О дополнительных мерах по повышению эффективности оптового рынка электрической энергии и мощности Республики Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 20 апреля 2000 года N 606

      В целях реализации Закона Республики Казахстан Z990438_ "Об электроэнергетике", дальнейшего развития рыночных отношений в электроэнергетике и повышения эффективности функционирования оптового рынка электрической энергии и мощности Правительство Республики Казахстан постановляет:
      1. (Пункт 1 исключен - постановлением Правительства РК от 18 февраля 2004 г. N 190 )
      2. Создать в установленном законодательством порядке закрытое акционерное общество "Казахстанский оператор рынка электрической энергии и мощности" (далее - ЗАО "КОРЭМ") со 100-процентным участием государства в его уставном капитале.
      3. Определить основным предметом деятельности ЗАО "КОРЭМ" организацию централизованных торгов наличной (спотовой) электрической энергии. <*>
      Сноска. Пункт 3 - в редакции постановления Правительства РК от 18 февраля 2004 г. N 190
      4. Комитету государственного имущества и приватизации Министерства финансов Республики Казахстан:
      1) совместно с Министерством энергетики, индустрии и торговли Республики Казахстан и открытым акционерным обществом "Казахстанская компания по управлению электрическими сетями" принять меры по формированию уставного капитала ЗАО "КОРЭМ";
      2) утвердить устав ЗАО "КОРЭМ" и обеспечить его государственную регистрацию;
      3) передать в установленном порядке Министерству энергетики, индустрии и торговли Республики Казахстан права по владению и пользованию государственным пакетом акций ЗАО "КОРЭМ";
      4) принять иные меры, вытекающие из настоящего постановления.
      5. Министерству энергетики, индустрии и торговли Республики Казахстан до 1 июля 2000 года:
      1) разработать и представить в Правительство Республики Казахстан Программу повышения эффективности электроэнергетической отрасли;
      2) разработать и утвердить Правила:
      организации и функционирования оптового рынка электрической энергии и мощности Республики Казахстан;
      оказания услуг техническим оператором единой энергетической системы Республики Казахстан;
      оказания услуг рыночным оператором рынка электрической энергии и мощности Республики Казахстан.
      6. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Ахметова Д.К.
      7. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

     Премьер-Министр

     Республики Казахстан

                                                 Одобрена

                                       постановлением Правительства

                                           Республики Казахстан

                                       N 606 от 20 апреля 2000 года

                            Концепция
          совершенствования оптового рынка электрической энергии
                    и мощности Республики Казахстан

      Настоящая Концепция разработана в целях реализации Закона Республики Казахстан "Об электроэнергетике".
      Оптовый рынок электрической энергии и мощности представляет собой систему отношений между энергопроизводящими, энергопередающими и энергоснабжающими организациями и потребителями по купле-продаже и передаче электрической энергии и мощности.

        1. Состояние оптового рынка электрической энергии и мощности

      В настоящее время в Республике Казахстан:
      1) приняты отдельные нормативные правовые акты, регулирующие функционирование Единой энергетической системы Республики Казахстан (далее - ЕЭС РК);
      2) создана эффективная система диспетчерского управления в условиях выделения конкурентных (производство и потребление электрической энергии и мощности) и монопольных (передача и распределения электрической энергии и мощности) частей рынка электрической энергии и мощности: Центральное диспетчерское управление (ЦДУ) в составе ОАО "Казахстанская компания по управлению электрическими сетями (КЕGОС)" (далее - ОАО "КЕGОС") находится на высшем уровне диспетчерского управления ЕЭС РК, а региональные диспетчерские центры, диспетчерские центры оптовых потребителей - на более низких уровнях;
      3) отработаны режимы работы ЕЭС РК и улучшены показатели качества электроэнергии, в частности, частота электрического тока;
      4) создан и достаточно эффективно функционирует под управлением ОАО "КЕGОС" рынок двусторонних срочных (форвардных) контрактов;
      5) усилиями Казахстанской электроэнергетической ассоциации совместно с ОАО "КЕGОС" создан и успешно функционирует рынок резервов электрической мощности.
      2. Эффективному функционированию существующей в настоящее время модели рынка электроэнергии препятствует ряд нерешенных проблем, основными из которых являются:
      1) неразвитость нормативной правовой базы, регулирующей

разносторонние аспекты отношений субъектов рынка, несовершенство

существующего технического и информационного обеспечения рынка срочных, а

также ежедневных спот и балансных торгов электрической энергией и

мощностью;

     2) отсутствие прозрачного рыночного механизма балансирования

производства и потребления электрической энергии и мощности в режиме,

близком к режиму реального времени;

     3) значительный объем неплатежей за потребленную электроэнергию и ее

передачу.

                      2. Цели совершенствования оптового рынка

                     электрической энергии и мощности

        Целями совершенствования оптового рынка электрической энергии и

мощности являются:

     1. Создание централизованного и прозрачного механизма организованной

многосторонней торговли наличной (спотовый рынок) и балансирующей

(балансный рынок) электрической энергией и мощностью.

