Неке және отбасы туралы

Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 17 желтоқсандағы N 321-I Заңы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы № 518-ІV Кодексімен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР 2011 жылғы 26 желтоқсандағы № 518-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Кодексімен.

Ескерту. Мәтiндегi сөздер ауыстырылды - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 Заңымен (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi), 2006.01.10 N 116 (2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

МАЗМҰНЫ

Осы Заң Қазақстан Республикасындағы неке-отбасы қатынастарын, сондай-ақ оларды жүзеге асырудың кепілдіктерін белгілеп, реттейді, отбасының дамуын Қазақстан Республикасы мемлекеттік әлеуметтік саясатының басым бағыты деп анықтай отырып, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді.

1-бөлім. Жалпы ережелер

1-тарау. Неке-отбасы заңдары

1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар

Осы Заңда мынадай ұғымдар пайдаланылады:
1) неке - ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туғызатын, отбасын құру мақсатымен заңдарда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықты одақ;

2) жалған неке - отбасын құру ниетінсіз заңда белгіленген тәртіппен жасалған және ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерін туғызбайтын неке;

3) отбасы - некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге байланысты және отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобы;

4) неке жасы - адамның некеге тұру құқығына жеткендегі жасы;

5) балалық шақ - кәмелетке толмаған адамдардың құқықтық жай-күйі;

6) мүліктің шарттық режимі - ерлі-зайыптылардың және олардың осы некеден туған балаларының неке шартымен белгіленген меншігінің режимі;

7) суррогат ана шарты - балалы болуды қалайтын адамдар мен бойға бала бітірудің жасанды әдісін немесе эмбрион имплантациясын қолдануға келісімін берген әйелдің арасындағы келісім;

8) патронат - уәкілетті мемлекеттік орган мен баланы тәрбиелеуге алуға тілек білдірген адамның (патронат тәрбиешінің) жасасқан шарты бойынша ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар азаматтардың отбасына тәрбиелеуге берілетін тәрбие нысаны;

9) алименттер - алуға құқығы бар екінші адамға бір адам беруге міндетті болатын асырау қаражаты;

10) отбасылық жағдай - некеде тұрғандағы немесе айырылысқандағы жағдай, балалардың немесе отбасының басқа да мүшелерінің болуы немесе болмауы;

11) материалдық жағдай - жалақының, зейнетақының, басқа да табыстардың болуы немесе болмауы; олардың мөлшері; мүліктің болуы; еңбек қабілетін жоғалту дәрежесі; отбасының басқа мүшелерінен материалдық көмек алуы немесе алмауы;

12) азаматтық хал актілері - адамның құқықтары мен міндеттерінің пайда болуына және тоқтатылуына байланысты оны дараландыратын заңдық ресімделген мән-жайлар;

13) жақын туыстары - ата-аналар, балалар, асырап алушылар, асырап алынғандар, ата-анасы бір және ата-анасы бөлек ағалы-інілер мен апалы-сіңлілер (аға-қарындастар), ата, әже, немерелер;

14) қорғаншы (қамқоршы) - қорғаншылық пен қамқоршылық жөніндегі міндеттерді жүзеге асыру үшін заңда белгіленген тәртіппен тағайындалған адам;

15) қорғаншылық (қамқоршылық) - кәмелетке толмағандардың және сот әрекетке қабілетсіз (әрекет қабілеттілігі шектеулі) деп таныған адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны;

16) репродукциялық денсаулық - адамның толымды ұрпақ туғызуға қабілетін көрсететін денсаулығы;

17) суррогат ана - суррогат ана мен ықтимал ата-ана арасындағы шарт бойынша бойға бала бітіру, оны көтеру және туу;

18) қорғаншы және қамқоршы орган - республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органы.
Ескерту. 1-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2006.01.10 N 116 (2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

2-бап. Неке-отбасы заңдарының негіздері

1. Неке және отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында болады.

2. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңдары:

1) еркек пен әйелдің некелі одағының еріктілігі;

2) ерлі-зайыптылардың отбасындағы құқықтарының теңдігі;

3) отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік;

4) отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісіммен шешу;

5) балаларды отбасында тәрбиелеуге басымдық беру, олардың өсіп-жетілуі мен әл-ауқатты болуына қамқорлық жасау;

6) отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабылетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғауға басымдық беру;

7) отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамасыз ету, бұл құқықтарды сот қорғауының мүмкіндіктері;

8) отбасының барлық мүшелерін салауатты тұрмыс салтына ынталандыру принциптеріне негізделеді.

3. Мемлекеттік азаматтық хал актілерін жазу органдарында қиылған неке ғана танылады.

4. Некеге тұруы кезінде және отбасылық қатынастарда әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық тіл және діни белгілері бойынша азаматтардың құқықтарын шектеудің кез келген нысандарына тыйым салынады.
Азаматтардың неке-отбасы қатынастарындағы құқықтары тек заң негізінде және отбасы мүшелері мен өзге де азаматтардың денсаулығын, адамгершілігін, құқықтарын және заңды мүдделерін қорғау мақсатында қаншалықты қажет болса, сондай шамада ғана шектелуі мүмкін.

3-бап. Неке-отбасы заңдарымен реттелетін қатынастар

Неке-отбасы заңдары:

1) некеге тұрудың, некені тоқтатудың және оны жарамсыз деп танудың шарты мен тәртібін белгілейді;

2) отбасы мүшелерінің: ерлі-зайыптылардың, ата-аналар мен балалардың (асырап алушылар мен асырап алынғандардың) арасындағы, ал неке-отбасы заңдарында көзделген жағдайларда және шектерде басқа туыстар мен өзге де адамдардың арасындағы азаматтық құқықтар мен міндеттерді, мүліктік емес және мүліктік жеке қатынастарды реттейді;

3) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды отбасына орналастырудың нысандары мен тәртібін айқындайды;

4) азаматтық хал актілерін тіркеу және заңдарда белгіленген тәртіппен ақылы қызмет көрсету тәртібін реттейді.

4-бап. Неке-отбасы заңдары және отбасы құқығының
нормаларын қамтитын өзге де актілер

Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Заңнан, отбасылық құқық нормалары қамтылатын Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.

5-бап. Неке-отбасы қатынастарына азаматтық заңдарды
қолдану

1. Осы Заңның 3-бабында аталған, неке-отбасы заңдарымен реттелмеген (осы Заңның 4-бабы) отбасы мүшелерінің арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарға азаматтық заңдар қолданылады, өйткені ол неке-отбасы қатынастарының мәніне қайшы келмейді.

2. Осы заңның 3-бабында көзделген қатынастар заңдармен немесе тараптардың келісімімен реттелмеген және оларға қолданылатын әдет-ғұрып болмаған жағдайларда, бұл олардың мәніне қайшы келмейтіндіктен, мұндай қатынастарға ұқсас қатынастарды реттейтін неке-отбасы және (немесе) азаматтық заңдардың нормалары (заң ұқсастығы) қолданылады. Аталған жағдайларда заң ұқсастығын пайдалану мүмкін болмаса, неке-отбасы қатынастары субъектілерінің құқықтары мен міндеттері неке-отбасы немесе азаматтық заңдардың жалпы негіздері мен мәні және адалдық, парасаттылық пен әділеттілік талаптары (құқық ұқсастығы) негізге алынып айқындалады.

2-тарау. Неке-отбасы құқықтарын жүзеге асыру және қорғау

6-бап. Неке-отбасы қатынастарындағы құқықтар мен
міндеттерді жүзеге асыру

1. Егер заң актілерінде өзгеше белгіленбесе, азаматтар өздеріне тиесілі неке-отбасы қатынастарынан туындайтын құқықтарды, оның ішінде осы құқықтарды қорғауға арналған құқықты өз қалауы бойынша қолданады.
Неке-отбасы құқықтарын жүзеге асыру және міндеттерді орындау отбасының басқа мүшелері мен құқықтың өзге субъектілерінің құқықтарын, бостандығын және заңды мүдделерін бұзбауға тиіс.

2. Неке-отбасы құқықтары заңмен қорғалады, бұған осы құқықтардың мақсатына қайшы келетін жағдайлар қосылмайды.

7-бап. Неке-отбасы құқықтарын қорғау

Неке-отбасы құқықтарын қорғауды азаматтық сот ісін жүргізу ережелері бойынша - сот, ал осы Заңда көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар немесе қорғаншы және қамқоршы органдар осы Заңның тиісті баптарында көзделген тәртіппен жүзеге асырады.

8-бап. Неке-отбасылық қатынастарға талап-арыздың
ескіруін қолдану

1. Талап-арыздың ескіруі неке-отбасы қатынастарынан туындайтын талаптарға қолданылмайды, бұған бұзылған құқықты қорғауға арналған мерзім осы Заңмен белгіленген жағдайлар қосылмайды.

2. Талап-арыздың ескіруін белгілейтін нормаларды қолдану кезінде сот Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (жалпы бөлім) 177, 179, 180, 182-185-баптарының ережелерін басшылыққа алады.

2-бөлім. Неке

3-тарау. Некеге тұрудың шарттары мен тәртібі

9-бап. Некеге тұру шарттары

1. Некеге тұру үшін некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті келісімі және олардың неке жасына жетуі қажет.

2. Неке осы Заңның 11-бабында аталған мән-жайлар болған жағдайда қиылмайды.

10-бап. Неке жасы

1. Неке жасы еркектер мен әйелдер үшін он сегіз жас болып белгіленеді.

2. Дәлелді себептер болған жағдайда мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органдары неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі мүмкін.

3. Неке жасын төмендету туралы өтінішті некеге тұруға тілек білдірушілер немесе олардың ата-аналары, не қорғаншылары (қамқоршылары) белгіленген неке жасын төмендету қажеттігін туғызатын себептерді көрсете отырып қозғай алады.

4. Барлық жағдайларда неке жасын төмендетуге тек некеге тұрушылардың келісімімен ғана жол беріледі.

5. Неке жасына толмаған адамдар арасындағы некеге ата-аналарының не қорғаншыларының келісімімен ғана рұқсат етіледі.

11-бап. Араларында неке қиылуына жол берілмейтін адамдар

Некеге тұруға:

1) біреуі болса да басқа тіркелген некеде тұрған адамдардың;

2) тікелей ата-тегі бойынша және өзінен тарайтын жақын туыстардың (ата-аналар мен балалардың, атасының, әжесінің және немерелерінің), ата-анасы бір және ата-анасы бөлек әкесі немесе анасы ортақ ағалы-інілер мен апалы-сіңілілердің (аға-қарындастардың);

3) асырап алушылар мен асырап алғандардың;

4) біреуін болса да психикалық ауруының немесе ақыл есі кемдігінің салдарынан сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдардың арасында жол берілмейді.

12-бап. Некеге тұратын адамдарды медициналық тексеру

1. Некеге тұруға тілек білдіруші адамдарға медициналық, сондай-ақ медициналық-генетикалық мәселелер және репродукциялық денсаулық қорғау мәселелері бойынша консультация беру мен тексеруді мамандандырылған денсаулық сақтау мекемелері және некеге тұратын адамдардың екеуінің келісімімен ғана жүргізеді. V095873

2. Некеге тұратын адамдарды тексерудің нәтижелері медициналық құпия болып табылады және ол некеге тұруға ниеттенген адамға тексеруден өткен адамның келісімімен ғана хабарлануы мүмкін.

13-бап. Некеге тұру тәртібі

1. Некеге тұратын адамдардың тікелей қатысуымен неке мемлекеттік азаматтық хал актілерін жазу органдарында қиылады.
Некеге тұруға ниет білдірген адамдардың біреуі азаматтық хал актілерін жазу органына келе алмайтын ерекше жағдайларда неке мұндай адамның тұратын жері бойынша қиылуы мүмкін.
Неке қию кезінде өкіл жіберуге жол берілмейді.

2. Некені қию некеге тұруға тілек білдірушілер азаматтық хал актілерін жазу органына арыз берген күннен бастап бір ай мерзім өткен соң жүргізіледі.
Дәлелді себептер болған жағдайда неке қиюды мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы бір ай өткенге дейін неке қиюға, сондай-ақ осы мерзімді ұзартуға, бірақ бір айдан аспайтын мерзімге ұзартуға рұқсат етуі мүмкін.
Ерекше мән-жайлар болған кезде (жүктілік, бала тууы, бір тараптың өміріне тікелей қауіп төнуі және басқа да ерекше мән-жайлар) неке өтініш берілген күні қиылуы мүмкін.

3. Неке қиюды мемлекеттік тіркеу азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

4. Азаматтық хал актілерін жазу органдарының некені тіркеуден бас тартуына некеге тұруға тілек білдіруші адамдар не олардың біреуі сотқа шағым жасай алады.

4-тарау. Некені тоқтату

14-бап. Жұбайының (зайыбының) қайтыс болуы және оны
өлді немесе олардың біреуі хабар-ошарсыз
кеткен деп жариялау салдарынан некенің
тоқтатылуы

1. Неке ерлі-зайыптылардың біреуінің қайтыс болуы немесе сот оны өлді немесе хабар-ошарсыз кеткен деп жариялау салдарынан тоқтатылады.

2. Сот қайтыс болды деп жариялаған немесе сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныған жұбайы келген және тиісті сот шешімі күшін жойған жағдайда некені ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы қалпына келтіруі мүмкін.

3. Егер жұбайлардың екіншісі жаңа некеге отырса, некені қалпына келтіруге болмайды.
Егер неке қию кезінде тараптарға (немесе тараптардың біреуіне) қайтыс болды немесе хабар-ошарсыз кетті деп танылған жұбайы тірі екені белгілі болса, бұл ереже қолданылмайды.

15-бап. Некені бұзу

1. Неке ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің де өтініші бойынша, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған жұбайдың қорғаншысының өтініші бойынша оны бұзу жолымен тоқтатылуы мүмкін.

2. Некені әйелдің жүктілігі кезеңінде және бала туғаннан кейінгі бір жыл ішінде әйелдің келісімінсіз бұзуға болмайды.

16-бап. Азаматтық хал актілерін жазу органдарында
некені бұзу

1. Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені бұзуға өзара келісуі жағдайында жүргізіледі.

2. Ерлі-зайыптыларға ортақ кәмелетке толмаған балаларының болуына қарамастан, ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша, егер ерлі-зайыптылардың екіншісін:

1) сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;

2) сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;

3) қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталса, неке азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылады.

3. Некенің бұзылуын мемлекеттік тіркеуді азаматтық хал актілерін жазу органы азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген тәртіппен жүргізеді.

17-бап. Азаматтық хал актілерін жазу органдарында
некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың
арасында туындайтын дауларды қарау

Некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында туындайтын даулар азаматтық хал актілерін жазу органдарында сот тәртібімен қаралады.

18-бап. Некені сот тәртібімен бұзу

Некені сот тәртібімен бұзу:

1) осы Заңның 16-бабының 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, ерлі-зайыптыларда кәмелетке толмаған ортақ балалардың болуы;

2) ерлі-зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған кезде;

3) егер ерлі-зайыптылардың біреуі өзінің қарсылығы болмауына қарамастан, некені бұзудан өз әрекеттері не әрекетсіздігі арқылы жалтарса;

4) ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік талаптары болған жағдайларда жүргізіледі.

19-бап. Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені бұзуға
келісім болмаған жағдайда некені сот
тәртібімен бұзу

1. Егер сот ерлі-зайыптылардың одан әрі бірлесіп өмір сүруі және отбасын сақтауы мүмкін еместігін анықтаса, неке сот тәртібімен бұзылады.

2. Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған жағдайда, сот ерлі-зайыптыларды татуластыруға шаралар қолдануға және ерлі- зайыптыларға татуласу үшін үш ай көлемінде мерзім тағайындай отырып, істі қарауды кейінге қалдыруға құқылы.
Егер ерлі-зайыптыларды татуластыру жөніндегі шаралар нәтижесіз болып шықса және ерлі-зайыптылар (олардың біреуі) некені бұзуды талап етсе, неке бұзылады.

20-бап. Өзге де негіздер бойынша некені сот тәртібімен
бұзу

1. Кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылардың, сондай-ақ осы Заңның 18-бабының 3) тармақшасында аталған ерлі-зайыптылардың некені бұзуға өзара келісімі болған жағдайда сот некені айырылысу себептерін анықтамай-ақ бұзады.

2. Некені сот тәртібімен бұзу ерлі-зайыптылар некені бұзу туралы арыз берген күннен бастап кемінде бір ай өткен соң жүргізіледі.

3. Ерекше жағдайларда сот осы баптың 2-тармағында аталғанынан кемірек мерзім белгілеуі мүмкін.

21-бап. Некені бұзу туралы шешім шығару кезінде сот
шешетін мәселелер

1. Некені сот тәртібімен бұзу кезінде ерлі-зайыптылар соттың қарауына кәмелетке толмаған балалар өздерінің қайсысымен тұратындығы туралы, балаларды және (немесе) еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайын асырауға қаражат төлеу тәртібі туралы, бұл қаражаттың мөлшері туралы не ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу туралы келісім ұсына алады.

2. Егер ерлі-зайыптылардың арасында осы баптың 1-тармағында аталған мәселелер бойынша келісім болмаса, сондай-ақ ол келісім балалардың немесе ерлі-зайыптылардың біреуінің мүдделерін бұзатындығы анықталса, сот:

1) неке бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалар ата-анасының қайсысымен тұратындығын айқындауға;

2) балаларды асырауға алимент ата-аналардың қайсысынан және қандай мөлшерде өндіріліп алынатынын белгілеуге;

3) ерлі-зайыптылардың (олардың біреуінің) талап етуі бойынша олардың бірлескен ортақ меншігіндегі мүлікті бөлуді жүргізуге;

4) екінші жұбайдан асырауға қаражат алуға құқығы бар жұбайдың талап етуі бойынша осы асырау қаражатының мөлшерін айқындауға міндетті.

3. Егер мүлікті бөлу үшінші бір адамдардың мүдделерін қозғайтын болса, сот мүлікті жеке іс жүргізіліп бөлу туралы талапты жеке істе қозғауға құқылы.

22-бап. Некенің ол бұзылған жағдайда тоқтатылу кезі

1. Азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылатын неке азаматтық хал актілерін жазу кітабында некенің бұзылғандығы мемлекеттік тіркелген күннен бастап, ал неке сотта бұзылған жағдайда - соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап тоқтатылады.

2. Сот некені бұзу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде сот шешімінің көшірмесін шешім шығарылған жердегі, сондай-ақ неке қию мемлекеттік тіркелген жердегі азаматтық хал актілерін жазу органына жолдауға міндетті.
Ерлі-зайыптылардың азаматтық хал актілерін жазу органында некенің бұзылғаны туралы куәлік алғанға дейін жаңадан некеге тұруға құқығы жоқ.

23-бап. Некені тоқтатудың салдары

Некенің тоқтатылуымен ерлі-зайыптылардың, осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, некелік қатынастарынан туындайтын жеке және мүліктік құқықтары мен міндеттері тоқтатылады.

5-тарау. Некенің жарамсыздығы

24-бап. Некені жарамсыз деп тану

1. Осы Заңның 9-11-баптарында белгіленген шарттар бұзылған кезде, сондай-ақ жалған жасалған жағдайда неке жарамсыз деп танылады.

2. Мәжбүрлеп қиылған неке жарамсыз деп танылуы мүмкін.

3. Егер некеге тұрушы адамдардың біреуі екіншісінен құрылған отбасы мүшелеріне, жеке басының және қоғамның қауіпсіздігіне нақты қатер төндіретін ауруы бар екенін жасырса, соңғысы сотқа некені жарамсыз деп тану туралы талаппен жүгінуге құқылы.

4. Некені жарамсыз деп тануды сот жүргізеді.

5. Сот некені жарамсыз деп тану туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде соттың осы шешімімен некеге тұру мемлекеттік тіркелген жердегі азаматтық хал актілерін жазу органына көшірме жіберуге міндетті.

6. Некенің жарамсыздығы оның қиылған күнінен бастап танылады.

25-бап. Некені жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы бар
адамдар

1. Некені жарамсыз деп тану туралы талап қоюға:

1) егер неке жасына толмаған адаммен неке қиылса (осы Заңның 10-бабы), кәмелетке толмаған жұбайы, оның ата-анасы (оларды ауыстыратын адамдар), қорғаншы және қамқоршы орган немесе прокурор құқылы. Кәмелетке толмаған жұбай он сегіз жасқа толғаннан кейін некені жарамсыз деп тануды талап етуге тек оның өзі ғана құқылы;

2) егер некеге тұруға ерлі-зайыптылардың бірінің ерікті келісімі болмаған жағдайда: мәжбүр ету, алдау, қателесу немесе өзінің жай-күйінің салдарынан некеге тұруды мемлекеттік тіркеу кезінде өзінің әрекеттерінің маңызын түсінбей және өзін-өзі билей алмауы себепті неке қиылған болса, некеге тұру арқылы құқығы бұзылған жұбай, сондай-ақ прокурор;

3) некені қиюға кедергі келтіретін мән-жайлардың бар екенін білмеген жұбай, әрекетке қабілетсіз деп танылған жұбайдың қорғаншысы, оның алдындағы бұзылмаған неке бойынша жұбайы, осы Заңның 11-бабының талаптарын бұза отырып қиылған неке арқылы құқықтары бұзылған басқа да адамдар, сондай-ақ қорғаншы және қамқоршы орган мен прокурор;

4) жалған некеге тұру жағдайында прокурор, сондай-ақ некенің жалғандығы туралы білмеген жұбайы;

5) осы Заңның 24-бабының 3-тармағында аталған мән-жайлар болған кезде құқығы бұзылған жұбай құқылы.

2. Неке жасына толмаған адаммен, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адаммен қиылған некені жарамсыз деп тану туралы істі қарау кезінде іске қатысуға қорғаншы және қамқоршы орган тартылады.

26-бап. Некенің жарамсыздығын болғызбайтын мән-жайлар

1. Егер некені жарамсыз деп тану туралы іс қаралатын сәтке заңға орай оның қиылуына кедергі жасаған мән-жайлар жойылса, некені жарамсыз деп тануға болмайды.

2. Егер кәмелетке толмаған жұбайдың мүдделері талап етсе, сондай-ақ оның некені жарамсыз деп тануға келісімі болмаған жағдайда сот неке жасына толмаған адаммен қиылған некені жарамсыз деп тану туралы талап-арыздан бас тарта алады.

3. Егер мұндай некені тіркеткен адамдар істі сот қарағанға дейін іс жүзінде отбасын құрса, сот некені жалған деп тани алмайды.

4. Ерлі-зайыптылардың арасында заңмен тыйым салынған туыстық дәрежесі болған не некені тіркеу кезінде ерлі-зайыптылардың біреуі басқа бұзылмаған некеде тұрған (осы Заңның 11-бабы) жағдайларды қоспағанда, некені ол бұзылғаннан кейін жарамсыз деп тануға болмайды.

27-бап. Некені жарамсыз деп танудың салдары

1. Сот жарамсыз деп таныған неке, осы баптың 4 және 5-тармақтарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, ерлі-зайыптылардың осы Заңда көзделген құқықтары мен міндеттерін туғызбайды.

2. Некесі жарамсыз деп танылған адамдар бірлесіп сатып алған мүліктің құқықтық режимі Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің үлестік меншік туралы ережелерімен реттеледі. Ерлі-зайыптылар жасасқан неке шарты (осы Заңның 38-40-баптары) жарамсыз деп танылады.

3. Некені жарамсыз деп тану мұндай некеде туған немесе неке жарамсыз деп танылған күннен бастап екі жүз жетпіс күн ішінде туған балалардың құқығына нұқсан келтірмейді (осы Заңның 46-бабының 2-тармағы).

4. Некені жарамсыз деп тану туралы шешім шығарған кезде сот некені жарамсыз деп тану үшін негізге алынған мән-жайлардан некеге тұру кезінде бейхабар болған жұбайдың (адал ниетті жұбай) екінші жұбайдан осы Заңның 134, 135-баптарына сәйкес асырауға қаражат алу құқығын тануға құқылы, ал некені жарамсыз деп таныған кезге дейін бірлесіп сатып алынған мүлікті бөлуге қатысты осы Заңның 32, 36, 37-баптарында белгіленген ережелерді қолдануға, сондай-ақ неке шартын толық немесе ішінара жарамды деп тануға құқылы.
Адал ниетті жұбай азаматтық заңдарда көзделген ережелер бойынша өзіне келтірілген материалдық және моральдық зиянды өтеуді талап етуге құқылы.

5. Адал ниетті жұбай некені жарамсыз деп таныған кезде өзі неке қиюды мемлекеттік тіркеу кезінде таңдаған тегін сақтап қалуға құқылы.

6-тарау. Ерлі-зайыптылардың жеке құқықтары мен міндеттері

28-бап. Ерлі зайыптылардың құқықтары мен міндеттерінің
туындауы

Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері азаматтық хал актілерін жазу органдарында некеге тұру мемлекеттік тіркелген күннен бастап туындайды.

29-бап. Ерлі-зайыптылардың отбасындағы теңдігі

1. Ерлі-зайыптылар тең құқықтарды пайдаланады және тең міндеттер атқарады.

2. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысы қызмет, кәсіп түрін, тұрғылықты жерді таңдауда ерікті.

3. Ана, әке болу, балаларды тәрбиелеу, оларға білім беру мәселелері мен отбасы өмірінің басқа да мәселелерін ерлі-зайыптылар бірлесіп шешеді.

4. Ерлі-зайыптылар отбасындағы өз қатынастарын өзара сыйластық және өзара көмек негізінде құруға, отбасының игілігі мен нығаюына жәрдемдесуге, өз балаларының денсаулығына, өсіп-жетілуіне және олардың әл-ауқаты жағдайына қамқорлық жасауға міндетті.

30-бап. Ерлі-зайыптылардың тек таңдау құқығы

1. Некеге тұру кезінде ерлі-зайыптылар өз тілектері бойынша ортақ тек ретінде өздерінің біреуінің тегін таңдап алады не ерлі-зайыптылардың әрқайсысы өзінің некеге тұрғанға дейінгі тегін сақтап қалады, не өз тегіне екінші жұбайдың тегін қосады.
Егер ерлі-зайыптылардың біреуінің некеге тұрғанға дейінгі тегі қосарлас болса, тектерді қосуға жол берілмейді.

2. Ерлі-зайыптылардың біреуінің тегін өзгертуі екінші жұбайдың тегін өзгертуіне әкеп соқпайды.

3. Неке бұзылған жағдайда ерлі-зайыптылар ортақ текті сақтауға немесе өздерінің некеге тұрғанға дейінгі тегін қалпына келтіруге құқылы.

7-тарау. Ерлі-зайыптылардың мүліктік құқықтары мен
міндеттері

1. Ерлі-зайыптылар мүлкінің заңды режимі

31-бап. Ерлі-зайыптылар мүлкінің заңды режимі ұғымы

1. Егер неке шартында өзгеше белгіленбесе, ерлі-зайыптылардың бірлескен ортақ меншігінің режимі олардың мүлкінің заңды режимі болып табылады.

2. Ерлі-зайыптылардың шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерінің бірлескен меншігі болып табылатын мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (Жалпы бөлім) 224 және 225-баптарымен белгіленеді.
Ескерту. 31-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2011.03.24 N 420-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

32-бап. Ерлі-зайыптылардың бірлескен ортақ меншігі

1. Ерлі-зайыптылар некеде тұрған кезде жинаған мүлік олардың бірлескен ортақ меншігі болып табылады.

2. Ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезде жинаған мүлкіне (ерлі- зайыптылардың ортақ мүлкіне) ерлі-зайыптылардың әрқайсысының еңбек қызметінен, кәсіпкерлік қызметтен және санаткерлік қызмет нәтижелерінен тапқан табыстары, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкінен және ерлі-зайыптылардың әрқайсысының бөлек мүлкінен түскен кірістер, олар алған зейнетақылар, жәрдемақылар, сондай-ақ арнаулы нысаналы мақсаты жоқ өзге де ақшалай төлемдер (материалдық көмек сомалары, мертігу не денсаулығының өзге де зақымдануы салдарынан еңбек қабілетін жоғалтуына және басқаларына байланысты залалды өтеуге төленген сомалар) жатады. Сондай-ақ ерлі- зайыптылардың ортақ кірістерінің есебінен сатып алынған жылжымалы және жылжымайтын мүліктер, бағалы қағаздар, жарналар, салымдар, несие мекемелеріне немесе өзге де коммерциялық ұйымдарға салынған капиталдағы үлестер және ерлі-зайыптылар некеде тұрған кезеңде тапқан басқа да кез келген мүлік ол ерлі-зайыптылардың қайсысының атына сатып алынғанына не ақша қаражаттарын ерлі-зайыптылардың қайсысы салғанына қарамастан, ерлі- зайыптылардың ортақ мүлкі болып табылады.

3. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлікке құқығы некеде тұрған кезеңде үй шаруашылығын жүргізуді, балаларды бағып-күтуді жүзеге асырған немесе басқа да дәлелді себептермен жеке кірісі болмаған жұбайға да тиесілі.

33-бап. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін иелену, пайдалану
және оған билік ету

1. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету ерлі-зайыптылардың өзара келісімі бойынша жүзеге асырылады.

2. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне билік ету жөнінде ерлі- зайыптылардың бірі мәмілелер жасасқан кезде екінші жұбайының келісімі керек болады.
Ерлі зайыптылардың біреуі ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне билік ету жөнінде жасасқан мәмілесін сот басқа жұбайдың келісімі болмауын дәлел етіп, тек оның талап етуімен ғана және басқа тараптың мәміле жөнінде білгендігі немесе осы мәмілені жасасуға басқа жұбайдың күні бұрын білуі тиіс екендігі дәлелденген жағдайларда ғана жарамсыз деп тануы мүмкін.

3. Ерлі-зайыптылардың біреуі жылжымайтын мүлікке билік ету жөнінде мәміле мен нотариаттық куәландыруды және (немесе) заңда белгіленген тәртіппен тіркеуді талап ететін мәміле жасауы үшін басқа жұбайдың нотариат куәландырған келісімін алуы қажет.
Аталған мәміле жасауға нотариат куәландырған келісімі алынбаған жұбай осы мәміленің жасалғандығы туралы өзі білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап бір жыл ішінде мәмілені сот тәртібімен жарамсыз деп тануды талап етуге құқылы.

34-бап. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысының меншігі

1. Мыналар ерлі-зайыптылардың әрқайсысының меншігі болып табылады:

1) некеге тұрғанға дейін ерлі-зайыптылардың әрқайсысына тиесілі болған мүлік;

2) ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезеңінде сыйлыққа, мұрагерлік тәртібімен немесе өзге де мәміле жасау бойынша тегін алған мүлкі;

3) қымбат заттар мен басқа да сән-салтанат заттарын қоспағанда, некеде тұрған кезеңде ерлі-зайыптылардың ортақ қаражаты есебінен сатып алынса да, жеке пайдалану заттары (киім-кешек, аяқкиім және басқалар).

2. Некенің іс жүзінде тоқтатылуына байланысты бөлек тұрған кезде ерлі-зайыптылардың әрқайсысы тапқан мүлікті сот олардың әрқайсысының меншігі деп тануы мүмкін.

35-бап. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысының мүлкін олардың
бірлескен ортақ мүлкі деп тану

Егер некеде тұрған кезеңде ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі немесе басқа жұбайдың мүлкі не ерлі-зайыптылардың кез келгенінің еңбегі есебінен осы мүліктің құнын едәуір арттыратын салыным жүргізілгені (күрделі жөндеу, қайта жаңғырту, қайта жабдықтау және с.с.) анықталса, ерлі-зайыптылардың әрқайсысының мүлкі олардың бірлескен ортақ меншігі болып танылуы мүмкін.

36-бап. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу

1. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу ерлі-зайыптылардың кез келгенінің талап ету бойынша неке кезеңінде де, ол бұзылғаннан кейін де, сондай-ақ ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіндегі ерлі-зайыптылардың біреуінің үлесінен өндіріп алу үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу туралы кредит берушінің талабын мәлімдеуі жағдайында да жүргізілуі мүмкін.

2. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі ерлі-зайыптылар арасында олардың келісімі бойынша бөлінуі мүмкін. Ерлі-зайыптылардың қалауы бойынша олардың ортақ мүлікті бөлу туралы келісімі нотариат арқылы куәландырылуы мүмкін.

3. Дау туған жағдайда ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу, сондай-ақ ерлі-зайыптылардың сол мүліктегі үлестерін анықтау сот тәртібімен жүргізіледі.
Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу кезінде сот ерлі-зайыптылардың талап етуі бойынша ерлі-зайыптылардың әрқайсысына қандай мүлік берілуге тиіс екендігін анықтайды. Егер ерлі-зайыптылардың біреуіне құны оған тиесілі үлестен асатын мүлік берілсе, басқа жұбайға тиісінше ақшалай немесе өзге де өтемақы берілуі мүмкін.

4. Кәмелетке толмаған балалардың ғана қажеттерін қанағаттандыру үшін сатып алынған заттар (киім-кешек, аяқ киім, мектеп және спорт жабдықтары, музыкалық аспаптар, балалар кітапханасы және басқалары) бөлінуге жатпайды және бала бірге тұратын жұбайға өтемақысыз беріледі.
Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкінің есебінен ерлі-зайыптылар өздерінің кәмелетке толмаған ортақ балаларының атына салған салымдары сол балаларға тиесілі болып есептеледі және ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлген кезде есепке алынбайды.

5. Ерлі-зайыптылардың неке кезеңіндегі ортақ мүлкін бөлген жағдайда ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкінің бөлінбеген бөлігі, сондай-ақ ерлі- зайыптылардың одан кейінгі неке кезеңінде тапқан мүлкі олардың бірлескен ортақ меншігін құрайды.

6. Некесі бұзылған ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу туралы ерлі- зайыптылар талабына талап-арыз мерзімі өтуінің үш жылдық мерзімі қолданылады.

37-бап. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу кезінде
үлестерді анықтау

1. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу және осы мүліктегі үлестерін айқындау кезінде, егер олардың арасындағы шартта өзгеше көзделмесе, ерлі- зайыптылардың әрқайсысының үлесі тең деп танылады.

2. Сот кәмелетке толмаған балалардың мүдделерін негізге ала отырып және (немесе) ерлі-зайыптылардың біреуінің мүдделерін негізге ала отырып, егер жұбайлардың бірі дәлелсіз себептермен табыс таппаса немесе ерлі- зайыптылардың ортақ мүлкін отбасының мүдделеріне залал келтіріп жұмсаса, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіндегі үлестерінің теңдігі негізін ескермеуге құқылы.

3. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу кезінде ерлі-зайыптылардың ортақ борыштары олардың арасында өздеріне берілген үлеске қарай бөлінеді.

2. Ерлі-зайыптылар мүлкінің шарттық режимі

38-бап. Неке шарты

Некеге тұрушы адамдардың келісімі немесе ерлі-зайыптылардың некедегі және (немесе) ол бұзылған жағдайдағы мүліктік құқықтары мен міндеттерін айқындайтын келісім неке шарты деп танылады.

39-бап. Неке шартын жасасу

1. Неке шарты некеге тұруды мемлекеттік тіркеуге дейін де, неке кезеңіндегі кез келген уақытта да жасалуы мүмкін.
Некеге тұруды мемлекеттік тіркеуге дейін жасалған неке шарты некеге тұру мемлекеттік тіркелген күннен бастап күшіне енеді.

2. Неке шарты жазбаша түрде жасалады және оны нотариат куәландыруға тиіс.

40-бап. Неке шартының мазмұны

1. Ерлі-зайыптылар неке шартымен заңда белгіленген бірлескен ортақ меншік режимін (осы Заңның 32-бабы) өзгертуге, ерлі-зайыптылардың барлық мүлкіне, оның жекелеген түрлеріне немесе ерлі-зайыптылардың әрқайсысының мүлкіне бірлескен, үлестік немесе бөлектелген меншік режимін белгілеуге құқылы.
Неке шарты ерлі-зайыптылардың қолда бар мүлкі жөнінде де, болашақтағы мүлкі жөнінде де жасалуы мүмкін.
Неке шартында ерлі-зайыптылар өзара күтіп-бағу жөніндегі өз құқықтары мен міндеттерін, бір-бірінің кірістеріне қатысу әдістерін, олардың әрқайсысының отбасылық шығындар жасау тәртібін айқындауға; неке бұзылған жағдайда ерлі-зайыптылардың әрқайсысына берілетін мүлікті белгілеуге, сондай-ақ неке шартына ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастарына қатысты өзге де кез келген ережелерді енгізуге құқылы.

2. Неке шартында көзделген құқықтар мен міндеттер белгілі бір мерзімдермен шектелуі не белгілі бір жағдайлардың туындауына немесе туындамауына қарай қойылуы мүмкін.

3. Неке шарты ерлі-зайыптылардың құқық қабілетін немесе әрекет қабілеттілігін , олардың өз құқықтарын қорғау үшін сотқа жүгіну құқығын шектей алмайды; ерлі зайыптылар арасындағы мүліктік емес жеке қатынастарды, ерлі-зайыптылардың балаларға қатысты құқықтары мен міндеттерін реттей алмайды; еңбекке қабілетсіз мұқтаж жұбайдың асырау қаражатын алуға құқығын шектейтін жағдайды көздей алмайды; ерлі-зайыптылардың біреуін өте қолайсыз жағдайға қалдыратын немесе неке-отбасы заңдарының негізгі бастауларына қайшы келетін басқа да жағдайларды қамти алмайды.

41-бап. Неке шартын өзгерту және бұзу

1. Неке шарты ерлі-зайыптылардың келісім бойынша кез келген уақытта өзгертілуі немесе бұзылуы мүмкін. Неке шартын өзгерту туралы немесе бұзу туралы келісім неке шартының өзі сияқты нысанда жасалады.
Неке шартын орындаудан біржақты бас тартуға жол берілмейді.

2. Ерлі-зайыптылардың біреуінің талап етуі бойынша неке шарты Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде неке шартын өзгерту және бұзу үшін белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша соттың шешімімен өзгертілуі немесе бұзылуы мүмкін.

3. Неке шартында, неке тоқтатылғаннан кейінгі кезеңге арналып көзделген міндеттерді қоспағанда, неке шартының қолданылуы неке тоқтатылған кезден бастап тоқтатылады (осы Заңның 22-бабы).

42-бап. Неке шартын жарамсыз деп тану

1. Неке шартын сот Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде мәмілелердің жарамсыздығы үшін көзделген негіздер бойынша толық немесе ішінара жарамсыз деп тануы мүмкін.

2. Егер шарттың талаптары ерлі-зайыптылардың бірін өте қолайсыз жағдайда қалдыратын болса, олардың бірінің талап етуі бойынша да сот неке шартын толық немесе ішінара жарамсыз деп тануы мүмкін. Осы Заңның 40-бабы 3-тармағының талаптарын бұзатын неке шартының талаптары жарамсыз деп танылады.

3. Ерлі-зайыптылардың міндеттемелер бойынша жауапкершілігі

43-бап. Ерлі-зайыптылардың мүлкінен өндіріп алу

1. Ерлі-зайыптылардың біреуінің міндеттемелері бойынша өндіріп алу тек сол жұбайының мүлкіне ғана жасалуы мүмкін. Бұл мүлік жеткіліксіз болған жағдайда кредит беруші өзіне өндіріп алу үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу кезінде борышкер жұбайға тиесілі болатын борышкер жұбайдың үлесін бөліп беруді талап етуге құқылы.

2. Өндіріп алу ерлі-зайыптылардың ортақ міндеттемелері бойынша, сондай-ақ сот ерлі-зайыптылардың біреуінің міндеттемелері бойынша алынғандардың бәрі отбасының қажеттеріне пайдаланғандығын анықтаса, ерлі-зайыптылардың біреуінің міндеттемелері бойынша да ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкінен жасалады. Бұл мүлік жеткіліксіз болған жағдайда ерлі- зайыптылар аталған міндеттемелер бойынша өздерінің әрқайсысының мүлкімен бірлесе отырып жауапты болады.
Егер соттың үкімімен ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі ерлі-зайыптылардың біреуі қылмыстық жолмен алған қаражат есебінен сатып алынғаны немесе көбейтілгені анықталса, өндіріп алу тиісінше ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкінен немесе оның бір бөлігінен жасалуы мүмкін.

3. Ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған балалары келтірген зиян үшін жауапкершілігі азаматтық заңдармен белгіленеді. Ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған балалары келтірген зиянды өтеуі кезінде олардың мүлкінен өндіріп алу осы баптың 2-тармағына сәйкес жасалады.

44-бап. Неке шартын жасасу, өзгерту және бұзу кезіндегі
кредит берушілердің құқықтарына кепілдік

Борышкер жұбайдың кредит берушісі (кредит берушілері) айтарлықтай өзгерген мән-жайларға байланысты Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (Жалпы бөлім) 401-404-баптарында белгіленген тәртіппен ерлі-зайыптылар арасында жасалған неке шартының талаптарын өзгертуді немесе оны бұзуды талап етуге құқылы.

3-бөлім. Отбасы

8-тарау. Балалардың туу тегін белгілеу

45-бап. Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен
міндеттері туындауының негіздері

Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері балалардың заңмен белгіленген тәртіппен куәландырылған тегіне негізделеді.

46-бап. Баланың туу тегін белгілеу

1. Баланың анасы жағынан тегін (анасы болуын) ананың медициналық мекемеде бала туғанын растайтын құжаттар негізінде, ал бала медициналық мекемеден тыс жерде туған жағдайда - медициналық құжаттардың, куәлардың көрсетулерінің немесе өзге де айғақтардың негізінде азаматтық хал актілерін жазу органы белгілейді.

2. Бір-бірімен некеде тұратын адамдармен туған баланың туу тегі ата- анасының неке туралы жазбасымен куәландырылады.
Бала неке бұзылған, оны жарамсыз деп таныған кезден бастап немесе бала анасының жұбайы қайтыс болған кезден бастап екі жүз жетпіс күн ішінде туған жағдайда, егер өзгеше дәлелденбесе, анасының бұрынғы жұбайы баланың әкесі болып танылады.

3. Егер баланың анасы баланың әкесі өзінің жұбайы (бұрынғы жұбайы) емес деп мәлімдесе, баланың әкесі осы баптың 4-тармағында немесе осы Заңның 47-бабында көзделген ережелер бойынша белгіленеді.

4. Баланың анасымен некеде тұрмайтын адамның әке болуы баланың әкесі мен анасының азаматтық хал актілерін жазу органына бірлесіп арыз беруі жолымен; анасы қайтыс болған, ол әрекетке қабілетсіз деп танылған, анасының тұратын жерін анықтау мүмкін болмаған жағдайларды немесе ол ата-ана құқығынан айырылған жағдайда - қорғаншы және қамқоршы органның келісімімен бала әкесінің арызы бойынша, мұндай келісім болмаған жағдайда - сот шешімімен белгіленеді.
Әке болуды анықтау туралы бірлесіп арыз беру бала туғаннан кейін мүмкін емес немесе қиын деп ұйғаруға негіз беретін мән-жайлар болған кезде болашақ баланың бір-бірімен некеде тұрмайтын ата-анасы анасы жүкті болған кезде азаматтық хал актілерін жазу органына сондай арыз беруге құқылы. Баланың ата-анасы туралы жазба бала туғаннан кейін жасалады.
Егер анасының күйеуі емес еркектің әке екендігі анық болып шықса, анасы босанғанға дейінгі және босанғаннан кейінгі кезеңдердің ішінде өзін асырау жөніндегі шығындарға одан тиісті ақша қаражатын сот тәртібімен талап етуге құқылы. Ақша қаражатының мөлшерін тараптардың материалдық, отбасылық және назар аударуға тұрарлық басқа да мүдделерін негізге ала отырып, ақша қаражатын төлеу кезінде қолданылып жүрген есептік көрсеткіштің еселенген арақатынасымен сот белгілейді.

5. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толған адам жөнінде әке болуды белгілеуге оның келісімімен ғана, ал егер ол әрекетке қабілетсіз деп танылған болса - оның қорғаншысының немесе қорғаншы және қамқоршы органның келісімімен ғана жол беріледі.

47-бап. Әкелікті сот тәртібімен белгілеу

Бір-бірімен некеде тұрмайтын ата-аналардан бала туған жағдайда және ата-ананың бірлескен арызы немесе бала әкесінің арыз болмаған кезде (осы Заңның 46-бабының 4-тармағы) баланың нақты адамнан туу тегі (әке болуды) ата-аналарының біреуінің, бала қорғаншысының (қамқоршысының) арызы бойынша немесе баланы асырап отырған адамның арызы бойынша, сондай-ақ баланың кәмелетке толғаннан кейінгі өз арызы бойынша сот тәртібімен белгіленеді. Бұл жағдайда сот баланың нақты адамнан туу тегін анық растайтын айғақтарды ескереді.

48-бап. Соттың әке болуды тану фактісін белгілеуі

Өзін баланың әкесімін деп таныған, бірақ баланың анасымен некеде тұрмаған адам қайтыс болған жағдайда оның әке екенін тану фактісі азаматтық іс жүргізу заңдарында белгіленген ережелер бойынша сот тәртібімен белгіленуі мүмкін.

49-бап. Баланың ата-анасын туу туралы жазбалар кітабына
жазу

1. Бір-бірімен некеде тұратын әке мен ана туу туралы жазбалар кітабына олардың кез келгенінің арызы бойынша баланың ата-анасы болып жазылады.

2. Егер ата-ана бір-бірімен некеде тұрмаса, баланың анасы туралы жазба-анасының арыз бойынша, ал баланың әкесі туралы жазба баланың әкесі мен анасының бірлескен арызы бойынша немесе бала әкесінің арызы бойынша (осы Заңның 46-бабының 4-тармағы) жүргізіледі немесе әкесі соттың шешіміне сәйкес жазылады.

3. Бала некеде тұрмайтын анадан туған ретте, ата-ананың бірлескен арызы болмаған жағдайда немесе әке болуды анықтау туралы сот шешімі болмаған жағдайда туу туралы жазбалар кітабында бала әкесінің тегі анасының тегі бойынша, бала әкесінің аты-жөні - бала анасының көрсетуі бойынша жазылады.

4. Некеде тұратын және бойға бала бітірудің жасанды әдісін немесе эмбрион имплантациясын қолдануға жазбаша түрде өз келісімін берген адамдар осы әдістерді қолдану нәтижесінде өздерінде бала туған жағдайда туу туралы жазбалар кітабына оның ата-анасы болып жазылады.
Суррогат ана мен бойға бала бітірудің жасанды әдістері мәселелерін құқықтық реттеу Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленеді.

50-бап. Әке (ана) болуды даулау

1. Осы Заңның 49-бабының 1 және 2-тармақтарына сәйкес жүргізілген туу туралы жазбалар кітабына ата-ананы жазу баланың әкесі немесе анасы ретінде жазылған адамның, іс жүзінде баланың әкесі немесе анасы болып табылатын адамның, бала кәмелетке толғаннан кейін оның өзінің, бала қорғаншысының (қамқоршысының), сот әрекетке қабілетсіз деп таныған ата-ана қорғаншысының талап етуі бойынша тек сот тәртібімен ғана даулануы мүмкін.

2. Осы Заңның 49-бабының 2-тармағының негізінде баланың әкесі болып жазылған адамның әке болуына дау туғызу туралы талабы, егер жазу кезінде бұл адамға оның іс жүзінде баланың әкесі емес екендігі айқын болса, қанағаттандырылмайды.

3. Заңда белгіленген тәртіппен бойға бала бітірудің жасанды әдісін немесе эмбрион имплантациясын қолдануға жазбаша түрде келісім берген жұбайдың әке болуды даулау кезінде осы мән-жайларға сілтеме жасауға құқығы жоқ.
Басқа әйелге эмбрион имплантациясына келісім берген ерлі-зайыптылардың, сондай-ақ суррогат ананың (осы Заңның 49-бабы 4-тармағының екінші бөлігі) туу туралы жазбалар кітабына ата-аналар жазылғаннан кейін ана және әке болуды даулау кезінде осы мән-жайларға сілтеме жасауға құқығы жоқ.

51-бап. Бір-бірімен некеде тұрмайтын адамдардан туған
балалардың құқықтары мен міндеттері

Осы Заңның 46-48-баптарында көзделген тәртіппен әке екені белгіленген жағдайда балалардың ата-аналары мен олардың туыстарына қатысты бір-бірімен некеде тұратын адамдардан туған балалардағы сияқты құқықтары мен міндеттері болады.

9-тарау. Баланың құқықтары

52-бап. Баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы

1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп танылады.

2. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге және тәрбиеленуге құқығы, өзінің ата-анасын білуге құқығы, олардың қамқорлығына құқығы, өзінің мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы бар.
Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерін қамтамасыз етуіне, жан-жақты өсіп-жетілуіне, оның адамдық қадір-қасиетінің құрметтелуіне құқығы бар.
Ата-анасы болмаған жағдайда, оларды ата-ана құқығынан айырған жағдайда және ата-ана қамқорлығынан айырылудың басқа да жағдайларында баланың отбасында тәрбиелену құқығын осы Заңның 13-тарауында белгіленген тәртіппен қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз етеді.

53-бап. Баланың ата-анасымен және басқа да туыстарымен
қарым-қатынас жасау құқығы

1. Баланың ата-анасының екеуімен де, аталарымен, әжелерімен, аға- інілерімен, апа-сіңлілерімен (қарындастарымен) және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасауға құқығы бар. Ата-анасы некесінің бұзылуы, оның жарамсыз деп танылуы немесе ата-анасының бөлек тұруы баланың құқығына әсер етпеуге тиіс.
Ата-анасы бөлек тұрған жағдайда баланың олардың әрқайсысымен қарым- қатынас жасауға құқығы бар. Ата-анасы әртүрлі мемлекеттерде тұрған жағдайда да баланың өз ата-анасымен қарым-қатынас жасауға құқығы бар.

2. Қысыл-таяң жағдайға ( ұсталу , тұтқындалу , қамауға алыну , емдеу мекемесінде болу және т.с.с ) ұшыраған баланың заңда белгіленген тәртіппен өзінің ата-анасымен және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасауға құқығы бар.

54-бап. Баланың өз пікірін білдіру құқығы

Бала отбасында өз мүддесін қозғайтын кез келген мәселені шешу кезінде өзінің пікірін білдіруге, сондай-ақ кез келген сот немесе әкімшілік іс қарау барысында тыңдалуға құқылы. Он жасқа толған бала пікірі, егер бұл пікір оның мүдделеріне қайшы келмейтін болса, ескерілуге міндетті. Осы Заңда (56, 70, 84, 86, 88, 97, 98, 122-баптар) көзделген жағдайларда қорғаншы және қамқоршы органдар немесе сот он жасқа толған баланың келісімімен ғана шешім қабылдай алады.

55-бап. Баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алуға
құқығы

1. Баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алуға құқығы бар.

2. Балаға ат ата-анасының (немесе олардың орнындағы адамдардың) келісімі бойынша қойылады, аты-жөні әкесінің аты бойынша не ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып беріледі.
Әкесі атын өзгерткен жағдайда оның кәмелетке толмаған балаларының әкесінің аты-жөні өзгереді, ал кәмелетке толған балалардың әкесінің аты- жөні бұл туралы өздері арыз берген жағдайда өзгертіледі.

3. Баланың тегі ата-анасының тегімен айқындалады. Ата-анасының тегі әртүрлі болған жағдайда балаға ата-анасының келісімі бойынша әкесінің немесе анасының тегі беріледі.
Ата-анасының тілегі бойынша балалардың тегі ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып, әкесінің немесе атасының атынан шығарылуы мүмкін.

4. Баланың атына және (немесе) тегіне қатысты ата-ананың арасында туындаған келіспеушілік сот тәртібімен шешіледі.

5. Егер әкесі белгіленбесе, баланың аты анасының көрсетуі бойынша қойылады, әкесінің аты-жөні баланың әкесі ретінде жазылған адамның аты бойынша (осы Заңның 49-бабының 3-тармағы), тегі - анасының тегі бойынша беріледі.

6. Егер ата-анасының екеуі де белгісіз болса, баланың тегін, атын, аты-жөнін қорғаншы және қамқоршы орган қояды.

56-бап. Баланың аты мен тегін өзгерту

1. Ата-анасының екеуі де тегін өзгерткен жағдайда кәмелетке толмаған балалардың тегі өзгереді.
Бала он алты жасқа толғанға дейін ата-анасының бірлескен өтініші бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы баланың мүдделерін негізге ала отырып, баланың атын, сондай-ақ оған берілген текті басқа ата-ананың тегіне өзгертуге рұқсат беруге құқылы.

2. Неке тоқтатылған немесе неке жарамсыз деп танылған жағдайда балалар өздеріне туған кезде берілген тектерін сақтап қалады.

3. Егер ата-анасы бөлек тұрса және бала бірге тұратын ата-анасының біреуі оған өзінің тегін бергісі келсе, азаматтық хал актілерін жазу органы бұл мәселені баланың мүдделеріне қарай және ата-ананың екіншісінің пікірін ескере отырып шешеді. Ата-ананың тұратын жерін анықтау мүмкін болмаған, ол ата-ана құқығынан айырылған, әрекетке қабілетсіз деп танылған жағдайда, сондай-ақ ата-ана баланы асырап-бағу мен тәрбиелеуден дәлелді себептерсіз жалтарған ретте оның пікірін ескеру міндетті емес.

4. Егер бала бір-бірімен некеде тұрмайтын адамдардан туған болса және әкесі заңды тәртіппен белгіленбесе, азаматтық хал актілерін жазу органы, баланың мүдделерін негізге ала отырып, оның тегін анасының осындай өтініш жасаған кездегі соның тегіне өзгертуге рұқсат етуге құқылы.

5. Он жасқа толған баланың атын және (немесе) тегін оның келісімімен ғана өзгертуге болады.

57-бап. Баланың ұлты

1. Баланың ұлты оның ата-анасының ұлтымен айқындалады.

2. Егер ата-анасының ұлты әртүрлі болса, ол баланың қалауы бойынша оған жеке басының куәлігі немесе паспорт берілген кезде әкесінің немесе шешесінің ұлтымен айқындалады.

3. Одан әрі баланың ұлты оның өтініші бойынша басқа ата-анасының ұлтына өзгертілуі мүмкін.

58-бап. Баланың мүліктік құқықтары

1. Баланың осы Заңның 5-бөлімінде белгіленген тәртіппен және мөлшерде өзінің ата-анасынан және отбасының басқа да мүшелерінен асырау қаражатын алуға құқығы бар.

2. Балаға алименттер, зейнетақылар, жәрдемақылар ретінде тиесілі сомалар ата-анасының (олардың орнындағы адамдардың) билік етуіне келіп түседі және оны олар баланы асырап-бағуға, оған білім беруге және оны тәрбиелеуге жұмсайды.

3. Баланың өзі сыйға немесе мұрагерлік тәртібімен алған кірістерді, мүлікті, сондай-ақ баланың қаражатына сатып алынған басқа да кез келген мүлікті меншіктенуге құқығы бар.
Өз еңбегінен кіріс алған бала, егер ол ата-анасымен бірге тұрса, отбасын асырау жөніндегі шығыстарға қатысуға құқылы.
Баланың өзіне меншік құқығымен тиесілі мүлікке билік ету құқығы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (Жалпы бөлім) 22 және 23-баптарымен белгіленеді.
Ата-ананың бала мүлкін басқару жөніндегі құқықтарын жүзеге асыруы кезінде оларға осы Заңның 114-бабында белгіленген ереже қолданылады.

4. Баланың ата-ана мүлкіне меншік құқығы болмайды, ата-ананың баланың мүлкіне меншік құқығы болмайды. Бірге тұратын балалар мен ата-аналар бір- бірінің мүлкін өзара келісім бойынша иеленіп, пайдалана алады.

5. Ата-аналар мен балалардың ортақ меншік құқығы пайда болған жағдайда олардың ортақ мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы азаматтық заңдарда белгіленеді.

59-бап. Баланың қорғалу құқығы

1. Баланың өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға құқығы бар.
Баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды ата-анасы (олардың орнындағы адамдар), ал осы заңда көзделген жағдайларда қорғаншы және қамқоршы орган, прокурор және сот жүзеге асырады.
Кәмелетке толғанға дейін заңға сәйкес әрекетке толық қабілетті деп танылған кәмелетке толмаған адамның өз құқықтары мен міндеттерін, оның ішінде қорғалу құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқығы бар.

2. Баланың ата-анасының (олардың орнындағы адамдардың) тарапынан жасалған қиянаттан қорғалуға құқығы бар.
Баланың құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған кезде, оның ішінде ата- анасының (олардың біреуінің немесе олардың орнындағы адамдардың) баланы асырап-бағу, тәрбиелеу, оған білім беру жөніндегі міндеттерін орындамауы кезінде немесе тиісті дәрежеде орындамауы кезінде не ата-ана (қорғаншы, қамқоршы) құқығын теріс пайдалану кезінде бала қорғаншы және қамқоршы органға, ал он төрт жасқа толғанда - сотқа өзінің құқықтарын қорғау үшін өз бетінше өтініш жасауға құқылы.

3. Баланың өміріне немесе денсаулығына қауіп төнгендігі туралы, оның құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылғандығы туралы белгілі болған ұйымдардың лауазымды адамдары мен өзге де азаматтар ол жөнінде баланың іс жүзінде тұратын жері бойынша қорғаншы және қамқоршы органға хабарлауға міндетті. Мұндай мәліметтерді алған жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау жөнінде қажетті шаралар қолдануға міндетті.

10-тарау. Ата-аналардың құқықтары мен міндеттері

60-бап. Ата-аналардың құқықтары мен міндеттерінің теңдігі

1. Ата-аналардың өз балаларына қатысты құқықтары тең және міндеттері (ата-ана құқықтары) тең болады.

2. Осы тарауда көзделген ата-ана құқықтары балалары он сегіз жасқа (кәмелетке) толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалар некеге тұрған кезде тоқтатылады.

61-бап. Кәмелетке толмаған ата-аналардың құқықтары

1. Кәмелетке толмаған ата-аналардың баласымен бірге тұруға және оны тәрбиелеуге қатысуға құқығы бар.

2. Некеге тұрмаған, кәмелетке толмаған ата-аналар олар бала туған жағдайда және олардың ана және (немесе) әке болуы анықталған жағдайда өздері он алты жасқа толғанда ата-ана құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейін қорғаншы және қамқоршы орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бірге оны тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-ананың арасында туындаған келіспеушілікті қорғаншы және қамқоршы орган шешеді.

3. Кәмелетке толмаған ата-аналардың жалпы негіздерде өздерінің әке және ана болуын мойындауға және оған дау айтуға құқығы бар, сондай-ақ олардың он төрт жасқа толғаннан кейін сот тәртібімен өз балаларына қатысты әке болуын анықтауды талап етуге құқығы бар.

62-бап. Ата-аналардың балаларды тәрбиелеу және оларға
білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері

1. Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті.

2. Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті.
Ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге басым құқығы бар.
Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде, оның дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады.

3. Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
Ата-аналардың балалардың пікірін ескере отырып, орта білім алғанға дейін білім беру мекемесі мен балаларды оқыту нысанын таңдауға құқығы бар.

4. Балалардың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық мәселелерді балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып, өзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушілік болған жағдайда олар (олардың біреуі) бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншы және қамқоршы органға немесе сотқа жүгінуге құқылы.

63-бап. Балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау
жөніндегі ата-аналардың құқықтары мен міндеттері

1. Ата-аналар өз балаларының заңды өкілі болып табылады және кез келген жеке және заңды тұлғаларға қатысты, оның ішінде соттарда арнаулы өкілеттіксіз олардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды.

2. Егер қорғаншы және қамқоршы орган ата-аналар мен балалар мүдделерінің арасында қайшылық барын анықтаса, ата-аналардың өз балаларының мүдделерін білдіруге құқығы жоқ. Ата-аналар мен балалардың арасында келіспеушілік болған жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін өкіл тағайындауға міндетті.

64-бап. Ата-ана құқықтарын балалардың мүдделерін көздей
отырып жүзеге асыру

Ата-ана құқықтарын балалардың мүдделеріне қарама-қайшы жүзеге асыруға болмайды. Балалардың мүдделерін қамтамасыз ету олардың ата-аналары қамқорлығының негізгі мәні болуға тиіс.
Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар балалардың дене және психикалық денсаулығына, олардың адамгершілік жағынан дамуына зиян келтіруге құқығы жоқ. Балаларды тәрбиелеу әдістерінде адамның қадір-қасиетін кемсітетін немқұрайлылық, қатыгездік, дөрекілік, балаларды қорлау немесе қанау болмауға тиіс.
Ата-ана құқықтарын балалардың құқықтары мен мүдделеріне нұқсан келтіре отырып жүзеге асыратын ата-аналар заңда белгіленген тәртіппен жауап береді.

65-бап. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана
құқықтарын жүзеге асыруы

1. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың баласымен қарым-қатынас жасауға, оны тәрбиелеуге және баланың білім алуы мәселелерін шешуге қатысуға құқығы бар.
Бала бірге тұратын ата-ана, егер мұндай қарым-қатынас жасау баланың дене және психикалық денсаулығына, оның адамгершілік дамуына зиян келтірмесе, баланың екінші ата-анасымен қарым-қатынас жасауына кедергі болмауға тиіс.

2. Ата-аналары бөлек тұрып жатқан жағдайда балалардың тұратын жері ата-аналарының келісімімен белгіленеді.
Келісім болмаған жағдайда ата-аналардың арасындағы дауды балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып сот шешеді. Бұл орайда сот баланың ата-аналардың әрқайсысына, аға-інілері мен апа- сіңлілеріне (қарындастарына) үйірлігін, баланың жасын, ата-аналардың адамгершілік және өзге де жеке қасиеттерін, ата-аналардың әрқайсысы мен баланың арасында орын алған қатынастарды, олардың дамыту және тәрбиелеу үшін балаға жағдай жасау мүмкіндігін (ата-аналар қызметінің түрі, жұмыс режимі, материалдық және отбасылық жағдайы және т.с.с) ескереді.

3. Ата-аналар баладан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана құқығын жүзеге асыру тәртібі туралы жазбаша түрде келісім жасасуға құқылы.
Егер ата-аналар келісімге келе алмаса, ата-аналардың (олардың біреуінің) талап етуі бойынша дауды қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен сот шешеді.

4. Соттың шешімі орындалмаған жағдайда кінәлі ата-анаға заңдарда көзделген шаралар қолданылады.
Сот шешімі қасақана орындалмаған жағдайда баладан бөлек тұратын ата- ананың талап етуі бойынша сот баланың мүдделерін негізге алып және баланың пікірін ескере отырып, баланы соған беру туралы шешім шығара алады.

5. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың өз баласы туралы тәрбие, емдеу мекемелері мен басқа да мекемелерден ақпарат алуға құқығы бар.
Ақпарат беруден ата-ана тарапынан баланың өмірі мен денсаулығына қатер болған жағдайларда ғана бас тартылуы мүмкін. Ақпарат беруден бас тартуға сот тәртібімен дау айтылуы мүмкін.

66-бап. Ата-аналардың басқа адамдардан балаларын талап
етуге құқығы

1. Ата-аналар заң немесе сот шешімі негізінсіз баланы өз қолында ұстап отырған кез келген адамнан оны қайтаруды талап етуге құқылы. Дау туындаған жағдайда ата-аналар өз құқықтарын қорғау үшін сотқа шағымдануға құқылы.
Бұл тараптарды қарау кезінде сот баланы ата-анасына беру баланың мүдделеріне сай келмейді деген қорытындыға келсе, баланың пікірін ескере отырып, ата-анасының талап-арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.

2. Егер сот ата-анасының да, бала қолындағы адамның да оның дұрыс тәрбие алуы мен дамуын қамтамасыз етуге жағдайы жоқ екендігін анықтаса, сот баланы қорғаншы және қамқоршы органның қамқорлығына береді.

11-тарау. Ата-ана құқықтарынан айыру және оларды шектеу

67-бап. Ата-ана құқықтарынан айыру

1. Егер ата-аналар (олардың біреуі):

1) ата-ана міндеттерін орындаудан, оның ішінде алимент төлеуден қасақана жалтаратын болса;

2) өз баласын перзентханадан (бөлімшесінен) не өзге де балаларды тәрбиелеу, емдеу немесе басқа да мекемелерден алудан дәлелді себептерсіз бас тартса;

3) өздерінің ата-ана құқықтарын пайдаланып қиянат жасаса;

4) балаларға қатыгездік көрсетсе, оның ішінде олардың денесіне немесе психикасына зорлық-зомбылық жасаса, олардың жыныстық пәктігіне қастандық жасаса;

5) заңдарда белгіленген тәртіппен маскүнемдікпен, нашақорлықпен және уытқұмарлықпен ауырады деп танылған болса, олар ата-ана құқығынан айырылуы мүмкін.

2. Өз балаларының не жұбайының өміріне немесе денсаулығына қарсы қасақана қылмыс жасаған жағдайда ата-аналар (олардың біреуі) ата-ана құқығынан айырылуы мүмкін.

68-бап. Ата-ана құқығынан айыру тәртібі

1. Ата-ана құқығынан айыру сот тәртібімен жүргізіледі.
Ата-ана құқығынан айыру туралы істер ата-аналардың біреуінің (олардың орнындағы адамдардың), кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі міндеттер жүктелген органдардың немесе ұйымдардың (қорғаншы және қамқоршы органдардың, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссияның жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мекемелердің және басқаларының) арызы бойынша, сондай-ақ прокурордың талабы бойынша қаралады.

2. Ата-ана құқығынан айыру туралы істер прокурор мен қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен қаралады.

3. Ата-ана құқығынан айыру туралы істі қарау кезінде сот ата-ана құқығынан айырылған ата-аналардан (олардың біреуінен) алимент өндіріп алу туралы мәселені шешеді.

4. Егер сот ата-ана құқығынан айыру туралы істі қарау кезінде ата- аналардың (олардың біреуінің) іс-әрекетінен қылмыстық жазаланатын әрекетті байқаса, мұны жеке қаулымен прокурор назарына жеткізуге міндетті.

5. Сот ата-ана құқығынан айыру туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күннің ішінде бұл шешімнің көшірмесін баланың тууын мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы мен қорғаншы және қамқоршы органға жолдауға міндетті.

69-бап. Ата-ана құқықтарынан айырудың салдары

1. Ата-ана құқықтарынан айыру балалармен туыстық фактісіне негізделген барлық құқықтардан, оның ішінде одан асырауға қаражат алу (осы Заңның 131бабы), сондай-ақ балалары бар азаматтар үшін белгіленген жеңілдіктер мен мемлекеттік жәрдемақылар алу құқықтарынан айырылуға әкеп соғады.

2. Ата-ана құқығынан айыру ата-аналарды өз баласын асырау міндетінен босатпайды, ол баланы асырап алу арқылы тоқтатылады.

3. Бала мен ата-ана құқықтарынан айырылған ата-ананың одан әрі бірге тұруы туралы мәселе сот тәртібімен шешіледі.

4. Ата-анасы (олардың біреуі) ата-ана құқықтарынан айырылған бала ата- анасымен және басқа да туыстарымен туыстық фактісіне, оның ішінде мұра алу құқығына негізделген тұрғын үй-жайға меншік құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану құқығын, сондай-ақ мүліктік құқықтарын сақтап қалады.

5. Баланы басқа ата-анаға беру мүмкін болмаған кезде немесе ата- анасының екеуі де ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда бала қорғаншы және қамқоршы органның қамқорлығына беріледі.

6. Ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналарының (олардың біреуінің) өтініші бойынша қорғаншы және қамқоршы орган, егер бұл балаға зиянды ықпал етпесе, баламен жолығуға рұқсат ете алады.

7. Ата-анасы (олардың біреуі) ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда баланы асырап алуға ата-ананы (олардың біреуін) ата-ана құқықтарынан айыру туралы сот шешім шығарған күннен бастап кемінде алты ай өткенде жол беріледі.

70-бап. Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру

1. Егер ата-аналар (олардың біреуі), мінез-құлқын, тұрмыс салтын және баланы тәрбиелеуге көзқарасын өзгертсе, олардың ата-ана құқықтары қалпына келтірілуі мүмкін.

2. Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру ата-ана құқықтарынан айырылған ата-ананың арызы бойынша сот тәртібімен жүзеге асырылады. Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру туралы істер қорғаншы және қамқоршы органдардың, сондай-ақ прокурордың қатысуымен қаралады.

3. Егер ата-ана құқықтарын қалпына келтіру баланың мүдделеріне қайшы келсе, сот баланың пікірін ескере отырып, ата-ана құқықтарын қалпына келтіру туралы ата-ананың (олардың біреуінің) талап-арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.
Он жасқа толған бала жөніндегі ата-ана құқықтарын қалпына келтіру баланың келісімімен ғана жасалуы мүмкін.
Егер бала асырап алынған болса және баланы асырап алудың күші жойылмаса (осы Заңның 96-бабы), ата-ана құқықтарын қалпына келтіруге жол берілмейді.

71-бап. Ата-ана құқықтарын шектеу

1. Сот баланың мүддесін ескере отырып, баланы ата-анадан (олардың біреуінен) оларды ата-ана құқықтарынан айырмай алу жолымен ата-ана құқықтарын шектеу туралы шешім шығара алады.

2. Егер баланың ата-аналармен (олардың біреуімен) қалуы:

1) ата-аналарға (олардың біреуіне) байланысты емес мән-жайлар (психикасының бұзылуы немесе өзге де созылмалы ауру, ауыр мән-жайлардың және с.с. салдары) бойынша бала үшін қауіпті болса;

2) олардың мінез-құлқының салдары бала үшін қауіпті болса, алайда ата- аналарды (олардың біреуін) ата-ана құқықтарынан айыру үшін жеткілікті негіздер анықталмаған болса, ата-ана құқықтарын шектеуге жол беріледі. Егер ата-аналар (олардың біреуі) өз мінез-құлқын өзгертпесе, қорғаншы және қамқоршы орган ата-ана құқықтарын шектеу туралы сот шешімі шыққаннан кейін алты ай өткен соң оларды ата-ана құқықтарынан айыру туралы талап қоюға міндетті. Баланың мүдделеріне сәйкес қорғаншы және қамқоршы орган осы мерзім аяқталғанға дейін ата-аналарды (олардың біреуін) ата-ана құқықтарынан айыру туралы талап қоюға құқылы.

3. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы талапты баланың жақын туысқандары, кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау міндеті заңмен жүктелген органдар мен мекемелер (осы Заңның 68-бабының 1-тармағы), мектепке дейінгі ұйымдар, орта білім беретін ұйымдар және басқа да мекемелер, сондай-ақ прокурор қоя алады.

4. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы істер прокурор мен қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен қаралады.

5. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы істер қаралған кезде сот ата- аналардан (олардың біреуінен) балаға алимент өндіріп алу туралы мәселені шешуге құқылы.
Ескерту. 71-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2007.07.27 N 320 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

72-бап. Ата-ана құқықтарын шектеудің салдары

1. Ата-ана құқықтарын сот шектеген ата-аталар баланы жеке өзі тәрбиелеу құқығынан айырылады, ал 71-баптың 2-тармағының 2) тармақшасында көзделген жағдайларда, сондай-ақ балалары бар азаматтар үшін белгіленген жеңілдіктер мен мемлекеттік жәрдемақылар алу құқығынан да айрылады.

2. Ата-ана құқықтарын шектеу ата-аналарды баланы асырау жөніндегі міндеттерден босатпайды.

3. Өзіне қатысты ата-аналарының (олардың біреуінің) ата-ана құқықтары шектелген бала тұрғын үй-жайға меншік құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану құқығын сақтап қалады, сондай-ақ ата-аналары және басқа да туысқандарымен туыстық фактісіне негізделген мүліктік құқығын, соның ішінде мұра алу құқығын сақтап қалады.

4. Ата-анасының екеуінің де ата-ана құқықтары шектелген жағдайда бала қорғаншы және қамқоршы органның қамқоршылығына беріледі.

5. Ата-ана құқықтарын сот шектеген ата-аналарға, егер олар балаға зиянды әсерін тигізбесе, баламен қатысуға рұқсат етілуі мүмкін. Ата- аналардың баламен қатысуына қорғаншы немесе қамқоршы органның не қорғаншысының (қамқоршысының), баланың патронат тәрбиелеушілерінің немесе бала тұратын мекеме әкімшілігінің келісімімен жол беріледі.

73-бап. Ата-ана құқықтарын шектеудің күшін жою

1. Егер ата-аналардың (олардың біреуінің) ата-ана құқықтары шектелген негіздер жойылса, сот ата-аналардың (олардың біреуінің) талап-арызы бойынша баланы ата-анасына (олардың біреуіне) қайтарып беру туралы және осы Заңның 72-бабында көзделген шектеулердің күшін жою туралы шешім шығара алады.

2. Егер ата-анасына (олардың біреуіне) баланы қайтарып беру оның мүдделеріне қайшы келетін болса, сот баланың пікірін ескере отырып, талапты қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.

74-бап. Баланың өміріне немесе оның денсаулығына
тікелей қатер төнген жағдайда баланы айырып алу

1. Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган баланы ата-аналардан (олардың біреуінен) немесе оны қамқоршылыққа алған басқа да адамдардан дереу айырып алуға құқылы.
Баланы дереу айырып алуды республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органының тиісті актісі негізінде қорғаншы және қамқоршы орган жүргізеді.

2. Баланы айырып алу кезінде қорғаншы және қамқоршы орган прокурорға дереу хабарлауға, баланы уақытша орналастыруды қамтамасыз етуге және баланы айырып алу туралы республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органының актісі шыққаннан кейін жеті күн ішінде сотқа ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру немесе олардың ата-ана құқықтарын шектеу туралы талап қоюға міндетті.
Ескерту. 74-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

75-бап. Баланы айырып алуға байланысты істер бойынша сот
шешімдерін орындау

1. Баланы ата-анасынан айырып алуға және оны басқа адамға (адамдарға) беруге байланысты шешімді мәжбүрлеп орындау қорғаншы және қамқоршы органның және баланы алатын адамның (адамдардың) міндетті түрде қатысуымен, ал қажет болған жағдайларда ішкі істер органдары өкілінің қатысуымен, ал қажет болған жағдайларда ішкі істер органдары өкілінің қатысуымен жүргізілуге тиіс.

2. Баланы беру туралы сот шешімін оның мүдделеріне нұқсан келтірмей орындау мүмкін болмаған жағдайда бала соттың ұйғарымымен тәрбие, емдеу мекемесіне немесе басқа мекемеге уақытша орналастырылуы мүмкін.

12-тарау. Бала асырап алу

76-бап. Бала ретінде асырап алуға жол берілетін балалар

1. Кәмелетке толмаған балаларға қатысты және солардың мүдделеріне сәйкес қана ұл асырап алуға немесе қыз асырап алуға жол беріледі.

2. Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын бұл балаларды Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына тәрбиелеуге беру мүмкін болмаған жағдайларда ғана шетелдіктерге асырап алуға, не балалардың туыстарына осы туыстарының азаматтығы мен тұрғылықты жеріне қарамастан асырап алуға берілуі мүмкін. Z100253
Балалар Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына, балалардың туысы емес шетелдіктерге аталған балалар осы Заңның 101-бабының 3-тармағына сәйкес орталықтандырылған есепке қойылған күннен үш ай өткеннен соң асырап алуға берілуі мүмкін.

3. Бала асырап алғысы келетін шетелдіктер баланы жеке өзі таңдап алуға, онымен кемінде екі апта бойы тікелей жақын араласуға, қорғаншы және қамқоршы органға баланы асырап алғысы келетіні туралы жазбаша арыз, сондай-ақ мемлекеттік лицензиялар негізінде осындай қызметті жүзеге асыратын агенттіктер беретін ықтимал ата-аналардың қаржы жағынан әл-ауқаты, отбасы жағдайы, денсаулық жағдайы, жеке басының адамгершілік қасиеттері туралы анықтама беруге міндетті.

77-бап. Баланы асырап алу тәртібі

1. Баланы асырап алуды бала асырап алуға тілек білдірген адамдардың (адамның) арызы бойынша сот жүргізеді. Бала асырап алу туралы істерді сот азаматтық іс жүргізу заңдарында көзделген ережелер бойынша ерекше іс жүргізу тәртібімен жүргізеді.
Балаларды асырап алу туралы істерді сот қорғаншы және қамқоршы органдардың қатысуымен қарайды.

2. Бала асырап алушының және асырап алынған баланың құқықтары мен міндеттері (осы заңның 89-бабы) баланы асырап алу туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап туындайды.
Сот баланы асырап алу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде осы шешімнің көшірмесін шешім шығарған орны бойынша азаматтық хал актілерін жазатын орган мен қорғаншы және қамқоршы органға жіберуге міндетті.
Бала асырап алу азаматтық хал актілерінің мемлекеттік тіркеуі үшін белгіленген тәртіппен мемлекеттік тіркелуге тиіс.

78-бап. Асырап алынуға тиісті балаларды және бала асырап
алуға тілек білдірген адамдарды есепке алу

1. Асырап алынуға тиісті балаларды есепке алу осы Заңның 101-бабының 3-тармағында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

2. Бала асырап алуға тілек білдірген адамдарды есепке алу облыстық (республикалық маңызы бар қалалық, астаналық) атқарушы органдар белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын балаларды асырап алуға тілек білдірген шетелдіктерді есепке алу Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі белгілейтін тәртіппен жүргізіледі.
Ескерту. 78-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

79-бап. Бірнеше бала асырап алу

1. Бір адамның ағалы-інілі және апалы-сіңлілі (қарындасты) болып табылатын немесе өзара туыстық қатынасы жоқ бірнеше баланы асырап алуына болады.
Өзара туыстық қатынасы жоқ асырап алынған балалардың арасында ағалы-інілі және апалы-сіңлілі (қарындасты) сияқты құқықтар мен міндеттер пайда болады.

2. Асырап алу балалардың мүдделеріне сай келетін жағдайларды қоспағанда, ағалы-інілер мен апалы-сіңлілерді (қарындастарын) әртүрлі адамдардың асырап алуына жол берілмейді.

80-бап. Бала асырап алуға құқығы бар адамдар

1. Бала асырап алуға бала асырап алушы адамның отбасында баланың қалыпты дамуы, тәрбиеленуі және білім алуы үшін жағдайлар болған кезде рұқсат етіледі.

2. Мыналарды:
1) сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі деп таныған адамдарды;
2) сот біреуін әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі деп таныған ерлі-зайыптыларды;
3) сот арқылы ата-ана құқықтарынан айырылған немесе сот ата-ана құқықтарын шектеген адамдарды;
4) өзіне заңмен жүктелген міндеттерді тиісінше орындамағаны үшін қорғаншылық (қамқоршылық) міндеттерден шеттетілген адамдарды;
5) егер өз кінәлары бойынша сот шешімімен бала асырап алудың күші жойылса, бұрынғы бала асырап алушы адамдарды;
6) денсаулық жағдайы бойынша ата-ана құқықтарын жүзеге асыра алмайтын адамдарды қоспағанда, қай жыныстан болса да кәмелетке толған адамдар бала асырап алушылар бола алады. Баланы асырап алуға, оны қорғаншылығына (қамқоршылығына) алуға, патронатқа алуға болмайтын адамның бойындағы ауруларының тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

3. Бір-бірімен некеде тұрмайтын адамдардың белгілі бір баланы бірлесіп асырап алуына болмайды.

81-бап. Бала асырап алушы мен асырап алынушы баланың
арасындағы жас айырмасы

1. Некеде тұрмайтын асырап алушы мен асырап алынушы баланың жас айырмасы кем дегенде он алты жас болуы тиіс. Сот дәлелді деп таныған себептер бойынша жас айырмасы қысқартылуы мүмкін.

2. Өгей әкесі (өгей шешесі) бала асырап алғанда, осы баптың 1-тармағында белгіленген жас айырмасы талап етілмейді.

82-бап. Бала асырап алуға ата-аналардың, қорғаншылар мен
қамқоршылардың келісімі

1. Баланы асырап алу үшін оның ата-аналарының келісімі қажет. Жасы он алтыға жетпеген, кәмелетке толмаған ата-аналардың баласын асырап алғанда, сондай-ақ олардың ата-аналарының немесе қорғаншыларының (қамқоршыларының), патронат тәрбиешілерінің келісімі, ал ата-аналары немесе қорғаншылары (қамқоршылары) болмаған жағдайда - қорғаншы және қамқоршы органның келісімі қажет.

2. Бала асырап алуға ата-аналардың келісімі нотариат куәландырған немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала тұратын мекеменің басшысы растаған не бала асырап алу жүргізілген орындағы немесе ата-ананың тұрғылықты жеріндегі қорғаншы және қамқоршы орган бекіткен арызда көрсетілуге тиіс, сондай-ақ бала асырап алу ісін жүргізу кезінде сотта тікелей білдірілуі мүмкін.
Бала асырап алу туралы сот шешімі шығарылғанға дейін ата-аналар бала асырап алуға өздері берген келісімінің күшін жоюға құқылы.

3. Ата-аналар нақты адамдарға не нақты адамды көрсетпей-ақ баланы асырап алуына келісім беруі мүмкін. Қорғаншы және қамқоршы органдар сотқа баланы асырап алудың бала мүдделеріне сай келетіні туралы қорытынды береді. Мұндай қорытынды баланы оның өгей әкесі (өгей шешесі) асырап алған кезде талап етілмейді.

4. Қорғаншылықта (қамқоршылықта) тұрған балаларды асырап алу үшін олардың қорғаншыларының (қамқоршыларының) жазбаша түрдегі келісімі қажет.

5. Патронат туралы шарт бойынша тәрбиеленіп жатқан балаларды асырап алу үшін патронат тәрбиешілерінің жазбаша түрдегі келісімі қажет.

6. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және тәрбие, емдеу мекемелері мен басқа да мекемелердегі балаларды асырап алу үшін осы мекемелер басшыларының жазбаша түрдегі келісімі қажет.

7. Сот баланың мүдделерін көздей отырып, оны асырап алу туралы осы баптың 1, 4-6-тармақтарында аталған адамдардың келісімінсіз шешім шығаруға құқылы.

83-бап. Баланы ата-аналарының келісімінсіз асырап алу

Егер ата-аналарын:
1) сот белгісіз немесе өлген, хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;
2) сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;
3) сот ата-ана құқықтарынан айырса (осы Заңның 69-бабының 7-тармағындағы талаптар сақталған жағдайда);
4) баламен бірге тұрмайтын және сот дәлелсіз деп таныған себептер бойынша алты айдан астам уақыт бойы оны тәрбиелеу мен асыраудан жалтарып жүрсе, олардың баланы асырап алуға келісімі талап етілмейді.

84-бап. Асырап алуға баланың келісімі

1. Он жасқа толған баланы асырап алу үшін оның келісімі қажет.
Баланың асырап алынуға келісімін сот белгілейді.

2. Егер бала асырап алу туралы арыз берілгенге дейін бала асырап алушының үйінде тұрып, оны өзінің ата-анасы деп есептейтін болса, асырап алуға баланың келісімі бар деп ұйғарылады.

85-бап. Бала асырап алуға ерлі-зайыптылардың біреуінің
келісімі

1. Егер баланы ерлі-зайыптылардың екеуі бірдей асырап алмаса, баланы ерлі-зайыптылардың біреуі асырап алған кезде бала асырап алуға ерлі- зайыптылардың екіншісінің жазбаша келісімі талап етіледі.

2. Егер ерлі-зайыптылар отбасылық қатынастарды іс жүзінде тоқтатып, бір жылдан астам уақыт бөлек тұрып жатса және екінші жұбайының тұрғылықты жері белгісіз болса, бала асырап алу үшін екінші жұбайдың келісімі талап етілмейді.

86-бап. Асырап алынған баланың аты, әкесінің аты және тегі

1. Асырап алынған баланың өз аты, әкесінің аты және тегі сақталады.

2. Бала асырап алушының өтініші бойынша, егер бұл баланың мүдделеріне қайшы келмейтін болса, асырап алынған балаға бала асырап алушының тегі, сондай-ақ ол ұсынған ат беріледі. Асырап алынған баланың әкесінің аты болып, егер бала асырап алушы еркек болса, асырап алушының аты, ал егер асырап алушы әйел болса, асырап алынған баланың әкесі ретінде сол әйел ұсынған адамның аты танылады. Егер бала асырап алушы ерлі-зайыптылардың тектері әртүрлі болса, бала асырап алушы ерлі-зайыптылардың келісімдері бойынша, асырап алынған балаға олардың біреуінің тегі беріледі.

3. Баланы некеде тұрмайтын адам асырап алған жағдайда, оның өтініші бойынша туу туралы кітапқа асырап алынған бала шешесінің (әкесінің) тегі, аты мен әкесінің аты осы адамның (бала асырап алушының) көрсетуі бойынша жазылады.

4. Бала асырап алудың құпиялылығы талап еткен жағдайларды қоспағанда, он жасқа жеткен асырап алынған баланың тегі, аты мен әкесінің аты тек сол баланың келісімімен ғана өзгертілуі мүмкін.

5. Асырап алынған баланың тегі, аты және әкесінің аты өзгертілгені туралы оны асырап алу туралы сот шешімінде көрсетіледі.

87-бап. Асырап алынған баланың туған күні мен туған
жерінің өзгертілуі

1. Бала асырап алудың құпиялылығын қамтамасыз ету үшін бала асырап алушының өтініші бойынша асырап алынған баланың туған күні, бірақ алты айдан аспайтын мерзімге, сондай-ақ оның туған жері өзгертілуі мүмкін.
Асырап алынған баланың туған күнін өзгертуге үш жасқа дейінгі бала асырап алынған кезде ғана жол беріледі.

2. Асырап алынған баланың туған күнінің және (немесе) туған жерінің өзгертілуі жөнінде бала асырап алу туралы сот шешімінде көрсетіледі.

