Об утверждении Программы совершенствования тарифной политики субъектов естественных монополий на 2002-2004 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 15 октября 2002 года N 1126

      В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 апреля 2002 года N 470 "О Плане мероприятий по реализации Программы Правительства Республики Казахстан на 2002-2004 годы" Правительство Республики Казахстан постановляет:

      1. Утвердить прилагаемую Программу совершенствования тарифной политики субъектов естественных монополий на 2002-2004 годы.
      2. Агентству Республики Казахстан по регулированию естественных монополий и защите конкуренции ежегодно по итогам полугодия и года представлять в Правительство Республики Казахстан информацию о ходе реализации данной Программы. <*>
      Сноска. В пункт 2 внесены изменения - постановлением Правительства РК от 18 марта 2004 г. N 337; от 31 августа 2004 года N 914.

      3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

      Премьер-Министр
      Республики Казахстан

Утверждена        
постановлением Правительства
Республики Казахстан   
от 15 октября 2002 года N 1126

Программа совершенствования тарифной политики
субъектов естественных монополий на 2002-2004 годы <*>
      Сноска. В Программу внесены изменения - постановлением Правительства РК от 18 марта 2004 г. N 337 .

1. Паспорт

Наименование      Программа совершенствования тарифной политики
                  субъектов естественных монополий на
                  2002-2004 годы.

Основание для     Постановление Правительства Республики Казахстан
разработки        от 24 апреля 2002 года N 470 "О Плане мероприятий
                  по реализации Программы Правительства Республики
                  Казахстан на 2002-2004 годы".

Основные          Агентство Республики Казахстан по регулированию
разработчики      естественных монополий и защите конкуренции.

Срок реализации   2002-2004 годы.

Цель программы    Формирование тарифной политики на
                  среднесрочной основе, направленной на достижение
                  баланса интересов государства, субъектов
                  естественных монополий и потребителей их услуг;
                  создание благоприятных условий для привлечения
                  инвестиций в сектор естественной монополии;
                  расширение мер государственного контроля
                  за деятельностью монополий.

                  Совершенствование нормативной правовой базы,
Задачи            регламентирующей деятельность субъектов    
Программы         естественных монополий, основанной на
                  международных подходах.
 
                  Создание и совершенствование методологии
                  регулирования сферы естественной монополии,
                  включая адекватное реагирование на изменения
                  внутренних и внешних факторов.
 
                  Усиление системы защиты прав потребителей.
 
                  Обеспечение стабильности среднего уровня тарифов
                  на услуги естественных монополий в течение
                  среднесрочного периода в целях привлечения
                  инвестиций в обновление производства естественных
                  монополий и повышение качества предоставляемых ими
                  услуг (товаров, работ).
 
                  Создание информационной базы данных для анализа
                  влияния естественных монополий на их потребителей
                  и проведение научных исследований.

                  Устранение практики применения необоснованной
                  дифференциации тарифов на услуги субъектов
                  естественной монополии по группам потребителей.

Ожидаемые         Принятие нормативных правовых актов, которые
результаты        позволят усилить защиту прав потребителей и
                  повысить прозрачность деятельности субъектов
                  естественных монополий.

                  Разработка методологических подходов, которые
                  усовершенствуют механизм государственного
                  регулирования экономики в сфере естественных
                  монополий.

                  Обеспечение условий для инвестирования в
                  обновление производства субъектов естественных
                  монополий.

                  Повышение качества предоставляемых услуг за счет
                  модернизации производства и снижения
                  сверхнормативных потерь.

                  Разработка методик и программных продуктов,
                  позволяющих анализировать влияние изменения
                  тарифов субъектов естественных монополий на их
                  потребителей.

                  Создание системы мониторинга сферы деятельности
                  естественных монополий.

                  Устранение необоснованной дифференциации тарифов
                  на услуги субъектов естественных монополий по
                  группам потребителей.

Необходимые       Стоимость Программы на 2002-2004 годы оценивается
ресурсы и         в размере 992,188 млн.тенге. Финансирование   
источники         будет только из средств республиканского бюджета.
финансирования    В 2002 году на привлечение консультантов к
                  разработке и совершенствованию
                  нормативно-правовой базы выделено средств из
                  республиканского бюджета на сумму 17,1 млн.тенге.

                  Программа потребует затрат на 2003-2004 годы в
                  размере 975,088 млн.тенге, в том числе в 2003
                  году в размере 435,362 млн.тенге, а в 2004 году -
                  539,726 млн.тенге.

2. Введение

      Настоящая Программа разработана во исполнение Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2010 года и Программы Правительства Республики Казахстан на 2002-2004 годы, утвержденной Указом Президента РК от 28 марта 2002 года N 827. Практической основой создания данной Программы является современное состояние национальной экономики и субъектов естественной монополии на территории Республики Казахстан.
      Выход постановления Правительства Республики Казахстан от 19 октября 1994 года N 1171 "О регулировании цен на продукцию хозяйствующих субъектов - естественных монополистов" заложил основу для регулирования сферы естественной монополии. Так, в частности, было запрещено пересматривать цены чаще одного раза в квартал. Установлен контроль над уровнем монопольно высокой прибыли. При предприятиях - естественных монополистах были ликвидированы структуры, дублирующие основную деятельность. Эти меры позволили замедлить темпы роста тарифов на услуги субъектов естественных монополий и улучшить состояние экономики в целом. В 1995-1997 годах было отменено регулирование цен на продовольственные товары. Прекращено регулирование уровня рентабельности монополистов. С тех пор активная деятельность государства, направленная на расширение конкурентно-рыночного регулирования приняла масштабный характер во всех секторах реальной экономики, что способствовало стабилизации финансового положения республики.
      На современном этапе развития экономики Республики, когда можно говорить о завершении переходного периода, государству предстоит задействовать новые рычаги экономического реформирования: определить приоритеты развития отечественной экономики; создать промышленную инфраструктуру и условия, обеспечивающие занятость основной части населения и т.д. В этих условиях, одной из основных задач должно стать создание эффективной системы тарифообразования на услуги субъектов естественных монополий, направленной на решение общеэкономических задач, способствующих росту реального сектора экономики, развитию экономических связей, рациональному размещению производительных сил, повышению конкурентоспособности отечественной продукции.

3. Анализ современного состояния проблемы

      1. Анализ регулирования сфер естественных монополий

      1) Действующее законодательство, регулирующее сферу
         естественных монополий

      Период относительной стабилизации экономики 1997-1999 года дал возможность пересмотреть основу применяемой методологии ценового регулирования естественных монополий, вывести ее на современный уровень. Это происходило одновременно с формированием основного пакета национального антимонопольного законодательства, которое строилось на соединении положений экономической стратегии государства, технических особенностей и процессуальных норм с механизмами, обеспечивающими их соблюдение. При этом большое значение придавалось учету международных норм и опыта развитых стран.
      Расширение законодательной базы и изменение структуры рынка выдвинуло на первый план необходимость усиления контроля над происходящими процессами в сфере естественной монополии, поиском и разработкой новых аспектов ценовой и антимонопольной политики.
      В соответствии с Конституцией Республики Казахстан монополистическая деятельность регулируется и ограничивается законом, недобросовестная конкуренция запрещается. Согласно Гражданскому кодексу Республики Казахстан монополистическая деятельность, направленная на ограничение конкуренции, получение необоснованных преимуществ, ущемление прав и законных интересов потребителей, не допускается. В целях реализации указанных нормативных правовых актов были разработаны законы, регулирующие сферу естественных монополий и защиту конкуренции на товарных рынках (Законы Республики Казахстан " О естественных монополиях", " О конкуренции и ограничении монополистической деятельности", " О недобросовестной конкуренции").
      Принятый в 1998 году Закон Республики Казахстан "О естественных монополиях" стал новым этапом реформирования антимонопольного законодательства, направленный на обеспечение защиты интересов потребителей и субъектов естественных монополий, юридически закрепив правовые аспекты государственного регулирования деятельности естественных монополий в Республике Казахстан.
      Защита прав потребителей услуг субъектов естественных монополий - один из основных компонентов государственной антимонопольной политики. Данное направление политики государства регулируется Законами " О защите прав потребителей", " О недобросовестной конкуренции" и " О конкуренции и ограничении монополистической деятельности".
      В части определения административной ответственности за нарушения положений действующего антимонопольного законодательства были внесены соответствующие изменения в Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях.

      2) Методологическая база тарифообразования

      Правовой основой действующей методологии тарифообразования являются подзаконные акты, определяющие:
      особый порядок формирования затрат, учитываемых при расчете цен (тарифов) на производство и предоставление услуг субъектами естественной монополии;
      правила закупки ресурсов субъектами естественной монополии на тендерной основе;
      порядок представления, рассмотрения, утверждения и введения цен (тарифов) на товары, работы, услуги субъектов естественной монополии и другие.
      Основной принцип тарифообразования, заложенный в указанных актах определяет, что тарифы на услуги субъектов естественных монополий должны быть не ниже стоимости затрат, необходимых для оказания услуг.
      Существующая методология тарифообразования представляет затратный принцип и не стимулирует естественные монополии к их снижению. Независимо от того как работают субъекты естественных монополий эффективно или неэффективно, все затраты, соответствующие установленному порядку, включаются в тариф. Следовательно, сдерживание роста тарифов, во избежание социальных последствий, осуществляется не за счет контроля эффективности затрат, а за счет принудительного сокращения планируемых затрат и минимизации прибыли. Сложившаяся ситуация не стимулирует инвестиции в сферу естественной монополии.
      В связи с чем, остро встала необходимость пересмотра прежних подходов в отношении регулирования деятельности субъектов естественных монополий.

      3) Существующая процедура изменения тарифов

      Тарифы на услуги субъектов естественных монополий могут пересматриваться не чаще одного раза в квартал. Для изменения тарифов на услуги, субъект естественной монополии должен обратиться с заявкой не позднее 45 дней до первого дня следующего квартала, с которого новые тарифы могут быть введены в действие. Регулирующий орган рассматривает заявку с обосновывающими материалами в течение 30 дней.
      На практике, большинство субъектов естественных монополий ежеквартально обращаются с заявками на повышение тарифов, которые составляются только на основе оперативных данных (из-за несоответствия сроков предоставления финансовой отчетности по налоговому и антимонопольному законодательству).
      Существующая процедура принятия и рассмотрения заявок субъектов естественных монополий на изменение действующих тарифов ограничивает возможности регулирующего органа всесторонне рассмотреть представленные материалы, получить заключение независимых экспертов и, самое главное, оценить возможное влияние принятых решений на состояния самого субъекта и его потребителей.

      2. Анализ состояния предприятий сфер естественных монополий

      В настоящее время в стране регулируется деятельность 690 субъектов естественных монополий, включенных в республиканский и местные разделы Государственного регистра субъектов естественных монополий (всего регулируется 1 012 услуг).
      Анализ состояния субъектов естественных монополий позволяет сделать вывод об общности проблем их деятельности, независимо от отраслевой принадлежности.
      Многие субъекты, особенно предприятия по производству и распределению электроэнергии, газа и воды, фактически являются убыточными: в 2001 году удельный вес таких предприятий в отрасли составил 53,7%. На отдельных предприятиях наблюдается отрицательная доходность, что характерно для предприятий водохозяйственной системы. Хотя некоторые предприятия завершили финансовый год с прибылью, однако доходность у многих из них остается низкой - не более 5% (например в 2001 году, ОАО "Казпочта", ОАО "КЕGОС").
      В связи с тем, что большая часть объемов капиталовложений в естественные монополии финансируется за счет собственных средств предприятий, другие возможности у многих предприятий ограничены: амортизационных отчислений и чистой прибыли (после уплаты налогов) недостаточно. С учетом различных отчислений от прибыли значительно уменьшается часть доходов, остающаяся у предприятий для осуществления инвестиций и развития производства.
      В результате динамика коэффициентов обновления основных фондов за прошедшие годы остается низкой, в то время, как коэффициенты выбытия основных фондов за эти годы увеличились. Выявленные тенденции в целом свидетельствуют о низкой степени обновления используемых производственных фондов естественных монополий.
      Для многих предприятий характерен низкий коэффициент ликвидности. Расчеты показывают, что в них коэффициенты немедленной ликвидности, определяемые, как отношение высоколиквидных активов предприятий к краткосрочным обязательствам остаются низкими, что позволяет их охарактеризовать как предприятия неплатежеспособные или имеющие проблемы с погашением задолженности.
      Приведенные выше доводы подтверждают вывод о том, что отдельные предприятия естественных монополий испытывают дефицит средств для инвестиций. Их пополнение за счет привлечения кредитов, в силу их невысокой платежеспособности, не представляется возможным.
      Вместе с тем, обновление основных фондов является одним из главных факторов экономического роста. От их объема, качественных характеристик, стратегии расширения и обновления, эффективности использования зависит, в конечном счете, экономический подъем и устойчивое развитие.
      Казахстан, как и другие страны СНГ, вступил в 2000-е годы с технически устаревшими основными фондами. Средний срок службы использованного в материальном производстве оборудования превышал нормативный, зачастую весьма значительно. В годы осуществления реформ в экономике республики использовалась в основном "доперестроечная" техника, морально устаревшая и физически изношенная.
      Степень износа основных средств констатирует о том, что во всех отраслях экономики физический износ машин и оборудования, транспортных средств составлял в среднем около 50%. Также, высок этот показатель и у отдельных субъектов естественных монополий. Например, ТОО "Городские электрические сети" (ОАО "Астанаэнергосервис"), осуществляющее передачу и распределение электроэнергии, в 2001 году имело степень износа порядка 50%.
      Относительно высокая степень износа основных фондов характерна и для ЗАО "НК "Казакстан темiр жолы" (свыше 60%), ОАО "Павлодарэнергосервис" (около 50%), ЗАО "Интергаз Центральная Азия" (до 40%), ЗАО "АПК" (до 31%), ОАО "КЕGОС" (до 26%) и др. Исключение составляют такие субъекты естественных монополий, как Актауский морской торговый порт, ЗАО "Казтрансойл", Международный аэропорт г. Астана и РГП "Казаэронавигация", которые вложили значительные средства в техническую модернизацию.
      По статистическим данным, для многих естественных монополий характерны низкие темпы обновления основных фондов. Так, например, ЗАО "Интергаз Центральная Азия" имело коэффициент обновления 0,3%. В целом, за период 1995-1998 годах коэффициент обновления основных фондов уменьшился в 1,5 раза, а коэффициент выбытия - не изменился. В 1998-2001 гг. коэффициенты обновления имели тенденцию к увеличению, однако о полном обновлении используемой техники и технологии говорить рано.
      Таким образом, факт функционального и экономического устаревания существующего оборудования налицо. Использование технически устаревшего и изношенного парка машин и оборудования привело к снижению эффективности производства и снижению качества предоставляемых услуг практически во всех отраслях экономики, где присутствуют естественные монополии.

      3. Анализ потребителей услуг субъектов естественных монополий

      Основная цель анализа состояния потребителей заключается в оценке влияния на них изменения уровня тарифов на услуги субъектов естественных монополий.
      Конечные потребители группируются на две большие категории:
      юридические лица;
      физические лица (население).
      Необходимо классифицировать (группировать) потребителей услуг для каждого субъекта естественной монополии и оценить кривую спроса для каждой группы потребителей.

Таблица 1        

Классификация потребителей услуг субъектов естественных монополий

  Субъекты  |             |                   |Влияние тарифа на стоимость
естественных|             |                   |продукции потребителя услуг
монополий  |   Услуги    | Потребители услуг |субъектов естественных
            |             |                   |монополий
____________|_____________|___________________|____________________________
Железнодо-   Эксплуатация   Промышленные        Тариф железнодорожного
рожный       железнодорож-  предприятия;        транспорта входит в стои-
транспорт    ных магистра-  другие юридические  мость продукции в качестве
             лей            лица                транспортной составляющей 

Трубопро-    Транспорти-    Промышленные        Тариф входит в
водный       ровка нефти    предприятия;        производственные расходы
транспорт    по магист-     другие юридические  промышленных предприятий в
             ральным тру-   лица                качестве транспортной
             бопроводам                         составляющей стоимости
                                                нефтепродуктов    

             Транспорти-    Промышленные        Тариф входит в стоимость
             ровка природ-  предприятия;        продукции как транспортная
             ного газа по   другие юридические  составляющая
             распредели-    лица;
             тельным        жилищно-
             трубопроводам  коммунальные
                            хозяйства

             Транспорти-    Промышленные        Тариф входит в стоимость
             ровка природ-  предприятия;        продукции в качестве     
             ного газа по   другие юридические  транспортной составляющей
             магистраль-    лица;
             ным            жилищно-
             трубопроводам  коммунальные
                            хозяйства

             Транспорти-    Промышленные        Тариф входит в стоимость
             ровка воды по  предприятия;        продукции в качестве     
             магистраль-    другие юридические  транспортной составляющей
             ным и распре-  лица;
             делительным    население
             трубопроводам             

Телекомму-   Услуги         Промышленные        Тариф входит в расходы
никации      телекоммуни-   предприятия;        потребителей в качестве
             каций с        другие юридические  расходов периода
             использова-    лица;
             нием местных   население
             линий

Аэронави-    Услуги         Авиаперевозчики;    Тариф входит в стоимость
гация        аэронавигации  другие юридические  авиаперевозки
                            лица;

Аэропорты    Услуги         Авиаперевозчики     Тариф входит в стоимость
             аэропортов     другие юридические  авиаперевозки
                            лица

Порты        Услуги портов  Промышленные        Тариф входит в стоимость
                            предприятия;        перевозки морским
                            другие юридические  транспортом
                            лица

Почтовая     Услуги почто-  Промышленные        Тариф включается в
связь        вой связи      предприятия;        накладные расходы
                            другие юридические  предприятий
                            лица;
                            население    

Электро-     Передача и     Промышленные        Тариф включается в
энергетика   распределение  предприятия;        себестоимость продукции, 
             электрической  другие юридические  как расходы периода
             тепловой       лица;
             энергии        население    

Водоснаб-    Услуги         Промышленные        Тариф может быть включен в
жение        водохозяйст-   предприятия;        себестоимость продукции или
             венной и       другие юридические  учитываться как расходы
             канализацион-  лица;               периода
             ной систем     население


        Наибольшее внимание при проведении анализа необходимо уделить такой категории потребителей как население, которое остается пока не полностью социально защищенным.
      В первую очередь это относится к потреблению услуг естественных монополий жилищно-коммунальной сферы. Сегодня деятельность большинства коммунальных предприятий имеет "отрицательную оценку" со стороны населения, что подтверждается многочисленными публикациями в СМИ.
      Основная причина сложившегося положения - это высокое соотношение стоимости услуг данных предприятий к среднему уровню доходов населения при низком качестве оказываемых услуг.
      Так, уровень расходов на жилищно-коммунальные услуги в соотношении со среднедушевым денежным доходом населения в месяц составляет около 30%.
      В тоже время, доходы ниже прожиточного минимума в республике в 2001 году имели более 28% населения. Наибольшая доля населения с доходами ниже прожиточного минимума в 2001 году приходится на Жамбылскую (48,4%), Мангистаускую (46,2%) и Южно-Казахстанскую (38,4%) области.
      Существуют весьма значительные различия в уровне доходов по регионам Казахстана. В 2001 году коэффициент межрегиональной дифференциации номинальных денежных доходов составил - 4,9 (в 2000 году - 5,0). При этом, оплата жилищно-коммунальных услуг занимает более одной трети полученной пенсии, а в ряде областей почти половину.
      Учитывая вышесказанное, проведение тарифной политики должно быть основано на усилении контроля за исполнением программ социальной защиты населения и поиске дополнительных способов поддержки малообеспеченных слоев населения.

      4. Основные проблемы тарифного регулирования

      На современном этапе развития экономики необходимо учитывать интересы всех участников сферы естественной монополии: самого субъекта естественной монополии, потребителей его услуг и государства.
      Основной функцией регулирующего органа должно являться определение оптимального уровня тарифов, способствующего достижению приоритетных целей государства и соответствующего балансу интересов потребителя и производителя. Поэтому, существующая модель регулирования естественных монополий должна быть усилена инструментами государственного воздействия, соотношение которых должно зависеть от характера решаемых экономических задач и социально-экономического состояния общества.
      Сложность задачи определения баланса интересов обусловлена противоречивостью интересов участников сферы естественной монополии:
      потребитель заинтересован в качестве, низкой цене и надежности услуг субъекта естественной монополии;
      монополист заинтересован в увеличении прибыли, повышении эффективности производства и устранение практики применения необоснованной дифференциации тарифов;
      интересам государства соответствуют создание условий для развития всех участников.