     2. Дальнейшее развитие конкуренции, ведущей к повышению экономической

эффективности производства, транспортировки и распределения электрической

энергии и мощности.

     3. Повышение качества получаемой потребителями электрической энергии

и мощности, а также надежности и управляемости функционирования ЕЭС

Казахстана.

             3. Первоначальные мероприятия по совершенствованию рынка
 

           На начальном этапе (первое полугодие 2000 года), в целях дальнейшего совершенствования рынка электрической энергии и мощности, повышения качества и надежности электроснабжения предлагается осуществить следующие мероприятия:
      1) создание нового субъекта рынка электроэнергии - Рыночного оператора рынка электроэнергии и мощности (далее - Рыночный Оператор) - некоммерческую организацию в форме акционерного общества со стопроцентным пакетом акций, принадлежащим государству.
      В последующем, по мере развития оптового рынка электроэнергии и взаимоотношений между его участниками, Рыночный Оператор преобразовывается в некоммерческую организацию, учреждаемую самими участниками конкурентного рынка электрической энергии и мощности Республики Казахстан. Ему передаются функции по формированию необходимого объема, структуры и размещения резервов электрической мощности, назначением которых является обеспечение бесперебойного энергоснабжения потребителей при непредвиденных выходах из строя генерирующего энергооборудования или линий электропередачи межрегионального уровня.
      2) Рыночный Оператор осуществляет следующие функции:
      организацию централизованных торгов наличной (спотовой), а также балансирующей электрической энергией и мощностью;
      организацию ежедневных торгов по купле-продаже наличной электрической энергии и мощности на предстоящие сутки;
      организацию торгов резервами электрической мощности для обеспечения выполнения электростанциями-поставщиками своих обязательств по договорам купли-продажи электрической энергии и мощности при технологических отказах и авариях оборудования;
      организацию рынка вспомогательных услуг в секторе электроэнергетики для обеспечения отвечающего требованиям стандарта качества электроэнергии;
      разработку прогнозных балансов электрической энергии и мощности по энергетическим узлам и Единой энергетической системе Республики Казахстан, в целом, на каждый предстоящий год, квартал и месяц;
      разработку рамочных балансов производства - потребления электрической энергии и мощности субъектами оптового рынка электроэнергии Республики Казахстан на основе срочных (форвардных) договоров, заключенных между поставщиками и потребителями на поставку и передачу электрической энергии и мощности;
      формирование базы данных о заключенных срочных (форвардных) договорах на поставку электрической энергии и мощности между продавцами и покупателями оптового рынка электроэнергии и договорах на передачу электрической энергии и мощности по сетям межрегионального уровня;
      составление, на основе данных о заключенных срочных (форвардных) договорах купли-продажи электрической энергии и мощности, проектов суточных графиков производства-потребления электрической энергии и мощности по энергетическим узлам и Единой энергетической системе Республики Казахстан на предстоящие сутки;
      прием предложений о ценах и ежечасных объемах поставки на предстоящие сутки наличной (спот) электрической энергии и мощности от электростанций и заявок потребителей на покупку спот электроэнергии для корректировки собственного суточного графика электропотребления;
      создание системы страхования коммерческих рисков субъектов спот рынка электрической энергии и мощности;
      составление сводных фактических месячных, квартальных и годовых балансов производства и потребления электрической энергии и мощности по энергетическим узлам и Единой энергетической системе Республики Казахстан;
      составление суточных графиков нагрузок по энергоузлам и ЕЭС РК в целом по результатам ежедневных торгов наличной и балансирующей электрической энергией и мощностью и данных прямых договоров;
      составление суточных графиков выработки электрической энергии и мощности электростанциями для покрытия графиков нагрузки энергоузлов и ЕЭС РК в целом с учетом потерь электрической энергии и мощности в межрегиональных электрических сетях;
      составление и утверждение суточных графиков ввода в действие резервов мощности электростанциями - участниками балансного рынка.
      3) с началом работы Рыночного Оператора, ОАО "КЕGОС" выполняет функции Технического Оператора Единой энергетической системы Республики Казахстан (далее - Технический Оператор), к числу которых относятся:
      исполнение составленных Рыночным Оператором графиков производства-потребления электрической энергии и мощности,
      представление Рыночному Оператору ежесуточных данных о фактическом балансе электрической энергии и мощности по ЕЭС РК и за каждый расчетный период (неделя, месяц, квартал, год),
      управление режимами передачи электрической энергии и мощности по межрегиональным электрическим сетям,
      обеспечение соблюдения критериев надежности функционирования ЕЭС РК,
      предоставление дополнительных услуг технического характера.
      4) сохраняется и продолжает развиваться рынок двусторонних (форвардных) контрактов между покупателями и продавцами активной электрической энергии и мощности.
      5) происходит дальнейшее развитие рынка резервов активной электрической мощности за счет вовлечения в него в качестве участников всех энергопроизводящих организаций Казахстана с установленной мощностью 100 МВт и более, а также энергосистем сопредельных государств на основе межгосударственных договоров о параллельной работе данных энергосистем с ЕЭС РК.
      6) в целях хеджирования и регулирования рисков непредвиденного изменения цен для участников рынка электрической энергии и мощности постепенно начинает развиваться рынок финансовых инструментов - фьючерных контрактов на поставку электрической энергии и мощности без реального (физического) исполнения.

