Көпфакторлы өнімділікті өлшеу әдістемесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2016 жылғы 6 желтоқсандағы № 303 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 4 қаңтарда № 14640 болып тіркелді

"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі туралы ереженің 17-тармағының 258) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Көпфакторлы өнімділікті өлшеу әдістемесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Ұлттық шоттар басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін мерзімді баспасөз басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға жіберілуін;

3) мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы бұйрықтың көшірмелерін қағаз және электрондық түрде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Ұлттық шоттар басқармасы осы бұйрықты жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Г.М. Керімханова) жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрілігі Статистика комитетінің төрағасы

Н. Айдапкелов

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 6 желтоқсандағы № 303 бұйрығымен бекітілген

Көпфакторлы өнімділікті өлшеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Көпфакторлы өнімділікті өлшеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына сәйкес әзірленген.

2. Осы Әдістеме Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінде (бұдан әрі – Комитет) көпфакторлы өнімділікті өлшеу үшін қолдануға арналған.

3. Осы Әдістеменің мақсаты көпфакторлы өнімділіктің эксперименттік есептеулер алгоритмін сипаттау болып табылады.

4. Осы Әдістемеде Халықаралық Валюта Қоры, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы, Еуропалық қоғамдастықтардың Статистикалық бюросы, Біріккен Ұлттар Ұйымы және Дүниежүзілік Банк дайындаған 2008 жылғы Ұлттық шоттар жүйесі әдіснамасының ережелеріне сәйкес анықтамалар қолданылады.

5. Осы Әдістемеде келесі анықтамалар пайдаланылады:

1) баға индексі – уақыттың бір кезеңінен басқасына қандай да тауардың (көрсетілетін қызметтің) баға деңгейінің салыстырмалы көрсеткіші;

2) жалдану бойынша жұмыс істейтін адамдардың еңбекақысы – қызметкердің есепті кезең ішінде атқарылған жұмысы үшін оған кәсіпорын төлейтін, ақшалай немесе заттай нысандағы сыйақының жалпы соммасы;

3) жалпы қосылған құн (ЖҚҚ) – өндірістік қызметтің түпкілікті нәтижесін сипаттайды және осы өндірістік үдерістегі өңдеумен қосылған құндылықты білдіреді. Салалар деңгейінде тауарлар және көрсетілетін қызметтер шығарылымы мен аралық тұтыну арасындағы айырмашылық ретінде есептеп шығарылады, өндіріс үдерісінде тұтынылған негізгі капиталдың құнын қамтиды;

4) негізгі капиталдың жалпы қорланымы (НКЖҚ) – өндірісте қолданылатын негізгі құралдардың шығу құнын шегергенде, болашақта жаңа табыс табу үшін өндірушілердің жаңа және қолданыстағы негізгі құралдарды сатып алу құны;

5) өндіріске салынатын салықтар – шығарылым ретінде өндірілген өнімдерге салынатын салықтар, сонымен қатар өндірісте жұмыс күшін, машиналарды, жабдықтарды және басқа да активтерді қолданумен байланысты өндіріске салынатын басқа да салықтар кіретін міндетті өтеусіз төлемдер.

2-тарау. Көпфакторлы өнімділік анықтамасының теориялық аспектілері

6. Өнімділіктің әр түрлі көрсеткіштері қалыптастырылады. Көрсеткіштерді таңдау өнімділікті өлшеудің мақсатына және көптеген жағдайда деректердің бар болуына байланысты. Өнімділік көрсеткіштері бір фактор бойынша өнімділікке (шығарылым көрсеткішін тек бір ғана шығыс көрсеткішімен байланыстыратын) немесе көпфакторлыға (шығарылым көрсеткішін әртүрлі ингредиенттермен шығыс жинақталымымен байланыстыратын) бөлінеді. Сала немесе фирма деңгейінде ерекше маңызды басқа ерекшелік өнім шығарылымының өзгерістерін анықтау үшін қосылған құн тұжырымдамасын қолданатын, бір немесе бірнеше фактормен өнімнің жалпы көлемінің кейбір көрсеткішін байланыстыратын өнімділік көрсеткіштерінің ерекшелігі болып табылады.

