларының осы деңгейлері <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды.

2.12-кесте. Поршеньді қозғалтқыштарда сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты тозаң және металдың байланысты бөлшектері эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	орташа жылдық мәні, мг/Нм3		орташа тәуліктік мәні, мг/Нм3
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	≥50	5-10	5-35	10-20	10-45

* ЕҚТ шығарындыларының осы деңгейлері <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды.

2.13-кесте. Газ турбиналарында сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға NOx эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		орташа жылдық мәні, мг/Нм3		орташа тәуліктік мәні, мг/Нм3
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*
1	2	3	4	5	6
1	≥50	40-75	70-120	50-100	100-150

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға немесе қайталама тазалау құралдарымен жабдықтау мүмкіндігі жоқ қондырғыларға қолданылмайды.

2.14-кесте. Газ турбиналарында сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға СО эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/нМ3
		орташа жылдық мәні, мг/Нм3		орташа тәуліктік мәні, мг/Нм3
		жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы*	жаңа қондырғы	қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	≥50	100-175	150-200	150-200	175-225

* ЕҚТ шығарындыларының осы деңгейлері <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды.

2.15-кесте. Газ турбиналарында сұйық отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты SOx және тозаңның атмосфераға эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		орташа жылдық мәні*, мг/Нм3				орташа тәуліктік мәні, мг/Нм3
		SOx		тозаң		SOx		тозаң
		жаңа қондырғы	қолданыстағы	жаңа қондырғы	қолданыстағы	жаңа қондырғы	қолданыстағы	жаңа қондырғы	қолданыстағы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1	Жаңа және қолданыстағы қондырғылар. Барлық өлшемдер	35-60	150-200	5-10	10-35	50-66	175-235	10-15	15-45

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды.

2.16-кесте. Газ турбиналарында газ тәрізді отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға NOx эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Отын жағатын қондырғы түрі	Отын жағатын қондырғының жылу қуаты МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3 *
			Орташа жылдық мәні)	Сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа күндік мән немесе орташа мән
1	2	3	4	5
1	Ашық циклді газ турбиналары (ГТҚ)
1.1	Жаңа ГТҚ	≥ 50	15-35	25-50
1.2	Қолданыстағы ГТҚ (механикалық жетек ретінде пайдалануға арналған турбиналарды қоспағанда	≥ 50	75-105	100-150
2	Аралас циклді газ турбиналары (БГҚ)
2.1	Жаңа БГҚ	≥ 50	10-30	15-40
2.2	Қолданыстағы БГҚ	50–600	50-100	75-120
2.3	Қолданыстағы БГҚ	>600	35-75	50-100

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК деректері екі отындық турбиналарда табиғи газды жағу процесіне де қолданылады.

2.17-кесте. Қазандықтар мен қозғалтқыштарда газ тәрізді отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолдануға байланысты атмосфераға NOx эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Отын жағатын қондырғы түрі, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		Орташа жылдық мәні*		Сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа күндік мән немесе орташа мән
		Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы**	Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы***
1	2	3	4	5	6
1	Қазандық <100	10-60	85-175	50-100	100-200
2	Қозғалтқыш****	20-75	85-155	55-85	100-175

* NOX шығарындыларын азайтудың қолданыстағы әдісін оңтайландыру осы кестеден кейін ұсынылған CO шығарындыларының болжамды диапазонының CO шығарындылары деңгейінің жоғарғы шегіне жетуіне әкелуі мүмкін;

** ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК деректері < 2 000 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды және бағдарлы болып табылады;

*** < 500 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғылар үшін осы деңгейлер бағдарлы болып табылады;

**** ЕҚТ-ны қолдануға байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК деректері ұшқын және екі отынды қозғалтқыштарға ғана қолданылады. Газ-дизель қозғалтқышы қолданылмайды.

2.18-кесте. Металлургия өндірісінің 100 % технологиялық газдарын жағу кезінде ЕҚТ-ны қолдануға байланысты атмосфераға NOx эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Отын жағатын қондырғы түрі, МВт	О2 (%) бақылау денгейі	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
			Орташа жылдық мәні*		Сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа күндік мән немесе орташа мән
			Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы	Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы
1	1	2	3	4	5	6
1	Әр түрлі отынмен жұмыс істейтін қазандық	3	15-65	300-350	22-100	350-400
2	БГҚ	15	20-35	50-150	30-50	100-200

* ЕҚТ ЭТ <2 000 сағ/жылына жұмыс істейтін камераларға қатысты қолданылмайды.

2.19-кесте. Химия өнеркәсібінің 100 % технологиялық газдарын жағу кезінде ЕҚТ-ны қолдануға байланысты атмосфераға NOx эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Жағу қондырғысында пайдаланылатын отын	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3 *
		Жылдық орташа мән		Іріктеу кезеңіндегі орташа күндік мәні немесе орташа мәні
		Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы	Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	Газдар мен сұйық отын қоспасы	30–85	80–290	50–110	100–330
2	Тек газдар	20–80	70–100	30–100	85–110

* ЕҚТ-ны қолдануға байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК < 2 000 сағ/жыл жұмыс істейтін камераларға қатысты қолданылмайды.

2.20-кесте. Металлургиялық өндірістің 100 % технологиялық газдарын жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға SOх эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғы түрі	O2 бақылау деңгейі (%)	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
			Жылдық орташа мәні *	Орташа тәуліктік мән**
1	2	3	4	5
1	Жаңа немесе қолданыстағы қазандық	3	25–150	50–200***
2	Жаңа немесе қолданыстағы БГҚ	15	10–45	20–70

* ЕҚТ-ны қолдануға байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК деректері < 1 500 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғыларға қолданылмайды;

** <500 сағ/жыл жұмыс істейтін қондырғылар үшін осы деңгейлер бағдарлы болып табылады;

*** атмосфераға эмиссиялардың ТК диапазонының жоғарғы шегі ЕҚТ-ны қолданумен байланысты жоғары COG үлесін пайдалану кезінде асып кетуі мүмкін (мысалы, > 50 %). Мұндай жағдайда ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК диапазонының жоғарғы шегі 300 мг/Нм3 құрайды.

2.21-кесте. Химиялық өнеркәсіптің 100 % технологиялық газдарын жағу кезінде ауаға ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға SO2 эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Отын жағатын қондырғының түрі		ЕҚТ-ТК, мг/Нм3
			Орташа жылдық мәні*	Сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа күндік мәні немесе орташа мәні**
1		2	3	4
1		Жаңа және қолданыстағы қазандықтар	10–110	90–200

* ЕҚТ-ТК деректері < 2000 сағ/жыл жұмыс істейтін қолданыстағы қондырғыларға қолданылмайды;

** < 500 сағ/жыл жұмыс істейтін қолданыстағы қондырғылар үшін осы деңгейлер бағдарлы болып табылады.

2.22-кесте. Металлургиялық және химиялық өндірістің технологиялық газдарын қазандықтарда жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға тозаң эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Қондырғының жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		Жылдық орташа мәні		Орташа тәуліктік мән
		Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы*	Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	<300	2-5	2-15	2-10	2-22
2	≥300	2-5	2-10	2-10	2-11

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК <2 000 сағ/жыл жұмыс істейтін камераларға қатысты қолданылмайды.

2.23-кесте. Теңіз платформаларындағы ашық циклді газ турбиналарында газ тәрізді отынды жағу кезінде ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға NOx эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Отын жағатын қондырғы түрі	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3 *
		Сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа мәні
1	2	3
1	Газ тәрізді отынды жағуға арналған жаңа газ турбинасы**	15–50***
2	Газ тәрізді отынды жағуға арналған қолданыстағы газ турбинасы**	< 50–350****

* ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК деректері ағымдағы базалық жүктеменің > 70 %-на негізделген;

** бір отындық және екі отындық газ турбиналарын қамтиды;

*** егер DLN оттығы қолданылмайтын болса, ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК диапазонының жоғарғы шегі 250 мг/Нм3 құрайды;

**** ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК диапазонының төменгі шегіне DLN оттығын пайдалану арқылы қол жеткізуге болады.

2.24-кесте. Қалдықтарды тас және/немесе қоңыр көмірмен бірге жағудан ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға металл бөлшектері эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Отын жағатын қондырғының жалпы есептік жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3		Орташа кезең
		Sb+As+Pb+Cr+Co+Cu+Mn+Ni+V (мг/Нм3)	Cd+Tl (мкг/Нм3)
1	2	3	4	5
1	<300	0,005–0,5	5–12	Сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа мәні
2	≥ 300	0,005–0,2	5–6	Бір жыл ішінде алынған сынамалардың орташа мәні

2.25-кесте. ЦІГ қондырғылары үшін ауаға ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға NOx эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	ЦІГ қондырғысының жалпы есептік жылу қуаты, МВт	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		Орташа жылдық мәні		Сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа күндік мән немесе орташа мән
		Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы	Жаңа қондырғы	Қолданыстағы қондырғы
1	2	3	4	5	6
1	≥ 100	25	45	35	60

ЦІГ ≥ 100 МВт қондырғыларынан ауаға SO2 шығарындылары үшін ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері 3-16 мг/Нм3 құрайды және орташа жылдық мән ретінде көрсетіледі.

2.26-кесте. ЦІГ газдандырудан ЕҚТ-ны қолданумен байланысты тозаң және металдың ауаға байланысты бөлшектері эмиссияларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	IGCC қондырғысының жалпы есептелген жылу қуаты (МВтth)	ЕҚТ-ны қолданумен байланысты атмосфераға эмиссиялардың ТК, мг/Нм3
		Sb+As+Pb+Cr+Co+ Cu+Mn+Ni+V (мг/Нм3) Сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа мәні	Hg (мкг/Нм3) сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа мәні	Тозаңның орташа жылдық мәні
1	2	3	4	5
1	≥ 100	<0,025	<1	<2,5

Су ресурстары (сарқынды сулардың төгінділеріндегі ластағыш заттардың концнетрациясы)

2.27-кесте. Түтін газын тазалау кезінде су объектілеріне МЛЗ төгінділерінің технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Зат / параметр		ЕҚТ-ның технологиялық көрсеткіштері
1	2		3
1	ОКМ органикалық көміртегінің жалпы мөлшері		20–50 мг/л*, **
2	COD химиялық оттегісін тұтыну		60–150 мг/л*, **
3	ЛЗ қалқыма қатты заттарының жалпы құрамы		10–30 мг/л
4	Фторид F		10–25 мг/л**
5	Сульфат SO42-		1,3–2,0 г/л **, ***
6	Күкіртті қосылыстар S 2 -, оңай бөлінетін		0,1-0,2 мг/л**
7	Сульфит SO32-		1–20 мг/л**
8		As	10-50 мкг/л
9		Cd	2-5 мкг/л
10		Cr	10-50 мкг/л
11		Сu	10-50 мкг/л
12		Hg	0,2-3,0 мкг/л
13		Ni	10-50 мкг/л
14		Pb	10-20 мкг/л
15		Zn	50-200 мкг/л

*

1) ЕҚТ-ны пайдалану кезінде қолданылатын СОУ или COD төгінділерінің технологиялық көрсеткіштері қолданылады, СОУ үшін таңдаулы нұсқа болып табылады, өйткені оның мониторингі уыттылығы жоғары қосылыстарды пайдаланумен ұштаспайды;

2) осы деңгей ЕҚТ-ны пайдалану кезінде кіру жүктемесін шегергеннен кейін қолданылады;

** осы деңгей ЕҚТ-ны пайдалану кезінде күкірттен тазартуды ылғалды тәсілмен пайдаланудан болған сарқынды суларға ғана қолданылады;

***

1) ЕҚТ-ны пайдалану кезінде төгінділердің технологиялық көрсеткіштерінің осы деңгейі түтін газдарын тазарту кезінде кальций қосылыстарын пайдалана отырып отынды жағатын қондырғыларға ғана қолданылады;

2) ЕҚТ-ны пайдалану кезінде төгінділердің технологиялық көрсеткіштерінің жоғарғы шегі кальций сульфатының ерігіштігі жоғары болғандықтан тұз концентрациясы жоғары сарқынды сулар кезінде (мысалы, хлорид концентрациясы > 5 г/л) қолданылмайды;

3) ЕҚТ-ны пайдалану кезінде төгінділердің технологиялық көрсеткіштері теңізге немесе сортаң-су объектілеріне төгінділерге қолданылмайды.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ-ны қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерінде көрсетіледі. Тиісінше, өзге технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын технологияға байланысты. Сонымен қатар, энергетикалық, су және өзге де (шикізаттық) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты бірқатар өзгермелі көрсеткіштер алынды:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері;

қондырғылардың өнімділігі мен пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ-ны, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға бағдарлануы, ең төменгі мәндерге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) сәйкес келуге және үнемдеу мен ұтымды тұтыну жөніндегі сындарлы, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер пайдаланылатын шикізаты мен отыны бойынша кәсіпорындардың жекелеген ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, сабақтас салалардың/салыстырмалы процестердің ЕҚТ бойынша анықтамалықтарының ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ-ны енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. Технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз ететін нақты жағдайларда ЕҚТ-ны таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай 10%-ға төмендету;

айналымдық және қайта сумен жабдықтауды енгізу – технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100% дейін.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

4.1-кесте Ауаға және су объектілеріне шығарындыларға сәйкес келетін отын жағатын қондырғылардың негізгі технологиялық параметрлерін бақылау

Р/с №	Ағын	Параметр (лер)	Мониторинг
1	2	3	4
1	Түтін газы	Шығын	Кезеңдік немесе үздіксіз анықтау
2		Оттегінің құрамы, температура және қысым	Кезеңдік немесе үздіксіз өлшеулер
3		Су буының құрамы*
4	Түтін газын тазалағаннан кейінгі сарқынды сулар	Шығын, pH және температура	Үздіксіз өлшеулер

* егер талдау алдында түтін газының сынамасы кептірілген болса, түтін газындағы су буының құрамын үздіксіз өлшеудің қажеті жоқ.

Атмосфералық ауа

4.2-кесте. Мониторингке жататын маркерлік ластағыш заттардың тізбесі

Р/с №	Ластағыш заттар	Отын жағатын қондырғылар
		қатты отынмен	сұйық отпен	газ тәрізді отынмен
1	2	3	4	5
1	NOx	+	+	+
2	N2O (АҚК қазандықтар үшін)	+
3	CO	+	+	+
4	SO2 и SO3 (СҚҚ пайдалану кезіндегі соңғысы)	+	+
5	Тозаң	+
6	NH3 (СҚҚ немесе СКЕҚ пайдаланған кезде)	+	+	+
7	Мазут күлі (ванадийге қайта есептегенде)		+
8	Формальдегид (ұшқынды газ-поршеньді және екі отынды қозғалтқыштар үшін)			+
9	CH4 (қозғалтқыштар)			+

Мониторинг Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес жүргізіледі. Қазақстан Республикасында тиісті стандарттары болмаған кезде ISO стандарттары, деректерді ұсынуды қамтамасыз ететін ұлттық немесе басқа да халықаралық стандарттар қолданылады.

4.3-кесте. Отын жағатын қондырғылардан шығарындылар мониторингінің кезеңділігі

Р/с №	Заттар/ параметр	Отын жағатын қондырғының отыны/процесі/типі*	Мониторингтің белгілі бір кезеңділігі**
1	2	3	4
1	NH3	СКҚ немесе СКЕҚ қолданған кезде	үздіксіз ***,****
2	NOx	қалдықтарды бірге жағуды қоса алғанда, тас немесе қоңыр көмір	үздіксіз***, *****
3		мазутпен немесе дизель отынымен жұмыс істейтін қазандықтар мен қозғалтқыштар
4		сұйық отындағы газ турбиналары
5		табиғи газбен жұмыс істейтін қазандықтар, қозғалтқыштар, турбиналар
6		металлургия өндірісінің технологиялық газдары (шойын, болат)
7		химия өнеркәсібінің технологиялық газдары
8		ЦІГ газдандыру қондырғылары	жылыны 1 рет******
9		теңіз платформаларындағы отын жағатын қондырғылар
10	N2O	АҚҚ қазандықтардағы тас немесе қоңыр көмір	жылына 1 рет*******
11	CO	қалдықтарды бірге жағуды қоса алғанда, тас немесе қоңыр көмір	үздіксіз***, *****
12		мазутпен немесе дизель отынымен жұмыс істейтін қазандықтар мен қозғалтқыштар
13		сұйық отындағы газ турбиналары
14		табиғи газбен жұмыс істейтін қазандықтар, қозғалтқыштар, турбиналар
15		металлургия өндірісінің технологиялық газдары (шойын, болат)
16		химия өнеркәсібінің технологиялық газдары
17		ЦІГ газдандыру қондырғылары
18		теңіз платформаларындағы отын жағатын қондырғылар	жылына 1 рет******
19	SO2	қалдықтарды бірге жағуды қоса алғанда, тас немесе қоңыр көмір	үздіксіз***, ********, *********
20		мазутпен немесе дизель отынымен жұмыс істейтін қазандықтар
21		мазутпен немесе дизель отынымен жұмыс істейтін қозғалтқыштар
22		сұйық отындағы газ турбиналары
23		металлургия өндірісінің технологиялық газдары (шойын, болат)
24		қазандықтардағы химия өнеркәсібінің технологиялық газдары
25		ЦІГ аздандыру қондырғылары
26	SO3	СКҚ қолданған кезде	жылына 1 рет
27	тозаң	тас көмір және/немесе қоңыр көмір	үздіксіз***, **********
28		қатты биомасса
29		шойын және болат өндіру кезіндегі технологиялық газдар
30		қазандықтардағы химия өнеркәсібінен технологиялық отын
31		ЦІГ газдандыру қондырғылары
32		қалдықтарды бірге жағу
33	Мазутты күл (ванадийге қайта есептегенде)	мазутпен немесе дизель отынымен жұмыс істейтін қазандықтар	тоқсанына 1 рет***********
34		мазутпен немесе дизель отынымен жұмыс істейтін қозғалтқыштар
35		сұйық отындағы газ турбиналары
36	Формальдегид	Кедей қоспаларда жұмыс істейтін ұшқынды газ-поршеньді және екі отынды қозғалтқыштардағы табиғи газ	жылына 1 рет
37	CH4	Табиғи газбен жұмыс істейтін қозғалтқыштар	жылына 1 рет

* Қазақстан Республикасының Энергетика министрі 2015 жылғы 30 наурыздағы №247 бекіткен электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидалары (ТПҚ 2015);

** қондырғы тек шығарындыларды өлшеу мақсатында ғана пайдаланылатын жағдайларда (сынама алғыштар) мониторинг жиілігі қолданылмайды;

*** есептік жылу қуаты <100 МВт, жұмыс істейтін қондырғыларға қатысты, <2000 сағ/жыл жұмыс істейтін, мониторингтің ең төменгі жиілігі алты айда бір рет болуы мүмкін. Газ турбиналары үшін мерзімді мониторинг отын жағатын қондырғының жүктемесі >70 % болған кезде орындалады. Қалдықтарды тас немесе қоңыр көмірмен, қатты биомассамен және/немесе шымтезекпен бірге жағу кезінде мониторингтің ең аз жиілігі алты айда бір рет қабылданады;

**** қалдықтарды тас немесе қоңыр көмірмен бірге жағу кезінде мониторингтің ең аз жиілігі алты айда бір рет қабылданады;

***** ЕСКҚ қолданған кезде, егер шығарындылар деңгейінің жеткілікті тұрақты екендігі дәлелденсе, мониторингтің ең төменгі жиілігі жылына бір рет болуы мүмкін;

****** есептік жылу қуатымен табиғи газбен жұмыс істейтін турбиналарға қатысты, есептік жылу қуаты <50 МВт немесе қолданыстағы ГТҚ ӨО қатысты осы қорытындылар қолданылмайды;

******* AСM қолданылуы мүмкін;

******** екі өлшеу сериясы орындалды, біреуі жүктеме кезінде жұмыс істейтін қондырғыда >70 %, ал екіншісі жүктеме кезінде >;

********* құрамында күкірті белгілі мұнай өнімдерін жағатын қондырғылар үшін және түтін газын күкіртсіздендіру жүйесі болмаған кезде SO2 шығарындыларын анықтау үшін кемінде үш айда бір рет мерзімді өлшеулер және/немесе ұқсас ғылыми деңгейдің деректерін ұсынуды қамтамасыз ететін басқа да рәсімдер пайдаланылуы мүмкін;

********** құрамында күкірті белгілі мұнай өнімдерін жағатын қондырғылар үшін және түтін газын күкіртсіздендіру жүйесі болмаған кезде SO2 шығарындыларын және мазут күлін анықтау үшін кемінде үш айда бір рет мерзімді өлшеулер және/немесе есептеу әдістері пайдаланылады;

*********** егер шығарындылар деңгейінің жеткілікті тұрақты екендігі дәлелденген жағдайда, отын немесе қалдықтар сипаттамаларының өзгеруі шығарындыларға әсер етуі мүмкін әрбір рет, бірақ кез келген жағдайда жылына кемінде бір рет кезеңдік өлшеулер жүргізілуі мүмкін.

Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 22.06.2021 жылғы № 208 бұйрығына сәйкес АМЖ "on-line" режимінде жұмыс істейді.

Су ресурстары

4.4-кесте. Түтін газдарын тазалау кезінде су объектілеріне төгінділер мониторингінің кезеңділігі

Р/с №	Зат / параметр**		Мониторингтің белгілі бір кезеңділігі
1	2		3
1	Органикалық көміртектің жалпы мөлшері (ОКМ)*		Айына бір рет
2	Оттегінің химиялық шығыны (COD)*
3	Қалқыма қатты бөлшектердің жалпы құрамы
4	Фторид (F)
5	Сульфат (SO2 -)
6	Оңай бөлінетін күкірт қосылысы (S2 -)
7	Сульфит (SO2 -)3
8	Металдар мен металоидтар	As
8.1		Cd
8.2		Cr
8.3		Cu
8.4		Ni
8.5		Pb
8.6		Zn
9	Хлорид (Cl)
10	Жалпы азот

* ОКМ мониторингі және COD мониторингі баламалы болып табылады. ОКМ мониторингі – жоғары уытты қосылыстарды пайдаланбауына байланысты қолайлы нұсқа болып табылады;

** заттардың құрамын анықтау Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Жылу, электр өндіру саласы қоршаған ортаға сөзсіз әсер етеді. Энергетикалық қызметтің қоршаған ортаға әсері пайдаланылатын технологиялардың ерекшеліктеріне, отын түрлеріне, пайдаланылатын жабдыққа, сондай-ақ орналасқан аумақтың табиғат-климаттық ерекшеліктеріне, табиғат қорғау іс-шаралары бойынша таңдалған техникалық және технологиялық шешімдерге және т. б. байланысты.

Электр және жылу энергиясын өндіретін кәсіпорындардың негізгі экологиялық аспектілері атмосфералық ауаға ластағыш заттардың шығарындылары, сарқынды сулардың, қалдықтардың және технологиялық қалдықтардың түзілуі болып табылады.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ремедиация:

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жер мен топыраққа экологиялық залал фактісі анықталған кезде жүргізіледі.

Осылайша, энергетикалық кәсіпорындар қызметінің нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануы және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне одан әрі ауысуы нәтижесінде келесі жағымсыз салдарлар туындайды:

атмосфералық ауадан ластағыш заттардың топырақ бетіне түсуі нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы және олардың жерүсті және жерасты суларына одан әрі инфильтрациясы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсері.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жай-күйге қатысты табиғи орта компоненттерінің жай-күйінің өзгеруін бағалауды жүргізу қажет.

Іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының нормаларын сақтай отырып, учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жоюға арналған тиісті шаралар қолдануға тиіс.

Бұдан басқа, іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға, учаске бұдан былай адам денсаулығына елеулі қауіп төндірмеуі және табиғи орта компоненттерінің ластануына байланысты оның қоршаған ортаға қатысты қызметінен зиян келтірмеуі үшін, олардың күнделікті немесе келешектегі бекітілген нысаналы міндеттерін ескере отырып, тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ бақылау мониторингі үшін мерзімінде және кезеңділікпен қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытынды Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанын және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Кәсіпорындардың сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, әдеби деректерді пайдалана отырып, нормативтік құжаттаманы, экологиялық есептерді, жылу, электр өндіру саласы кәсіпорындарының жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын зерделей отырып, тұтастай алғанда жылу, электр өндіру саласы туралы, қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, қоршаған ортаға әсер етудің басқа да факторлары, энергия және ресурстарды тұтыну туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытындысы бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі одан арғы жұмыстарға және оларды енгізу мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік заттардың қоршаған ортаға эмиссияларының деңгейлері, шикізат пен энергия ресурстарын тұтыну, сондай-ақ негізгі және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғыртуды жүргізу, ЕҚТ-ны енгізудің экономикалық аспектілері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларының мониторингіне, бақылауға және төмендеуіне назар аудару қажет; қоршаған ортаға эмиссиялардың АМЖ-сын енгізу МЛЗ эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және МЛЗ-ның технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылады;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемшарттары ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, өндіріс объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану қажет.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 161 қаулысымен бекітілген

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Ферроқорытпа өндірісі" қорытындысы

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындылар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалар сипаты, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

1.2. Энергияны тұтынуды басқару

1.3. Процестерді басқару

1.4. Шығарындылар мониторингі

1.5 Шу

1.6. Иіс

1.7. Атмосфераға шығарындылар

1.7.1. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

1.7.2. Ұйымдастырылған шығарындылар

1.8. Суды пайдалануды басқару

1.9. Қалдықтарды басқару

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейі)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы қорытындыда ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамасы берілмеген өзге терминдер (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) "Ферроқорытпа өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықта (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер және олардың анықтамалары

ең үздік қолжетімді техникалар	–	бұл олардың қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болдырмауға немесе, бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық жағдайларды белгілеудің негізі ретінде қызмет ету үшін практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерін дамытудың ең тиімді және озық кезеңі;
қолданыстағы қондырғы	–	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Қолданыстағы қондырғыларға осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар жатпайды;
маркерлік ластағыш заттар	–	олар осындай өндіріске немесе технологиялық процеске тән ластағыш заттар тобынан таңдалатын және олардың көмегімен топқа кіретін барлық ластағыш заттардың эмиссияларының мәндерін бағалауға болатын өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ең маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	–	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, баламалы параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгерістерін жүйелі түрде бақылау;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	–	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техниканы қолдана отырып, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссиялар көлемінің бірлігіне (мг/Нм3, мг/л) маркерлік ластағыш заттардың шекті саны (массасы) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын тұтыну мөлшері, уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы өзге де ресурстар түрінде көрсетілген, ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлері.

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазу
МЛЗ	маркерлік ластағыш зат
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалық негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытынды кешенді экологиялық рұқсат (бұдан әрі – КЭР) алу шарттарын сақтау үшін қажетті оның қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерінің деңгейін болғызбау немесе төмендету мақсатында объектіде қолданылатын немесе қолдануға ұсынылатын техникалардың сипаттамасын қамтиды.

Бұрын берілген КЭР-дің қолданылуы объект сәйкес келмейтін талаптар белгіленген ЕҚТ бойынша жаңа қорытынды бекітілген күннен кейін бір жыл өткен соң тоқтатылады.

ЕҚТ бойынша қорытынды маркерлік ластағыш заттарды, маркерлік ластағыш заттар эмиссияларының деңгейлерін және ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін айқындайды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелерді қамтиды.

Кейіннен ЕҚТ бойынша қорытындыны қайта қарап, ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат.

Қазақстан Республикасында ферроқорытпалар өндірісінде қолданылатын шығарындылардың, төгінділердің, қалдықтардың түзілуінің технологиялық көрсеткіштері, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат оны жүргізу қағидалары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларында қамтылған ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі – КТА) жүргізу процесінде жиналды.

Қолданылу саласы

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері мынадай негізгі қызмет түрлеріне қолданылады:

ферроқорытпа өндірісі (электртермиялық, металлтермиялық, домналық, электрлиттік)

агломерат өндірісі;

БРЭКС өндірісі (кесектелген қож);

металл концентратын алу;

қожды қайта өңдеу.

ЕҚТ бойынша қорытынды эмиссилар көлеміне немесе қоршаған ортаның ластану деңгейіне әсер етуі мүмкін мынадай негізгі қызмет түрлерімен байланысты процестерге қолданылады:

шикізатты сақтау және дайындау;

отынды сақтау және дайындау;

өндірістік процестер (электртермиялық, металлтермиялық, домналық, электрлиттік);

эмиссиялар мен қалдықтардың түзілуін болғызбау және азайту әдістері;

өнімді сақтау және дайындау.

ЕҚТ бойынша қорытынды мыналарға қолданылмайды:

кен өндіру және байыту;

ыстықтай илемдеу орнақтарын пайдалану;

ұста балғаларын пайдалану;

бүркілген қорғаныш металл жабындарын жағу;

қара металл құю;

өнеркәсіптік қауіпсіздікті немесе еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге қатысты мәселелер.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері осы ЕҚТ бойынша қорытындыда қызметтің негізгі түрі барысында түзілетін қалдықтарға қатысты ғана қаралады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі ЕҚТ бойынша тиісті анықтамалықтарда қаралады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда санамаланған және сипатталған техникалард нормативтік сипатта емес және толық болып табылмайды. Технологиялық нормативтер кешенді экологиялық рұқсатта белгіленеді және ЕҚТ бойынша қорытындыларда белгіленген, оларды қолданудың нақты салалары бойынша ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты тиісті технологиялық көрсеткіштерден (олар болған кезде) аспауға тиіс.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сәйкес технологиялық көрсеткіштер мынадай түрлерге жатады:

су буының құрамын алып тастағанан кейін, 273,15 К°, 101,325 кПа жағдайында шығарылатын газдың көлеміне (мг/Нм3) қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға түсетін шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері;

су объектілеріне төгінділер бойынша сарқынды сулардың көлеміне қатысты мг/л-мен көрсетілген төгінді массасы ретінде көрсетілген технологиялық көрсеткіштер;

МЛЗ эмиссия деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ пайдалануға байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштердің диапазонынан төмен болған кезде осы ЕҚТ бойынша қорытындыда айқындалған талаптар сақталады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындылар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылған деректерді ферроқорытпа өндіретін барлық объектілерге қолдануға болады және қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар жүргізілген КТА және Қазақстан Республикасының ферроқорытпа саласы құрылымының ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде жүргізілген әлемдік тәжірибе деректері негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1.

Жалпы экологиялық тиімділікті жақсарту мақсатында ЕҚТ барлық мнадай функцияларды қамтитын экологиялық менеджмент жүйесін (ЭМЖ) іске асыру және сақтау болып табылады:

жоғары басшылықты қоса алғанда, басшылықтың мүдделілігі мен жауапкершілігі;

басшылық тарапынан қондырғыны (өндірісті) ұдайы жетілдіруді қамтитын экологиялық саясатты айқындау;

қаржылық жоспарлаумен және инвестициялармен ұштастыра отырып, қажетті рәсімдерді, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және іске асыру;

төмендегілерге ерекше назар аударылатын рәсімдерді енгізу:

құрылымы мен жауапкершілігі,

кадрларды іріктеу,

қызметкерлерді оқыту, олардың хабардарлығы және құзыреттілігі,

коммуникация,

қызметкерлерді тарту,

құжаттама,

технологиялық процесті тиімді бақылау,

техникалық қызмет көрсету бағдарламалары,

төтенше жағдайларға дайындық және олардың салдарын жою,

табиғат қорғау заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету;

өнімділікті тексеру және ерекше назар аударылатын түзету шараларын қабылдау:

мониторинг және өлшеу,

түзету және алдын алу шаралары,

жазбаларды жүргізу,

ЭМЖ-ның жоспарланған шараларға сәйкестігін анықтауға арналған тәуелсіз (мұндай мүмкіндік болған жағдайда) ішкі немесе сыртқы аудит, оны енгізу және іске асыру;

ЭМЖ және оның заманауи талаптарға сәйкестігін, жоғары басшылық тарапынан толықтығы мен тиімділігін талдау;

экологиялық тазарақ технологиялардың дамуын қадағалау;

қондырғыны пайдаланудан шығару кезінде, жаңа зауытты жобалау сатысында және оның бүкіл пайдалану мерзімі ішінде қоршаған ортаға ықтимал әсерді талдау;

сала бойынша тұрақты негізде салыстырмалы талдау жүргізу.

Ұйымдастырылмаған шаң шығарындылары бойынша іс-шаралар жоспарын әзірлеу және жүзеге асыру (ЕҚТ 6-ны қараңыз) және техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін пайдалану, әсіресе шаңды азайту жүйелерінің тиімділігіне қатысты (ЕҚТ 4-ті қараңыз), сонымен қатар ЭМЖ-ның бір бөлігі болып табылады.

Қолданылуы

ЭМЖ көлемі (мысалы, егжей-тегжейлі деңгей) және сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған), әдетте, қондырғының сипатына, масштабына және күрделілігіне және оның қоршаған ортаға әсер ету деңгейіне байланысты.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде көрсетілген.

1.2. Энергияны тұтынуды басқару

ЕҚТ 2.

ЕҚТ төменде келтірілген бірнеше техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдану арқылы жылу және электр энергиясын тұтынуды азайту болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	ҚР СТ ISO 50 001 стандартының талаптарына сәйкес энергия менеджменті жүйесін енгізу	Жалпы қолданылады
2	Автогенді балқыту немесе көміртекті материалды толық жағу арқылы энергияны тұтынуды азайту үшін оттегімен байытылған ауаны немесе таза оттегін үрлеу үшін беру	Жалпы қолданылады
3	Желдеткіштер, сорғылар сияқты құрылғылар үшін жиілік түрлендіргіштерімен жабдықталған жоғары тиімді электр қозғалтқыштарын пайдалану	Жалпы қолданылады
4	Регенеративті және рекуперативті оттықтарды қолдану	Табиғи газды пайдалану кезінде
5	Жоғары температуралы жабдықтар үшін тиісті оқшаулау жүйелерін пайдалану (бу және ыстық су құбырлары)	Жалпы қолданылады
6	Қалдықтарды отын немесе тотықсыздандырғыш ретінде пайдалану	Қалдықтарды жағу жөніндегі қондырғыларға қойылатын талаптарға сәйкестігі
7	Технологиялық газдардан бөлінетін жылуды қалпына келтіру	Жалпы қолданылады
8	Артық бу қысымын кәдеге жарату арқылы электр энергиясын өндіру	Жалпы қолданылады
9	Төмен потенциалды жылуды пайдалану	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3 және 4.4- бөлімдерінде көрсетілген.

ЕҚТ 3.

Экзотермиялық реакция кезінде бөлінетін жылуды өңдеуге және оны ферроқорытпалар өндірісінде технологиялық және өндірістік жылыту үшін электр және төмен қысымды буға айналдыруға арналған ЕҚТ бір техниканы немесе техникалар комбинациясын пайдалануды білдіреді:

Р/с №	Техникалар	Сипаттамасы
1	2	3
1	Кәдеге жарататын бу қазандығы	Пеш газдары пештің шығатын құбырынан, пештің жоғарғы жағына жақын жерде, газдың көлденең ағынына арналған жақын орналасқан кәдеге жарататын бу қазандығына шығарылады, онда ұсталған кальцийленген шаңның көп бөлігі алынып тасталады және газдар шамамен 1000° C-дан 350 °C-қа дейін немесе одан төмен температурала салқындатылады.
2	Турбина	Турбиналарды қолдана отырып, температурасы 290–400 °C және қысымы 4 МПа болатын қатты қыздырылған будың энергиясы электр энергиясы түрінде немесе тікелей механикалық энергиямен өңделеді (мысалы, сұйық қабаты бар үрлеу желдеткішін немесе газ тазарту және күкірт қышқылы қондырғыларында әртүрлі сорғыш желдеткіштерді іске қосу үшін).

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3-бөлімінде көрсетілген.

1.3. Процестерді басқару

ЕҚТ 4.

Ең үздік қолжетімді техника нақты уақыт режимінде технологиялық процестердің тұрақтылығы мен үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін процестерді үздіксіз реттеу және оңтайландыру мақсатында заманауи компьютерлік жүйелердің көмегімен диспетчерлік бөлмелерден процестерді басқаруға қажетті барлық тиісті параметрлерді өлшеу немесе бағалау болып табылады, мұның өзі энергия тиімділігін арттырады және өнімділікті барынша арттыруға және қызмет көрсету процестерін жақсартуға мүмкіндік береді. ЕҚT бір техниканы немесе техникалар комбинациясын қолдана отырып процесті басқару жүйесі арқылы процестің тұрақты жұмысын қамтамасыз етуден тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Қолданылатын технологиялық процестерге сәйкес бастапқы материалдардың сапасын бақылау	Жалпы қолданылады
2	Өңдеудің оңтайлы тиімділігіне қол жеткізу, энергия тұтынуды азайту және қоршаған ортаға шығарындыларды, қалдықтардың түзілуін азайту үшін белгілі бір құрамдағы шихтаны дайындау;	Жалпы қолданылады
3	Бастапқы шикізатты мөлшерлеу және өлшеу жүйелерін пайдалану	Жалпы қолданылады
4	Дабылды, жану жағдайларын және газ қоспаларын қоса алғанда, материалдың берілу жылдамдығын, технологиялық процестің критикалық параметрлері мен шарттарын бақылау үшін автоматтандырылған жүйелерді қолдану	Жалпы қолданылады
5	Пештегі температураны, қысымды (немесе қысымның төмендеуін) және газдың көлемін немесе шығынын үздіксіз бақылау	Жалпы қолданылады
6	Газдың температурасы, реагенттердің дозалануы, қысымның төмендеуі, электр сүзгілерінің тоғы мен кернеуі, тазартқыш сұйықтықтың шығыны және рН сияқты атмосфералық шығарындылардың алдын алу және/немесе азайту үшін қолданылатын жабдықтың маңызды технологиялық параметрлеріне мониторинг жүргізу.	Жалпы қолданылады
7	Металл мен металл оксидтерінің қызып кетуінен түтіннің пайда болуын болдырмау үшін балқыту және металл балқыту пештеріндегі температураны бақылау және мониторинг жүргізу	Қақтау және балқыту пештерінде қолданылады
8	Үйінділерді және жабдықтың болжамды істен шығуын анықтау үшін тербелістерге операциялық мониторинг жүргізу
9	Нақты уақыт режимінде температураны, лайлануды, РН, өткізгіштік пен ағынды бақылау арқылы реагенттердің берілуін және ағынды суларды тазарту қондырғысының өнімділігін бақылау	Ағынды суларды тазарту қондырғыларында қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5, 4.6.4, 4.6.5, 4.6.6- бөлімдерінде көрсетілген.

ЕҚТ 5. Техникалық қызмет көрсету

Тозаң мен металдың ұйымдастырылған шығарындыларын азайтуға арналған ЕҚТ ЭМЖ-ның бір бөлігі ретінде тозаңды басу және тозаң жинау жүйелерінің тиімділігін сақтауға ерекше назар аударылатын техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін қолдану болып табылады (ЕҚТ 1-ді қараңыз).

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3-бөлімінде берілген.

1.3. Шығарындыларға мониторинг жүргізу

ЕҚТ 6.

ЕҚТ-ға байланысты деңгейлер көрсетілген барлық процестер шығарындыларының негізгі көздерін ен ластағыш заттар шығарындыларын өлшеу болып табылады.

ЕҚТ ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес атмосфераға шығарындыларды мониторингілеу болып табылады, ол баламалы сападағы деректерді беруді қамтамасыз етуге және төменде келтірілген жиілікпен жүргізілуге тиіс.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.6-бөлімінде көрсетілген.

ЕҚТ 7.

ЕҚТ ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес атмосфералық шығарындыларды бақылаудан тұрады, ол баламалы сападағы деректерді беруді қамтамасыз етуге және төменде келтірілген жиілікпен жүргізілуге тиіс.

Егер деректер сериясы тазалау процесінің тұрақтылығын анық көрсетсе, мониторинг мерзімділігін бейімдеуге болады.

Егер өлшеу нәтижелерін бағалау төмендегі барлық шарттардың күнтізбелік жылдағы пайдалану сағаттарын ескере отырып сақталғанын көрсетсе, үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде төмендегі бөлімдерде белгіленген шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі:

рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды;

рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың белгіленген шекті мәндерінің 110 % аспайды;

бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың белгіленген шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды.

Егер құзыретті органдар белгілеген қағидаларға сәйкес айқындалған өлшемдердің немесе өзге де рәсімдердің әрбір сериясының нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, үздіксіз өлшеулер болмаған кезде шығарындылардың белгіленген шекті мәндері сақталды деп есептеледі.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.6.5-бөлімінде көрсетілген.

1.4. Шу

ЕҚТ 8.

Шу деңгейін төмендету мақсатында ЕҚТ бір техниканы немесе техникалар комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Шудың себептерін шудың пайда болу көзінде жою (шу шығаратын қондырғыларды мұқият туралау)	Жалпы қолданылады
2	Сәулелену бағытын өзгерту - шу көзін экрандау үшін үйінділерді пайдалану	Жалпы қолданылады
3	Өндірістік алаңдар мен цехтарды ұтымды орналастыру	Жалпы қолданылады
4	Дыбыс оқшаулау (жабдыққа арналған дірілге қарсы тіректер мен қосқыштарды пайдалану)	Жалпы қолданылады
5	Дыбысты сіңіру (шу шығаратын қондырғылар немесе компоненттер үшін дыбыс сіңіретін конструкциялардан жасалған корпустарды пайдалану).	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9- бөлімінде көрсетілген.

1.5. Иіс

ЕҚТ 9.

Иістерді азайтуға арналған ЕҚТ бір техниканы немесе техникалар комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Қатты иісі бар материалдарды пайдалануды болдырмау немесе азайту	Жалпы қолданылады
2	Иісі шығып тұрған материалдар мен газдарды оларды сейілтуге және сұйылтқанға дейін ұстау және жою	Жалпы қолданылады
3	Әртүрлі иістерді тудыруы мүмкін кез-келген жабдықты мұқият жобалау, пайдалану және техникалық қызмет көрсету.	Жалпы қолданылады
4	Мүмкіндігінше материалдарды жағып бітіру немесе сүзгілеу арқылы өңдеу	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.10-бөлімінде көрсетілген.

1.6. Атмосфераға шығарындылар

ЕҚТ 10.

Ферроқорытпаларды өндіру кезінде пештерден және қосалқы құрылғылардан атмосфераға қайталама шығарындыларды азайту үшін ең үздік қолжетімді техника шығатын газдарды тазартудың орталықтандырылған жүйесінде қайталама шығарындыларды жинау, өңдеу болып табылады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Әртүрлі көздерден шығарылатын қайталама шығарындылар ағындардың әрқайсысында болатын ластағыш заттарды тиімді өңдеу үшін әзірленген бір орталықтандырылған қалдық газды тазарту жүйесінде жиналады, араластырылады және өңделеді. Бұл жағдайда химиялық құрамы сәйкес келмейтін ағындардың араласып кетуіне жол бермеу керек.	Қолданыстағы қондырғылар үшін конструктивтік ерекшеліктеріне және қондырғылардың орналасуына (қосымша алаңдардың қажеттілігіне) байланысты қолдану мүмкіндігі шектеулі

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.6.5, 5.1.1-бөлімдерінде көрсетілген.

1.6.1. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

ЕҚТ 11.

Атмосфераға ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту үшін ЕҚТ ЭМЖ бір бөлігі ретінде (ЕҚТ 1-ді қараңыз) ұйымдастырылмаған шаң шығарындылары бойынша шаралар жоспарын әзірлеу және жүзеге асыру болып табылады, оған мыналар кіреді:

ұйымдастырылмаған шаң шығарындыларының ең маңызды көздерін анықтау;

белгілі бір уақыт аралығында ұйымдастырылмаған шығарындылардың алдын алу және/немесе азайту үшін тиісті шаралар мен техникалық шешімдерді анықтау және іске асыру.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2, 5.2.1-бөлімдерінде көрсетілген.

ЕҚТ 12.

Ұйымдастырылмаған шығарындыларды болдырмауға арналған немесе егер ол іс жүзінде мүмкін болмаса, азайтуға арналған ЕҚТ ұйымдастырылмаған шығарындыларды мүмкіндігінше шығарылатын көзіне жақын жерде тұтуды және оны кейіннен өңдеуді білдіреді.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1-бөлімінде көрсетілген.

ЕҚТ 13.

Ең үздік қолжетімді техника бір немесе бірнеше әдістерді қолдану арқылы материалдарды сақтау және тасымалдау кезінде ұйымдастырылмаған шаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады.

Шығарындыларды ұстау және тазарту жүйелерін пайдалану кезінде ең үздік қолжетімді техника тиісті шараларды қолдану арқылы ұстау және кейінгі тазалау тиімділігін оңтайландыру болып табылады. Ең қолайлы әдіс шығарылатын көзге жақын жерден шаң шығарындыларын жинау болып табылады.

Шикізатты сақтау және тасымалдау кезінде шаң шығарындыларының алдын алу және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Материалдардың қажетсіз шамадан тыс жүктелуін және қорғалмаған жерлерде ұзақ уақыт тоқтап қалуын болдырмау үшін технологиялық регламенттердің талаптарын сақтау	Жалпы қолданылады
2	Сүзу және сору жүйесімен жабдықталған шикізат пен материалдарды сақтау кезінде жабық қоймаларды немесе сүрлемдерді/контейнерлерді пайдалану ауа. Әйтпесе, бункерлер шаң ұстайтын бөлімдермен және шаң шығару және тазалау жүйесіне қосылған түсіру торларымен жабдықталуы керек	Концентраттар, ағындар және т.б. сияқты шаң түзетін материалдарға қолданылады.
3	Ашық алаңдарда сақтау кезінде баспаналарды пайдалану	Концентраттар, ағындар, қатты отындар, ірі тоннажды сусымалы материалдар және кокс сияқты шаңды емес материалдарға, сондай-ақ суда еритін органикалық қосылыстары бар қайталама шикізатқа қолданылады
4	Суда еритін органикалық қосылыстары бар материалдарды немесе қайталама материалдарды сақтау кезінде герметикалық қаптаманы пайдалану	Жалпы қолданылады
5	Шаңды басу үшін сумен суару жүйесін (жақсырақ суды пайдалану арқылы) пайдалану	Қолданылуы шаң түзілуін болдырмау үшін жеткілікті табиғи ылғалдылығы бар құрғақ материалдарды немесе кендерді/концентраттарды пайдаланатын процестер үшін шектеулі. Суы тапшы немесе қысқы температурасы өте төмен аймақтарда да қолданылуы шектеулі
6	Шаң түзетін материалдарды беру орындарында (сүрлемдердің желдеткіш саңылаулары, пневматикалық беру жүйелері және конвейерлердің беру нүктелері) және аударып тастау орындарында шаң-газ ұстайтын жабдықтарды орнату	Шаң материалдарын сақтау орындарында қолданылады
7	Сақтау аймағын үнемі тазалау және қажет болған жағдайда сумен ылғалдандыру	Жалпы қолданылады
8	Ашық ауада сақталған жағдайда үйінділердің бойлық осінің орналасу бағыты желдің басым бағыты бойынша орналастыру керек	Жалпы қолданылады
9	Табиғи рельефті, жер үйінділерін пайдалана отырып немесе шаңды ұстау және сіңіру үшін ашық жерлерде биік шөптер мен мәңгі жасыл ағаштарды отырғызу арқылы желден қорғайтын қоршаулар жасау	Ашық жерлерде сақтау кезінде қолданылады
10	Материалдың конвейерлік таспалардан, механикалық күректерден немесе ұстағыштардан құлау биіктігін, егер мүмкін болса, 0,5 м-ден аспайтын уақытқа дейін шектеу	Жалпы қолданылады
11	Ашық таспалы конвейерлердің жылдамдығын реттеу (<3,5 м / с);	Жалпы қолданылады
12	Жабдыққа техникалық қызмет көрсетудің қатаң стандарттары	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1, 5.2.2-бөлімдерінде көрсетілген.

ЕҚТ 14.

Бастапқы және қайталама материалдарды (аккумуляторлық батареяларды қоспағанда) дайындау (мөлшерлеу, араластыру, араластыру, ұсақтау, сұрыптау) кезінде ұйымдастырылмаған шаң шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін ең үздік қолжетімді техника жоғарыда келтірілген бір немесе бірнеше әдістерді қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Жабық конвейерлерді немесе пневматикалық жүйелерді пайдалану	Концентраттар, флюстер, ұсақ түйіршікті материалдар және т.б. сияқты шаң түзетін материалдарға қолданылады.
2	Газ тазарту жүйесімен байланысты шаң-газ ұстау жүйелерімен жабдықталған шаң түзетін материалдармен жұмыс істеу кезінде жабық жабдықты пайдалану	Егер бункер диспенсері немесе салмақ жоғалту жүйелері қолданылса, кептіру, араластыру, ұнтақтау, бөлу және түйіршіктеу кезінде қолданылады
3	Су сепкіштер сияқты шаңды басу жүйелерін пайдалану	Егер араластыру ашық кеңістікте жүзеге асырылса
4	Шикізатты түйіршіктеу	Қолданылы технологиялық процестердің талаптарымен шектелуі мүмкін

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2-бөлімінде көрсетілген.

ЕҚТ 15.

Ферроқорытпаларды өндіру кезінде тиеу, балқыту және түсіру процестері кезінде, сондай-ақ ферроқорытпа өндірісіндегі алдын ала тазарту процестерінен ұйымдастырылмаған шығарындылардың алдын алу және/немесе азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалық шешімдерді кешенді пайдаланудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Жабық ғимараттар мен құрылыстар ұйымдастырылмаған шығарындыларды ұстаудың басқа әдістерімен үйлеседі	Жалпы қолданылады
2	Шаң түзетін шикізатты алдын ала өңдеу, мысалы, түйіршіктеу	Процесс пен пеш түйіршіктелген шикізатты қолдана алатын кезде ғана қолданылады
3	Ауа сору жүйесімен тығыздалған жүктеу жүйелерін пайдалану	Жалпы қолданылады
4	Балқу сатысында пештің ішіндегі оң қысымды ұстап тұруға ықпал ететін үзіліссіз беру және шығу процестері үшін есікті тығыздайтын герметикалық немесе жабық пештерді пайдалану	Жалпы қолданылады
5	Пеш пен газ магистральдарын теріс қысыммен және қысымның жоғарылауы мен қысымның төмендеуін болдырмау үшін газды шығарудың жеткілікті жылдамдығымен пайдалану	Жалпы қолданылады
6	Тиеу және түсіру орындарын, шөміштерді және дроссельдеу аймақтарын шаң ұстайтын жабдықпен жабдықтау (сорғыштар / қаптамалар)	Жалпы қолданылады
7	Сорғышты ауаны шығару жүйесімен толық жабу (бірақ жаңа қондырғылар)	Жалпы қолданылады. Үлкен аумақтардың қажеттілігіне байланысты қолданыстағы қондырғылар үшін қолдану мүмкіндігі шектеулі болуы мүмкін
8	Пеште ұшпа заттардың ағып кетуіне және шығарылуына жол бермеу үшін жеткілікті сиретуді сақтау үшін пештерді тығыздау.	Жалпы қолданылады
9	Пештің температурасын ең төменгі деңгейде ұстау	Жалпы қолданылады
10	Балқытуды шығару кезінде шелекке арналған қорғаныш қаптаманы қолдану	Жалпы қолданылады
11	Ұсталатын ағындарды тазарту үшін сүзу жүйесіне қосылған балқытуды тиеу және шығару аймағының шаң ұстағыш жүйелерімен жабдықтау	Жалпы қолданылады
12	Пештің түріне және шығарындыларды азайтудың қолданылатын әдістеріне сәйкес шикізатты іріктеу және беру	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2-бөлімінде көрсетілген.

ЕҚТ 16.

Балқыту кезінде ұйымдастырылмаған шығарындылардың алдын алу және/немесе азайту мақсатында және ферроқорытпаны өндіру кезінде құю, ЕҚТ төменде келтірілген әдістердің комбинациясын пайдаланудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Сипаттама
1	2	3
1	Тозаң материалдарының ашық жерлерде сақталуын болдырмау. Конвейер жүйелері жабық болуы керек.	Жалпы қолданылады
2	Шаң тәрізді материалдарды бункерлерде және қоймаларда сақтау	Жалпы қолданылады
3	Жабық немесе үсті жабық конвейерлерді пайдалану;	Жалпы қолданылады
4	Герметикалық қаптаманы қолдану;	Жалпы қолданылады
5	Шихта материалдарын дайындау, тасымалдау, мөлшерлеу, шихтаны пешке тиеу, ферроқорытпаны ұсақтау және фракциялау үшін жеңдік сүзгілер негізінде аспирациялық қондырғыларды қолдану	Жалпы қолданылады*
6	Тозаңды беттерді суару: суару машиналарын, қондырғыларды, бүріккіштерді қолдана отырып, сумен шаңды басу	Жалпы қолданылады

* қапшык сүзгінің қолданылуы қоршаған ортаның төмен температурасы (-20 ºC - 40 ºC) және шығарылатын газдардың жоғары ылғалдылығы жағдайында, сондай-ақ қауіпсіздік (жарылыс қаупі бар) тұрғысынан ұсақтау үшін (яғни) шектелуі мүмкін.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1,5.2.2-бөлімдерінде көрсетілген.

ЕҚТ 17.

ЕҚТ тиісті көздерден шығарылатын ұйымдастырылмаған шығарындылардың көлемінің тәртібін мынадай әдістердің көмегімен анықтау болып табылады:

шығарындылары шығарылатын көзден өлшенетін тікелей өлшемдер, концентрациясы мен массасын өлшеуге немесе анықтауға болады (ЕҚТ 15 іске асырылғаннан кейін және ұйымдастырылмаған көзді ұйымдасқан көзге ауыстырғаннан кейін орындауға болады);

кейіннен бекітілген әдістемелерге сәйкес қайта есептеу арқылы шығарындыларды анықтау көзден белгілі бір қашықтықта жүргізілетін жанама өлшеулер;

шығарынды коэффициенттерін қолдана отырып, есептеу әдістерін қолдану.

шығарындыларға мониторинг жүргізудің автоматтандырылған жүйелері.

Мүмкіндігінше, тікелей өлшеу әдістері жанама әдістерге немесе шығарындылар коэффициенттерін қолдана отырып есептеулерге негізделген бағалауға қарағанда қолайлы.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1,5.2.2-бөлімдерінде көрсетілген.

1.6.2. Ұйымдастырылған шығарындылар

ЕҚТ 18.

Атмосфераға ластағыш заттардың ұйымдасқан шығарындыларының алдын алу немесе азайту үшін ең үздік қолжетімді техника балқыту пештерін ашық пештерден жабық пештерге технологиялық жаңғыртудан тұрады.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3, 5.3.1-бөлімдерінде көрсетілген.

ЕҚТ 19.

Атмосфераға ұйымдастырылған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту үшін ЕҚТ-ның біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Кен термиялық пештерде ферроқорытпаны көмір қыздыру әдісімен өндіру.	Жалпы қолданылады
2	Жартылай жабық кен қыздыру пештерін қолдану;	Жалпы қолданылады
3	Құрғақ газ тазартқыштарды қолдану	Жалпы қолданылады
4	Газ-шаң шығарындыларын ("дог хауз" типі, сору зонттары, тиімді баспаналар) ұстау мен эвакуациялаудың жетілдірілген жүйелерін қолдану	Жалпы қолданылады
5	Шығарылатын газдардың жақсы тығыздалуын және ұсталуын қамтамасыз ету үшін пешке немесе ұяшыққа тиелетін шихта көлемін ұлғайту	Жалпы қолданылады
6	Шығарылатын газдарды ұстауға және сүзуге арналған жабдықты жаңарту немесе жетілдіру.	Жалпы қолданылады
7	Отқа төзімді төсемді жақсарту арқылы пештің тоқтап қалу уақытын қысқарту.	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3, 5.3.1-бөлімдерінде көрсетілген.

ЕҚТ 20.