                       4. Концептуальная модель

      Концепция рынка электрической энергии и мощности заключается в следующем:
      1) участники рынка при заключении срочных (форвардных) контрактов на поставку электрической энергии и мощности незамедлительно представляют Рыночному Оператору информацию (объемы, сроки и др. технические параметры) по форме, установленной законодательством Республики Казахстан. Технический Оператор производит экспертизу на предмет возможности физической поставки электрической энергии и мощности, в соответствии с необходимыми техническими требованиями, предъявляемыми Техническим Оператором;
      2) предоставление информации о заключенных двусторонних (форвардных) контрактах осуществляется на условиях, предусмотренных для всех участников оптового рынка электрической энергии и мощности трехстороннего типового договора входа на оптовый рынок электрической энергии и мощности, в котором одним из условий отказа в физической поставке электроэнергии является непредставление участниками рынка технической информации по договорам купли-продажи и передаче электроэнергии;
      3) после заключения договора на срочную (форвардную) покупку электрической энергии и мощности, покупатель обязан заключить договор на передачу (транспортировку) электрической энергии и мощности с ОАО "КЕGОС". Технические данные договора на передачу (транспортировку) электрической энергии и мощности также должны представляться Рыночному Оператору.
      4) энергопроизводящие организации ежедневно передают Рыночному Оператору информацию о наличии у них величин резервной мощности с указанием ее стоимости на каждый час предстоящих суток, которая выставляется Рыночным Оператором на продажу для предотвращения возникновения неконтрактных дисбалансов между суммарной генерацией и электропотреблением в ЕЭС РК;
      5) Рыночный Оператор, исходя из прогнозируемых им на предстоящие сутки величин дисбалансов между суммарной генерацией и электропотреблением в ЕЭС РК, принимает к реализации на торгах "за-день-вперед" предложения электростанций, отвечающие критериям минимальной цены предложения, и заявки потребителей, отвечающие критериям максимальной цены спроса, и после процедуры обработки передает полученную информацию всем участникам рынка. Одновременно Рыночный Оператор ранжирует все заявки потребителей наличной электрической энергии и мощности по уровню платежеспособности данных потребителей на две группы:
      1-я группа - потребители, имеющие возможность немедленно оплатить стоимость заявленной ими к покупке на торгах "за-день-вперед" наличной электрической энергии и мощности;
      2-я группа - потребители, не имеющие возможности своевременно оплатить стоимость заявленной ими к покупке на торгах "за-день-вперед" наличной электроэнергии и мощности.
      6) Рыночный Оператор, на основе данных двухсторонних форвардных договоров, сообщаемых ему продавцами электрической энергии и мощности, и результатов проводимых им торгов "за-день-вперед" по размещению наличной электроэнергии и мощности составляет на каждый предстоящий день:
      график спроса наличной электрической энергии и мощности по энергоузлам и ЕЭС РК в целом;
      график ввода в действие располагаемой наличной электрической энергии и мощности на электростанциях-участниках торгов "за-день-вперед";
      7) одновременно, формируется и утверждается Рыночным Оператором график возможного ввода в действие на предстоящие сутки резервных мощностей генерации в каждый час суток. После составления проектов указанных суточных графиков генерации и электропотребления Рыночный Оператор направляет их Техническому Оператору (ОАО "КЕGОС") для определения возможности реализации в соответствии с критериями надежности системы передачи электрической энергии и мощности и при получении положительных результатов последний принимает их для исполнения, извещая об этом Рыночного Оператора.
      При выявлении возможных нарушений критериев надежности передачи электроэнергии, графики возвращаются Рыночному Оператору с рекомендациями Технического Оператора по разрешению возникших противоречий для проведения дополнительных торгов "за-день-вперед".
      8) Технический Оператор обеспечивает исполнение принятых им диспетчерских графиков и информирует Рыночного Оператора о всех возникающих отклонениях. Если отклонения вызваны непредвиденным снижением генерации с повреждением оборудования у какого-либо субъекта рынка или отключением линий электропередачи межрегионального уровня, Технический Оператор организует ввод резервных мощностей в соответствии с утвержденным Рыночным Оператором графиком, если отклонения вызваны непредвиденным снижением генерации без повреждения оборудования, увеличением прогнозных потерь или незапланированным увеличением потребления мощности какими-либо покупателями. Технический Оператор выполняет указания Рыночного Оператора. В этом случае Рыночный Оператор:
      дает команду Техническому Оператору по подъему нагрузки на электростанциях, чьи заявки на поставку резервной мощности были приняты для поставки ее потребителям 1-й группы;
      дает команду Техническому Оператору на ограничение потребителей 2-й группы, в случае если их продавцы снизили договорную отпускаемую мощность или они сами допустили увеличение потребления электрической мощности сверх договорной.
      По истечении суток Рыночный Оператор определяет (оперативно) величины потребленной каждым покупателем неконтрактной электрической энергии и мощности и выставляет им счета на оплату. (Окончательный расчет со всеми потребителями и поставщиками электрической энергии и мощности производится по итогам месяца после составления Рыночным Оператором сводного месячного баланса производства и потребления электрической энергии и мощности).