             ___________________________________________________
             Предельно высокий тариф на услуги естественных
             монополий - критический для потребителя (в этом
             случае потребитель не в состоянии пользоваться
             услугами естественных монополий)
             (5-я зона)
             ___________________________________________________
             Высокий тариф на услуги естественных монополий
             (в этом случае снижается платежеспособность
             потребителя из-за высоких затрат на услуги
             естественных монополий)
             (4-я зона)                                                   
             ___________________________________________________       
                                 |  (Стремление потребителей
                                 |   снизить тариф на услуги
                                \|/  субъектов естественных
                                 \   монополий)  
                                                                    (Линия
             В этой зоне необходимо найти значение тарифа           баланса
             на услуги                                           |  интере-
          /  --------------------------------------------------  |  сов
Рост     /|\ естественных монополий, соответствующей балансу     |  участ-
уровня    |  интересов                                           |  ников)
тарифов   |                      /  (Стремление субъектов       \|/
на услуги |                     /|\ естественных монополий       \
субъектов |                      |  повысить тариф)                       
естест-   |  (3-я зона)          |
венных    |  __________________________________________________    
монополий |  Низкий тариф на услуги субъектов естественных
             монополий (в этом случае естественные монополии
             не могут полноценно обновлять свои основные
             фонды)    

             (2-я зона)
             __________________________________________________
             Предельно низкий тариф на услуги субъектов
             естественных монополий (в этом случае естественные
             монополии не могут покрыть эксплуатационные
             затраты)            

             (1-я зона)
             __________________________________________________
 

          Рисунок 1. Влияние уровня тарифов на финансово-экономическое
                состояние участников монопольного рынка
 

        Для определения оптимального уровня тарифов, необходимо изучение и проведение мониторинга состояния, возможностей, перспектив и планов развития участников сферы естественных монополий. В этих целях необходимо разработка новых методов и инструментов, учитывающих интересы всех участников данной сферы деятельности.
      В этом контексте, для совершенствования существующей тарифной политики в сфере естественных монополий необходимо:
      совершенствование методологии тарифной политики;
      разработка системы мониторинга за деятельностью и состоянием субъектов естественных монополий;
      проведение анализа объемов спроса потребителей на услуги естественных монополий;
      разработка методов контроля объективности рассчитанных тарифов с точки зрения макроэкономических целей государства и баланса интересов (инструменты для учета влияния уровня тарифов на другие отрасли экономики и население).

4. Цели и задачи Программы

      1. Цель Программы
 
        Целью Программы является формирование тарифной политики на среднесрочной основе, направленной на достижение баланса интересов государства, субъектов естественных монополий и потребителей их услуг; создание благоприятных условий для привлечения инвестиций в сектор естественной монополии; расширение мер государственного контроля за деятельностью монополий.

      2. Задачи Программы

      Достижение целей и среднесрочных приоритетов развития экономики страны требуют сбалансированного и устойчивого функционирования субъектов естественных монополий, притока инвестиций для модернизации предприятий с целью повышения качества, снижения себестоимости и стабилизации в долгосрочной перспективе уровня тарифов на их услуги.
      В качестве приоритетных задач Программы определены:
      совершенствование нормативной правовой базы, регламентирующей деятельность субъектов естественных монополий, основанной на международной практике;
      создание и совершенствование методологии регулирования сферы естественной монополии, включая адекватное реагирование на изменения внутренних и внешних факторов;
      усиление системы защиты прав потребителей;
      обеспечение стабильности среднего уровня тарифов на услуги естественных монополий в течение среднесрочного периода в целях привлечения инвестиций в обновление производства естественных монополий и повышение качества предоставляемых ими услуг (товаров, работ);
      создание информационной базы данных для анализа влияния естественных монополий на их потребителей и проведение научных исследований;
      устранение практики применения необоснованной дифференциации тарифов на услуги субъектов естественной монополии по группам потребителей.

5. Основные направления и механизм реализации Программы

      1. Совершенствование действующей правовой базы,
         регулирующей деятельность в сферах естественной
         монополии

      Одним из основных принципов долгосрочного приоритета экономического роста Республики Казахстан, отмеченного в Стратегии развития Казахстана до 2030 года, является развитие конкуренции в цивилизованных рамках, пресечение опасных для общества проявлений монополизма, исключение недобросовестных методов конкурентной борьбы, определение сфер, где необходимо государственное регулирование.
      Изменения экономического состояния рынка требуют совершенствования законодательных актов по вопросам регулирования деятельности естественных монополий.
      Отсутствие в действующем законодательстве норм, регулирующих новые отношения между государством, потребителями и собственниками, обусловленные процессами демонополизации и приватизации имущественных комплексов субъектов естественной монополии, возникновения конкурентных рынков в областях, технологически связанных с деятельностью естественных монополий, приводит к необоснованному повышению тарифов за услуги. За несколько лет действия Закона Республики Казахстан "О естественных монополиях" практика его применения показала наличие множества неурегулированных проблем, которые могут быть решены только на законодательном уровне.
      Существующее положение дел в сфере естественных монополий требует развития антимонопольного законодательства в следующих направлениях:
      1) необходимо расширять количество видов деятельности, отнесенных к сфере естественной монополии. В частности это производство тепловой энергии отопительными котельными и на станциях с комбинированным типом производства, а также услуги подъездных путей, там, где в этой сфере не существует конкуренции;
      2) следует изменить концепцию ограничения деятельности субъектов естественной монополии. Существующие в действующем законодательстве жесткие ограничения во многом не учитывают специфику деятельности многих субъектов естественной монополии, как многопрофильных компаний республиканского масштаба либо компаний, вынужденных заниматься иной деятельностью в силу причин социального характера. Так как, требование буквального выполнения норм действующего законодательства приведет к росту тарифов и социальной напряженности, предлагается разделить ограничения на безусловные запреты, и на действия, осуществляемые по согласованию и под контролем уполномоченного органа, четко отразить разрешенные виды деятельности, а также критерии такого разрешения. Кроме того, необходимо предусмотреть исключения из общего порядка регулирования для субъектов рынка, у которых деятельность, отнесенная к сфере естественной монополии, является незначительной и непрофильной;
      3) предполагается усилить систему защиты прав потребителей в сфере естественной монополии путем обеспечения прозрачности их деятельности для потребителя и уполномоченного органа. В этих целях в законодательстве планируется предусмотреть:
      введение процедур публичных слушаний;
      конкретизировать обязанности субъекта естественной монополии по проведению аудита и опубликованию аудиторской отчетности, регулярному проведению уполномоченным органом, осуществляющим контроль и регулирование деятельности в сфере естественной монополии финансовой и технической экспертизы;
      надлежащее исполнение тарифных смет, приобретение и установка приборов учета коммунальных услуг;
      четкий контроль уполномоченного органа за проведением реорганизации субъекта естественной монополии и приобретением его акций, совершение сделок с его основными средствами.
      При этом потребитель будет вправе получать информацию об исполнении тарифных смет; участвовать в публичных слушаниях; знакомиться с информацией, которая используется для обоснования тарифов (кроме информации содержащей охраняемую законом тайну);
      4) необходимо увеличить срок, в течение которого не могут пересматриваться тарифы на услуги субъектов естественной монополии с 3 месяцев до 6 месяцев, а период рассмотрения заявки с 30 до 60 дней.
      Кроме того, в соответствии с общей законотворческой практикой все основные положения, касающиеся вопросов правосубъектности естественных монополистов, максимально раскрываются в самом законе, а в подзаконных нормативных правовых актах предполагается раскрыть только процедурные и технические вопросы.
      Также планируется, в соответствии с Гражданским кодексом , разработка типового публичного договора на оказание услуг субъектами естественных монополий.
      Необходимо учитывать, что "реальная" экономическая ситуация находится в постоянном движении, и действующее законодательство изменяется вместе с ним. Антимонопольное законодательство до сегодняшнего дня отличалось своей статичностью. С учетом накопленного опыта необходимо будет вносить корректировки в подзаконные акты и методики расчета тарифов;
      5) следует провести работу по совершенствованию тарифообразования субъектов естественной монополии, которая предполагает проведение специального экономического анализа видов деятельности на предмет отнесения оказываемых услуг (товаров, работ) к сфере естественной монополии. Виды деятельности, отнесенные Законом Республики Казахстан "О естественных монополиях" к сфере естественной монополии, в ряде случаев широко определяют сами регулируемые услуги. Большинство субъектов естественных монополий оказывают два и более видов услуг (товаров, работ), при этом только некоторые из них относятся к регулируемым;
      6) необходимо разработать Правила ведения раздельного учета доходов, затрат и задействованных активов субъектами естественных монополий по видам регулируемых услуг (товаров, работ). Раздельный учет позволит обеспечить прозрачность и обоснованность затрат, учитываемых при формировании тарифов и тарифных смет на регулируемые услуги (товары, работы). Кроме того, это будет способствовать прекращению практики перекрестного
субсидирования одних услуг (товаров, работ) за счет других, в том числе переноса части расходов от нерегулируемых услуг (товаров, работ) на регулируемые.

      2. Совершенствование тарифной методологии

      1) Внедрение новых методов тарифообразования

      Тарифы на услуги субъектов естественных монополий определяются большим числом как объективных, так и субъективных факторов. Выбор метода расчета тарифа, величины дифференциации платежей, метода учета затрат позволяют регулирующему органу гибко реагировать на изменения внешних факторов.
      Существует несколько методов тарифообразования, среди которых основными являются:
      затратный метод;
      метод определения нормы прибыли на регулируемую базу активов;
      метод установления предельных уровней тарифов на среднесрочный период.
      В основе затратного метода лежит учет затрат на производство и реализацию услуг. Данный метод гарантирует естественным монополиям компенсацию регламентируемых затрат независимо от их эффективности, но не стимулирует инвестиции.
      Метод расчета "прибыли на регулируемую базу активов" обеспечивает уровень тарифов, достаточный для покрытия своих обязательств и привлечения инвестиций.
      Метод установления предельных уровней тарифов на среднесрочный период предполагает расчет допустимого уровня затрат (определяемые тарифной сметой) и допустимой нормой прибыли (исчисляемой на основе регулируемой базой активов) на 3 года.
      Наиболее прогрессивными в настоящих условиях являются методы определения нормы прибыли на регулируемую базу активов (РБА) и установления предельных уровней тарифов на среднесрочный период.

      Метод расчета прибыли на регулируемую базу активов

      Сегодня структура построения тарифов состоит из двух основных частей: затраты плюс прибыль. Требования к формированию затратной части тарифа регламентированы Законом Республики Казахстан "О естественных монополиях", Особым порядком формирования затрат для субъектов естественной монополии.
      Вместе с тем, в условиях рыночной экономики основой регулирования сферы естественной монополии должно являться не только покрытие обоснованного уровня затрат, но и установление прибыли для эффективного развития субъектов естественной монополии.
      Став участником Энергетической Ассоциации регулирующих органов стран Восточной Европы и Средней Азии, изучен накопленный опыт в области тарифной политики большинства стран Европы: Венгрии, Польши, Словакии, Испании и т.д. В основе регулирования тарифов на услуги естественных монополий этих стран лежит принцип определения прибыли на регулируемую базу активов с учетом интересов акционеров. Международная практика регулирования сферы естественных монополий учитывает выплату вознаграждений не только на заемный привлеченный капитал, но и на собственный (акционерный).
      В Казахстане падение объемов предоставляемых услуг субъектами естественных монополий вплоть до 1999 года, привело к высвобождению значительной доли производственных активов. Так, в водохозяйственной системе задействованность активов складывается на уровне 40%, в энергетическом - 50-60%. При этом, физический износ основных фондов во многих естественных монополиях превысил пороговое значение; например, в сфере энергетики от 50% до 60%, в сфере железнодорожного транспорта уровень физического износа - свыше 60%. В результате чего происходит снижение качества оказываемых услуг и, как следствие, рост сверхнормативных потерь.
      Кроме того, при формировании тарифов на сегодня субъекты естественных монополий доказывают необходимый уровень прибыли на основе инвестиционных программ либо объемов капитальных ремонтов. Такой метод тарифообразования носит "затратный" принцип.
      Применение данного принципа тарифообразования может привести к существенному увеличению тарифов на услуги естественных монополий, например, в водохозяйственных системах, применение старого метода приведет к увеличению тарифа в 2003 году на 30%.

Таблица 2   

Сравнительные таблицы, внедрения метода нормы
прибыли на регулируемую базу активов

Услуги водохозяйственной системы

___________________________________________________________________________
              !   2002 г.    !   2003 г.    !   2004 г.    !   2005 г.
              !к 2001 г., в %!к 2002 г., в %!к 2003 г., в %!к 2004 г., в %
______________!______________!______________!______________!______________
По действующей        110,1          130,4         120,8          117,3
методике    

При ставке             __            116,3         107,7          103,6
прибыли
15% на РБА
___________________________________________________________________________

Услуги канализационной системы

___________________________________________________________________________
              !   2002 г.     !   2003 г.    !   2004 г.    !   2005 г.
              ! к 2001 г., в %!к 2002 г., в %!к 2003 г., в %!к 2004 г., в %
______________!_______________!______________!______________!______________
По действующей        105,2          126,1        109,2           105,3
методике    

При ставке                           116,2        108,5           104,1
прибыли
15% на РБА
___________________________________________________________________________

      Учитывая вышеизложенное, в настоящее время подготовлен проект методических рекомендаций по порядку установления ставки прибыли на регулируемую базу задействованных активов, который учитывает два основных принципа в формировании прибыли: первое - задействованность активов и второе - интересы собственников к привлечению инвестиций.
      Размер прибыли будет зависеть от стоимости задействованных активов, что в конечном итоге должно стимулировать привлечение инвестиций в основные фонды субъектов естественной монополии и будет определяться по следующей формуле:
      ДНЧП = РБА * СЧП, где:
      ДНЧП - допустимая норма чистой прибыли (тенге),
      РБА - регулируемая база задействованных активов (тенге),
      СЧП - ставка чистой прибыли (%).
      Практическое использование метода расчета ставки прибыли на регулируемую базу задействованных активов будет основано на возможности субъектов переоценить стоимость основных фондов до уровня реальной (рыночной) стоимости.
      Второй показатель, применяемый в определении прибыли, такой как уровень задействованности активов, привязывает расчет прибыли к использованию активов субъектов естественных монополий при производстве и оказании услуг. Кроме того, с экономической точки зрения такой подход не носит затратный характер определения прибыли и учитывает стремление субъектов естественной монополии к увеличению загрузки инженерных систем.
      Регулируемая база задействованных активов будет исчисляться на основе остаточной стоимости основных фондов субъектов естественной монополии и коэффициента их задействованности по следующей формуле:
      РБА = СА * Кза, где:
      СА - фактическая стоимость активов (тенге),
      Кза - коэффициент задействованных активов.
      Предлагаемые подходы основаны на опыте применения методики расчета тарифов для ЗАО "КазТрансОйл" на основе ставки прибыли на задействованные активы. Прибыль, предусмотренная в тарифе нефтепроводного предприятия, позволила компании осуществлять инвестиции, вкладывать деньги в техническое перевооружение и внедрение новых технологий. На сегодня можно сказать, что благодаря введению данной методики задействованность активов компании в 2001 году по сравнению с 1999 годом возросла на 29,7%.
      В разрабатываемой в настоящее время методике предлагается рассчитывать прибыль не только с учетом задействованности активов, но и ставки вознаграждения на собственный капитал.
      Применение нового метода тарифообразования будет основано на дифференцированных подходах при определении ставки прибыли для различных отраслей естественных монополий.
      Так, для водохозяйственных систем в прибыли предлагается учитывать технологический риск.
      Для энергетического сектора предлагается учитывать показатели эластичности изменения темпов роста развития экономики (валового внутреннего продукта) к внутренним объемам потребления электрической энергии по стране.
      Необходимость быстрых инвестиций в водохозяйственные системы и незначительная доля их влияния на индекс потребительских цен определяет первоочередность внедрения методики расчета прибыли на регулируемую базу задействованных активов для данных субъектов естественной монополии начиная с 2003 года. Внедрение методики планируется осуществить до конца 2005 года поэтапно и дифференцировано по регионам с учетом состояния систем и устранения имеющейся на сегодня необоснованной дифференциации тарифов, тогда как ее разработка будет завершена до конца 2002 года.
      Касательно регулирования ОАО "KEGOC" Агентством планируется до конца 2003 года ввести изменения в методологию расчета тарифов в части расчета прибыли на регулируемую базу активов.
      Для распределительных электросетевых компаний внедрение методики расчета прибыли на регулируемую базу задействованных активов планируется осуществить после реализации и поэтапного введения в 2003 году методологии расчета тарифов на услуги по передаче электрической энергии по классам напряжения. Кроме того, должна быть устранена имеющаяся на сегодня необоснованная дифференциация тарифов на электрическую энергию в 6 областях Казахстана.
      В области транспортно-коммуникационного сектора экономики предлагается до конца 2002 года выработать принципиальные подходы по применению данной методики для ЗАО НК "Казакстан темiр жолы" и ОАО "Казпочта".

      Метод расчета предельных тарифов на среднесрочный период

      Другим важным стимулом привлечения инвестиций в сферу естественных монополий будет являться внедрение метода установления предельных тарифов на среднесрочный период.
      Под предельным тарифом понимается установление рамок тарифа, в пределах которых естественные монополии осуществляют свою деятельность.
      Внедрение новых принципов тарифообразования, прежде всего, связано с проведением реформ в "естественно-монопольных" секторах экономики. Разработка программ реструктуризации субъектов естественных монополий является необходимым условием "сжатия" сфер естественных монополий и передачи остальных видов услуг (товаров, работ) в конкурентный сектор.
      Главной задачей установления предельных тарифов является привлечение долгосрочных инвестиций на более льготных условиях, снижение рисков, связанных с нестабильностью экономики переходного периода, а также стимулирование к снижению производственных затрат.
      Принятие обязательств по реализации утвержденной инвестиционной программы на среднесрочный период субъектом естественной монополии будет являться условием предоставления предельных тарифов. Кроме того, при расчете предельных тарифов будет учитываться прибыль, рассчитанная на регулируемую базу задействованных активов.
      Впервые применение данной методики было предложено Европейским Банком Реконструкции и Развития (ЕБРР) в связи с реализацией инвестиционного проекта в энергокомплекс города Караганды (ТОО "Караганда Пауэр").
      В этих целях ЕБРР были привлечены консультанты - компания "Фронтье Экономикс".
      Несмотря на наличие ряда положительных моментов, предложенная консультантами методология имеет ряд противоречий действующему законодательству и нарушает права потребителей.
      На базе указанной методологии предлагается разработать новую концепцию тарифообразования, основанную на предельном (средневзвешенном) тарифе, уровень которого не изменяется в течение 3 лет (среднесрочный период).
      В сравнении с предложенной методологией компании "Фронтье Экономикс", тарифы по истечении среднесрочного периода, например, для ТОО "Караганды Пауэр" могут увеличиться на 30%, в случае же реализации проекта Агентства увеличение тарифа сложится только на уровне 13 процентов и будет стабильным в течение 3-х лет.
      Важным является то, что:
      при расчете предельного тарифа будут учтены макроэкономические показатели развития страны;
      субъекты естественных монополий получат возможность самостоятельно распоряжаться доходами от повышения эффективности производства.
      При введении предельных тарифов возрастает роль и ответственность компетентных органов (отраслевых министерств) в части утверждения нормативов, инвестиционных программ, а также контроля за реализацией инвестиционных программ со стороны регулирующего органа.
      Кроме того, применение данного метода должно быть основано на следующих критериях выбора субъектов естественных монополий:
      стабильность финансово-хозяйственной деятельности субъекта;
      наличие фактической прибыли;
      стабильность объемов оказываемых услуг;
      контролируемая дебиторская задолженность;
      отсутствие залогов под активы субъекта и крупные неконтролируемые займы;
      сложившийся инвестиционный имидж компании.
      Данные методологические подходы не имели применения в нашей стране и не копируют целиком методологии, применяемые в международной практике. Поэтому, с 2003 года предполагается в ряде отраслей перейти к формированию тарифов по новой методике. Решение о переходе на новую методику будет приниматься хозяйствующими субъектами только в случае соответствия вышеуказанным критериям и по решению уполномоченного органа.
      Так, внедрение методики расчета предельных тарифов на услуги морского порта планируется осуществить после определения Правительством Республики Казахстан перечня обязательных услуг морского порта, согласно Закону Республики Казахстан "О торговом мореплавании".
      Введение предельных тарифов должно осуществляться на соответствующей нормативной базе, которая будет включать нормативные правовые акты, определяющие:
      расчет ставки прибыли на регулируемую базу задействованных активов субъектов естественной монополии и порядка их установления;
      порядок расчета предельных тарифов на среднесрочный период на производство и предоставление услуг (товаров, работ) субъектов естественных монополий;
      порядок введения предельных тарифов на среднесрочной основе и осуществления контроля за деятельностью субъектов естественных монополий, для которых установлены предельные уровни тарифов.
      Разработка указанных нормативных документов предполагается завершить до конца 2002 года с последующим введением предельных тарифов с 2003 года.
      После реализации первых проектов действия предельных тарифов Агентство продолжит дальнейшее совершенствование тарифной политики через все большее распространение в практику регулирования естественных монополий предельных тарифов, в особенности для субъектов водохозяйственной системы и электроэнергетики, транспортно- телекоммуникационного сектора.