7. Еңбек өнімділігі саланың және әрбір кәсіпорын өндірісінің экономикалық тиімділігінің негізгі көрсеткіші болып табылады. Еңбек өнімділігін арттыру жолдары мен қорларын анықтау кәсіпорын жұмысын кешенді техникалық-экономикалық талдауға сүйенеді. Еңбек өнімділігін талдау кәсіпорынның еңбек ресурстарын және жұмыс уақытын тиімді қолдануын анықтауға мүмкіндік береді.

Еңбек өнімділігі белгілі бір уақыт кезеңінде өндірістік қызметтің тиімділік деңгейін анықтайтын пайдалы еңбектің жемістілігін сипаттайды.

8. Еңбек өнімділігі көрсеткіші қызмет нәтижесін тек бір ғана шығын түрімен қатынастырады. Шығарылым:

технологиядағы өзгерістер;

еңбектің капиталмен жарақтандырылғандағы;

өндірістік қуатты пайдалану дәрежесі;

басқару шешімдерінің сапасы;

қызметкерлердің біліктілігі мен ынтасы сияқты өзара байланысты әсерлер жиынтығының нәтижесі болып табылады.

Өнімділік серпінін бағалауда әр түрлі жеке көрсеткіштер қарама қарсы бағалау береді.

9. Өндіріс факторларының тиімділігі мен қолдануды бағалауды жалпылау үшін өнімділікті өлшеудің көпфакторлы әдістері қолданылады. Шығарылым қолданылған барлық ресурстарға бөлінеді.

Есептеудің әлемдік тәжірибесінде келесі шарттар қабылданған:

сырттан сатып алынған шикізаттың, материалдардың, көрсетілетін қызметтердің құны толық құны бойынша бағаланатын өнімді шығару кезінде және шығындардың құрамында да есепке алынады;

қосылған құнның нұсқаларының бірі бойынша есептелетін шығарылым кезінде, шығындардың құрамында тек жұмыс күшіне кеткен шығындар мен негізгі капитал шығындары есепке алынады.

10. Еңбек және капитал шығындарының көбеюі, өнімділіктің өсуі (еңбек және капиталды қолданудың тиімділігі) шығарылым көбеюін анықтайтын факторлар ретінде қарастырылады.

Өнімділіктің көпфакторлы көрсеткіші шартты экстенсивті факторлармен (өндіріске тартылған ресурстардың санының ұлғаюы) негізделетін, өсімге қосымша ретінде өнім шығарылымының өсу қарқынын сипаттайды. Аталған көрсеткіш шығарылым индексінің көрсеткіші шығындар индексіне (базистік жыл бағаларында) бөлуден жекені білдіреді. Еңбек және капитал шығындары өзгерісі шығарылымға әр түрлі әсер етеді (еңбек және капитал факторы бойынша шығарылым икемділігі бірдей емес). Шығындардың жалпы индексін есептеген кезде салмақтау әдісі қолданылады. Салмақтау ретінде есептеулерде жалпы есепке алынатын шығындардағы еңбекке және негізгі капитал шығындарының үлестері алынады.

11. "Еңбек және капитал" көпфакторлы өнімділік индексі (бұдан әрі - КФӨ) қосылған құнды құру үшін біріккен еңбек және капитал шығындарының қаншалықты өнімді қолданылатындығының серпінділігін көрсетеді. "Еңбек және капитал" факторының өнімділігі техникалық прогрестің нақты шамасы болып табылмайды. КФӨ алғашқы шығындардың бірлігіне есептелгенде экономиканың ауқымдарында саланың табысты арттыруға үлесін қосу қабілеттілігінің индикаторы болып табылады. Тәжірибеде КФӨ көрсеткіш жүзеге асырылмаған техникалық прогрестің біріктірілген әсерін, ауқым әсерін, тиімділіктің өзгеруін, қуаттылықтың қолданылуы және өлшеу қателігінің өзгеруін көрсетеді. Капитал шығындарының көрсеткіші әр түрлі активтердің агрегаты болып табылады, олардың әр қайсысы пайдаланушы үшін тиісті капитал құны бойынша салмақтанады және сапа өзгерісін көрсететін капиталдық тауарлар бағаларына негізделеді, капитал факторында жүзеге асқан техникалық прогресс әсері көрсетіледі және КФӨ тек қана жүзеге аспаған техникалық прогреске әсер етеді.