                 5. Нормативное правовое обеспечение

      В 2000 году должны быть приняты меры по совершенствованию существующей нормативной правовой базы, регулирующей отношения в электроэнергетике, а также созданию нормативной правовой базы, детально регулирующей отношения на оптовом рынке, при этом основополагающими будут являться следующие нормативные правовые акты:
      1) Правила предоставления услуг Техническим Оператором ЕЭС РК;
      2) Правила предоставления услуг Рыночным Оператором рынка электрической энергии и мощности Республики Казахстан;
      3) Правила организации и функционирования оптового рынка электрической энергии и мощности Республики Казахстан;
      4) Правила доступа субъектов оптового рынка к торговле электрической энергией и мощностью и ее передаче по электрическим сетям межрегионального уровня.

                       6. Заключительные положения

      С 2003 года по мере реализации проекта Модернизации Национальной сети, предусматривающего создание современной технической и информационной базы функционирования рынка электрической энергии и мощности и решения проблемы неплатежей, модель рынка электрической энергии и мощности совершенствуется с целью дальнейшего развития открытого конкурентного рынка.
      По мере решения вопроса о приватизации РЭКов и совершенствования технической базы будет принята Концепция совершенствования розничного рынка электрической энергии и мощности.

     (Специалисты: Мартина Н.А.

                   Польский В.Ф.)

Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты көтерме рыногының тиiмдiлiгiн арттыру жөнiндегi қосымша шаралар туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 2000 жылғы 20 сәуір N 606

      "Электр энергетикасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңын   iске асыру, электр энергетикасындағы нарықтық қатынастарды одан әрi дамыту және электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногы қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттыру мақсатында Қазақстан Республикасының Yкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
      1. <*>
      Ескерту. 1-тармақ алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 2004.02.18.
N 190 қаулысымен .
      2. Заңнамада белгiлеген тәртiппен оның жарғылық капиталына мемлекеттiң 100 пайыздық қатысуымен "Электр энергиясы мен қуаты рыногының Қазақстандық операторы" жабық акционерлiк қоғамы (бұдан әрi - "ЭҚРҚО" ЖАҚ) құрылсын.
      3. "КОРЭМ" ЖАҚ қызметiнiң негiзгi мәнi қолда бар (спот) электр энергиясының орталықтандырылған саудасын ұйымдастыру болып белгiленсiн. <*>
      Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.02.18. N 190 қаулысымен .
      4. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң Мемлекеттiк мүлiк және жекешелендiру комитетi:
      1) Қазақстан Республикасының Энергетика, индустрия және сауда министрлiгiмен және "Электр желiлерiн басқару жөнiндегi қазақстандық компания" ашық акционерлiк қоғамымен бiрлесiп "ЭҚРҚО" ЖАҚ-ның жарғылық капиталын қалыптастыру жөнiнде шаралар қолдансын;
      2) "ЭҚРҚО" ЖАҚ-ның жарғысын бекiтсiн және оның мемлекеттiк тiркелуiн қамтамасыз етсiн;
      3) белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Энергетика, индустрия және сауда министрлiгiне "ЭҚРҚО" ЖАҚ-ның мемлекеттiк акциялар пакетiн иелену және пайдалану жөнiндегi құқықты берсiн;
      4) осы қаулыдан туындайтын өзге де шараларды қабылдасын.
      5. Қазақстан Республикасының Энергетика, индустрия және сауда министрлiгi 2000 жылғы 1 шiлдеге дейiн:
      1) Қазақстан Республикасының Үкiметiне Электр энергетикасы саласының тиiмдiлiгiн арттыру бағдарламасын әзiрлесiн және ұсынсын;
      2) Мына:
      Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногын ұйымдастыру және жұмыс iстеуi туралы;
      Қазақстан Республикасы Бiрыңғай энергетика жүйесiнiң техникалық операторының қызмет көрсетуi туралы;
      Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты рыногының рыноктық операторының қызмет көрсетуi туралы ережелердi әзiрлесiн және бекiтсiн.
      6. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрiнiң орынбасары Д.К. Ахметовке жүктелсiн.
      7. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң        
2000 жылғы 20 сәуірдегі            
N 606 қаулысымен                
мақұлданған                   

               Қазақстан Республикасының электр энергиясы
                   мен қуаты көтерме рыногын жетiлдiру
                             ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ  

        Осы тұжырымдама "Электр энергетикасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңын iске асыру мақсатында әзiрленген.
      Электр энергиясы мен қуаты көтерме рыногы энергияны өндiрушi,
энергияны жеткiзушi және энергиямен жабдықтаушы ұйымдар мен тұтынушылар арасындағы электр энергиясы мен қуатын сатып алу-сату және беру қатынастарының жүйесi болып табылады.    

