Қазақстан Республикасында ормандарды зиянкестер мен аурулардан қорғау Ережесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы министрлігі орман, балық және аң шаруашылығы комитетінің 1999 жылғы 19 наурыздағы N 56 бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 19.04.1999 ж. тіркелді. Тіркеу N 736. Күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2004 жылғы 265 желтоқсандағы N 265.

Орман өсімдіктерін сақтау мен тұрақтылығын арттыру, олардың өнімділігін көтеру, сондай-ақ ормандарды зиянкестер мен аурулардан қорғаудың шараларын жетілдіру мақсаттарында Бұйырамын:
Қосымшаланып отырған Қазақстан Республикасында ормандарды зиянкестер мен аурулардан қорғау Ережесі бекітілсін.

Төраға

Қазақстан Республикасында
Ормандарды зиянкестер мен аурулардан
қорғау ережелері

1. Жалпы ережелер

1. Осы ережелерде орман шаруашылығын жүргiзу, орман пайдалануды жүзеге асыру орман қоры аумағында жүзеге асырылатын өзге де шаруашылық қызмет түрлерi, оның iшiнде орман шаруашылығын жүргiзумен байланысты емес орман екпелерінің тұрақтылығын сақтау, орманды зиянды жәндiктер мен аурулардың зақымдауының алдын алу, сол сияқты орманның ағаш және ағаш емес ресурстарын анағұрлым толық пайдалану жағдайында Қазақстан Республикасының ормандарындағы негiзгi санитарлық талаптар белгiленген.
2. Бұл ережелер заңды тұлғалар мен азаматтар үшiн мiндеттi болып табылады.
3. Ормандағы орман пайдаланудың барлық түрлерi мен басқа да орман шаруашылық жұмыстар, зиянкестер мен аурулардан қорғау шараларын қосқанда, ормандардың жай-күйiне терiс ықпал жасамайтын тәсiлдермен және әдiстермен жүзеге асырылуы керек.
Кеспеағашты басты мақсатта пайдалану үшiн және орманды күтiп-баптау үшiн ағаш кесуге бөлiп беру жоспарлары, сол сияқты зиянкестер мен аурулар ошақтары әрекет етушi екпелердегi орман өсiмдiктерi жобалары мен басқа да орман шаруашылық жұмыстары орман қорғау мамандарымен келiсiледi және зиянды жәндiктер мен аурулар тигiзетiн зиянды барынша қысқарту жөнiндегi қажеттi шаралар болуы керек.
4. Облыстық мемлекеттiк орман шаруашылығын басқару органдары тиiстi аумақта қолданылатын осы Ережелерге қосымшалар енгiзуi мүмкiн. Аталған қосымшалар Қазақстан Республикасының орман шаруашылығын басқарушы мемлекеттiк органының бекiтуiне жатады.

2. Санитарлық-сауықтыру шараларының
түрлерi мен мiндеттерi

5. Екпелердiң тұрақтылығын сақтау мен арттыру, олардың өнiмдiлiгiн ұлғайту, дiңдiк зиянкестердiң санын кемiту, аурулардың жұқпалы әсерiн азайту, сол сияқты ормандарда өрт қауiпсiздiгiн арттыру мақсаттарында орман шаруашылығын жүргiзудi жұзеге асырушы ұйымдар (бұдан әрi - ормшарлар) мынадай санитарлық-сауықтыру шараларын дер кезiнде жүргiзуге мiндеттi:
iрiктеп санитарлық мақсаттағы кесудi;
жаппай санитарлық мақсаттағы кесудi;
жастай отырғызылған ағаштарды iрiктеудi;
тұтқыр ағаштар мен шоғырларды сұрыптауды;
қоқыстарды жинауды;
орман ауруларының қауiптi аралық иелерi болып табылатын қажетсiз ағаш тұқымдықтарын, бұталарды және басқа өсiмдiктердi кесiп тастауды;
орманды және орман қоры аумағындағы үйiлген дайындалған ағаштарды зиянкестерден және жұқпалы аурулардан қорғаудың басқа да қажеттi шараларын.

3. Санитарлық-сауықтыру шараларын белгiлеудiң,
жоспарлаудың және жүргiзудiң жалпы тәртiбi

6. Мерзiмдердi iрiктеп алуды, санитарлық-сауықтыру шараларының түрiн және нақты көлемiн жоспарлауды орман шаруашылықтары орман орналастыру, орман патологиялық қадағалау орман патологиялық тексеру, орман экожүйесiнiң мониторингi кезiнде және олардың негiзiнде жасалған ұзақ мерзiмдi және қысқа мерзiмдi болжаулар негiзiнде айқындалған, сол сияқты ормандар топтарын, жасын, қолайлылығын, зиянкестер ошағының даму фазасын, ағаш тұқымдықтарының биологиясын, зиянды жәндiктер мен ауруларды қоздырушылар биологиясын, экономикалық және экологиялық мақсаттылығын ескере отырып, ормандардың нақтылы жай-күйi негізiнде жүзеге асырады.
7. Санитарлық-сауықтыру шаралары бiрiншi кезекте өрт, желсұлатпа, қуаңшылық, шамадан тыс құрғақтық, ылғалдың молдығы, өнеркәсiп қалдықтары немесе өзге де қолайсыз факторлар салдарынан бүлiнген немесе әлсiреген екпелерде, сол сияқты кесудi, шайыр ағызудың және өзгеде орман пайдаланудың салдарынан, екпелердiң тұрақтылығына кауiп төндiретiн мөлшерде ағаштардың зақымдануына және жойылуына, олардың мақсатты функцияларының бұзылуына соқтырған зиянды жәндiктер мен аурулар ошақтарында, сол тәрiздi сауықтыру мақсаттарында белгiленедi.
8. Санитарлық-сауықтыру шаралары ормандардың барлық топтары мен қорғаныштық категорияларында жүргізіледі.
Мемлекеттiк табиғи қорықтар мен мемлекеттiк ұлттық парктер ормандарында санитарлық сауықтыру шараларын жүргiзу олар жөнiндегi үлгiлiк және жеке-дара ережелермен реттеледi.
9. Санитарлық сауықтыру шаралары жүмыстар түрлерi бойынша жеке-дара жоспарланады, бұл орайда санитарлық iрiктеп және жаппай кесу аралық мақсатта пайдалану кесуiнiң жалпы көлемiне және басқадай кесу көлемiне сәйкес кесудiң жалпы көлемiне жекелей бөлiп көрсетiледi.
Санитарлық-сауықтыру шаралары көлемiн жоспарлау кезiнде олардың алқабы жүргiзiлетiн шаралар түрлерi және бiр гектар жерден, барлық алқаптан кесiлетiн ағаштардың саны бойынша көрсетiледi (1-қосымша) құнды (өтiмдi) ағаштың, оның iшiнде iс ағаштардың үлесi кеспе ағаштарды материалдық ақшалай бағалау негiзiнде белгiленедi.
10. Санитарлық-сауықтыру шараларының жоспарлары жыл сайын жасалады және қажеттiлiгiне қарай түзету жасалады. Оларда өсiмдiктер мен жануарлардың сирек кездесетiн және жойыла басталған түрлерiн, бiрегей табиғи қоғамдастықтарды, самырсын және құнды ағаштарды қорғау жөнiндегi шаралар қарастырылады.
11. Санитарлық-сауықтыру шаралары көлемiн жылдың тоқсандары бойынша бөлу, екпелердiң зақымдануының мерзiмдерi мен ерекшелiгiн ағаш тұқымдықтарының, зиянды жәндіктер мен ауру қоздырушылардың биологиясы ескерiлiп жүргiзiледi.
12. Күтпеген апатқа ұшыраған аудандарда (ағаштардың өрттен, өнеркәсiп қалдықтарынан, желсұлатудан, қар омырудан, куаңшылықтан, жәндiктерден, аурулардан және т.б. әсерiн зақымдануы) белгiленген тәртiпте ағаш кесу жоспарларына бүлiнген ағаштарды тезiрек өңдеуге және жинауға және бұл жұмыстарды барынша қысқа мерзiмде аяқтауға бағытталған қажеттi өзгерiстер енгiзiледi.
13. Кеспеағаштарды санитарлық кесуге бөлу және жаңадан қоныстандырылған ағаштарды iрiктеп алу кесуден бiр ай бұрын көктем-жаз кезеңiнде жүргiзiледi, бұл орайда жалпақ жапырақты ормандарда тек жапырақтар болған жағдайда ғана бөлуге рұқсат етiлiдi.
Кесуге арналған барлық ағаштар таңбалануға тиiс, сол кесуден кейiн түбiр кесiндi таңбаланады.

4. Iрiктеп санитарлық кесу

14. Iрiктеп санитарлық кесу тұрақтылығы бұзылған екпелерде, онда табиғи тұрақтылығы жағынан салыстырылуы бойынша ағаштардың құлап түсуi арта бастағаны байқалған және қурай бастаған, қурап тұрған, желсұлатқан, дауыл омырған, қар сұлатқан, қар омырған, аурулар зақымдаған, дiңдiк зиянкестер ұялаған және өзгеде зақымдалу салдарынан ағаштардың жай-күйiнiң орташа өсуi, яғни 1,6-дан 3,5 дейiнгi қасиетiнiң жойылуы сәтiне дейiн зақымдау пайда болған және осындай себептер жинақталған екпелерде жүргiзiледi (3,4-қосымша).
15. Тұрақтылығы берiк екпелерде ағаштарды iрiктеп алу орманды күтiп баптау мақсатында жоспарлы кесудiң тәртiбiнде мерзiмдерi арасындағы кезеңде құндылығы жоқ жекелеген ағаштарды жою, қоқыстарды жинау олардың пайда болуына қарай қосымша шара ретiнде ұдайы түрде жүзеге асырылады.
16. Сауықтыру шаралар ретiндегi iрiктеп санитарлық кесу 1 және 2 топтардағы сүрекдiңдерде барлық қорғаныштық категориялары, жастары мен тұқымдықтары жағынан шаруашылық тұрғыда игерiлген ормандарда жүргiзiледi.
17. Ірiктеп санитарлық кесу екпелердiң тұтастылығы мен тұрақтылығының бұзылуына соқтырмауға тиiс. Олай болмаған жағдайда екпелер жаппай санитарлық кесуге немесе қайта құруға жатқызылады. Ірiктеп санитарлық кесуден кейiн екпелердiң толымы 0,5 тен, ал шыршалар мен майқарағайларда 0,6 дан кем болмауға тиiс. Толымдылықты одан әрi кемiтудiң қажеттiлiгi орман патологиялық тексеру материалдарында негiзделуi керек.
Төмен толымдылық табиғи жай-күйiнiң қасиетi болып табылатын екпелерде (арша, пiсте ағашы, сексеуiл және т.б.), және тау ормандарында Гаузер қабық құрты мен микрофаг зақымдаған жағдайда iрiктеп санитарлық кесуде толымдылықты 0,3 дейiн кемiтуге рұқсат етiледi.
18. Iрiктеп санитарлық кесудi жүргiзуге өз қарамағында орман орналастырудың немесе арнайы орман патологиялық зерттеудiң мәлiметтерiн пайдаланушы ұйымның бiрiншi басшысы рұқсат бередi.
19. Ағаштарды сұрыптап алу мен таңбалауды орманшылар, олардың көмекшiлерi немесе учаскелiк техниктер (орман шеберлерi) жүргiзедi.
20. Өрт салдардынан, жел, қар әсерiнен, ағаш дайындау кезiнде мүлде әлсiреген ағаштар, дiңдiк зиянкестер ұялап алғанға және аурулар зақымдағанға дейiн сұрыптауға жатады. Ағаштарды кесуге iрiктеп алу кезiнде ағаштардың бүлiнуi (зақымдануы) дәрежесiн, зиянкестер мен ауруларды қоздырушылардың биологиясы ерекшелiктерiн басшылыққа алу қажет (3,4 қосымша).

5. Жаппай санитарлық кесу

21. Жаппай санитарлық кесу жапырақты орманның жай-күйiнiң өсу балы 3,6 дан 5,0 дейiн болатын 3 сыныпты екпелерде жүргiзiледi (2,3-қосымша) егер сүрекдiң 0,25 гектар және одан көп алқапта кесiлсе, ол санитарлық жаппай кесу болып саналады.
22. Ірiктеп санитарлық кесу екпелердi сауықтыра алмайтындай болғанда және екпелердiң толымының 0,5 төмен кемуiне, шырша мен майқарағай екпелерi үшiн толымдылықты 0,6 кем мөлшерге соқтыратын жағдайда жаппай санитарлық кесу жасына қарамастан 1 және 2 топтардағы ормандарда белгiленедi (ерекшелiк төмен толымдылық табиғи жай-күйi болып табылатын ағаш тұқымдықтарға қатысты болады, осы ережелердiң 16 тармағы).
Зақымданған, әлсiреген толысқан екпелер олардың өмiршеңдiк сатысының бұзылуына қарамастан бiрiншi кезектi кесуге белгiленедi. Егер бұл кесу басты мақсатта пайдалану кесуi тәртiбiнде жүргiзiлетiн болса, онда зиянкестер мен аурулардың қауiптi түрлерi ошағының таралуының алдын алу, олардың биологиясы мен нақтылы жағдайларын ескере отырып қосымша шаралар қолданылады.
Қорғаныштық, су қорғаушылық, санитарлық гигиеналық және сауықтырушы маңызы бар ормандардағы (қалалық ормандармен орман парктерi, қалалар, басқада елдi мекендер мен өнеркәсiп кәсiпорындары төңiрегiндегi жасыл аймақтардың ормандары, сумен жабдықтау көздерiн санитарлық қорғау аймақтарының бiрiншi және екiншi белдеулерiнiң ормандары және курорттарды санитарлық қорғау округтерiнiң ормандары, өзендердiң, көлдердiң, су қоймаларының және басқа суаттардың жағалары бойынша) тыйым салынған жолақтар ормандары эрозияға қарсы ормандар, сол сияқты ерекше қорғалатын аумақтардың ормандарында (қорықтар мен қорықтық аймақтар, ұлттық және тарихи табиғи парктер, оқшауланған орман алқаптары, ғылыми маңызы бар, оған қоса генетикалық резерваттар мен табиғат ескерткiштерi ормандары, жанғақ-кәсiпшiлiк аймақтарының ормандары және орман жемiс екпелерi, биiк таудағы ормандар) ерекше жағдайларда, екпелер өздерiнiң мақсатты функцияларын толық жойған, мiндеттi түрде кейiн бiрiншi кезекте ағашы кесiлген алқаптарда орманды қалпына келтiру жүргiзiлетiн санитарлық кесу белгiленедi.
Сексеуiл ормандарында жаппай санитарлық кесу ағаштардың жасына қарамастан 50 процентi қураған, немесе қурап тұрған және ағаштардың басының қурауы қазiрде 30 проценттен асқан жағдайда жаппай санитарлық кесу жүргiзiледi, кесу күзгі-қысқы кезеңде атқарылады.
23. Жаппай санитарлық кесуге арналған екпе ағаштарға, орман шаруашылығының бас орманшысы, орманшы немесе оның көмекшiсi, орман қорғау бойынша маман, ал қажеттi жағдайда өзге де мамандардың қатынасуымен мiндеттi түрдегi орман-патологиялық тексеру жүргiзiледi.
Тексеру материалдарын орманшар директоры бекiтедi.
Орман орналастыру кезiнде жаппай санитарлық кесу көзделген орман учаскелерi, бұған орман патологы немесе орман қорғау маманы қатыспаса, тексерiлуге сондай-ақ жатады.
24. 1 және 2 топтардағы ормандарда, егер әрбiр учаскенiң көлемi 25 га аспаса жаппай санитарлық кесуге орман шаруашылығын басқарушы мемлекеттiк орган рұқсат бередi.
Өзге жағдайларда санитарлық кесуге рұқсатты Қазақстан Республикасы орман шаруашылығын басқарудың мемлекеттiк органы бередi.
Голланд ауруына ұшыраған екпелерде санитарлық кесудi жүргiзуге ормандардың көлемi мен топтарына қарамастан облыстық мемлекеттiк орман шаруашылығын басқару органы рұқсат бередi. Әдеттегiдей, кесiлетiн сүрiк кеспе ағаш қорынан белгiленген жылдық лимитi есебiнен, ал қажеттi жағдайда онан тыс босатылады.
25. Екпелердiң орман патологиялық жай-күйiн сипаттау үшiн жаппай санитарлық кесу белгiленген әрбiр телiмде тiкбұрышты немесе ленталы сынақ алаңдары (5-қосымша) орналастырылады. Сынақ алаңының жалпы көлемi тексерiлетiн учаскенiң көлемi 100 гектарға дейiн болғанда оның алаңының кемiнде екi процентi, ал 100 гектардан асса - 1 процентi болуы керек.
26. Жаппай санитарлық кесудi жүргiзуге арналған рұқсат алу үшiн мынадай қүжаттар тапсырылады:
кесуге арналған екпелерге комиссия жүргiзген бақылау мен тексеру актiсi;
осы екпелер бойынша жиынтық ведомость (6-қосымша) зақымдалған екпелерге салынған сынау алаңдарының жиынтық ведомостысы (7-қосымша);
жаппай кесуге арналған, телiмдер көрсетiлген, олардың көлемдерi мен сынау алаңдары түсiрiлген участке планшетiнен көшiрме.
27. Кесуге белгiленген екпелердi комиссияның бақылау немесе тексеру актiсiнде ормандар топтары, қорғаныштық категориясы, екпелердiң таксациялық сипаттамасы, кесудiң шапшаңдығы мен оны жүргiзуге белгiленген мерзiмi, олардың зақымдалуының себептерi, жаппай кесудiң қажеттiлiгiн негiздеу, кейiн түлетудi қамтамасыз ету жөнiндегi шаралар және жапсарлас екпелердiң ыдырауының алдын алу үшiн қажеттi шаралар. Актiге комиссияның барлық мүшелерi қол қояды.
28. Бiрiншi топтағы ормандардағы зақымданған және қураған екпелердi жаппай санитарлық кесу кезiнде мiндеттi түрде мынадай жағдайлар сақталады:
1) ағашы кесiлетiн алаң, егер онда табиғи түлеп өсу болмаса, бiрiншi кезекте орман өсiмдiгiн орналастыруға арналатыны;
2) аурудан сау жапсарлас екпелер үшiн орман патологиялық қадағалау белгiленедi, оларда ауру және зиянды дiңдiк зиянкестер өте ұялай бастаған ағаштарды iрiктеп алу және қоқыстарды жинау жүргiзiлетiнi берiк сақталуға тиiс.
29. Жаппай санитарлық кесудi талап ететiн желсұлама, дауыл омырған, өртеңдер мен жәндiктердiң зақымдауы немесе ауруларға шалдыққан учаскелер, өрттiң таралуына, зиянды жәндiктер мен сүректердiң техникалық сапасын жоғалтуына жол бермеу үшін мүмкiндiгiнше қысқа мерзiмде алаңдарды ұқыпты түрде кеспе қалдықтарынан және қоқыстардан тазарту жұмысы белгiленуi керек.
30. Екiншi топ ормандарының пайдаланылып отырған бөлiгiндегi ағашын желсұлатқан, дауыл омырған немесе қылқан жапырақтарын кемiрушiлер зақымдаған, ыдыраған (қуару және дiңдiк зиянкестердiң ұялауы байқалған жағдайда), сол сияқты жоғарғы немесе тұрақты төменгi жағын өрт шалған қылқан жапырақты екпелер бiрiншi кезекте кесуге жатқызылады.
Екiншi топтағы ормандарда кесуге жасы жетпеген немесе есептi кеспеағаштың белгiленген мөлшерiнен тыс ыдыраған және зақымданған екпелердi кесуге, сол сияқты алаңы кеспе ағашқа тиiстi мөлшерден асып түсетiн екпелердi кесуге бiрiншi топ ормандарына белгiленген тәртiпте рұқсат етiледi.

6. Зиянкестер ұялай бастаған ағаштарды iрiктеп алу

31. Зиянкестер ұялай бастаған ағаштарды iрiктеп алу өзiндiк дербес шара, ол дiңдiк зиянкестер тобы бөлiгiн құртуға және жұқпалы аурулар деңгейiн кемiтуге, сол арқылы екпелерге зиянды әрекетiн шектеуге және зиянды организмдердiң жаппай көбею шағының пайда болуына жол бермеуге бағытталған қауiптi зиянкестер мен аурулардың көбею қаупi бар барлық екпелерде iрiктеп алу жүйелi түрде жүргiзiледi.
32. Бiрiншi кезекте зиянкестер ұялаған ағаштарды iрiктеп алу орман өртiнен, желсұлатудан, дауыл омырудан, қуаңшылықтан, жәндiктердiң қылқан жапырақты жүйесi обырынан, сол сияқты түбiр шiрiгiнен және басқа қауiптi аурулардан зақымданған екпелерде жүргiзiледi.
33. Зияндылар ұялай бастаған ағаштарды iрiктеп алуды жүргiзуде мынадай талаптар қойылады:
1) кесуге белгiленген ағаштарды iрiктеу мен таңбалау орман патологының, орманды сақтау мен қорғау жөнiндегi инженердiң, орманшардың басшылығымен жүргiзiлетiнi;
2) iрiктеу жәндiктердiң ұшуы мен жетiлуi мерзiмiн ескеру, сөйтiп, жәндiктердiң жас ұрпағының ұшуына және олардың санының одан әрi артуына жол бермеу, жалпы жұқпалы жайдың өршуiнен құтылу, зиянкестердiң өсiп көбеюiне және аурулар қаупiне жол бермеу үшін анағұрлым қолайлы уақытты ескеру негiзiнде жүргiзiледi.
Күнтiзбелiк мерзiмдер тiкелей аймақта жылдың ауа-райы жағдайларына, зиянкестер таралымы мен ауруларды қоздырушылардың аталған жергiлiктi жер үшiн биологиялық ерекшелiктерге қатысты ауысуы мүмкiн.
Анағұрлым қауптi зиянкестер мен ауруларға арнап негізгі орман құраушы тұқымдық ағаштарды зиянкестер ұялауынан және зақымдауынан iрiктеп алу үшiн шара және мерзiмдер белгiленедi (8-қосымша).
34. Зиянкестер ұялай бастаған ағаштарды iрiктеп алу кезiнде кесiлген сүрек қабығынан аршылуы әйтпесе инсектицидпен өңделуi керек. Сүректi өңдеу мерзiмi ағаш қабығы астынан бiрiншi көбелектердiң байқалуынан кешiктiрiлмеуi, ағашты күзгi-қысқы кесу кезiнде 1 мамырға дейiн болмақ.
Қылқан жапырақты екпелерде қабықтар мен бұтақшалар өртеледi немесе жерге көмiледi.