      2) Мониторинг состояния субъектов естественных монополий и их
         потребителей

      Основой реализации вышеуказанных методологий тарифообразования должно стать полномасштабное проведение технической и финансовой экспертизы, определения себестоимости по видам услуг, введение раздельного учета доходов, затрат и задействованных активов субъектами естественных монополий по видам услуг (товаров, работ), отнесенных к сфере естественных монополий, мониторинг состояния субъектов естественных монополий.
      Необходимо наладить систему оперативного слежения за состоянием субъектов естественных монополий и потребителей их услуг для обоснования принимаемых относительно них решений.
      С точки зрения регулирующего органа необходимо организовать мониторинг субъектов естественных монополий в следующих направлениях:
      мониторинг состояния основных средств каждого субъекта;
      мониторинг объемов оказываемых услуг;
      мониторинг расходов и доходов;
      мониторинг потребителей услуг.
      Для этих целей в указанных направлениях необходимо разработать соответствующие инструменты моделирования состояния субъектов естественных монополий и необходимые статистические формы.
      Из-за большого объема собираемой информации и необходимости оперативного анализа, требуется создание автоматизированной информационной базы данных. Результаты состояния субъектов естественных монополий могут быть использованы для качественного анализа состояний самого субъекта, контроля обоснованности предлагаемых инвестиционных программ, прогнозирования объемов услуг, уровня тарифов, анализа влияния тарифов на состояния потребителей и т.д.

      3) Разработка инструментов анализа влияния изменения
         тарифов на другие отрасли экономики и население

      Анализ субъектов естественных монополий и анализ потребителей их услуг, с точки зрения зависимости объемов спроса от уровня тарифов приводит к необходимости системного подхода к задачам оценки степени взаимного влияния отраслей и обоснования сбалансированного уровня тарифов.
      Наиболее быстрый способ оценки взаимовлияния уровней тарифов на услуги естественных монополий на состояние участников других отраслей экономики заключается в определении системы индикаторов макро- и микроуровня, которые бы сигнализировали о возможных нарушениях баланса между отраслями с точки зрения интересов экономики в целом.
      Для этого, в первую очередь, необходимо разработать индикаторы микроуровня, характеризующие состояние и динамику развития непосредственных участников сферы естественных монополий.
      Например, к индикаторам, характеризующие состояние и динамику развития субъектов естественной монополии можно отнести:
      основные производственные показатели оказанных услуг (работ);
      показатели состояния основных средств (степень износа, коэффициенты обновления, коэффициенты выбытия, уровень загрузки мощностей и др.);
      финансовые показатели доходности (прибыль, рентабельность выпускаемой продукции и услуг, рентабельность активов, рентабельность собственного капитала и др.);
      показатели инвестиционной активности (объем инвестиций в основной и оборотный капитал, источники финансирования инвестиций).
      К индикаторам, отражающим состояние потребителей продукции и услуг естественных монополий, можно отнести:
      для физических лиц (населения): уровень доходов населения по регионам; оценка покупательной способности населения; доля расходов на услуги естественных монополий в общих потребительских расходах населения;
      для юридических лиц (предприятий и организаций): показатели доходности предприятий; доля расходов на услуги естественных монополий и общей структуре затрат.
      Оценка влияния изменения тарифов в одной отрасли на финансово- экономическое состояние субъектов другой отрасли имеет большое значение для государства с точки зрения обеспечения макроэкономического баланса в развитии экономики.
      Огромная сложность и масштабность рассматриваемой проблемы и в теоретическом, и в практическом отношении, необходимость учета влияния множества внешних и внутренних факторов делает невозможным разработку комплексных количественных методов исследования средствами современной экономической и математической науки даже в пределах одной отрасли. Существующие модели и методы в основном рассматривают различные макроэкономические показатели, рассчитывают некоторые качественные оценки степени взаимного влияния отраслей и учитываются один или два главных фактора, влияющих на равновесие отраслей. Выводы, полученные на основе решения таких моделей, носят также качественный характер, ибо влияние неучтенных в модели факторов могут быть сопоставимы с влиянием главных факторов.
      Необходимо разработать методику макроэкономического анализа взаимного влияния уровней тарифов естественных монополий на состояния отраслей. Данная методика должна иметь ежемесячный или ежеквартальный интервал применения для оперативного анализа.
      Исследование взаимосвязей между индикаторами позволит судить о взаимном влиянии тарифной системы отраслей на финансово-экономические возможности других отраслей. При этом необходимо разработать соответствующие методы изучения влияния индикаторов друг на друга.
      Также необходимо оценить последствия изменения тарифов на положение населения. Для этого следует проанализировать уровень доходов населения по регионам и структуру потребительских расходов. Нужно оценить долю расходов на услуги естественных монополий в общих потребительских расходах населения. Далее необходимо посмотреть, как изменится эта величина при изменении величины тарифа. Можно также оценить как отреагирует население на изменение тарифов (в смысле изменения объемов потребления предоставляемых услуг), то есть оценить коэффициенты эластичности спроса на услуги естественных монополий. С учетом этих коэффициентов необходимо определять тарифную политику.
      Для реализации указанных целей регулирующему органу совместно с Министерством экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан, Агентством Республики Казахстан по статистике и другими компетентными (отраслевыми) министерствами с привлечением научно-исследовательских институтов необходимо разработать систему индикаторов состояния субъектов естественных монополий и их основных потребителей.

6. Необходимые ресурсы и источники финансирования

      Стоимость Программы на 2002-2004 годы оценивается в размере 992,188 млн.тенге. Финансирование будет только из средств республиканского бюджета.
      В 2002 году на привлечение консультантов к разработке и совершенствованию нормативно-правовой базы выделено средств из республиканского бюджета на сумму 17,1 млн.тенге.
      Программа потребует затрат на 2003-2004 годы в размере 975,088 млн.тенге, в том числе в 2003 году в размере 435,362 млн.тенге, а в 2004 году - 539,726 млн.тенге.

Таблица 3

                                        Ресурсы,
необходимые для достижения целей и задач
Программы совершенствования тарифной политики субъектов
естественных монополий на 2003-2004 годы

                                                         (млн. тенге) 

____________________________________________________________________
     Мероприятия           !   2003 г.  !  2004 г.    !   Итого:
--------------------------------------------------------------------
Привлечение консультантов
к разработке и
совершенствованию              85,362        135,362      220,724
нормативной правовой базы,
в т.ч.:
 
  регулирующей деятельность
субъектов естественных         85,362          100        185,362
монополий

регулирующей деятельность        -            35,362       35,362
субъектов, занимающих
доминирующее (монопольное)
положение на определенном
товарном рынке

Проведение финансовой и
технической экспертизы
деятельности субъектов
естественных монополий           350            220           570

Проведение анализа
товарных рынков                   -              80            80

Создание электронной базы
данных по мониторингу
деятельности монополистов
(1-этап)                         0          104,364       104,364

Всего:                       435,362        539,726       975,088
____________________________________________________________________  
 

                   В соответствии с Законом Республики Казахстан "О бюджетной системе" предусмотренные суммы ежегодно будут уточняться в установленном законодательством порядке на Республиканской бюджетной комиссии.

7. Ожидаемые результаты

      В результате реализации Программы совершенствования тарифной политики на 2002-2004 годы ожидаются:
      индикативный прогноз изменения тарифов на услуги предприятий - естественных монополистов на 2002-2004 годы согласно таблице.

                                                                                                                                             Таблица 4

Индикативный прогноз изменения тарифов на продукцию и услуги
предприятий - естественных монополистов на 2002-2004 годы

__________________________________________________________________________
                          !Декабрь 2002 г.!Декабрь 2003 г.!Декабрь 2004 г.
Государственные регуляторы! к декабрю     !  к декабрю    !к декабрю
                          !  2001 г., %,  !  2002 г., %,  !2003 г., %,
                          !   прогноз     !   прогноз     !   прогноз    
__________________________!_______________!_______________!_______________
Электроэнергия,
отпускаемая
распределительными
электросетевыми компаниями      108,6           103,1          104,5    

Транспорт электроэнергии
по магистральным сетям          103,0           106,0          107,0    

Транспортировка природного
газа:

По магистральным
трубопроводам                   100,0           100,0          100,0
 
  По распределительным
трубопроводам                   110,4           105,4          103,8

Транспортировка нефти
по магистральным
трубопроводам**                 100             100,0          100,0

Тепловая энергия                111,3           103,8          104,2

Подача питьевой воды и          113,1           107,1          109,3
отвод сточных вод               102             106,9          107,9    

Грузовые внутриреспубли-
канские перевозки
железнодорожным                 
транспортом для
хозяйствующих субъектов         104,1           105,9          105,8

Пассажирские перевозки                  
железнодорожным
транспортом                     105,8           105,7          105,4
 
  Услуги связи:

Для хозяйствующих
субъектов                       104             103            103

Для населения                   105             105,9          105,8    

Общедоступные услуги            105,5           102            102
почтовой связи     
___________________________________________________________________________

      Примечание: **В связи с изменением методики расчета тарифа на транспортировку нефти ЗАО "КазТрансОйл"
 

        принятие нормативных правовых актов, которые позволят усилить защиту прав потребителей и повысить прозрачность деятельности субъектов естественных монополий;
      разработка методологических подходов, которые усовершенствуют механизм государственного регулирования экономики в сфере естественных монополий;
      обеспечение условий для инвестирования в обновление производства субъектов естественных монополий;
      повышение качества предоставляемых услуг за счет модернизации производства и снижения сверхнормативных потерь;
      разработка методик и программных продуктов, позволяющих анализировать влияние изменения тарифов субъектов естественных монополий на их потребителей;
      создание системы мониторинга сферы деятельности естественных монополий;
      устранение необоснованной дифференциации тарифов на услуги субъектов естественных монополий по группам потребителей.

8. План мероприятий по реализации Программы <*>
      Сноска. Раздел с изменениями - постановлением Правительства РК от 31 августа 2004 года N 914 .

___________________________________________________________________________
N  !    Мероприятие    !  Форма   !Ответственные!Сроки    !Предпо-!Источник
п/п!                   !завершения!за исполнение!исполне- !лагае- !финанси-
   !                   !          !(реализацию) !ния (реа-!мые    !рования
   !                   !          !             !лизации) !расходы!  
___!___________________!__________!_____________!_________!_______!________
1 !         2         !     3    !      4      !     5   !   6   !   7
___!___________________!__________!_____________!_________!_______!________
                                 2002 год
___________________________________________________________________________
1   Разработать          Приказ     АРЕМЗК,       4 кв.      1,5    Респуб.
    методику порядка     АРЕМЗК     МЭМР, МТК     2002 г.           бюджет
    расчета ставки
    прибыли на
    регулируемую базу
    активов    

2   Разработать порядок  Приказ     АРЕМЗК,       4 кв.      1,5    Респуб.
    расчета предельных   АРЕМЗК     МЭМР, МТК     2002 г.           бюджет
    уровней тарифов на
    среднесрочной
    основе

3   Разработать          Приказ     АРЕМЗК,       4 кв.      4      Респуб.
    методику деления     АРЕМЗК     МТК           2002 г.           бюджет
    расходов на виды
    перевозок и
    определения
    себестоимости
    грузовых
    железнодорожных
    перевозок

4   Разработать          Приказ     АРЕМЗК,       4 кв.      1,5    Респуб.
    методику расчета     АРЕМЗК     МТК           2002 г.           бюджет
    себестоимости
    пассажирских
    железнодорожных
    перевозок    

5   Разработать          Приказ     АРЕМЗК,       4 кв.      2,0    Респуб.
    методику расчета     АРЕМЗК     МТК           2002 г.           бюджет
    аэропортовых
    сборов и тарифов
    за наземное
    обслуживание в
    аэропортах
    Республики        
    Казахстан

6   Разработать          Приказ     АРЕМЗК,       4 кв.      2,0    Респуб.
    методику по          АРЕМЗК     МЭМР          2002 г.           бюджет
    распределению
    затрат между
    производством тепла
    и электроэнергии на
    тепловых
    электростанциях

7   Разработать          Приказ     АРЕМЗК,       4 кв.      1,5    Респуб.
    методику по          АРЕМЗК     МТК           2002 г.           бюджет
    распределению
    затрат и
    определению
    себестоимости
    основных видов
    услуг
    телекоммуникаций

8   Разработать          Приказ     АРЕМЗК,       4 кв.      1,2    Респуб.
    Правила проведения   АРЕМЗК     Агентство     2002 г.           бюджет
    закупки                         по гос-
    материальных и                  закупкам
    финансовых
    ресурсов,
    оборудования для
    производственных
    нужд субъектами
    естественных
    монополий на
    тендерной основе

9   Разработать Правила  Приказ     АРЕМЗК        4 кв.      1,9    Респуб.
    применения мер       АРЕМЗК                   2002 г.           бюджет
    антимонопольного
    реагирования за    
    нарушения
    антимонопольного
    законодательства
    Республики Казахстан

10  Разработать Правила  Приказ     АРЕМЗК        4 кв.      нет    нет   
    рассмотрения и       АРЕМЗК                   2002 г.                
    согласования
    инвестиционных
    программ субъектов
    естественных
    монополий
___________________________________________________________________________
                                2003 год
___________________________________________________________________________
11  Подготовить         Проект      МТК           1 кв.      нет    нет
    документы по        норматив-                 2003 г.
    присоединению к     ного
    Соглашению о        правового
    международном       акта
    железнодорожном
    пассажирском
    сообщении (СМПС)

12  Подготовить         Проект      МТК           1 кв.      нет    нет 
    документы по        норматив-                 2003 г.
    присоединению       ного
    к Соглашению        правового
    о международном     акта
    железнодорожном
    грузовом
    сообщении (СМГС)

13  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      5      Респуб.
    методику расчета    АРЕМЗК      МТК           2003 г.           бюджет
    тарифов и
    составление
    Прейскуранта на
    грузовые
    железнодорожные
    перевозки в
    республиканском и
    международном
    сообщениях
    (этап 1)

14  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      7      Респуб.
    методику            АРЕМЗК      МТК           2003 г.           бюджет
    разделения затрат
    и определения
    себестоимости
    дополнительных 
    операций,
    связанных с
    перевозкой грузов
    железнодорожным
    транспортом

15  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       2 кв.      4      Респуб.
    методику            АРЕМЗК      МТК           2003 г.           бюджет
    определения
    себестоимости
    услуг на
    железнодорожных
    подъездных путях

16  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      3      Респуб.
    методику            АРЕМЗК      МТК           2003 г.           бюджет
    разделения затрат
    и определения
    себестоимости
    аэронавигационного
    обслуживания

17  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      9,1    Респуб.
    методику по         АРЕМЗК      МТК           2003 г.           бюджет
    расчету ставок
    сборов и плат за
    работы и услуги,
    выполняемые
    морским портом

18  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      2      Респуб.
    методику по         АРЕМЗК      МТК           2003 г.           бюджет
    определению уровня
    понижающего
    коэффициента к
    аэропортовым
    сборам и тарифам
    за наземное
    обслуживание

19  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      3      Респуб.
    методику по         АРЕМЗК      МТК           2003 г.           бюджет
    определению уровня
    понижающего
    коэффициента к
    ставкам сборов на
    услуги,
    выполняемые
    морскими портами

20  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      8      Респуб.
    методику по         АРЕМЗК      МТК           2003 г.           бюджет
    разделению затрат,
    определению
    себестоимости
    услуг и расчета
    тарифов в сфере
    почтовой связи   

21  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      6,1    Респуб.
    методику            АРЕМЗК      МЭМР          2003 г.           бюджет
    распределения
    затрат при
    производстве
    тепловой энергии
    по параметрам
    теплоносителей

22  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      13,1   Респуб.
    методику расчета    АРЕМЗК      МЭМР          2003 г.           бюджет
    тарифов на услуги
    по передаче
    электроэнергии
    по сетям
    регионального
    уровня по классам
    напряжения

23  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      11     Респуб.
    методику расчета    АРЕМЗК      МЭМР          2003 г.           бюджет
    тарифов на услуги
    по транспортировке
    природного газа по
    распределительным
    трубопроводам

24  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      11     Респуб.
    методику            АРЕМЗК      МТК           2003 г.           бюджет
    расчета тарифов на
    услуги по
    транспортировке
    воды по
    распределительным
    трубопроводам

25  Провести            Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      3      Респуб.
    систематизацию      АРЕМЗК      МФ            2003 г.           бюджет
    антимонопольного
    законодательства

26  Провести            Отчет в     АРЕМЗК,       4 кв.      350    Респуб.
    финансовую и        Прави-      МТК,          2003 г.           бюджет
    техническую         тельство    МЭМР
    экспертизу          Республики
    субъектов           Казахстан
    естественных
    монополий

27  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      нет    нет 
    Правила             АРЕМЗК      МФ            2003 г.                
    согласования
    отчуждения
    имущества
    субъектов
    естественных
    монополий

28  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      нет    нет
    Инструкцию          АРЕМЗК      МФ            2003 г.            
    согласования с
    антимонопольным
    органом
    реорганизации и
    ликвидации
    субъектов
    естественных
    монополий

29  Разработать         Приказ      АРЕМЗК        4 кв.      нет    нет
    Правила             АРЕМЗК                    2003 г.
    установления
    временного
    компенсирующего
    тарифа

30  Разработать         Приказ      АРЕМЗК,       4 кв.      нет    нет
    перечень            АРЕМЗК      МФ            2003 г.
    требований,
    предъявляемых к
    аудиторским
    отчетам финансово-
    хозяйственной
    деятельности
    субъектов
    естественных
    монополий

31  Разработать         Проект      АРЕМЗК,       4 кв.      нет    нет
    порядок проведения  норматив-   Акимы         2003 г.
    публичных слушаний  ного        областей, гг.
    при утверждении     правового   Астана и
    тарифов             акта        Алматы

32  Разработать         Проект      АРЕМЗК        3 кв.      нет    нет
    типовой публичный   норматив-                 2003 г.
    договор на          ного
    оказание услуг      правового
    субъектами          акта
    естественных
    монополий
___________________________________________________________________________
                               2004 год
___________________________________________________________________________
33  Разработать          Приказ     АРЕМ      1 кв.    нет   нет
     методику расчета     АРЕМ       МТК       2004 г.
     уровня временного              
     понижающего
     коэффициента к
     тарифам на услуги
     аэронавигации,
     отнесенные к сфере
     естественной
     монополии

34  Разработать          Приказ     АРЕМ      4 кв.     4   Респуб.
     методику расчета     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     тарифов на                      АИС
     присоединение и
     пропуск трафика
     операторами связи

35  Разработать правила  Приказ     АРЕМ      1 кв.    нет   нет
     установления и       АРЕМ      (по согл.) 2004 г.
     отмены временных                МТК
     понижающих
     коэффициентов к
     тарифам на услуги
     телекоммуникаций,
     отнесенные к сфере
     естественной
     монополии

36  Разработать правила  Приказ    АРЕМ       1 кв.    нет   нет
     проведения и         АРЕМ      (по согл.) 2004 г.
     требования к
     финансовой
     экспертизе
     деятельности
     субъектов
     естественной
     монополии

37  Разработать правила  Приказ    АРЕМ       1 кв.    нет   нет
     проведения и         АРЕМ      (по согл.) 2004 г.
     требования к
     технической
     экспертизе
     деятельности
     субъектов
     естественной
     монополии