Қолдану шарттарын ескере отырып, төменде аталған әдістердің кез келгенін немесе олардың комбинациясын пайдалана отырып, шығарындыларға қатты бөлшектердің (шаңның), қалқыма заттардың түсуін азайту:

Р/с №	Техникалар	Сипаттама
1	2	3
1	Циклондар	Циклондар өндірістік кәсіпорындардың қызметі нәтижесінде пайда болатын қатты ластанудан ауаны және шығарылатын технологиялық газдарды тазартуға арналған негізгі аппараттардың бірі болып табылады.
2	Жеңдік сүзгілер	Жеңдік сүзгілер экологиялық ең таза және тиімді шаң жинайтын жабдық болып табылады.
3	Электр сүзгілер	Өте ұсақ бөлшектері бар газды тазартудың жоғары дәрежесіне электртұндыру әдісі арқылы қол жеткізуге болады. Бұл әдіспен арнайы құрылғыларда электр өрісі пайда болады, онда газ молекулалары электр разрядымен иондалады, нәтижесінде қатты фаза тұндырылады. Өнеркәсіптік газдарды қатты және сұйық бөлшектерден тазартуға арналған ең көп таралған әмбебап құрылғылар – электр сүзгілер.
4	Ылғалды электр сүзгілер	Ылғалды электр сүзгілер құрғақ сүзгілер сияқты жіктеледі. Ылғалды электрсүзгілер құрғақ сүзгіден тек тұндырғыш электродтарда ағып жатқан пленка түрінде суды қолданумен ерекшеленеді; сұйық дисперсті фазаны (мысалы, тұман) бөлу кезінде ұсталған сұйықтық электродтардан суды қолданбай ағып кетеді.
5	Ылғалды скруббер	Газдарды шаңнан ылғалды тазарту әдісі өте қарапайым және сонымен бірге шаңсыздандырудың өте тиімді әдісі болып саналады.
6	Керамикалық және металл торлы сүзгі	Керамикалық сүзгіде ластанған газ керамикалық сүзгі материалы арқылы өтеді, оны әртүрлі формада жасауға болады (мата, киіз, талшық, тозуға төзімді агломерат немесе сүзгі шамдары). Егер қышқыл компоненттерді (мысалы, гидрохлоридті (316), азот оксидтерін (301, 304), күкірт диоксидін (330)) және диоксиндерді (3620) жою қажет болса, онда сүзгі материалы катализаторлармен толтырылады; реагенттерді бүрку қажет болуы мүмкін. Ірі түйіршікті және ұсақ бөлшектері бар газдарды тазарту үшін қолданылатын металл-керамикалық сүзгілерде беттік сүзгілеу ірі бөлшектердің абразивті тозуына төзімді жентектелген кеуекті металл сүзгілегіш элементтермен жүзеге асырылады. Сүзгілеу элементтерін құрамына қарай сығылған ауаның, азоттың немесе таза технологиялық газдың кері немесе импульстік ағынымен қалпына келтіруге болады.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.1 – 5.3.6-бөлімдерінде берілген.

ЕҚТ 21.

Ферроқорытпаны өндіру кезінде атмосфераға шаң, металл және басқа заттардың шығарылуын болдырмау үшін ЕҚТ техниканың біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Сипаттама
1	2	3
1	Жағылатын ауадағы оттегімен байыту	Оттегімен байыту сульфид негізіндегі кендердің автотермиялық тотығуын қамтамасыз ету, нақты пештердің қуатын немесе балқыту жылдамдығын арттыру үшін және тотықсыздану аймағынан бөлек толық жануды қамтамасыз ету үшін пеште дискретті оттегімен қамтылған аумақтарды қамтамасыз ету үшін қолданылады.

ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2.1-кестеде берілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1-бөлімінде көрсетілген.

ЕҚТ 22.

Ферроқорытпа өндірісінде атмосфераға газ тәрізді қосылыстардың шығарындыларын азайтуға арналған ЕҚТ техниканың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Сипаттама
1	2	3
1	Жандырып бітіргіш/жандырып бітіру камерасы	Жандырып бітіргіш немесе термиялық тотықтырғыш (ТТ) – пайдаланылған газ ағынындағы ластағыш зат тотығу реакциясын жасау үшін бақыланатын ортада оттекпен әрекеттесетін жағу жүйесі болып табылады.
2	Газға арналған ылғалды науа	Ылғалды тазарту процесінде газ тәрізді қосылыстар ерітіндіде ериді. Ылғалды науаның ағысы бойынша түтін газдары сумен қанығады және түтін газдарын шығарар алдында тамшылардан айыру талап етіледі. Түзілген сұйықтықты ағынды су тәсілімен өңдеу қажет және ерімейтін зат тұндыру немесе сүзгілеу арқылы жиналады.
3	Құрғақ және жартылай құрғақ науа	Құрғақ ұнтақты немесе суспензияны/сілтілі реагентті ерітіндіні енгізеді және пайдааланылған газ ағынына ыдыратылады. Материал күкіртті газ тәрізді заттармен әрекеттесіп қатты зат түзеді, оны сүзгілеу арқылы алып тастау керек (жеңдік сүзгі немесе электрсүзгі). Реакциялық бағанды пайдалану тазарту жүйесін жоюдың тиімділігін жақсартады.
4	Газды регенерациялау жүйесі	жану ауасын оттегімен ауыстыру, кейіннен пешке келіп түсетін азоттан термиялық NOX жылулық түзілуін жою/азайту.
5	Оттекті отынды жағу	Бұл әдістеме жану ауасын оттегімен ауыстыру, кейіннен пешке келіп түсетін азоттан термиялық NOX жылулық түзілуін жою/азайтуды білдіреді. Пештегі қалдық азоттың мөлшері жеткізілетін оттегінің тазалығына, отын сапасына және әлеуетті ауа кіруіне байланысты.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2.1. – 5.4.2.5-бөлімдерінде көрсетілген.

ЕҚТ 23.

Ферроқорытпа өндірісінде атмосфераға күкірт диоксиді шығарындыларының алдын алу үшін ЕҚТ техниканың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Сипаттама
1	2	3
1	Құрамында SO2 аз шығарылатын газдарға арналған ТГК	Арнайы абсорберлердегі суспензиялар/ерітінділер түріндегі, олардың дайын зат түзілген күкіртті қосылыстармен реакциясы сілтілі реагенттерді (мысалы, кальций карбонаты) енгізу арқылы шығарылатын технологиялық газдардан күкірт диоксидін кетіру. Процесс басталғанға дейін газды шаңнан алдын ала тазарту қажет.
2	Ылғалды катализ әдісімен шығарылатын газдардан күкірт диоксидін кәдеге жарату	Газ тәрізді күкірт диоксидін адуға және тауралық сападағы күкірт қышқылын алуға негізделген ылғалды технологиялық газдарды өңдеу.
3	Күкіртсіздендіру және азот оксидтерінің шығарындыларын азайту үшін белсендірілген көмірді қалпына келтіру	Құрғақ күкіртсіздендіру технологиясы белсендірілген көмірмен SO2 адсорбциясына негізделген. SO2 артық болған кезде оны белсендірілген көмірмен қалпына келтіреді

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.3, 5.5.4-бөлімдерінде көрсетілген.

ЕҚТ 24.

Ферроқорытпаны өндіру кезінде атмосфераға азот оксидтерінің (NOx) шығарындыларын болдырмауға және/немесе азайтуға арналған ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаттама
1	2	3
1	(NOx) Азот оксидтерінің шығарылу деңгейі төмен оттықтар	Жалынның ең жоғары температурасын төмендетуге арналған, бұл жану процесін кешіктіреді, бірақ жылу беруді арттыра отырып, оның аяқталуына мүмкіндік береді. Бұл оттық кострукциясының әсері отынның өте тез тұтануында, әсіресе отында ұшпа қосылыстар болған кезде, атмосферада оттегінің жетіспеушілігінде, бұл NOx түзілуінің төмендеуіне әкеледі. NOx шығарындылары төмен оттықтардың конструкциясы кезең-кезеңмен жануды (ауа/отын) және түтін газдарын қайта өңдеуді қамтиды.
2	Оттекті-отынды оттық	Пешке келіп түсетін азоттан NOx термиялық түзілуін кейіннен болдырмау/азайту арқылы жағылатын ауаны оттекпен ауыстыруға арналған. Пештегі азоттың қалдық мөлшері кіретін оттегінің тазалығына, отынның сапасына және ауаның болжамды түсуіне байланысты.
3	Түтін газының рециркуляциясы	Пештегі пайдаланылған газды оттегінің құрамын азайту үшін жалынға беру және сәйкесінше жалынның температурасын түсіру. Арнайы оттықтарды пайдалану түтін газдарының ішкі рециркуляциясына негізделген, ол жалынның негізін салқындатады және жалынның еі ыстық бөлігіндегі оттегі құрамын азайтады.
4	Селективті каталитикалық тотықсыздану	СКТ кезінде NOx тотықсыздандырғыш арқылы N2-ге дейін азаяды (әдетте аммиак), ол оттегінің жеткілікті мөлшерімен катализатордағы түтін газына тікелей енгізіледі
5	РТТ пайдалану	Адсорбенттің отқа төзімді тірек қабаттары арқылы газ бен көміртегі қосылыстарының жылу энергиясын кәдеге жарату үшін регенеративті процестерді пайдалану.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6-бөлімінде көрсетілген.

ЕҚТ 25.

Ферроқорытпаны өндіру кезінде атмосфераға көміртегі тотығы (СО) шығарындыларының алдын алу және/немесе азайтға арналған ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаттама
1	2	3
1	Ферроқорытпаны көмірді қыздыру әдісімен өндіру	Ферроқорытпаны кенді қыздыру пешінде көмірді қыздыру әдісімен өндіру. Жартылай жабық кенді қыздыру пештерін қолдану
2	Электриндукциялық пештерді пайдалану	Металды қыздыру индукцияланған құйынды токтармен жүргізілетін ферроқорытпа өндірісі
3	Мыс-аммиак ерітінділерін пайдалана отырып, газдарды абсорбциялық тазарту	газдарды көміртегі оксидінен тазарту үшін газды сұйық азотпен сіңіру немесе шаюды қолдану
4	Су буының реакциясын қолдана отырып, газдарды каталитикалық тазарту	Тотықты темір катализаторларының қатысуымен жүргізілетін су газының реакциясын (су буымен конверсиялау) пайдалана отырып, құрамында СО мөлшері жоғары газ қоспаларын тазарту процесі.
5	Регенеративті термиялық тотықтырғыштарды қолдану	Адсорбенттің отқа төзімді тірек қабаттары арқылы газ бен көміртегі қосылыстарының жылу энергиясын кәдеге жарату үшін регенеративті процестерді пайдалану.
6	Термиялық каталитикалық емес күйдіру және каталитикалық күйдіру арқылы газдарды тазарту	марганец, мыс-хром және құрамында платина тобының металдары бар катализаторларды қолдану.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде көрсетілген.

1.7. Суды пайдалануды басқару

ЕҚТ 26.

Ағынды суларды кетіру және тазартуға арналған ең үздік қолжетімді техника ішкі рециркуляцияны жинау және көбейту болып табылады. ЕҚТ бір техниканы немесе техникалар комбинациясын пайдалануды білдіреді:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Ағынды суларды тазарту және құю операцияларынан бірдей процесте қайта пайдалану	Жалпы қолданылады
2	Жерүсті ағынды суларын қайта пайдалану	Жалпы қолданылады
3	Жабық салқындатқыш су жүйелерін пайдалану	Жалпы қолданылады
4	Тазартылған суды қайта пайдалану	Қолдану мүмкіндігі тазартылған суда тұздардың болуымен шектелуі мүмкін

Айналымды сумен жабдықтау жүйесі (тұйық жүйелер) болмаған жағдайда төгінділер ағынды сулардағы ластағыш заттардың концентрациясына сәйкес 2.2-кестеге сай бақылануы тиіс.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8-бөлімінде көрсетілген.

ЕҚТ 27.

Кәсіпорынның жұмысын бақылау және өндіріс технологиясын сақтау үшін ЕҚТ ферроқорытпа өндірісі кәсіпорнының орналасқан жеріндегі жерасты суларының мониторингі болып табылады. Әсер ету мониторингі ЭББ (ӨЭБ) бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылады.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8, 4.8.1-бөлімдерінде көрсетілген.

1.8. Қалдықтарды басқару

ЕҚТ 28.

Кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтарды болдырмауға немесе, егер ол мүмкін болмаса, санын азайтуға арналған ЕҚТ ЭМЖ шеңберінде қалдықтарды басқару бағдарламасын құруды және орындауды білдіреді (ЕҚТ 1-ді қараңыз), ол басымдық тәртібімен қалдықтардың пайда болуын болдырмауды, оларды қайта пайдалануға дайындауды, қайта өңдеуді және/немесе өзге де қалпына келтіруді қамтамасыз етеді.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Өндірістік рециклинг	Жалпы қолданылады
2	Шламды технологиялық процеске қайтару	Жалпы қолданылады
3	Жоғары көміртекті феррохромның ағымдағы қожды қайта өңдеу	Феррохром өндірісінде қолданылады
4.	Технологиялық процестің қалдықтарын қайта пайдалану және олардың мөлшерін азайту.	Жалпы қолданылады

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7-бөлімінде көрсетілген.

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейі)

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары).

2.1-кесте. Ферроқорытпа өндірісінде ауаға шаң шығарындыларын шығаруға арналған ЕҚТ-мен байланысты технологиялық нормативтер

Р/с №	Параметрі	Процесс	Жұмыс істеп тұрған өндірістер үшін, ЕҚТ (мг/Нм3)	Жаңадан іске қосылатын және реконструкцияланатын өндірістерге арналған ЕҚТ (мг/Нм3)
1	2	3	4	5
1	Тозаң	Шикізат пен дайын өнімді түсіру, сақтау, дайындау, беру және жөнелту	5–20(*)	5–20
		Ферроқорытпаны балқыту	5–20(**)	2–10 (***)
		Агломерат өндіру және беру	5–20(*)	5–20

* қолданыстағы қондырғыларды ұсақтау және жіктеу (елеу) процестері үшін 20– 100 мг/Нм3;

** 1990 жылға дейін пайдалануға берілген газ тазарту қондырғылары үшін 20– 50 мг/Нм3;

*** жеңдік сүзгінің тиімділігіне әсер ететін шаңның жабысқақ сипатына (мысалы, оның гигроскопиялық қабілетіне немесе химиялық сипаттамаларына байланысты) байланысты FeMn, SiMn, CaSi өндірісі үшін диапазонның жоғарғы шекарасы 15 мг/Нм3 дейін болуы мүмкін.

Су ресурстары (ағынды сулардың шығарындыларындағы ластағыш заттардың концентрациясы).

2.2-кесте. Ферроқорытпаны өндіру кезінде ЕҚТ-ға сәйкес келетін ағынды сулардың төгінділеріндегі ластағыш заттардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметрі	ЕҚТ (мг/дм3)
1	2	3
1	Күміс (Ag)	жатпайды
2	Күшән (As)	<0.1
3	Кадмий (Cd)	<0.05
4	Кобальт (Co)	жатпайды*
5	Жалпы хром (Cr)	<0.2
6	Хром (VI) (Cr (VI))	<0.05
7	Мыс (Cu)	<0.5
8	Сынап (Hg)	<0.05
9	Никель (Ni)	<2
10	Қорғасын (Pb)	<0.2
11	Мырыш (Zn)	<1

* ескертпе: жинақтаушы тоғандар мен буландырғыш тоғандарға төгінділерде технологиялық нормативтерді белгілеуге қатысты норма олар соңғы 3 жылдағы мониторингтік зерттеулердің нәтижелері бойынша жерүсті және жерасты су ресурстарына әсер етпейтінін растай отырып, гидротехникалық құрылыстарға қатысты қолданылатын талаптарға сәйкес келген жағдайда қолданылмайды.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су ресурстары мен өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерінде көрсетіледі. Тиісінше, басқа технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын өндіріс технологиясына байланысты. Сонымен қатар, энергетикалық, су және басқа (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде төмендегідей көптеген факторларға байланысты бірқатар вариативтік көрсеткіштер алынды:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері;

қондырғылардың өнімділігі мен пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ енгізуге, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға, ең төменгі мәндерге сәйкес келуге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) және үнемдеу және ұтымды тұтыну жөніндегі сындарлы, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге бағытталуы тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер қолданылатын шикізат пен отын бойынша кәсіпорындардың жеке ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, аралас салалар/салыстырмалы процестер бойынша ЕҚТ анықтамалықтарының ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. Технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз ететін нақты жағдайларда ЕҚТ таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай 10 %-ға төмендету;

айналымды және қайталама сумен жабдықтауды енгізу – технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100 %-ға дейін.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

4.1-кесте. Ластағыш заттардың шығарындыларына мониторинг жүргізу:

Р/с №	Параметрі	Қатысты бақылау:	Бақылаудың минималды кезеңділігі*	Ескертпе
1	2	3	4	5
1	Тозаң**	ЕҚТ 20-21	Үздіксіз	Маркерлік зат
2	SO2	ЕҚТ 23	Үздіксіз немесе жылына бір рет	Маркерлік зат
3	NO2 ретінде көрсетілген NOx	ЕҚТ 24	Үздіксіз немесе жылына бір рет	Маркерлік зат
4	СО	ЕҚТ 25	Үздіксіз немесе жылына бір рет	Маркерлік зат
5	H2S	ЕҚТ 22	Үздіксіз немесе жылына бір рет

ескертпе:

* үздіксіз бақылау қолданыстағы заңнамада көзделген бақылау кезеңділігіне қойылатын талаптарға сәйкес ұйымдастырылған көздердегі мониторингтің автоматтандырылған жүйелері арқылы жүргізіледі;

** егер үздіксіз өлшеу техникалық жағынан қолданылмайтын болса, мерзімді мониторингті неғұрлым жиі жүргізу.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Ферроқорытпаны өндіру кезінде атмосфералық ауаға әсер етудің негізгі факторы ұйымдасқан шығарындылар көздерін пайдалану нәтижесінде пайда болатын ластағыш заттардың шығарындылары болып табылады.

Ферроқорытпа өндірісінің өндірістік объектілері қызметінің жерасты және жерасты суларына әсер ету мөлшері су тұтыну мен су бұру көлеміне, тазарту құрылыстары жұмысының тиімділігіне, айналымды сумен жабдықтаудың сандық сипаттамаларына байланысты. Шығарылатын сарқынды сулардың сапалық құрамы кәсіпорынды сумен жабдықтауға пайдаланылатын сулардың құрамына, пайдаланылатын шикізаттың құрамына, технологиялық процестердің ерекшелігіне, аралық өнімдердің құрамына немесе дайын өнімдердің құрамына, қолданыстағы сарқынды суларды тазарту жүйелеріне байланысты.

Өндірістік және технологиялық процестер нәтижесінде пайда болған қалдықтар шарттық негізде үшінші тарап ұйымдарына кәдеге жаратуға/қайта өңдеуге берілуі не ішінара өндіріске қайтарылуы мүмкін.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ремедиация:

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жер мен топыраққа экологиялық залал фактісі анықталған жағдайда жүргізіледі.

Осылайша, ферроқорытпа кәсіпорындарының қызметі нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануы және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне одан әрі ауысуы нәтижесінде мынадай жағымсыз салдарлар туындайды:

атмосфералық ауадан ластағыш заттардың топырақ бетіне түсуі нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы және олардың жерүсті және жерасты суларына одан әрі инфильтрациясы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсері.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жағдайға қатысты табиғи орта компоненттерінің жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға Қазақстан Республикасы Экология кодексінің нормаларына және ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сәйкес учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жою үшін тиісті шаралар қолдануға тиіс.

Бұдан басқа, іс-әрекеті немесе қызметі экологиялық залал келтірген адам

тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ олардың ағымдағы немесе болашақ бекітілген нысаналы мақсатын ескере отырып, учаске бұдан былай адам денсаулығына елеулі қауіп төндірмеуі және табиғи орта компоненттерінің ластануына байланысты оның қоршаған ортаға қатысты қызметі зиян келтірмеуі үшін, сондай-ақ белгіленген мерзімдер мен кезеңділікте бақылау мониторингі үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытынды Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанын және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Кәсіпорындардың сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, әдеби деректерді пайдалана отырып, нормативтік құжаттаманы, экологиялық есептерді, ферроқорытпа өндірісі жөніндегі кәсіпорындарды жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын зерделеу арқылы ферроқорытпа өндірісі саласының тұтастай алғанда, салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, энергия және ресурстық тұтыну, қоршаған ортаға әсер етудің басқа да факторлары туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытынды бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі одан арғы жұмыстарға және оларды ендіру мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік заттардың қоршаған ортаға эмиссияларының деңгейлері, шикізат пен энергия ресурстарын тұтыну, сондай-ақ негізгі және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғыртуды жүргізу, ЕҚТ ендірудің экономикалық аспектілері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларын мониторингтеуге, бақылауға және азайтуға назар аудару қажет;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемдері ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурсты үнемдеуді, өндіріс объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

Об утверждении заключений по наилучшим доступным техникам "Добыча и обогащение железных руд (включая прочие руды черных металлов)", "Добыча и обогащение руд цветных металлов (включая драгоценные)", "Переработка нефти и газа", "Сжигание топлива на крупных установках в целях производства энергии", "Производство ферросплавов"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 161

В соответствии с пунктом 5 статьи 113 Экологического кодекса Республики Казахстан Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемые:

1) заключение по наилучшим доступным техникам "Добыча и обогащение железных руд (включая прочие руды черных металлов)";

2) заключение по наилучшим доступным техникам "Добыча и обогащение руд цветных металлов (включая драгоценные)";

3) заключение по наилучшим доступным техникам "Переработка нефти и газа";

4) заключение по наилучшим доступным техникам "Сжигание топлива на крупных установках в целях производства энергии";

5) заключение по наилучшим доступным техникам "Производство ферросплавов".

2. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

О. Бектенов

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 161

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Добыча и обогащение железных руд
(включая прочие руды черных металлов)"

Оглавление

Оглавление

Глоссарий

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Система экологического менеджмента

1.2. Управление энергопотреблением

1.3. Управление процессами

1.4. Мониторинг выбросов

1.5. Мониторинг сбросов

1.6. Шум

1.7. Запах

1.8. Неорганизованные выбросы

1.9. Организованные выбросы

1.9.1. Выбросы пыли

1.9.2. Выбросы диоксида серы

1.9.3. Выбросы оксидов азота

1.9.4. Выбросы оксида углерода

1.10. Управление водопользованием, удаление и очистка сточных вод

1.11. Управление отходами

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по наилучшим доступным техникам "Добыча и обогащение железных руд (включая прочие руды черных металлов)" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях.
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие настоящего справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие настоящего справочника по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.

Аббревиатуры и их расшифровки

Аббревиатура	Расшифровка
НДТ	наилучшая доступная техника
КЭР	комплексное экологическое разрешение
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержат описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения КЭР.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением наилучших доступных техник, а также включают в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при добыче и обогащении железных руд (включая прочие руды черных металлов) в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения КТА, который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения согласно действующему законодательству Республики Казахстан, распространяются на следующие основные виды деятельности:

добыча и обогащение железных руд.

Заключение по НДТ распространяется на производственные процессы добычи и обогащения руд черных металлов (железные руды, хромовые руды), в том числе:

открытая добыча руд черных металлов;

подземная добыча руд черных металлов;

обогащение руд черных металлов;

производство окатышей.

Заключение по НДТ охватывает сопутствующие производственному процессу:

методы предотвращения и сокращения эмиссий и образования отходов;

методы обращения со вскрышными породами, карьерный и сточный водоотлив, рудничная вентиляция;

хранение и транспортировка сырья, продукции, пустой породы и хвостов обогащения;

методы рекультивации земель.

Процессы производства, не связанные напрямую с первичным производством, не рассматриваются в настоящем справочнике по НДТ.

Заключение по НДТ не распространяется на

добычу и обогащение марганцевых и ванадиевых руд;

производство черных металлов;

обеспечение промышленной безопасности или охраны труда.

Вопросы охраны труда рассматриваются частично и только в тех случаях, когда оказывают влияние на виды деятельности, включенные в область применения настоящего заключения по НДТ.

Рассматриваются вопросы обеспечения при добыче и обогащении руд черных металлов экологически безопасными техниками, а также решениями проблем утилизации различных видов отходов или комплексным использованием техногенных отходов.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного вида деятельности. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих заключениях по НДТ. В настоящем заключении по НДТ рассматриваются общие принципы управления отходами вспомогательных технологических процессов.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими.

Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении по НДТ, относятся к следующим видам:

технологические показатели по выбросам в атмосферу, выраженные как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/нм3) при условиях 273,15 K, 101,325 кПа, после вычитания содержания водяного пара;

технологические показатели по сбросам в водные объекты, выраженные как масса сброса на объем сточных вод, выраженная в мг/л;

при фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные выводы в данном заключении НДТ применимы ко всем объектам по добыче и обогащению железных руд (включая прочие руды черных металлов) и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры горно-металлургической комплекса Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, изученного в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1.

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении СЭМ, которая включает в себя все следующие функции:

заинтересованность и ответственность руководства, включая высшее руководство;

определение экологической политики, которая включает в себя постоянное совершенствование установки (производства) со стороны руководства;

планирование и реализация необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями;

внедрение процедур, в которых особое внимание уделяется:

структуре и ответственности,

подбору кадров,

обучению, осведомленности и компетентности персонала,

коммуникации,

вовлечению сотрудников,

документации,

эффективному контролю технологического процесса,

программам технического обслуживания,

готовности к чрезвычайным ситуациям и ликвидации их последствий,

обеспечению соблюдения экологического законодательства;

проверка производительности и принятие корректирующих мер, при которых особое внимание уделяется:

мониторингу и измерениям,

корректирующим и предупреждающим мерам,

ведению записей,

независимому (при наличии такой возможности) внутреннему или внешнему аудиту, для определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям, ее внедрению и реализации;

анализу СЭМ и ее соответствию современным требованиям, полноценности и эффективности со стороны высшего руководства;

отслеживанию разработки экологически более чистых технологий;

анализу возможного влияния на окружающую среду при выводе уставки из эксплуатации, на стадии проектирования нового завода и на протяжении всего срока его эксплуатации;

проведению сравнительного анализа по отрасли на регулярной основе.

Разработка и реализация плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли, использование системы управления техническим обслуживанием (см. НДТ 8), которая особенно касается эффективности систем снижения запыленности (см. НДТ 3), также являются частью СЭМ.

Объем (например, уровень детализации) и характер СЭМ (например, стандартизованная или не стандартизированная), как правило, связаны с характером, масштабом и сложностью установки, а также уровнем воздействия на окружающую среду, которое она может оказывать.

Описание НДТ приведено в разделе 4.2. справочника по НДТ.

1.2. Управление энергопотреблением

НДТ 2.

НДТ является сокращение потребления тепловой и электрической энергии путем применения одной или комбинации нескольких из перечисленных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Использование системы управления эффективным использованием энергии (например, в соответствии со стандартом ISO 50001)	Общеприменимо
2	Применение ЧРП на различном оборудовании (конвейерное, вентиляционное, насосное и т.д.)	Общеприменимо
3	Применение энергосберегающих осветительных приборов	Общеприменимо
4	Применение электродвигателей с высоким классом энергоэффективности	Общеприменимо
5	Применение УКРМ, а также фильтро-компенсирующих устройств для фильтрации высших гармоник и компенсации реактивной мощности в электрических сетях предприятий	Общеприменимо
6	Применение современных теплоизоляционных материалов на высокотемпературном оборудовании	Общеприменимо
7	Рекуперация тепла из теплоты отходящего процесса	Общеприменимо
8	Применение неформованных огнеупорных материалов для футеровки обжиговых машин	Общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделах 4.3., 5.2 справочника по НДТ.

1.3. Управление процессами

НДТ 3.

НДТ являются измерение или оценка всех соответствующих параметров, необходимых для управления процессами из диспетчерских с помощью современных компьютерных систем с целью непрерывной корректировки и оптимизации процессов в режиме реального времени, для обеспечения стабильности и бесперебойности технологических процессов, что повысит энергоэффективность и позволит максимально увеличить производительность и усовершенствовать процессы обслуживания. НДТ заключается в обеспечении стабильной работы процесса с помощью системы управления процессом вместе с использованием одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	АСУ технологическим процессом и очистными сооружениями	Общеприменимо
2	АСУ горнотранспортным оборудованием	Общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.1. справочника по НДТ.

1.4. Мониторинг выбросов

НДТ 4.

НДТ является проведение мониторинга выбросов МЗВ из дымовых труб от основных источников выбросов всех процессов.

Периодичность мониторинга представлена в разделе 4.

Описание НДТ приведено в разделе 4.4. справочника по НДТ.

1.5. Мониторинг сбросов

НДТ 5.

НДТ заключается в проведении мониторинга сбросов МЗВ в месте выпуска сточных вод из очистных сооружений в соответствии с национальными и/или международными стандартами, регламентирующими предоставление данных эквивалентного качества.

Периодичность мониторинга представлена в разделе 4.

Для мониторинга сброса сточных вод существует множество стандартных процедур отбора проб и анализа воды и сточных вод, в том числе:

случайная проба – одна проба, взятая из потока сточных вод;

составная проба – проба, отбираемая непрерывно в течение определенного периода, или проба, состоящая из нескольких проб, отбираемых непрерывно или периодически в течение определенного периода и затем смешанных;

квалифицированная случайная проба – составная проба из не менее чем пяти случайных проб, отобранных в течение максимум двух часов с интервалом не менее двух минут и затем смешанных.

Описание НДТ приведено в разделе 4.4. справочника по НДТ.

1.6. Шум

НДТ 6.

В целях снижения уровня шума НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Регулярное техобслуживание оборудования, герметизация и ограждение вызывающих шум технических средств	Общеприменимо
2	Сооружение шумозащитных валов	Общеприменимо
3	Учет характера распространения шума и планирование работ с учҰтом этого, например, расположение блока измельчения и грохочения в подземном пространстве или частично под землҰй, расположение издающих шум машин недалеко друг от друга и в заглублении по отношению к уровню земли (уменьшается также площадь воздействия), закрытие дверей цеха обогащения и измельчения	Общеприменимо
4	Выбор направления проходки таким образом, чтобы место проведения работ оставалось по отношению к населҰнному пункту за очистным забоем	Общеприменимо
5	Оставление неотбитых стенок для защиты от шума в направлении населҰнного пункта	Общеприменимо
6	Оставление деревьев и других растений на краю рудничной территории или вокруг объектов, издающих шум	Общеприменимо
7	Ограничение размера заряда при взрыве, а также оптимизация объҰма ВВ	Общеприменимо
8	Предварительное извещение о взрыве и проведение взрывных работ в определҰнное, по возможности в одно и то же, время дня. Взрыв вызывает сильный, но непродолжительного характера шум, поэтому предварительное извещение о нҰм положительно влияет на отношение к этому страдающих от шума	Общеприменимо
9	Планирование транспортных маршрутов и осуществление перевозки в такие сроки, когда они вызывают минимальное воздействие	Общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 4.8. справочника по НДТ.

1.7. Запах

НДТ 7.

В целях снижения уровня шума НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Надлежащее хранение и обращение с пахучими материалами	Общеприменимо
2	тщательное проектирование, эксплуатация и техническое обслуживание любого оборудования, которое может выделять запахи	Общеприменимо
3	Сведение к минимуму использование пахучих материалов	Общеприменимо
4	Сокращение образования запахов при сборе и обработке сточных вод и осадков	Общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 4.8. справочника по НДТ.

1.8. Неорганизованные выбросы

НДТ 8.

Для предотвращения или, если это практически невозможно, сокращения неорганизованных выбросов пыли в атмосферу НДТ заключается в разработке и реализации плана мероприятий по неорганизованным выбросам как части СЭМ (см. НДТ 1), который включает в себя:

определение наиболее значимых источников неорганизованных выбросов пыли;

определение и реализация соответствующих мер и технических решений для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов в течение определенного периода времени.

Описание НДТ приведено в разделе 4.2 справочника по НДТ.

НДТ 9.

НДТ являются предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли и газообразных выбросов при проведении производственного процесса добычи руд.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при проведении производственного процесса добычи руд, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Применение большегрузной высокопроизводительной горной техники	общеприменимо
2	Проведение горных выработок и применение систем отработки с использованием современного высокопроизводительного самоходного оборудования	общеприменимо
3	Применение современных, экологичных и износостойких материалов	общеприменимо
4	Применение различных видов и типов конвейерного и пневматического транспорта для перевозки горной массы	общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.1 справочника по НДТ.

НДТ 10.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при проведении взрывных работ.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при проведении взрывных работ, относятся:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Уменьшение количества взрывов путем укрупнения взрывных блоков	общеприменимо
2	Использование в качестве ВВ простейших и эмульсионных составов с нулевым или близким к нему кислородным балансом	общеприменимо
3	Частичное взрывание на "подпорную стенку" в зажиме	общеприменимо
4	Внедрение компьютерных технологий моделирования и проектирования рациональных параметров буровзрывных работ	общеприменимо
5	Проведение взрывных работ в оптимальный временной период с учетом метеоусловий	общеприменимо
6	Использование рациональных типов забоечных материалов, конструкций скважинных зарядов и схем инициирования	общеприменимо
7	Орошение взрываемого блока и зоны выпадения пыли из пылегазового облака водой, пылесмачивающими добавками и экологически безопасными реагентами	общеприменимо
8	Применение установок локализации пыли и пылегазового облака	общеприменимо
9	Применение технологий гидрообеспыливания (гидрозабойка взрывных скважин и шпуров, укладка над скважинами емкостей с водой)	общеприменимо
10	Проветривание горных выработок	общеприменимо
11	Использование зарядных машин с датчиками контроля подачи ВВ	общеприменимо
12	Использование естественной обводненности горных пород и взрываемых скважин	общеприменимо
13	Использование неэлектрических систем инициирования для ведения взрывных работ в подземных условиях	общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.5. справочника по НДТ.

НДТ 11.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при проведении буровых работ.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при проведении буровых работ, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Позиционирование буровых станков в реальном времени c применением системы контроля параметров высокоточного бурения	общеприменимо
2	Применение технической воды и различных активных средств для связывания пыли	общеприменимо
3	Оснащение буровой техники средствами эффективного пылеподавления и пылеулавливания в процессе бурения технологических скважин	общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.4. справочника по НДТ.

НДТ 12.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при транспортировке, погрузочно-разгрузочных операциях.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при транспортировке, погрузочно-разгрузочных операциях, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Оборудование эффективными системами пылеулавливания, вытяжным и фильтрующим оборудованием для предотвращения выбросов пыли в местах разгрузки, перегрузки, транспортировки и обработки пылящих материалов	общеприменимо
2	Применение предварительного увлажнения горной массы, орошение технической водой, искусственное проветривание экскаваторных забоев	общеприменимо
3	Применение стационарных и передвижных гидромониторно-насосных установок, на колесном и рельсовом ходу	общеприменимо
4	Применение различных оросительных устройств для разбрызгивания воды в зоне стрелы и черпания ковша экскаватора	общеприменимо
5	Организация процесса перевалки пылеобразующих материалов	общеприменимо
6	Пылеподавление автомобильных дорог путем полива технической водой	общеприменимо
7	Применение различных ПАВ для связывания пыли в процессе пылеподавления забоев и карьерных автодорог	общеприменимо
8	Укрытие железнодорожных вагонов и кузовов автотранспорта	общеприменимо
9	Применение устройства и установки для выравнивания и уплотнения верхнего слоя грузов при транспортировке в железнодорожных вагонах и др	общеприменимо
10	Очистка автотранспортных средств (мойка кузова, колес), используемых для транспортировки пылящих материалов	общеприменимо
11	Применение различных видов и типов конвейерного и пневматического транспорта для перевозки горной массы	общеприменимо
12	Проведение замеров дымности и токсичности автотранспорта и контрольно-регулировочных работ топливной аппаратуры	общеприменимо
13	Применение каталитических технологий очистки выхлопных газов ДВС	общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.6. справочника по НДТ.

НДТ 13.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при хранении руд и продуктов их переработки.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при хранении руд и продуктов их переработки, относятся:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Укрепление откосов ограждающих дамб хвостохранилищ с использованием скального грунта, грубодробленой пустой породы	общеприменимо
2	Устройство лесозащитной полосы по границе земельного отвода вдоль отвалов рыхлой вскрыши (посадка деревьев)	общеприменимо
3	Закрепление пылящих поверхностей хвостохранилищ путем нанесения на поверхность меловой суспензии с последующей обработкой ее разбавленным раствором серной кислоты)	общеприменимо
4	Использование отходов полиэтилена и полипропилена с последующей температурной обработкой до сплавления с поверхностью хвосто- и шламохранилища	общеприменимо
5	Прокладка труб с разбрызгивателями воды мелкодисперсной фракции по периметру хвостохранилища	общеприменимо
6	Использование ветровых экранов	общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделах 5.3.7 справочника по НДТ.

1.9. Организованные выбросы

Представленные ниже техники и достижимые с их помощью технологические показатели (при наличии) установлены для источников, оборудованных принудительными системами вентиляции.

1.9.1. Выбросы пыли

НДТ 14.

НДТ является предотвращение или сокращение выбросов пыли и газообразных выбросов, а также сокращение энергопотребления, сокращение образования отходов при проведении производственного процесса обогащения руд.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при проведении производственного процесса, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Использование грохотов с высокой удельной производительностью для мокрого грохочения с полиуретановыми панелями при классификации	общеприменимо
2	Использование вертикальных мельниц при доизмельчении черновых концентратов	общеприменимо
3	Переработка богатой руды дроблением с последующим разделением, сортировкой по классам крупности товарной продукции	общеприменимо
4	Применение сгустителей перед фильтрованием	общеприменимо
5	Переработка руды тяжелосредней сепарацией	общеприменимо
6	Обогащение железных руд методом магнитной сепарации на барабанных сепараторах	общеприменимо
7	Применение магнитной дешламации перед магнитной сепарацией	общеприменимо
8	Использование винтовых сепараторов для гравитационного обогащения хромсодержащих руд	общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.2. справочника по НДТ.

НДТ 15.

НДТ является предотвращение или сокращение выбросов пыли и газообразных выбросов, сокращение образования отходов при производстве окатышей.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при производстве окатышей, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Использование кольцевого охладителя гранулированного материала	общеприменимо
2	Совершенствование технологии и тепловых схем обжига окатышей (интенсификация процессов сушки и обжига, применение эффективных горелочных устройств)	общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.3. справочника по НДТ.

НДТ 16.

В целях сокращения выбросов пыли при процессах, связанных с дроблением, классификацией (грохочением), транспортировкой и хранением при обогащении руды и производстве окатышей, НДТ заключается в использовании техник предварительной очистки дымовых газов (камеры гравитационного осаждения, циклоны, скрубберы), использованием электрофильтров, рукавных фильтров, фильтров с импульсной очисткой, керамических и металлических мелкоочистных фильтров и/или их комбинаций.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Применение камер гравитационного осаждения	общеприменимо
2	Применение циклонов	общеприменимо
3	Применение мокрых газоочистителей	общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.8. справочника по НДТ.

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, приведены в таблице 2.1. раздела 2.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

НДТ 17.

В целях сокращения выбросов пыли при обогащении руды (сушка концентрата) и производстве окатышей (обжиг окатышей) НДТ заключается в использовании техник предварительной очистки дымовых газов (камеры гравитационного осаждения, циклоны, скрубберы) с последующим использованием электрофильтров, рукавных фильтров и фильтров с импульсной очисткой или их комбинации.

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.8. справочника по НДТ.

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, приведены в таблице 2.2. раздела 2.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

1.9.2. Выбросы диоксида серы

НДТ 18.

В целях предотвращения или сокращения выбросов SO₂ из отходящих технологических газов при обогащении руды (сушка концентрата) и производстве окатышей (обжиг окатышей) НДТ заключается в использовании одной из или комбинации нижеперечисленных техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Десульфуризация и использование топлива с пониженным содержанием серы	Общеприменимо
2	Использование распылительной сушилки-скруббера с впрыскиванием сухого сорбента (известняка)	Общеприменимо
3	Использование "мокрых" способов очистки (мокрый скруббер)	Применительно для новых установок. Для действующих установок применимость может быть ограничена в случаях: - очень высокие скорости потока отходящего газа (из-за значительного количества образующихся отходов и сточных вод); - в засушливых районах (из-за большого объема воды и необходимости очистки сточных вод); - необходимость масштабной реконструкции централизованной системы очистки газов с выделением отдельных потоков для обессеривания, а также ограниченностью территории (отсутствие производственных площадей для строительства дополнительных крупногабаритных сооружений).
4	Установки одинарного контактирования	Общеприменимо
5	Установки ДК/ДА (двойное контактирование/двойная абсорбция)	Применимость двухконтактной/двойной абсорбционной кислотной установки может быть ограничена концентрацией серы в обрабатываемом сырье.
6	Установки мокрого катализа	Данный метод применяется в процессах с использованием сульфидного сырья. Для сокращения выбросов SO2 в отходящих газах менее 0,5 – 1 кг/т серной кислоты необходимы либо снижение исходной концентрацию SO2 в газе, что приведет к ухудшению технико-экономических показателей работы системы, либо строительство дополнительной установки доочистки отходящих газов.

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.9. справочника по НДТ.

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, приведены в таблице 2.3. раздела 2.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

1.9.3. Выбросы оксидов азота

НДТ 19.

Для предотвращения и/или снижения выбросов окислов азота (NOx) в атмосферу при обогащении руды (сушка концентрата) и производстве окатышей (обжиг окатышей) НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п		Техники		Описание
1	2		3
1	Горелки с низким уровнем выделения оксидов азота (NOx)		Предназначены для снижения пиковых температур пламени, что задерживает процесс сгорания, но дает ему завершиться, при этом увеличивая теплопередачу. Эффект этой конструкции горелки заключается в очень быстром воспламенении топлива, особенно при наличии в топливе летучих соединений, при недостатке кислорода в атмосфере, что ведет к снижению образования NOx. Конструкция горелок с более низкими показателями выбросов NOx предполагает поэтапное сжигание (воздух/топливо) и рециркуляцию дымовых газов.
2	Рециркуляция дымовых газов		Повторная подача отработанного газа из печи в пламя для снижения содержания кислорода и, следовательно, температуры пламени. Использование специальных горелок основано на внутренней рециркуляции дымовых газов, которые охлаждают основание пламени и снижают содержание кислорода в самой горячей части пламени.
3	Применение селективного каталитического восстановления (СКВ)		Применяется после обеспыливания и очистки от кислых газов
4	Применение селективно некаталитического восстановления (СНКВ)		Применяется после обеспыливания и очистки от кислых газов

При использовании одной или комбинации указанных техник количественное значение эмиссии должно соответствовать установленным санитарно-гигиеническим, ЭНК и целевым показателям качества окружающей среды. При наличии разных значений, определенных НПА, применяются наиболее жесткие требования, установленные к NOx.

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.10. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

1.9.4. Выбросы оксида углерода

НДТ 20.

Для предотвращения и/или снижения выбросов оксида углерода в атмосферу при обогащении руды (сушка концентрата) и производстве окатышей (обжиг окатышей) НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	2	3
1	Абсорбционная очистка газов с использованием медноаммиачных растворов	Низкотемпературный процесс очистки газов, который основан на физической абсорбции CO или промывке газа жидким азотом. Процесс очистки состоит из трех стадий: предварительного охлаждения и сушки исходных газов; глубокого охлаждения этих газов и частичной конденсации их компонентов; отмывки газов от оксида углерода, метана и кислорода жидким азотом в промывной колонне. Холод, необходимый для создания в установке низких температур, обеспечивается аммиачным холодильным циклом, а также рекуперацией холода обратных потоков азотноводородной фракции и азотного цикла высокого давления.
2	Каталитическая очистка газов с использованием реакции водяного пара	Процесс очистки может осуществляться с использованием реакции водяного пара (конверсией с водяным паром), проводимой в присутствии окисных железных катализаторов. Остаточное содержание оксидов углерода в очищенном газе составляет несколько десятитысячных долей процента. Одновременно происходит удаление свободного кислорода, если он присутствует в газе.
3	Очистка газов с термическим некаталитическим дожиганием и каталитическим дожиганием	Для окисления оксида углерода используют марганцевые, медно-хромовые и содержащие металлы платиновой группы катализаторы. В зависимости от состава отходящих газов в промышленности применяют различные технологические схемы очистки.

При использовании одной или комбинации указанных техник количественное значение эмиссии должно соответствовать установленным санитарно-гигиеническим, ЭНК и целевым показателям качества окружающей среды. При наличии разных значений, определенных НПА, применяются наиболее жесткие требования, установленные к CO.

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.11. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

1.10. Управление водопользованием, удаление и очистка сточных вод

НДТ 21.

НДТ для удаления и очистки сточных вод является управление водным балансом предприятия. НДТ заключается в использовании одной из или комбинации техник:

№ п/п	Техники		Применимость
1	2	3
1	Разработка водохозяйственного баланса горнодобывающего предприятия	Общеприменимо
2	Внедрение системы оборотного водоснабжения и повторного использования воды в технологическом процессе	Общеприменимо
3	Сокращение водопотребления в технологических процессах	Общеприменимо
4	Гидрогеологическое моделирование месторождения	Общеприменимо
5	Внедрение систем селективного сбора шахтных и карьерных вод	На действующих установках применимость может быть ограничена конфигурацией существующих систем сбора сточных вод
6	Использование локальных систем очистки и обезвреживания сточных вод	На действующих установках применимость может быть ограничена конфигурацией существующих систем очистки сточных вод

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.12. справочника по НДТ.

НДТ 22.

НДТ для снижения гидравлической нагрузки на очистные сооружения и водные объекты является снижение водоотлива карьерных и шахтных вод путем применения отдельно или совместно следующих технических решений.

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Применение рациональных схем осушения карьерных и шахтных полей	Определяется исходя из горно-геологических, гидрогеологических и горнотехнических условий разрабатываемого месторождения
2	Использование специальных защитных сооружений и мероприятий от поверхностных и подземных вод, таких как водопонижение и/или противофильтрационные завесы и другое	Общеприменимо
3	Оптимизация работы дренажной системы	Общеприменимо
4	Изоляция горных выработок от поверхностных вод путем регулирования поверхностного стока	Общеприменимо
5	Отвод русел рек за пределы горного отвода	Применяется в тех случаях, когда обводнение карьера или шахты за счет поступления вод из них достаточно существенно
6	Недопущение опережающего понижения уровней подземных вод	Общеприменимо
7	Предотвращение загрязнения шахтных и карьерных вод в процессе откачки	Общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.3.12. справочника по НДТ.

НДТ 23.

НДТ для снижения негативного воздействия на водные объекты является управление поверхностным стоком территории наземной инфраструктуры с целью сведения к минимуму попадания ливневых и талых сточных вод на загрязнҰнные участки, отделения чистой воды от загрязнҰнной, предотвращения эрозии незащищҰнных участков почвы, предотвращения заиливания дренажных систем путем применения отдельно или совместно следующих технических решений.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Организация системы сбора и очистки поверхностных сточных вод с породных отвалов	Общеприменимо
2	Перекачка сточных вод из гидротехнических сооружений при отвалах в хвостохранилище	Общеприменимо
3	Отведение поверхностного стока с ненарушенных участков в обход нарушенных участков, в том числе и выровненных, засеянных или озелененных, что позволит минимизировать объемы очищаемых сточных вод	Общеприменимо
4	Очистка поверхностного стока с нарушенных и загрязненных участков территории с повторным использованием очищенных сточных вод на технологические нужды	Общеприменимо
5	Организация ливнестоков, траншей, канав надлежащих размеров; оконтуривание, террасирование и ограничение крутизны склонов; применение отмостков и облицовок с целью защиты от эрозии	Общеприменимо
6	Организация подъездных дорог с уклоном, оснащение дорог дренажными сооружениями	Общеприменимо
7	Выполнение фитомелиоративных работ биологического этапа рекультивации, осуществляемых сразу же после создания корнеобитаемого слоя с целью предотвращения эрозии	Общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.12. справочника по НДТ.

НДТ 24.

НДТ для снижения уровня загрязнения сточных (шахтных, карьерных) вод веществами, содержащимися в горной массе, продукции или отходах производства, является применение одной или нескольких приведенных ниже техник очистки сточных вод:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Осветление и отстаивание	Общеприменимо
2	Фильтрация	Общеприменимо
3	Сорбция	Общеприменимо
4	Коагуляция, флокуляция	Общеприменимо
5	Химическое осаждение	Общеприменимо
6	Нейтрализация	Общеприменимо
7	Окисление	Общеприменимо
8	Ионный обмен	Общеприменимо

В отношении установления технологических показателей в сбросах карьерных и шахтных сточных вод в пруды-накопители и пруды-испарители норма не будет распространяться при условии их соответствия требованиям, применяемым в отношении гидротехнических сооружений, с подтверждением отсутствия воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы по результатам мониторинговых исследований за последние 3 года.

Установление факта негативного воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы свидетельствует о нарушении требований, применяемых к гидротехническим сооружениям. В этом случае количественные показатели эмиссий должны соответствовать действующим санитарно-гигиеническим, ЭНК и целевым показателям качества окружающей среды по отношению к местам культурно-бытового водопользования.

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.12.4. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

1.11. Управление отходами

НДТ 25.

Чтобы предотвратить или, если предотвращение невозможно, сократить количество отходов, направляемых на утилизацию, НДТ подразумевают составление и выполнение программы управления отходами в рамках СЭМ (см. НДТ 1) который обеспечивает в порядке приоритетности предотвращение образования отходов, их подготовку для повторного использования, переработку или иное восстановление.

Описание НДТ приведено в разделе 4,2., 4.6. справочника по НДТ.

НДТ 26.

В целях снижения количества отходов, направляемых на утилизацию при добыче и обогащении руд черных металлов, НДТ заключается в организации операций на объекте, для облегчения процесса повторного использования технологических полупродуктов или их переработку с помощью использования одной и/или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Повторное использование пыли из системы пылегазоочистки	Общеприменимо
2	Использование пресс-фильтров для обезвоживания отходов обогащения	Общеприменимо
3	Использование керамических вакуум-фильтров для обезвоживания отходов обогащения	Общеприменимо
4	Использование отходов добычи и обогащения в качестве сырья или добавки к продукции во вторичном производстве и строительных материалов, доизвлечение железных руд, полезных компонентов/минеральных сырьевых ресурсов при наличии таковых, промышленных отходов	Общеприменимо
5	Использование отходов при заполнении выработанного пространства	Общеприменимо
6	Использование отходов при ликвидации горных выработок	Общеприменимо

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.13. справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

Таблица 2.1. Технологические показатели выбросов пыли в процессах, связанных с дроблением, классификацией (грохочением), транспортировкой и хранением, достигаются применением одной и/или нескольких нижеперечисленных техник

№ п/п	Техники	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Электрофильтр	5 – 20**
2	Рукавный фильтр
3	Фильтр с импульсной очисткой
4	Керамический и металлический мелкоочистные фильтры

* при проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году:

1) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

2) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов;

3) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов;

При отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными если результаты каждой серий измерений или иных процедур, определенных в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов;

** для процессов дробления и классификации (грохочения) действующих установок 20 – 100 мг/Нм³.

Таблица 2.2. Технологические показатели выбросов пыли при обогащении руды (сушка концентрата) и производстве окатышей (обжиг окатышей)

№ п/п	Технологический процесс	Техники	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3	4
1	Сушка концентрата	Электрофильтр	5 – 20
2		Рукавный фильтр
3		Фильтр с импульсной очисткой
4	Обжиг окатышей	Электрофильтр	5 – 20**
5		Рукавный фильтр
6		Фильтр с импульсной очисткой

* при проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году:

1) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

2) допустимое среднесуточное значение не превышает 110 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

3) 95 % всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

При отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными если результаты каждой серий измерений или иных процедур, определенных в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов;

** 20–100 мг/Нм³ для установок с частично реконструируемой системой газоочистки и/или с учетом переключений установок между источниками загрязнения атмосферы.

Таблица 2.3. Технологические показатели выбросов SO₂ при производстве окатышей (обжиг окатышей)

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	SO2	30 – 50**

* при проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году:

1) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

2) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов;

3) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов;

При отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если результаты каждой серий измерений или иных процедур, определенных в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов

** 50 – 1250 мг/Нм³ для действующих установок, использующих серосодержащее железорудное сырьҰ, до пересмотра справочника по НДТ.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсовполучен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100 % с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

№ п/п	Параметр	Контроль, относящийся к НДТ:	Минимальная периодичность контроля	Примечание
1	2	3	4	5
1	Пыль	НДТ 16, НДТ 17	Непрерывно	Маркерное вещество
2	SO2	НДТ 18	Непрерывно	Маркерное вещество
3	NOx	НДТ 19	Непрерывно	Маркерное вещество
4	CO	НДТ 20	Непрерывно	Маркерное вещество

непрерывный контроль проводится посредством автоматизированной системы мониторинга на организованных источниках согласно требованиям к периодичности контроля, предусмотренной действующим законодательством.

Водные ресурсы (концентрация загрязняющих веществ в сбросах сточных вод)

№ п/п	Параметр	Минимальная периодичность контроля
1	2	3
1	Температура (С0)	Непрерывно*
2	Расходомер (м3/час)	Непрерывно*
3	Водородный показатель (ph)	Непрерывно*
4	Электропроводность (мкс -микросименс)	Непрерывное*
5	Мутность (ЕМФ-единицы мутности по формазину на литр)	Непрерывное*
6	Марганец (Mn)	Один раз в квартал**
7	Железо (Fe)	Один раз в квартал**
8	Свинец (Pb)	Один раз в квартал**
9	Цинк (Zn)	Один раз в квартал**
10	Взвешенные вещества	Один раз в квартал**

* выпуски сточных вод, отводимые с объекта I категории, подлежат оснащению автоматизированной системой мониторинга;

** периодичность контроля применима для веществ при условии их наличия в составе добываемой руды.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Основными факторами воздействия на атмосферный воздух при добыче и обогащении руд черных металлов являются выбросы загрязняющих веществ, возникающие в результате эксплуатации организованных источников выбросов.

Величина воздействия деятельности производственных объектов добычи и обогащения руд черных металлов на грунтовые и подземные воды зависит от объема водопотребления и водоотведения, эффективности работы очистных сооружений, качественной характеристики сброса сточных воды на поля фильтрации и рельеф местности. Качественный состав сбрасываемых сточных вод обусловлен составом вод, используемых на водоснабжение предприятия, составом используемого сырья, спецификой технологических процессов, составом промежуточных продуктов, либо составом готовых продуктов, существующих систем очистки сточных вод.

Образующиеся в результате производственных и технологических процессов отходы могут передаваться на утилизацию/переработку сторонним организациям на договорной основе, частично используются для собственных нужд при заполнении выработанного пространства, часть возвращается в производство.

Согласно Экологическому кодексу Республики Казахстан под ремедиацией признается комплекс мероприятий по устранению экологического ущерба посредством восстановления, воспроизводства компонента природной среды, которому был причинен экологический ущерб, или, если экологический ущерб является полностью или частично непоправимым, замещения такого компонента природной среды.

Таким образом, в результате деятельности предприятий по добыче и обогащению руд черных металлов следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, и при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности, необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчҰте или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам Экологического кодекса Республики Казахстан (ст. 131–141 раздела 5) и Методическим рекомендациям по разработке программы ремедиации.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того чтобы, с учҰтом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения, участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека, и не причинял ущерб от еҰ деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, представления декларацией о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведены анализ и систематизация информации об отрасли добычи и обогащения железных руд (включая прочие руды черных металлов) в целом, о применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторах воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий по добычи и обогащению железных руд (включая прочие руды черных металлов).

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ в особенности маркерных в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду, внедрение автоматизированной системы мониторинга эмиссий в окружающую среду являются необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям маркерных загрязняющих веществ и пересмотра технологических показателей маркерных загрязняющих веществ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.

___________________________

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 161

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Добыча и обогащение руд цветных металлов (включая драгоценные)"

Оглавление

Глоссарий

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Система экологического менеджмента

1.2. Управление энергопотреблением

1.3. Управление процессами

1.4. Мониторинг выбросов

1.5. Мониторинг сбросов

1.6. Управление водными ресурсами

1.7. Шум

1.8. Запах

1.9. Снижение эмиссий загрязняющих веществ.

1.9.1. Снижение выбросов от неорганизованных источников.

1.9.2. Снижение выбросов от организованных источников.

1.9.3. Снижение сбросов сточных вод

1.10. Управление отходами

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по НДТ "Добыча и обогащение руд цветных металлов (включая драгоценные)" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях.
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятии) и введенный в эксплуатацию до введения в действие справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие справочника по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.;

Аббревиатуры и их расшифровки

Аббревиатура	Расшифровка
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
КЭР	комплексное экологическое разрешение
НДТ	наилучшая доступная техника
ПЭК	производственный экологический контроль
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения КЭР.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением НДТ, а также включает в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочника по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при добыче и обогащении руд цветных металлов (включая драгоценные) в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее - КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения согласно действующему законодательству Республики Казахстан распространяются на следующие основные виды деятельности:

добыча и обогащение руд цветных металлов (включая драгоценные).