7. Тосқауыл ағаштар мен тұтқыр үймелердi
орналастыру

35. Тосқауыл ағаштар мен тұтқыр үйменi орналастыру санитарлық жағынан қанағаттанарлық жай-күйге келтiрiлген, онда қазiрдiң өзiнде зиянкестер ұялай бастаған кураған ағаштар кесiлген, бiрақ дiңдiк зиянкестердiң санының артуы сақталып отыр.
Тосқауыл ағаштар мен тұтқыр үйменi орналастыру зиянкестер ұялай бастаған ағаштарды iрiктеп алумен және iрiктеп санитарлық кесудi жүргiзумен қосарластырылуы мүмкiн. Зиянкестердiң қаптап көбею кезеңдерi жаппай санитарлық кесудi жүргiзгенде болады, сонда тосқауыл кеспеағашты құруға болады, жаз кезеңiне сүрекдiңдi қоршаған сүректерi молынан қалдырылады.
36. Тосқауыл ағаштар ретiнде жел сұлатқан, дауыл омырған, қар омырған зиянкестер ұялаудан бос қураған ағаштар дiңi, сол сияқты ауру, кемiс және әлсiреген ағаштар пайдаланылады. Тосқауыл материалдар ретiнде ағаштардың жоғарғы тұсы және басқа кеспе калдықтары, сол сияқты аталған тұқымдықтардың бұтақтары тосқауыл үйме ретiнде пайдаланылады. Тосқауыл үйменi, әдеттегiдей, шөл-шөлейт аймақтағы тоғай екпелерiнде және Шренк шыршасының, аршаның таудағы екпелерiнде пайдаланылады.
Сау ағаштардан тосқауыл жасауға рұқсат етiлмейдi.
37. Зиянкестер ұялай бастаған ағаштарды орналастыру кезiнде дiңдердi дер кезiнде қабығынан аршу керек, бұл ұрғашы құрттар жұмыртқаның негiзгi бөлiгiн салған кезеңде, ал алғашқы құрттар қуыршақ жасауға кiрiскен шақта, әйтпесе сүрек пен тұтқыр үйменi пайдалану немесе химиялық әдiспен өңдеу жүргiзiлуi қажет. Тосқауыл ағаштарды аршылғаннан кейiн қабық пен бұтақты өртеу керек әйтпесе жерге көму қажет.
Инсектицидпен өңделген тосқауыл ағаштарды орналастыруға болады.
38. Тосқауыл ағаштар мен тұтқыр үйменi орналастыру орманшылардың немесе орман қорғау жөнiндегi мамандардың тiкелей басқаруымен жүргiзiлуге тиiс.
Дiңдiк зиянкестердiң саны екпелердi орман патологиялық тұрғыдағы тексеру нәтижелерi бойынша белгiленедi, олардың санына қарай орналастыруға тиiстi ағаштардың саны анықталады (9 қосымша).
Зиянкестер саны жағынан көп болған жағдайда тосқауыл ағаштар саны зиянкестер ошағындағы құрттар ұялай бастаған ағаштардың тең жарымы мөлшерiнде, саны орташа жағдайда құрт ұялаған ағаштар санының 1/2 және 1/4 мөлшерiнде, ал төмен жағдайда құрт ұялаған ағаштар санының 1/4 мөлшерiнде орналастырылады. 4 қосымшада көрсетiлген зиянкестер санына төмен жағдайда тосқауыл ағаштар орналастырылмайды.
39. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ормандарында (қорықтар мен қорық аймақтары, ұлттық және тарихи-табиғат парктерi, аса құнды орман алқаптары, генетикалық резерваттар мен табиғат ескерткiштерiн қосқанда ғылыми маңызы бар ормандар, жаңғақ кәсiпшiлiк аймақтарының ормандары және орман жемiс екпелерi, биiк тау ормандары), санитарлық гигиеналық және сауықтыру функцияларын орындаушы ормандарда (қалалық ормандар мен орман парктерi, қалалар, басқа елдi мекендер мен өнеркәсiп кәсiпорындары төңiрегiндегi жасыл аймақтардың ормандары, сумен жабдықтау көздерiн қорғау аймақтарының бiрiншi және екiншi белдеу ормандары және курорттарды санитарлық қорғау округтерiнiң ормандары) оларды санитарлық жай-күйi жақсы болған жағдайда қабық жегiштердiң жаппай ұшуынан бiрнеше апта бұрын тосқауыл ағаштар орналастыру әдiсiн пайдалануға болады, ол үшiн көбелектердi өзiне тарту қабiлетiн арттыру үшiн ағашқа фермонды диспенсерлер орнатып немесе оларды қабық жегiштер ұялайтын жерлерге қою керек.
40. Тосқауыл ағаштар, әдеттегiдей, жапырақтарын отамай тұтас күйiнде астына төсенiш қойып, әйтпесе түйдек қүйiнде орналастырылады. Төсенiштiк тосқауылды дiңдiк зиянкестер ошағына жақын жерге топтай қойған ұтымды.
Қатынауға жақын жерлерде зиянкестердiң өсiп дамуын дер кезiнде байқау және тосқауыл ағаштарды қабығынан аршу үшiн бақылау тосқауыл ағаштарды орналастыру iсiн жүргiзу керек.
41. Тосқауыл ағаштар мен тұтқыр үйменi орналастыруда зиянкестердiң биологиясын және қолданыстағы ұсыныстарды ескерiп, белгiлi мерзiмде жүргiзу қажет.
Күнтiзбелiк мерзiмдер жылдың аймақтық ауа-райына, жергiлiктi жерде зиянкестердiң таралымы мен ауру қоздырушылардың биологиялық ерекшелiгiне қарай ауытқуы мүмкiн. Көптеген жағдайларда тосқауыл ағаштар мен тұтқыр үйменi қою мерзiмi және оны жүргiзу техникасы арнайы сипатта болуы мүмкiн немесе қосымша шаралар қолданумен жүргiзiлуi мүмкiн.
Анағұрлым қауiптi зиянкестер мен екпелерге мейлiнше қауiп төндiретiн зиянкестерге (жұқпалы ауруды таратушылар) арнап тосқауыл ағаштар мен тұтқыр үймелердi қоюдың мерзiмi белгiленедi сол сияқты шараларды жүргiзудiң техникасы мен жағдайы белгiленедi (10-қосымша).

8. Қоқыстарды жинау

42. Қоқыстарды жинау, дербес шара ретiнде, қурап тұрған, желсұлатқан, дауыл омырған, қарсұлатқан және т.б. түрдегi өтiмдi ағаштар болған жағдайда белгiленедi.
Санитарлық-гигиеналық және сауықтыру функцияларын басымдырақ орындаушы ормандарда эстетикалық және өртке қарсы мақсаттарда, сол тәрiздi ерекше қорғалатын аумақтардың ормандарында өтiмдi емес сүректердi жинау жүргiзiледi.
Бiрiншi кезекте дiңдiк зиянкестердiң ошағының пайда болу қауiпi бар учаскеде жас шырпылар жиналады. Осылай өңдеу зиянкестердiң негiзгi түрлерiнiң биологиясымен байланыстырылады.

9. Ағаштарды, бұталарды, өскiндердi және басқа
қажетсiз өсiмдiктердi кесiп тастау

43. Аталған шара мәдени ауылшаруашылық өсiмдiктерi мен құнды сүрек тұқымдықтарына қауiптi организмдердi таратушы болып табылатын ағаштармен бұталардың жекелеген түрлерi бар сүрекдiңдерде жүргiзiледi.
44. Орман қойнына дейiн 200 метр қашықтықтағы далалық жерлерге жапсарлас орман екпелерiнде ауылшаруашылық дәндi дақылдарын зақымдайтын тотты шiрiткiштiң аралық иесi болып табылатын зерек пен iш жүргiзетiн қаражемiс өсiрудiң еш қажетi жоқ.
45. Жекелеген жағдайларда құнды сүрек тұқымдықтары үшiн қауiптi организмдердiң өсiп дамуына ықпал жасаушы аралық иегер ретiндегi кейбiр ағаш түқымдарын кесiп тастау керек. Шөлейт аймақтағы егiстiкте және сексеуiл өсiмдiгiнде арам шөп өсiмдiктерiнiң дамыуына жол беруге болмайды, өйткенi марева тұқымдастығында сексеуiлдiң кейбiр зиянкестерi дамуы мүмкiн.

10. Арнайы әдiстердi қолдану

46. Орман қорғаудың жоғарыда көрсетiлген шараларын ұштастыру, сол сияқты iрiктеп және жаппай санитарлық кесу немесе оларға қатысты болмайтын, орман қорғау жөнiндегi ұсыныстар бойынша және мамандардың бақылаумен осы ережелердiң 11-қосымшасына сәйкес орман мен орман материалдарын дiңдiк зиянкестерден қорғаудың химиялық шаралары, алдамшы құралдар (ферромондық тұтқырлар,т.б.), ремиздер қалдыру пайдалы организмдердi қорғау жөнiндегi шаралар қолданылады.
47. Дiңдiк зиянкестерге ферромондарды пайдалану кезiнде тиiстi нұсқаулықтарды басшылыққа алу керек. Ферромондар мен жәндiктердi ұстап алу кезiнде түрлiше амал қолданылады немесе ағашты кесу және тосқауыл ағаштарды (өсiп тұрған және кесiлген) пайдалану, бұл арада барлық жағдайда тосып алынған жәндiктердi инсектицидпен механикалық жолмен (ағаштарды қабықтау) жою, әйтпесе басқа тәсiлдермен дер кезiнде құрту қажет.
48. Көктемде құстардың ұя басатын кезiнде және жаздың екiншi жартысында ең алдымен құрлардың ойнағы, жыртқыш құстардың ұя басатын кезiнде орманда орман шаруашылық және өзгеде қызметтi шектеу қажет.
Орманда ағаш кесудiң барлық түрi кезiнде және өзгеде жұмыстар шағында орман қолтығында әрекет етпеу керек, онда құстар ұя салуы мүмкiн олардың ұя салуына жәрдемдесудiң басқада шараларын (ұяшықтар iлу т.б.) қолданған жөн.
49. Ағаш кесудiң барлық түрiнде, кеспеағашты тазарту, орман қорғау шараларының барлық түрiн жүргiзу кезiнде дiңдiк зиянкестердiң энтомофагтарын қорғау, сақтау және жәрдемдесу жөнiнде шаралар қолданылады.
Энтомофагтарды сақтау, қорғау және өсiп-көбеюiне жәрдемдесу жөнiнде мынадай негiзгi шаралар алға қойылады:
1) әлсiреген екпелерде және қабық құрты кешенiнiң жыртқыш қоңыздарына қоныс аудартудың барынша тиiмдi әдiсi;
2) үлкейе бастаған кезiнде көмiртектi тағам арқылы жағдайын жақсарту жолымен қабық құртын өсiп-көбеюi ошақтарында сақтау және қабық құрт, паразиттерiн бiр ұяға тарту. Бұған - қолданыстағы ұсыныстарға сәйкес дiңдiк зиянкестердiң үрдiстi ошақтарында бiр, екi және көпжылдық шырынды шөптер (ремиздер жасау) егу арқылы қол жеткiзуге болады.
3) ағаштарды химиялық жолмен өңдер кезiнде қабық құрты энтомофагтарын сақтау химиялық өнiмдердiң жанама әсерiн төмендету негiзiнде жүзеге асырылады, атап айтқанда, зиянкестердiң энтомофагтарының көктемгi топтарының ұшуы кезеңiнiң алдын алу мерзiмiнде өңдеу, негiзiнен сауықтыру мақсатында химиялық өңдеудi қолдану;
4) екпелерде энтомафагтар мекендеушi шағын стансаларды сақтауға әлсiреген екпелерде және қабық құрты паразиттерiнiң жұқтырушылық жоғары процентi анықталған, өзiне ағаштардың белгiлi бiр санын сақтауды қосатын қабық құрты ошақтарында iрiктеп санитарлық кесудi жүргiзудiң бiрқатар ережелерi мен мерзiмдерiн берiк сақтау негiзiнде қол жеткiзуге болады. Сол сияқты тамыз айынан ерте емес кезенде дiңдiк зиянкестер ошақтарында қабық құрты ұялаған, қураған ағаштарды кесiп тастау және алдамшы ағаштар мен сорттылықтарды орналастыру, қабық құрттың жыртқыш қоңыздарын бiр жерге шоғырландыру үшін алдамшы құралдарды пайдалану және қолданыстағы ұсыныстарға сәйкес басқа да шаралар қолданылады;
5) Ағашы кесiлген жерлерде қабық құрттың энтомафагтерi мекендеушi шағын стансаларды сақтау қабық құрт кешенiнде паразиттер мен жыртқыштарды өсiру үшiн белгiлi бiр мөлшерде кеспе қалдықтарын, түбiрлердi, шырпыларды және басқа ағаш дайындау қалдықтарын қалдыруға болады.
Дiңдiк зиянкестердiң энтомофагтерiн сақтау, қорғау және өсiп-көбеюiне жәрдемдесу жөнiнде жоғарыда көрсетiлген шаралар орман қорғау жөнiндегi мамандардың қатысуымен орман патологиялық тексеруiн мұқият жүргiзу қажет.

11. Ағаш кесу кезiндегi санитарлық талаптар

50. Басты мақсаттағы кесудi жүргiзу кезiнде бiрiншi кезекте кесу өрттер зақымдаған, желсұлатқан, қар омырған, орман зиянкестерi мен аурулары басқа да қолайсыз факторлар әсерiнен бүлiнген екпелерде белгiленедi.
51. Ірiктеп және бiртiндеп кесу кезiнде бiрiншi кезекте кесуге дiңi, тамыр табаны, iрi бұтақтардың төбесi және бүкiл желегi бүлiнген және солып қалған, дiңдiк зиянкестер ұялаған немесе iстен шыққан және аурулар зақымдаған ағаштар жатқызылады.
52. Күтiп-баптау кесуi кезiнде бiрiншi кезекте дiңдiк зиянкестер ұялаған, аурулар зақымдаған, жел, қар бүлдiрген, өсуi мешеулеген, қалжыраған, курай бастаған, қурап тұрған, төбесi қураған, иiлген және механикалық жағынан бүлiнген (осылған, қуарған-ойылған, төбелерi сынған және т.б.) ағаштар жатады.
Шығыстың мамыр айындағы зауза қоңызы сан жағынан көп болатын аудандарда құрылған қарағайдың ұйысқан өсiмдiктерiнiң және қарағай түбiрiнiң қандаласы жағдайында тазарту мен сирету iсiн өсiмдiктердiң толымын 0,7 кемiтпей, бұл орайда жапырақты тұқымдықтардың қоспасын (құрамы бойынша 2-3 бiрлiк ) және орман қолтығын сақтай отырып қажетті жағдайда ағаш тасу соқпақтарын пайдалану негiзiнде селективтiк және желiлi-селективтiк әдiс бойынша жүргiзiледi.
25 жасқа дейiнгi қарағай өсiмдiктерiнiң түбiр қандаласы ошақтарында күтiп-баптау кесуiн жүргiзуге болмайды. Түбiр қандаласы ошақтарына жақын орналасқан табиғи жағынан ұйысқан жас шыбықтарда күтiп-баптау кесуiн жүргiзу кезiнде сүректердiң толымы О,8-ден кемiмеуi керек.
Қарағай өсiмдiктерiн 3-5 сыныпты бонитетiнде кесудi желiлiк тәсiлмен жүргiзгенде толымдылық 0,9, қатарлар аралығының енi 2 метрден кем болмауға тиiс, оларды шығыстың және қарағай түбiрi қандаласы жағдайында кесуге тыйым салынады.
Толымы төмен қарағайдың жас қабықтарында өте күшті әлсіреген және қурай басталған ағаштар саны 30 проценттен артса, ал желектердiң тұтасуы 0,4 аспаса немесе кезкелген тұтасу жағдайында, аталған категориядағы ағаштар саны 50 процент болса, екпелердi жаппай кесу арқылы қайта құру белгiленедi және ағаштар тасылып алынады немесе жағып жiберiледi.
Түбiр губкасы мен саңырауқұлақ зақымдаған қылқан жапырақты күтiп-баптау кесуi күзгi-қысқы кезеңде (қарашадан сәуiрге дейiн) саңырауқұлақтың табиғи таралуы болмайтын шақта жүргiзiледi.
53. Өсетiн жерiнiң жағдайларына, кесiндi қалдықтарын сату мүмкiндiгiне, ағаш дайындау мен орманды қалпына келтiру жұмыстарының технологиясына байланысты және басқа факторларға қатысты ағашы кесiлген жерлердi тазартуға мынадай тәсiлдер белгiленедi:
1) кесiндi қалдықтары жал етiлiп үйiледi;
2) үймеге, жалға жиналған қалдықтар кейiн отын немесе ұқсату ретiнде пайдаланылады;
3) кесiндi үйiндiлерi мен жалы жиналған жерiнде шiрiтуге қалдырылады;
4) ағашы кесiлген алаңда ұсақталған кесiндi қалдықтары (ұзындығы 1 метрден аспайтын) жер үстiне шашып тасталады.
5) үйiндiге, жалға жиналған кесiндi қалдықтары кеспеағаш алаңында, алаңқайда, бос жерде, сол сияқты саңлаулы жерлерде өрт қауiпi жоқ кезеңде жағып жiберiледi.
Ағашы кесiлген жерлердi тазарту тәсiлi әрбiр жекелеген жағдайда ағаш кесу билетiнде көрсетiледi.
Ағаш кесудiң барлық тәсiлдерi кезiнде ағаш дайындаушылар кеспе ағашта кесуге жатқызылмаған өскiндер мен басқа да ағаштарды бүлiнуден сақтауды қамтамасыз ете отырып, кеспеағашты тазартуды ағаш кесумен бiр мезгілде жүргiзуге мiндеттi.
54. Қысқы кесуден кейiн, көктемде ағаш дайындаушылар тазартудың белгiленген тәсiлiне сәйкес ағашы кесiлген орындарды толық тазартуды жүргiзуге мiндеттi. Табиғи түлеп өсуге арналған кеспеағаштарда кесiндi калдықтарының үйiндiлерi мен жалдары болашақ өсiмдiктер қатарларына жапсарлас орналастырылуы керек және трактордың шынжыр табаны арқылы тапталады.
55. Қүрғақ құмдақ топырақта өскен екпелерде, тастақты топырақтағы қарағай екпелерiнде жапырақты орманда және басқа қатты жапырақты екпелерде сол сияқты ауыр топырақтағы шырша орманында ағаштың өздiгiнен тұқым шашуын күн қызуынан, үсiктен және т.б. жағдайдан қорғау үшiн ағашы кесiлген жерлерде кесiндi қалдықтары ұзындығы 1 метрге дейiн етiлiп ұсақталып ағашы кесiлген алаңға бiркелкi етiп шашып тасталуға тиiс.
56. Ызғарлы және дымқыл топырақты жерлердегi қылқан жапырақты және жалпақ жапырақты екпелерде ағашы кесiлген жерде пайда болған өздiгiнен тұқым шашу жағын түлетуге жатқызылады, ағашы кесiлген жерлердi тазарту үлкен емес (биiктiгi 0,5 метрге дейiн) кесiндi қалдықтарын жинау жолымен, тығыз үймелердi өскiндерден бос жерлерге (түбiрлер мен шағын түлеген шыбықтар арасына) жинау керек.
57. Құмдақ және жеңiл сазды топырақты алқаптағы қылқан жапырақты және жалпақ жапырақты екпелерде шаруашылық жағынан құнды тұқымдықтардың түлеп өсуi мақсатында жәрдемдесу топырақты жақсарту қажет болып табылады, ағашы кесiлген жерлердi тазарту үймелер мен жалдарға жиналған кесiндi қалдықтарын отқа жағып жiберу тәсiлiмен жүргiзiлуi керек.
58. Тау ормандарында ағашты бiртiндеп және iрiктеп кесудi жүргiзу кезiнде кеспеағашты тазарту кесiндi қалдықтарын ұзындығын 1 метрге дейiн ұсақтап бiркелкi етiп жер үстiне шашып тастау керек. Ағашты жаппай кесу кезiнде эрозиялық процестердi болдырмау үшiн кесiндi қалдықтарын енi бiр метрлiк жалға жинап, олар тау баурайына әрбiр 8-10 метр сайын көлденең орналастырылады осындай мақсатпен ағаш кесудiң барлық түрiнде кесiндi қалдықтарының бiр бөлiгi трактор жүретiн жолдарға (соқпақтарға) жал етiлiп үйiледi.
59. Дiңдiк аурулардың, тамыр және жүйке-аурулары ошақтарында кесінді қалдықтарын өрт қаупi ережелерiн сақтай отырып, мiндеттi түрде отқа жағып жiберу немесе жерге көму керек.
Ұқсатуға немесе сатуға арналған кесiндi қалдықтарын көктемгi жазғы маусым мерзiмiн ескере отырып, осы ережелердiң 12 қосымшасында көрсетiлгенiндей олардың қашан дайындалғанына қарамастан бiр ай орман iшiнде сақтауға рұқсат етiледi.
60. Бұландарды және басқа жануарларды азықтандыру және оларды орман өсiмдiктерi мен құнды ағаш тұқымдықтарының табиғи түлеушi өскiндерiн жеп қоюдан сақтау үшiн күзгi-қысқы қалдықтарын және басқа азықтық тұқымдықтарды қалдыруға рұқсат етiледi және кейiн өрт қауiпi басталар кезеңге дейiн оларды мiндеттi түрде жинап алып, кеспеағаштан тазартылады.
61. Қылқан жапырақты тұқымдықтардың түбiрiнде қарағайдың үлкен бiзтүмсық қоңыздары және басқа зиянкестердiң жаппай өсiп-көбеюi, және олар жас шыбықтарды бүлдiруi қауiпi туған жағдайда жас шыбықтарды, ал тек ерекше жағдайларда осы ережелердiң 11-қосымшасына сәйкес түбiрлердi жәндiктердiң ұялауынан бұрын химиялық өңдеу жүргiзiледi. Емен ормандарында және терек екпелерiнде қажеттi жағдайда түбiрлердi дiңдiк зиянкестерден қорғау үшiн химиялық әдiс қолданылады.
62. Ағаш кесудiң барлық түрiнде сүректердi төменгi қоймаға тасып жеткiзу, әдеттегiдей, оларды дайындаумен бiр мезгiлде атқарылады. Сүректердi тасып әкету қиындаған жағдайда сүректерде орман iшiнде көктемгі-жазғы кезеңде сақтауға осы ережелердiң 11 және 13 қосымшаларында жазылған әдiстер мен аудандардың климат жағдайларын ескере отырып, белгiленген мерзiмде сүректердi мiндеттi түрде дiндiк зиянкестердiң ұялауынан және саңырауқұлақ ауруына шалдығудан сақтау шаралары қолданылған жағдайда рұқсат етiледi.
63. Ормандарда және орманнан 2 шақырым қашық жерде, осы Ережелердiң 12 қосымшасында көрсетiлген мерзiм iшiнде қылқан жапырақты тұқымдықтардың қабығы аршылмаған немесе химиялық немесе басқа әдiстермен өңделмеген, зиянды жәндiктердiң ұялауынан және зақымдауынан қорғалмаған сүректердi қалдыруға болмайды.
64. Көктемгi-жазғы кезде дайындалған қылқан жапырақты тұқымдықтардың, еменнiң, шағанның, қара ағаштың сүректерiн тасып әкету, қабықтау мен қорғау осы шараларды жүргiзу сәтiнен 10 күннен кешiктермей атқарылуға тиiс.
65. Қайыңның және қандағаштың жазғы кезеңде дайындалған сүрегiн, оларды сақтаудың арнайы тәсiлдерi қолданылған жағдайда орман iшiнде 2 айға дейiн қалдыруға болады.
66. Орманда ағаш кесiлген және сүректер сақталған жерлерде зиянды жәндiктердiң және аурулар зақымдаған ағашты, қабықталмаған ағаш материалдарын, орман өсiмдiктерiн және табиғи түлеп өсудi дер кезiнде анықтау және тиiстi қорғаныш шараларын жүргiзу мақсатымен орман патологиялық қадағалау жүргiзiледi. Ағаш кесудiң аяқталуы бойынша қадағалау ағаштарда өсiмдiктердiң, табиғи түлеудiң зақымдану қауiпi сақталып отырған жағдайда 1-3 жыл бойы жалғастырылады.

12. Сүректердi қоймаларда, тиеу пункттерiнде және
тасымалдау кезiндегi санитарлық талаптар

67. Көктемгi - жазғы кезеңде сүректердi жоғарғы және төменгi қоймаларда сақтаған жағдайда оларды зиянды жәндiктер мен саңырауқұлақтардың зақымдауынан сақтау жөнiндегi шаралар жүргiзiледi осы мақсатта сүрек дөңгелек ағаш материалы (сортты), ұзын және жас шыбықтар түрiнде ағашты дiңдiк зиянкестерден (11-қосымша) химиялық қорғау жөнiндегi нүсқаулыққа сәйкес текшелей үйiлiп, қабықталып немесе инсектицидтермен өңделуге тиiс немесе осы ережелердiң 13 қосымшасында ұсынылған тәсiлдермен сақтау қамтамасыз етiлуге тиiс.
68. Дайындалған сүректi дiңдiк зиянкестердiң ұялауынан және саңырауқұлақпен зақымдауына қарсы шараларды дер кезiнде қабылдау мақсатында ағаш дайындаушылар сүректi қоймаларда және тиеу пункттерiнде сақтауда жүйелi түрде бақылау (қадағалау) қоюға мiндеттi.
Зиянды жәндiктер ұялаған дайындалған ағаш материалдары дереу қабықталып, кейiн қабықты отқа жағып жiберуде өрт қаупсiздiгiн немесе инсектицидтермен өндеудi берiк сақтауға мiндеттi.
Шiрiтушi зақымдаған ағаш материалдары ұқсату, отын немесе әлгiдей жеке мақсаттарға арналғанда сұрыпталуы керек.
69. Дiңдiк зиянкестер ұялаған ағаш материалдарын тасымалдауға оларды тек қана қабықтаған және инсектицидтермен өндегеннен кейiн рұқсат етiледi. Ағаш материалдарын жәндiктер ұялаған кезде оған қарсы қабықтау мен химиялық өндеудiң тиiмдiлiгi шамалы, сондықтан сүректi тереңiрек жедел ұқсату ұсынылады.
70. Сүректердi тасып әкеткеннен қоймалар мен тиеу пункттерiнiң аумағы кемсiндi қалдықтарын, қоқыстардан, шырпылардан шiрушi сүректерден тазартылуы керек.