38  Разработать порядок  Приказ    АРЕМ       2 кв.     5  Респуб.
     самостоятельного     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.      бюджет
     применения                     МТК
     временных понижающих
     коэффициентов к
     тарифам на услуги
     аэропортов и
     аэронавигации,
     подлежащие
     государственному
     регулированию

39  Разработать          Приказ    АРЕМ       2 кв.    нет   нет
     методику расчета     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.
     уровня временного              МТК
     понижающего
     коэффициента к
     тарифам на услуги
     телекоммуникаций,
     отнесенные к сфере
     естественной
     монополии

40  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    3    Респуб.
     методику расчета     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     платы за реактивную            МЭМР
     мощность

41  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    4    Респуб.
     методику разделения  АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     доходов, затрат и              МЭМР
     задействованных
     активов при
     комбинированной
     выработке тепловой
     и электрической
     энергии с целью
     поддержания на
     рынке электрической
     энергии ее
     конкурентоспособности

42  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    3    Респуб.
     методику расчета     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     тарифов на услуги              МЭМР
     по хранению газа

43  Разработать          Приказ    АРЕМ       3 кв.    3    Респуб.
     методику расчета     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     нормативных
     технических потерь
     в системах
     водоснабжения

44  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    8,8  Респуб.
     инструкцию по        АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     проведению анализа,
     оценке состояния
     конкуренции на
     товарных рынках
     республики и
     установления
     доминирующего
     (монопольного)
     положения одного
     или нескольких
     субъектов рынка
     на товарном рынке

45  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    8,8  Респуб.
     методику по          АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     установлению
     согласованных
     действий на рынках
     республики

46  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    8,8  Респуб.
     методику по          АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     определению
     монопольно высокой
     и монопольно
     низкой цены

47  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    8,8  Респуб.
     методику по          АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     осуществлению
     контроля за
     созданием,
     реорганизацией,
     ликвидацией
     субъектов рынка
     и их объединений,
     за соблюдением
     антимонопольного
     законодательства
     при приобретении
     акций (долей, паев)
     в уставном капитале
     субъектов рынка и
     в иных случаях
 
  48   Разработать правила  Приказ    АРЕМ       3 кв.    8    Респуб.
     ведения раздельного  АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     учета доходов,                 МТК
     затрат и
     задействованных
     активов субъектами
     естественной
     монополии,
     оказывающими
     услуги в сфере
     аэропортов

49   Разработать правила  Приказ    АРЕМ       3 кв.    8     Респуб.
     ведения раздельного  АРЕМ     (по согл.)  2004 г.        бюджет
     учета доходов,
     затрат и
     задействованных
     активов субъектами
     естественной
     монополии,
     оказывающими услуги
     аэронавигации

50   Разработать          Приказ    АРЕМ       3 кв.    нет   нет
     инструкцию по        АРЕМ      (по согл.) 2004 г.
     расчету ставки                 МТК
     прибыли на
     регулируемую базу
     задействованных
     активов на услуги
     телекоммуникаций,
     отнесенные к сфере
     естественной
     монополии

51  Разработать правила  Приказ    АРЕМ       3 кв.     8   Респуб.
     ведения раздельного  АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     учета доходов,
     затрат
     и задействованных
     активов субъектами
     естественной
     монополии,
     оказывающими услуги
     по транспортировке
     газа

52  Разработать правила  Приказ    АРЕМ       3 кв.     8   Респуб.
     ведения раздельного  АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     учета доходов,
     затрат
     и задействованных
     активов субъектами
     естественной
     монополии,
     оказывающими услуги
     по транспортировке
     воды

53  Разработать правила  Приказ    АРЕМ       3 кв.     8   Респуб.
     ведения раздельного  АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     учета доходов,
     затрат
     и задействованных
     активов субъектами
     естественной
     монополии,
     оказывающими услуги
     по передаче
     электрической
     энергии по сетям
     межрегионального
     уровня и др.     

54  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    20   Респуб.
     методику расчета     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     тарифов на услуги
     магистральной
     железнодорожной
     сети

55  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    нет   нет
     методику расчета     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.
     тарифов на услуги
     субъектов
     естественной
     монополии,
     оказывающих
     услуги
     аэронавигации

56  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    6    Респуб.
     методику расчета     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     тарифов на услуги
     телекоммуникаций,
     отнесенные к сфере
     естественной
     монополии

57  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    8    Респуб.
     методику расчета     АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     тарифа на услуги               МЭМР
     по передаче
     электрической
     энергии по сетям
     межрегионального
     уровня

58  Разработать          Приказ    АРЕМ       4 кв.    4    Респуб.
     методику по оценке   АРЕМ      (по согл.) 2004 г.       бюджет
     влияния
     деятельности
     субъекта
     естественной
     монополии на
     потребителей его
     услуг (товаров,
     работ)

59  Провести             Отчет в   АРЕМ       4 кв.   220   Респуб.
     финансовую и         Прави-    (по согл.) 2004 г.       бюджет
     техническую          тельство
     экспертизу           Респуб-
     деятельности         лики
     субъектов            Казах-
     естественной         стан
     монополии

60  Создать электронную  Приказ    АРЕМ       4 кв.  104,3  Респуб.
     базу данных по       АРЕМ     (по согл.)  2004 г.   64  бюджет
     мониторингу
     деятельности
     монополистов
     (1-этап)

61  Провести анализ      Отчет в   АРЕМ       4 кв.     80  Респуб.
     товарных рынков      Прави-    (по согл.) 2004 г.       бюджет
                          тельство
                          РК
____________________________________________________________________

Табиғи монополиялар субъектілерінің тарифтік саясатын жетілдірудің 2002-2004 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2002 жылғы 15 қазан N 1126

      "Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002-2004 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002 жылғы 24 сәуiрдегi N 470  қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етеді:

      1. Қоса берiліп отырған Табиғи монополиялар субъектілерiнiң тарифтiк саясатын жетiлдiрудiң 2002-2004 жылдарға арналған бағдарламасы бекiтiлсiн.

      2. Қазақстан Республикасының Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестiктi қорғау жөнiндегі агенттігi жыл сайын Қазақстан Республикасының Үкiметiне жарты жыл мен жыл қорытындылары бойынша осы Бағдарламаның iске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынып отырсын. <*>
       Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .
       Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.08.31. N 914   қаулысымен .

      3. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

       Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы      
Үкіметінің             
2002 жылғы 15 қазандағы     
N 1126 қаулысымен      
бекітілген      

Табиғи монополиялар субъектілерінің тарифтік саясатын жетілдірудің 2002-2004 жылдарға арналған бағдарламасы

Астана 2002 ж.

  1. Паспорты

Атауы            Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң тарифтiк
                 саясатын жетiлдірудiң 2002-2004 жылдарға арналған
                 бағдарламасы.

Әзірлеу үшін
негіз            "Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002-2004 жыл
                 дарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегі
                 iс-шаралар жоспары туралы" Қазақстан Республикасы
                 Yкiметiнiң 2002 жылғы 24 сәуiрдегi N 470 қаулысы.

Негізгі
әзірлеушілер     Қазақстан Республикасының Табиғи монополияларды
                 реттеу және бәсекелестiкті қорғау жөнiндегi
                 агенттiгi.

Іске асыру
мерзімдері       2002-2004 жылдар.

Бағдарламаның
мақсаты          Мемлекеттiң, табиғи монополиялар субъектiлерiнiң
                 және олардың қызметтерiн тұтынушылардың
                 мүдделерiнiң балансына қол жеткiзуге бағытталған
                 орташа мерзiмдi негiздегi тарифтiк саясатты
                 қалыптастыру; табиғи монополия секторына
                 инвестицияларды тарту үшiн қолайлы жағдайлар жасау;
                 монополиялардың қызметiн мемлекеттiк бақылау
                 шараларын кеңейту.

Бағдарламаның    Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметiн
міндеттері       реттейтiн халықаралық көзқарастарға негiзделген
                 нормативтiк құқықтық базаны жетiлдіру.
                 Iшкi және сыртқы факторлардың өзгеруiне бара-бар
                 ден қоюды қоса алғанда, табиғи монополия саласын
                 реттеу әдiснамасын жасау және жетiлдіру.
                 Тұтынушылардың құқықтарын қорғау жүйесін күшейту.
                 Табиғи монополиялардың өндiрiсiн жаңартуға және
                 олар ұсынатын қызметтердiң (тауарлардың,
                 жұмыстардың) сапасын арттыруға инвестицияларды
                 тарту мақсатында орта мерзiмдi кезең iшiнде табиғи
                 монополиялар қызметтерiнiң тарифтерi орташа 
                 деңгейiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету.
                 Табиғи монополиялардың олардың тұтынушыларына
                 әсерiн талдау үшiн ақпараттық дерекқор құру және
                 ғылыми зерттеулер жүргізу.
                 Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметтерiне
                 тарифтердi тұтынушылардың топтары бойынша негізсiз
                 саралауды қолдану практикасын жою.

Күтілетін        Тұтынушылардың құқықтарын қорғауды күшейтуге
нәтижелер        және табиғи монополиялар субъектiлерi қызметiнiң
                 ашықтығын арттыруға мүмкiндiк беретiн нормативтiк
                 құқықтық кесiмдердi қабылдау.
                 Табиғи монополиялар саласындағы экономиканы
                 мемлекеттiк реттеу тетiгiн жетiлдіретiн әдiснамалық
                 көзқарастарды әзiрлеу.
                 Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң өндiрiсiн
                 жаңартуды инвестициялау үшiн жағдайларды
                 қамтамасыз ету.
                 Өндiрiстi жаңғырту және нормативтен жоғары
                 ысырапты азайту есебiнен ұсынылатын қызметтердiң
                 сапасын арттыру.
                 Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң тарифтерiн
                 өзгертудiң олардың тұтынушыларына әсерiн талдауға
                 мүмкiндiк беретiн әдiстемелер мен бағдарламалық
                 өнімдерді әзірлеу.
                 Табиғи монополиялар қызметi саласының мониторингі
                 жүйесін құру.
                 Табиғи монополия субъектiлерi қызметтерiнiң
                 тарифтерiн тұтынушылардың топтары бойынша негізсiз
                 саралауды жою.

Қаржыландырудың  2002-2004 жылдарға арналған Бағдарламаның құны
қажетті          992,188 млн. теңге мөлшерiнде бағаланады.
ресурстары мен   Қаржыландыру тек республикалық бюджет қаражатынан
көздері          жүргiзiлетiн болады. 2002 жылы нормативтiк
                 құқықтық базаны әзiрлеуге және жетiлдiруге
                 консультанттар тартуға республикалық бюджеттен
                 17,1 млн. теңге сомасында қаражат бөлiндi.
                 Бағдарлама 2003-2004 жылдары 975,088 млн. теңге
                 мөлшерiндегі, оның iшiнде 2003 жылы - 435,362 млн.
                 теңге мөлшерiндегі, ал 2004 жылы - 539,726 млн.
                 теңге шығындарды талап етедi.
       Ескерту. 1-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .

  2. КIРIСПЕ

      Осы Бағдарлама Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарын және Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2002 жылғы 28 наурыздағы N 827  Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасы Үкiметінiң 2002-2004 жылдарға арналған бағдарламасын орындау үшiн әзiрлендi. Осы Бағдарламаны құрудың практикалық негiзi ұлттық экономика мен Қазақстан Республикасының аумағындағы табиғи монополия субъектiлерiнiң қазiргi жай-күйi болып табылады.
      "Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер - табиғи монополияшылардың өнiмдерiне бағаны реттеу туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1994 жылғы 19 қазандағы N 1171  қаулысының шығуы табиғи монополия саласын реттеу негiзiн салды. Осылайша, атап айтқанда, бағаларды тоқсанында бiр реттен жиi қайта қарауға тыйым салынды. Монополиялық жоғарғы пайда деңгейiне бақылау белгiлендi. Табиғи монополист-кәсiпорындар жанындағы негiзгi қызметтi қайталайтын құрылымдар таратылды. Осы шаралар табиғи монополиялар субъектілерiнiң қызметтерiне тарифтердiң өсу қарқындарын баяулатуға және жалпы алғанда, экономиканың жағдайын сартуға мүмкiндiк бердi. 1995-1997 жылдары азық-түлiк тауарларына бағаларды реттеу алынып тасталды. Монополистердің пайдалылық деңгейiн реттеу тоқтатылды. Сол уақыттан берi мемлекеттің бәсекелестiк-нарықтық реттеудi кеңейтуге бағытталған белсендi қызметi нақты экономиканың барлық секторларында ауқымды сипат, ол республиканың қаржылық жағдайын тұрақтандыруға жәрдемдестi.
      Республика экономикасының, өтпелi кезеңнің аяқталғаны туралы сөз етуге болатын қазiргi даму кезеңiнде мемлекетке экономикалық реформалаудың жаңа тетiктерiн iске қосу қажет: отандық экономиканы дамыту басымдықтарын айқындау; өнеркәсiп инфрақұрылымы мен халықтың негiзгi бөлiгiн жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететiн жағдайлар жасау және т.б. Осы жағдайларда негiзгi мiндеттердiң бiрi экономиканың нақты секторының өсуiне, экономикалық байланыстарды дамытуға, өндiргiш күштердi оңтайлы орналастыруға, отандық өнiмдердiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыруға жәрдемдесетін жалпы экономикалық мiндеттердi шешуге бағытталған, табиғи монополиялар субъектілерінiң қызметтерiне тариф түзудің тиiмдi жүйесiн құру болуы тиiс.

       3. ПРОБЛЕМАЛАРДЫҢ ҚАЗIРГI ЖАЙ-КYЙIН ТАЛДАУ

       1. ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯЛАРДЫҢ САЛАЛАРЫН РЕТТЕУДІ ТАЛДАУ

       1) ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯЛАР САЛАСЫН РЕТТЕЙТIН ҚОЛДАНЫЛЫП ЖYРГЕН ЗАҢНАМА

      1997-1999 жылдары экономиканың салыстырмалы тұрақтану кезеңi табиғи монополияларды бағалық реттеудің қолданылып отырған әдiснамасының негiзiн қайта қарауға, оны осы заманғы деңгейге шығаруға мүмкiндiк бердi. Бұл мемлекеттің экономикалық стратегиясының ережелерiн, техникалық ерекшелiктерi мен қылмыстық iс жүргiзу нормаларын олардың сақталуын қамтамасыз ететiн тетiктермен бiрiктiруге құрылған ұлттық монополияға қарсы заңнаманың негiзгi пакетiн қалыптастырумен бір мезгiлде болды. Бұл ретте халықаралық нормалар мен дамыған елдердің тәжiрибесiн есептеуге үлкен мән берiлді.
      Заң базасын кеңейту мен рынок құрылымдарын өзгерту табиғи монополия саласындағы болып жатқан процестерге, iздестiруге, баға және монополияға қарсы саясаттың жаңа аспектiлерiн әзiрлеуге бақылауды күшейтудiң қажеттiгiн бiрiншi жоспарға шығарды.
      Қазақстан Республикасының  Конституциясына сәйкес монополистi қызмет заңнамамен реттеледі және шектеледi, терiс пиғылды бәсекеге тыйым салынады. Қазақстан Республикасының Азаматтық  кодексіне сәйкес бәсекенi шектеуге, негiзсiз артықшылықтарды алуға, тұтынушының құқықтары мен заңды мүдделерiне нұқсан келтiруге бағытталған монополистi қызметке жол берiлмейдi. Көрсетiлген нормативтік құқықтық кесiмдердi iске асыру мақсатында табиғи монополиялар саласын және тауар рыноктарындағы бәсекенi қорғауды реттейтiн заңдар (" Табиғи монополиялар туралы", " Бәсеке және монополистi қызметтi шектеу туралы", " Терiс пиғылды бәсеке туралы" Қазақстан Республикасының Заңдары) әзiрленген болатын.
      1998 жылы қабылданған "Табиғи монополиялар туралы" Қазақстан Республикасының  Заңы Қазақстан Республикасында табиғи монополиялардың қызметі мемлекет реттеудің құқықтық аспектiлерiн заңды түрде бекiте отырып, тұтынушылар мен табиғи монополиялар субъектілерiнің мүдделерiн қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған монополияға қарсы заңнаманы реформалаудың жаңа кезеңi болды.
      Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметтерiн тұтынушылардың құқықтарын қорғау - мемлекеттік монополияға қарсы саясаттың негiзгi құрамдас бөлiктерiнiң бiрi. Мемлекет саясатының осы бағыты "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы", " Терiс пиғылды бәсеке туралы" және " Бәсеке және монополистік қызметтi шектеу туралы" заңдармен реттеледi.
      Қолданылып жүрген монополияға қарсы заңнаманың ережелерiн бұзғаны үшiн әкiмшiлiк жауапкершiлiктi айқындау бөлiгiнде Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы  кодексiне тиiстi өзгерiстер енгiзiлдi.

       2) ТАРИФ ТҮЗУДIҢ ӘДIСНАМАЛЫҚ БАЗАСЫ 

      Тариф түзудiң қолданылып жүрген әдiснамасының құқықтық негiзi: 
      табиғи монополия субъектiлерiнiң қызметтердi өндiруi мен ұсынуына бағаларды (тарифтердi) есептеу кезiнде ескерiлетiн шығындарды қалыптастырудың ерекше тәртiбiн;
      табиғи монополия субъектiлерiнiң тендер негiзiнде ресурстарды сатып алу ережесiн;
      табиғи монополия субъектiлерiнің тауарларына, жұмыстарына, қызметтерiне бағаларды (тарифтердi) ұсыну, қарау, бекiту және енгiзу тәртiбiн анықтайтын заңға тәуелдi кесiмдер болып табылады.
      Тариф түзудiң көрсетілген кесiмдерде салынған негiзгi қағидаты табиғи монополиялар субъектiлерi қызметтерiнiң тарифтерi қызметтердi көрсету үшiн қажеттi шығындардың құнынан төмен болмауға тиiс екенiн айқындайды. Қазiргi тариф түзу әдiснамасы шығындық қағидатты бiлдiредi және табиғи монополияларды оларды азайтуға ынталандырмайды. Табиғи монополиялар субъектiлерi тиiмдi немесе тиiмсiз жұмыс жасайтынына қарамастан, белгiленген тәртiпке сәйкес барлық шығындар тарифке енгiзіледi. Демек, әлеуметтік салдарларға жол бермеу үшiн тарифтердің өсуiн тежеу шығындардың тиiмділігiн бақылау есебiнен емес, жоспарланатын шығындарды мәжбүрлi түрде қысқарту және пайданы азайту есебiнен жүзеге асырылады. Қалыптасқан жағдай табиғи монополия саласына инвестиция жұмсауды ынталандырмайды.
      Осыған байланысты табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметiн реттеуге қатысты бұрынғы көзқарастарды қайта қарау қажеттiгi өткiр туындап отыр.

       3) ТАРИФТЕРДI ӨЗГЕРТУДІҢ ҚАЗIРГI РӘСIМI

      Табиғи монополиялар субъектiлерi қызметтерiнiң тарифтері тоқсанына бiр реттен жиі емес қайта қаралуы мүмкiн. Қызметтердiң тарифтерiн өзгерту үшiн табиғи монополия субъектiсi жаңа тариф қолданысқа енгiзiлуi мүмкiн келесi тоқсанның бiрiншi күнiне дейiнгi 45 күннен кешiктiрмей өтiнiммен жүгiнуге тиiс. Реттеушi орган негiздеме материалдары бар өтiнiмдi 30 күн iшiнде қарайды.
      Практикада көптеген табиғи монополиялар субъектілерi тоқсан сайын тек шұғыл деректердiң негiзiнде жасалатын (салық және монополияға қарсы заңнама бойынша қаржылық есептiлiк мерзiмдерiнiң сәйкес келмеуiнен) тарифтердi көтеруге арналған өтiнiмдермен жүгiнедi.
      Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қолданылып жүрген тарифтердi өзгертуге берген өтiнiмдерiн қабылдаудың және қараудың қазiргi рәсiмi реттеушi органның ұсынылған материалдарды жан-жақты қарау, тәуелсiз сарапшылардан қорытынды алу және, ең бастысы, қабылданған шешімдердiң субъектiнiң өзi мен оның тұтынушыларына мүмкiн әсерiн бағалау мүмкiндiктерiн шектейдi.