3-тарау. Көпфакторлы өнімділікті өлшеу үшін ақпарат дереккөздері

12. Көпфакторлы өнімділікті өлшеу үшін активтер түрлері бойынша НКЖҚ, активтердің тиісті түрлері үшін баға индекстері, өндіріске салынған басқа да салықтар, жалпы пайда, еңбек ақы төлеу көрсеткіштерінің ұзақ серпінділік қатарлары қолданылады. Деректердің дереккөздері жалпымемлекеттік статистикалық байқаулар бойынша ресми статистикалық деректері болып табылады. КФӨ есептеу үшін көрсеткіштер серпіні жалпымемлекеттік статистикалық байқаулар бойынша қолда бар ресми статистикалық деректер негізінде 1993 жылдан бастап қалыптастырылған. Тікелей деректер болмаған жағдайда қосымша дереккөздерді тұтастай қолдана отырып жанама әдіспен бағалау жүргізіледі.

НКЖҚ экономика бойынша қалыптастырылады және активтер түрлері бойынша НКЖҚ нақтылау үшін олардың типтері бойынша негізгі құралдарды сатып алу туралы статистикалық деректер қолданылады.

4-тарау. Көпфакторлы өнімділікті есептеу алгоритмі

13. Көпфакторлы өнімділікті есептеу бірнеше жүйелі кезеңнен тұрады.

1) Активтердің әрбір санаты бойынша сәйкес баға индекстерімен дефляторлар арқылы НКЖҚ ағымдағы бағалардан базалық жылдың тұрақты (базалық жыл – 1994 жыл) бағаларына қайта есептеу.

мұнда:

I^k,t,1994– 1994 жылғы тұрақты бағаларда t кезеңіндегі k актив типінің НКЖҚ;

I^k,t– t кезеңіндегі ағымдағы бағаларда k актив типінің НКЖҚ;

p^k,t,1994– k актив типінің баға индексі (1994 = 100).

2) 1994 жылдан бастап 2014 жыл бойынша активтердің әрбір санаты бойынша НКЖҚ орташа жылдық өсу қарқынын есептеу келесі формуламен жүргізіледі:

мұнда:

I¹⁹⁹⁴ ₂₀₁₄– 1994 жылғы тұрақты бағалардағы 2014 жылға НКЖҚ;

I₁₉₉₄– тұрақты бағалардағы 1994 жылғы НКЖҚ.

3) 1993 жыл соңына капиталдың алғашқы қорын есептеу геометриялық амортизация және тұрақты жылдық өсім жөніндегі болжаммен жасалған.

мұнда:

W¹⁹⁹³– 1994 жылдың соңындағы капиталдың алғашқы таза запасы;

I₁₉₉₄– тұрақты бағалардағы 1994 жылғы НКЖҚ;

– амортизация нормасы;

Ө– 1994 жылға дейінгі шамаланған жылдық өсу қарқыны.

Шамаланған жылдық өсу қарқыны 1994 жылдан бастап 2014 жылға дейінгі орташа жылдық өсу қарқынын есептеу және 1993 жылдан бастап НКЖҚ жылдамдайды немесе бәсеңдейтіні туралы болжам негізінде түзету арқылы алынған.

4) 1994 жылдан бастап тұрақты бағаларда капиталдың таза запасын анықтау келесі формула бойынша жүзеге асырылады (капитал қорлануының болжамы жылдың ортасынан болады):

мұнда:

– тұрақты бағалардағы капиталдың таза запасы;

– өткен жылдағы капиталдың таза запасы;

– тұрақты бағалардағы НКЖҚ;

–амортизация нормасы.

5Алынған таза капитал запастарын тұрақты бағалардан ағымдағы бағаларға қайта есептеу тиісті баға индекстеріне (1994=100) көбейту арқылы жүргізіледі.

мұнда:

W^tc– ағымдағы бағалардағы капиталдың таза запасы;

W^te– тұрақты бағалардағы капиталдың таза запасы;

p^t,1994– баға индекстері (1994=100).

6) НКЖҚ активтердің әрбір санаты бойынша пайдаланушылар шығындарын есептеу келесі формула бойынша жүргізіледі:

мұнда:

c ^k,t– t кезеңіндегі k актив типінің пайдаланушылық шығындары;

c ^k,t – t кезеңіндегі k актив типінің капиталының таза запасы ( = );

r^t – t кезеңіндегі пайданың нақты нормасы;

i ^k,t – k активі бағасының нақты болжамдық өзгерісі;

–амортизация нормасы.

Халықаралық тәжірибеде пайданың нақты мөлшерін анықтау үшін екі әдіс қолданылады:

ex post (нақты);

ex ante (болжамдық).