13. Ағаштан шырын ағызу және шайыр ағызу кезiндегi
санитарлық талаптар

71. Шырын ағызуға арналған қарағайлар мен самырсындардың, ал шайыр ағызуға арналған қарағайлар екпелерi олардың жай-күйiн анықтау үшiн алдын-ала тексерiлуi керек.
Орманның қылқан жапырақты кемiрушiлерiнiң және дiңдiк зиянкестердiң ошақтарында оларды ең алдымен жоймайынша, сол сияқты өрттер немесе өзгеде факторлар әлсiреткен екпелерде шырын ағызуға болмайды.
72. Әлсiреген ағаштардан, жуандығы 16-18 см кем, дiң шеңберiнiң 50 проценттен астамы сұр көбелек зақымдаған ағаштардан шырын ағызуға рұқсат етiлмейдi.
73. Шырын және шайыр ағызуға бөлiнген екпелерде осы жұмыстар басталғанға дейiн дiңдiк зиянкестер ұялаған,аурудың әсерiнен қураған және қураған ағаштар кесiп тасталады, кесiндi қалдықтары жиналады. Зиянкестер ұялаған ағаштарды iрiктеп алуда діңдiк зиянкестердiң дамуы ескерiлiп жүргiзiледi. Қажеттi жағдайда бұл жұмыс кейiнде атқарылады. Шырын ағызылған екпелерге тұрақты түрде орман патологиялық қадағалау жүргiзiлуi қажет.
74. Кайың мен үйеңкi шырынын дайындауда ағаштардың тұрақтылыған және сүректердiң техникалық сапаларын сақтауды қамтамасыз ететiн тәсiлдерге жол берiледi. Ағаштар дiңiндегi бүрғыланған каналдар шырын ағызу маусымының аяқталуы бойынша мiндеттi түрде ағаш тығынмен жабылады немесе бау желiмiмен немесе әк араластырылған балшықпен майланады.

14. Орманды мәдени-сауықтыру мақсаттарында
пайдалану кезiндегi санитарлық талаптар

75. Мәдени-сауықтыру мақсаттарында пайдаланылатын ормандардың жай-күйiн сақтау және тұрақтылығын арттыру мақсатында олардың орман патологиялық жай-күйi үшiн қадағалау жүзеге асырылуға, аумақтарды ұйымдастыру жолымен орманға рекрециялық қажеттiлiк реттелуге, сол сияқты ормандардың құрылымы мен пайдаланылу ерекшелiктерiн ескере отырып санитарлық сауықтыру және өзгеде шаралар орындалуға тиiс.
76. Аумақтарды жоспарлаумен байланысты ағашты кесу, ландшафтық кесу, қайта құруға кесу және күтiп-баптау кесулерiнде кемiс және қурап тұрған ағаштарды, тұрақтылығы мен сәндiлiгi төмен ағаштарды iрiктеп кесу, бiрақ сәндiлiк қасиеттерi сирек кездесетiн ағаштар, тiптi егер олардың патологиялық белгiлерi болса да, олардың өмiршеңдiк қасиетiн елеулi түрде бұзбайтын жағдайда кеспей қалдырылады.
Ағаштарды механикалық және өзге де зақымданудан барынша сақтау мақсаттарында ағаш кесудiң барлық түрлерi, ағаштардың дiңдiк зиянкестерiнiң көктем кезiндегi топтарының ұялай бастағандарын iрiктеп алудың басқа әдеттегiдей, қыс кезеңiнде жүзеге асырылады. Ағаштар биiк жағымен жол-сүрлеу жүйесiне, алаңқайларға, бос жерлерге және басқа бос жерлерге құлатылады. Бұтақтарды отау мен шыбықтарды бұтау, сүректердi сүйреу мен тасып әкету сүректер мен бұта өсiмдiктерден бос жер бойынша жүзеге асырылады.
77. Парктерде, ескерткiштiк сипаттағы екпелерде, әсiресе ормандардың кұнды учаскелерде осы ережелердiң жалпы талаптарын орындаумен қатар ағаштарды жеке-дара қорғауды, атап айтқанда, жарақаттарын емдеу, қураған және зақымданған бұтақтарды кесу, құрттар мекендеген қабықтарды шауып тастау, қуыстарды бекiту жургiзiледi.
78. Орманды тұрмыстық қалдықтармен, тастандылармен ластауға, қоқыстарды төгуге және құрылыс қалдықтарын төгуге тыйым салынады. Елдi мекендерден қоқыстарды отқа жағып жiберу тек қана белгiленген тәртiпте, арнайы бөлiнген участкелерде ормандарда өрт қауіпсiздiгi ережелерiнiң талаптарына сәйкес жүргiзiледi.

15. Санитарлық талаптарды орындау үшiн бақылау және
оларды бұзғаны үшiн жауапкершiлiк

79. Орман шаруашылығын басқарудың мемлекеттiк органдары, ауданаралық инженерлер-орман патологтерi, орман өсiмдiк қорғау стансаларының қызметкелерi, мемлекеттiк орман күзетiнiң басқа да қызметкерлерi өздерiнiң құзыретi шегiнде ормандарда санитарлық талаптарды орындау үшiн бақылауды жүзеге асырады, қажеттi жағдайларда өзге орман пайдаланушыларға мамандандырылған орман Қорғау жұмыстарын ұйымдастыру мен жүргiзуде көмек көрсетедi немесе оларды белгiленген тәртiпте шарттар бойынша орындайды.
80. Орман шаруашылығын басқарудың мемлекеттiк органдары, жергiлiктi жердегi атқарушы органдардың келiсiмiмен жұмыстарды, егер олар ормандар мен осы санитарлық ереженi бұзу қауiпiн төндiретiн болса, тоқтатыпқоя алады.
81. Санитарлық ережелердiң бұзылуына жол берген заңды, жеке тұлғалар Қазақстан Республикасының қолданып жүрген заңдарына сай жауапкершiлiкке тартылады.

1-қосымша

Бекітемін,
ұйымның басшысы

Санитарлық-сауықтыру шараларын
жүргізу жоспары (түзету)
199___жылғы "____"_________

________________________________________________________________________

|Орман.|шар. |телім| телім. | белгі. |Қысқаша таксациялық |
|шылық |шы | |нің кө. |леудің |сипаттама |
| |нөмері| |лемі, га|себебі |__________________________________|
| | | | | |Жасы|бонитет|орташа |орташа диа. |
| | | | | |жыл | |биікті.|метрі, см |
| | | | | | | |гі, м | |
|______|______|_____|________|________|____|_______|_______|_____________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
|______|______|_____|________|________|____|_______|_______|_____________|
жалғасы

_____________________________________________________________
| Сүрекдіңнің қоры, м | |
|_____________________________________| Категория |
| 1 га | барлығы, га | оның ішінде | |
| | | өтімдісі | |
|_______|_____________|_______________|_______________________|

2-қосымша

Екпелердің категориялық жай-күй
(тұрақтылық сыныптары)

Екпелердің категориялық жай-күйінің
(тұрақтылық сыныптары) көрсеткіштері

_______________________________________________________________________
|1 сынып | Биологиялық | ІІ сынып - | ІІІ сынып |
| |тұрақтылығы |тұрақтылығы |тұрақтылығы жоғалған |
| | |бұзылған | |
|_____________|_______________|___________________|______________________|
Ағымдағы табиғи шегінде Табиғи сирексуі мөлшерінен екі және одан да
сирексуі диаметрі төмен көп артады және орман шымылдығының ағаштары
ағаштар есебінен есебінен болады, диаметрі сүрекдіңнің
басымырақ орташа диаметріне жақын немесе одан көп.

Қурауы жалғыз, топталуы көбінесе топтала, бір бөлігі, аралас
сипаты сирек бір бөлігі, аралас немесе жаппай

Қуарушы толымы сәл-пәл белгіленген шектен белгіленген шектен
және қуар кеміген кезде төмен емес толымын төмен толымын
ған ағаш. сақталады кеміткен кезде кеміткенде
тарды кес. сақталады. сақталмайды
кеннен
кейінгі
сүрекдің.
нің тұтастығы
Зиянкес. байқалмайды елеулі болуы жаппай болуы
термен, немесе жалғыз мүмкін мүмкін
аурулармен жарым
бүлінгені,
зақымданғаны
Сау сүрек, әлсіздік белгісі әлсіреген белгісі әлсіреген, қурай
дің құра. жоқ ағаштардан жоқ ағаштар үле. бастаған, қураған
мындағы басымырақ сінде әлсіреген, ағаштар басымырақ,
категория қурай бастаған, әлсіреген белгісі
жай-күйінен қураған ағаштар. жоқ ағаштар үлесі
басымырақ дың үлесі елеулі азырақ
ұлғайған

Ескерту: Ағымдағы сирексу өсу барысы кестесі
бойынша анықталады.

3-қосымша

Ағаштардың санитарлық жай-күйінің
шкаласы

________________________________________________________________________
|Категориялар | Тұқымдықтар бойынша ағаштардың жай-күйінің белгілері |
|балы |__________________________________________________________|
| |қылқан жапырақты | жалпақ жапырақты |
|_____________|_____________________________|___________________________ |
1-әлсіреген желегі қою, қылқаны (жапырағы) жасыл, қураған, бүлінгені жоқ
белгісі жоқ
ІІ-әлсіреген. желегі әлсіз, селдір, қылқаны желегі әлсіз, селдір, жапы.
дері жасыл, ақшыл-жасыл немесе рағы ерте түседі немесе
желінген, күйген 1/3 көп емес, желінбеген, 25% дейін,
жеке бұтақтары қураған, жеке. жекелеген бұтақтары, қураған
леген түбір табаны бүлінген, діңінің әр жері, түбір
діңінің әр жері бүлінген өскіндер жекелей.

ІІІ-өте желегі өте сирек, қылқаны желегі өте сирек, жапырағы
күшті ақшыл-жасыл, немесе сұр өте кіші, ақшыл, ерте сар.
әлсіреген ақшыл, тіпті желінген ғаяды, сирейді, өсуі өте баяу,
(күйген) 2/3 дейін, өсуі тіпті жоқ желегінің 2/3бөлігі
өте баяу, желегінің 2/3 қураған, діңі мен түбір табаны
қураған түбір табаны немесе 2/3 бүлінген діңінің, бұтақ.
өзге діңі өте күшті зақым. тарынан шырын ағады, діңдік
данған зиянкестер ұялауға тырысқан,
сулы өскіндері мол діңінде
құрттар бар.

IV-қурай желегі кіші сирек, қылқаны желегінің 2/3 қураған,
бастаған сұр, сарғыш сары-жасыл, қурай бастаған, діңі мен
төгілмелі, өсуі өте баяу, түбір табанының айналасы
кейде өспейді, бұтақтарының 2/3 бүлінген, діңдік зиян.
2/3 бөлігі бүлінген, діңдік кестердің ұялауы белгісі бар,
зиянкестердің ұялау белгісі сулы өскіндері қурай бастаған.
бар

V-енді сұр, сары, қоңыр, қылқаны жапырағы қураған, семген,
қураған жиі төгіледі, қабығы жиі жойылған, қабығы жиі сирейді,
(ағымдағы сирейді, діңдік зиянкестер. зиянды, діңдік зияндылардың
жылы) дің ұялау белгісі бар, ұялаған, ұшыққан белгілері
орал діңнен ұша бастаған бар.

VI-байырғы қылқаны жоқ, бұтағы кішкентай, жиі төгілмелі, толық төгіледі,
қураған діңдік зиянкестердің ұшып шығатын саңылаулары бар, қабығы
өткен жыл. астында ағашты бүлдіретін зиянды құрттар.
дарғы

Ескерту:
1. Сүрек тұқымдастықтарының әлсiреуi мен тұрақтылығы себептерiнiң ерекшелiктерiн ескере отырып, шкала зиянкестердiң, аурулардың, басқада бүлдiрушiлердiң түрлiше ошақтары негiзiнде нақтыланады.
2. Сынау алқаптарына есептеу кезiнде III-IV категориядағы ағаштардың дiңдiк зиянкестер ұялағаны және аурулар зақымдағаны мiндеттi түрде көрсетiледi, бұл үшiн есептеу тiзiмде тиiстi графалар көзделген.
3. Желсұлатқан, дауыл омырған, қарқұлатқан ағаштар дiңдiк зиянкестердiң ұялауы деңгейiне қарай жеке түрде көрсетiледi.
4. Ағаштардың жай-күйi бойынша барынша нақты есебi қажет болған кезде зиянкестер мен аурулардың жекелеген ошақтары бойынша қосымша категорияларды бөлiп көрсетуге болады.

4-қосымша

Сүрекдіңдердің санитарлық жай-күйін анықтау баллы
(Каз ОШҒЗИ аушарғылымы кандидаты
Ю.И.Гнинеконың ұсыныстары )

Сүрекдіңнің жай-күйінің орташа түлеуінің санитарлық жай-күйі, мына нысан бойынша:

z1 n1 + z2 n2 + z3 n3 + z4 n4 + z5 n5 + z6 n6
Б _____________________________________________
n1 + n2 + n3 + n4 + n5 + n6

мұнда: z1...z6 - ағаштардың жай-күйінің біріншіден алтыншыға дейінгі категориясы.
n1...n6 - жай-күй категориясына сәйкес сынақ ағаштардың саны.

Сүрекдіңдердің санитарлық жай-күйінің баллын анықтау кезінде жай-күйі бойынша 1 ден 6-дейінгі категорияға қатысты барлық ағаштар есепке алынады.

5-қосымша

Ағаштарды санитарлық кесуге iрiктеп алу

1. Орман өрттерiнен кейiн ағаштарды санитарлық кесуге iрiктеп алуда желектiң, дiңнiң, түбiр табанының, ағаштардың жалпы жай-күйiнiң отқа шалыну жағдайын бағалау негiзiнде жүргiзiледi. Жас қарағай тоғайларында алғашқы екi жылда ағаштардың өмiршең тұрақтылығының аса сенiмдiлiк белгiсi өсiп тұрған дiңнiң күйген жерiнiң биiктiгi (төменгi бөлiктегi жұқа қабықтың қүюi аса қауiптi), қураған, өте қураған ағаштарда - түбiр табаны мен түбiр алқымы (қауiптi деңгейi дiңнiң айналасының 75 процентi және онан көп болса) анықталады, осыған ұқсас самырсын мен балқарағай бағаланады. Шырша, қайың, майқарағай отқа сәл-пәл төзiмсiз, олар отқа шалынғанда жалпы күйi әлсiрейдi, нашарлайды, қурайды. Өртең жерде құлаған ағаштарды жедел жинау керек. Ірiктеп санитарлық кесуге ағаштар отқа шалынып, бүлiнгеннен кейiн iле кiрiсу керек, кесудi көктемдегi өртеңде келесi жылдың 1-маусымына дейiн, ерте жаздағы өртеңде 1-тамызға дейiн ал жаз соңындағы-күздегi өртеңде келесi жылдың 1 мамырына дейiн аяқтау керек, көлемi зор өртеңдi өңдеу жұмыстарын Республикалық орман шаруашылығы ұзартуға тиiс емес.
2. Жел құлатқан немесе сындырған ағаштарды түгел немесе құлаған, сындырған ағаштарды жарым жартылай жинау керек. Осы орайда бүлiнген орманды өңдеудi мына мерзiмдерде аяқтау қажет: жаздың соңы күзгi-қысқы бүлінудi - 1-мамырға дейiн, көктемдегiнi - 1 шiлдеге дейiн, ерте жаздағы - 1-тамызға дейiн; көлемi iрi учаскелерден желсұлатқан, дауыл омырған ағаштарды сұрыптауды 1-2 жыл iшiнде, мұнда қадағалау мерзiмi, кесудiң кезекшiлiгi реттеледi.
3. Қар мен мұздақ бүлдiрген екпелерде желегiнiң 2/3 және одан көп бөлiгi бүлiнген, құлаған ағаштар мiндеттi түрде кесiледi. Бұл ағаштарды 1-шiлдеге, ал келесi жалдың 1 мамырынан қалдырмай жинау ұсынылады.
4. Дiңдiк зиянкестер ұялаған ағаштарды iрiктеп алу iсi зиянкестердiң өсiп-көбею ошақтарында, олар пайда болған екпелерде, өрттер, жел, қар, қуаңшылық, шамадан тыс қураған, шамадан тыс дымқыл жерлердегi өнеркәсiп қалдықтары, қылқанды жапырақты кемiрушi жәндiктер, түбiр шiрiтушi, басқа да қауіптi аурулар, өзгеде себептер мен кешендi себептер әсерiнен бүлiнген, әлсiреген екпелерде жүргiзiледi.
Зиянкестер ұялай бастаған ағаштарды iрiктеп алу, таңбалау iсiнде ағаштардың жойыла бастауының түрлiше типiнде зиянды жәндiктердiң ұялауының сипаты белгiсiн, сүрек тұқымдықтары мен зиянкестер түрлерiнiң биологиялық ерекшелiктерiн алу керек, мұнда қылқанды тұқымдықтарда басты себептер қабық құрттардың ұялауы болып табылады.
5. Тамыр кемiргiш пен опенкамен зақымданған қылқанды екпелерде кесуге жай күйi 3-4 категориядағы ағаштар жақызылады, мұнда аталған аурулармен зақымданған, қураған ағаштарды iрiктеп алу кезiнде қураған учаскелер төңiрегiндегi ағаштарда қамтылады.
Тамыр шiрiтушiлердiң, дiңдiк зиянкестердiң саны мол ошақтар болған жағдайда ағаштардағы жәндiктердiң дамуы мерзiмiн және олардың биологиялық ерекшелiктерiн, жұқпалы аурудың әсерiн, ошағының фазасын ескере отырып жүргiзу керек.
Емен ормандарында, басқада жапырақты екпелерде опенка ошағындағы iрiктеу санитарлық кесу жоғарыда көрсетiлген әдiспен жүргiзiледi.
Тамыр зақымдаушы ошақтардағы iрiктеп санитарлық кесудi басқада қоғаныштық және орман шаруашылығы шаралармен ұштастыру, сол сияқты кесудiң жиiлiгi әрбiр нақтылы жағдайға қарай анықталады.
6. Смола рагы-серянкамен зақымданған қарағайлы екпелерде бiрiншi кезекте өте-мөте зақымданған (жарақат желектiң төменгi тұсында дiң айналасының 2/3 бөлiгiн қамтыған жағдайда), қылқаны сарғая бастаған, дiңдiк зиянкестер ұялаған, сол сияқты Крафт бойынша 4-5 сыныпта өсу күйiндегi әлсiреген ағаштар iрiктеп алынады.
Екiншi кезекте жоғарғы жағы қураған ағаштар iрiктеледi. Зақымданудың алғашқы сатысындағы ағаштар, желегi сиреген, қылқаны қалыпты күйдегi ағаштар қарағай ауруына одан әрi шалдығуының деңгейiне қарай кесiледi.
7. Тамыр микрозымен зақымданған емен ормандарында, ең ынғайлысы, күзгi-қысқы кезеңде жинап алуға 4-5 категория жай-күйіндегi, сол сияқты 3-4 категориядағы қарағаштың голландық ауруы ошақтарындағы ағаштар жатқызылады, алайда, осы ағаштарды iрiктеп алу мен таңбалу iсi осы ережелердiң 8-қосымшасында көрсетiлген ағаштарды зиянкестер ұялай бастаған мерзiмге орайластырып, қауiптi жәндiктер биологиясын ескерiп жүргiзедi.
8. Майқарағай, самырсын және жалпақ жапырақты тұқымдықтардың шiру-раг аурулары ошақтарында ауру ағаштарды iрiктеп алу дiң айналасының 1/2 бөлiгiнен астамының жарақаты бар ағаштар, сол сияқты қурай бастаған, қурап тұрған немесе дiндiк зиянкестер әлсiреткен жағдайында жүргiзiледi.
9. Қылқанды, шаруашылық жағынан кұнды жалпақ жапырақты тұқымдықтардың дiңі аурынан зақымдаған жағдайда iрiктеуге жемiс салатын ағаштар белгiленедi.
Өсу қабiлетi бар, ойықты ағаштар (гектарына 3-5 данаға дейiн) пайдалы құстар мен аңдардың қоныстауына жәрдемдесу үшiн қалдырылады. Сондай-ақ қауiптi зиянкестер, егер орман учаскесiнде анықталған болса, энтомофаг-жәндiгiне мекен болуы үшiн ойықты ағаштар қалдырылады.
Дiңдiк шiруге зақымданған терек, қайың және тал екпе ағаштарында iрiктеп санитарлық кесу 1 топ ормандарының құнды ағашты учаскелерiнде (орман-парк шаруашылықтары мен санитарлық-гигиеналық ормандарда) жалпы зақымдану ағаштардың 20 процентiнен аспаған жағдайда атқарылады.
Дiңдiк шiруге барынша зақымданған жағдайда ормандардың барлық топтарындағы осындай екпеағаштар құнды тұқымдық ағаштармен алмастырылып қайта құрылады.
10. Паразиттi өсiмдiктерi бар ағаштар - улы ақжиекбұта, ремноцветник, ломонос, арша және басқа түрлерi өте әлсiреген жағдайда кесiледi, ал сәл-пәл әлсiреген ағаштардың паразит зақымдаған бұтақтары кесiп тасталады. Бұл жұмысты топтағы орманның құнды учаскелерiнде көбiнесе қысқы уақытта орындайды.
11. Атмосфераны өнеркәсiп ластаған аймақта (газды, шаң-тозаңды, түтiндi) зиянды жәндiктердiң жетiлуi мерзiмiн ескере отырып, дiңдiк зиянкестер ұялаған ағаштарды, сол тәрiздi жай-күйi 4-6 категориядағы ағаштарды ұдайы iрiктеудi жүргiзу қажет.
12. Ағаштары механикалық жағынан және ағаштарын тұяқты жануарлар бүлдiрген екпеағаштарда кесуге дiңi мен түбiр табаны-алқымы айналасының тең жартысы зақымданған ағаштар (түбiр табанының бүлiну - жер үстiндегi ауқымының жартысынан астамы бүлiнген жағдайда), сүректi шiрiтушi, ағашты бұзушы мүйiз құйрықты және басқа жәндiктер, зақымдаған белгiсi бар, сондай ақ омырылған, құлаған, қурай бастаған, қурап тұрған ағаштар белгiленедi.
13. Шөлейт аймақтағы таулы ормандарда iрiктеп санитарлық кесу екпеағаштың толымы 0,6-0,9 болып, ағаштардың санының 30 процентке дейін қуарған жағдайда жүргiзiледi. Кесудi жүргiзу кезiнде екпеағаштың өте-мәте сиреуiне жол берiлмейдi. Толымдылық 0,5 кем, ал өзендер жағасы бойынша өзендер, көлдер, су қоймалары және басқа су объектiлерiнiң жағалары бойынша нормативтерге сәйкес белгiленетiн тыйым салынған жолақтарда толымдылық 0,7 кем болмауға тиiс. Тоғай ормандарын сауықтыруға бағытталған, зиянкестердi жоюды өзiне тiкелей ұштастырған анағұрлым тиiмдi шаралар зиянкестер ұялай бастаған ағаштарды iрiктеп алу болып табылады.
Тоғайлардағы ағаштарға ұялаған зиянкестердiң негiзгi белгiлерi: өсудi кемiту, өскiндердi қысқарту жапырақтардың мөлшерiн кiшiрейту, желектердi сирету болып табылады. Қосымша белгiлер: қабық астына жыра жасаған, онан қоқырұнтақ төгiледi, сүрекке қайыздың ұсақ құртының жабысуы, қабық астына жасырынған басқада зиянкестер мен жез қоңыз, наманған және басқа зиянды құрттар кемiрген, жiңiшке тұрпатты жез қоңыз жұмыртқасы (бүргесi, жез қоңыз ұялаған қабық астының жарықтан, қарайған ойықтан шырын ағызу, торанғұл және өзбек көктерегiнiң ұсақ құрты), наманған қаяз құрты т.б.
Ағаштарды таңбалауды оған ағаш жәндiктерi ұялағаннан кейiн бастау керек. Күнтiзбелiк мерзiм-зиянкестердiң биологиясын ескерiп белгiленедi. Ағаштарды кесу таңбалаудан кейiн 1-2 аптадан соң жүргiзiледi.
14. Сексеуiл ормандарында зиянкестер зақымдаған ағаштарды iрiктеп омыру қабықтың iшкi зиянкестерiмен күрес жөнiнде анағұрлым ықпалды шара болып табылады. Сексеуiл омыруды күзгi-қысқы кезеңде жүргiзген тиiмдi болмақ. Сүректi тасып әкетудi аяқтау мерзiмi - мамыр айының соңы.
15. Тау аймағандағы Шренк шыршасы екпеағаштарында қабық құрты жеген, ақшыл-жасыл, қылқаны мен қылқаны жойылған ағаштарды жинап алады.Бұл жұмыс күзде, қыста немесе ерте көктемде (наурыз, сәуiр) - зиянкестер ұшудан бұрын жүргізіледі. Оларды жүргізудің мерзімі ауа-райы, тіке аймақтық, және т.б. жағдайларда ескерумен нақтыланады.
16. Арша екпеағаштарында өте әлсіреген, зиянкестер ұялаған, желегінің 75 проценті сиреген, сол тәрізді сарғайған ағаштар жинап алынады.