      2. ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯЛАР САЛАЛАРЫ КӘСIПОРЫНДАРЫНЫҢ ЖАЙ-КYЙIН ТАЛДАУ

      Қазiргi уақытта елiмiзде Табиғи монополиялар субъектiлерi мемлекеттiк тіркелiмiнiң республикалық және жергiлiкті бөлiмдерiне енгiзілген 690 табиғи монополиялар субъектiлерінің қызметi реттеледi (барлығы 1012 қызмет реттеледi).
      Табиғи монополиялар субъектiлерінің жай-күйін талдау салалық тиесілілiгiне қарамастан, олардың қызметi проблемаларының ортақтығы туралы қорытынды шығаруға мүмкіндік береді.
      Көптеген субъектілер, әсiресе электр энергиясын, газды және суды өндiру мен бөлу жөнiндегi кәсiпорындар, iс жүзінде залалды болып табылады: 2001 жылы осындай кәсiпорындардың саладағы үлестiк салмағы 53,7%-тi құрады. Жекелеген кәсіпорындарда терiс кiрiстiк байқалып отыр, ол су шаруашылығы жүйесiнiң кәсiпорындарына тән. Алайда, кейбiр кәсіпорындар пайдалы жұмыс жасағанымен, олардың көбiсінің кiрiстiлiгi төмен болып отыр - 5%-тен артық емес (мысалы: 2001 жылы "Қазпочта" ААҚ, "KEGOC" ААҚ).
      Табиғи монополияларға жұмсалатын күрделi салымдары көлемдерiнiң үлкен бөлiгi кәсiпорындардың меншiктi қаражатының есебiнен қаржыландырылатынына байланысты көптеген кәсiпорындардың басқа мүмкiндiктерi шектеулi: амортизациялық аударымдар мен таза пайда (салық төлегеннен кейiнгi) жеткiлiксiз. Пайдадан әртүрлi аударымдарды ескергенде, инвестицияларды жүзеге асыру мен өндiрiстi дамыту үшiн кәсiпорындарда қалатын кiрiс бөлiгi едәуiр азаяды.
      Нәтижесiнде негiзгi қорларды жаңарту коэффициенттерiнiң серпiнi өткен жылдары төмен болып қалғандықтан, негiзгi қорлардың iстен шығу коэффициенттерi осы жылдары өсiп отыр. Анықталған үрдiстер, тұтастай алғанда, табиғи монополиялардың пайдаланылатын өндiрiстiк қорларын жаңарту дәрежесiнiң төмен екенін куәландырып отыр.
      Көптеген кәсiпорындар үшiн өтiмділіктiң төмен коэффицентi тән. Есептеулер олардағы, кәсiпорындардың жоғары өтiмдi активтерiнiң қысқа мерзiмді мiндеттемелерге қатынасы ретiнде айқындалатын дереу өтiмділік коэффициенттерiнiң төмен қалпында қалып отырғанын көрсетiп отыр, бұл оларды төлемге қабiлетсiз немесе берешегiн өтеумен байланысты проблемалары бар кәсiпорындар ретiнде сипаттауға мүмкiндiк бередi.
      Жоғарыда келтiрiлген дәлелдердi табиғи монополиялардың жекелеген кәсiпорындарының инвестициялар үшiн қаражат тапшылығын көрiп отырғаны туралы қорытындылар растайды. Оларды кредиттердi тарту есебiнен толықтыру төлемге қабiлеттілігінiң төмен болуына орай мүмкiн болмай отыр.
      Сонымен бiрге негiзгi қорларды жаңарту экономикалық өсудің негiзгi факторларының бiрi болып табылады. Олардың көлеміне, сапалы сипаттамаларына, кеңейту және жаңарту стратегиясына, пайдалану тиiмділігiне, сайып келгенде, экономикалық өсу мен тұрақты даму тәуелдi.
      Қазақстан басқа да ТМД елдерi сияқты 2000 жылдарға техникалық ескiрген негiзгi қорлармен қадам басты. Материалдық өндiрiсте пайдаланылған жабдықтардың орташа қызмет мерзiмi нормативтік мерзiмнен жоғары, кей жағдайларда тiптi елеулi түрде жоғары. Республиканың экономикасында реформаларды жүзеге асырған жылдары, негiзiнен, "қайта құруға дейiнгi", моральдық жағынан ескiрген және табиғи тозған техника пайдаланылды.
      Негiзгi құралдардың тозу дәрежесi экономиканың барлық салаларында машиналар мен жабдықтардың, көлiк құралдарының табиғи тозуы орташа алғанда шамамен 50%-тi құрағанын дәлелдейдi. Сондай-ақ осы көрсеткiш жекелеген табиғи монополиялар субъектiлерiнде де жоғары. Мысалы, электр энергиясын берудi және бөлудi жүзеге асыратын "Қалалық электр жүйелерi" ЖШС ("Астанаэнергосервис" ААҚ) 2001 жылы шамамен 50% тозу дәрежесiне ие болды.
      Негiзгi қорлардың салыстырмалы жоғары тозу дәрежесi "Қазақстан темiр жолы" ҰК" ЖАҚ-қа (60%-тен жоғары), "Павлодарэнергосервис" ЖАҚ-қа (шамамен 50%), "Интергаз Орталық Азия" ЖАҚ (40%-ке дейiн), "АӨК" ЖАҚ (31%-ке дейiн), "KEGOC" ААҚ-қа (26%-ке дейiн) және басқаларға тән. Техникалық жаңғыртуға елеулi қаражат жұмсаған Ақтау теңiз сауда порты, "ҚазТрансОйл" ЖАҚ, Астана қаласының Халықаралық әуежайы мен "Қазаэронавигация" РМК сияқты субъектiлер бұлардың қатарына кiрмейдi.
      Статистикалық деректер бойынша көптеген табиғи монополияларға негiзгi қорларды жаңартудың төмен қарқындары тән. Демек, мысалы, "Интергаз Орталық Азия" ЖАҚ 0,3% жаңарту коэффициентiне ие. Тұтастай алғанда, 1995-1998 жылдары негiзгi қорларды жаңарту коэффициентi 1,5 есе азайды, ал iстен шығу коэффициентi өзгерген жоқ. 1998-2001 жылдары жаңарту коэффициентi ұлғаю үрдiсiне ие болды, алайда пайдаланылып отырған техника мен технологияны толық жаңарту жөнiнде айту ерте.
      Осылайша, қазiргi жабдықтардың функционалдық және экономикалық ескiру фактiсi айдан анық. Техникалық ескiрген және тозған машиналар паркі мен жабдықтарды пайдалану iс жүзiнде экономиканың табиғи монополиялар қатысатын барлық салаларында ұсынылатын қызметтердi өндiру тиiмдiлiгінiң кемуiне және сапасының төмендеуіне әкелді.

       3. ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯ СУБЪЕКТIЛЕРIНIҢ ҚЫЗМЕТТЕРIН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ТАЛДАУЫ

      Тұтынушылардың жай-күйiн талдаудың негiзгi мақсаты оларға табиғи монополиялар субъектiлерiнің қызметтерiне тарифтердің деңгейiн өзгертудің әсерiн бағалауға негізделген.
      Түпкiлiктi тұтынушылар екі үлкен санатқа топталады:
      заңды тұлғалар;
      жеке тұлғалар (халық).
      Әрбiр табиғи монополия субъектiсi үшiн қызметтердi тұтынушыларды сыныптау (топтау) және тұтынушылардың әр тобы үшiн сұраным ауытқымасын бағалау қажет.

1-кесте

Табиғи монополиялар субъектілерінің қызметтерін тұтынушылардың жіктемесі

Табиғи       !Қызметтер   ! Қызметтерді     !Тарифтің табиғи монополиялар
монопо.      !            ! тұтынушылар     !субъектілерінің қызметтерін
лиялар       !            !                 !тұтынушы өнімінің құнына
субъекті.    !            !                 !әсері 
лері         !            !                 !

Темір жол     Темір жол    Өнеркәсіп кәсіп.  Темір жол көлігінің тарифі
көлігі        магистраль.  орындары; басқа   өнімнің құнына көліктің
              дарын        заңды тұлғалар;   құрамдас бөлігі ретінде
              пайдалану                      кіреді
__________________________________________________________________________
Құбыр мен     Мұнайды      Өнеркәсіп кәсіп.  Тариф өнеркәсіп кәсіпорындары.
тасымалдау    магистраль.  орындары; басқа   ның өндірістік шығыстарына
көлігі        ды құбырлар  заңды тұлғалар;   мұнай өнімдері құнының құрам.
              арқылы                         дас бөлігі ретінде кіреді
              тасымалдау
              _____________________________________________________________
              Табиғи       Өнеркәсіп кәсіп.  Тариф өнімнің құнына тасымал.
              газды        орындары; басқа   даудың құрамдас бөлігі
              бөлуші       заңды тұлғалар;   ретінде кіреді
              құбырлар     тұрғын үй-ком.
              арқылы       муналдық шаруа.
              тасымалдау   шылықтары
              _____________________________________________________________
              Табиғи       Өнеркәсіп кәсіп.  Тариф өнімнің құнына тасымал.
              газды        орындары; басқа   даудың құрамдас бөлігі
              магист.      заңды тұлғалар;   ретінде кіреді
              ральды       тұрғын үй-ком.
              құбырлар     муналдық шаруа.
              арқылы       шылықтары
              тасымалдау
              _____________________________________________________________
              Суды         Өнеркәсіп кәсіп.  Тариф өнімнің құнына тасымал.
              магистраль.  орындары; басқа   даудың құрамдас бөлігі
              ды және      заңды тұлғалар;   ретінде кіреді
              бөлуші       халық
              құбырлар
              арқылы
              тасымалдау
__________________________________________________________________________ 
Телекоммуни.  Жергілікті   Өнеркәсіп кәсіп.  Тариф тұтынушылардың
кация         желілерді    орындары; басқа   шығыстарына кезең шығыстары
              пайдалана    заңды тұлғалар;   ретінде кіреді
              отырып,      халық
              көрсетілетін
              телекомму.
              никация
              қызметтері
__________________________________________________________________________
Аэрона.       Аэронави.    Әуетасымалдаушы.  Тариф әуетасымалдау құнына
вигация       гацияның     лар; басқа заңды  кіреді
              қызметтері   тұлғалар;
__________________________________________________________________________
Әуежайлар     Әуежайлардың Әуетасымалдаушы.  Тариф әуетасымалдау құнына
              қызметтері   лар; басқа        кіреді
                           заңды тұлғалар;
_________________________________________________________________________
Айлақтар      Айлақтардың  Өнеркәсіп кәсіп.  Тариф теңіз көлігімен тасы.
              қызметтері   орындары; басқа   малдаудың құнына кіреді
                           заңды тұлғалар;
_________________________________________________________________________ 
Почта         Почта        Өнеркәсіп кәсіп.  Тариф кәсіпорын шығыстарының
байланысы     байланысының орындары; басқа   жүк құжатына енгізіледі
              қызметтері   заңды тұлғалар;
                           халық
__________________________________________________________________________
Электр        Электр       Өнеркәсіп кәсіп.  Тариф өнімнің өзіндік құнына
энергетикасы  және жылу    орындары; басқа   кезеңнің шығыстары ретінде
              энергиясын   заңды тұлғалар;   енгізіледі
              беру мен     халық
              бөлу
__________________________________________________________________________
Сумен         Су шаруа.    Өнеркәсіп кәсіп.  Тариф өнімнің құнына
жабдықтау     шылығы және  орындары; басқа   енгізілуі немесе кезең
              кәріз жүйе.  заңды тұлғалар;   шығыстары ретінде ескерілуі
              лерінің      халық             мүмкін
              қызметтері
_________________________________________________________________________

      Талдау жүргiзу кезiнде әзiрше әлеуметтiк жағынан толық қорғалмаған халық сияқты тұтынушылар санатына баса көңiл аудару қажет.
      Бiрiншi кезекте, бұл тұрғын үй-коммуналдық саланың табиғи монополияларының қызметтерiн тұтынуға қатысты. Бүгiн көптеген коммуналдық кәсіпорындардың қызметi халық тарапынан "жағымсыз бағаға" ие, ол БАҚ-тағы көптеген жарияланымдармен расталады.
      Қалыптасқан жағдайдың негiзгi себебi - бұл осы кәсiпорындардың қызметтерi құнының көрсетiлетiн қызметтердiң сапасы төмен бола тұра, халық табысының орташа деңгейiне жоғары қатынасы.
      Осылайша, тұрғын үй-коммуналдық қызметтерге жұмсалатын шығыстар деңгейiнiң халықтың адам басына шаққандағы айлық ақшалай табысына арақатынастағы бағасы шамамен 30%-тi құрайды.
      Сонымен бiр мезгiлде 2001 жылы республикада халықтың 28%-тен астамының табысы күнкөрiс деңгейiнен төмен болды. Табысы күнкөрiс деңгейiнен төмен халықтың неғұрлым үлкен үлесi 2001 жылы Жамбыл (48,4%), Маңғыстау (46,2%) және Оңтүстiк Қазақстан (38,4%) облыстарына тиесiлi болды.
      Қазақстанның аймақтары бойынша табыстардың деңгейiнде аса елеулi айырмашылықтар бар. 2001 жылы атаулы ақшалай табыстың аймақаралық саралау коэффициентi 4,9%-тi құрады (2000 ж. - 5,0%). Бұл ретте тұрғын үй-коммуналдық қызметтерге төленетiн ақы алынған зейнетақының үштен бiрiнен асады, бiрқатар облыстарда жартысына жуық.
      Жоғарыда айтылғанды ескере отырып, тарифтiк саясатты жүргiзу халықты әлеуметтiк қорғау бағдарламаларының орындалуын бақылауды күшейтуге және халықтың аз қамтылған жіктерiн қолдаудың қосымша тәсілдерiн iздестiруге негiзделуi тиiс.

       4. ТАРИФТIК РЕТТЕУДІҢ НЕГIЗГI ПРОБЛЕМАЛАРЫ

      Экономиканың қазiргi даму кезеңiнде табиғи монополия саласының барлық қатысушыларының: табиғи монополия субъектiсiнің өзінің, оның қызметтерiн тұтынушылардың және мемлекеттiң мүдделерін ескеру қажет.
      Реттеушi органның негiзгi функциясы мемлекеттiң басымдықты мақсаттарына және тұтынушы мен өндіруші мүдделерінiң тиiстi балансына қол жеткiзуге жәрдемдесетiн тарифтердiң оңтайлы деңгейiн айқындау болып табылуға тиiс. Сондықтан табиғи монополияларды реттеудiң қазiргi моделi мемлекеттiк әсер ету құралдарымен күшейтiлуге тиiс, олардың арақатынасы шешілетін экономикалық міндеттер мен қоғамның әлеуметтiк-экономикалық жай-күйiне тәуелдi болуға тиiс.
      Мүдделер балансын айқындау мiндетiнiң күрделілігi табиғи монополия саласына қатысушылар мүдделерінің қарама-қайшылығына негiзделген:
      тұтынушы табиғи монополия субъектiсi қызметтерінің сапасына, төмен бағасына және сенiмділігіне мүдделi;
      монополист пайданы ұлғайтуға, өндірістің тиімділігін арттыруға және тарифтердің негізсіз сараланымын қолдану практикасын жоюға мүдделі;
      мемлекеттің мүдделеріне барлық қатысушыларды дамыту үшін жағдайлар жасау сәйкес келеді.

      ______________________________________________________________
      Табиғи монополиялар қызметтеріне шекті жоғарғы тариф - 
      Тұтынушы үшін сыни (бұл жағдайда тұтынушы табиғи монополиялар.
      дың қызметтерін пайдалануға шамасыз)
Таб./\(5-ші аймақ)
иғи  !______________________________________________________________   (Қа.
моно.!Табиғи монополиялар қызметтеріне жоғары тариф (бұл жағдайда      ты.
полия!табиғи монополиялар қызметтеріне жоғары шығындарға орай          су.
су.  !тұтынушының төлемге қабілеттілігі төмендейді)                    шы.
бъек.!(4-ші аймақ)                                                     лар.
ті.  !______________________________________________________________  /дың
лері !                         !(Тұтынушылардың табиғи монополиялар  / мүд.
қыз. !                         !субъектілерінің қызметтеріне тарифті/  де.
мет. !                         !              төмендетуге ұмтылысы)    лері
тері.!                        \!/                                      ба.
нің  !                         /                                       лан.
тар. ! Бұл аймақта табиғи монополиялар қызметтеріне тарифтің           сы. 
иф.  !-------------------------------------------------------------    ның
тері !мүдделердің балансына сәйкес мәнін табу қажет.                   сы.
дең. !                                                                 зы.
гей. !                                                                 ғы)
інің !                         \ (Табиғи монополиялар субъектілері.    
өсуі !                        /!\ нің тарифті көтеруге ұмтылысы)
     !(3-ші аймақ)             !              
     !_________________________!___________________________________
     !Табиғи монополиялар субъектілерінің қызметтеріне төмен
      тариф (бұл жағдайда табиғи монополиялар өздерінің негізгі
      қорларын толыққанды жаңарта алмайды)
      (2-ші аймақ)
      _____________________________________________________________
      Табиғи монополиялар субъектілерінің қызметтеріне шекті
      төмен тариф (бұл жағдайда табиғи монополиялар пайдалану
      шығындарының орнын толтыра алмайды)
      (1-ші аймақ)
      _____________________________________________________________
      1-сурет. Тарифтер деңгейінің монополия рыногына қатысушылардың
      қаржы-экономикалық жағдайына әсері

      Тарифтердің оңтайлы деңгейін айқындау үшін табиғи монополиялар саласына қатысушылардың жай-күйін, мүмкіндіктерін, даму перспективалары мен жоспарларын зерделеу және мониторинг жүргізу қажет. Осы мақсаттарда барлық осы қызмет саласына қатысушылардың мүдделерін ескеретін жаңа әдістер мен құралдарды әзірлеу қажет.
      Осы контексте табиғи монополиялар саласындағы қазіргі тарифтік саясатты жетілдіру үшін:
      тарифтік саясаттың әдіснамасын жетілдіру;
      табиғи монополиялар субъектілерінің қызметін және жай-күйін мониторингілеу жүйесін әзірлеу;
      табиғи монополиялардың қызметтерiн тұтынушылардың сұраным көлемiне талдау жүргiзу;
      мемлекеттiң макроэкономикалық мақсаттары мен мүдделер балансы тұрғысында есептелген тарифтердiң объективтiлiгiн бақылау әдiстерiн (тарифтер деңгейiнiң экономиканың басқа салаларына және халыққа әсерiн есептеуге арналған құралдарды) әзiрлеу қажет.

       4. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҚСАТТАРЫ МЕН МIНДЕТТЕРI

       1. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҚСАТЫ

      Бағдарламаның мақсаты мемлекеттiң, табиғи монополиялар субъектiлерiнiң және олардың қызметтерiн тұтынушылардың мүдделер балансына қол жеткiзуге бағытталған орташа мерзiмдi негiздегi тарифтiк саясатты қалыптастыру; табиғи монополия секторына инвестицияларды тарту үшiн қолайлы жағдайлар жасау; монополиялардың қызметiн мемлекеттiк бақылау шараларын кеңейту болып табылады. <*>
       Ескерту. 4-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .

       2. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МIНДЕТТЕРI

      Елiмiздiң экономикасының даму мақсаттарына және орташа мерзiмдi басымдықтарына қол жеткiзу табиғи монополиялар субъектілерiнiң теңгерiмдi және тұрақты жұмыс iстеуiн, сапаны көтеру, өзiндiк құнды кемiту және ұзақ мерзiмдi перспективада олардың қызметтерiне тарифтер деңгейiн тұрақтандыру мақсатында кәсiпорындарды жаңғырту үшiн инвестициялардың ағынын талап етедi.
      Бағдарламаның басымдықты мiндеттерi ретiнде:
      табиғи монополиялар субъектiлерінің қызметiн реттейтiн, халықаралық жолдарға негiзделген нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру;
      iшкi және сыртқы факторлардың өзгеруiне баламалы ден қоюды қоса алғанда, табиғи монополия саласын реттеу әдіснамасын жасау және оны жетiлдіру;
      тұтынушылардың құқықтарын қорғау жүйесiн күшейту;
      табиғи монополиялардың өндiрiсiн жаңарту және олар ұсынатын қызметтердiң (тауарлардың, жұмыстардың) сапасын арттыру үшiн инвестицияларды тарту мақсатында табиғи монополиялар қызметтерiне тарифтердiң орташа деңгейiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету;
      табиғи монополиялардың олардың тұтынушыларына әсерiн талдау үшiн ақпараттық дерекқор құру және ғылыми зерттеулер жүргiзу;
      табиғи монополия субъектiлерiнiң қызметтерiне тарифтердiң тұтынушылардың топтары бойынша негiзсiз сараланымын қолдану практикасын жою айқындалған.

