"Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктердің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының конституциялылығын тексеру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Қаулысы 2002 жылғы 4 сәуір N 2. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2017 жылғы 3 қарашадағы № 3 нормативтік қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Конституциялық Кеңесінің 03.11.2017 № 3 нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі, Төраға Ю.А.Хитрин, Кеңес мүшелері Х.Ә.Әбішев, Қ.Ж.Балтабаев, С.Ф.Бычкова, А.Есенжанов, А.К.Котов және Қ.Ә.Омарханов қатысқан құрамда, мыналардың:

Мемлекет басшысының өкілі - Республика Президенті Әкімшілігінің мемлекеттік-құқық бөлімі меңгерушісінің орынбасары Н.В.Белоруковтың,

Республика Парламенті Сенатының депутаты Б.Ғ.Жүсіповтің және Республика Парламенті Мәжілісінің депутаты А.Ә.Айталының,

Республика Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрі М.А.Құл-Мұхаммедтің,

Республика Бас прокурорының орынбасары А.Қ.Дауылбаевтың,

Республика Үкіметі жанындағы Діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі кеңестің хатшысы А.М.Мұқашовтың,

сарапшылар - Қазақ гуманитарлық-заң университеті азаматтық құқық және процесс кафедрасының меңгерушісі, заң ғылымының кандидаты, доцент М.Қ.Өмірқұловтың және Е.Ә.Сапаровтың қатысуымен,

өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктердің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының конституциялылығын тексеру жөніндегі өтінішін қарады.

Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталары, Үкіметі, Жоғарғы Соты, Бас прокуратурасы және ЕҚЫҰ/ДАҚБ-ның дін мен діни сенім бостандығы жөніндегі сарапшыларының консультативтік комитеті ұсынған құжаттарды, сондай-ақ конституциялық іс жүргізудің өзге де материалдарын зерделеп, баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесі Қ.Ә.Омархановтың баяндамасын, өтініш субъектісі өкілінің және отырысқа қатысушылардың сөйлеген сөздерін тыңдап, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі мынаны анықтады:

1. "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктердің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңын Республика Парламенті 2002 жылғы 31 қаңтарда қабылдап, 2002 жылғы 8 ақпанда Қазақстан Республикасы Президентінің қол қоюына берген.

Конституцияның K951000_ 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес Мемлекет басшысы Конституциялық Кеңеске жоғарыда аталған Заңның конституциялылығын тексеру туралы өтініш жіберген.

2. "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктердің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңды Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігі мәнінде қарай отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі мына ережелердің конституциялылығына назар аударды:

Заңның, діни нанымдарды тарату бостандығын жүзеге асыру құқығы заң актілерімен шектелуі мүмкін делінетін 3-тармағының 3) тармақшасы;

ислам діни бірлестіктерін мемлекеттік тіркеу Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасының ұсынысы бойынша жүзеге асырылатындығы туралы 3-тармақтың 13) тармақшасы;

Заңның, мұсылмандық ғибадат үйлері мен ғимараттарын салу және (немесе) ашу Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасының рұқсатымен жүзеге асырылуын көздейтін 3-тармағының 17) тармақшасы.

3. Діни нанымдарды тарату бостандығын жүзеге асыру, Республика Конституциясы 20-бабы 2-тармағының: "Әркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін ақпарат ... таратуға құқығы бар" деген нормасынан туындайды.

Конституцияның K951000_ 39-бабы 1-тармағына сәйкес, бұл аталған құқық конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана және тек заңмен шектелуі мүмкін. "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктердің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңның 3-тармағы 3) тармақшасындағы, діни нанымдарды тарату құқығы заң актілерімен шектелуі мүмкін деген ереже, осы конституциялық талапқа қайшы келеді, себебі заңға немесе Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығына қарағанда заңдық күші аз нормативтік құқықтық акті арқылы адамның және азаматтың құқықтарын шектеуге жол береді, өйткені, "Нормативтік құқықтық актілер туралы" 1998 жылғы 24 наурыздағы Z980213_ Республика Заңының 1-бабына сай, Республика Парламенті мен оның Палаталарының қаулылары да нормативтік құқықтық актілер ұғымына кіреді.

4. Конституцияның K951000_ 1-бабы 1-тармағымен көзделген, мемлекеттің зайырлы сипаты, діннің мемлекеттен бөлінуін білдіреді.