                1. Электр энергиясы мен қуаты
                  көтерме рыногының жағдайы 

         1. Қазiргi уақытта Қазақстан Республикасында:
      1) Қазақстан Республикасының Бiрыңғай энергетика жүйесiнiң (бұдан әрi - ҚР БЭЖ-i) қызметiн реттейтiн жекелеген нормативтiк құқықтық кесiмдер қабылданды;
      2) электр энергиясы мен қуаты рыногының бәсекелестiк (электр энергиясы мен қуатын өндiру және тұтыну) және монополиялық (электр энергиясы мен қуатын жеткiзу және тарату) бөлiктерiн бөлiп ажырату жағдайында диспетчерлiк басқарудың тиiмдi жүйесi құрылды: "Электр желiлерiн басқару жөнiндегi қазақстандық компания (КЕGОС)" ААҚ-ның (бұдан әрi - "КЕGОС" ААҚ) құрамындағы Орталық Диспетчерлiк Басқару (ОДБ) ҚР БЭЖ-iн диспетчерлiк басқарудың жоғары деңгейiне, ал аймақтық диспетчерлiк орталықтар, көтерме тұтынушылардың диспетчерлiк орталықтары неғұрлым төменгi деңгейлерiне жатады.
      3) Қазақстан БЭЖ-нiң жұмыс режимi пысықталды және электр энергиясының, атап айтқанда, электр тогы жиiлiгiнiң сапалық көрсеткiштерi жақсарды;
      4) "КЕGОС" ААҚ-ның басқаруымен екiжақты мерзiмдiк (форвардтық) келiсiм-шарттар рыногы құрылды және жеткiлiктi тиiмдi жұмыс iстеуде;
      5) Қазақстан Электр энергетикалық қауымдастығы "КЕGОС" ААҚ-мен бiрлескен күш-жiгерiмен құрған электр қуатының резервтер рыногы табысты жұмыс iстеуде.
      2. Қазiргi уақыттағы электр энергиясы рыногы моделiнiң тиiмдi жұмыс iстеуiне шешiлмеген бiрқатар проблемалар кедергi келтiруде, оның iшiнде мыналар негiзгiлерi болып табылады:
      1) Рынок субъектiлерiнiң жан-жақты қырларын реттейтiн нормативтiк құқықтық базасының дамытылмауы, қазiргi уақыттағы мерзiмдiк, сондай-ақ күнделiктi споттар және электр энергиясы мен қуатының теңгерiмдiк саудаластығы рыногын техникалық және ақпараттық қамтамасыз етудiң жетiлдiрiлмеуi;
      2) өндiрiстi және электр энергиясы мен қуатты нақты уақыт режимiне жуық режимде тұтынуды теңгерудiң ашық рыноктық тетiгiнiң болмауы;
      3) тұтынылмаған электр энергиясы мен оны бергенi үшiн төленбеген төлемдер көлемiнiң едәуiр болуы.

               2. Электр энергиясы мен қуаты көтерме
                 рыногын жетiлдiрудiң мақсаттары

      Электр энергиясы мен қуаты көтерме рыногын жетiлдiрудiң мақсаттары:
      1. Электр энергиясы мен қуатының қолда бар (спот рыногы) және теңгерiлген (теңгерiмдi рынок) ұйымдастырылған көпжақты саудасының орталықтандырылған және ашық тетiгін жасау.
      2. Электр энергиясы мен қуатын өндiру, тасымалдау және таратудың экономикалық тиiмдiлiгін арттыруға жеткiзетiн бәсекенi одан әрi дамыту.
      3. Тұтынушылар алатын электр энергиясы мен қуатының сапасын, сондай-ақ Қазақстан БЭЖ-i қызметiнiң басқарылуы мен сенiмдiлiгiн арттыру болып табылады.