Заключение по НДТ распространяется на процессы, связанные с основными видами деятельности, которые могут оказать влияние на объемы эмиссий или уровень загрязнения окружающей среды:

производственные процессы добычи (подготовительные работы – проходка и крепление выработок, очистная выемка и вспомогательные процессы – транспортировка и управление качеством руд, вентиляция, водоотлив и др.) и обогащения (подготовительные – дробление, измельчение, классификация в воздушной и водной средах, основные процессы обогащения для руд цветных металлов (включая драгоценные) – гравитационное, флотационное обогащение, комбинированные процессы с выщелачиванием, вспомогательные – сгущение, фильтрование и сушка) руд;

методы предотвращения и сокращения эмиссий и образования отходов;

методы обращения со вскрышными породами, карьерный и сточный водоотлив, рудничная вентиляция;

хранение и транспортировка сырья, продукции, пустой породы и хвостов обогащения;

методы рекультивации земель.

Процессы производства, не связанные напрямую с первичным производством, не рассматриваются в настоящем заключении по НДТ.

Заключение по НДТ не распространяется на:

производство (металлургия) цветных металлов;

обеспечение промышленной безопасности или охраны труда;

вспомогательные процессы, необходимые для бесперебойной эксплуатации производства;

внештатные режимы эксплуатации, связанные с планово-предупредительными и ремонтными работы.

Вопросы охраны труда рассматриваются частично и только в тех случаях, когда оказывают влияние на виды деятельности, включенные в область применения настоящего заключения по НДТ.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного вида деятельности. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих заключениях по НДТ. В настоящем заключении по НДТ рассматриваются общие принципы управления отходами вспомогательных технологических процессов.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении по НДТ, относятся к следующим видам:

технологические показатели по выбросам в атмосферу, выраженные как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/Нм³) при условиях 273,15 K, 101,325 кПа, после вычитания содержания водяного пара.

технологические показатели по сбросам в водные объекты, выраженные как масса сброса на объем сточных вод, выраженная в мг/л;

при фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные выводы в данном заключении НДТ применимы ко всем объектам по добыче и обогащению руд цветных металлов (включая драгоценные) и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры горно-металлургической комплекса Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, изученных в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.12. Система экологического менеджмента

НДТ 1.

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении СЭМ, которая включает в себя все следующие функции:

заинтересованность и ответственность руководства, включая высшее руководство;

определение экологической политики, которая включает в себя постоянное совершенствование установки (производства) со стороны руководства;

планирование и реализация необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями.

Внедрение процедур, в которых особое внимание уделяется:

структуре и ответственности,

подбору кадров,

обучению, осведомленности и компетентности персонала,

коммуникации,

вовлечению сотрудников,

документации,

эффективному контролю технологического процесса,

программам технического обслуживания,

готовности к чрезвычайным ситуациям и ликвидации их последствий,

обеспечению соблюдения экологического законодательства;

проверке производительности и принятию корректирующих мер, при которых особое внимание уделяется: мониторингу и измерениям, корректирующим и предупреждающим мерам, ведению записей, независимому (при наличии такой возможности) внутреннему или внешнему аудиту, для определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям, ее внедрению и реализации;

анализ СЭМ и ее соответствие современным требованиям, полноценности и эффективности со стороны высшего руководства;

отслеживание разработки экологически более чистых технологий;

анализ возможного влияния на окружающую среду при выводе уставки из эксплуатации, на стадии проектирования нового завода и на протяжении всего срока его эксплуатации;

проведение сравнительного анализа по отрасли на регулярной основе.

Разработка и реализация плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли (см. НДТ 9), использование системы управления техническим обслуживанием, которая особенно касается эффективности систем снижения запыленности (см. НДТ 3), также являются частью СЭМ.

Применимость.

Объем (например, уровень детализации) и характер СЭМ (например, стандартизованная или не стандартизированная), как правило, связаны с характером, масштабом и сложностью установки, а также уровнем воздействия на окружающую среду, которое она может оказывать.

Описание представлено в разделе 4.2. справочника по НДТ.

1.13. Управление энергопотреблением

НДТ 2.

НДТ является сокращение потребления тепловой и электрической энергии путем применения одной или комбинации нескольких из перечисленных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование системы управления эффективным использованием энергии (например, в соответствии со стандартом ISO 50001)	общеприменимо
2	применение ЧРП на различном оборудовании (конвейерное, вентиляционное, насосное и т.д.)	общеприменимо
3	применение энергосберегающих осветительных приборов	общеприменимо
4	применение электродвигателей с высоким классом энергоэффективности	общеприменимо
5	применение УКРМ, а также фильтро-компенсирующих устройств, для фильтрации высших гармоник и компенсации реактивной мощности в электрических сетях предприятий	общеприменимо
6	применение современных теплоизоляционных материалов на высокотемпературном оборудовании	общеприменимо
7	рекуперация тепла из теплоты отходящего процесса	общеприменимо

Описание представлено в разделах 4.3, 5.2. справочника по НДТ.

1.14. Управление процессами

НДТ 3.

НДТ является измерение или оценка всех соответствующих параметров, необходимых для управления процессами из диспетчерских с помощью современных компьютерных систем с целью непрерывной корректировки и оптимизации процессов в режиме реального времени, для обеспечения стабильности и бесперебойности технологических процессов, что повысит энергоэффективность и позволит максимально увеличить производительность и усовершенствовать процессы обслуживания. НДТ заключается в обеспечении стабильной работы процесса с помощью системы управления процессом вместе с использованием одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	АСУ горнотранспортным оборудованием	общеприменимо
2	АСУТП (печи, котлы и т.д.)	общеприменимо
3	система автоматизации контроля и управления процессами обогащения	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1. справочника по НДТ.

1.15. Мониторинг выбросов

НДТ 4.

НДТ является проведение мониторинга выбросов МЗВ от основных источников выбросов всех процессов.

Периодичность мониторинга представлена в разделе 4.

Описание представлено в разделе 4.4.1. справочника по НДТ.

1.16. Мониторинг сбросов

НДТ 5.

НДТ заключается в проведении мониторинга сбросов МЗВ в месте выпуска сточных вод из очистных сооружений в соответствии с национальными и/или международными стандартами, регламентирующими предоставление данных эквивалентного качества.

Периодичность мониторинга представлена в разделе 4.

Для мониторинга сброса сточных вод существует множество стандартных процедур отбора проб и анализа воды и сточных вод, в том числе:

случайная проба – одна проба, взятая из потока сточных вод;

составная проба – проба, отбираемая непрерывно в течение определенного периода, или проба, состоящая из нескольких проб, отбираемых непрерывно или периодически в течение определенного периода и затем смешанных;

квалифицированная случайная проба – составная проба из не менее чем пяти случайных проб, отобранных в течение максимум двух часов с интервалом не менее двух минут и затем смешанных.

Описание представлено в разделе 4.4.2. справочника по НДТ.

1.17. Управление водными ресурсами

НДТ 6.

НДТ для рационального управления водными ресурсами заключается в предотвращении, сборе и разделении типов сточных вод, увеличении внутренней рециркуляции и использовании адекватной очистки для каждого конечного потока. Могут применяться следующие методы:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	отказ от использования питьевой воды для производственных линий	общеприменимо
2	увеличение количества и/или мощности систем оборотного водоснабжения при строительстве новых заводов или модернизации/реконструкции существующих заводов	общеприменимо
3	централизованное распределение поступающей воды	применимость может быть ограничена существующей конфигурацией водяных контуров
4	повторное использование воды до тех пор, пока отдельные параметры не достигнут определенных пределов	общеприменимо
5	использование воды в других установках, если затрагиваются только отдельные параметры воды и возможно дальнейшее использование	общеприменимо
6	разделение очищенных и неочищенных сточных вод	общеприменимо
7	использование ливневых вод	общеприменимо

Описание представлено в разделе 4.6.

1.18. Шум

НДТ 7.

В целях снижения уровня шума НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	регулярное техобслуживание оборудования, герметизация и ограждение вызывающих шум технических средств	общеприменимо
2	сооружение шумозащитных валов	общеприменимо
3	учет характера распространения шума и планирование работ с учетом этого, например, расположение блока измельчения и грохочения в подземном пространстве или частично под землей, расположение издающих шум машин недалеко друг от друга и в заглублении по отношению к уровню земли (уменьшается также площадь воздействия), закрытие дверей цеха обогащения и измельчения	общеприменимо
4	выбор направления проходки таким образом, чтобы место проведения работ оставалось по отношению к населҰнному пункту за очистным забоем	общеприменимо
5	оставление неотбитых стенок для защиты от шума в направлении населҰнного пункта	общеприменимо
6	оставление деревьев и других растений на краю рудничной территории или вокруг объектов, издающих шум	общеприменимо
7	ограничение размера заряда при взрыве, а также оптимизация объҰма взрывчатых веществ	общеприменимо
8	предварительное извещение о взрыве и проведение взрывных работ в определҰнное, по возможности в одно и то же, время дня. Взрыв вызывает сильный, но непродолжительного характера шум, поэтому предварительное извещение о нҰм положительно влияет на отношение к этому страдающих от шума	общеприменимо
9	планирование транспортных маршрутов и осуществление перевозки в такие сроки, когда они вызывают минимальное воздействие	общеприменимо

Описание представлено в разделе 4.9. справочника по НДТ.

1.19. Запах

НДТ 8.

В целях снижения уровня запаха НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	надлежащее хранение и обращение с пахучими материалами	общеприменимо
2	тщательное проектирование, эксплуатация и техническое обслуживание любого оборудования, которое может выделять запахи	общеприменимо
3	сведение к минимуму использование пахучих материалов	общеприменимо
4	сокращение образования запахов при сборе и обработке сточных вод и осадков	общеприменимо

Описание представлено в разделе 4.9. справочника по НДТ.

1.20. Снижение эмиссий загрязняющих веществ

1.20.1. Снижение выбросов от неорганизованных источников

НДТ 9.

Для предотвращения или, если это практически невозможно, сокращения неорганизованных выбросов пыли в атмосферу НДТ заключается в разработке и реализации плана мероприятий по неорганизованным выбросам как части СЭМ (см. НДТ 1), который включает в себя:

определение наиболее значимых источников неорганизованных выбросов пыли;

определение и реализацию соответствующих мер и технических решений для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов в течение определенного периода времени.

Описание представлено в разделе 4.2. справочника по НДТ.

НДТ 10.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли и газообразных выбросов при проведении производственного процесса добычи руд.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при проведении производственного процесса добычи руд, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	применение большегрузной высокопроизводительной горной техники	общеприменимо
2	проведение горных выработок и применение систем отработки с использованием современного высокопроизводительного самоходного оборудования	общеприменимо
3	применение современных, экологичных и износостойких материалов	общеприменимо
4	применение различных видов и типов конвейерного и пневматического транспорта для перевозки горной массы	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.3.1. справочника по НДТ.

НДТ 11.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при проведении взрывных работ.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при проведении взрывных работ, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	уменьшение количества взрывов путем укрупнения взрывных блоков	общеприменимо
2	использование в качестве ВВ простейших и эмульсионных составов с нулевым или близким к нему кислородным балансом	общеприменимо
3	частичное взрывание на "подпорную стенку" в зажиме	общеприменимо
4	внедрение компьютерных технологий моделирования и проектирования рациональных параметров БВР	общеприменимо
5	проведение взрывных работ в оптимальный временной период с учетом метеоусловий	общеприменимо
6	использование рациональных типов забоечных материалов, конструкций скважинных зарядов и схем инициирования	общеприменимо
7	орошение взрываемого блока и зоны выпадения пыли из пылегазового облака водой, пылесмачивающими добавками и экологически безопасными реагентами	общеприменимо
8	применение установок локализации пыли и пылегазового облака	общеприменимо
9	применение технологий гидрообеспыливания (гидрозабойка взрывных скважин и шпуров, укладка над скважинами емкостей с водой)	общеприменимо
10	проветривание горных выработок	общеприменимо
11	использование зарядных машин с датчиками контроля подачи взрывчатых веществ	общеприменимо
12	использование естественной обводненности горных пород и взрываемых скважин	общеприменимо
13	использование неэлектрических систем инициирования для ведения взрывных работ в подземных условиях	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.4.1.2. справочника по НДТ.

НДТ 12.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при проведении буровых работ.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при проведении буровых работ, относятся:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	позиционирование буровых станков в реальном времени c применением системы контроля параметров высокоточного бурения	общеприменимо
2	применение технической воды и различных активных средств для связывания пыли	общеприменимо
3	оснащение буровой техники средствами эффективного пылеподавления и пылеулавливания в процессе бурения технологических скважин	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.4.1.1. справочника по НДТ.

НДТ 13.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при транспортировке, погрузочно-разгрузочных операциях.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при транспортировке, погрузочно-разгрузочных операция, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	оборудование эффективными системами пылеулавливания, вытяжным и фильтрующим оборудованием для предотвращения выбросов пыли в местах разгрузки, перегрузки, транспортировки и обработки пылящих материалов	общеприменимо
2	применение предварительного увлажнения горной массы, орошение технической водой, искусственное проветривание экскаваторных забоев	общеприменимо
3	применение стационарных и передвижных ГМН, на колесном и рельсовом ходу	общеприменимо
4	применение различных оросительных устройств для разбрызгивания воды в зоне стрелы и черпания ковша экскаватора	общеприменимо
5	организация процесса перевалки пылеобразующих материалов	общеприменимо
6	пылеподавление автомобильных дорог путем полива технической водой	общеприменимо
7	применение различных ПАВ для связывания пыли в процессе пылеподавления забоев и карьерных автодорог	общеприменимо
8	укрытие железнодорожных вагонов и кузовов автотранспорта	общеприменимо
9	применение устройства и установки для выравнивания и уплотнения верхнего слоя грузов при транспортировке в железнодорожных вагонах и др.	общеприменимо
10	очистка автотранспортных средств (мойка кузова, колес), используемых для транспортировки пылящих материалов	общеприменимо
11	применение различных видов и типов конвейерного и пневматического транспорта для перевозки горной массы	общеприменимо
12	проведение замеров дымности и токсичности автотранспорта и контрольно-регулировочных работ топливной аппаратуры	общеприменимо
13	применение каталитических технологий очистки выхлопных газов ДВС	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.4.1.3. справочника по НДТ.

НДТ 14.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при хранении руд и продуктов их переработки.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при хранении руд и продуктов их переработки, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	укрепление откосов ограждающих дамб хвостохранилищ с использованием скального грунта, грубодробленой пустой породы	общеприменимо
2	устройство лесозащитной полосы по границе земельного отвода вдоль отвалов рыхлой вскрыши (посадка деревьев)	применимо с учетом естественной среды обитания
3	использование ветровых экранов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.4.1.4. справочника по НДТ.

1.20.2. Снижение выбросов от организованных источников.

Представленные ниже техники и достижимые с их помощью технологические показатели (при наличии) установлены для источников, оборудованных принудительными системами вентиляции.

1.20.2.1. Выбросы пыли и газообразных веществ

НДТ 15.

НДТ является предотвращение или сокращение выбросов пыли и газообразных выбросов, а также сокращение энергопотребления, образования отходов при проведении производственного процесса обогащения руд путем применения одной или комбинации нескольких из перечисленных ниже техник.

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
	ведение комплексного подхода к защите окружающей среды	общеприменимо
	переработка богатой руды дроблением с последующим разделением, сортировкой по классам крупности товарной продукции	общеприменимо
	использование МСИ и МПСИ для руд цветных металлов с высокой крепостью	общеприменимо
	схемы дробления с использованием ИВВД	общеприменимо
	использование вертикальных мельниц в зависимости от технологии переработки, требующей сверхтонкого измельчения	общеприменимо
	использование грохотов с высокой удельной производительностью для тонкого сухого и мокрого грохочения с полиуретановыми панелями при классификации	общеприменимо
	использование больше-объемных флотомашин с камерами чанового типа	общеприменимо
	использование колонных флотомашин	общеприменимо
	автоматизированные системы подачи реагентов	общеприменимо
	замена и (или) снижение расхода токсичных флотационных реагентов (СДЯВ) на нетоксичные	общеприменимо
	сгущение высокоскоростным осаждением пульпы	общеприменимо
	использование эффективных флокулянтов	общеприменимо
	использование фильтров максимального обезвоживания в целях исключения сушки (керам-фильтры, пресс-фильтры)	общеприменимо
	технология поддержания оптимальной крупности затравки для улучшения показателей по крупности продукционного гидрата	общеприменимо

Описание представлено в разделах 4.1., 5.3.2. справочника по НДТ.

НДТ 16.

В целях сокращения выбросов пыли при процессах, связанных с дроблением, грохочением, транспортировкой, хранением при обогащении руды, НДТ заключается в использовании одной или комбинации нескольких техник: предварительной очистке дымовых газов (камеры гравитационного осаждения, циклоны, скрубберы), использовании электрофильтров, рукавных фильтров, фильтров с импульсной очисткой, керамических и металлических мелкоочистных фильтров.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	применение камер гравитационного осаждения	общеприменимо
2	применение циклонов	общеприменимо
3	применение мокрых газоочистителей	общеприменимо
4	электрофильтр	общеприменимо
5	рукавный фильтр	на действующих установках применение может быть ограничено местом для установки
6	фильтр с импульсной очисткой	общеприменимо
7	керамический и металлический мелкоочистные фильтры	общеприменимо

Технологические показатели выбросов пыли в процессах, связанных с дроблением, классификацией (грохочением), транспортировкой, хранением, указаны в таблице 2.1. раздела 2.

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

НДТ 17.

В целях сокращения выбросов пыли при обогащении руд цветных металлов (включая драгоценные) НДТ заключается в использовании одной или комбинации нескольких техник: предварительной очистки дымовых газов (камеры гравитационного осаждения, циклоны, скрубберы) с использованием электрофильтров, рукавных фильтров, фильтров с импульсной очисткой, керамических и металлических мелкоочистных фильтров.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	применение камер гравитационного осаждения	общеприменимо
2	применение циклонов	общеприменимо
3	применение мокрых газоочистителей	общеприменимо
4	электрофильтр	общеприменимо
5	рукавный фильтр	на действующих установках применение может быть ограничено местом для установки
6	фильтр с импульсной очисткой	общеприменимо
7	керамический и металлический мелкоочистные фильтры	общеприменимо

Технологические показатели выбросов пыли при обогащении руд цветных металлов (включая драгоценные), в том числе при процессах гидрометаллургии, указаны в таблице 2.2. раздела 2.

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

1.20.3. Снижение сбросов сточных вод

НДТ 18.

НДТ для удаления и очистки сточных вод является управление водным балансом предприятия. НДТ заключается в использовании одной из или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	разработка водохозяйственного баланса горнодобывающего предприятия	общеприменимо
2	внедрение системы оборотного водоснабжения и повторного использования воды в технологическом процессе	общеприменимо
3	сокращение водопотребления в технологических процессах	общеприменимо
4	гидрогеологическое моделирование месторождения	общеприменимо
5	внедрение систем селективного сбора шахтных и карьерных вод	на действующих установках применимость может быть ограничена конфигурацией существующих систем сбора сточных вод
6	использование локальных систем очистки и обезвреживания сточных вод	на действующих установках применимость может быть ограничена конфигурацией существующих систем очистки сточных вод

Описание представлено в разделе 5.5.1.

НДТ 19.

НДТ для снижения гидравлической нагрузки на очистные сооружения и водные объекты является снижение водоотлива карьерных и шахтных вод путем применения отдельно или совместно следующих технических решений.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	применение рациональных схем осушения карьерных и шахтных полей	определяется исходя из горно-геологических, гидрогеологических и горнотехнических условий разрабатываемого месторождения
2	использование специальных защитных сооружений и мероприятий от поверхностных и подземных вод, таких как водопонижение и/или противофильтрационные завесы и другое	общеприменимо
3	оптимизация работы дренажной системы	общеприменимо
4	изоляция горных выработок от поверхностных вод путем регулирования поверхностного стока	общеприменимо
5	отвод русел рек за пределы горного отвода	применяется в тех случаях, когда обводнение карьера или шахты за счет поступления вод из них достаточно существенно
6	недопущение опережающего понижения уровней подземных вод	общеприменимо
7	предотвращение загрязнения шахтных и карьерных вод в процессе откачки	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.5.2.

НДТ 20.

НДТ для снижения негативного воздействия на водные объекты является управление поверхностным стоком территории наземной инфраструктуры с целью сведения к минимуму попадания ливневых и талых сточных вод на загрязненные участки, отделения чистой воды от загрязненной, предотвращения эрозии незащищенных участков почвы, предотвращения заиливания дренажных систем путем применения отдельно или совместно следующих технических решений.

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	организация системы сбора и очистки поверхностных сточных вод с породных отвалов	общеприменимо
2	перекачка сточных вод из гидротехнических сооружений при отвалах в хвостохранилище	общеприменимо
3	отведение поверхностного стока с ненарушенных участков в обход нарушенных участков, в том числе и выровненных, засеянных или озелененных, что позволит минимизировать объемы очищаемых сточных вод	общеприменимо
4	очистка поверхностного стока с нарушенных и загрязненных участков территории с повторным использованием очищенных сточных вод на технологические нужды	общеприменимо
5	организация ливнестоков, траншей, канав надлежащих размеров; оконтуривание, террасирование и ограничение крутизны склонов; применение отмостков и облицовок с целью защиты от эрозии	общеприменимо
6	организация подъездных дорог с уклоном, оснащение дорог дренажными сооружениями	общеприменимо
7	выполнение фитомелиоративных работ биологического этапа рекультивации, осуществляемых сразу же после создания корнеобитаемого слоя с целью предотвращения эрозии	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.5.3.

НДТ 21.

НДТ для снижения уровня загрязнения сточных (шахтных, карьерных) вод веществами, содержащимися в горной массе, продукции или отходах производства, является применение одной или нескольких приведенных ниже техник очистки сточных вод:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	осветление и отстаивание	общеприменимо
2	фильтрация	общеприменимо
3	сорбция	общеприменимо
4	коагуляция, флокуляция	общеприменимо
5	химическое осаждение	общеприменимо
6	нейтрализация	общеприменимо
7	окисление	общеприменимо
8	ионный обмен	общеприменимо

Технологические показатели сбросов карьерных и шахтных сточных вод при добыче руд цветных металлов (включая драгоценные), поступающих в поверхностные водные объекты, указаны в таблице 2.3 раздела 2.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Описание представлено в разделе 5.5 справочника по НДТ.

1.21. Управление отходами

НДТ 22.

Чтобы предотвратить или, если предотвращение невозможно, сократить количество отходов, направляемых на утилизацию, НДТ подразумевает составление и выполнение программы управления отходами в рамках системы СЭМ (см. НДТ 1), который обеспечивает в порядке приоритетности предотвращение образования отходов, их подготовку для повторного использования, переработку или иное восстановление.

Описание представлено в разделах 4.2, 4.7, 4.8 справочника по НДТ.

НДТ 23.

В целях снижения количества отходов, направляемых на утилизацию при добыче и обогащении руд цветных металлов, НДТ заключается в организации операций на объекте, для облегчения процесса повторного использования технологических полупродуктов или их переработку с помощью использования одной и/или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	повторное использование пыли из системы пылегазоочистки	общеприменимо
2	использование пресс-фильтров для обезвоживания отходов обогащения	общеприменимо
3	использование керамических вакуум-фильтров для обезвоживания отходов обогащения	общеприменимо
4	использование отходов добычи и обогащения в качестве сырья или добавки к продукции во вторичном производстве и строительных материалов, доизвлечение из промышленных отходов	общеприменимо
5	использование отходов при заполнении выработанного пространства	общеприменимо
6	использование отходов при ликвидации горных выработок	общеприменимо
7	переработка отходов добычи и обогащения (вторичные минеральные ресурсы, техногенные месторождения) с целью извлечения основных и попутных ценных компонентов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.6. справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

Таблица 2.1. Технологические показатели выбросов пыли в процессах, связанных с дроблением, классификацией (грохочением), транспортировкой, хранением

№ п/п	Техники	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	электрофильтр	5-20**
2	рукавный фильтр
3	фильтр с импульсной очисткой
4	керамический и металлический мелкоочистные фильтры

* при проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году:

1) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

2) допустимое среднесуточное значение не превышает 110 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

3) 95 % всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

при отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если результаты каждой серий измерений или иных процедур, определенны в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов (директива Европейского парламента и Совета ЕС 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "о промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)");

** для процессов дробления и классификации (грохочения) действующих установок 20-100 мг/Нм³.

Таблица 2.2. Технологические показатели выбросов пыли при обогащении руд цветных металлов (включая драгоценные), в том числе при процессах гидрометаллургии

№ п/п	Техники	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	электрофильтр	5-20**
2	рукавный фильтр
3	фильтр с импульсной очисткой
4	керамический и металлический мелкоочистные фильтры

* при проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году:

1) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

2) допустимое среднесуточное значение не превышает 110 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

3) 95 % всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

при отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если результаты каждой серий измерений или иных процедур, определенны в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов (директива Европейского парламента и Совета ЕС 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "о промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)");

** для процессов дробления и классификации (грохочения) действующих установок 20-100 мг/Нм³.

Водные ресурсы (концентрация загрязняющих веществ в сбросах сточных вод)

Таблица 2.3. Технологические показатели сбросов карьерных и шахтных сточных вод при добыче руд цветных металлов (включая драгоценные), поступающих в поверхностные водные объекты

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/л)*
1	2	3
1	Марганец (Mn)	Cн.к.-5,8
2	Свинец (Pb)	Cн.к.-0,5
3	Цинк (Zn)	Cн.к.-0,4
4	Медь (Cu)	Cн.к.-0,3
5	Молибден (Мо)	Cн.к.-0,5
6	Железо (Fe)	Cн.к.-2
7	Взвешенные вещества	Cн.к.-25

*

1) среднесуточное значение;

2) используемые показатели в меcтах выпуска очищенных потоков из установок по очистке сточных вод;

3) в отношении установления технологических показателей в сбросах карьерных и шахтных сточных вод в пруды-накопители и пруды-испарители норма не будет распространяться при условии их соответствия требованиям, применяемым в отношении гидротехнических сооружений, с подтверждением отсутствия воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы по результатам мониторинговых исследований за последние 3 года;

4) установление факта негативного воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы свидетельствует о нарушении требований, применяемых к гидротехническим сооружениям. В этом случае количественные показатели эмиссий должны соответствовать действующим санитарно-гигиеническим, экологическим нормативам качества и целевым показателям качества окружающей среды по отношению к местам культурно-бытового водопользования.

5) используемые показатели (за исключением взвешенных веществ) применяются при условии содержания соответствующих веществ в составе добываемой руды;

6) в целях соблюдения экологических нормативов качества (C_н.к.) и недопущения ущерба окружающей среде установление технологических показателей при сбросе сточных вод в водные объекты выше экологических нормативов качества допускается до верхней границы соответствующего диапазона при обосновании в рамках оценки воздействия на окружающую среду.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса) и отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100 % с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух

№ п/п	Параметр	Контроль, относящийся к:	Минимальная периодичность контроля*	Примечание
1	2	3	4	5
1	Пыль	НДТ 16-17	Непрерывно	Маркерное вещество

* непрерывный контроль проводится посредством АСМ на организованных источниках согласно требованиям к периодичности контроля, предусмотренной действующим законодательством.

Водные ресурсы

№ п/п	Параметр/МЗВ	Минимальная периодичность контроля
1	2	3
	Температура (0С)	Непрерывно*
	Расходомер (м3/час)	Непрерывно*
	Водородный показатель (ph)	Непрерывно*
	Электропроводность (мкс -микросименс)	Непрерывно*
	Мутность (ЕМФ-единицы мутности по формазину на литр)	Непрерывно*
	Марганец (Mn)	Один раз в квартал**
	Железо (Fe)	Один раз в квартал**
	Свинец (Pb)	Один раз в квартал**
	Цинк (Zn)	Один раз в квартал**
	Взвешенные вещества	Один раз в квартал**
	Молибден (Mo)	Один раз в квартал**
	Медь (Cu)	Один раз в квартал**

* выпуски сточных вод, отводимые с объекта I категории на рельеф местности или водные объекты, подлежат оснащению автоматизированной системой мониторинга;

** периодичность контроля применима для веществ при условии их наличия в составе добываемой руды при добыче руд цветных металлов (включая драгоценные).

Раздел 5. Требования по ремедиации

Горнодобывающая деятельность неизбежно влияет на окружающую среду. Воздействие горнодобывающей деятельности на окружающую среду зависит от геологических особенностей, размера, формы месторождения и концентрации полезного компонента, природно-климатических особенностей территории расположения, а также применяемых методов добычи и обогащения, выбранных технических и технологических решений, природоохранных мероприятий и др.

Основными экологическими аспектами предприятий при добыче и обогащении руд цветных металлов являются выбросы загрязняющих веществ в атмосферный воздух, образование рудничных и шахтных вод, отходов и технологических остатков, использование земель.

Согласно действующему законодательству Республики Казахстан ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

Таким образом, в результате деятельности предприятий по добыче и обогащении руд цветных металлов следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, и при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчҰте, или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам действующего законодательства Республики Казахстан.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того чтобы, с учҰтом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека и не причинял ущерб от еҰ деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, представления декларации о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведены анализ и систематизация информации об отрасли добычи и обогащения руд цветных металлов (включая драгоценные) в целом, применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторах воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий по добыче и обогащению руд цветных металлов (включая драгоценные).

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду; внедрение АСМ эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям МЗВ и пересмотра технологических показателей МЗВ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.

___________________________

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 161

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Переработка нефти и газа"

Оглавление

Глоссарий

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Общие наилучшие доступные техники

1.1.1. Система экологического менеджмента

1.1.2. Повышение энергоэффективности

1.1.3. Мониторинг выбросов в атмосферу и ключевых параметров технологических процессов

1.1.4. Мониторинг сбросов в воду

1.1.5. Эксплуатация систем очистки отходящих газов

1.1.6. Образование и управление отходами

1.1.7. Имитационное моделирование

1.1.8. Шумовое загрязнение

1.2. Заключение по НДТ для процесса обезвоживания и обессоливания нефти

1.3. Заключение по НДТ для первичной перегонки нефти

1.4. Заключение по НДТ для процесса вакуумной перегонки нефти

1.5. Заключение по НДТ для гидрогенизационных процессов

1.6. Заключение по НДТ для процесса каталитического риформинга

1.7. Заключение по НДТ для процесса изомеризации

1.8. Заключение по НДТ для висбрекинга и других тепловых процессов

1.9. Заключение по НДТ для этерификации

1.10. Заключение по НДТ для каталитического крекинга

1.11. Заключение по НДТ для олигомеризации

1.12. Заключение по НДТ для процессов адсорбции

1.13. Заключение по НДТ для процессов коксования

1.14. Заключение по НДТ для производства битума

1.15. Заключение по НДТ для процессов переработки сероводорода

1.16. Заключение по НДТ для производства водорода

1.17. Заключение по НДТ для производства ароматических углеводородов

1.18. Заключение по НДТ для процессов хранения и транспортировки жидких углеводородных соединений

1.19. Заключение по НДТ для процесса подготовки и переработки природного газа и попутного газа

1.20. Заключение по НДТ для процесса сепарации природного и попутного нефтяного газа

1.21. Заключение по НДТ для процессов систем охлаждения

1.22. Заключение по НДТ для энергетической системы

1.23. Заключение по НДТ для интегрированного управления нефтеперерабатывающим заводом 58

1.24. Утилизация тепла дымовых газов

1.25. Комбинированные / комплексные установки НПЗ

1.26. Методы управления отходами

1.27. Методы комплексного управления выбросами

1.28. Минимизация отходящих газов и их обработка

1.29. Очистка сточных вод

1.30. Описание техник предотвращения и контроля выбросов в атмосферу

1.30.1. Пыль

1.30.2. Оксиды азота (NOx)

1.30.3 Оксиды серы (SO_X)

1.30.4. Комбинированные техники (SO_X, NO_X и пыль)

1.30.5. Окись углерода (CO)

1.30.6. Летучие органические соединения (ЛОС)

1.30.7. Другие техники

1.31. Описание техник, предотвращающих или контролирующих сбросы сточных вод

1.31.1. Предочистка сточных вод

1.31.2. Очистка сточных вод

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по НДТ "Переработка нефти и газа" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях.
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие справочника по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.;

Аббревиатуры и их расшифровки

Аббревиатура	Расшифровка
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
КЭР	комплексное экологическое разрешение
НДТ	наилучшая доступная техника
ПЭК	производственный экологический контроль
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения КЭР.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением НДТ, а также включает в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при добыче и обогащении руд цветных металлов (включая драгоценные) в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее - КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения по НДТ согласно действующему законодательству Республики Казахстан распространяются на следующие основные виды деятельности:

производство кокса и нефтепродуктов, переработку природного газа.

Заключение по НДТ распространяется на процессы, связанные с основными видами деятельности, которые могут оказать влияние на объемы эмиссий или уровень загрязнения окружающей среды:

№ п/п

Технологические процессы

Краткая характеристика

1	2	3
1	Обессоливание и обезвоживание нефти	Процессы удаления солей и воды из нефти на НПЗ до первичной перегонки нефти
2	Первичная перегонка нефти	Процессы атмосферной и вакуумной перегонки нефти
3	Гидрогенизационные процессы	Процессы гидроочистки бензиновых, керосиновых, дизельных фракций (включая депарафинизацию дизельного топлива), вакуумного газойля, газойля вторичных процессов
4	Каталитический риформинг	Процессы получения компонентов высокооктановых бензинов на установках каталитического риформинга с применением стационарного или движущегося слоя катализатора с непрерывной регенерацией
5	Производство водорода	Процессы получения водорода при неполном окислении углеводородов и паровой конверсии
6	Адсорбция	Процесс связывания примесей, содержащихся в обогащенных водородом газах, с помощью индивидуально подобранных адсорбирующих материалов с получением чистого водорода
7	Изомеризация	Процесс получения высокооктановых, экологически чистых компонентов товарных бензинов из фракций углеводородов С5 - С6
8	Висбрекинг и другие термические реакции	Процессы термической обработки тяжелой нефти и/или нефтяного остатка с целью снижения вязкости и увеличения глубины переработки нефти и газа
9	Этерификация (получение простых эфиров)	Производство простых эфиров, таких как МТБЭ, ЭТБЭ, ТАМЭ, используемых в качестве высокооктановых добавок к товарным бензинам
10	Каталитический крекинг	Процессы термокаталитической переработки вакуумного газойля, тяжелых нефтяных фракций для увеличения глубины переработки нефти с получением компонентов бензина, дизельного топлива и непредельных углеводородных газов
11	Олигомеризация	Процесс получения компонентов высокооктановых бензинов из непредельных углеводородных газов
12	Коксование	Процессы замедленного коксования (производство нефтяного кокса из тяжелых остатков переработки нефти, с получением газа коксования, компонентов автобензинов и легкого и тяжелого газойля коксования), прокаливания кокса (уплотнение кокса под действием высоких температур)
13	Производство битума	Процесс окисления тяжелых остатков переработки нефти кислородом воздуха до получения битума
14	Переработка сероводорода	Процессы переработки сероводорода, выделяемого из технологических газов термогидрокаталитических процессов нефтепереработки, в элементную серу: высокотемпературное сжигание и каталитическая конверсия сероводорода
15	Производство ароматических углеводородов	Процессы производства бензола и параксилола посредством разделения смеси тяжелого риформата, изомеризации и трансалкилирования толуола и ксилолов
16	Хранение и транспортировка нефтеперерабатывающих материалов	Системы хранения нефти и нефтепродуктов в резервуарах, системы слива/налива сырья и товарной продукции в трубопроводные системы и цистерны
17	Переработка природного и попутного нефтяного газа на нефтеперерабатывающих и газоперерабатывающих заводах	Процессы осушки, очистки природного и/или попутного газа от серосодержащих соединений для переработки с последующим разделением на фракции
18	Процесс сепарации природного и попутного нефтяного газа	Процесс разделения газовой и жидкой фаз для переработки
19	Охлаждение	Системы охлаждения и методы подготовки оборотной воды
20	Энергетическая система	Процессы теплоснабжения и электроснабжения НПЗ
21	Интегрированное управление нефтеперерабатывающим заводом	Процессы управления НПЗ, включая инструменты управления окружающей средой и методы надлежащего ведения общезаводского хозяйства
22	Утилизация тепла дымовых газов	Процессы использования тепла дымовых газов для получения энергоресурсов на НПЗ
23	Снижение выбросов	Технологии сокращения или уменьшения выбросов в атмосферу. Методы снижения выбросов, применяемые на НПЗ
28	Очистка сточных вод	Методы очистки сточных вод на НПЗ перед сбросом

Заключение по НДТ не распространяется на:

1) разведку и добычу сырой нефти, попутного и природного газа;

2) подготовку сырой нефти, попутного и природного газа на месторождении перед транспортировкой нефти по магистральным трубопроводам и использованием в качестве сырья для переработки на нефтеперерабатывающем заводе;

3) процессы подготовки и переработки сырого газа (попутного и природного газа), производство газовой технической серы на месторождениях добычи нефти и газа;

4) транспортировку сырой нефти, попутного и природного газа, продуктов переработки нефти и газа;

5) производство биотоплива;

6) маркетинг и сбыт продукции нефтегазопереработки;

7) вопросы, касающиеся исключительно обеспечения промышленной безопасности или охраны труда.

Вопросы охраны труда рассматриваются частично и только в тех случаях, когда оказывают влияние на виды деятельности, включенные в область применения настоящего заключения по НДТ.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного вида деятельности. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих заключениях по НДТ. В настоящем заключении по НДТ рассматриваются общие принципы управления отходами вспомогательных технологических процессов.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением одной или нескольких НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении по НДТ, принимаются с учетом следующих критериев.

Периоды усреднения и базовые условия для выбросов в атмосферу

Технологические показатели по выбросам в атмосферу выражаются как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/нм³) при условиях 273,15 K°, 101,325 кПа после вычитания содержания водяного пара.

№ п/п	Измерение	Описание
1	2	3
1	Для непрерывных измерений	Допустимые технологические показатели, связанные с применением НДТ, относятся к среднемесячным значениям, которые являются средними значениями всех достоверных среднечасовых значений, измеренных в течение одного месяца
2	Для периодических измерений	Допустимые технологические показатели, связанные с применением НДТ, относятся к среднему значению не менее трех единичных проб, измеренных в течение 20 минут

Для процессов сжигания, каталитического крекинга и установок извлечения серы из отработанных газов базовые условия для содержания кислорода приведены в таблице 1.

Таблица . Базовые условия для технологических показателей, связанных с применением НДТ, касающихся выбросов в атмосферу

№ п/п	Меры	Ед. изм.	Условия базового уровня кислорода
1	2	3	4
1	Установка для сжигания жидкого или газообразного топлива, за исключением газовых турбин и двигателей	мг/Нм3	3 % кислорода по объему
2	Установка для сжигания на твердом топливе	мг/Нм3	6 % кислорода по объему
3	Процесс каталитического крекинга (регенератор)	мг/Нм3	3 % кислорода по объему
4	Установка для извлечения серы из отработанных газов*	мг/Нм3	3 % кислорода по объему

* в случае применения НДТ 60.

Преобразование концентрации выбросов в базовый уровень кислорода.

Ниже приведена формула для расчета концентрации выбросов при базовом уровне кислорода (см. таблицу 6.1).

где: E_R – концентрация выбросов, скорректированная на базовый уровень кислорода (мг/Нм³);

O_R – базовый уровень кислорода (% по объему);

E_M – концентрация выбросов, указанная на измеренный уровень кислорода (мг/Нм³);

O_M – измеренный уровень кислорода (% по объему).

Периоды усреднения и базовые условия для сбросов сточных вод

Если не указано иное, технологические показатели, связанные с применением НДТ, приведенные в настоящем разделе, определяются как значения концентрации (массы сбрасываемого вещества на объем воды) и выражаются как соотношение миллиграмм на литр (мг/л).

Если не указано иное, периоды усреднения для технологических показателей сбросов, связанных с НДТ, определяются следующим образом:

№ п/п	Период усреднения	Описание
1	2	3
1	Среднесуточные	Среднее значение за период отбора проб, равный 24 часам, взятых в качестве составной пробы, пропорциональной расходу, или, при условии, что продемонстрирована достаточная стабильность потока, из пробы, пропорциональной времени
2	Среднегодовые/ среднемесячные	Среднее значение всех среднесуточных значений, полученных в течение года/месяца, вычисленное в соответствии с ежедневными потоками

При фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные выводы в данном заключении НДТ применимы к объектам по переработке нефти и газа и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры нефтеперерабатывающей и нефтехимической отрасли Республики Казахстан, ориентированной на переработку нефти, газа и нефтепродуктов, а также на основании данных мирового опыта, изученных в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Общие наилучшие доступные техники

1.1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1. НДТ заключается во внедрении и соблюдении системы экологического менеджмента (СЭМ) для улучшения общих экологических показателей установок по переработке нефти и газа.

СЭМ включает в себя следующие компоненты:

1) заинтересованность и ответственность руководства, включая высшее руководство;

2) определение и понимание среды обитания (контекста) предприятия и факторов, влияющих на все аспекты его деятельности;

3) определение области применения СЭМ и экологических аспектов, которыми может предприятие управлять;

4) определение экологической политики, которая включает в себя постоянное совершенствование производственного процесса руководством;

5) определение рисков и возможностей, относящихся к:

экологическим аспектам;

принятым обязательствам;

другим факторам и требованиям, определенным в соответствии со средой обитания (контекстом) предприятия и потребностями, ожиданиями заинтересованных сторон;

6) планирование и установление необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями, а также с учетом воздействия на окружающую среду в результате возможного вывода установки из эксплуатации на этапе проектирования новой установки и в течение всего срока ее эксплуатации;

7) осуществление процедур, уделяющих особое внимание:

структуре и ответственности;

обучению, осведомленности и компетентности;

связи;

вовлечению сотрудников;

документации;

эффективному управлению технологическим процессом;

программам технического обслуживания;

готовности к чрезвычайным ситуациям и реагированию на них;

обеспечению соблюдения экологического законодательства;

8) проверка производительности и принятие корректирующих мер с особым вниманием:

мониторингу и измерению;

корректирующим и предупреждающим действиям;

ведению записей;

проведению независимого (где практически осуществимо) внутреннему и внешнему аудиту с целью определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям и была ли она должным образом внедрена и поддерживается ли;

9) анализу СЭМ и ее постоянной пригодности, соответствия и эффективности высшим руководством;

10) отслеживание разработки экологически чистых технологий;

11) валидации органом по сертификации или внешним верификатором СЭМ;

12) применение отраслевого бенчмаркинга на регулярной основе.

Экологическая эффективность: СЭМ способствует и поддерживает постоянное улучшение экологических показателей установки. Если установка уже имеет хорошие общие экологические характеристики, то СЭМ помогает оператору поддерживать высокий уровень экологической эффективности.

Применимость: Компоненты, описанные выше, обычно могут применяться ко всем установкам и характер СЭМ (например, стандартный или нестандартный) будут связаны с характером, масштабом и сложностью установки, а также с диапазоном экологического воздействия, которое она может оказать.

Описание: см. раздел 4.1 справочника по НДТ

1.1.2. Повышение энергоэффективности

НДТ 2. Для эффективного использования энергии НДТ предусматривает использование подходящей комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Техники проектирования
1.1	Пинч-анализ	Техника, основанная на систематическом расчете термодинамических показателей для минимизации потребления энергии. Используется в качестве инструмента для оценки общих конструкций систем
1.2	Тепловая интеграция	Тепловая интеграция технологических систем гарантирует, что значительная доля тепла, необходимого в различных процессах, обеспечивается за счет обмена теплом между потоками, подлежащими нагреву, и потоками, подлежащими охлаждению
1.3	Рекуперация тепла и энергии	Использование устройств рекуперации энергии, например: котлы-утилизаторы; расширители/рекуперация энергии в установке ФКК; использование отработанного тепла в централизованном теплоснабжении.
2	Техники управления технологическим процессом и техническим обслуживанием
2.1	Оптимизация технологического процесса	Автоматизированное контролируемое сжигание с целью снижения расхода топлива на тонну сырья часто комбинируется с интеграцией тепла для повышения производительности печи
2.2	Управление паром и снижение потребления пара	Систематический контроль систем дренажных клапанов для снижения расхода пара и оптимизации его использования
2.3	Использование энергетического эталона	Участие в ранжировании и сравнительном анализе для достижения непрерывного улучшения путем изучения передового опыта
3	Энергоэффективные технологии производства
3.1	Использование комбинированной тепловой и электрической энергии	Система, предназначенная для совместного производства (или когенерации) тепла (например, пара) и электроэнергии от одного и того же топлива
3.2	Комбинированный цикл комплексной газификации (КЦКГ)	Техника, целью которой является получение пара, водорода (необязательно) и электроэнергии из различных видов топлива (например, жидкого топлива НПЗ или кокса) с высокой эффективностью конверсии

НДТ 3. Для сокращения энергопотребления, улучшения операционной деятельности, поддержания рациональной организации производства, а также управления инвестициями НДТ предусматривает использование соответствующих комбинаций техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Эффект от внедрения
1	2	3
1	Сосредоточить внимание руководства на потреблении энергии	Для обеспечения принятия решений на основе интеграции процессов
2	Ускорение развития системы отчетности о потреблении энергии	Для измерения прогресса и обеспечения достижения целевых показателей
3	Инициировать систему стимулирования энергосбережения	Для содействия выявлению областей улучшения
4	Регулярно проводить энергоаудиты	Для обеспечения соответствия деятельности внешним и внутренним нормативным документам
5	План снижения энергопотребления	Установить цели и стратегии для улучшения
6	Проводить кампании по интенсификации горения	Определить области улучшения (например, соотношение воздух/ топливо, температура выхлопной трубы, конфигурация горелки, конструкция печи)
7	Для участия в мероприятиях по ранжированию/бенчмаркингу в потреблении энергии	Проверка независимым органом
8	Интеграция между установками, внутри них и системами	Тепловая интеграция между установками на НПЗ может быть неоптимальной. Необходимо проводить исследования на энергоемкость

Экологическая эффективность: Все меры по снижению потребления энергии приведут к сокращению выбросов в атмосферу, включая CO₂.

1.1.3. Мониторинг выбросов в атмосферу и ключевых параметров технологических процессов

НДТ 4. НДТ предусматривает проведение мониторинга выбросов загрязняющих веществ

Мониторинг выбросов загрязняющих веществ представлен в разделе 4 настоящего заключения по НДТ.

НДТ 5. Для улучшения управления и сокращения выбросов на уровне производственных объектов НДТ заключается в применении концепции "колпака"

Описание: Одна из техник управления выбросами в атмосферу на уровне производственных объектов известна как концепция "колпака" загрязнений (см. раздел 4.3 справочника по НДТ).

Сосредоточение внимания на наиболее часто используемой технологии управления на уровне производственного объекта концепции "колпака" загрязнений основано на главных пунктах:

периметр "колпака" загрязнений;

вещества или параметры "колпака";

период усреднения "колпака";

расчет "колпака".

Экологическая эффективность: Концепция "колпака" загрязнений способствует снижению общих выбросов.

Применимость: Данная техника полностью применима при условии, что установки и процессы, производящие выбросы, оснащены соответствующими системами непрерывного мониторинга, включая измерения выбросов или мониторинг параметров процесса.

Технологические показатели при применении концепция "колпака" не должны превышать или должны быть на уровне выбросов, связанных с применением НДТ (см. технологические показатели, связанные с применением НДТ в разделе 2 настоящего заключения по НДТ).

НДТ 6. НДТ заключается в мониторинге соответствующих технологических параметров, связанных с выбросами загрязняющих веществ, на установках каталитического крекинга и сжигания с использованием соответствующих техник

№ п/п	Описание	Минимальная частота
1	2	3
1	Мониторинг параметров, связанных с выбросами загрязняющих веществ, например, содержание кислорода в дымовых газах, содержание азота и серы в топливе или сырье*	Непрерывное измерение содержания кислорода. Периодическое измерение содержания азота и серы с частотой, основанной на значительных изменениях топлива/сырья

* мониторинг азота и серы в топливе или сырье может не потребоваться при проведении непрерывных измерений выбросов NOx и SO₂ на дымовой трубе.

НДТ 7. НДТ заключается в мониторинге неорганизованных выбросов ЛОС в воздух со всего производственного объекта с использованием всех следующих техник:

техники мониторинга по запаху, связанные с корреляционными кривыми для основного оборудования;

оптические техники обнаружения газов;

расчеты постоянных выбросов на основе коэффициентов выбросов периодически (например, один раз в два года), подтверждаемых измерениями.

Скрининг и количественная оценка выбросов на объекте с помощью периодических измерений с использованием технологий, основанных на оптическом поглощении, таких как обнаружение и дальность света с дифференциальным поглощением (DIAL) или поток солнечного затмения (SOF), являются полезной дополнительной технологией.

Описание

См. раздел 1.30.6 настоящего заключения по НДТ.

1.1.4. Мониторинг сбросов в воду

НДТ 8. В целях сокращения потребления воды и объема образования загрязненной воды НДТ предусматривает использование всех техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Интеграция водных потоков	Сокращение объема технологической воды, образующейся на уровне установки перед сбросом, за счет внутреннего повторного использования потоков воды, например, от охлаждения, конденсатов, особенно для использования при обессоливании сырой нефти	Полностью применимо для новых установок. Для существующих установок может потребоваться полная реконструкция установки
2	Система водоотведения для разделения потоков загрязненной воды	Проектирование промышленного объекта для оптимизации управления водными ресурсами, где каждый поток обрабатывается соответствующим образом, например, путем направления генерируемой сульфидсодержащей воды (от перегонки, установки ФКК, установки коксования и т.д.) для соответствующей предварительной обработки, такой как колонна отпарки кислых стоков	Полностью применимо для новых установок. Для существующих установок может потребоваться полная реконструкция установки для создания локальной предочистки
3	Разделение потоков незагрязненной воды (например, однократное охлаждение, дождевая вода)	Проектирование объекта для того, чтобы избежать отправки незагрязненной воды на общую очистку сточных вод и иметь отдельный сброс после возможного повторного использования для этого типа потока	Полностью применимо для новых установок. Для существующих установок может потребоваться полная реконструкция установки
4	Предотвращение разливов и утечек	Методы, которые включают использование специальных процедур и/или временного оборудования для поддержания функционирования, когда необходимо управление особыми обстоятельствами, такими как разливы, разгерметизация и т.д.	Общеприменимо

НДТ 9. Для сокращения загрязняющих веществ при сбросе сточных вод в приемник НДТ заключается в удалении нерастворимых и растворимых загрязняющих веществ с использованием всех техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Удаление нерастворимых веществ путем извлечения нефти	См. раздел 1.31.2 настоящего заключения по НДТ	Общеприменимо
2	Удаление нерастворимых веществ путем извлечения взвешенных веществ и растворенной нефти	См. раздел 1.31.2 настоящего заключения по НДТ	Общеприменимо
3	Удаление растворимых веществ, включая биологическую очистку и осветление вод	См. раздел 1.31.2 настоящего заключения по НДТ	Общеприменимо

Уровни сбросов, связанные с применением НДТ, представлены в разделе 4 настоящего заключения по НДТ.

НДТ 10. Для снижения сбросов загрязняющих веществ должна применяться стратегия управления водными ресурсами

Описание: Данная техника представляет собой стратегию выявления и сокращения сбросов в воду веществ, классифицированных как "маркерные вещества", а также сокращение потребления водных ресурсов (см. раздел 4.2 справочника по НДТ).

Соответствующая стратегия может быть реализована и включать следующие мероприятия по:

снижению потребления воды (экономия);

раздельному сбросу с установок через локальные очистки;

максимальному повторному использованию воды;

автоматическому контролю состава воды для процессов реагентной обработки и биологической очистки;

определению перечня веществ, которые могут сбрасываться на объектах переработки нефти и газа;

установлению нормативов сбрасываемых веществ;

мониторингу на основе утвержденных программ, согласованных с уполномоченными государственными органами.

установке предписаний отбора проб для мониторинга при нормальных условиях эксплуатации (временный или постоянный план).

определению наиболее подходящего периода для проведения периодического мониторинга при планировании, например, шестимесячного или ежегодного, если значения очень низкие, и выполнение плана;

анализу результатов и разработке конкретного плана действий по сокращению сбросов соответствующих веществ, которые будут включены в систему экологического мониторинга.

Экологическая эффективность: Постепенное сокращение сбросов загрязняющих веществ с НПЗ и ГПЗ. Для загрязняющих опасных веществ - прекращение или поэтапное прекращение сбросов.

Применимость: применимо к существующим установкам.

НДТ 11. Если требуется дальнейшее удаление органических веществ или азота, НДТ заключается в использовании дополнительных этапов очистки, описанных в разделе 1.31.2.

НДТ 12. НДТ заключается в мониторинге сбросов загрязняющих веществ в водные объекты с использованием техник мониторинга, которые обеспечивают представительные данные качества воды с частотой мониторинга не реже, указанной ниже

Для процессов мониторинга сбросов загрязняющих веществ в водные источники с использованием техник мониторинга, которые обеспечивают представительные данные качества воды, приведены в таблице 2.9 и частотой мониторинга, представленной в разделе 4 настоящего заключения по НДТ.

1.1.5. Эксплуатация систем очистки отходящих газов

НДТ 13. В целях предотвращения или сокращения выбросов в атмосферу НДТ предусматривает эксплуатацию установок по очистке кислых газов, установок извлечения серы и всех других систем очистки отходящих газов с высоким уровнем доступности и наилучшей производительностью

Описание: Особые процедуры могут быть определены для конкретных условий эксплуатации, в частности:

операции пуска или остановки;

другие особые операции, которые могут повлиять на надлежащее функционирование системы (например, регулярные и чрезвычайные работы по техническому обслуживанию и очистке печи и/или системы очистки отходящих газов или серьезные сбои в производстве);

недостаточный расход или температура отходящих газов, препятствующие использованию системы на полную мощность.

Экологическая эффективность: постоянное улучшение экологических показателей установки.

Применимость: НДТ может применяться ко всем установкам.

1.1.6. Образование и управление отходами

НДТ 14. В целях предотвращения или, если практически невозможно предотвращение, сокращения образования отходов НДТ предусматривает принятие и внедрение плана по управлению отходами, в порядке приоритетности предусматривает и обеспечивает подготовку отходов к повторному использованию, переработке, рекуперации или утилизации.

НДТ 15. В целях сокращения количества шлама, подлежащего обработке или удалению, НДТ предусматривает использование одной или комбинацию техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Предочистка шлама	Перед окончательной очисткой (например, в печи для сжигания в псевдоожиженном слое) шламы обезвоживают и/или обезмасливают (например, центробежными декантерами или паровыми сушилками), чтобы уменьшить их объем и извлечь нефть из отстойного оборудования	Общеприменимо
2	Повторное использование шлама в технологических установках	Некоторые виды шлама (например, нефтешлам) могут перерабатываться в установках (например, коксование) как часть сырья из-за содержания в них нефти	Применимость ограничена шламами, которые могут соответствовать требованиям, предъявляемым к обработке в установках с соответствующей очисткой

НДТ 16. Для сокращения образования отработанных твердых отходов катализаторов НДТ предусматривает использование одной или комбинации техник, приведенных ниже.

№ п/п	Техника	Описание
1	2	3
1	Контроль и управление отработанными катализаторами	Плановое и безопасное обращение с материалами, используемыми в качестве катализатора, (например, подрядными организациями) с целью их восстановления или повторного использования на площадках за пределами объекта. Данные операции зависят от типа катализатора и особенностей технологического процесса
2	Извлечение катализатора из шламовой эмульсии	Нефтешлам на технологических установках (например, установки ФКК) может содержать большие концентрации катализаторной пыли. Эту пыль необходимо отделить до повторного использования нефтешлама в качестве исходного сырья.

1.1.7. Имитационное моделирование

НДТ 17. НДТ заключается во внедрении программных комплексов по имитационному моделированию технологических процессов, способствующих улучшению общих экологических и производственных показателей установок и процессов по переработке нефти и газа

Описание техники: имитационное моделирование – метод исследования, при котором изучаемая система заменяется моделью, с достаточной точностью описывающей реальную систему (построенная модель описывает процессы так, как они проходили бы в действительности), с которой проводятся эксперименты с целью получения информации об этой системе (см. раздел 4.8 справочника по НДТ).

Имитационные модели позволяют анализировать системы и находить решения там, где другие методы не применимы. После выбора соответствующего уровня абстракции разработка имитационной модели является более простым процессом, чем аналитическое моделирование.

Экологическая эффективность: настоящая НДТ позволяет выбрать наилучшие варианты осуществления производственной деятельности.

Применимость: имитационное моделирование является экспериментальной и прикладной методологией и может применяться на всех НПЗ и ГПЗ.