       5. БАҒДАРЛАМАНЫ IСКЕ АСЫРУДЫҢ НЕГIЗГI БАҒЫТТАРЫ МЕН ТЕТIКТЕРI

       1. ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯ САЛАЛАРЫНДАҒЫ ҚЫЗМЕТТI РЕТТЕЙТIН ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ
                                 БАЗАНЫ ЖЕТIЛДIРУ

      Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi Даму  стратегиясында көрсетiлген Қазақстан Республикасының экономикалық өсуiнің ұзақ мерзiмдi басымдығының негiзгi қағидаттарының бiрi бәсекенi өркениеттi шеңберлерде дамыту, қоғам үшiн қауiптi монополизм көрiнiстерiнiң жолын кесу, бәсекелi күрестiң терiс пиғылды әдiстерiн алып тастау, мемлекеттiк реттеу қажет салаларды айқындау болып табылады.
      Нарықтың экономикалық жай-күйiнiң өзгерiстерi табиғи монополиялардың қызметін реттеу мәселелерi жөндеу заңнамалық кесiмдердi жетiлдірудi талап етеді.
      Қолданыстағы заңнамада мемлекеттің, тұтынушылар мен меншiк иелерiнің арасындағы табиғи монополия субъектілерінің мүлiктiк кешендерiн монополиясыздандыру және жекешелендiру, табиғи монополиялардың қызметiмен технологиялық байланысты салаларда бәсекелiк рыноктардың туындау процестеріне негізделген жаңа қатынастарды реттейтiн нормалардың болмауы қызметтерге тарифтердiң негізсiз көтерiлуiне әкеледi. "Табиғи монополиялар туралы" Қазақстан Республикасы  Заңының бiрнеше жыл қолданылуы iшiнде оны қолдану практикасы заңнамалық деңгейде ғана шешiлуi мүмкiн көптеген реттелмеген проблемалардың бар екенiн көрсеттi.
      Табиғи монополиялар субъектiлерi саласындағы iстердiң қазiргi жағдайы монополияға қарсы заңнаманы мынадай бағыттарда дамытуды талап етедi:
      1) табиғи монополия саласына жататын қызмет түрлерiнiң санын кеңейту қажет. Атап айтқанда, бұл - энергия жылу энергиясын жылыту қазандықтарында және станцияларда құрамдастырылған өндiрiспен өндiру, сондай-ақ кiрме жолдардың бәсекелестiк жоқ саладағы қызметтерi.
      2) табиғи монополия субъектiлерiнiң қызметiн шектеу тұжырымдамасын өзгерту қажет. Қолданылып жүрген заңнамадағы қатаң шектеулер көбiнесе көптеген табиғи монополия субъектiлерi қызметiнiң республикалық ауқымдағы кеп бейiндi компаниялар не әлеуметтiк сипаттағы себептерге орай өзге қызметпен айналысуға мәжбүр компаниялар ретiндегi өзiндiк ерекшелiгiн ескермейдi. Осылайша, қолданылып жүрген заңнаманың нормаларын бұлжытпай орындау талабы тарифтердiң өсуi мен әлеуметтiк қауырттылыққа әкеледi, шектеулердi шартсыз тыйымдарға және уәкiлеттi органның келiсiмi бойынша әрi оның бақылауымен жүзеге асырылатын әрекеттерге бөлу, рұқсат етілген қызмет түрлерiн, сондай-ақ осы рұқсаттың өлшемдерiн анық көрсету ұсынылып отыр. Бұдан басқа, табиғи монополия саласына жататын, қызметi елеусiз және профильдi емес болып табылатын рынок субъектiлерi үшiн жалпы реттеу тәртiбiнен айрықшалықтар енгiзілдi.
      3) табиғи монополия саласындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау жүйесiн олардың қызметiнiң тұтынушылар мен уәкiлеттi орган үшiн ашықтығын қамтамасыз ету жолымен күшейту ұйғарылып отыр. Осы мақсаттарда заңнамада:
      жария тыңдалымдар рәсiмдерiн енгiзудi;
      табиғи монополия субъектiсiнiң аудит жүргiзу және аудиторлық есептілiктi жариялау, табиғи монополия саласындағы қызметтi бақылау мен реттеудi жүзеге асыратын уәкiлеттi органның қаржылық және техникалық сараптаманы тұрақты жүргiзуi жөнiндегi мiндеттерiн нақтылауды; <*>
      тарифтiк сметаларды тиiстi дәрежеде орындау, коммуналдық қызметтердi есептеу аспаптарын сатып алуды және орнатуды;
      уәкiлеттi органның табиғи монополия субъектiсiне қайта ұйымдастырудың жүргiзiлуiн және оның акцияларының сатып алынуын, оның негiзгi қаражатпен мәмiле жасасуына нақты бақылау жасауды көздеу жоспарланып отыр.
      Бұл ретте тұтынушы тарифтік сметалардың атқарылуы туралы ақпаратты алуға; жария тыңдалымдарға қатысуға; тарифтердi негiздеу үшiн пайдаланылатын ақпаратпен (заңмен қорғалатын құпияны қамтитын ақпараттан басқа) танысуға құқылы болады.
      4) табиғи монополия субъектiлерiнiң қызметтерiне тарифтердi 3 айдан 6 айға дейiн қайта қарай алмаса, мерзiмдi ұзарту қажет, ал өтiнiмдi қарау кезеңi 30 күннен 60 күнге дейiн.
      Бұдан басқа, жалпы заң шығармашылығы практикасына сәйкес табиғи монополистердiң құқықтық субъектiлiгi мәселелерiне қатысты барлық негiзгi ережелердi заңның өзiнде барынша ашылады, ал заңға тәуелдi нормативтік құқықтық кесiмдерде тек рәсімдік және техникалық мәселелердi ашу болжанып отыр.
      Сондай-ақ Азаматтық  кодекске сәйкес табиғи монополиялар субъектілерiнiң қызметтер көрсетуiне арналған жария үлгi шартты әзiрлеу жоспарланып отыр.
      "Нақты" экономикалық жағдай тұрақты қозғалыста болғандықтан, қолданылып жүрген заңнамада онымен бiрге өзгеретiнiн ескеру қажет. Монополияға қарсы заңнама бүгiнгi күнге дейiн өзiнiң статистикалығымен ерекшеленген. Жинақталған тәжiрибенi ескере отырып, заңға тәуелдi кесiмдер мен тарифтердi есептеу әдiстемелерiне түзетулер енгiзу қажет болады.
      5) көрсетiлетiн қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) табиғи монополия саласына жатқызу мәніне қызмет түрлерінде арнайы экономикалық талдау жүргізуді көздейтін табиғи монополия субъектілерінің тариф түзуді жетiлдiру жөнiнде жұмыс жүргiзуi қажет. "Табиғи монополиялар туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен табиғи монополия саласына жатқызылған қызмет түрлерiн, бiрқатар жағдайларда реттелетiн қызметтердiң өздерi кеңiнен айқындайды. Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң көпшiлiгi қызметтердiң (тауарлардың, жұмыстардың) екi және одан да көп түрлерiн көрсетедi, бұл ретте олардың кейбiреулерi ғана реттелетiнге жатады. <*>
      6) Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң реттелетiн қызметтер (тауарлар, жұмыстар) түрлерi бойынша табыстарды, шығындар мен iске қосылған активтердi бөлектеп есепке алуды жүргiзуi ережесiн әзiрлеу қажет. Бөлектеп есепке алу реттелетiн қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) тарифтер мен тарифтiк сметалар қалыптастыру кезiнде ескерiлетiн шығындардың ашықтығы мен негiздiлiгiн қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi. Бұдан басқа, бұл бiр қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) басқалардың есебiнен тоғыспалы субсидиялау, оның iшiнде шығыстардың бiр бөлiгiн реттелмейтiн қызметтерден (тауарлардан, жұмыстардан) реттелетiндерге ауыстыру тәжiрибесiн тоқтатуға ықпал ететiн болады. <*>
       Ескерту. 5-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .

       2. ТАРИФТIК ӘДIСНАМАНЫ ЖЕТIЛДIРУ. ТАРИФТЕРДI ЕСЕПТЕУ ӘДIСТЕРI

       1) ТАРИФ ТҮЗУДІҢ ЖАҢА ӘДІСТЕРІН ЕНГІЗУ

      Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметтерiне тарифтер объективтi және субъективтi факторлардың көп санымен айқындалады. Тарифтi есептеу әдiсiн, төлемдердi саралау шамасын, шығындарды есептеу әдiсiн таңдау реттеушi органға сыртқы факторлардың өзгеруiне икемдi түрде ден қоюға мүмкiндiк бередi.
      Тариф түзудiң бiрнеше әдiстерi бар, олардың iшiнде негiзгiлерi:
      шығындық әдiс;
      активтердiң реттелетiн базасына пайда нормасын айқындау әдiсi;
      орташа мерзiмдi кезеңге тарифтердiң шектi деңгейiн белгiлеу әдiсi болып табылады.
      Шығындық әдiстiң негiзiнде қызметтердi өндiру және сату шығындарын есептеу жатыр. Осы әдiс табиғи монополияларға реттелетiн шығындарды, олардың тиімділігiне қарамастан, өтеу кепiлдiгiн бередi, бiрақ инвестицияларды ынталандырмайды.
      "Активтердiң реттелетiн базасына пайда" есептеу әдiсi өз мiндеттемелерiн жабу үшiн және инвестицияларды тарту үшiн жеткiлiктi тарифтер деңгейiн қамтамасыз етедi.
      Орташа мерзiмдi кезеңге арналған тарифтердiң шектi деңгейлерiн белгiлеу әдiсi (тарифтiк сметада айқындалатын) шығындардың ұйғарынды деңгейiн және (активтердің реттелетiн базасының негiзiнде есептелетiн) ұйғарынды пайда нормасын 3 жылға жорамалдайды.
      Қазiргi жағдайларда активтердiң реттелетiн базасына (АРБ) пайда нормасын айқындау және орташа мерзiмді кезеңге тарифтердiң шектi деңгейiн белгiлеу әдiстерi неғұрлым үдемелi болып табылады.
       Ескерту. 1)-тармақшаға өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .

       Активтердiң реттелетiн базасына пайда есептеу әдiсi

      Бүгiн тарифтердi құру құрылымы негiзгi екi бөлiмнен тұрады: шығындар плюс пайда. Тарифтiң шығын бөлiмiн қалыптастыруға қойылатын талаптар "Табиғи монополиялар туралы" Қазақстан Республикасының Заңында, Табиғи монополия субъектілері үшiн шығындарды қалыптастырудың ерекше тәртiбiнде реттелген.
      Сонымен бiрге нарықтық экономика жағдайларында табиғи монополия саласын реттеудiң негiзi шығындардың негiзделген деңгейiнiң орнын толтыру ғана емес, сонымен қатар табиғи монополия субъектiлерiнiң тиiмдi дамуы үшiн пайда белгілеу болып табылуға тиiс.
      Шығыс Еуропа және Орта Азия мемлекеттерiнiң реттеушi органдарының Энергетикалық Қауымдастығының мүшесi болған соң, Еуропаның көптеген елдерiнiң: Венгрияның, Польшаның, Словакияның, Испанияның және т.б. тарифтiк саясат саласында жинақтаған тәжiрибесi зерделендi. Осы елдердiң табиғи монополиялардың қызметтерiне тарифтер реттеу негiзiнде акционерлердiң мүддесiн ескере отырып, активтердiң реттелетiн базасына пайда айқындау қағидаты жатыр. Табиғи монополиялар саласын реттеудiң халықаралық практикасы тартылған қарыз капиталына ғана емес, сонымен қатар меншiктi (акционерлiк) капиталға да сыйақы төлеудi ескередi.
      Қазақстанда табиғи монополиялар субъектілерi ұсынатын қызметтер көлемінің 1999 жылға дейiн құлдырауы өндiрiстiк активтердiң едәуір үлесiн босатуға алып келдi. Осылайша, су шаруашылығы саласында активтердiң iске қосылуы - 40% деңгейiнде, энергетика саласында 50%-60% қалыптасты. Бұл ретте көптеген табиғи монополияларда негiзгi қорлардың табиғи тозуы төменгi мәннен асып кетті: мысалы, энергетика саласында - 50%-тен 60%-ке дейiн, темiр жол көлiгi саласындағы табиғи тозу деңгейi - 60%-тен астам. Оның нәтижесiнде көрсетiлетiн қызметтердің сапасы төмендеп және, оның салдары ретiнде, нормативтен тыс ысырап өсіп отыр.
      Бұдан басқа, бүгiн табиғи монополиялар субъектiлерi тарифтердi қалыптастыру кезiнде қажеттi пайда деңгейiн инвестициялық бағдарламалардың немесе күрделi жөндеу көлемдерiнiң негiзiнде дәлелдеп отыр. Тариф түзудiң мұндай әдiсi "шығындық" қағидатқа ие.
      Тариф түзудiң осы қағидатын қолдану табиғи монополиялардың қызметтерiне тарифтердiң едәуiр өсуiне алып келуі мүмкін, мысалы, су шаруашылығы жүйелерінде ескі әдісті қолдану 2003 жылы тарифтің 30%-ке өсуіне алып келеді.

2-кесте

Активтердің реттелетін базасына пайда нормасының әдісін енгізудің салыстырмалы кестелері
Су шаруашылығы жүйесінің қызметтері

_________________________________________________________________________
                      !2002 ж.     !2003 ж.     !2004 ж.     !2005 ж.
                      !2001 ж.-ға,%!2002 ж.-ға,%!2003 ж.-ға,%!2004 ж.-ға,%
_________________________________________________________________________
Қолданылып жүрген       110,1        130,4        120,8        117,3
әдістеме бойынша
_________________________________________________________________________
АРБ-ға пайда ставкасы     -          116,3        107,7        103,6
15% кезінде
_________________________________________________________________________

                      Кәріз жүйесінің қызметтері
_________________________________________________________________________
                      !2002 ж.     !2003 ж.     !2004 ж.     !2005 ж.
                      !2001 ж.-ға,%!2002 ж.-ға,%!2003 ж.-ға,%!2004 ж.-ға,%
_________________________________________________________________________
Қолданылып жүрген       105,2        126,1        109,2        105,3
әдістеме бойынша
_________________________________________________________________________
АРБ-ға пайда ставкасы     -          116,2        108,5        104,1
15% кезінде
_________________________________________________________________________

      Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, қазiргi уақытта активтердiң реттелетiн базасына пайда ставкасын белгiлеу тәртiбi жөнiндегi әдiстемелiк ұсынымдардың жобасы даярланды, ол пайданы қалыптастыруда негiзгi екi қағидатты ескередi: бiрiншiсi - активтердiң iске қосылуы және екiншiсi - меншiк иелерінің инвестицияларды тартуға мүдделілiгi.
      Пайданың мөлшерi iске қосылған активтердiң құнына тәуелдi болады, ол түпкiлiктi нәтижесiнде табиғи монополия субъектiлерiнiң негiзгi қорларына инвестициялар тартуды ынталандыруға тиiс және ол мынадай формула бойынша айқындалатын болады:
      ТПҰН = АБР*ТПС, мұндағы:
      ТПҰН - таза пайданың ұйғарынды нормасы (теңге), 
      АРБ - iске қосылған активтердің реттелетiн базасы (теңге), 
      ТПС - таза пайда ставкасы (%). 
      Iске қосылған активтердің реттелетiн базасына пайда ставкасын есептеу әдiсiн iс жүзiнде пайдалану субъектiлердің негiзгi қорлардың құнын нақты (нарықтық) құнға дейiн қайта бағалау мүмкiндiктерiне негiзделетiн болады.
      Пайданы айқындауда қолданылатын екiншi көрсеткiш активтердiң iске қосылу деңгейi сияқты пайданы есептеудi табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметтердi өндiру мен көрсету кезiнде активтердi пайдалануына тәуелдi етедi. Бұдан басқа, экономикалық көзқарас тұрғысында осы жол пайданы айқындаудың шығындық сипатына ие емес және табиғи монополия субъектiлерiнiң инженерлiк жүйелердiң тиелiмiн арттыруға деген ұмтылысын ескередi.
      Iске қосылған активтердiң реттелетiн базасы табиғи монополия субъектiлерiнiң негiзгi қорларының қалдық құны мен олардың iске қосылу коэффициентiнiң негiзiнде мынадай формула бойынша есептеледi:
      АРБ = АҚ * K мұндағы:
                  іс, 
      АҚ - активтердiң нақты құны (теңге), 
      K iске қосылған активтердiң коэффициентi. 
       іс 
      Ұсынылып отырған жолдар iске қосылған активтерге пайда ставкасының негiзiнде "ҚазТрансОйл" үшiн тарифтердi есептеу әдiстемесiн қолдану тәжiрибесiне негiзделген. Мұнай құбыры кәсiпорнының тарифiнде көзделген пайда компанияның инвестицияларды жүзеге асыруына, техникалық қайта жарақтануына және жаңа технологияларды енгiзуiне ақша салуға мүмкiндiк бердi. Бүгiнде осы әдiстеменi енгiзудiң арқасында компания активтерiнiң iске қосылуы 2001 жылы 1999 жылмен салыстырғанда, 29,7%-ке өстi деп айтуға болады.
      Қазiргi уақытта әзiрленiп жатқан әдiстемеде пайданы тек активтердiң iске қосылуын ғана емес, сонымен бiрге меншiктi капиталға сыйақы ставкасын қоса ескерiп есептеу ұсынылып отыр.
      Тариф түзудiң жаңа әдiсiн қолдану табиғи монополиялардың әр түрлi салалары үшiн пайда ставкасын айқындау кезінде сараланған жолдарға негiзделетiн болады.
      Осылайша, су шаруашылығы жүйелерi үшiн пайдада технологиялық қатердi ескеру ұсынылып отыр.
      Энергетика секторы үшiн экономика дамуының (жалпы iшкi өнiмнің) арту қарқындарының елiмiз бойынша электр энергиясын тұтынудың iшкi көлемдерiне қарай өзгеру икемділiгінің көрсеткiштерiн ескеру ұсынылып отыр.
      Су шаруашылығы жүйелерiне жылдам инвестициялардың қажеттiгi мен олардың тұтыну бағаларының индексiне әсерiнiң шамалы үлесi 2003 жылдан бастап осы табиғи монополия субъектілерi үшiн iске қосылатын активтердің реттелетiн базасына пайда есептеу әдiстемесiн енгiзудің бiрiншi кезектiлiгiн айқындайды. Әдiстеменi енгiзудi 2005 жылдың соңына дейiн кезең-кезеңмен және жүйелердің жай-күйi мен тарифтердiң бүгiнгi күнгi негiзсiз сараланымын жоюды ескере отырып, аймақтар бойынша саралауды жүзеге асыру жоспарланып отыр, онда оны әзiрлеу 2002 жылдың соңына дейiн аяқталатын болады.
      "КЕGОС" ААҚ реттеуге қатысты Агенттiк 2003 жылдың соңына дейiн тарифтердi есептеу әдiснамасының активтердiң реттелетiн базасындағы пайданы есептеу бөлiгiне өзгерiстер енгiзу жоспарлап отыр.
      Бөлушi электр желiсi компаниялары үшiн iске қосылған активтердiң реттелетiн базасына пайда ставкасын есептеу әдiстемесiн енгiзудi электр энергиясын кернеу сыныптары бойынша беру жөнiндегi қызметтерге тарифтер есептеу әдiснамасы әзiрленгеннен және ол 2003 жылы кезең-кезеңмен енгiзiлгеннен кейiн жүзеге асыру жоспарланып отыр. Бұдан басқа, Қазақстанның 6 облысындағы бүгiнгi күнгi электр энергиясына тарифтердiң негiзсiз сараланымы жойылуға тиiс.
      Экономиканың көлiк-коммуникация секторы саласында 2002 жылдың соңына дейiн "Қазақстан темiр жолы" ҰК" ЖАҚ және "Қазпочта" ААҚ үшiн осы әдiстеменi қолдану жөнiндегi қағидатты жолдарды жасау ұсынылып отыр.

