Об утверждении Программы "Национальная экспортная стратегия"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 августа 2017 года № 511.

      Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемую Программу "Национальная экспортная стратегия" (далее – Программа).

      2. Утратил силу постановлением Правительства РК от 03.06.2019 № 361.

      3. Центральным и местным исполнительным органам и иным организациям принять меры по реализации Программы.

      4. Ответственным центральным и местным исполнительным органам представлять информацию согласно Плану мероприятий по реализации Программы в соответствии с Правилами разработки, реализации, проведения мониторинга, оценки и контроля Стратегического плана развития Республики Казахстан, государственных и правительственных программ, стратегических планов государственных органов, программ развития территорий, а также разработки, реализации и контроля Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны, утвержденными Указом Президента Республики Казахстан от 4 марта 2010 года № 931 "О некоторых вопросах дальнейшего функционирования Системы государственного планирования в Республике Казахстан".

      5. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Министерство по инвестициям и развитию Республики Казахстан.

      6. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

      Премьер-Министр
Республики Казахстан
Б. Сагинтаев

  Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 26 августа 2017 года № 511

Программа "Национальная экспортная стратегия Республики Казахстан"

Оглавление

      1. Паспорт

      2. Введение

      3. Анализ текущей ситуации

      3.1 Текущие тенденции в развитии экспорта Казахстана

      3.1.1 Экспорт товаров

      3.1.2 Экспорт услуг

      3.1.3 Участие в международных торговых соглашениях

      3.2 Глобальные тренды, влияющие на мировую торговлю

      3.3 Политика государственного регулирования и результаты реализации предыдущих программ

      3.3.1 Нормативное правовое регулирование деятельности экспортеров

      3.3.2 Оценка результатов государственной политики по продвижению экспорта

      3.4 Конкурентные преимущества, вызовы и барьеры для казахстанского экспорта

      3.5 Возможности для казахстанского экспорта товаров и услуг

      3.5.1 Перспективная "экспортная корзина" Казахстана

      3.5.2 Приоритетные рынки сбыта Казахстана

      3.6 Зарубежный опыт

      4. Цели, целевые индикаторы, задачи и показатели результатов реализации Программы

      5. Основные направления, пути достижения целей и задач Программы, соответствующие меры

      5.1 Усиление институциональных основ поддержки экспортеров

      5.2 Оказание финансовых и нефинансовых мер поддержки для экспортеров

      5.3 Устранение барьеров, препятствующих развитию экспорта

      5.4 Улучшение условий развития экспорта услуг

      6. Необходимые ресурсы

1. Паспорт

Наименование

Программа "Национальная экспортная стратегия Республики Казахстан"

Основание для разработки

Послание Президента Республики Казахстан от 30 января 2017 года "Третья модернизация Казахстана: глобальная конкурентоспособность";
Стратегия "Казахстан – 2050": новый политический курс состоявшегося государства;
Концепция по вхождению в число 30-ти самых развитых государств мира, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 17 января 2014 года № 732.

Государственный орган, ответственный за разработку и реализацию Программы

Министерство национальной экономики Республики Казахстан – разработка Программы, Министерство по инвестициям и развитию Республики Казахстан, другие центральные и местные исполнительные органы – реализация Программы

Цель

Создание условий для увеличения объема несырьевого экспорта в 1,5 раза к 2022 году, а также диверсификации рынков сбыта и экспорта товаров и услуг*

Целевые индикаторы

1) Объем экспорта несырьевых товаров и услуг Республики Казахстан достигнет 31,8 млрд. долларов США к 2022 году.
2) Прирост экспорта несырьевых товарных позиций с объемом экспорта более 10 млн. долларов США в страны приоритетного интереса до 8,0% в 2022 году к предыдущему году.
3) Прирост экспорта несырьевых товарных позиций с объемом экспорта более 10 млн. долларов США в страны высокого интереса до 7,7% в 2022 году к предыдущему году.

Задачи

1) Усиление институциональных основ поддержки экспортеров.
2) Оказание финансовых и нефинансовых мер поддержки для экспортеров.
3) Устранение барьеров, препятствующих развитию экспорта.
4) Улучшение условий развития экспорта услуг.

Сроки реализации

2018-2022 годы

Источники и объемы финансирования

Финансовые затраты на реализацию Программы не требуются

      * К уровню 2015 года

2. Введение

      За прошедшие пять лет были приняты ключевые программные документы, направленные на модернизацию экономики Казахстана, такие как Стратегия "Казахстан-2050", План нации – 100 конкретных шагов по реализации 5 институциональных реформ, Государственная программа инфраструктурного развития "Нұрлы жол" на 2015 - 2019 годы, Государственная программа индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015-2019 годы, Государственная программа развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2017-2021 годы.

      Обновление платформы долгосрочного развития страны обусловливает необходимость актуализации подходов к решению стратегической задачи развития и реализации экспортного потенциала страны.

      Главой государства в Послании народу Казахстана от 31 января 2017 года поставлена задача продолжения индустриализации с упором на развитие конкурентоспособных экспортных производств в приоритетных отраслях экономики. При этом, ранее в рамках Стратегии "Казахстан – 2050": новый политический курс состоявшегося государства отмечается необходимость развития новых производств с упором на расширение несырьевого сектора, ориентированного на экспорт. 

      На текущий момент сложилась новая реальность, которая обозначила завершение глобального "сырьевого суперцикла", изменение темпов и структуры роста мировой экономики, а также повсеместное внедрение технологических инноваций. Эти технологии существенно меняют не только условия жизни человека, но также структуру затрат и логистические цепочки.

      Одновременно трансформируется характер международных торговых отношений, в частности, наблюдается усиление тренда на протекционизм и борьбу между крупнейшими странами за выстраивание региональных торговых зон, что требует системной корректировки и адаптации среднесрочных национальных политик к новым условиям.

      Программа "Национальная экспортная стратегия Республики Казахстан" на 2018-2022 годы (далее ‒ Программа) нацелена на формирование единой и целостной политики по обеспечению условий для роста несырьевого экспорта в два раза к 2025 году и в три раза к 2040 году согласно Стратегии "Казахстан-2050".

      Программа определяет перспективную экспортную корзину и приоритетные рынки сбыта, содержит комплекс конкретных мер по продвижению казахстанского экспорта и систему измеримых целевых результатов для контроля эффективности ее реализации.

      Программа нацелена на формирование необходимой институциональной структуры, повышающей скорость и эффективность решения как оперативных, так и долгосрочных вопросов, связанных с деятельностью экспортеров.

      Сопутствующие мероприятия, которые предусматривают достижение комплексного, синергетического эффекта, осуществляются через реализацию программных документов, таких как:

      Государственная программа инфраструктурного развития "Нұрлы жол" на 2015 - 2019 годы (предусматривает поддержку экспортного потенциала страны через создание эффективной транспортно-логистической инфраструктуры, повышение конкурентоспособности субъектов АПК, и обеспечение безопасности качества продукции через развитие лабораторных баз, предоставление предэкспортного и экспортного кредитования);

      Государственная программа индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015-2019 годы (предусматривает поддержку инвестиционных проектов в приоритетных секторах экономики, одним из критериев отбора которых является экспортная ориентированность);

      Программа по развитию сферы услуг в Республике Казахстан до 2020 года (предусматривает комплексные меры по развитию секторов сферы услуг, а также по институциональному развитию сферы услуг в целом);

      Государственная программа развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2017-2021 годы (предусматривает развитие экспортного потенциала отечественной продукции АПК);

      Единая программа поддержки и развития бизнеса "Дорожная карта бизнеса 2020" (предусматривает предоставление консультационных услуг экспортно-ориентированным предприятиям по процедурам и процессам для осуществления внешнеэкономической деятельности);

      Программа развития регионов до 2020 года (предусматривает меры по повышению экспортного потенциала регионов РК).

      Ожидается, что реализация Программы будет способствовать росту несырьевого экспорта страны, диверсификации рынков сбыта и расширению экспортной корзины. Данные меры планируется реализовать, в том числе за счет экспорта новых товарных позиций, увеличения доли продукции с высокой добавленной стоимостью, а также стимулирования инвестиций в экспортоориентированные производства и трансферта новых технологий.

      По результатам реализации Программы ожидаются укрепление позиций отечественных производителей на внутреннем и внешнем рынках, сокращение транзакционных издержек, в том числе связанных с таможенным оформлением и логистикой. Программа нацелена на повышение узнаваемости странового бренда и облегчение продвижения зонтичных и корпоративных брендов.

      В целом, Программа предусматривает содействие целям ускорения экономического роста и диверсификации структуры экономики Казахстана.

3. Анализ текущей ситуации

3.1 Текущие тенденции в развитии экспорта Казахстана

      Стабильный прогресс Казахстана в области интеграции в мировую экономику сопровождается расширением географии его экспорта. Казахстанская продукция экспортируется в 117 стран мира. В 2015 году Казахстан занял 50 место среди 204 стран с долей 0,28 % от объема мирового экспорта, в 2016 году – 52 место с долей 0,23% соответственно.

      В географической структуре экспортной корзины преобладают 6 стран (Италия, Китай, Нидерланды, Россия, Франция, Швейцария), в которые за последние 10 лет было экспортировано порядка 63% от общего объема экспорта товаров.

      Экспорт казахстанских товаров и услуг достиг пика в 2012 году, составив 91,3 млрд. долл. США.

      Ввиду преобладания нефти и газоконденсата в структуре казахстанского экспорта его стоимость отличается волатильностью и коррелирует с ценами на углеводородное сырье.

      Так, в 2015 году стоимость казахстанского экспорта упала на 42% по сравнению с 2014 годом. Подобное резкое падение экспорта наблюдалось лишь в кризисный 2009 год.

      В 2016 году экспорт продолжил свое падение и его объем упал ниже уровня 2007 года. Основной причиной является системное падение цен на товарные позиции, которые занимают значительную долю экспортной корзины Казахстана (нефть, медь, руды).

      Тем не менее, по итогам 2016 года доля экспорта товаров и услуг в ВВП Казахстана составила 32%, что выше аналогичных показателей большинства крупных развитых и развивающихся экономик.

      Это отражает высокую степень открытости казахстанской экономики и одновременно свидетельствует о значительной чувствительности к рискам, связанным со структурой экспорта. Недостаточно диверсифицированная экспортная корзина создает условия для значительных ценовых шоков, способных негативно отразиться на экономике страны.

      Таблица 1 - Показатели экспорта РК за 2007-2016 годы


2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Экспорт товаров, млрд. долл. США

47,8

71,2

43,2

60,3

84,3

86,4

84,7

79,5

46,0

36,8

Экспорт услуг, млрд. долл. США

3,42

4,29

4,10

4,12

4,34

4,83

5,30

6,59

6,48

6,31

Сырьевые товары, в % от общего объема экспорта

69%

72%

72%

70%

76%

75%

77%

77%

69%

65%

Обработанные товары, в % от общего объема экспорта

31%

28%

28%

30%

24%

25%

23%

23%

31%

35%

Торговое сальдо по товарам, млрд. долл. США

15,0

33,3

14,8

29,1

47,4

40,1

35,9

38,2

15,4

11,6

Торговое сальдо по услугам, млрд. долл. США

-8,4

-6,9

-6,0

-7,2

-6,6

-7,9

-7,2

-6,3

-5,4

-4,8

3.1.1 Экспорт товаров

      Экспорт сырьевых товаров

      Экспорт товаров Республики Казахстан по итогам 2016 года составил 36,8 млрд. долларов США.

      По мере падения цен на углеводородное сырье и металлы доля сырьевых товаров в общем объеме экспорта товаров Казахстана сократилась с максимальных 76% в 2011 году до 65% в 2016 году.

      Сырьевой экспорт Казахстана в основном представлен тремя укрупненными товарными группами:

      топливо минеральное, нефть и продукты их перегонки; битуминозные вещества; воски минеральные - 88%;

      руды, шлак и зола – 5%;

      злаки – 3,4%;

      остальные – 3,6%.

      Товарная группа "Топливо минеральное, нефть и продукты их перегонки; битуминозные вещества; воски минеральные" представлена 12 товарными группами на уровне 6 знаков ТН ВЭД, общий объем экспорта по данному направлению составил 21 млрд. долл. США.

      География сырьевого экспорта. За 10 лет наибольший удельный вес в экспорте казахстанской продукции минерального топлива, нефти и продуктов их перегонки приходится на Италию (25,6%), Китай (11,4 %), Нидерланды (10,2%) и Францию (9,4%).

      Товарная группа "Руды, шлак и зола" представлена 36 товарными группами и экспорт по данным видам товаров в 2016 году составил 1,2 млрд. долл. США.

      В целом, за последние 10 лет руды, шлаки и зола экспортировались на два основных рынка – Россия (55,3%) и Китай (40,6%).

      Экспорт товарной группы "Злаки" в 2016 году составил 0,8 млрд. долл. США. Зерновые составляют порядка 50% экспорта данного направления, обеспечивая Казахстану место в десятке мировых экспортеров зерна. География экспорта казахстанского зерна представлена 70 странами.