88-бап. Бала асырап алғандарды асырауға алынған баланың
ата-анасы ретінде жазу

1. Бала асырап алушылардың өтініші бойынша сот туу туралы жазбалар кітабына бала асырап алушыларды өздері асырап алған баланың ата-анасы ретінде жазу туралы шешім қабылдай алады.

2. Осы Заңның 84-бабының 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, он жасқа толған асырап алынған балаға қатысты мұндай жазба жасау үшін оның келісімі қажет.

3. Мұндай жазба жүргізу қажеттілігі жөнінде баланы асырап алу туралы сот шешімінде көрсетіледі.

89-бап. Бала асырап алудың құқықтық салдары

1. Асырап алынған балалар және олардың ұрпақтары бала асырап алушылар мен олардың туыстарына қатысы бойынша, ал бала асырап алушылар және олардың туыстары асырап алынған балалар мен олардың ұрпақтарына қатысы бойынша жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтар мен міндеттер жағынан тегі бір туыстарға теңестіріледі.

2. Асырап алынған балалар өздерінің ата-аналарына (өздерінің туыстарына) қатысы бойынша жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтарынан айрылады және олар жөніндегі міндеттерден босатылады.

3. Баланы бір адам асырап алған жағдайда, егер бала асырап алушы еркек болса, шешесінің тілегі бойынша, егер бала асырап алушы әйел болса, әкесінің тілегі бойынша жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтар мен міндеттердің сақталуы мүмкін.

4. Асырап алынған баланың меншігіндегі мүліктің сақталуы үшін бала асырап алушы жауапты болады. Бала асырап алудан бас тартқан жағдайда бұл мүлікті қайтару жөніндегі міндет те бала асырап алушыға жүктеледі.

5. Асырап алынған баланың ата-анасының біреуімен немесе қайтыс болған ата-анасының туыстарымен қарым-қатынастары сақталуы жөнінде баланы асырап алу туралы сот шешімінде көрсетіледі.

6. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында көзделген бала асырап алудың, осы баланың туу туралы акт жазбасындағы бала асырап алушылардың ата-анасы ретінде жазылуына қарамастан, құқықтық салдары пайда болады.

90-бап. Асырап алынған баланың зейнетақы мен жәрдемақы алу
құқығының сақталуы

Асырап алынар кезінде ата-анасының қайтыс болуына байланысты өзіне тиесілі зейнетақы мен жәрдемақы алуға құқығы бар бала бұл құқықты асырап алынған жағдайда да сақтап қалады.

91-бап. Бала асырап алудың құпиялылығы

1. Бала асырап алудың құпиялылығы заңмен қорғалады.
Бала асырап алу туралы шешім шығарған судьялар немесе бала асырап алуды мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырған лауазымды адамдар, сондай-ақ бала асырап алу туралы өзгедей түрде хабардар болған адамдар бала асырап алудың құпиялылығын сақтауға міндетті.

2. Осы баптың 1-тармағында аталған, бала асырап алудың құпиялылығын оны асырап алушылардың еркіне қарамай жария еткен адамдар заңда белгіленген тәртіппен жауапқа тартылады.

92-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану

1. Бала асырап алу:
1) асырап алу туралы шешім жалған құжаттар негізінде қабылданған;
2) заң бойынша міндетті болса да (осы Заңның 82-бабы), бала асырап алу ата-аналардың келісімінсіз жасалған;
3) некеде тұрған адам жұбайының келісімінсіз бала асырап алған;
4) осы Заңның 80-бабының 2-тармағында көзделген ережелер бұзылған жағдайларда жарамсыз деп танылады.

2. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану сот тәртібімен жүргізіледі.

3. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы істі сот қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен қарайды.

93-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы талап
етуге құқығы бар адамдар

Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы талапты асырап алынушының ата-аналары, асырап алушының жұбайы, бала асырап алуға байланысты құқықтары бұзылған адамдар, прокурор, қорғаншы және қамқоршы орган қоюға құқылы.

94-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп танудың салдары

1. Бала асырап алу туралы сот шешімі шыққан кезден бастап бала асырап алу жарамсыз деп танылады.

2. Бала асырап алу жарамсыз деп танылған жағдайда, асырап алынған баланың және асырап алушылардың (бала асырап алушылар туыстарының) өзара құқықтары мен міндеттері тоқтатылады және егер мұны баланың мүдделері қажет етсе, баланың және оның ата-анасының (оның туыстарының) өзара құқықтары мен міндеттері қалпына келтіріледі.

3. Ата-ананың талап етуі бойынша балаға бұрынғы аты, әкесінің аты және тегі беріледі.

4. Сот бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде осы шешімнің үзіндісін бала асырап алуды мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазатын орган мен қорғаншы және қамқоршы органдарға жіберуге міндетті.

95-бап. Бала асырап алудың күшін жоюға негіздер

1. Бала асырап алушылар өздеріне жүктелген міндеттерін орындаудан жалтарған, ата-ана құқықтарын теріс пайдаланған, асырап алынған балаға қатал қараған, соның ішінде оған күш қолданып немесе психикалық зорлық- зомбылық етіп, жыныстық пәктігіне қастық жасаған, маскүнемдікпен, нашақорлықпен немесе уытқұмарлықпен ауырады деп танылған жағдайларда, баланы асырап алудың күші жойылуы мүмкін.

2. Сот баланың мүдделерін негізге алып және баланың пікірін ескере отырып, басқа да негіздер бойынша баланы асырап алудың күшін жоюға құқылы.

96-бап. Бала асырап алудың күшін жою

1. Бала асырап алудың күшін жою сот тәртібімен жүргізіледі.

2. Бала асырап алудың күшін жою туралы іс қорғаншы және қамқоршы органның, сондай-ақ прокурордың қатысуымен қаралады.

3. Бала асырап алудың күшін жою туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап бала асырап алу тоқтатылады.
Сот бала асырап алудың күшін жою туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде осы шешімнің үзіндісін бала асырап алуды мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазатын орган мен қорғаншы және қамқоршы органдарға жіберуге міндетті.

97-бап. Бала асырап алудың күшін жоюды талап етуге құқығы
бар адамдар

Бала асырап алудың күшін жоюды талап етуге оның ата-аналарының, бала асырап алушылардың, он төрт жасқа толған асырап алынған баланың, қорғаншы немесе қамқоршы органның, сондай-ақ баланың мүдделеріне сай прокурордың құқығы бар.

98-бап. Бала асырап алудың күшін жоюдың салдары

1. Сот бала асырап алудың күшін жойған кезде, асырап алынған баланың және баланы асырап алғандардың, бала асырап алушылар туыстарының өзара құқықтары мен міндеттері тоқтатылады және егер баланың мүдделері талап етсе, бала мен оның ата-анасының (оның туыстарының) өзара құқықтары мен міндеттері қалпына келтіріледі.

2. Бала асырап алудың күші жойылған кезде бала сот шешімі бойынша ата- анасына беріледі. Ата-аналары болмаған кезде, сондай-ақ баланы ата-анасына беру оның мүдделеріне қайшы келсе, бала қорғаншы және қамқоршы органның қамқоршылығына беріледі.

3. Сот баланың асырап алынуына байланысты оған берілген аты, әкесінің аты және тегі сақталу-сақталмау мәселесін де шешеді.
Он жасқа толған баланың атын, әкесінің атын немесе тегін тек оның келісімімен ғана өзгерту мүмкін болады.

4. Сот баланың мүдделерін негізге ала отырып, осы Заңның 125 және 127-баптарында белгіленген мөлшерде бұрынғы бала асырап алушыны баланы асырауға қаражат төлеп тұруға міндеттеуге құқылы.

99-бап. Асырап алынған бала кәмелетке толғаннан кейін бала
асырап алудың күшін жоюға жол бермеу

Егер бала асырап алудың күшін жою туралы талап қойылған кезде асырап алынған бала кәмелетке толса, баланы асырап алудың күшін жоюға жол берілмейді, бұған мұндай күшін жоюға бала асырап алушы мен асырап алынған баланың өзара келісімі, сондай-ақ асырап алынған баланың ата-анасының, егер олары тірі болса, сот ата-ана құқықтарынан айырмаған немесе әрекетке қабілетсіз деп танымаған болса, олардың да келісімі болған жағдайлар қосылмайды.

4-бөлім. Қорғаншылық және қамқоршылық

13-тарау. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды
анықтау және орналастыру

100-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың
құқықтары мен мүдделерін қорғау

1. Ата-анасының қайтыс болуы, олардың ата-ана құқықтарынан айырылуы, олардың ата-ана құқықтарының шектелуі, ата-анасының әрекетке қабілетсіз деп танылуы, ата-анасының сырқаттылығы, ата-аналарының ұзақ уақыт болмауы, ата-аналардың балаларын тәрбиелеуден немесе олардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудан жалтаруы, соның ішінде ата-аналардың тәрбиелеу, емдеу және басқа да осыған ұқсас мекемелерден өз балаларын алудан бас тартуы, сондай-ақ ата-аналардың қамқорлығы болмаған өзге де жағдайларда, балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау қорғаншы және қамқоршы органдарға жүктеледі.

2. Қорғаншы және қамқоршы органдар ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтайды, осындай балалардың есебін алуды жүргізеді және ата-анасының қамқорлығынсыз қалудың нақты мән-жайларын негізге ала отырып, балаларды орналастырудың нысандарын таңдайды (осы Заңның 102-бабы), сондай-ақ оларды асырау тәрбиелеу және білім беру жағдайларына одан әрі бақылау жасауды жүзеге асырады.
Қорғаншы және қамқоршы органдардан басқа, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыру жөніндегі заңды және жеке тұлғалардың қызметіне жол берілмейді.

101-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды
анықтау және есепке алу

1. Осы Заңның 100-бабының 1-тармағында аталған балалар туралы мәліметтер бар мекемелердің (мектепке дейінгі ұйымдар, орта білім беретін ұйымдар, емдеу және басқа да мекемелердің) лауазымды адамдары және өзге де азаматтар олар туралы қорғаншы және қамқоршы органдарға балалардың нақты тұрған жерін хабарлауға міндетті.
Қорғаншы және қамқоршы орган осындай мәліметтер алған күннен бастап үш күн ішінде баланың тұрмыс жағдайына зерттеу жүргізуге және ата-аналарының немесе оның туыстарының қамқорлығы жоқ екендігі фактісі анықталған кезде баланы орналастыру туралы мәселе шешілгенге дейін оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге міндетті.
2. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар тұратын тәрбие, емдеу және басқа да мекемелердің басшылары, баланы отбасы тәрбиесіне беру мүмкін екендігі белгілі болған күннен бастап жеті күн мерзім ішінде бұл туралы осы мекеменің тұрған жері бойынша қорғаншы және қамқоршы органға хабарлауға міндетті.
3. Қорғаншы және қамқоршы орган осы баптың 1 және 2-тармақтарында аталған мәліметтер түскен күннен бастап бір ай ішінде баланы орналастыруды қамтамасыз етеді (осы Заңның 102-бабы) және баланы отбасына тәрбиелеуге беру мүмкіндігі болмаған кезде орталықтандырылған есепке алу үшін және кейіннен баланы Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматының отбасына тәрбиелеуге орналастыруға жәрдем көрсету үшін осындай бала туралы мәліметті тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің білім беру басқармасының органына жібереді.
Балаларды орталықтандырылған есепке алуды ұйымдастыру тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
4. Осы баптың 2 және 3-тармақтарында көзделген міндеттерді орындамағаны үшін, сондай-ақ бала туралы көпе-көрнеу жалған мәліметтер бергені үшін лауазымды адамдар заңда белгіленген тәртіппен жауапқа тартылады.
Ескерту. 101-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2007.07.27 N 320 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен .

102-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды
орналастыру

1. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар асырап алынып, отбасына тәрбиеленуге, қорғаншылыққа (қамқоршылыққа) немесе патронат шарты бойынша, ал мұндай мүмкіндік болмаған кезде, жетім балаларға немесе ата- аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық үлгідегі (тәрбие, емдеу және басқа да) мекемелерге берілуге тиіс.
Баланың мүддесіне сай оны орналастыру кезінде оның этникалық шығу тегі, белгілі бір дінге және мәдениетке жататындығы, ана тілі, тәрбие мен білім берудегі сабақтастықты қамтамасыз ету мүмкіндігі ескерілуі мүмкін.
2. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды, осы баптың 1-тармағында аталған отбасына немесе мекемеге тәрбиелеуге орналастырылғанға дейін балаларға қорғаншылық (қамқоршылық) міндеттерін атқару қорғаншы және қамқоршы органдарға уақытша жүктеледі.

14-тарау. Қорғаншылықты және қамқоршылықты белгілеу
тәртібі

103-бап. Қорғаншылық және қамқоршылық белгіленетін адамдар

1. Қорғаншылық және қамқоршылық ата-анасының қамқорлығынсыз қалған (осы Заңның 101-бабының 1-тармағы) балаларға, оларды асырау, тәрбиелеу және білім беру мақсатында, сондай-ақ олардың мүліктік және мүліктік емес құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін белгіленеді.
2. Қорғаншылық және қамқоршылық әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі кәмелетке толған адамдардың мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін де белгіленеді.

104-бап. Қорғаншылық

1. Қорғаншылық он төрт жасқа толмаған балаларға, сондай-ақ психикалық аурудың салдарынан немесе ақыл-есінің кемдігінен сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдарға белгіленеді.
2. Қорғаншылық қайтыс болған немесе соттың шешімімен өлді немесе хабарошарсыз кеткен деп танылған кәмелетке толмаған адамның, әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі кәмелетке толған адамның мүлкіне тағайындалады.
Егер қорғаншылық және қамқоршылық белгіленген адамның басқа жерде мүлкі болса, онда осы мүлікті басқару үшін қорғаншы және қамқоршы органдар мүліктің тұрған жерінде қорғаншы тағайындай алады.

105-бап. Қамқоршылық

1. Қамқоршылық он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандарға, сондай-ақ спиртті ішімдіктерге немесе есірткі заттарға салынуы салдарынан сот әрекет қабілеттілігі шектеулі деп таныған адамдарға белгіленеді.
2. Денсаулығының жай-күйіне байланысты өзінің құқықтарын өз бетінше жүзеге асыра алмайтын және міндеттерді орындай алмайтын кәмелетке толған әрекет қабілеттілігі адамдардың арызы бойынша оларға қамқоршылық белгіленуі мүмкін.

106-бап. Қорғаншы және қамқоршы органдар

1. алып тасталды - 2006.01.10 N 116 Заңымен.
2. Республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органдары қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі өз функцияларын:
- кәмелетке толмағандарға қатысты білім беру мен денсаулық сақтаудың жергілікті уәкілетті органдары арқылы;
- кәмелетке толғандарға қатысты халықты әлеуметтік қорғаудың жергілікті уәкілетті органдары арқылы жүзеге асырады.
3. Қорғаншы және қамқоршы органдар баланың және оны тәрбиелеуге үміткер адамның (адамдардың) тұрмыс жағдайларына зерттеу жүргізуге және зерттеу актісін сотқа табыс етуге міндетті.
4. Қорғаншы және қамқоршы органдар өздерінің міндеттерін осы органдар туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін ереже негізінде жүзеге асырады.
Ескерту. 106-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi), 2006.01.10 N 116 (2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

107-бап. Қорғаншылықты және қамқоршылықты белгілеу

1. Қорғаншы және қамқоршы органдар қорғаншылық пен қамқоршылықты қажет ететін адамның тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық белгілейді. Жекелеген жағдайларда қорғаншылық пен қамқоршылық қорғаншының (қамқоршының) тұрғылықты жері бойынша белгіленуі мүмкін.
2. Адамды әрекетке қабілетсіз немесе оның әрекет қабілеттілігі шектеулі деп тану туралы шешім заңды күшіне енген кезден бастап үш күн ішінде сот бұл туралы оған қорғаншылық және қамқоршылық белгілеу үшін сол адамның тұрғылықты жері бойынша қорғаншы және қамқоршы органға хабарлауға міндетті.
3. Адамға қорғаншылықты және қамқоршылықты белгілеу қажеттігі туралы тиісті органдарға белгілі болған кезден бастап бір ай ішінде қорғаншылық және қамқоршылық белгіленеді.
4. Қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға мүдделі адамдар сот тәртібімен шағымдануы мүмкін.

108-бап. Қорғаншылар мен қамқоршылар

1. Мыналарды:
1) сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі деп таныған адамдарды;
2) сот бойынша ата-ана құқықтарынан айырылған немесе ата-ана құқықтарын сот шектеген адамдарды;
3) өзіне заңмен жүктелген міндеттерді тиісінше орындамағаны үшін қорғаншылық (қамқоршылық) міндеттерден шеттетілген адамдарды;
4) егер сот олардың кінәсінен бала асырап алудың күшін жойған болса, бұрын бала асырап алушыларды;
5) денсаулығының жай-күйіне байланысты (осы Заңның 80-бабы 2-тармағының 6) тармақшасы) баланы тәрбиелеу жөніндегі міндеттерін жүзеге асыра алмайтын адамдарды қоспағанда, екі жыныстың да кәмелетке толған адамдары қорғаншылар (қамқоршылар) бола алады.
2. Қорғаншы немесе қамқоршы тек оның келісімімен ғана тағайындалуы мүмкін.
Егер бұл қорғаншылыққа алынушының мүдделеріне қайшы келмесе, қорғаншыны немесе қамқоршыны тағайындауда жұбайының, ата-анасының, туыстарының немесе қорғаншылыққа алынушыға жақын басқа да адамдардың басым құқығы болады.
Егер қамқорлыққа алынушылардың мүдделерінің арасында қайшылық болмаса, бір қорғаншыны немесе қамқоршыны бірнеше адамға тағайындауға жол беріледі.
3. Әрекетке қабілетті және ата-ана құқықтарынан айырылмаған, бірақ балаларының тәрбиесін жүзеге асыра алмайтын ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларына қорғаншы және қамқоршы тағайындалатын кезде, қорғаншылар және қамқоршылар ата-аналардың тілегі ескеріле отырып тағайындалады.
Балаға қорғаншы (қамқоршы) тағайындау кезінде қорғаншының (қамқоршының) адамгершілік және өзге де жеке қасиеттері, оның қорғаншылық (қамқоршылық) міндеттерді орындау қабілеті, қорғаншы (қамқоршы) мен баланың арасындағы қатынастар, қорғаншы (қамқоршы) отбасы мүшелерінің балаға деген көзқарасы, сондай-ақ, егер бұл мүмкін болса, баланың өз тілегі ескеріледі. Егер кәмелетке толмаған балаға қорғаншы немесе қамқоршы етіп тағайындалатын адам некеде тұрса, оның жұбайының келісімі талап етіледі.
4. Қорғаншылықты немесе қамқоршылықты қажет ететін және тиісті тәрбие, емдеу мекемелерінде, халықты әлеуметтік қорғау мекемелерінде тұрып жатқан адамдардың қорғаншылары мен қамқоршылары осы мекемелердің әкімшілігі болып табылады.
Қорғаншының (қамқоршының) осындай мекемелерге баланы уақытша орналастыруы қорғаншының (қамқоршының) осы балаға қатысты қорғаншылық (қамқоршылық) құқықтары мен міндеттерін тоқтатпайды.
5. Қорғаншылар мен қамқоршылар өз қамқорындағылардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды кез келген адамдарға қатысты, соның ішінде сотта арнайы өкілеттіксіз қорғай алады.

15-тарау. Қорғаншылардың (қамқоршылардың) және қамқорлыққа
алынғандардың құқықтық жағдайы

109-бап. Қорғаншылыққа (қамқоршылыққа) алынған адамдардың
құқықтары

1. Қорғаншылыққа (қамқоршылыққа) алынған адамдардың:
1) өздерінің адамдық қадір-қасиеттерінің құрметтелуіне;
2) қорғаншы (қамқоршы) тарапынан қамқорлық көруге;
3) осы Заңның 112-бабының 4-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, онымен бірге тұруға;
4) өздеріне тиесілі алименттерін, зейнетақыларын, жәрдемақыларын және басқа да әлеуметтік төлемдерді алуға;
5) тұрғын үйге меншік құқығын немесе тұрғын үйді пайдалану құқығын сақтауға;
6) қорғаншы (қамқоршы) тарапынан қиянат етушіліктен қорғануға құқығы бар.
2. Қорғаншылыққа (қамқоршылыққа) алынған балалар осы баптың 1-тармағында келтірілген құқықтардан басқа:
1) қорғаншының (қамқоршының) отбасында тәрбиелену;
2) оларды асырап-бағу, тәрбиелеу, білім беру және жан-жақты дамытуы үшін жағдайлардың қамтамасыз етілу;
3) тұрғын үй-жайы болмаған жағдайда тұрғын үй заңдарына сәйкес оны алу құқықтарына да;
4) осы заңның 52-54, 59-баптарында көзделген құқықтарға ие болады.

110-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған, тәрбие және
емдеу мекемелеріндегі балалардың құқықтары

1. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған, тәрбие, емдеу және басқа да мекемелеріндегі балалардың:
1) асырап-бағылуға, тәрбиеленуге, білім алуға, жан-жақты дамуға, өздерінің адамгершілік қадір-қасиеттерінің құрметтелуіне, өз мүдделерінің қамтамасыз етілуіне;
2) өздеріне тиесілі алименттерді, зейнетақыларды, жәрдемақыларды және басқа да әлеуметтік төлемдерді алуға;
3) тұрғын үй-жайға меншік құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану құқығын сақтауға, ал тұрғын үй-жайы болмаған жағдайда тұрғын үй -заңдарына сәйкес тұрғын үй-жай алу құқығына ие болуға;
4) аталған мекемелерде тұруы аяқталған соң Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында көзделген жұмысқа орналасу кезіндегі жеңілдіктерге ие болуға құқығы бар.
2. Қорғаншы және қамқоршы органдар осы баптың 1-тармағында аталған мекемелерде тұрып жатқан балаларды асырау, тәрбиелеу, оларға білім беру жағдайларын бақылауды жүзеге асырады.
3. Осы мекемелер түлектерінің құқықтарын қорғау қорғаншы және қамқоршы органдарға жүктеледі.
4. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және осы баптың 1-тармағында аталған мекемелерде тұратын балалар осы Заңның 52-54, 59-баптарында көзделген құқықтарға да ие болады.
Ескерту. 110-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2007.05.15 N 253 Заңымен.

111-бап. Қорғаншылардың (қамқоршылардың) өз міндеттерін
атқаруы

1. Қорғаншылар заң жүзінде қамқоршылыққа алынғандардың өкілдері болып табылады және барлық қажетті мәмілелерді олардың атынан және олардың мүдделерін көздеп жасайды.
2. Қамқоршылар өздерінің қамқоршылығындағы адамдардың өз бетінше жасауға құқығы жоқ мәмілелерді жасауға келісім береді, қамқоршылығындағылардың өз құқықтарын жүзеге асыруына және міндеттерін атқаруына жәрдем көрсетеді, сондай-ақ оларды үшінші бір тұлғалардың тарапынан ықтимал қиянаттардан қорғайды.
3. Заңда белгіленген жағдайларды қоспағанда, қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі міндеттер тегін атқарылады.
Қорғаншы (қамқоршы) қамқоршылығына алынғандарды өз есебінен асырап бағуға міндетті емес. Қамқоршылыққа алынушыны асырап-бағу қамқоршылыққа алынушының алатын жалақысы, алименті, зейнетақысы және басқа да әлеуметтік төлемдері есебінен, сондай-ақ оған тиесілі мүліктер есебінен жүзеге асырылады.
Қамқоршылыққа алынушыны асырап-бағуға жеткілікті қаражат болмаған кезде, қорғаншы және қамқоршы органдар оны асырап-бағуға жәрдемақы тағайындайды.
Қорғаншыларға немесе қамқоршыларға жетім баланы (жетім балаларды) және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы (балаларды) асырап-бағуға жәрдемақы тағайындау тәртібін және оны төлеу мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
4. Қорғаншылар мен қамқоршылар өздерінің қамқорлығына алынғандарды асырап-бағуға, оларды бағып-күту мен емдеуді қамтамасыз етуге, олардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға қамқорлық жасауға міндетті. Аталған міндеттер сот әрекет қабілеттілігі шектеулі деп таныған кәмелетке толған адамдардың қамқоршылығына жүктелмейді.
5. Спиртті ішімдіктерге немесе есірткі заттарға салынуы салдарынан әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған адам жөніндегі негіздер жойылса, қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушыны әрекетке қабілетті деп тану туралы және одан қорғаншылық пен қамқоршылықты алып тастау туралы сотқа өтініш беруге міндетті.
Ескерту. 111-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2011.06.27 N 444-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

112-бап. Баланың қорғаншысының (қамқоршысының) құқықтары
мен міндеттері

1. Баланың қорғаншысы (қамқоршысы) қорғаншылығындағы (қамқоршылығындағы) баланы тәрбиелеуге, оның денсаулығына, дене, психикалық, адамгершілік және рухани дамуына қамқорлық жасауға құқылы және міндетті.
Қорғаншы (қамқоршы) баланың пікірі мен қорғаншы және қамқоршы органның ұсыныстарын ескере отырып, сондай-ақ осы Заңның 64-бабында көзделген талаптар сақталған жағдайда қорғаншылығындағы (қамқоршылығындағы) баланы тәрбиелеудің әдістерін дербес белгілеуге құқылы.
Қорғаншы (қамқоршы) баланың пікірін ескере отырып, ол орта білім алғанға дейін балаға білім беру мекемесі мен оқытудың нысанын таңдауға құқылы және баланың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
2. Қорғаншы (қамқоршы) қамқоршылығындағы (қорғаншылығындағы) баланы өздерінде заңды негіздерсіз ұстап отырған кез келген адамнан, соның ішінде баланың жақын туыстарынан қайтарып беруді сот арқылы талап етуге құқылы.
3. Баланың өз ата-аналарымен және басқа жақын туыстарымен қарым- қатынас жасауына, мұндай қарым-қатынас баланың мүдделеріне сай келмеген жағдайларды қоспағанда, бөгет болуға қорғаншының (қамқоршының) құқығы жоқ.
4. Қамқорлыққа алынушылар, балалар немесе емдеу мекемелерінде тәрбиеленуде немесе емделуде болған жағдайларды қоспағанда, кәмелетке толмағандардың қорғаншылары мен қамқоршылары өздері қамқорлыққа алғандармен бірге тұруға міндетті. Қамқоршының он алты жасқа толған қамқоршылыққа алынушыдан бөлек тұруына, бұл қамқоршылыққа алынушының тәрбиесіне және оның құқықтары мен мүдделерін қорғауға қолайсыздық туғызбайтын жағдайда, қорғаншы және қамқоршы органның рұқсатымен жол беріледі.
Қорғаншылар мен қамқоршылар тұрғылықты жерінің өзгеруі туралы қорғаншы және қамқоршы органдарға хабарлап отыруға міндетті.
5. Қорғаншы кемінде жылына бір рет қорғаншы және қамқоршы органға қамқоршылыққа алынушының денсаулық жағдайы туралы және оны тәрбиелеу жөніндегі, сондай-ақ оның мүлкін басқару жөніндегі жұмыс туралы есеп беріп отыруға міндетті.

113-бап. Әрекетке қабілетті азаматтарды қамқоршылыққа алу

1. Денсаулық жағдайы бойынша өз құқығын жүзеге асырып, қорғай алмайтын және міндеттерін орындай алмайтын кәмелетке толған әрекетке қабілетті адамның өтініші бойынша оған қамқоршылық белгіленуі мүмкін.
2. Кәмелетке толған әрекетке қабілетті адамның қамқоршысын қорғаншы және қамқоршы орган сол адамның келісімі бойынша ғана тағайындауы мүмкін.
3. Кәмелетке толған әрекетке қабілетті қамқоршылыққа алынушыға тиесілі мүлікке билік етуді қамқоршылыққа алынушымен жасалған тапсыру шарты немесе мүлікті сенімді басқару негізінде қамқоршы жүзеге асырады.
Қамқоршылыққа алынушыны асырап-бағуға және оның тұрмыстық қажеттерін қанағаттандыруға бағытталған тұрмыстық және өзге де мәмілелерді жасауды қамқорлыққа алынушының келісімімен қамқоршы жүзеге асырады.
4. Кәмелетке толған әрекетке қабілетті адамды қамқорлыққа алу осы адамның талабы бойынша тоқтатылуы мүмкін.
Қамқоршылыққа алынған адамның қамқоршысы осы Заңның 115-бабында көзделген жағдайларда өзіне жүктелген міндеттерді орындаудан босатылады.

114-бап. Қамқоршылыққа алынушының мүлкіне билік ету

1. Қамқоршылыққа алынушы адамның кірістерін, соның ішінде оның мүлкін басқарудан түсетін кірістерін, қамқоршылыққа алынушының өзі дербес билік етуге құқығы бар кірістерін қоспағанда, тек қана қамқоршылыққа алынушының мүдделеріне сай және қорғаншы мен қамқоршы органның алдын ала рұқсатымен қорғаншы немесе қамқоршы жұмсайды.
Қорғаншы және қамқоршы органның алдын ала берген рұқсатынсыз, қамқоршылыққа алынушының оның кірісі ретіндегі тиесілі сомасы есебінен қорғаншы мен қамқоршы қамқоршылыққа алынушыны асырау үшін қажетті азын-аулақ шығыстар жасауға құқылы.
2. Қорғаншы және қамқоршы органның алдын ала берген рұқсатынсыз қорғаншының иеліктен алу жөніндегі мәмілелер жасауға, ал қамқоршының мәміле жасауға келісім беруге, соның ішінде қамқоршылыққа алынушының мүлкін айырбастауға немесе сыйға тартуға немесе оның атынан кепіл болу шартын жасасуға, оны жалға (жалдауға), тегін пайдалануға немесе кепілге беруге, қамқорлыққа алынушының заң бойынша және өсиет бойынша мұрагерлікпен тиесілі құқықтарынан бас тартқызуға әкеп соғатын мәмілелер жасауға, оның мүлкін бөлуге немесе одан үлес бөлуге, сондай-ақ қамқоршылыққа алынушының мүлкін азайтуға әкеп соғатын басқа да кез келген мәмілелер жасауға құқығы жоқ. Аталған мәмілелер нәтижесінде қорғаншы алған қаражаттың қалай жұмсалуға тиіс екенін қорғаншы және қамқоршы орган белгілейді.
Қамқоршылыққа алынушының мүлкін басқару тәртібі Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленеді.
3. Мүлікті қамқоршылығына алушыға сый ретінде немесе тегін түрде пайдалануға беруді қоспағанда, қорғаншының (қамқоршының), олардың жұбайлары мен жақын туыстарының қамқоршылыққа алынушымен мәмілелер жасауға, сондай-ақ мәмілелер жасау кезінде немесе қамқоршылыққа алынушы мен қорғаншы немесе қамқоршының жұбайы және олардың жақын туыстары арасында жүргізілген сот ісінде қамқоршылыққа алынушының атынан өкілдік білдіруге құқығы жоқ.
Қорғаншы (қамқоршы) болып тағайындалмастан бұрын туындаған қамқоршылыққа алынушының қорғаншысына (қамқоршысына), оның жұбайына немесе туыстарына қарыздары қорғаншы және қамқоршы органның рұқсатымен төленеді.

115-бап. Қорғаншылар мен қамқоршыларды олардың өз
міндеттерін атқарудан босату және шеттету

1. Қорғаншы және қамқоршы орган кәмелетке толмаған қамқоршылыққа алынушы өз ата-анасына қайтып оралған немесе ол асырап алушыға қайтарылған жағдайларда, қорғаншыны немесе қамқоршыны өз міндеттерін атқарудан босатады.
Қамқоршылыққа алынушыны тәрбие, емдеу мекемесіне, халықты әлеуметтік қорғау мекемесіне немесе басқа да мекемеге орналастыру кезінде, егер бұл қамқоршылыққа алынушының мүдделеріне қайшы келмесе, қорғаншы және қамқоршы орган бұрын тағайындалған қорғаншыны немесе қамқоршыны олардың өз міндеттерін атқарудан босатады.
2. Дәлелді себептер болған кезде (сырқаттану, мүліктік жағдайдың өзгеруі, қамқорлыққа алынушымен өзара түсініспеушілік және т.с.с) қорғаншы немесе қамқоршы оның өтініші бойынша өз міндеттерін атқарудан босатылуы мүмкін.
3. Қорғаншы немесе қамқоршы өзінің тиісті міндеттерін тиісінше атқармаған жағдайда, соның ішінде өзінің қорғаншылығын немесе қамқоршылығын жеке басының пайдасы мақсатында пайдаланған кезде немесе қамқоршылыққа алынушыны қадағалаусыз және қажетті көмексіз қалдырған жағдайда, қорғаншы және қамқоршы орган қорғаншыны немесе қамқоршыны осы міндеттерді атқарудан шеттеуі және кінәлі адамды заңмен белгіленген жауапқа тарту үшін қажетті шаралар қолдануы мүмкін.

116-бап. Қорғаншылықты және қамқоршылықты тоқтату

1. Қамқоршылыққа алынушыны әрекетке қабілетті деп тану немесе қорғаншының, қамқоршының немесе қорғаншы және қамқоршы органның арызы бойынша оның әрекет қабілеттілігі шектеулілігінің күшін жою туралы сот шешім шығарған жағдайларда кәмелетке толған адамдарға қорғаншылық және қамқоршылық тоқтатылады.
2. Жасөспірім қамқоршылыққа алынушы он төрт жасқа жеткен соң оған қорғаншылық тоқтатылады, ал қорғаншылық міндетін жүзеге асыратын адам бұл туралы қосымша шешімсіз кәмелетке толмаған баланың қамқоршысы болады.
3. Кәмелетке толмаған балаға қамқоршылық он сегіз жасқа жеткен кезде арнайы рұқсатсыз, сондай-ақ ол некеге отырған кезде және кәмелетке толғанға дейін ол әрекетке толық қабілетті болған басқа да жағдайларда қамқоршылық тоқтатылады.

117-бап. Қорғаншылардың және қамқоршылардың әрекеттеріне
шағым жасау

Қорғаншылардың және қамқоршылардың әрекетіне кез келген адам қамқоршылыққа алынушының мүдделеріне сай қорғаншы және қамқоршы органға не оның тұрғылықты жері бойынша сотқа шағым жасай алады.

118-бап. Қорғаншы және қамқоршы органдардың шешімдеріне
шағым жасау

Қорғаншы және қамқоршы органдардың барлық мәселелер жөніндегі шешімдеріне мүдделі адамдар сот тәртібімен шағым жасай алады.

16-тарау. Патронат

119-бап. Патронат

1. Қорғаншылық және қамқоршылық нысанындағы патронат ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, соның ішінде тәрбиелеу, емдеу немесе осы тәрізді басқа да мекемелердегі кәмелетке толмаған балаларға белгіленеді.
2. Баланы тәрбиелеуге алуға тілек білдіруші адам (патронат тәрбиеші) мен қорғаншы және қамқоршы орган арасында жасалған баланы (балаларды) тәрбиелеуге беру туралы шарт патронаттың туындау негізі болып табылады.
3. Патронат туралы Ережені Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.

120-бап. Баланы тәрбиелеуге беру туралы шарт

1. Баланы тәрбиелеуге беру туралы шарт баланы асырап-бағу, тәрбиелеу және білім беру жағдайларын, патронат тәрбиешінің құқықтары мен міндеттерін, патронат тәрбиешіге қатысты қорғаншы және қамқоршы органдардың міндеттерін, сондай-ақ мұндай шарттың тоқтатылу негіздері мен салдарларын көздеуі тиіс.
Бала патронат тәрбиешіге аталған шартпен белгіленген мерзімге тәрбиелеуге беріледі.
2. Патронат тәрбиешілердің еңбегіне ақы төлеу және тәрбиелеуге алынған балалар санына қарай берілетін жеңілдіктер Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленеді.
3. Баланы тәрбиелеуге беру туралы шарт:
1) дәлелді себептері (сырқаттану, отбасылық немесе материалдық жағдайдың өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасындағы жанжалдар және басқалар) болған кезде патронат тәрбиешілердің бастамасы бойынша;
2) баланы асырап-бағу, тәрбиелеу және білім беруде қолайсыз жағдайлар туған кезде қорғаншы және қамқоршы органның бастамасы бойынша;
3) бала ата-анасына қайтарып берілген немесе бала асырап алынған жағдайларда мерзімінен бұрын бұзылуы мүмкін.

121-бап. Патронат тәрбиешілер

1. Патронат тәрбиешілер тәрбиеге алынған балаға (балаларға) қатысты қорғаншылар мен қамқоршылар сияқты құқықтар мен міндеттерге ие болады. Оларға осы заңның 108-бабында көзделген талаптар қойылады.
2. Патронат тәрбиешілерді іріктеп алуды қорғаншы және қамқоршы органдар жүзеге асырады.

122-бап. Патронат белгіленетін бала (балалар)

1. Шарт бойынша оны патронат тәрбиешілерге беру үшін баланы (балаларды) алдын ала таңдауды қорғаншы және қамқоршы органмен келісім бойынша баланы (балаларды) отбасына қабылдауға тілек білдірген адамдар жүзеге асырады.
Ағалы-інілерді, апалы-сіңлілерді (қарындастарын) ажыратуға жол берілмейді, бұған олардың мүдделеріне сай келетін жағдайлар қосылмайды.
2. Баланы (балаларды) патронат тәрбиешілерге беру оның пікірі ескеріле отырып жүзеге асырылады. Он жасқа толған бала (балалар) оның келісімімен ғана берілуі мүмкін.
3. Патронат тәрбиешілерге берілген бала (балалар) өзіне тиесілі алименттерге, зейнетақыға, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығын, сондай-ақ тұрғын үй-жайға меншік құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану құқығын сақтайды. Тұрғын үй-жайы болмаған кезде, тұрғын үй заңдарына сәйкес оған тұрғын үй-жай берілуіне құқығы бар.
Патронат тәрбиешілерге берілген бала (балалар) осы Заңның 52-54, 59-баптарында көзделген құқықтарға да ие болады.

123-бап. Патронат тәрбиешілерге берілген баланы
(балаларды) асырап-бағу

1. Әрбір баланы асырап-бағуға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен және мөлшерде ай сайын ақшалай қаражат төленеді.
2. Қорғаншы және қамқоршы орган патронат тәрбиешілерге қажетті көмек көрсетуге, баланың (балалардың) өмірі мен тәрбиесіне қалыпты жағдай туғызуға жәрдемдесуге міндетті, сондай-ақ патронат тәрбиешілерге жүктелген баланы (балаларды) асырап-бағу, тәрбиелеу және оған білім беру міндеттерін орындауға бақылауды жүзеге асыруға құқылы.

5-бөлім. Отбасы мүшелерінің алименттік қатынастары

17-тарау. Ата-аналармен балалардың алименттік
міндеттемелері

124-бап. Ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларды
асырап-бағу жөніндегі міндеттері

1. Ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын асырап-бағуға міндетті. Кәмелетке толмаған балаларды асыраудың тәртібі мен нысанын ата- аналар дербес айқындайды.
Ата-аналар осы Заңның 20-тарауына сәйкес өздерінің кәмелетке толмаған балаларын асырап-бағу туралы келісім (алимент төлеу туралы келісім) жасауға құқылы.
2. Егер ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын асырап- бағуына алмаса, кәмелетке толмаған балаларды асырап-бағуға арналған қаражат (алимент) ата-аналардан сот тәртібімен өндіріп алынады.
3. Ата-аналардың алимент төлеу туралы келісімі болмағанда, кәмелетке толмаған балалар асырап-бағуға алынбағанда және сотқа талап-арыз берілмегенде қорғаншы және қамқоршы орган кәмелетке толмаған балаларға олардың ата-анасынан (олардың біреуінен) алимент өндіріп алу туралы талап қоюға құқылы.

125-бап. Кәмелетке толмаған балаларды асырап-бағуға сот
тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

1. Алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда сот кәмелетке толмаған балаларға олардың ата-аналарынан алиментті ай сайын мынадай мөлшерде: бір балаға - ата-анасы табысының және (немесе) өзге де кірісінің - төрттен бірін; екі балаға - үштен бірін; үш және одан да көп балаға - тең жартысын өндіріп алады.
2. Бұл үлестердің мөлшерін сот тараптардың материалдық немесе отбасылық жағдайларын және назар аударарлық өзге де мән-жайларды ескере отырып кемітуі немесе көбейтуі мүмкін.

126-бап. Кәмелетке толмаған балаларға алимент ұсталатын
табыстың және (немесе) өзге де кірістің түрлері

Ата-аналардың ұлттық және (немесе) шетел валютасымен алатын және осы заңның 125-бабына сәйкес кәмелетке толмаған балаларға алимент ұсталып қалатын табысының және (немесе) өзге де кірісінің түрлерін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді .

127-бап. Кәмелетке толмаған балаларға тұрақты ақша сомасы
түрінде алимент өндіріп алу

1. Ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларына алимент төлеу туралы келісімі болмаған жағдайда және ата-ананың табысына және (немесе) өзге де кірісіне үлестік қатынаста алимент өндіріп алу мүмкін болмаған, қиындық тудырған немесе тараптардың бірінің мүдделерін айтарлықтай бұзатын жағдайларда, сот тұрақты ақша сомасында немесе сонымен бірге үлесте/осы Заңның 125-бабына сәйкес/және тұрақты ақша сомасында ай сайын өндіріп алынатын алимент мөлшерін белгілеуге құқылы.
Мұндай жағдайларға үнемі алынбайтын, өзгермелі табысы және (немесе) өзге де кірістері бар ата-аналардан не табысын және (немесе) өзге де кірістерін толығымен немесе ішінара заттай алатын ата-анадан алимент өндіріп алу жатады.
2. Тұрақты ақша сомасының мөлшерін сот баланың бұрынғы қамтамасыз етілу деңгейін мүмкіндігінше барынша сақтауды негізге алып, тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен басқа да назар аударарлық мән- жайларды ескере отырып белгілейді.
3. Егер ата-аналардың әрқайсысының қолында балалар қалатын болса, алимент мөлшерін аз қамтамасыз етілген ата-ананың біреуінен екіншісінің пайдасына осы баптың 2-тармағына сәйкес ай сайын өндіріп алынатын және сот белгілейтін тұрақты ақша сомасы белгіленеді.

128-бап. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға
алиментті өндіріп алу және пайдалану

1. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға алимент осы Заңның 125-127-баптарына сәйкес өндіріп алынады және балалардың қорғаншысына (қамқоршысына) немесе олардың патронат тәрбиешісіне төленеді.
2. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған және тәрбиелеу, емдеу мекемелері мен өзге де мекемелердегі балаларға ата-аналарынан өндіріп алынатын алимент сол мекемелердің шотына аударылады, онда әр балаға бөлек есептеледі.
Аталған мекемелер бұл соманы банкілерге салуға құқылы. Келіп түскен алимент сомасының айналысынан түскен кірістің елу проценті аталған мекемелердегі балаларды асырап-бағуға пайдаланылады. Бала мұндай мекемеден кеткен кезде оған төленген алимент сомасы және оның айналасынан түскен кірістің елу проценті уәкілетті банкте баланың атына ашылған шотқа аударылады.