Ex post тәсілін қолданған кезде пайда мөлшері есептік жолмен алынады, ex ante тәсілі кезінде анық бір пайыздық мөлшерлемеге тең болып белгіленеді. Халықаралық тәжірибеде пайда мөлшері 4% жуық шамасында қабылданған.

Актив бағасының нақты күтілетін өзгерісі жалпы инфляция деңгейіне түзетілген бірнеше өткен жылдардағы орташа өзгерістерін немесе әрбір актив типтері үшін нақты баға индексінің нақты өзгерістерін анықтау аркылы есептеледі.

Ағымдағы есептеулерде ex ante тәсілі қолданылады, нақты пайда мөлшері ретінде 4% қабылданды, болжамдық баға өзгерісі нақты баға индексінің нақты өзгерісі ретінде есептеледі.

7) Өнімді капитал запасы тізбекті екі жылдағы тұрақты бағалардағы таза капитал запасын орташаландырумен есептеледі.

8) Капиталдық көрсетілетін қызметтің индексін есептеу (геометриялық функция).

мұнда:

– капиталдық көрсетілетін қызметтің индексі;

K – өнімді капитал запасы;

W^k,t– орташа пайдаланушылық шығындар келесі формула бойынша есептелген:

мұнда:

c^k,t– t, t-1 кезеңіндегі k актив типінің пайдаланушылық шығындары.

9) Капитал және еңбек шығындарын есептеу.

Капитал және еңбек шығындарын бағалау үшін ex post немесе ex ante тәсілімен есептелетін капитал және еңбек сламағы (үлес) қолданылады. Салмақты анықтау үшін табыстар әдісімен Жалпы ішкі өнім (бұдан әрі - ЖІӨ) компоненттері қолданылады:

ЖІӨ Еңбек ақы төлеу (), Жалпы операциялық пайда (), Жалпы аралас табыс (), Өндіріске салынатын салықтардан субсидиялардың алынуы () соммасымен есептеледі.

Жалпы аралас табыс () және Өндіріске салынатын салықтардан субсидиялардың алынуына () еңбек және капитал компоненттері кіреді. Олардың аражігін ажырату үшін өз бетінше жұмыспен қамтылғандар саны (ақы төленетін және төленбейтін) және орташа жалақысы, өнімдерге салықтар және субсидияларды нақтылау бойынша қосымша деректер қолданылады.

ex post тәсілін қолданған кезде формула келесі түрде көрінеді:

Екінші ex ante тәсілі және активтердің әрбір типтері үшін пайдаланушылық шығындардың сомасында алымында және бөлгішінде алмастырады.

Еңбек шығындарының индексі () ағымдағы жылы істелген жұмыс сағат санын өткен жылғы істелген жұмыс сағат санына қатынасы ретінде есептеледі.

10) Капитал және еңбек шығындарының құрамдас индексі еңбек шығындарының индексін капитал шығындарының индексіне көбейту арқылы (геометриялық функция) алынады.

мұнда:

U^t– капиталдық көрсетілетін қызметтің ағындары;

L^t– еңбек ағындары.

11) "Капитал-еңбек" КФӨ индексі (жыл жылға) Ласпейрес формуласы бойынша ЖІӨ нақты көлем индексі алынған капитал және еңбек шығындарының құрамдас индексіне бөлу арқылы есептеледі. "Капитал-еңбек" КФӨ тізбелік индексін алу алынған индекстерді тізбелік көбейту арқылы жүзеге асырылады.

мұнда:

A^t – "капитал-еңбек" КФӨ индексі;

V^t– t кезеңіндегі Ласпейрес формуласы бойынша ЖІӨ нақты көлем индексі;

I^t– t кезеңіндегі капитал және еңбек шығындарының құрамдас индексі.

14. КФӨ эксперименттік есептеулері ресми статистикалық ақпараттар негізінде жүргізілді. Есептеулерді және қолданылатын деректерді жетілдіру бойынша жұмыстар капитал көлеміндегі жоқ деректер бойынша бос орындарды толтыру бөлігінде жүргізіледі.

Бірінші кезеңде жекелеген актив түрлері бойынша негізгі капиталды тұтыну тиісті серпінді қатарлары бар кезінде үздіксіз түгендеу әдісімен есептелінеді. Капитал көлеміне негізгі қорлардан басқа тауар-материалдық запастар және жер, табиғи ресурстар сияқты өндірілмеген активтер кіреді. Өндірілмеген активтердің құндық бағалауы бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр.