1.1.8. Шумовое загрязнение

НДТ 18. В целях предотвращения шумового загрязнения НДТ предусматривает использование одной или комбинации техник, приведенных ниже:

1) выбор подходящего места для шумных операций;

2) ограждение шумных операций/агрегатов;

3) виброизоляция производств/агрегатов;

4) использование внутренней и внешней изоляции на основе звукоизолирующих материалов;

5) звукоизоляция зданий для укрытия любых шумопроизводящих операций, включая оборудование для переработки материалов;

6) установка звукозащитных стен и/ или природных барьеров;

7) применение глушителей на отводящих трубах;

8) звукоизоляция каналов и вентиляторов, находящихся в звукоизолированных зданиях;

9) закрытие дверей и окон в цехах и помещениях;

10) использование звукоизоляции машинных помещений;

11) использование звукоизоляции стенных проҰмов, например, установка шлюза в месте ввода ленточного конвейера;

12) установление звукопоглотителей в местах выхода воздуха, например, на выпуске после газоочистки;

13) снижение скорости потоков в каналах;

14) использование звукоизоляции каналов;

15) сепарация шумовых источников и потенциально резонансных компонентов, например, компрессоров и каналов;

16) использование глушителей для дымососов и газодувок фильтров;

17) использование звукоизолирующих модулей в технических устройствах (например, компрессорах);

18) использование резиновых щитов при дроблении (для предотвращения контакта металла с металлом);

19) возведение построек или посадка деревьев и кустов между защитной полосой и шумным производством.

Экологическая эффективность: настоящий НДТ позволяет снизить уровень шума на НПЗ и ГПЗ.

Применимость: применима на всех НПЗ и ГПЗ с учетом особенностей технологического процесса и оборудования.

1.2. Заключение по НДТ для процесса обезвоживания и обессоливания нефти

НДТ 19. В целях сокращения потребления воды и сбросов загрязняющих веществ в водные объекты (пруды-испарители) в процессе обезвоживания и обессоливания НДТ предусматривает использование одной или комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Рециркуляция воды и оптимизация процесса обессоливания	Комплекс проверенных технологий обессоливания, направленных на повышение эффективности опреснителя и сокращение потребления промывочной воды, например, с использованием смесительных устройств с низким сдвигом, низким давлением воды. Данная техника включает в себя управление ключевыми параметрами для этапов промывки (например, однородное перемешивание) и разделения (например, рН, плотность, вязкость, потенциал электрического поля для коалесценции)	Общеприменимо
2	Многоступенчатый опреснитель и обессоливатели	Многоступенчатые опреснители работают с добавлением воды и обезвоживанием, повторяемыми через две или более стадий для достижения лучшей эффективности разделения и, следовательно, меньшей коррозии в дальнейших процессах	Применимо преимущественно на новых установках или в процессе модернизации установок
3	Дополнительный этап разделения	Дополнительное усовершенствованное разделение нефти от воды и твердых веществ от воды предназначено для сокращения содержания нефти в сточных водах, направляемых на очистные сооружения, и их рециркуляции в технологический процесс. Данное разделение может включать в себя: отстойный барабан; использование оптимальных регуляторов межфазового уровня; предотвращение турбулентности в сосудах обессоливателя за счет использования более низкого давления воды; оптимальное улучшение разделения нефти и воды с помощью "смачивающих" агентов, целью которых является удаление взвешенных загрязняющих веществ, которые приносят значительный унос нефти в воду. использование нетоксичных, биоразлагаемых, негорючих специальных деэмульгирующих химических веществ для содействия процессу слияния капель воды.	Общеприменимо

НДТ 20. Для улучшения разделения взвешенных веществ от воды и нефти в сбросах в процессах обезвоживания и обессоливания НДТ предусматривает использование одной или комбинации техник, приведенных ниже:

1) использование смесительных устройств с низким сдвигом для смешивания промывочной воды обессоливателя и сырой нефти;

2) использование низкого напора воды в обессоливателе во избежание турбулентности;

3) замена струи воды, что вызывает меньшую турбулентность при удалении осевших взвешенных веществ;

4) водная фаза (суспензия) может быть разделена в пластинчатом сепараторе под давлением. в качестве альтернативы можно использовать комбинацию гидроциклонного обессоливателя и гидроциклонного нефтеотделителя;

5) оценка эффективности системы промывки образующегося осадка. Промывка осадка - это периодический процесс, предназначенный для перемешивания водной фазы в обессоливателе, чтобы приостановить и удалить взвешенные вещества, накопившиеся на дне сосуда. Этот процесс очистки повышает эффективность обессоливателей во время нормальной работы, особенно при длительных циклах.

1.3. Заключение по НДТ для первичной перегонки нефти

Установки атмосферной и вакуумной перегонки являются крупными потребителями тепла. Техники, которые следует рассмотреть для применения в печах, описаны в разделе, посвященном энергетической системе (раздел 3 справочника по НДТ).

НДТ 21. Для предотвращения или сокращения образования потоков сточных вод в процессе перегонки НДТ предусматривает использование жидкостно-кольцевых вакуумных насосов или поверхностных конденсаторов.

Применимость: НДТ может быть неприменимо в некоторых случаях переоборудования. Для новых установок для достижения высокого вакуума (10 мм рт.ст.) могут потребоваться вакуумные насосы как в сочетании, так и без него, с паровыми эжекторами. Кроме того, на случай выхода из строя вакуумного насоса должно быть обеспечение резервной единицей вакуумного насоса и байпасной линии.

НДТ 22. В целях предотвращения или сокращения выбросов в воздух из установок первичной перегонки НДТ предусматривает обеспечение надлежащей обработки отходящих технологических газов, особенно неконденсируемых отходящих газов, путем удаления серосодержащих газов перед дальнейшим использованием.

Применимость: применяется для установок перегонки сырой нефти и вакуумной перегонки. Может не применяться для автономных заводов по переработке смазочных материалов и битумов с выбросами соединений серы менее 1 т/сут. В конкретных конфигурациях НПЗ применимость может быть ограничена из-за необходимости, например, больших трубопроводов, компрессоров или дополнительной мощности по аминной очистки.

НДТ 23. В целях сокращения энергозатрат технологического процесса и соответствующего снижения уровня выбросов в атмосферный воздух из установок перегонки, НДТ должны обеспечить рациональное и максимально возможное использование энергии тепла, используя одну или комбинацию техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Установка дробной перегонки	Установка дробной перегонки со встроенной атмосферной колонной/высоковакуумной установкой (CDU/HVU), позволяет экономить до 30 % от общего потребления энергии для этих установок. Метод включает атмосферную перегонку (долив), вакуумную перегонку, фракционирование бензина, стабилизацию нафты, если требуется, и газовую установку	Данная техника применима к процессам первичной перегонки нефти при планировании и строительстве новых установок, а также может быть использована при реконструкции, что может потребовать дополнение колонны предварительного испарения для снижения расхода топлива
2	Тепловая интеграция (рекуперация) на установках перегонки сырой нефти	Для оптимизации рекуперации тепла из атмосферной колонны перегонки два или три потока флегмы непрерывно циркулируют в нескольких точках на верхнем и среднем уровнях циркуляционного орошения. В современных конструкциях достигается интеграция с высоковакуумной установкой, а иногда и с установкой термического крекинга	Применимо преимущественно на новых установках или в процессе модернизации установок и при наличии доступного пространства
3	Использование вакуумных насосов и поверхностных конденсаторов	Техника заключается в использовании вакуумных жидкостно-кольцевых компрессоров вместо паровых эжекторов. Замена паровых эжекторов вакуумными насосами позволит снизить расход кислой воды с 10 м3/ч до 2 м3/ч. Вакуум может создаваться комбинацией вакуумных насосов и эжекторов	Применимо преимущественно на новых установках или в процессе модернизации установок. Для новых установок необходимы вакуумные насосы либо в сочетании с паровыми эжекторами, либо без них для достижения высокого вакуума (10 мм рт.ст.) и обеспечения резервного оборудования

Экологическая эффективность: сокращение потребления энергетических ресурсов оказывает положительное влияние на экологическую составляющую процессов переработки нефти, снижая технологические показатели.

1.4. Заключение по НДТ для процесса вакуумной перегонки нефти

НДТ 24. В целях сокращения энергозатрат технологического процесса НДТ заключается в рациональном и максимально возможном использовании энергии тепла, используя одну или комбинацию техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Снижение вакуумного давления в установке вакуумной перегонки	Снижение давления вакуума, например, до 20 - 25 мм рт.ст., позволит снизить температуру на выходе из печи при сохранении той же точки целевой фракции вакуумного остатка. Экологическая эффективность: Экологические преимущества заключаются в следующем: пониженный потенциал крекинга или коксования в печных трубах; сокращение крекинга сырья для более легких продуктов; пониженная мощность сжигания и, следовательно, снижение расхода топлива	Применимость обычно ограничена мощностью установки, температурой конденсирующейся жидкости или другими ограничениями
2	Очистка неконденсирующихся веществ вакуумным эжектором из конденсатора	Данная техника контроля выбросов из вакуумных установок включает такие процессы, как очистка амина, систем топливного газа НПЗ и сжигание в соседних технологических печах или оба процесса вместе (см. раздел 5.3.2 справочника по НДТ).	Общеприменимо

1.5. Заключение по НДТ для гидрогенизационных процессов

НДТ 25. Для снижения содержания серы в различных фракциях в гидрогенизационных процессах НДТ предусматривает использование одной или комбинацию техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Процессы гидродесульфуризации	См. раздел 3 справочника по НДТ и 5.4.1 справочника по НДТ.	Применимо к дистиллятам от нафты до тяжелых остатков.
2	Каталитическая перегонка	Каталитическая перегонка для десульфуризации бензина как двухступенчатый процесс (см. раздел 5.4.2).	Общеприменимо. Данная техника также может быть использована для восстановления бензола в продукте риформинга.
3	Каталитическая депарафинизация	Процесс каталитической депарафинизации происходит с использованием избирательных катализаторов с пористой структурой. При таком методе смазочные масла обладают более низкой температурой застывания, чем при сольвентной депарафинизации. В результате вместо парафинов вырабатываются горючие компоненты (см. раздел 5.4.5 справочника по НДТ).	Общеприменимо на новых установках. Метод каталитической депарафинизации с малой вероятностью можно внедрить на других установках депарафинизации, поскольку представляет собой совершенно другой процесс. При каталитической депарафинизации температура застывания ниже, но выше индекс вязкости, чем в методе с применением растворителей.

НДТ 26. Для снижения выбросов в атмосферу путем повторного использования едкого натра в гидрогенизационных процессах НДТ предусматривает использование одной или комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Каскадная очистка нефтепродуктов едкими растворами	Повторное использование части отработанного едкого натра из одной установки на другой (см. раздел 5.4.3 справочника по НДТ).	Общеприменимо
2	Использование отработанного едкого натра	Повторное использования едкого натра на НПЗ - переработка на НПЗ или за его пределами, уничтожение в печах сжигания отходов (см. раздел 5.4.4 справочника по НДТ).	Общеприменимо

1.6. Заключение по НДТ для процесса каталитического риформинга

НДТ 27. Для сокращения выбросов полихлорированных дибензодиоксинов/фуранов (ПХДД/Ф) из установки каталитического риформинга НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Выбор промотора катализатора	Использование промотора катализатора в целях минимизации образования полихлорированных дибензодиоксинов/ фуранов (ПХДД/Ф) в процессе регенерации. (см. раздел 1.30.7)	Общеприменимо
2	Очистка регенерированных дымовых газов		Общеприменимо
3	Рециркуляция регенерационного газа замкнутого цикла с адсорбционным слоем	Отходящий газ после регенерации очищается в целях удаления хлорированных компонентов (например, диоксины)	Как правило, применяется к новым установкам. Касательно действующих установок, то применимость может зависеть от текущей конструкции регенерационной установки
4	Мокрая очистка газов скрубберами	См. раздел 1.30.3	Отсутствует применение полурегенеративных установок риформинга
5	Электростатические фильтры (ЭСФ)	См. раздел 1.30.1	Отсутствует применение полурегенеративных установок риформинга

1.7. Заключение по НДТ для процесса изомеризации

НДТ 28. В целях сокращения выбросов в атмосферу хлорированных соединений НДТ заключается в оптимизации использования хлорированных органических соединений, используемых для поддержания активности катализатора при проведении процесса изомеризации.

НДТ 29. В целях повышения энергоэффективности процессов изомеризации и сокращения выбросов в атмосферу НДТ заключается в применении одной из технологий, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Нехлорированные каталитические системы (например, цеолитного и сульфатированно циркониевого катализатора).	Цеолитный и сульфатированный циркониевый катализатор можно регенерировать несколько раз, прежде чем отправлять катализатор в регенератор для извлечения платины.	Цеолитовый катализатор в основном используется для негидроочищенных потоков сырья. Более низкие температуры реакции предпочтительнее более высоких температур, поскольку равновесное превращение в изомеры усиливается при более низких температурах.
2	Катализаторы на основе активного хлорида	Более высокая эффективность процесса по сравнению с цеолитными катализаторами и более низкие температуры реакции (меньшее потребление энергии).	Катализатор очень чувствителен к сере, поэтому требуется глубокая десульфуризация сырья до 0,5 ppm.

1.8. Заключение по НДТ для висбрекинга и других тепловых процессов

НДТ 30. В целях сокращения сбросов в результате висбрекинга и других тепловых процессов НДТ заключается в обеспечении надлежащей очистки потоков сточных вод путем применения техник локальной очистки, описанных в НДТ 8.

НДТ 31. В целях снижения коксообразования в установках висбрекинга НДТ заключается в применении едкого натра в качестве каустика или других специальных присадок, вводимых в исходное сырье на установки, расположенные выше по потоку нефтепродукта.

НДТ 32. В целях повышения эффективности процессов конверсии и снижения материалоемкости термических процессов, а также увеличения глубины переработки сырья НДТ заключается в применении установки теплового термического крекинга газойля.

Установка теплового термического крекинга газойля позволяет преобразовывать остатки вакуумной перегонки с использованием двухступенчатого термического крекинга и последующего разделения на фракции газойля и нафты. По сравнению с обычной установкой висбрекинга процесс термического крекинга газойля позволяет значительно повысить конверсию вакуумного остатка в более легкие продукты. Выход конверсии достигает около 40 % мас./мас. вместо 15 % мас./мас. Качество полученных нефтепродуктов сразу оценивается в потоке со светлыми фракциями. Они используются в производстве дизельного топлива, бензина и нафты.

Применимость: этот процесс полностью применим на новых заводах. Внедрение такого процесса на действующих установках висбрекинга невозможно.

НДТ 33. В целях повышения энергоэффективности НДТ заключается в применении висбрекингустановки с реакционной камерой

Описание: поток нефтепродукта после печи направляется в выносную реакционную камеру крекинг установки, где происходит низкотемпературный процесс с большим временем контакта. Выход и свойства готового продукта аналогичны, но реакционная камера имеет следующие преимущества - низкое энергопотребление (30 - 35 %) и длительное время работы перед остановом, чтобы удалить кокс из трубы печи. Время работы 6 - 18 месяцев по сравнению с 3 - 6 месяцами работы при печном висбрекинге.

НДТ 34. В целях повышения эффективности процессов конверсии, а также снижения энергопотребления НДТ заключается в каталитической перегонке.

Описание: процесс каталитической перегонки объединяет реакцию и фракционирование в единую операцию установки. Для этого требуется конструкция с двумя реакторами, где один из них представляет собой реактор с фиксированной температурой кипения с последующим окончательным преобразованием в колонне каталитической перегонки. В реакторах используется катализатор на основе кислотной ионообменной смолы.

1.9. Заключение по НДТ для этерификации

НДТ 35. В целях сокращения выбросов в атмосферу в результате этерификации НДТ заключается в надлежащем удалении отходящих газов процесса путем направления их в систему дожига хвостовых газов.

НДТ 36. В целях предотвращения нарушения систем биологической очистки сточных вод НДТ предусматривает использование резервуара для хранения и соответствующего плана управления производственным процессом для контроля содержания растворенных токсичных компонентов (например, метанола, муравьиной кислоты, эфиров) в потоке сточных вод до окончательной очистки.

1.10. Заключение по НДТ для каталитического крекинга

НДТ 37. Для предотвращения или сокращения выбросов NO_X в результате процесса каталитического крекинга (от регенератора) НДТ предусматривает использование одной или комбинации техник, приведенных ниже.

Первичные или связанные с процессом техники, такие как:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
Оптимизация процесса и использование промоторов или присадок
1	Оптимизация технологического процесса	Сочетание условий эксплуатации или методов, направленных на снижение образования NOX, например, снижение избытка кислорода в дымовых газах в режиме полного сжигания, ступенчатая подача воздуха в котел СО в режиме неполного сжигания, при условии, что котел СО правильно сконструирован	Общеприменимо
2	Промоторы окисления CO с низким содержанием NOX	Использование вещества, которое селективно способствует окислению только СО и предотвращает окисление азота, содержащего промежуточные продукты, до NOx: например, не платиновые промоторы	Применяется только в режиме полного сжигания для замены СО-промоторов на основе платины. Для максимальной эффективности может потребоваться равномерное распределение воздуха в регенераторе
3	Специальные присадки для сокращения концентрации NOX	Использование специальных каталитических присадок для ускорения сокращения NO с помощью СО	Применяется только в режиме полного сжигания в соответствующей конструкции и с достижимым избытком кислорода. Применимость присадок для восстановления NOX на основе меди может быть ограничена мощностью газового компрессора

Вторичные техники или техники в конце технологического процесса, такие как:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Селективное каталитическое восстановление (СКВ)	См. раздел 1.30.2	Во избежание потенциального загрязнения в нижней части колонны может потребоваться дополнительная фильтрация в верхней части колонны СКВ. Для действующих установок применимость может быть ограничена нехваткой свободного пространства для установки
2	Селективное некаталитическое восстановление (СНКВ)	См. раздел 1.30.2	Для частичного сжигания устанвки ФКК с котлами CO требуется достаточное время пребывания при соответствующей температуре. Для полного сжигания установки ФКК без вспомогательных котлов может потребоваться дополнительный ввод топлива (например, водорода), чтобы соответствовать диапазону более низкой температуры
3	Низкотемпературное окисление	См. раздел 1.30.2	Требуется дополнительная мощность для очистки. Необходимо надлежащим образом рассмотреть вопросы образования озона и связанного с этим управления рисками. Применимость может быть ограничена необходимостью дополнительной очистки сточных вод и связанным с этим воздействием на окружающую среду (например, выбросы нитратов), а также недостаточным запасом жидкого кислорода (для производства озона). Применимость техники также может быть ограничена нехваткой свободного пространства.

Соответствующий мониторинг выбросов отражен в НДТ 4.

НДТ 38. Для сокращения выбросов пыли и металлов в воздух в результате процесса каталитического крекинга (от регенератора) НДТ предусматривает использование одной или комбинации техник, приведенных ниже.

Первичные или связанные с процессом техники, такие как:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Использование катализатора, стойкого к истиранию	Выбор катализатора, способного противостоять истиранию и фрагментации, с целью сокращения выбросов пыли	Общеприменимо при условии, что активность и селективность катализатора достаточны
2	Использование сырья с низким содержанием серы (например, путем отбора исходного сырья или гидроочистки сырья)	При выборе сырья предпочтение отдается сырью с низким содержанием серы среди возможных источников, подлежащих переработке на установке. Гидроочистка направлена на снижение содержания серы, азота и металлов в сырье. См. раздел 1.30.3	Требует достаточного наличия сырья с низким содержанием серы, мощности по производству водорода и очистке сероводорода (H2S) (например, установки амина и Клауса)

Вторичные техники или техники очистки в конце технологического процесса, такие как:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Электростатические фильтры (ЭСФ)	См. раздел 1.30.1	Для действующих установок применимость может быть ограничена нехваткой свободного места
2	Многоступенчатые циклонные сепараторы	См. раздел 1.30.1.	Общеприменимо
3	Трехступенчатый обратный фильтр	См. раздел 1.30.1.	Применимость может быть ограничена
4	Другие фильтры для борьбы отделения твердых частиц от газов	См. раздел 1.30.1.	Керамические фильтры третьей ступени доказывают свою эффективность в очистке дымовых газов каталитического крекинга.
5	Мокрая очистка газов скрубберами	См. раздел 1.30.3	Применимость может быть ограничена в засушливых районах и в тех случаях, когда побочные продукты очистки (включая, например, сточные воды с высоким содержанием солей) не могут быть повторно использованы или надлежащим образом утилизированы. Для действующих установок, то применимость может быть ограничена нехваткой свободного места
6	Скрубберы сухой и полусухой очистки	См. раздел 1.30.3	Работает при низкой температуре. Образующиеся отходы сложно использовать повторно (при отсутствии рынка сбыта гипса) и нет возможности для захоронения на полигоне

НДТ 39. Для предотвращения или сокращения выбросов SO₂ в результате процесса каталитического крекинга (от регенератора) НДТ предусматривает использование одной или комбинации техник, приведенных ниже.

Первичные или связанные с процессом техники, такие как:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Применение присадок к катализаторам, восстанавливающим SO2	Использование вещества, которое переносит серу, связанную с коксом, из регенератора обратно в реактор. См. описание в 1.30.3	Применимость может быть ограничена конструкцией регенератора. Требуются соответствующие мощности для снижения содержания сероводорода (например, УПС)
2	Использование сырья с низким содержанием серы (например, путем отбора исходного сырья или гидроочистки сырья)	При выборе сырья предпочтение отдается сырью с низким содержанием серы среди возможных источников, подлежащих переработке на установке. Гидроочистка направлена на снижение содержания серы, азота и металлов в сырье. См. описание в 1.30.3	Требует достаточного наличия сырья с низким содержанием серы, мощности по производству водорода и очистке сероводорода (H2S) (например, установки амина и Клауса)

Вторичные техники или техники очистки в конце технологического процесса, такие как:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Нерегенеративная очистка	Мокрая очистка или очистка морской водой. См. раздел 1.30.3	Применимость может быть ограничена в засушливых районах и в тех случаях, когда побочные продукты очистки (включая, например, сточные воды с высоким содержанием солей) не могут быть повторно использованы или надлежащим образом утилизированы. Для действующих установок применимость может быть ограничена нехваткой свободного пространства.
2	Регенеративная система очистки газов	Использование специального реагента, поглощающего SOX (например, абсорбирующего раствора), который обычно позволяет извлекать серу в качестве побочного продукта во время цикла регенерации, когда реагент используется повторно. См. раздел 1.30.3	Применимость ограничена в том случае, если регенерированные побочные продукты могут быть проданы. Для действующих установок применимость может быть ограничена существующими возможностями извлечения серы, а также нехваткой свободного пространства.

Соответствующий мониторинг выбросов отражен в НДТ 4.

НДТ 40. Для сокращения выбросов окиси углерода (CO) в результате процесса каталитического крекинга (от регенератора) НДТ предусматривает использование одной или комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Управление процессом сжигания	cм. раздел 1.30.5	Общеприменимо
2	Катализаторы с промоторами окисления окиси углерода (CO)	cм. раздел 1.30.5	Как правило, применяется только для режима полного сжигания
3	Котел с окисью углерода (CO)	cм. раздел 1.30.5	Как правило, применяется только для режима неполного сжигания

Соответствующий мониторинг выбросов отражен в НДТ 4.

НДТ 41. Для предотвращения или сокращения выбросов NOх, SO₂, CO в результате процесса каталитического крекинга (от регенератора) НДТ заключается в использовании техники, приведенной ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Котел-утилизатор и детандер, утилизирующие дымовые газы, отходящие из регенератора установки ФКК	см. раздел 5.9.2 справочника по НДТ	Для действующих установок применимость может быть ограничена нехваткой свободного пространства. Для небольших установок или установок низкого давления детандеры экономически не оправданы.

Технологические показатели, связанные с применением НДТ, представлены в разделе 2 настоящего заключения по НДТ.

1.11. Заключение по НДТ для олигомеризации

НДТ 42. В целях достижения общего сокращения выбросов в атмосферу в результате процесса олигомеризации НДТ заключается в использовании комплексного подхода по сокращению выбросов, указанных в разделе 1.30.6.

1.12. Заключение по НДТ для процессов адсорбции

НДТ 43. В целях повышения экологической и энергетической эффективности НДТ предусматривает применять техники, указанные в разделе 1.30.6.

1.13. Заключение по НДТ для процессов коксования

НДТ 44. В целях сокращения выбросов в атмосферу в результате процессов коксования НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник, приведенных ниже.

Первичные или связанные с процессом техники, такие как:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Сбор и переработка коксовой мелочи	Систематический сбор и переработка коксовой мелочи, образующейся в течение всего процесса коксования (бурение, обработка, дробление, охлаждение и т.д.)	Общеприменимо
2	Обработка и хранение кокса	См. раздел 5.12.5 справочника по НДТ	Общеприменимо
3	Использовать закрытую систему продувки	Система остановки для сброса давления из коксовых барабанов	Общеприменимо
4	Рекуперация газа в качестве компонента технологического топлива НПЗ (включая вентиляцию перед открытием барабанной печи).	Перенос удаленных газов из коксового барабана в газовый компрессор для рекуперации в виде технологического топлива, а не сжигания на факеле. Что касается процесса флексикокинга, то этап конверсии (чтобы конвертировать сероокись углерода (COS) в H2S) требуется перед очисткой газа из установки коксования	Применимость на действующих установках может быть ограничена наличием свободного места
5	Аминовая очистка	После очистки коксового газа для удаления взвешенных частиц и рекуперации части его тепла его нагревают и пропускают через слой катализатора в конвертере COS, где COS преобразуется в H2S. Затем газ охлаждается, и большая часть воды конденсируется. H2S извлекается из коксового газа в аминоочистителе для окончательного извлечения серы. Чистый коксовый газ с низким содержанием серы может либо использоваться в качестве топлива на НПЗ либо продаваться в качестве газа с низкой теплотворной способностью.	Аминовая очистка применяется для всех типов установок коксования
6	Питание печей газом коксования или коксовой мелочью, удаляя летучие вещества и сжигая их в печи.	Для предотвращения выбросов печи могут непосредственно питаться газом коксования или коксовой мелочью, удаляя летучие вещества и сжигая их в печи. Методы СКВ могут быть применимы к этим отходящим газам прокаливания для эффективного снижения содержания NOX. Прокаленный кокс сбрасывается во вращающийся охладитель, где он охлаждается прямым впрыском воды. Отходящие газы из охладителя переходят на газоочистку с помощью мультициклонов и мокрого скруббера. Собранные мелкие частицы от методов борьбы с пылью следует транспортировать в бункер с фильтрами отработанного воздуха. Собранные гидроциклонные мелкие частицы могут быть переработаны в продукт, использованы на нефтеперерабатывающем заводе или проданы как продукт (см. раздел 5.12.3 справочника по НДТ).	Применяется для кокса, получаемого из установок замедленного коксования и флюидкокера.
7	Применение флексикокинга	Процесс флексикокинга имеет высокий уровень тепловой интеграции. Единственным источником тепла в процессе флексикокинга является газификатор, где кокс частично окисляется. Оставшаяся часть тепла в коксовом газе утилизируется путем выработки пара. Энергоэффективность может быть дополнительно повышена, если газ коксования сжигается в газовой турбине парогазовой установки. Поскольку разбавление кокса из барабанов не требуется, выбросы и образование грязных сточных вод предотвращаются, в отличие от замедленного коксования. Кроме того, компоненты серы из коксового газа легко удаляются. Около 84 - 88 % мас./мас. углеводородного сырья извлекается в виде углеводородного продукта, остальная часть преобразуется в CO, CO2 и H2O (см. раздел 5.12.4 справочника по НДТ).	Общеприменимо. Однако поскольку продукты флексикокинга отличаются от продуктов других процессов коксования (например, не производится кокс), при реализации этого варианта следует учитывать требования к продуктам нефтепереработки.

НДТ 45. Для сокращения выбросов NOx в воздух в результате прокаливания сырого кокса НДТ заключается в применении селективного некаталитического восстановления (СНКВ).

Описание: см. раздел 1.30.2.

Применимость

Применимость техники СНКВ (особенно в отношении времени пребывания и температурного окна) может быть ограничена из-за специфики процессов коксования.

НДТ 46. В целях сокращения выбросов SOx в атмосферу в результате процесса коксования НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Нерегенеративная очистка	Мокрая очистка или очистка морской водой. См. раздел 1.30.3.	Применимость может быть ограничена в засушливых районах и в тех случаях, когда побочные продукты очистки (включая, например, сточные воды с высоким содержанием солей) не могут быть повторно использованы или надлежащим образом утилизированы. Что касается действующих установок, то применимость может быть ограничена наличием свободного места
2	Регенеративная система очистки газов	Использование специального реагента, поглощающего SOx (например, абсорбирующего раствора), который обычно позволяет извлекать серу в качестве побочного продукта во время цикла регенерации, когда реагент используется повторно. См. раздел 1.30.3.	Применимость ограничена случаем, когда регенерированные побочные продукты могут быть проданы. Что касается действующих установок, то применимость может быть ограничена существующими возможностями извлечения серы, а также наличием свободного места.
3	Использование более качественного сырья	Основным вариантом сокращения выбросов диоксида серы в результате процесса является использование как можно более низкого содержания серы в исходном сырье. На практике сырье с низким содержанием серы обычно используются согласно качеству продукта, поскольку значительная часть серы остается фиксированной в продукте. Для контроля данных выбросов оксидов серы в этом процессе могут также использоваться те же методы борьбы с выбросами, которые могут использоваться на установке ФКК за исключением добавки катализатора DeSOX (см. раздел 5.12.8 справочника по НДТ).	Обычно применяется для установки прокалки нефтяного кокса дымовых газов

НДТ 47. В целях сокращения выбросов пыли в атмосферу в результате процесса коксования НДТ заключается в применении комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Электростатические фильтры (ЭСФ)	cм. раздел 1.30.1.	Для действующих установок применимость может быть ограничена наличием свободного места. В целях производства обжига графита и анодного кокса применимость может быть ограничена из-за высокого удельного сопротивления частиц кокса
2	Многоступенчатые циклонные сепараторы	cм. раздел 1.30.1.	Общеприменимо
3	Технология обработки и хранения кокса	Покрытие и разгерметизация конвейерных лент. Использование аспирационных систем для извлечения или сбора пыли. Использование закрытой системы горячей продувки. Ограждение зон загрузки и поддержание положительного/отрицательного давления, выход через рукавные фильтры. В качестве альтернативы системы пылеудаления могут быть встроены в погрузочное оборудование. Транспортировка пневматически собранных мелких частиц из гидроциклонов в бункер с фильтрами отработанного воздуха. Системы сбора пыли предназначены для обработки, хранения и погрузки с использованием рукавных фильтров. Собранные мелкие частицы утилизируются на хранение закрытыми средствами (см. раздел 5.12.5 справочника по НДТ).	Смазка кокса иногда практикуется в жидком и прокаленном коксе, но редко применяется с замедленным коксом. Сбор и переработка коксовой мелочи в основном применимы к установкам прокалки нефтяного кокса, жидким коксующимся установкам и установкам для флексикокинга.
	Предотвращения выбросов взвешенных частиц	Системы сбора пыли используются во всех соответствующих разделах процессов коксования, чтобы обеспечить очистку: коксовый газ; газ, образующийся при охлаждении кокса в установке прокалки нефтяного кокса; сжигаются выхлопные газы из установки прокалки нефтяного кокса, которые также содержат коксовую мелочь. Горячие дымовые газы проходят через котел-утилизатор, оснащенный системой сбора пыли. В дополнение к методу борьбы с выбросами взвешенных частиц, используемому на установке ФКК, рукавные фильтры также могут использоваться для процессов коксования	Высокоэффективные гидроциклоны легче применять, чем ЭСФ.

1.14. Заключение по НДТ для производства битума

НДТ 48. Для предотвращения и сокращения выбросов в атмосферу в процессе производства битума НДТ заключается в обработке газов головных погонов с использованием одной из техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Термическое окисление газообразных продуктов при температуре выше 800 °C	cм. раздел 1.30.6	Применяется для установки продувки битума
2	Влажная очистка газов головных погонов колонны	cм. раздел 5.13.2 справочника по НДТ	Применяется для установки продувки битума

НДТ 49. Для предотвращения и сокращения выбросов в атмосферу в процессах хранения и транспортировки битумных материалов НДТ заключается в условиях хранения с использованием одной из техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Хранение в надлежащих резервуарах для хранения в условиях соответствующих температур и изоляции азотной подушкой	Загрузка и разгрузка резервуара обычно производится следующим образом: если резервуар заполнен, то азот не поступает в резервуар, и давление снижается, позволяя части газа испариться; если резервуар разгружается с низкой скоростью, то небольшое количество азота поступает в резервуар; если скорость разгрузки выше, то необходимо использовать большее количество азота.	Общеприменимо для процессов производства, хранения, транспортировки битумных материалов
2	Оснащение резервуара системой очистки	cм. раздел 5.13.1 справочника по НДТ	Общеприменимо для процессов хранения битумных материалов
3	Оснащение системой вентиляции	Вентиляция пахучих газов во время хранения битума и вентиляция операций смешивания/наполнения резервуаров в мусоросжигательной установке; использование компактных мокрых электрофильтров, которые, способны успешно удалять жидкий элемент аэрозоля, образующегося при верхней загрузке танкеров; адсорбция на активированном угле	Общеприменимо для процессов производства, хранения, транспортировки битумных материалов

НДТ 50. Для предотвращения и сокращения неконденсируемых продуктов, а также конденсатов из сепараторов могут сжигаться в специально сконструированной печи сжигания отходов, используя при необходимости вспомогательное топливо или в промышленных нагревателях.

Описание: при обезвреживании отходов производства, подлежащих сжиганию, используют печи (инсинераторы) с режимом работы при температуре не менее плюс (далее – "+") 1000 - +1200 градусов оС с камерами дожига отходящих газов.

Применимость: широко используется для избавления от паров битума.

1.15. Заключение по НДТ для процессов переработки сероводорода

НДТ 51.

1.16. Заключение по НДТ для производства водорода

НДТ 52. Для сокращения выбросов в атмосферу в процессах производства синтез-газа НДТ должны использовать одну или комбинацию техник, приведенных ниже.

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Паровой риформинг метана	Установка парового риформинга должна подавать большое количество тепла при высокой температуре для реакции парового риформинга путем сжигания топлива, в результате чего большое количество тепла потенциально теряется в дымовых газах. В результате многие НПЗ рекуперируют тепло в рамках своей тепловой интеграции. Однако значения, приведенные в качестве более общего подхода потенциальному сокращению атмосферных выбросов, которое может быть достигнуто за счет синергии совместного производства. Все процессы, могут быть использованы на НПЗ для отвода пара в качестве ценного продукта, тем самым устраняя необходимость в выделенном производстве пара в других местах и непосредственно приводя к экономии энергии и выбросов CO2. Кроме того, если есть потребители CO2, может возникнуть спрос, например, со стороны сельского хозяйства, пищевой промышленности и производства напитков, или других химических объектов поблизости, и может возникнуть спрос на углекислый газ, который может быть продуктивно использован вместо того, чтобы выбрасываться в виде CO2 (см. раздел 5.15.1 справочника по НДТ).	Общеприменимо
2	Технология частичного окисления	Парогазовая установка с внутрицикловой газификацией (ПУВГ) также может функционировать в качестве поставщика водорода, и в этом случае водород удаляется из синтез-газа (после удаления серы), где сырье реагирует при высоких температурах с кислородом (см. раздел 5.15.2 справочника по НДТ).	Капитальные и эксплуатационные затраты. Стандартными требованиями для производства химических веществ является выработка более 200 МВт электроэнергии с помощью ПУВГ или использования водорода, монооксида углерода и пара в больших масштабах
3	Риформинг с газовым нагревом	Техника риформинга с газовым нагревом обычно использует компактную установку, нагреваемую отходами высокотемпературного производства от сырого синтез-газа, часто с помощью реактора теплообменного типа после обычного генератора синтез-газа. В других примерах риформинга с газовым нагревом также может быть полностью интегрирован в генератор синтез-газа (см. раздел 5.15.3 справочника по НДТ).	Общеприменимо
4	Технология очистки водорода	Использование нескольких слоев адсорбера, периодически переключающих поток газа из одного сосуда в другой, позволяет регенерировать адсорбент путем снижения давления и продувки, тем самым высвобождая адсорбированные компоненты. Десорбированный газ используется в качестве топлива в удобном месте. Использование систем короткоцикловой адсорбции водорода (КЦА) только для очистки водорода с целью снижения атмосферных выбросов. Использование остаточного газа КЦА в качестве топливного газа НПЗ в печи риформинга вместо топлива с более высоким соотношением C/H. Использование мембранной технологии, которая позволяет достичь коэффициента очистки 80 % объемного содержания (см. раздел 5.15.4 справочника по НДТ).

1.17. Заключение по НДТ для производства ароматических углеводородов

НДТ 53. В целях достижения общего сокращения выбросов в атмосферу в результате процесса производства ароматических углеводородов НДТ должна использовать комплексный подход по сокращению выбросов, указанный в 1.30.

1.18. Заключение по НДТ для процессов хранения и транспортировки жидких углеводородных соединений

НДТ 54. Для снижения выбросов ЛОС в воздух при хранении летучих жидких углеводородных соединений НДТ заключается в использовании резервуаров для хранения с плавающей крышей, резервуары с понтоном, оснащенные высокоэффективными уплотнениями, или резервуар со стационарной крышей, подключенный к системе рекуперации паров.

Описание: см. раздел 5.17 справочника по НДТ.

Применимость

Применимость высокоэффективных уплотнений может быть ограничена для модернизации третичных уплотнений в существующих резервуарах. Предназначены только для вертикальных резервуаров со стационарной крышей.

НДТ 55. Для снижения выбросов ЛОС в воздух при хранении летучих жидких углеводородных соединений НДТ предусматривает применение одной или комбинации техник, приведенных ниже.

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Очистка резервуара для сырой нефти	Ручная очистка резервуара осуществляется рабочими, удаляющими осадок вручную	Общеприменимо
		Полностью автоматизированные методы очистки резервуаров. В настоящее время такие установки проектируются с целью очистки резервуаров хранения сырой нефтью и нефтепродуктов. Автоматизированные методы очистки резервуаров, работающие в системах с замкнутым контуром, уменьшают выброс ЛОС в окружающий воздух.	Применимость такого метода ограничена типом и размером резервуаров, типом обработки остатков.
2	Применение замкнутой системы	Что касается внутреннего осмотра, то резервуары должны периодически опорожняться, очищаться и освобождаться от газов. Эта очистка включает в себя растворение осадка на дне резервуара. Системы с замкнутым контуром, которые могут быть объединены с мобильными техниками борьбы с выбросами в конце производственного цикла, предотвращают или сокращают выбросы ЛОС	Применимость может быть ограничена, например, типом остатков, конструкцией крыши резервуара или материалами резервуара
3	Система организации хранения (управление и контроль производственным процессом)	Поскольку резервуары для хранения являются одним из крупнейших источников выбросов ЛОС, сокращение количества используемых резервуаров способствует сокращению выбросов ЛОС. Вследствие этого сокращаются количество осевших на дно резервуара взвешенных частиц и объем подтоварных сточных вод.	Техника преимущественно применяется на новых установках
4	Окрашивание резервуаров в светлые цвета, имеющие теплоотражающий эффект	Предпочтительно окрашивать резервуары, содержащие летучие материалы, в светлый цвет по причинам, чтобы предотвратить излишнее испарение и предотвратить увеличение частоты испарения хранимой жидкости	Общеприменимо
5	Нижний налив нефтепродуктов	Фланцевый трубопровод налива-слива соединен с соплом, расположенным в самой нижней точке резервуара. Вентиляционная труба на резервуаре подключается к трубопроводу стабилизации давления газа, установке улавливания газов или вентиляционному отверстию. В последнем случае ЛОС выбрасывается в атмосферу. Фланцевое соединение на трубопроводе налива имеет специальную конструкцию ("блокировочное соединение"), которая позволяет отсоединять трубопровод с минимальными утечками/выбросами.	Техника преимущественно применяется на новых установках или при модернизации резервуарных парков
6	Установка вторичных и третичных уплотняющих затворов крыши	Два или три слоя уплотнения на затворе плавающей крыши обеспечивают многократную защиту от выпуска ЛОС из резервуаров хранения нефтепродуктов.	Несколько уплотняющих затворов легко устанавливается на новых установках

НДТ 56. Для предотвращения загрязнения почвы и подземных вод при хранении жидких углеводородных соединений НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник, приведенных ниже.

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Программа технического обслуживания, включающая мониторинг, предотвращение и контроль коррозии	Система управления, включающая обнаружение утечек и эксплуатационный контроль для предотвращения переполнения, контроль запасов и основанные на риске процедуры осмотры резервуаров через определенные промежутки времени для подтверждения их целостности, а также техническое обслуживание для улучшения герметичности резервуаров, установка электрохимической защиты резервуаров. Он также включает в себя системное реагирование на последствия разливов, чтобы действовать до того, как разливы могут достичь подземных вод. Быть особенно усиленными в период технического обслуживания	Общеприменимо
2	Резервуары с двойным дном	Второе непроницаемое дно, которое обеспечивает меру защиты от выбросов из первого материала	Обычно применяется для новых резервуаров и после капитального ремонта действующих резервуаров *
3	Непроницаемые геомембраны	Непрерывный барьер утечки под поверхностью всего дна резервуара	Общеприменимо для новых резервуаров и после капитального ремонта действующих резервуаров*
5	Достаточный объем обваловочного пространства. Ограждение резервуарного парка	Обваловочное пространство резервуарного парка предназначено для сдерживания крупных разливов, потенциально вызванных разрывом оболочки или переполнением (как по экологическим соображениям, так и по соображениям безопасности). Размер и связанные с ним строительные правила, как правило, определяются местными нормативными актами	Общеприменимо
5	Система обнаружения утечек	Такой метод предусматривает наличие смотрового люка, наблюдательных скважин и системы управления производственными ресурсами. Более продвинутые системы имеют зонды электронных датчиков или кабели проведения импульсов к датчику	Общеприменимо
6	Герметичный настил на объекте	Мощение и бордюрное покрытие участка, где обрабатываются нефтепродукты, необходимы для устранения возможного разлива материала.	Общеприменимо для новых и действующих объектов НПЗ

* техники 2 и 3 могут быть неприменимы в целом в тех случаях, когда резервуары предназначены для продуктов, требующих нагрева для обработки жидкостей (например, битума) и там, где утечка невозможна из-за затвердевания.

НДТ 57. Для предотвращения или сокращения выбросов ЛОС в воздух в результате операций погрузки и разгрузки летучих жидких углеводородных соединений НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник, приведенных ниже, для достижения коэффициента извлечения паров не менее 95 %.

№ п/п

Техника

Описание

Применимость*

1	2	3	4
1	Рекуперация паров: конденсация поглощение адсорбция мембранное разделение гибридные системы	См. раздел 1.30.6	Обычно применимо к погрузочно-разгрузочным операциям
2	Автоматизированная установка тактового налива (АУТН)	АУТН предназначена для прямого взвешивания и налива различных типов нефтепродуктов в цистерны через наливные телескопические трубы, а также для удаления и рекуперации паров из зоны загрузки. Установка обеспечивает полностью герметичный налив и оснащена современной системой фильтров, которая улавливает пары углеводородов и возвращает их обратно в систему.	Общеприменимо, Незначительная потребность в обслуживающем персонале; наличии блокировок, исключающих аварийные ситуации или ошибочные действия персонала; способность приема всех типов и моделей отечественных цистерн, курсирующих по железнодорожным путям, включая перспективные модели.
3	Стабилизация давления пара в процессе налива нефтепродуктов	Использование уравнительных трубопроводов. Вытесненная смесь затем возвращается в расходный резервуар и, таким образом, заменяет откачанный объем жидкости. Пары, испаряемые во время наливных операций, возвращаются в загрузочный резервуар. Если резервуар со стационарной крышей, там они хранятся до улавливания или утилизации паров.	Обычно применимо к погрузочно-разгрузочным операциям.
4	Поточное смешение	Поточное смешение сокращает общее количество операций по обработке потока нефтепродуктов. Вследствие чего, реже происходит налив-слив нефтепродуктов из резервуара, что приводит к сокращению общего объема выбросов в атмосферу. Оптимизированное соотношение компонентов в смеси отвечает всем значимым характеристикам готового продукта. Поточное смешение, в некотором смысле, выполняется путем проб и ошибок, а автоматизированный способ существенно сокращает время	Обычно применимо к погрузочно-разгрузочным операциям и при модернизации НПЗ по блоку смешения фракций продуктов нефтепереработки.

* установка уничтожения паров (например, путем сжигания) может быть заменена установкой рекуперации паров, если рекуперация паров небезопасна или технически невозможна из-за объема возвращаемого пара.

НДТ 58. Для сокращения количества донных остатков НДТ заключается в применении техник разделения нефти и воды

Описание: количество донных остатков в резервуаре сокращают путем тщательного разделения нефти и воды, оставшихся на днище резервуара. Фильтры и центрифуги также используются для извлечения и отправки нефти на переработку. Другие применяемые методы - это установка на резервуарах трубопровода с боковым ответвлением, струйных смесителей или использование химических веществ. Далее основной осадок и вода передаются на очистные сооружения НПЗ (см. раздел 5.17.10 справочника по НДТ).

Экологическая эффективность: донные остатки в резервуарах сырой нефти содержат большой процент твердых отходов на НПЗ, которые сложно поддаются утилизации из-за присутствия в них тяжелых металлов. Они состоят из тяжелых углеводородов, взвешенных частиц, воды, продуктов коррозии и отложений.

НДТ 59. Для сокращения и/или предотвращения разливов, утечек и других потерь НДТ заключается в применении дополнительных техник хранения материалов

Описание: надлежащее обращение и хранение материалов сводят к минимуму возможность разливов, утечек и других потерь, которые приводят к образованию отходов, выбросам в атмосферу и водное пространство (см. раздел 5.17.13 справочника по НДТ).

1) использование больших контейнеров вместо металлических емкостей;

2) сокращение количества пустых металлических бочек для хранения нефти;

3) хранение емкостей над поверхностью земли предотвращает образование коррозии в результате разливов или "потения" бетона;

4) хранение контейнеров закрытыми, за исключением случаев опорожнения контейнера;

5) регулярный осмотр;

6) оснащение резервуаров плавающей крышей;

7) проведение вентиляционных отверстий из резервуаров хранения серы в устройства с кислым газом или другие установки улавливания газов;

8) вытяжная вентиляция из резервуарных парков к центральным системам борьбы с выбросами;

9) установка самоуплотняющихся соединительных муфт для подсоединения шланга или слив нефтепродуктов через трубопровод;

10) укладка изолирующих материалов и/или установка блокировочных устройств;

11) обеспечение условий, при которых наливной рукав не приводится в действие до его полного размещения над контейнером;

12) применение устройств или процедур, предотвращающих переполнение резервуаров;

13) сигнализация аварийного уровня работает автономно от типовой системы учҰта резервуарных запасов.

1.19. Заключение по НДТ для процесса подготовки и переработки природного газа и попутного газа

НДТ 60. Для сокращения выбросов SO₂ при производстве продукции из природного газа НДТ заключается в применении НДТ 79 и НДТ 80.

НДТ 61. Для сокращения выбросов NOx при производстве продукции из природного газа НДТ должна применять техники, указанные в разделах 1.28 и 1.30, но не ограничиваясь перечисленными техниками

НДТ 62. Для предотвращения выбросов ртути из природного газа НДТ заключается в удалении ртути и рекуперации ртуть содержащего шлама для утилизации отходов.

НДТ 63. Для предотвращения выбросов ЛОС во время эксплуатации терминалов природного газа и других процессов необходимо предотвращать выбросы природного газа и выработанного газообразного технологического топлива в процессах НПЗ НДТ должна использовать одну или комбинацию техник, приведенных ниже, но не ограничиваясь.

1) минимизация частоты использования элементов камеры пуска / приема скребка, работая с герметиками на высокой скорости, т.е. используя условия эмульсионного режима;

2) свести к минимуму случайную остановку и вентиляцию технологической установки (при необходимости, например, для целей технического обслуживания, сбоя и переналадки) с помощью соответствующего выбора и проектирования установки;

3) избегать использования хладагентов для контроля точки росы газа, которые представляют серьезную экологическую проблему;

4) конденсация и сжигание верхних продуктов и любого газа, выделяемого из хранилищ и установок регенерации гликоля и метанола;

5) применить программу обнаружения и устранения утечек (LDAR).

НДТ 64. НДТ заключается в удалении сероводорода амином из природного газа (процесс "подслащивания")

Описание: многие реакции могут протекать в процессе, когда H₂S поглощается водным смешанным раствором амина, главным образом путем переноса протонов.

Экологическая эффективность: снижение концентрации H₂S в природном газе.

Применимость: общеприменимо.

1.20. Заключение по НДТ для процесса сепарации природного и попутного нефтяного газа

НДТ 65. Для предотвращения и сокращения выбросов ЛОС НДТ заключается в использовании оборудования с высокой степенью герметичности (см. раздел 1.30.6)

НДТ 66. Для сокращения потерь углеводородных компонентов и их максимального извлечения из газов НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Техника отбензинивания газов (техника извлечения целевых углеводородных компонентов из газов) низкотемпературной сепарацией	НДТ является техника извлечения углеводородов С3+ низкотемпературной сепарацией (НТС) при температурах от - 10 до – 25 °С и разделения образовавшихся равновесных газовой и жидкой фаз. Жидкая фаза состоит преимущественно из углеводородов С3+, а газовая - из метана и этана. Эффективность работы установок НТС зависит от состава исходного газа, температуры и давления в низкотемпературном сепараторе. Чем ниже температура процесса и чем больше содержание в исходном газе тяжелых углеводородов, тем больше степень извлечения последних. Продукцией являются газ горючий природный, газы углеводородные сжиженные (пропан, бутан), газ стабилизации.	Общеприменимо при условии наличия внешних источников бесперебойного снабжения природным газом. Применительно к газообразному технологическому топливу при возможности НПЗ большей и качественной выработки газообразного топлива
2	Техника извлечения углеводородов методом низкотемпературной конденсации (НТК) или низкотемпературной конденсации и ректификации	НДТ является техника извлечения углеводородов С3+ низкотемпературной конденсацией (НТК) углеводородного сырья (сырьевого природного газа) при температурах до – 120 °С (температура на выходе из турбодетандера) и разделения образовавшихся равновесных газовой и жидкой фаз. Продукцией являются: газ горючий природный, газы углеводородные сжиженные (пропан, бутан). Использование внешних холодильных циклов позволило достичь степени извлечения этана до 87 %, пропана - до 99 %, бутана и высших - до 100 %.	Общеприменимо
3	Техника сорбционного отбензинивания газов	НДТ является техника сорбционного отбензинивания газов с возможностью применения: установки низкотемпературной абсорбции (НТА) тяжелых углеводородных компонентов; установки деэтанизации; криогенной установки глубокой переработки сухого отбензиненного газа.	Общеприменимо
4	Техника очистки широкой фракции легких углеводородов от сернистых соединений	НДТ является техника переработки широкой фракции легких углеводородов (ШФЛУ) и очистки ШФЛУ от сернистых соединений.	Общеприменимо
5	Техника получения сжиженных углеводородных газов (СУГ)	НДТ является техника получения СУГ с возможностью применения: установки низкотемпературного разделения газа, установки получения пропана и пропан-бутана.	Общеприменимо
6	Техника выделения гелия из природного газа	НДТ является техника выделения гелия из природного газа с возможностью применения: установки получения гелия, этана и ШФЛУ, установки получения гелиевого концентрата и выделения этановой фракции и ШФЛУ, установки ожижения гелия.	Общеприменимо при модернизации НПЗ и ГПЗ
7	Техника ректификационного разделения ШФЛУ (газофракционирующие установки)	НДТ является техника разделения ШФЛУ методом ректификации на ГФУ с использованием пара в качестве обогревающего агента по полной схеме переработки (получение в качестве продукции индивидуальных компонентов - пропан, бутан, изобутан, пентан, изопентан, С6+ или их смеси), или по сокращенной схеме переработки (получение в качестве продукции - пропан, бутановая фракция, пентановая фракция или фракция С5+).	Общеприменимо

1.21. Заключение по НДТ для процессов систем охлаждения

НДТ 67. Для предотвращения потерь углеводородов в процессах охлаждения и сокращения выбросов в атмосферу НДТ заключается в предотвращении утечки углеводородного сырья в охлаждающую среду посредством непрерывного мониторинга, связанном с системой обнаружения утечек (программа LDAR см. раздел 1.30.6).

НДТ 68. Для сокращения загрязнения сточных вод и повышения их качественной очистки НДТ заключается в разделении охлаждающих и технологических вод.

Описание: поскольку технологические воды, как правило, более загрязнены, чем охлаждающие воды, важно поддерживать их разделение. Только в тех случаях, когда охлаждающие воды нуждаются в обработке (системы рециркуляции), их следует смешивать, и то только в нужном месте (после первичной обработки технологических вод).

Экологическая эффективность: сегрегация уменьшает загрязнение охлаждающей воды нефтью, поступающей из других вод. Это увеличивает извлечение нефти установкой очистки сточных вод.

1.22. Заключение по НДТ для энергетической системы

В настоящем разделе представлен неполный перечень техник для энергетической системы. Подробный перечень техник по повышению энергоэффективности, улучшению интеграции и рекуперации тепла рассматривается в справочнике по НДТ "Энергетическая эффективность при осуществлении хозяйственной и/или иной деятельности".

НДТ 69. Для снижения потребления пара и эффективного управления им в технологических процессах НПЗ НДТ должна использовать одну или комбинацию техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Замена на инертный газ, такой как N2	Инертный газ, такой как N2, может быть альтернативой пару для операций по зачистке, особенно для более легких продуктов	Общеприменимо
2	Рекуперация отработанного тепла	Рекуперация отработанного тепла в котлах-утилизаторах из горячих дымовых газах (например, дымовых труб) и потоков горячих продуктов	Применимо преимущественно на новых установках или в процессе модернизации установок

НДТ 70. В целях предотвращения или сокращения выбросов в воздух, а также сокращения тепловой энергии от технологических процессов НПЗ НДТ заключается в применении одной или комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Использование альтернативных видов топлива (природный газ, газообразное технологическое топливо)	Применение более калорийного вида топлива, например, природный газ, газообразное технологическое топливо может положительно повлиять на энергосбережение систем НПЗ, а также сокращение выбросов SO2, NOx, CO2, металлов и твердых веществ.	Общеприменимо при условии наличия внешних источников бесперебойного снабжения природным газом. Применительно к газообразному технологическому топливу при возможности НПЗ большей и качественной выработки газообразного топлива
2	Гидроочистка жидкого технологического топлива	Потоки жидкого технологического топлива образуются в результате различных процессов, таких как установки для дистилляции сырой нефти, вакуумная дистилляция, термический крекинг, каталитический крекинг и гидрокрекинг остатков. За исключением последнего содержание серы в этих остатках может контролироваться только выбором исходного сырья. Гидроочистка топлива снижает содержание азота, серы и металлов в сырье, что, в свою очередь, снижает выбросы SO2, NOX и взвешенных частиц	Общеприменимо
3	Горелки с низким выбросом NOX Горелки с ультранизким выбросом NOX	Горелки с низким выбросом NOX, как воздушные, так и топливные имеют целью снижение пиковых температур, снижение концентрации кислорода в зоне первичного сгорания и сокращение времени пребывания при высоких температурах, тем самым уменьшая термически образующийся NOX. Кроме того, в случае горелок, работающих на топливе, гипостехиометрические условия, создаваемые вторичным пламенем после дополнительного добавления топлива, создают дальнейшее химическое восстановление NOX в N2 радикалами NH3, HCN и CO. Горелки со сверхнизким выбросом NOX добавляют внутреннюю или внешнюю рециркуляцию дымовых газов в базовую конструкцию горелок с низким выбросом NOX, что позволяет снизить концентрацию кислорода в зоне горения и дополнительно снизить выброс NOX, воздействуя, в частности, на сжигание топлива.	Общеприменимо
4	Повышение коэффициента полезного действия	Модернизация печей и котлов на увеличение коэффициента полезного действия достигается следующими условиями: Оптимизация работы печи и, следовательно, эффективности сгорания за счет расширенного контроля параметров работы (соотношение воздух/топливо для топливной смеси, избегание потерь физического тепла за счет оптимизации избытка воздуха). Высокая тепловая эффективность конструкции нагревателя/котла с хорошими системами управления (например, кислородная отделка). Минимизация потерь тепла через выхлопные газы (например, минимизация потерь тепла через несгоревшие газы (H2, CO) или несгоревшие остатки, т.е. потери при прокаливании). Непрерывный контроль температуры и концентрации O2 дымовых газов для оптимизации горения. Также может быть рассмотрен вопрос о мониторинге СО. Поддержание высокого давления в котле. Подогрев топлива, заправляемого в котлы. Подогрев питательной воды котла паром (см. также раздел 3.23). Предотвращение конденсации выхлопных газов на поверхностях. Минимизация собственных потребностей с помощью высокоэффективных насосов, вентиляционных отверстий и другого оборудования. Оптимизация условий горения. Методы контроля выбросов СО, такие как: исправная работа и контроль постоянная подача жидкого топлива во вторичное отопление хорошее смешивание выхлопных газов каталитическое дожигание. Регулярная очистка горячей трубки нагревателя от накипи и горячая конвекционная очистка (сухая обработка). Регулярная очистка поверхности нагрева (выдувание сажи) для жидкого топлива или комбинированного сжигания. Керамические покрытия для защиты технологических труб от окисления и предотвращения образования накипи. Огнеупоры с высокой излучательной способностью для улучшения теплопередачи, например, путем нанесения керамических покрытий.	Применимо преимущественно на новых печах и котлах технологических установок или в процессе модернизации установок
5	Использование техник по снижению выбросов	См. раздел 1.30.	Общеприменимо

Ожидаемые выбросы CO, SO₂, NO_X из печей и котлов с установленной горелкой с низким / ультранизким выбросом определены в разделе 2 настоящего заключения по НДТ.