      За 10 лет основными импортерами зерновых культур Казахстана стали Иран (13,4%), Азербайджан (12,0%), Таджикистан (10,9%) и Узбекистан (9,6%).

      В целом, по сырьевому экспорту Казахстан в полной мере реализует свои конкурентные преимущества, при этом благоприятная конъюнктура рынка по традиционной экспортной корзине позволила стране обеспечить высокие темпы роста экономики, нарастить социально-экономический потенциал, решить ряд актуальных проблем экономики.

      Сырьевые экспортные товары имеют естественные сравнительные преимущества, которые облегчают доступ на мировые рынки:

      короткие цепочки добавленной стоимости;

      низкая чувствительность к срокам транспортировки;

      зависимость, в основном, от поставок местных природных ресурсов;

      наличие эффекта масштаба производства;

      относительно высокая удельная стоимость, что снижает чувствительность к транспортным расходам, в условиях отсутствия выхода к морю и географической удаленности казахстанских экспортеров от рынков сбыта.

      В результате, для сырьевого экспорта сокращаются транзакционные издержки, минимизируется необходимость координации между экономическими агентами, а также между агентами и регулирующими органами.

      Но в ближайшее время сложно ожидать высоких цен на энергоресурсы, которые сформировали модель "нефтяного роста" 2000-х годов. Назрела необходимость, сохраняя конкурентные преимущества Казахстана по сырьевым товарам, нарастить потенциал выхода на глобальные рынки несырьевых продуктов через механизмы согласованной экспортной стратегии.

      Экспорт обработанных товаров (несырьевой экспорт)

      Экспорт обработанных товаров в 2016 году составил 12,8 млрд. долл. США, его доля составила 35% от общего объема экспорта товаров.

      Несмотря на то, что доля обработанных товаров в общей структуре экспорта показывает положительную динамику, в стоимостном выражении экспорт данной категории товаров имеет устойчивую тенденцию к падению.

      Такой тренд проявился в большинстве отраслей, которые являются приоритетными в программе индустриально-инновационного развития.

      Так, экспорт продукции черной металлургии, по отношению к 2012 году, упал в 2016 году на 37,6%, цветной металлургии – на 30,5%, продуктов питания – на 33,4%, химикатов для промышленности – на 55%, железнодорожной техники – на 39,2%, оборудования для горнодобывающей промышленности – на 23,7%, оборудования для нефтяной индустрии – на 12,3%, стройматериалов – на 51,1%.

      При этом, если сырьевые отрасли могут достаточно безболезненно восстановить свои позиции на мировом рынке при росте цен на сырье, то несырьевому сектору восстанавливать потерянные экспортные позиции гораздо сложнее.

      Это связано с объективными особенностями производства товаров обрабатывающей промышленности, которые усложняют условия экспорта:

      наличие более сложных цепочек поставок и трудности, связанные с их управлением;

      высокая чувствительность к транспортным расходам и срокам транспортировки и логистики;

      зависимость от степени эффективности координации рынка;

      высокая зависимость от цен и доступа к импортным промежуточным ресурсам;

      большая зависимость от уровня технологий, наукоемкости производства, качества и стоимости рабочей силы.

      В результате, казахстанские экспортеры, производство которых имеет удлиненные цепочки добавленной стоимости, чувствительны к транспортным расходам и срокам поставок, испытывают гораздо большие сложности при экспорте. Как правило, они вынуждены ориентироваться на ближайшие региональные рынки стран СНГ.

      Именно этими сложностями можно объяснить то, что в структуре казахстанского экспорта обработанных товаров свыше 90% составляют промежуточные товары, преимущественно низкого передела.

      Экспорт обработанных промежуточных товаров представлен укрупненными товарными группами:

      "продукция из черных металлов" – 22%;

      "топливо минеральное и нефтепродукты" – 20%;

      "продукты неорганической химии" – 16%;

      "медь и медные изделия" – 11%;

      "драгоценные металлы" – 5%;

      "цинк и изделия из него" – 5%;

      "продукция мукомольно-крупяной промышленности" – 4%;

      "алюминий и изделия из него" – 3%;

      остальные – 14%.

      Экспорт "черных металлов" в 2016 году составил 2,7 млрд. долл. США. Объемы экспорта продукции по данной товарной группе нестабильны в связи с сильной волатильностью котировок на товарных рынках. Из категории черных металлов за 10 лет Казахстан экспортировал 139 товарных позиций на уровне 6 знаков ТН ВЭД.

      В структуре потребления казахстанских черных металлов за 10 лет наибольший удельный вес занимает Россия (19,4%), далее идут Иран (16,0%) и Китай (14,4%).

      Также, Казахстан экспортирует крупные объемы в США (2,0%) и другие страны дальнего зарубежья (13,4%).

      В 2016 году объем экспорта товаров отрасли "Топливо минеральное и нефтепродукты" составил 1,3 млрд. долл. США. В денежном выражении объем экспорта сократился в 3 раза с 2014 по 2016 годы, а в физическом выражении снизился на четверть.

      Обработанная продукция из отрасли "Топливо минеральное и нефтепродукты" представлена дистиллятами (керосин, газойль и т.д.), пропаном и бутаном.

      Крупнейшими потребителями казахстанских продуктов данной отрасли за 10 лет являются Нидерланды (22%) и другие страны Европы, а также Китай (9%). Китай прекратил импортировать дистилляты в 2016 году, активно наращивает импорт пропана и бутана.

      В 2016 году экспорт продуктов "неорганической химии" составил 2,4 млрд. долл. США, наблюдается сокращение на 22,6% по сравнению с 2015 годом.

      Снижение мировых цен привело к сокращению экспорта урана на 23% в 2016 году.

      Казахстан обеспечивает 40% потребности мировой атомной энергетики, преимущественно поставляя урановый концентрат, по долгосрочным контрактам.

      За 10 лет основным рынком сбыта по урану является Китай с долей более 50%.

      В 2016 году объем экспорта "обработанной меди и медных изделий" составил 1,9 млрд. долл. США. Устойчивый спрос на казахстанскую медь сохраняется на уровне 0,4 млн. тонн. Основными товарами товарной группы являются медные катоды.

      В структуре объема потребления меди и медных изделий за 10 лет Китай занимает первое место (49,9%). Доля России составила всего 4,4%. Несмотря на длинное транспортное плечо, Казахстан экспортирует медь в Великобританию (19,7%), Турцию (10,8%) и Италию (7,9%).

      Таким образом, структурные тенденции базы несырьевого экспорта показывают, что экспорт сконцентрировался внутри отраслей и вокруг нескольких доминирующих продуктов. В результате, за последнее десятилетие ассортимент уменьшился, то есть объемы экспорта все больше концентрировались вокруг нескольких основных продуктов.

      Структура несырьевого экспорта характеризуется также низкими коэффициентами "выживания" новых видов несырьевого экспорта.

      В результате, в ключевых отраслях несырьевого экспорта Казахстан все больше концентрируется на менее сложных продуктах, которые представляют ограниченные возможности для дифференциации и обычно конкурируют на своих основных рынках в нижней части "лестницы качества".

      Выявленные тенденции в сфере экспорта обработанных товаров указывают на важность решения накопившихся проблем в части усиления координации действий по снижению транзакционных издержек экспортера на основе:

      комплексного использования мер и инструментов поддержки, особенно для содействия экспортерам, представляющим малый и средний бизнес;

      создания массового эффекта от применения инструментов поддержки экспорта в силу их системности и взаимосвязанности;

      улучшения взаимодействия предпринимателей между собой и с государством на принципах "единого окна";

      реализации комплекса мер по сокращению внешнеторговых барьеров,

      сокращения времени транспортировки обработанных товаров;

      повышения эффективности логистических услуг;

      сокращения времени и стоимости прохождения таможенных процедур;

      хеджирования валютных рисков.

      Тенденции в экспорте сельскохозяйственной продукции и продуктов питания из Республики Казахстан

      По данным КС МНЭ РК в 2016 году экспорт продуктов животного и растительного происхождения, готовых продовольственных товаров достиг 2150,0 млн. долл. США, составив 5,9% от всей стоимости экспорта.

      По товарным категориям АПК самую существенную долю дают пшеница и меслин, в 2015 году экспортировано 3,6 млн. тонн на сумму 688,7 млн. долл. США (на пике роста в 2012 году экспортировано 7,4 млн. тонн на сумму 1580,7 млн. долл.). Мука пшеничная и пшенично-ржаная незначительно теряет в последние три года объемы и стоимостные показатели (связано с тем, что в странах-импортерах делают акцент на стимулирование собственной переработки зерна в муку). Мясо и субпродукты в последние годы нарастили как объемы, так и стоимость экспорта: в 2015 году экспортировано почти 12 тыс. тонн на сумму в 23 млн. долл. (в 2013 году около 8 тысяч тонн на сумму в 8,2 млн. долл.). Основным покупателем мяса и субпродуктов является Российская Федерация. Жиры и масла животного или растительного происхождения экспортировались на сумму 54-62 млн. долл. в 2013-2015 гг. Экспорт сахара и кондитерских изделий из сахара в последние годы снижается как в натуральном выражении, так и стоимостном: с 37,9 тонн и 42,4 млн. долл. в 2013 до 21,7 тонн и 25,9 млн. долл. в 2015 году. Готовые продукты из зерна злаков, муки, крахмала или молока, мучные кондитерские изделия в 2013-2015 гг. нарастили стоимость экспорта с 56,3 до 63,7 млн. долл. Экспорт алкогольных и безалкогольных напитков, из Казахстана в последние годы показывал нестабильную динамику, вырос в 2014 году до 53,6 млн. долл. с 49,6 в 2013, а в 2015 вновь снизился до 46,8 млн. долл.

3.1.2 Экспорт услуг

      За последние 10 лет экспорт услуг увеличился в 2 раза, достигнув 6,3 млрд. долл. США в 2016 году. Отрицательное сальдо по торговле услугами сократилось с 8,4 до 4,8 млрд. долл. за 2007-2016 годы. Но, несмотря на положительную динамику, экспорт услуг в общей структуре экспорта остается сравнительно невысоким и варьируется от 4,9% до 14,6% за 2007-2016 годы.

      В структуре экспорта услуг преобладают транспортные услуги и поездки. На их долю в 2016 году в совокупности пришлось 81% от общего объема экспорта услуг.

      1) Транспортные услуги

      Объем экспорта транспортных услуг в 2016 году составил 3,5 млрд. долл. США, показав незначительное снижение по сравнению с 2015 годом. Экспорт транспортных услуг представлен шестью основными видами транспорта: трубопроводным, железнодорожным, воздушным, автомобильным, морским транспортом, а также почтовыми услугами и услугами курьерской связи.

      Основной объем экспорта транспортных услуг приходится на долю перевозок трубопроводным и железнодорожным транспортом (в совокупности 83% от экспорта транспортных услуг в 2016 году).

      Основными покупателями грузовых транспортных услуг являются компании из Китая и России.

      2) Поездки

      Объем экспорта услуг по поездкам в 2016 году составил 1,55 млрд. долл. США, отмечено сокращение на 70 млн. долл. по сравнению с предыдущим годом. Экспорт по всем поездкам в среднем рос на 8% за 2010-2016 годы. Экспорт услуг по личным поездкам составляет основную долю экспорта услуг в сфере поездок. Их доля составила 89,6% в 2016 году. Доля экспорта деловых поездок снизилась с 12,5% до 10,4% за 2010-2016 годы.

      Личные поездки включают поездки в целях получения образования и поездки в связи с состоянием здоровья, экспорт которых суммарно составил 4,95 млн. долл. США в 2016 году (0,4% от объема экспорта личных поездок).

      Личные поездки в Казахстан, в основном, осуществлялись гражданами России и Узбекистана (совокупно 60,8% в 2016 г.). Деловые поездки в Казахстан, главным образом, осуществлялись гражданами России и Китая (совокупно 31,6% в 2016 г.).

      3) Строительство

      Объем экспорта строительных услуг в 2016 году составил 276,3 млн. долл. США, наблюдается прирост на 5,5% с 2015 года. Экспорт строительных услуг вырос более чем в 7,5 раз за 2013-2016 годы. Следует отметить, что под экспортом строительных услуг подразумевается осуществление строительства на территории Казахстана нерезидентами.

      Общий объем оказанных строительных услуг компаниям Италии и Нидерландов составляет около 30% от общего объема экспорта строительных услуг за последние 4 года. Вместе с тем, строительные услуги компаниям Италии и Нидерландов оказывались только на протяжении двух лет, с 2015 года.

      4) Другие деловые услуги

      Объем экспорта других деловых услуг в 2016 году составил 481,7 млн. долл. США, наблюдается рост на 57,4 млн. долл. США с 2015 года. В другие деловые услуги входят технические услуги, связанные с торговлей, и прочие деловые услуги, профессиональные услуги и консультационные услуги в области управления, а также услуги в области научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ.

      Технические услуги, связанные с торговлей, и прочие деловые услуги составляют значительную долю других деловых услуг (78,0% в 2016 году).

      За последние 4 года услуги в области научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ предоставлялись, в основном, резидентам Японии (29,3%) и США (25,3%).