               3. Рынокты жетiлдiру жөнiндегі бастапқы
                            iс-шаралар

      Электр энергиясы мен қуаты рыногын одан әрi жетiлдiру, электрмен жабдықтау сапасын және сенiмдiлiгін арттыру мақсатында бастапқы кезеңде (2000 жылдың бiрiншi жарты жылдығында) мынадай iс-шараларды жүзеге асыру ұсынылып отыр:
      1) - акциялар пакетi жүз пайыз мемлекетке тиесiлi, акционерлiк қоғам нысанындағы коммерциялық емес ұйым - Электр энергиясы мен қуаты рыногының рыноктық операторы (бұдан әрi - Рыноктық Оператор) - электр энергиясы рыногының жаңа субъектiсiн құру.
      Кейiн электр энергиясының көтерме рыногының дамуына және оған қатысушылардың өзара қарым-қатынасының даму шамасына қарай Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының бәсекелестiк рыногына қатысушылардың өздерi құрылтайшылық ететiн Рыноктық Оператор коммерциялық емес ұйым болып қайтадан құрылады. Оған генерация жасайтын энергия жабдығының немесе аймақаралық деңгейдегi электр жеткiзу желiлерiнiң болжамсыз iстен шығуы кезiнде мiндетi - тұтынушыларды энергиямен iркiлiссiз қамтамасыз ету болып табылатын электр қуатының қажеттi резервiнiң көлемiн, құрылымын және орналастырылуын қалыптастыру жөнiндегi функциялар берiлетiн болады.
      2) Рыноктық Оператор мынадай функцияларды атқарады:
      қолда бар (споттық), сондай-ақ теңгерiмдi электр энергиясы мен қуатының орталықтандырылған саудаластығын ұйымдастыру;
      қолда бар электр энергиясы мен қуатының алдағы тәулiктерге сатып алу-сату жөнiнде күн сайынғы саудаластығын ұйымдастыру;
      жабдықтың технологиялық iстен шығуы мен авариялары кезiнде электр станциялар-берiп отырушылардың электр энергиясы мен қуаттарын сатып алу-сату шарттары бойынша өз мiндеттемелерiн орындауын қамтамасыз ету үшiн электр қуатының резервтермен саудаластық ұйымдастыру;
      электр энергиясының сапалық стандартының талаптарына жауап беруін қамтамасыз ету үшiн электр энергетикасы секторында қосымша қызметтер көрсету рыногын ұйымдастыру;
      жалпы, алдағы әр жылға, тоқсанға және айға Қазақстан Республикасы энергетика тораптарының және Бiрыңғай энергетика жүйесi бойынша электр қуаты мен энергиясының болжамдық теңгерiмдерiн әзiрлеу;
      электр энергиясы мен қуатын жеткiзуге және беруге жеткiзушiлер мен тұтынушылар арасында жасалған мерзiмдiк (форвардтық) шарттар негiзiнде Қазақстан Республикасының электр энергиясы көтерме рыногы субъектiлерiнiң электр энергиясы мен қуатын тұтынуының шектеулi теңгерiмдерiн әзiрлеу;
      электр энергиясы көтерме рыногының сатушылар мен сатып алушылар арасындағы электр энергиясын берiп отыруға жасалған жедел (форвардтық) шарттар және аймақаралық деңгейдегi желiлер бойынша электр энергиясы мен қуатын беруге арналған шарттар туралы дерекқор қалыптастыру;
      электр энергиясы мен қуатын сатып алу-сатуға жасасқан мерзiмдiк (форвардтық) шарттар туралы дерекқор негiзiнде Қазақстан Республикасының энергетикалық тораптарының және Бiрыңғай энергетика жүйесi бойынша алдағы тәулiктерге электр энергиясы мен қуатын өндiру-тұтынудың тәулiктiк кестесiнiң жобасын жасау;
      меншiктi тәулiктiк электр тұтыну кестесiне түзету жасау үшiн электр станцияларынан алынатын қолда бар (споттық) электр энергиясы мен қуатының алдағы тәулiктерге беру бағасы мен сағат сайынғы көлемi туралы ұсыныстарды және тұтынушылардан спот электр энергиясын сатып алу жөнiндегi өтiнiмдердi қабылдау;
      электр энергиясы мен қуатының спот рыногы субъектiлерiнiң коммерциялық қауiптерiн сақтандыру жүйесiн құру;
      Қазақстан Республикасының энергетикалық тораптары мен Бiрыңғай энергетика жүйесi бойынша электр энергиясы мен қуатын өндiрудiң және тұтынудың айлық, тоқсандық және жылдық нақты жиынтық теңгерiмдерiн жасау;
      қолда бар және теңгерiмдiк электр энергиясы мен қуатының күн сайынғы саудаластығы нәтижесi және осы тiкелей шарттардың деректерi бойынша энергия тораптары және жалпы ҚР БЭЖ бойынша тәулiктiк жүктеме кестелерiн жасау;
      энергия тораптарының және жалпы ҚР БЭЖ-нiң жүктеме кестелерiн жабу үшiн аймақаралық электр желiлерiндегi электр энергиясы мен қуатының ысыраптарын ескере отырып, электр станцияларының электр энергиясы мен қуатын өндiрудiң тәулiктiк кестелерiн жасау;
      теңгерiмдiк рынокқа қатысушы электр станцияларының қуаттары резервтерiн iске қосудың тәулiктiк кестелерiн жасау және бекiту.
      3) Рыноктық Оператордың қызметiнiң басталуымен "КЕGОС" ААҚ Қазақстан Республикасының Бiрыңғай энергетика жүйесiнiң Техникалық Операторы функцияларын орындайды, оған:
      электр энергиясы мен қуатын өндiру-тұтынудың Рыноктық Оператор жасаған кестелерiн орындау;
      ҚР БЭЖ-i бойынша және әрбiр есептi кезеңдегі (апта, ай, тоқсан, жыл) электр энергиясының және қуатының нақты теңгерiмi туралы Рыноктық Операторға тәулiк сайынғы деректердi берiп отыру;
      аймақаралық электр желiлерi бойынша электр энергиясы мен қуатын беру режимдерiн басқару;
      ҚР БЭЖ-нiң сенiмдi жұмыс iстеуiнiң өлшемдерiнiң сақталуын қамтамасыз ету;
      техникалық сипаттағы қосымша қызметтер көрсету жатады.
      4) белсендi электр энергиясы мен қуатын сатып алушылар мен сатушылар арасындағы екiжақты (форвардтық) келiсiм-шарттар рыногы сақталады және дамуы жалғасуда.
      5) қатысушы ретiнде белгiленген қуаты 100 МВт және одан да астам Қазақстанның барлық энергия өндiрушi ұйымдарын, сондай-ақ ҚР БЭЖ-мен осы энергия жүйелерiнiң қосарлы жұмысы туралы мемлекетаралық шарттар негiзiнде шектес мемлекеттердiң энергия жүйелерiн тарту есебiнен белсендi электр қуаты резервтерi рыногын одан әрi дамыту жүруде.
      6) электр энергиясы мен қуатының рыногына қатысушылар үшiн бағаның болжанбаған өзгеруі қаупiнен сақтандыру және реттеу мақсатында электр энергиясы мен қуатын беруге нақты (физикалық) орындаусыз фьючерстiк келiсiм-шарттар қаржылық құралдар рыногы бiртiндеп дами бастайды.