1.23. Заключение по НДТ для интегрированного управления нефтеперерабатывающим заводом

НДТ 71. Для предотвращения или сокращения неорганизованных выбросов ЛОС НДТ предусматривает применение техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Техники, связанные с проектированием установки	Ограничивать количество потенциальных источников выбросов, максимизируя собственные параметры локализации процесса, выбирая оборудование с высокой степенью герметичности, облегчая деятельность по мониторингу и тех. обслуживанию путем обеспечения доступа к потенциально протекающим компонентам	Применимость может быть ограничена для существующих единиц измерения
2	Техники, связанные с установкой и вводом в эксплуатацию установок	Четко определенные процедуры строительства и монтажа надежные процедуры ввода в эксплуатацию и передачи для обеспечения того, чтобы установка была сооружена в соответствии с проектными требованиями	Применимость может быть ограничена для существующих единиц измерения
3	Техники, связанные с эксплуатацией установок	Использовать программы обнаружения и ремонта утечек на основе риска (LDAR) для выявления утечек компонентов и устранения этих утечек.	Общеприменимо

1.24. Утилизация тепла дымовых газов

НДТ 72. Для предотвращения или сокращения выбросов в атмосферу в процессе утилизации тепла дымовых газов НДТ заключается в перераспределении горячих потоков газа или потоков сырья.

1.25. Комбинированные / комплексные установки НПЗ

Комбинированные / комплексные установки НПЗ являются системой нескольких различных технологических процессов.

НДТ 73. В целях достижения общего сокращения выбросов в атмосферу в результате процессов, осуществляемых на данных установках, НДТ должна использовать комплексный подход по сокращению выбросов, указанный в 1.30 и НДТ, а также НДТ по соответствующим технологическим процессам, указанным в разделах настоящего заключения по НДТ.

1.26. Методы управления отходами

НДТ 74. Для достижения общего сокращения отходов от технологических процессов нефтепереработки НДТ должна организовывать обработку и обращение со шламом, используя одну или комбинацию технологий, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Предварительная очистка и очистка шлама	С целью уменьшения объема и остаточного содержания углеводородов с целью экономии затрат на последующую переработку или утилизацию применяются методы: механическое обезвоживание шлама с помощью декантеров; осушка и/или сжигание. Термическая переработка подразумевает процессы испарения. Испарение происходит в результате косвенного нагрева и/или разрушения органических компонентов путем термического окисления (сжигания)	Общеприменимо. Использование нефтешламов в процессах коксования возможно при наличии такой установки и соответствующих технических характеристик конечного продукта
2	Биологическое разложение отходов	Метод биоразложения использует микроорганизмы, которые либо уже присутствуют в отходах, либо следует добавить их (если разложение предполагает их наличие). Используют углеводородокисляющие микроорганизмы, которые специально отбирают и подготавливают в виде препаратов.	Общеприменимо
3	Передача на утилизацию специализированной организации	Метод заключается в передаче на утилизацию специализированной организации	Общеприменимо

1.27. Методы комплексного управления выбросами

НДТ 75. Применение методов снижения выбросов CO

Критерии оценки: технологические решения

Описание: котлы CO и катализаторы восстановления CO (и NO_X). Первичные меры по снижению выбросов CO:

1) соответствующий оперативный контроль;

2) постоянная подача жидкого топлива во вторичный обогреватель;

3) соответствующее перемешивание выхлопных газов;

4) каталитический дожиг;

5) окисляющие катализаторы.

Экологическая эффективность: снижение выбросов CO. Выбросы на выходе из печи / котла CO: <100 мг/Нм³. В случае обычного сжигания концентрация CO ниже 50 мг/Нм³ достижима при температурах выше 800 °C, при достаточной подаче воздуха и достаточном времени удерживания.

Соответствующий мониторинг выбросов отражен в НДТ 4.

НДТ 76. Применение методов контроля выбросов CO₂

Критерии оценки: мероприятия "нетехнического характера"

Описание: в отличие от обработки дымовых газов SO₂, NO_X или взвешенными частицами подходящая техника снижения выбросов CO₂ недоступна. Доступны методы сокращения выбросов CO₂, которые заключаются в:

1) эффективном управлении энергопотреблением, включая:

улучшение теплообмена между потоками нефтеперерабатывающих заводов;

интеграцию процессов нефтепереработки во избежание промежуточного охлаждения компонентов;

улавливание отходящих газов и их использование в качестве топлива (например, улавливание факельного газа);

использование теплоты дымовых газов;

2) эффективных методах производства энергии; это означает максимально возможную рекуперацию энергии от сгорания топлива;

3) улавливание, транспортировку и связывание (CCS - улавливание и хранение углерода) выбросов CO₂.

Экологическая эффективность: снижение выбросов CO₂.

НДТ 77. Для снижения выбросов NO_X, SO₂, СO, взвешенных частиц и других загрязняющих веществ от технологических установок НПЗ и ГПЗ следует использовать одну или несколько техник, указанных в разделе 1.30, но не ограничиваясь.

НДТ 78. Для достижения общего сокращения выбросов NO_X в воздух из установок сжигания, установок ФКК, НДТ должна использовать комплексные техники управления выбросами, указанные в разделе 1.30.2.

Описание

Данная техника заключается в комплексном управлении выбросами NO_X из нескольких или всех установок сжигания и установок ФКК на НПЗ и ГПЗ путем внедрения и эксплуатации наиболее подходящей комбинации НДТ на различных соответствующих установках и мониторинга их эффективности.

Данная техника особенно подходит для НПЗ:

1) с признанной сложностью установок и технологии процессов, множественностью установок для сжигания и технологических установок, взаимосвязанных с точки зрения их сырья и энергоснабжения;

2) с частыми корректировками процесса, необходимыми в зависимости от качества получаемого сырья;

3) с технической необходимостью использовать части сырья в качестве технологического топлива, что приводит к частой корректировке топливной смеси в соответствии с требованиями процесса.

Мониторинг, связанный с НДТ 78

НДТ для мониторинга выбросов NOx в рамках комплексной техники управления выбросами как и в НДТ 4 дополняется следующим:

план мониторинга, включающий описание контролируемых процессов, перечень источников выбросов и потоков источников (продукты, отработанные газы), контролируемых для каждого процесса, описание используемой техники (расчеты, измерения), а также лежащие в основе допущения и связанный с ними уровень достоверности;

непрерывный контроль расхода дымовых газов соответствующих установок путем прямого измерения;

система управления данными для сбора, обработки и представления всех данных мониторинга, необходимых для определения выбросов из источников, охватываемых мониторингом комплексного управления выбросами.

НДТ 79. Для достижения общего сокращения выбросов SO₂ в воздух из установок сжигания, УФКК и установок извлечения серы из отработанных газов НДТ должна использовать комплексные техники управления выбросами, указанные в 1.30.3.

Описание

Данная техника заключается в комплексном управлении выбросами SO₂ из нескольких или всех установок сжигания, установок ФКК и установок извлечения серы на НПЗ путем внедрения и эксплуатации наиболее подходящей комбинации НДТ на различных соответствующих установках и мониторинга их эффективности таким образом, чтобы обеспечить достижение технологических показателей выбросов, связанных с применением НДТ (см. раздел 4 настоящего заключения по НДТ).

Данная техника особенно подходит для следующих НПЗ:

с признанной сложностью объекта, множественностью установок для сжигания и технологических установок, взаимосвязанных с точки зрения их сырья и энергоснабжения;

с частыми корректировками процесса, необходимыми в зависимости от качества получаемого сырья;

с технической необходимостью использовать часть технологических остатков в качестве внутреннего топлива, что приводит к частой корректировке топливной смеси в соответствии с требованиями процесса.

Мониторинг, связанный с НДТ 79

НДТ для мониторинга выбросов SO₂, установленного в разделе 4, дополняется следующим:

1) план мониторинга, включающий описание контролируемых процессов, перечень источников выбросов и потоков источников (продукты, отработанные газы), контролируемых для каждого процесса, а также описание используемой техники (расчеты, измерения), а также имеющиеся допущения и связанный с ними уровень достоверности;

2) непрерывный контроль расхода дымовых газов соответствующих установок путем прямого измерения;

3) система управления данными для сбора, обработки и представления всех данных мониторинга, необходимых для определения выбросов из источников, охватываемых мониторингом комплексного управления выбросами.

1.28. Минимизация отходящих газов и их обработка

НДТ 80. В целях минимизации отходящих газов и их обработки НДТ должна использовать одну или комбинацию техник, приведенных ниже.

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Восстановление серы и уменьшение выбросов SO	Прежде чем элементарная сера может быть извлечена в УПС, топливные газы (в первую очередь метан и этан) необходимо отделить от сероводорода. Обычно это достигается растворением сероводорода в химическом растворителе (абсорбция). Чаще всего используются амины. Также можно использовать сухие адсорбенты, такие как молекулярные сита, активированный уголь, железная губка и оксид цинка (см. раздел 5.27.1 справочника по НДТ). Установка аминовой обработки производит два потока для дальнейшего использования / обработки в последующих установках: поток очищенного газа с остаточным содержанием H2S. и поток концентрированного H2S / кислого газа, который направляется в УПС для извлечения серы.	Потоки технологических отходящих газов из установки для коксования, установок каталитического крекинга, установок гидроочистки и установок гидроочистки могут содержать высокие концентрации сероводорода, смешанного с легкими топливными газами нефтеперерабатывающих заводов. Дополнительная обработка, такая как конвертер COS, необходима для обеспечения надлежащего удаления серы из отходящего газа из установок коксования. Также важны аварийные скрубберы H2S.
2	Установки производства серы (УПС). Повышение эффективности процесса Клауса	Процесс Клауса состоит из частичного сжигания газового потока, богатого сероводородом (с одной третью стехиометрического количества воздуха), а затем реакции образующегося диоксида серы и несгоревшего сероводорода в присутствии активированного катализатора оксида алюминия с получением элементарного сера. Приведенные ниже методы можно использовать и модифицировать для существующих блоков УПС для повышения эффективности процесса Клауса. Усовершенствованная уникальная система горелки и улучшенные условия горения для достижения минимальной температуры 1350 ° C, что позволяет лучше разлагать аммиак и меркаптаны в камере сгорания и уменьшать засорение каталитического слоя Клауса солями аммония. Процесс с использованием высокоэффективных катализаторов (например, Selectox), которые можно использовать в комбинации с первой ступенью установки Клауса для ускорения окисления H2S до SO2 без использования пламени. Они позволяют значительно повысить эффективность извлечения серы. Автоматическое управление подачей воздуха в печь реакции Клауса оптимизирует извлечение серы (см. раздел 5.27.2 справочника по НДТ).	Общеприменимо на установках регенерации серы (установки Клауса)
3	Установки очистки отходящих газов (УООГ). Окисление до SO2 и извлечение серы из SO2	Процесс WELLMAN-LORD, при котором сульфит натрия реагирует с SO2 в дымовых газах с образованием бисульфита натрия. Концентрированный раствор собирают и выпаривают для регенерации. На стадии регенерации с использованием пара бисульфит натрия расщепляется, чтобы высвободить сульфит натрия, который будет возвращен обратно в дымовые газы. Процесс CLINTOX, при котором частицы серы сжигаются для превращения в SO2, который затем абсорбируется физическим растворителем, отделяется от растворителя и возвращается в установку Клауса для замены кислорода в воздухе и увеличения емкости серы агрегата печи Клауса. Процесс LABSORB, основанный на цикле абсорбции / регенерации, включая использование абсорбирующего раствора, содержащего едкий натр и фосфорную кислоту, для улавливания SO2в виде бисульфита натрия. Установки очистки остаточных газов увеличивают общее извлечение H2S и снижают выбросы серы на нефтеперерабатывающем заводе.	УООГ применимы как к новым, так и к действующим заводам.
4	Десульфуризация дымовых газов	(см раздел 1.30.3)	Применимы ко всем новым установкам
5	Применение блоков улавливания паров (VRU)	Применение блоков улавливания паров (VRU) для предотвращения утечки этих паров в атмосферу нацелено на сбор углеводородов для повторного использования. В некоторых случаях восстановление неэкономично, и предпочтение будет отдаваться установкам для уничтожения паров (VRU). Системы улавливания паров включают два процесса: сепарация углеводородов от воздуха; сжижение выделенных паров углеводородов (см раздел 1.30.6)	Применимы ко всем новым установкам, которые имеют потенциальные неорганизованные выбросы. Для действующих единиц применимость может быть ограничена различными ограничениями, и следует прилагать усилия для включения этих методов с течением времени в рамках процесса постоянного улучшения.

1.29. Очистка сточных вод

НДТ 81. Если требуется дальнейшее удаление органических веществ или азота, то НДТ предусматривает использование дополнительных этапов очистки, описанных в разделе 1.31.

Технологические показатели, связанные с НДТ, представлены в разделе 4 настоящего заключения по НДТ.

НДТ 82. Для увеличения повторного использования сточных вод НДТ заключается в использовании отпарки кислых вод с промывочной водой в отпарных колоннах.

Описание: Кислая вода с различных установок НПЗ большей частью отпаривается на отпарной колонне кислой воды. Обычно ее повторно используют вместе с промывочной водой (из установки перегонки нефти) на установке обессоливания. Это основной источник отработанной воды на НПЗ.

Одноступенчатая отпарка

Двухступенчатая отпарка (см. раздел 5.28.1 справочника по НДТ).

Экологическая эффективность: одноступенчатая отпарка

Данные по установке отпарки кислых стоков

№ п/п	Наименование	Источник	Поток	Состав мин./макс.	Комментарии
1	2	3	4	5	6
1	Выбросы: кислый газ	Отходящий газ из колонны направляется на установку извлечения серы.	Действующий внутри объекта	В основном сероводород H2S и аммиак NH3. Содержание зависит от качества сырой нефти и конфигурации НПЗ	Двухступенчатая отпарка позволяет разделить кислый газ в потоке: на богатый сероводором H2S и нитратом аммония NH3. Вследствие этого их очистка проходит эффективнее.
2	Сточные воды: очищенные кислые стоки	Сточные воды отпарной колонны используются в качестве промывочной жидкости на установке обессоливания или направляются на очистные сооружения	20 - 50 м3/ч на НПЗ мощностью 5 Мт/г.	ХПК: 500 мг/л водорода H2S: 10 мг/ Фенол: 30 - 100 мг/л нитрат аммония NH3: 75 - 150 мг/л	Объем очищенных кислых стоков снижается, если подать меньше пара в технологических установках и увеличить время эксплуатации ребойлера.

Очищенная кислая вода направляется на станцию очистки сточных вод или, предпочтительно, на технологические установки для повторного использования после ее охлаждения (если это необходимо). К тому же, очищенные кислые стоки используют в качестве опреснительной промывочной жидкости при условии, что уровень ее загрязнения не превышает нормы (содержание аммиака NH₃ менее 150 ppm и сероводорода H₂S менее 20 част./млн). Такие ограничения требуются для предотвращения коррозии в нижерасположенных установках (например, в системе УППН верхнего уровня).

Двухступенчатая отпарка

При двуступенчатом процессе отпарки кислых стоков в целом достигается удаление сероводорода H₂S и аммиака NH₃ соответственно на 98 % и 95 %. Остаточная концентрация в отпаренных водах находится в диапазоне 0,1 - 1,0 мг/л и 1 - 10 мг/л соответственно. Следовательно, содержание сульфида и аммония, подлежащих извлечению, значительно ниже. Это позволяет не применять дополнительный этап очистки (например, нитрификацию /денитрификацию).

Декантация и усреднение состава кислых стоков

Дополнительная установка резервуара кислых стоков достаточной емкости уравнивает содержание примесей и химических веществ в смешанных стоках.

Экологические показатели и эксплуатационные данные

№ п/п	Потребление электроэнергии (кВт*ч/т)	Расход пара (кг/т)	Расход кислоты и едкого натра
1	1	2	3
2	2 - 3	100 - 200	Нет данных

Использование второй отпарной колонны приводит к большим энергозатратам и использованию дополнительных химических веществ, регулирующих рН (кислота, едкого натра).

Применимость: двухступенчатая отпарка: в случае, когда кубовый остаток отпарной колонны не используется повторно, а направляется на биоочистку, он все равно содержит слишком много нитрата аммония NH₃. В случае модернизации в пользу двухступенчатой установки имеющиеся секции преобразуются в концентраторы для уменьшения размера установки. Более или менее чистый поток аммиака из верхней части второй отпарной колонны направляется в горячий дымовой газ печи или в котел дожига угарного газа установки ФКК для снижения содержания оксида натрия NO_X.

НДТ 83. В целях сокращения и максимального извлечения углеводородов из источника сбросов сточных вод в качестве НДТ необходимо использовать одну или несколько техник, представленных ниже:

Сточные воды с бензолом, фенолом и углеводородами легко и эффективно очищаются в месте их образования, а не на станции очистки сточных вод после их смешивания со стоками из других установок. Рассматриваются следующие методы:

1) извлечение бензола из сточных вод азотом или сжатым воздухом;

2) жидкостная экстракция фенола из сточных вод с использованием противоточной экстракционной колонны;

3) окисление влажным воздухом под высоким давлением (>20 бар изб.);

4) окисление под низким давлением (<20 бар изб.).

Экологическая эффективность:

Техника 1: НПЗ использует эту систему для утилизации 1 895 л/сут сточных вод, содержащих 50 част./млн бензола, 100 част./млн толуола/ксилолов и 100 част./млн других углеводородных жидкостей. Установка переработки сточных вод последовательно снижала содержание бензола до уровня ниже 500 част./млрд. Ежегодно около 35 000 кг углеводородной жидкости возвращается на НПЗ в качестве сырья. Этот метод также применяется для извлечения МТБЭ. Техника 2: на 99 % и выше очищаются сточные воды или концентрация рафината снижается до 1 част. /млн. Сточные воды, содержащие >1 % фенолов, обрабатывали до получения очищенной воды с содержанием фенола менее 1 част. /млн (эффективность: выше 99 %). Фенолсодержащие сточные воды также очищаются микробиологическим способом.

Техника 3: эффективность борьбы с выбросами составляет 99 %.

Техника 4: эффективность очистки составляет 60 - 90 %.

Применимость:

Техника 1: используется для очистки обессоленной воды и сточных вод с заводов, работающих с бензолом, толуолом, этилбензолом.

Техника 2: разработана для очистки сточных вод с содержанием фенола от нескольких сотен част./млн до насыщения (примерно 7 %) и выше.

НДТ 84. Дополнительная очистка сточных вод

Критерии оценки: сопутствующие организационные мероприятия

Описание: методы снижения содержания солей в сточных водах включают: ионный обмен, мембранные процессы или осмос. Металлы отделяются методами осаждения, флотации, извлечения, ионного обмена или вакуумной дистилляции.

НДТ 85. Для совершенствования очистки сточных вод НДТ заключается в организации комплексно застроенных водно-болотных угодий

Взаимосвязанные бассейны или лагуны, засаженные широким разнообразием видов водных растений, позволяют проводить последующую очистку сточных вод (см. раздел 5.28.5 справочника по НДТ).

Экологическая эффективность: снижаются технологические показатели азота и фосфора, БПК, ХПК, ОВЧ, общее содержание органического углерода.

Энергия экономится по сравнению с обычной обработкой. Сокращаются выбросы парниковых газов. Никакие химические вещества не используются. Удаление осадка не требуется.

Применимость: метод "Комплексно застроенные водно-болотные угодья" может применяться в широком диапазоне обстоятельств, например, при высоких или низких концентрациях загрязняющих веществ и скоростях гидравлической нагрузки, которые могут изменяться с течением времени. Метод "комплексно застроенные водно-болотные угодья" может быть построен как совершенно новый объект или может быть частью существующего водно-болотного угодья, объекта водного ландшафта или установкой очистки сточных вод. Требования к земле, связанные с методом "комплексно застроенные водно-болотные угодья", могут ограничивать их применение, например, требования к земле могут варьироваться от 10 м² до многих гектаров в зависимости от объема производимых сточных вод и характеристик их загрязнения.

1.30. Описание техник предотвращения и контроля выбросов в атмосферу

1.30.1. Пыль

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Электростатический фильтр (ЭСФ)	Электростатические фильтры работают таким образом, что частицы заряжаются и разделяются под воздействием электрического поля. Электростатические фильтры способны работать в широком диапазоне условий. Эффективность борьбы с выбросами может зависеть от количества полей, времени пребывания (размера), свойств катализатора и устройств для удаления частиц в верху колонны. В установках ФКК обычно используются ЭСФ с тремя электрополями и ЭСФ с четырьмя электрополями. ЭСФ используются при сухом режиме или с впрыском аммиака для улучшения сбора частиц. Эффективность улавливания ЭСФ в процессах прокалки сырого кокса ниже из-за трудности частиц кокса электрически заряжаться.
2	Многоступенчатые циклонные сепараторы	Циклонное устройство или система, устанавливаемые после двух ступеней циклонной очистки. Используется термин "сепаратор третьей ступени", общая конфигурация состоит из одного сосуда, содержащего множество обычных циклонов или усовершенствованную технологию вихревых труб. Что касается ФКК, то производительность в основном зависит от концентрации частиц и распределения по размерам катализаторной пыли после внутренних циклонов регенератора
3	Центробежный скруббер	Центробежный скруббер сочетает в себе циклонный принцип и интенсивный контакт с водой, например, скруббер Вентури
4	Трехступенчатый обратный фильтр	Керамические или металлокерамические фильтры обратной продувки, в которых после удержания на поверхности в виде кека твердые частицы вытесняются путем обратного потока. Вытесненные твердые частицы затем удаляются из системы фильтра.

1.30.2. Оксиды азота (NOx)

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
Модификации для сжигания
1	Ступенчатое сжигание	Ступенчатая подача воздуха – включает в себя субстехиометрический обжиг на первой стадии и последующее добавление оставшегося воздуха или кислорода в печь для полного сжигания. Ступенчатое сжигание топлива – в горелочной головке разгорается низкоимпульсное первичное пламя; вторичное пламя охватывает источник первичного пламени, снижая температуру в середине
2	Рециркуляция дымовых газов	Повторное впрыскивание отработанного газа из печи в пламя для снижения содержания кислорода и температуры пламени. Специальные форсунки, использующие внутреннюю рециркуляцию дымовых газов для охлаждения источника пламени и уменьшения содержания кислорода в самой горячей части пламени
3	Использование горелок с низким образованием NOX (LNB)	Техника (включая горелки со сверхнизким образованием NOX) основана на принципах снижения пиковых температур пламени, задержки, но завершения сжигания и увеличения теплопередачи (повышенная излучательная способность пламени). Это может быть связано с измененной конструкцией камеры сгорания печи. Конструкция горелок со сверхнизким образованием NOX (ULNB) включает стадию сжигания (воздух/топливо) и рециркуляцию дымовых газов. Сухие горелки с низким образованием NOX (DLNB) используются для газовых турбин
4	Оптимизация процесса горения	На основе постоянного контроля соответствующих параметров сжигания (например, содержания O2, CO, соотношения топлива к воздуху (или кислороду), несгоревшие компоненты) используется техника управления для достижения наилучших условий сжигания
5	Разбавление	Инертные разбавители, например, дымовые газы, пар, вода, азот, добавляемые к оборудованию сжигания, снижают температуру пламени и, следовательно, концентрацию NOX в дымовых газах
6	Селективное каталитическое восстановление (СКВ)	Техника основана на восстановлении NOX до азота в каталитическом слое путем реакции с аммиаком (в общем водном растворе) при оптимальной рабочей температуре около 300 - 450 °C. Можно нанести один или два слоя катализатора. Более высокое снижение NOX достигается при использовании большего количества катализатора (два слоя)
7	Селективное некаталитическое восстановление (СНКВ)	Технология основана на восстановлении NOX до азота путем реакции с аммиаком или мочевиной при высокой температуре. Для оптимальной реакции интервал рабочей температуры должен поддерживаться в диапазоне от 900 °C до 1 050 °C.
8	Низкотемпературное окисление NOX	Процесс низкотемпературного окисления вводит озон в поток дымовых газов при оптимальных температурах ниже 150°C, чтобы окислить нерастворимые NO и NO2 до высокорастворимого N2O5. N2O5 удаляется во влажном скруббере путем образования разбавленных сточных вод азотной кислоты, которые могут быть использованы в производственных процессах или нейтрализованы.

1.30.3 Оксиды серы (SO_X)

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Очистка технологического топлива (газообразного состояния)	ТТ (ГС) может не содержать серы (например, в процессах каталитического риформинга и изомеризации), но большинство других процессов производят серосодержащие газы (например, отходящие газы установок висбрекинга, гидроочистки и каталитического крекинга). Данные газовые потоки требуют соответствующей очистки для десульфуризации газа (например, путем удаления серосодержащего газа - см. ниже - для удаления H2S) перед сбросом в топливную систему.
2	Десульфуризация технологического топлива путем гидроочистки	В дополнение к выбору сырой нефти с низким содержанием серы десульфурация топлива достигается с помощью процесса гидроочистки (см. ниже), в котором происходят реакции гидрирования, приводящие к снижению содержания серы
3	Использование газообразного технологического топлива для замены жидкого технологического топлива	Сократить использование жидкого нефтезаводского топлива (содержащего серу, азот, металлы и т.д.), заменив его сжиженным нефтяным газом (СНГ) на объекте, или ТТ (ГС), или газообразным топливом, поставляемым извне (например, природным газом) с низким содержанием серы и других нежелательных веществ. При индивидуальном сжигании в технологической установке, применении многотопливной горелки минимальное использование жидкого технологического топлива, необходимое для обеспечения стабильности пламени.
4	Применение присадок к катализаторам, восстанавливающим SOX	Использование веществ (например, катализатора оксидов металлов), которые переносят серу, связанную с коксом, из регенератора обратно в реактор. Данная техника наиболее эффективно работает в режиме полного сжигания. Примечание: Присадки к катализаторам, снижающие содержание SOX, могут оказывать пагубное влияние на выбросы пыли, увеличивая потери катализатора из-за истирания, и на выбросы NOX, участвуя в активации CO вместе с окислением SO2 до SO3.
5	Гидроочистка	Основанная на реакциях гидрирования гидроочистка направлена на получение топлива с низким содержанием серы (например, бензин и дизельное топливо с 10 част.млн по объему) и оптимизацию конфигурации процесса (конверсия тяжелых остатков и производство среднего дистиллята). Это снижает содержание серы, азота и металлов в сырье. Данный процесс требует достаточные производственные мощности по производству водорода. Технология переноса серы из сырья в сероводород (H2S) в газовых процессах требует соответствующих производственных очистных сооружений (например, установки аминной очистки и Клауса), которые также являются возможной большой проблемой
6	Удаление серосодержащих газов, например, путем очистки амином	Отделение серосодержащего газа (в основном сероводорода) от газообразного технологического топлива осуществляется путем его растворения в химическом растворителе (процессы абсорбции). Преимущественно, используемыми растворителями являются амины. Данный процесс необходим для очистки серосодержащих газов прежде, чем элементарная сера будет направлена в установку извлечения серы.
7	Установки извлечения серы (УИС)	Специальная установка, включающая в себя процесс Клауса для удаления серы из газовых потоков, обогащенных сероводородом (H2S), из установок аминной очистки и очистителей серосодержащей воды. По технологической цепи за УИС следует установка очистки отходящих газов (УООГ) для удаления оставшейся H2S
8	Установка очистки отходящих газов (УООГ)	Группа технологий, дополнительных к УИС для более эффективного удаления соединений серы. Их можно разделить на четыре категории в соответствии с применяемыми принципами: прямое окисление до серы; продолжение реакции Клауса (условия ниже точки росы) окисление до SO2 и извлечение серы из SO2 восстановление до H2S и извлечение серы из H2S (например, аминный процесс)
9	Мокрая очистка газов скрубберами	В процессе мокрой очистки газообразные соединения растворяются в подходящей жидкости (воде или щелочном растворе). Одновременно достигается удаление твердых и газообразных соединений. После мокрого скруббера дымовые газы насыщаются водой, и перед выпуском дымовых газов требуется разделение капель. Полученная жидкость должна быть обработана в процессах очистки сточных вод, а нерастворимые вещества собираются путем осаждения или фильтрации В зависимости от типа очищающего раствора это может быть: нерегенеративная технология (например, на основе натрия или магния); регенеративная технология (например, раствор амина или соды). В соответствии с контактным методом различные техники могут потребовать, например: трубку Вентури, использующую энергию входящего газа путем распыления его жидкостью; насадочный скруббер башенного типа, тарельчатую колонну, распылительные камеры. Там, где скрубберы в основном предназначены для удаления SOX, необходима подходящая конструкция для эффективного удаления пыли. Типичная индикативная эффективность удаления SOX находится в диапазоне 85 - 98 %
10	Нерегенеративная очистка	Раствор на основе натрия или магния используется в качестве щелочного реагента для поглощения SOX, как правило, в виде сульфатов. Технологии основаны, например, на: принудительном окислении (в системе десульфуризация дымовых газов ТЭС); водном растворе аммиака; морской воде (см. ниже)
11	Очистка газов морской водой	Специфический нерегенеративный тип очистки с использованием щелочности морской воды в качестве растворителя. Требуется снижение пыли в верху колонны.
12	Регенеративная система очистки газов	Использование специального реагента, поглощающего SOX (например, абсорбирующего раствора), который обычно позволяет извлекать серу в качестве побочного продукта во время цикла регенерации, когда реагент используется повторно.
13	Десульфуризация дымовых газов	В процессах FGD часто используется щелочной сорбент, который улавливает SO2 и превращает его в твердый продукт. Существуют различные методы FGD с различной эффективностью удаления SO2. Последние годы показали развитие процессов регенерации растворителя / катализатора, в которых абсорбирующая / концентрирующая среда регенерируется и повторно используется. Системы регенеративного или нерегенеративного типа существуют только для удаления SOX, а также одновременного удаления пыли и NOX. Они конкурируют с системами, состоящими из отдельных блоков, для удаления SO2 (например, мокрые скрубберы) и удаления NOX (например, СКВ) см раздел 5.27.4.

1.30.4. Комбинированные техники (SO_X, NO_X и пыль)

№ п/п	Техника	Описание
1	2	3
1	Мокрая очистка газов скрубберами	см. раздел 5.20.3 справочника по НДТ.
2	Комбинированные технологии SNOX	Комбинированные технологии по удалению SOX, NOX и пыли, в которых происходит первая стадия удаления пыли (ЭСФ), за которой следуют некоторые специфические каталитические процессы. Соединения серы извлекаются в виде коммерческой концентрированной серной кислоты, в то время как NOX восстанавливается до N2. Общее удаление SOX находится в диапазоне 94 - 96,6 %. Общее удаление NOX находится в диапазоне: 87 - 90 %

1.30.5. Окись углерода (CO)

№ п/п	Техника	Описание
1	2	3
1	Управление процессом горения	Увеличение выбросов CO из-за модификации процессов горения (первичные технологии) для сокращения выбросов NOX может быть ограничено тщательным контролем эксплуатационных параметров
2	Катализаторы с активаторами окисления монооксида углерода	Использование вещества, которое избирательно способствует окислению CO в CO2 (сжигание)
3	Котел с монооксидом углерода (CO)	Специальное устройство для дожигания CO, присутствующего в отходящих газах после регенератора катализатора для рекуперации энергии. Преимущественно применяется только в сочетании с установками ФКК неполного сжигания.

1.30.6. Летучие органические соединения (ЛОС)

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Улавливание паров	Выбросы ЛОС при погрузочно-разгрузочных работах большинства летучих продуктов, особенно сырой нефти и более легких продуктов, могут быть уменьшены с помощью различных технологий, например: Абсорбция: молекулы пара растворяются в подходящей абсорбционной жидкости (например, гликоли или фракции минерального топлива, такие как керосин или риформат). Загруженный раствор для очистки десорбируется путем повторного нагрева на следующем этапе. Десорбированные газы должны либо конденсироваться, далее обрабатываться и сжигаться, либо повторно поглощаться в соответствующем потоке (например, извлекаемого продукта) Адсорбция: молекулы пара удерживаются активирующими участками на поверхности твердых материалов адсорбента, например, активированного угля или цеолита. Адсорбент периодически регенерируется. Полученный десорбат затем абсорбируется в циркулирующем потоке продукта, извлекаемого из нижней части промывочной колонны. Остаточный газ из промывочной колонны направляется на дальнейшую очистку. Мембранное разделение газов: молекулы пара обрабатываются через селективные мембраны для разделения смеси пара и воздуха на обогащенную углеводородами фазу (пермеат), которая затем конденсируется или поглощается, и обедненную углеводородами фазу (ретентат). Двухступенчатое охлаждение/конденсация: при охлаждении парогазовой смеси молекулы пара конденсируются и отделяются в виде жидкости. Поскольку влажность приводит к обледенению теплообменника, требуется двухступенчатый процесс конденсации, обеспечивающий альтернативную работу. Гибридные системы: комбинации доступных технологий Примечание: Процессы абсорбции и адсорбции не могут заметно снизить выбросы метана.
2	Разрушение паров	Разрушение ЛОС может быть достигнуто, например, путем термического окисления (сжигания) или каталитического окисления, когда улавливание не осуществимо. Для предотвращения взрыва необходимо соблюдать требования безопасности (например, пламегасители). Термическое окисление обычно происходит в однокамерных окислителях с огнеупорной футеровкой, оснащенных газовой горелкой и дымовой трубой. При наличии бензина эффективность теплообменника ограничена, а температура предварительного нагрева поддерживается ниже 180°C для снижения риска воспламенения. Рабочие температуры варьируются от 760°C до 870°C, а время пребывания обычно составляет 1 секунду. Если для этой цели отсутствует специальная печь для сжигания, для обеспечения требуемой температуры и времени пребывания можно использовать существующую печь. Каталитическое окисление требует катализатор для ускорения скорости окисления за счет адсорбции кислорода и ЛОС на его поверхности. Катализатор позволяет реакции окисления протекать при более низкой температуре, чем требуется при термическом окислении: обычно в диапазоне от 320°C до 540°C. Первая стадия предварительного нагрева (электрически или с помощью газа) происходит для достижения температуры, необходимой для инициирования каталитического окисления ЛОС. Стадия окисления происходит, когда воздух проходит через слой твердых катализаторов
3	Программа LDAR (выявление и устранение утечек)	Программа LDAR (выявление и устранение утечек) представляет собой структурированный подход к сокращению выбросов ЛОС путем обнаружения и последующего устранения или замены протекающих компонентов. В настоящее время для идентификации утечек доступны методы обнаружения по запаху и оптической визуализации газов. Метод обнаружения по запаху: Первым шагом является обнаружение с помощью ручных анализаторов ЛОС, измеряющих концентрацию рядом с оборудованием (например, с помощью пламенной ионизации или фотоионизации). Второй этап состоит из упаковки компонента в пакет для проведения прямого измерения в источнике излучения. Этот второй шаг иногда заменяется математическими корреляционными кривыми, полученными на основе статистических результатов, полученных в результате большого числа предыдущих измерений, выполненных на аналогичных компонентах. Оптические методы визуализации газов: Оптическая визуализация использует небольшие легкие ручные камеры, которые позволяют визуализировать утечки газа в режиме реального времени, так что они появляются в виде "дыма" на видеоустройстве вместе с обычным изображением соответствующего компонента, чтобы легко и быстро обнаружить значительные утечки ЛОС. Активные системы создают изображение с обратным рассеянием инфракрасного лазерного света, отраженного на компоненте и его окружающем оборудовании. Пассивные системы основаны на естественном инфракрасном излучении оборудования и его окружающем оборудовании
4	Мониторинг рассеивания выбросов ЛОС	Полное обследование и количественная оценка выбросов на объекте могут быть осуществлены с помощью соответствующей комбинации дополнительных методов, например, по потоку солнечного затенения (SOF) или лидару дифференциального поглощения (DIAL). Эти результаты могут быть использованы для оценки тенденций во времени, перекрестной проверки и обновления/валидации текущей программы LDAR. Поток солнечного затенения (SOF): Технология, основанная на регистрации и спектрометрическом анализе преобразования Фурье широкополосного инфракрасного или ультрафиолетового/видимого спектра солнечного света вдоль заданного географического маршрута, пересекающего направление ветра и улавливающего шлейфы ЛОС. Дифференциальный абсорбционный LIDAR (DIAL): DIAL - это лазерная технология, использующая дифференциальный адсорбционный LIDAR (обнаружение света и дальность), который является оптическим аналогом RADAR на основе звуковых радиоволн. Технология основана на обратном рассеянии импульсов лазерного луча атмосферными аэрозолями, а также анализе спектральных свойств возвращенного света, собранного с помощью телескопа
5	Оборудование с высокой степенью герметичности	Оборудование с высокой степенью герметичности включает, например: клапаны с двойными уплотнительными манжетами; насосы с магнитным приводом/компрессоры/перемешиватель насосы/компрессоры/ перемешиватели, оснащенные механическими манжетами вместо уплотнительных прокладки с высокой герметичностью (например, спиральные намотки, кольцевые соединения) для важных деталей
6	Деструкция паром (VD)	Окисление: молекулы пара превращаются в CO2 и H2O либо путем термического окисления при высоких температурах, либо путем каталитического окисления при более низких температурах. Термическое окисление происходит обычно в однокамерных, футерованных окислителях, оборудованных газовой горелкой и стек. Если присутствует бензин, эффективность теплообменника ограничивается, а температура предварительного нагрева поддерживается ниже 180 ° C для снижения риска воспламенения. Диапазон рабочих температур составляет от 760 ° C до 870 ° C, а время пребывания обычно составляет одну секунду или меньше. Для каталитического окисления требуется катализатор для ускорения окисления за счет адсорбции кислорода и ЛОС на поверхности. Катализатор позволяет реакции окисления протекать при более низких температурах, чем требуется для термического окисления: обычно в диапазоне от 320 ° до 540 ° C. Биофильтрация: разложение до CO2 и H2O достигается при температурах немного выше температуры окружающей среды микроорганизмами, находящимися в твердой увлажненной поддерживающей среде (см. раздел 5.27.7 справочника по НДТ).

1.30.7. Другие техники

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Техники для предотвращения или сокращения выбросов от сжигания на факелах	Правильная конструкция установки: включает достаточную мощность системы рекуперации факельного газа, использование предохранительных клапанов с высокой герметичностью и другие меры по использованию факельного сжигания только в качестве системы безопасности для других операций, отличных от режимных (запуск, остановка, аварийная ситуация). Управление установкой: включает организационные и контрольные меры по сокращению случаев сжигания на факелах путем балансировки системы ТТ (ГС), использования расширенного управления технологическим процессом и т.д. Конструкция факелов: включает высоту, давление, подпитка паром, воздухом или газом, тип наконечников факелов и т.д. Факел направлен на обеспечение бездымной и надежной работы и обеспечение эффективного сжигания избыточных газов при сжигании на факелах в результате нестандартных, аварийных операций. Мониторинг и отчетность: Непрерывный мониторинг (измерения расхода газа и оценки других параметров) газа, направленного на сжигание на факелах, и связанных с ним параметров сжигания (например, расход газовой смеси и теплосодержание, соотношение мощности, скорости, расхода продувочного газа, выбросы загрязняющих веществ). Отчетность о факельных событиях позволяет использовать коэффициент факельного сжигания в качестве требования, включенного в СЭМ, и предотвращать будущие события. Визуальный удаленный мониторинг факела также может осуществляться с помощью цветных телевизионных мониторов во время событий
2	Выбор активатора катализатора для предотвращения образования диоксинов	Во время регенерации катализатора органический хлорид необходим для эффективного функционирования катализатора: (для восстановления надлежащего баланса хлорида в катализаторе и обеспечения правильной дисперсии металлов). Выбор соответствующего хлорированного соединения окажет влияние на возможность выбросов диоксинов и фуранов
3	Извлечение растворителя для процессов производства базового масла	Установка рекуперации растворителей состоит из стадии перегонки, на которой растворители извлекаются из нефтяного потока, и стадии очистки (паром или инертным газом) в ректификаторе. Используемые растворители могут представлять собой смесь (DiMe) 1,2 -дихлорэтана (DCE) и дихлорметана (DCM). В установках по переработке смолистых парафиновых отложений рекуперация растворителя (например, для дихлорэтана) осуществляется с использованием двух систем: одной для обезмасливания смолистых парафиновых отложений и другой для мягкого парафина. Оба состоят из испарительных баков и вакуумного осушителя с тепловой интеграцией. Потоки депарафинизированной нефти и парафинов отпариваются для удаления следов растворителей

1.31. Описание техник, предотвращающих или контролирующих сбросы сточных вод

1.31.1. Предочистка сточных вод

№ п/п	Техника	Описание
1	2	3
1	Предочистка потоков серосодержащей воды перед повторным использованием или очисткой	Серосодержащую воду (например, из установок перегонки, крекинга, коксования) следует направлять на соответствующую предочистку (например, на колонну отпарки)
2	Предочистка других сточных водных потоков до основной очистки	Для поддержания эффективности очистки может потребоваться соответствующая предочистка

1.31.2. Очистка сточных вод

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Удаление нерастворимых веществ путем извлечения нефти	Эти технологии обычно включают в себя: Сепараторы нефть-вода (API) Пластинчатые сепараторы (CPI) Сепараторы с параллельными пластинами (PPI) Сепараторы с наклонными пластинами (TPI) Буферные и/или промежуточные резервуары.
2	Удаление нерастворимых веществ путем извлечения взвешенных механических примесей и нефти в дисперсном состоянии.	Эти техника обычно включают в себя: Флотацию растворенным газом (DGF) Флотацию с газовым барботажем (IGF) Фильтрацию на песке
3	Удаление растворимых веществ, включая биологическую очистку и осветление	Технология биологической очистки: Система газификации с неподвижным слоем Система очистки с псевдосжиженным слоем Одной из наиболее часто используемых систем НПЗ является процесс использования активного ила. Системы с фиксированным слоем могут включать биофильтр или песчаный фильтр
4	Дополнительная обработка	Специальная очистка сточных вод, предназначенная для дополнения предыдущего этапа очистки, например, для дальнейшего снижения содержания соединений азота или углерода обычно используется там, где существуют особые местные требования к сохранению воды.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

Таблица 2.1. Технологические показатели, связанные с применением НДТ, для выбросов NO_X из регенератора в процессе каталитического крекинга

№ п/п	Параметр	Тип установки/режим сжигания	Технологические показатели, связанные с применением НДТ (в среднем за месяц) мг/Нм3
1	2	3	4
1	NOх, выраженный как NO2	Новая установка/режим общего сжигания	Менее 30 - 100
		Действующая установка	Менее 100 - 400

Таблица 2.2. Технологические показатели, связанные с применением НДТ, для пыли, выбрасываемой из регенератора в процессе каталитического крекинга

№ п/п	Параметр	Тип установки	Технологические показатели, связанные с применением НДТ (среднемесячный)* мг/Нм3
1	2	3	4
1	Пыль	Новая установка	10 – 25
2		Действующая установка	10 – 50**

* исключается выдувание сажи в котел CO и через газовый охладитель;

** нижняя граница диапазона может быть достигнута с помощью 4 -фазных ЭСФ.

Таблица 2.3. Технологические показатели, связанные с применением НДТ, для SO2, выбрасываемого из регенератора в процессе каталитического крекинга

№ п/п	Параметр	Тип установки/режим	Технологические показатели, связанные с применением НДТ (в среднем за месяц) мг/Нм3
1	2	3	4
1	SO2	Новая установка	≤ 300
		Действующие установки	100 - 1 200*

* если применяется отбор сырья с низким содержанием серы (например, <0,5 % м.д.) (или гидроочистка) и/или очистка, что касается режимов общего сжигания: верхний предел диапазона технологических показателей, связанных с применением НДТ, составляет ≤ 600 мг/Нм3.

Таблица 2.4. Технологические показатели, связанные с применением НДТ, для выбросов окиси углерода (CO) в воздух из регенератора в процессе каталитического крекинга для режима неполного сжигания

№ п/п	Параметр	Режим сжигания	Технологические показатели, связанные с применением НДТ (в среднем за месяц) мг/Нм3
1	2	3	4
1	Окись углерода, выраженный как CO	Режим неполного сжигания	Менее 100

Таблица 2.5. Технологические показатели, связанные с применением НДТ, для неметановых ЛОС и выбросов бензола в воздух в результате операций загрузки и разгрузки летучих жидких углеводородных соединений:

№ п/п	Параметр	Технологические показатели, связанные с применением НДТ (в среднем за час)*
1	2	3
1	Неметановые ЛОС	0,15 - 10 г/Нм3 **, ***
2	Бензол (3)	<1 мг/Нм3

почасовые значения в непрерывном режиме:

* более низкое значение достижимо с помощью двухступенчатых гибридных систем;

** верхнее значение достижимо с одноступенчатой адсорбционной или мембранной системой;

*** мониторинг бензола может не потребоваться в тех случаях, когда выбросы НМЛОС находятся в нижней границе диапазона.

Таблица 2.6. Технологические показатели, связанные с применением НДТ, для выбросов СО в воздух от установок сжигания (печи и котлы)

№ п/п	Установка	Загрязняющее вещество	Технологические показатели, связанные с применением НДТ (среднемесячные), мг/Нм3
1	2	3	4
1	Печи на любом топливе	CO	Менее 100

Таблица 2.7. Технологические показатели, связанные с применением НДТ, для выбросов NO_X в воздух от установок сжигания (печи и котлы)

№ п/п	Установка	Загрязняющее вещество	Технологические показатели, связанные с применением НДТ, (среднемесячные), мг/Нм3
1	2	3	4
1	Печь на газовом топливе	NOx	30 - 100 (для новых установок) 30 - 150 (для действующих установок)
2	Печь на комбинированном топливе	NOx	30 - 300

Таблица 2.8. Технологические показатели, связанные с применением НДТ, для выбросов SO₂ в воздух от установок сжигания (печи и котлы)

№ п/п	Установка	Загрязняющее вещество	Технологические показатели, связанные с применением НДТ (среднемесячные), мг/Нм3
1	2	3	4
1	Печь на газовом топливе	SO2	5 - 35
2	Печь на комбинированном топливе	SO2	35 - 400

Водные ресурсы (концентрация загрязняющих веществ в сбросах сточных вод)

Таблица 2.9. Технологические показатели, связанные с применением НДТ.

№ п/п	Наименование загрязняющего вещества ***	Ед. изм.	Уровень сбросов, связанный с применением НДТ* **
1	2	3	4
1	взвешенные вещества	мг/дм3	Сфон +0,75
2	азот аммонийный	мг/дм3	2
3	ПАВ	мг/дм3	0,50
4	БПК	мг/дм3	6
5	железо	мг/дм3	0,30
6	нефтепродукты	мг/дм3	0,30
7	нитраты	мг/дм3	45
8	нитриты	мг/дм3	3,30
9	полифосфаты (по РО4 3 -)	мг/дм3	3,50
10	сульфаты	мг/дм3	500
11	фенольный индекс	мг/дм3	0,25
12	хлориды	мг/дм3	350
13	ХПК	мг/дм3	30
14	общая минерализация (сухой остаток)	мг/дм3	1000 - 1500
15	Свинец, выраженный как Pb	мг/дм3	0,005 - 0,030
16	Кадмий, выраженный как Cd	мг/дм3	0,002 - 0,008
17	Никель, выраженный как Ni	мг/дм3	0,005 - 0,100
18	Ртуть, выраженная как Hg	мг/дм3	0,0001 - 0,001

* если конечным водоприемником сточных вод является накопитель замкнутого типа, то есть, когда нет открытых водозаборов воды на орошение или не осуществляются сбросы части стоков накопителя в водные объекты и земную поверхность, и других производственных и технических нужд, концентрация загрязняющих веществ в сточных водах, прошедших очистку на очистных сооружениях НПЗ или ГПЗ, должна соответствовать уровням сбросов, связанных с применением НДТ;

** относится к составному образцу, пропорциональному потоку, взятому в течение 24 часов, или, при условии, что продемонстрирована достаточная стабильность потока, к образцу, пропорциональному времени.

*** требования по установлению технологических нормативов к сбросам сточных вод в пруды-накопители и пруды-испарители не распространяются при условии их соответствия требованиям, за исключением: нефтепродуктов и фенольного индекса, применяемых в отношении гидротехнических сооружений, с подтверждением отсутствия воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы по результатам мониторинговых исследований за последние 3 года.

При этом, в случае установления факта негативного воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы, свидетельствующего о нарушении требований, применяемых к гидротехническим сооружениям, технологические показатели должны соответствовать действующим санитарно-гигиеническим, экологическим нормативам качества и целевым показателям качества окружающей среды.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), и отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100 % с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух

№ п/п	Описание	Технологическая установка	Минимальная частота****
1	2	3	4
1	Выбросы SO2, NOX и пыли	Каталитический крекинг	Непрерывный
		Установки сжигания (печи и котлы) от 50 до 100 МВт* и установки процессов коксования	Непрерывный
		Установки сжигания (печи и котлы) <50 МВт *	Один раз в год и после значительных изменений в топливе
		Установки производства серы (УПС)	Непрерывный
2	Выбросы NH3	Все установки, оснащенные СКВ или СНКВ **	Непрерывный
3	Выбросы CO	Установки каталитического крекинга и сжигания ≥ 100 МВт ***	Непрерывный
		Другие установки сжигания (печи и котлы)	Один раз в 6 месяцев
4	Выбросы металлов: Никель (Ni), Сурьма (Sb) (3), Ванадий (V)	Каталитический крекинг	Один раз в 6 месяцев и после значительных изменений в установке
		Установки сжигания *** (печи и котлы)
5	Выбросы полихлорированных дибензодиоксинов /фуранов ПХДД/Ф)	Установка каталитического риформинга	Раз в год или после регенерации

* относится к общей номинальной тепловой мощности всех установок сжигания (печи и котлы), подключенных к дымовой трубе, в которой происходят выбросы;

** при использовании NH3 в качестве восстановителя;

*** сурьма (Sb) измеряется только в установках каталитического крекинга, когда в процессе используется ввод Sb (например, для пассивации металлов), за исключением установок сжигания (печи и котлы), работающих только на газообразном топливе;

**** непрерывные измерения применимы для источников наибольших выбросов в атмосферу (согласно требованиям, предусмотренным порядком ведения автоматизированной системы мониторинга эмиссии в окружающую среду при проведении производственного экологического контроля).

Водные ресурсы

Частота мониторинга сбросов, связанного с применением НДТ.

№ п/п

Наименование загрязняющего вещества

Ед. изм.

Частота мониторинга*

1	2	3	5
1	взвешенные вещества	мг/дм3	Ежедневно
2	азот аммонийный	мг/дм3	Ежедневно
3	ПАВ	мг/дм3	Ежедневно
4	БПК	мг/дм3	Еженедельно
5	железо	мг/дм3	Еженедельно
6	нефтепродукты	мг/дм3	Ежедневно
7	нитраты	мг/дм3	Еженедельно
8	нитриты	мг/дм3	Еженедельно
9	полифосфаты (по РО4 3 -)	мг/дм3	Еженедельно
10	сульфаты	мг/дм3	Еженедельно
11	фенольный индекс	мг/дм3	Ежемесячно
12	хлориды	мг/дм3	Еженедельно
13	ХПК	мг/дм3	Ежедневно
14	общая минерализация (сухой остаток)	мг/дм3	Еженедельно
15	Свинец, выраженный как Pb	мг/дм3	Ежеквартально
16	Кадмий, выраженный как Cd	мг/дм3	Ежеквартально
17	Никель, выраженный как Ni	мг/дм3	Ежеквартально
18	Ртуть, выраженная как Hg	мг/дм3	Ежеквартально

* относится к составному образцу, пропорциональному потоку, взятому в течение 24 часов, или, при условии, что продемонстрирована достаточная стабильность потока, к образцу, пропорциональному времени.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Нефтегазоперерабатывающая и нефтехимическая отрасль неизбежно влияет на окружающую среду. Воздействие нефтегазоперерабатывающей деятельности на окружающую среду зависит от особенностей используемых технологий переработки и эксплуатируемого оборудования, физико-химического состава нефти и газа, а также природно-климатических особенностей территории расположения, выбранных технических и технологических решений по природоохранным мероприятиям и др.

Основными экологическими аспектами предприятий по переработке нефти и газа являются выбросы загрязняющих веществ в атмосферный воздух, образование сточных вод, отходов и технологических остатков.

Согласно действующему законодательству Республики Казахстан ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

Таким образом, в результате деятельности нефте-, газоперерабатывающих и нефтехимических предприятий следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, и при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчҰте, или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам действующего законодательства Республики Казахстан.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того чтобы, с учҰтом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека, и не причинял ущерб от еҰ деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключения по НДТ разработаны в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, представления декларации о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведены анализ и систематизация информации о нефтеперерабатывающей и нефтехимической отрасли в целом, применяемых в технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторах воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий нефтегазоперерабатывающей отрасли.

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду; внедрение АСМ эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям МЗВ и пересмотра технологических показателей МЗВ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.

___________________________

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 161

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Сжигание топлива на крупных установках
в целях производства энергии"

Оглавление

Глоссарий

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Заключения по общим НДТ

1.1.1. Системы экологического менеджмента (СЭМ)

1.1.2. Мониторинг

1.1.3 Общие экологические характеристики и пороговые индикаторы

1.1.4. Энергоэффективность

1.1.5. Водопотребление и сточные воды

1.1.6. Управление отходами

1.1.7. Шумовое излучение

1.2. Заключения по НДТ для сжигания твердого топлива

1.2.1. Общие экологические показатели

1.2.2 Энергоэффективность

1.2.3. Выбросы NOX и CO в воздух

1.2.4. Выбросы SO₂ в воздух

1.2.5. Выбросы пыли в воздух

1.3. Заключение НДТ для сжигания жидкого топлива

1.3.1. Котлы, работающие на жидком топливе

1.3.1.1. Энергоэффективность

1.3.1.2. Выбросы NO_X, SОx и СО в воздух

1.3.1.3. Выбросы SO2 в воздух

1.3.1.4. Выбросы пыли и связанных частиц металла в воздух

1.3.2. Двигатели, работающие на жидком топливе

1.3.2.1. Энергоэффективность

1.3.2.2. Выбросы NOx и CO в воздух от поршневых двигателей

1.3.2.3. Выбросы SОx в воздух от поршневых двигателей

1.3.2.4. Выбросы пыли и связанных частиц металла в воздух от поршневых двигателей

1.3.3. Газовые турбины на жидком топливе

1.3.3.1. Энергоэффективность

1.3.3.2. Выбросы NOx и CO в воздух

1.3.3.3. Выбросы SОx в воздух от газовых турбин на жидком топливе

1.4. Заключение НДТ для сжигания газообразного топлива

1.4.1. Заключения по НДТ для сжигания природного газа

1.4.1.1. Энергоэффективность 33

1.4.1.2. Выбросы NOX, CO, не метановых соединений (ЛНОС) и CH4 в воздух

1.5. Заключения по НДТ для сжигания технологических газов металлургического производства и химической отрасли

1.5.1. Энергоэффективность

1.5.2. Выбросы NOx и CO в воздух

1.5.3. Выбросы SOx в воздух

1.5.4. Выбросы пыли в воздух

1.6. Заключения по НДТ для топливосжигающих установок на морских платформах

1.7. Заключение НДТ для многотопливного сжигания

1.8. Заключение НДТ для сжигания отходов

1.8.1. Общие экологические показатели

1.8.2. Энергоэффективность

1.8.3. Выбросы NO_X и CO в воздух

1.8.4. Выбросы SO_X в воздух

1.8.5. Выбросы пыли и связанных частиц металла в воздух

1.8.6. Выбросы ртути в воздух

1.9. Заключение НДТ для газификации

1.9.1. Энергоэффективность

1.9.2. Выбросы NO_X и CO в воздух

1.9.3. Выбросы SO_х в воздух

1.9.4. Выбросы пыли, связанных частиц металла, аммиака и галогена в воздух

1.10. Описание техник

1.10.1. Основные техники

1.10.2. Техники повышения энергоэффективности

1.10.3. Техники снижения выбросов NO_x и/или СО в воздух

1.10.4. Техники снижения выбросов SO_x в воздух

1.10.5. Техники снижения влияния на окружающую среду при обращении с топливом (разгрузка, транспорт, хранение)

1.10.6. Техники снижения сбросов в водные объекты

1.10.7. Техники обращения с топливом

1.10.8. Техники обращения с маслами

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по НДТ "Сжигание топлива на крупных установках в целях производства энергии" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях.
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие справочника по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.;

Аббревиатуры и их расшифровки

Аббревиатура	Расшифровка
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
КЭР	комплексное экологическое разрешение
НДТ	наилучшая доступная техника
ПЭК	производственный экологический контроль
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения КЭР.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением НДТ, а также включает в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при процессах сжигания твердого, газообразного и жидкого топлива в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее - КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения по НДТ согласно действующему законодательству Республики Казахстан распространяются на следующие основные виды деятельности:

производство электрической и тепловой энергии через сжигание топлива.