6-қосымша

Сынақ алқабындағы ағаштарды санаудың нысаны

Тіркелген
Сынақ алаңы
Сынақ алаңының N _________________________, сүрекдіңде________
Сынақ____________, облысы_________ кәсіпорны_________________,
Орманшылық шаршы телім
Сынақ алаңының түрі мен мөлшері

Кеспеағаштың таксациялық сипаттамасы

Құрамы_______ жасы____________ бонитет________________________
биіктігі________ га-ға қор_______ орман тұрпаты_______________
жерінің бедері_________ экспозициясы ________________ топырағы
____________өскіндер______________ орман қолтығы______________
шөп жапқан ________________толықтығы__________________________
сынақ бойынша қорытынды:

Орман патологиялық сипаттамасы

Әлсіреудің немесе қураудың себептері__________________________
Бүлінген, зақымданған саты: жалғыз-жарым, әлсіз, орташа,
күшті (қажеттісінің асты сызылады)
Бүлінген ағаштарды бөлу түрі: жалғыз-жарым, топтық бөлігі,
жаппай (қажеті асты сызылады)
Зиянкестер мен ауру ошағының типі (қажет асты сызылады)-
ауық-ауық, созылмалы
Ошақтың даму фазасы (қажеті асты сызылады) - пайда болушы,
әрекет етуші, сөнген, сөне бастаған
ағаштарды жай-күйінің орташа категориясы______________________
қоқыстар, қоқыстардың түрі, м. текше/га, оның ішінде өтімсіз
______________________________________________________________
"___"_________________199___ж.

Сыртқы беті
________________________________________________________________________
|Ағаш.|тұқым |толым |жай- | діңдік | діңдік |зиянкес. |аурулар|басқа |
|тың |дылық |дылық,|күйі |зиянкес. |зиянкестер|тердің |зақым. |дай |
|нөме.| |см. |кате. |термен |әлсіреткен|энтомофа.|даған |зақым.|
|рі | | |гория.|зақымдан.| |гімен ау.|(ауру. |дану |
| | | |сы |ған (зиян| |рулар за.|дың | |
| | | | |кестің | |қымдаған |атауы) | |
| | | | |атауы) | | | | |
|_____|______|______|______|_________|__________|_________|_______|______|

7-қосымша

Жаппай санитарлық кесуді талап ететін
екпеағаштардың жиынтық тізімі
____________ Ормшар бойынша_____________ облысы

_______________________________________________________________________
|орман|шаршы|телім|алаңы,| Қысқаша таксациялық сипаттама |
|шылық|ның | |га | |
|тың | | | | |
|атауы| | | | |
| | | | |_______________________________________________|
| | | | |құрамы|жасы|толымы|бонитет|орташа |орташа диа. |
| | | | | | | | |биікті.|метрі, см. |
| | | | | | | | |гі, м. | |
|_____|_____|_____|______|______|____|______|_______|_______|____________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|_____|_____|_____|______|______|____|______|_______|_______|____________|
жалғасы
________________________________________________________________________
|сүректің қоры | орман | түлеп өсудің| сүрекдіңнің |
|__________________________________| типі | қамтамасыз | әлсіреуінің |
|бір га |барлығы | оның ішінде | | етілуі | себебі |
|шаққанда| | өтімдісі | | | |
|________|________|________________|_______|_____________|_______________|
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
|________|________|________________|_______|_____________|_______________|

Ормшар директоры:

Инженер-орманпатолог
(орман қорғау жөніндегі
маман)

8 қосымша

Биологиялық тұрақтылығын жойған екпеағаштарда
орналастырылған сынау алаңдарының жиынтық ведомосты
______________ормшар бойынша ______________облысы

________________________________________________________________________
|орманшылық|сынақ |шаршы. | телім | сынаудағы | сүрекдіңнің |
| |алқабының N|ның N | |ағаштардың |әлсіреуінің себебі |
| | | | |саны, дана | |
|__________|___________|_______|_______|___________|_____________________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|__________|___________|_______|_______|___________|_____________________|
жалғасы
____________________________________________________________________
| жай-күйі категориясындағы ағаштарды бөлудің |кесуге | басым |
| сынақтағы жалпы санының проценті |жатады %| зиянкестер. |
| | |мен аурулар |
| | |дың атауы |
|_____________________________________________|________|_____________|
|тұқым.| І | ІІ | ІІІ | IV | V | VI | | |
|дық | | | | | | | | |
|______|____|_______|_____|______|____|_______|________|_____________|
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
|______|____|_______|_____|______|____|_______|________|_____________|

9 қосымша

Зиянкестер ұялай бастаған ағаштарды iрiктеудiң шарты мен
мерзiмi

Дiңдiк зиянкестермен зақымданған ағаштар

Қарағай. Мамырдың аяғынан маусымның аяғына дейiн және жаздың екiншi жартысындағы көктемгi зиянкестер кешенiне қарсы қарағайдың зиянкестерi үшiн (қарағай қабығын жеушi, қабық жегiш, ағаш төбесiн, алтытiстi-стенографа).
Күзде және қыста - жазғы кешеннiң зиянкестерiне қарсы (қарағайдың көкшiл жез қоңызы, қаяздың бiрнеше түрi т.б.)
Өртенген қабықты жеушi қабық құртқа қарсы ағаштарды iрiктеп алу мамырдың басынан намесе күзде-қыста; майқарағайДың үлкен қарақұртына қарсы -маусымнан қалдырмай әрекет ету.
Шренк шыршасы. Гаузер қабық жегiшi, шырша граверi, Шренк микрофаги зақымдаған Шренк шыршасы екпе ағаштарында ағаштарды iрiктеу күзде-қыста немесе ерте көктемде (наурыз-сәуiр) - зиянкестердiң құрты ұшуына дейiн жаз басына дейiн. Теңiз бетiнен 1200-ден 1600 метрге дейiнгi биiктiктегi қос генерация жайында iрiктеу күзде немесе қыстан шыққан қабық құртының ерте көктемде ұшуына дейiн; жаздың алғашқы жартысында (маусым-шiлде) қоңыздардың екiншi түлеп үшуының басталуына дейiн жүргiзiледi.
Мүйiзқұйрыққа қарсы ағаштарды iрiктеу жаздың алғашқы жартысында жүргiзiледi, сүректер қысқа мерзiмде тасып алынып отынға пайдаланылуы керек.
Самырсын. Самырсын екпеағаштарында шiлде-тамызда ұзын қабық жегiшке қарсы iрiктеу атқарылады.
Майқарағайдың ұзын құртына қарсы зиянкестер ұялай бастаған ағаштарды iрiктеу қарағай мен майқарағай екпеағаштарындағыдай әдiспен жүргiзiледi.
Қарағаш. Қарағаш екпелерiнде қабық жегiштiң бiр түлегiне қарсы мамыр, маусымда, екiншi түлегiнде зиянкестердiң биологиясына қарай iрiктеу атқарылады.
Емен. Батыс Казақстанда емен екпеағаштарында ойпаттарда зиянкестердiң ағашқа ұялай бастаған кезiнде еменнiң қабық жегiшiне қарсы сәуiр-мамырда немесе күзгi-қысқы кезеңде, жiңiшке, қос жолақты жезқоңызға, еменнiң жiңiшке құртына қарсы, мамыр немесе қыстан қалдырмай iрiктеу жүргiзiледi.
Терек, көктерек. Терек, көктерек екпеағаштарында көктеректiң үлкен және кiшi ысқырғыш құртына қарсы ағаштарды iрiктеудi маусымның бiрiншi жартысынан қалдырмай жүргiзу керек.
Сексеуiл. Сексеуiл ормандарында дiңдiк зиянкестерге қарсы iрiктеудi (жезқоқыс тұқымдасына Srhеnарtеrа, сексеуiлдiң тұқымдасына Тurсvмеnidеnа, сексеуiл кемiргiшiне Prionus anqustatus В. Iас), күзгi-қысқы кезеңде жүргiзедi. Омырылған сүректер текшелей үйiлмей, жерүстiнде шашыранды күйде қызуынан жойылуын қамтамасыз етедi.
Тоғай ормандары. Шөлейт алқаптағы өзендердiң тоғай ормандарында тораңғы ағашын ұялай бастаған зиянкестерге қарсы мына мерзiмде iрiктеу жүргiзiледi: наманған мұртты қоңызы, теректiң кiшкене жезқоңызы немесе олардың бiрлесе ұялаған шағында әлсiреген ағаштарды iрiктеу мамырдың екiншi жартысында, жезқоңыздың басқа бiр түрi ұялаған кезде мамырдан қалдырмай жүргiзiледi. Талдың ағашын ұялай бастаған ағаштескiш көбелектерге қарсы iрiктеу мамырдан қалдырылмай орындалады. Жиде ағашы мамырдың-маусымның екiншi жартысында толық iрiктеледi, ал ағаштарды жиденiң мұртты қоңызы жаппай ұялаған жекелеген жағдайда шелқабықта Scalufus japosenevskyw Shev және фальдерманньiң жиденiң мұртты қоңызы iлеседi.
Тоғай жағдайында кесiлген сүректе зиянкестер бiрнеше жолымен жойылады: 1-дiңдi қабықтау, 2-сүрек жердi күн сәулесiне қақтау және улы химикаттармен өңдеу.

Аурулар зақымдаған екпеағаштар

Түбiр губкасы зақымдаған қарағай және майқарағай екпеағаштарында зақымданған ағаштарды iрiктеу күзгі-қысқы кезеңде немесе жылдың құрғақ және ыссы уақытында, түбiрдегi құрттар өрши алмайтын жағдайда жүргiзiледi.
Басқа мерзiмде iрiктеу кезiнде түбiрде құрттар өсiп-көбеймес үшiн антисептикалық заттармен өңдеу керек.
Емен екпелерінде ағаштарды іріктеу жылына үш, төрт мәрте, қарағаш көбелектері ұрпағының үш немесе төрт немесе төрт мәрте дамуына сәйкес жүргізіледі.

10 қосымша

Екпеағаштарда діңдік зиянкестер санына қатысты
орналастыруға арналған тосқауыл ағаштардың
шамамен санын анықтау үшін кесте

________________________________________________________________________
|Діңдік зиянкестердің |Орташа есеппен 1-шарш. дм. жердегі зиянкес. |
|атауы |тердің жас ұрпағының саны. |
|_________________________|______________________________________________|
| |Барынша | орташа | төмені |
|_________________________|_______________|____________|_________________|
|Қарағайдың кішкене шел. | 10 астам | 6-10 | 6 кемірек |
|қабақ жегіш қоңызы | | | |
| | | | |
|Қарағайдың үлкен шелқабақ| 5 астам | 3-5 | 3 кемірек |
|жегіш қоңызы | | | |
| | | | |
|Желек қабығын жегіштер | 5 астам | 2-3 | 3 кемірек |
| | | | |
|Заболонниктер: ағашты | 6 астам | 4-6 | 4 кемірек |
|бұзушы | | | |
| | | | |
|Қарағайдың смола қоңызы | 1 астам | 0,6-1 | 0,6 кемірек |
| | | | |
|Майқарағайдың үлкен | --- | --- | --- |
|мұртты қоңызы және көкжез| | | |
|қоңызы | | | |
| | | | |
|Стенграф | 3 астам | 2-3 | 2 кемірек |
| | | | |
|Шағанның шелқабақ жегіш | --- | --- | --- |
|қоңыз | | | |
| | | | |
|Гаузер қабық жегіш | 10 астам | 6-10 | 5 кемірек |
|қоңыз | | | |
|_________________________|_______________|____________|_________________|

Ошақта зиянкестер саны жағынан көп болған жағдайда олар ұялаған ағаштардың тең жарымына саны орташа болса, 1/2, 1/4, төмен болса 1/4 аспайтын мөлшерде тосқауыл ағаш орналастыру керек.
Саны кестеде көрсетілгеннен төмен болғанда да тосқауыл ағаштар қойылады.

11 қосымша

Тосқауыл ағаштар мен тұтқыр үймелер орналастырудың
мерзiмдерi

Қарағай. Карағайдың екпеағаштарында алтытiстi қабық жегiштерге қарсы зиянкестердiң көктемгi кiшi топтары үшiн ақпан-наурызда, жаздағыларына - маусымда тосқауылағаштар қойылады, тосқауыл ағаштар бұтақтары жарық түсетiн жерлерге орналастырылады.
Қарағайдың үлкен шелқабық жегiшiне қарсы тосқауыл ағаштар ақпан-наурызда орналастырылады. Бұл шара жоғарыда айтылған әдiсте орындалады.
Қарағайдың кiшi шелқабық жегiшiне қарсы тосқауыл ағаштар сүрекдiң қолтығы астына Қыста Жапырақтарымен, мойны мен дiңi астына төсенiш қойылады. Ағаштардың 5 проценттейi зақымданған сүрекдiңге тосқауыл ағаштар қою ұтымдырақ. Желек төбесiнiң қабық жегiшiне қарсы тосқауыл ағаштар мен тұтқыр жапырақты үймелер ерте көктемде жарық мол жерлерге қойылады. Кеспе ағаштарда алдауыш жем ретiнде кесiндi қалдықтарын, кемiстi ағаш өнiмiн қалдыруға болады.
Қарағайдың көк жезқоңызына қарсы жас және орташа жастағы қарағайлардан маусымда тосқауыл ағаштар жасалады, ағашты қабықтау личинкалар сүрекке енiп кетпес бұрын жүргiзiледi.
Қарағайдың үлкен бiзтұмсық қоңызына қарсы алдауыш жем ретiнде ГХЦГ бүркiлген тосқауыл түрiнде түбiрлер пайдаланылады.
Майқарағай. Майқарағайдың екпеағаштарында осы ағаштың және шыршаның мұртты қоңызына қарсы күшi зақымданған сүрекдiңде тосқауыл ағаштар жаз ортасында (мерзiм жергiлiктi жерде орман патологиялық зерттеулердi жүргiзгеннен кейiн) қойылады. Кесiлген ағаштарға екi аптадан кейiн зиянкестер ұялайды. Тосқауыл ағаштар төсенiш астына не түбiрге ашық жерге қойылады. Тосқауыл ретiнде кесуден қалған ағаштардың төбесi пайдаланылуы мүмкiн. Зиянкестер сүрек бойына орналасқанға дейiн тосқауыл ағаштарды қабықтау керек (Шығыс Казақстан облысының кендi Алтай ормандарында майқарағай екпеағаштары үшiн межелi мерзiм шiлденiң аяғы).
Өртке күйген қабықтарды жегiштерге қарсы тосқауыл ағаштар ақпан-наурызда қойылады.
Самырсын. Самырсын екпеағаштарында шұбатылма қабық жегiшке қарсы тосқауыл ағаштар қою сәуiр-мамыр айларында жүргiзiледi. Майқарағайдың үлкен мұртты қоңызына қарсы тосқауыл ағаштар қою майқарағай екпелерiне қойылатын мерзiмде орындалады.
Шренк шыршасы. Шренк шыршасының екпеағаштарында Гаузе, қабық құртына қарсы, шырша граверiне қарсы зиянкестер үяламаған кесiндi қалдықтарынан тосқауыл ағаштар мен тосқауыл тұтқыр үйме қою iрiктеп санитарлық кесумен бiр мезiлде жүргiзiледi. Тосқауыл ағаштар мiндеттi түрде желегiмен қыста немесе ерте көктемде, бiрақ негiзгi зиянкестердiң ұшуы басталардан екi апта бұрын, сәуiрде, қайталануы-маусымда, биiк тауда мамыр-маусымда қойылады. Тосқауыл ағаштар мен тосқауыл үйменiң қажеттi саны екпеағаштарды зерттеу дәрежесiнде анықталады. Ауыспалы ошақтарда тосқауыл ағаштарды 2-3 ағаштан топтастыра, ал созылмалы жағдайда 100-200 м. қашықтықта бiр-бiрден қойылады.
Арша. Аршаның екпеағаштарында аршаның шелқабық құртына қарсы тосқауыл ағаштар наурыз аяғынан бастап екi мәрте қойылады. Тосқауыл үйменi солтүстiк экспозицияның беткейiне қою тиiмдi.
Аршаның жез қоңызына қарсы тосқауыл үйме мамыр-маусымда қойылады. Күн нұры жақсы қыздыратын жерлерде жарты метр етiлiп ұсақталып кесiлген ағаштар тастау өте тиiмдi.
Қарағаш. Қарағаштың екпеағаштарында тосқауыл ағаштар қою iсi қабық құртының түрлерiне қатысты жүргiзiледi. Бұл шара сәуiрдiң басында (шелқабық құрты болса), мамырдың ортасында, маусымның аяғында,тамыздың ортасында жүргiзiледi. Заболонник пен өзге де зиянкестерге тосқауыл ағаштар мамыр-маусымда қойылады.
Емен. Еменнiң екпеағаштарында жез қоңызға, басқада зиянкестерге қарсы тосқауыл ағаштар мамыр-маусымда орналастырылады.
Терек, көктерек. Көктерек пен теректiң екпеағаштарында жез қоңызға қарсы, кейбiр зиянкестер түрiне қарсы тосқауыл ағаштар қою мамыр-маусымдағы биологиялық жағдайға қатысты болады.
Тоғай ормандары. Шөлейт аймақтағы тоғай ормандары жағдайында тосқауыл ағаштардан басқа кеспе қалдықтарын тосқауыл үйме түрінде қоюға болады, олар сауықтыру мақсатында химикаттармен өңделеді.

12 қосымша

Дiңдiк зиянкестерден химиялық қорғалу

1. Дiңдiк зиянкестердiң бүлдiруiнен қорғау мақсатында, егер шаралармен құралдар мүмкiн болмаған және тиiмсiз жағдайда қыстың жылы кезеңiнде ормандағы қоймалар мен тиеу пункттерiнде сақталған кезде қабықталмаған ағаш материалдары мен шыбықтарды, химиялық жолмен бүрку әдiсi қолданылады.
2. Бүрку тәсiлiмен химиялық бүркуге қылқан және жапырақты тұқымдақтардың қабықталмаған жұмыр ағаш материалдары мен жас шыбықтар-қарағай, шырша, майқарағай, самырсын, балқарағай, емен, қарағаш, шаған және басқа орман құраушы қасиетi жағынан жәндiктердiң бүлдiруiне төзбейтiн құнды ағаштар тұқымдықтары өңделедi, (төзiмдiлiгi II сынып, ГОСТ 9014.0-75 бойынша жұмыр ағаш материалдары. Сақтау жалпы талаптары) өйткенi бұл ағаштарды құрттың жеуiн шектеу керек.
3. Химиялық қорғау тәсiлiмен бүрку iсi барлық типтегi Қоймаларда, жағадағыдан басқа, барлық климаттық аймақтарда қолданылады. Қоймаларды жоспарлау және текшелей үю ГОСТ 9014.0-75 талаптарына сәйкес жүргiзіледi.
4. Су қоймалары, ауызсу, балық шаруашылық және ауылшаруашылық маңызы бар су көздерiне жақын жердегi сүректерді химиялық қорғауды жүргiзу тасқын сулар көп жиналатын жерлер шекарасынан кемiнде 500 метр, бiрақ жағадан 2 шақырым мөлшерiнде жақын болмауы керек.
5. Күз-қыс кезеңiнде дайындалған жұмыр ағаш материалдары мен жас шыбықтарды химиялық қорғау iсi қысқа мерзiмде, жылы кезең басталар алдында, жылылық цельсия бойынша плюс 5 градус болатын тәулiктiк орташа температура тұрақтылығы жағдайында жүргізiледі, өйткені фенологиялық топтағы дiңдiк зиянкестер осы кезде ұша бастайды.
Бағдар алу үшiн мына жайға назар аудару керек: күзде-қыста дайындалған қарағай сүректерiн кеспеген аудандар сәуiрдiң бiрiншi жартысынан кешiктiрмей бүркуi қажет, ал тек көктем ұзаққа созылғанда солтүстiк аудандарда сәуiрдiң соңғы онкүндiгiнде жүргiзiледi.
Шырша сүректерiн тиiсiнше екi апта кейiнiрек, яғни сәуiрдiң екiншi - мамырдың бiрiншi жартысында, самырсын, 15-25 мамырдан кешiктiрмей;
балқарағай сүректерiн - мамырдың бiрiншi жартысында;
еменнiң сүректерiн - мамырдың бiрiншi жартысында, ал еменнiң қызыл мұртты қоңызы болған жағдайда 15-20 сәуiрден кешiктiрмей;
қарағаш тұқымдары сүректерін сәуірдің соңынан қалдырмай, ал шелқабық құрты көп болған кезде 10-15 сәуiрден кешiктiрмей;
шағанның сүректерiн - 15-20 сәуiрден кешiктiрмей бүркiп өңдеу керек.
Аймақтардың ауа-райы мен климат жағдайларына қарай сүректердi химиялық қорғаудың басталу мерзiмдерi өзгеруi мүмкiн, ол жергiлiктi жерлерде белгiленедi; орман қорғау шараларын жедел жүргiзудiң көрсеткiштерi-діңдiк зиянкестердiң көрiне бастауы, ағаш материалдары қабығы үстінен, ең алдымен ағаш текшелеп үйiлген күн қызуы жақсы қыздыратын жерлерде зиянкестердiң тiрiле бастағаны, әсiресе ағаштан қоңыр ұнның көптерiнде басты белгi болып табылады.
6. Көктемгi-жазғы кезiнде дайындалған жұмыр ағаш материалдары мен жас шыбықтарды, оларды қабықталмаған және нендейде тәсiлмен қорғалмаған жағдайда орманда сақтауға тыйым салынады, тиеу пункттерiнде олар екi тәулiктен кешiктермей өңделедi, ал төменгi қоймаларда - олар дайындалып, iле текшелеп үйiлген кезде 3 тәулiк iшiнде өнделедi (осы қосымшаның 13 тармағында көзделген жағдайдан басқа кезде).
7. Сүректердi химиялық тәсiлмен қорғау үшiн "Орман және ауыл шаруашылықтарында зиянкестер мен аурулармен күресте қолдануға рұқсат етілген химиялық және биологиялық құралдардың тiзiмi бойынша көзделген инсектицидтердi бүркуге болады. Инсектицидтермен жұмыста ертiндiнiң қоюлығын, оларды жұмсауды және өңдеу кезiндегi қорғаныштық технологиясын анықтау кезiнде нұсқаулық материалдар басшылыққа алынады.
8. Тұтынушылардың талабы бойынша тамақ ыдыстарын, биохимиялық және гидролиздiк өнiмдi шығаруға арналған жұмыр материалдарды, химиялық қорғау материалдарын өндiрiс арқылы шығаруға болады. Мұндай жағдайда сүректерді қорғаудың химиялық емес шараларымен шектеледi (осы ережелердiң 13 қосымшасы).
9. Халыққа сатуға арналған отындық сүрiктердi қорғау қажет болған жағдайда адамдарға және жылы қанды жануарларға уландыру әсерi аз инсектицидтер пайдаланылады. Сүрек отындағы (шөркелер) текшелерге тығыздала үйiлгеннен кейiн бүркiледi.
10. Жұмыр материалдарға ұялаған зиянкестердi химиялық тәсiлмен құрту үшiн өңдеу, жәндiктердi жою мақсатымен ағаштарды қабықтау орнына бүрку тәсiлi қолданылады.
Зиянкестердің ағаштарды ұялай бастаған кезінде олар ұялаған ағаштарды санитарлық кесу кезiнде, дайындалған жұмыр ағаш материалдары, сол тәрiздi өзге ағаш материалдары инсектицидтердi бүркіп өңдеуге жатқызылады. Зиянкестер ұялаған сүректер мұқият сұрыпталуға тиiс, олар зиянкестер ұялаған ағаштардан бөлек өңделедi.
11. Зиянкестер ұялаған сүректердi химиялық қорғау зиянды жәндiктердiң жас ұрпағы ағаштың қабығы астынан ұшып кеткеннен кейiн жүргiзiледi. Өңдеу мерзiмi зиянкестердiң өсiп-жетiлуiн жүйелi түрде байқауды iске асыру жолымен белгiнеледi. Қабық құрты ұялаған ағаш материалдары қоңыздардың жаппай қуыршақтану және алғашқы әлсiз бояулы, қоңыздардың байқала бастаған кезiнде өнделуге тиiс. Мұртты және жезқоңыздар ұялаған жағдайда - ағаштарды өңдеу қоңыздардың жас ұрпағының ұшуы басталар алдында, олардың негiзгi тобының үрдiс түрде бояулана бастаған, бiрақ ұшуы әлi бастала қоймаған кезде жүргiзiледi.
12. Зиянкестер ұялаған сүректердi өңдеу кезiнде ағаш материалдарын қорғаныштық өңдеу кезiнде препараттар қолданылады (осы қосымшаның 7 тармағы).
13. "Қурап тұрған" категорияға қатысты ағаштардан дайындалған ағаш материалдары дiңдiк қауiптi зиянкестер толық әлсiреткен ағаштар химиялық өңдеуге жатқызылмайды.
14. Химиялық бүркуден өткен тосқауыл ағаштарды, оның iшiнде феромондармен бiр тұтастықта пайдаланылғанда, оларды ұялаған жәндiктердiң жекелеген топтарының тұрақтылығын ескерiп қолданылатын инсектицидтер және олардың ертiндiсi ағаш материалдарын қорғау жағдайындағыдай болады (осы Қосымшаның 7 тармағы).
15. Тамыр тұрпаты бойынша әлсіреген, ерекше құнды ағаштарды химиялық қорғау діңнің биіктігі 3-4 метр бөлігіне бүрку жолымен жүргізіледі, ал ағаштың төбесі тұрпатында ағаштардың тамыры өңделеді. Қорғаныштық өңдеу мерзімі - көктем, зиянды жәндіктердің ұшуына дейін. Әлсіреген ағаштарды қоғау үшін осы қосымшасының 7 тармағында ұсынылған препараттар пайдаланылады.
16. Теректерді мөлдір қанатты көбелектен, мұртты қоңыздан, жасырын тұмсық құрттан химиялық қорғау ағаштар мен түбірлерді өсімдіктердің ішіне әсер ететін препарат-фосфамид, РОГАР, БИ-58 немесе 0,5-1% анито әдісімен құрттардың туған шағында және олар сүректің қабығының үстіңгі бетімен тамақтанатын кезінде жүргізіледі.
Мұртты құрт зақымдаған талды да қорғау осындай әдіспен жүзеге асырылады.
17. Сүрек сорғыш және ағаш тескіш құрттармен кұресте инсектицид жүйесіне енетін (антио, БИ-58) 0,2-05% ертіндісімен бүрку ұсынылады. Бүркудің қолайлы мерзімі -
шілде-тамыз.
18. Су арқылы ағызылатын сүректерді химиялық қорғауғ тыйым салынады.