                   4. Тұжырымдамалық моделi

      Электр энергиясы мен қуаты рыногының тұжырымдамасы мыналармен түйiнделедi:
      1) рынокқа қатысушылар электр энергиясы мен қуатын беруге мерзiмдiк (форвардтық) келiсiм-шарттар жасасу кезiнде Рыноктық Операторға Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген нысан бойынша ақпаратты (көлемi, мерзiмi және басқа да техникалық көрсеткiштер) кiдiрiссiз тапсырады. Техникалық Оператор қоятын техникалық талаптарға сәйкес, Техникалық Оператор электр энергиясы мен қуатын физикалық беру мүмкiндiгi мәнiнде сараптама жүргiзедi;
      2) жасалған екiжақты (форвардтық) келiсiм-шарттар туралы ақпаратты ұсыну электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногына қатысушылардың барлығына көзделген электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногына енудiң үшжақты үлгiлiк келiсiм-шарты, онда рынокқа қатысушылардың электр энергиясын сатып алу-сату және беру шарттары бойынша техникалық ақпаратты ұсынбауы электр энергиясын физикалық беруден бас тартудың негізгi жағдайларының бiрi болып табылады, жағдайында жүзеге асырылады;
      3) электр энергиясы мен қуатын мерзiмдiк (форвардтық) сатып алу шарты жасалғаннан кейiн сатып алушы электр энергиясы мен қуатын беруге (тасымалдауға) "КЕGОС" ААҚ-мен шарт жасауға мiндеттi. Электр энергиясы мен қуатын беруге (тасымалдауға) шарттың техникалық деректерi де Рыноктық Операторға ұсынылуы тиiс.
      4) ҚР БЭЖ-дегi барлық генерация мен электр энергиясын тұтыну арасындағы келiсiм-шарттық емес теңгерiмнiң бұзылуын болдырмау үшiн сатуға Рыноктық Оператор қоятын оның құнын көрсете отырып, энергия өндiрушi ұйымдар күн сайын Рыноктық Операторға алдағы тәулiктердiң әрбiр сағатына резервтiк қуат шамасының оларда қаншалықты бар-жоғы туралы ақпарат бередi;
      5) ҚР БЭЖ-дегi барлық генерация мен электр энергиясын тұтыну арасындағы бұзылған теңгерiмдердiң алдағы тәулiктерге болжанып отырған шамаларын ескере отырып, "күнi бұрын-алдын ала" саудаластық өткiзуге ұсыныстың ең төменгi бағасының өлшемдерiне жауап беретiн электр станцияларының ұсыныстарын және сұранымның ең жоғарғы бағасының өлшемдерiне жауап беретiн тұтынушылардың өтiнiмдерiн қабылдайды және өңдеу рәсiмiнен кейiн алынған ақпаратты рыноктың барлық қатысушыларына бередi. Сонымен бiр мезгiлде, Рыноктық Оператор қолда бар электр энергиясы мен қуатты тұтынушылардың барлық өтiнiмдерiн төлеу қабiлеттерiнiң деңгейiне қарай екi топқа жiктеп бөледi:
      1-топ - "күнi бұрын-алдын ала" саудаластығында қолда бар электр энергиясы мен қуатты сатып алуға мәлiмделген құнын дереу төлеуге мүмкiндiгi бар тұтынушылар;
      2-топ - "күнi бұрын-алдын ала" саудаластығында қолда бар электр энергиясы мен қуатты сатып алуға мәлiмделген құнын уақытылы төлеуге мүмкiндiгi жоқ тұтынушылар;
      6) электр энергиясы мен қуатын сатушылар оған хабарлаған екiжақты форвардтық келiсiм-шарттардың деректерi негiзiнде және қолда бар электр энергиясы мен қуатты орналастыру жөнiнде өзi жүргiзген "күнi бұрын-алдын ала" саудаластығына нәтижелердiң негiзiнде Рыноктық Оператор әрбiр келесi күнге:
      тұтастай энергия тораптары мен ҚР БЭЖ бойынша қолда бар электр энергиясы мен қуатына сұраныстың кестесiн;
      электр станцияларындағы - "күнi бұрын-алдын ала" саудаластығына қатысушылардың қолда бар электр энергиясы мен қуатты iске қосу кестесiн жасайды.
      7) сонымен бiр мезгiлде, Рыноктық Оператор генерацияның резервтiк қуатының тәулiктiң әрбiр сағатына алдағы тәулiктерде iске қосылуы ықтимал кестесiн жасайды және бекiтедi. Генерация мен электр энергиясын тұтынудың аталған тәулiктiк кестелерiнiң жобаларын жасағаннан кейiн электр энергиясы мен қуатты беру жүйесiнiң сенiмдiлiгi өлшемдерiне сәйкес сатуды iске асыру мүмкiндiгiн айқындау үшiн Рыноктық Оператор оларды Техникалық Операторға ("КЕGОС-ң ААҚ) жiбередi және оң нәтижелер алынған жағдайда соңғысы Рыноктық Операторды хабардар ете отырып, оларды орындауға қабылдайды.
      Электр энергиясын беру сенiмдiлiгiнiң өлшемдерi бұзылғандығы анықталған жағдайда "күнi бұрын-алдын ала" қосымша саудаластығын өткiзу үшiн туындаған қайшылықтарды шешу жөнiнде Техникалық Оператордың ұсынымдарымен қоса, кесте Рыноктық Операторға қайтарылады.
      8) Техникалық Оператор өзi қабылдаған диспетчерлiк кестелердiң орындалуын қамтамасыз етедi және Рыноктық Операторды барлық туындаған ауытқушылықтар туралы хабардар етедi. Егер ауытқу әлде бiр рынок субъектiсiнде жабдықтың бұзылуына байланысты генерацияның болжанбаған төмендеуiнен немесе аймақаралық деңгейдегi электр тарту желiлерiнiң ажыратылуынан туындаса, Техникалық Оператор Рыноктық Оператор бекiткен кестеге сәйкес резервтiк қуаттардың iске қосылуын ұйымдастырады, егер ауытқу жабдық iстен шықпай, генерацияның кенеттен төмендеуiнен, болжамды ысыраптың ұлғаюынан немесе әлде бiр сатып алушылардың тұтыну қуатын жоспардан тыс арттыруынан болса, Техникалық Оператор Рыноктық Оператордың нұсқауларын орындайды.
      Мұндай жағдайда Рыноктық Оператор:
      - оларды 1-топтағы тұтынушыларға жеткiзу үшiн резервтiк қуаттарды беруге өтiнiмдерi қабылданған электр станцияларындағы жүктеменi көтеру жөнiнде Техникалық Операторға пәрмен бередi.
      - егер олардың сатушылары шарттағы босатылатын қуатты төмендетсе немесе олар өздерi электр қуаттарын шарттағыдан тыс тұтынуды көбейтуге жол берсе, 2-топтағы тұтынушыларды шектеуге Техникалық Операторға пәрмен бередi.
      Бiр тәулік өткеннен кейiн Рыноктық Оператор әр сатып алушының тұтынылған келiсiм-шарттан тыс электр энергиясы мен қуатының шамасын анықтайды (жедел) және оларға төлеуге шоттарын ұсынады. (Барлық тұтынушылар және электр энергиясы мен қуатын берушiлермен түпкiлiктi есеп айырысу бiр айдың қорытындысы бойынша Рыноктық Оператор электр энергиясы мен қуатын бiр айлық өндiру және тұтынудың жиынтық теңгерімiн жасағаннан кейiн жүргiзiледi).