Заключение по НДТ распространяется на процессы, связанные с основными видами деятельности, которые могут оказать влияние на объемы эмиссий или уровень загрязнения окружающей среды:

1) cжигание топлива в установках ТЭС и котельных с единичной номинальной тепловой мощностью 50 МВт и более, предназначенных для производства электрической энергии и тепла в виде пара и/или горячей воды, включая установки, расположенные на морских платформах;

2) cжигание топлива в установках паровых и отопительных котельных суммарной тепловой мощностью 50 МВт и более (единичной мощностью установки не менее 15 МВт);

3) газификации угля или других видов топлива в установках с общей номинальной тепловой мощностью 20 МВт и более, только когда этот процесс непосредственно связан с установкой для сжигания;

4) сжиганию топливо совместно с отходами, отнесенными к неопасным видам отходам с расходом более 3 т/ч или с опасными отходами с расходом более 10 т/ч, при условии, что сжигание связано с производством энергии.

Область применения соответствует сжиганию на установках следующих видов топлива:

твердые виды: каменный уголь, бурый уголь, лигниты, продукты обогащения углей;

жидкие углеводородные топлива (мазут, дизельное топливо, водо-мазутная эмульсия (ВМЭ);

газ природный, попутный, технологические газы металлургической и химической промышленности.

Заключение по НДТ не распространяется на следующие виды деятельности, технологическое оборудование и технологические процессы:

на сжигание топлива резервного и аварийного назначения топлива и топливо, используемого для пуска-останова.

В область применения заключения по НДТ не входят:

газификация топлива, когда это непосредственно не связано с горением получаемого в результате синтез-газа;

газификация топлива и последующее сжигание синтез-газа, непосредственно связанные с переработкой нефтепродуктов и газа;

сжигание в технологических печах или нагревателях;

сжигание в установках дожига;

сжигание газа в факеле;

сжигание в котлах-утилизаторах и печах для общей восстановленной серы, используемых для производства целлюлозы и бумаги;

сжигание нефтезаводского топлива на нефтеперерабатывающих заводах, т. к. эти вопросы описаны в НДТ по переработке нефти и газа;

утилизация и рекуперация отходов на мусоросжигательных установках;

энергоустановки, сжигающие топливо для привода механического оборудования, насосов, воздуходувок и прочие;

энергоустановки, сжигающие топливо для энерготехнологических нужд: сушки, испарения рабочих сред, производства холода или обработки объектов или материалов;

установки для регенерации катализаторов каталитического крекинга;

установки, предназначенные для очистки газообразных отходов путем сжигания;

установки для преобразования сероводородов в серу;

реакторы химической промышленности;

топки аккумуляторов коксовых печей;

установки, используемые в транспортных средствах, кораблях или летательных аппаратах.

В заключении по НДТ не рассматриваются:

искусственные газы;

искусственные жидкие топлива.

Вопросы охраны труда рассматриваются частично и только в тех случаях, когда оказывают влияние на виды деятельности, включенные в область применения настоящего заключения по НДТ.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного вида деятельности. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих заключениях по НДТ. В настоящем заключении по НДТ рассматриваются общие принципы управления отходами вспомогательных технологических процессов.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением одной или нескольких НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

При фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные выводы в данном заключении НДТ применимы к объектам производства электрической и тепловой энергии и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры тепло-, электропроизводящей отрасли Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, изученных в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Заключения по общим НДТ

1.1.1. Системы экологического менеджмента (СЭМ)

(см. раздел 4 справочника по НДТ).

НДТ 1. В целях улучшения общих экологических показателей НДТ предназначена для внедрения и соблюдения требований системы экологического менеджмента (СЭМ), (см. раздел 4.5 справочника по НДТ).

НДТ 2. НДТ для определения электрического КПД или коэффициента использования топлива при полной нагрузке^* после ввода в эксплуатацию установки и после каждой модернизации, которые могут оказать значительное влияние на электрический КПД нетто и/или суммарное использование топлива и/или КПД механической энергии нетто установки.

Применимость. При отсутствии соответствующих стандартов Республики Казахстан применяются стандарты ISO или другие международные стандарты, обеспечивающие предоставление данных аналогичного научного уровня.

* В отношении установок на ТЭЦ, в случае если по техническим причинам эксплуатационное испытание не может быть проведено с установкой, работающей при полной нагрузке для отпуска тепла, испытание может быть дополнено или заменено расчетом с использованием параметров полной нагрузки.

НДТ 3. НДТ для контроля ключевых технологических параметров, соответствующих выбросам в воздух и водные объекты, включая параметры, указанные ниже.

Контроль ключевых технологических параметров топливо сжигающих установок, соответствующих выбросам в воздух и водные объекты, представлен в разделе 4 настоящего заключения по НДТ.

1.1.2. Мониторинг

НДТ 4. НДТ для мониторинга выбросов маркерных веществ в воздух с определенной периодичностью

Перечень маркерных загрязняющих веществ, подлежащих мониторингу в выбросах топливо сжигающих установок с минимальной частотой, указанной в разделе 4 настоящего заключения по НДТ.

НДТ 5. НДТ для мониторинга сбросов в водные объекты при очистке дымовых газов с определенной периодичностью, указанной ниже и в соответствии со стандартами Республики Казахстан.

При отсутствии соответствующих стандартов Республики Казахстан применяются стандарты ISO или другие международные стандарты, обеспечивающие предоставление данных аналогичного научного уровня. Перечень маркерных загрязняющих веществ, подлежащих мониторингу в выбросах топливо сжигающих установок с минимальной частотой, указанной в разделе 4 настоящего заключения по НДТ.

1.1.3 Общие экологические характеристики и пороговые индикаторы

НДТ 6. В целях улучшения общих экологических характеристик топливо сжигающих установок и снижения выбросов окиси углерода и несожженных веществ в воздух, обеспечения оптимизации сжигания топлива с использованием соответствующих комбинированных методов, представленных ниже.

Таблица 1.1. Техники оптимизации сжигания топлива

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	комбинирование и смешивание топлива	Обеспечивает стабильные условия горения и/или снижает выбросы загрязнителей путем смешивания одного типа топлива с разным качеством	Общеприменим
2	Техническое обслуживание системы сжигания	Регулярное запланированное техническое обслуживание согласно рекомендациям поставщиков
3	Усовершенствованная система управления	См. раздел 4.5 справочника по НДТ	Применимость к старым топливо сжигающим установкам может ограничиваться необходимостью модификации системы сжигания и/или системы управления
4	Соответствующая конструкция оборудования для сжигания	Соответствующая конструкция печи, камер сгорания, горелок и связанных с ними устройств	Общеприменим к новым установкам
5	Выбор топлива	Позволяет выбрать или перейти полностью или частично на другой вид топлива с лучшей экологической характеристикой (например, с низким содержанием серы и/или зольности и/или ртути) среди доступных видов топлива, включая ситуации при запуске или использовании резервного топлива	Применим в рамках, связанных с наличием подходящих видов топлива с лучшей экологической характеристикой в целом. Для действующих установок выбираемый тип топлива может быть ограничен ввиду компоновки и конструкции установки

НДТ 7. В целях снижения выбросов аммиака в воздух при использовании СКВ или СНКВ для снижения уровня выбросов окислов азота обеспечить оптимизацию конструкции и подачи аммиака в установку для подавления NO_X.

НДТ предназначена для оптимизации конструкции и/или эксплуатации СКВ и/или СНКВ (например, оптимальное количество реагента и его равномерное распределение)

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 7, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

НДТ 8. В целях предотвращения или снижения выбросов в воздух при нормальных условиях эксплуатации, обеспечить использование систем снижения выбросов на оптимальной мощности и при соответствующем техническом обслуживании.

НДТ предназначена для обеспечения использования систем снижения уровней выбросов на оптимальной мощности и при эксплуатационной доступности благодаря соответствующей конструкции, эксплуатации и техническому обслуживанию.

НДТ 9. В целях улучшения общих экологических характеристик топливо сжигающих установок и снижения выбросов в воздух обеспечить контроль качества топлива в рамках СЭМ.

НДТ предназначена для включения следующих элементов в программы обеспечения качества/контроля качества для всех используемых видов топлива в рамках системы экологического менеджмента (см. НДТ 1):

1) первоначальная характеристика топлива, включая параметры, перечисленные ниже, и в соответствии со стандартами на топливо. Могут использоваться стандарты ISO, национальные или другие международные стандарты при условии, что они обеспечивают предоставление данных аналогичного научного уровня.

2) регулярные испытания качества топлива для проверки его соответствия первоначальной характеристике и согласно проектным спецификациям установки. Частота проведения испытаний и параметры, отобранные из таблицы ниже, основаны на разнообразии видов топлива и оценке значимости загрязнителей (например, концентрация в топливе, применяемая очистка дымового газа).

3) последующая настройка параметров установки в случае необходимости и по возможности (например, включение параметров топлива и контрольных значений в усовершенствованную систему управления).

Первоначальная характеристика и регулярные испытания топлива могут проводиться химической лабораторией. В случае, если вышеуказанные операции выполняет поставщик, то все результаты предоставляются оператору в форме спецификации и/или гарантии поставщика топлива.

Таблица 1.2. Характеристики топлива, подлежащие контролю перед сжиганием

№ п/п	Топливо	Вещества/параметры, подлежащие контролю перед сжиганием
1	2	3
1	Уголь каменный/бурый	теплота сгорания низшая, влажность, выход летучих веществ (Vг), зольность (Ар), водород (Н), азот (N), кислород (О), сера (S)
2	Мазут	зола, углерод (C), сера (S), азот (N), водород (Н), ванадий (V)
3	Дизельное топливо	зола, углерод (С), сера (S), азот (N), водород (Н)
4	Природный газ	теплота сгорания низшая, CН4, C2H6, C3, C4+, CO2, N2, индекс Воббе
5	Технологическое топливо из химической промышленности*	Br, C, Cl, F, H, N, O, S, металлы и металлоиды (As, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mn, Ni, Pb, Sb, Tl, V, Zn)
6	Технологические газы при производстве чугуна и стали	теплота сгорания низшая, СН4, CxHy, CO2, H2, N2, S, индекс Воббе
7	Отходы**	теплота сгорания низшая, влажность, летучие вещества, зола, Br, C, Cl, F, H, N, O, S

* список веществ /параметров может быть сокращен только до тех веществ/параметров, наличие в топливе которых подтверждено на основании информации о сырьевых материалах и производственных процессах;

** данная характеристика выполнена без ущерба для применения процедуры предварительной приемки отходов, которая может привести к контролю других веществ/параметров, помимо указанных в данной таблице.

НДТ 10. В целях снижения выбросов в воздух или в водные объекты при нештатных условиях эксплуатации (НУЭ) оборудования (пуски, остановы, аварийные ситуации) обеспечить составление и реализацию плана управления в рамках СЭМ.

НДТ предназначена для составления и реализации плана управления в рамках системы экологического менеджмента (см. НДТ 1), для значимых потенциальных выбросов загрязнителей, который включает следующие элементы:

соответствующая конструкция систем, сопряженных с возникновением НУЭ, которые могут оказать влияние на уровень выбросов в воздух, водные объекты и/или почву (например, конструкторские решения с пониженной нагрузкой для снижения минимальных нагрузок при запуске и остановке в целях стабильной выработки на газовых турбинах);

составление и реализация специального плана профилактического технического обслуживания для соответствующих систем;

периодическая оценка общих выбросов при НУЭ (например, частота событий, длительность, количественное определение/расчет выбросов) и выполнение корректирующих мер при необходимости.

НДТ 11. В целях повышения общих экологических характеристик установок производить мониторинг измерений при нештатных условиях работы оборудования.

Мониторинг может осуществляться посредством мониторинга косвенных параметров, если он окажется равного или более высокого научного уровня, чем прямое измерение выбросов. Допускается использовать в расчетах результаты измерений при проведении операций по пуску-останову на аналогичном оборудовании.

1.1.4. Энергоэффективность

НДТ 12. В целях снижения воздействия на окружающую среду в целом для установок сжигания, газификации использовать техники повышения энергоэффективности, представленные ниже.

Таблица 1.3. Техники повышения энергоэффективности установок для сжигания топлива

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Оптимизация процесса горения для снижения химического и механического недожога.	Оптимизация сжигания снижает содержание несгоревших веществ в дымовых газах и твердых остаточных продуктах сгорания	Общеприменимо
2	Оптимизация процесса горения	Для повышения КПД и снижения выбросов
3	Оптимизация условий рабочей среды для оптимизации выбросов NOX.	Работает при максимальном давлении и температуре рабочей среды пара или газа, в рамках, связанных с, например, контролем выбросов NOх или характеристик требуемой энергии
4	Оптимизация парового цикла	Работает с пониженным давлением пара за турбиной путем использования минимальной температуры охлаждающей воды конденсатора, в расчетных условиях
5	Сокращение расхода электроэнергии на СН	Для повышения КПД и сокращения выбросов
6	Предварительный нагрев воздуха для горения	Для повышения КПД и снижения выбросов.	Общеприменим в рамках, относящихся к необходимости контроля выбросов NOх
7	Предварительный регенеративный нагрев топлива	Для повышения КПД за счет тепла уходящих газов и снижения выбросов.	Общеприменим в рамках, связанных с конструкцией котла и необходимостью контроля выбросов NOх
8	АСУ основными параметрами процесса сжигания топлива	Для повышения эффективности сжигания и снижения выбросов.	Общеприменим к новым установкам. Применимость к старым установкам может ограничиваться необходимостью модернизации системы сжигания и/или системы управления
9	Регенеративный подогрев питательной воды	Для повышения КПД и снижения выбросов.	Применим только к паровым контурам и не применим к водогрейным котлам. Применимость к существующим установкам может ограничиваться рамками, связанными с конфигурацией установки и объемом регенерируемого тепла
10	Утилизация тепла при комбинированном производстве электрической и тепловой энергии (ТЭЦ)	Для повышения энергоэффективности и снижения выбросов.	Применим в рамках, связанных с местной теплофикационной нагрузкой.
11	Готовность к комбинированному производству энергий (ТЭЦ)	Для сокращения расхода энергии по сравнению с раздельной схемой производства электрической и тепловой энергии, повышения КПД.	Применим только к новым установкам с реальным потенциалом для будущего использования тепла вблизи установки
12	Конденсатор дымовых газов	Для увеличения КПД установки, сжигающей топливо и очистки газов от пыли и SO2.	Общеприменим к установкам ТЭЦ при условии наличия достаточной нагрузки низкотемпературного тепла
13	Аккумулирование тепловой энергии	Для покрытия пиковых нагрузок, уменьшения работы ПВК, сжигающих мазут, и сокращения выбросов.	Применим только к установкам ТЭЦ и котельных
14	Труба для влажного газа	Для сокращения выбросов в атмосферу SO2, ртути.	Общеприменим к новым и существующим установкам, оснащенным системой десульфуризации мокрым способом
15	Выброс дымовых газов через градирню	Для сокращения эмиссий в атмосферный воздух.	Применим только к установкам, оснащенным системой десульфуризации мокрым способом, при которой перед выпуском требуется предварительный нагрев дымового газа, и в которой системой охлаждения установки является градирня
16	Предварительная сушка топлива	Для сокращения выбросов ЗВ за счет улучшения параметров сжигания топлива.	При влажности топлива Wp <25 % и Vг<25 % следует применять воздушную сушку. Для топлив с выходом летучих Vг>25 % рекомендуется газовоздушная сушка. При большой влажности Wp >40 % рекомендуется применять газовую сушку
17	Минимизация тепловых потерь путем изоляции источников излучения.	Для увеличения КПД и снижения выбросов	Общеприменим
18	Улучшенные перспективные материалы эффективности работы турбины.	для снижения потерь за счет повышения эффективности парового процесса	Применим к новым установкам
19	Модернизация паровой турбины или других компонентов установки	для повышения энергоэффективности проточной части турбины, повышения КПД и сокращения выбросов.	Применимость может ограничиваться нагрузкой, параметрами пара и/или ограниченным сроком эксплуатации установки
20	Сверхкритические и суперкритические параметры пара	для сокращения удельных выбросов за счет повышения КПД.	Применим только к новым установкам ≥600 МВт, работающим >4 000 ч/год. Не применим в случаях, когда предназначение установки заключается в производстве низкой температуры пара и/или давления в перерабатывающих отраслях промышленности. Не применим к газовым турбинам и парогенераторным двигателям в режиме ТЭЦ. Для установок сжигания биомассы применимость может ограничиваться высокотемпературной коррозией в отношении некоторых видов биомассы

1.1.5. Водопотребление и сточные воды

НДТ 13 В целях снижения водопотребления и объема сброса загрязненных сточных вод обеспечить повторное использование остаточных водных потоков, включая сточные воды, из установки для других целей.

НДТ предназначена для использования одной или обоих техник, представленных ниже:

Таблица 1.3. Техники сокращения водопотребления

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Оборотное водоснабжение	Повторное использование остаточных водных потоков, включая сточные воды, из установки для других целей. Степень рециркуляции ограничена требованиями к качеству принимаемого водного потока и водным балансом установки	Не применим к сточным водам из систем охлаждения при наличии химических веществ для очистки воды и/или высокой концентрации соли от морской воды
2	Сухое золоудаление	Сухой, горячий зольный шлак попадает из печи на механическую конвейерную систему и охлаждается атмосферным воздухом. В процессе вода не используется.	Применим только к установкам для сжигания твердых видов топлива. Могут присутствовать технические ограничения, препятствующие проведению модернизации действующих топливо сжигающих установок

НДТ 14. В целях предотвращения загрязнения сточных вод и снижения сбросов в водные объекты НДТ предназначена для разделения и отдельной очистки потоков сточных вод в зависимости от содержания загрязняющих веществ

Потоки сточных вод, которые обычно проходят процесс разделения и очистки, включая поверхностные сточные воды, охлаждающую воду и сточные воды от очистки дымового газа.

Применимость может быть ограничена в отношении действующих установок из-за схемы водоотведения.

НДТ 15. В целях снижения сбросов в водные объекты от очистки дымового газа использовать соответствующую совокупность техник.

НДТ предназначена для использования соответствующей совокупности техник, представленных ниже, и вторичных методов, максимально приближенных к источникам образования во избежание разбавления:

Таблица 1.4. Техники снижения сбросов в водные объекты

№ п/п

Техника

Загрязнители, подлежащие очистке

Применимость

1	2	3	4
1	Первичные методы
1.1	Оптимизированное сжигание и системы очистки дымовых газов	Органические соединения, аммиак NH3	Общеприменимо
2	Вторичные методы*
2.1	Адсорбция на активированном угле	Органические соединения, ртуть Hg	Общеприменимо
2.2	Аэробная биохимическая очистка	Биохимически разлагаемые органические соединения, аммоний NH+	Общеприменимый для очистки органических соединений. Аэробная биохимическая очистка аммония (NH+) может не применяться при высокой концентрации хлорида (около 10 г/л)
2.3	Анаэробная биологическая очистка	нитрат NO3, нитрит NO2, ртуть Hg	Общеприменимо
2.4	Коагуляция и флокуляция	взвешенные твердые вещества
2.5	Кристаллизация	металлы и металлоиды, сульфат SO42-, фторид F
2.6	Фильтрация (через песок, ультрафильтрация)	взвешенные твердые вещества, металлы
2.7	Флотация	взвешенные твердые вещества, нефть
2.8	Ионный обмен	металлы
2.9	Нейтрализация	кислоты, щелочи
2.10	Окисление	сернистые соединения S-, сульфит SO32-
2.11	Улавливание	металлы и металлоиды, сульфат SO42-, фторид F
2.12	Осаждение	взвешенные твердые вещества
2.13	Отгонка	аммиак NH3

* описание методов в разделе 4 справочника по НДТ

Технологические показатели сбросов, связанных с НДТ, относятся к прямым сбросам в принимающий водный объект в точке выхода выбросов из установки (см. раздел 2 заключения по НДТ).

1.1.6. Управление отходами

НДТ 16. В целях снижения количества отходов, отправляемых на утилизацию после процесса сжигания и/или газификации и техники очистки.

НДТ предназначена для применения следующей иерархии мер с учетом эксплуатационного цикла:

1) предотвращение образования отходов;

2) подготовка отходов к повторному использованию;

3) переработка отходов;

4) утилизация отходов;

5) удаление отходов,

путем внедрения соответствующей совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.5. Техники снижения образования и переработки отходов

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Производство гипса в виде побочного продукта	Оптимизация качества остатков реакции на основании кальция, произведенных системой FGD мокрым способом для того, чтобы они могли использоваться в качестве эквивалента добытого гипса (например, как сырьевой материал в отрасли производства гипсокартона). Качество известняка, используемого в системе FGD мокрым способом, влияет на чистоту произведенного гипса	Общеприменим в рамках ограничений, связанных с требуемым качеством гипса, требованиями здравоохранения по каждому определенному использованию, и рыночными условиями
2	Вторичная переработка или использование остатков в строительной отрасли	Вторичная переработка или использование остатков (например, от процессов десульфуризации полусухим способом, зольной пыли, зольного шлака) в качестве строительного материала (например, в дорожном строительстве, для замены песка в отрасли производства бетона или цемента)	Общеприменим в рамках ограничений, связанных с требуемым качеством материала (например, физические свойства, содержание опасных веществ) по каждому определенному использованию, и рыночными условиями
3	Регенерация энергии путем использования отходов в топливной смеси	Остаточное энергосодержание золы и шлака с высоким содержанием углерода, полученных в результате сжигания угля, тяжелого мазута может быть регенерировано, например, путем смешивания с топливом	Общеприменим, если параметры установки позволяют приемку отходов в топливной смеси и предусматривают техническую способность подачи топлива в камеру сгорания
4	Подготовка дезактивированного катализатора для повторного использования	Подготовка катализатора для повторного использования (например, до четырех раз для катализаторов СКВ) восстанавливает некоторую или всю производительность исходного катализатора, увеличивая тем самым срок его службы для нескольких десятилетий. Подготовка дезактивированного катализатора для повторного использования, включения в схему управления катализатором	Применимость может ограничиваться механическими параметрами катализатора и необходимыми характеристиками в части контроля выбросов NOX и NH3

1.1.7. Шумовое излучение

НДТ 17. В целях снижения шумоизлучения НДТ предназначена для использования одного или совокупности методов, представленных ниже

Таблица 1.6. Техники снижения уровня шумоизлучения

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Оперативные меры	Данный метод включает: улучшенный контроль и техническое обслуживание оборудования; закрытие дверей и окон замкнутых помещений, по возможности; оборудование, управляемое квалифицированным персоналом; избегание шумовых работ в ночное время, по возможности; положения для контроля шума во время технического обслуживания	Общепримениые
2	Оборудование с низким уровнем шума	Данный метод теоретически включает компрессоры, насосы и диски	Общеприменим при новом или замененном оборудовании
3	Подавление шума	Распространение шума может быть сокращено путем установки препятствий между источником шумообразования и получателем. Соответствующие препятствия включают защитные стены, насыпи и здания	Общеприменим к новым установкам. В отношении действующих установок установка препятствий может быть ограничена недостаточным пространством
4	Устройство для контроля уровня шума	Данный метод включает: - шумоглушители - шумоизоляцию оборудования - ограждение шумового оборудования - звукоизоляцию зданий	Применимость может быть ограничена недостаточным пространством
5	Соответствующее расположение оборудования и зданий	Уровни шума могут быть снижены путем увеличения расстояния между источником шумообразования и жилыми массивами, а также и при помощи зданий в качестве шумовых экранов	Общеприменим к новым установкам. В отношении действующих установок изменение расположения оборудования и производственных агрегатов может ограничиваться недостаточным пространством или чрезмерными затратами

1.2. Заключения по НДТ для сжигания твердого топлива

Представленные в настоящем разделе НДТ являются общеприменимыми при сжигании твердого топлива. Представленные НДТ применяются в дополнение к общим заключениям по НДТ, представленным в разделе 1.1.

1.2.1. Общие экологические показатели

НДТ 18. В целях улучшения общих экологических показателей процесса сжигания твердого топлива и в дополнение НДТ предназначена для использования метода, представленного ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Интегрированный процесс сжигания, обеспечивающий высокий КПД котла и включающий первичные методы для снижения NOX (например, ступенчатая подача воздуха, ступенчатое сжигание топлива, горелки с низким выходом оксидов азота (LNB) и/или рециркуляция дымовых газов)	Процессы сжигания, такие как сжигание угольной пыли, сжигание в кипящем слое или слоевое сжигание на колосниковых решҰтках обеспечивают такую интеграцию	Общеприменимый

1.2.2 Энергоэффективность

НДТ 19. В целях снижения воздействия на окружающую среду в целом установок для сжигания твердого топлива НДТ предназначена для использования сухого золоудаления.

НДТ предназначена для использования соответствующей совокупности методов, представленных в НДТ 12 и в таблице ниже:

№ п/п	Метод	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Сухое золоудаление	Сухой, горячий зольный шлак попадает из печи на механическую конвейерную систему и после перенаправления в печь для дожигания, он охлаждается атмосферным воздухом. Полезная энергия регенерируется в результате дожигания золы и охлаждения золы	Могут присутствовать технические ограничения, препятствующие проведению модернизации действующих камер сгорания

1.2.3. Выбросы NOX и CO в воздух

НДТ 20. В целях предотвращения или снижения выбросов NO_х в воздух, при одновременном ограничении выбросов CO и N₂O в воздух, от сжигания каменного и/или бурого угля использовать одну или совокупность техник, представленных ниже:

Снижение эмиссии оксидов азота при сжигании твердого топлива возможно реализовать за счет применения первичных методов (внутри топочной камеры) без реконструкции и с реконструкцией котлоагрегата, а также с применением вторичных методов (за котлом).

Более подробная информация по механизму образования оксидов азота, основных источников образования NO_x, по механизму и химизму процессов восстановления оксидов азота, описание приведенных технологий уменьшения эмиссии NOx, степени снижения эмиссии оксидов азота, перспективности их применения приведены в разделе 2 заключения по НДТ.

Таблица 1.7. Техники для снижения выбросов NOx при сжигании угля

№ п/п

Техника

Описание

Примечание

1	2	3	4
1	Первичные методы
1.1	Режимно-наладочные мероприятия
1.1.1	Контролируемое снижение избытка воздуха	см. раздел 4.1.3.1 справочника по НДТ	Применимо в настоящее время при наличии приборов, контролирующих процесс сжигания топлива (концентрация О2, СО и NOx). Снижение NOx – 10–35 %
1.1.2	Нестехиометрическое сжигание.	см. раздел 4.1.3.2 справочника по НДТ	Применимо при: - одноярусном встречном расположении горелок, - при двухярусном расположении горелок любой конфигурации НДТ. Двухступенчатое сжигание (стадийная подача воздуха) c реконструкцией котлов.
1.1.3	Упрощенное двухступенчатое сжигание без реконструкции котла	см. раздел 4.1.3.3 справочника по НДТ	Применимо при двухярусном расположении горелок
2	Технологические методы, требующие изменения конструкции котла
2.1	Низко эмиссионные горелки со стадийной подачей воздуха (LNB)	см. раздел 4.1.3.4 справочника по НДТ	Применимо при без значительной реконструкции котла и его пароводяного тракта. Горелка устанавливается в существующую амбразуру. Снижение NOx – 30–50 %
2.2	Двухступенчатое сжигание (стадийная подача воздуха) c реконструкцией котлов.	см. раздел 4.1.3.5 справочника по НДТ	Относительно затратный метод. Необходимы прокладка воздуховодов третичного воздуха, монтаж воздушных сопел в экранных поверхностях нагрева. Снижение NOx – 30–50 %
2.3	Комбинация низко эмиссионных горелки и двухступенчатого сжигания	см. раздел 4.1.3 справочника по НДТ	Снижение NOx – до 75 %
2.4	Трехступенчатое сжигание.	см. раздел 4.1.3.6 справочника по НДТ	Неполное осуществление на действующем котле Перспективно на новом котле, запроектированном на 3-ступенчатое сжигание. Снижение NOx – 40–75 %
2.5	Комбинация низко эмиссионных горелок и трехступенчатого сжигания	см. раздел 4.1.3 справочника по НДТ	Снижение NOx – до 75–80 %
2.6	Концентрическое сжигание	см. раздел 4.1.3.7 справочника по НДТ	Применимо для тангенциальных топок. Реализуется при "ступенчатости по горизонтали" и ступенчатости по верти-кали". Снижение NOx – 20–50 % в зависимости от типа угля
2.7	Горелки с предварительным подогревом пыли	см. раздел 4.1.3.8 справочника по НДТ	Реализуемо при наличии на ТЭС природного газа или синтез-газа. На котле с промбункером без реконструкции системы пылеприготовления. При прямом вдувании реконструкция необходима путем установки дополнительного оборудования. Снижение NOx в 2–3 раза в зависимости от типа угля.
2.8	Рециркуляция дымовых газов	см. раздел 4.1.3.9 справочника по НДТ	Возможна реализация на действующем котле. Снижение NOx – 10–20 % для высокореакционных углей. Для низко реакционных нежелательно, нарушается стабильность горения факела
2.9	Подача пыли высокой концентрации (ПВК)	см. раздел 4.1.3 справочника по НДТ	Реализуется на котле с промбункером. Снижение NOx – до 30 %
3	Вторичные методы
3.1	Селективное некаталитическое восстановление (СНКВ)	см. раздел 4.1.3.12 справочника по НДТ	Возможна реализация на действующем котле. Нецелесообразно применять на установках, работающих менее 2000 ч/год
3.2	Селективное каталитическое восстановление (СКВ)	см. раздел 4.1.3.13 справочника по НДТ	Реализация на новом котле. Нецелесообразно на котле менее 300 МВт

Таблица 1.8. Техники комбинированного снижения выбросов оксидов азота и серы при сжигании твердого топлива

№ п/п	Техника	Описание	Примечание
1	2	3	4
1	Мокрые озонно-аммонийные методы	см. раздел 4.1.2.1 справочника по НДТ	Снижение эмиссии: SO2 - до 90 %; NOx, - до 75 %
2	Мокрые аммонийно-карбамидные методы.	см. раздел 4.1.4.2 справочника по НДТ	Снижение эмиссии: SO2 - 90–95 %; NOx, - 20–30 %
3	Электронно-лучевой (радиационно-химический) метод	см. раздел 4.1.4.3 справочника по НДТ	Снижение эмиссии: SO2 - 80–90 %; NOx, - 50–70 %

1.2.4. Выбросы SO₂ в воздух

НДТ 21. В целях предотвращения или снижения выбросов SO_х в воздух от сжигания каменного и/или бурого угля использовать одну или совокупность техник, представленных ниже.

Таблица 1.9. Техники для снижения выбросов SO2 при сжигании твердого топлива

№ п/п

Техника

Описание

Примечание

1	2	3	3
1	Использование малосернистого топлива	см. раздел 4.1.2.2 справочника по НДТ	Применим при: на стадии проектирования; наличии такого угля; без значительной реконструкции котла; экономической целесообразности.
2	Очистка угля от серы до сжигания	см. раздел 4.1.2.1 справочника по НДТ	Масштабное применение в среднесрочном периоде при: обогащении угля; большой доле колчеданной и сульфатной серы
3	Уменьшение диоксида серы во время сжигания.	см. раздел 4.1.2.3 справочника по НДТ	Возможно в перспективном периоде при: - реализации ВЦГУ - получении синтез-газ
4	Уменьшение диоксида серы подачей сорбентов в топку c топливом	см. раздел 4.1.2.4 справочника по НДТ	Применим в настоящее время при необходимости
5	Нецикличный мокрый известняковый метод	см. раздел 4.1.2.6 справочника по НДТ	Применим на стадии проектирования для новых установок
6	Цикличные мокрые методы улавливания SО2	см. раздел 4.1.2.7 справочника по НДТ	Применим на стадии проектирования для новых установок
7	Магнезитовый циклический способ	см. раздел 4.1.2.8 справочника по НДТ	Применим на стадии проектирования для новых установок
8	Аммиачный способ	см. раздел 4.1.2.9 справочника по НДТ	Применим на стадии проектирования для новых установок
9	Двойная щелочная технология	см. раздел 4.1.2 справочника по НДТ	Применим на стадии проектирования для новых установок
10	Сухая известняковая технология	см. раздел 4.1.2 справочника по НДТ	Применим в настоящее время при необходимости
11	Полусухой метод десульфуризация дымовых газов "Лифак"	см. раздел 4.1.2.11 справочника по НДТ	Применим в настоящее время на котлах с мокрой системой золоулавливания, например, трубы Вентури, эмульгаторы
12	Упрощенная мокросухая технология	см. раздел 4.1.2.10 справочника по НДТ	Применим в настоящее время на котлах с сухой системой золоулавливания, например, электрофильтры
13	Технология сероочистки с циркулирующей инертной массой	см. раздел 4.1.2.12 справочника по НДТ	Применим в настоящее время на котлах с сухой системой золоулавливания, например, электрофильтры
14	Технология полусухой серочистки по NID-технологии	см. раздел 4.1.2.13 справочника по НДТ	Применим в настоящее время на котлах с сухой системой золоулавливания, например, электрофильтры

ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ для SO₂ в воздух для сжигания угля, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.2.5. Выбросы пыли в воздух

НДТ 22. В целях снижения выбросов пыли и связанных частиц металла в воздух от сжигания каменного и/или бурого угля использовать одну или совокупность техник, представленных ниже:

Таблица 1.10. Техники снижения выбросов пыли и ртутьсодержащих металлов при сжигании твердого топлива

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	3	4	5
1	Электрофильтр	см. раздел 4.1.1 справочника по НДТ	общеприменимо
2	Электрофильтр с движущими электродами
3	Рукавные фильтры
4	Эмульгаторы
5	Десульфуризация дымового газа мокрым способом	см. раздел 4.1.2 справочника по НДТ	применимость в НДТ 21 в сочетании с НДТ 68
6	Ввод сорбента в котел

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ пыли в воздух для сжигания твердого топлива, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.3. Заключение НДТ для сжигания жидкого топлива

НДТ, представленные в настоящем разделе, не применяются к топливо сжигающим установкам на морских платформах; они предусмотрены в разделе 1.6.

1.3.1. Котлы, работающие на жидком топливе

НДТ, представленные в настоящем разделе, являются общеприменимыми для сжигания жидкого топлива в котлах. Они применяются в дополнение к общим заключениям по НДТ, представленным в разделе 1.1.

1.3.1.1. Энергоэффективность

Уровни энергоэффективности, связанные с наилучшими доступными технологиями при сжигании HFO и/или дизельного топлива в котлах, рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ.

1.3.1.2. Выбросы NO_X, SОx и СО в воздух

НДТ 23. В целях предотвращения или снижения выбросов NO_X в воздух, при одновременном ограничении выбросов CO в воздух при сжигании жидкого топлива в котлах использовать одну или совокупность техник, представленных ниже:

Таблица 1.11. Техники для снижения выбросов NO_x при сжигании жидкого топлива в котлах

№ п/п	Техника	Описание	Примечание
1	2	3	4
1	Ступенчатая подача воздуха	см. разделы 4.1.3; 5.2.4 справочника по НДТ	общеприменимо
2	Ступенчатое сжигание топлива
3	Рециркуляция дымовых газов
4	Низко эмиссионные горелки
5	Впрыск воды или пара
6	СНКВ		нецелесообразно применять на установках, работающих менее 2000 ч/год
7	СКВ		не применим на установках <300 МВт
8	АСУТП	см. раздел 6.10.2 справочника по НДТ	обязательно на новых установках
9	Выбор топлива	см. раздел 4.6.3 справочника по НДТ	применим на стадии проектирования

1.3.1.3. Выбросы SO2 в воздух

НДТ 24. В целях предотвращения или снижения выбросов SO₂ в воздух при сжигании жидкого топлива в котлах НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.12. Техника или сочетание нескольких методов для снижения выбросов SO₂ при сжигании жидкого топлива в котлах

№ п/п

Техника

Описание

Примечание

1	2	3	4
1	Озонно-аммиачный	см. раздел 4.1.2 и 5.2.4 справочника по НДТ	общеприменимо
2	Абсорбционная очистка с водно-щелочным раствором трилона Б
3	Сухой метод
4	Абсорбционно-каталитический
5	Мокроизвестковый способ (МИС)
6	Аммиачно-сульфатная технология (АСТ)
7	Конденсатор дымового газа
8	МИС с использованием морской воды	см. раздел 4.1.2 справочника по НДТ	не применим на установках, работающих менее 2000 ч/г
9	Выбор топлива	см. раздел 4.6.3 справочника по НДТ	применим на стадии проектирования

Технологические показатели эмиссий SО₂ в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании жидкого топлива в котлах, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.3.1.4. Выбросы пыли и связанных частиц металла в воздух

НДТ 25. В целях снижения выбросов пыли и связанных частиц металла в воздух от сжигания мазута и/или дизельного топлива в котлах НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.13. Техники снижения пыли и связанных частиц металла при сжигании жидкого топлива

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Электрофильтр	см. раздел 4.1.1 справочника по НДТ	Общеприменимо
2	Рукавный фильтр
3	Мультициклоны	см. раздел 4.1.1 мультициклоны могут использоваться с другими методами пылеулавливания
4	Система сероочистки сухим или полусухим способом	см. раздел 4.1.2 справочника по НДТ метод в основном используется для контроля выбросов SOx
5	Сероочистка мокрым способом	см. раздел 4.1.2 справочника по НДТ метод в основном используется для контроля выбросов SOx	см. применимость в НДТ 64
6	Выбор топлива	см. раздел 4.6.3 справочника по НДТ	Применим в рамках, связанных с наличием различных видов топлива

Технологические показатели эмиссий пыли в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании жидкого топлива в котлах, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.3.2. Двигатели, работающие на жидком топливе

Для действующих установок, двигателей, сжигающих жидкое топливо, методы вторичной очистки, применяются с учетом положений справочника по НДТ, независимо работают ли они изолированно или в системе.

1.3.2.1. Энергоэффективность

НДТ 26. В целях повышения энергоэффективности процесса сжигания жидкого топлива использовать поршневые двигатели в комбинированном цикле:

Таблица 1.14. Техники повышения энергоэффективности поршневых двигателей, работающих на жидком топливе

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Комбинированный цикл	см. разделы 5.2; 6.10.2 справочника по НДТ	Общеприменим для установок работающим >2000 ч/год
			Применим к существующим установкам, связанных к паровому циклу и наличием производственной площади
			Не применим к существующим установкам, работающим <2000 ч/год

1.3.2.2. Выбросы NOx и CO в воздух от поршневых двигателей

НДТ 27. В целях предотвращения или снижения выбросов NOх в воздух при сжигании жидкого топлива в поршневых двигателях НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.15. Техники снижения NO_x в поршневых двигателях, сжигающих жидкое топливо

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Принцип горения с малым выбросом оксидов азота в дизельных двигателях	см. разделы 4.1.3; 5.2 справочника по НДТ	Общеприменимо
2	Система повторного сжигания отработанных газов (EGR)		Не применим к четырехтактным двигателям
3	Впрыск воды/пара		Применим при наличии воды. Применимость может ограничиваться в случаях отсутствия программы модернизации
4	СКВ		Не применим к установкам, работающим <2000 ч/год. Могут быть технические и экономические ограничения. Ограничения из-за отсутствия площадей

НДТ 28. В целях предотвращения и снижения выбросов СО от сжигания жидкого топлива в поршневых двигателях НДТ предназначена для применения одной или обеих техник, представленных ниже:

Таблица 1.16. Техники снижения выбросов СО в воздух от сжигания жидкого топлива в поршневых двигателях

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Оптимизация сжигания	см. разделы 4.1.5; 5.2 справочника по НДТ	Общеприменим
2	Окислительные катализаторы		не применим к установкам, работающим <2000 ч/год. Ограничение по содержанию серы

Технологические показатели эмиссий NОx и СО в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании жидкого топлива в поршневых двигателях, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.3.2.3. Выбросы SОx в воздух от поршневых двигателей

НДТ 29. В целях предотвращения и снижения выбросов SО_x от сжигания жидкого топлива в поршневых двигателях НДТ предназначена для применения одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.17. Техники снижения выбросов SО_x в воздух от сжигания жидкого топлива в поршневых двигателях

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	3
1	Выбор топлива	см. разделы 4.1.2; 5.1.4.3 справочника по НДТ	Применим при наличии различных видов топлива
2	Ввод сорбентов в тракт двигателя		могут быть технические ограничения для действующих установок
3	Десульфуризация мокрым способом		могут быть технические и экономические ограничения для установок <300 МВт

Технологические показатели эмиссий SО_x в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании жидкого топлива в поршневых двигателях, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.3.2.4. Выбросы пыли и связанных частиц металла в воздух от поршневых двигателей

НДТ 30. В целях снижения выбросов пыли и связанных частиц металла в воздух от сжигания жидкого топлива в поршневых двигателях НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.18. Техники снижения пыли и связанных частиц металла для поршневых двигателей, сжигающие жидкое топливо

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Выбор топлива	см. раздел 4.1.1 справочника по НДТ	Применим при наличии различных видов топлива
2	Электрофильтр		Не применим к установкам, работающим <2000 ч/год
3	Рукавный фильтр

1.3.3. Газовые турбины на жидком топливе

1.3.3.1. Энергоэффективность

НДТ 31. В целях повышения энергоэффективности процесса сжигания дизельного топлива в газовых турбинах использовать их в комбинированном цикле:

Таблица 1.19. Техника повышения энергоэффективности газовых турбин, работающих на жидком топливе

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Комбинированный цикл	см. разделы 3.4; 5.2; 6.10.2 справочника по НДТ	Общеприменим для установок работающим >2000 ч/год
			Применим к существующим камерам сгорания ГТ, связанных с паровым циклом и наличием производственной площади
			Не применим к существующим установкам, работающим <2000 ч/год

1.3.3.2. Выбросы NOx и CO в воздух

НДТ 32. В целях предотвращения или снижения выбросов NO_х в воздух от сжигания дизельного топлива в камерах сгорания газовых турбин НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.20. Техники снижения выбросов NO_x в воздух от газовых турбин, сжигающие дизельное топливо

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Впрыск воды/пара	см. разделы 3.3; 4.1.3.13; 5.2; 7.3.11 справочника по НДТ	ограничение при доступности воды
2	Микрофакельное фронтальное устройство		технические ограничения по конструкции КС
3	СКВ		Не применим к установкам, работающим <2000 ч/год. Могут быть технические и экономические ограничения. Ограничения из-за отсутствия площадей

НДТ 33. В целях предотвращения и снижения выбросов СО от сжигания дизельного топлива в газовых турбинах НДТ предназначена для применения одной или обеих техник, представленных ниже:

Таблица 1.21. Техники снижения выбросов СО для газовых турбин, сжигающих дизельное топливо

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Оптимизация сжигания	см. разделы 3.3; 5.2; 6.10.2 справочника по НДТ	Общеприменимый
2	Окислительные катализаторы		не применим к установкам, работающим <2000 ч/год. Ограничение по содержанию серы

Технологические показатели эмиссий NОx и СО в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании жидкого топлива в газовых турбинах, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.3.3.3. Выбросы SОx в воздух от газовых турбин на жидком топливе

НДТ 34. В целях предотвращения и снижения выбросов SО₂ и пыли от сжигания дизельного топлива в газовых турбинах НДТ предназначена для применения техники, представленной ниже:

Таблица 1.22. Техники снижения выбросов SО_x для газовых турбин, сжигающих дизельное топливо

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Выбор топлива	см. разделы 3.3; 3.8.2; 4.1.2; 4.6.3 справочника по НДТ	Применим при наличии различных видов топлива

Технологические показатели эмиссий SО_x в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании жидкого топлива в газовых турбинах, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.4. Заключение НДТ для сжигания газообразного топлива

1.4.1. Заключения по НДТ для сжигания природного газа

1.4.1.1. Энергоэффективность

НДТ 35. В целях повышения энергоэффективности процесса сжигания природного газа НДТ предназначена для использования соответствующей совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.23. Техники повышения энергоэффективности процесса сжигания природного газа

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Комбинированный цикл	Совокупность двух или более термодинамических циклов, например цикл Брайтона (газовая турбина) с циклом Ренкина (паровая турбина/котел), в целях преобразования тепловых потерь от дымового газа первого цикла в полезную энергию последующего цикла (циклов).	Общеприменим к новым газовым турбинам и двигателям, за исключением работающих <2000 ч/год. Применим к существующим газовым турбинам и двигателям в рамках, связанным со схемой парового цикла и наличием производственной площади. Не применим к существующим газовым турбинам и двигателям, работающим <2000 ч/год, к газотурбинным установкам для механического привода, работающим в периодическом режиме с расширенными колебаниями нагрузки, частыми запусками и остановками. Не применим к котлам.

1.4.1.2. Выбросы NOX, CO, не метановых соединений (ЛНОС) и CH4 в воздух

НДТ 36. В целях предотвращения или снижения выбросов NO_х в воздух от сжигания природного газа в котлах НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.24. Техники снижения выбросов окислов азота при сжигании природного газа в котлах

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Ступенчатая подача воздуха и/или ступенчатое сжигание топлива	см. разделы 4.1.3.3; 6.10.2. справочника по НДТ. Ступенчатая подача воздуха зачастую связана с горелками с низким выходом оксидов азота	Общеприменимо
2	Рециркуляция дымовых газов	см. разделы 4.1.3.4; 4.1.3.9; 6.10.2 справочника по НДТ
3	Горелки с низким выходом оксидов азота (LNB)
4	Усовершенствованная система управления	см. разделы 6.1.1; 6.10 справочника по НДТ. Данный метод зачастую используется в совокупности с другими методами или может использоваться самостоятельно для топливо сжигающих установок, работающих <2000 ч/год	Применимость к старым топливо сжигающим установкам может ограничиваться необходимостью модернизации системы сжигания и/или системы управления
5	Снижение температуры топочного воздуха	см. разделы 4.1.3.12; 6.10.2 справочника по НДТ	Применим в рамках, связанных с технологическими потребностями
6	Селективное некаталитическое восстановление (СНКВ)		Не применим к топливо сжигающим установкам, работающим <2000 ч/год с крайне изменчивыми нагрузками котла. Применимость может ограничиваться в отношении топливо сжигающих установок, работающих в пределах 2000 ч/год - 2 500 ч/год с крайне изменчивыми нагрузками котла.
7	Селективное каталитическое восстановление (СКВ)	см. разделы 4.1.3.13; 6.10.2 справочника по НДТ	Не применим к топливо сжигающим установкам, работающим <2000 ч/год. В основном не применим к топливо сжигающим установкам <100 МВт. Могут присутствовать экономические ограничения для модернизации действующих топливо сжигающих установок, работающих в пределах 1500 ч/год - 2500 ч/год.

НДТ 37. В целях предотвращения или снижения выбросов NO_х в воздух от сжигания природного газа в газовых турбинах НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.25. Техники снижения выбросов окислов азота при сжигании природного газа в газовых турбинах

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Усовершенствованная система управления	см. разделы 6.1.1; 6.10.2 справочника по НДТ. Данный метод зачастую используется в совокупности с другими методами или может использоваться самостоятельно для топливо сжигающих устройств, работающих <2000 ч/год	Применимость к старым топливо сжигающим установкам может ограничиваться необходимостью модернизации системы сжигания и/или системы управления
2	Добавка воды/пара	см. раздел 6.10.2 справочника по НДТ	Применимость может ограничиваться доступностью воды
3	Горелки с сухим подавлением оксидов азота (DLN)		Применимость может ограничиваться в отношении турбин, в которых невозможна модернизация или в которых установлены системы добавки воды/пара
4	Принцип конструкции с пониженной нагрузкой	Модификация оборудования технологического контроля и взаимосвязанного оборудования для обеспечения надлежащей эффективности сжигания при различной потребности энергии, например, путем повышения возможности контроля входящего потока воздуха или разделения процесса сжигания на несвязные этапы сжигания	Применимость может ограничиваться конструкцией газовой турбины
5	Горелки с низким выходом оксидов азота (LNB)	см. разделы 4.1.3.9; 6.10 справочника по НДТ	Общеприменим в целях дожигания для паровых котлов-утилизаторов (КУ) в отношении газовой турбины в парогазовом цикле (ПГУ) топливо сжигающих установок
6	Селективное каталитическое восстановление (СКВ)	см. разделы 4.1.3.13; 6.10 справочника по НДТ	Не применим в отношении топливо сжигающих установок, работающих <2000 ч/год. Не применим к существующим топливо сжигающим установкам <100 МВт. Модернизация действующих топливо сжигающих установок может ограничиваться доступностью достаточной производственной площади. Могут присутствовать технические и экономические ограничения для модернизации действующих топливо сжигающих установок, работающих в пределах 1500 ч/год - 2500 ч/год.

НДТ 38. В целях предотвращения или снижения выбросов NO_х в воздух от сжигания природного газа в двигателях НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.26. Техники снижения выбросов окислов азота при сжигании природного газа в двигателях

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Усовершенствованная система управления	см. разделы 5.3.4; 6.1.1 справочника по НДТ. Данный метод зачастую используется в совокупности с другими методами или может использоваться самостоятельно для топливо сжигающих, работающих <500 ч/год	Применимость к старым топливо-сжигающим установкам может ограничиваться необходимостью модернизации системы сжигания и/или системы управления
2	Принцип системы сгорания обедненной смеси	см. раздел 6.10 справочника по НДТ. В основном используется в совокупности с СКВ	Применяется исключительно к новым двигателям, работающим на газе
3	Принцип улучшенной системы сгорания обедненной смеси	см. раздел 4.1.3.13 справочника по НДТ	Применяется исключительно к новым двигателям с зажиганием запальной свечой
4	Селективное каталитическое восстановление		Модернизация действующих топливо сжигающих установок может ограничиваться доступностью достаточной производственной площади. Не применим к топливо сжигающим установкам, работающим <2000 ч/год. Могут присутствовать технические и экономические ограничения для модернизации действующих топливо сжигающих установок, работающих менее 2000 ч/год.

НДТ 39. В целях предотвращения или снижения выбросов CO в воздух от сжигания природного газа НДТ предназначена для обеспечения оптимального сжигания и/или использования окислительных катализаторов:

Таблица 1.27. Техники снижения выбросов окиси углерода при сжигании природного газа

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Оптимизация сжигания	см. раздел 6.10.2 справочника по НДТ. Достижение результатов обеспечивается применением совокупности ряда методов, в том числе использованием усовершенствованной системы управления.	Общеприменимо
2	Окислительные катализаторы	см. раздел 6.10 справочника по НДТ.	Применимость может ограничиваться недостаточным наличием площади, требованиями к нагрузке и содержанием серы в топливе

Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании газообразного топлива в газовых турбинах, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

В качестве рекомендации среднегодовое значение уровней выбросов CO для каждого типа действующих топливо сжигающих установок, работающих ≥ 2000 ч/год, и для каждого типа новых топливо сжигающих установок должен в основном составлять следующие значения:

Новая ГТУ ≥ 50 МВт_т: <5–40 мг/нМ³. Для установок с электрическим КПД нетто выше 39 %, к верхнему пределу диапазона может применяться поправочный множитель, что представляет собой [верхний предел] x КПД нетто/39, где КПД нетто - электрический КПД нетто, определенный согласно базовой нагрузке ISO.

Действующая ГТУ ≥ 50 МВт_т (за исключением турбин для использования в качестве механического привода): < 5–40 мг/нМ³. Верхний предел диапазона в основном будет составлять 80 мг/нМ³ в отношении действующих установок, для которых отсутствует возможность оснащения средствами сухой очистки для снижения содержания NO_X, или 50 мг/нМ³ для установок, работающих при низких нагрузках.

Новая ПГУ ≥ 50 МВт_т: < 5–30 мг/нМ³. Для установок с электрическим КПД нетто выше 55 % к верхнему пределу диапазона может применяться поправочный множитель, что представляет собой [верхний предел] x КПД нетто/55, где КПД нетто - электрический КПД нетто установки, определенный согласно базовой нагрузке ISO.

Действующая ПГУ ≥ 50 МВт_th: < 5–30 мг/нМ³. Верхний предел диапазона в основном будет составлять 50 мг/нМ³ для установок, работающих при низких нагрузках.

Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании газообразного топлива в котлах и двигателях, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

В качестве рекомендации среднегодовое значение уровней выбросов CO в основном будет составлять:

<40 мг/Нм³ для действующих котлов, работающих ≥ 2 000 ч/год;

<15 мг/Нм³ для новых котлов;

100 мг/Нм³ для действующих двигателей, работающих ≥ 2 000 ч/год и для новых двигателей.

НДТ 40. В целях снижения выбросов летучих не метановых органических соединений (ЛНОС) и метана (CH4) в воздух от сжигания природного газа в газовых двигателях с искровым зажиганием, работающих на обедненных смесях, НДТ предназначена для обеспечения оптимизированного сжигания и/или использования окислительных катализаторов

Таблица 1.28. Техники снижения выбросов ЛНОС и метана СН4 для сжигания природного газа в газовых двигателях с искровым зажиганием, работающих на обедненных смесях

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Оптимизация сжигания	см. раздел 6.10 справочника по НДТ. Достижение результатов обеспечивается применением совокупности ряда методов, в том числе использованием усовершенствованной системы управления	Общеприменимо
2	Окислительные катализаторы	см. разделе 6.10 справочника по НДТ. Окислительные катализаторы не эффективны в плане снижения выбросов насыщенных углеводородов, содержащих менее четырех атомов углерода	Применимость может ограничиваться недостаточным наличием площади, требованиями к нагрузке и содержанием серы в топливе

1.5. Заключения по НДТ для сжигания технологических газов металлургического производства и химической отрасли

НДТ, представленные в настоящем разделе, являются общеприменимыми для сжигания технологических газов при производстве чугуна и стали (доменный газ, коксовый газ, конвертерный газ), по отдельности, в совокупности или одновременно с другими газообразными и/или жидкими видами топлива. Они применяются в дополнение к общим заключениям по НДТ, представленным в разделе 1.1.

1.5.1. Энергоэффективность

НДТ 41. В целях повышения энергоэффективности процесса сжигания технологических газов металлургического и химического производства НДТ предназначена для использования техник, представленных в НДТ 12 и системы управления технологическим газом.

1.5.2. Выбросы NOx и CO в воздух

НДТ 42. В целях предотвращения или снижения выбросов NO_X в воздух от сжигания в котлах технологических газов металлургического и химического производства НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник

Таблица 1.29. Техники снижения выбросов NOX в воздух от сжигания в котлах технологических газов металлургического и химического производства

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Горелки с низким выходом оксидов азота (LNB)	см. раздел 4.1.3.4 справочника по НДТ. Специально сконструированные горелки с низким выходом оксидов азота в несколько ярусов по типу топлива или горелки со специальными характеристиками для сжигания различных видов топлива (например, многофункциональные сопла для сгорания различных видов топлива, или включающие предварительное смешивание топлива)	Общеприменимо
2	Ступенчатая подача воздуха	см. разделы 4.1.3.5; 4.1.3.6 справочника по НДТ
3	Ступенчатое сжигание топлива
4	Рециркуляция дымовых газов	см. раздел 4.1.3.9 справочника по НДТ
5	Система управления технологическим газом		Общеприменим в рамках, связанных с наличием различных видов топлива
6	СНКВ	см. раздел 4.1.3.12 справочника по НДТ	Не применим к топливо сжигающим установкам, работающим < 2000 ч/год
7	СКВ	см. раздел 4.1.3.13 справочника по НДТ	Не применим к топливо сжигающим установкам, работающим < 2000 ч/год. Не применим к топливо сжигающим установкам < 100 МВтth.