13 қосымша

Әкімшілік облыстарды орманда қабықтанбаған немесе басқа
тәсілдермен қорғалмаған сүректерді қалдыруға тыйым салынған
мерзімдер көрсетіліп аймақтарға бөлу

___________________________________________________________
|Аймақтар және белгіленген | Әкімшілік облыстар |
|тыйым салынған мерзімдер | |
|____________________________|______________________________|
|Мамырдың 1-нен қыркүйектің | Шығыс Қазақстан облысы |
|1-дейін |(шұбыртпалы қарағай |
| |ормандарынсыз) |
|Сәуірдің 1-нен қыркүйектің | Қазақстан Республикасының |
| 1-дейін | қалған аумақтарында |
|____________________________|______________________________|

Ескерту: Орман шаруашылығын басқару жергілікті органдары жекелеген аудандардың климат ерекшеліктерін және жекелеген ағаш тұқымдықтары бойынша діңдік зиянкестердің топтарының фенологиясын ескеріп жоғарыда көрсетілген мерзімдерді 15 күнге дейін кейін не ілгері өзгерту мүмкін.

14 қосымша

Орманда, қоймаларда және тиеу пункттерiнде сүректi
сақтаудың тәсiлдерi,

Жалпы ережелер.

1. Орманнан кемiнде 2 шақырым қашықтықта қоймаларда және тиеу пункттерiнде көктем-жазғы кезеңге қалдырылған кабықталмаған жұмыр ағаш материалдары мен жас шыбықтарды жарылудан, дiңдiк зиянкестер мен саңырауқұлақтардан қорғау мақсатында дымқыл тәсiлмен сақтауды (ГОСТ 9014,0-75 Жұмыр ағаш материалдары. Сақтау. Жалпы талаптар) қолдану ұсынылады.
2. Кәсiпорындардың төменгi және жоғарғы қоймаларын жоспарлау, жұмыр ағаш материалдарын текшелеп үю ГОСТ 9014.0-75. Бойынша, өзгерiстерi: N 1-11.12.87 N 3978 және N 2-20.01.78. N 79 талабында жүргiзiледi.
3. Әрбiр текшелер үшiн бөрене төсеп тұғыр жасалуы керек. Дымқыл жағдайда сақтау кезiнде текше тұғырының жер бетiнен биiктiгi кемiнде 15 см, құрғақтай сақтауда кемiнде 25 см. болуға тиiс. Топырағы әлсiз жерде бөрене астына төмен сортты бөренелерден жалпақ төсенiш жасалуы керек. Төсенiш бөренелер мен төсенiш үшiн жәндiктер мен саңырауқұлақпен зақымданбаған жұмыр ағаш материалдары iрiктеп алынады.
4. Текшелердiң мөлшерi тиеу-түсiруге пайдаланылатын құралдардың техникалық мүмкiндiктерiне және дайындалған сүректiң көлемiне қарай анықталады, ал текшелердiң биiктiгi жоғарғы қоймаларда және тиеу пункттерiнде кемiнде 1,5 ал төменгi қоймаларда және кәсiпорындар қоймаларында кемiнде 3 метр болуға тиiс.

Сақтаудың дымқыл тәсiлi

5. Сақтаудың дымқыл тәсiлi тақтай тiлуге, аршуға, сүргiлеуге, сол сияқты ұзындарын кеніш тіреулерімен баланстар жасауға арналған жұмыр ағаш материалдары үшiн қолданылады.
6. Дымқыл тәсiл жұмыр ағаш материалдарының, ұзындары мен жас шыбықтарының қабығын сақтау және қосымша қорғау шараларын қолдану, химиялық өңдеу, көлеңкелеу, жаңбырлату, тоғыту, ағаш материалдарының кесiндiлерiн дымқылдықтан қорғайтын және дымқылдықтан қорғайтын-антисептикалық заттармен майлау жолымен күзде-қыста және көктемде-жазда дайындалған сүректердi сақтауды көздейдi.
7. Қоймаларда жұмыр ағаш материалдарын, ұзындарын және шыбықтарын тығыздап (астына төсенiш қоймай), немесе тығыздай-қатарластыра (көпқатарлы ағаш материалдары аралығына көлденең орналастырады) немесе топты текшелей (тығыз-қатар етiп ағаш материалдарының әрбiр жекелеген қатар аралығына көлбете төсеу) орналастыру әдiсi қолданылады.
8. Күзгi-қысқы дайындау жағдайында жұмыр ағаш материалдарын, ұзындарын, шыбықтарын текшеге төсеу және жарылудан, жәндiктер қосымша шараларын қолдану жылылық маусымы басталғанға дейiн, цельсия бойынша тәулiктiк орташа температура плюс 5 градустық тұрақтылық болғанда жүзеге асырылады.
9. Көктемгi-жазғы дайындау жағдайында жұмыр ағаш материалдарын, ұзындарын, шыбықтарын текшелей жинау және қорғаныштық шаралар қолдану жоғарғы қоймаларда ағаш құлатылғаннан кейiн 2 тәулiктен кешiктiрiлмей жүзеге асырылады.
10. Тайга аймағында жапырақты, аралас және қылқанды екпеағаштарда (таза қарағайдан басқа) ағаш кесу жұмыстарында көктемгi-күзгi кезеңде ағашты құлату-текшелеушi мәшинелердi қолданған жағдайда кеспе ағаштарда сүректердi дайындау мен сақтауда ағаштарды жекелей құлату, сүйреп шығару, оларды 6 апталық мерзiмге дейiн қалың жаппа астында сақталатын күйде текшелеу әдiсiн қолдануға, кейiн (сүйреп шығарудан кейiн) шыбықтармен ағаштарды кiшi-гiрiм текшелерде ағаш тасылатын жолдар жиегiнде төменгi қоймаға немесе кәсiпорынның өзен жағасындағы қоймасына тасып әкеткенге дейiн сақтауға мүмкiндiк жасайтын тәсiлдi қолдануға жол берiледi.
Осындай жағдайда ағаштарды құлату мен сүйреп шығару арасында үзiлiс жоқ жағдайда сүректердi қорғаудың қосымша шараларын қолданбай-ақ кеспеағаштарда сүректердi төменгi қоймаға тасып әкету сәтiне дейiн, ағаш тасу жолдары бойында ағаштарды тығыз жабатын текшелерде сақтауға жол берiледi.
11. Жұмыр ағаш материалдарын ұзындары мен шыбықтарын, дiңдiк зиянкестердiң зақымдауына шыдай алмайтын ағаш тұқымдықтарын химиялық қорғау осы ережелердiң 2-қосымшасына сәйкес жүзеге асырылады (ГОСТ 9014,0-75 бойынша).
12. Жұмыр ағаш материалдарын ұзындары мен шыбықтарын көлеңкелеу оларды кесiндi қалдақтарымен (жапырақты бұталар т.б.) немесе қалқан жабу жолымен жүзеге асырылады. Көлеңкелеу: жапырақты тұқымдықтың ағаш материалдарын жарылудан, жәндiктер мен саңырауқұлақтардың зақымдауына қарсы қорғаныш шара ретiнде;
сүректi қорғаныштық өңдеу үшiн инсектицидтердi қолдануға тыйым салу жағдайында қолданылады.
13. Дымқыл тәсiлмен сақтау жағдайында жұмыр ағаш материалдары кесiндiлерiн жабуға (Ағаш материалдары. Ылғалдан қорғау және ылғалдан қорғау-антисептикалық жамылғымен қорғау. ГОСТ 9014.0-75 бойынша) барлық климаттық аймақтарда тек қана жапырақты тұқымдықтар сүрегiне қатысты жүзеге асырылады.
Қайыңның, еменнiң, қарағаштың, үйеңкiнiң, қанды ағаштың, көктеректiң, теректiң және шағанның, жарылуға немесе саңырауқұлақтың зақымдауына төзе алмайтын жұмыр ағаш материалдарын 3 айға дейiн сақтау кезiнде кесiндiлердi ылғалдан қорғайтын жамылғымен жабады.
Еменнiң, қарағаштың, үйеңкiнiң және шағанның жарылуға төзiмсiз жұмыр ағаш материалдарын жылы кезеңнiң бүкiл бойында сақтаған жағдайда ылғалдан қорғайтын жамылғы, ал зиянкестердiң зақымдауына төзгiсiз (қайың, жөкенiң, қандыағаш, терек, көктерек) ылғалдан қорғайтын-антисептикалық жамылғы қолданылады.
Текшеге үйiлген жұмыр ағаш материалдарының кесiндiлерiн өңдеу үшiн барлық тұсына жамылғы пайдалану жөн ал жекелей жатқан шыбықтарды өңдеуде, қабықты сыдыру және iрi бұтақтарды кесетiн жерлерде қолданылады.
Ылғалдан қорғау ретiндегi зат карбафен-II, бакелиты лагы, ПК-15, ПМК-15, мұнай битум маркалы-3, шайыр көбiгi, қарағайдың немесе газдандырылған шайыр, құрғақтай қыздырылған шайыр, ал ылғалдан қорғау антисептикалық заттар ретiнде-карбофен-16, ПКФ-V-12, карбофен-II, бекелит лагы қолданылады.
Ағаш материалдары кесiндiлерiн жамылғылау тәсiлi майлау, сонда қауiпсiздiк талаптарын берiк сақтау керек, ГОСТ-9014.0-75 бойынша.
14. Сүректi жаңбырлау ГОСТ-90 14.0-75 бойынша "Жұмыр орман материалдары. Сақтау. Жаңбырлатып қорғаумен, жүзеге асырылады".
Жаңбырлату жылдың жылы кезеңiнде (цельсия бойынша тәулiктiк орташа температура плюс 5 градус болғанда) жүргiзiледi. Суару тәртiбi ГОСТ 9014.I-79 бойынша.
15. Жұмыр ағаш материалдарын суға батыру 9014.0-75 ГОСТ бойынша арнайы суаттарда, бассейндерде жүргiзiледi. Ол ағаштарды ұзақ мерзiм бойы сақтау; (жылы кезеңде), төменгi қоймаларда және кәсiпорынның қоймаларында қылқанды, жапырақты тұқымдықтардың жұмыр ағаш материалдары жәндiктер мен саңырауқұлақтардың зақымдауына төзбейтiндер үшiн жүзеге асырылады.

Сақтаудың кұрғақ тәсiлi

16. Сақтаудың құрғақ тәсiлi ағаш материалдарын жұмыр түрiнде (құрылыс, мачта, гидроқұрылыс, бөрене, кенiш тiреу, баланстар) пайдалану үшiн қолданылады.
17. Сақтаудың құрғақ тәсiлi қабықтау, қатарлап үю, ағаш материалдарын жарылудан (ыстау, суға батыру, кесiндiлердi ылғалдан қорғау үшiн майлау) сақтау және қорғаудың қосымша шараларын қолдануды көздейдi.
18. Қылқанды тұқымдықтардың жұмыр ағаш материалдары бақылау мерзiмiнде (осы ережелердiң 12 қосымша шелқабықты сыдыруда қажет).
Жапырақты тұқымдықтардың жұмыр ағаш материалдары үшiн (емен, қарағаш, шаған) шелқабықты немесе қатты қабыққа дақ сала, яғни үздiксiз айғыздау (басқа жапырақты тұқымдықтар үшiн).
19. Қылқанды, жапырақты тұқымдықтардың жұмыр ағаш материалдарын қатарланған текшелерде сақтайды, онда ағаш материалдарының арасы бiр-бiрiнен көлденең төсенiштермен бөлiнген.
Қысқа мөлшері ағаш материалдары (баланстар), кеніш тіреулері клеткалы текшеге қатарлана жиналады немесе сиретілген текше топтарына, цилиндрлі пакеттерден құрылған, байлау арқылы қалыптасқан (трос, сым). Қысқа мөлшерлі ағаш материалдарын тығыздатылған шөркелерге жинауға болады.
20. Жарылуға төзімсіз самырсынның жұмыр ағаш материалдарының кесінділері ылғалдан қорғайтын заттармен майланады (9014.2-79 ГОСТ бойынша).
21. Сумен ағызуға арналған жапырақты тұқымдықтардың жұмыр ағаш материалдары жоғарғы және төменгі қоймаларда сақталған кезде алдын-ала ысталады, яғни желегі арқылы жастай кесілген діңді құрғату, ағаштарды құлату мен бұтақтарды отау арасында 10-15 тәулікте жылдың жылы кезеңінде жүргізіледі. Бұл кезде материалдарға діңдік зиянкестер ұялауы мүмкін, сондықтан оларды сүректі қабықтау мен текшелеп жинау алдында құрту керек.
22. Қайыңның, көктеректің, қандыағаштың, үйеңкінің, теректің жарылуға

берік жұмыр материалдарын қоймалардың барлық тұрпатында кесінді

қалдықтарымен немесе қалқандармен көлеңкелейді. Еменнің, үйеңкінің,

шағанның жарылуға төзбейтін жұмыр ағаш материалдарының кесінділері

(9014.2-79 ГОСТ бойынша) ылғалдан қорғау заттарымен майлау қоймалардың

барлық түрінде жүргізіледі.

Оқығандар:

Қобдалиева Н.

Омарбекова А.

Об утверждении Правил защиты лесов от вредителей и болезней в Республике Казахстан

Приказ Председателя Комитета лесного, рыбного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 19 марта 1999 года N 56. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 19.04.1999 г. N 736. Утратил силу - приказом Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства РК от 10.12.2004г. N 265 (V043340)

В целях сохранения и повышения устойчивости лесных насаждений, увеличения их продуктивности, а также совершенствования мер по защите лесов от вредителей и болезней приказываю:
Утвердить прилагаемые Правила защиты лесов от вредителей и болезней в Республике Казахстан.

Председатель

Правила
защиты лесов от вредителей и болезней
в Республике Казахстан

1. Общие правила

1. Настоящие правила устанавливают основные санитарные требования в лесах Республики Казахстан при ведении лесного хозяйства, осуществление лесных пользований, иных видов хозяйственной деятельности, осуществляемой на территории лесного фонда, в том числе не связанных с ведением лесного хозяйства для сохранения устойчивости лесных насаждений, предупреждения повреждений леса вредными насекомыми и болезнями, а также для более полного использования древесных и недревесных ресурсов леса.
2. Настоящие правила являются обязательным для юридических лиц и граждан.
3. Все виды лесных пользований и других лесохозяйственных работ в лесу, включая защитные мероприятия от вредителей и болезней, должны осуществляться способами и методами, не оказывающими отрицательного воздействия на состояние лесов.
Планы отвода лесосек под рубки главного пользования и ухода за лесом, а также проекты лесных культур и других лесохозяйственных работ в насаждениях с действующими очагами вредителей и болезней согласовываются со специалистами лесозащиты и должны содержать необходимые мероприятия по максимальному сокращению ущерба, наносимого вредными насекомыми и болезнями.
4. Областные государственные органы управления лесным хозяйством могут разрабатывать дополнения к настоящим Правилам, распространяющиеся на соответствующие территории. Указанные дополнения подлежат утверждению государственным органом управления лесным хозяйством Республики Казахстан.

2. Виды и задачи санитарно-оздоровительных
мероприятий

5. В целях сохранения и повышения устойчивости насаждений, увеличения их продуктивности, снижения численности стволовых вредителей, уменьшения инфекционного фона болезней, а также повышения пожарной безопасности в лесах, организации, осуществляющие ведение лесного хозяйства (далее - лесхозы), обязаны своевременно проводить следующие санитарно-оздоровительные мероприятия:
выборочные санитарные рубки;
сплошные санитарные рубки;
выборку свежезаселенных деревьев;
выкладку ловчих деревьев и куч;
уборку захламленности;
вырубку нежелательных древесных пород, кустарников и другой растительности, которые являются промежуточными хозяевами опасных болезней леса;
другие необходимые меры защиты леса и находящейся на территории лесного фонда заготовленной древесины от вредителей и инфекционных болезней.

3. Общий порядок назначения, планирования и проведения
санитарно-оздоровительных мероприятий

6. Выбор сроков, вида и планирование объемов конкретных санитарно- оздоровительных мероприятий осуществляется лесхозами на основании фактического санитарного состояния лесов, которое выявляется при лесоустройстве, лесопатологическом надзоре, лесопатологических обследованиях, мониторинге лесных экосистем и составленных на их основе долгосрочного и краткосрочного прогнозов, а также с учетом, группы лесов, возраста, доступности, фазы развития очагов вредителей, биологии древесных пород, биологии вредных насекомых и возбудителей болезней, экономической и экологической целесообразности.
7. Санитарно-оздоровительные мероприятия назначаются в первую очередь в насаждениях, поврежденных или ослабленных пожаром, ветровалом, засухой, чрезмерным осушением, избыточным увлажнением, промышленными выбросами или иными неблагоприятными факторами, а также в результате рубок, подсочки и иных пользований лесом, в очагах вредных насекомых и болезней, вызвавших повреждение и гибель деревьев в размерах, угрожающих устойчивости насаждений, нарушению их целевых функций, а также в профилактических целях.
8. Санитарно-оздоровительные мероприятия проводятся в лесах всех групп и категорий защитности.
В лесах государственных природных заповедников и государственных природных национальных парков проведение санитарно-оздоровительных мероприятий регламентируется типовыми и индивидуальными положениями о них.
9. Санитарно-оздоровительные мероприятия планируются раздельно по видам работ, при этом выборочные и сплошные санитарные рубки выделяются из общего объема рубок отдельной строкой соответственно в общем объеме рубок промежуточного пользования и объем прочих рубок.
При планировании объемов санитарно-оздоровительных мероприятий указывается их площадь по видам проводимых мероприятий и количество вырубаемой древесины с одного гектара и со всей площади (приложение 1). Доля ликвидной древесины, в том числе деловой, устанавливается на основании материально-денежной оценки лесосек.
10. Планы санитарно-оздоровительных мероприятий составляются ежегодно и корректируются по мере необходимости. В них предусматриваются меры по охране редких и исчезающих видов растений и животных, уникальных природных сообществ, кедровых и других ценных лесов.
11. Распределение объемов санитарно-оздоровительных мероприятий по кварталам года проводится с учетом срока и специфики повреждения насаждений, биологии древесных пород, вредных насекомых и возбудителей болезней.
12. В районах, подвергшихся воздействию стихийных бедствий (повреждение леса пожарами, промышленными выбросами, ветровалом, снеголомом, засухой, насекомыми, болезнями и т.д.) в планы рубок леса в установленном порядке вносятся необходимые изменения, направленные на скорейшую разработку и уборку поврежденного леса и завершения этих работ в максимально короткие сроки.
13. Отвод лесосек под санитарные рубки и отбор свежезаселенных деревьев проводится в весенне-летний период не ранее, чем за месяц до рубки, при этом в лиственных лесах отвод допустим только при наличии листвы.
Все деревья, назначенные в рубку должны быть заклеймены, а после рубки клеймятся пни в торец.

4. Выборочные санитарные рубки

14. Выборочные санитарные рубки проводятся в насаждениях с нарушенной устойчивостью, где наблюдается повышение по сравнению с естественным отпадом образование и накопление усыхающих, сухостойных, ветровальных, буреломных, снеговальных, снеголомных, пораженных болезнями, заселенных стволовыми вредителями и с иными повреждениями до степени прекращения роста деревьев, имеющих средневзвешенный балл состояния от 1.6 до 3.5 (приложение 3, 4).
15. В устойчивых насаждениях выборка деревьев проводится в порядке плановых рубок ухода за лесом. В период между сроками плановых рубок ухода, удаление единичных неполноценных деревьев, уборка захламленности осуществляются регулярно по мере их появления, как дополнительное мероприятие.
16. Выборочные санитарные рубки, как оздоровительные мероприятия, проводятся в хозяйственно освоенных лесах 1 и 2 групп в древостоях всех категорий защитности, возрастов и пород.
17. Выборочная санитарная рубка не должна приводить к нарушению целостности и устойчивости насаждений. В противном случае насаждения подлежат сплошной санитарной рубке или реконструкции. После выборочной санитарной рубки полнота насаждений не должна быть ниже 0,5, а для насаждений ели и пихты ниже 0,6. Необходимость дальнейшего снижения полноты должна быть обоснована в материалах лесопатологического обследования.
В насаждениях, для которых низкополнотность является их естественным состоянием (арча, фисташка, саксаул и др.), а также в ландшафтных лесах и горных лесах ели Шренка, пораженных короедом Гаузера и микрофагом, снижение полноты при выборочных санитарных рубках допускается до 0,3.
18. Проведение выборочных санитарных рубок разрешается первым руководителем организации, в пользовании которой находятся леса на основе данных лесоустройства или специального лесопатологического обследования.
19. Отбор в рубку и клеймение деревьев производится под руководством лесничих, их помощников или участковых техников (мастеров леса).
20. Необратимо ослабленные пожаром, ветром, снегом, сильно поврежденные при лесозаготовках деревья подлежат выборке до заселения их стволовыми вредителями и поражения болезнями. При отборе деревьев в выборочную рубку руководствуются степенью повреждения (поражения) дерева, особенностями биологии вредителя и возбудителей болезней (приложения 4, 5).