              5. Нормативтiк құқықтық қамтамасыз ету

      2000 жылы электр энергетикасындағы қатынастарды реттейтiн қазiргi нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру, сондай-ақ көтерме рыноктағы қатынастарды тәптiштеп реттейтiн нормативтiк құқықтық базаны жасау жөнiндегi шаралар қолданылуы тиiс, мұның өзiнде, мынадай нормативтiк құқықтық кесiмдер:
      1) ҚР БЭЖ-нiң Техникалық Операторының қызмет көрсетулердi ұсыну ережесi;
      2) Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты рыногының Рыноктық Операторының қызмет көрсетулердi ұсыну ережесi;
      3) Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногын ұйымдастыру және жұмыс iстеуi ережесi;
      4) Көтерме рынок субъектiлерiнiң электр энергиясы мен қуаты саудасына және оны аймақаралық деңгейдегi электр желiлерi бойынша беруге қол жеткiзу ережесi негiзгiлерi болып табылады.

                    6. Қорытынды ережелер

      2003 жылдан бастап электр энергиясы мен қуаты рыногының жұмыс iстеуiн осы заманғы техникалық және ақпараттық база құруды және төлемеу проблемаларын шешудi көздейтiн Ұлттық желiнi Жаңғырту жобасының iске асырылуына қарай электр энергиясы мен қуаты рыногының моделi ашық бәсеке рыногын одан әрi дамыту мақсатында жетiлдiрiледi.
      ТЭК-ды жекешелендiру туралы мәселенiң шешiлуiне және техникалық базаның жетiлдiрiлуiне қарай Электр энергиясы мен қуатының бөлшек саудасы рыногын жетiлдiру тұжырымдамасы қабылданатын болады.