129-бап. Еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балалардың
алимент алуға құқығы

1. Ата-аналар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларын асырап-бағуға міндетті.
2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларға алимент төлеу мөлшерін сот алимент төленетін кезде қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткішке еселенген қатынасында, тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен назар аударарлық басқа да мүдделерін негізге ала отырып белгілейді.

130-бап. Ата-аналардың балаларды асырап-бағуға арналған
қосымша шығындарға қатысуы

1. Алимент төлеу туралы келісім болмағанда және ерекше мән-жайлар болғанда (кәмелетке толмаған балалардың немесе еңбекке жарамсыз кәмелетке толған көмекке мұқтаж балалардың ауыр науқастануы, мертігуі, оларға бөгде адамның бағып-күтуіне ақы төлеу қажеттігі және басқа да мән-жайлар) сот осы мән-жайлар туғызған қосымша шығындарды көтеруге әрбір ата-ананы қатысуға тарту мүмкін.
2. Ата-аналардың қосымша шығындарды көтеруге қатыстырылу тәртібі мен бұл шығындардың мөлшерін сот ата-аналар мен балалардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың назар аударарлық басқа да мүдделерін негізге ала отырып ай сайын төленуге тиісті алимент төленетін кездегі айлық есептік көрсеткішке еселенген қатынасында белгілейді.
3. Сот ата-аналарды нақты шеккен қосымша шығындарды өтеуге де, балаларды асырап-бағуға болашақта жасалуға тиіс қосымша шығыстарды өтеуге де қатысуға міндеттеуге құқылы.

131-бап. Кәмелетке толған балалардың ата-аналарын
асырап-бағу жөніндегі міндеттері

1. Еңбекке жарамды кәмелетке толған балалар өздерінің еңбекке жарамсыз көмекке мұқтаж ата-аналарын асырап-бағуға және оларға қамқорлық жасауға міндетті.
2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда еңбекке жарамсыз көмекке мұқтаж ата-аналарға алимент олардың еңбекке жарамды кәмелетке толған балаларынан сот тәртібімен өндіріп алынады.
3. Әрбір баладан өндіріп алынатын алимент мөлшерін сот ата-аналары мен балаларының материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың назар аударарлық басқа да мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеу кезіндегі айлық есептік көрсеткішке еселенген қатынастарында белгілейді.
4. Алимент мөлшерін айқындау кезінде сот, балаларының бәріне, олардың біреуіне немесе олардың бірнешеуіне талап қойылғанына қарамастан, осы ата- ананың еңбекке жарамды, кәмелетке толған балаларының бәрін ескеруге құқылы.
5. Егер сот ата-аналардың ата-ана міндеттерін орындаудан жалтарғанын анықтаса, балаларының өздерінің еңбекке жарамсыз, көмекке мұқтаж ата-аналарын асырап-бағу жөніндегі міндеттерінен босатылуы мүмкін.
Балалары ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналарына алимент төлеуден босатылады.

132-бап. Кәмелетке толған балалардың ата-аналарына
жасалған қосымша шығындарға қатысуы

1. Кәмелетке толған балалар ата-аналарына қамқорлық жасамағанда және ерекше мән-жайлар болғанда (ата-анасы ауыр науқастану, мертігу, оны бөгде адамның бағып-күткені үшін ақы төлеу, оны халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің интернат үйіне орналастыру қажет болғанда және т.с.с) кәмелетке толған балаларын сот осы мән-жайлар туғызған қосымша шығындарды көтеруге қатыстыруы мүмкін.
2. Кәмелетке толған балалардың әрқайсысының қосымша шығындарды көтеру тәртібі мен осы шығындардың мөлшерін сот осы Заңның 131-бабының 3,4, 5-тармақтарының ережелері сақталған жағдайда ата-аналар мен балаларының материалдық және отбасы жағдайлары мен тараптардың назар аударарлық басқа да мүдделерін ескере отырып белгілейді.
3. Қосымша шығындарды көтеру тәртібі мен бұл шығындардың мөлшері тараптардың келісуімен белгіленуі мүмкін.

18-тарау. Ерлі-зайыптылардың және бұрынғы
ерлі-зайыптылардың алименттік міндеттемелері

133-бап. Ерлі-зайыптылардың бір-бірін асырап-бағу
жөніндегі міндеттері

1. Ерлі-зайыптылар бір-бірін материалдық жағынан қолдауға міндетті.
2. Мұндай қолдаудан бас тартқан және ерлі-зайыптылардың арасында алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда алимент төлеуге қажетті қаражаты бар жұбайдан:
1) еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайының;
2) жүкті кезінде және ортақ баласы туған күннен бастап үш жыл бойы әйелінің;
3) ортақ мүгедек баланы бағып отырған мұқтаж жұбайының бала он сегіз жасқа толғанға дейін;
4) ортақ мүгедек баланы 16 жасқа толғанға дейін бағып-күтіп отырған, сондай-ақ 16 жасқа толғаннан соң ортақ мүгедек балаға I-II топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда мұқтаж жұбайының алимент төлеуді сот тәртібімен талап етуге құқығы бар.

134-бап. Бұрынғы жұбайдың неке бұзылғаннан кейін алимент
алуға құқығы

1. Алимент төлеуге қажетті қаражаты бар бұрынғы жұбайынан алимент төлеуді сот тәртібімен талап етуге:
1) жүкті кезінде және ортақ баласы туған күннен бастап үш жыл бойы бұрынғы әйелінің;
2) ортақ мүгедек баланы 16 жасқа толғанға дейін бағып-күтіп отырған, сондай-ақ 16 жасқа толған соң ортақ мүгедек балаға I-II топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда көмекке мұқтаж бұрынғы жұбайының;
3) неке бұзылғанға дейін еңбекке жарамсыз болып қалған еңбекке жарамсыз көмекке мұқтаж бұрынғы жұбайының құқығы бар.
2. Алименттің мөлшері мен оны неке бұзылғаннан кейін бұрынғы жұбайына берудің тәртібі бұрынғы ерлі-зайыптылардың арасындағы келісім бойынша белгіленуі мүмкін.

135-бап. Ерлі-зайыптылардан және бұрынғы ерлі-зайыптылардан
сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

Ерлі-зайыптылардың (бұрынғы ерлі-зайыптылардың) арасында алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда жұбайдан (бұрынғы жұбайдан) сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшерін ерлі-зайыптылардың (бұрынғы ерлі-зайыптылардың) материалдық және отбасы жағдайын, тараптардың бақа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеу кезіндегі қолданылып жүрген есептік көрсеткішке еселенген қатынаста сот белгілейді.

136-бап. Жұбайды екінші жұбайды асырап-бағу жөніндегі
міндеттен босату немесе бұл міндеттің
мерзімін шектеу

1. Сот жұбайдың еңбекке жарамсыз, көмекке мұқтаж екінші жұбайды асырап-бағу міндетінен босатуы немесе некеде тұрған кезеңде де, неке бұзылғаннан кейін де бұл міндетті белгілі бір мерзімге мынадай жағдайларда:
1) спирт ішімдіктеріне, есірткі заттарына, психотропты заттарға салынып кетуі салдарынан немесе қасақана қылмыс жасауы салдарынан көмекке мұқтаж жұбайы еңбекке жарамсыз болып қалған;
2) ерлі-зайыптылар некеде ұзақ тұрмаған;
3) алимент төлеуді талап ететін жұбайдың отбасында өзін лайықты ұстамаған жағдайларда шектеуі мүмкін.
2. Бұрынғы жұбайын асырап-бағу жөніндегі міндет мынадай жағдайларда:
1) көмек алуға құқығы бар жұбай жаңа некеге тұрғанда;
2) осы Заңның 134-бабына көзделген мән-жайлар жойылғанда сот шешімімен тоқтатылады.

19-тарау. Отбасының басқа мүшелерінің алименттік міндеттемелері

137-бап. Ағалары мен апаларының өздерінің кәмелетке
толмаған және еңбекке жарамсыз, кәмелетке
толған інілері мен сіңлілерін (қарындастарын)
асырау жөніндегі міндеттері

Кәмелетке толмаған көмекке мұқтаж інілері мен сіңлілерінің (қарындастарының) өз ата-аналарынан қаражат алуға мүмкіндігі болмаған жағдайда өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды, кәмелетке толған ағалары мен апаларынан сот тәртібімен алимент алуға құқығы бар. Еңбекке жарамсыз, көмекке мұқтаж кәмелетке толған ағалары мен апаларына да, егер олар өздерінің еңбекке жарамды, кәмелетке толған балаларынан, жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) немесе ата-анасынан көмек ала алмаса, осындай құқық беріледі.

138-бап. Немерелерін асырап-бағу жөніндегі атасы мен
әжесінің міндеттері

Өздерінің ата-аналарынан көмек алуы мүмкін болмаған жағдайда, кәмелетке толмаған, көмекке мұқтаж немерелердің өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар әжесі мен атасынан сот тәртібімен алимент алуға құқығы бар. Өздерінің жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) немесе ата-анасынан көмек ала алмаса, еңбекке жарамсыз, көмекке мұқтаж кәмелетке толған немерелерге де осындай құқық беріледі.

139-бап. Немерелердің атасын және әжесін асырап-бағу
міндеті

Өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе жұбайынан (бұрынғы жұбайынан) қажетті қаражат ала алмаған жағдайда, еңбекке жарамсыз, көмекке мұқтаж аталар мен әжелер өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар кәмелетке толған немерелерінен сот тәртібімен алимент талап етуге құқылы.

140-бап. Тәрбиеленушілердің өздерін нақты тәрбиелеушілерді
асырап-бағу міндеті

1. Кәмелетке толмаған балаларға нақты тәрбие беруді, асырап-бағуды жүзеге асырушы, еңбекке жарамсыз, көмекке мұқтаж адамдар, егер олар өздерінің кәмелетке толған, еңбекке жарамды балаларынан немесе жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) көмек ала алмаса, олар өздерінің кәмелетке толған, еңбекке жарамды тәрбиеленушілерінен көмек беруді сот тәртібімен талап етуге құқылы.
2. Егер тәрбиелеушілер тәрбиеленушілерді бес жылдан аз уақыт асырап- бағып, тәрбиелесе, сондай-ақ өздерінің тәрбиеленушілерінен тиісті түрде асырап-бақпаған және тәрбиелемеген болса, сот тәрбиеленушілерді нақты тәрбиеленушілерін асырап бағу жөніндегі міндеттен босатуға құқылы.
3. Осы баптың 1-тармағында көзделген міндеттер қорғаншылықта (қамқоршылықта), патронатта болған адамдарға жүктелмейді.

141-бап. Өгей ұлдар мен өгей қыздардың өгей әкесін және
өгей шешесін асырап-бағу жөніндегі міндеттері

1. Өгей ұлдар мен өгей қыздарын тәрбиелеп, асырап-баққан, еңбекке жарамсыз, көмекке мұқтаж өгей әке мен өгей шешенің, егер өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) көмек ала алмаса, осыған қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды, кәмелетке толған өгей ұлдарынан немесе өгей қыздарынан асырап бағуды сот тәртібімен талап етуге құқылы.
2. Егер өгей әке мен өгей шеше өгей балалары мен өгей қыздарын бес жылдан аз уақыт тәрбиелеп, асырап-бақса, сондай-ақ олар өздерінің тәрбиелеу және асырау міндеттерін тиісті түрде атқармаса, сот өгей ұлдар мен өгей қыздарды өгей әкесі мен өгей шешесін асырап-бағу міндеттерінен босатуға құқылы.

142-бап. Отбасының басқа мүшелерінен сот тәртібімен
өндіріп алынатын алименттің мөлшері

1. Осы Заңның 139-141-баптарында аталған адамдарға алименттің мөлшері мен оны төлеу тәртібі тараптардың келісімімен белгіленуі мүмкін.
2. Тараптардың келісімі болмаған жағдайда сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшерін сот әрбір жеке жағдайда алимент төлеуші мен алушының материалдық және отбасы жағдайы мен тараптардың назар аударарлық басқа да мүдделерін ескере отырып, алимент төлеген кезде қолданылып жүрген есептік көрсеткішке еселенген қатынаста белгілейді.
3. Егер отбасының алимент талап етуші мүшесін бір мезгілде бірнеше адам асырап-бағуға міндетті болса, сот олардың материалдық және отбасы жағдайына қарай әрқайсысының алимент төлеу міндеттерін орындауға қатысу мөлшерін белгілейді. Алимент мөлшерін белгілеу кезінде сот, алимент төлеуге міндетті барлық адамдардың бәріне, олардың біреуіне немесе олардың бірнешеуіне талап қойылғанына қарамастан, сол адамдардың бәрін ескеруге құқылы.

20-тарау. Алимент төлеу туралы келісім

143-бап. Алимент төлеу туралы келісім жасау

Алимент төлеу (алименттің мөлшері, оны төлеуді шарттарымен тәртібі) туралы келісім алиментті төлеуге міндетті адам мен оны алушы адам арасында, ал алиментті төлеуге міндетті адам және (немесе) алимент алушы әрекетке қабілетсіз болған жағдайда осы адамдардың заңды өкілдері арасында жасалады.

144-бап. Алимент төлеу туралы келісімінің нысаны

1. Алимент төлеу туралы келісім жазбаша түрде жасалады және оны нотариат куәландыруға тиіс.
Алимент төлеу туралы келісімнің заңда белгіленген нысанының сақталмауы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (Жалпы бөлім) 157-бабында көзделген салдарларға әкеп соғады.
2. Алимент төлеу туралы нотариат куәландырған келісім атқару парағының күшіне ие болады.

145-бап. Алимент төлеу туралы келісімді жасасу, атқару,
өзгерту, бұзу және жарамсыз деп тану тәртібі

1. Алимент төлеу тәртібі туралы келісімді жасасуға, атқаруға, бұзуға және жарамсыз деп тануға Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (Жалпы бөлім) азаматтық-құқықтық мәмілелерді жасасуды, атқаруды, бұзуды және жарамсыз деп тануды реттейтін нормалары қолданылады.
2. Алимент төлеу туралы келісім екі жақтың өзара келісімі бойынша кез келген уақытта өзгертілуі немесе бұзылуы мүмкін. Алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу алимент төлеу туралы келісімнің өзі сияқты нысанда жасалуға тиіс.
3. Алимент төлеу туралы келісімді орындаудан біржақты бас тартуға немесе оның шарттарын біржақты өзгертуге жол берілмейді.
4. Тараптардың материалдық немесе отбасы жағдайлары елеулі өзгеріске ұшыраған жағдайда және алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу жөніндегі келісімге қол жетпеген кезде мүдделі тарап осы келісімді өзгерту туралы немесе бұзу туралы сотқа талап беруге құқылы. Алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу туралы мәселені шешкен кезде сот тараптардың назар аударарлық кез келген мүддесін ескеруге құқылы.

146-бап. Алимент алушының мүдделерін бұзатын алимент төлеу
туралы келісімді жарамсыз деп тану

Егер алимент төлеу туралы келісімде көзделген кәмелетке толмаған баланы немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз отбасы мүшесін асырап- бағу шарттары олардың мүдделерін айтарлықтай бұзатын болса, атап айтқанда, осы Заңның 147-бабы 2-тармағының талаптары сақталмаған жағдайда кәмелетке толмаған баланың немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз отбасы мүшесінің заңды өкілінің, сондай-ақ қорғаншы және қамқоршы органның немесе прокурордың талап етуі бойынша сот тәртібімен мұндай келісім жарамсыз деп танылуы мүмкін.

147-бап. Алимент төлеу туралы келісім бойынша төленетін
алименттің мөлшері

1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша төленетін алименттің мөлшерін тараптар сол келісімде белгілейді.
2. Кәмелетке толмаған балаларға алимент төлеу жөніндегі келісім бойынша белгіленетін алименттің мөлшері олардың сот тәртібімен алимент өндіріп алған жағдайда алатын алименттің мөлшерінен төмен болмауы керек (осы Заңның 125-бабы).

148-бап. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент
төлеудің әдістері мен тәртібі

1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеудің әдістері мен тәртібі сол келісіммен белгіленеді.
2. Алименттің алимент төлеуге міндетті адам табысына және (немесе) өзге де кірісіне үлес есебімен; дүркін-дүркін төленіп тұратын тұрақты ақша сомасымен; бір жолғы төленетін тұрақты ақша сомасымен; мүлік беру жолымен, сондай-ақ келісімде қол жеткеніне қарай өзге де әдістермен төленуі мүмкін.
Алимент төлеу туралы келісімде алимент төлеудің түрлі әдістерін ұштастыру көзделуі мүмкін.

21-тарау. Алиментті сот тәртібімен төлеттіру және өндіріп
алу тәртібі

149-бап. Алиментті сот шешімімен өндіріп алу

Осы Заңның 124-142-баптарында аталған отбасы мүшелері алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда алимент өндіріп алу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы.

150-бап. Алимент алу үшін арыз беру мерзімдері

1. Алимент алуға құқығы бар адам, алимент алу құқығы туындаған кезден бастап өткен мерзімге қарамастан, егер бұрын алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төленбеген болса, сотқа алимент өндіріп алу туралы арыз беруге құқылы.
2. Алимент сотқа өтініш жасалған кезден бастап беріледі.
Егер сотқа арыз беруден бұрын асырап-бағуға қаражат алу шаралары қолданылғанын, бірақ алиментті төлеуге міндетті адамның оны төлеуден жалтаруы салдарынан алимент алынбағанын сот анықтаса, сотқа өтініш жасалған кезден бастап үш жыл мерзім шегінде өткен кезеңге алимент өндіріп алынуы мүмкін.

151-бап. Ұйым әкімшілігінің алиментті ұстап қалу міндеті

Алимент төлеуге міндетті адамның жұмыс орны бойынша ұйымның әкімшілігі нотариат куәландырған алимент төлеу туралы келісімнің негізінде немесе атқару парағының негізінде алимент төлеуге міндетті адамның жалақысынан және өзге де кірісінен алимент алушы адам үшін ай сайын алимент ұстап қалуға және оны алимент төлеуге міндетті адамның есебінен алимент төлеуге міндетті адамға жалақының және өзге де кірістің төленген күнінен бастап үш күн мерзімнен кешіктірмей төлеуге немесе аударуға міндетті.

152-бап. Алимент төлеу туралы келісім негізінде алиментті
ұстап қалу

Нотариат куәландырған алимент төлеу туралы келісімнің негізінде алимент осындай келісімнің және атқару құжаттарының негізінде ұсталып қалатын жалпы сома алимент төлеуге міндетті адам жалақысының және өзге де кірісінің елу процентінен асқан жағдайда да ұсталып қалуы мүмкін.

153-бап. Алимент төлеуге міндетті адамның жұмыс орнын
ауыстырғаны туралы хабарлау міндеті

1. Сот шешімі немесе нотариат куәландырған алимент төлеу туралы келісім негізінде алиментті ұстап қалушы ұйымның әкімшілігі алиментті өндіріп алу жөніндегі шешім орындалатын жердегі сот орындаушысына және алимент алушы адамға алиментті төлеуге міндетті адамның жұмыстан босағаны туралы, сондай-ақ, өзіне белгілі болса, оның жаңа жұмыс орнын немесе тұратын жерін үш күн мерзім ішінде хабарлауға міндетті.
2. Алимент төлеуге міндетті адам сот орындаушысы белгілеген мерзімде соңғысына және алимент алушы адамға, жұмыс орнының немесе тұратын жерінің өзгергені туралы, ал кәмелетке толмаған балаларға алимент төлеген жағдайда қосымша табысының немесе өзге де кірісінің болуы туралы хабарлауға тиіс.
3. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында аталған деректерді дәлелсіз себептермен хабарламаған жағдайда бұған кінәлі лауазымды адамдар және өзге де азаматтар әкімшілік жауапқа тартылады .

154-бап. Алимент төлеуге міндетті адамның мүлкінен өндіріп
алу

1. Алимент төлеу туралы келісіммен немесе сот шешімімен белгіленген мөлшерде алимент, сондай-ақ алимент бойынша берешек алимент төлеуге міндетті адамның табысынан және өзге де кірісінен өндіріп алынады, табысы және өзгеде кірісі жеткіліксіз болған жағдайда алимент сол алимент төлеуге міндетті адамның банктердегі шотындағы немесе банктік емес қаржы мекемелеріндегі ақша қаражатынан ұсталады. Бұл қаражат жеткіліксіз болған жағдайда ол алимент төлеуге міндетті адамның заң бойынша өндіріп алуға болатын кез келген мүлкінен өндіріліп алынады.
2. Алимент төлеуге міндетті адамның шотындағы ақша қаражатынан және оның өзге де мүлкінен алимент өндіріп алу заңдарда белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

155-бап. Алимент бойынша берешекті белгілеу

1. Алимент төлеу жөніндегі келісім негізінде немесе атқару парағының негізінде өткен кезең үшін алимент өндіріп алу атқару парағы немесе нотариат куәландырған алимент төлеу туралы келісім табыс етілгеннен бұрынғы үш жыл мерзім шегінде жүргізіледі.

2. Атқару парағы негізінде немесе нотариат куәландырған келісім негізінде алимент ұстау алиментті төлеуге міндетті адамның іздестірілуіне байланысты жүргізілмеген жағдайда, осы баптың 1-тармағында белгіленген мерзімге қарамастан және асырап-бағуға алимент төлеу белгіленген адамның кәмелетке толғанына қарамастан, алимент бүкіл кезең үшін өндіріп алынады.

3. Берешек мөлшерін сот шешімінде немесе алимент төлеу туралы келісімде белгіленген алимент мөлшерін негізге ала отырып, сот орындаушысы анықтайды.

4. Осы Заңның 125-бабына сәйкес кәмелетке толмаған балаларға төленетін алимент бойынша берешектің мөлшері алимент төлеуге міндетті адамның алимент өндіріп алынбаған кезеңдегі табысы мен өзге де кірісі негізге алына отырып анықталады. Егер алимент төлеуге міндетті адам осы кезеңде жұмыс істемеген болса немесе оның табысы мен өзге де кірісін куәландыратын құжат тапсырылмаса, алимент бойынша берешек сол берешекті өндіріп алу кезіндегі Қазақстан Республикасындағы орташа жалақы мөлшері негізге алына отырып анықталады. Егер берешекті бұлайша анықтау тараптардың бірінің мүддесіне елеулі түрде нұқсан келтірсе, онда мүддесіне нұқсан келтірілген тарап сотқа жүгінуге құқылы, ол тараптардың материалдық және отбасы жағдайын, басқа да назар аударарлық мән-жайларды ескере отырып, берешекті тұрақты ақша сомасында анықтауы мүмкін.

5. Сот орындаушысының алимент бойынша берешекті анықтауымен келіспеген жағдайда кез келген тарап заңдарда көзделген тәртіппен сот орындаушысының әрекетіне шағымдана алады.

6. Алимент төлеуден жалтарып жүрген ата-ананы іздестіру кезеңінде төленген, балаға заңдарда белгіленген ай сайынғы жәрдемақы сомалары сол ата-аналардан төленген сомалардың он процентін бюджет кірісіне есептеу арқылы өндіріп алынады.

156-бап. Алимент бойынша берешекті төлеуден босату

1. Алимент бойынша берешекті төлеуден босату немесе тараптардың келісімі бойынша алимент төлеген кезде осы берешек, кәмелетке толмаған балаларға алимент төлейтін жағдайларды қоспағанда, тараптардың өзара келісуі бойынша азайтылуы мүмкін.

2. Алимент төлеуге міндетті адамның талап-арызы бойынша сот, егер алимент оның сырқаттануына байланысты немесе басқа да дәлелді себептер бойынша төленбегенін, оның материалдық және отбасы жағдайы алимент бойынша пайда болған берешекті өтеуге мүмкіндік бермейтінін анықтаса, оны алимент бойынша берешекті төлеуден толық немесе ішінара босатуға құқылы.

157-бап. Алиментті уақтылы төлемегені үшін жауапкершілік

1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеуге міндетті адамның кінәсінен берешек пайда болған жағдайда кінәлі адам сол келісімде көзделген тәртіппен жауапты болады.

2. Сот шешімі бойынша алимент төлеуге міндетті адамның кінәсінен берешек пайда болған жағдайда кінәлі адам алимент алушыға кешіктірген әр күні үшін төленбеген алимент сомасының оннан бір проценті мөлшерінде тұрақсыздық айыбын төлейді.
Алимент алушы алимент төлеуге міндетті, алименттің уақтылы төленбегеніне кінәлі адамнан алименттік міндеттемелерді орындауды кешіктіруден келтірілген бүкіл залалының тұрақсыздық айыбымен жабылмаған бөлігін де өндіріп алуға құқылы.

158-бап. Алиментті есептеуге және кері өндіріп алуға жол
берілмеуі

1. Алиментті басқа қарсы талаптармен есептеуге болмайды.

2. Төленген алимент сомасын:
1) алимент алушының жалған мәліметтер хабарлауына байланысты немесе оның қолдан жасалған құжаттар беруіне байланысты алимент өндіріп алу туралы сот шешімінің күші жойылған;
2) алимент алушы тарапынан алдау, қорқыту немесе күш көрсетіп ықпал жасау салдарынан алиментті төлеу жөніндегі келісім жарамсыз деп танылған;
3) сот шешімінің, алимент төлеу туралы келісімнің немесе атқару парағының қолдан жасалу фактісі негізінде алимент төленгені сот үкімімен анықталған жағдайларды қоспағанда, кері талап етуге болмайды.

3. Егер осы баптың 2-тармағында келтірілген әрекеттерді кәмелетке толмаған баланың немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз алимент алушының өкілі жасаған болса, алимент кері өндіріліп алынбайды, ал төленген алименттің сомасы алимент төлеуге міндетті адамның талабы бойынша кінәлі өкілден өндіріп алынады.

159-бап. Алиментті индекстеу

Сот шешімі бойынша тұрақты ақша сомасымен өндіріп алынатын алименттің индекстелуін алиментті ұстайтын орын бойынша ұйымның әкімшілігі заңда белгіленген айлық есептік көрсеткіштің өсуіне бара-бар жүргізеді.

160-бап. Алимент төлеуге міндетті адам шет мемлекетке
тұрақты тұруға кеткен жағдайда алимент төлеу

1. Алимент төлеуге міндетті адам шет мемлекетке тұрақты тұруға кеткен жағдайда ол заң бойынша қаражат беруге міндетті отбасы мүшелерімен осы Заңның 143,144,147 және 148-баптарына сәйкес алимент төлеу туралы келісім жасасуға құқылы.

2. Келісімге қол жетпеген жағдайда мүдделі адам алименттің мөлшерін тұрақты ақша сомасында белгілеу туралы немесе алиментті бір жолғы төлеу туралы не алимент есебіне белгілі бір мүлікті беру туралы немесе алиментті өзге бір жолмен төлеу туралы талап етіп сотқа жүгінуге құқылы.

161-бап. Соттың бұрын белгіленген алимент мөлшерін өзгерту
және алимент төлеуден босату

1. Егер алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда алимент мөлшері сот тәртібімен белгіленгеннен кейін тараптардың бірінің материалдық немесе отбасылық жағдайы өзгерсе, сот кез келген тараптың талап етуі бойынша белгіленген алимент мөлшерін өзгертуге немесе алимент төлеуге міндетті адамды оны төлеуден босатуға құқылы. Алимент мөлшері өзгертілген немесе оны төлеуден босатылған жағдайда сот тараптардың назар аударарлық мүддесін де ескеруге құқылы.

2. Егер кәмелетке толған әрекетке қабілетті адам алиментті төлеуге міндетті адамға қатысты қасақана қылмыс жасағаны немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетті адам отбасында лайықсыз мінез-құлық көрсеткен жағдайы анықталса, сот оған алимент өндіріп беруден бас тартуға құқылы.

162-бап. Алименттік міндеттемелерді тоқтату

1. Алимент төлеу туралы келісіммен белгіленген алименттік міндеттемелер осы келісімнің күшінде болу мерзімі біткенде немесе осы келісімде көзделген негіздер бойынша, сондай-ақ тараптардың бірі қайтыс болғанда тоқтатылады.

2. Сот тәртібімен өндіріп алынатын алиментті төлеу:
1) бала кәмелетке толғаннан кейін немесе кәмелетке толмаған балалар кәмелетке толғанға дейін толық әрекетке қабілетін алған жағдайларда;
2) асырап-бағу үшін алимент өндіріп алынған бала асырап алынғанда;
3) сот алимент алушының еңбекке жарамдылығы қалпына келтірілген немесе көмекке мұқтаждығы тоқтатылған деп танығанда;
4) еңбекке жарамсыз, бұрынғы жұбайының көмегіне мұқтаж болып келген алимент алушы жаңа некеге тұрғанда;
5) алимент алушы адам немесе алимент төлеуге міндетті адам қайтыс болғанда тоқтатылады.

6-бөлім. Азаматтық хал актілері

22-тарау. Жалпы ережелер

163-бап. Азаматтық хал актілерін тіркеу

Туу, қайтыс болу, неке қию, некені бұзу, бала асырап алу, әке (ана) болуды анықтау, атын, әкесінің атын және тегін өзгерту азаматтық хал актілерін жазатын мемлекеттік органдарда тіркелуге тиіс.
Ескерту. 163-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi), 2006.01.10 N 116 (2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

164-бап. Азаматтық хал актілерін тіркеуді жүргізетін
органдар

1. Азаматтық хал актілерін тіркеуді азаматтық хал актілерін жазатын бөлімдер жүргізеді.

2. Мұндай бөлімдер жоқ жерлерде азаматтық хал актілерін тіркеуді қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкімі ұйымдастырады.
Ескерту. 164-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2006.01.10 N 116 (2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

165-бап. Азаматтық хал актілерін тіркеу ережелері.
Акт кітаптары

1. Азаматтық хал актілері жазбаларын өзгерту, қалпына келтіру және күшін жою тәртібін белгілейтін ережелер , сондай-ақ азаматтық хал актілерін тіркеу кітаптарының нысанын және осы кітаптардағы жазбалар негізінде берілетін куәліктердің нысанын, акт кітаптарын сақтаудың тәртібі мен мерзімін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді .

2. Азаматтық хал актілерін тіркеу ережелері, сондай-ақ некеге тұратын адамдардың денсаулық жағдайы мен отбасы жағдайы туралы бірін-бірі хабардар ету, олардың болашақ ерлі-зайыптылар және ата-аналар ретіндегі құқықтары мен міндеттерін түсіндіру тәртібі осы Заңмен және Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін Азаматтық хал актілерін тіркеу тәртібі туралы нормативтік құқықтық актімен белгіленеді.

166-бап. Мемлекеттік баж

1. Тууды тіркеу, әке болуды анықтау, бала асырап алу, неке қию, некені бұзу, тегін, атын және әкесінің атын, ұлтын және жынысын өзгерту үшін, сондай-ақ туу, неке, некені бұзу, қайтыс болу туралы актілердің жазбаларын өзгертуге, толықтыруға, түзету мен қалпына келтіруге байланысты куәліктер және азаматтық хал актілерін тіркеу туралы қайталап куәліктер беру үшін Қазақстан Республикасының Салық кодексiнде белгіленген мөлшерде мемлекеттік баж алынады.

2. Қайтыс болуды тіркеу, сондай-ақ азаматтық хал актілерін тіркеу кезінде жіберілген қателерге байланысты куәліктер беру Қазақстан Республикасының Салық кодексiне сәйкес мемлекеттік баж алынбай жүргізіледі.
Ескерту. 166 бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.12.24 N 276 Заңымен.

167-бап. Азаматтық хал актілеріндегі жазбаларды өзгерту,
толықтыру және түзету тәртібі

1. Жеткілікті негіздер болған жағдайда және мүдделі адамдардың арасында дау тумаған жағдайда азаматтық хал актілері жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуді азаматтық хал актілерін жазатын органдар жүргізеді. Мүдделі адамдардың арасында дау туған жағдайда азаматтық хал актілеріндегі жазбаларға өзгерістер енгізу, оларды түзету мәселелері сот тәртібімен шешіледі.

2. Азаматтық хал актілеріндегі жазбаларға өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізу туралы арыздар - арыз берушінің тұрақты тұратын жері бойынша азаматтық хал актілерін жазатын органға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының азаматтық хал актілерін жазатын органдарында тіркелген және шетелде тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерi беріледі.

3. Азаматтық хал актілеріндегі жазбаларға өзгерістер , толықтырулар мен түзетулер енгізуді жазба жазылған жер бойынша азаматтық хал актілерін жазатын орган жүргізеді. Азаматтық хал актілерін жазуға өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуден бас тартуға сот тәртібімен шағым жасалуы мүмкін.

168-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын қалпына
келтіру

1. Азаматтық хал актілерінің жоғалған жазбаларын қалпына келтіру туралы арыз сол арызды берушінің тұрақты тұратын жері бойынша азаматтық хал актілерін жазатын органға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ азаматтық хал актілері Қазақстан Республикасының азаматтық хал актілерін жазатын органдарында тіркелген және шетелде тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың арыздары Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiне беріледі.

2. Азаматтық хал актілері жазбаларын қалпына келтіру тиісті жазбаның бұрын болғанын растайтын құжаттар болған жағдайда немесе сот шешімінің негізінде жасалады.

3. Азаматтық хал актілері жазбасының жоғалғаны сол жоғалған жазба болған жер бойынша азаматтық хал актілері жазбасының облыстық (қалалық) архиві растауға тиіс.

4. Азаматтық хал актілерін жазатын органдардың жоғалған жазбаны қалпына келтіруі мүмкін болмаған жағдайда азаматтық хал актілерін тіркеу фактісі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде белгіленген ережелер бойынша сот тәртібімен анықталады.

5. Азаматтық хал актілерінің қалпына келтірілген жазбаларын тіркеуді жоғалған жазба болған жердегі азаматтық хал актілерін жазатын орган жүргізеді.

169-бап. Азаматтық хал актілеріндегі жазбаларды жою

1. Азаматтық хал актілері жазбасының:
1) сот шешімінің негізінде;
2) мүдделі адамдардың арызы бойынша;
3) жойылуға тиісті бастапқы, қалпына келтірілген немесе қайталап жазылған жазбаны тапқан азаматтық хал актілерін жазатын органның бастамасымен жойылуы мүмкін.

2. Азаматтық хал актілері жазбаларын жою туралы арыз сол арыз берушінің тұрақты тұратын жері бойынша - сотқа немесе азаматтық хал актілерін жазатын органға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, азаматтық хал актілері Қазақстан Республикасының азаматтық хал актілерін жазатын органдарында тіркелген және шетелде тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың арыздары Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiне беріледі.

3. Азаматтық хал актілері жазбаларын жою жойылуға тиісті жазба болған жерде жүргізіледі.

170-бап. Азаматтық хал актілерін жазу ережелерін бұзғаны
үшін лауазымды адамдардың жауапкершілігі

Лауазымды адамдар азаматтық хал актілерін тіркеуден негізсіз бас тартқаны үшін, халықтың табиғи қозғалысын есепке алу жөніндегі мәліметтерді белгіленген мерзімде тапсырмағаны немесе теріс мәліметтер тапсырғаны үшін, сондай-ақ бала асырап алу құпиясын жария еткені үшін (осы Заңның 91-бабы) заңда белгіленген тәртіппен жауап беруге тиіс.

171-бап. Азаматтардың некеге тұруға кедергі келтіретін
мән-жайларды жасырғаны немесе азаматтық хал
актілерін жазатын органдарға жалған мәліметтер
бергені үшін жауапкершілігі

Некеге тұруға кедергі келтіретін мән-жайларды жасырғаны немесе азаматтық хал актілерін жазатын органдарға жалған мәліметтер бергені үшін азаматтар заңдарға сәйкес жауап береді.

23-тарау. Тууды тіркеу

172-бап. Тууды тіркеу тәртібі

1. Балалардың тууын тіркеуді азаматтық хал актілерін жазатын органдар баланың туған жері бойынша немесе ата-анасының не олардың біреуінің тұрғылықты жері бойынша жүргізеді.

2. Туу туралы арызды ата-аналары немесе олардың біреуі, ал ата-аналары қайтыс болған, науқастанған жағдайда немесе басқа да себептермен арыз беру мүмкін болмаған ретте мүдделі адамдар немесе бала туған кезде шешесі жатқан емдеу мекемесінің әкімшілігі жазбаша немесе ауызша түрде береді. Арызға емдеу мекемесінің анықтамасы, ал бала үйде туған жағдайда дәрігердің, басқа бір медицина қызметкерінің немесе олар болмаған жағдайда кемінде екі куәнің арызы қоса беріледі. Азаматтық хал актілері жазылатын кітаптарға ата-анасын,ата-анасының атын, әкесінің атын, тегін, ұлтын жазу осы Заңның 49, 50, 55-баптарының 1-3-тармақтарына сәйкес жүргізіледі.

3. Кәмелетке толмаған ата-аналардың баласын тіркеу (осы Заңның 61-бабы) жалпы тәртіппен жүзеге асырылады.

173-бап. Әкесі қайтыс болғаннан кейін немесе неке
бұзылғаннан кейін не неке заңсыз деп
танылғаннан кейін туған балалардың
тууын тіркеу

Некеде тұрған кезде бойға біткен және әкесі қайтыс болғаннан кейін немесе неке бұзылғаннан кейін не неке заңсыз деп танылғаннан кейін туған баланың тууын тіркеу, егер әкесі қайтыс болған немесе неке бұзылған не ол заңсыз деп танылған күннен екі жүз жетпіс күннен аспаған болса, жалпы негізде жүргізіледі.

174-бап. Туу туралы арыз беру мерзімдері

Туу туралы арыз азаматтық хал актілерін жазу органдарына бала туған күннен бастап екі айдан, ал бала өлі туған жағдайда босанған кезден бастап бес тәуліктен кешіктірмей жасалуға тиіс.

175-бап. Тауып алынған баланың туылғанын тіркеу тәртібі

Тауып алынған баланың туылғаны, егер ол бұрын тіркелмеген болса, оны тауып алған адамның, балалар мекемесі әкімшілігінің немесе ішкі істер органдарының мәлімдемесі бойынша тауып алынған күннен бастап үш тәуліктен кешіктірмей тіркелуге тиіс. Мәлімдемеге бала тауып алынған уақытты, орынды және мән-жайларды көрсетіп, ішкі істер органы немесе республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органдары жасаған хаттама қоса тіркеледі.
Ескерту. 175-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

176-бап. Тууды салтанатты жағдайда тіркеу

Ата-аналардың тілегі бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы баланың тууын салтанатты жағдайда - азаматтық хал актілерін жазу органының үй-жайында, сондай-ақ азаматтық хал актілерін жазатын органдар мен жаңа туған баланың ата-аналарының келісімімен өзге жерде тіркеуді Азаматтық хал актілерін тіркеу тәртібіне сәйкес қамтамасыз етеді.

177-бап. Туу туралы жазбалар кітабына енгізілетін
мәліметтер

1. Баланың туу туралы жазбалар кітабына баланың туған уақыты, туған жері, жынысы, жеке сәйкестендiру нөмiрi, оған қойылған аты, тегі, әкесінің аты, сондай-ақ ата-аналарының аты, әкесінің аты, тегі олардың тұрақты тұратын жері және ата-ананың тілегі бойынша олардың ұлты жазылуға тиіс.
Жазылған жазбаға сәйкес жеке сәйкестендiру нөмiрi көрсетiле отырып, тууы туралы куәлік беріледі.
2. Бала өлі туған жағдайда туу туралы жазбалар кітабындағы ерекше бағанада тиісті белгі жасалады.
Ескерту. 177-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.01.12 N 224 (2012.01.01 бастап күшіне енеді) Заңымен.

24-тарау. Әке болуды анықтауды тіркеу

178-бап. Әке болуды анықтауды тіркеу тәртібі

1. Әке болуды анықтауды тіркеу осы Заңның 46-бабының 4-тармағында көзделген жағдайларда ата-ананың біреуі тұратын жер бойынша азаматтық хал актілерін жазу органдарында, ал осы Заңның 47-бабында көзделген жағдайларда әке болуды анықтау туралы сот шешімі шығарылған жердегі азаматтық хал актілерін жазу органдарында жүргізіледі.
2. Кәмелетке толған адамдар жөнінде әке болуды анықтауды тіркеуге олардың келісімімен ғана жол беріледі.

179-бап. Әке болуды анықтау туралы куәлік және баланың
тууы туралы жаңа куәлік беру

Әке болуды анықтауды тіркеген кезде азаматтық хал актілерін жазу органдары әке болуды анықтау туралы актілерді тіркеу кітабына бала, оның анасы мен әкесі туралы мәліметтерді жазады, әке болуды анықтау туралы куәлік және баланың тууы туралы жаңа куәлік береді.

25-тарау. Некені тіркеу

180-бап. Некені тіркеу туралы арыз

Некесін тіркегісі келетін адамдар арыз берушінің біреуі тұратын жердегі не өздерінің ата-аналары тұратын жердегі азаматтық хал актілерін жазу органына арыз береді.

181-бап. Некеге тұратын адамдардың арыздарын қабылдау

1. Некеге тұратын адамдар:
1) жеке басын куәландыратын құжаттарды;
2) белгіленген неке жасын кеміту қажет екенін растайтын, осы Заңның 10-бабында аталған құжаттарды;
3) бұрынғы некелері туралы мәліметтерді;
4) балалары туралы мәліметтерді көрсетуге міндетті.

2. Некеге тұратын адамдармен келісе отырып, некені тіркеу мерзімі белгіленеді (осы Заңның 13-бабы).

182-бап. Некені тіркеу тәртібі

1. Некені тіркеу азаматтық хал актілерін жазу органдарында (бөлімдерінде), ал мұндай органдар жоқ жерлерде - аудандық маңызы бар қалада, кентте, ауылда (селода), ауылдық (селолық) округте - әкiм аппаратында жүргізіледі.
Жоғарыда аталған органдардың лауазымды адамы:
1) некеге тұру ниеті туралы берілген арыздарды жария етеді;
2) некелесушілерге болашақ жұбайлардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
3) некеге тұруға келісетінін және жұбайлардың қалап алатын тектерін анықтайды.

2. Неке қиюға кедергі жоқ болған жағдайда азаматтық хал актілері жазылатын кітапқа неке туралы жазба жасалады, оған некеге тұратындар қол қояды және оны азаматтық хал актілерін жазу органының лауазымды адамы қол қойып бекітеді.
Ескерту. 182-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

183-бап. Некені салтанатты жағдайда тіркеу

Некені тіркеу салтанатты жағдайда - азаматтық хал актілерін жазу органдарының некені салтанатты түрде тіркеуге арнайы белгіленген үй-жайларында, сондай-ақ азаматтық хал актілерін жазу органдары мен некеге отыратын адамдардың келісуі бойынша өзге жерлерде де жүргізілуі мүмкін.

184-бап. Неке туралы жазбаны тоқтата тұру

Неке туралы жазба жасалғанға дейін некені тіркеу үшін кедергілер бар екендігі туралы арыз түскен жағдайда лауазымды адам жазбаны тоқтата тұруға және арыз берушіден белгіленген мерзімде тиісінше деректі айғақтар беруді талап етуге міндетті. Бұл мерзім бір айдан аспауы керек.