5. Сплошные санитарные рубки

21. Сплошные санитарные рубки проводятся в насаждениях 3 класса устойчивости, имеющих средневзвешенный балл состояния дубрав от 3,6 до 5,0 (приложения 2, 3).
Санитарная рубка считается сплошной, если древостой вырубается на площади 0,25 га и более, либо вырубается весь выдел, независимо от его площади.
22. Сплошные санитарные рубки назначаются в лесах 1 и 2 групп, независимо от возраста, когда выборочные санитарные рубки уже не могут оздоровить насаждения и приводят к снижению полноты насаждений ниже 0,5; для насаждений ели и пихты - ниже 0,6 (исключение составляют породы деревьев, для которых низкополнотность является естественным состоянием (пункт 16 настоящих Правил).
Поврежденные ослабленные спелые насаждения назначаются в первоочередную рубку, независимо от степени нарушения их жизнестойкости. Если эта рубка производится в порядке рубок главного пользования, то применяются дополнительные меры по предотвращению разрастания очагов опасных видов вредителей и болезней с учетом их биологии и конкретных условий.
Сплошные санитарные рубки в лесах, имеющих защитное, водоохранное, санитарно-гигиеническое и оздоровительное значение (городские леса и лесопарки, леса зеленых зон вокруг городов, других населенных пунктов и промышленных предприятий, леса первого и второго поясов зон санитарной охраны источников водоснабжения и леса округов санитарной охраны курортов, запретные полосы лесов по берегам рек, озер, водохранилищ и других водоемов, противоэрозионные леса), а также в лесах особо охраняемых территорий (заповедники и заповедные зоны, национальные и историко-природные парки, особо ценные лесные массивы, леса, имеющие научное значение, включая генетические резерваты и памятники природы, леса орехопромысловых зон и лесоплодовые насаждения, субальпийские леса) назначаются в исключительных случаях, когда насаждения полностью утрачивают свои целевые функции, с обязательным проведением последующего первоочередного лесовосстановления на вырубленных площадях.
Сплошные санитарные рубки в саксауловых лесах проводятся независимо от возраста при усыхании более 50 % деревьев или, когда сухостоя и суховершинных деревьев уже более 30 %. Рубки проводятся в осенне-зимний период.
23. В насаждениях, намечаемых в сплошную санитарную рубку, в обязательном порядке производится лесопатологическое обследование, в котором принимают участие главный лесничий лесхоза, лесничий или его помощник, специалист по лесозащите, а при необходимости и другие специалисты.
Материалы обследования утверждаются директором лесхоза.
Участки леса, намеченные в сплошные санитарные рубки при лесоустройстве, если в этом не участвовал лесопатолог или специалист по лесозащите, также подлежат обследованию.
24. Сплошные санитарные рубки разрешаются областным государственным органом управления лесным хозяйством в лесах 1 и 2 групп, если площадь каждого участка не превышает 25 га.
В остальных случаях разрешение на проведение санитарных рубок выдается государственным органом управления лесным хозяйством Республики Казахстан.
В насаждениях, пораженных голландской болезнью, сплошные санитарные рубки разрешаются областным государственным органом управления лесным хозяйством, независимо от площади и группы лесов.
Вырубаемая древесина, как правило, отпускает в счет установленного годового лимита лесосечного фонда, а в случае необходимости - сверх его.
25. В каждом выделе, где намечается сплошная санитарная рубка, для характеристики лесопатологического состояния насаждений, закладываются прямоугольные или ленточные пробные площади (приложение 6). Общая площадь проб должна составлять при величине обследуемого участка до 100 га - не менее 2 % от его площади; свыше 100 га - 1 %.
26. Для получения разрешения на проведение сплошных санитарных рубок предоставляются следующие документы:
акт проверки или обследования комиссией намеченных в рубку насаждений;
сводную ведомость по этим насаждениям (приложение 7);
сводную ведомость пробных площадей, заложенных в поврежденных насаждениях (приложение 8);
выкопировку из планшета на участки, намеченные в сплошную рубку, с указанием выделов, их площади и с нанесением пробных площадей.
27. В акте проверки или обследования комиссией намеченных в рубку насаждений указываются: группа лесов, категория защитности, таксационная характеристика насаждений, причины их повреждения, обоснование необходимости сплошной рубки, срочность рубки и намеченные сроки ее проведения, меры по обеспечению последующего возобновления и мероприятия, необходимые для предупреждения распада смежных насаждений. Акт подписывается всеми членами комиссии.
28. При сплошной санитарной рубке поврежденных и усыхающих насаждений в лесах первой группы обязательно соблюдение следующих условий:
1) вырубаемая площадь, если на ней не последовало естественного возобновления, назначается под лесокультуры в первую очередь;
2) за смежными здоровыми насаждениями устанавливается лесопатологическое наблюдение, в них производится своевременная выборка больных и свежезаселенных стволовыми вредителями деревьев и уборка захламленности.
29. Участки ветровала, бурелома, гари или насаждения, усохшие в результате повреждений насекомыми или пораженные болезнями, требующие сплошной санитарной рубки, во избежание распространения пожаров, размножения вредных насекомых и потери древесиной технических качеств, должны разрабатываться в возможно короткий срок с тщательной очисткой площадей от порубочных остатков и захламленности.
30. В эксплуатируемой части второй группы лесов хвойные насаждения, расстроенные ветровалом, буреломом или поврежденные хвое- грызущими насекомыми (при наличии признаков усыхания и заселения стволовыми вредителями), а также верховыми или устойчивыми низовыми пожарами, отводятся в рубки в первую очередь.
Рубка расстроенных и поврежденных насаждений, не достигших возраста или сверх установленного размера расчетной лесосеки, а также рубка насаждений, площадь которых превышает допускаемые размеры лесосек, в лесах второй группы разрешается в порядке, установленном для лесов первой группы.

6. Выборка свежезаселенных деревьев

31. Выборка свежезаселенных деревьев - самостоятельное мероприятие, направленное на уничтожение части популяции стволовых вредителей и снижение инфекционного уровня болезней, ограничивая тем самым сумму вредных воздействий на насаждения и позволяя избежать возникновения очагов массового размножения вредных организмов. Выборка проводится систематически во всех насаждениях, в которых есть опасность размножения опасных вредителей и болезней.
32. В первую очередь выборка свежезаселенных деревьев проводится в насаждениях, пострадавших от лесных пожаров, ветровала, бурелома, засухи, в систематически объедаемых хвое-листогрызущими насекомыми, а также в очагах корневых гнилей и других опасных болезней.
33. Выборка свежезаселенных деревьев проводится с соблюдением следующих требований:
1) отбор и клеймение назначаемых в рубку деревьев производится под руководством лесопатологов, инженеров по охране и защите леса или лесничих;
2) выборка производится с учетом сроков лета и развития насекомых, таким образом, чтобы не допустить разлета молодого поколения насекомых и дальнейшего роста их численности, а также с учетом наиболее благоприятного времени для размножения и опасных болезней во избежание роста общего инфекционного фона.
Календарные сроки могут меняться в зависимости от вертикальной зональности, погодных условий года, особенностей биологии для данной местности популяции вредителей и возбудителей болезней.
Для наиболее опасных вредителей и болезней устанавливаются условия и сроки выборки свежезаселенных и зараженных деревьев основных лесообразующих пород (приложение 9).
34. При отборе свежезаселенных деревьев срубленная древесина должна быть окорена либо обработана инсектицидами. Срок обработки древесины не позднее появления первых куколок под корой, при осенне-зимней рубке до 1 мая.
В хвойных насаждениях кора и сучья сжигаются или закапываются в землю.

7. Выкладка ловчих деревьев и куч

35. Выкладка ловчих деревьев и куч производится в относительно устойчивых насаждениях, приведенных в удовлетворительное санитарное состояние, где уже вырублены усохшие свежезаселенные вредителями деревья, но сохраняется повышенная численность стволовых вредителей.
Выкладка ловчих деревьев и куч может быть совмещена с выборкой свежезаселенных деревьев и с проведением выборочных санитарных рубок. В период массового размножения вредителей, когда проводятся сплошные санитарные рубки, допустимо создание ловчих лесосек - массовое оставление на период лета неокорененной древесины с целью отвлечения насекомых от окружающих древостоев.
36. В качестве ловчих деревьев используют ветровал, бурелом, снеголом, свободные от заселения участки ствола усыхающих деревьев, а также больные, фаутные и ослабленные деревья. Используют в качестве ловчего материала вершины и другие порубочные остатки, а также ловчие кучи из ветвей данной породы. Ловчие кучи, как правило, используют в тугайных насаждениях пустынной зоны и в горных насаждениях ели Шренка, арчи.
Выкладка деревьев из числа здоровых не допускается.
37. При выкладке свежезаселенных деревьев должна проводиться своевременная окорка стволов - в период, когда основная часть яиц самками уже отложена, а первые личинки приступают к окукливанию, либо утилизация или химическая обработка древесины и куч. Кора и ветви после окорки ловчих деревьев сжигаются либо закапываются.
Допускается выкладка ловчих деревьев, обработанных инсектицидами.
38. Выкладка ловчих деревьев и куч должна производиться под непосредственным руководством лесничих или специалистов по лесозащите.
Численность стволовых вредителей устанавливается по результатам лесопатологического обследования насаждений, в зависимости от их численности, определяется количество деревьев, подлежащих выкладке (приложение 10).
При максимальной численности вредителя ловчие деревья выкладываются в количестве, равном половине заселенных деревьев в очаге; при средней численности - от 1/2 до 1/4 количества заселенных деревьев; при низкой - не свыше 1/4 количества заселенных деревьев. При численности вредителей ниже, указанной в приложении 4, ловчие деревья не выкладываются.
39. В лесах особо охраняемых природных территорий (заповедники и заповедные зоны, национальные и историко-природные парки, особо ценные лесные массивы, леса, имеющие научное значение, включая генетические резерваты и памятники природы, леса орехо-промысловых зон и лесоплодовые насаждения, субальпийские леса), в лесах, выполняющих санитарно-гигиенические и оздоровительные функции (городские леса и лесопарки, леса зеленых зон вокруг городов, других населенных пунктов и промышленных предприятий, леса первого и второго поясов зон охраны источников водоснабжения и леса округов санитарной охраны курортов) при хорошем их санитарном состоянии можно использовать метод выкладки ловчих деревьев за несколько недель до массового лета короедов, усиливая их привлекательность прикреплением диспенсеров с ферромонами или выкладывая их в местах, где они могут быть заселены короедами.
40. Ловчие деревья, как правило, выкладываются целиком, не срубая ветви, на подкладки или комлями на пни. Выкладку целесообразно производить группами вблизи очагов стволовых вредителей.
В близко доступных местах желательно производить выкладку контрольных ловчих деревьев для систематических наблюдений за развитием вредителей своевременной и окорки ловчих деревьев.
41. Выкладка ловчих деревьев и куч производится в определенные сроки, исходя из биологии вредителей и существующих рекомендаций.
Календарные сроки могут меняться в зависимости от зональности погодных условий года, особенности биологии для данной местности популяций вредителей и возбудителей болезней. В ряде случаев сроки выкладки ловчих деревьев и куч и техника их проведения может носить специфический характер или сопровождаться дополнительными мероприятиями.
Для наиболее опасных вредителей или вредителей, представляющих потенциальную угрозу насаждениям (переносчики инфекции) устанавливаются сроки выкладки ловчих деревьев и куч, а также техника и условия проведения мероприятия (приложение 11).

8. Уборка захламленности

42. Уборка захламленности, как самостоятельное мероприятие, назначается при наличии ликвидной древесины в виде сухостоя, ветровала, бурелома, снеговала и т.д.
В эстетических и противопожарных целях в лесах, выполняющих преимущественно санитарно-гигиенические и оздоровительные функции, а также в лесах особо охраняемых природных территорий проводится и уборка неликвидной древесины.
В первую очередь разрабатываются участки свежего валежа, где имеется опасность возникновения очагов стволовых вредителей. Сроки разработки увязываются с биологией основных видов вредителей.

9. Вырубка деревьев кустарников, подроста и другой
нежелательной растительности

43. Данное мероприятие проводится в древостоях, где отдельные виды деревьев и кустарников, являются передатчиками организмов, опасных для культурных сельскохозяйственных растений и ценных древесных пород.
44. В прилегающих к полям лесных насаждениях на расстоянии до 200 м в глубь леса нежелательным является произрастание барбариса и слабительной крушины, являющихся промежуточными хозяевами ржавчинных грибов, поражающих сельскохозяйственные культурные злаки.
45. В отдельных случаях вырубаются также некоторые лесные породы, которые в качестве промежуточных хозяев способствуют развитию организмов, опасных для ценных пород. В еловых семенных хозяйствах в обязательном порядке должна удаляться черемуха, являющаяся передатчиком эпидемической болезни - ржавчины еловых шишек.
На посевах и в культурах саксаула в пустынной зоне не допускается развитие сорной растительности, главным образом представителей семейства маревых, на которых могут развиваться некоторые вредители саксаула.

10. Применение специальных методов

46. В сочетании с вышеуказанными лесозащитными мероприятиями, а также выборочными и сплошными рубками или независимо от них, по рекомендации и под контролем специалистов по лесозащите, применяются химические меры защиты леса и лесоматериалов от стволовых вредителей в соответствии с приложением 12 настоящих Правил, приманочные средства (ферромонные ловушки пр.), оставление ремизов, меры по охране полезных организмов.
47. При использовании ферромонов стволовых вредителей руководствуются соответствующими инструкциями. Отлов насекомых ферромонами может осуществляться с использованием различных видов ловушек или в сочетании с рубкой леса и ловчими деревьями (растущими и срубленными), при этом во всех случаях инсектицидами, механическим путем (окоркой деревьев) либо иными способами.
48. Следует ограничивать лесохозяйственную и иную деятельность в лесу весной и во второй половине лета в гнездовой период птиц, прежде всего с глухариными токами, в гнездовьях хищных птиц и т.д.
Сохранять при всех видах рубок и иных работах в лесу подлесок, где могут гнездиться птицы, и применять другие меры содействия их гнездованию (развешивание дуплянок и др.).
49. При всех видах рубок, очистке лесосек, всех видах лесозащитных мероприятий принимаются меры по охране, защите и содействию размножения энтомофагов стволовых вредителей.
Основными мерами по охране, защите и содействию размножению энтомофагов являются следующие:
1) сохранение и искусственное расселение хищных жуков корового комплекса в ослабленных насаждениях и возникших очагах короедов. Наиболее эффективен метод переселения муравьежука в зимующей стадии в пачках кусков коры;
2) сохранение и привлечение паразитов корового комплекса в очагах размножения короедов путем улучшения условий углеродного питания взрослых фаз, что достигается посевом в потенциальных очагах стволовых вредителей одно-, двух- и многолетних нектароносных трав (создание ремизов) в соответствии с существующими рекомендациями;
3) сохранение энтомофагов короедов при химической обработке деревьев осуществляется понижением побочных эффектов химических обработок, в частности, обработки в сроки, предшествующие лету энтомофагов вредителей весенней группы, применение химических обработок в основном в профилактических целях;
4) сохранение микростаций обитания энтомофагов в насаждениях достигается соблюдением ряда правил и сроков проведения выборочных санитарных рубок в ослабленных насаждениях и очагах короедов, включающих в себя сохранение определенного количества деревьев, где обнаружены высокий процент зараженности короедов паразитами. Применяется также вырубка короедного сухостоя в очагах стволовых вредителей не ранее августа и выкладкой приманочных деревьев и сортиментов, использование приманочных средств для концентрации коровых хищных жуков и другие мероприятия в соответствии с существующими рекомендациями;
5) сохранение микростаций обитания коровых энтомофагов на вырубках заключается в оставлении определенного количества порубочных остатков, пней, валежа и других отходов лесозаготовок для воспитания паразитов и хищников корового комплекса.
Вышеназванные мероприятия по охране, защите и содействию размножения энтомофагов стволовых вредителей проводятся только при тщательном лесопатологическом обследовании и с участием специалиста по лесозащите.

11. Санитарные требования при рубках леса

50. При проведении рубок главного пользования в первую очередь в рубку назначаются насаждения, поврежденные пожарами, ветровалом, снеголомом, вредителями и болезнями леса, другими неблагоприятными факторами.
51. При выборочных и постепенных рубках в первую очередь вырубке подлежат деревья с местным повреждением и отмиранием ствола, корневых лап, вершин крупных сучьев и всей кроны, заселенные или отработанные стволовыми вредителями и пораженные болезнями.
52. При рубках ухода в первую очередь вырубаются деревья, заселенные стволовыми вредителями, поврежденные болезнями, поврежденные ветром, снегом, отставшие в росте, угнетенные, усыхающие, сухостойные, суховершинные, искривленные и имеющие механические повреждения (ошмыги, сухобочины, сломанные вершины и т.п.).
В загущенных культурах сосны, созданных в районах с высокой численностью восточного майского хруща и соснового подкорного клопа, прочистки и прореживания проводят по селективному и линейно- селективному методам с использованием в необходимых случаях трелевочных волоков, не допуская снижения полноты культур ниже 0,7, сохраняя при этом примесь лиственных пород (2-3 единицы по составу) и подлесок.
В очагах подкорного клопа в сосновых культурах до 25-летнего возраста рубки ухода проводить не рекомендуется. В загущенных естественных молодняках, находящихся вблизи очагов подкорного клопа, при проведении рубок ухода полнота древостоев не должна снижаться ниже 0,8.
Проведение рубок линейным способом в сосновых культурах III-V классов бонитета, с полнотой ниже 0,9, шириной междурядий более 2 м и в условиях их заселения восточным майским хрущем и сосновым подкорным клопом запрещается.
Низкополнотные сосновые молодняки, в которых число сильно ослабленных и усыхающих деревьев превышает 30 %, а сомкнутость крон не превышает 0,4 или при любой степени сомкнутости, не при наличии деревьев, указанных категорий в количестве 50 % и более - назначаются в реконструкцию со сплошной вырубкой или сжиганием деревьев.
В хвойных насаждениях, пораженных корневой губкой и опенком, или восприимчивых к ним, рубки ухода проводятся в осенне-зимний период (с ноября по апрель), когда не происходит естественного рассеивания спор гриба.
53. В зависимости от условий местопроизрастания, возможности сбыта порубочных остатков, технологии лесозаготовительных и лесовосстановительных работ и других факторов устанавливаются следующие способы очистки рубок:
1) укладка порубочных остатков на волоках;
2) сбор в кучи, валы для последующего использования в качестве топлива или переработки;
3) сбор в кучи и валы с оставлением их на месте для перегнивания;
4) разбрасывание измельченных (длиной не более 1 м) порубочных остатков на пройденной рубкой площади;
5) сжигание на лесосеках, прогалинах, полянах, а также в просветах (окнах) порубочных остатков, собранных в кучи и валы в непожароопасный период.
Способы очистки мест рубок в каждом отдельном случае указываются в лесорубочном билете.
При всех способах рубок лесозаготовители обязаны очистку лесосек производить одновременно с рубкой леса, обеспечивая сохранность от повреждения имеющихся на лесосеке подроста и других деревьев, не подлежащих рубке.
54. После зимней рубки, весной лесозаготовители обязаны производить доочистку мест рубок, в соответствии с установленным способом очистки. На лесосеках, предназначенных под искусственное возобновление, кучи и валы порубочных остатков должны располагаться параллельно рядам будущих культур и уплотняться гусеницами тракторов.
55. В насаждениях на сухих песчаных почвах, в насаждениях сосны на каменистых почвах, в дубравах и в других твердолиственных насаждениях, а также в ельниках на тяжелых почвах, для защиты самосева от солнцепека, заморозков и т.д. очистка мест рубок должна производиться путем измельчения порубочных остатков до 1 м по длине и равномерного разбрасывания их на всей площади рубки.
56. В хвойных и лиственных насаждениях на сырых и мокрых почвах, где появление самосева на вырубках приурачивается главным образом к микроповышениям, очистка мест рубок должна производиться путем сбора порубочных остатков в небольшие (до 0,5 м высотой), достаточно плотные кучи, укладываемые на свободных от подроста местах (между пнями и в микропонижениях).
57. В хвойных и лиственных насаждениях на супесчаных почвах и легких суглинках, где в целях содействия возобновлению хозяйственно-ценных пород является необходимым уничтожение напочвенного покрова и поранение почвы, очистка мест рубок должна производиться способом сжигания порубочных остатков, собранных в кучи и валы.
58. В горных лесах при проведении постепенных и выборочных рубок очистка лесосек должна производиться путем равномерного разбрасывания порубочных остатков, измельченных до 1 м в длину. При сплошных рубках для предотвращения эрозийных процессов порубочные остатки должны укладываться в валы шириной 1 м, которые размещаются по горизонталям склонов через каждые 8-10 м. С этой же целью при всех видах рубок часть порубочных остатков укладывается валами на путях движения тракторов (по волокам).
59. В очагах стволовых вредителей, сосудистых и некрозно-раковых болезней порубочные остатки подлежат обязательному сжиганию с соблюдением правил пожарной безопасности или закапыванию.
Порубочные остатки, идущие на переработку или на реализацию разрешается хранить в лесу в весенне-летний сезон с учетом сроков, указанных в приложении 12 настоящих Правил в течение 1 месяца независимо от срока их заготовки.
60. Для подкормки лосей и других животных и отвлечения их от питания на лесных культурах и естественном возобновлении ценных древесных пород в осенне-зимний период разрешается оставлять на лесосеках порубочные остатки сосны, осины и других кормовых пород с обязательной очисткой лесосек до начала пожароопасного периода.
61. При угрозе массового размножения на пнях хвойных пород большого соснового долгоносика и других стволовых вредителей, и повреждения ими молодняков принимают меры химической защиты молодняков и лишь в особых случаях - химическую обработку пней перед их заселением насекомыми в соответствии с приложением 12 настоящих Правил. В дубравах и в насаждениях тополей при необходимости применяют химическую защиту пней от стволовых вредителей.
62. Вывозка древесины из леса на нижний склад при всех видах рубок должна осуществляться, как правило, с одновременной ее заготовкой. В условиях, где вывозка древесины затруднена, хранение в лесу древесины в весенне-летний период допускается при условии обязательной ее защиты от заселения стволовыми вредителями и поражения грибами в сроки, установленные с учетом климатических условий районов (приложение 13), и методами, изложенными в приложениях 12 и 14 настоящих Правил.
63. В лесах и на расстоянии 2 км от леса не разрешается оставлять неокоренную или не защищенную химическими или другими способами от заселения и повреждения вредными насекомыми древесину хвойных пород в сроки, указанные в приложении 12 настоящих Правил.
64. Вывозка, окорка или защита древесины хвойных пород, дуба, ясеня, ильмовых при весенне-летней заготовке производится не позже 10 дней с момента ее проведения.
65. Древесину березы и ольхи, заготовляемую в летний период, при применении специальных способов хранения можно оставлять в лесу до 2 месяцев. Древесина ольхи зимней заготовки при применении тех же способов хранения должна быть вывезена не позднее 1 июля.
66. В местах рубок леса и хранения древесины в лесу должен производиться лесопатологический надзор с целью своевременного выявления повреждений леса, неокоренных лесоматериалов, лесных культур и естественного возобновления вредными насекомыми и болезнями и проведения соответствующих защитных мероприятий. По окончании рубок леса надзор продолжается в течение 1-3 лет, пока сохраняется опасность повреждения лесов, культур, естественного возобновления.