Екінші кезеңде ағымдағы бағалардан тұрақты бағаларға қайта есептеу кезінде қолданылатын барлық актив түрлері бойынша тұрақты сапа есебімен өнеркәсіп өнімдері және импорттық түсімдердің баға индекстері дайындалады.

Об утверждении Методики измерения многофакторной производительности

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 6 декабря 2016 года № 303. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 4 января 2017 года № 14640.

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике", а также подпунктом 258) пункта 17 Положения о Министерстве национальной экономики Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 сентября 2014 года № 1011, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемую Методику измерения многофакторной производительности.

2. Управлению национальных счетов совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе "Әділет";

3) направление копии настоящего приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан в бумажном и электронном виде в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации;

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Управлению национальных счетов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Керимханова Г.М.).

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Комитета
по статистике Министерства
национальной экономики
Республики Казахстан	Н. Айдапкелов

Утверждена приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан 6 декабря 2016 года № 303

Методика измерения многофакторной производительности
Глава 1. Общие положения

1. Методика измерения многофакторной производительности (далее – Методика) разработана в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике".

2. Настоящая Методика предназначена для использования Комитетом по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (далее – Комитет) для измерения многофакторной производительности.

3. Целью настоящей Методики является описание алгоритма экспериментальных расчетов многофакторной производительности.

4. В настоящей Методике используются определения соответствующие положениям методологии Системы национальных счетов 2008 года, подготовленной Международным Валютным Фондом, Организацией экономического сотрудничества и развития, Статистическим бюро Европейских сообществ, Организацией Объединенных Наций и Всемирным банком.

5. В настоящей Методике используются следующие определения:

1) индекс цен – относительный показатель уровня цен на какой-либо товар (услугу) от одного периода времени к другому;

2) оплата труда лиц, работающих по найму – общая сумма вознаграждения в денежной или в натуральной форме, подлежащая выплате предприятием работнику за проделанную им работу в течение отчетного периода;

3) валовая добавленная стоимость (ВДС) – характеризует конечный результат производственной деятельности и представляет собой ценность, добавленную обработкой в данном производственном процессе. Исчисляется на уровне отраслей как разность между выпуском товаров и услуг и промежуточным потреблением, включает потребленную в процессе производства стоимость основного капитала;

4) валовое накопление основного капитала (ВНОК) – стоимость приобретения производителями новых и существующих основных средств за вычетом стоимости выбытия основных средств, используемых в производстве для создания нового дохода в будущем;

5) налоги на производство – обязательные безвозмездные выплаты которые включают налоги на продукты, производимые в качестве выпуска, а также другие налоги на производство в связи с использованием в производстве рабочей силы, машин, оборудования и других активов.

Глава 2. Теоретические аспекты определения
многофакторной производительности

6. Формируются различные показатели производительности. Выбор показателя зависит от цели измерения производительности и во многих случаях – от наличия данных. Показатели производительности подразделяются на производительность по одному фактору (связывающие показатель выпуска с единственным показателем затрат) или многофакторные (связывающие показатель выпуска с набором затрат различных ингредиентов). Другим отличием, особенно значимым на уровне отрасли или фирмы, является отличие показателей производительности, которые связывают некоторый показатель валового объема продукции с одним или несколькими факторами, которые используют концепцию добавленной стоимости для выявления изменений выпуска продукции.

7. Производительность труда является основным показателем экономической эффективности производства отрасли и каждого предприятия. Выявление резервов и путей повышения производительности труда опирается на комплексном технико-экономическом анализе работы предприятия. Анализ производительности труда позволяет определить эффективность использования предприятием трудовых ресурсов и рабочего времени.

Производительность труда характеризует плодотворность полезного труда, определяющей степень эффективности производственной деятельности в течение определенного периода времени.

8. Показатель производительности труда соотносит результат деятельности лишь с одним видом затрат. Выпуск является результатом совокупности взаимосвязанных воздействий:

изменений в технологии;

капиталовооруженности труда;

степени использования производственной мощности;

качества управленческих решений;

квалификации и усердия сотрудников работников.

Различные частные показатели дают противоречивую оценку динамики производительности.

9. Для обобщения оценки эффективности и использования факторов производства применяются многофакторные методы измерения производительности. Выпуск соотносится со всеми использованными ресурсами.