НДТ 43. В целях предотвращения или снижения выбросов NO_X в воздух от сжигания технологических газов металлургической промышленности и химической отрасли в ПГУ НДТ предназначена для использования одного или совокупности методов, представленных ниже:

Таблица 1.30. Техники снижения выбросов NO_X при сжигании в ПГУ технологических газов металлургического и химического производства

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Система управления технологическим газом	см. раздел 5.3 справочника по НДТ	Общеприменим в рамках, связанных с наличием различных видов топлива
2	Усовершенствованная система управления	см. разделы 4.5; 5.3; 6.1.1 справочника по НДТ Данный метод используется в совокупности с другими методами	Применимость к старым топливо сжигающим установкам может ограничиваться необходимостью модернизации системы сжигания и/или системы управления
3	Добавка воды/пара	см. разделы 7; 6.10.2 справочника по НДТ. В двухтопливных газовых турбинах, использующих DLN для сжигания технологических газов при производстве чугуна и стали, добавка воды/пара обычно используется при сжигании природного газа	Применимость может ограничиваться доступностью воды
4	Горелки с сухим подавлением оксидов азота (DLN)	см. разделе 5.3. DLN для сжигания технологических газов при производстве чугуна и стали отличаются от горелок, предназначенных только для сжигания природного газа	Применим в рамках, связанных с реакционной способностью технологических газов при производстве чугуна и стали, таких как коксовый газ. Применимость может ограничиваться в отношении турбин, в которых невозможна модернизация или в которых установлены системы добавки воды/пара
5	Горелки с низким выходом оксидов азота (LNB)	см. разделы 4.1.3.9; 4.1.3.13 справочника по НДТ	Применим исключительно в целях дожигания для паровых котлов-утилизаторов в отношении газовой турбины в парогазовом цикле топливо сжигающих установок
6	Селективное каталитическое восстановление (SCR)		Модернизация действующих топливо сжигающих установок может ограничиваться доступностью достаточной производственной площади

НДТ 44. В целях предотвращения или снижения выбросов CO в воздух от сжигания технологических газов при производстве чугуна и стали НДТ предназначена для использования одного или совокупности методов, представленных ниже:

Таблица 1.31. Техники снижения выбросов СO в воздух от сжигания в котлах технологических газов металлургического и химического производства

№ п/п	Метод	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Оптимизация сжигания	см. раздел 5.3 справочника по НДТ	Общеприменимый
2	Окислительные катализаторы		Применим исключительно к ПГУ. Применимость может ограничиваться недостаточным наличием площади, требованиями к нагрузке и содержанием серы в топливе

Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании 100 % технологических газов металлургического производства, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании 100 % технологических газов химической промышленности, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

В качестве рекомендации среднегодовое значение уровней выбросов CO для действующих установок, работающих ≥ 2000 ч/год или для новых установок, в основном будет составлять < 5–30 мг/Нм³.

1.5.3. Выбросы SOx в воздух

НДТ 45. В целях предотвращения или снижения выбросов SOх в воздух от сжигания технологических газов металлургического и химического производства НДТ предназначена для использования совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.32. Техники снижения выбросов SOx в воздух от сжигания в котлах технологических газов металлургического и химического производства

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Выбор топлива	При наличии возможности	Применим в рамках, связанных с наличием различных видов топлива и/или альтернативным использованием технологического топлива
2	Ввод сорбента в котел	см. раздел 4.1.2 справочника по НДТ
3	Ввод сорбентов в тракт котла	см. раздел 4.1.2.4 справочника по НДТ	При наличии производственной площади и безопасности химической установки
4	Сухой распылительный абсорбер	см. раздел 4.1.2.10 справочника по НДТ
5	Мокрая очистка	см. раздел 4.1.2.6; 4.1.2.7 справочника по НДТ
6	Десульфуризация дымового газа мокрым способом	см. раздел 4.1.2.11 справочника по НДТ
7	Система ДС с использованием морской воды	см. раздел 4.1.2.6 справочника по НДТ	Технические и экономические ограничения для КА <300 МВт

Технологические показатели эмиссий SO_х в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании 100 % технологических газов металлургического производства, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

Технологические показатели эмиссий SO_х в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании 100 % технологических газов химической промышленности, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.5.4. Выбросы пыли в воздух

НДТ 46. В целях снижения выбросов пыли в воздух от сжигания технологических газов металлургического и химического производства НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.33. Техники снижения выбросов пыли в воздух от сжигания технологических газов металлургического и химического производства

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Электрофильтр	см. раздел 4.1.1.1; 4.1.1.3 справочника по НДТ	Общеприменим
2	Рукавный фильтр
3	Выбор топлива
4	Система ДС сухим или полусухим способом	см. раздел 4.1.2.6; 4.1.2.7 справочника по НДТ
5	Десульфуризация мокрым способом		Применимость по НДТ 45

Технологические показатели эмиссий пыли в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании в котлах технологических газов металлургического и химического производства, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.6. Заключения по НДТ для топливосжигающих установок на морских платформах

Заключения по НДТ, представленные в настоящем разделе, являются общеприменимыми для сжигания газообразного и/или жидкого топлива на морских платформах. Они применяются в дополнение к общим заключениям по НДТ, представленным в разделе 1.1.

НДТ 47. В целях улучшения общих экологических показателей процесса сжигания газообразного и/или жидкого топлива на морских платформах НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.34. Техники улучшения общих экологических показателей процесса сжигания газообразного и/или жидкого топлива на морских платформах

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Оптимизация технологического процесса	Оптимизация технологического процесса в целях минимизации расхода механической энергии	Общеприменимый
2	Контроль потерь давления	Оптимизация и техническое обслуживание систем впуска и выхлопа для обеспечения максимально низких потерь давления
3	Контроль нагрузки	Эксплуатация группы генераторов или компрессоров в точках загрузки, которые снижают выбросы до минимума
4	Минимизация вращающегося резерва	При работе с вращающимся резервом в целях технической надежности количество дополнительных турбин сокращается до минимума, за исключением особых обстоятельств
5	Выбор топлива	Снабжение топочным газом из точки в верхней части нефтегазового процесса, который имеет минимальный диапазон параметров горения топочного газа, например, теплотворную способность, и минимальную концентрацию серных соединений для снижения образования SO2. Для жидкого дистиллятного топлива предпочтение отдается видам топлива с низким содержанием серы.
6	Регулировка впрыска	Оптимизация регулировки впрыска в двигателях
7	Регенерация тепла	Использование тепло выхлопа газовой турбины/двигателя в целях теплоснабжения платформы	Общеприменим к новым топливо сжигающим установкам. В отношении действующих топливо сжигающих установок применимость может ограничиваться уровнем тепловой нагрузки и расположением топливо сжигающей установки (площадь)
8	Объединение энергосистем разных газовых/нефтяных месторождений	Использование центрального источника энергоснабжения для питания ряда сопричастных платформ, расположенных на различных газовых/нефтяных месторождениях	Применимость может ограничиваться в зависимости от месторасположения различных газовых/нефтяных месторождений и от организации различных сопричастных платформ, включая приведение в соответствие с временными графиками в части планирования, запуска и остановки производства.

НДТ 48. В целях предотвращения или снижения выбросов NO_X в воздух от сжигания газообразного и/или жидкого топлива на морских платформах НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.35. Техники предотвращения или снижения выбросов NO_X в воздух от сжигания газообразного и/или жидкого топлива на морских платформах

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Усовершенствованная система управления	См. раздел 4.5; 4.1.3.9; 6.1.1 справочника по НДТ	Применимость к старым топливо сжигающим установкам может ограничиваться необходимостью модернизации системы сжигания и/или системы управления
2	Горелки с сухим подавлением оксидов азота (DLN)		Применим к новым газовым турбинам (стандартное оборудование) в рамках, связанных с изменением качества топлива. Применимость может ограничиваться для действующих газовых турбин: наличием комплекта для модернизации (для работы при низкой нагрузке), сложностью организации платформы и наличием производственной площади
3	Принцип системы сгорания обедненной смеси		Применяется исключительно к новым двигателям, работающим на газе
4	Горелки с низким выходом оксидов азота (LNB)		Применяется исключительно к котлам

НДТ 49. В целях предотвращения или снижения выбросов CO в воздух от сжигания газообразного и/или жидкого топлива в газовых турбинах на морских платформах НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.36. Техники предотвращения или снижения выбросов CO в воздух от сжигания газообразного и/или жидкого топлива на морских платформах

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Оптимизация сжигания	См. описание в разделе 5.3 справочника по НДТ	Общеприменимо
2	Окислительные катализаторы		Не применим к топливо сжигающим установкам, работающим < 500 ч/год. Модернизация действующих топливо сжигающих установок может ограничиваться доступностью достаточной производственной площади и ограничениями по массе

Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ при сжигании газообразного топлива в газовых турбинах с открытым циклом на морских платформах, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

В качестве рекомендации среднее значение уровней выбросов CO в течение периода отбора проб в основном будет составлять:

< 100 мг/Нм³ для действующих газовых турбин для сжигания газообразного топлива на морских платформах, работающих ≥ 2000 ч/год;

< 75 мг/Нм³ для новых газовых турбин для сжигания газообразного топлива на морских платформах.

1.7. Заключение НДТ для многотопливного сжигания

На установках, сжигающих несколько видов топлива: уголь, лигнит, биомассу и/или торф, применяются методы, представленные в главе 4 справочника по НДТ, и описываются как методы, которые следует учитывать при определении наилучшей разработанной техники для сжигания угля и/или лигнита, биомассы и/или торфа в разделе 5.1 справочника по НДТ.

1.8. Заключение НДТ для сжигания отходов

Если не указано иное, заключения по НДТ, представленные в настоящем разделе, являются общеприменимыми для совместного сжигания отходов в топливо сжигающих установках. Они применяются в дополнение к общим заключениям по НДТ, представленным в разделе 1.1.

При совместном сжигании отходов ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ в данном разделе, применяются к общему объему образующегося дымового газа.

В дополнение при совместном сжигании отходов с видами топлива технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, применяются к общему объему образующегося дымового газа, и объему дымового газа, получаемого в результате сжигания видов топлива.

В настоящем разделе с помощью формулы "правила смешения" определяются технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ для объема дымового газа, получаемого в результате сжигания отходов.

Формула (правило смешивания): уровень выбросов для соответствующего загрязняющего вещества в отработанных газах, образующихся вследствие совместного сжигания отходов, исчисляется следующим образом:

где:

– объемы отработанных газов соответственно вследствие сжигания отходов и производственных процессов, м³/ч;

– значения уровней выбросов, соответственно установленные для определенных отходов и определенных видов производственной деятельности, мг/Нм³.

Технологические показатели по выбросам в атмосферу выражаются как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/нм³) при условиях 273,15 K°, 101,325 кПа после вычитания содержания водяного пара.

1.8.1. Общие экологические показатели

В целях улучшения общих экологических показателей процесса совместного сжигания отходов в топливо сжигающих установках, обеспечения стабильных условий горения и снижения выбросов в воздух применяются НДТ 6.7 и/или другие методы, указанные ниже.

НДТ 50. В целях улучшения общих экологических показателей процесса совместного сжигания отходов в топливо сжигающих установках и обеспечения стабильных условий горения, снижения выбросов в воздух.

НДТ предназначена для использования совокупности техник, представленных ниже, а также представленных в НДТ 6, и/или других техник, указанных ниже:

Таблица 1.37. Техники улучшения общих экологических показателей при совместном сжигании отходов в топливо сжигающих установках

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Предварительная приемка отходов	Внедрение процедуры приема любых отходов в топливо сжигающей установке согласно соответствующему справочнику НДТ по переработке отходов. Критерии приемлемости установлены для критических параметров, таких как теплота сгорания и содержание воды, золы, хлора и фтора, серы, азота, PCB, металлов (летучих веществ (например, Hg, Tl, Pb, Co, Se) и не летучих веществ (например, V, Cu, CD, Cr, Ni)), фосфор и щелочь (при использовании побочных продуктов животного происхождения). Применение системы обеспечения качества для каждой нагрузки загрязняющих веществ для обеспечения соответствия характеристик отходов для совместного сжигания, контроля значений определенных критических параметров (например, для неопасного топлива из твҰрдых бытовых отходов)	Общеприменимый
2	Сортировка/ ограничение отходов	Тщательная сортировка типов и массового потока отходов наряду с ограничением доли наиболее загрязненных отходов, которые могут быть отправлены на совместное сжигание. Ограничение доли золы, серы, фтора, ртути и/или хлора в отходах, поступающих в топливо сжигающую установку. Ограничение количества отходов для совместного сжигания.	Применим в рамках, связанных с политикой управления отходами страны-члена
3	Смешивание отходов с основным топливом	Эффективное смешивание отходов и основного топлива, поскольку неоднородный или недостаточно смешанный поток топлива или неравномерное распределение могут оказать влияние на процесс воспламенения и сгорания в котле и следовательно, необходимо принять меры по предотвращению.	Смешивание возможно только в случае, если свойства основного топлива и отходов для измельчения аналогичны или если количество отходов намного меньше по сравнению с основным топливом
4	Сушка отходов	Предварительная сушка отходов до их ввода в камеру сгорания в целях обеспечения высокой эффективности котла	Применимость может ограничиваться недостаточным регенерируемым теплом от технологического процесса, необходимыми условиями сгорания или содержанием влаги в отходах
5	Предварительная обработка отходов	См. методы по переработке отходов и сжиганию отходов, включая измельчение, пиролиз и газификацию	См. применимость в СНДТ по переработке отходов и СНДТ по сжиганию отходов

НДТ 51. В целях предотвращения увеличения выбросов от совместного сжигания отходов в топливо сжигающих установках. НДТ предназначена для принятия соответствующих мер, направленных на то, чтобы выбросы загрязняющих веществ в части дымовых газов от совместного сжигания отходов не превышали выбросы, установленные значениями НДТ для сжигания отходов.

НДТ 52. В целях снижения до минимума воздействия на рециркуляцию остатков совместного сжигания отходов в топливо сжигающих установках. НДТ предназначена для обеспечения надлежащего качества гипса, золы и шлака, а также других остатков.

В случае повторного использования остатков сжигания необходимо выполнять требования, установленные для их использования, когда установка не предусматривает совместное сжигание отходов, путем использования одной или совокупности техник, представленных в НДТ 60, и/или путем ограничения совместного сжигания для отработанной фракции с концентрацией загрязняющих веществ аналогичной отработанной фракции в других видах сжигаемого топлива.

1.8.2. Энергоэффективность

НДТ 53. В целях повышения энергоэффективности процесса совместного сжигания отходов НДТ предназначена для использования соответствующей совокупности техник, представленных в НДТ 12 и НДТ 19, в зависимости от используемого типа основного топлива и конфигурации установки.

1.8.3. Выбросы NO_X и CO в воздух

НДТ 54. Предотвращение или снижение выбросов NO_X в воздух при одновременном ограничении выбросов CO и N₂O в воздух, от совместного сжигания отходов с каменным и/или бурым углем НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.38. Техники снижения выбросов окислов азота в воздух при временном ограничении выбросов СО и N2O в воздух от сжигания каменного и/или бурого угля

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Оптимизация сжигания	см. раздел 4.1.3.1 справочника по НДТ	Общеприменимо
2	Совокупность других первичных методов для снижения выбросов NOX (например, ступенчатая подача воздуха, ступенчатое сжигание топлива, рециркуляция дымовых газов, горелки с низким выходом оксидов азота (LNB))	см. раздел 4.1.3 справочника по НДТ по каждому отдельному методу. Конструкция котла может влиять на выбор и результативность соответствующей (совокупность) первичной техники
3	Селективное некаталитическое восстановление (СНКВ)	см. раздел 4.1.3.12 справочника по НДТ	Применимость может ограничиваться в отношении котлов с высокой площадью сечения, препятствующей однородному смешиванию NH3 и NOX. Применимость может ограничиваться в отношении топливо сжигающих установок, работающих < 1500 ч/год
4	Селективное каталитическое восстановление (СКВ)	см. раздел 4.1.3.13 справочника по НДТ	Не применим к топливо сжигающим установкам < 300 МВт, работающим < 500 ч/год. В основном не применим к топливо сжигающим установкам < 100 МВт. Могут присутствовать технические и экономические ограничения для модернизации действующих топливо сжигающих установок, работающих в пределах 500–2000 ч/год, и для действующих топливо сжигающих установок ≥ 300 МВт, работающих <2000 ч/год

1.8.4. Выбросы SO_X в воздух

НДТ 55. В целях предотвращения или снижения выбросов SO_Х в воздух от совместного сжигания отходов с каменным и/или бурым углем НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.39. Техники снижения выбросов SOх в воздух при совместном сжигании отходов с каменным и/или бурым углем

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Ввод сорбента в котел	см. раздел 4.1.2 справочника по НДТ	Общеприменимо
2	Ввод сорбентов в тракт котла
3	Сухой распылительный абсорбер
4	Скруббер сухой очистки с циркулирующим кипящим слоем (CFB)
5	Мокрая очистка
6	Десульфуризация дымового газа мокрым способом (система FGD мокрым способом	см. раздел 4.1.2 справочника по НДТ	Не применим к топливо сжигающим установкам, работающим <2000 ч/год. Могут присутствовать технические и экономические ограничения для применения метода к топливо сжигающим установкам <300 МВт, и для модернизации действующих топливо сжигающих установок, работающих между 500 ч/год и 2000 ч/год
7	Система FGD с использованием морской воды
8	Комбинированные методы для снижения NOX и SOX		Применим с учҰтом специфики того или иного случая в зависимости от характеристик топлива и процесса сжигания
9	Замена или удаление газо-газового нагревателя, расположенного на выходе системы FGD мокрым способом	Замена газо-газового нагревателя на выходе системы FGD мокрым способом много-трубным теплообменником или удаление и сброс дымового газа через градирню или трубу для влажного газа	Применим только в случае необходимости замены или изменения теплообменника в топливо сжигающей установке, оснащенной системой FGD, мокрым способом и газо-газовым нагревателем, расположенным на выходе системы
10	Выбор топлива	Раздел 4.1.2.2 справочника по НДТ. Использование топлива с низким содержанием серы (например, до 0.1 % масс., в сухом весе), хлора или фтора	Применимость может быть лимитирована ввиду проектных ограничений в отношении установок для сжигания специфичных природных видов горючего.

1.8.5. Выбросы пыли и связанных частиц металла в воздух

НДТ 56. В целях снижения выбросов пыли и связанных частиц металла в воздух от совместного сжигания отходов с каменным и/или бурым углем НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.40. Техники снижения выбросов пыли от совместного сжигания отходов с каменным и/или бурым углем

№ п/п	Техники	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Электрофильтр (ESP)	см. разделы 4.1.1; 4.1.2 справочника по НДТ	Общеприменимый
2	Рукавный фильтр
3	Ввод сорбента в котел
4	Система FGD сухим или полусухим способом
5	Десульфуризация дымового газа мокрым способом (система FGD)

Технологические показатели эмиссий частиц металла в атмосферу, связанные с применением НДТ от совместного сжигания отходов с каменным и/или бурым углем, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.8.6. Выбросы ртути в воздух

НДТ 57. В целях снижения выбросов ртути в воздух от совместного сжигания отходов с каменным и/или бурым углем НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.41. Техники снижения выбросов ртути в воздух от совместного сжигания отходов с каменным и/или бурым углем

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Сопутствующие выгоды от первичных методов, используемых для снижения выбросов других загрязнителей
1.1	Электрофильтр (ESP)	См. описание в разделе 4 справочника по НДТ. Высокий КПД удаления ртути достигается при температуре дымового газа ниже 130 °C. Техника в основном используется для пылеулавливания	Общеприменимый
1.2	Рукавный фильтр	Техника в основном используется для пылеулавливания
1.3	Система FGD сухим или полусухим способом	См. описание в разделе 4 справочника по НДТ.
1.4	Десульфуризация дымового газа мокрым способом (система ДДГ мокрым способом)	В основном методы используются для контроля за содержанием SOX	Не применим к топливо сжигающим установкам, работающим <2000 ч/год.
1.5	Селективное каталитическое восстановление (СКВ)	Используется только в совокупности с другими методами для усиления или снижения окисления ртути до улавливания в последующей системе FGD или пылеулавливания. Метод в основном используется для контроля NOX	Не применим к топливо сжигающим установкам < 300 МВт, работающим < 500 ч/год. В основном не применим к топливо сжигающим установкам < 100 МВт. Могут присутствовать технические и экономические ограничения для модернизации действующих топливо сжигающих установок, работающих в пределах 500–2000 ч/год, и для действующих топливо сжигающих установок ≥ 300 МВт, работающих <2000 ч/год
2	Специальные методы снижения выбросов ртути
2.1	Ввод сорбента на основе углерода (например, активированный углерод или галоидированный активированный углерод) в дымовой газ	См. раздел 1.5.2.4 справочника по НДТ. Общеприменим в совокупности с ESP/рукавным фильтром. Использование данного метода может потребовать дополнительных этапов очистки для дальнейшего отделения ртутьсодержащей углеродной фракции до последующего повторного использования зольной пыли	Общеприменимый
2.2	Использование галоидированных присадок в топливе или введенных в печь		Общеприменимый в случае низкого содержания галоида в топливе
2.3	Предварительная очистка топлива	Промывание топлива, комбинирование и смешивание в целях ограничения/снижения содержания ртути или улучшения улавливания ртути оборудования для борьбы с загрязнением	Требуется предварительное изучение для определения характеристики топлива и расчета КПД техники
2.4	Выбор топлива	См. раздел 4.6.3 справочника по НДТ	Применим при наличии других видов топлива

1.9. Заключение НДТ для газификации

Заключения по НДТ, представленные в настоящем разделе, являются общеприменимыми для всех установок газификации, напрямую связанных с топливо сжигающими установками, и для установок внутри цикловой газификации (ВЦГ). Они применяются в дополнение к общим заключениям по НДТ, представленным в разделе 1.1.

1.9.1. Энергоэффективность

НДТ 58. В целях повышения энергоэффективности установок газификации и ВЦГ НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных в таблице ниже:

Таблица 1.42. Техники повышения энергоэффективности установок газификации и ВЦГ

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Регенерация тепла от процесса газификации	В связи с необходимостью охлаждения синтетического газа для дальнейшей очистки может быть произведена рекуперация использованной энергии для производства дополнительного пара, который будет добавлен в паротурбинный цикл, что обеспечит генерацию дополнительной электроэнергии	Применим к установкам КЦГ и газификации, напрямую связанным с котлами, в которых предусмотрена предварительная очистка синтетического газа, требующая охлаждения синтетического газа
2	Интеграция процессов газификации и сжигания	Конструкция установки может быть разработана с учетом полной интеграции вентиляционно-приточного агрегата (ВПA) и газовой турбины с подачей (извлечением) всего воздуха, поступающего в ВПА, из компрессора газовой турбины	Применимость ограничивается установками ПГУ ВЦГ в части эксплуатационной гибкости комбинированной установки для быстрой подачи электроэнергии в сеть при отсутствии электростанции на возобновляемом источнике энергии
3	Система подачи сухого сырья	Использование системы подачи сухого сырья в газогенератор для улучшения энергоэффективности процесса газификации	Применим исключительно к новым установкам
4	Высокотемпературная газификация под высоким давлением	Использование технологии газификации с рабочими параметрами высокого давления и температуры в целях максимального повышения эффективности преобразования энергии	Применим исключительно к новым установкам
5	Модернизация конструкции	Модернизация конструкции, такая как: модификация огнеупора и/или системы охлаждения газогенератора; установка расширителя для регенерации энергии от падения давления синтетического газа до процесса горения	Общеприменим к установкам ПГУ ВЦГ

1.9.2. Выбросы NO_X и CO в воздух

НДТ 59. В целях предотвращения и/или снижения выбросов NO_х в воздух при одновременном ограничении выбросов CO в воздух от установок ВЦГ НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.43. Техники предотвращения/или снижения выбросов NO_X в воздух при одновременном ограничении выбросов CO в воздух от установок ВЦГ

№ п/п

Техника

Описание

Применимость

1	2	3	4
1	Оптимизация сжигания	См. раздел 6.10.2 справочника по НДТ	Общеприменимый
2	Добавка воды/пара	См. раздел 6.10 справочника по НДТ. Для этой цели повторно используется некоторая часть пара промежуточного давления из паровой турбины	Применим исключительно к части газовой турбины установки IGCC. Применимость может ограничиваться доступностью воды
3	Горелки с сухим подавлением оксидов азота (DLN)	См. описание в разделе 6.10.2 справочника по НДТ	Применим исключительно к части газовой турбины установки IGCC. Общеприменим к новым установкам IGCC. Применим с учҰтом специфики того или иного случая к установкам IGCC, в зависимости от наличия комплекта для модернизации. Не применим для синтетического газа с содержанием водород >15 %
4	Разбавление синтетическим газом отбрасываемого азота из вентиляционно-приточного агрегата (ВПA)	ВПА отделяет кислород от азота в воздухе для подачи в газогенератор кислорода высокого качества. Отбрасываемый азот из ВПА повторно используется для снижения температуры горения в газовой турбине с учетом его предварительного смешивания с синтетическим газом перед сжиганием	Применим исключительно при использовании ВПА в процессе газификации
5	Селективное каталитическое восстановление (СКВ)	См. раздел 4.1.3.13 справочника по НДТ	Не применим к установкам IGCC, работающим <2000 ч/год. Модернизация действующих установок может ограничиваться доступностью достаточной производственной площади. Могут присутствовать технические и экономические ограничения для действующих установок ВЦГ

Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ для установок ВЦГ, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

В качестве рекомендации среднегодовое значение уровня выбросов CO для действующих установок, работающих ≥ 2000 ч/год, и для новых установок в основном будет составлять <30 мг/Нм³.

1.9.3. Выбросы SO_х в воздух

НДТ 60. В целях снижения выбросов SO_х в воздух от установок ВЦГ НДТ предназначена для использования техники удаления кислого газа:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Удаление кислого газа	Сернистые соединения из сырья процесса газификации удаляются из синтетического газа посредством удаления кислого газа, например, включая гидролизный реактор COS (и HCN) и абсорбцию H2S с помощью растворителя, такого как метилдиэтаноламин. Вследствие этого сера извлекается в виде жидкой или твердой элементарной серы (например, через установку Клауса), или в виде серной кислоты, в зависимости от рыночного спроса	Применимость может ограничиваться в отношении установок IGCC, работающих на биомассе из-за крайне низкого содержания серы в биомассе

Технологические показатели эмиссий SO₂ в атмосферу, связанные с применением НДТ для установок ВЦГ ≥ 100 МВт, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.9.4. Выбросы пыли, связанных частиц металла, аммиака и галогена в воздух

НДТ 61. В целях предотвращения или выбросов пыли, связанных частиц металла, аммиака и галогена в воздух от установок ВЦГ НДТ предназначена для использования одной или совокупности техник, представленных ниже:

Таблица 1.44. Техники предотвращения или сокращения выбросов пыли, связанных частиц металла, аммиака и галогена в воздух от установок ВЦГ

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Фильтрация синтетического газа	Пылеулавливание с помощью циклонов для улавливания зольной пыли, рукавные фильтры, электрофильтры и/или свечные фильтры для удаления зольной пыли и не конвертированного углерода. Рукавные фильтры и электрофильтры используются при температуре синтетического газа до 400 °C	Общеприменимый
2	Рециркуляция смолы и золы синтетического газа в газогенератор	Смолы и зола с высоким содержанием углерода, образовавшиеся в сыром синтетическом газе, отделяются в циклонах и возвращаются в газогенератор при низкой температуре синтетического газа на выходе из газогенератора (<1100 °C)
3	Промывка синтетического газа	Синтетический газ проходит через водяной скруббер после другого средства (средств) пылеулавливания, в котором происходит отделение хлоридов, аммиака, частиц и галидов

Технологические показатели эмиссий пыли и связанных частиц металла в воздух в атмосферу, связанные с применением НДТ от газификации ПГУ, представлены в разделе 2 заключения по НДТ.

1.10. Описание техник

1.10.1. Основные техники

Таблица 1.45. Основные техники

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Усовершенствованная система управления	Предполагает использование АСУТП, включающую контроль и управление, подачи топлива, подготовки топлива к сжиганию: подогрев воздуха, подогрев топлива, смешение топлива с воздухом, процессом горения, эффективностью сгорания и предотвращения и/или снижения выбросов. Данная техника также включает использование высокоэффективного мониторинга.
2	Оптимизация сжигания	Данная техника является элементом АСУТП касательно процесса сжигания, контроля и управления температурного режима, образования продуктов неполного сгорания (СО), а также NOx. Настройка АСУ на минимизацию выбросов и расхода топлива при различных нагрузках установки. Достижение результатов обеспечивается применением совокупности методов, включая надлежащую конструкцию оборудования для сжигания, оптимизацию температуры (например, эффективное смешивание топлива и воздуха сгорания) время выдержки в зоне сжигания, а также использование усовершенствованной системы управления.

1.10.2. Техники повышения энергоэффективности

НДТ 62

Таблица 1.46. Техники повышения энергоэффективности

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Готовность к переходу к комбинированному производству электрической и тепловой энергии	Техника предусматривает возможность отпуска тепловой энергии, если ранее установка вырабатывала только электрическую энергию. Проверяется возможность перевода турбины типа "К" в "Р"; установки сетевых подогревателей, включая пиковые. Наличие и перспектива роста тепловых нагрузок паровых и/или горячей воды. Возможность перевода турбин типа "К" в "Т". Проверяются технические возможности резервирования теплофикационной нагрузки. Отпуск тепловой энергии является естественной монополией, соответственно должна оформляться документация для получения тарифа на тепловую энергию.
2	Комбинированный цикл	Техника основана на объединении двух или несколько термодинамических циклов, где тепловые потери первого цикла используются в качестве полезной энергии во втором цикле. Например, выхлопные газы газовой турбины используются в котле утилизаторе паровой части, где полученный пар используется в паровой турбине для производства электроэнергии. Выхлоп ГТ может использоваться в водогрейном КУ, т. е. для подогрева сетевой воды для теплоснабжения.
3	Оптимизация сжигания	см. таблицу 6.6 справочника по НДТ
4	Оптимизация схемы регенерации КЭС заменой поверхностных ПНД на смешивающие	Для базовых конденсационных блоков рекомендуется схема гравитационная схема Парсонс. Первый ПНД располагается на отметке 18–21 м, основной конденсат самотеком поступает во второй. Экономиться на одном КЭН, отсутствует недогрев. Повышается КПД регенеративного цикла, снижается расход топлива и выбросы.
5	Оптимизация режимов установок, производящих только электроэнергию	Техника предусматривает минимизацию расхода топлива и выбросов при выполнении диспетчерского графика нагрузок с учетом работающих установок, технического состояния и энергетических характеристик каждой установки. См. 5.2.4
6	Оптимизация режимов установок комбинированного производства энергии	Техника предусматривает оптимальное распределение тепловых и электрических нагрузок между параллельно работающими установками, обеспечивая минимальные выбросы и расход топлива. Требует индивидуального подхода к каждой установке. См. 5.2.4
7	Модернизация установок с увеличением мощности и повышением эксплуатационных характеристик	Разработаны типовые проекты реконструкций турбин ПТ-80-130/13 с увеличением мощности до 100 МВт, Т-110-130 до 120–130 МВт, К-300-240 до 325 МВт, К-500-240 до 530 МВт. Реконструкция позволяет сократить удельные расходы топлива и следовательно удельные выбросы. См. 5.2.4
8	Снижение величины противодавления до уровня 0,4 МПа для использования в теплофикационном цикле при снижении нагрузки производственного пара	В связи с сокращением потребления пара промышленными потребителями снижение противодавления позволит подключиться к теплофикационному коллектору для подогрева сетевой воды. Увеличивается тепловая экономичность, снижается расход топлива и выбросы в ОС. См. 5.2.4 справочника по НДТ
9	Перевод электропривода питательных насосов на паротурбинный	Рекомендуется для установок >300 МВт, снижается расход электроэнергии на СН, увеличивается полезный отпуск с шин, повышается КПД за счет использования пара из отборов или противодавления. Снижается расход топлива и выбросы в ОС. См. 5.2.4 справочника по НДТ
10	Использование пониженного давления теплофикационного отбора.	Фактическая температура наружного воздуха несколько выше, чем по проекту. Температурный график тепловой сети фактически ниже проектного, следовательно можно в нижнем теплофикационном отборе поддерживать давление порядка 0,06 МПа (заводом-изготовителем допускается 0,05 МПа), что может для некоторых установок дать прирост мощности до 1 МВт, а учитывая, что отопительный период у многих под 200 суток, то эффект получается ощутимым. См.5.2.4 справочника по НДТ
11	Применение испарительных установок для подготовки воды	В условиях снижения потребления пара производственных отборов и противодавления рассматривается термический способ восполнения потерь пара и конденсата. Такие схемы работают на ТЭЦ Республики Казахстан, не требуются ионообменные смолы. Тепловая экономичность увеличивается за счет использования пара из отборов. См.5.2.4 справочника по НДТ
12	Утилизация выпара из деаэратора повышенного давления (ДСП)	Проектная схема установки охладителя выпара на ДСП, часть основного конденсата, направленного в ДСП, нагревается в охладителе выпара, не сконденсировавшиеся газы сбрасываются в атмосферу. См 5.2.4 справочника по НДТ
13	Утилизация тепла непрерывной продувки	Применяется двухступенчатая схема расширителя непрерывной продувки. В I-ступени давление 0,7 МПа, коэффициент сепарации 43 %, давление во II-ступени – 0,12 МПа, коэффициент сепарации 10 %. С последней ступени продувочная вода через охладитель продувки сбрасывается в ГЗУ. Пар из I-ступени направляется в деаэратор, а со II-ступени в коллектор 0,12 МПа. См.5.2.4 справочника по НДТ
14	Установка турбин "мятого пара"	При снижении теплофикационной нагрузки можно установить турбины типа К-17-0,16, которые работают на паре теплофикационных отборов и вырабатывают дополнительно 17 МВт, за счет загрузки теплофикационных отборов увеличивается теплофикационная выработка, снижается расход топлива и выбросы. Такие турбины установлены на ТЭЦ Республики Казахстан. См. 5.2.4 справочника по НДТ
15	Модернизация проточной части паровых турбин с применением сотовых уплотнений	Сотовые уплотнения снижают протечки и увеличивают внутренний относительный КПД турбины на 1–2,5 %. См. 5.2.4 справочника по НДТ
16	Повышение эффективности центробежных насосов за счет гидрофобных покрытий	Гидрофобные покрытия на базе полимерных материалов снижают трение, увеличивают КПД насоса до 3 %.
17	Установка ЧРП на приводах ТДМ и насосах	Регулирование производительности вращающихся механизмов (вентиляторов, дымососов, питателей, насосов) за счет изменения числа оборотов с помощью ЧРП, сокращает потребление электроэнергии до 20–25 %.
18	Реконструкция водогрейных котлов типа КВТК-100 за счет установки газоплотных панелей	Увеличенные присосы воздуха приводят к уменьшению КПД котла. При замене экраны на газоплотные панели из мембранных труб снизятся присосы воздуха, увеличится КПД котла, снизится расход топлива и выбросы. см. 5.2.4 справочника по НДТ
19	Использование тепловых насосов на оборотной системе водоснабжения для отопления	При достаточном тепловом потреблении на собственные нужды (отопление) схема с тепловыми насосами, включенные на оборотной воде охлаждения, может быть экономически оправданной, Такие схемы работают в Республике Казахстан. См. 5.2.4 справочника по НДТ
20	Замена физически и морально изношенного оборудования на новые	В зависимости от наработки, паркового ресурса, продленного индивидуального ресурса наступает время выбытия из эксплуатации, поскольку процедура замены оборудования проводится в соответствии с разработкой проекта, госэкспертизы и пр. Замена должна быть по техническим характеристикам и воздействию на ОС лучше, чем действующая установка
21	Установка АСМ за выбросами вредных веществ установок >300 МВт и работающие >2000 ч/г	Сама техника не повышает энергоэффективность, но действия, принятые по результатам мониторинга, улучшают работу установки, уменьшая выбросы. Мониторинг производится по каждой установке, чтобы оценить влияние каждой установки и корректировать режим каждой установки. В случае мониторинга за выбросами по дымовой трубе не будет ясно от какой именно установки вклад в выбросы и какую установку необходимо корректировать. См.5.2.4 справочника по НДТ
22	Система управления технологическим газом	Техника предусматривает использование технологического газа металлургического производства или химической промышленности в топливо сжигающих установках для производства энергии для комплексного использования ресурсов предприятия и уменьшения выбросов
23	Конденсатор дымовых газов	Техника применяется для утилизации тепла уходящих газов и очистки дымовых газов. См.5.2.4 справочника по НДТ
24	Труба для влажного газа	Техника предназначена для конструкции дымовой трубы с конденсацией водяных паров от влажных дымовых газов без дополнительного нагрева газов после сероочистки мокрым способом.
25	Сверхкритические параметры пара (СКД)	Существующие конденсационные блоки 300 и 500 МВт спроектированы на СКД: 23,5 МПа, 545/545 оС. 3-й блок ЭГРЭС-2 спроектирован на 24,2 МПа, 566/566 оС, электрический КПД – 41 %. Только для новых установок.
26	Супер-сверхкритические параметры пара (ССКД)	Параметры пара >25-30 МПа, >580-600 оС. Материалы – аустинетного класса. Только для новых установок.
27	Двойной промпререгрев пара для КЭС на ССКД	При параметрах ССКД устанавливают второй промежуточный перегрев пара, увеличивается термический КПД цикла, снижается конечная влажность пара
28	АСУ ТП с полной оптимизацией режимов работы и определением ТЭП	НДТ оптимизирует режим работы установок с минимальными расходами топлива и выбросов, рассчитывает удельные расходы топлива, электрический КПД нетто, по каждой установке и в целом по ТЭС, передает ТЭП в головной офис в режиме реального времени

1.10.3. Техники снижения выбросов NO_x и/или СО в воздух

НДТ 63

Таблица 1.47. Техники снижения выбросов NOx и/или СО в воздух

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Усовершенствованная система управления	см. разделы 4.5; 6.1 справочника по НДТ.
2	Ступенчатая подача воздуха	Техника подразумевает создание нескольких зон горения в топке (КС) с различным содержанием кислорода для снижения выбросов NOх и обеспечения оптимизированного сгорания. Техника включает основную зону горения с альфы <1 (т. е. с дефицитом воздуха) и вторую восстановительную зону горения с альфа >1 (работающую с избыточным воздухом) в целях улучшения процесса сгорания. Конструктивные ограничения для малых котлов.
3	Комбинированные техники снижения NOx и SOx	см. раздел 4.1.4 справочника по НДТ
4	Оптимизация сжигания	см. раздел 6.10.2 справочника по НДТ
5	Микро факельные фронтальные устройства	Техника предназначена для газовых турбин, сжигающих газ и/или жидкое топливо, за счет смешения воздуха с топливом до сжигания, образуя множество микро факелов с низким образованием NOx
6	Рециркуляция дымовых газов	Техника предусматривает подачу дымовых газов в зону горения, тем самым создавая зону с альфы <1, за счет разбавления продуктами сгорания, тем самым меньше образуется NOx. Требуются дымосос рециркуляции газов, небольшое увеличение расхода электроэнергии на СН взамен сокращения образования NOx.
7	Выбор топлива	При наличии различного вида топлив выбор в пользу топлива с меньшим содержанием N.
8	Ступенчатое сжигание топлива	см. разделы 4.1.3.3-4.1.3.6 справочника по НДТ
9	Принцип улучшенной системы сгорания обедненной смеси	Техника применяется для газовых турбин, включающая контроль максимальной температуры, при которой не образуются термические NOx, для чего поддерживается более низкое соотношение топливо/воздух
10	Низко эмиссионные горелки	Конструкция таких горелок основана на смешении топлива и воздуха с затягиванием процесса горения и снижения максимальной температуры, при которой не образуются NOx, недостаток кислорода не позволяет топливному азоту окисляться, в то же время обеспечивая тепловыделение в необходимом уровне. Данная техника может быть связана с модифицированной конструкцией топочных камер. Конструкция горелок обеспечивает ступенчатое сжигание топлива. Существующие конструкции топок могут снизить эффект снижения образования NOx
11	Принцип сжигания дизельного топлива в двигателях с низким образованием NOх	Техника основана на порционном впрыске топлива в последнюю стадию перед закрытием впускного клапана и ранним закрытием впускного воздушного клапана турбонаддува, обеспечивая оптимизацию сжигания с минимальным образованием окислов азота
12	Окислительные катализаторы	Используются катализаторы на основе палладия и платины для окисления окиси углерода до СО2 и водяного пара
13	Снижение температуры воздуха для горения	Воздух подается, минуя воздухоподогреватель при температуре окружающей среды, понижая температуру зону горения, при которой не образуются NOx
14	СКВ	см. раздел 4.1.3.13 справочника по НДТ
15	СНКВ	см. раздел 4.1.3.12 справочника по НДТ
16	Впрыск пара/воды	Для снижения температуры горения впрыскиваются вода или пар для снижения образования термических NOx. Смешение воды или пара с топливом происходит до сжигания. Чаще применяется для дизельных двигателей и газовых турбин

1.10.4. Техники снижения выбросов SO_x в воздух

Таблица 1.48. Техники снижения выбросов SO_x в воздух

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Ввод сорбента в котел (в печь)	Техника прямого впрыска сухого сорбента в камеру сгорания или добавление абсорбентов на основе магния или кальция в слой котла с кипящим слоем. Поверхность частиц сорбента вступает в реакцию с SO2 в дымовых газах или в котле с кипящим слоем. Данная техника используется в основном в совокупности с методом пылеулавливания.
2	Скруббер сухой очистки с ЦКС	Уходящие газы из воздухоподогревателя котла поступают в адсорбер ЦКС через секцию Вентури, где происходит впрыск сорбента и воды отдельно в поток дымовых газов. Данная техника предусматривает совместное использование с пылеулавливанием
3	Комбинированные методы для снижения NOх и SOх	см. 5.2.4 справочника по НДТ
4	Конденсатор дымовых газов	см.5.2.4 справочника по НДТ
5	Система управлением технологическим газом	см. таблицу 6.54 справочника по НДТ
6	Десульфуризация с использованием морской воды или осветленной воды	Техника мокрой очистки с использованием морской или осветленной воды применяется в эмульгаторах с одновременным пылеулавливанием. Степень очистки зависит от состава воды и показателя рН.
7	Техника сухой сероочистки	Раствор щелочного реактива вводится в поток дымовых газов, реагент вступает в реакцию с окислами серы, образуя твердые вещества, которые улавливаются рукавными фильтрами или электрофильтрами.
8	Десульфуризация мокрым способом	см. 5.2.4 справочника по НДТ
9	Аммиачно-сульфатная технология (АСТ)	см. 5.2.4 справочника по НДТ

1.10.5. Техники снижения влияния на окружающую среду при обращении с топливом (разгрузка, транспорт, хранение)

Таблица 1.49. Техники снижения выбросов пыли

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Рукавный фильтр	Рукавные фильтры используют материалы из ткани или синтетического волокна пористой структуры, которые пропускают газы, но улавливают твердые частицы. Подбор материалов рукавного фильтра зависит от характеристики дымовых газов, включая температуру. Имеют повышенное аэродинамическое сопротивление.
2	Ввод сорбента в котел (в печь)	см. раздел 4.1.2.4 справочника по НДТ
3	Сухая или полусухая техника десульфуризации	см. разделы 4.1.2.10; 4.1.2.11; 4.1.2.13 справочника по НДТ
4	Электрофильтр	Улавливание твердых частиц в электростатическом поле, создаваемое постоянным напряжением 90–150 кВ. Состоит из нескольких полей, из которых одно отключается во время встряхивания осевших частиц. Для выполнения условия по скорости газов имеют большие размеры. Для действующих установок могут иметь ограничения по габаритам.
5	Техника МЕЕТ, электрофильтры с движущимися электродами	Запатентованная технология Mitsubishi-Hitachi, заключается в том, что осадительные электроды выполнены в виде бесконечной ленты, налипшие частицы счищаются вращающимися или неподвижными щетками. Высока степень улавливания, 10 мг/нМ3 при сжигании угля зольностью до 12–14 %
6	Эмульгаторы батарейные и/или кольцевые	Батарейные эмульгаторы конструкции Панарина или кольцевые конструкции Кочеткова обеспечивают улавливание золы до 99,6 % и очистку от окислов серы до 20 %
7	Выбор топлива	Использование топлива с низким содержанием зольности

1.10.6. Техники снижения сбросов в водные объекты

Таблица 1.50. Техники снижения сбросов в водные объекты

№ п/п

Техника

Описание

1	2	3
1	Адсорбция на активированном угле	Для удерживания растворимых загрязнителей на поверхности твердых, высокопористых частиц. Для адсорбции органических соединений обычно используется активированный углерод. (см. раздел 4.2.4)
2	Анаэробная биологическая очистка	Для биологического восстановления загрязнителей с помощью метаболизма микроорганизмов (например, нитрат (NO3-) восстанавливается до элементарного газообразного азота. Анаэробная очистка сточных вод после использования систем влажной очистки, как правило, осуществляется в биореакторах с фиксированной пленкой, с применением активированного углерода в качестве носителя.
3	Коагуляция и флокуляция	Коагуляция и флокуляция используются в целях сепарации взвешенных твердых веществ от сточных вод и зачастую проводятся по последовательной схеме. Коагуляция осуществляется путем добавления коагулянтов с зарядами, противоположными зарядам взвешенных твердых веществ. Флокуляция осуществляется путем добавления полимеров, в результате чего столкновение микро-флокулированных частиц вызывает их соединение, что ведет к образованию более крупных флоккулированных частиц
4	Кристаллизация	Удаление ионных загрязнителей из сточных вод путем кристаллизации их на затравочном материале, таком как песок или минералы, в кипящем слое
5	Фильтрация	Сепарация твердых частиц от сточных вод путем пропускания через пористую среду. Данный метод включает различные типы методов, например, фильтрацию через песок, микрофильтрацию и ультрафильтрацию.
6	Флотация	Сепарация твердых или жидких частиц от сточных вод путем прикрепления к пузырькам разреженного газа, обычно воздуха. Всплывающие частицы накапливаются на водной поверхности и собираются съемником.
7	Ионный обмен	Удерживание ионных загрязнителей из сточных вод и замены их более соответствующими ионами с помощью ионообменной смолы. Загрязнители временно сохраняются и впоследствии выпускаются в жидкость регенерации или обратной промывки. При регенерации используются прекурсоры.
8	Нейтрализация	Регулирование уровня pH сточных вод до рН=7 путем добавления химических веществ. Для повышения уровня pH обычно используется гидроокись натрия NaOH или гидроокись кальция Ca(OH)2, а серная кислота H2SO4, соляная кислота HCl или двуокись углерода CO2 обычно используются для уменьшения уровня pH. При нейтрализации могут образоваться осадки некоторых загрязнителей.
9	Сепарация воды от нефти	Удаление свободной нефти из сточных вод путем гравитационного отделения под влиянием сил тяжести, с помощью устройств, таких как сепаратор, ловушка из гофрированных пластин или ловушка из параллельных пластин. Сепарация воды от нефти обычно сопровождается флотацией и с применением коагуляции/флокуляции.
10	Окисление	Преобразование загрязнителей с помощью химических окислителей в подобные соединения, которые являются менее опасными и/или доступными для очистки. В отношении сточных вод от использования систем мокрой очистки для окисления сульфита (SO32-) до сульфата (SO42-) может применяться воздух.
11	Улавливание	Преобразование растворенных загрязнителей в нерастворимые соединения путем добавления химических осаждающих реактивов. Образовавшиеся твердые осаждающие реактивы впоследствии отделяются в процессе улавливания, флотации или фильтрации. Типичными химическими веществами, используемыми для улавливания металлов, являются известь, доломит, гидроокись натрия, карбонат натрия, сульфид натрия и органические сернистые соединения. Соли кальция (кроме извести) используются для улавливания сульфата или фторида
12	Осаждение	Удаление взвешенных твердых веществ путем гравитационного осаждения.
13	Отгонка	Удаление летучих загрязнителей (например, аммиак) из сточных вод путем применения интенсивного потока газа для их переноса в газовую фазу. Загрязнители удаляются из отпарного газа путем последующей очистки и потенциально могут быть использованы повторно.

1.10.7. Техники обращения с топливом

Таблица 1.51. Техники обращения с топливом (разгрузка, транспорт, хранение)

№ п/п	Техника	Описание
1	2	3
1	Разгрузка твердого топлива в закрытых помещениях с аспирацией	Во избежание и целяхснижения выбросов пыли при разгрузке угля в закрытых помещениях необходимо устанавливать систему аспирации
2	Использование оборудования, обеспечивающего минимальную высоту падения твердого топлива при его переработке.	При выдаче топлива на склад через телескопическую трубу, оборудованную защитным мягким фартуком для снижения пыления
3	Уплотнение или герметизация угольного штабеля для сокращения потерь топлива из-за его окисления внутри штабеля	Во избежание самовозгорания производится укатка штабеля с помощью бульдозеров или тракторов
4	Оборудование узлов пересыпки системами аспирации	Для снижения выбросов пыли в узлах пересыпки устанавливаются системы аспирации или парового пылеподавления
5	Гидро-и пневмовакуумная уборка помещений топливоподачи	Для поддержания чистоты и снижения концентрации пыли в помещениях топливоподачи производится влажная уборка дважды в смену с использованием пылесосов
6	Гидроизоляция и дренажная система угольного склада	Для предотвращения и снижения загрязнений почвы
7	Обнаружение очагов возгорание на угольном складе	Для снижения потерь топлива при окислении. Оснащение склада сигнализацией и видео мониторами
8	Ветрозащитные ограждения угольного склада	Для снижения выбросов пыли в воздух и на территорию ТЭС
9	Обваловка хранилища жидкого топлива	Для снижения потерь топлива и загрязнения почвы объем загороженной площади равен объему резервуара
10	Площадки для сливного оборудования должны быть забетонированы и иметь канавы для отвода в ловушки пролитого мазута	Для снижения загрязнения почвы и территории ТЭС, для последующего сбора и утилизации
11	Сбор и очистка линевых и талых вод перед сбросом или утилизация на ТЭС	Для снижения загрязнения почвы и территории ТЭС, для последующего сбора и утилизации
12	Температурный режим жидкого топлива	Для обеспечения противопожарных мер, в случае воспламенения
13	Сбор и утилизация замазученных и замасленных вод	Для снижения загрязнения почвы и территории ТЭС, для последующего сбора и утилизации
14	Предохранительные клапаны на ГРП и газопроводах	Для предотвращения разрывов газопроводов и оборудования

1.10.8. Техники обращения с маслами

Таблица 1.52. Техники обращения с маслами (разгрузка, транспорт, хранение)

№ п/п	Техника	Описание
1	2	3
1	Предотвращение потерь масла	Оборудование резервуаров указателями уровня масла, обеспечивающими сигнализацию и блокировку работы насосов, подающих масло в резервуары при достижении заданного или предельного уровня масла
2	Предотвращение загрязнения масла, образования отходов, выбросов паров масла в атмосферу	Оборудование масляных резервуаров масляными затворами или перепускными клапанами и индикаторами состояния осушителя
3	Предотвращение загрязнения масла и образования отходов	Защита внутренних поверхностей резервуаров (маслобаков) с помощью специальных маслобензостойких антикоррозионных покрытий
4	Предотвращение загрязнения масла и образования отходов	Оборудование маслобаков открытого склада и маслопроводов теплоизоляцией и устройствами обогрева
5	Предотвращение загрязнения масла и образования отходов	Устройство точек для отбора проб масла на резервуарах, маслопроводах
6	Предотвращение или снижение объемов потерь масла	Установка запорной арматуры на технологических и дренажных маслопроводах
7	Предотвращение загрязнения масла, образования отходов, выбросов паров масла в атмосферу	Оборудование линий перелива резервуаров гидрозатворами
8	Предотвращение загрязнения масла и образования отходов, повышение качества восстановленного масла	Оснащение схем маслохозяйства встроенными датчиками контроля качества масла
9	Предотвращение образования отходов	Использование трансформаторных и турбинных масел, непригодных для применения в основном оборудовании во вспомогательном оборудовании
10	Утилизация отходов	Утилизация отработанных масел в котлах
11	Пожаробезопасность	Обеспечение пожаробезопасности при сливе масла
12	Пожаробезопасность	Обеспечения пожаробезопасности за счет заземления оборудования мазутного и масляного хозяйства

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Порядок применения технологических показателей НДТ:

а) под "технологическими показателями, утвержденными в соответствии с наилучшими доступными техниками" (ТП-НДТ) понимается диапазон уровней выбросов, полученный при нормальных условиях функционирования с использованием наилучших доступных технологий или сочетания наилучших доступных технологий, как описано в заключениях НДТ, выраженный как среднее значение за определенный период времени при заданных условиях;

б) технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ загрязняющих веществ для установок, применяются в месте выделения выбросов из установки, при этом любое их разжижение не учитывается при определении таких значений;

в) технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ загрязняющих веществ для установок, в настоящем справочнике по НДТ применяются:

по отношению к единичной тепловой мощности топливосжигающей установки на станциях с общей номинальной тепловой мощностью 50 мегаватт (МВт) и более;

по отношению к сумме единичных мощностей топливосжигающих установок районных отопительных котельных, имеющих расчҰтную эффективную тепловую мощность не менее 15 МВт;

г) технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, загрязняющих веществ при реконструкции и расширении станции или районной отопительной котельной, применяются к каждой топливосжигающей установке, подвергшейся изменению;

д) уровни выбросов при нормальных условиях эксплуатации топливосжигающей установки не должны превышать технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, установленные в настоящем заключении по НДТ, при этом не предписывается использование определенных технологий: могут быть использованы другие технологии, обеспечивающие как минимум эквивалентный уровень защиты окружающей среды;

е) представленные уровни выбросов НДТ для различных периодов осреднения должны быть соблюдены;

ж) ТП-НДТ, изложенные в данных заключениях по НДТ, не могут применяться к турбинам и двигателям, работающим на жидком топливе и газе, для использования в чрезвычайных ситуациях с рабочей нагрузкой менее 500 ч/год, в случае если такое использование в чрезвычайных ситуациях не подходит под диапазон ТП-НДТ;

з) в отношении новых установок и (или) при внесении существенных изменений в конструкцию действующих (существующих) установок и (или) технологические процессы соответствие технологическим нормативам, представленным в справочнике по НДТ, является обязательным;

и) в отношении действующих установок, осуществляющих сжигание твердого топлива с целью выработки энергии, достижение технологических показателей, представленных в заключении по наилучшим доступным техникам, обеспечивается в течение 16 лет (исходя из условий 3 годичной модернизации 1 установки), включая достижение концентраций по МЗВ (пыль)^*, а также применение первичных техник для снижения концентраций МЗВ (NOx, SOх)^*) с учетом специальных технических условий внедрения НДТ и индивидуального подхода, в зависимости от компоновки существующего оборудования станций, технической и экономической эффективности, обосновывающих неизбежное отклонение от технологических показателей.

* См. примечание к таблицам раздела 2 настоящего заключения по НДТ.

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 7

Технологические показатели эмиссий в атмосферу для NH₃ в воздух при использовании СКВ и/или СНКВ составляют <3–10 мг/нМ³ в качестве среднегодового значения или среднего значения в течение периода отбора проб. Нижний предел диапазона может быть достигнут при использовании СКВ, а верхний предел диапазона при использовании СНКВ без методов мокрой очистки.

В отношении установок для сжигания биомассы и работающих при различных нагрузках, а также в отношении двигателей для сжигания мазута и/или дизельного топлива верхний предел диапазона уровня выбросов НДТ составляет 15 мг/Нм³.

Таблица 2.1. Технологические показатели эмиссий NO_х в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании твердого топлива^**

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение		Среднесуточное значение
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	<100	100-150	300-415	155-200	330-450
2	≥100–300	50-100	180-230	80-130	210-250
3	≥300 (пылеугольный котел, ПК)	50-85	180-230	80-125	210-250
4	≥300, котел кипящего слоя КC	65-85	-	80-125	-

* данные ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются к установкам, работающим <2 000 ч/год;

** среднесуточные и среднегодовые технологические показатели по NOx от 400 мг/Нм³ до 800 мг/Нм³.

Таблица 2.2. Технологические показатели эмиссий СО в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании твердого топлива

№ п/п	Расчетная тепловая мощность топливо сжигающей установки, МВт	Ориентировочный уровень выбросов CO (мг/Нм3)
1	2	3
1	<300	<30-140
2	≥300 (пылеугольный котел, ПК)	<30-100
3	≥ 300, котел кипящего слоя КC	<5-100

Таблица 2.3. Технологические показатели эмиссий SO₂ в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании твердого топлива^*

№ п/п	Тепловая мощность установки (МВт)	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение		Среднесуточное значение	Среднесуточное значение
		Новая установка	Действующая установка	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	<100	150-200	190-360	170-220	400
2	≥100–300	80-150	190-220	135-200	220-250
3	≥300 (пылеугольный котел, ПК)	10-75	150-175	25-110	165-200
4	≥300, (котел кипящего слоя КС)	20-75	-	25-110	-

* среднесуточные и среднегодовые технологические показатели по SOx для мокрого метода очистки от 700 мг/Нм³ до 1500 мг/Нм³, для сухого метода очистки от 700 мг/Нм³ до 1800 мг/Нм³.