       Орташа мерзiмдi кезеңге арналған шектi тарифтердi есептеу әдiсi

      Табиғи монополиялардың саласына инвестицияларды тартудың басқа маңызды ынталандырмасы орташа мерзімді кезеңге арналған шектi тарифтердi белгiлеу әдiсiн енгiзу болып табылады.
      Шектi тариф олардың шегінде табиғи монополиялар өз қызметiн жүзеге асыратын тариф шеңберлерiн белгiлеу деп түсіндіріледі.
      Шектi тарифтердi белгiлеудiң басты мiндетi неғұрлым жеңiлдіктi жағдайларда ұзақ мерзiмдi инвестицияларды тарту, өтпелi кезең экономикасының тұрлаусыздығымен байланысты қатерлердi азайту, сондай-ақ өндiрiстiк шығындарды азайтуға ынталандыру болып табылады. 
      Тариф түзудiң жаңа қағидаттарын енгiзу, бәрiнен бұрын, экономиканың "табиғи-монополиялық" секторларында реформалар жүргiзуге байланысты. Табиғи монополиялар субъектiлерiн қайта құрылымдау бағдарламаларын әзiрлеу табиғи монополиялар салаларының "қусырудың" және қызметтердiң (тауарлардың, жұмыстардың) қалған түрлерiн бәсекелес секторға берудiң қажеттi шарты болып табылады. <*>
      Табиғи монополия субъектiсiнiң орташа мерзiмдi кезеңге арнап бекiтiлген инвестициялық бағдарламаны iске асыру жөнiндегi мiндеттемелердi қабылдауы шектi тарифтердi ұсыну шарты болып табылады. Бұдан басқа, шектi тарифтердi есептеу кезінде iске қосылған активтердiң реттелетiн базасына есептелген пайда ескерiлетiн болады.
      Алғаш рет Еуропа Қайта құру және Даму Банкi (ЕҚДБ) Қарағанды қаласының энергокешенiне ("Қарағанды Пауэр" ЖШС) инвестициялық жобаны iске асыруға байланысты осы әдiстеменi қолдануды ұсынды.
      Осы мақсаттарда ЕҚДБ консультанттарды - "Фронтье Экономикс" компаниясын тартты. 
      Бiрқатар оң сәттерiне қарамастан, консультанттар ұсынған әдiснама бiрқатар қолданылып жүрген заңнамаға қарама-қайшылықтарға ие және тұтынушылардың құқықтарын бұзады. 
      Көрсетiлген әдiснаманың негiзiнде деңгейi 3 жыл бойы (орташа мерзiмдi кезең) өзгермейтiн шектi (орташа есептелген) тарифке негiзделген жаңа тариф түзу тұжырымдамасын әзiрлеу ұсынылып отыр.
      "Фронтье Экономикс" компаниясы ұсынған әдiснама бойынша тарифтер орташа мерзiмдi кезең аяқталғаннан кейiн, мысалы, "Қарағанды Пауэр" С үшiн 30%-ке артуы мүмкiн, ал Агенттiк жобасын iске асырған жағдайда тарифтiң артуы тек 13% деңгейiнде ғана қалыптасады және 3 жыл бойы тұрақты болады.
      Мыналар:
      шектi тарифтi есептеу кезiнде елiмiздiң дамуының макроэкономикалық көрсеткiштерiнiң ескерілетiн болатыны;
      табиғи монополиялар субъектілерiнiң өндiрiс тиiмдiлiгiн арттырудан алатын кiрiстерге дербес билiк ету мүмкiндiгiн алатыны маңызды болып табылады.
      Шектi тарифтердi енгiзу кезiнде құзыреттi органдардың (салалық министрлiктердiң) нормативтердi, инвестициялық бағдарламаларды бекiту, реттеушi органның тарапынан инвестициялық бағдарламалардың iске асырылуын бақылау бөлiгiндегi рөлi мен жауапкершілiгi артады.
      Бұдан басқа, осы әдiстi қолдану табиғи монополиялар субъектілерiн таңдаудың мынадай өлшемдерiне негiзделуге тиiс:
      субъектiнiң қаржы-шаруашылық қызметiнiң тұрлаулылығы;
      нақты пайданың болуы;
      көрсетiлетiн қызметтер көлемдерінің тұрлаулылығы;
      бақыланатын дебиторлық берешек;
      субъектiнiң активтерiне кепiлдiктердің болмауы және iрi бақыланбайтын қарыздар;
      компанияның қалыптасқан инвестициялық имиджi.
      Осы әдiснамалық жолдар бiздiң елiмiзде қолданылған жоқ және тұтастай алғанда халықаралық практикада қолданылатын әдiснаманы қайталамайды. Сондықтан, 2003 жылдан бастап бiрқатар салаларда тарифтердi жаңа әдiстеме бойынша қалыптасыруға көшу болжанып отыр. Жаңа әдiстемеге көшу туралы шешiмдi шаруашылық жүргiзуші субъектiлер тек жоғарыда көрсетiлген өлшемдерге сәйкес келген жағдайда және уәкiлеттi органның шешiмi бойынша қабылдайтын болады.
      Сөйтіп, теңiз портының қызметтерiне шектi тарифтер есептеу әдiстемесiн енгiзу Қазақстан Республикасының Үкiметi "Теңiзде жүзу саудасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес теңiз портының мiндеттi қызметтерiнiң тiзбесiн айқындағаннан кейiн жүзеге асыру жоспарланып отыр.
      Шектi тарифтердi енгiзу мыналарды айқындайтын нормативтiк құқықтық кесiмдердi қамтитын тиiстi нормативтiк негiзде жүзеге асырылуға тиiс:
      табиғи монополиялар субъектiлерiнiң iске қосылған активтерiнiң реттелетiн базасына пайда ставкасын және оларды белгiлеу тәртiбiн есептеу;
      табиғи монополиялар субъектілерiнiң қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) өндiруiмен ұсынуына орташа мерзімдi кезеңге арналған негiзде шектi тарифтердi есептеу тәртiбi;
      орташа мерзiмдi негiзде шектi тарифтердi енгiзу және тарифтердiң шектi деңгейлерi белгiленген табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметiн бақылауды жүзеге асыру тәртiбi.
      Көрсетiлген нормативтiк құжаттарды әзiрлеу 2002 жылдың соңына дейiн, кейiннен 2003 жылдан бастап шектi тарифтердi енгiзе отырып, аяқтау болжанып отыр.
      Шектi тарифтердi қолданудың бiрiншi жобаларын iске асырғаннан кейiн агенттiк табиғи монополияларды реттеу практикасына, әсiресе су шаруашылығы жүйесi мен электр энергетикасының, көлiк-телекоммуникация секторының субъектiлерi үшiн шектi тарифтердi кеңiнен тарату арқылы тарифтiк саясатты одан ары жетiлдiрудi жалғастырады.

       2) ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯЛАР СУБЪЕКТIЛЕРIНIҢ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҰТЫНУШЫЛАРЫНЫҢ
         ЖАЙ-КҮЙІНІҢ МОНИТОРИНГI

      Жоғарыда көрсетiлген тариф түзу әдiснамаларын iске асырудың негiзi толық ауқымды техникалық және қаржылық сараптама жүргiзу, қызметтердiң түрлерi бойынша өзiндiк құнды айқындау, табиғи монополиялар саласына жатқызылған қызметтердiң (тауарлардың, жұмыстардың) түрлерi бойынша табиғи монополиялар субъектiлерiнiң табыстарды, шығындар мен iске қосылған активтердi бөлектеп есепке алуды жүргiзуi табиғи монополиялар субъектiлерi жай-күйінің мониторингi болуға тиiс. <*>
      Табиғи монополиялар субъектiлерi мен олардың қызметтерiн тұтынушылардың жай-күйін оларға қатысты қабылданатын шешiмдердi негiздеу үшiн шұғыл түрде қадағалау жүйесiн дұрыс жолға қою қажет.
      Реттеушi органның көзқарасы тұрғысында табиғи монополиялар субъектiлерiне мониторингтi мынадай бағыттарда ұйымдастыру қажет:
      әр субъектiнiң негiзгi қаражатының жай-күйiнiң мониторингi;
      көрсетілетiн қызметтер көлемiнiң мониторингi;
      шығыстар мен кірiстердiң мониторингі;
      қызметтердi тұтынушылардың мониторингi.
      Осы мақсаттар үшiн көрсетiлген бағыттарда табиғи монополиялар субъектiлерiнiң жай-күйiн модельдеудiң тиiстi құралдарын және қажеттi статистикалық нысандарды әзiрлеу қажет.
      Жиналатын ақпараттың үлкен көлемiне және шұғыл талдаудың қажеттiгiне орай деректердiң автоматтандырылған дерекқорын құру талап етіледi (2004 жылғы 4-тоқсан). Табиғи монополиялар субъектiлерi жай-күйiнiң нәтижелерi субъектiнiң өзiнiң жай-күйiн сапалы талдау, ұсынылатын инвестициялық бағдарламалардың негiздiлiгiн бақылау, қызметтердiң көлемiн, тарифтердiң деңгейiн болжау тарифтердiң тұтынушылардың жай-күйiне әсерiн талдау үшiн пайдаланылатын болады.
       Ескерту. 2)-тармақшаға өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .

       3) ТАРИФТЕРДI ӨЗГЕРТУДІҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ БАСҚА САЛАЛАРЫНА ЖӘНЕ ХАЛЫҚҚА ӘСЕРIН
         ТАЛДАУ ҚҰРАЛДАРЫН ӘЗIРЛЕУ

      Табиғи монополиялар субъектiлерiн талдау мен олардың қызметтерiн тұтынушыларды талдау сұраным көлемдерiнiң тарифтердiң деңгейiне тәуелдiлiгi тұрғысында салалардың өзара әсер дәрежесiн бағалау мен тарифтердiң теңгерiмдi деңгейiн негiздеу мiндеттерiне жүйелi көзқарастың қажет екендiгiне әкеледi.
      Табиғи монополиялардың қызметтерiне тарифтер деңгейлерiнiң экономиканың басқа салаларына қатысушылардың жай-күйiне өзара әсерiн бағалаудың неғұрлым тез жолы, тұтастай алғанда, экономиканың мүдделерi тұрғысында салалар арасындағы теңгерiмінің мүмкiн бұзылуы туралы бiлдiретiн макро- және микродеңгейге индикаторлар жүйесін айқындауға негізделген.
      Бұл үшiн, бiрiншi кезекте, табиғи монополиялар саласына тiкелей қатысушылардың дамуының жай-күйi мен серпiнiн сипаттайтын микродеңгейлі индикаторларды әзiрлеу қажет.
      Мысалы, табиғи монополия субъектiлерінің жай-күйi мен даму серпiнен сипаттайтын индикаторларға:
      көрсетілген қызметтердiң (жұмыстардың) негiзгi өндiрiстiк көрсеткiштерін;
      негiзгi құралдар жай-күйiнiң көрсеткiштерiн (тозу дәрежесiн, жаңарту коэффициенттерiн, жою коэффициенттерiн, қуаттардың тиелу деңгейiн және басқаларды) кiрiстiлiктiң қаржылық көрсеткiштерiн (пайданы, шығарылатын өнiмдер мен қызметтердiң пайдалылығын, активтердiң пайдалылығын, меншiктi капиталдың пайдалылығын және басқаларды);
      инвестициялық белсендiлiктiң көрсеткiштерiн (негiзгi және айналым капиталына инвестициялардың көлемiн, инвестицияларды қаржыландырудың көздерiн) жатқызуға болады.
      Табиғи монополиялардың өнiмдерi мен қызметтерiн тұтынушылардың жай-күйiн көрсететiн индикаторларға мыналарды жатқызуға болады:
      жеке тұлғалар (халық) үшiн: аймақтар бойынша халық табысының деңгейiн; халықтың сатып алу қабiлетiнiң бағасын; табиғи монополиялардың қызметтерiне жұмсалатын шығыстардың халықтың жалпы тұтыну шығыстарындағы үлесiн;
      заңды тұлғалар (кәсiпорындар мен ұйымдар) үшiн: кәсiпорындар кiрiстілігiнiң көрсеткiштерiн; табиғи монополиялардың қызметтерiне жұмсалатын шығыстардың шығындардың жалпы құрылымындағы үлесiн жатқызуға болады.
      Бiр саладағы тарифтердiң өзгеруiнiң басқа сала субъектiлерiнiң қаржы-экономикалық жай-күйiне әсерiн бағалау экономиканың дамуындағы макроэкономикалық теңгерiмді қамтамасыз ету тұрғысынан алғанда мемлекет үшiн үлкен мәнге ие.
      Қаралып отырған проблеманың теорияға да, практикаға да қатысты үлкен күрделілігі мен ауқымдылығы, көптеген сыртқы және iшкi факторлардың әсерiн ескеру қажеттігi қазiргi заманғы экономика және математика ғылымының құралдары арқылы зерттеудiң кешендi сандық әдiстерiн бiр саланың шегiнде де әзiрлеудi мүмкiн етпей отыр. Қазiргi модельдер мен әдiстер негiзiнен әртүрлi макроэкономикалық көрсеткіштерді қарастырады, салалардың өзара әсер ету дәрежесiне кейбiр сапалы бағаларына сүйенедi және салалардың тепе-теңдiгiне әсер ететiн бiр немесе екi басты фактор ескеріледi. Осындай модельдердi шешу негiзінде алынған қорытындылар сапалы сипатқа ие, өйткенi модельде ескерiлмеген факторлардың әсерi басты факторлардың әсерiмен салыстырылуы мүмкiн.
      Табиғи монополиялар тарифтерi деңгейлерiнің салалардың жай-күйiне өзара әсерiн макроэкономикалық талдау әдiстемесiн әзiрлеу қажет. Бұл әдiстеменiң шұғыл талдау үшiн қолданудың ай сайынғы немесе тоқсан сайынғы аралық мерзiмi болуы тиiс.
      Индикаторлар арасындағы өзара байланыстарды зерттеу салалардың тарифтiк жүйесiнiң басқа салалардың қаржы-экономикалық мүмкiндiктерiне өзара әсерi туралы жорамалдауға мүмкiндiк бередi. Бұл ретте индикаторлардың бiр-бiрiне әсер етуiн зерделеудiң тиiстi әдiстерiн әзiрлеу қажет.
      Сондай-ақ тарифтердiң өзгеруiнiң халықтың жағдайына әсер ету салдарларын бағалау қажет. Бұл үшiн аймақтар бойынша халық табысының деңгейi мен тұтыну шығыстарының құрылымын талдау қажет. Табиғи монополиялардың қызметтерiне жұмсалатын шығыстардың халықтың жалпы тұтыну шығыстарындағы үлесiн бағалау керек. Одан ары осы шаманың тариф шамасы өзгерген кезде қалай өзгеретiнiн байқау қажет. Сонымен қатар халықтың тарифтiң өзгергенiне қалай қарайтынын (ұсынылатын қызметтердi тұтыну көлемдерiнiң өзгеруi мағынасында) бағалауға, яғни табиғи монополиялардың қызметтерiне сұраным икемдiлiгiнiң коэффициенттерiн бағалауға болады. Осы коэффициенттердi ескере отырып, тарифтiк саясатты айқындау қажет.
      Көрсетiлген мақсаттарды iске асыру үшiн реттеушi орган Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгiмен, Қазақстан Республикасының Статистика жөнiндегi агенттiгiмен және басқа да құзыреттi (салалық) министрлiктермен бiрлесiп, ғылыми-зерттеу институттарын тарта отырып, табиғи монополиялар субъектiлерi мен олардың қызметтерiн тұтынушылардың жай-күйi индикаторларының жүйесiн (2003 жылдан бастап) әзiрлеу қажет.

       6. ҚАЖЕТТI РЕСУРСТАР МЕН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРI 

       Ескерту. 6-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .

      2002-2004 жылдарға арналған Бағдарламаның құны 992,188 млн. теңге мөлшерiнде бағаланады. Қаржыландыру тек республикалық бюджет қаражатынан жүргiзiлетiн болады.
      2002 жылы нормативтiк құқықтық базаны әзiрлеуге және жетiлдiруге консультанттар тартуға республикалық бюджеттен 17,1 млн. теңге сомасында қаражат бөлiндi.
      Бағдарлама 2003-2004 жылдары 975,088 млн. теңге мөлшерiндегi, оның iшiнде 2003 жылы 435,362 млн. теңге мөлшерiндегi, ал 2004 жылы - 539,726 млн. теңге шығындарды талап етедi.<*>

3-кесте

       Ескерту. 3-кесте жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .

              Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң тарифтiк саясатын
жетiлдiрудiң 2003 - 2004 жылдарға арналған бағдарламасының
мақсаттары мен мiндеттерiне жету үшiн қажеттi ресурстар

                                                       (млн. теңге)
___________________________________________________________________
     Іс-шаралар            |  2003 ж.  |  2004 ж.   |  Жиыны:
___________________________________________________________________
Нормативтiк құқықтық
базаны әзiрлеуге және
жетiлдiруге                   85,362     135,362      220,724
консультанттар тарту,
оның iшiнде:

табиғи монополиялар           85,362        100       185,362
субъектiлерiнiң қызметiн
реттейтiн белгiлi бiр
тауар рыногында үстем
(монополиялық) жағдайға         -         35,362       35,362
ие субъектiлердiң
қызметiн реттейтiн

Табиғи монополиялар
субъектiлерiнiң қызметiне       350          220          570
қаржылық және техникалық
сараптама жүргiзу

Тауар рыноктарына талдау
жүргiзу                          -           80            80

Монополистер қызметiнiң
мониторингi бойынша              0        104,364     104,364
электрондық дерекқор
жасау (1-ші кезең)

Барлығы:                     435,362      539,726     975,088
____________________________________________________________________

       7. Күтілетін нәтижелер

      Тарифтік саясатты жетілдірудің 2002-2004 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру нәтижесінде:
      табиғи монополист кәсіпорындар қызметтеріне тарифтерді өзгертудің 2002-2004 жылдарға арналған индикативтік болжамы кестеге сай келеді.

4-кесте

       Ескерту. 4-кестеге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .

Табиғи монополист кәсіпорындардың өнімі мен қызметтеріне тарифтерді өзгертудің 2002-2004 жылдарға арналған индикативтік болжамы

_________________________________________________________________________
                              !   2002 ж.      !  2003 ж.    !  2004 ж.
                              ! желтоқсан      ! желтоқсан   ! желтоқсан
  Мемлекеттік реттеуіштер     !   2001 ж.      !   2002 ж.   !  2003 ж.
                              ! желтоқсанға    !желтоқсанға  !желтоқсанға
                              ! қарағанда, %,  !қарағанда, %,!қарағанда, %,
                              !   болжам       !  болжам     !  болжам
_________________________________________________________________________
Бөлуші электр желісі компа.      108,6             103,1         104,5
ниялары беретін электр
энергиясы
_________________________________________________________________________
Магистральды желілер арқылы      103,0             106,0         107,0
электр энергиясын тасымалдау
_________________________________________________________________________
Табиғи газды тасымалдау:
Магистральды құбыр желілері
арқылы                           100,0             100,0         100,0
Бөлуші құбыр желілері арқылы     110,4             105,4         103,8
Мұнайды магистральды құбыр
желілері арқылы тасымалдау**     100               100,0         100,0
_________________________________________________________________________
Жылу энергиясы                   11,3              103,8         104,2
_________________________________________________________________________
Ауыз суды беру және              113,1             107,1         109,3
ағынды суды бұру                 102               106,9         107,9
_________________________________________________________________________
Шаруашылық жүргізуші субъектілер
үшін жүктерді республика
ішінде темір жол көлігімен
тасымалдау                       104,1             105,9         105,8
_________________________________________________________________________
Темір жол көлігімен
жолаушыларды тасымалдау          105,8             105,7         105,4
_________________________________________________________________________
Байланыс қызметтері:
Шаруашылық жүргізуші субъектілер 104               103           103
үшін                
халық үшін                       105               105,9         105,8
_________________________________________________________________________
Почта байланысының жалпыға       105,5             102           102
қол жетiмдi қызметтерi
_________________________________________________________________________

      Ескерту: ** "ҚазТрансОйл" ЖАҚ үшін тасымалдау тарифін есептеу әдістемесінің өзгеруіне байланысты

      тұтынушылардың құқықтарын қорғауды күшейтуге және табиғи монополиялар субъектілерi қызметiнiң ашықтығын арттыруға мүмкiндiк беретiн нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдау;
      табиғи монополиялар саласындағы экономиканы мемлекеттiк реттеу тетiгiн жетiлдіретiн әдіснамалық жолдарды әзiрлеу;
      табиғи монополиялар субъектiлерiнің өндiрiсiн жаңартуды инвестициялау үшiн жағдайлармен қамтамасыз ету;
      өндiрiстi жаңғырту және нормативтен жоғары ысырапты азайту есебiнен ұсынылатын қызметтердiң сапасын арттыру;
      табиғи монополиялар субъектiлерiнің тарифтерi өзгеруiнiң олардың тұтынушыларына әсерiн талдауға мүмкiндiк беретiн әдiстемелер мен бағдарламалық өнiмдердi әзiрлеу;
      табиғи монополиялар қызметiнiң саласының мониторингi жүйесiн құру;
      табиғи монополиялар субъектiлерiнің қызметтерiне тарифтердi тұтынушылардың топтары бойынша негiзсiз саралауды жою.