      Наблюдается ежегодное сокращение объема экспорта профессиональных услуг и консультационных услуг в области управления. Так, объем экспорта услуг в 2016 году сократился на 24,8% до 99 млн. долл. США по сравнению с 2013 годом. С целью увеличения экспорта Казахстану необходимо осуществить импортозамещение данного вида услуг.

      За последние 4 года наибольший объем профессиональных бухгалтерских, аудиторских услуг был предоставлен представителям Нидерландов (14,4%), Великобритании (14,4%) и США (8,4%). Вместе с тем, в структуре экспорта по услугам консультации бизнеса и управления наибольший удельный вес приходится на США (19,1%), Швейцарию (16,2%) и Нидерланды (15,7%).

      Анализ состояния развития экспорта услуг показывает, что основную долю в экспорте услуг занимают традиционные сектора, такие как транспортные услуги, что характерно для страны, богатой природными ресурсами и не имеющей выхода к морю. Но в то же время наблюдается начинающаяся диверсификация в сторону современных услуг, таких как прочие деловые услуги, которые включают профессиональные и технические услуги, операционный лизинг.

      По оценкам Всемирного Банка тенденции, характерные для традиционных продуктов и отраслей Казахстана, то есть упор на природные ресурсы, короткие цепочки поставок, внутренняя экономия от масштаба, низкий уровень сложности продуктов, низкая чувствительность к транспортным расходам, также указывают на относительно слабую связь между товарным сектором и сектором услуг.

      Более сложные продукты в отраслях, где Казахстан является конкурентоспособным, несомненно, больше зависят от сложных деловых услуг в области научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ, а также транспорта и логистики.

      Так, расширение конкурентоспособных на мировом уровне компаний в секторе розничной торговли и услуг уже открывает возможности для экспорта казахстанского сельскохозяйственного сектора.

      Отсутствие конкурентоспособности в секторе услуг может представлять серьезное препятствие для потенциала товарного сектора.

      3.1.3 Участие в международных торговых соглашениях

      В целях расширения взаимовыгодных торговых связей и улучшения возможностей по продвижению собственного экспорта Казахстан проводит последовательную политику по интеграции в мировую систему торговых отношений. Как было отмечено выше, в настоящее время казахстанская продукция экспортируется в 117 стран мира.

      Ключевым достижением политики торговой открытости стало вступление Казахстана во Всемирную торговую организацию (далее - ВТО) в ноябре 2015 года по результатам многолетнего переговорного процесса. Благодаря членству в ВТО, Казахстан получил более благоприятные условия доступа на внешние рынки сбыта товаров и услуг за счет предсказуемости и стабильности внешнеэкономической деятельности членов ВТО, а также доступ к инструментарию Организации по урегулированию торговых споров и предупреждению дискриминационных мер.

      В рамках процесса региональной экономической интеграции Казахстан вместе с другими членами Евразийского экономического союза прошел путь от Таможенного союза до ЕАЭС. В то же время анализ текущих тенденций взаимной торговли в рамках ЕАЭС указывает на наличие ряда вызовов.

      В целом, торговый оборот со странами ЕАЭС снизился в 2016 году на 17% по сравнению с 2015 годом. При этом доля экспорта обработанных товаров в общем объеме экспорта в страны ЕАЭС увеличилась с 45% в 2009 году до 61,8% в 2016 году.

      Поэтому необходимо создать условия для увеличения экспортного потенциала несырьевых секторов экономики Казахстана и продвижения их продукции на рынки стран ЕАЭС с учетом имеющихся преимуществ от интеграции.

      Доминирующим торговым партнером в ЕАЭС с растущей долей остается Российская Федерация (удельный вес страны 89,6% в 2016 году в объеме экспорта РК в страны ЕАЭС). Учитывая невозможность использования защитных торговых мер в рамках ЕАЭС, колебания курса российской валюты могут оказывать негативное влияние на торговый баланс Казахстана. Также значительное негативное влияние на экспорт Казахстана в страны ЕАЭС оказывают имеющиеся барьеры в торговле. Основным сектором экономики, где такие барьеры находятся на высоком уровне, является производство машин и оборудования. Кроме того, с такими барьерами сталкиваются экспортеры химической продукции, сельскохозяйственной продукции, а также электрооборудования, электронного и оптического оборудования1.

      В рамках ЕАЭС заключено соглашение с Вьетнамом, в соответствии с которым для поставщиков из государств-членов ЕАЭС отменяются ввозные таможенные пошлины более чем на 59% позиций сразу же, а в отношении еще 29% - ставки ввозных пошлин будут обнулены в течение переходных периодов, которые составляют от 5 до 10 лет.

      Интерес третьих стран в заключении соглашений о зоне свободной торговли в рамках ЕАЭС с каждым годом возрастает – в настоящее время идут активные переговоры с Ираном, Израилем, Индией, Египтом и другими странами, выразившими свою заинтересованность в сотрудничестве с ЕАЭС.

      Таким образом, анализ текущей ситуации в развитии экспорта за последние 10 лет демонстрирует его высокую зависимость от сырьевой конъюнктуры мирового рынка. Доля продукции высокого передела и услуг в структуре экспорта Казахстана остается низкой.

      Важными элементами создания устойчивого экспорта несырьевой продукции являются диверсификация экспортной корзины и расширение номенклатуры продукции с учетом реального спроса. Для этого требуется стимулирование роста выпуска продукции с высокой степенью переработки.

      Успех экспорта является функцией множества факторов, формируемых на разных (макро-, мезо- и микро) уровнях экономики, а также разными группами заинтересованных сторон – самими экспортерами (действующими, потенциальными, желающими развить экспорт); государственными органами, формирующими политику и условия ведения бизнеса и торговли; частными и государственными организациями, деятельность которых прямо или косвенно оказывает влияние на экспорт, и, наконец, обществом, в целом.

      Классическое понимание продвижения экспорта включает деятельность за пределами страны (торговые соглашения, организация зарубежных представительств, различных мероприятий за рубежом и другое), то есть фокус на усилиях внешней направленности (усилия внешнего вектора по продвижению экспорта). Несомненно, такие действия важны и необходимы, но они недостаточны.

      Многие страны для роста экспорта уделяют все больше внимания вопросам внутренней направленности (усилия внутреннего вектора по развитию экспортного потенциала), которые подразумевают создание условий для продвижения экспорта, а также построение необходимой поддерживающей инфраструктуры и компетенции внутри страны.

      На конкурентоспособность страны и, в конечном итоге, на экспорт оказывают значительное влияние вопросы так называемого "пограничного вектора", направленные на сведение к минимуму затрат на осуществление экспортно-импортных операций. Эти вопросы фактически определяют ту среду, в которой функционирует экспортная отрасль, и вносят существенный вклад в стоимость экспортных операций. Они включают вопросы инфраструктуры (транспорта и коммуникаций), административно-правовое регулирование внешнеторговой деятельности.

      В этой связи, стратегические инициативы в рамках Национальной экспортной стратегии должны быть направлены на повышение точности и фокуса государственной политики и услуг на развитие способности экспортировать, усиление возможностей участия казахстанского бизнеса в международной торговле и специализации путем создания платформы привлечения иностранных инвестиций,технологий, "ноу-хау" в обрабатывающие отрасли.

      _________________

      1Оценка влияния нетарифных барьеров в ЕАЭС: результаты опросов предприятий, ЕАБР, доклад № 30, 2015

3.2 Глобальные тренды, влияющие на мировую торговлю

      В среднесрочной перспективе на мировую и казахстанскую экономику, в том числе на экспортный потенциал РК, значительное влияние окажут нижеследующие глобальные тренды.

      1) Рост населения, урбанизация и старение населения

      По данным Организации Объединенных Наций2 прогнозируется рост населения на более чем один млрд. людей до уровня 8,5 млрд. чел. к 2030 году, далее население мира вырастет до 9,7 млрд. в 2050 году и до 11,2 млрд. к 2100 году. В частности, к 2022 году численность населения Индии и Китая выровняется и достигнет 1,4 млрд. людей в каждой стране. Данные страны находятся в сфере экспортного интереса Казахстана, как потенциальные рынки сбыта. На фоне роста численности ожидается устойчивое увеличение спроса на продовольствие и сельскохозяйственную продукцию. Также рост населения мира влечет за собой повышение спроса на энергоносители.

      По данным ООН3 с 2009 года количество населения, живущего в городах, превышает количество сельского населения, и данная тенденция продолжает расти. Ежегодно мировая численность городского населения увеличивается на 65 млн. человек. Около половины роста мирового ВВП в период с 2010 по 2025 годы будет приходиться на 440 городов, расположенных на развивающихся рынках, причем 95% из них – небольшие или средние города. К 2050 году ожидается, что доля мирового населения в городах достигнет 66%. В 2014 году наиболее урбанизированными регионами являлись Северная Америка (82%), страны Латинской Америки и Карибского бассейна (80%), а также Европа (73%). Если казахстанские компании не обеспечат себе присутствие на наиболее быстрорастущих рынках, их относительный размер не позволит поспевать за конкурентами, и они начнут отставать по причине недостатка масштаба и доступа к основным точкам мирового роста. В частности, европейские страны представляют экспортный интерес для Казахстана, так как рост урбанизации влияет на повышение спроса на энергоносители и несырьевые товары со стороны данных стран.

      По данным Всемирной организации здравоохранения с 2015 по 2050 годы прогнозируется увеличение доли населения старше 60 лет с 12% до 22%. Демографические факторы напрямую влияют на изменения в структуре мирового потребления. Старение населения мира влечет за собой повышение спроса на медицинские товары и услуги. В 2015 году 508 млн. людей старше 60 лет, что представляет 56% мирового населения в данной возрастной группе, проживали в Азии. К 2030 году ожидается рост до 845 млн. людей, таким образом, в азиатских странах будет проживать 60% мирового населения старше 60 лет4. Соответственно, данный тренд повлияет на Казахстан, как часть азиатского региона, а также развивая производство медицинских товаров и медицинские услуги возможно направить экспортный потенциал на близлежащие регионы.

      2) Трансформация мирового технологического уклада и потенциальный рост возобновляемой энергетики

      Ожидаются следующие изменения, которые негативно повлияют на динамику торговли сырьевых ресурсов и продукции низкого передела:

      замена металлов новыми материалами;

      автоматизация производственных процессов;

      генная инженерия;

      широкое применение искусственного интеллекта и космических технологий;

      интеллектуальные системы ресурсосбережения;

      распространение возобновляемой энергетики.

      По данным Всемирного банка доля высокотехнологичных товаров в произведенном мировом экспорте выросла с 16,3% в 2011 году до 18,5% в 2015 году.

      _________________

      2Отчет ООН "The World Population Prospects: 2015 Revision"

      3Отчет ООН "World Urbanization Prospects: 2014 Revision"

      4Отчет ООН "World Population Ageing: 2015 Revision"

      3) Снижение открытости стран к международной торговле и увеличение протекционизма

      Согласно данным ВТО наблюдается увеличение количества введенных торговых протекционистских мер с 464 в 2010 году до 2 238 в 2016 году, которое негативно влияет на рост мировой торговли. В 2016 году международная торговля продемонстрировала самый низкий рост с 2009 года (1,3%).

      К тому же тренд на протекционизм усилился с изменением экономической политики США. Президентом Д. Трампом подписан указ о выходе его страны из Транстихоокеанского соглашения, а также ожидаются пересмотр условий или выход США из НАФТА. Таким образом, предполагается переход внешнеторговой политики Вашингтона в режим двусторонних соглашений, что может послужить катализатором аналогичных процессов в различных регионах мира.

      В целом, увеличение протекционизма означает необходимость в последовательной и систематической работе со странами-потенциальными рынками сбыта для Казахстана, по ослаблению тарифных и нетарифных мер.

      4) Увеличение роли развивающихся стран в мировой торговле

      По данным Конференции ООН по торговле и развитию (ЮНКТАД) акцент мировой торговли смещается с развитых на развивающиеся страны. С 2004 по 2014 годы рост мировой торговли, в основном, был обеспечен ростом торговли между развивающимися странами. Китай и Индия, как экономические локомотивы Азии, к 2025 году могут опередить ВВП всех прочих экономик, за исключением США и Японии. Таким образом, из Китая и Индии ожидаются высокие уровни торговых потоков, часть из которых может проходить через Казахстан.

      5) Завершение "суперцикла" сырьевых цен

      Падение цен на основные сырьевые товары негативно повлияло на экономики стран-экспортеров сырьевых товаров с низкой диверсификацией экспорта.

      Завершение "суперцикла" сырьевых цен означает, что в среднесрочном периоде отсутствует перспектива восстановления цен на углеводородное сырье и металлы. За последние годы цены на нефть снизились более чем в два раза с пиковых значений, 115 долл. США в июне 2014 года до 51 долл. США в мае 2017 года.

      Таким образом, для того, чтобы значительно увеличить экспорт Казахстана в средне- и долгосрочной перспективе и меньше зависеть от ценовых циклов на сырьевые товары, необходимы диверсификация экономики и перенос фокуса внимания на продукцию высокого передела.