185-бап. Ерлі-зайыптыларға неке туралы куәлік беру

Некені тіркеу өткізілгеннен кейін ерлі-зайыптыларға неке туралы куәлік беріледі.

26-тарау. Некенің бұзылуын тіркеу

186-бап. Сот шешімі бойынша некенің бұзылуын тіркеу

Некенің тоқтатылуын соттың заңды күшіне енген шешімі негізінде тіркеу (осы Заңның 22-бабы) сот шешімі шығарылған жердегі азаматтық хал актілерін жазу органында некенің бұзылғаны туралы заңды күшіне енген сот шешімінің көшірмесі және сот шешімі бойынша өндіріп алынуға тиісті соманың төленгені туралы түбіршектің негізінде жүргізіледі.

187-бап. Некенің бұзылуын ерлі-зайыптылардың өзара
келісімі бойынша тіркеу

1. Кәмелетке толмаған балалары жоқ ерлі-зайыптылардың өзара келісімі бойынша некенің бұзылуын тіркеу (осы Заңның 16-бабының 1-тармағы) ерлі- зайыптылардың екеуі немесе біреуі тұратын жердегі азаматтық хал актілерін жазу органына некені бұзу туралы ерлі-зайыптылардың бірлесіп берген арызы негізінде жүргізіледі.
2. Некенің бұзылуын ресімдеу және некенің бұзылғаны туралы куәлікті ерлі-зайыптыларға беру олар өтініш берген күннен бастап бір ай өткеннен кейін жүргізіледі.

188-бап. Хабар-ошарсыз кеткен, әрекетке қабілетсіз немесе
ұзақ мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған
адаммен некенің бұзылуын тіркеу

1. Хабар-ошарсыз кеткен, әрекетке қабілетсіз немесе қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған (осы Заңның 16-бабының 2-тармағы) адаммен некенің бұзылуын тіркеуді екінші жұбайдың арызы мен соттың заңды күшіне енген шешімінің немесе үкімінің көшірмесін не шешім яки үкімнен алынған үзіндіні көрсету негізінде азаматтық хал актілерін жазу органы жүргізеді.
2. Азаматтық хал актілерін жазу органы арыз түскен күннен бастап бір апта мерзімде қамауда жатқан жұбайға не әрекетке қабілетсіз жұбайдың қорғаншысына немесе хабар-ошарсыз кеткен жұбайдың мүлкіне қорғаншыға хабарлама алынған күннен бастап он бес күн мерзім белгілей отырып хабарлауға міндетті, осы мерзім ішінде олар арыз бойынша өздерінің арасында дау бар екені туралы хабарлауға құқылы.

189-бап. Некенің бұзылуы туралы куәлік беру

1. Некенің бұзылуын тіркеу жасалғаннан кейін тараптардың әрқайсысына олардың арызы бойынша некені бұзылғаны туралы куәлік беріледі.
2. Егер неке сот тәртібімен бұзылса, некенің бұзылуы туралы куәлікте некенің бұзылуы туралы сот шешімінің заңды күшіне енгізілетін күні көрсетілуге тиіс.

27-тарау. Бала асырап алуды тіркеу

190-бап. Бала асырап алуды тіркеу негізі

Бала асырап алу соттың заңды күшіне енген бала асырап алу туралы шешімі негізінде бала асырап алу азаматтық хал актілерін жазу органдарында тіркеледі.

191-бап. Бала асырап алуды тіркеу орны

Бала асырап алуды тіркеу бала асырап алу туралы сот шешімі шығарылған жерде жүргізіледі.

192-бап. Бала асырап алу туралы куәлік және баланың тууы
туралы жаңа куәлік беру

Азаматтық хал актілерін жазу органдары бала асырап алу туралы куәлік береді. Асырап алынған баланың тегін, атын және әкесінің атын өзгерткен жағдайда (осы Заңның 86-бабы), сондай-ақ туу туралы жазбалар кітаптарына бала асырап алушыны асырап алынған баланың ата-анасы ретінде жазғанда (осы Заңның 88-бабы) туу туралы жаңа куәлік беріледі.

193-бап. Бала асырап алу туралы жазбаны жою

1. Бала алу туралы жазба бала асырап алудың күшін жою туралы немесе бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімі негізінде жойылады.
2. Егер бала асырап алудың күші олардың өтініші бойынша жойылса, бала асырап алуды жою туралы өтінішті баланың ата-анасы, егер оның талап етуі бойынша бала асырап алудың күшін жою жасалса, қорғаншы немесе қамқоршы орган береді.

28-тарау. Атын, әкесінің атын және тегін өзгертуді тіркеу

194-бап. Атын, әкесінің атын және тегін өзгертуді тіркеу
тәртібі

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының тегін, атын, әкесінің атын өзгертуіне олар он алты жасқа толғаннан кейін рұқсат беріледі. Тегін, атын, әкесінің атын өзгертуді және оны тіркеуді арыз берушінің тұрғылықты жеріндегі азаматтық хал актілерін жазу органдары жүргізеді. Тегін, атын, әкесінің атын өзгертуден бас тарту жөнінде сотқа заңда белгіленген мерзімде шағым жасалуы мүмкін.
2. Тегін, атын, әкесінің атын өзгерту туралы өтініштерді қарау Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін тәртіппен жүргізіледі.

29-тарау. Қайтыс болуды тіркеу

195-бап. Қайтыс болуды тіркеу тәртібі

1. Қайтыс болу жағдайы, сондай-ақ азаматты өлді деп жариялау туралы және өлу фактісін анықтау туралы сот шешімдері азаматтық хал актілерін жазу органдарында тіркеледі.

2. Қайтыс болуды тіркеу өлген адамның тұрған жеріндегі немесе ол қайтыс болған жердегі азаматтық хал актілерін жазу органдарында жүргізіледі.

3. Адамды өлді деп жариялау туралы және өлу фактісін анықтау туралы сот шешімдерін тіркеу шешім шығарылған жерде жүргізіледі.

196-бап. Қайтыс болуы туралы мәлімдеме беру мерзімі

Қайтыс болу туралы мәлімдеме жеті тәуліктен кешіктірмей, ал адам зорлықпен өлтірілсе, өзін-өзі өлтірсе, жазатайым жағдайдан өлсе, сондай-ақ өлік табылған жағдайда өлген немесе өлік табылған кезден бес күннен кешіктірмей берілуге тиіс.

197-бап. Қайтыс болу туралы мәлімдеме беретін адамдар мен
органдар

Қайтыс болу туралы мәлімдемені өлген адаммен бірге тұрған адамдар, ал ондай адамдар болмаған жағдайда көршілері, тұрғын үй-пайдалану ұйымдарының қызметкерлері немесе адам қайтыс болған жердегі мекеменің әкімшілігі немесе өлікті тапқан ішкі істер органы жазбаша немесе ауызша түрде жасайды.

198-бап. Қайтыс болу туралы мәлімдеменің мазмұны

Қайтыс болу туралы мәлімдемеде мәлімдеуші өлген адам туралы мына мәліметтерді: өлген адамның аты, әкесінің аты, тегі, туған жылы, соңғы тұрған жері және оның отбасылық жағдайы, қайтыс болған жылы, айы мен күні, қайтыс болу себебі, сондай-ақ қайтыс болу туралы мәлімдеме жасаған адамның аты, әкесінің аты, тегі және тұрғылықты жері көрсетіледі.

199-бап. Қайтыс болу фактісін куәландыру

1. Қайтыс болу фактісі дәрігердің куәлігімен , ал оны беру мүмкін болмаған жағдайда екі куәнің айғағымен куәландырылады.

2. Өліктің табылғаны туралы мәлімдемеге тиісті мемлекеттік органдар жасаған хаттама қоса тіркеледі.

7-бөлім. Неке-отбасы заңдары нормаларының шетелдіктер мен
азаматтығы жоқ адамдарға қолданылуы

200-бап. Қазақстан Республикасының аумағында неке қию

1. Қазақстан Республикасының аумағында неке қиюдың нысаны мен тәртібі Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленеді.

2. Қазақстан Республикасының аумағында неке қиюдың ережелері, егер халықаралық шартта өзгеше көзделмесе, некеге тұратын адамдардың әрқайсысының некеге тұратын кезде қай мемлекеттің азаматы болса, сол мемлекеттің заңдарымен, осы Заңның 9-11-баптарының неке қиюға кедергі болатын мән-жайлар жөніндегі талаптарын сақтай отырып белгіленеді.

3. Азаматтығы жоқ адамның Қазақстан Республикасының аумағында некесін қию ережелері сол адамның тұрақты тұратын жері бар мемлекеттің заңдарымен белгіленеді.

201-бап. Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiнде
неке қию

1. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары арасындағы неке Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiнде қиылады.

2. Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiнде шетелдіктер арасында қиылған некелер, егер бұл адамдар некелескен кезде Қазақстан Республикасындағы елшісін немесе консулын тағайындаған шет мемлекеттің азаматтары болып табылса, екі жаққа бірдей болу шартымен Қазақстан Республикасында заңды деп танылады.

202-бап. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде
қиылған некені тану

1. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде Қазақстан Республикасы азаматтарының арасында қиылған некелер және Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктердің немесе азаматтығы жоқ адамдардың арасында қиылған некелер олар аумағында неке қиылған мемлекеттің заңын сақтай отырып жасалса, осы Заңның 11-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасында заңды ден танылады.

2. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде шетелдіктер арасында қиылған некелер, олар аумағында жасалған мемлекеттің заңдарын сақтай отырып қиылса, Қазақстан Республикасында заңды деп танылады.

203-бап. Қазақстан Республикасының аумағында немесе
Қазақстан Республикасының аумағынан тыс
жерлерде қиылған некенің заңсыздығы

Қазақстан Республикасының аумағында немесе Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде жасалған некенің заңсыздығы осы Заңның 200, 202- баптарына сәйкес неке қию кезінде қолданылған заңдармен айқындалады.

204-бап. Некенің бұзылуы

1. Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар арасындағы некені, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында шетелдіктер арасындағы некені бұзу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүргізіледі.

2. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын жұбайымен некені оның азаматтығына қарамастан Қазақстан Республикасының сотында бұзуға құқылы. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес некені азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзуға жол берілетін жағдайда неке Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiнде бұзылуы мүмкін.

3. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар арасындағы некені бұзу тиісті шет мемлекеттің заңдарын сақтай отырып жасалса, Қазақстан Республикасында заңды деп танылады.

4. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде шетелдіктер арасындағы некені бұзу тиісті шет мемлекеттің заңдарын сақтай отырып жасалса, Қазақстан Республикасында заңды деп танылады.

205-бап. Ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік
жеке құқықтары мен міндеттері

Ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері аумағында екеуінің бірге тұратын жері бар мемлекеттің заңдарымен, ал екеуінің бірге тұратын жері болмаған жағдайда - аумағында екеуінің бірге тұрған соңғы жері болған мемлекеттің заңдарымен белгіленеді. Бұрын бірге тұрған жері болмаған ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленеді .

206-бап. Әке (ана) болуды анықтау және даулау

1. Әке (ана) болуды анықтау және даулау бала туған кезде азаматы болған мемлекеттің заңдарымен айқындалады.

2. Әке (ана) болуды анықтаудың және даулаудың тәртібі Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленеді . Егер Қазақстан Республикасының заңдарында азаматтық хал актілерін жазу органдарында әке (ана) болуды анықтауға жол берілсе, баланың Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұратын тым болмаса біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын ата-анасы әке (ана) болуды анықтау туралы Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiне арыз беруге құқылы.

207-бап. Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен
міндеттері

Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері, соның ішінде ата-аналардың балаларын асырап-бағу жөніндегі міндеті аумағында олардың бірге тұратын жері бар мемлекеттің заңдарымен белгіленеді. Ата-аналар мен балалардың бірге тұратын жері болмаған жағдайда ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері бала азаматы болып табылатын мемлекеттің заңдарымен белгіленеді. Талапкердің талап етуі бойынша алименттік міндеттемелерге және ата-ана мен балалардың арасындағы басқа да қатынастарға аумағында бала тұрақты тұратын мемлекеттің заңдары қолданылуы мүмкін.

208-бап. Кәмелетке толған балалардың және басқа да отбасы
мүшелерінің алименттік міндеттемелері

Кәмелетке толған балалардың ата-аналарының пайдасына алименттік міндеттемелері, сондай-ақ басқа да отбасы мүшелерінің алименттік міндеттемелері аумағында олардың бірге тұратын жері бар мемлекеттің заңдарымен белгіленеді. Бірге тұратын жері болмаған жағдайда мұндай міндеттемелер алимент алуға құқығы бар адам азаматы болып табылатын мемлекеттің заңдарымен белгіленеді.

209-бап. Бала асырап алу

1. Қазақстан Республикасының аумағында шетелдіктердің, азаматтығы жоқ адамдардың Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын баланы асырап алуы, соның ішінде бала асырап алудың күшін жою осы заңның 76-78, 82-84 және 96-баптарының талаптарын сақтай отырып Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүргізіледі.

2. Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының азаматтары шетелдік болып табылатын баланы асырап алған жағдайда баланың заңды өкілінің және бала азаматы болып табылатын мемлекеттің құзыретті органының келісімін, сондай-ақ егер аталған мемлекеттің заңдарына сәйкес талап етілетін болса, асырап алуға баланың да келісімін алу қажет.

3. Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын және Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын баланы асырап алуды бала асырап алушы азаматы болып табылатын шет мемлекеттің құзыретті орган жүргізген ретте Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерге кеткенге дейін баланың тұратын республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органынан немесе оның ата-анасынан (олардың біреуінен) бала асырап алуға алдын-ала рұқсат алынған жағдайда Қазақстан Республикасында заңды деп танылады.

4. Егер бала асырап алудың нәтижесінде баланың Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында белгіленген құқықтары бұзылса, бала асырап алудың күші сот тәртібімен жойылуға тиіс.

5. Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын балаларды шетелдіктерге асырап алуға берудің тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді .

6. Шетелдіктерге асырап алуға берілген балаларға бақылау жасауды Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерi жүзеге асырады.
Ескерту. 209-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

210-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын
Қазақстан Республикасы азаматтарының азаматтық хал
актілерін тіркеу

1. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының азаматтық хал актілерін тіркеу Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiнде жүргізіледі.

2. Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiнде азаматтық хал актілерін тіркеу кезінде, егер мүдделі адамдар Қазақстан Республикасының азаматтары болса, Қазақстан Республикасының заңдары қолданылады.

211-бап. Азаматтық хал актілерінің жасалғанын растайтын
шет мемлекеттердің құжаттарын тану

Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер және азаматтығы жоқ адамдар жөнінде тиісті мемлекеттердің заңдары бойынша азаматтық хал актілерінің жасалғанын растайтын шет мемлекеттердің құзыретті органдары берген құжаттар консулдық ресмилендірілген жағдайда Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

212-бап. Басқа мемлекеттердің неке-отбасы заңдарының
Қазақстан Республикасында қолданылуы

Басқа мемлекеттердің неке-отбасы заңдарының нормалары оларды қолдану Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келген жағдайда қолданылмайды. Бұл жағдайда Қазақстан Республикасының заңдары қолданылады.

213-бап. Халықаралық шарттар

Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы заңдарында белгіленгенінен өзгеше ережелер белгіленсе, халықаралық шарттың ережелері қолданылады.

Қазақстан Республикасының
Президенті

О браке и семье

Закон Республики Казахстан от 17 декабря 1998 года N 321. Утратил силу Кодексом Республики Казахстан от 26 декабря 2011 года № 518-IV.

ОГЛАВЛЕНИЕ

Сноска. Утратил силу Кодексом РК от 26.12.2011 № 518-IV (вводится в действие по истечении 10 календарных дней после его первого официального опубликования)

Сноска. В тексте слова "посольства или консульские учреждения Республики Казахстан за границей", "посольствах или консульских учреждениях Республики Казахстан за границей", "посольствах или в консульских учреждениях Республики Казахстан за границей", "посольствах или в консульских учреждениях Республики Казахстан", "посольства или в консульские учреждения Республики Казахстан", "посольствами или консульскими учреждениями Республики Казахстан" заменить соответственно словами "загранучреждения Республики Казахстан", "загранучреждениях Республики Казахстан", "загранучреждениями Республики Казахстан - Законом РК от 20 декабря 2004 г. N 13 (вводится в действие с 1 января 2005 г.) ;
в тексте слова "районного (городского) исполнительного органа", "районным (городским) исполнительным органом", "районные (городские) исполнительные органы", "районными (городскими) исполнительными о рга нами" заменены словами "местного исполнительного органа города республиканского значения, столицы, района (города областного значения)", "местным исполнительным органом города республиканского значения, столицы, района (города областного значения)", "местные исполнительные органы города республиканского значения, столицы, районов (городов областного значения)", "местными исполнительными органами города республиканского значения, столицы, районов (городов областного значения)" - Законом РК от 10 января 2006 года N 116 (порядок введения в действие см. ст.2 Закона N 116 ).

Настоящий Закон устанавливает и регулирует брачно-семейные отношения в Республике Казахстан, а также гарантии их осуществления, обеспечивает защиту прав и интересов семьи, определяя ее развитие приоритетным направлением государственной социальной политики Республики Казахстан.

Раздел 1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ

Глава 1. БРАЧНО-СЕМЕЙНОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО

Статья 1. Основные понятия, используемые в
настоящем Законе

В настоящем Законе используются следующие понятия:

1) брак - равноправный союз между мужчиной и женщиной, заключенный при свободном и полном согласии сторон в установленном законом порядке, с целью создания семьи, порождающий имущественные и личные неимущественные отношения между супругами;

2) фиктивный брак - брак, заключенный в установленном законом порядке, без намерения создать семью и не порождающий прав и обязанностей супругов;

3) семья - круг лиц, связанных имущественными и личными неимущественными правами и обязанностями, вытекающими из брака, родства, усыновления или иной формы принятия детей на воспитание и призванными способствовать укреплению и развитию семейных отношений;

4) брачный возраст - возраст, по достижении которого лицо вправе вступить в брак;

5) детство - правовое состояние лиц, не достигших совершеннолетия;

6) договорный режим имущества - режим собственности супругов и детей, рожденных ими в этом браке, установленный брачным договором;

7) договор суррогатного материнства - соглашение между лицами, желающими иметь ребенка, и женщиной, давшей свое согласие на применение метода искусственного оплодотворения или имплантации эмбриона;

8) патронат - форма воспитания, при которой дети, оставшиеся без попечения родителей, передаются на воспитание в семьи граждан по договору, заключаемому уполномоченным государственным органом и лицом (патронатным воспитателем), выразившим желание взять ребенка на воспитание;

9) алименты - содержание, которое одно лицо обязано предоставить другому лицу, имеющему право на его получение;

10) семейное положение - состояние в браке или разводе, наличие или отсутствие детей или других членов семьи;

11) материальное положение - наличие или отсутствие заработной платы, пенсии, других доходов; их размер; наличие имущества; степень утраты трудоспособности; получение или неполучение материальной помощи от других членов семьи;

12) акты гражданского состояния - юридически оформленные обстоятельства, которые индивидуализируют человека и с которыми связано возникновение и прекращение его прав и обязанностей;

13) близкие родственники - родители, дети, усыновители, усыновленные, полнородные и неполнородные братья и сестры, дедушка, бабушка, внуки;

14) опекун (попечитель) - лицо, назначенное в установленном законом порядке для осуществления функций по опеке и попечительству;

15) опека (попечительство) - правовая форма защиты прав и интересов несовершеннолетних и лиц, признанных судом недееспособными (ограниченно дееспособными);

16) репродуктивное здоровье - здоровье человека, отражающее его способность к воспроизводству полноценного потомства;

17) суррогатное материнство - зачатие, вынашивание и рождение ребенка по договору между суррогатной матерью и потенциальными родителями;
18) орган опеки и попечительства - местный исполнительный орган города республиканского значения, столицы, района (города областного значения). <*>
Сноска. В статью 1 внесены изменения - Законом РК от 10 января 2006 года N 116 (порядок введения в действие см. ст.2 Закона N 116 ).

Статья 2. Основы брачно-семейного законодательства

1. Брак и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой государства.
2. Брачно-семейное законодательство Республики Казахстан основывается на принципах:
1) добровольности брачного союза мужчины и женщины;
2) равенства прав супругов в семье;
3) недопустимости произвольного вмешательства кого-либо в дела семьи;
4) разрешения внутрисемейных вопросов по взаимному согласию;
5) приоритета семейного воспитания детей, заботы об их развитии и благосостоянии;
6) приоритетной защиты прав и интересов несовершеннолетних и нетрудоспособных членов семьи;
7) обеспечения беспрепятственного осуществления членами семьи своих прав, возможности судебной защиты этих прав;
8) стимулирования здорового образа жизни всех членов семьи.
3. Признается брак, заключенный только в государственных органах записи актов гражданского состояния.
4. Запрещаются любые формы ограничения прав граждан при вступлении в брак и в семейных отношениях по признакам социальной, расовой, национальной, языковой или религиозной принадлежности.
Права граждан в брачно-семейных отношениях могут быть ограничены только на основании закона и только в той мере, в какой это необходимо в целях защиты здоровья, нравственности, прав и законных интересов членов семьи и иных граждан.

Статья 3. Отношения, регулируемые брачно-семейным
законодательством

Брачно-семейное законодательство:
1) устанавливает условия и порядок вступления в брак, прекращения брака и признания его недействительным;
2) регулирует гражданские права и обязанности, личные неимущественные и имущественные отношения между членами семьи: супругами, родителями и детьми (усыновителями и усыновленными), а в случаях и в пределах, предусмотренных брачно-семейным законодательством, между другими родственниками и иными лицами;
3) определяет формы и порядок устройства в семью детей, оставшихся без попечения родителей;
4) регулирует порядок регистрации актов гражданского состояния и оказание платных услуг в порядке, установленном законодательством.

Статья 4. Брачно-семейное законодательство и иные акты,
содержащие нормы семейного права

Законодательство Республики Казахстан о браке и семье основывается на Конституции Республики Казахстан, состоит из настоящего Закона, иных нормативных правовых актов Республики Казахстан, содержащих нормы семейного права.

Статья 5. Применение гражданского законодательства
к брачно-семейным отношениям

1. К названным в статье 3 настоящего Закона имущественным и личным неимущественным отношениям между членами семьи, не урегулированным брачно-семейным законодательством (статья 4 настоящего Закона), применяется гражданское законодательство, поскольку это не противоречит существу брачно-семейных отношений.
2. В случаях, когда отношения, предусмотренные статьей 3 настоящего Закона, не урегулированы законодательством или соглашением сторон и отсутствуют применяемые к ним обычаи, к таким отношениям, поскольку это не противоречит их существу, применяются нормы брачно-семейного и (или) гражданского законодательства, регулирующие сходные отношения (аналогия закона). При невозможности использования в указанных случаях аналогии закона права и обязанности субъектов брачно-семейных отношений определяются, исходя из общих начал и смысла брачно-семейного или гражданского законодательства (аналогия права) и требований добросовестности, разумности и справедливости.

Глава 2. ОСУЩЕСТВЛЕНИЕ И ЗАЩИТА БРАЧНО-СЕМЕЙНЫХ ПРАВ

Статья 6. Осуществление прав и обязанностей
в брачно-семейных отношениях

1. Граждане по своему усмотрению распоряжаются принадлежащими им правами, вытекающими из брачно-семейных отношений, в том числе правом на защиту этих прав, если иное не установлено законодательными актами.
Осуществление брачно-семейных прав и исполнение обязанностей не должны нарушать права, свободы и законные интересы других членов семьи и иных субъектов права.
2. Брачно-семейные права охраняются законом, за исключением случаев, противоречащих назначению этих прав.

Статья 7. Защита брачно-семейных прав

Защита брачно-семейных прав осуществляется судом по правилам гражданского судопроизводства, а в случаях, предусмотренных настоящим Законом, государственными органами или органами опеки и попечительства в порядке, предусмотренном соответствующими статьями настоящего Закона.

Статья 8. Применение исковой давности в брачно-семейных
отношениях

1. Исковая давность не распространяется на требования, вытекающие из брачно-семейных отношений, за исключением случаев, когда срок для защиты нарушенного права установлен настоящим Законом.
2. При применении норм, устанавливающих исковую давность, суд руководствуется правилами статей 177, 179, 180, 182-185 Гражданского кодекса Республики Казахстан (общая часть).

Раздел 2. БРАК

Глава 3. УСЛОВИЯ И ПОРЯДОК ЗАКЛЮЧЕНИЯ БРАКА

Статья 9. Условия заключения брака

1. Для заключения брака необходимы взаимное добровольное согласие мужчины и женщины, вступающих в брак, и достижение ими брачного возраста.
2. Брак не может быть заключен при наличии обстоятельств, указанных в статье 11 настоящего Закона.

Статья 10. Брачный возраст

1. Брачный возраст устанавливается для мужчин и женщин в восемнадцать лет.
2. При наличии уважительных причин органы записи актов гражданского состояния по месту государственной регистрации заключения брака могут снизить брачный возраст на срок не более двух лет.
3. Ходатайство о снижении брачного возраста может быть возбуждено желающими вступить в брак или их родителями, либо опекунами (попечителями) с указанием причин, вызывающих необходимость снижения установленного брачного возраста.
4. Во всех случаях снижение брачного возраста допускается только с согласия вступающих в брак.
5. Брак между лицами, не достигшими брачного возраста, разрешается только с согласия родителей либо опекунов.

Статья 11. Лица, между которыми не допускается
заключение брака

Не допускается заключение брака между:
1) лицами, из которых хотя бы одно лицо уже состоит в другом зарегистрированном браке;
2) прямыми родственниками по восходящей и нисходящей линии (родителями и детьми, дедушкой, бабушкой и внуками), полнородными и неполнородными братьями и сестрами, имеющими общих отца или мать;
3) усыновителями (удочерителями) и усыновленными (удочеренными);
4) лицами, из которых хотя бы одно лицо признано судом недееспособным вследствие психического заболевания или слабоумия.

Статья 12. Медицинское обследование лиц,
вступающих в брак

1. Консультирование и обследование по медицинским, а также по медико-генетическим вопросам и вопросам охраны репродуктивного здоровья, желающих вступить в брак, проводятся специализированными учреждениями здравоохранения и только с обоюдного согласия лиц, вступающих в брак. V095873
2. Результаты обследования вступающего в брак составляют медицинскую тайну и могут быть сообщены лицу, с которым оно намерено заключить брак, только с согласия прошедшего обследование.

Статья 13. Порядок заключения брака

1. Брак заключается в государственных органах записи актов гражданского состояния в личном присутствии лиц, вступающих в брак.
В исключительных случаях, когда одно из лиц, желающих вступить в брак, не может явиться в орган записи актов гражданского состояния, брак может быть заключен по месту нахождения такого лица.
Представительство при заключении брака не допускается.
2. Заключение брака производится по истечении месячного срока со дня подачи желающими вступить в брак заявления в органы записи актов гражданского состояния.
При наличии уважительных причин орган записи актов гражданского состояния по месту государственной регистрации заключения брака может разрешить заключение брака до истечения месяца, а также увеличить этот срок, но не более чем на месяц.
При наличии особых обстоятельств (беременности, рождения ребенка, непосредственной угрозы жизни одной из сторон и других особых обстоятельств) брак может быть заключен в день подачи заявления.
3. Государственная регистрация заключения брака производится в порядке, установленном для государственной регистрации актов гражданского состояния.
4. Отказ органов записи актов гражданского состояния в регистрации брака может быть обжалован в суд лицами, желающими вступить в брак, либо одним из них.

Глава 4. ПРЕКРАЩЕНИЕ БРАКА

Статья 14. Прекращение брака вследствие смерти супруга
(супруги) и объявления его (ее) умершим
(умершей) или безвестно отсутствующим одного
из них

1. Брак прекращается вследствие смерти или объявления судом одного из супругов умершим или безвестно отсутствующим.
2. В случае явки супруга, объявленного судом умершим или признанного судом безвестно отсутствующим, и отмены соответствующих судебных решений брак может быть восстановлен органом записи актов гражданского состояния по совместному заявлению супругов.
3. Брак не может быть восстановлен, если другой супруг вступил в новый брак.
Это правило не применяется, если в момент заключения брака сторонам (или одной из сторон) было известно, что супруг, признанный умершим или безвестно отсутствующим, находится в живых.

Статья 15. Расторжение брака

1. Брак может быть прекращен путем его расторжения по заявлению одного или обоих супругов, а также по заявлению опекуна супруга, признанного судом недееспособным.
2. Расторжение брака без согласия жены невозможно в период ее беременности и в течение первого года жизни ребенка.

Статья 16. Расторжение брака в органах записи
актов гражданского состояния

1. Расторжение брака в органах записи актов гражданского состояния производится при взаимном согласии на расторжение брака супругов, не имеющих общих несовершеннолетних детей и отсутствии имущественных и иных претензий друг к другу.
2. Независимо от наличия у супругов общих несовершеннолетних детей брак расторгается в органах записи актов гражданского состояния по заявлению одного из супругов, если другой
супруг:
1) признан судом безвестно отсутствующим;
2) признан судом недееспособным;
3) осужден за совершение преступления к лишению свободы на срок не менее трех лет.
3. Государственная регистрация расторжения брака производится органом записи актов гражданского состояния в порядке, установленном для государственной регистрации актов гражданского состояния.

Статья 17. Рассмотрение споров, возникающих между
супругами при расторжении брака в органах
записи актов гражданского состояния

Споры, возникающие между супругами при расторжении брака в органах записи актов гражданского состояния, рассматриваются в судебном порядке.

Статья 18. Расторжение брака в судебном порядке

Расторжение брака в судебном порядке производится в случаях:
1) наличия у супругов общих несовершеннолетних детей, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 2 статьи 16 настоящего Закона;
2) при отсутствии согласия одного из супругов на расторжение брака;
3) если один из супругов, несмотря на отсутствие у него возражений, своими действиями либо бездействием уклоняется от расторжения брака;
4) наличия имущественных претензий супругов друг к другу.

Статья 19. Расторжение брака в судебном порядке при
отсутствии согласия одного из супругов на
расторжение брака

1. Расторжение брака в судебном порядке производится, если судом установлено, что дальнейшая совместная жизнь супругов и сохранение семьи невозможны.
2. При отсутствии согласия одного из супругов на расторжение брака суд вправе принять меры к примирению супругов и отложить разбирательство дела, назначив супругам срок для примирения в пределах трех месяцев.
Расторжение брака производится, если меры по примирению супругов оказались безрезультатными и супруги (один из них) настаивают на расторжении брака.

Статья 20. Расторжение брака в судебном порядке по иным
основаниям

1. При наличии взаимного согласия на расторжение брака супругов, имеющих общих несовершеннолетних детей, а также супругов, указанных в подпункте 3) статьи 18 настоящего Закона, суд расторгает брак без выяснения мотивов развода.
2. Расторжение брака в судебном порядке производится не ранее истечения месяца со дня подачи супругами заявления о расторжении брака.
3. В исключительных случаях судом может быть установлен срок, менее указанного в пункте 2 настоящей статьи.

Статья 21. Вопросы, разрешаемые судом при вынесении
решения о расторжении брака

1. При расторжении брака в судебном порядке супруги могут представить на рассмотрение суда соглашение о том, с кем из них будут проживать несовершеннолетние дети, о порядке выплаты средств на содержание детей и (или) нетрудоспособного нуждающегося супруга, о размерах этих средств либо о разделе общего имущества супругов.
2. В случае, если отсутствует соглашение между супругами по вопросам, указанным в пункте 1 настоящей статьи, а также в случае, если установлено, что данное соглашение нарушает интересы детей или одного из супругов, суд обязан:
1) определить с кем из родителей будут проживать несовершеннолетние дети после расторжения брака;
2) определить с кого из родителей и в каких размерах взыскиваются алименты на содержание детей;
3) по требованию супругов (одного из них) произвести раздел имущества, находящегося в их общей совместной собственности;
4) по требованию супруга, имеющего право на получение содержания от другого супруга, определить размер этого содержания.
3. В случае, если раздел имущества затрагивает интересы третьих лиц, суд вправе выделить требование о разделе имущества в отдельное производство.

Статья 22. Момент прекращения брака при его расторжении

1. Брак, расторгаемый в органах записи актов гражданского состояния, прекращается со дня государственной регистрации расторжения брака в книге записи актов гражданского состояния, а при расторжении брака в суде - со дня вступления решения суда в законную силу.
2. Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда о расторжении брака направить копию решения суда в орган записи актов гражданского состояния по месту вынесения решения, а также по месту государственной регистрации заключения брака.
Супруги не вправе вступать в новый брак до получения свидетельства о расторжении брака в органе записи актов гражданского состояния.

Статья 23. Последствия прекращения брака

С прекращением брака прекращаются личные и имущественные права и обязанности супругов, вытекающие из их брачных отношений, за исключением случаев, предусмотренных настоящим Законом.

Глава 5. НЕДЕЙСТВИТЕЛЬНОСТЬ БРАКА

Статья 24. Признание брака недействительным

1. Брак признается недействительным при нарушении условий, установленных статьями 9-11 настоящего Закона, а также в случае заключения фиктивного брака.
2. Брак, заключенный по принуждению, может быть признан недействительным.
3. Если одно из лиц, вступающих в брак, скрыло от другого наличие у него болезни, создающей реальную угрозу членам образованной семьи, личной и общественной безопасности, последнее вправе обратиться в суд с требованием о признании брака недействительным.
4. Признание брака недействительным производится судом.
5. Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда о признании брака недействительным направить выписку из этого решения суда в орган записи актов гражданского состояния по месту государственной регистрации заключения брака.
6. Брак признается недействительным со дня его заключения.

Статья 25. Лица, имеющие право требовать признания
брака недействительным

1. Требование о признании брака недействительным вправе предъявить:
1) несовершеннолетний супруг, его родители (лица, их заменяющие), орган опеки и попечительства или прокурор, если брак заключен с лицом, не достигшим брачного возраста (статья 10 настоящего Закона). После достижения несовершеннолетним супругом возраста восемнадцати лет требовать признания брака недействительным вправе только этот супруг;
2) супруг, права которого нарушены заключением брака, а также прокурор, если брак заключен при отсутствии добровольного согласия одного из супругов на его заключение в результате принуждения, обмана, заблуждения или невозможности в силу своего состояния в момент государственной регистрации заключения брака понимать значение своих действий и руководить ими;
3) супруг, не знавший о наличии обстоятельств, препятствующих заключению брака, опекун супруга, признанного недееспособным, супруг по предыдущему нерасторгнутому браку, другие лица, права которых нарушены заключением брака, произведенного с нарушением требований статьи 11 настоящего Закона, а также орган опеки и попечительства и прокурор;
4) прокурор, а также не знавший о фиктивности брака супруг в случае заключения фиктивного брака;
5) супруг, права которого нарушены при наличии обстоятельств, указанных в пункте 3 статьи 24 настоящего Закона.
2. При рассмотрении дела о признании недействительным брака, заключенного с лицом, не достигшим брачного возраста, а также с лицом, признанным судом недееспособным, к участию в деле привлекается орган опеки и попечительства.

Статья 26. Обстоятельства, устраняющие
недействительность брака

1. Брак не может быть признан недействительным, если к моменту рассмотрения дела о признании брака недействительным отпали те обстоятельства, которые в силу закона препятствовали его заключению.
2. Суд может отказать в иске о признании недействительным брака, заключенного с лицом, не достигшим брачного возраста, если этого требуют интересы несовершеннолетнего супруга, а также при отсутствии его согласия на признание брака недействительным.
3. Суд не может признать брак фиктивным, если лица, зарегистрировавшие такой брак, до рассмотрения дела судом фактически создали семью.
4. Брак не может быть признан недействительным после его расторжения, за исключением случаев наличия между супругами запрещенной законом степени родства либо состояния одного из супругов в момент регистрации брака в другом нерасторгнутом браке (статья 11 настоящего Закона).

Статья 27. Последствия признания брака недействительным

1. Брак, признанный судом недействительным, не порождает прав и обязанностей супругов, предусмотренных настоящим Законом, за исключением случаев, установленных пунктами 4 и 5 настоящей статьи.
2. Правовой режим имущества, приобретенного совместно лицами, брак которых признан недействительным, регулируется положениями Гражданского кодекса Республики Казахстан о долевой собственности. Брачный договор, заключенный супругами (статьи 38-40 настоящего Закона), признается недействительным.
3. Признание брака недействительным не ущемляет права детей, родившихся в таком браке, или в течение двухсот семидесяти дней со дня признания брака недействительным (пункт 2 статьи 46 настоящего Закона).
4. При вынесении решения о признании брака недействительным суд вправе признать за супругом, которому в момент заключения брака не были известны обстоятельства, являющиеся основанием для признания брака недействительным (добросовестным супругом), право на получение от другого супруга содержания в соответствии со статьями 134,135настоящего Закона, а в отношении раздела имущества, приобретенного совместно до момента признания брака недействительным, вправе применить положения, установленные статьями 32, 36, 37 настоящего Закона, а также признать действительным брачный договор полностью или частично.
Добросовестный супруг вправе требовать возмещения причиненного ему материального и морального вреда по правилам, предусмотренным гражданским законодательством.
5. Добросовестный супруг вправе при признании брака недействительным сохранить фамилию, избранную им при государственной регистрации заключения брака.

Глава 6. ЛИЧНЫЕ ПРАВА И ОБЯЗАННОСТИ СУПРУГОВ

Статья 28. Возникновение прав и обязанностей супругов

Права и обязанности супругов возникают со дня государственной регистрации заключения брака в органах записи актов гражданского состояния.

Статья 29. Равенство супругов в семье

1. Супруги пользуются равными правами и несут равные обязанности.
2. Каждый из супругов свободен в выборе рода деятельности, профессии, места жительства.
3. Вопросы материнства, отцовства, воспитания, образования детей и другие вопросы жизни семьи решаются супругами совместно.
4. Супруги обязаны строить свои отношения в семье на основе взаимоуважения и взаимопомощи, содействовать благополучию и укреплению семьи, заботиться о здоровье, развитии своих детей и их благосостоянии.

Статья 30. Право выбора супругами фамилии

1. При заключении брака супруги по своему желанию выбирают фамилию одного из них в качестве общей фамилии либо каждый из супругов сохраняет свою добрачную фамилию, либо присоединяет к своей фамилии фамилию другого супруга. Соединение фамилий не допускается, если добрачная фамилия хотя бы одного из супругов является двойной.
2. Перемена фамилии одним из супругов не влечет за собой перемены фамилии другого супруга.
3. В случае расторжения брака супруги вправе сохранить общую фамилию или восстановить свои добрачные фамилии.

Глава 7. ИМУЩЕСТВЕННЫЕ ПРАВА И ОБЯЗАННОСТИ СУПРУГОВ

1. Законный режим имущества супругов

Статья 31. Понятие законного режима имущества супругов

1. Законным режимом имущества супругов является режим их общей совместной собственности, если брачным договором не установлено иное.
2. Права супругов владеть, пользоваться и распоряжаться имуществом, являющимся совместной собственностью членов крестьянского или фермерского хозяйства, определяются статьями 224 и 225 Гражданского кодекса Республики Казахстан (Общая часть).
Сноска. Статья 31 с изменением, внесенным Законом РК от 24.03.2011 № 420-IV (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования).

Статья 32. Общая совместная собственность супругов

1. Имущество, нажитое супругами во время брака, является их общей совместной собственностью.
2. К имуществу, нажитому супругами во время брака (общему имуществу супругов), относятся доходы каждого из супругов от трудовой деятельности, предпринимательской деятельности и результатов интеллектуальной деятельности, доходы с общего имущества супругов и раздельного имущества каждого из супругов, полученные ими пенсии, пособия, а также иные денежные выплаты, не имеющие специального целевого назначения (суммы материальной помощи, суммы, выплаченные в возмещение ущерба в связи с утратой трудоспособности, вследствие увечья либо иного повреждения здоровья и другие). Общим имуществом супругов являются также приобретенные за счет общих доходов супругов движимое и недвижимое имущество, ценные бумаги, паи, вклады, доли в капитале, внесенные в кредитные учреждения или в иные коммерческие организации, и любое другое нажитое супругами в период брака имущество, независимо от того, на чье имя оно приобретено либо кем из супругов внесены денежные средства.
3. Право на общее имущество супругов принадлежит также супругу, который в период брака осуществлял ведение домашнего хозяйства, уход за детьми или по другим уважительным причинам не имел самостоятельного дохода.

Статья 33. Владение, пользование и распоряжение общим
имуществом супругов

1. Владение, пользование и распоряжение общим имуществом супругов осуществляются по обоюдному согласию супругов.
2. При совершении одним из супругов сделки по распоряжению общим имуществом супругов предполагается согласие другого супруга. Сделка, совершенная одним из супругов по распоряжению общим имуществом супругов, может быть признана судом недействительной по мотивам отсутствия согласия другого супруга только по его требованию и только в случаях, если доказано, что другая сторона в сделке знала или заведомо должна была знать о несогласии другого супруга на совершение данной сделки.
3. Для совершения одним из супругов сделки по распоряжению недвижимостью и сделки, требующей нотариального удостоверения и (или) регистрации в установленном законом порядке, необходимо получить нотариально удостоверенное согласие другого супруга.
Супруг, нотариально удостоверенное согласие которого на совершение указанной сделки не было получено, вправе требовать признания сделки недействительной в судебном порядке в течение года со дня, когда он узнал или должен был узнать о совершении данной сделки.

Статья 34. Собственность каждого из супругов

1. Собственностью каждого из супругов являются:
1) имущество, принадлежавшее каждому из супругов до вступления в брак;
2) имущество, полученное супругами в период брака в дар, в порядке наследования или по иным безвозмездным сделкам;
3) вещи индивидуального пользования (одежда, обувь и другие), за исключением драгоценностей и других предметов роскоши, хотя и приобретенные в период брака за счет общих средств супругов.
2. Имущество, нажитое каждым из супругов в период раздельного проживания в связи с фактическим прекращением брака, может быть признано судом собственностью каждого из них.

Статья 35. Признание имущества каждого из супругов их
общей совместной собственностью

Имущество каждого из супругов может быть признано их общей совместной собственностью, если будет установлено, что в период брака за счет общего имущества супругов или имущества другого супруга, либо труда любого из супругов были произведены вложения, значительно увеличившие стоимость этого имущества (капитальный ремонт, реконструкция, переоборудование и т.п.).