       8. Бағдарламаның іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

       Ескерту. 8-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.18. N 337   қаулысымен .
       Ескерту. 8-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.08.31. N 914   қаулысымен .

__________________________________________________________________________
Р/с!           Іс-шара        !Аяқталу !Орындалуына !Орындалу!Бол. !Қаржы.
N  !                          !нысаны  !(іске асыры.!(іске   !жанып!ландыру
   !                          !        !луына)      !асырылу)!отыр.!көзі
   !                          !        !жауаптылар  !мерзім. !ған  !
   !                          !        !            !дері    !шығ. !
   !                          !        !            !        !ыстар!
__________________________________________________________________________
1               2                 3         4          5       6     7
__________________________________________________________________________
                                  2002 жыл
__________________________________________________________________________
1  Активтердің реттелетін      ТМРБҚА    ТМРБҚА,     2002 ж.   1,5  Респуб.
   базасына пайда ставкасын    бұйрығы   ЭМРМ, ККМ   4-тоқсан       бюджет
   есептеу жөніндегі әдістеме.
   ні және оларды табиғи моно.
   полиялар субъектілері үшін
   белгілеу тәртібін әзірлеу
__________________________________________________________________________
2  Орташа мерзімді негіздегі   ТМРБҚА    ТМРБҚА,     2002 ж.   1,5  Респуб.
   тарифтердің шекті деңгей.   бұйрығы   ЭМРМ, ККМ   4-тоқсан       бюджет
   лерін есептеу тәртібін
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
3  Шығыстарды тасымалдаудың    ТМРБҚА    ТМРБҚА,     2002 ж.   4    Респуб.
   түрлеріне бөлу және жүктер. бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   ді темір жолмен тасымалдау.
   дың өзіндік құнын айқындау
   әдістемесін әзірлеу
__________________________________________________________________________
4  Жолаушыларды темір жолмен   ТМРБҚА    ТМРБҚА,     2002 ж.   1,5  Респуб.
   тасымалдаудың өзіндік       бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   құнын есептеу әдістемесін
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
5  Қазақстан Республикасы      ТМРБҚА    ТМРБҚА,     2002 ж.   2,0  Респуб.
   әуежайларындағы жерде       бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   көрсетілетін қызметтер үшін
   әуежайлық алымдар мен тариф.
   терді есептеу әдістемесін
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
6  Жылуэлектр станцияларында   ТМРБҚА    ТМРБҚА,     2002 ж.   2,0  Респуб.
   жылу мен электр энергиясын  бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   өндіру арасындағы шығындарды
   бөлу жөнінде әдістеме
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
7  Телекоммуникациялар қыз.    ТМРБҚА    ТМРБҚА,     2002 ж.   1,5  Респуб.
   меттерінің негізгі шығын.   бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   дарын бөлу және өзіндік
   құнын айқындау жөнінде
   әдістеме әзірлеу
__________________________________________________________________________
8  Өндірістік мұқтаждар үшін   ТМРБҚА    ТМРБҚА,     2002 ж.   1,2  Респуб.
   тендерлік негізде Табиғи    бұйрығы   Сатып алу   4-тоқсан       бюджет
   монополиялар субъектілері.            жөніндегі
   нің материалдық және қаржы.           агенттік
   лық ресурстар, жабдықтар
   сатып алуын жүргізу ережесін
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
9  Қазақстан Республикасының   ТМРБҚА    ТМРБҚА      2002 ж.   1,9  Респуб.
   монополияға қарсы заңнаманы бұйрығы               4-тоқсан       бюджет
   бұзғаны үшін Монополияға
   ден қою шараларын қолдану
   ережесін әзірлеу
__________________________________________________________________________
10 Табиғи монополиялар субъек. ТМРБҚА    ТМРБҚА      2002 ж.   жоқ  жоқ 
   тілерінің инвестициялық     бұйрығы               4-тоқсан
   бағдарламаларын қарау және
   келісу ережесін әзірлеу
_________________________________________________________________________
                               2003 жыл
__________________________________________________________________________
11 Халықаралық темір жолмен    Норматив. ККМ         2003 ж.   жоқ  жоқ
   жолаушылар қатынасы туралы  тік                   1-тоқсан
   келісімге (ХЖҚК) қосылу     құқықтық
   жөнінде құжаттар дайындау   кесімнің
                               жобасы
__________________________________________________________________________
12 Халықаралық темір жолмен    Норматив. ККМ         2003 ж.   жоқ  жоқ
   жүк қатынасы туралы келі.   тік                   1-тоқсан
   сімге (ХЖҚК) қосылу         құқықтық
   жөнінде құжаттар дайындау   кесімнің
                               жобасы
__________________________________________________________________________
13 Республикалық және халық.   ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   5    Респуб.
   аралық қатынастардағы       бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   жүктерді темір жолмен
   тасымалдау тарифтерін
   есептеу әдістемесін әзірлеу
   және Прейскурантын жасау
   (1-кезең)
__________________________________________________________________________
14 Жүктерді темір жол көлігі   ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   7    Респуб.
   мен тасымалдауға байланысты бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   шығындарды бөлу және қосым.
   ша операциялардың өзіндік
   құнын айқындау әдістемесін
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
15 Кірме жолдар қызметтерінің  ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   3    Респуб.
   өзіндік құнын айқындау      бұйрығы   ККМ         2-тоқсан       бюджет
   әдістемесін әзірлеу
__________________________________________________________________________
16 Аэронавигация қызметтерінің ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   4    Респуб.
   шығындарын бөлу және өзін.  бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   дік құнын айқындау
   әдістемесін әзірлеу
__________________________________________________________________________
17 Теңіз порты орындайтын жұ.  ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   9,1  Респуб.
   мыстар мен қызметтер үшін   бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   алымдар мен төлемдер
   ставкаларын есептеу жөнінде
   әдістеме әзірлеу
__________________________________________________________________________
18 Жерде көрсетілетін қызмет   ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   2    Респуб.
   үшін әуежайлық алымдар мен  бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   тарифтерге төмендету
   коэффициентінің деңгейін
   айқындау жөнінде әдістеме
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
19 Теңіз порттары орындайтын   ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   3    Респуб.
   қызметтерге алымдар став.   бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   каларына төмендету коэффи.
   циентінің деңгейін айқындау
   жөнінде әдістеме әзірлеу
__________________________________________________________________________
20 Почта байланысы саласындағы ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   8    Респуб.
   шығындарды бөлу, қызмет.    бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   тердің өзіндік құнын
   айқындау және тарифтер
   есептеу жөнінде әдістеме
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
21 Жылу таратушы өлшемдер      ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   6,1  Респуб.
   бойынша жылу энергиясын     бұйрығы   ЭМРМ        4-тоқсан       бюджет
   өндіру кезіндегі шығындарды
   бөлу әдістемесін әзірлеу
__________________________________________________________________________
22 Кернеу сыныптары бойынша    ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   13,1 Респуб.
   аймақтық деңгей желілері    бұйрығы   ЭМРМ        4-тоқсан       бюджет
   арқылы электр энергиясын
   беру жөніндегі қызметтерге
   тарифтер есептеу әдістемесін
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
23 Бөлуші құбыр желілері арқы. ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   11   Респуб.
   лы табиғи газды тасымалдау  бұйрығы   ЭМРМ        4-тоқсан       бюджет
   жөніндегі қызметтерге
   тарифтер есептеу әдістемесін
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
24 Бөлуші құбыр желілері арқы. ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   11   Респуб.
   лы суды тасымалдау жөнін.   бұйрығы   ККМ         4-тоқсан       бюджет
   дегі қызметтерге тарифтер
   есептеу әдістемесін әзірлеу
__________________________________________________________________________
25 Монополияға қарсы заңна.    ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   3    Респуб.
   маны жүйелендіруді жүргізу  бұйрығы   ҚарМ        4-тоқсан       бюджет
__________________________________________________________________________
26 Табиғи монополиялар субъек. Қазақстан ТМБРҚА,     2003 ж.   350  Респуб.
   тілеріне қаржылық және      Республи. ККМ, ЭМРМ   4-тоқсан       бюджет
   техникалық сараптама        касының
   жүргізу                     Үкіметіне
                               есеп
__________________________________________________________________________
27 Табиғи монополиялар субъек. ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   жоқ  жоқ
   тілерінің мүлкін иеліктен   бұйрығы   ҚарМ        4-тоқсан
   шығаруды келісу ережесін
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
28 Табиғи монополиялар субъек. ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   жоқ  жоқ
   тілерін қайта ұйымдастыру   бұйрығы   ҚарМ        4-тоқсан
   мен таратуды монополияға
   қарсы органмен келісу
   нұсқаулығын әзірлеу
__________________________________________________________________________
29 Уақытша өтемдік тариф       ТМРБҚА    ТМБРҚА      2003 ж.   жоқ  жоқ
   белгілеу ережесін           бұйрығы               4-тоқсан
   әзірлеу
__________________________________________________________________________
30 Табиғи монополиялар субъек. ТМРБҚА    ТМБРҚА,     2003 ж.   жоқ  жоқ
   тілерінің қаржы-шаруашылық  бұйрығы   ҚарМ        4-тоқсан
   қызметінің аудиторлық есеп.
   теріне қойылатын талаптар.
   дың тізбесін әзірлеу
__________________________________________________________________________
31 Тарифтерді бекіту кезінде   Норматив. ТМБРҚА,     2003 ж.   жоқ  жоқ
   жария тыңдалымдар өткізу    тік       облыстар.   4-тоқсан
   тәртібін әзірлеу            құқықтық  дың, Астана
                               кесімнің  және Алматы
                               жобасы    қалаларының
                                         әкімдері
__________________________________________________________________________
32 Табиғи монополиялар субъек. Норматив. ТМБРҚА      2003 ж.   жоқ  жоқ
   тілерінің қызметтер көр.    тік                   3-тоқсан
   сетуі туралы үлгі жария     құқықтық
   шарт әзірлеу                кесімнің
                               жобасы
__________________________________________________________________________
                              2004 жыл
__________________________________________________________________________
33  Табиғи монополия      ТМРА     ТМРА      2004 ж.  жоқ   жоқ
    саласына жатқызылған  бұйрығы  ККМ       1-тоқс.
    аэронавигация                   
    қызметтерiне арналған          
    тарифтерге уақытша
    төмендету
    коэффициентiнiң
    деңгейiн есептеу
    әдiстемесiн әзiрлеу

34  Байланыс             ТМРА     ТМРА      2004 ж.   4    Респуб.
    операторларының      бұйрығы  АБА       4-тоқс.       бюджет
    трафиктi қосуға және           
    өткiзуге тарифтер             
    есептеу әдiстемесiн
    әзiрлеу

35  Табиғи монополия      ТМРА     ТМРА      2004 ж.  жоқ   жоқ
    саласына жатқызылған  бұйрығы  ККМ       1-тоқс.
    телекоммуникациялар             
    қызметтерiне арнал.            
    ған тарифтерге
    уақытша төмендету
    коэффициенттерiн
    белгiлеу және алып
    тастау eрежесiн
    әзiрлеу

36  Табиғи монополия      ТМРА     ТМРА      2004 ж.  жоқ   жоқ
    субъектiлерiнiң       бұйрығы            1-тоқс.
    қызметiне қаржылық               
    сараптама жүргiзу
    және оған талап қою
    eрежесiн әзiрлеу

37  Табиғи монополия      ТМРА     ТМРА      2004 ж.   5    Респуб.
    субъектiлерiнiң       бұйрығы            2-тоқс.        бюджет
    қызметiне техникалық            
    сараптама жүргiзу
    және оған талап қою
    eрежесiн әзiрлеу

38  Мемлекеттiк реттеуге  ТМРА     ТМРА      2004 ж.   5    Респуб.
    жататын әуежайлар     бұйрығы  ККМ       2-тоқс.        бюджет
    мен аэронавигация               
    қызметтерiне арнал.            
    ған тарифтерге
    уақытша төмендету
    коэффициенттерiн
    өздiгiнен қолдану
    тәртiбiн әзiрлеу

39  Табиғи монополия      ТМРА     ТМРА      2004 ж.  жоқ   жоқ
    саласына жатқызылған  бұйрығы  ККМ       2-тоқс.
    телекоммуникациялар             
    қызметтерiне арнал.            
    ған тарифтерге
    уақытша төмендету
    коэффициентiнiң
    деңгейiн есептеу
    әдiстемесiн әзiрлеу

40  Реактивтi қуат үшiн   ТМРА     ТМРА      2004 ж.   3    Респуб.
    ақы есептеу әдiстеме. бұйрығы  ЭМРМ      4-тоқс.        бюджет
    сiн әзiрлеу                     
 

                                    41  Электр энергиясы      ТМРА     ТМРА      2004 ж.   4    Респуб.
    рыногында оның        бұйрығы  ЭМРМ      4-тоқс.        бюджет
    бәсекелестiк                   
    қабiлетiн қолдау               
    мақсатында жылу
    және электр
    энергиясын аралас
    шығару кезiнде
    табыстарды,
    шығындарды және iске
    қосылған активтердi
    бөлу әдiстемесiн
    әзiрлеу

42  Газ сақтау жөнiндегi  ТМРА     ТМРА      2004 ж.   3    Респуб.
    қызметтерге тарифтер  бұйрығы  ЭМРМ      4-тоқс.        бюджет
    есептеудiң әдiстеме.            
    сiн әзiрлеу                    

43  Сумен жабдықтау       ТМРА     ТМРА      2004 ж.   3    Респуб.
    жүйелерiндегi         бұйрығы            3-тоқс.        бюджет
    нормативтiк техника.            
    лық ысырапты есептеу
    әдiстемесiн әзiрлеу

44  Республиканың тауар   ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8,8  Респуб.
    рыноктарындағы        бұйрығы            4-тоқс.        бюджет
    бәсекелестiк                    
    жағдайына талдау,
    бағалау жүргiзу
    және тауар рыногын.
    дағы бiр немесе
    бiрнеше рынок
    субъектiлерiнiң
    үстем (монополиялық)
    жағдайын белгiлеу
    жөнiнде нұсқаулық
    әзiрлеу

45  Республиканың         ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8,8  Респуб.
    рыноктарында келісіл. бұйрығы            4-тоқс.        бюджет
    ген iс-әрекеттердi              
    белгiлеу жөнiнде
    әдiстеме әзiрлеу

46  Монополиялық жоғары   ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8,8  Респуб.
    және монополиялық     бұйрығы            4-тоқс.        бюджет
    төмен бағаны айқын.             
    дау жөнiнде әдiстеме
    әзiрлеу

47  Рынок субъектiлерi    ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8,8  Респуб.
    мен олардың бiрлес.   бұйрығы            4-тоқс.        бюджет
    тiктерiнiң құрылуын,            
    қайта ұйымдастыры.
    луын, таратылуын,
    рынок субъектiлерi.
    нiң жарғылық
    капиталындағы
    акцияларды 
    (үлестердi, пайларды)
    сатып алу кезiнде
    монополияға қарсы
    заңнаманың сақталуын
    және өзге жағдай.
    ларда бақылауды
    жүзеге асыру жөнiнде
    әдiстеме әзiрлеу 

48  Әуежайлар саласында   ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8    Респуб.
    қызметтер көрсететiн  бұйрығы  ККМ       3-тоқс.        бюджет
    табиғи монополия                
    субъектiлерiнiң                
    табыстарды, шығындар.
    ды және iске
    қосылған активтердi
    бөлектеп есепке
    алуды жүргізу
    ережесiн әзiрлеу

49  Аэронавигация         ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8    Респуб.
    қызметтерiн көрсете.  бұйрығы            3-тоқс.        бюджет
    тiн табиғи монополия           
    субъектiлерiнiң
    табыстарды, шығындар.
    ды және iске қосылған
    активтердi бөлектеп
    есепке алуды жүргiзу
    eрежесiн әзiрлеу

50  Табиғи монополия      ТМРА     ТМРА      2004 ж.  жоқ   жоқ
    саласына жатқызылған  бұйрығы  ККМ       3-тоқс.
    телекоммуникациялар             
    қызметтерiне iске              
    қосылған активтердiң
    реттелетiн базасына
    пайда ставкасын
    есептеу жөнiнде
    нұсқаулық әзiрлеу

51  Газ тасымалдау        ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8    Респуб.
    жөнiнде қызметтер     бұйрығы            3-тоқс.        бюджет
    көрсететiн                      
    табиғи монополия
    субъектiлерiнiң
    табыстарды, шығын.
    дарды және iске
    қосылған активтердi
    бөлектеп есепке
    алуды жүргiзу
    eрежесiн әзiрлеу

52  Су тасымалдау         ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8    Респуб.
    жөнiнде қызметтер     бұйрығы            3-тоқс.        бюджет
    көрсететiн табиғи               
    монополия субъекті.
    лерiнiң табыстарды,
    шығындарды және
    iске қосылған
    активтердi бөлектеп
    есепке алуды жүргiзу
    eрежесiн әзiрлеу

53  Электр энергиясын     ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8    Респуб.
    өңiраралық деңгейдегi бұйрығы            3-тоқс.        бюджет
    және т.б. желiлер              
    арқылы беру жөнiнде
    қызметтер көрсететiн
    табиғи монополия
    субъектiлерiнiң
    табыстарды, шығындар.
    ды және iске қосылған
    активтердi бөлектеп
    есепке алуды жүргізу
    eрежесiн әзiрлеу

54  Магистралдық темiр    ТМРА     ТМРА      2004 ж.  20    Респуб.
    жол желiсiнiң қызмет. бұйрығы            4-тоқс.        бюджет
    терiне тарифтер                 
    есептеу әдiстемесiн
    әзiрлеу

55  Аэронавигация қызмет. ТМРА     ТМРА      2004 ж.  жоқ    жоқ
    терiн көрсететiн      бұйрығы            4-тоқс.
    табиғи монополия               
    субъектiлерiнiң
    қызметтерiне тарифтер
    есептеу әдiстемесiн
    әзiрлеу

56  Табиғи монополия      ТМРА     ТМРА      2004 ж.   6    Респуб.
    саласына жатқызылған  бұйрығы            4-тоқс.        бюджет
    телекоммуникациялар             
    қызметтерiне тарифтер
    есептеу әдiстемесiн
    әзiрлеу

57  Электр энергиясын     ТМРА     ТМРА      2004 ж.   8    Респуб.
    өңiраралық деңгейдегi бұйрығы  ЭМРМ      4-тоқс.        бюджет
    желiлер арқылы беру             
    жөнiндегi қызметтерге          
    тариф есептеу
    әдiстемесiн әзiрлеу

58  Табиғи монополия      ТМРА     ТМРА      2004 ж.   4    Респуб.
    субъектiсi қызметi.   бұйрығы            4-тоқс.        бюджет
    нiң оның қызметтерiн            
    (тауарларын, жұмыс.
    тарын) тұтынушыларға
    әсерiн бағалау
    жөнiнде әдiстеме
    әзiрлеу

59  Табиғи монополия     Қазақстан ТМРА      2004 ж.   4    Респуб.
    субъектiлерiнiң      Республи.           4-тоқс.        бюджет
    қызметiне қаржылық   касының    
    және техникалық      Үкіметіне
    сараптама жүргiзу    есеп

60  Монополистер         ТМРА     ТМРА      2004 ж.   104,  Респуб.
    қызметiнiң монито.   бұйрығы            4-тоқс.   364   бюджет
    ринг бойынша                   
    электрондық дерекқор
    жасау (1-шi кезең)

61  Тауар рыноктарына     Қазақстан ТМРА      2004 ж.  80   Респуб.
    талдау жүргізу        Республи.           4-тоқс.       бюджет
                          касының    
                          Үкiметiне
                          есеп
____________________________________________________________________