      6) Увеличение доли услуг в общем экспорте

      Доля экспорта коммерческих услуг в общем экспорте товаров и услуг в среднем в мире повысилась на 3,4% и на 3,3% в странах ОЭСР в период 2011-2015 годы. В 2015 году вклад сферы услуг в общий экспорт составил 23% в мире и 26,1% в ОЭСР, в частности. Таким образом, сфера услуг занимает важное место в экономике стран ОЭСР.

      Согласно прогнозу развития мировой торговли HSBC по модели Oxford Economics стоимость экспортируемых услуг ежегодно будет расти более чем в 2,5 раза, с расширением, в том числе доли услуг в мировой торговле к 2030 году до 25%. Следовательно, стоимость экспортируемых услуг в мире составит 12,4 трлн. долл. США к 2030 году. Рост экспорта услуг ожидается за счет новых технологических разработок, растущего спроса и географического расширения экспорта развивающихся стран к 2030 году.

      Следуя глобальному тренду, Казахстан может увеличить несырьевой экспорт также за счет развития сферы услуг.

      7) Кастомизация

      Тренд кастомизация переводит спрос на продукты и услуги на более сложный и качественный уровень. Потребителям нужны не сами товары и услуги, а решение их проблем, быстрое удовлетворение потребностей. Соответственно, в последнее время на рынке появляется больше предложений комплексных решений вместо простого предложения продуктов и услуг.

      Таким образом, при производстве товаров для конечного потребителя либо предоставлении услуг важно ориентироваться на меняющиеся потребности клиентов, поэтому для экспортирующих компаний Казахстана важно быть гибкими к запросам клиентов и тщательно выстраивать логистические маршруты для оптимальной по времени доставки продукции.

3.3 Политика государственного регулирования и результаты реализации предыдущих программ

3.3.1 Нормативное правовое регулирование деятельности экспортеров

      Регулирование экспортной деятельности осуществляется в соответствии с национальным законодательством, в том числе, основанном на нормах международных соглашений, участницей которых является Республика Казахстан. В частности:

      1) Кодекс Республики Казахстан от 10 декабря 2008 года "О налогах и других обязательных платежах в бюджет";

      2) Кодекс Республики Казахстан от 30 июня 2010 года "О таможенном деле в Республике Казахстан";

      3) Предпринимательский кодекс Республики Казахстан от 29 октября 2015 года;

      4) Закон Республики Казахстан от 12 апреля 2004 года "О регулировании торговой деятельности";

      5) Закон Республики Казахстан от 14 октября 2014 года "О ратификации Договора о Евразийском экономическом союзе";

      6) Закон Республики Казахстан от 12 октября 2015 года "О ратификации Протокола о присоединении Республики Казахстан к Марракешскому соглашению об учреждении Всемирной торговой организации от 15 апреля 1994 года";

      7) приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 17 февраля 2016 года № 81 "Об утверждении Перечня товаров, в отношении которых применяются вывозные таможенные пошлины, размер ставок и срок их действия и Правил расчета размера ставок вывозных таможенных пошлин на сырую нефть и товары, выработанные из нефти" (зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан (24 февраля 2016 года № 13217).

3.3.2 Оценка результатов государственной политики по продвижению экспорта

      Для оценки влияния экономической политики Казахстана на развитие экспорта обработанных товаров и услуг были проанализированы государственные программы и нормативные правовые акты, регулирующие государственную поддержку экспортеров.

      В целях поддержки развития экспортного потенциала казахстанских производителей с 2010 года реализовывалась Программа развития и продвижения экспорта "Экспорт 2020", которой предусматривались три направления поддержки развития казахстанского экспорта: возмещение затрат по продвижению экспорта; сервисная поддержка; финансирование торговых экспортных операций. Оператором реализации первого и второго направлений являлось акционерное общество "Национальное агентство по экспорту и инвестициям "KAZNEX INVEST", третьего – акционерное общество "Экспортно-кредитная страховая корпорация "КазЭкспортГарант".

      С 2012 года Программа "Экспорт 2020" была преобразована в Программу поддержки экспортеров "Экспортер 2020". Три направления поддержки были сохранены, но были усовершенствованы и изменены некоторые критерии и правила предоставления поддержки экспортерам. Указанные меры поддержки экспорта действовали согласно статье 13 Закона Республики Казахстан от 9 января 2012 "О государственной поддержке индустриально-инновационной деятельности" года. Государственная поддержка субъектов индустриально-инновационной деятельности заключалась в развитии и продвижении экспорта отечественных обработанных товаров и услуг путем проведения мероприятий для повышения узнаваемости казахстанской продукции, оказания информационно-аналитической поддержки, использования торгового финансирования.

      В дальнейшем, предусмотренные этим законом меры по поддержке экспорта вошли в Предпринимательский кодекс Республики Казахстан от 29 октября 2015 года. Статья 235 Предпринимательского кодекса Республики Казахстан определяет меры государственной поддержки субъектов индустриально-инновационной деятельности и включает в этот перечень меры по развитию и продвижению экспорта отечественных обработанных товаров и услуг.

      Согласно Предпринимательскому кодексу предоставляются меры сервисной поддержки и возмещения части затрат субъектам индустриально-инновационной деятельности по продвижению отечественных обработанных товаров, услуг на внешние рынки уполномоченным органом в области государственной поддержки индустриально-инновационной деятельности с привлечением национального института развития в области развития и продвижения экспорта и Национальной палаты.

      Меры сервисной поддержки субъектов индустриально-инновационной деятельности по продвижению отечественных обработанных товаров, услуг на внешние рынки по Предпринимательскому кодексу осуществляются путем:

      1) диагностики их экспортного потенциала;

      2) организации и проведения торговых миссий, осуществления выставочно-ярмарочной деятельности, продвижения товарных знаков отечественных производителей за рубежом и организации национальных стендов казахстанских производителей за рубежом;

      3) повышения информированности потенциальных зарубежных покупателей через размещение на постоянной основе информации об отечественных производителях и их товарах, услугах за рубежом;

      4) оказания информационной и аналитической поддержки по вопросам развития и продвижения экспорта отечественных обработанных товаров, услуг;

      5) содействия в продвижении отечественных обработанных товаров, услуг на международный рынок гуманитарной помощи;

      6) использования механизмов экспортного торгового финансирования, кредитования и страхования.

      В Государственной программе инфраструктурного развития "Нұрлы жол" на 2015-2019 годы предусматривается поддержка экспортного потенциала страны через создание эффективной транспортно-логистической инфраструктуры, повышение конкурентоспособности субъектов АПК и обеспечение безопасности качества продукции через развитие лабораторных баз.

      Масштабная модернизация транспортной инфраструктуры в рамках Программы "Нұрлы жол" позволит увеличить объем перевозки транзитных грузов, перевозимых контейнерами, до 2 млн. контейнеров к концу 2020 года.

      Поддержка экспортеров по Программе "Нұрлы жол" осуществляется также путем предоставления предэкспортного и экспортного кредитования за счет средств Национального фонда в соответствии с требованиями акционерного общества "БРК" и/или акционерного общества "БРК-Лизинг", в том числе через кредитование финансовых институтов/организаций импортера (нерезидента) продукции, выпускаемой на территории Республики Казахстан.

      На предэкспортное и экспортное финансирование через акционерное общество "БРК" выделено в 2015-2016 годах 95,0 млрд. (50,0 млрд. в 2015 году, 15,0 млрд. и 30,0 млрд. тенге в 2016 году), освоено 146,8 млрд тенге (с учетом возвратности и повторного использования ранее выделенных средств).

      За 2015 год дополнительный несырьевой экспорт по производственным проектам и экспортным операциям, финансируемым Акционерным Обществом "БРК", составил 296,3 млрд. тенге, снижение на 4% по сравнению с 2014 годом (308,8 млрд. тенге), в том числе:

      по производственным проектам дополнительный несырьевой экспорт за 2015 год составил 134,7 млрд. тенге, снижение на 45% по сравнению с 2014 годом (245,3 млрд. тенге);

      по экспортным операциям дополнительный несырьевой экспорт за 2015 год составил 161,6 млрд. тенге, рост почти в 3 раза по сравнению с 2014 годом (63,5 млрд. тенге).

      По Государственной программе индустриально-инновационного развития на 2015-2019 годы (далее - ГПИИР) предусматривается поддержка инвестиционных проектов в приоритетных секторах экономики, одним из критериев отбора которых является экспортная ориентированность.

      Целевым индикатором ГПИИР взят рост стоимостного объема экспорта продукции обрабатывающей промышленности на 19% в 2019 году к уровню 2015 года. Данный индикатор был скорректирован, первоначально ставился ориентир – рост обработанного экспорта в 2019 году к уровню 2012 года не менее чем в 1,1 раза. В результате корректировки ГПИИР также исключены целевые ориентиры по экспорту в приоритетных отраслях. Объем экспорта обрабатывающей промышленности в 2016 г. составил 12,7 млрд. долл. США, сократившись по сравнению с 2015 годом на 9,8% (при этом по скорректированному плану ГПИИР ожидалось сокращение на 14%).

      К основным мерам ГПИИР, стимулирующим рост стоимостного объема экспорта продукции обрабатывающей промышленности, относятся сервисная поддержка продвижения экспорта, возмещение части затрат экспортеров и меры финансовой поддержки.

      В целом на ГПИИР предусмотрено выделить в 2015-2019 годах 643,9 млрд. тенге. На сервисную поддержку экспорта (в том числе на создание и реализацию экспортных казахстанских брендов) из республиканского бюджета предусмотрено выделить всего 6104,5 млн. тенге (в 2015 – 1110 млн. тенге, в 2016 – 1467 млн. тенге, в 2017 - 1296 млн. тенге, в 2018 – 1115 млн. тенге – в 2019 - 1115 млн. тенге). На возмещение затрат экспортеров из республиканского бюджета предусмотрено выделить всего 1400 млн. тенге (в 2015 – 200 млн. тенге, в 2016 – 300 млн. тенге, в 2017 - 300 млн. тенге, в 2018 – 300 млн. тенге – в 2019 - 300 млн. тенге).

      В 2015-2016 годах по результатам реализации ГПИИР созданы 3 зонтичных бренда, ориентированных на крупные целевые рынки Китая, России и Ирана: "Qazaq Organic Food" (производители с/х и перерабатывающей промышленности), "Halal Kazakhstan" (производители продуктов, состав и технология изготовления которых соответствуют мусульманским традициям), "KazMeat" (производители мяса КРС и птицы).

      В 2015 году на сервисную поддержку для стимулирования экспорта через KAZNEX INVEST выделено 1079,3 млн. тенге. За счет этих средств организовано участие казахстанских предприятий в 5-ти крупных международных зарубежных выставках в 3-х странах (Китай, Кыргызстан, Россия). Приняли участие в этих мероприятиях 28 предприятий, подписаны экспортные контракты на поставку продукции на общую сумму 18,0 млн. долл. США. В рамках продвижения 78-ми товарных знаков 65-ти отечественных предприятий на зарубежные рынки проведены 13 рекламно-презентационных мероприятий для потенциальных покупателей из Италии, Германии, КНР, РФ, Туркменистана, Иран, Кыргызстана, в результате были заключены экспортные контракты на сумму 55,8 млн. долл. США.

      По сервисной поддержке в 2016 году в рамках ГПИИР было выделено и освоено 1443 млн. тенге. В этом направлении в 2016 году были реализованы следующие меры: издан справочник "Экспортная продукция Казахстана 2016 г.", проводилось сопровождение национального интернет-ресурса www.export.gov.kz.; произведено 60 выпусков специальной телевизионной программы; выпущен спецжурнал "Exporter"; размещены 4 материала в авиа и ж/д журналах; организовано участие 30 СМИ Республики Казахстан в зарубежных мероприятиях, на 40 предприятиях в 19 зарубежных выставках; проведено 10 зарубежных торговых миссий, размещено 4 национальных стенда на международных выставках, проведено 14 мероприятий по продвижению товарных знаков 135 отечественных предприятий.

      В 2015 году по ГПИИР возмещены затраты субъектов индустриально-инновационной деятельности по продвижению отечественных обработанных товаров на сумму 180,0 млн. тенге (выделено 200 млн. тенге из республиканского бюджета) по 29 заявкам субъектов. В 2016 году возмещены затраты на общую сумму 280 млн. тенге (выделено 300 млн. тенге из РБ) 47 субъектам по 50 заявкам. Операторские услуги АО НАЭИ "KAZNEX INVEST" составили 20 млн. тенге.

      В рамках реализации ГПИИР также идет проработка механизма субсидирования ставок постфинансирования через финансирование экспортных сделок на приемлемых условиях за счет фондирования БВУ и субсидирования ФРП "Даму". На конец 2016 года выработан механизм субсидирования части ставки вознаграждения постфинансирования по документарным аккредитивам, открытым для осуществления оплаты по экспортным сделкам.

      Государственная программа развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2017-2021 годы (далее – Программа развития АПК РК) ставит одной из задач развитие экспортного потенциала отечественной продукции АПК. В целевых индикаторах запланировано достичь к 2021 году роста объема экспорта продовольственных товаров на 600,0 млн. долл. США к уровню 2015 года.