Статья 36. Раздел общего имущества супругов

1. Раздел общего имущества супругов может быть произведен как в период брака, так и после его расторжения по требованию любого из супругов, а также в случае заявления кредитором требования о разделе общего имущества супругов для обращения взыскания на долю одного из супругов в общем имуществе супругов.
2. Общее имущество супругов может быть разделено между супругами по их соглашению. По желанию супругов их соглашение о разделе общего имущества может быть нотариально удостоверено.
3. В случае спора раздел общего имущества супругов, а также определение долей супругов в этом имуществе производятся в судебном порядке.
При разделе общего имущества супругов суд по требованию супругов определяет, какое имущество подлежит передаче каждому из супругов. В случае, если одному из супругов передается имущество, стоимость которого превышает причитающуюся ему долю, другому супругу может быть присуждена соответствующая денежная или иная компенсация.
4. Вещи, приобретенные исключительно для удовлетворения потребностей несовершеннолетних детей (одежда, обувь, школьные и спортивные принадлежности, музыкальные инструменты, детская библиотека и другие), разделу не подлежат и передаются без компенсации тому из супругов, с которым проживают дети.
Вклады, внесенные супругами за счет общего имущества супругов на имя их общих несовершеннолетних детей, считаются принадлежащими этим детям и не учитываются при разделе общего имущества супругов.
5. В случае раздела общего имущества супругов в период брака та часть общего имущества супругов, которая не была разделена, а также имущество, нажитое супругами в период брака в дальнейшем, составляют их общую совместную собственность.
6. К требованиям супругов о разделе общего имущества супругов, брак которых расторгнут, применяется трехлетний срок исковой давности.

Статья 37. Определение долей при разделе общего
имущества супругов

1. При разделе общего имущества супругов и определении долей в этом имуществе доли каждого из супругов признаются равными, если иное не предусмотрено договором между ними.
2. Суд вправе отступить от начала равенства долей супругов в их общем имуществе, исходя из интересов несовершеннолетних детей и (или) исходя из интересов одного из супругов, если другой супруг не получал доходов по неуважительным причинам или расходовал общее имущество супругов в ущерб интересам семьи.
3. Общие долги супругов при разделе общего имущества супругов распределяются между ними пропорционально присужденным им долям.

2. Договорный режим имущества супругов

Статья 38. Брачный договор

Брачным договором признается соглашение лиц, вступающих в брак, или соглашение супругов, определяющее имущественные права и обязанности супругов в браке и (или) в случае его расторжения.

Статья 39. Заключение брачного договора

1. Брачный договор может быть заключен как до государственной регистрации заключения брака, так и в любое время в период брака.
Брачный договор, заключенный до государственной регистрации заключения брака, вступает в силу со дня государственной регистрации заключения брака.
2. Брачный договор заключается в письменной форме и подлежит нотариальному удостоверению.

Статья 40. Содержание брачного договора

1. Брачным договором супруги вправе изменить установленный законом режим общей совместной собственности (статья 32 настоящего Закона), установить режим совместной, долевой или раздельной собственности на все имущество супругов, на его отдельные виды или на имущество каждого из супругов.
Брачный договор может быть заключен как в отношении имеющегося, так и в отношении будущего имущества супругов.
В брачном договоре супруги вправе определить свои права и обязанности по взаимному содержанию, способы участия в доходах друг друга, порядок несения каждым из них семейных расходов; определить имущество, которое будет передано каждому из супругов в случае расторжения брака, а также включить в брачный договор любые иные положения, касающиеся имущественных отношений супругов.
2. Права и обязанности, предусмотренные брачным договором, могут ограничиваться определенными сроками либо ставиться в зависимость от наступления или от ненаступления определенных условий.
3. Брачный договор не может ограничивать правоспособность или дееспособность супругов, их право на обращение в суд за защитой своих прав; регулировать личные неимущественные отношения между супругами, права и обязанности супругов в отношении детей; предусматривать положения, ограничивающие право нетрудоспособного нуждающегося супруга на получение содержания; содержать другие условия, которые ставят одного из супругов в крайне неблагоприятное положение или противоречат основным началам брачно-семейного законодательства.

Статья 41. Изменение и расторжение брачного договора

1. Брачный договор может быть изменен или расторгнут в любое время по соглашению супругов. Соглашение об изменении или о расторжении брачного договора заключается в той же форме, что и сам брачный договор.
Односторонний отказ от исполнения брачного договора не допускается.
2. По требованию одного из супругов брачный договор может быть изменен или расторгнут по решению суда по основаниям и в порядке, которые установлены Гражданским кодексом Республики Казахстан для изменения и расторжения договора.
3. Действие брачного договора прекращается с момента прекращения брака (статья 22 настоящего Закона), за исключением тех обязательств, которые предусмотрены брачным договором на период после прекращения брака.

Статья 42. Признание брачного договора недействительным

1. Брачный договор может быть признан судом недействительным полностью или частично по основаниям, предусмотренным Гражданским кодексом Республики Казахстан для недействительности сделок.
2. Суд может так же признать брачный договор недействительным полностью или частично по требованию одного из супругов, если условия договора ставят этого супруга в крайне неблагоприятное положение. Условия брачного договора, нарушающие требования пункта 3 статьи 40 настоящего Закона, признаются недействительными.

3. Ответственность супругов по обязательствам

Статья 43. Обращение взыскания на имущество супругов

1. По обязательствам одного из супругов взыскание может быть обращено лишь на имущество этого супруга. При недостаточности этого имущества кредитор вправе требовать выдела доли супруга-должника, которая причиталась бы супругу-должнику при разделе общего имущества супругов, для обращения на нее взыскания.
2. Взыскание обращается на общее имущество супругов по общим обязательствам супругов, а также по обязательствам одного из супругов, если судом установлено, что все, полученное по обязательствам одним из супругов, было использовано на нужды семьи. При недостаточности этого имущества супруги несут по указанным обязательствам солидарную ответственность имуществом каждого из них.
Если приговором суда установлено, что общее имущество супругов было приобретено или увеличено за счет средств, полученных одним из супругов преступным путем, взыскание может быть обращено соответственно на общее имущество супругов или на его часть.
3. Ответственность супругов за вред, причиненный их несовершеннолетними детьми, определяется гражданским законодательством. Обращение взыскания на имущество супругов при возмещении ими вреда, причиненного их несовершеннолетними детьми, производится в соответствии с пунктом 2 настоящей статьи.

Статья 44. Гарантии прав кредиторов при заключении,
изменении и расторжении брачного договора

Кредитор (кредиторы) супруга-должника вправе требовать изменения условий или расторжения заключенного между супругами брачного договора в связи с существенно изменившимися обстоятельствами в порядке, установленном статьями 401-404 Гражданского кодекса Республики Казахстан (Общая часть).

Раздел 3. СЕМЬЯ

Глава 8. УСТАНОВЛЕНИЕ ПРОИСХОЖДЕНИЯ ДЕТЕЙ

Статья 45. Основания для возникновения прав и
обязанностей родителей и детей

Права и обязанности родителей и детей основываются на происхождении детей, удостоверенном в установленном законом порядке.

Статья 46. Установление происхождения ребенка

1. Происхождение ребенка от матери (материнство) устанавливается органом записи актов гражданского состояния на основании документов, подтверждающих рождение ребенка матерью в медицинском учреждении, а в случае рождения ребенка вне медицинского учреждения - на основании медицинских документов, свидетельских показаний или иных доказательств.
2. Происхождение ребенка от лиц, состоящих в браке между собой, удостоверяется записью о браке родителей.
В случае рождения ребенка в течение двухсот семидесяти дней с момента расторжения брака, признания его недействительным или с момента смерти супруга матери ребенка отцом ребенка признается бывший супруг матери, если не доказано иное.
3. Если мать ребенка заявляет, что отцом ребенка является не ее супруг (бывший супруг), отцовство в отношении ребенка устанавливается по правилам, предусмотренным пунктом 4 настоящей статьи или статьей 47 настоящего Закона.
4. Отцовство лица, не состоящего в браке с матерью ребенка, устанавливается путем подачи в орган записи актов гражданского состояния совместного заявления отцом и матерью ребенка; в случаях смерти матери, признания ее недееспособной, невозможности установления места нахождения матери или в случае лишения ее родительских прав - по заявлению отца ребенка с согласия органа опеки и попечительства, при отсутствии такого согласия - по решению суда.
При наличии обстоятельств, дающих основания предполагать, что подача совместного заявления об установлении отцовства может оказаться после рождения ребенка невозможной или затруднительной, родители будущего ребенка, не состоящие между собой в браке, вправе подать такое заявление в орган записи актов гражданского состояния во время беременности матери. Запись о родителях ребенка производится после рождения ребенка.
Если достоверность отцовства мужчины, не являющегося мужем матери, установлена, мать вправе в судебном порядке требовать с него соответствующие денежные средства на расходы по ее содержанию в течение дородового и послеродового периодов. Размер денежных средств определяется судом, исходя из материального и семейного положения и других, заслуживающих внимание интересов сторон, в кратном соотношении к расчетному показателю, действующему на момент выплаты денежных средств.
5. Установление отцовства в отношении лица, достигшего возраста восемнадцати лет (совершеннолетия), допускается только с его согласия, а если оно признано недееспособным - с согласия его опекуна или органа опеки и попечительства.

Статья 47. Установление отцовства в судебном порядке

В случае рождения ребенка у родителей, не состоящих в браке между собой, и при отсутствии совместного заявления родителей или заявления отца ребенка (пункт 4 статьи 46 настоящего Закона) происхождение ребенка от конкретного лица (отцовство) устанавливается в судебном порядке по заявлению одного из родителей, опекуна (попечителя) ребенка или по заявлению лица, на иждивении которого находится ребенок, а также по заявлению самого ребенка по достижении им совершеннолетия. При этом суд принимает во внимание доказательства, с достоверностью подтверждающие происхождение ребенка от конкретного лица.

Статья 48. Установление судом факта признания отцовства

В случае смерти лица, которое признавало себя отцом ребенка, но не состояло в браке с матерью ребенка, факт признания им отцовства может быть установлен в судебном порядке по правилам, установленным гражданским процессуальным законодательством.

Статья 49. Запись родителей ребенка в книге записей
рождений

1. Отец и мать, состоящие в браке между собой, записываются родителями ребенка в книге записей рождений по заявлению любого из них.
2. Если родители не состоят в браке между собой, запись о матери ребенка производится по заявлению матери, а запись об отце ребенка - по совместному заявлению отца и матери ребенка или по заявлению отца ребенка (пункт 4 статьи 46 настоящего Закона) или отец записывается согласно решению суда.
3. В случае рождения ребенка у матери, не состоящей в браке, при отсутствии совместного заявления родителей или при отсутствии решения суда об установлении отцовства фамилия отца ребенка в книге записей рождений записывается по фамилии матери, имя и отчество отца ребенка - по ее указанию.
4. Лица, состоящие в браке и давшие свое согласие в письменной форме на применение метода искусственного оплодотворения или на имплантацию эмбриона, в случае рождения у них ребенка в результате применения этих методов записываются его родителями в книге записей рождений.
Правовое регулирование вопросов суррогатного материнства и методов искусственного оплодотворения определяется законодательством Республики Казахстан.

Статья 50. Оспаривание отцовства (материнства)

1. Запись родителей в книге записей рождений, произведенная в соответствии с пунктами 1 и 2 статьи 49 настоящего Закона, может быть оспорена только в судебном порядке по требованию лица, записанного в качестве отца или матери ребенка, лица, фактически являющегося отцом или матерью ребенка, самого ребенка по достижении им совершеннолетия, опекуна (попечителя) ребенка, опекуна родителя, признанного судом недееспособным.
2. Требование лица, записанного отцом ребенка на основании пункта 2 статьи 49 настоящего Закона, об оспаривании отцовства не может быть удовлетворено, если в момент записи этому лицу было известно, что оно фактически не является отцом ребенка.
3. Супруг, давший в порядке, установленном законом, согласие в письменной форме на применение метода искусственного оплодотворения или на имплантацию эмбриона, не вправе при оспаривании отцовства ссылаться на эти обстоятельства.
Супруги, давшие согласие на имплантацию эмбриона другой женщине, а также суррогатная мать (часть вторая пункта 4 статьи 49 настоящего Закона) не вправе при оспаривании материнства и отцовства после совершения записи родителей в книге записей рождений ссылаться на эти обстоятельства.

Статья 51. Права и обязанности детей, родившихся от
лиц, не состоящих в браке между собой

При установлении отцовства в порядке, предусмотренном статьями 46-48 настоящего Закона, дети имеют такие же права и обязанности по отношению к родителям и их родственникам, какие имеют дети, родившиеся от лиц, состоящих в браке между собой.

Глава 9. ПРАВА РЕБЕНКА

Статья 52. Право ребенка жить и воспитываться в семье

1. Ребенком признается лицо, не достигшее восемнадцатилетнего возраста (совершеннолетия).
2. Каждый ребенок имеет право жить и воспитываться в семье, насколько это возможно, право знать своих родителей, право на их заботу, право на совместное с ними проживание, за исключением случаев, когда это противоречит его интересам.
Ребенок имеет права на воспитание своими родителями, обеспечение его интересов, всестороннее развитие, уважение его человеческого достоинства.
При отсутствии родителей, при лишении их родительских прав и в других случаях утраты родительского попечения право ребенка на воспитание в семье обеспечивается органом опеки и попечительства в порядке, установленном главой 13 настоящего Закона.

Статья 53. Право ребенка на общение с родителями и
другими родственниками

1. Ребенок имеет право на общение с обоими родителями, дедушками, бабушками, братьями, сестрами и другими родственниками. Расторжение брака родителей, признание его недействительным или раздельное проживание родителей не должны влиять на права ребенка.
В случае раздельного проживания родителей ребенок имеет право на общение с каждым из них. Ребенок имеет право на общение со своими родителями также в случае их проживания в разных государствах.
2. Ребенок, находящийся в экстремальной ситуации (задержание, арест, заключение под стражу, нахождение в лечебном учреждении и т.п. ), имеет право на общение со своими родителями и другими родственниками в порядке, установленном законом.

Статья 54. Право ребенка выражать свое мнение

Ребенок вправе выражать свое мнение при решении в семье любого вопроса, затрагивающего его интересы, а также быть заслушанным в ходе любого судебного или административного разбирательства. Учет мнения ребенка, достигшего возраста десяти лет, обязателен, за исключением случаев, когда это противоречит его интересам. В случаях, предусмотренных настоящим Законом (статьи 56, 70, 84, 86, 88, 97, 98, 122), органы опеки и попечительства или суд могут принять решения только с согласия ребенка, достигшего возраста десяти лет.

Статья 55. Право ребенка на имя, отчество и фамилию

1. Ребенок имеет право на имя, отчество и фамилию.
2. Имя ребенку дается по соглашению родителей (или лиц, их заменяющих), отчество присваивается по имени отца либо с учетом национальных традиций.
При перемене имени отцом изменяется отчество его несовершеннолетних детей, а совершеннолетних детей - при подаче ими об этом заявления.
3. Фамилия ребенка определяется фамилией родителей. При разных фамилиях родителей ребенку присваивается фамилия отца или матери по соглашению родителей.
По желанию родителей фамилия детей может быть произведена от имени отца или деда с учетом национальных традиций.
4. Разногласия, возникшие между родителями относительно имени и (или) фамилии ребенка, разрешаются в судебном порядке.
5. Если отцовство не установлено, имя ребенку дается по указанию матери, отчество присваивается по имени лица, записанного в качестве отца ребенка (пункт 3 статьи 49 настоящего Закона), фамилия - по фамилии матери.
6. Если оба родителя ребенка неизвестны, фамилию, имя и отчество ребенку присваивает орган опеки и попечительства.

Статья 56. Изменение имени и фамилии ребенка

1. Фамилия несовершеннолетних детей изменяется при изменении фамилии обоими родителями.
По совместной просьбе родителей до достижения ребенком возраста шестнадцати лет орган записи актов гражданского состояния, исходя из интересов ребенка, вправе разрешить изменить имя ребенку, а также присвоенную ему фамилию на фамилию другого родителя.
2. В случае прекращения брака или признания брака недействительным дети сохраняют фамилию, полученную ими при рождении.
3. Если родители проживают раздельно и родитель, с которым проживает ребенок, желает присвоить ему свою фамилию, орган записи актов гражданского состояния разрешает этот вопрос в зависимости от интересов ребенка и с учетом мнения другого родителя. Учет мнения родителя не обязателен при невозможности установления его места нахождения, лишении его родительских прав, признании недееспособным, а также в случаях уклонения родителя без уважительных причин от содержания и воспитания ребенка.
4. Если ребенок рожден от лиц, не состоящих в браке между собой, и отцовство в законном порядке не установлено, орган записи актов гражданского состояния, исходя из интересов ребенка, вправе разрешить изменить его фамилию на фамилию матери, которую она носит в момент обращения с такой просьбой.
5. Изменение имени и (или) фамилии ребенка, достигшего возраста десяти лет, может быть произведено только с его согласия.

Статья 57. Национальность ребенка

1. Национальность ребенка определяется национальностью его родителей.
2. Если национальность родителей различна, она определяется по желанию ребенка национальностью отца или матери при выдаче ему удостоверения личности или паспорта.
3. В дальнейшем национальность ребенка по его заявлению может быть изменена на национальность другого родителя.

Статья 58. Имущественные права ребенка

1. Ребенок имеет право на получение содержания от своих родителей и других членов семьи в порядке и размерах, которые установлены разделом 5 настоящего Закона.
2. Суммы, причитающиеся ребенку в качестве алиментов, пенсий, пособий, поступают в распоряжение родителей (лиц, их заменяющих) и расходуются ими на содержание, образование и воспитание ребенка.
3. Ребенок имеет право собственности на полученные им доходы, имущество, полученное им в дар или в порядке наследования, а также на любое другое имущество, приобретенное на средства ребенка.
Ребенок, получающий доходы с собственного труда, вправе участвовать в расходах по содержанию семьи, если он проживает у родителей.
Право ребенка на распоряжение принадлежащим ему на праве собственности имуществом определяется статьями 22_ и 23_ Гражданского кодекса Республики Казахстан (Общая часть). P100140
При осуществлении родителями правомочий по управлению имуществом ребенка на них распространяются правила, установленные статьей 114 настоящего Закона.
4. Ребенок не имеет права собственности на имущество родителей, родители не имеют права собственности на имущество ребенка. Дети и родители, проживающие совместно, могут владеть и пользоваться имуществом друг друга по взаимному согласию.
5. В случае возникновения права общей собственности родителей и детей их права на владение, пользование и распоряжение общим имуществом определяются гражданским законодательством .

Статья 59. Право ребенка на защиту

1. Ребенок имеет право на защиту своих прав и законных интересов.
Защита прав и законных интересов ребенка осуществляется родителями (лицами, их заменяющими), а в случаях, предусмотренных настоящим Законом, органом опеки и попечительства, прокурором и судом.
Несовершеннолетний, признанный в соответствии с законом полностью дееспособным до достижения совершеннолетия, имеет право самостоятельно осуществлять свои права и обязанности, в том числе право на защиту.
2. Ребенок имеет право на защиту от злоупотреблений со стороны родителей (лиц, их заменяющих).
При нарушении прав и законных интересов ребенка, в том числе при невыполнении или при ненадлежащем выполнении родителями (одним из них или лицами, их заменяющими) обязанностей по содержанию, воспитанию, образованию ребенка либо при злоупотреблении родительскими (опекунскими, попечительскими) правами, ребенок вправе самостоятельно обращаться за защитой своих прав в орган опеки и попечительства, а по достижении возраста четырнадцати лет - в суд.
3. Должностные лица организаций и иные граждане, которым стало известно об угрозе жизни или здоровью ребенка, о нарушении его прав и законных интересов, обязаны сообщить об этом в орган опеки и попечительства по месту фактического нахождения ребенка. При получении таких сведений орган опеки и попечительства обязан принять необходимые меры по защите прав и законных интересов ребенка.

Глава 10. ПРАВА И ОБЯЗАННОСТИ РОДИТЕЛЕЙ

Статья 60. Равенство прав и обязанностей родителей

1. Родители имеют равные права и несут равные обязанности в отношении своих детей (родительские права).
2. Родительские права, предусмотренные настоящей главой, прекращаются по достижении детьми возраста восемнадцати лет (совершеннолетия), а также при вступлении несовершеннолетних детей в брак.

Статья 61. Права несовершеннолетних родителей

1. Несовершеннолетние родители имеют право на совместное проживание с ребенком и участие в его воспитании.
2. Несовершеннолетние родители, не состоящие в браке, в случае рождения у них ребенка и при установлении их материнства и (или) отцовства вправе самостоятельно осуществлять родительские права по достижении ими возраста шестнадцати лет. До достижения несовершеннолетними родителями возраста шестнадцати лет ребенку органом опеки и попечительства назначается опекун, который будет осуществлять его воспитание совместно с несовершеннолетними родителями ребенка. Разногласия, возникающие между опекуном ребенка и несовершеннолетними родителями, разрешаются органом опеки и попечительства.
3. Несовершеннолетние родители имеют право признавать и оспаривать свое отцовство и материнство на общих основаниях, а также имеют право требовать по достижении ими возраста четырнадцати лет установления отцовства в отношении своих детей в судебном порядке.

Статья 62. Права и обязанности родителей по
воспитанию и образованию детей

1. Родители обязаны заботиться о здоровье своих детей.
2. Родители имеют право и обязаны воспитывать своих детей.
Родители имеют преимущественное право на воспитание своих детей перед всеми другими лицами.
Родители, воспитывающие ребенка, несут основную ответственность за обеспечение в пределах своих способностей и финансовых возможностей условий жизни, необходимых для его физического, психического, нравственного и духовного развития.
3. Родители обязаны обеспечить получение детьми среднего образования.
Родители с учетом мнения детей имеют право выбора образовательного учреждения и формы обучения детей до получения детьми среднего образования.
4. Все вопросы, касающиеся воспитания и образования детей, решаются родителями по их взаимному согласию, исходя из интересов детей и с учетом мнения детей. Родители (один из них) при наличии разногласий между ними вправе обратиться за разрешением этих разногласий в орган опеки и попечительства или в суд.

Статья 63. Права и обязанности родителей по защите
прав и интересов детей

1. Родители являются законными представителями своих детей и выступают в защиту их прав и интересов в отношениях с любыми физическими и юридическими лицами, в том числе в судах, без специальных полномочий.
2. Родители не вправе представлять интересы своих детей, если органом опеки и попечительства установлено, что между интересами родителей и детей имеются противоречия. В случае разногласий между родителями и детьми орган опеки и попечительства обязан назначить представителя для защиты прав и интересов детей.

Статья 64. Осуществление родительских прав
в интересах детей

Родительские права не могут осуществляться в противоречии с интересами детей. Обеспечение интересов детей должно быть предметом основной заботы их родителей.
При осуществлении родительских прав родители не вправе причинять вред физическому и психическому здоровью детей, их нравственному развитию. Способы воспитания детей должны исключать пренебрежительное, жестокое, грубое, унижающее человеческое достоинство обращение, оскорбление или эксплуатацию детей.
Родители, осуществляющие родительские права в ущерб правам и интересам детей, несут ответственность в установленном законом порядке.

Статья 65. Осуществление родительских прав родителем,
проживающим отдельно от ребенка

1. Родитель, проживающий отдельно от ребенка, имеет права на общение с ребенком, участие в его воспитании и решении вопросов получения ребенком образования.
Родитель, с которым проживает ребенок, не должен препятствовать общению ребенка с другим родителем, если такое общение не причиняет вреда физическому и психическому здоровью ребенка, его нравственному развитию.
2. Место жительства детей при раздельном проживании родителей устанавливается соглашением родителей.
При отсутствии соглашения спор между родителями разрешается судом, исходя из интересов детей и с учетом мнения детей. При этом суд учитывает привязанность ребенка к каждому из родителей, братьям и сестрам, возраст ребенка, нравственные и иные личные качества родителей, отношения, существующие между каждым из родителей и ребенком, возможность создания ребенку условий для развития и воспитания (род деятельности, режим работы родителей, материальное и семейное положение родителей и т.п.).
3. Родители вправе заключить в письменной форме соглашение о порядке осуществления родительских прав родителем, проживающим отдельно от ребенка.
Если родители не могут прийти к соглашению, спор разрешается судом с участием органа опеки и попечительства по требованию родителей (одного из них).
4. При невыполнении решения суда к виновному родителю применяются меры, предусмотренные законодательством.
При злостном невыполнении решения суда суд по требованию родителя, проживающего отдельно от ребенка, может вынести решение о передаче ему ребенка, исходя из интересов ребенка и с учетом мнения ребенка.
5. Родитель, проживающий отдельно от ребенка, имеет право на получение информации о своем ребенке из воспитательных, лечебных и других учреждений.
В предоставлении информации может быть отказано только в случае наличия угрозы для жизни и здоровья ребенка со стороны родителя. Отказ в предоставлении информации может быть оспорен в судебном порядке.

Статья 66. Право родителей на истребование детей от
других лиц

1. Родители вправе требовать возврата ребенка от любого лица, удерживающего его у себя не на основании закона или судебного решения. В случае возникновения спора родители вправе обратиться в суд за защитой своих прав.
При рассмотрении этих требований суд вправе с учетом мнения ребенка отказать в удовлетворении иска родителей, если придет к выводу, что передача ребенка родителям не отвечает интересам ребенка.
2. Если судом установлено, что ни родители, ни лицо, у которого находится ребенок, не в состоянии обеспечить его надлежащее воспитание и развитие, суд передает ребенка на попечение органа опеки и попечительства.

Глава 11. ЛИШЕНИЕ И ОГРАНИЧЕНИЕ РОДИТЕЛЬСКИХ ПРАВ

Статья 67. Лишение родительских прав

1. Родители (один из них) могут быть лишены родительских прав, если они:
1) уклоняются от выполнения обязанностей родителей, в том числе при злостном уклонении от уплаты алиментов;
2) отказываются без уважительных причин взять своего ребенка из родильного дома (отделения) либо из иного детского воспитательного, лечебного или других учреждений;
3) злоупотребляют своими родительскими правами;
4) жестоко обращаются с детьми, в том числе осуществляют физическое или психическое насилие над ними, покушаются на их половую неприкосновенность;
5) признаны в установленном законодательством порядке больными алкоголизмом, наркоманией и токсикоманией.
2. Родители (один из них) могут быть лишены родительских прав при совершении ими умышленного преступления против жизни или здоровья своих детей либо супруга.

Статья 68. Порядок лишения родительских прав

1. Лишение родительских прав производится в судебном порядке .
Дела о лишении родительских прав рассматриваются по заявлениям одного из родителей (лиц, их заменяющих), органов или организаций, на которые возложены обязанности по охране прав несовершеннолетних детей (органов опеки и попечительства, комиссий по делам несовершеннолетних, учреждений для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, и других), а также по иску прокурора.
2. Дела о лишении родительских прав рассматриваются с участием прокурора и органа опеки и попечительства.
3. При рассмотрении дела о лишении родительских прав суд решает вопрос о взыскании алиментов на ребенка с родителей (одного из них), лишенных родительских прав.
4. Если суд при рассмотрении дела о лишении родительских прав обнаружит в действиях родителей (одного из них) признаки уголовно наказуемого деяния, он обязан частным постановлением довести это до сведения прокурора.
5. Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда о лишении родительских прав направить выписку из этого решения в орган записи актов гражданского состояния по месту государственной регистрации рождения ребенка и в орган опеки и попечительства.

Статья 69. Последствия лишения родительских прав

1. Лишение родительских прав влечет за собой утрату всех прав, основанных на факте родства с детьми, в том числе прав на получение от него содержания (статья 131 настоящего Закона), а также на льготы и государственные пособия, установленные для граждан, имеющих детей.
2. Лишение родительских прав не освобождает родителей от обязанности содержать своего ребенка, которая прекращается с его усыновлением (удочерением).
3. Вопрос о дальнейшем совместном проживании ребенка и родителя, лишенного родительских прав, решается в судебном порядке .
4. Ребенок, в отношении которого родители (один из них) лишены родительских прав, сохраняет право собственности на жилое помещение или право пользования жилым помещением, а также имущественные права, основанные на факте родства с родителями и другими родственниками, в том числе право на получение наследства.
5. При невозможности передать ребенка другому родителю или в случае лишения родительских прав обоих родителей ребенок передается на попечение органа опеки и попечительства.
6. По просьбе родителей (одного из них), лишенных родительских прав, орган опеки и попечительства может разрешить свидания с ребенком, если это не оказывает на ребенка вредного влияния.
7. Усыновление (удочерение) ребенка в случае лишения родителей (одного из них) родительских прав допускается не ранее истечения шести месяцев со дня вынесения решения суда о лишении родителей (одного из них) родительских прав.

Статья 70. Восстановление в родительских правах

1. Родители (один из них) могут быть восстановлены в родительских правах в случаях, если они изменили поведение, образ жизни и отношение к воспитанию ребенка.
2. Восстановление в родительских правах осуществляется в судебном порядке по заявлению родителя, лишенного родительских прав. Дела о восстановлении в родительских правах рассматриваются с участием органа опеки и попечительства, а также прокурора.
3. Суд вправе с учетом мнения ребенка отказать в удовлетворении иска родителей (одного из них) о восстановлении в родительских правах, если восстановление в родительских правах противоречит интересам ребенка.
Восстановление в родительских правах в отношении ребенка, достигшего возраста десяти лет, возможно только с его согласия.
Не допускается восстановление в родительских правах, если ребенок усыновлен (удочерен) и усыновление (удочерение) не отменено (статья 96 настоящего Закона).

Статья 71. Ограничение родительских прав

1. Суд может с учетом интересов ребенка принять решение об ограничении родительских прав путем отобрания ребенка у родителей (одного из них) без лишения их родительских прав.
2. Ограничение родительских прав допускается, если оставление ребенка с родителями (одним из них):
1) опасно для него по обстоятельствам, от родителей (одного из них) не зависящим (психическое расстройство или иное хроническое заболевание, стечение тяжелых обстоятельств и т.п.);
2) вследствие их поведения является опасным для ребенка, но не установлены достаточные основания для лишения родителей (одного из них) родительских прав. Если родители (один из них) не изменят своего поведения, орган опеки и попечительства по истечении шести месяцев после вынесения судом решения об ограничении родительских прав обязан предъявить иск о лишении родительских прав. В интересах ребенка орган опеки и попечительства вправе предъявить иск о лишении родителей (одного из них) родительских прав до истечения этого срока.
3. Иск об ограничении родительских прав может быть предъявлен близкими родственниками ребенка, органами и учреждениями, на которые законом возложены обязанности по охране прав несовершеннолетних детей (пункт 1 статьи 68 настоящего Закона), дошкольными организациями, организациями среднего образования и другими учреждениями, а также прокурором.
4. Дела об ограничении родительских прав рассматриваются с участием прокурора и органа опеки и попечительства.
5. При рассмотрении дела об ограничении родительских прав суд вправе решить вопрос о взыскании алиментов на ребенка с родителей (одного из них).
Сноска. Статья 71 с изменениями, внесенными Законом РК от 27 июля 2007 года N 320 (порядок введения в действие см. ст.2 ).

Статья 72. Последствия ограничения родительских прав

1. Родители, родительские права которых ограничены судом, утрачивают право на личное воспитание ребенка, а в случаях, предусмотренных подпунктом 2) пункта 2 статьи 71, также
право на льготы и государственные пособия, установленные для граждан, имеющих детей.
2. Ограничение родительских прав не освобождает родителей от обязанности по содержанию ребенка.
3. Ребенок, в отношении которого родители (один из них) ограничены в родительских правах, сохраняет право собственности на жилое помещение или право пользования жилым помещением, а также сохраняет имущественные права, основанные на факте родства с родителями и другими родственниками, в том числе право на получение наследства.
4. В случае ограничения родительских прав обоих родителей ребенок передается на попечение органа опеки и попечительства.
5. Родителям, родительские права которых ограничены судом, могут быть разрешены контакты с ребенком, если это не оказывает на ребенка вредного влияния. Контакты родителей с ребенком допускаются с согласия органа опеки и попечительства либо опекуна (попечителя), патронатных воспитателей ребенка или администрации учреждения, в котором находится ребенок.

Статья 73. Отмена ограничения родительских прав

1. Если основания, в силу которых родители (один из них) были ограничены в родительских правах, отпали, суд по иску родителей (одного из них) может вынести решение о возвращении ребенка родителям (одному из них) и об отмене ограничений, предусмотренных статьей 72 настоящего Закона.
2. Суд с учетом мнения ребенка вправе отказать в удовлетворении иска, если возвращение ребенка родителям (одному из них) противоречит его интересам.

Статья 74. Отобрание ребенка при непосредственной
угрозе жизни ребенка или его здоровью

1. При непосредственной угрозе жизни ребенка или его здоровью орган опеки и попечительства вправе немедленно отобрать ребенка от родителей (одного из них) или от других лиц, на попечении которых он находится.
Немедленное отобрание ребенка производится органом опеки и попечительства на основании соответствующего акта местного исполнительного органа города республиканского значения, столицы, района (города областного значения).
2. При отобрании ребенка орган опеки и попечительства обязан незамедлительно уведомить прокурора, обеспечить временное устройство ребенка и в течение семи дней после вынесения местным исполнительным органом города республиканского значения, столицы, района (города областного значения) акта об отобрании ребенка обратиться в суд с иском об ограничении или о лишении родителей родительских прав. <*>
Сноска. В статью 74 внесены изменения - Законом РК от 20 декабря 2004 г. N 13 (вводится в действие с 1 января 2005 г.).

Статья 75. Исполнение решений суда по делам, связанным
с отобранием ребенка

1. Принудительное исполнение решений, связанных с отобранием ребенка от родителей и передачей его другому лицу (лицам), должно производиться с обязательным участием органа опеки и попечительства и лица (лиц), которому передается ребенок, а в необходимых случаях с участием представителя органов внутренних дел.
2. При невозможности исполнения решения суда о передаче ребенка без ущерба его интересам ребенок может быть по определению суда временно помещен в воспитательное, лечебное или другое учреждение.

Глава 12. УСЫНОВЛЕНИЕ (УДОЧЕРЕНИЕ) РЕБЕНКА

Статья 76. Дети, в отношении которых допускается
усыновление (удочерение)

1. Усыновление или удочерение допускается в отношении несовершеннолетних детей и только в их интересах. см.P00017S
2. Дети, являющиеся гражданами Республики Казахстан, могут быть переданы на усыновление (удочерение) иностранцам только в случаях, если не представляется возможным передать этих детей на воспитание гражданам Республики Казахстан, постоянно проживающим на территории Республики Казахстан, либо на усыновление (удочерение) родственникам детей, независимо от гражданства и места жительства этих родственников. Z100253
Дети могут быть переданы на усыновление (удочерение) гражданам Республики Казахстан, постоянно проживающим за пределами территории Республики Казахстан, иностранцам, не являющимся родственниками детей, по истечении трех месяцев со дня постановки указанных детей на централизованный учет в соответствии с пунктом 3 статьи 101 настоящего Закона.
3. Иностранцы, претендующие на усыновление (удочерение) ребенка, обязаны лично выбрать ребенка, иметь с ним непосредственные контакты не менее двух недель, подать письменное заявление о желании усыновить (удочерить) ребенка, а также справку о финансовой состоятельности, семейном положении, состоянии здоровья, личных нравственных качествах потенциальных родителей, выдаваемую агентствами, осуществляющими такие услуги на основании государственных лицензий, в орган опеки и попечительства.

Статья 77. Порядок усыновления (удочерения) ребенка

1. Усыновление (удочерение) производится судом по заявлению лиц (лица), желающих усыновить (удочерить) ребенка. Рассмотрение дел об усыновлении (удочерении) ребенка производится судом в порядке особого производства по правилам,предусмотренным гражданским процессуальным законодательством.
Дела об усыновлении (удочерении) детей рассматриваются судом с участием органов опеки и попечительства.
2. Права и обязанности усыновителя (удочерителя) и усыновленного (удочеренного) ребенка (статья 89 настоящего Закона) возникают со дня вступления в законную силу решения суда об усыновлении (удочерении) ребенка.
Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда об усыновлении (удочерении) ребенка направить выписку из этого решения в орган записи актов гражданского состояния и в орган опеки и попечительства по месту вынесения решения.
Усыновление (удочерение) ребенка подлежит государственной регистрации в порядке, установленном для государственной регистрации актов гражданского состояния.

Статья 78. Учет детей, подлежащих усыновлению
(удочерению), и лиц, желающих усыновить
(удочерить) детей

1. Учет детей, подлежащих усыновлению (удочерению), осуществляется в порядке, установленном пунктом 3 статьи 101 настоящего Закона.
2. Учет лиц, желающих усыновить (удочерить) детей, осуществляется в порядке, определяемом областным (города республиканского значения, столицы) исполнительным органом.
Учет иностранцев, желающих усыновить (удочерить) детей, являющихся гражданами Республики Казахстан, производится в порядке, определяемом Министерством иностранных дел Республики Казахстан. <*>
Сноска. В статью 78 внесены изменения - Законом РК от 20 декабря 2004 г. N 13 (вводится в действие с 1 января 2005 г.).

Статья 79. Усыновление (удочерение) нескольких детей

1. Одно лицо может усыновить (удочерить) нескольких детей, являющихся братьями и сестрами или не состоящих между собой в родстве.
Между усыновленными (удочеренными) детьми, не состоящими между собой в родстве, возникают права и обязанности как между братьями и сестрами.
2. Усыновление (удочерение) братьев и сестер разными лицами не допускается, за исключением случаев, когда усыновление (удочерение) отвечает интересам детей.

Статья 80. Лица, имеющие право быть усыновителями
(удочерителями)

1. Усыновление (удочерение) разрешается при наличии в семье усыновителя (удочерителя) условий для нормального развития, воспитания и образования ребенка.
2. Усыновителями (удочерителями) могут быть совершеннолетние лица обоего пола, за исключением:
1) лиц, признанных судом недееспособными или ограниченно дееспособными;
2) супругов, один из которых признан судом недееспособным или ограниченно дееспособным;
3) лиц, лишенных по суду родительских прав или ограниченных судом в родительских правах;
4) лиц, отстраненных от обязанностей опекуна (попечителя) за ненадлежащее выполнение возложенных на него законом обязанностей;
5) бывших усыновителей (удочерителей), если усыновление (удочерение) отменено судом по их вине;
6) лиц, которые по состоянию здоровья не могут осуществлять родительские права. Перечень заболеваний, при наличии которых лицо не может усыновить (удочерить) ребенка, принять его под опеку (попечительство), патронат, устанавливается Правительством Республики Казахстан.
3. Лица, не состоящие между собой в браке, не могут совместно усыновить (удочерить) одного и того же ребенка.

Статья 81. Разница в возрасте между усыновителем
(удочерителем) и усыновляемым (удочеряемым)
ребенком

1. Разница в возрасте между усыновителем (удочерителем), не состоящим в браке, и усыновляемым (удочеряемым) ребенком должна быть не менее шестнадцати лет. По причинам, признанным судом уважительными, разница в возрасте может быть сокращена.
2. При усыновлении (удочерении) ребенка отчимом (мачехой) наличия разницы в возрасте, установленной пунктом 1 настоящей статьи, не требуется.

Статья 82. Согласие родителей, опекунов и попечителей
на усыновление (удочерение) ребенка

1. Для усыновления (удочерения) ребенка необходимо согласие его родителей. При усыновлении (удочерении) ребенка несовершеннолетних родителей, не достигших возраста шестнадцати лет, необходимо также согласие их родителей или опекунов (попечителей), патронатных воспитателей, а при отсутствии родителей или опекунов (попечителей) - согласие органа опеки и попечительства.
2. Согласие родителей на усыновление (удочерение) ребенка должно быть выражено в заявлении, нотариально удостоверенном или заверенном руководителем учреждения, в котором находится ребенок, оставшийся без попечения родителей, либо органом опеки и попечительства по месту производства усыновления (удочерения) ребенка или по месту жительства родителей, а также может быть выражено непосредственно в суде при производстве усыновления (удочерения).
До вынесения решения суда об усыновлении (удочерении) ребенка родители вправе данное ими согласие на усыновление (удочерение) отменить.
3. Родители могут дать согласие на усыновление (удочерение) ребенка конкретным лицом либо без указания конкретного лица. Органы опеки и попечительства представляют в суд заключение о соответствии усыновления (удочерения) интересам ребенка. Такое заключение не требуется в случае усыновления (удочерения) ребенка его отчимом (мачехой).
4. Для усыновления (удочерения) детей, находящихся под опекой (попечительством), необходимо согласие в письменной форме их опекунов (попечителей).
5. Для усыновления (удочерения) детей, находящихся на воспитании по договору о патронате, необходимо согласие в письменной форме патронатных воспитателей.
6. Для усыновления (удочерения) детей, оставшихся без попечения родителей и находящихся в воспитательных, лечебных и других учреждениях, необходимо согласие в письменной форме руководителей данных учреждений.
7. Суд вправе в интересах ребенка вынести решение о его усыновлении (удочерении) без согласия лиц, указанных в пунктах 1, 4-6 настоящей статьи.

Статья 83. Усыновление (удочерение) ребенка
без согласия родителей

Не требуется согласия родителей ребенка на его усыновление (удочерение) в случаях, если они:
1) неизвестны или признаны судом умершими, безвестно отсутствующими;
2) признаны судом недееспособными;
3) лишены судом родительских прав (при соблюдении требований пункта 7 статьи 69 настоящего Закона);
4) не проживают совместно с ребенком и уклоняются от его воспитания и содержания более шести месяцев по причинам, признанным судом неуважительными.

Статья 84. Согласие ребенка на усыновление (удочерение)

1. Для усыновления (удочерения) ребенка, достигшего возраста десяти лет, необходимо его согласие.
Согласие ребенка на усыновление (удочерение) устанавливается судом.
2. Если ребенок до подачи заявления об усыновлении (удочерении) проживал в семье усыновителя (удочерителя), считал его своим родителем, согласие ребенка на усыновление (удочерение) предполагается.

Статья 85. Согласие на усыновление (удочерение) ребенка
одним из супругов

1. При усыновлении (удочерении) ребенка одним из супругов требуется письменное согласие другого супруга на усыновление (удочерение), если ребенок не усыновляется (удочеряется) обоими супругами.
2. Согласия супруга на усыновление (удочерение) ребенка не требуется, если супруги фактически прекратили семейные отношения и проживают раздельно более года, и место жительства другого супруга неизвестно.

Статья 86. Имя, отчество и фамилия усыновленного
(удочеренного) ребенка

1. За усыновленным (удочеренным) ребенком сохраняются его имя, отчество и фамилия.
2. По просьбе усыновителя усыновленному (удочеренному) ребенку присваиваются фамилия усыновителя (удочерителя), а также указанное им имя, если это не противоречит интересам ребенка. Отчество усыновленного (удочеренного) ребенка определяется по имени усыновителя (удочерителя), если усыновитель (удочеритель) мужчина, а при усыновлении (удочерении) ребенка женщиной - по имени лица, указанного ею в качестве отца усыновленного (удочеренного) ребенка. Если фамилии супругов-усыновителей (удочерителей) различные, по соглашению супругов-усыновителей усыновленному (удочеренному) ребенку присваивается фамилия одного из них.
3. При усыновлении (удочерении) ребенка лицом, не состоящим в браке, по его просьбе фамилия, имя и отчество матери (отца) усыновленного (удочеренного) ребенка записываются в книге записей рождений по указанию этого лица (усыновителя, удочерителя).
4. Изменение фамилии, имени и отчества усыновленного (удочеренного) ребенка, достигшего возраста десяти лет, может быть произведено только с его согласия, за исключением случаев, требующих тайны усыновления (удочерения).
5. Об изменении фамилии, имени и отчества усыновленного (удочеренного) ребенка указывается в решении суда о его усыновлении (удочерении).