Таблица 2.4. Технологические показатели эмиссий пыли в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании твердого топлива^*

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение		Среднесуточное значение	Среднесуточное значение
		Новая установка	Действующая установка	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	<100	30-50	65-180	35-60	70-200
2	≥100–300	30-50	65-180	35-60	70-200
3	≥300–1 000	30-50	65-180	35-60	70-200
4	≥1 000	30-60	65-180	35-70	70-200

* среднесуточные и среднегодовые технологические показатели по пыли от 35 мг/Нм³ до 200 мг/Нм³.

Таблица 2.5. Технологические показатели эмиссий NO_x в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в котлах

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение		Среднесуточное значение
		Новая установка	Действующая установка*, **	Новая установка	Действующая установка*
1	2	3	4	5	6
1	<100	75-200	400-450	100-215	450-500
2	≥100	45-75	400–4502)	85-100	450-500

* ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются для установок, работающих <2000 ч/год, и являются ориентировочными;

** нижнее значение – для котлов, выпущенных после 1 января 1991 г., верхнее значение – для котлов, выпущенных до 1 января 1991 г.

Таблица 2.6. Технологические показатели эмиссий СО в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании мазута и/или дизельного топлива в установках

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение, мг/Нм3		Среднесуточное значение, мг/Нм3
		Новая установка	Действующая установка*, **	Новая установка	Действующая установка*, **
1	2	3	4	5	6
1	<100	10-30	15-40	15-35	20-45
2	≥100	10-20	15-35	15-25	20-40

* ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются для установок, работающих <2000 ч/год, и являются ориентировочными;

** нижнее значение – для котлов, выпущенных после 1 января 1991 г., верхнее значение - для котлов, выпущенных до 1 января 1991 г.

Таблица 2.7. Технологические показатели эмиссий SО₂ в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в котлах

№ п/п	Суммарная тепловая мощность, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение, мг/Нм3 **		Среднесуточное значение или среднее значение в период отбора проб, мг/Нм3
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка*
1	2	3	4	5	6
1	<300	50-200	600-1200	100-250	750-1400
2	≥300	35-150	500-850	75-200	600-950

* ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются для установок, работающих <2000 ч/год, и являются ориентировочными;

** в зависимости от содержания серы в топливе.

Таблица 2.8. Технологические показатели эмиссий пыли в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в котлах

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение, мг/Нм3		Среднесуточное значение, мг/Нм3
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	<300	2-10	2-20	7-18	7-25
2	≥300	2-5	2-10	7-10	7-15

* ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются к установкам, работающим <2000 ч/год.

Таблица 2.9. Технологические показатели эмиссий NОx в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в поршневых двигателях

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	Среднегодовое значение, мг/Нм3		Среднесуточное значение, мг/Нм3
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	≥50	115-190	585-675	145-250	650-700

* данные уровни выбросов НДТ не применяются к установкам, работающим <2000 ч/год, или к установкам без возможности оснащения средствами вторичной очистки.

Таблица 2.10. Технологические показатели эмиссий СО в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в поршневых двигателях

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	Среднегодовое значение, мг/Нм3		Среднесуточное значение, мг/Нм3
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	≥50	50-175	180-200	60-200	200-250

^* данные уровни выбросов НДТ не применяются к установкам, работающим <2000 ч/год.

Таблица 2.11. Технологические показатели эмиссий SО_x в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в поршневых двигателях

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	Среднегодовое значение, мг/Нм3		Среднесуточное значение, мг/Нм3
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	Все размеры	45-100	220-280	60-110	250-300

* данные уровни выбросов НДТ не применяются к установкам, работающим <2000 ч/год.

Таблица 2.12. Технологические показатели эмиссий пыли и связанных частиц металла, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в поршневых двигателях

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	Среднегодовое значение, мг/Нм3		Среднесуточное значение, мг/Нм3
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	≥50	5-10	5-35	10-20	10-45

* данные уровни выбросов НДТ не применяются к установкам, работающим <2000 ч/год.

Таблица 2.13. Технологические показатели эмиссий NОx в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в газовых турбинах

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение, мг/Нм3		Среднесуточное значение, мг/Нм3
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка*
1	2	3	4	5	6
1	≥50	40-75	70-120	50-100	100-150

* ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются к установкам, работающим <2000 ч/год, или к установкам без возможности оснащения средствами вторичной очистки.

Таблица 2.14. Технологические показатели эмиссий СО в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в газовых турбинах

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение, мг/Нм3		Среднесуточное значение, мг/Нм3
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	≥50	100-175	150-200	150-200	175-225

^* данные уровни выбросов НДТ не применяются к установкам, работающим <2000 ч/год.

Таблица 2.15. Технологические показатели эмиссий SО_x и пыли в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании жидкого топлива в газовых турбинах

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение*, мг/Нм3				Среднесуточное значение, мг/Нм3
		SOx		пыль		SOx		пыль
		Новая установка	Действующая	Новая установка	Действующая	Новая установка	Действующая	Новая установка	Действующая
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1	Новые и действующие установки. Все размеры	35-60	150-200	5-10	10-35	50-66	175-235	10-15	15-45

* ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются к установкам, работающим <2000 ч/год.

Таблица 2.16. Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании газообразного топлива в газовых турбинах

№ п/п	Тип топливо сжигающей установки	Тепловая мощность топливо сжигающей установки МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3 *
			Среднегодовое значение	Среднесуточное значение
1	2	3	4	5
1	Газовые турбины с открытым циклом (ГТУ)
1.1	Новая ГТУ	≥ 50	15-35	25-50
1.2	Действующая ГТУ (за исключением турбин для использования в качестве механического привода	≥ 50	75-105	100-150
2	Газовые турбины с комбинированным циклом (ПГУ)
2.1	Новая ПГУ	≥ 50	10-30	15-40
2.2	Действующая ПГУ	50–600	50-100	75-120
2.3	Действующая ПГУ	>600	35-75	50-100

* данные ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, также применяются к процессу сжигания природного газа в двухтопливных турбинах.

Таблица 2.17. Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании газообразного топлива в котлах и двигателях

№ п/п	Тип топливо сжигающей установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение*		Среднесуточное значение
		Новая установка	Действующая установка**	Новая установка	Действующая установка***
1	2	3	4	5	6
1	Котел	10-60	85-175	50-100	100-200
2	Двигатель****	20-75	85-155	55-85	100-175

* оптимизация существующего метода снижения выбросов NO_X может привести к достижению верхнего предела уровней выбросов CO ориентировочного диапазона выбросов CO, представленного после данной таблицы;

** данные ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются к установкам, работающим <2 000 ч/год, и являются ориентировочными;

*** для установок, работающих < 500 ч/год, данные уровни являются ориентировочными;

**** данные ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, применяются исключительно к искровым и двухтопливным двигателям. Не применяются к газово-дизельным двигателям.

Таблица 2.18. Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании 100 % технологических газов металлургического производства

№ п/п	Тип топливо сжигающей установки, МВт	КОН	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3 *
			Среднегодовое значение*		Среднесуточное значение
			Новая установка	Действующая установка	Новая установка	Действующая установка
1	1	2	3	4	5	6
1	Котел, работающий на различных видах топлива	3	15-65	300-350	22-100	350-400
2	ПГУ	15	20-35	50-150	30-50	100-200

* ПУ НДТ не применяются в отношении камер, работающих при <2 000 ч/год.

Таблица 2.19. Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании 100 % технологических газов химической промышленности

№ п/п	Топливо, используемое в сжигающей установке	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3 *
		Среднегодовое значение		Среднесуточное значение
		Новая установка	Действующая установка	Новая установка	Действующая установка
1	1	2	3	4	5
1	Смесь газов и жидкого топлива	30–85	80–290	50–110	100–330
2	Только газы	20–80	70–100	30–100	85–110

* ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются в отношении камер, работающих <2 000 ч/год.

Таблица 2.20. Технологические показатели эмиссий SO_х в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании 100 % технологических газов металлургического производства

№ п/п	Тип установки	Контрольный уровень O2 (%)	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
			Среднегодовое значение*	Среднесуточное значение**
1	2	3	4	5
1	Новый или действующий котел	3	25–150	50–200***
2	Новая или действующая ПГУ	15	10–45	20–70

* данные ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются к установкам, работающим <1 500 ч/год;

** для установок, работающих <500 ч/год, данные уровни являются ориентировочными;

*** верхний предел диапазона ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, может быть превышен при использовании высокой доли COG (например, >50 %). В данном случае верхний предел диапазона ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, составляет 300 мг/Нм³.

Таблица 2.21. Технологические показатели эмиссий SO_х в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании 100 % технологических газов химической промышленности.

№ п/п	Тип топливо сжигающей установки	УВ - НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение*	Среднесуточное значение**
1	2	3	4
1	Новые и действующие котлы	10–110	90–200

* данные УВ- НДТ не применяются к действующим установкам, работающим < 2000 ч/год,

** для действующих установок, работающих < 500 ч/год, данные уровни являются ориентировочными.

Таблица 2.22. Технологические показатели эмиссий пыли в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании в котлах технологических газов металлургического и химического производства

№ п/п	Тепловая мощность установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение		Среднесуточное значение
		Новая установка	Действующая установка*	Новая установка	Действующая установка

1	2	3	4	5	6
1	<300	2-5	2-15	2-10	2-22
2	≥300	2-5	2-10	2-10	2-11

* ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, не применяются в отношении камер, работающих при <2 000 ч/год.

Таблица 2.23. Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ, при сжигании газообразного топлива в газовых турбинах с открытым циклом на морских платформах

№ п/п	Тип топливо сжигающей установки	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3 *
		Среднее значение в период отбора проб
1	2	3
1	Новая газовая турбина для сжигания газообразного топлива**	15–50 ***
2	Действующая газовая турбина для сжигания газообразного топлива**	<50–350 ****

* данные ПТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, основаны на > 70 % текущей базовой нагрузки;

** включает одно топливные и двухтопливные газовые турбины;

*** верхний предел диапазона ПТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, составляет 250 мг/Нм³, в случае если горелки DLN не применимы.

**** нижний предел диапазона ПТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, может быть достигнут при использовании горелок DLN.

Таблица 2.24. Технологические показатели эмиссий частиц металла в атмосферу, связанные с применением НДТ, от совместного сжигания отходов с каменным и/или бурым углем

№ п/п	Общая расчетная тепловая мощность топливо сжигающей установки, МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3		Усредненный период
		Sb+As+Pb+Cr+Co+ Cu+Mn+Ni+V (мг/Нм3)	Cd+Tl (мкг/Нм3)
1	2	3	4	5
1	<300	0,005–0,5	5–12	Среднее значение в период отбора проб
2	≥ 300	0,005–0,2	5–6	Среднее значение проб, полученных в течение одного года

Таблица 2.25. Технологические показатели эмиссий NO_X в атмосферу, связанные с применением НДТ, для установок ВЦГ

№ п/п	Общая расчетная тепловая мощность установки ВЦГ МВт	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Среднегодовое значение		Среднесуточное значение
		Новая установка	Действующая установка	Новая установка	Действующая установка
1	2	3	4	5	6
1	≥ 100	25	45	35	60

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, для выбросов SO₂ в воздух от установок ВЦГ ≥ 100 МВт составляют 3–16 мг/Нм³ и выражаются как среднегодовое значение.

Таблица 2.26. Технологические показатели эмиссий пыли и связанных частиц металла в воздух в атмосферу, связанные с применением НДТ, от газификации ПГУ

№ п/п	Общая расчетная тепловая мощность установки IGCC (МВтth)	ТП эмиссий в атмосферу, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
		Sb+As+Pb+Cr+Co+ Cu+Mn+Ni+V Среднее значение в период отбора проб	Hg (мкг/нМ3) Среднее значение в период отбора проб	Пыль Среднегодовое значение)
1	2	3	4	5
1	≥ 100	<0,025	<1	<2,5

Водные ресурсы (концентрация загрязняющих веществ в сбросах сточных вод)

Таблица 2.27. Технологические показатели сбросов МЗВ в водные объекты при очистке дымового газа

№ п/п

Вещество/Параметр

Технологические показатели НДТ

1	2		3
1	Общее содержание органического углерода СОУ		20–50 мг/л *, **
2	Химическое потребление кислорода COD		60–150 мг/л *, **
3	Общее содержание взвешенных твердых веществ ВВ		10–30 мг/л
4	Фторид F		10–25 мг/л **
5	Сульфат SO42-		1,3–2,0 г/л **, ***
6	Сернистые соединения S2-, легко выделяемое		0,1-0,2 мг/л **
7	Сульфит SO32-		1–20 мг/л **
8		As	10-50 мкг/л
9		Cd	2–5 мкг/л
10		Cr	10–50 мкг/л
11		Сu	10–50 мкг/л
12		Hg	0,2–3,0 мкг/л
13		Ni	10–50 мкг/л
14		Pb	10–20 мкг/л
15		Zn	50–200 мкг/л

*

1) применяются технологические показатели сбросов, применимых при использовании НДТ СОУ или COD, которые являются предпочтительным вариантом для СОУ, т. к. его мониторинг не сопряжен с использованием высокотоксичных соединений;

2) данный уровень при использовании НДТ применяется после вычета входной нагрузки;

** данный уровень при использовании НДТ применяется только к сточным водам от использования сероочистки мокрым способом;

***

1) данный уровень технологических показателей сбросов при использовании НДТ применяется только к установкам, сжигающим топливо, с использованием кальциевых соединений при очистке дымовых газов;

2) верхний предел технологических показателей сбросов при использовании НДТ не может применяться при сточных водах с высокой концентрацией соли (например, концентрации хлорида >5 г/л) из-за повышенной растворимости сульфата кальция;

3) технологические показатели сбросов при использовании НДТ не применяются к сбросам в море или солоновато-водные объекты.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100 % с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Таблица 4.1. Контроль ключевых технологических параметров топливо сжигающих установок, соответствующих выбросам в воздух и водные объекты

№ п/п	Поток	Параметр(ы)	Мониторинг
1	2	3	4
1	Дымовой газ	Расход	Периодическое или непрерывное определение
2		Содержание кислорода, температура и давление	Периодические или непрерывные измерения
3		Содержание водяных паров*
4	Сточные воды после очистки дымового газа	Расход, pH, и температура	Непрерывные измерения

* нет необходимости в проведении непрерывных измерений содержания водяных паров в дымовом газе, если перед анализом проба дымового газа высушена.

Атмосферный воздух

Таблица 4.2. Перечень маркерных загрязняющих веществ, подлежащих мониторингу

№ п/п	Загрязняющие вещества	Топливо сжигающие установки
		на твердом топливе	на жидком топливе	на газообразном топливе
1	2	3	4	5
1	NOx	+	+	+
2	N2O (для котлов ЦКС)	+
3	CO	+	+	+
4	SO2 и SO3 (последний при использовании СКВ)	+	+
5	Пыль	+
6	NH3 (при использовании СКВ или СНКВ)	+	+	+
7	Зола мазутная (в пересчете на ванадий)		+
8	Формальдегид (для искровых газопоршневых и двухтопливных двигателей)			+
9	CH4 (двигатели)			+

Мониторинг проводится в соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан. При отсутствии соответствующих стандартов Республики Казахстан применяются стандарты ISO, национальные или другие международные стандарты, обеспечивающие предоставление данных.

Таблица 4.3. Периодичность мониторинга выбросов от топливо сжигающих установок

№ п/п

Вещество/параметр

Топливо/процесс/тип Топливо сжигающей установки*

Определенная периодичность мониторинга**

1	2	3	4
1	NH3	при использовании СКВ или СНКВ	Непрерывный ***, ****
2	NOx	уголь каменный или бурый, включая совместное сжигание отходов	Непрерывный ***, *****
3		котлы и двигатели, работающие на мазуте или дизтопливе
4		газовые турбины на жидком топливе
5		котлы, двигатели, турбины, работающие на природном газе
6		технологические газы металлургического производства (чугуна, стали)
7		технологические газы химической промышленности
8		установки газификации ВЦГ	1 раз в год ******
9		Топливо сжигающие установки на морских платформах
10	N2O	уголь каменный или бурый в котлах ЦКС	1 раз в год *******
11	CO	уголь каменный или бурый, включая совместное сжигание отходов	Непрерывный ***, *****
12		котлы и двигатели, работающие на мазуте или дизтопливе
13		газовые турбины на жидком топливе
14		котлы, двигатели, турбины, работающие на природном газе
15		технологические газы металлургического производства (чугуна, стали)
16		технологические газы химической промышленности
17		установки газификации ВЦГ
18		Топливо сжигающие установки на морских платформах	1 раз в год ******
19	SO2	уголь каменный или бурый, включая совместное сжигание отходов	Непрерывный ***, ********, *********
20		котлы, работающие на мазуте или дизтопливе
21		двигатели, работающие на мазуте или дизтопливе
22		газовые турбины на жидком топливе
23		технологические газы металлургического производства (чугуна, стали)
24		технологические газы химической промышленности в котлах
25		установки газификации ВЦГ
26	SO3	при использовании СКВ	1 раз в год
27	пыль	уголь каменный и/или бурый	Непрерывный ***, **********
28		твердая биомасса
29		технологические газы при производстве чугуна и стали
30		технологическое топливо из химической промышленности в котлах
31		установки газификации ВЦГ
32		совместное сжигание отходов
33	Зола мазутная (в пересчете на ванадий)	котлы, работающие на мазуте или дизтопливе	1 раз в квартал ***********
34		двигатели, работающие на мазуте или дизтопливе
35		газовые турбины на жидком топливе
36	Формальдегид	Природный газ в искровых газопоршневых и двухтопливных двигателях, работающих на бедных смесях	1 раз в год
37	CH4	Двигатели, работающие на природном газе	1 раз в год

* правила технической эксплуатации электрических станций и сетей, утвержденные Министром энергетики РК от 30 марта 2015 № 247 (ПТЭ 2015);

** частота мониторинга не применяется в случаях, когда установка эксплуатируется исключительно в целях измерения выбросов (пробоотборники);

*** в отношении установок с расчетной тепловой мощностью <100 МВт, работающих <2000 ч/год, минимальная частота мониторинга может составлять один раз в шесть месяцев. Для газовых турбин периодический мониторинг выполняется при нагрузке топливо сжигающей установки >70 %. При совместном сжигании отходов с каменным или бурым углем минимальная частота мониторинга принимается один раз в шесть месяцев.

**** при применении СКВ минимальная частота мониторинга может составлять один раз в год, если доказано, что уровни выбросов достаточно стабильны;

***** в отношении турбин, работающих на природном газе с расчетной тепловой мощностью <50 МВт, или в отношении действующих ГТУ ОЦ, данные заключения не применяются;

****** может применяться АСМ;

******* для котлов с ЦКС;

******** для установок, сжигающих нефтепродукты с известным содержанием серы и при отсутствии системы десульфуризации дымового газа, для определения выбросов SO₂ могут использоваться периодические измерения как минимум один раз в три месяца и/или расчетные методы;

********* в отношении технологического топлива из химической промышленности, частота мониторинга может корректироваться для установок < 100 МВт_th после первоначальной характеристики топлива на основании оценки значимости загрязнителей (например, концентрация в топливе, применяемая очистка дымового газа) в выбросах в воздух, но в любом случае по крайней мере каждый раз, когда изменение характеристик топлива может оказывать влияние на выбросы;

********** в отношении установок для сжигания технологических газов при производстве чугуна и стали, минимальная частота мониторинга может составлять как минимум один раз в шесть месяцев, в случае если доказано, что уровни выбросов достаточно стабильны;

*********** для установок, сжигающих нефтепродукты с известным содержанием золы для определения выбросов золы мазутной, могут использоваться расчетные методы как минимум один раз в квартал.

В соответствии с приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 22.06.2021 № 208 АСМ работает в режиме "on-line".

Водные ресурсы

Таблица 4.4. Периодичность мониторинга сбросов в водные объекты при очистке дымовых газов

№ п/п	Вещество/параметр**		Периодичность мониторинга
1	2		3
1	Общее содержание органического углерода (СОУ)*		Один раз в месяц
2	Химическое потребление кислорода (ХПК)*
3	Общее содержание взвешенных твердых частиц (ВВ)
4	Фторид (F)
5	Сульфат (SO2-)
6	Сернистое соединение легко выделяемое (S2-)
7	Сульфит (SO2-)3
8	Металлы и металлоиды	As
8.1		Cd
8.2		Cr
8.3		Cu
8.4		Ni
8.5		Pb
8.6		Zn
9	Хлорид (Cl)
10	Общий азот

* мониторинг CОУ и мониторинг COD являются альтернативными. Мониторинг СОУ является предпочтительным вариантом в связи с тем, что он не использует высокотоксичные соединения.

** определение содержания веществ осуществляется в соответствие с действующим законодательством Республики Казахстан.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Тепло-, электропроизводящая отрасль неизбежно влияет на окружающую среду. Воздействие энергетической деятельности на окружающую среду зависит от особенностей используемых технологий, видов топлива, эксплуатируемого оборудования, а также природно-климатических особенностей территории расположения, выбранных технических и технологических решений по природоохранным мероприятиям и др.

Основными экологическими аспектами предприятий по производству электрической и тепловой энергии являются выбросы загрязняющих веществ в атмосферный воздух, образование сточных вод, отходов и технологических остатков.

Согласно действующему законодательству Республики Казахстан ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

Таким образом, в результате деятельности энергетических предприятий следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, и при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчете, или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам действующего законодательства Республики Казахстан.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того, чтобы с учҰтом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека и не причинял ущерб от еҰ деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, представления декларации о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведены анализ и систематизация информации о тепло,-электропроизводящей отрасли в целом, применяемых в технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторах воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий тепло,-электропроизводящей отрасли.

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду; внедрение АСМ эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям МЗВ и пересмотра технологических показателей МЗВ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.

___________________________

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 161

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Производство ферросплавов"

Оглавление

Глоссарий

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Система экологического менеджмента

1.2. Управление энергопотреблением

1.3. Управление процессами

1.4. Мониторинг выбросов

1.5. Шум

1.6. Запах

1.7. Выбросы в атмосферу

1.7.1. Неорганизованные выбросы

1.7.2. Организованные выбросы

1.8. Управление водопользованием

1.9. Управление отходами

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по наилучшим доступным техникам "Производство ферросплавов" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие настоящего справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие настоящего справочника по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях.

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура	Расшифровка
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
КЭР	комплексное экологическое разрешение
НДТ	наилучшая доступная техника
ПЭК	производственный экологический контроль
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения комплексного экологического разрешения (далее - КЭР).

Заключение по НДТ определяет маркерные загрязняющие вещества, уровни эмиссий маркерных загрязняющих веществ, уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением наилучших доступных техник, а также включает в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при производстве ферросплавов в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее - КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения по НДТ согласно действующему законодательству Республики Казахстан распространяются на следующие основные виды деятельности:

производство ферросплавов (электротермический, металлотермический, доменный, электролитический);

производство агломерата;

производство БРЭКСа (окускованный шлак);

получение металлоконцентрата;

переработка шлака.

Заключение по НДТ распространяется на процессы, связанные с основными видами деятельности, которые могут оказать влияние на объемы эмиссий или уровень загрязнения окружающей среды:

хранение и подготовка сырья;

хранение и подготовка топлива;

производственные процессы (электротермический, металлотермический, доменный, электролитический);

методы предотвращения, сокращения эмиссий и образования отходов;

хранение и подготовка продукции.

Заключение по НДТ не распространяется на:

добычу и обогащение руды;

эксплуатацию станов горячей прокатки;

эксплуатацию кузнечных молотов;

нанесение защитных распыленных металлических покрытий;

литье черных металлов;

вопросы, касающиеся обеспечения промышленной безопасности или охраны труда.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного вида деятельности. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих справочниках по НДТ.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Технологические нормативы устанавливаются в комплексном экологическом разрешении и не должны превышать соответствующие технологические показатели (при их наличии), связанные с применением наилучших доступных техник по конкретным областям их применения, установленные в заключениях по НДТ.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении по НДТ, относятся к следующим видам:

технологические показатели по выбросам в атмосферу выражаются как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/нм³) при условиях 273,15 K°, 101,325 кПа, после вычитания содержания водяного пара;

технологические показатели по сбросам в водные объекты, выраженные как масса сброса на объем сточных вод, выраженная в мг/л.;

при фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные в данном заключении НДТ применимы ко всем объектам по производству ферросплавов и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры по металлургическому комплексу Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, проведенных в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1.

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении СЭМ, которая включает в себя все следующие функции:

заинтересованность и ответственность руководства, включая высшее руководство;

определение экологической политики, которая включает в себя постоянное совершенствование установки (производства) со стороны руководства;

планирование и реализация необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями;

внедрение процедур, в которых особое внимание уделяется:

структуре и ответственности,

подбору кадров,

обучению, осведомленности и компетентности персонала,

коммуникации,

вовлечению сотрудников,

документации,

эффективному контролю технологического процесса,

программам технического обслуживания,

готовности к чрезвычайным ситуациям и ликвидации их последствий,

обеспечению соблюдения экологического законодательства;

проверке производительности и принятию корректирующих мер, при которых особое внимание уделяется:

мониторингу и измерению,

корректирующим и предупреждающим мерам,

ведению записей,

независимому (при наличии такой возможности) внутреннему или внешнему аудиту, для определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям, ее внедрению и реализациям;

анализу СЭМ и ее соответствию современным требованиям, полноценности и эффективности со стороны высшего руководства;

отслеживанию разработки экологически более чистых технологий;

анализу возможного влияния на окружающую среду при выводе установки из эксплуатации, на стадии проектирования нового завода и на протяжении всего срока его эксплуатации;

проведению сравнительного анализа по отрасли на регулярной основе.

Разработка и реализация плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли (см. НДТ 6), использование системы управления техническим обслуживанием, которая особенно касается эффективности систем снижения запыленности (см. НДТ 4), также являются частью СЭМ.

Применимость

Объем (например, уровень детализации) и характер СЭМ (например, стандартизованная или не стандартизированная), как правило, связаны с характером, масштабом и сложностью установки, а также уровнем воздействия на окружающую среду, которое она может оказывать.

Описание представлено в разделе 4.2. справочника по НДТ.

1.2. Управление энергопотреблением

НДТ 2.

НДТ является сокращение потребления тепловой и электрической энергии путем применения одной или комбинации нескольких из перечисленных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Внедрением системы энергоменеджмента в соответствии с требованиями стандарта СТ РК ISO 50 001	Общеприменимо
2	Подача для дутья воздуха, обогащенного кислородом, или чистого кислорода для уменьшения потребления энергии за счет автогенной плавки или полного сгорания углеродистого материала	Общеприменимо
3	Использование высокоэффективных электродвигателей, оборудованных частотными преобразователями, для таких устройств, как, например, вентиляторы, насосы	Общеприменимо
4	Использование регенеративных и рекуперативных горелок	При использовании природного газа
5	Использование соответствующих изоляционных систем для высокотемпературного оборудования (трубы для пара и горячей воды)	Общеприменимо
6	Использование отходов в качестве топлива или восстановителя	Соответствие требованиям к установкам по сжиганию отходов
7	Регенерация тепла из технологических газов	Общеприменимо
8	Производство электроэнергии за счет утилизации избыточного давления пара	Общеприменимо
9	Использование низкопотенциального тепла	Общеприменимо

Описание представлено в разделах 4.3, 4.4 справочника по НДТ.

НДТ 3.

Для переработки теплоты, выделяющейся при экзотермической реакции, и превращения ее в электричество и пара низкого давления для технологического и производственного отопления при производстве ферросплавов НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Описание
1	2	3
1	Утилизационный паровой котел	Печные газы выпускаются из выходной трубы обжиговой печи, вблизи верхней части печи, к рядом находящемуся утилизационному паровому котлу, предназначенному для горизонтального потока газа, где удаляется большая доля захваченной кальцинированной пыли и газы охлаждаются от приблизительно 1 000 ° С до 350 °С или ниже.
2	Турбина	Используя турбины, энергия из перегретого пара с температурой 290–400 °C и давлением 4 МПа перерабатывается либо в виде электрической энергии, либо непосредственно механической энергией (например, для запуска нагнетательного вентилятора с псевдоожиженным слоем или различных вытяжных вентиляторов на установках газоочистки и серной кислоты).

Описание представлено в разделе 4.3. справочника по НДТ.

1.3 Управление процессами

НДТ 4.

Наилучшей доступной техникой являются измерение или оценка всех соответствующих параметров, необходимых для управления процессами из диспетчерских с помощью современных компьютерных систем с целью непрерывной корректировки и оптимизации процессов в режиме реального времени, для обеспечения стабильности и бесперебойности технологических процессов, что повысит энергоэффективность и позволит максимально увеличить производительность и усовершенствовать процессы обслуживания. НДТ заключается в обеспечении стабильной работы процесса с помощью системы управления процессом вместе с использованием одной или комбинации техник:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Контроль качества исходных материалов в соответствии с применяемыми технологическими процессами	Общеприменимо
2	Подготовка шихты определенного состава для достижения оптимальной эффективности переработки, снижения потребления энергии и сокращения выбросов в окружающую среду, образования отходов;	Общеприменимо
3	Использование систем дозирования и взвешивания исходного сырья	Общеприменимо
4	Применение автоматизированных систем для контроля скорости подачи материала, критических параметров и условий технологического процесса, включая сигнализацию, условия сгорания и добавки газа	Общеприменимо
5	Непрерывный мониторинг температуры, давления (или понижения давления) в печи, а также объема или расхода газа	Общеприменимо
6	Мониторинг критических технологических параметров оборудования, применяемого для предотвращения и/или сокращения выбросов в атмосферу, таких как температура газа, дозирование реагентов, перепад давления, ток и напряжение электрофильтров, расход очищающей жидкости и pH.	Общеприменимо
7	Мониторинг и контроль температуры в плавильных и металлоплавильных печах для предотвращения образования дыма от перегрева металла и оксидов металлов	Применим для спекающих и плавильных печей
8	Операционный мониторинг вибраций для обнаружения завалов и возможного выхода из строя оборудования
9	Контролирование подачи реагентов и производительности установки по очистке сточных вод посредством мониторинга температуры, мутности, pH, проводимости и расхода в режиме реального времени	Применим для установок очистки сточных вод

Описание представлено в разделах 4.5, 4.6.4, 4.6.5 и 4.6.6. справочника по НДТ.

НДТ 5.

Техническое обслуживание

Для снижения организованных выбросов пыли и металлов НДТ заключается в применении системы управления техническим обслуживанием, в которой особое внимание уделяется поддержанию эффективности систем пылеподавления и пылеулавливания как части СЭМ (см. НДТ 1).

Описание представлено в разделе 5.1.3. справочника по НДТ.

1.3. Мониторинг выбросов

НДТ 6.

НДТ является измерение выбросов загрязняющих веществ от основных источников выбросов всех процессов, для которых указаны уровни, связанные с НДТ.

НДТ заключается в мониторинге выбросов в атмосферу в соответствии с национальными и/или международными стандартами, который должен обеспечивать предоставление данных эквивалентного качества и производиться с частотой, приведенной в таблице 4.1.

Описание представлено в разделе 4.6. справочника по НДТ.

НДТ 7.

НДТ заключается в мониторинге выбросов в атмосферу в соответствии с национальными и/или международными стандартами, который должен обеспечивать предоставление данных эквивалентного качества и производиться с частотой, приведенной ниже.

Периодичность мониторинга может быть адаптирована, если серия данных четко демонстрирует стабильность процесса очистки.

При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов, установленные ниже в разделах, считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что все нижеперечисленные условия соблюдены с учетом часов эксплуатации в календарном году:

допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

допустимое среднесуточное значение не превышает 110 % от установленных пороговых значений выбросов;

95 % всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200 % от установленных пороговых значений выбросов.

При отсутствии непрерывных измерений установленные пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если результаты каждой серии измерений или иных процедур, определенных в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов.

Описание представлено в разделе 4.6.5. справочника по НДТ.

1.4. Шум

НДТ 8.

В целях снижения уровня шума НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Устранение причин шума в источнике его образования (тщательная настройка установок, издающих шум)	Общеприменимо
2	Изменение направленности излучения - использование насыпей для экранирования источника шума	Общеприменимо
3	Рациональная планировка производственных площадок и цехов	Общеприменимо
4	Звукоизоляция (использование антивибрационных опор и соединителей для оборудования)	Общеприменимо
5	Звукопоглощение (использование корпусов из звукопоглощающих конструкций для установок или компонентов, издающих шум).	Общеприменимо

Описание представлено в разделе 4.9. справочника по НДТ.

1.5. Запах

НДТ 9.

В целях снижения запаха НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№

Техники

Применимость

1	2	3
1	Предотвращение или сведение к минимуму использования материалов с резким запахом	Общеприменимо
2	Сдерживание и устранение пахучих материалов и газов до их развеивания и разбавления	Общеприменимо
3	Тщательное проектирование, эксплуатация и обслуживание любого оборудования, которое может генерировать различные запахи.	Общеприменимо
4	Обработка материалов путем дожигания или фильтрации, если это возможно	Общеприменимо

Описание представлено в разделе 4.10. справочника по НДТ.

1.6. Выбросы в атмосферу

НДТ 10.

Для снижения вторичных выбросов в атмосферу от печей и вспомогательных устройств при производстве ферросплавов НДТ заключается в сборе, обработке вторичных выбросов в централизованной системе очистки отходящих газов.

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Вторичные выбросы из различных источников собираются, смешиваются и обрабатываются в единой централизованной системе очистки отходящих газов, разработанной для эффективной обработки загрязняющих веществ, присутствующих в каждом из потоков. При этом не следует допускать смешивания потоков несовместимых по химическому составу.	Применимостью ограничена для существующих установок в связи с конструктивными особенностями и расположением установок (необходимость дополнительных площадей)

Описание представлено в разделах 4.6.5, 5.1.1. справочника по НДТ.

1.6.1. Неорганизованные выбросы

НДТ 11.

Для снижения неорганизованных выбросов в атмосферу НДТ заключается в разработке и реализации плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли как части СЭМ (см. НДТ 1), который включает в себя:

определение наиболее значимых источников неорганизованных выбросов пыли;

определение и реализацию соответствующих мер, технических решений для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов в течение определенного периода времени.

Описание представлено в разделе 5.2, 5.2.1. справочника по НДТ.

НДТ 12.

Для предотвращения или, если это практически невозможно, сокращения неорганизованных выбросов НДТ заключается в улавливании неорганизованных выбросов как можно ближе к источнику и их последующей обработке.

Описание представлено в разделе 5.2.1. справочника по НДТ.

НДТ 13.

Наилучшей доступной техникой являются предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при хранении и транспортировке материалов путем применения одного или нескольких методов.

При использовании систем улавливания и очистки выбросов наилучшей доступной техникой является оптимизация эффективности улавливания и последующей очистки путем применения соответствующих мер. Наиболее предпочтительным методом является сбор выбросов пыли ближе к источнику.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при хранении и транспортировке сырья, относятся:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Соблюдение требований технологических регламентов во избежание ненужных перегрузок материалов и длительных простоев в незащищенных местах	Общеприменимо
2	Использование закрытых складов или силосов/контейнеров при хранении сырья и материалов, оборудованных системой фильтрации и вытяжки воздух. В противном случае бункеры должны быть оснащены пылезадерживающими перегородками и разгрузочными решетками, соединенными с системой пылеудаления и очистки	Применяется для пылеобразующих материалов, таких как концентраты, флюсы и т. д.
3	Использование укрытий при хранении на открытых площадках	Применяется для не пылящих материалов, таких как концентраты, флюсы, твердое топливо, крупнотоннажные насыпные материалы и кокс, а также вторичного сырья, содержащего растворимые в воде органические соединения
4	Использование герметичной упаковки при хранении материалов или вторичных материалов, содержащих водорастворимые органические соединения	Общеприменимо
5	Использование системы орошения водой (желательно с использованием оборотной воды) для пылеподавления	Применимость ограничена для процессов, в которых используются сухие материалы или руды/ концентраты, содержащие достаточное количество естественной влаги, чтобы предотвратить пылеобразование. Применение также ограничено в регионах с нехваткой воды или с очень низкими зимними температурами
6	Установка пылегазоулавливающего оборудования в местах передачи (вентиляционных отверстий силосов, пневматических систем передачи и точек передачи конвейеров) и опрокидывания пылеобразующих материалов	Применяется в местах складирования пылящих материалов
7	Проведение регулярной очистки зоны хранения и, при необходимости, увлажнение водой	Общеприменимо
8	в случае хранения на открытом воздухе располагать продольную ось отвалов по преобладающему направлению ветра	Общеприменимо
9	Создание ветрозащитных ограждений с использованием естественного рельефа, земляных насыпов или путем посадки высокой травы и вечнозеленых деревьев на открытых участках для улавливания и поглощения пыли	Применятся при хранении на открытых площадках
10	Ограничение высоты падения материала с конвейерных лент, механических лопат или захватов, если возможно, до не более чем 0,5 м	Общеприменимо
11	Регулировка скорости открытых ленточных конвейеров (<3,5 м/с);	Общеприменимо
12	Строгие стандарты технического обслуживания оборудования	Общеприменимо

Описание представлено в разделах 5.2.1, 5.2.2 справочника по НДТ.

НДТ 14.

Для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов пыли при подготовке (дозировании, смешивании, перемешивании, дроблении, сортировке) первичных и вторичных материалов (за исключением аккумуляторных батарей) НДТ заключается в применении одного или нескольких приведенных методов:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Использование закрытых конвейеров или пневматических систем	Применительно к пылеобразующим материалам, такие как концентраты, флюсы, мелкозернистый материал и т. д.
2	Использование закрытого оборудования при работе с пылеобразующими материалами, оснащенного системами пылегазоулавливания связанной с системой газоочистки	Применяется, если используются бункер-дозатор или системы потери веса, при сушке, смешивании, помоле, разделении и гранулировании
3	Использование систем пылеподавления, таких как водяные оросители	В случае, если смешивание осуществляется на открытом пространстве
4	Гранулирование сырья	Применимость может быть ограничена требованиями технологических процессов

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 15.

Для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов при процессах загрузки, плавки и выгрузки при производстве ферросплавов, а также от процессов предварительной очистки в производстве ферросплавов НДТ заключается в комплексном использовании технических решений, приведенных ниже.

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Закрытые здания и сооружения в сочетании с другими методами улавливания неорганизованных выбросов	Общеприменимо
2	Предварительная обработка пылеобразующего сырья, например, гранулирование	Применяется только тогда, когда процесс и печь могут использовать гранулированное сырье
3	Использование герметичных систем загрузки с системой вытяжки воздуха	Общеприменимо
4	Использование герметичных или закрытых печей с герметизацией двери для процессов с прерывистой подачей и выходом, что способствует поддержанию положительного давления внутри печи на этапе плавления	Общеприменимо
5	Эксплуатация печи и газовых магистралей под отрицательным давлением и достаточной скорости извлечения газа для предотвращения повышения давления и разгерметизации	Общеприменимо
6	Оборудование мест загрузки и выгрузки, ковшей и зон дросселирования пылеулавливающим оборудованием (вытяжки/кожухи)	Общеприменимо
7	Полное покрытие вытяжки системой отвода воздуха (но новых установках)	Общеприменимо Применимость может быть ограничена для существующих установок в связи с необходимостью больших площадей
8	Герметизация печей для поддержания в печи некоторого разрежения, достаточного для предотвращения утечек и выбросов летучих веществ.	Общеприменимо
9	Поддержание температуры в печи на минимально необходимом уровне	Общеприменимо
10	Применение защитного кожуха для ковша во время выпуска плавки	Общеприменимо
11	Оборудование пылеулавливающими системами зоны загрузки и выпуска плавки, соединенными с системой фильтрации для очистки улавливаемых потоков	Общеприменимо
12	Подбор и подача сырья в соответствии с типом печи и применяемыми методами сокращения выбросов	Общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 16.

В целях предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов при переплавке и литье при производстве ферросплавов НДТ заключается в использовании комбинации, приведенных ниже методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	2	3
1	Избегать хранения пылящих материалов на открытых площадках. Конвейерные системы должны быть закрытыми.	Общеприменимо
2	Хранение пылевидных материалов в бункерах и на складах	Общеприменимо
3	Использование крытых или закрытых конвейеров;	Общеприменимо
4	Использование герметичной упаковки;	Общеприменимо
5	Применение аспирационных установок на базе рукавных фильтров для подготовки шихтовых материалов, транспортировки, дозировки, загрузки шихты в печь, дробления и фракционирования ферросплава	Общеприменимо*
6	Орошение пылящих поверхностей: пылеподавление водой с использованием поливочных машин, установок, распылителей	Общеприменимо

* применимость рукавного фильтра может быть ограничена в случае низких температур окружающей среды (от -20 ºC до -40 ºC) и высокой влажности отходящих газов, а также для дробления CaSi по соображениям безопасности (т. е. взрывоопасности).

Описание представлено в разделах 5.2.1, 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 17.

НДТ является определение порядка величины неорганизованных выбросов из соответствующих источников с помощью методов:

1) прямые измерения, при которых выбросы измеряются у источника, возможны измерение или определение концентрации и массы (возможно после реализации НДТ 15 и переквалификации неорганизованного источника в организованный);

2) косвенные измерения, при которых определение выбросов проводится на определенном расстоянии от источника с последующим перерасчетом согласно утвержденных методик;

3) использование расчетных методов с применением коэффициентов выбросов;

4) автоматизированные системы мониторинга выбросов.

По возможности прямые методы измерения являются более предпочтительными, чем косвенные методы или оценки, основанные на расчетах с применением коэффициентов выбросов.

Описание представлено в разделах 5.2.1, 5.2.2. справочника по НДТ.

1.6.2. Организованные выбросы

НДТ 18.

Для предотвращения или сокращения организованных выбросов загрязняющих веществ в атмосферу НДТ заключается в технологической модернизации плавильных печей из открытых в закрытые.

Описание представлено в разделах 5.3, 5.3.1. справочника по НДТ.

НДТ 19.

Для предотвращения или сокращения организованных выбросов пыли в атмосферу НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Производство ферросплавов углетермическим методом в руднотермических печах.	Общеприменимо
2	Применение полузакрытых руднотермических печей;	Общеприменимо
3	Применение сухих газоочисток	Общеприменимо
4	Применение усовершенствованных систем улавливания и эвакуации газопылевых выбросов (типа "дог хауз", вытяжных зонтов, эффективных укрытий)	Общеприменимо
5	Увеличение объема шихты, загружаемой в печь или ячейку, для обеспечения лучшей герметизации и улавливания отходящих газов	Общеприменимо
6	Обновление или усовершенствование оборудования для улавливания и фильтрации отходящих газов.	Общеприменимо
7	Сокращение времени простоя печи за счет улучшения огнеупорной футеровки.	Общеприменимо

Описание представлено в разделах 5.3, 5.3.1. справочника по НДТ.

НДТ 20.

Сокращение поступления в выбросы твердых частиц (пыли), взвешенных веществ с помощью любого из нижеперечисленных методов или их сочетания с учетом условий применимости:

№ п/п	Техники	Описание
1	2	3
1	Циклоны	Циклоны являются одним из основных аппаратов для очистки воздуха и отходящих технологических газов от твердых загрязнений, которые образуются в результате деятельности производственных предприятий.
2	Рукавные фильтры	Рукавные фильтры являются самым экологически чистым и эффективным пылеулавливающим оборудованием.
3	Электрофильтры	Высокой степени очистки газа, содержащего очень мелкие частицы, можно достичь с помощью метода электроосаждения. При этом способе в специальных аппаратах создается электрическое поле, в котором молекулы газа ионизируются электрическим разрядом, в результате чего происходит осаждение твердой фазы. Наиболее распространенными универсальными аппаратами для очистки промышленных газов от твердых и жидких частиц являются электрофильтры.
4	Мокрые электрофильтры	Мокрые электрофильтры классифицируют так же, как и сухие. Мокрые электрофильтры отличаются от сухих только применением воды в виде стекающей пленки на осадительных электродах; при отделении жидкой дисперсной фазы (например, тумана) уловленная жидкость стекает по электродам без применения воды.
5	Мокрый скруббер	Метод мокрой очистки газов от пыли считается достаточно простым и в то же время весьма эффективным способом обеспыливания.
6	Керамические и металлические сетчатые фильтры	В керамическом фильтре загрязненный газ проходит через керамический фильтрующий материал, который может быть выполнен в различных формах (ткань, войлок, волокно, стойкий к истиранию агломерат или фильтровальные свечи). Если требуется осуществить удаление кислых компонентов (например, гидрохлорида (316), оксидов азота (301, 304), диоксида серы (330)) и диоксинов (3620), то фильтрующий материал наполняют катализаторами; также может потребоваться впрыск реагентов. В металлокерамических фильтрах, применяемых для очистки газов с крупнозернистыми и мелкими частицами, поверхностная фильтрация осуществляется спеченными пористыми металлическими фильтрующими элементами, которые устойчивы к абразивному износу от грубых частиц. Фильтрующие элементы можно регенерировать с помощью возвратной или импульсной струи сжатого воздуха, азота или чистого технологического газа - в зависимости от состава.

Описание представлено в разделах 5.3.1–5.3.6. справочника по НДТ.

НДТ 21.

Для предотвращения выбросов пыли, металлов и других веществ в атмосферу при производстве ферросплавов НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Описание
1	2	3
1	Обогащение кислородом в воздухе горения	Обогащение кислородом используется для обеспечения автотермического окисления руд на основе сульфидов, для увеличения мощности или скорости плавления конкретных печей и для обеспечения дискретных насыщенных кислородом областей в печи, чтобы обеспечить полное сжигание отдельно от зоны восстановления.

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, приведены в таблице 2.1.

Описание представлено в разделе 5.4.1. справочника по НДТ.

НДТ 22.

Методы сокращения выбросов газообразных соединений в атмосферу при производстве ферросплавов НДТ заключаются в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п

Техники

Описание

1	2	3
1	Дожигатели / камеры дожигания	Дожигателем или термическим окислителем (ТО) является система сжигания, в которой загрязнитель в потоке отработанного газа реагирует с кислородом в контролируемой среде для создания реакции окисления.
2	Мокрый желоб для газов	В процессе мокрой очистки газообразные соединения растворяют в растворе. По течению от мокрого желоба дымовые газы насыщаются водой, и перед выгрузкой дымовых газов требуется отделение капель. Образовавшуюся жидкость нужно обрабатывать способом сточных вод, и нерастворимое вещество собирается путем осаждения или фильтрации.
3	Сухие и полусухие желоба	Сухой порошок или суспензию / раствор щелочных реагентов вводят и диспергируют в потоке отработанного газа. Материал реагирует с сернистыми газообразными веществами с образованием твердого вещества, которое необходимо удалить фильтрованием (рукавный фильтр или электрофильтр). Использование реакционной колонны улучшает эффективность удаления очищающей системы.
4	Системы регенерации газа	Замену воздуха для горения кислородом с последующим устранением / уменьшением теплового образования NOX из азота, поступающего в печь
5	Горение кислородного топлива	Эта методика включает замену воздуха для горения кислородом с последующим устранением / уменьшением теплового образования NOX из азота, поступающего в печь. Содержание остаточного азота в печи зависит от чистоты поставляемого кислорода, качества топлива и потенциального входа воздуха.

Описание представлено в разделах 5.4.2.1–5.4.2.5. справочника по НДТ.

НДТ 23.

Для предотвращения выбросов диоксида серы в атмосферу при производстве ферросплавов НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Описание
1	2	3
1	ДДГ для отходящих газов с низким содержанием SO2	Удаление диоксида серы из отходящих технологических газов путем ввода щелочных реагентов (например, карбоната кальция) в виде суспензии/растворов в специальных абсорберах, их реакции с сернистыми соединениями с образованием готового вещества (сернокислый кальций). До начала процесса необходима предварительная очистка газов от пыли.
2	Утилизации диоксида серы из отходящих газов методом мокрого катализа	Обработка влажных технологических газов, основанная на извлечении газообразного диоксида серы и получении серной кислоты товарного качества.
3	Восстановление активированным углем для десульфуризации и снижения выбросов оксидов азота	Технология сухой десульфуризации основана на адсорбции SO2 активированным углем. При избытке SO2 происходит его восстановление с помощью активированного угля

Описание представлено в разделах 5.5.3, 5.5.4. справочника по НДТ.

НДТ 24.

Для предотвращения и/или снижения выбросов окислов азота (NO_x) в атмосферу при производстве ферросплавов НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п

Техники

Описание

1	2	3
1	Горелки с низким уровнем выделения оксидов азота (NOx)	Предназначены для снижения пиковых температур пламени, что задерживает процесс сгорания, но дает ему завершиться, при этом увеличивая теплопередачу. Эффект этой конструкции горелки заключается в очень быстром воспламенении топлива, особенно при наличии в топливе летучих соединений, при недостатке кислорода в атмосфере, что ведет к снижению образования NOx. Конструкция горелок с более низкими показателями выбросов NOx предполагает поэтапное сжигание (воздух/топливо) и рециркуляцию дымовых газов.
2	Кислородно-топливная горелка	Предназначена для замены воздуха для горения кислородом с последующим предотвращением/уменьшением термического образования NOx из азота, поступающего в печь. Остаточное содержание азота в печи зависит от чистоты поступающего кислорода, качества топлива и возможного поступления воздуха.
3	Рециркуляция дымовых газов	Повторную подача отработанного газа из печи в пламя для снижения содержания кислорода и, следовательно, температуры пламени. Использование специальных горелок основано на внутренней рециркуляции дымовых газов, которые охлаждают основание пламени и снижают содержание кислорода в самой горячей части пламени.
4	Селективное каталитическое восстановление	При СКВ NOx восстанавливается до N2 посредством восстановителя (обычно, аммиак), который вводится непосредственно в дымовой газ на катализатор при достаточном количестве кислорода
5	Использование РТО	Использование регенеративных процессов для утилизации тепловой энергии газа и углеродных соединений с помощью огнеупорных опорных слоев адсорбента.

Описание представлено в разделе 5.6. справочника по НДТ.

НДТ 25.

Для предотвращения и/или снижения выбросов монооксида углерода (СО) в атмосферу при производстве ферросплавов НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п

Техники

Описание

1	2	3
1	Производство ферросплавов углетермическим методом	Производство ферросплавов углетермическим методом в руднотермических печах. Применение полузакрытых руднотермических печей
2	Использование электроиндукционных печей	Производство ферросплавов, при которм разогрев металла производится индуцированными вихревыми токами
3	Абсорбционная очистка газов с использованием медноаммиачных растворов	Использование абсорбции или промывки газа жидким азотом для очистки газов от оксида углерода
4	Каталитическая очистка газов с использованием реакции водяного пара	Процесс очистки газовых смесей с высоким содержанием СО с использованием реакции водяного газа (конверсией с водяным паром), проводимой в присутствии окисных железных катализаторов.
5	Использование РТО	Использование регенеративных процессов для утилизации тепловой энергии газа и углеродных соединений с помощью огнеупорных опорных слоев адсорбента.
6	Очистка газов с термическим некаталитическим дожиганием и каталитическим дожиганием	Использование марганцевых, медно-хромовых и содержащих металлы платиновой группы катализаторов.

Описание представлено в разделе 5.7. справочника по НДТ.

1.7. Управление водопользованием

НДТ 26.

Наилучшей доступной техникой для удаления и очистки сточных вод является сбор и максимизация внутренней рециркуляции. НДТ заключается в использовании одной из или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Повторное использование сточных вод от операций очистки и розливов в одном и том же процессе	Общеприменимо
2	Повторное использование поверхностных сточных вод	Общеприменимо
3	Использование замкнутых систем охлаждающей воды	Общеприменимо
4	Повторное использование очищенной воды	Применимость может быть ограничена наличием солей в очищенной воде

В случае отсутствия системы оборотного водоснабжения (замкнутые системы) сбросы должны контролироваться согласно концентрациям загрязняющих веществ в сточных водах согласно таблице 2.1.

Описание представлено в разделе 4.8. справочника по НДТ.

НДТ 27.

Наилучшей доступной техникой для контроля действия предприятия и соблюдения технологии производства является мониторинг подземных вод в районе расположения предприятия производства ферросплавов. Мониторинг воздействия осуществляется в соответствии с программой ПЭК.

Описание представлено в разделах 4.8, 4.8.1. справочника по НДТ.

1.8. Управление отходами

НДТ 28.

Чтобы предотвратить или, если предотвращение невозможно, сократить количество отходов, направляемых на утилизацию, НДТ подразумевает составление и выполнение программы управления отходами в рамках СЭМ (см. НДТ 1), который обеспечивает в порядке приоритетности предотвращение образования отходов, их подготовку для повторного использования, переработку и/или иное восстановление.

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Производственный рециклинг	Общеприменимо
2	Возврат шлама обратно в технологический процесс	Общеприменимо
3	Переработка шлаков	Применимо на феррохромных производствах
4.	Повторное использование отходов технологического процесса и уменьшение их количества.	Общеприменимо

Описание представлено в разделе 4.7. справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

Таблица 2.1. Технологические показатели, связанные с НДТ, для выбросов пыли в воздух при производстве ферросплавов

№ п/п	Параметр	Процесс	Для действующих производств, НДТ (мг/Нм3)	Для вновь вводимых и реконструируемых производств НДТ (мг/Нм3)
1	2	3	4	5
1	Пыль	Выгрузка, хранение, подготовка, подача и отгрузка сырья и готовой продукции	5–20*	5–20
		Выплавка ферросплавов	5–20**	2–10***
		Производство и подача агломерата	5–20*	5–20

* 20-100 мг/Нм³ для процессов дробления и классификации (грохочения) действующих установок;

** 20-50 мг/Нм³ для газоочистных установок, введенных в эксплуатацию до 1990 года;

*** верхняя граница диапазона может составлять до 15 мг / Нм³ для производства FeMn, SiMn, CaSi из-за липкой природы пыли (вызванной, например, ее гигроскопической способностью или химическими характеристиками), влияющей на эффективность рукавного фильтра.

Водные ресурсы (концентрация загрязняющих веществ в сбросах сточных вод)

Таблица 2.2. Технологические показатели загрязняющих веществ в сбросах сточных вод, соответствующие НДТ, при производстве ферросплавов.

№ п/п	Параметр	НДТ (мг/л)
1	2	3
1	Серебро (Ag)	НО
2	Мышьяк (As)	≤ 0.1
3	Кадмий (Cd)	≤ 0.05
4	Кобальт (Co)	НО*
5	Общий хром (Cr)	≤0.2
6	Хром (VI) (Cr(VI))	≤ 0.05
7	Медь (Cu)	≤ 0.5
8	Ртуть (Hg)	≤ 0.05
9	Никель (Ni)	≤ 2
10	Свинец (Pb)	≤ 0.2
11	Цинк (Zn)	≤ 1

* примечание: в отношении установления технологических показателей при сбросах в пруды-накопители и пруды-испарители норма не будет распространяться при условии их соответствия требованиям, применяемым в отношении гидротехнических сооружений с подтверждением отсутствия воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы по результатам мониторинговых исследований за последние 3 года.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов, получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100 % с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Таблица 4.1. Мониторинг выбросов загрязняющих веществ

№ п/п	Параметр	Контроль, относящийся к:	Минимальная периодичность контроля*	Примечание
1	2	3	4	5
1	Пыль**	НДТ 20–21	Непрерывно	Маркерное вещество
2	SO2	НДТ 23	Непрерывно или один раз в год	Маркерное вещество
3	NOx, выраженный как NO2	НДТ 24	Непрерывно или один раз в год	Маркерное вещество
4	СО	НДТ 25	Непрерывно или один раз в год	Маркерное вещество
5	H2S	НДТ 22	Непрерывно или один раз в год

примечание:

* непрерывный контроль проводится посредством автоматизированных систем мониторинга на организованных источниках согласно требованиям к периодичности контроля, предусмотренным действующим законодательством;

** если непрерывное измерение технически неприменимо, то необходимо увеличить частоту проведения периодического мониторинга.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Основными факторами воздействия на атмосферный воздух при производстве ферросплавов являются выбросы загрязняющих веществ, возникающие в результате эксплуатации организованных источников выбросов.

Величина воздействия деятельности производственных объектов производства ферросплавов на грунтовые и подземные воды зависит от объема водопотребления и водоотведения, эффективности работы очистных сооружений, количественных характеристик оборотного водоснабжения. Качественный состав сбрасываемых сточных вод обусловлен составом вод, используемых на водоснабжение предприятия, составом используемого сырья, спецификой технологических процессов, составом промежуточных продуктов либо составом готовых продуктов, существующих систем очистки сточных вод.

Образующиеся в результате производственных и технологических процессов отходы могут передаваться на утилизацию/переработку сторонним организациям на договорной основе либо частично возвращены в производство.

Согласно действующему законодательству Республики Казахстан ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

Таким образом, в результате деятельности предприятий по производству ферросплавов следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другой:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчҰте или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам действующего законодательства Республики Казахстан.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность для того, чтобы с учҰтом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека и не причинял ущерб от еҰ деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, декларацией о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведены анализ и систематизация информации об отрасли производства ферросплавов в целом, применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторах воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий по производству ферросплавов.

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.

___________________________