      Таблица 2 – Целевые индикаторы по наращиванию экспорта продовольственных товаров в 2016-2021 гг.

Целевые индикаторы

Единица измерения

2015 факт

2016 оценка

2017

2018

2019

2020

2021

Рост объема экспорта продовольственных товаров

млн. долл. США

814

1 204

920

1 077

1 168

1 329

1 481

Мука

343,6

479,7

398,5

404

409,4

414,9

414,9

Масло растительное

39,5

77,7

117,6

162,4

243,1

284

339,8

Зерно

648,8

729,7

628,2

667

701,9

709,8

714,7

Маслосемена

111,5

171,3

175

246,3

253,3

310,8

382,6

Говядина

15,6

13,8

55,2

82,9

110,5

138,1

193,3

      Общие расходы, предусмотренные в республиканском и местных бюджетах на реализацию Программы развития АПК РК, составят в 2017-2021 годах всего 2374,2 млрд. тенге (РБ - 1 216 млрд. тенге, МБ - 904 млрд. тенге, другие источники - 306,2 млрд. тенге).

      В рамках Программы развития АПК из 65 видов субсидий, предусмотренных в действовавшей ранее Программе "Агробизнес - 2017", исключены 11 видов, по 40 видам субсидий пересмотрены критерии назначения (нормативы). В результате ожидается ежегодная экономия 25 млрд. тенге. Измененные критерии позволят наращивать производство сельхозпродукции в среднем на 29% в рамках того же бюджета.

      Изменения коснулись растениеводства - в части сокращения гектарной субсидии, животноводства - через переориентацию мер господдержки на субсидирование конечной продукции, в целом субсидирование направляется на поддержку сельхозкооперативов и отраслей переработки.

      На 2017-2019 годы предусмотрено 110,3 млрд. тенге бюджетных субсидий. Внесены изменения в действующий механизм предоставления инвестиционных субсидий: исключены трудно администрируемые расходы, такие как немодульные строительно-монтажные работы, при расчете нормативов субсидий осуществлен переход от относительного норматива к абсолютному, при этом приоритет будет оказан производителям сельскохозяйственной техники и оборудования. Это позволит в рамках предусмотренных бюджетных средств охватить большее количество средних и мелких сельхозтоваропроизводителей и снизить нагрузку на бюджет.

      По экспортной политике в сельском хозяйстве выстроены целевые подходы и утверждены дорожные карты по потенциальным экспортным рынкам – это, в первую очередь, страны ЕАЭС, СНГ, Китай, Иран, страны Средней Азии, Персидского залива и Европы. Преобразована деятельность продкорпорации, которая начала работать как экспортный центр по всем видам сельхозпродукции и продуктов ее переработки.

      В рамках исполнения поручений Главы государства Назарбаева Н.А. по увеличению объемов экспорта продукции АПК Правительством Республики Казахстан реализуется комплекс мер в данном направлении.

      В мае 2015 года Республика Казахстан получила официальный статус зоны, благополучной по ящуру, без применения вакцинации по 9 областям (Актюбинская. Атырауская, Акмолинская, ЗКО, СКО, Мангистауская, Карагандинская, Костанайская, Павлодарская области). В мае 2017 года Казахстану присвоен статус зоны, свободной от ящура, с вакцинацией для 5 регионов страны – Алматинской, Восточно-Казахстанской, Жамбылской, Кызылординской и Южно-Казахстанской областей. Таким образом, на сегодня территория Республики Казахстан имеет официальный статус страны свободной от ящура.

      Казахстан получил одобрение Национальной программы по контролю ящура (2016), статус страны свободной от африканской чумы лошадей (2016). Все эти статусы были успешно переподтверждены научной комиссией МЭБ в текущем году на основе ежегодно направляемых материалов Ветеринарной службой в МЭБ.

      Получение статуса страны, свободной от ящура, дает возможность Казахстану упрощенной процедуры проведения переговоров с другими странами и позволит экспортировать в страны-члены ВТО продукцию животного и растительного происхождения, что, в свою очередь, позволит реализовать экспортный потенциал нашего агропромышленного комплекса, а также позитивно повлияет на экономическое развитие и имидж Казахстана.

      На сегодняшний день есть возможность экспортировать из Казахстана в КНР рыбу и рыбную продукцию, племенных и пользовательных лошадей. В 2013 году с китайской стороной согласованы ветеринарные сертификаты на поставку рыбы и рыбной продукции из Казахстана в Китай.

      2 сентября 2016 года в г. Ханчжоу (КНР) между компетентными органами двух государств подписан Протокол по требованиям карантина и охраны здоровья, предъявляемым к животным семейства лошадиные, экспортируемым из Республики Казахстан в Китайскую Народную Республику.

      14 мая 2017 года в г. Пекине в рамках форума "Пути и пояса" между Министерством сельского хозяйства Республики Казахстан и Главным управлением надзора за качеством, инспекции и карантину КНР подписан Протокол по требованиям инспекции, карантина и санитарным требованиям, предъявляемым к меду, экспортируемому из РК в КНР.

      По результатам оценки системы контроля за пищевой безопасностью и инспектирования казахстанских предприятий по убою, производству и переработке баранины рассмотрен вопрос о включении казахстанских предприятий в реестр иностранных предприятий КНР, имеющих право экспорта в КНР и получения допуска казахстанской баранины на рынок КНР.

      Справочно: инспекции подлежали следующие предприятия:

      ТОО "Карасу-Ет" (Костанайская обл.);

      ТОО "Костанай Агропродукт" (Костанайская обл.);

      ТОО "Арай КЗ" (Карагандинская обл.);

      ТОО "Кублей" (Западно-Казахстанская обл.);

      ТОО "Батыс Марка ламб" (Западно-Казахстанская обл.);

      ТОО "Астана Агропродукт" (Акмолинская область).

      8 июня 2017 года в рамках визита Председателя КНР Си Цзиньпиня в г. Астану подписан Протокол по ветеринарным требованиям к замороженному мясу мелкого рогатого скота, экспортируемому из Казахстана в КНР.

      14 июля 2017 года в рамках переговоров по заключению Соглашения о Зоне свободной торговли между Ираном и странами ЕАЭС с иранской стороной согласованы ветеринарные сертификаты на поставку из Казахстана в Иран живых овец и охлажденной баранины.

      В 2015 году с арабской стороной согласованы и приняты ветеринарные сертификаты на поставку из РК в ОАЭ живых КРС и МРС, а также куриных яиц.

      В 2016 году в список стран, из которых разрешено экспортировать красное мясо и мясо домашних птиц в ОАЭ с одобренных скотобоен и имеющих сертификат "Халял" включено казахстанское предприятие ТОО "Абай" (Павлодарская область).

      В период с 3 по 8 июля 2017 года саудовская сторона прибыла в Казахстан в целях возможного рассмотрения снятия действующих с их стороны ограничений на поставку животных и животноводческой продукции из Казахстана в Саудовскую Аравию. Ожидается заключение саудовских экспертов, по результатам которого будут рассмотрены и согласованы формы ветеринарных сертификатов на поставку в Саудовскую Аравию живых животных и мяса, мясной продукции из Казахстана.

      Перспективы развития экспортного потенциала сельхозпродукции.

      Планируется открыть доступ на китайский рынок говядины, свинины, молочной продукции, продукции птицеводства, живых животных, в том числе лошадей для убоя и др.

      Ведутся переговоры с ветеринарными службами Израиля, Кувейта о возможности поставок казахстанской баранины.

      Совместно с Министерством иностранных дел ведутся переговоры с ветеринарными службами Малайзии, Японии, Южной Кореи, стран Европейского союза по вопросу экспорта сухого кобыльего молока.

      Одними из важных критериев продвижения казахстанской продукции на международные рынки являются ее брендирование – узнаваемость казахстанского продукта, его органическая ценность и качество. В этих целях принята Концепция зонтичных брендов в рамках "KazBrands": Organic Qazaq, KazMeat, Halal.

      Единая программа поддержки и развития бизнеса "Дорожная карта бизнеса 2020" (далее - ЕДКБ 2020) предусматривает предоставление консультационных услуг экспортно-ориентированным предприятиям по процедурам и процессам для осуществления внешнеэкономической деятельности.

      Общие меры поддержки по ЕДКБ 2020 для потенциальных и действующих экспортеров казахстанской продукции включают в себя:

      лизинговое финансирование;

      субсидирование процентных ставок по кредитам БВУ;

      гарантирование по кредитам БВУ;

      повышение квалификации руководящих работников и менеджеров в сфере предпринимательства.

      ЕДКБ 2020 ставит задачу по недопущению трансформации валютных рисков в кредитные в связи с колебаниями иностранных валют. В этом направлении в 2015 году подписаны договоры субсидирования по 16 проектам, выплачены субсидии на сумму 3,5 млрд. тенге (общая сумма кредитного портфеля 30,7 млрд. тенге).

      В 2015 году для реализации Единой программы из республиканского бюджета выделено 60,5 млрд. тенге, в том числе за счет целевых трансфертов из Национального фонда Республики Казахстан – 16,9 млрд. тенге. На реализацию программы ЕДКБ-2020 в 2016 году выделено из республиканского бюджета 56,7 млрд. тенге. На 2016 год общая сумма выданных банками кредитов по договорам субсидирования составила 331,9 млрд. тенге - это на 27,6% превышает показатель 2015 года.

      Среди трех направлений ЕДКБ 2020 основной поток кредитов направлялся на отраслевую поддержку предпринимателей. За 2016 год по данному направлению общая сумма выданных кредитов составила 219,9 млрд тенге, что на 6,8 % больше 2015 года.

      Сумма кредитов по проектам третьего направления "снижение валютных рисков предпринимателей" составила 22,6 млрд. тенге, сократившись на 26,4 % к 2015 году.

      В рамках ЕДКБ 2020 за 2016 год объем выплаченных субсидий через Фонд "ДАМУ" увеличился на 21,8% с 26,1 млрд. тенге до 31,8 млрд. тенге.

      Программа по развитию сферы услуг в Республике Казахстан до 2020 года предусматривает меры по поддержке сферы услуг в РК и реализации их экспортного потенциала. Развитие сферы услуг окажет мультипликативный эффект на реальный сектор экономики, повышение конкурентоспособности и экспортной ориентированности экономики в целом.

      План мероприятий по данной программе не предусматривает расходование средств бюджета (финансирование из государственного бюджета не заложено).

      В Программе по развитию сферы услуг в РК предусмотрены комплексные меры по развитию секторов сферы услуг, а также институциональному развитию сферы услуг в целом. По итогам 2015 года рост экспорта услуг достиг 122% к соответствующему уровню 2013 года (целевой индикатор перевыполнен – по плану заложено 120%). По итогам 2016 года рост экспорта услуг к соответствующему уровню 2013 года составил 119,7% (при плане 130% - целевой индикатор не достигнут). Наблюдалось существенное снижение экспорта услуг в 2016 году в области страхования на 27,7%, государственных услуг на 25%, финансовых услуг на 16,7% и телекоммуникационных, компьютерных и информационных услуг на 15,4%. Транспортные услуги и услуги, связанные с туризмом, на долю которых приходится 79% экспорта услуг, показали незначительный рост, 0,5% и 0,7% соответственно.

      В Программе развития регионов до 2020 года предусмотрены меры по повышению экспортного потенциала регионов РК: размещение высокотехнологичных производств и развитие сервисных услуг, имеющих экспортный потенциал (финансовые услуги, бизнес-услуги, образовательные, медицинские и другие услуги), в городах-хабах Алматы и Шымкент, Актобе, Усть-Каменогорск, Караганда, Павлодар и Семей. Также в городе Астане реализуются меры по развитию экспорта медицинских услуг и услуг в высшем образовании.

      Кроме того, в Программе развития регионов до 2020 года в целях развития и обустройства инфраструктуры пунктов приграничного сотрудничества планируются меры по развитию таможенной и пограничной инфраструктуры, совершенствованию процедур контроля, увеличения пропускной способности и сокращению сроков таможенного оформления. Всего планируется провести модернизацию 24 пунктов пропуска, в том числе автомобильных пунктов пропуска – 11, воздушных пунктов пропуска – 12, железнодорожного пункта пропуска – 1. Реализация проекта будет способствовать обеспечению безопасности цепи поставок, снижению административных барьеров, увеличению транзитного потенциала, созданию условий при перемещении участников внешнеэкономической деятельности, увеличению пропускной способности пунктов пропуска, сокращению времени прохождения пунктов пропуска, искоренению коррупции, увеличению поступлений таможенных платежей.

      Существующая на сегодняшний день система продвижения экспорта, в целом, соответствует лучшим мировым практикам и согласуется с требованиями ВТО, однако не в полной мере обеспечивает скоординированную и согласованную поддержку развития экспорта и нуждается в совершенствовании.

3.4 Конкурентные преимущества, вызовы и барьеры для казахстанского экспорта

      Обеспеченность факторами производства. Конкурентным преимуществом казахстанских экспортеров является достаточно высокий уровень ресурсообеспеченности.