Статья 87. Изменение даты и места рождения
усыновленного (удочеренного) ребенка

1. Для обеспечения тайны усыновления (удочерения) по просьбе усыновителя (удочерителя) могут быть изменены дата рождения усыновленного (удочеренного) ребенка, но не более чем на шесть месяцев, а также место его рождения.
Изменение даты рождения усыновленного (удочеренного) ребенка допускается только при усыновлении (удочерении) ребенка в возрасте до трех лет.
2. Об изменениях даты и (или) места рождения усыновленного (удочеренного) ребенка указывается в решении суда о его усыновлении (удочерении).

Статья 88. Запись усыновителей (удочерителей) в
качестве родителей усыновленного
(удочеренного) ребенка

1. По просьбе усыновителей (удочерителей) суд может принять решение о записи усыновителей (удочерителей) в книге записей рождений в качестве родителей усыновленного (удочеренного) ими ребенка.
2. Для совершения такой записи в отношении усыновленного (удочеренного) ребенка, достигшего возраста десяти лет, необходимо его согласие, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 2 статьи 84 настоящего Закона.
3. О необходимости производства такой записи указывается в решении суда об усыновлении (удочерении) ребенка.

Статья 89. Правовые последствия усыновления
(удочерения) ребенка

1. Усыновленные (удочеренные) дети и их потомство по отношению к усыновителям (удочерителям ) и их родственникам, а усыновители (удочерители) и их родственники - по отношению к усыновленным (удочеренным) детям и их потомству приравниваются в личных неимущественных и имущественных правах и обязанностях к родственникам по происхождению.
2. Усыновленные (удочеренные) дети утрачивают личные неимущественные и имущественные права и освобождаются от обязанностей по отношению к своим родителям (своим родственникам).
3. При усыновлении (удочерении) ребенка одним лицом личные неимущественные и имущественные права и обязанности могут быть сохранены по желанию матери, если усыновитель (удочеритель) - мужчина, или по желанию отца, если усыновитель (удочеритель) - женщина.
4. Ответственность за сохранность имущества, находящегося в собственности усыновленного (удочеренного) ребенка, лежит на усыновителе (удочерителе). В случае отказа от усыновления (удочерения) обязанность по возврату этого имущества также возлагается на усыновителя (удочерителя).
5. О сохранении отношений усыновленного (удочеренного) ребенка с одним из родителей или с родственниками умершего родителя указывается в решении суда об усыновлении (удочерении) ребенка.
6. Правовые последствия усыновления (удочерения) ребенка, предусмотренные пунктами 1 и 2 настоящей статьи, наступают независимо от записи усыновителей (удочерителей) в качестве родителей в актовой записи о рождении этого ребенка.

Статья 90. Сохранение за усыновленным (удочеренным)
ребенком права на пенсию и пособия

Ребенок, имеющий к моменту своего усыновления (удочерения) право на пенсию и пособия, полагающиеся ему в связи со смертью родителей, сохраняет это право и при его усыновлении (удочерении).

Статья 91. Тайна усыновления (удочерения) ребенка

1. Тайна усыновления (удочерения) ребенка охраняется законом.
Судьи, вынесшие решение об усыновлении (удочерении) ребенка, или должностные лица, осуществившие государственную регистрацию усыновления (удочерения), а также лица, иным образом осведомленные об усыновлении (удочерении), обязаны сохранять тайну усыновления (удочерения) ребенка.
2. Лица, указанные в пункте 1 настоящей статьи, разгласившие тайну усыновления (удочерения) ребенка против воли его усыновителей (удочерителей), привлекаются к ответственности в установленном законом порядке.

Статья 92. Признание усыновления (удочерения)
недействительным

1. Усыновление (удочерение) признается недействительным в случаях:
1) принятия решения об усыновлении (удочерении)на основе подложных документов;
2) совершения усыновления (удочерения) без согласия родителей,
которое по закону было обязательным (статья 82 настоящего Закона);
3) усыновления (удочерения) лицом, состоящим в браке, без согласия другого супруга;
4) нарушения положений, предусмотренных пунктом 2 статьи 80 настоящего Закона.
2. Признание усыновления (удочерения) недействительным производится в судебном порядке.
3. Дело о признании усыновления (удочерения) недействительным рассматривается судом с участием органа опеки и попечительства.

Статья 93. Лица, имеющие право требовать признания
усыновления (удочерения) недействительным

Требование о признании усыновления (удочерения) недействительным вправе предъявить родители усыновленного (удочеренного), супруг усыновителя (удочерителя), лица, права которых нарушены усыновлением (удочерением), прокурор, орган опеки и попечительства.

Статья 94. Последствия признания усыновления
(удочерения) недействительным

1. Усыновление (удочерение) признается недействительным с момента вынесения решения суда об усыновлении (удочерении).
2. В случае признания усыновления (удочерения) недействительным, взаимные права и обязанности усыновленного (удочеренного) ребенка и усыновителей, удочерителей, родственников усыновителей (удочерителей) прекращаются и восстанавливаются взаимные права и обязанности ребенка и его родителей (его родственников), если этого требуют интересы ребенка.
3. По требованию родителей ребенку присваиваются прежние имя, отчество и фамилия.
4. Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда о признании усыновления (удочерения) недействительным направить выписку из этого решения в орган записи актов гражданского состояния и органы опеки и попечительства по месту государственной регистрации усыновления (удочерения).

Статья 95. Основания к отмене усыновления
(удочерения) ребенка

1. Усыновление (удочерение) ребенка может быть отменено в случаях, если усыновители (удочерители) уклоняются от выполнения возложенных на них обязанностей родителей, злоупотребляют родительскими правами, жестоко обращаются с усыновленным (удочеренным) ребенком, в том числе осуществляют физическое или психическое насилие над ним, покушаются на половую неприкосновенность, признаны больными алкоголизмом, наркоманией или токсикоманией.
2. Суд вправе отменить усыновление (удочерение) ребенка и по другим основаниям, исходя из интересов ребенка и с учетом мнения ребенка.

Статья 96. Отмена усыновления (удочерения) ребенка

1. Отмена усыновления (удочерения) ребенка производится в судебном порядке.
2. Дело об отмене усыновления (удочерения) ребенка рассматривается с участием органа опеки и попечительства, а также прокурора.
3. Усыновление (удочерение) прекращается со дня вступления в законную силу решения суда об отмене усыновления (удочерения) ребенка.
Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда об отмене усыновления (удочерения) ребенка направить выписку из этого решения в орган записи актов гражданского состояния и органы опеки и попечительства по месту государственной регистрации усыновления (удочерения).

Статья 97. Лица, обладающие правом требовать
отмену усыновления (удочерения) ребенка

Правом требовать отмену усыновления (удочерения) ребенка обладают его родители, усыновители (удочерители) ребенка, усыновленный (удочеренный) ребенок, достигший возраста четырнадцати лет, орган опеки и попечительства, а также прокурор в интересах ребенка.

Статья 98. Последствия отмены усыновления
(удочерения) ребенка

1. При отмене судом усыновления (удочерения) ребенка взаимные права и обязанности усыновленного (удочеренного) ребенка и усыновителей (удочерителей), родственников усыновителей (удочерителей) прекращаются и восстанавливаются взаимные права и обязанности ребенка и его родителей (его родственников), если этого требуют интересы ребенка.
2. При отмене усыновления (удочерения) ребенок по решению суда передается родителям. При отсутствии родителей, а также если передача ребенка родителям противоречит его интересам, ребенок передается на попечение органа опеки и попечительства.
3. Суд также разрешает вопрос, сохраняются ли за ребенком присвоенные ему в связи с его усыновлением (удочерением) имя, отчество и фамилия.
Изменение имени, отчества или фамилии ребенка, достигшего возраста десяти лет, возможно только с его согласия.
4. Суд, исходя из интересов ребенка, вправе обязать бывшего усыновителя (удочерителя) выплачивать средства на содержание ребенка в размере, установленном статьями 125 и 127 настоящего Закона.

Статья 99. Недопустимость отмены усыновления
(удочерения) по достижении усыновленным
(удочеренным) ребенком совершеннолетия

Отмена усыновления (удочерения) ребенка не допускается, если к моменту предъявления требования об отмене усыновления (удочерения) усыновленный (удочеренный) ребенок достиг совершеннолетия, за исключением случаев, когда на такую отмену имеется взаимное согласие усыновителя (удочерителя) и усыновленного (удочеренного) ребенка, а также родителей усыновленного (удочеренного) ребенка, если они живы, не лишены родительских прав или не признаны судом недееспособными.

Раздел 4. ОПЕКА И ПОПЕЧИТЕЛЬСТВО

Глава 13. ВЫЯВЛЕНИЕ И УСТРОЙСТВО ДЕТЕЙ,
ОСТАВШИХСЯ БЕЗ ПОПЕЧЕНИЯ РОДИТЕЛЕЙ

Статья 100. Защита прав и интересов детей,
оставшихся без попечения родителей

1. Защита прав и интересов детей в случаях смерти родителей, лишения их родительских прав, ограничения их в родительских правах, признания родителей недееспособными, болезни родителей, длительного отсутствия родителей, уклонения родителей от воспитания детей или от защиты их прав и интересов, в том числе при отказе родителей взять своих детей из воспитательных, лечебных и других аналогичных учреждений, а также в других случаях отсутствия родительского попечения возлагается на органы опеки и попечительства.
2. Органы опеки и попечительства выявляют детей, оставшихся без попечения родителей, ведут учет таких детей и, исходя из конкретных обстоятельств утраты попечения родителей, избирают формы устройства детей (статья 102 настоящего Закона), а также осуществляют последующий контроль за условиями их содержания, воспитания и образования.
Деятельность других, кроме органов опеки и попечительства, юридических и физических лиц по устройству детей, оставшихся без попечения родителей, не допускается.

Статья 101. Выявление и учет детей, оставшихся
без попечения родителей

1. Должностные лица учреждений (дошкольных организаций, организаций среднего образования лечебных и других учреждений) и иные граждане, располагающие сведениями о детях, указанных в пункте 1 статьи 100 настоящего Закона, обязаны сообщить о них в органы опеки и попечительства по месту фактического нахождения детей.
Орган опеки и попечительства в течение трех дней со дня получения таких сведений обязан провести обследование условий жизни ребенка и при установлении факта отсутствия попечения его родителей или его родственников обеспечить защиту прав и интересов ребенка до решения вопроса о его устройстве.
2. Руководители воспитательных, лечебных и других учреждений, в которых находятся дети, оставшиеся без попечения родителей, обязаны в семидневный срок со дня, когда им стало известно, что ребенок может быть передан на воспитание в семью, сообщить об этом в орган опеки и попечительства по месту нахождения данного учреждения.
3. Орган опеки и попечительства в течение месяца со дня поступления сведений, указанных в пунктах 1 и 2 настоящей статьи, обеспечивает устройство ребенка (статья 102 настоящего Закона) и при невозможности передать ребенка на воспитание в семью направляет сведения о таком ребенке в орган управления образованием соответствующих административно-территориальных единиц для централизованного учета и оказания содействия в последующем устройстве ребенка на воспитание в семью граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан.
Порядок организации централизованного учета детей определяетсяПравительством Республики Казахстан.
4. Должностные лица за неисполнение обязанностей, предусмотренных пунктами 2 и 3 настоящей статьи, а также за предоставление заведомо недостоверных сведений о ребенке привлекаются к ответственности в порядке, установленном законом.
Сноска. Статья 101 с изменениями, внесенными Законом РК от 27 июля 2007 года N 320 (порядок введения в действие см. ст.2 ).

Статья 102. Устройство детей, оставшихся
без попечения родителей

1. Дети, оставшиеся без попечения родителей, подлежат передаче на воспитание в семью на усыновление (удочерение), под опеку (попечительство) или по договору патроната, а при отсутствии такой возможности - в учреждения всех типов (воспитательные, лечебные и другие) для детей-сирот или детей, оставшихся без попечения родителей.
В интересах ребенка при его устройстве могут быть учтены его этническое происхождение, принадлежность к определенной религии и культуре, родной язык, возможность обеспечения преемственности в воспитании и образовании.
2. До устройства детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в семью или в учреждения, указанные в пункте 1 настоящей статьи, исполнение обязанностей опекуна (попечителя) детей временно возлагается на органы опеки и попечительства.

Глава 14. ПОРЯДОК УСТАНОВЛЕНИЯ ОПЕКИ И ПОПЕЧИТЕЛЬСТВА

Статья 103. Лица, над которыми устанавливается
опека или попечительство

1. Опека или попечительство устанавливается над детьми, оставшимися без попечения родителей (пункт 1 статьи 101 настоящего Закона), в целях их содержания, воспитания и образования, а также для защиты их имущественных и неимущественных прав и интересов.
2. Опека или попечительство устанавливается также для защиты имущественных и личных неимущественных прав и интересов недееспособных или ограниченно дееспособных совершеннолетних лиц.

Статья 104. Опека

1. Опека устанавливается над детьми, не достигшими возраста четырнадцати лет, а также над лицами, признанными судом недееспособными вследствие психического заболевания или слабоумия.
2. Опека назначается над имуществом несовершеннолетнего, недееспособного или ограниченно дееспособного совершеннолетнего лица, умершего или признанного решением суда умершим или безвестно отсутствующим.
Если у лица, над которым установлена опека или попечительство, имеется имущество, находящееся в другой местности, то для управления этим имуществом органы опеки или попечительства по месту его нахождения могут назначить опеку.

Статья 105. Попечительство

1. Попечительство устанавливается над несовершеннолетними в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет, а также над лицами, ограниченными судом в дееспособности вследствие злоупотребления спиртными напитками и наркотическими веществами.
2. По заявлению совершеннолетних дееспособных лиц, которые по состоянию здоровья не могут самостоятельно осуществлять свои права и выполнять обязанности, может быть установлено попечительство.

Статья 106. Орган опеки и попечительства

1. (Исключен - Законом РК от 10 января 2006 года N 116 (порядок введения в действие см. ст.2 Закона N 116 ).
2. Местные исполнительные органы города республиканского значения, столицы, района (города областного значения) осуществляют свои функции по опеке и попечительству:
в отношении несовершеннолетних через местные уполномоченные органы образования и здравоохранения;
в отношении совершеннолетних через местные уполномоченные органы социальной защиты населения.
3. Орган опеки и попечительства обязан провести обследование условий жизни ребенка и лица (лиц), претендующего на его воспитание, и представить суду акт обследования.
4. Органы опеки и попечительства осуществляют свои функции
на основании Положения об этих органах, утверждаемого Правительством Республики Казахстан. <*>
Сноска. В статью 106 внесены изменения - Законом РК от 20 декабря 2004 г. N 13 (вводится в действие с 1 января 2005 г.); от 10 января 2006 года N 116 (порядок введения в действие см. ст.2 Закона N 116 ).

Статья 107. Установление опеки и попечительства

1. Опека и попечительство устанавливаются органами опеки и попечительства по месту жительства лица, нуждающегося в опеке или попечительстве. В отдельных случаях опека и попечительство могут быть установлены по месту жительства опекуна (попечителя). P100140
2. Суд обязан в течение трех дней с момента вступления в законную силу решения о признании лица недееспособным или об ограничении его дееспособности сообщить об этом органу опеки и попечительства по месту жительства такого лица для установления над ним опеки или попечительства.
3. Опека и попечительство устанавливаются в течение месяца с момента, когда соответствующим органам стало известно о необходимости установления над лицом опеки или попечительства.
4. Назначение опекуна или попечителя может быть обжаловано заинтересованными лицами в судебном порядке.

Статья 108. Опекуны и попечители

1. Опекунами (попечителями) могут быть только совершеннолетние лица обоего пола, за исключением:
1) лиц, признанных судом недееспособными или ограниченно дееспособными;
2) лиц, лишенных по суду родительских прав или ограниченных судом в родительских правах;
3) отстраненных от обязанностей опекуна (попечителя) за ненадлежащее исполнение возложенных на него законом обязанностей;
4) бывших усыновителей, если усыновление отменено судом по их вине;
5) лиц, которые по состоянию здоровья (подпункт 6) пункта 2 статьи 80 настоящего Закона) не могут осуществлять обязанности по воспитанию ребенка.
2. Опекун или попечитель может быть назначен только с его согласия.
Если это не противоречит интересам подопечного, преимущественное право на назначение опекуном или попечителем имеют супруг, родители, родственники или другие лица, близкие к подопечному.
Допускается назначение одного опекуна или попечителя для нескольких лиц, если нет противоречий между интересами подопечных.
3. При назначении опеки и попечительства над несовершеннолетними, родители которых дееспособны и не лишены родительских прав, но не могут осуществлять их воспитание, опекуны и попечители назначаются с учетом желания родителей.
При назначении ребенку опекуна (попечителя) учитываются нравственные и иные личные качества опекуна (попечителя), способность его к выполнению обязанностей опекуна (попечителя), отношения между опекуном (попечителем) и ребенком, отношение к ребенку членов семьи опекуна (попечителя), а также, если это возможно, желание самого ребенка.
Если лицо, назначаемое опекуном или попечителем над несовершеннолетним, состоит в браке, требуется согласие его супруга.
4. Опекунами и попечителями лиц, нуждающихся в опеке или попечительстве и находящихся в соответствующих воспитательных, лечебных учреждениях, учреждениях социальной
защиты населения, являются администрации этих учреждений.
Временное помещение ребенка опекуном (попечителем) в такое учреждение не прекращает прав и обязанностей опекуна (попечителя) в отношении этого ребенка.
5. Опекуны и попечители выступают в защиту прав и интересов своих подопечных в отношениях с любыми лицами, в том числе в судах, без специального полномочия.

Глава 15. ПРАВОВОЕ ПОЛОЖЕНИЕ ОПЕКУНОВ
(ПОПЕЧИТЕЛЕЙ) И ПОДОПЕЧНЫХ

Статья 109. Права лиц, находящихся под опекой
(попечительством)

1. Лица, находящиеся под опекой (попечительством), имеют право на:
1) уважение их человеческого достоинства;
2) заботу со стороны опекуна (попечителя);
3) совместное с ним проживание, за исключением случаев,
предусмотренных пунктом 4 статьи 112 настоящего Закона;
4) причитающиеся им алименты, пенсии, пособия и другие социальные выплаты;
5) сохранение права собственности на жилое помещение или права
пользования жилым помещением;
6) защиту от злоупотреблений со стороны опекуна (попечителя).
2. Дети, находящиеся под опекой (попечительством), помимо прав, перечисленных в пункте 1 настоящей статьи, обладают также правами на:
1) воспитание в семье опекуна (попечителя);
2) обеспечение им условий для содержания, воспитания, образования и всестороннего развития;
3) получение жилого помещения в случае его отсутствия в соответствии с жилищным законодательством;
4) правами, предусмотренными статьями 52-54, 59 настоящего Закона.

Статья 110. Права детей, оставшихся без попечения
родителей и находящихся в воспитательных
и лечебных учреждениях

1. Дети, оставшиеся без попечения родителей и находящиеся в
воспитательных, лечебных и других учреждениях, имеют право на:
1) содержание, воспитание, образование, всестороннее развитие, уважение их человеческого достоинства, обеспечение их интересов;
2) причитающиеся им алименты, пенсии, пособия и другие социальные выплаты;
3) сохранение права собственности на жилое помещение или права пользования жилым помещением, а при отсутствии жилого помещения имеют право на получение жилого помещения в соответствии с жилищным законодательством;
4) льготы при трудоустройстве, предусмотренные трудовым законодательством Республики Казахстан, по окончании пребывания в указанных учреждениях. см.Z020345
2. Органы опеки и попечительства осуществляют контроль за условиями содержания, воспитания и образования детей, находящихся в учреждениях, указанных в пункте 1 настоящей статьи.
3. Защита прав выпускников данных учреждений возлагается на органы опеки и попечительства.
4. Дети, оставшиеся без попечения родителей и находящиеся в учреждениях, указанных в пункте 1 настоящей статьи, обладают также правами, предусмотренными статьями 52-54, 59 настоящего Закона.
Сноска. Статья 110 с изменениями, внесенными Законом РК от 15 мая 2007 г. N 253 .

Статья 111. Исполнение опекунами (попечителями)
своих обязанностей

1. Опекуны являются представителями подопечных в силу закона и совершают от их имени и в их интересах все необходимые сделки.
2. Попечители дают согласие на совершение тех сделок, которые лица, находящиеся под попечительством, не вправе совершать самостоятельно, оказывают подопечным содействие в осуществлении ими своих прав и исполнении обязанностей, а также охраняют их от злоупотреблений со стороны третьих лиц.
3. Обязанности по опеке и попечительству исполняются безвозмездно, кроме случаев, предусмотренных законом.
Опекун (попечитель) не обязан содержать подопечных за свой счет. Содержание подопечного осуществляется за счет получаемых подопечным заработной платы, алиментов, пенсий и других социальных выплат, а также за счет принадлежащего ему имущества. см.P100140
При отсутствии достаточных средств на содержание подопечного органы опеки и попечительства назначают пособие на его содержание.
Порядок назначения и размер выплаты пособия опекунам или попечителям на содержание ребенка-сироты (детей-сирот) и ребенка (детей), оставшегося без попечения родителей, определяется Правительством Республики Казахстан.
4. Опекуны и попечители обязаны заботиться о содержании своих подопечных, об обеспечении ухода за ними и лечении, защите их прав и интересов. Указанные обязанности не возлагаются на попечителей совершеннолетних лиц, ограниченных судом в дееспособности.
5. Если основания, в силу которых лицо было признано недееспособным или ограниченно дееспособным вследствие злоупотребления спиртными напитками или наркотическими веществами, отпали, опекун или попечитель обязан ходатайствовать перед судом о признании подопечного дееспособным и о снятии с него опеки или попечительства.
Сноска. Статья 111 с изменением, внесенным Законом РК от 27.06.2011 № 444-IV (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования).

Статья 112. Права и обязанности опекуна
(попечителя) ребенка

1. Опекун (попечитель) ребенка имеет право и обязан воспитывать ребенка, находящегося под опекой (попечительством), заботиться о его здоровье, физическом, психическом, нравственном и духовном развитии.
Опекун (попечитель) вправе самостоятельно определять способы воспитания ребенка, находящегося под опекой (попечительством), с учетом мнения ребенка и рекомендаций органа опеки и попечительства, а также при соблюдении требований, предусмотренных статьей 64 настоящего Закона.
Опекун (попечитель) с учетом мнения ребенка имеет право выбора образовательного учреждения и формы обучения ребенка до получения им среднего образования и обязан обеспечить получение ребенком среднего образования.
2. Опекун (попечитель) вправе требовать по суду возврата ребенка, находящегося под опекой (попечительством), от любых лиц, удерживающих у себя ребенка без законных оснований, в том числе от близких родственников ребенка.
3. Опекун (попечитель) не вправе препятствовать общению ребенка с его родителями и другими близкими родственниками, за исключением случаев, когда такое общение не отвечает интересам ребенка.
4. Опекуны и попечители несовершеннолетних обязаны проживать совместно со своими подопечными, за исключением случаев, когда подопечные находятся на воспитании или лечении в детском или лечебном учреждении. Раздельное проживание попечителя с подопечным, достигшим шестнадцати лет, допускается с разрешения органа опеки и попечительства при условии, что это не отразится неблагоприятно на воспитании и защите прав и интересов подопечного.
Опекуны и попечители обязаны извещать органы опеки и попечительства о перемене места жительства.
5. Опекун обязан не реже одного раза в год представлять органу опеки и попечительства отчеты о состоянии здоровья подопечного и о работе по его воспитанию, а также по управлению его имуществом.

Статья 113. Попечительство над дееспособными гражданами

1. По просьбе совершеннолетнего дееспособного лица, который по состоянию здоровья не может осуществлять и защищать свои права и исполнять обязанности, над ним может быть установлено попечительство.
2. Попечитель совершеннолетнего дееспособного лица может быть назначен органом опеки и попечительства только с согласия такого лица.
3. Распоряжение имуществом, принадлежащим совершеннолетнему дееспособному подопечному, осуществляется попечителем на основании договора поручения или доверительного управления имуществом, заключенного с подопечным.
Совершение бытовых и иных сделок, направленных на содержание подопечного и удовлетворение его бытовых потребностей, осуществляется попечителем с согласия подопечного.
4. Попечительство над совершеннолетним дееспособным лицом может быть прекращено по требованию этого лица.
Попечитель лица, находящегося под попечительством, освобождается от выполнения возложенных на него обязанностей в случаях, предусмотренных статьей 115 настоящего Закона.

Статья 114. Распоряжение имуществом подопечного

1. Доходы подопечного лица, в том числе доходы, причитающиеся подопечному от управления его имуществом, за исключением доходов, которыми подопечный вправе распоряжаться самостоятельно, расходуются опекуном или попечителем исключительно в интересах подопечного и с предварительного разрешения органа опеки и попечительства.
Без предварительного разрешения органа опеки и попечительства опекун или попечитель вправе производить незначительные расходы за счет сумм, причитающихся подопечному в качестве его дохода, необходимые для содержания подопечного.
2. Опекун не вправе без предварительного разрешения органа опеки и попечительства совершать, а попечитель - давать согласие на совершение сделок по отчуждению, в том числе обмену или дарению имущества подопечного, или заключать от его имени договор поручительства, сдаче его внаем (в аренду), в безвозмездное пользование или в залог, сделок, влекущих отказ от принадлежащих подопечному прав от наследства по закону и по завещанию, раздел его имущества или выдел из него доли, а также любых других сделок, влекущих уменьшение имущества подопечного. Орган опеки и попечительства определяет, каким образом должны расходоваться средства, полученные опекуном в результате указанных сделок.
Порядок управления имуществом подопечного определяется законодательством Республики Казахстан. см.P100140
3. Опекун (попечитель), их супруги и близкие родственники не вправе совершать сделки с подопечным, за исключением передачи имущества подопечному в качестве дара или в безвозмездное пользование, а также представлять подопечного при заключении сделок или ведении судебных дел между подопечным и супругом опекуна или попечителя и их близкими родственниками.
Долги подопечного опекуну (попечителю), его супругу или родственникам, возникшие до назначения данного лица опекуном (попечителем), оплачиваются с разрешения органа опеки и попечительства.

Статья 115. Освобождение и отстранение опекунов и
попечителей от исполнения ими своих
обязанностей

1. Орган опеки и попечительства освобождает опекуна или попечителя от исполнения им своих обязанностей в случаях возвращения несовершеннолетнего подопечного его родителям или его усыновителю.
При помещении подопечного в соответствующее воспитательное, лечебное учреждение, учреждение социальной защиты населения или другое учреждение орган опеки и попечительства освобождает ранее назначенного опекуна или попечителя от исполнения им своих обязанностей, если это не противоречит интересам подопечного.
2. При наличии уважительных причин (болезнь, изменение имущественного положения, отсутствие взаимопонимания с подопечным и т.п.) опекун или попечитель может быть освобожден от исполнения им своих обязанностей по его просьбе.
3. В случаях ненадлежащего исполнения опекуном или попечителем лежащих на нем обязанностей, в том числе при использовании им опеки или попечительства в корыстных целях или при оставлении подопечного без надзора и необходимой помощи, орган опеки и попечительства может отстранить опекуна или попечителя от исполнения этих обязанностей и принять необходимые меры для привлечения виновного лица к установленной законом ответственности.

Статья 116. Прекращение опеки и попечительства

1. Опека и попечительство над совершеннолетними лицами прекращаются в случаях вынесения судом решения о признании подопечного дееспособным или отмены ограничения его дееспособности по заявлению опекуна, попечителя или органа опеки и попечительства.
2. По достижении малолетним подопечным четырнадцати лет опека над ним прекращается, а лицо, осуществлявшее обязанности опекуна, становится попечителем несовершеннолетнего без дополнительного решения об этом.
3. Попечительство над несовершеннолетним прекращается без особого разрешения по достижении подопечным восемнадцати лет, а также при вступлении его в брак и в других случаях приобретения им полной дееспособности до достижения совершеннолетия.

Статья 117. Обжалование действий опекунов и
попечителей

Действия опекунов и попечителей могут быть обжалованы любым лицом в органе опеки и попечительства либо в суде по месту жительства подопечного в интересах последнего.

Статья 118. Обжалование решений органов опеки и
попечительства

Решения органов опеки и попечительства по всем вопросам могут быть обжалованы заинтересованными лицами в судебном порядке.

Глава 16. ПАТРОНАТ

Статья 119. Патронат

1. Опека и попечительство в форме патроната устанавливается над несовершеннолетними детьми, оставшимися без попечения родителей, в том числе находящимися в воспитательном, лечебном или другом аналогичном учреждении.
2. Основанием возникновения патроната является договор о передаче ребенка (детей) на воспитание, заключаемый между лицом, выразившим желание взять ребенка на воспитание (патронатным воспитателем), и органом опеки и попечительства.
3. Положение о патронате утверждается Правительством Республики Казахстан.

Статья 120. Договор о передаче ребенка на воспитание

1. Договор о передаче ребенка на воспитание должен предусматривать условия содержания, воспитания и образования ребенка, права и обязанности патронатных воспитателей, обязанности органа опеки и попечительства по отношению к патронатным воспитателям, а также основания и последствия прекращения такого договора.
Ребенок передается на воспитание патронатному воспитателю на срок, предусмотренный указанным договором.
2. Оплата труда патронатных воспитателей и льготы, предоставляемые в зависимости от количества детей, принятых на воспитание, устанавливаются законодательством Республики Казахстан.
3. Досрочное расторжение договора о передаче ребенка на воспитание возможно:
1) по инициативе патронатных воспитателей при наличии уважительных причин (болезни, изменении семейного или материального положения, отсутствии взаимопонимания с ребенком, конфликтных отношений между детьми и других);
2) по инициативе органа опеки и попечительства при возникновении неблагоприятных условий для содержания, воспитания и образования ребенка;
3) в случаях возвращения ребенка родителям или усыновления (удочерения) ребенка.

Статья 121. Патронатные воспитатели

1. Патронатные воспитатели по отношению к принятому на воспитание ребенку (детям) обладают теми же правами и обязанностями, что опекуны и попечители. К ним предъявляются требования, предусмотренные статьей 108 настоящего Закона.
2. Подбор патронатных воспитателей осуществляется органами опеки и попечительства.

Статья 122. Ребенок (дети), над которым
устанавливается патронат

1. Предварительный выбор ребенка (детей) для передачи его по договору патронатным воспитателям осуществляется лицами, желающими принять ребенка (детей) в семью, по согласованию с органом опеки и попечительства.
Разъединение братьев и сестер не допускается, за исключением случаев, когда это отвечает их интересам.
2. Передача ребенка (детей) патронатным воспитателям осуществляется с учетом его мнения. Ребенок (дети), достигший возраста десяти лет, может быть передан только с его согласия.
3. Ребенок (дети), переданный патронатным воспитателям, сохраняет право на причитающиеся ему алименты, пенсию, пособия и другие социальные выплаты, а также право собственности на жилое помещение или право пользования жилым помещением. При отсутствии жилого помещения имеет право на предоставление ему жилого помещения в соответствии с жилищным законодательством.
Ребенок (дети), переданный патронатным воспитателям, обладает также правами, предусмотренными статьями 52-54, 59 настоящего Закона.

Статья 123. Содержание ребенка (детей), переданного
патронатным воспитателям

1. На содержание каждого ребенка ежемесячно выплачиваются денежные средства в порядке и размере, установленных Правительством Республики Казахстан.
2. Орган опеки и попечительства обязан оказывать патронатным воспитателям необходимую помощь, способствовать созданию нормальных условий жизни и воспитания ребенка (детей), а также вправе осуществлять контроль за выполнением возложенных на патронатных воспитателей обязанностей по содержанию, воспитанию и образованию ребенка (детей).

Раздел 5. АЛИМЕНТНЫЕ ОТНОШЕНИЯ ЧЛЕНОВ СЕМЬИ

Глава 17. АЛИМЕНТНЫЕ ОБЯЗАТЕЛЬСТВА РОДИТЕЛЕЙ И ДЕТЕЙ

Статья 124. Обязанности родителей по содержанию
несовершеннолетних детей

1. Родители обязаны содержать своих несовершеннолетних детей. Порядок и форма предоставления содержания несовершеннолетним детям определяются родителями самостоятельно.
Родители вправе заключить соглашение о содержании своих несовершеннолетних детей (соглашение об уплате алиментов) в соответствии с главой 20 настоящего Закона.
2. В случае, если родители не предоставляют содержания своим несовершеннолетним детям, средства на содержание несовершеннолетних детей (алименты) взыскиваются с родителей в судебном порядке.
3. При отсутствии соглашения родителей об уплате алиментов, при непредоставлении содержания несовершеннолетним детям и при непредъявлении иска в суд орган опеки и попечительства вправе предъявить иск о взыскании алиментов на несовершеннолетних детей к их родителям (одному из них).

Статья 125. Размер алиментов, взыскиваемых на
содержание несовершеннолетних детей в
судебном порядке

1. При отсутствии соглашения об уплате алиментов алименты на несовершеннолетних детей взыскиваются судом с их родителей ежемесячно в размере: на одного ребенка - одной четверти, на двух детей - одной трети, на трех и более детей - половины заработка и (или) иного дохода родителей.
2. Размер этих долей может быть уменьшен или увеличен судом с учетом материального или семейного положения сторон и иных заслуживающих внимания обстоятельств.

Статья 126. Виды заработка и (или) иного дохода, из
которых производится удержание алиментов
на несовершеннолетних детей

Виды заработка и (или)иного дохода, которые получают родители в национальной и (или) в иностранной валюте и из которых производится удержание алиментов, взыскиваемых на несовершеннолетних детей в соответствии со статьей 125 настоящего Закона, определяются Правительством Республики Казахстан.

Статья 127. Взыскание алиментов на несовершеннолетних
детей в твердой денежной сумме

1. При отсутствии соглашения родителей об уплате алиментов на несовершеннолетних детей и в случаях, когда взыскание алиментов в долевом отношении к заработку и (или) иному доходу родителя невозможно, затруднительно или существенно нарушает интересы одной из сторон, суд вправе определить размер алиментов, взыскиваемых ежемесячно в твердой денежной сумме или одновременно в долях (в соответствии со статьей 125 настоящего Закона) и в твердой денежной сумме.
К таким случаям относятся взыскание алиментов с родителей, имеющих нерегулярный, меняющийся заработок и (или) иной доход, либо если родитель получает заработок и (или) иной доход полностью или частично в натуре.
2. Размер твердой денежной суммы определяется судом, исходя из максимально возможного сохранения ребенку прежнего уровня его обеспечения с учетом материального и семейного положения сторон и других заслуживающих внимания обстоятельств.
3. Если при каждом из родителей остаются дети, размер алиментов с одного из родителей в пользу другого, менее обеспеченного, определяется в твердой денежной сумме, взыскиваемой ежемесячно и определяемой судом в соответствии с пунктом 2 настоящей статьи.

Статья 128. Взыскание и использование алиментов на
детей, оставшихся без попечения родителей

1. На детей, оставшихся без попечения родителей, алименты взыскиваются в соответствии со статьями 125-127 настоящего Закона и выплачиваются опекуну (попечителю) детей или их патронатным воспитателям.
2. Алименты, взыскиваемые с родителей на детей, оставшихся без попечения родителей и находящихся в воспитательных, лечебных и других учреждениях, зачисляются на счета этих учреждений, где учитываются отдельно по каждому ребенку.
Указанные учреждения вправе помещать эти суммы в банки. Пятьдесят процентов дохода от обращения поступивших сумм алиментов используется на содержание детей в указанных учреждениях. При оставлении ребенком такого учреждения сумма полученных на него алиментов и пятьдесят процентов дохода от их обращения зачисляются на счет, открытый на имя ребенка в уполномоченном банке.

Статья 129. Право на получение алиментов
нетрудоспособных совершеннолетних детей

1. Родители обязаны содержать своих нетрудоспособных совершеннолетних детей, нуждающихся в помощи.
2. При отсутствии соглашения об уплате алиментов размер алиментов на нетрудоспособных совершеннолетних детей определяется судом в кратном отношении к месячному расчетному показателю, действующему на момент выплаты алиментов, исходя из материального и семейного положения и других заслуживающих внимания интересов сторон.

Статья 130. Участие родителей в дополнительных
расходах на содержание детей

1. При отсутствии соглашения об уплате алиментов и при наличии исключительных обстоятельств (тяжелой болезни, увечья несовершеннолетних детей или нетрудоспособных совершеннолетних нуждающихся детей, необходимости оплаты постороннего ухода за ними и других обстоятельств) каждый из родителей может быть привлечен судом к участию в несении дополнительных расходов, вызванных этими обстоятельствами.
2. Порядок участия родителей в несении дополнительных расходов и размер этих расходов определяются судом, исходя из материального и семейного положения родителей и детей и других заслуживающих внимания интересов сторон, в кратном отношении к месячному расчетному показателю на момент выплаты алиментов, подлежащих уплате ежемесячно.
3. Суд вправе обязать родителей принять участие как в фактически понесенных дополнительных расходах, так и в дополнительных расходах, которые необходимо произвести в будущем на содержание детей.

Статья 131. Обязанности совершеннолетних детей
по содержанию родителей

1. Трудоспособные совершеннолетние дети обязаны содержать своих нетрудоспособных нуждающихся в помощи родителей и заботиться о них.
2. При отсутствии соглашения об уплате алиментов алименты на нетрудоспособных нуждающихся в помощи родителей взыскиваются с трудоспособных совершеннолетних детей в судебном порядке.
3. Размер алиментов, взыскиваемых с каждого из детей, определяется судом, исходя из материального и семейного положения родителей и детей, и других заслуживающих внимания интересов сторон, в кратном отношении к месячному расчетному показателю на момент выплаты алиментов.
4. При определении размера алиментов суд вправе учесть всех трудоспособных совершеннолетних детей данного родителя, независимо от того, предъявлено требование ко всем детям, к одному из них или нескольким из них.
5. Дети могут быть освобождены от обязанности по содержанию своих нетрудоспособных нуждающихся в помощи родителей, если судом будет установлено, что родители уклонялись от выполнения обязанностей родителей.
Дети освобождаются от уплаты алиментов родителям, лишенным родительских прав.

Статья 132. Участие совершеннолетних детей в
дополнительных расходах на родителей

1. При отсутствии заботы совершеннолетних детей о нетрудоспособных родителях и при наличии исключительных обстоятельств (тяжелой болезни, увечья родителя, необходимости оплаты постороннего ухода за ним, помещение его в дом-интернат системы социальной защиты населения и т.п.) совершеннолетние дети могут быть привлечены судом к участию в несении дополнительных расходов, вызванных этими обстоятельствами.
2. Порядок несения дополнительных расходов каждым из совершеннолетних детей и размер этих расходов определяются судом с учетом материального и семейного положения родителей и
детей, и других заслуживающих внимания интересов сторон при соблюдении положений пунктов 3, 4, 5 статьи 131 настоящего Закона.
3. Порядок несения дополнительных расходов и размер этих расходов могут быть определены соглашением сторон.

Глава 18. АЛИМЕНТНЫЕ ОБЯЗАТЕЛЬСТВА СУПРУГОВ И БЫВШИХ СУПРУГОВ

Статья 133. Обязанности супругов по взаимному
содержанию

1. Супруги обязаны материально поддерживать друг друга.
2. В случае отказа от такой поддержки и отсутствия соглашения между супругами об уплате алиментов право требовать предоставления алиментов в судебном порядке от другого супруга, обладающего необходимыми для этого средствами, имеют:
1) нетрудоспособный нуждающийся супруг;
2) жена в период беременности и в течение трех лет со дня рождения общего ребенка;
3) нуждающийся супруг, осуществляющий уход за общим ребенком-инвалидом до достижения ребенком возраста восемнадцати лет;
4) нуждающийся супруг, осуществляющий уход за общим ребенком-инвалидом до достижения им возраста 16 лет, а также в случае определения общему ребенку-инвалиду по достижении 16 лет I-II группы инвалидности.

Статья 134. Право бывшего супруга на получение
алиментов после расторжения брака

1. Право требовать предоставления алиментов в судебном порядке от бывшего супруга, обладающего необходимыми для этого средствами, имеют:
1) бывшая жена в период беременности и в течение трех лет со дня рождения общего ребенка;
2) нуждающийся бывший супруг, осуществляющий уход за общим ребенком-инвалидом до достижения им возраста 16 лет, а также в случае определения общему ребенку-инвалиду по достижении им возраста 16 лет I-II группы инвалидности;
3) нетрудоспособный нуждающийся бывший супруг, ставший нетрудоспособным до расторжения брака.
2. Размер алиментов и порядок их предоставления бывшему супругу после расторжения брака могут быть определены соглашением между бывшими супругами.

Статья 135. Размер алиментов, взыскиваемых на
супругов и бывших супругов в судебном
порядке

При отсутствии соглашения между супругами (бывшими супругами) об уплате алиментов размер алиментов, взыскиваемых на супруга (бывшего супруга) в судебном порядке, определяется судом, исходя из материального и семейного положения супругов (бывших супругов) и других заслуживающих внимания интересов сторон, в кратном отношении к месячному расчетному показателю, действующему на момент выплаты алиментов.

Статья 136. Освобождение супруга от обязанности по
содержанию другого супруга или ограничение
этой обязанности сроком

1. Суд может освободить супруга от обязанности содержать другого нетрудоспособного нуждающегося в помощи супруга или ограничить эту обязанность определенным сроком как в период брака, так и после его расторжения в случаях:
1) если нетрудоспособность нуждающегося в помощи супруга наступила в результате злоупотребления спиртными напитками, наркотическими средствами, психотропными веществами или в результате совершения им умышленного преступления;
2) непродолжительности пребывания супругов в браке;
3) недостойного поведения в семье супруга, требующего выплаты алиментов.
2. Обязанность содержать бывшего супруга прекращается по решению суда в случаях:
1) вступления супруга, имеющего право на содержание, в новый брак;
2) отпадения обстоятельств, предусмотренных статьей 134 настоящего Закона.

Глава 19. АЛИМЕНТНЫЕ ОБЯЗАТЕЛЬСТВА ДРУГИХ ЧЛЕНОВ СЕМЬИ

Статья 137. Обязанности братьев и сестер по содержанию
своих несовершеннолетних и нетрудоспособных
совершеннолетних братьев и сестер

Несовершеннолетние нуждающиеся в помощи братья и сестры в случае невозможности получения содержания от своих родителей имеют право на получение в судебном порядке алиментов от своих трудоспособных совершеннолетних братьев и сестер, обладающих необходимыми для этого средствами. Такое же право предоставляется нетрудоспособным нуждающимся в помощи совершеннолетним братьям и сестрам, если они не могут получить содержание от своих трудоспособных совершеннолетних детей, супругов (бывших супругов) или от родителей.

Статья 138. Обязанности дедушки и бабушки
по содержанию внуков

Несовершеннолетние нуждающиеся в помощи внуки в случае невозможности получения содержания от своих родителей имеют право на получение в судебном порядке алиментов от своих бабушки и дедушки, обладающих необходимыми для этого средствами. Такое же право предоставляется совершеннолетним нетрудоспособным нуждающимся в помощи внукам, если они не могут получить содержание от своих супругов (бывших супругов) или от родителей.