В мировой практике расчетов принимаются следующие условия:

стоимость приобретенных со стороны сырья, материалов, услуг учитывается при выпуске продукции, оцениваемой по полной стоимости и в составе затрат;

при выпуске рассчитываемом по одному из вариантов добавленной стоимости, в составе затрат учитываются только затраты на рабочую силу и затраты основного капитала.

10. Увеличение затрат труда и капитала, рост производительности (эффективности использования труда и капитала) рассматриваются в качестве факторов, определяющих увеличение выпуска.

Многофакторный показатель производительности характеризует темп прироста выпуска продукции в дополнение к приросту, обусловленному экстенсивными факторами (увеличением количества вовлеченных в производство ресурсов). Данный показатель представляет частное от деления показателя индекса выпуска на индекс затрат (в ценах базисного года). Изменение затрат труда и капитала по-разному влияет на выпуск (эластичность выпуска по фактору труда и капитала неодинакова). При расчете общего индекса затрат используется метод взвешивания. В качестве весов принимаются доли затрат на труд и основной капитал в общих затратах.

11. Индексы многофакторной производительности (далее – МФП) "труд и капитал" показывают динамику насколько производительно объединенные затраты труда и капитала используются для создания добавленной стоимости. Производительность фактора "труд и капитал" не является точной мерой технического прогресса. МФП является индикатором способности отрасли вносить вклад в рост дохода в масштабах экономики в расчете на единицу первичных затрат. На практике МФП отражает объединенные эффекты невоплощенного технического прогресса, эффекты масштаба, изменения эффективности, изменения в использовании мощностей и ошибки измерения. Показатель затрат капитала является агрегатом разных типов активов, каждый из которых взвешивается по соответствующей стоимости капитала для пользователя и основывается на ценах капитальных товаров, отражающих изменение качества, эффекты воплощенного технического прогресса отражаются в факторе капитала, и на МФП влияет только невоплощенный технический прогресс.

Глава 3. Источники информации для измерения
многофакторной производительности

12. Для измерения многофакторной производительности используются длинные динамические ряды показателей ВНОК по типам активов, индексов цен для соответствующих типов активов, других налогов на производство, валовой прибыли, оплаты труда. Источниками данных служат официальные статистические данные по общегосударственным статистическим наблюдениям. Динамика показателей для расчета МФП сформирована с 1993 года на основании имеющихся официальных статистических данных по общегосударственным статистическим наблюдениям. При отсутствии прямых данных проводится оценка косвенным методом с использованием дополнительных источников данных.

ВНОК формируется по экономике и для детализации ВНОК по типам активов используются статистические данные о приобретении основных средств по их типам.

Глава 4. Алгоритм расчета многофакторной производительности

13. Расчет многофакторной производительности состоит из нескольких последовательных этапов.

1) Пересчет ВНОК из текущих цен в постоянные цены базового года (базовый год – 1994 год) путем дефлятирования соответствующими индексами цен по каждой категории активов.

где:

– ВНОК типа актива k в период t в постоянных ценах 1994 года;

– ВНОК типа актива k в текущих ценах в период t;

– индекс цен типа актива k в период t (1994 = 100).

) Расчет среднегодового темпа роста

ВНОК по каждой категории активов с 1994 по 2014 год производится по следующей формуле:

где:

– ВНОК за 2014 год в постоянных ценах 1994 года;

– ВНОК за 1994 год в постоянных ценах.

3) Расчет первоначального запаса капитала на конец 1993 года сделан с предположением о геометрической амортизации и постоянным годовым ростом.

где:

– первоначальный чистый запас капитала в конце 1994 года;

I¹⁹⁹⁴– ВНОК за 1994 год в постоянных ценах;

– норма амортизации;

– предполагаемый годовой темп роста до 1994 года.

Предполагаемый годовой темп роста получен посредством расчета среднегодового темпа роста с 1994 до 2014 год и корректировкой на основе предположения об ускорении или замедлении роста ВНОК с 1993 года.

4) Определение чистого запаса капитала в постоянных ценах с 1994 года осуществлено по следующей формуле (предположение накопление капитала происходит с середины года):

где:

W^tE– чистый запас капитала в постоянных ценах;

W^tB– чистый запас капитала предыдущего года;

I^t– ВНОК в постоянных ценах;

– норма амортизации.

5) Пересчет полученных чистых капитальных запасов из постоянных цен в текущие цены производится путем умножения на соответствующие индексы цен (1994 = 100).