      В дополнение к этому Казахстан отличает относительно низкая стоимость основных факторов производства. К примеру, стоимость производства 1 кВт/час электричества составляет 0,07 долл. США, что ниже показателей Турции и Китая на 36%, цена газа в 2,4 раза ниже5, чем в Китае.

      Наличие квалифицированной рабочей силы и низкий, в сравнении с развитыми странами, уровень оплаты труда обеспечивает наличие эффективного рынка труда (4 доллара США в час, 20 место в рейтинге Всемирного экономического форума) и сравнительное преимущество по данному показателю с Россией, Турцией и Китаем.

      К внешним факторам, способным обеспечить увеличение размеров и изменение структуры экспортной корзины, можно отнести:

      транзитный потенциал по перевозке товаров между Европой и Китаем;

      опережающий промышленный рост западных регионов Китая;

      проблемы перегруженности и стоимости транспортировки грузов через восточные порты Китая;

      изменение структуры товарных потоков из Китая в Европу с ростом доли продукции, требующей более коротких сроков поставки;

      рост численности и благосостояния населения Китая и уровня его потребления.

      В современных условиях определяющими факторами являются стабильность и безопасность, которые обеспечивает Казахстан по всей протяженности транзитных маршрутов.

      Слабыми сторонами Казахстана остаются низкодоходная структура экспортной корзины, представленной сырьевыми товарами и обработанными товарами низкого передела, высокая ресурсоемкость производств и высокие инвестиционные потребности по приоритетным экспортным производствам, высокая стоимость и длительность прохождения экспортных процедур, а также недостаточное развитие транспортно-логистических сервисов.

      К ключевым вызовам и барьерам, препятствующим развитию экспортного потенциала, можно отнести:

      1) проблему совершенствования механизмов продвижения казахстанского экспорта, необходимость создания единой институциональной системы.

      Существующие управленческие барьеры и ограничения развития экспорта обусловлены недостаточно эффективной системой поддержки экспортеров и контроля за их деятельностью, отсутствием необходимого межведомственного взаимодействия и координации в сфере продвижения экспорта товаров и услуг.

      Институты и инфраструктура поддержки экспорта пока не функционируют как единое целое, имея различное ведомственное подчинение. Имеющиеся инструменты поддержки экспорта не имеют массового эффекта для экспортеров в силу недостаточной системности и взаимосвязанности, а также низкой доли финансирования мер поддержки экспортеров относительно ВВП и нескоординированной, фрагментарной поддержки экспорта в рамках различных госпрограмм. Нехватка форматов взаимодействия предпринимателей между собой и с государством замедляет обмен информацией и снижает результативность предпринимаемых мер.

      В системе продвижения экспорта на республиканском и региональном уровнях не созданы механизмы "единого окна", что значительно затрудняет для экспортеров комплексное использование мер и инструментов поддержки, особенно для содействия экспортерам, представляющим малый и средний бизнес.

      Существующее АО "Экспортно-кредитная страховая корпорация "КазЭкспортГарант", как один из новых институтов развития в целях содействия реализации Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан, направлен на отход от сырьевой направленности государства и развитие экспортоориентированных производств в обрабатывающем секторе экономики.

      24 февраля 2017 года протоколом очного заседания Правления акционерного общества "Национальный управляющий холдинг "Байтерек" № 09/17 принято решение об изменении наименования акционерного общества "Экспортно-кредитная страховая корпорация "КазЭкспортГарант" на акционерное общество "Экспортная страховая компания "KazakhExport" (далее – KazakhExport).

      На данный момент KazakhExport является единственной специализированной страховой организацией, осуществляющей функции экспортно-кредитного агентства. В этом направлении KazakhExport предлагает казахстанским экспортерам следующие услуги: страхование кредита экспортера, экспортное торговое финансирование и пред-экспортное финансирование. При этом, организационно-правовая форма KazakhExport не позволяет заниматься иными видами деятельности и стать оператором по продвижению экспорта. В связи с этим в случае определения KazakhExport Единым оператором по продвижению экспорта возникает необходимость расширения полномочий и изменения ее организационно-правовой формы.

      С целью повышения эффективности деятельности по продвижению экспорта казахстанских товаров и услуг необходимо создать национальную систему поддержки экспортеров, которая будет основываться на лучших мировых практиках в данной области и будет способна обеспечить конкурентные условия деятельности казахстанских организаций на внешних рынках. В этой связи необходимо создать институциональные основы поддержки экспортеров, включающие в себя реализацию инициатив по совершенствованию координации в сфере продвижения экспорта, в том числе за счет создания "единого окна" для экспортеров. Это может предполагать закрепление на законодательном уровне правового статуса KazakhExport как основного оператора, предоставляющего услуги экспортерам по принципу "единого окна". В рамках этого принципа может быть разработан и утвержден стандарт оказания услуг экспортеру, включающий сроки оказания и перечень услуг, а также типовые пакеты документов для получения поддержки.

      Согласно мировой практике внедрение "единого окна" предоставляет возможность государственным органам и институтам развития повысить качество и сократить сроки предоставления услуг.

      2) проблема эффективности финансовых и нефинансовых мер поддержки экспортеров.

      В рамках финансовой поддержки экспортеров в Республике Казахстан основной проблемой является недостаточный объем выделяемых государственных средств по данному направлению. Согласно результатам международного сопоставления в 2015 году отношение объема выделенных государственных средств на поддержку экспорта к ВВП в Канаде составил 5,26%, в Китае – 4,35%, Турции - 1,72%, Германии - 1,42%, Норвегии - 1,09%. В Республике Казахстан отношение объема выделенных государственных средств на поддержку экспорта к ВВП в 2015 году составило около 0,23%.

      Основным недостатком финансовых мер поддержки является дороговизна кредитных ресурсов. Отечественные экспортеры проигрывают в конкурентной борьбе за экспортные рынки в значительной степени потому, что не могут предоставить иностранным покупателям своей продукции тех привлекательных кредитных условий, которые могут обеспечить иностранные конкуренты. В настоящее время процентные ставки по экспортным кредитам KazakhExport достигают 9 и более процентов годовых в долл. США. В то время как нормативы ВТО позволяют экспортным кредитным агентствам устанавливать процентные ставки на уровне справочной коммерческой процентной ставки (Commercial Interest Reference Rate – CIRR). За период с 15 июля по 14 августа 2017 года справочная коммерческая процентная ставка не превышала 4%.

      Также, среди основных недостатков системы финансовой поддержки экспорта следует отметить сложность корпоративных процедур, отсутствие мотивации администраторов системы поддержки в получении конечного результата ("процесс ради процесса"), слабое позиционирование казахстанских товаров и услуг, а также малую узнаваемость казахстанских брендов на мировом рынке.

      На мировом рынке Казахстан узнаваем как страна, выпускающая сырьевую продукцию. Так, за последний год в новостях, опубликованных в авторитетных зарубежных СМИ (Financial Times, Bloomberg, Ведомости) по темам, касающимся экономики и экспорта Казахстана, доминируют темы в нефтегазовой, уранодобывающей отраслях и металлургии. Также стоимость национального бренда Казахстана снизилась на 17% в 2016 году (согласно отчету Brand Finance по оценке брендов 100 наиболее развитых стран мира).

      Проблемы предоставления нефинансовой поддержки экспортерам связаны с охватом, системностью и доступностью поддержки, в частности, в 2016 году были подготовлены:

      бриф-анализы по товарам, охватывающие 5 товарных позиций в номенклатуре, представленным 3 отраслями;

      отраслевые обзоры по 4 отраслям, которые включали в себя 16 товарных позиций в номенклатуре;

      страновые обзоры по 7 странам;

      инструктивные материалы "В помощь экспортеру" не подготавливались.

      В части продвижения товаров на внешние рынки за период с 2009 по 2015 годы было проведено 56 торговых миссий в зарубежные страны, 160 выставок, 86 презентаций товарных знаков за рубежом, 18 мероприятий по продвижению товаров на рынок гуманитарных закупок, организовано 19 мероприятий "Единый национальный стенд".

      3) несовершенство экспортных процедур.

      Несмотря на предпринятые шаги по устранению или снижению административных барьеров, включая улучшение законодательства в таможенной сфере, регулирование деятельности компаний, связанное с экспортом, остается обременительным.

      В 2017 году, согласно рейтингу Всемирного банка "Doing Business" по показателю "Международная торговля", для прохождения пограничного и таможенного контроля казахстанскому экспортеру необходимо затратить 133 часа и 574 долл. США. В странах ОЭСР на данную процедуру необходимо 12 часов и 150 долл. США, соответственно. Временные и стоимостные затраты на оформление документов экспортера в Республике Казахстан составляют 128 часов и 320 долл. США, тогда как в странах ОЭСР - 3 часа и 36 долларов США, соответственно.

      4) слабое развитие транспортно-логистических услуг и необходимость модернизации инфраструктуры.

      По состоянию на 2016 год Казахстан занял 77 место в рейтинге по индексу эффективности логистики (LPI, 2,75 балла из 5 возможных), который оценивается Всемирным Банком каждые два года и рассматривает легкость осуществления поставок товаров и состояние торговой логистики на национальном и международном уровне.

      Для сравнения, средний показатель по странам ОЭСР составил 3,72 балла, и в рейтинге они находятся не ниже 54 места6.

      РК заняла 92 позицию из 160 по двум показателям LPI - своевременности поставок грузов, а также качеству и компетентности логистических услуг. Для Казахстана актуальна проблема повышения эффективности транспортно-логистических услуг.

      По итогам отчета о глобальной конкурентоспособности 2016-2017 годов, Республика Казахстан по показателю "инфраструктура" заняла 53 место, а по показателю "качество инфраструктуры" - 73 место, что включает в себя показатель "качество автомобильных дорог" - 108 место, "качество железнодорожной инфраструктуры" - 26 место, "качество портовой инфраструктуры" - 107 место и "качество инфраструктуры воздушного транспорта" - 90 место.

      К примеру, причиной ухудшения позиций по индикатору "качество автомобильных дорог" является отсутствие опережающего финансирования на автомобильные дороги местной сети. Общее состояние дорог улучшается, но недостаточными темпами. Завершение проектов в рамках Государственной программы "Нұрлы жол" изменит ситуацию по индикатору, однако эффект на ответы респондентов будет через 2-3 года, учитывая, что отчет формируется за счет опроса среди респондентов.

      5) несоответствие продукции казахстанских производителей международным стандартам качества.

      Реализация глобальных экономических интересов Казахстана на международных рынках требует постоянного совершенствования системы стандартизации и сертификации, а также ее соответствия международным нормам. Низкая конкурентоспособность казахстанских производителей из-за несоответствия некоторых казахстанских товаров международным стандартам качества является сдерживающим фактором роста отечественного экспорта и возможности выхода на рынки приоритетных стран.

      Отечественные производители-экспортеры для поддержания своей конкурентоспособности сталкиваются с необходимостью унифицировать качество производимых товаров в соответствии со стандартами как в рамках ЕАЭС, так и общепринятыми международными стандартами ISO 9000 и ISO14000.

      В различных отраслях ведутся преобразования казахстанской продукции в соответствии с международными стандартами. Обеспечить хозяйствующие субъекты элементами эффективной системы экологического менеджмента призван национальный стандарт СТ РК ISO 14001–2016 "Системы экологического менеджмента. Требования и руководство по применению". С 2009 года действует новый ГОСТ на пшеницу, СТ РК 1046-2008 "Пшеница. Технические условия", в котором предусмотрено определение массовой доли белка, протеина. Причиной введения данного ГОСТ является попытка гармонизировать стандарты нашего стратегического товара с международными нормами.

      Несмотря на проводимые мероприятия, отечественные экспортеры до сих пор сталкиваются с проблемой технических барьеров в мировых экономических связях, обусловленных недостаточностью гармонизации национальных, региональных и международных стандартов. На сегодняшний день казахстанские товаропроизводители сталкиваются с проблемой признания сертификации продукции, произведенной на территории Казахстана, странами-партнерами. Также, отсутствие региональных центров оценки соответствия товарной продукции вынуждает казахстанских экспортеров нести дополнительные расходы.

      6) торговые барьеры со стороны стран-партнеров. В рамках ВТО один из основных торговых партнеров Республики Казахстан Китай инициировал ряд технических, санитарных, фитосанитарных и других торговых мер (2161), которые напрямую или косвенно применимы к Казахстану. По состоянию на 30 апреля 2017 г. страны, являющиеся перспективными рынками сбыта казахстанского экспорта (за исключением стран ЕАЭС), ввели 1556 ограничительных торговых мер, которые могут повлиять на экспорт казахстанских товаров в данные страны.

      _________________________

      5US Energy Information Administration

      6 LPI, Всемирный банк

     


      Рисунок 1 – Действующие барьеры в торговле (по состоянию на 30 апреля 2017 г.)

     


      Рисунок 2 – Инициируемые барьеры в торговле (по состоянию на 30 апреля 2017 г.)