Статья 139. Обязанность внуков содержать дедушку и
бабушку

Нетрудоспособные нуждающиеся в помощи дедушка и бабушка в случае невозможности получения содержания от своих совершеннолетних трудоспособных детей или от супруга (бывшего супруга) имеют право требовать в судебном порядке получения алиментов от своих трудоспособных совершеннолетних внуков, обладающих необходимыми для этого средствами.

Статья 140. Обязанность воспитанников содержать своих
фактических воспитателей

1. Нетрудоспособные нуждающиеся лица, осуществлявшие фактическое воспитание и содержание несовершеннолетних детей, имеют право требовать в судебном порядке предоставления содержания от своих трудоспособных воспитанников, достигших совершеннолетия, если они не могут получить содержание от своих совершеннолетних трудоспособных детей или от супругов (бывших супругов).
2. Суд вправе освободить воспитанников от обязанности содержать фактических воспитателей, если последние содержали и воспитывали их менее пяти лет, а также если они содержали и воспитывали своих воспитанников ненадлежащим образом.
3. Обязанности, предусмотренные пунктом 1 настоящей статьи, не возлагаются на лиц, находившихся под опекой (попечительством), патронатом.

Статья 141. Обязанности пасынков и падчериц по
содержанию отчима и мачехи

1. Нетрудоспособные нуждающиеся в помощи отчим и мачеха, воспитывавшие и содержавшие своих пасынков или падчериц, имеют право требовать в судебном порядке предоставления содержания от трудоспособных совершеннолетних пасынков или падчериц, обладающих необходимыми для этого средствами, если они не могут получить содержание от своих совершеннолетних трудоспособных детей или от супругов (бывших супругов).
2. Суд вправе освободить пасынков и падчериц от обязанностей содержать отчима или мачеху, если последние воспитывали и содержали их менее пяти лет, а также если они выполняли свои обязанности по воспитанию или содержанию пасынков и падчериц ненадлежащим образом.

Статья 142. Размер алиментов, взыскиваемых на других
членов семьи в судебном порядке

1. Размер и порядок уплаты алиментов на лиц, указанных в статьях 139-141 настоящего Закона, могут быть определены соглашением сторон.
2. При отсутствии соглашения сторон размер алиментов, взыскиваемых в судебном порядке, в каждом отдельном случае устанавливается судом, исходя из материального и семейного положения плательщика и получателя алиментов и других заслуживающих внимания интересов сторон, в кратном отношении к месячному расчетному показателю, действующему на момент выплаты алиментов.
3. Если содержать члена семьи, требующего алименты, обязаны одновременно несколько лиц, суд в зависимости от их материального и семейного положения определяет размер участия каждого из них в выполнении алиментной обязанности. При определении размера алиментов суд вправе учесть всех лиц, обязанных уплачивать алименты, независимо от того, предъявлен иск ко всем этим лицам, к одному из них или к нескольким из них.

Глава 20. СОГЛАШЕНИЕ ОБ УПЛАТЕ АЛИМЕНТОВ

Статья 143. Заключение соглашения об уплате алиментов

Соглашение об уплате алиментов (размер, условия и порядок выплаты алиментов) заключается между лицом, обязанным уплачивать алименты, и их получателем, а при недееспособности лица, обязанного уплачивать алименты, и (или) получателя алиментов - между законными представителями этих лиц.

Статья 144. Форма соглашения об уплате алиментов

1. Соглашение об уплате алиментов заключается в письменной форме и подлежит нотариальному удостоверению.
Несоблюдение установленной законом формы соглашения об уплате алиментов влечет за собой последствия, предусмотренные статьей 157 Гражданского кодекса Республики Казахстан (Общая часть).
2. Нотариально удостоверенное соглашение об уплате алиментов имеет силу исполнительного листа.

Статья 145. Порядок заключения, исполнения, изменения,
расторжения и признания недействительным
соглашения об уплате алиментов

1. К заключению, исполнению, расторжению и признанию недействительным соглашения об уплате алиментов применяются нормы Гражданского кодекса Республики Казахстан (Общая часть), регулирующие заключение, исполнение, расторжение и признание недействительными гражданско-правовых сделок.
2. Соглашение об уплате алиментов может быть изменено или расторгнуто в любое время по взаимному согласию сторон. Изменение или расторжение соглашения об уплате алиментов должно быть произведено в той же форме, что и само соглашение об уплате алиментов.
3. Односторонний отказ от исполнения соглашения об уплате алиментов или одностороннее изменение его условий не допускаются.
4. В случае существенного изменения материального или семейного положения сторон и при недостижении соглашения об изменении или о расторжении соглашения об уплате алиментов заинтересованная сторона вправе обратиться в суд с иском об изменении или о расторжении этого соглашения. При решении вопроса об изменении или о расторжении соглашения об уплате алиментов суд вправе учесть любой, заслуживающий внимания интерес сторон.

Статья 146. Признание недействительным соглашения об
уплате алиментов, нарушающего интересы
получателя алиментов

Если предусмотренные соглашением об уплате алиментов условия предоставления содержания несовершеннолетнему ребенку или совершеннолетнему недееспособному члену семьи существенно нарушают их интересы, в частности в случае несоблюдения требований пункта 2 статьи 147 настоящего Закона, такое соглашение может быть признано недействительным в судебном порядке по требованию законного представителя несовершеннолетнего ребенка или совершеннолетнего недееспособного члена семьи, а также органа опеки и попечительства или прокурора.

Статья 147. Размер алиментов, уплачиваемых по
соглашению об уплате алиментов

1. Размер алиментов, уплачиваемых по соглашению об уплате алиментов, определяется сторонами в этом соглашении.
2. Размер алиментов, устанавливаемый по соглашению об уплате алиментов на несовершеннолетних детей, не может быть ниже размера алиментов, которые они могли бы получить при взыскании алиментов в судебном порядке (статья 125 настоящего Закона).

Статья 148. Способы и порядок уплаты алиментов
по соглашению об уплате алиментов

1. Способы и порядок уплаты алиментов по соглашению об уплате алиментов определяются этим соглашением.
2. Алименты могут уплачиваться в долях к заработку и (или) иному доходу лица, обязанного уплачивать алименты, в твердой денежной сумме, уплачиваемой периодически; в твердой денежной сумме, уплачиваемой единовременно; путем предоставления имущества, а также иными способами, относительно которых достигнуто
соглашение.
В соглашении об уплате алиментов может быть предусмотрено сочетание различных способов уплаты алиментов.

Глава 21. ПОРЯДОК УПЛАТЫ И ВЗЫСКАНИЯ
АЛИМЕНТОВ В СУДЕБНОМ ПОРЯДКЕ

Статья 149. Взыскание алиментов по решению суда

При отсутствии соглашения об уплате алиментов члены семьи, указанные в статьях 124-142 настоящего Закона, вправе обратиться в суд с требованием о взыскании алиментов.

Статья 150. Сроки обращения за алиментами

1. Лицо, имеющее право на получение алиментов, вправе обратиться в суд с заявлением о взыскании алиментов, независимо от срока, истекшего с момента возникновения права на алименты, если алименты не выплачивались ранее по соглашению об уплате алиментов.
2. Алименты присуждаются с момента обращения в суд.
Алименты за прошедший период могут быть взысканы в пределах трехлетнего срока с момента обращения в суд, если судом установлено, что до обращения в суд принимались меры к получению средств на содержание, но алименты не были получены вследствие уклонения лица, обязанного уплачивать алименты, от их уплаты.

Статья 151. Обязанность администрации организации
удерживать алименты

Администрация организации по месту работы лица, обязанного уплачивать алименты, на основании нотариально удостоверенного соглашения об уплате алиментов или на основании исполнительного листа обязана ежемесячно удерживать алименты из заработной платы и иного дохода лица, обязанного уплачивать алименты лицу, получающему алименты, и уплачивать или переводить их за счет лица, обязанного уплачивать алименты, не позднее чем в трехдневный срок со дня выплаты заработной платы и иного дохода лицу, обязанному уплачивать алименты.

Статья 152. Удержание алиментов на основании соглашения
об уплате алиментов

Удержание алиментов на основании нотариально удостоверенного соглашения об уплате алиментов может производиться и в случае, если общая сумма удержаний на основании такого соглашения и исполнительных документов превышает пятьдесят процентов заработка и иного дохода лица, обязанного уплачивать алименты.

Статья 153. Обязанность сообщать о перемене места
работы лица, обязанного уплачивать алименты

1. Администрация организации, производившая удержание алиментов на основании решения суда или нотариально удостоверенного соглашения об уплате алиментов, обязана в трехдневный срок сообщить судебному исполнителю по месту исполнения решения о взыскании алиментов и лицу, получающему алименты, об увольнении лица, обязанного уплачивать алименты, а также о новом месте его работы или жительства, если оно ей известно.
2. Лицо, обязанное уплачивать алименты, должно в срок, назначенный судебным исполнителем, сообщить последнему и лицу, получающему алименты, о перемене места работы или жительства, а при уплате алиментов несовершеннолетним детям - и о наличии дополнительного заработка или иного дохода.
3. В случае несообщения по неуважительной причине сведений, указанных в пунктах 1 и 2 настоящей статьи, виновные в этом должностные лица и иные граждане привлекаются к административной ответственности.

Статья 154. Обращение взыскания на имущество лица,
обязанного уплачивать алименты

1. Взыскание алиментов в размере, установленном соглашением об уплате алиментов или решением суда, а также взыскание задолженности по алиментам производятся из заработка и иного дохода лица, обязанного уплачивать алименты, при недостаточности заработка и иного дохода алименты удерживаются из находящихся на счетах в банках или в небанковских финансовых учреждениях денежных средств лица, обязанного уплачивать алименты. При недостаточности этих средств взыскание обращается на любое имущество лица, обязанного уплачивать алименты, на которое по закону может быть обращено взыскание.
2. Обращение взыскания на денежные средства на счетах лица, обязанного уплачивать алименты, и на иное его имущество производится в порядке, предусмотренном законодательством.

Статья 155. Определение задолженности по алиментам

1. Взыскание алиментов за прошедший период на основании соглашения об уплате алиментов или на основании исполнительного листа производится в пределах трехлетнего срока, предшествовавшего предъявлению исполнительного листа или нотариально удостоверенного соглашения об уплате алиментов к взысканию.
2. В тех случаях, когда удержание алиментов на основании исполнительного листа или на основании нотариально удостоверенного соглашения не производилось в связи с розыском лица, обязанного уплачивать алименты, взыскание алиментов производится за весь период, независимо от срока, установленного пунктом 1 настоящей статьи, и достижения совершеннолетия лицом, на содержание которого были присуждены алименты.
3. Размер задолженности определяется судебным исполнителем, исходя из размера алиментов, определенного решением суда или соглашением об уплате алиментов.
4. Размер задолженности по алиментам, уплачиваемым на несовершеннолетних детей в соответствии со статьей 125 настоящего Закона, определяется, исходя из заработка и иного дохода лица, обязанного уплачивать алименты, за период, в течение которого взыскание алиментов не производилось. В случаях, если лицо, обязанное уплачивать алименты, в этот период не работало или если не представлены документы, подтверждающие его заработок и иной доход, задолженность по алиментам определяется, исходя из размера средней заработной платы в Республике Казахстан на момент взыскания задолженности. Если такое определение задолженности существенно нарушает интересы одной из сторон, сторона, интересы которой нарушены, вправе обратиться в суд, который может определить задолженность в твердой денежной сумме, исходя из материального и семейного положения сторон и других заслуживающих внимания обстоятельств.
5. При несогласии с определением задолженности по алиментам судебным исполнителем любая из сторон может обжаловать действия судебного исполнителя в порядке, предусмотренном законодательством.
6. Суммы установленного законодательством ежемесячного пособия на ребенка, выплаченные в период розыска его родителей, уклоняющихся от уплаты алиментов, взыскиваются с этих родителей с начислением десяти процентов с выплаченных сумм в доход бюджета.

Статья 156. Освобождение от уплаты задолженности по
алиментам

1. Освобождение от уплаты задолженности по алиментам или уменьшение этой задолженности при уплате алиментов по соглашению сторон возможно по взаимному согласию сторон, за исключением случаев уплаты алиментов на несовершеннолетних детей.
2. Суд вправе по иску лица, обязанного уплачивать алименты, освободить его полностью или частично от уплаты задолженности по алиментам, если установит, что неуплата алиментов имела место в связи с болезнью этого лица или по другим уважительным причинам и его материальное и семейное положение не дает возможности погасить образовавшуюся задолженность по алиментам.

Статья 157. Ответственность за несвоевременную
уплату алиментов

1. При образовании задолженности по вине лица, обязанного уплачивать алименты по соглашению об уплате алиментов, виновное лицо несет ответственность в порядке, предусмотренном этим соглашением.
2. При образовании задолженности по вине лица, обязанного уплачивать алименты по решению суда, виновное лицо уплачивает получателю алиментов неустойку в размере одной десятой процента от суммы невыплаченных алиментов за каждый день просрочки.
Получатель алиментов вправе также взыскать с виновного в несвоевременной уплате алиментов лица, обязанного уплачивать алименты, все причиненные просрочкой исполнения алиментных обязательств убытки в части, не покрытой неустойкой.

Статья 158. Недопустимость зачета и обратного
взыскания алиментов

1. Алименты не могут быть зачтены другими встречными требованиями.
2. Выплаченные суммы алиментов не могут быть истребованы обратно, за исключением случаев:
1) отмены решения суда о взыскании алиментов в связи с сообщением получателем алиментов ложных сведений или в связи с представлением им подложных документов;
2) признания соглашения об уплате алиментов недействительным вследствие заключения его под влиянием обмана, угроз или насилия со стороны получателя алиментов;
3) установления приговором суда факта подделки решения суда, соглашения об уплате алиментов или исполнительного листа, на основании которых уплачивались алименты.
3. Если действия, перечисленные в пункте 2 настоящей статьи, совершены представителем несовершеннолетнего ребенка или совершеннолетнего недееспособного получателя алиментов, обратное взыскание алиментов не производится, а суммы выплаченных алиментов взыскиваются с виновного представителя по иску лица, обязанного уплачивать алименты.

Статья 159. Индексация алиментов

Индексация алиментов, взыскиваемых по решению суда в твердой денежной сумме, производится администрацией организации по месту удержания алиментов пропорционально увеличению установленного законом месячного расчетного показателя.

Статья 160. Уплата алиментов в случае выезда лица,
обязанного уплачивать алименты, в
иностранное государство на постоянное
жительство

1. В случае выезда лица, обязанного выплачивать алименты, в иностранное государство на постоянное жительство оно вправе заключить с членами семьи, которым оно по закону обязано предоставлять содержание, соглашение об уплате алиментов в соответствии со статьями 143, 144, 147 и 148 настоящего Закона.
2. При недостижении соглашения заинтересованное лицо вправе обратиться в суд с требованием об определении размера алиментов в твердой денежной сумме или о единовременной выплате алиментов, либо о предоставлении определенного имущества в счет алиментов, или об уплате алиментов иным способом.

Статья 161. Изменение ранее установленного судом
размера алиментов и освобождение от уплаты
алиментов

1. Если при отсутствии соглашения об уплате алиментов после установления в судебном порядке размера алиментов изменилось материальное или семейное положение одной из сторон, суд вправе по требованию любой из сторон изменить установленный размер алиментов или освободить лицо, обязанное уплачивать алименты, от их уплаты. При изменении размера алиментов или при освобождении от их уплаты суд вправе учесть также иной, заслуживающий внимания интерес сторон.
2. Суд вправе отказать во взыскании алиментов совершеннолетнему дееспособному лицу, если установлено, что оно совершило в отношении лица, обязанного уплачивать алименты, умышленное преступление или в случае недостойного поведения совершеннолетнего дееспособного лица в семье.

Статья 162. Прекращение алиментных обязательств

1. Алиментные обязательства, установленные соглашением об уплате алиментов, прекращаются с истечением срока действия этого соглашения или по основаниям, предусмотренным этим соглашением, а также со смертью одной из сторон.
2. Выплата алиментов, взыскиваемых в судебном порядке, прекращается:
1) по достижении ребенком совершеннолетия или в случае приобретения несовершеннолетними детьми полной дееспособности до достижения ими совершеннолетия;
2) при усыновлении (удочерении) ребенка, на содержание которого взыскивались алименты;
3) при признании судом восстановления трудоспособности или прекращения нуждаемости
в помощи получателя алиментов;
4) при вступлении нетрудоспособного нуждающегося в помощи бывшего супруга - получателя алиментов в новый брак;
5) со смертью лица, получающего алименты, или лица, обязанного уплачивать алименты.

Раздел 6. АКТЫ ГРАЖДАНСКОГО СОСТОЯНИЯ

Глава 22. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ

Статья 163. Регистрация актов гражданского состояния

Рождение, смерть, заключение брака, расторжение брака, усыновление (удочерение), установление отцовства (материнства), перемена имени, отчества и фамилии подлежат регистрации в государственных органах записи актов гражданского состояния. <*>
Сноска. В статью 163 внесены изменения - Законом РК от 20 декабря 2004 г. N 13 (вводится в действие с 1 января 2005 г.); от 10 января 2006 года N 116 (порядок введения в действие см. ст.2 Закона N 116 ).

Статья 164. Органы, производящие регистрацию актов
гражданского состояния

1. Регистрация актов гражданского состояния производится отделами записи актов гражданского состояния.
2. В местностях, где таковых нет, регистрацию актов гражданского состояния организует аким района в городе, города районного значения, поселка, аула (села), аульного (сельского) округа. <*>
Сноска. Статья 164 в редакции - Законом РК от 10 января 2006 года N 116 (порядок введения в действие см. ст.2 Закона N 116 ).

Статья 165. Правила регистрации актов гражданского
состояния. Актовые книги

1. Положения, определяющие порядок изменения, восстановления и аннулирования записей актов гражданского состояния, а также формы книг регистрации актов гражданского состояния и формы свидетельств, выдаваемых на основании записей в этих книгах, порядок и сроки хранения актовых книг устанавливаются Правительством Республики Казахстан.
2. Правила регистрации актов гражданского состояния, а также порядок взаимного осведомления вступающих в брак о состоянии их здоровья и семейном положении, разъяснения их прав и обязанностей как будущих супругов и родителей устанавливаются настоящим Законом и нормативным правовым актом о порядке регистрации актов гражданского состояния, утверждаемым Правительством Республики Казахстан.

Статья 166. Государственная пошлина

1. За регистрацию рождения, установления отцовства, усыновления (удочерения), заключения брака, расторжения брака, перемены фамилии, имени и отчества, изменения национальности и пола, а также свидетельств в связи с изменением, дополнением, исправлением и восстановлением записей актов о рождении, браке, расторжении брака, смерти и повторных свидетельств о регистрации актов гражданского состояния взимается государственная пошлина в размере, установленном Налоговым кодексом Республики Казахстан.
2. Регистрация смерти, а также выдача свидетельств в связи с ошибками, допущенными при регистрации актов гражданского состояния, производятся в соответствии с Налоговым кодексом Республики Казахстан без взимания государственной пошлины.
Сноска. Статья 166 с изменениями - Законом РК от 24 декабря 2001 года N 276.

Статья 167. Порядок изменений, дополнений и исправлений
записей актов гражданского состояния

1. Внесение изменений, дополнений и исправлений в записи актов гражданского состояния при наличии достаточных оснований и при отсутствии спора между заинтересованными лицами производится органами записи актов гражданского состояния. При наличии спора между заинтересованными лицами вопросы внесения изменений в записи актов гражданского состояния, их исправлений решаются в судебном порядке.
2. Заявления о внесении изменений, дополнений и исправлений в записи актов гражданского состояния подаются в орган записи актов гражданского состояния по месту постоянного жительства заявителя, а гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими за границей, а также иностранцами и лицами без гражданства, зарегистрировавшими акты гражданского состояния в органах записи актов гражданского состояния Республики Казахстан и постоянно проживающими за границей, - в загранучреждения Республики Казахстан.
3. Внесение изменений, дополнений и исправлений в записи актов гражданского состояния производится органом записи актов гражданского состояния по месту нахождения записи. Отказ о внесении изменений, дополнений и исправлений в записи актов гражданского состояния может быть обжалован в судебном порядке.

Статья 168. Восстановление записей актов гражданского
состояния

1. Заявления о восстановлении утраченных записей актов гражданского состояния подаются в орган записи актов гражданского состояния по месту постоянного жительства заявителя, а гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими за границей, а также иностранцами и лицами без гражданства, зарегистрировавшими акты гражданского состояния в органах записи актов гражданского состояния Республики Казахстан и постоянно проживающими за границей, - в загранучреждения Республики Казахстан.
2. Восстановление записей актов гражданского состояния производится при наличии документов, подтверждающих, что соответствующая запись ранее имелась или на основании решения суда.
3. Утрата записей актов гражданского состояния должна быть подтверждена областным (городским) архивом записи актов гражданского состояния по месту, где находилась утраченная запись.
4. При невозможности восстановления органами записи актов гражданского состояния утраченной записи факт регистрации акта гражданского состояния устанавливается в судебном порядке по правилам, установленным Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан.
5. Регистрация восстановленной записи актов гражданского состояния производится органом записи актов гражданского состояния по месту, где находилась утраченная запись.

Статья 169. Аннулирование записей актов гражданского
состояния

1. Запись акта гражданского состояния может быть
аннулирована:
1) на основании решения суда;
2) по заявлению заинтересованных лиц;
3) по инициативе органа записи актов гражданского состояния, обнаружившего первичную, восстановленную или повторно составленную запись, подлежащую аннулированию.
2. Заявления об аннулировании записей актов гражданского состояния подаются в суд или в орган записи актов гражданского состояния по месту постоянного жительства заявителя, а гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими за границей, иностранцами и лицами без гражданства, зарегистрировавшими акты гражданского состояния в органах записи актов гражданского состояния Республики Казахстан и постоянно проживающими за границей, - в загранучреждения Республики Казахстан.
3. Аннулирование записей актов гражданского состояния производится по месту нахождения записи, подлежащей аннулированию.

Статья 170. Ответственность должностных лиц за
нарушение правил записей актов гражданского
состояния

Должностные лица за необоснованный отказ в регистрации актов гражданского состояния, за непредставление в установленный срок или представление неправильных сведений по учету естественного движения населения, а также за разглашение тайны усыновления (статья 91 настоящего Закона) подлежат ответственности в установленном законом порядке.

Статья 171. Ответственность граждан за сокрытие
обстоятельств, препятствующих вступлению в
брак, или сообщение ложных сведений органам
записи актов гражданского состояния

За сокрытие обстоятельств, препятствующих вступлению в брак, или сообщение ложных сведений органам записи актов гражданского состояния граждане несут ответственность в соответствии с законодательством.

Глава 23. РЕГИСТРАЦИЯ РОЖДЕНИЯ

Статья 172. Порядок регистрации рождения

1. Регистрация рождения детей производится органами записи актов гражданского состояния по месту рождения ребенка или по месту жительства родителей либо одного из них.
2. Заявление о рождении делается в письменной или устной форме родителями или одним из них, а в случае их смерти, болезни или невозможности по иным причинам сделать заявление - заинтересованными лицами или администрацией лечебного учреждения, в котором находилась мать при рождении ребенка. К заявлению прилагается справка лечебного учреждения, а в случае рождения на дому - справка врача, другого медицинского работника или, при их отсутствии, заявления не менее чем двух свидетелей. Запись родителей в книгах записей актов гражданского состояния, имени, отчества, фамилии, национальности родителей производится согласно пунктам 1-3 статей 49, 50, 55 настоящего Закона.
3. Регистрация ребенка несовершеннолетних родителей (статья 61 настоящего Закона) осуществляется в общем порядке.

Статья 173. Регистрация рождения детей, родившихся
после смерти отца или расторжения брака,
либо признания его недействительным

Регистрация рождения ребенка, зачатого в течение брака и родившегося после смерти отца или расторжения брака, либо признания брака недействительным, производится на общих основаниях, если со дня смерти отца или расторжения брака, либо признания его недействительным прошло не более двухсот семидесяти дней.

Статья 174. Сроки подачи заявления о рождении

Заявление о рождении должно быть сделано в органы записи актов гражданского состояния не позднее двух месяцев со дня рождения, а в случае рождения мертвого ребенка - не позднее пяти суток с момента родов.

Статья 175. Порядок регистрации рождения
найденного ребенка

Рождение найденного ребенка, если оно не было зарегистрировано ранее, должно быть зарегистрировано по заявлению лица, нашедшего его, администрации детского учреждения или органов внутренних дел не позднее трех суток со дня нахождения. К заявлению прилагается протокол, составленный органом внутренних дел или местными исполнительными органами города республиканского значения, столицы, районов (городов областного значения), с указанием времени, места и обстоятельств, при которых ребенок был найден. <*>
Сноска. В статью 175 внесены изменения - Законом РК от 20 декабря 2004 г. N 13 (вводится в действие с 1 января 2005 г.).

Статья 176. Регистрация рождения в торжественной
обстановке

По желанию родителей орган записи актов гражданского состояния обеспечивает регистрацию рождения ребенка в торжественной обстановке в помещении органа записи актов гражданского состояния, а также ином месте по соглашению органов записи актов гражданского состояния и родителей новорожденного в соответствии с порядком регистрации актов гражданского состояния.

Статья 177. Сведения, вносимые в книгу записей о
рождении

1. В книгу записей о рождении ребенка должны быть внесены время, место рождения, пол ребенка, индивидуальный идентификационный номер, присвоенные ему имя, отчество, фамилия, а также имена, отчества, фамилии родителей, их постоянное место жительства и по желанию родителей их национальность.
О совершенной записи выдается свидетельство о рождении с указанием индивидуального идентификационного номера.
2. В случае рождения мертвого ребенка в книге записей рождения делается в особой графе соответствующая отметка.
Сноска. Статья 177 с изменениями, внесенными Законом РК от 12.01.2007 № 224 (вводится в действие с 01.01.2012).

Глава 24. РЕГИСТРАЦИЯ УСТАНОВЛЕНИЯ ОТЦОВСТВА

Статья 178. Порядок регистрации установления отцовства

1. Регистрация установления отцовства в случаях, предусмотренных пунктом 4 статьи 46 настоящего Закона, производится в органах записи актов гражданского состояния по месту жительства одного из родителей, а в случаях, предусмотренных статьей 47 настоящего Закона, - в органах записи актов гражданского состояния по месту вынесения решения суда об установлении отцовства.
2. В отношении лиц, достигших совершеннолетия, регистрация установления отцовства допускается только с их согласия.

Статья 179. Выдача свидетельства об установлении
отцовства и нового свидетельства о рождении
ребенка

При регистрации установления отцовства органы записи актов гражданского состояния вносят сведения о ребенке, его матери и отце в книгу регистрации актов об установлении отцовства, выдают свидетельство об установлении отцовства и новое свидетельство о рождении ребенка.

Глава 25. РЕГИСТРАЦИЯ БРАКА

Статья 180. Заявление о регистрации брака

Лица, желающие зарегистрировать брак, подают заявление в орган записи актов гражданского состояния по месту жительства одного из заявителей либо по месту жительства их родителей.

Статья 181. Прием заявлений лиц, вступающих в брак

1. Лица, вступающие в брак, обязаны предъявить:
1) документы, удостоверяющие личность;
2) документы, подтверждающие необходимость снижения установленного брачного возраста, указанного в статье 10 настоящего
Закона;
3) сведения о предшествующих браках;
4) сведения об имеющихся детях.
2. По согласованию с лицами, вступающими в брак, назначается время регистрации брака (статья 13 настоящего Закона).

Статья 182. Порядок регистрации брака

1. Регистрация брака производится в органах (отделах) записи актов гражданского состояния, а в местностях, где таковых органов
нет, - в городе районного значения, поселке, ауле (селе), аульном (сельском) округе - в соответствующем аппарате акима.
Должностное лицо указанных выше органов:
1) оглашает поданные заявления о желании вступить в брак;
2) разъясняет брачующимся права и обязанности будущих супругов;
3) выясняет согласие о вступлении в брак и об избираемой супругами фамилии.
2. При отсутствии препятствий к заключению брака в книгу записей актов гражданского состояния вносится запись о браке, подписываемая вступающими в брак и скрепляемая подписью должностного лица органа записи актов гражданского состояния. <*>
Сноска. В статью 182 внесены изменения - Законом РК от 20 декабря 2004 г. N 13 (вводится в действие с 1 января 2005 г.).

Статья 183. Регистрация брака в торжественной
обстановке

Регистрация брака может производиться в торжественной обстановке: в специально предназначенных для торжественной регистрации брака зданиях, помещениях, органах записи актов гражданского состояния, а также ином месте по соглашению органов записи актов гражданского состояния и лиц, вступающих в брак.

Статья 184. Приостановление записи о браке

В случае поступления заявления о наличии препятствий для регистрации брака до совершения записи о браке должностное лицо обязано приостановить запись и потребовать от заявителя представления соответствующих документальных доказательств в назначенный срок. Срок не может превышать одного месяца.

Статья 185. Вручение супругам свидетельства о браке

После совершения регистрации брака супругам выдается свидетельство о браке.

Глава 26. РЕГИСТРАЦИЯ РАСТОРЖЕНИЯ БРАКА

Статья 186. Регистрация расторжения брака по решению
суда

Регистрация прекращения брака на основании вступившего в законную силу решения суда (статья 22 настоящего Закона) производится в органе записи актов гражданского состояния по месту вынесения судебного решения на основании копии решения суда, вступившего в законную силу, о расторжении брака и квитанции об уплате суммы, подлежащей взысканию по решению суда.

Статья 187. Регистрация расторжения брака при взаимном
согласии супругов

1. Регистрация расторжения брака при взаимном согласии супругов, не имеющих несовершеннолетних детей (пункт 1 статьи 16 настоящего Закона), производится на основании совместного заявления супругов о расторжении брака, поданного в орган записи актов гражданского состояния по месту жительства обоих или одного из супругов.
2. Оформление расторжения брака и выдача супругам свидетельства о расторжении брака производятся по истечении одного месяца со дня подачи ими заявления.

Статья 188. Регистрация расторжения брака с лицом,
безвестно отсутствующим, недееспособным или
осужденным к длительному сроку лишения
свободы

1. Регистрация расторжения брака с лицом, безвестно отсутствующим, недееспособным или осужденным за совершение преступления к лишению свободы на срок не менее трех лет (пункт 2 статьи 16 настоящего Закона), производится органом записи актов гражданского состояния на основании заявления другого супруга и предъявления копии решения или приговора, либо выписки из решения или приговора суда, вступившего в законную силу.
2. Орган записи актов гражданского состояния обязан в недельный срок со дня поступления заявления известить о нем супруга, находящегося в заключении, либо опекуна недееспособного супруга, или опекуна над имуществом безвестно отсутствующего супруга с установлением пятнадцатидневного срока со дня получения извещения, в течение которого они вправе сообщить о наличии у них спора по заявлению.

Статья 189. Выдача свидетельства о расторжении брака

1. После совершения регистрации расторжения брака каждой из сторон по их заявлению выдается свидетельство о расторжении брака.
2. В случае, если брак расторгается в судебном порядке, в свидетельстве о расторжении брака должна быть указана дата вступления в законную силу решения суда о расторжении брака.

Глава 27. РЕГИСТРАЦИЯ УСЫНОВЛЕНИЯ (УДОЧЕРЕНИЯ)

Статья 190. Основание регистрации усыновления
(удочерения)

Усыновление (удочерение) регистрируется в органах записи актов гражданского состояния на основании вступившего в законную силу судебного решения об усыновлении (удочерении).

Статья 191. Место регистрации усыновления (удочерения)

Регистрация усыновления (удочерения) производится по месту вынесения судебного решения об усыновлении (удочерении).

Статья 192. Выдача свидетельства об усыновлении
(удочерении) и нового свидетельства о
рождении ребенка

Органы записи актов гражданского состояния выдают свидетельство об усыновлении (удочерении). При изменении фамилии, имени и отчества усыновленного (удочеренного) (статья 86 настоящего Закона), а равно записи в книгах записей рождения усыновителя (удочерителя) в качестве родителя усыновленного (удочеренного) (статья 88 настоящего Закона) выдается новое свидетельство о рождении.

Статья 193. Аннулирование записи об усыновлении
(удочерении)

1. Запись об усыновлении (удочерении) аннулируется на основании вступившего в законную силу решения суда об отмене усыновления (удочерения) или о признании усыновления (удочерения) недействительным.
2. Заявление об аннулировании усыновления (удочерения) подается родителями ребенка, если усыновление (удочерение) было отменено по их заявлению, или органом опеки и попечительства, если отмена усыновления (удочерения) последовала по его требованию.

Глава 28. РЕГИСТРАЦИЯ ПЕРЕМЕНЫ ИМЕНИ,
ОТЧЕСТВА И ФАМИЛИИ

Статья 194. Порядок регистрации перемены имени,
отчества и фамилии

1. Перемена фамилии, имени, отчества гражданами Республики Казахстан допускается по достижении ими шестнадцатилетнего возраста. Перемена фамилии, имени, отчества и ее регистрация производятся органами записи актов гражданского состояния по месту жительства заявителя. Отказ в перемене фамилии, имени, отчества может быть обжалован в суд в установленные законом сроки.
2. Рассмотрение ходатайств о перемене фамилии, имени, отчества производится в порядке, устанавливаемом Правительством Республики Казахстан.

Глава 29. РЕГИСТРАЦИЯ СМЕРТИ

Статья 195. Порядок регистрации смерти

1. Случаи смерти, а также решения суда об объявлении гражданина умершим и об установлении факта смерти регистрируются в органах записи актов гражданского состояния.
2. Регистрация смерти производится в органах записи актов гражданского состояния по месту проживания умершего или по месту его смерти.
3. Регистрация решений суда об объявлении умершим и об установлении факта смерти производится по месту вынесения решений.

Статья 196. Срок подачи заявления о смерти

Заявление о смерти подается не позднее семи дней, а при насильственной смерти, самоубийстве, смерти от несчастного случая, а также при обнаружении трупа - не позднее пяти дней с момента наступления смерти или обнаружения трупа.

Статья 197. Лица и органы, подающие заявления о смерти

Заявление о смерти подается в письменной или устной форме лицами, проживающими вместе с умершим, а в случае отсутствия таковых - соседями, работниками жилищно-эксплуатационных организаций или администрацией учреждения, где последовала смерть, или органом внутренних дел, обнаружившим труп.

Статья 198. Содержание заявления о смерти

В заявлении о смерти заявителем указываются следующие сведения об умершем: имя, отчество, фамилия, год рождения, последнее место жительства умершего и его семейное положение, год, месяц и день смерти, причина смерти, а также имя, отчество, фамилия и местожительство лица, сделавшего заявление о смерти.

Статья 199. Удостоверение факта смерти

1. Факт смерти удостоверяется врачебным свидетельством, а при невозможности его выдачи - показаниями двух свидетелей.
2. К заявлению об обнаружении трупа прилагается протокол, составленный соответствующими государственными органами.

Раздел 7. ПРИМЕНЕНИЕ НОРМ БРАЧНО-СЕМЕЙНОГО
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА К ИНОСТРАНЦАМ
И ЛИЦАМ БЕЗ ГРАЖДАНСТВА

Статья 200. Заключение брака на территории
Республики Казахстан

1. Форма и порядок заключения брака на территории Республики Казахстан определяются законодательством Республики Казахстан.
2. Условия заключения брака на территории Республики Казахстан определяются для каждого из лиц, вступающих в брак, законодательством государства, гражданином которого лицо является в момент заключения брака, если иное не предусмотрено международным договором, с соблюдением требований статей 9-11 настоящего Закона в отношении обстоятельств, препятствующих заключению брака.
3. Условия заключения брака лицом без гражданства на территории Республики Казахстан определяются законодательством государства, в котором это лицо имеет постоянное место жительства.

Статья 201. Заключение брака в загранучреждениях
Республики Казахстан

1. Браки между гражданами Республики Казахстан, проживающими за пределами территории Республики Казахстан, заключаются в загранучреждениях Республики Казахстан.
2. Браки между иностранцами, заключенные на территории Республики Казахстан в посольствах или консульских учреждениях иностранных государств, признаются на условиях взаимности действительными в Республике Казахстан, если эти лица в момент заключения брака являлись гражданами иностранного государства, назначившего посла или консула в Республике Казахстан.

Статья 202. Признание браков, заключенных за пределами
территории Республики Казахстан

1. Браки между гражданами Республики Казахстан и браки между гражданами Республики Казахстан и иностранцами или лицами без гражданства, заключенные за пределами территории Республики Казахстан с соблюдением законодательства государства, на территории которого они заключены, признаются действительными в Республике Казахстан, кроме случаев, предусмотренных статьей 11 настоящего Закона.
2. Браки между иностранцами, заключенные за пределами территории Республики Казахстан, с соблюдением законодательства государства, на территории которого они заключены, признаются действительными в Республике Казахстан.

Статья 203. Недействительность брака, заключенного на
территории Республики Казахстан или за
пределами территории Республики Казахстан

Недействительность брака, заключенного на территории Республики Казахстан или за пределами Республики Казахстан, определяется законодательством, которое в соответствии со статьями 200, 202настоящего Закона применялось при заключении брака. см.P00005S

Статья 204. Расторжение брака

1. Расторжение брака между гражданами Республики Казахстан и иностранцами или лицами без гражданства, а также брака между иностранцами на территории Республики Казахстан производится в соответствии с законодательством Республики Казахстан.
2. Гражданин Республики Казахстан, проживающий за пределами территории Республики Казахстан, вправе расторгнуть брак с проживающим за пределами территории Республики Казахстан супругом, независимо от его гражданства, в суде Республики Казахстан. В случае, если в соответствии с законодательством Республики Казахстан допускается расторжение брака в органах записи актов гражданского состояния, брак может быть расторгнут в загранучреждениях Республики Казахстан.
3. Расторжение брака между гражданами Республики Казахстан и иностранцами или лицами без гражданства, совершенное за пределами территории Республики Казахстан с соблюдением законодательства соответствующего иностранного государства, признается действительным в Республике Казахстан.
4. Расторжение брака между иностранцами, совершенное за пределами территории Республики Казахстан с соблюдением законодательства соответствующего иностранного государства, признается действительным в Республике Казахстан.

Статья 205. Личные неимущественные и имущественные
права и обязанности супругов

Личные неимущественные и имущественные права и обязанности супругов определяются законодательством государства, на территории которого они имеют совместное место жительства, а при отсутствии совместного места жительства - законодательством государства, на территории которого они имели последнее совместное место жительства. Личные неимущественные и имущественные права и обязанности супругов, не имевших ранее совместного места жительства, определяются на территории Республики Казахстан законодательством Республики Казахстан.

Статья 206. Установление и оспаривание отцовства
(материнства)

1. Установление и оспаривание отцовства (материнства) определяются законодательством государства, гражданином которого является ребенок по рождению.
2. Порядок установления и оспаривания отцовства (материнства) на территории Республики Казахстан определяется законодательством Республики Казахстан. В случаях, если законодательством Республики Казахстан допускается установление отцовства (материнства) в органах записи актов гражданского состояния, проживающие за пределами территории Республики Казахстан родители ребенка, из которых хотя бы один является гражданином Республики Казахстан, вправе обращаться с заявлениями об установлении отцовства (материнства) в загранучреждения Республики Казахстан.

Статья 207. Права и обязанности родителей и детей

Права и обязанности родителей и детей, в том числе обязанность родителей по содержанию детей, определяются законодательством государства, на территории которого они имеют совместное место жительства. При отсутствии совместного места жительства родителей и детей права и обязанности родителей и детей определяются законодательством государства, гражданином которого является ребенок. По требованию истца к алиментным обязательствам и к другим отношениям между родителями и детьми может быть применено законодательство государства, на территории которого постоянно проживает ребенок.

Статья 208. Алиментные обязательства совершеннолетних
детей и других членов семьи

Алиментные обязательства совершеннолетних детей в пользу родителей, а также алиментные обязательства других членов семьи определяются законодательством государства, на территории которого они имеют совместное место жительства. При отсутствии совместного места жительства такие обязательства определяются законодательством государства, гражданином которого является лицо, обладающее правом на получение алиментов.

Статья 209. Усыновление (удочерение)

1. Усыновление (удочерение), в том числе отмена усыновления (удочерения), на территории Республики Казахстан иностранцами ребенка, являющегося гражданином Республики Казахстан, производится в соответствии с законодательством Республики Казахстан с соблюдением требований статей 76-78, 82-84 и 96 настоящего Закона.
2. При усыновлении (удочерении) на территории Республики Казахстан гражданами Республики Казахстан ребенка, являющегося иностранцем, необходимо получить согласие законного представителя ребенка и компетентного органа государства, гражданином которого является ребенок, а также, если это требуется в соответствии с законодательством указанного государства, согласие ребенка на усыновление (удочерение).
3. Усыновление (удочерение) ребенка, являющегося гражданином Республики Казахстан и проживающего за пределами Республики Казахстан, произведенное компетентным органом иностранного государства, гражданином которого является усыновитель (удочеритель), признается действительным в Республике Казахстан при условии получения предварительного разрешения на усыновление (удочерение) от местного исполнительного органа города республиканского значения, столицы, района (города областного значения) по месту его проживания или его родителей (одного из них) до выезда за пределы территории Республики Казахстан.
4. В случае, если в результате усыновления (удочерения) нарушаются права ребенка, установленные законодательством Республики Казахстан и международными договорами Республики Казахстан, произведенное усыновление (удочерение) подлежит отмене в судебном порядке.
5. Порядок передачи детей, являющихся гражданами Республики Казахстан, на усыновление (удочерение) иностранцам устанавливается Правительством Республики Казахстан.
6. Контроль за детьми, переданными на усыновление (удочерение) иностранцам, осуществляется загранучреждениями Республики Казахстан. <*>
Сноска. В статью 209 внесены изменения - Законом РК от 20 декабря 2004 г. N 13 (вводится в действие с 1 января 2005 г.).

Статья 210. Регистрация актов гражданского состояния
граждан Республики Казахстан,
проживающих вне пределов Республики
Казахстан

1. Регистрация актов гражданского состояния граждан Республики Казахстан, проживающих вне пределов Республики Казахстан, производится в загранучреждениях Республики Казахстан.
2. При регистрации актов гражданского состояния в загранучреждениях Республики Казахстан применяется законодательство Республики Казахстан, если заинтересованные лица являются гражданами Республики Казахстан.

Статья 211. Признание документов иностранных
государств, подтверждающих совершение актов
гражданского состояния

Документы, выданные компетентными органами иностранных государств, подтверждающие совершение актов гражданского состояния вне пределов Республики Казахстан, по законам соответствующих государств в отношении граждан Республики Казахстан, иностранцев и лиц без гражданства, признаются действительными в Республике Казахстан при наличии консульской легализации.

Статья 212. Применение брачно-семейного
законодательства других государств в
Республике Казахстан

Нормы брачно-семейного законодательства других государств не применяются в случае, если такое применение противоречит законодательству Республики Казахстан. В этом случае
применяется законодательство Республики Казахстан.

Статья 213. Международные договоры

Если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые установлены законодательством Республики Казахстан о браке
и семье, то применяются правила международного договора.

Президент
Республики Казахстан