Бұл аталған норма-принцип өзге конституциялық нормаларда нақтылана түседі. Конституция 5-бабының 1-тармағына сәйкес қоғамдық және мемлекеттік институттардың бірігіп кетуіне жол берілмейді. Конституцияның 14-бабына сай заң алдында жұрттың бәрі тең, бұл, зерделеу нысанына қатысты қолданыста, барлық діндер мен діни бірлестіктер заң алдында бірдей екенін, кейбір діндер мен діни бірлестіктерге басқаларға қарағанда қандай да бір артықшылықтар жасалуына жол берілмейтінін, дінге көзқарасына, нанымына байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша кемсітуге тыйым салынатынын білдіреді.

Ал бұл орайда болса, "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктердің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңның 3-тармағы 13) тармақшасымен, ислам діни бірлестіктерін мемлекеттік тіркеу Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасының ұсынысымен жүзеге асырылады деп белгіленеді. Одан тыс, Заңның 3-тармағы 17) тармақшасының нормалары, мұсылмандық ғибадат үйлері мен ғимараттарын салу және (немесе) ашу Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасының рұқсатымен жүзеге асырылатынын көздейді.

Осылайша, Заңмен, ислам діни ілімін уағыздаушы азаматтардың діни бірлестігі болып табылатын, Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасына (жарғысын 1996 жылғы 23 мамырда Алматы қаласында Республика Әділет министрлігі қайта тіркеген), мемлекеттің айрықша құзырына жататын, рұқсат беру сипатына ие өкілеттік беріледі.

Конституциялық Кеңес бұдан Республика Конституциясы K951000_ 1-бабы 1-тармағының, 5-бабы 1-тармағының және 14-бабының ережелерін бұзуды тауып отыр.

Баяндалғанның негізінде Республиканың Конституциялық Кеңесі, "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктердің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң Қазақстан Республикасының Конституциясына қайшы деп есептейді.

Қазақстан Республикасы Конституциясы K951000_ 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ конституциялық заң күші бар Жарлығының 17-бабы 2-тармағының 1) тармақшасын, 31, 32, 33, 37, 38 және 39-баптарын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасының Парламенті 2002 жылғы 31 қаңтарда қабылдап, 2002 жылғы 8 ақпанда Қазақстан Республикасы Президентінің қол қоюына келіп түскен, "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктердің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп танылсын.

2. Аталған заңға, Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 74-бабы 1-тармағына сай, қол қойылмайды және ол күшіне енгізілмейді.

3. Қазақстан Республикасы Конституциясы 74-бабының 3-тармағына сәйкес

қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді, шағымдануға жатпайды,

Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті және Қазақстан

Республикасы Конституциясы 73-бабының 4-тармағында көзделген жағдайды

ескеріп, түпкілікті болып табылады.

4. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс

тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасы

Конституциялық Кеңесінің

Төрағасы

Мамандар:

Қасымбеков Б.А.

Багарова Ж.А.

О проверке конституционности Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам свободы вероисповедания и деятельности религиозных объединений"

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 4 апреля 2002 года N 2. Отменено нормативным постановлением Конституционного Совета Республики Казахстан от 3 ноября 2017 года № 3

Сноска. Отменено нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 03.11.2017 № 3.

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Хитрина Ю.А., членов Совета Абишева Х.А., Балтабаева К.Ж., Бычковой С.Ф., Есенжанова А., Котова А.К. и Омарханова К.А. с участием:

представителя Главы государства - заместителя заведующего государственно-правовым отделом Администрации Президента Республики Белорукова Н.В.,

депутата Сената Парламента Республики Жусупова Б.Г. и депутата Мажилиса Парламента Республики Айталы А.А.,

Министра культуры, информации и общественного согласия Республики Кул-Мухаммеда М.А.,

заместителя Генерального прокурора Республики Даулбаева А.К.,

секретаря Совета по связям с религиозными объединениями при Правительстве Республики Мухашова А.М.,

экспертов Умуркулова М.К. - заведующего кафедрой гражданского права и процесса Казахского гуманитарно-юридического университета, кандидата юридических наук, доцента и Сапарова Е.А.,

рассмотрел в открытом заседании обращение Президента Республики Казахстан о проверке конституционности Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам свободы вероисповедания и деятельности религиозных объединений".

Изучив документы, представленные Палатами Парламента, Правительством, Верховным Судом, Генеральной прокуратурой Республики Казахстан и консультативным комитетом экспертов по свободе религии и вероисповеданий ОБСЕ/БДИПЧ, а также другие материалы конституционного производства, заслушав сообщение докладчика-члена Конституционного Совета Омарханова К.А., выступления представителя субъекта обращения и участников заседания, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:

1. Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам свободы вероисповедания и деятельности религиозных объединений" принят Парламентом Республики 31 января 2002 года и представлен на подпись Президенту Республики Казахстан 8 февраля 2002 года.

В соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 K951000_ Конституции Глава государства направил в Конституционный Совет обращение о проверке конституционности вышеупомянутого Закона.

2. Рассматривая на предмет соответствия Конституции Республики Казахстан Закон "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам свободы вероисповедания и деятельности религиозных объединений", Конституционный Совет Республики Казахстан обратил внимание на конституционность следующих положений:

подпункт 3) пункта 3 Закона в части возможности ограничения законодательными актами права на свободное распространение религиозных убеждений;

подпункт 13) пункта 3 о государственной регистрации исламских религиозных объединений по рекомендации Духовного управления мусульман Казахстана;

подпункт 17) пункта 3 Закона, предусматривающий осуществление строительства и (или) открытия мусульманских культовых зданий и сооружений с разрешения Духовного управления мусульман Казахстана.

3. Осуществление свободы распространять религиозные убеждения вытекает из нормы пункта 2 статьи 20 Конституции Республики: "Каждый имеет право свободно... распространять информацию любым, не запрещенным законом способом".

В соответствии с пунктом 1 статьи 39 K951000_ Конституции указанное право может быть ограничено только законами и лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения. Содержащееся в подпункте 3) пункта 3 Закона "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам свободы вероисповедания и деятельности религиозных объединений" положение о возможности ограничения права на распространение религиозных убеждений законодательными актами, противоречит данному конституционному требованию, так как допускает ограничение прав человека и гражданина нормативными правовыми актами меньшей юридической силы, чем закон или указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу закона, поскольку в понятие законодательных актов, согласно статье 1 Закона Республики от 24 марта 1998 года Z980213_ "О нормативных правовых актах", входят также постановления Парламента Республики и его Палат.

4. Светский характер государства, предусмотренный пунктом 1 статьи 1 K951000_ Конституции, предполагает отделение религии от государства.

Указанная норма-принцип конкретизируется в других конституционных нормах. В соответствии с пунктом 1 статьи 5 Конституции не допускается слияние общественных и государственных институтов. Согласно статье 14 Конституции все равны перед законом, что, применительно к предмету исследования, подразумевает равенство всех религий и религиозных объединений перед законом, недопущение предоставления некоторым религиям и религиозным объединениям каких-либо преимуществ по отношению к другим, запрет на дискриминацию по мотивам отношения к религии, убеждений или по любым иным обстоятельствам.

Между тем, подпунктом 13) пункта 3 Закона "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам свободы вероисповедания и деятельности религиозных объединений" устанавливается, что государственная регистрация исламских религиозных объединений осуществляется по рекомендации Духовного управления мусульман Казахстана. Кроме того, нормы подпункта 17) пункта 3 Закона предусматривают, что с разрешения Духовного управления мусульман Казахстана осуществляется строительство и (или) открытие мусульманских культовых зданий и сооружений.

Таким образом, Духовному управлению мусульман Казахстана, являющемуся религиозным объединением граждан, исповедующих исламское вероучение (устав перерегистрирован 23 мая 1996 года в городе Алматы Министерством юстиции Республики), предоставляются Законом полномочия, имеющие разрешительный характер, которые относятся исключительно к компетенции государства.

В этом Конституционный Совет усматривает нарушение положений пункта 1 статьи 1, пункта 1 статьи 5 и статьи 14 K951000_ Конституции Республики.

На основании изложенного Конституционный Совет Республики считает, что Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам свободы вероисповедания и деятельности религиозных объединений" противоречит Конституции Республики Казахстан.

Руководствуясь подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 K951000_ Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 2 статьи 17, статьями 31, 32, 33, 37, 38 и 39 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона, U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан постановляет:

1. Признать Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам свободы вероисповедания и деятельности религиозных объединений", принятый Парламентом Республики Казахстан 31 января 2002 года и поступивший на подпись Президенту Республики Казахстан 8 февраля 2002 года, не соответствующим Конституции Республики Казахстан.

2. Названный закон, согласно пункту 1 статьи 74 K951000_ Конституции Республики Казахстан, не может быть подписан и введен в действие.

3. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73

Конституции Республики Казахстан.

4. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском

языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Председатель

Конституционного Совета

Республики Казахстан

(Специалисты: Умбетова А.М.,

Пучкова О.Я.)