      Помимо этого, существуют фундаментальные факторы и ограничения, определяемые уровнем экономического и инновационно-технологического развития страны, снижающие конкурентоспособность экспорта Республики Казахстан. Инструменты преодоления этих факторов и ограничений заложены в государственной политике индустриального развития Республики Казахстан.

      В рамках проведенного анализа к фундаментальным факторам и ограничениям, препятствующим развитию казахстанского несырьевого экспорта, можно отнести:

      1) низкотехнологичный промышленный уклад экономики. Общий экспорт товаров РК представлен в основном сырьевыми товарами и обработанными товарами низкого передела. Так, за 2016 год экспорт товаров РК составил 36,8 млрд. долл. США7, из которых доля высокотехнологичной продукции была на уровне 1%, среднетехнологичной - 7% и низкотехнологичной - 6%8.

      Глобальные конкурентные преимущества Республики Казахстан проявляются, прежде всего, в топливно-энергетическом секторе. Сложившаяся топливно-сырьевая направленность казахстанского экспорта обеспечивает краткосрочные выгоды, в долгосрочной перспективе не является оптимальной для страны, оказывает ряд негативных эффектов на экономику, подрывает потенциал ее роста и устойчивого развития.

      2) высокая энергоемкость экономики. Расчетный коэффициент энергоемкости экономики, который рассчитывается как ВВП в долл. США, произведенный из 1 МДж потребленной энергии, для РК сопоставим с уровнем стран Африки9. Таким образом, в Казахстане чрезмерно высокий уровень энергоемкости экономики.

     


      Рисунок 3 - Коэффициент энергоемкости экономики

      3) низкая производительность труда. В Казахстане в среднем на один человеко-час в 2016 году произведено ВВП по ППС на сумму 28 долл. США, что в 2-2,5 раза меньше, чем в развитых странах10.

      При этом, в Казахстане наблюдается снижение производительности труда в обрабатывающей промышленности на 37,1% с 61,8 тыс. долл. США/чел. в 2012 году до 38,9 тыс. долл. США/чел. в 2016 году. Более того, в нефтепереработке спад производительности был более резок, на 53,4% с 258 тыс. долл. США/чел. в 2012 году до 120,1 тыс. долл. США/чел. в 2016 году11.

      4) значительный износ и моральное устаревание основных фондов. Средний показатель коэффициента износа основных фондов по всем видам деятельности в Казахстане составил 37,1%, при этом, в следующих отраслях показатели износа выше среднего значения: научная и техническая деятельность (57,9%), горнодобывающая промышленность (54,3%), информация и связь (47,4%), строительство (40,3%), обрабатывающая промышленность (38,6%)12.

      При этом, средний показатель коэффициента обновления основных фондов в РК, характеризующий степень технологического прогресса основных средств, за 2010-2015 гг. в РК составил 13,4%13.

      ________________________

      7КГД МФ РК, КС МНЭ РК

      8http://wits.worldbank.org

      9IEA, Всемирный банк

      10КГД МФ РК, КС МНЭ РК, The Conference Board Total Economy Database (2016)

      11 КС МНЭ РК

      12 КС МНЭ РК

      13 КС МНЭ РК

3.5 Возможности для казахстанского экспорта товаров и услуг

3.5.1 Перспективная "экспортная корзина" Казахстана

      Для достижения цели увеличения несырьевого экспорта в два раза к 2025 году по сравнению с 2015 годом, необходимо нарастить экспорт несырьевых товаров до 29,5 млрд. долл. США и экспорт шести групп услуг (транспорт, туризм, финансовые и деловые услуги, образование, медицина, космические услуги и испытания космических аппаратов) до 11,5 млрд. долл. США.

     


      Рисунок 4 - Потенциал прироста несырьевого экспорта Казахстана до 2025 года в разрезе товарных отраслей и сегментов услуг

      (Потенциал прироста экспорта услуг и 25%-ный прирост экспорта товаров (3,75 млрд. долл. США) может быть реализован за счет перспективной экспортной корзины, в случае оказания необходимых мер поддержки)

     


      Рисунок 5 - Потенциал прироста несырьевого экспорта Казахстана до 2022 года в разрезе товарных отраслей и сегментов услуг

      При этом, в 2022 году экспорт несырьевых товаров должен составить 22,5 млрд. долл. США, а экспорт услуг – 9,3 млрд. долл. США. В этой связи предлагается ввести понятие перспективная "экспортная корзина", которое определяется исходя из потребностей перспективных рынков сбыта и сравнительных преимуществ Казахстана.

      Во-первых, были определены позиции в товарной номенклатуре на уровне шести знаков, которые были импортированы странами-перспективными рынками сбыта на сумму свыше 100 млн. долл. США в 2015 году.

      Во-вторых, среднегодовой темп падения импорта выбранных позиций за период 2012-2015 годы в денежном выражении составил менее 10%, в количественном выражении – среднегодовой темп падения импорта отсутствовал.

      В-третьих, казахстанские товаропроизводители обладают производственными мощностями, позволяющими нарастить производство, не привлекая значительных инвестиций.

      В-четвертых, для текущих товарных позиций были проведены следующие анализы:

      выявление сравнительных преимуществ Казахстана по экспорту определенной группы товаров на основе индекса Balassa;

      выявление специализации страны в определенной отрасли на основе индекса Lafay;

      выявление конкурентоспособной продукции, используя коэффициент несбалансированности торговли.

      В-пятых, были определены товарные позиции, которые Казахстан на данный момент не экспортирует, но имеет необходимые ресурсы для их производства. Для выбора новых товарных позиций использовался подход Хаусманна-Клингера, который предполагает, что экспортируемые товары определенным образом связаны друг с другом в структуре экспортной корзины, т.е. находятся на разном "расстоянии" друг от друга. "Расстояние" определяется комплексом технологических, рыночных и институциональных факторов. Чем расстояние между двумя товарами меньше, тем вероятнее, что данные товары будут экспортироваться одновременно.

      В-шестых, были использованы дополнительные критерии отбора, в частности:

      отсутствие насыщенности производства определенной товарной номенклатуры на мировом рынке;

      товарная номенклатура должна относиться к продукции более высокого передела;

      товарная номенклатура не должна относиться к продукции двойного назначения;

      отсутствие элементов реэкспорта, то есть производство должно осуществляться на территории Казахстана;

      должна присутствовать согласованность с отраслевыми государственными программами;

      экспортеры испытывают потребность в поддержке по продвижению экспорта для осуществления экспортной операции.

      Таким образом, в перспективную "экспортную корзину" были включены 116 товаров из семи отраслей. Необходимо отметить, что данная "экспортная корзина" будет ежегодно актуализироваться в соответствии с указанными выше критериями. При этом, меры поддержки будут оказываться для экспортеров несырьевых товаров, в том числе не включенных в перспективную "экспортную корзину".

      Таблица 3 - Потенциал роста перспективной экспортной корзины



Количество товарных позиций, единиц

2015 год, млрд. долл. США


Наименование отрасли*

Текущие

Новые

Итого

Экспорт РК

Объем спроса приоритетных рынков сбыта / импорт

Доля экспорта Казахстана в общем объеме спроса на приоритетных рынках сбыта

1

Сельскохозяйственная и пищевая промышленность

27

3

30

0,8777

121,6

0,72%

2

Химическая и нефтехимическая отрасль

20

10

30

0,1730

293,7

0,07%

3

Легкая промышленность

16

9

25

0,1203

148,8

0,08%

4

Машиностроение

10

10

20

0,1404

449,2

0,03%

5

Черные, цветные и драгоценные металлы

2

3

5

0,0234

25,2

0,09%

6

Строительные материалы и силикатное производство

0

5

5

0,0005

11,9

0,00%

7

Деревообрабатывающая отрасль

1

0

1

0,0036

7,8

0,05%


Итого

76

40

116

1,3389

1058,2


      * укрупненная группа товаров ТН ВЭД

      Перспективная экспортная корзина РК по услугам включает следующие группы услуг:

      1) Транспорт.

      Через территорию Казахстана проходит важное звено в стратегии Китая "Пути и Пояса" (далее – Belt and Road Initiative (BRI)), поэтому увеличение экспорта транспортных услуг возможно за счет реализации транзитного потенциала. Также, учитывая перспективы развития проекта BRI и усиления роли региональных интеграционных объединений, необходимо расширение мощности транспортно-логистической инфраструктуры в целях расширения взаимной торговли между странами и повышения экспорта и транзита товаров с высокой добавленной стоимостью через территорию Республики Казахстан. Через территорию Казахстана уже экспортируются российская нефть, среднеазиатский газ. Например, по данным 2015 года доля международного транзита в общем объеме транспортировки газа по магистральным газопроводам составила 75%14. Есть высокий потенциал для развития транзита китайских товаров в Россию и европейские страны.

      2) Туризм.

      В 2017 году Казахстан занял 26 место в рейтинге, подготовленном New York Times, 52 стран, которые стоит посетить. Казахстан обладает уникальными природными ресурсами и историко-культурным наследием. В особенности, можно выделить горные ландшафты вблизи города Алматы, которые могут служить для развития спортивного туризма, в частности, горнолыжного и горно-велосипедного. Из 722 51515 обслуженных иностранных посетителей местами размещения в 2016 году наибольшее количество 307 987 пришлось на город Алматы, что подтверждает популярность данного направления. На базе города Алматы и Алматинской области можно создать “якорный туристский кластер”, который будет включать спортивный (горные виды спорта), курортный (Капчагайское водохранилище), культурный (музеи, театры, парки), сакральный (урочище Тамгалы, курган Иссык, и т.д.) и игорный туризм (Капчагай). Город Алматы имеет достаточно развитую туристскую инфраструктуру в связи с подготовкой к прошедшей Универсиаде 2017.

      3) Финансы и деловые услуги.

      Инициатива создания и развития Международного финансового центра "Астана" (далее - МФЦА) является своевременным и обоснованным шагом, направленным на диверсификацию национальной экономики и модернизацию финансовой системы. На территории МФЦА будут действовать особый правовой режим, основанный на принципах английского права и стандартах ведущих финансовых центров, независимое регулирование, льготный налоговый, упрощенный визовый и трудовой режимы для привлечения иностранных инвестиций, зарубежных финансовых институтов и высококвалифицированных кадров в страну. К стратегическим направлениям деятельности МФЦА относятся развитие рынка капитала, управление активами, управление благосостоянием состоятельных частных лиц, исламское финансирование и новые финансовые технологии.

      Локализация передовых зарубежных компаний и увеличение человеческого капитала в сфере финансов и инвестиций потенциально могут иметь сопутствующий эффект на рост экспорта в данном направлении на первоначальном этапе становления МФЦА в качестве локального центра экспертизы. Последующий этап развития МФЦА в качестве регионального финансового центра безусловно даст действенный толчок для диверсификации экспорта страны и увеличит экспорт финансовых услуг в страны Центральной Азии, республики Закавказья, ЕАЭС, страны Ближнего Востока и Европы.

      Казахстану необходимо заняться импортозамещением деловых услуг с целью увеличения экспортного потенциала. Импорт услуг за период с 2007 по 2016 годы в среднем составлял 11,7 млрд. долл. США и был представлен преимущественно транспортными услугами, поездками, строительством и другими деловыми услугами (совместно, в среднем, свыше 87%). Другие деловые услуги, в свою очередь, представлены услугами по консультации бизнеса и управления, техническими услугами, услугами, связанными с торговлей и прочими деловыми услугами.

      4) Образование.

      Казахстан способен обучить 170 тысяч иностранных студентов. В период 2015-2016 гг. действовало 127 ВУЗов, в которых численность преподавательского состава достигла 38 087 человек. Общее количество студентов, обучавшихся в казахстанских ВУЗах, составило 459 369 человек, из которых 10 829 - граждане иностранных государств (Узбекистан - 3 380, Индия - 1 708, Кыргызстан - 1 049, Китай - 920, Туркменистан - 905, Россия - 844, Монголия - 473, Таджикистан - 466, Афганистан - 402, другие - 682).

      В частности, на базе Алматинского государственного университета им.Абая в г.Алматы действует единственный филиал французского университета Сорбонна.

      Также, в 2010 году был создан "Назарбаев Университет", который нацелен на обучение нового поколения лидеров страны в области науки, технологии, предпринимательства, медицины, госуправления, образования и др. Ключевыми особенностями университета являются: законодательно-закрепленная академическая свобода и институциональная автономия, преимущественно международный профессорско-преподавательский состав, английский как основной язык преподавания и проведения научных исследований, строгие академические требования для поступления и дальнейшего обучения, а также интеграция образования и науки, начиная с программ бакалавриата.

      Казахстан может экспортировать образовательные услуги в страны Центральной Азии. Казахстанское образование выше качеством Центральноазиатских стран, что подтверждается рейтингом QS за 2015 год - из стран Центральной Азии только 9 казахстанских ВУЗов вошли в рейтинг и заняли от 275 до +701 место в рейтинге. Для увеличения количества иностранных студентов необходимо предоставлять бесплатные языковые курсы изучения казахского языка.

      5) Медицина.