12. Санитарные требования при хранении древесины
на складах, погрузочных пунктах и при перевозке

67. При хранении древесины на верхних и нижних складах в весеннелетний период проводятся мероприятия по сохранению ее от заселения вредными насекомыми и поражения грибами. В этих целях древесина в виде круглых лесоматериалов (сортиментов), долготья и хлыстов должна быть уложена в штабеля, окорена или обработана инсектицидами в соответствии с указаниями по химической защите леса от стволовых вредителей (приложение
12) или должно быть обеспечено хранение способами, рекомендуемыми в приложении 13 настоящих Правил.
68. В целях своевременного принятия мер против заселения заготовленной древесины стволовыми вредителями и поражения грибами, лесозаготовитель обязан установить систематический контроль (надзор) за ее хранением на складах и погрузочных пунктах.
Заготовленные лесоматериалы, заселенные вредными насекомыми, должны быть немедленно окорены с последующим сжиганием коры при обязательном соблюдении пожарной безопасности или обработаны инсектицидами.
Лесоматериалы, пораженные гнилями, должны быть отсортированы на переработку, топливо или иные цели отдельно.
69. Перевозка заселенных стволовыми вредителями лесоматериалов допускается только после их окорки или обработки инсектицидами. При заселении лесоматериалов насекомыми, против которых окорка и химическая обработка малоэффективны, рекомендуется срочная глубокая переработка древесины.
70. После вывозки древесины территории складов и пунктов погрузки должны быть очищены от порубочных остатков, хлама, щепы, гниющей древесины.

13. Санитарные требования при подсочке и осмолоподсочке
леса

71. Насаждения сосны и лиственницы, передаваемые в подсочку, а сосновые - также в осмолоподсочку, должны быть предварительно обследованы для выявления их состояния.
В очагах размножения хвое-грызущих и стволовых вредителей леса, впредь до их ликвидации, а также в насаждениях, ослабленных пожарами или иными факторами, подсочка не допускается.
72. Не разрешается подсочка ослабленных деревьев, деревьев диаметром менее 16-18 см и деревьев, пораженных серянкой более чем на 50% окружности ствола.
73. В насаждениях, отведенных в подсочку и осмолоподсочку, до начала работ вырубаются заселенные стволовыми вредителями, усыхающие от болезней и сухие деревья, убираются порубочные остатки. Выборка свежезаселенных деревьев производится с учетом развития стволовых вредителей. При необходимости эта работа производится и в последующем.
В насаждениях, где проводится подсочка необходимо вести постоянный лесопатологический надзор.
74. Заготовка березового и кленового сока допускается способами, обеспечивающими сохранение устойчивости деревьев и технических качеств древесины. Высверленные в стволе деревьев каналы по окончании сезона подсочки обязательно закрываются деревянными пробками или замазываются садовым варом или глиной, смешанной с известью.

14. Санитарные требования при пользовании лесом в
культурно-оздоровительных целях

75. С целью сохранения и повышения устойчивости и качественного состояния лесов, используемых в культурно-оздоровительных целях, должен осуществляться надзор за их лесопатологическим состоянием, регулироваться рекреационные нагрузки на леса путем организации территории, а также выполняться санитарно-оздоровительные и иные мероприятия с учетом особенностей структуры и использования лесов.
76. При рубках, связанных с планированием территории, ландшафтных рубках, рубках реконструкции и ухода осуществляют вырубку фаутных и сухостойных деревьев, деревьев с низкой устойчивостью и декоративностью, но оставляя деревья с редкими декоративными свойствами, даже если они имеют признаки патологии, не нарушающей существенно их жизнеспособности.
В целях максимального предохранения деревьев от механических и иных повреждений все виды рубок, кроме выборки свежезаселенных весенней подгруппой стволовых вредителей деревьев, осуществляются, как правило, в зимнее время. Деревья валят вершиной на дорожно-тропиночную сеть, поляны, прогалины и другие свободные места. Обрубка сучьев и раскряжевка хлыстов осуществляется на месте, трелевка и вывозка древесины осуществляется преимущественно в сортиментах по дорожно- тропиночной сети и другим свободным от древесной и кустарниковой растительности местам.
77. В парках, мемориальных насаждениях, особо ценных участках лесах, наряду с выполнением общих требований настоящих Правил, проводят индивидуальную защиту деревьев: лечение ран, обрезку усохших и пораженных ветвей, удаление плодовых тел грибов, пломбирование дупел.
78. Засорение леса бытовыми отходами и отбросами, свалка мусора и строительных остатков в лесу запрещается.
Сжигание мусора, вывозимого из населенных пунктов, может производиться только на специально отведенных в установленном порядке участках, в соответствии с требованиями правил пожарной безопасности в лесах.

15. Контроль за выполнением санитарных
требовании и ответственность за их нарушение

79. Государственные органы управления лесным хозяйством, межрайонные инженеры-лесопатологи, работники станций защиты леса (растений), другие работники государственной лесной охраны в пределах своей компетенции осуществляют контроль за выполнением санитарных требований в лесах, в необходимых случаях оказывают иным пользователям леса помощь в организации и проведении специализированных лесозащитных работ или выполняют их по договорам в установленном порядке.
80. Государственные органы управления лесным хозяйством с согласия местных исполнительных органов могут приостановить работы, если они представляют опасность для лесов и нарушают настоящие Санитарные правила.
81. Юридические, физические лица, допустившие нарушение настоящих Правил несут ответственность, в соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан.

Приложение 1

Утверждаю
Руководитель организации

План (корректировка) проведения санитарно-
оздоровительных мероприятий
в_________________ на 19____ г.
______________________________________________________________________
Лесничество! Номер !Выдел! площадь ! причина !краткая таксационная !
!квартал! ! выдела !назначения!характеристика !
! !_____! !__________________________________!
! ! ! ! !Возр,!бони-!Сред-!Сред.!
! ! ! ! !лет !тет !няя !диа- !
! ! ! ! ! ! !высо-!метр,!
! ! ! ! ! ! !та,м !см !
----------------------------------------------------------------------!
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 !
----------------------------------------------------------------------!

Продолжение
______________________________________________________________________
Запас древостоя, м ! Категория !
----------------------------------------------------! !
на 1 га! Всего, га ! в том числе ликвидной ! !
---------------------------------------------------------------------!

Приложение 2

Категории состояния (классы устойчивости) насаждений

Показатели категорий состояния (классы устойчивости)
насаждений

I класс- биологически II класс-с нарушенной III класс-утратившие
устойчивые устойчивостью устойчивость

Текущий В пределах ес- В два и более раз превышает величину естест-
отпад тественного, венного отпада и происходит за счет деревьев
происходит пре- основного полога с диаметром близким к среднему
имущественно за диаметру древостоя или более его
счет деревьев
низших диаметров

Характер Единичный, редко Преимущественно груп- Куртинный, диффузный
усыхания групповой повой, куртинный, или сплошной
иногда диффузный

Целост- Сохраняется при Сохраняется при сни- Не сохраняется при
ность незначительном жении полноты не ни- снижении полноты ни-
древостоя снижении полно- же предельно установ- же установленного
после вы- ты ленной предела
рубки
усыхающих
и усохших
деревьев

Поврежден- Отсутствует или Может быть значитель- Может быть массовой
ность, по- единична ной
раженность
вредите -
лями и бо-
лезнями

Преоблада- Преобладают де- При значительной доле Преобладают ослаблен-
ющие кате- ревья без приз- деревьев без признаков ные, усыхающие и усох-
гории сос- наков ослабле- ослабления увеличена шие деревья, деревья
тояния де- ния доля ослаблен. усыха- без признаков ослабле-
ревьев в ющих и усохших деревь- ния составляют меньшую
составе ев долю
живой
части дре-
востоя

Примечание: Текущий отпад определяется по таблицам хода роста.

Приложение 3

Шкала санитарного состояния деревьев
______________________________________________________________________
Балл категории ! Признаки состояния деревьев по породам !
!------------------------------------------------------!
! хвойные ! лиственные !
______________________________________________________________________!

I - без призна- Крона густая, хвоя (листва) зеленая, усыхания, повреж-
ков ослабления дений нет

II - ослабленные Крона слабо ажурная; хвоя Крона слабо ажурная;
зеленая, светло-зеленая или листва рано опадает или
объедена (обожжена) не бо- объедена до 25 %; усыха-
лее, чем на 1/3; усыхание ние отдельных ветвей;
отдельных ветвей, поврежде- местное поражение ствола
ние отдельных корневых лап, и корневых лап; единичные
местное повреждение ствола водяные побеги

III - сильно ос- Крона сильно ажурная; хвоя Крона сильно ажурная; лист-
лабленные светло-зеленая или серая, ва очень мелкая, светлая,
или матовая, либо объедена рано желтеет и опадает, при-
(обожжена) до 2/3, прирост рост очень слабый или отсутст-
очень слабый, усыхание до вует; усыхает до 2/3 кроны
2/3 кроны, повреждения кор- повреждение ствола и корневых
невых лап или ствола, околь- лап на 2/3 их окружности; со-
цовывающие их до 2/3; попыт- котечение на стволах и скелет-
ки поселения стволовых вре- ных сучьях; попытки поселения
дителей; плодовые тела гри- или местные поселения стволо-
бов или иные признаки силь- вых вредителей; обильные водяные
ного поражения ствола побеги; плодовые тела грибов на
стволе

IV - усыхающие Крона сильно ажурная; хвоя Усохло или усыхает более 2/3
серая, желтоватая или жел- кроны; повреждение более 2/3
то-зеленая, осыпается, при- окружности ствола и корневых
рост очень слабый или от- лап; признаки заселения ство-
сутствует; усыхание более ловыми вредителями усыхающие
2/3 ветвей; повреждение водяные побеги
ствола и корневых лап более
2/3 окружности; признаки за-
селения стволовыми вредите-
лями

V - свежий сухо- Серая, желтая или бурая, Листва усохла, увяла или
стой (текущего частично осыпающаяся хвоя, отсутствует; частичное опа-
года) частичное опадание коры,приз- дание коры; признаки заселения
наки заселения или вылета или вылета стволовых вредите-
стволовых вредителей лей

VI - старый су- Хвоя (листва) отсутствует; кора и мелкие веточки осыпались
хостой (прош- частично или полностью; вылетные отверстия стволовых
лых лет) вредителей; под корой грибница дереворазрушающих грибов

Примечание:

1. Шкала конкретизируется в различных очагах вредителей, болезней, других повреждений с учетом особенностей, причины ослабления и устойчивости древесной породы.
2. При перечете на пробных площадях обязательно указывается заселенность деревьев III-IV категорий стволовыми вредителями и пораженность болезнями, для чего в перечетной ведомости предусматриваются соответствующие графы.
3. Ветровал, бурелом и снеговал учитываются отдельно с указанием степени заселенности стволовыми вредителями.
4. При необходимости более детального учета деревьев по их состоянию в отдельных очагах вредителей и болезней допускается выделение дополнительных категорий.

Приложение 4

Определение балла санитарного состояния
древостоев (рекомендация к.с/х.н. Ю.И. Гниненко, КАЗНИИЛХА)

Средневзвешенный балл санитарного состояния древостоя по формуле:

z1n1 + z2n2 + z3n3 + z4n4 + z5n5 + z6п6
Б =-----------------------------------------
n1 + n2 + n3 + n4 + n5 + n6

где: z1 ... Z6 - категория состояния деревьев с первого по шестой;
п1... n6 - число деревьев на пробе с соответствующей категорией
состояния.

При определении балла санитарного состояния древостоев учитываются все деревья, относящиеся к 1 по 6 категориям их состояния.

Приложение 5

Отбор деревьев в санитарную рубку

1. После лесных пожаров отбор деревьев в санитарную рубку производят, оценивая огневые повреждения кроны, ствола, корневых лап, общее состояние деревьев. В свежих сосняках в первые два года наиболее достоверным признаком жизнестойкости деревьев является высота нагара на стволах (опасен ожог нижней части зоны тонкой коры), в сухих и очень сухих типах - ожог корневых лап и корневой шейки (критическая степень - 75% окружности и более). Сходным образом оценивают лиственницу и кедр. Менее устойчивая ель, береза и пихта реагируют на повреждение огнем общим ослаблением, угнетением, усыханием. Срочной уборке на гарях подлежат также поваленные деревья.
К выборочной санитарной рубке следует приступать немедленно после повреждения деревьев огнем и заканчивать рубки на весенних гарях - до 1 июня следующего года, ранне-летних - до 1 августа, на позднее - летних и осенних - до 1 мая следующего года; срок разработки крупных гарей не может быть продлен Республиканским органом лесного хозяйства.
2. При вывале или поломке деревьев ветром, уборке подлежат полностью или частично вываленные или поломанные деревья; при этом разработка поврежденного леса должна быть закончена в следующие сроки: при поздне- летнем и осенне-зимнем повреждении - до 1 мая, при весеннем - до 1 июля, при ранне-летнем до 1 августа. Крупные по площади участки ветровала и бурелома разрабатывают за 1-2 года, корректируя надзором сроки и очередность рубок.
3. В насаждениях, поврежденных снегом и ожеледью, обязательной рубке подлежат деревья с повреждением 2/3 кроны и более, а также поваленные деревья. Рекомендуемый срок уборки этих деревьев - до 1 июля, но не позднее 1 мая следующего года.
4. Выборка деревьев, заселенных стволовыми вредителями, производится в очагах их размножения, возникших в насаждениях, поврежденных или ослабленных пожарами, ветром, снегом, засухой, чрезмерным увлажнением, промышленными выбросами, хвое-листогрызущими насекомыми, корневыми гнилями и другими опасными болезнями, иными причинами или комплексом причин.
При отборе, клеймении и вырубке свежезаселенных деревьев руководствуются признаками, характеризующими их заселенность вредными насекомыми при разных типах отмирания деревьев, биологическими особенностями древесной породы и видов вредителей, зональными и погодными условиями, при этом ведущим индикатором на хвойных породах является заселенность короедами.
5. В хвойных насаждениях, пораженных корневой губкой и опенком, вырубке подлежат деревья III-IV категорий состояния, причем выборка пораженных, указанными болезнями, и усохших деревьев производится также и вокруг участков усыхания.
При наличии в очагах корневых гнилей, повышенной численности стволовых вредителей выборку больных деревьев приурачивают к выборке свежезаселенных деревьев с учетом сроков развития насекомых и особенностей их биологии, инфекционного фона болезней, фазы очага.
Аналогично проводят выборочную санитарную рубку в очагах опенка в дубравах и других лиственных насаждениях.
Сочетание выборочных санитарных рубок с другими защитными и лесохозяйственными мероприятиями в очагах корневой губки, а также интенсивность рубок определяется в каждом конкретном случае.
6. В сосновых насаждениях, зараженных смоляным раком - серянкой, в первую очередь следует выбирать деревья, пораженные болезнью в сильной степени (рана в нижней части кроны охватывает 2/3 окружности ствола), с желтеющей хвоей, заселяющиеся стволовыми вредителями, а также угнетенные - IV и V классов роста по Крафту. Во вторую очередь вырубаются деревья суховершинные. Деревья в начальной степени повреждения, с разреженной кроной и нормальной хвоей, вырубаются по мере дальнейшего поражения сосны болезнью.
7. В дубовых лесах, пораженных сосудистым микозом, уборке подлежат деревья IV-VI категорий состояния, а также в очагах голландской болезни ильмовых - деревья III-IV категорий предпочтительно в осенне-зимний период, но отбор и клеймение этих деревьев приурачивают к выборке свежезаселенных деревьев и проводят ее в сроки, учитывающие биологию опасных видов насекомых, указанных в приложении 8 настоящих Правил.
8. В очагах некрозно-раковых заболеваний пихты, лиственницы и лиственных пород выборку больных деревьев производят при поражении ранами более 1/2 окружности ствола, а также усыхающих и сухостойных, заселенных или отработанных стволовыми вредителями деревьев.
9. При поражении хвойных и хозяйственно-ценных лиственных пород гнилевыми болезнями стволов выборке подлежат деревья с плодовыми телами. Жизнеспособные деревья с дуплами (до 3-5 шт/га) оставляются для содействия расселению полезных птиц и зверей. Оставляются также дуплистые деревья, которые служат убежищем энтомофагам - насекомым опасных вредителей, если таковые обнарушены на данном участке леса.
В насаждениях осины, березы и ивы, пораженных стволовыми гнилями, выборочные санитарные рубки проводятся лишь в ценных участках лесов 1 группы (лесопарковые хозяйства и санитарно- гигиенические леса) при общей пораженности не более 20 % деревьев. При большой пораженности стволовыми гнилями эти насаждения в лесах всех групп подлежат реконструкции с заменой на древостой более ценных пород.
10. Деревья с паразитическими растениями - омелой, ремнецветником или ломоносом, можжевельником и др., вырубают лишь в случае их сильного угнетения; на менее ослабленных деревьях вырезают пораженные паразитом ветви. Эту работу выполняют в ценных участках лесов 1 группы преимущественно в зимнее время.
11. В зоне промышленного загрязнения атмосферы (загазованность, запыленность, задымленность) следует проводить периодическую выборку заселенных стволовыми вредителями деревьев с учетом сроков развития вредных насекомых, а также деревья IV-VI категорий состояния.
12. В насаждениях с наличием механических поврежденных деревьев и деревьев, поврежденных копытными животными, вырубке подлежат деревья с повреждением стволов и корневой шейки на половину их окружности и более (при повреждении корневых лап - более половины их наземной поверхности), имеющие признаки поражения древесины гнилью, рогохвостами или другими древоразрушающими насекомыми, а также поломанные, поваленные, усыхающие и усохшие.
13. В тугайных лесах пустынной зоны выборочные санитарные рубки проводят при наличии усыхания до 30 % от числа деревьев и полноте насаждения 0,6 - 0,9. При проведении рубок следует не допускать сильного изреживания насаждений. Полнота их не должна быть ниже 0,5, а по берегу реки в запретных полосах шириной, устанавливаемой в соответствии с нормативами по выделению запретных полос лесов по берегам рек, озер, водохранилищ и других водных объектов - 0,7. Наиболее эффективным мероприятием, направленным на оздоровление тугайных лесов, сочетающим в себе профилактику с прямым уничтожением вредителей, является выборка свежезаселенных деревьев.
Основными признаками заселения вредителями деревьев в тугаях являются: снижение прироста, укорачивание побегов, уменьшение размеров листьев, изреживание кроны. Дополнительные признаки: буровая мука, высыпающаяся при прокладке ходов под корой и в древесине личинками усачей, златок и других скрытностволовых вредителей; насечки, прогрызаемые наманганским и пестрым лоховыми усачами; колпачки яйцекладок узкотелых златок; места с растреснутой, потемневшей корой и вытекающем соке (бляхи), образующие при поселении златок (малая тополевая, узкотелая турангиловая и узбекистанская), наманганского усача и т.д.
Клеймение деревьев следует начинать сразу после заселения деревьев насекомыми. Календарные сроки устанавливаются исходя из биологии вредителей. Рубка деревьев производится через 1-2 недели после клеймения.
14. В саксауловых лесах выборочная ломка пораженных вредителями деревьев является наиболее действенным мероприятием по борьбе с внутритканевыми вредителями. Ломку целесообразнее проводить в осенне- зимний период. Срок окончания вывозки древесины - до конца мая.
15. В насаждениях ели Шренка в горной зоне убирают короедные деревья со светло-зеленой, интенсивно осыпающейся хвоей и обесхвоенные в предыдущем году. Работы производятся осенью, зимой или ранней весной (март, апрель) - до начала лета вредителей. Сроки их проведения конкретизируются с учетом погодных условий, вертикальной зональности и пр.
16. В насаждениях арчи убираются деревья сильно ослабленные и заселенные, с обесхвоенной кроной на 75 %, а также с пожелтевшей хвоей.

Приложение 6

Форма перечета деревьев на пробной площади

Лицевая сторона

Привязка
пробной площади
Пробная площадь №... в древостое
№ пробы ......, область....., предприятие...., лесничество...., квартал...

Таксационная характеристика насаждения

Состав..., возраст...., бонитет..., диаметр...., высота...., полнота.., запас на га..., тип леса..., рельеф..., экспозиция..., почва..., подрост..., подлесок..., травяной покров.... Заключение по пробе:

Лесопатологическая характеристика
Причины ослабления или усыхания.............................. Степень повреждения, поражения: единичное, слабое, среднее, сильное (нужное подчеркнуть)

Вид распределения поврежденных деревьев: единичное, групповое, куртинное,
сплошное (нужное подчеркнуть)

Тип очага вредителей и болезней (нужное подчеркнуть): эпизодический, хронический

Фаза развития очага (нужное подчеркнуть) - I, II, III

Категория очага (нужное подчеркнуть): возникающий, действующий, затухший, затухающий

Средняя категория состояния деревьев...........................

Захламленность, вид захламленности, м.куб./га, в т.ч. неликвидная.........

"____"__________________19____г.

Оборотная сторона
_______________________________________________________________________
Номер!поро-!ступени!катего-!заражено!отработано!пораж. !заражено!прочие!
дере-!да !толщи- !рия сос!стволовы!стволовыми!вредите!болезня-!повреж!
ва п/! !ны, см !тояния !ми вреди!вредителя-!лями эн!ми (на- !дения.!
п ! ! ! !телями !мя !томафа-!звание ! !
! ! ! !(назв.ви! !гами и !болезни)! !
! ! ! !да вреди! !болезня! ! !
! ! ! !теля ! !ми ! ! !
_______________________________________________________________________!

Приложение 7

Сводная ведомость насаждений,
требующих сплошных санитарных рубок
по___________лесхозу_______________области
_________________________________________________________________________
Наименование!№ квар!вы-!пло- ! краткая таксационная характеристика !
лесничества !тала !дел!щадь,!-------------------------------------------!
! ! !га !состав!воз !пол-!бони!средняя ! средний !
! ! ! ! !раст!нота!тет !высота,м!диаметр, см !
-------------------------------------------------------------------------!
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 !
_________________________________________________________________________!

Продолжение
_________________________________________________________________________
Запас древисины !Тип леса!Обеспечение !Причина ослабления!
-------------------------------! !возобновления! древостоя !
на 1 га!всего !в т.ч.ликвидный ! ! ! !
-------------------------------------------------------------------------!
11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 !
_________________________________________________________________________!

Директор лесхоза:
Инженер - лесопатолог (специалист по лесозащите)

Приложение 8

Сводная ведомость пробных площадей,
заложенных в насаждениях, потерявших
биологическую устойчивость
по______________лесхозу______________области

(ведомства)
______________________________________________________________________
Лесни-!№ проб!№ квар!Вы-!число !Причина!Распределение деревьев по кате-
чество!ной !тала !дел!деревь!ослабле!гориям состояния в % от общего
!площа-! ! !ев на !ния дре!количества на пробе
!ди ! ! !пробе,!востоя !------------------------------
! ! ! !шт. ! ! порода ! I ! II ! III
----------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10
_______________________________________________________________________

Продолжение
______________________________________________________________________
!Подлежат рубке,% !Название преобладающих вре!
! !дителей и болезней !
---------------------------------------------------------------------!
IV ! V ! VI ! ! !
---------------------------------------------------------------------!
11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 !
_____________________________________________________________________!