W^tС= W^tE *P^t,1994,

где:

W^tС – чистый запас капитала в текущих ценах;

W^tE– чистый запас капитала в постоянных ценах;

P^t,1994– индекс цен (1994=100).

6) Расчет пользовательских затрат по каждой категории активов ВНОК производится по следующей формуле:

с^k,t = p^k,t(r^t - i^k,t + b^k),

где:

с^k,t– пользовательские затраты типа актива k в период t;

p^k,t– чистый запас капитала типа актива k в период t (p^k,t = W^tС);

r^t– реальная норма прибыли в период t;

i^k,t– реальное ожидаемое изменение в цене актива k;

b^k– норма амортизации.

Для определения реальной нормы прибыли (r^t) в международной практике используются два метода:

ex post (фактический);

ex ante (предполагаемый).

При применении подхода ex post норма прибыли получается расчетным путем, при подходе ex ante r^t устанавливается равной определенной процентной ставке. В международной практике принята норма прибыли в размере около 4%.

Реальные ожидаемые изменения в цене актива рассчитываются путем определение средних изменений за предыдущие несколько лет или фактических изменений реального индекса цен для каждого типа активов, скорректированного на общий уровень инфляции.

В текущих расчетах применяется подход ex ante, в качестве реальной нормы прибыли принято 4%, ожидаемое изменение цены рассчитывается как фактическое изменение реального индекса цен.

7) Продуктивный капитальный запас рассчитывается усреднением чистых капитальных запасов в постоянных ценах двух последовательных лет.

8) Расчет индекса капитальных услуг (геометрическая функция).

где:

– индекс капитальных услуг;

K – продуктивный капитальный запас;

– средние пользовательские затраты, рассчитанные по следующей формуле:

где:

c^k,t – пользовательские затраты типа актива k в период t, t-1.

9) Расчет капитальных и трудовых затрат.

Для оценки капитальных и трудовых затрат используются веса (доли) капитала и труда, которые рассчитываются подходами ex post или ex ante. Для определения весов используются компоненты Валового внутреннего продукта (далее – ВВП) методом доходов:

ВВП рассчитывается суммой Оплата труда (CoE), Валовая операционная прибыль (GOS), Валовой смешанный доход (GMI), Налоги минус субсидии на производство (TSPI).

Валовой смешанный доход (GMI) и Налоги минус субсидии на производство (TSPI) включают компоненты труда и капитала. Для их разграничения используются дополнительные данные по численности самостоятельно занятых (оплачиваемые и неоплачиваемые) и средней заработной плате, детализация налогов и субсидий на продукты.

При использовании подхода ex post формула выглядит следующим образом:

Второй подход ex ante заменяет GOS и GMI(K) в числителе и знаменателе на сумму пользовательских затрат для каждого типа активов.

Индекс трудовых затрат

рассчитывается как отношение количества отработанных часов в текущем году к количеству отработанных часов в предыдущем году.

10) Комбинированный индекс капитальных и трудовых затрат получается путем умножения индекса трудовых затрат на индекс капитальных затрат (геометрическая функция).

где:

U^t- потоки капитальных услуг;

L^t- потоки труда.

11) Индекс МФП "капитал-труд" (год к году) рассчитывается делением индекса физического объема ВВП по формуле Ласпейреса на полученный комбинированный индекс капитальных и трудовых затрат. Получение цепного индекса МФП "капитал-труд" путем последовательного умножения полученных индексов.

где:

A^t – Индекс МФП "капитал-труд";

V^t– индекса физического объема ВВП по формуле Ласпейреса в период t;

l^t – комбинированный индекс капитальных и трудовых затрат в период t.

14. Экспериментальные расчеты МФП проведены на основании официальной статистической информации. Работа по совершенствованию расчетов и используемых данных проводится в части восполнения пробелов по отсутствующим данным в объеме капитала.

На первом этапе потребление основного капитала по отдельным типам активов рассчитывается методом непрерывной инвентаризации при наличии соответствующего динамического ряда. В объем капитала кроме основных фондов, включаются и товарно-материальные запасы и непроизведенные активы, такие как земля, природные ресурсы. Проводится работа по стоимостной оценке непроизведенных активов.

На втором этапе подготавливаются индексы цен предприятий производителей и импортных поступлений с учетом постоянного качества по всем типам активов, которые используются при пересчете из текущих цен в постоянные цены.