Приложение 9

Условия и сроки выборки свежезаселенных
деревьев
Деревья, зараженные стволовыми вредителями

Сосна. Для вредителей сосны против весеннего комплекса вредителей (сосновых лубоедов, короедов: вершинного, шестизубого - стенографа) - с конца мая по конец июня; и во второй половине лета.
Осенью и зимой - против вредителей летнего комплекса (синей сосновой златки, большинства видов усачей и др.).
Против короеда пожарищ выборка деревьев должна проводиться в начале мая или осенью-зимой, большого черного пихтового усача - не позднее июня.
Ель Шренка. В насаждениях ели Шренка, зараженных короедом Гаузера, еловым гравером, микрофагом Шренка, выборка деревьев проводится осенью-зимой или ранней весной (март - апрель) - до начала лета вредителей. В условиях двойной генерации на высотах от 1200 до 1600 м над уровнем моря выборка проводится осенью или ранней весной до вылета зимующей генерации короедов; и в первой половине лета (июнь-июль) тоже до начала вылета жуков второй генерации.
Против рогохвостов производится выборка деревьев в первой половине лета, древесина в кратчайшие сроки должна быть вывезена из леса и использована на топливо.
Лиственница. В насаждениях лиственницы выборку проводят против продолговатого короеда в июле-августе.
Против большого пихтового усача выборка свежезаселенных деревьев производится в те же сроки, что и в насаждениях сосны и пихты.
Ильмовые. В насаждениях ильмовых выборка проводится при условии одной генерации короедов в мае и июне, при двух - исходя из биологии вредителя.
Дуб. В насаждениях дуба в Западном Казахстане в условиях поймы выборку свежезаселенных деревьев проводят против: дубового короеда - апреле-мае или в осенне-зимний период, против узкотелой двупятнистой златки, против дубовой узкотелой и др. златок - не позднее мая или зимой.
Тополь, осина. В насаждениях тополя и осины выборку деревьев зараженных большим и малым осиновыми скрипунами, необходимо проводить не позднее первой половины июня.
Саксаул. В саксауловых лесах выборка против стволовых вредителей (златки семейства Sрhеnорtеrа, саксауловый усач семейства Тurсvмеnigеnа, саксауловый дровосек Prionus angustatus В.lас) проводится в осенне-зимний период. Выломанная древесина на лето должна храниться в разброс, а не штабелями, что обеспечивает гибель личинок от нагрева на солнце.
Тугайные леса. В тугайных лесах пустынных рек рекомендуется проводить выборку свежезаселенных деревьев туранги в следующие сроки: деревья, ослабленные и заселенные наманганским усачем, малой тополевой златкой, или при их совместном заселении - во второй половине мая; при заселении деревьев одной радужной златкой - не позднее мая.
Выборка свежезаселенных деревьев ивы бабочками древоточцами производится не позднее мая.
Деревья джиды (лоха) выбираются целиком во второй половине мая- июне в случае их массового заселения пестрым лоховым усачем, которому в отдельных случаях сопутствует заболонник Scolytus japosenevskyw Shеv. и джидовый усач Фальдермана.
В условиях тугаев на срубленной древесине вредители уничтожаются несколькими путями: 1 - окорка стволов, 2 - прогрев их на освещенных местах и обработка ядохимикатами.

Насаждения, пораженные болезнями

В сосновых и пихтовых насаждениях, зараженных корневой губкой, выборка зараженных деревьев производится в осенне-зимний период или сухое и жаркое время года, когда споруляция корневой губки не происходит. При выборке в другие сроки пни необходимо антисептировать в целях предотвращения на них конидиального спороношения или плодовых тел корневой губки.
В дубовых насаждениях выборка деревьев производится летом, когда плодовые тела хорошо видны.
В ильмовых насаждениях в очагах голландской болезни выборку свежезаселенных деревьев проводят три-четыре раза в год, что соответствует периодам развития трех или четырех поколений ильмовых заболонников.

Приложение 10

Таблица для определения примерного
количества ловчих деревьев, подлежащих выкладке, в
зависимости от численности стволовых вредителей в
насаждениях
______________________________________________________________________
Наименование стволовых !Численность молодого поколения вредителя в !
вредителей ! среднем на 1 кв.дм !
!--------------------------------------------!
! максим. ! средняя ! низкая !
---------------------------------------------------------------------!
Малый сосновый лубоед !более 10 ! 6-10 ! менее 6 !
Большой сосновый лубоед !более 5 ! 3-5 ! менее 3 !
Вершинный короед !более 5 ! 2-3 ! менее 3 !
Заболонники: струйчатый !более 6 ! 4-6 ! менее 4 !
и Разрушитель ! ! ! !
Сосновая жердняковая смо!более 1 ! 0,6-1 ! менее 0,6 !
левка ! ! ! !
Большой черный пихтовый !более 0,5 ! 0,3-0,5 ! менее 0,3 !
усач и синяя сосновая ! ! ! !
златка ! ! ! !
Стенограф !более 3 ! 2-3 ! менее 2 !
Пестрый ясеневый лубоед ! ! ! !
Короед Гаузера !более 10 ! 6-10 ! менее 6 !
_____________________________________________________________________!

При максимальной численности вредителя следует выкладывать ловчие деревья в количестве, равном половине заселенных деревьев в очаге; при средней численности - 1/2 до 1/4 количества заселенных деревьев; при низкой - не более 1/4 количества заселенных деревьев.
При численности ниже, чем указано в таблице, ловчие деревья выкладываются.

Приложение 11

Сроки выкладки ловчих деревьев и куч

Сосна. В насаждениях сосны против шестизубого короеда выкладка ловчих деревьев производиться в феврале-марте для весенней подгруппы вредителей, в июне - для летней, ловчие деревья выкладываются с ветвями в освещенных местах.
Для большого соснового лубоеда срок выкладки ловчих деревьев - февральмарт. Условия проведения те же.
Ловчие деревья для малого соснового лубоеда выкладываются под пологом древостоя зимой с ветвями, комель и ствол кладут на подкладки. Ловчие деревья целесообразно выкладывать в древостоях, в которых заражено до 5 % деревьев.
Против вершинного короеда выкладывают ловчие деревья и кучи ловчих ветвей ранней весной на освещенных местах. На лесосеках в качестве приманок можно оставлять порубочные остатки, фаутную лесопродукцию.
Против синей сосновой златки следует выкладывать ловчие деревья в июне из числа молодых и средневозрастных сосен и производить окорку до ухода личинок в древесину.
Против большого соснового долгоносика следует в лесных культурах оставлять приманки в виде ловчих пней, опрыскивая их ЦХЦГ.
Пихта. В насаждениях пихты против большого пихтового или елового усача в сильно зараженных древостоях ловчие деревья выкладываются в середине лета (сроки устанавливаются на месте после проведенных лесопатологических обследований). Срубленные деревья заселяются через две недели. Класть их надо на подкладки или на пень на открытых местах. В качестве ловчих деревьев могут использоваться вершины деревьев, оставшиеся после рубки. Ловчие деревья следует окорять до ухода вредителей в древесину (для насаждений пихты в лесах Рудного Алтая Восточного Казахстана ориентировочный срок конец июля).
Против короеда, пожарищ ловчие деревья выкладываются в феврале-марте.
Лиственница. В насаждениях лиственницы против продолговатого короеда выкладка ловчих деревьев производится в апреле-мае.
Против большого пихтового усача ловчие деревья выкладываются в те же сроки, что и для насаждений пихты.
Ель Шренка. В насаждениях ели Шренка против короеда елового гравера выкладка ловчих деревьев и ловчих куч из Гаузера и незаселенных порубочных остатков проводится одновременно с санитарными выборочными рубками, при разработке короедных очагов. Выкладка деревьев производится обязательно с кроной зимой или ранней весной, но не поздней, чем за две недели до начала лета основных вредителей (конец марта - начало апреля, повторно в июне, выше в горах - в мае-июне).
Необходимое количество ловчих деревьев или ловчих куч определяют в результате обследования насаждений.
В миграционных очагах ловчие деревья располагают группами по 2-3 дерева; в хронических - по одному на расстоянии 100-200 м.
Арча. В насаждениях арчи против арчевого лубоеда выкладываются ловчие деревья дважды, начиная с конца марта. Эффективное выкладывание ловчих куч, предпочтительно на склонах северной экспозиции.
Против арчевого усача ловчие деревья выкладываются, начиная с конца марта, при затяжной весне выкладка деревьев должна производиться дважды с промежутком, устанавливаемым в каждом конкретном случае в зависимости от погодных условий.
Против арчевой златки выкладывают ловчие кучи в мае-июне. Очень эффективно также разбрасывание измельченных на полуметровые обрубки сучьев на хорошо прогреваемых солнцем местах.
Ильмовые. В ильмовых насаждениях выкладка ловчих деревьев производится в зависимости от видов короедов: в начале апреля (при наличии лубоедов), середине мая, конце июня, середине августа. Заболонника и других вредителей ловчие деревья выкладываются в мае- июне.
Дуб. В насаждениях дуба против златок, дубового заболонника и других вредителей ловчие деревья выкладываются в мае-июне.
Тополь, осина. В насаждениях осины и тополя ловчие деревья выкладываются против златок и некоторых видов вредителей, в зависимости от биологии, в мае-июле.
Тугайные леса. В условиях тугайных лесов в пустынной зоне кроме ловчих деревьев целесообразно выкладывать и порубочные остатки в виде ловчих куч, которые в порядке профилактики обрабатываются химикатами.

Приложение 12

Химическая защита от стволовых вредителей

1. В целях защиты от повреждений стволовыми вредителями, если невозможны или неэффективны иные меры и средства, применяют химическое опрыскивание неокоренных лесоматериалов и хлыстов при их хранении в лесу на складах и погрузочных пунктах в теплый период года.
2. Химической защите способом опрыскивания подвергаются неокорененные круглые лесоматериалы и хлысты хвойных и лиственных пород - сосны, ели, пихты, лиственницы, кедра, дуба, ильмовых, ясеня и др. ценных древесных пород нестойких к повреждению дереворазрушающими насекомыми (II класс стойкости, по ГОСТ 9014.0-75 "Лесоматериалы круглые. Хранение. Общие требования"), в которых не допускается или ограничивается червоточина.
3. Химическая защита способом опрыскивания проводится на складах всех типов, кроме береговых, во всех климатических зонах. Планировка складов и укладка штабелей производится в соответствии с требованиями ГОСТ 9014.0-75.
4. Химическая защита древесины вблизи водоемов, имеющих питьевое, рыбохозяйственное и сельскохозяйственное значение, производится на расстоянии не менее 500 м от границы затопления при максимальном стоянии паводковых вод, но не ближе 2 км существующих берегов.
5. Химическую защиту круглых лесоматериалов и хлыстов осенне- зимней заготовки производят в сжатые сроки непосредственно перед наступлением теплого периода, характеризующегося устойчивым переходом среднесуточной температуры воздуха через +5 градусов по Цельсию, когда начинается лет стволовых вредителей весенней фенологической подгруппы. Для ориентировки следует иметь в виду следующее: сосновую древесину осенне-зимней заготовки в большинстве районов необходимо опрыскивать не позднее первой половины апреля и лишь при затяжной весне и в более северных районах - в последнюю декаду апреля;
еловую древесину - соответственно на две недели позднее, т.е. во второй половине апреля - в первой половине мая;
древесину лиственницы - перед началом лета основных вредителей, т.е. не позднее 15-25 мая;
древесину кедра - в первой половине мая;
дубовую древесину - в первой половине мая, но при наличии красного дубового усача - не позднее 15-20 апреля;
древесину ильмовых пород - не позднее конца апреля, а при большом количестве лубоедов - не позднее 10-15 апреля;
древесину ясеня - не позднее 15-20 апреля.
В зависимости от погоды и климатических условий, зоны, указанные сроки начала химической защиты древесины могут изменяться, что устанавливается на местах; показателем срочного проведения лесозащитных мероприятий является появление стволовых вредителей, буровой муки или других следов их жизнедеятельности на поверхности коры лесоматериалов, что прежде всего обнаруживается на хорошо прогреваемых местах штабеля.
6. Круглые лесоматериалы и хлысты, заготовленные в весенне-летний период, когда запрещено их хранение в лесу в неокоренном или незащищенными иными способами виде (приложение 13), на верхних складах и погрузочных пунктах обрабатывают не позднее, чем через 2 суток, а на нижних складах - 3 суток после заготовки сразу же после их укладки в штабеля (за исключением случаев, предусмотренных пунктом 13 настоящего приложения).
7. Для химической защиты древесины способом опрыскивания применяют инсектициды, предусмотренные действующим "Списком химических и биологических средств борьбы с вредителями и болезнями, разрешенных для применения в лесном и сельском хозяйствах". При определении концентрации рабочих жидкостей инсектицидов, их расхода и технологии защитных обработок руководствуются инструктивными материалами.
8. По требованию потребителей химическая защита круглых материалов, предназначенных для производства пищевой тары, биохимической и гидролизной продукции, может не производиться. В этом случае, ограничиваются мерами нехимической защиты древесины (приложение 14 настоящих Правил).
9. При необходимости защиты дровяной древесины, предназначенной для продажи населению, используются только малотоксичные для человека и теплокровных животных инсектициды. Дровяная древесина опрыскивается после плотной укладки в штабеля (поленницы).
10. Химическая истребительная обработка заселенных стволовыми вредителями круглых лесоматериалов производится способом опрыскивания взамен их окорки с целью уничтожения насекомых.
Опрыскиванию инсектицидами подвергаются круглые лесоматериалы, заготовленные при выборке свежезаселенных деревьев, при санитарных рубках из свежезаселенных деревьев, а также лесоматериалы, защита которых от стволовых вредителей своевременно не была осуществлена. Заселенная вредителями древесина должна быть тщательно отсортирована и обработана отдельно от незаселенной.
11. Химическая обработка заселенной древесины производится перед вылетом из-под коры молодого поколения вредных насекомых. Сроки обработки устанавливаются путем систематических наблюдений за ходом их развития. Заселенные короедами лесоматериалы следует обрабатывать в период массового окукливания и появления первых слабоокрашенных жуков; при заселении усачами и златками - перед вылетом молодого поколения жуков, когда основная масса их уже интенсивно окрашена, но вылет еще не начался.
12. При обработке заселенной древесины применяются те же препараты, что и для защитной обработки лесоматериалов (пункт 7 настоящего приложения).
13. Лесоматериалы, заготовленные из деревьев, относящиеся к категории "сухостой", полностью отработанных опасными стволовыми вредителями, химической обработке не подлежат.
14. Химическое опрыскивание ловчих деревьев, в том числе использованных в комбинации с ферромонами, рекомендуется для уничтожения поселившихся насекомых. Применяемые инсектициды и их концентрации с учетом устойчивости отдельных групп насекомых - те же, что и при защитной обработке лесоматериалов (пункт 7 настоящего приложения).
15. Химическая защита особо ценных деревьев, ослабленных по корневому типу, производится путем опрыскивания комлевой части стволов на высоту 3-4 м; при вершинном типе ослабления деревья опрыскивают с кроной. Срок защитной обработки - весна, до лета вредных насекомых. Для защиты ослабленных деревьев используют препараты, рекомендуемые в пункте 7 настоящего приложения.
16. Химическую защиту тополей от стеклянниц, усачей и скрытнохоботника осуществляют путем опрыскивания деревьев и пней препаратами внутрирастительного действия - фосфамидом, рогором, Би-58, или антио в 0,5-1 %-ной концентрации по д.в. в период отрождения личинок и их питания в поверхностных слоях коры до заглубления в древесину.
Аналогично осуществляют защиту корзиночной ивы при повреждении ее усачами.
17. Для борьбы с древесницей въедливой и древоточцем пахучим рекомендуется опрыскивание деревьев системными инсектицидами (антио-, Би-58) в концентрации 0,3-0,5 % д.в. Оптимальный срок опрыскивания в конце июля-августа.
18. Химическая обработка древесины, предназначенной для сплава, запрещается.

Приложение 13

Распределение административных областей
по зонам с указанием срока, когда запрещается оставление в
лесу неокорененной или незащищенной другими
способами древесины
__________________________________________________
Зоны и устанавливае - ! Административные области !
мые запретные сроки ! !
__________________________________________________!
1 ! 2 !
__________________________________________________!

С 1 мая по 1 сентября Восточно-Казахстанская (без ленточных боров)
С 1 апреля по 1 октября На остальной территории Республики Казахстан

Примечание: местные органы управления лесным хозяйством могут изменять
указанные выше сроки в ту или иную сторону до 15 дней с учетом
климатических особенностей отдельных районов и фенологии групп
стволовых вредителей по отдельным древесным породам.

Приложение 14

Способы хранения древесины в лесу, на складах
и погрузочных пунктах

Общие положения

1. В целях защиты неокорененных круглых лесоматериалов и хлыстов лиственных и хвойных пород, оставляемых на весенне-летний период на складах и погрузочных пунктах в лесу и на расстоянии менее 2 км от леса, от растрескивания, повреждения стволовыми вредителями и грибами рекомендуется применять влажный способ хранения (по ГОСТ 9014.0-75 "Лесоматериалы круглые. Хранение. Общие требования").
2. Планировка нижних и верхних складов предприятий, укладка круглых лесоматериалов в штабеля - по ГОСТ 9014.0-75 с изменением: № 1 - от 11.12.87 № 3978 и № 2-20.01.78. № 79.
3. Для каждого штабеля должно быть оборудовано основание из бревен - подкладок. Высота подштабельного основания при влажном хранении должна быть не менее 15 см, при сухом - не менее 25 см. На слабых грунтах под бревна - подкладки должен быть сделан сплошной настил из низкосортных бревен. Для бревен - подкладок и настила должны подбираться круглые лесоматериалы, не пораженные насекомыми и грибами.
4. Размеры штабеля определяются объемом заготовляемой древесины и техническими возможностями используемых погрузочно-разгрузочных средств, но высота штабеля на верхних складах и погрузочных пунктах должна быть не менее 1,5, на нижних складах и складах предприятий - не менее 3 м.

Влажный способ хранения

5. Влажный способ хранения применяют для круглых лесоматериалов, предназначенных для распиловки, лущения и строгания, а также долготья для производства рудничной стойки и балансов.
6. Влажный способ предусматривает хранение древесины осенне-зимней и весенне-летней заготовки путем плотной укладки круглых лесоматериалов, долготья или хлыстов с сохранением коры и применением дополнительных мер защиты: химической обработки, затенения, дождевания, затопления, обмазки торцов лесоматериалов влагозащитными и влагозащитно- антисептическими средствами.
7. На складах круглые лесоматериалы, долготье и хлысты укладывают в плотные (без прокладки), плотно-рядовые (с горизонтальными прокладками между многослойных рядов лесоматериалов) или пачковые штабеля (плотно-рядовой штабель с наклонными прокладками между отдельными пачками в каждом слое лесоматериалов).
На верхних и промежуточных складах применяют только плотную укладку круглых лесоматериалов, долготья и хлыстов.
8. При осенне-зимней заготовке укладка круглых лесоматериалов, долготья и хлыстов в штабеля и применение дополнительных мер защиты от растрескивания, повреждения насекомыми и грибами осуществляется до наступления теплого сезона, когда произойдет устойчивый переход среднесуточной температуры через +5 градусов по Цельсию.
9. При весенне-летней заготовке круглых лесоматериалов, долготья и хлыстов их укладка в штабеля и применение защитных мер осуществляют на верхних складах не позднее 2 суток после валки леса.
10. В таежной зоне при использовании на лесосечных работах в весенне-осенний период валочно-пакетирующих машин в лиственных, смешанных и хвойных насаждениях (за исключением чисто сосновых) допускается заготовка и хранение древесины на лесосеках способом раздельной валки-трелевки с укладкой деревьев в ленты из плотных перекрывающихся пачек на срок до 6 недель и последующим (после трелевки) хранением хлыстов или деревьев в малых штабелях вдоль усов лесовозных дорог до момента вывозки на нижний склад или приречный склады предприятия.
В этих же условиях при отсутствии разрыва между валкой и трелевкой хранение древесины без применения дополнительных мер защиты допускается на лесосеках до момента вывозки на нижний склад при укладке деревьев в ленты из плотных перекрывающихся пачек вдоль усов лесовозных дорог.
11. Химическую защиту круглых лесоматериалов, долготья и хлыстов древесных пород, нестойких к повреждению стволовыми вредителями (по ГОСТ 9014.0-75) осуществляют, согласно приложению 12 настоящих Правил.
12. Затенение штабелей круглых лесоматериалов, долготья и хлыстов осуществляются путем укрытия их слоем порубочных остатков (лапник, облиственные ветви) или щитами. Затенение применяется: как защитная мера от растрескивания лесоматериалов лиственных пород, стойких к повреждению насекомыми и грибами;
для предохранения инсектицидов от разложения солнечными лучами;
в условиях запрета применения инсектицидов для защитной обработки древесины.
13. При влажном способе хранения покрытие торцов круглых лесоматериалов (по ГОСТ 9014.2-79 "Лесоматериалы. Защита влагозащитными и влагозащитно-антисептическими покрытиями") осуществляется только по отношению к древесине лиственных пород во всех климатических зонах.
При хранении до 3 месяцев круглых лесоматериалов березы, дуба, ильмовых, клена, ольхи, осины, тополя и ясеня, нестойких к растрескиванию или поражению, грибами. Торцы покрывают влагозащитным покрытием.
При хранении весь теплый период нестойких к растрескиванию круглых лесоматериалов дуба, ильмовых, клена и ясеня также применяют влагозащитные покрытия, а нестойких к поражению грибами (береза, липа, ольха, осина, тополь) - влагозащитно-антисептические покрытия.
Покрытия должны быть наложены на все доступные для обработки торцы круглых лесоматериалов, уложенных в штабеля, а при обработке отдельно лежащих хлыстов - и на месте обдиров коры и обрубки крупных сучьев.
В качестве влагозащитных обмазок применяют карбофен-11, лаки бакелитовый, ПК-15, ПМК-15, нефтебитум марки 3, пеносмоляную смесь, сосновую или газогенеративную смолу, сухоперегонные смолы; в качестве влагозащитно-антисептических - карбофен-16, ПКФ-V-12, карбофен-11, лак бекелитовый.
Способы покрытия торцов лесоматериалов обмазками и требования безопасности по ГОСТ 9014.2-79.
14. Дождевание древесины осуществляется по ГОСТ 9014.1-79 "Лесоматериалы круглые. Хранение. Защита дождеванием".
Дождевание проводят при помощи различных дождевальных систем и машин, обеспечивающих за один полив не менее 6 л воды на 1 м2 поверхности штабеля при равномерности смачивания всей его поверхности с перекрытием не менее 0,3 м.
Дождевание производят в теплый период года (среднесуточная температура воздуха +5 градусов по Цельсию и выше) сразу после укладки штабеля. Режим полива по ГОСТ 9014.1-79.
15. Затопление круглых лесоматериалов, производится по ГОСТ 9014.0-75 в специальных водоемах, бассейнах. Оно осуществляется при необходимости длительного хранения (весь теплый период) нестойких к повреждению насекомыми и грибами круглых лесоматериалов хвойных и лиственных пород на нижних складах и складах предприятий.

Сухой способ хранения

16. Сухой способ хранения применяется для лесоматериалов, используемых в круглом виде (строительные, мачтовые, гидростроительные бревна, рудостойка, балансы).
17. Сухой способ хранения предусматривает полную или частичную окорку, рядовую укладку и дополнительные меры защиты лесоматериалов от растрескивания (подвяливание, затопление и торцовую влагозащитную обмазку).
18. Круглые лесоматериалы хвойных пород подвергаются лубяной окорке в контрольные сроки (приложение 13 настоящих Правил).
Для круглых лесоматериалов лиственных пород рекомендуются лубяная (дуб, ильмовые, ясень) или грубая окорка пятнами, т.е. прерывистыми пролысками (для других лиственных пород).
19. Круглые лесоматериалы хвойных и лиственных пород хранят в рядовых штабелях, в которых ряды лесоматериалов разделены между собой горизонтальными прокладками.
Короткомерные лесоматериалы (балансы, рудостойка) укладывают в рядовые штабеля - клетки или в разреженные пакетные штабеля, сложенные из цилиндрических пакетов, сформированных с помощью обвязок (тросов, проволоки). Допускается укладка короткомерных лесоматериалов в плотные поленницы.
20. Круглые лесоматериалы всех лиственных пород, предназначенные для сплава, при хранении на верхних и нижних складах подлежат предварительному подвяливанию, т.е. подсушиванию свежесрубленных стволов через крону, проводимому в теплый период года в течение 10-15 суток между валкой деревьев и обрубкой сучьев. Возможное при этом заселение материалов стволовыми вредителями должно быть ликвидировано последующей окоркой древесины перед укладкой в штабеля.
21. Круглые лесоматериалы из лиственницы, нестойкие к растрескиванию, подлежат обмазке торцов влагозащитным покрытием (по ГОСТ 9014.2-79).
22. Круглые лесоматериалы из березы, осины, ольхи, липы, тополя, стойкие к растрескиванию, затеняют порубочными остатками или щитами на складах всех типов.
Круглые лесоматериалы дуба, клена, ясеня, нестойкие к растрескиванию, подлежат влагозащитному покрытию торцов (по ГОСТ 9014. 2-79) на складах всех типов.