      В городе Астане созданы современные клиники, относящиеся к акционерному обществу "Национальный медицинский холдинг", на базе которого были развиты кардиохирургические и нейрохирургические компетенции.

      В медицинских центрах оказывают высокотехнологичные услуги, соответствующие международному уровню. Пять казахстанских медицинских центров Национального медицинского холдинга прошли международную аккредитацию JCI.

      Национальный кардиохирургический центр активно внедряет и применяет более 15 инновационных медицинских технологий по диагностике и лечению сердечно-сосудистой системы. Благодаря центру, Казахстан вошел в число 22 стран мира, которые проводят высокотехнологичные операции на открытом сердце (1 574 операции).

      В Казахстане могут оказывать качественные и сравнительно недорогие медицинские услуги жителям близлежащих стран. Согласно данным Министерства здравоохранения в 2016 году количество иностранных граждан, получивших медицинскую помощь в Казахстане, увеличилось на 28% по сравнению с 2015 годом и составило 5 тысяч человек. Однако высокая стоимость туристской инфраструктуры (международные перелеты, гостиницы и рестораны в Астане) остается непривлекательной.

      6) Космические услуги и испытания космических аппаратов

      В 2014 году была введена в коммерческую эксплуатацию космическая система связи (КСС) "KazSat". Зона обслуживания (КСС) "KazSat" включает всю территорию Республики Казахстан, части территории стран Центральной Азии (Узбекистана, Кыргызстана, Таджикистана, Туркменистана), центральной части России, что дает возможность экспортировать услуги по предоставлению спутниковой емкости космических аппаратов серии "KazSat". Наиболее приоритетными являются рынки стран, не имеющих собственных КСС, – Узбекистан, Кыргызстан и Таджикистан. Экспортный потенциал данной услуги составляет порядка 2,2 млн.долл. США.

      В 2015 году в Казахстане была введена в коммерческую эксплуатацию космическая система дистанционного зондирования земли. Технические возможности съемки космической системы дистанционного зондирования земли зависят от производительности существующих космических аппаратов, периодичности их прохода над определенными территориями. Учитывая, что более 80% траектории спутников проходит над зарубежными территориями, на сегодняшний день нереализованный экспортный потенциал по архиву данных составляет 4,5 млн. долл. США, по новой съемке - 23,3 млн. долл. США.

      В Казахстане создается сборочно-испытательный комплекс космических аппаратов, который предназначен для реализации государственной программы развития космической отрасли. В то же время комплекс обладает значительным экспортным потенциалом. Оснащенный современным оборудованием, он способен обеспечить проведение испытаний на воздействие окружающей среды космического пространства практически всех типов космических аппаратов, производимых в Европе и России. Экспортный потенциал данной услуги составляет порядка 3 млн. долларов США. Основными рынками сбыта являются Франция, Великобритания и Россия.

      При этом, меры поддержки будут оказываться для экспортеров всех групп услуг.

      Продукция и услуги оборонно-промышленного комплекса

      Отдельное внимание следует уделить развитию оборонно-промышленного комплекса Казахстана (далее - ОПК), который является высокотехнологичной и наукоемкой отраслью промышленности.

      Имеются перспективы развития выхода на зарубежные рынки, учитывая существующую потребность в продукции и услугах казахстанского ОПК, прежде всего у стран Центрально-Азиатского региона. При этом, следует принять во внимание многовекторную политику, открытость рынка, отсутствие санкций и международных барьеров в отношении Республики Казахстан, что позволит привлекать иностранных партнеров.

      Кроме того, многие предприятия отечественного ОПК созданы с участием ведущих мировых производителей – представителей "Аирбас групп" (ЕЭС), "Парамаунт" (ЮАР), "Таллес" (Франция), "Индра" (Испания), "Аселсан" (Турция). Таким образом, имеется возможность вовлечения устоявшихся мировых брендов при продвижении казахстанской продукции на международный рынок, устоявшихся мировых брендов.

      Как показывает международный и исторический опыт, ОПК является локомотивом технологического развития промышленности в целом, проводя "переток" науки в гражданские отрасли. Учитывая, что экспорт продукции казахстанского ОПК послужит развитию отрасли, что в последующем отразится и на развитии несырьевой наукоемкой отечественной промышленности.

      ______________________

      14Годовой отчет “КазМунайГаз”

      15КС МНЭ РК

3.5.2 Приоритетные рынки сбыта Казахстана

      При определении направления для экспорта товаров перспективной "экспортной корзины" учитывались следующие критерии: транспортная доступность грузоперевозок из Казахстана, индекс комплементарности структуры импорта стран и экспорта Казахстана, прогноз роста импорта стран и объем импорта казахстанских несырьевых товаров анализируемых стран. 27 стран были определены в качестве перспективных рынков сбыта.

      Суммарный экспорт товаров РК в выбранные страны варьировался с 84 до 93% в структуре экспорта несырьевых товаров за последние 10 лет (2007-2016 гг.)16.

      Перспективные рынки сбыта были поделены на группы по степени экспортного интереса для Казахстана.

      Страны приоритетного экспортного интереса: Россия и Китай были определены странами приоритетного экспортного интереса, так как:

      Казахстан обладает транспортной доступностью в эти страны;

      прогноз темпов роста импорта стран в 2017 и 2018 годы составил 3,45% и 1,75%, соответственно;

      индекс комплементарности в 2015 году составил 12,7% и 26,0%, соответственно, а в 2016 году – 14,3% и 27,5%, соответственно;

      среднее значение несырьевой экспорт РК за период в 2007-2016 годы в данные страны составил 2,5 млрд. долл. США и 3,3 млрд. долл. США, соответственно.

      По результатам анализа емкости рынка было выявлено, что из 116 товарных позиций, включенных в перспективную экспортную корзину, 94 товарные позиции можно экспортировать в Китай и Россию;

      странами высокого экспортного интереса являются страны, уступающие Китаю и России по критериям транспортной доступности грузоперевозок из Казахстана, прогнозу роста импорта данных стран и объема экспорта Казахстана в данные страны, но, тем не менее, являющиеся перспективными рынками сбыта: Беларусь, Индия, Иран, Кыргызстан, Турция, Узбекистан, Украина;

      страны умеренного экспортного интереса представлены странами, с которыми значительные торговые отношения возможны в перспективе, при условии принятия ряда мер, нацеленных на повышение конкурентоспособности казахстанской продукции ввиду ограниченного рынка сбыта и устранения торговых барьеров: Азербайджан, Армения, Афганистан, Грузия, Латвия, Монголия, Нидерланды, Польша, Таджикистан, Туркменистан;

      страны, представляющие экспортный интерес в долгосрочной перспективе: Великобритания, Германия, Италия, Финляндия, Франция, Швейцария, Южная Корея, Япония.

      _______________________

      16 КГД МФ РК, КС МНЭ РК

3.6 Зарубежный опыт

      По данным Всемирной организации по содействию торговле (World Trade Promotion Organization) в настоящее время в странах мира насчитывается 178 организаций, основной функцией которых является содействие внешнеэкономической деятельности, прежде всего поддержке национального экспорта. Ключевую роль при проведении экспортной политики играют специализированные государственные, полугосударственные или частные организации, оказывающие широкий спектр услуг для участников внешнеэкономической деятельности.

      К наиболее эффективным инструментам поддержки экспортеров относятся:

      1) стимулирование развития стратегически значимых отраслей: Франция (авиационная, космическая отрасли, туризм, сельское хозяйство), Норвегия, Южная Корея (судостроение), Канада (автомобилестроение, сельское хозяйство), Австралия (образование, туризм). Механизмы стимулирования включают льготное или стимулирующее налогообложение, развитие специальных экономических зон и меры прямой финансовой поддержки (субсидирование программ и/или отраслей), обеспечение государственного заказа;

      2) компенсация дефицита финансирования, повышение доступности кредитных средств и гибкое администрирование механизмов выдачи кредитов, погашения обязательств по кредитам: Германия, США, Япония, Южная Корея, Канада, Австралия, Норвегия;

      3) активная поддержка экспортеров, относимых к малому и среднему бизнесу: Китай, Норвегия, Канада, Франция, США. Механизмы включают не только информационно-аналитическую поддержку, но и создание выгодных условий для экспортеров, выделение средств на финансирование операционных затрат (гарантии по кредитам, краткосрочное кредитование), внедрение систем оказания поддержки производителей, в том числе с использованием современных информационных технологий;

      4) создание специальных экспортно-кредитных организаций (к примеру, EXIM банки) в качестве институционального механизма поддержки внешнеторговых операций.

      В рамках международных торговых соглашений и систем регулирования страны в интересах отраслей или производителей активно используют разрешенные и скрытые меры защиты интересов: связанные контракты при поставке продукции или услуг (Китай), введение заградительных пошлин на иностранные товары (ЕС, США), льготное кредитование и прямое субсидирование экспортных поставок (Китай, Япония, Аргентина), существенные налоговые и кредитные льготы (Россия, ЕС, США), прямые запреты или квотирование закупа (Китай, США, Индия).

      Протекционизм, создание неравных условий для конкуренции вкупе с обременительными практиками администрирования экспортных операций активно используются в качестве инструментов стимулирования внутренней экономики, несмотря на рост озабоченности со стороны международных торговых организаций.

      Таблица 4 - Финансовые меры поддержки экспортеров

     


      Таблица 5 - Нефинансовые меры поддержки экспортеров

     


      В рамках проведенного анализа международного опыта в среднем по миру повышение бюджета организаций по продвижению экспорта на 1% ведет к росту экспорта на 0,078%, или 1 вложенный доллар США приносит 15 долл. США экспорта17. При этом, в США данный показатель может достигать соотношения 1:30018.

      Также выявлено, что организации по продвижению экспорта, фокусирующиеся на среднем бизнесе, имеют отдачу от вложенных средств в виде увеличения экспорта страны выше чем те организации, которые поддерживают в основном крупные и малые предприятия 17.

      Учитывая ограниченность ресурсов государства на проведение программ по продвижению экспорта, важно проводить оценку их эффективности. Исследования показывают, что торговые выставки являются более эффективным инструментом по продвижению экспорта чем торговые миссии, открытие представительств за рубежом и предоставление информации по рынку. В целом, это объясняется тем, что в торговых выставках участвует большее количество экспортеров и потенциальных покупателей чем, к примеру, в торговых миссиях, поэтому и шанс заключить экспортные сделки выше.

      Эффективность участия в международных торговых выставках в других странах может зависеть от уровня развития этих стран. К примеру, экспорт Китая в развитые страны увеличивается в среднем на 0,11% при увеличении количества ярмарок на единицу. Однако в странах-потенциальных рынках сбыта, которые являются экономически менее развитыми, участие в торговых ярмарках не существенный фактор для значительного увеличения экспорта. Это объясняется тем, что менее развитые страны сфокусированы на покупке товаров высокой необходимости, также ограничены в бюджете, соответственно, они менее подвержены влиянию мероприятий по продвижению экспорта со стороны других стран.

      При выборе стран для участия в торговых выставках (потенциальных импортеров) обычно экспортирующие страны обращают внимание на географическую близость со странами-партнерами, их численность населения и показатели LPI (чем выше, тем больше вероятность участия)19.

      Для Казахстана значительный интерес представляет опыт стран со схожей структурой экономики. Данные страны имеют богатый исторический опыт и осуществляют успешную экспортную политику.

      Австралия

      Австралийскими правительственными структурами, оказывающими государственную поддержку экспорту на федеральном уровне, являются Австралийская торговая комиссия (Austrade) и корпорация экспортного финансирования и страхования (EFIC). Основными миссиями Austrade являются содействие развитию экспортной торговли австралийских компаний, продвижение австралийского образования и туризма на международной арене и привлечение прямых иностранных инвестиций в Австралию.

      Бесплатные услуги для экспортеров предоставляются в виде готовых советов и рекомендаций по ведению бизнеса за рубежом на сайте Austrade. Также на сайте предлагаются обзоры различных зарубежных рынков и отраслей.

      Также поддержка экспортерам оказывается правительствами штатов Австралии через торгово-промышленные палаты штатов, экспортные агентства штатов и департаменты торговли и инвестиций штатов.

      Дополнительную поддержку экспортерам оказывают некоммерческие организации – Австралийский экспортный совет и Австралийский институт экспорта.

      Основной финансовой программой поддержки экспортеров является "Программа грантов на продвижение австралийских товаров на иностранные рынки" ExportMarketDevelopmentGrants (EMDG) scheme. Цель программы – оказание содействия МСП в продвижении экспортной продукции. Чтобы получить доступ к EMDG, австралийская компания должна потратить более 15 тыс. австр. долл. (ок. 12,3 тыс. долл. США) в течение двух лет на экспортные маркетинговые операции. После этого компания вправе требовать 50% возмещения таких расходов. Максимальное количество грантов для одной компании – 8. Максимальная сумма гранта – 150 тыс. австр. долл. (ок. 123 тыс.долл.США). Затраты возмещаются по 9 категориям специфических действий, предпринятых в течение последнего финансового года (или двух предыдущих финансовых лет в случае первого обращения).

      В 2014-15 финансовом году общая сумма предоставленных грантов составила 140,8 млн. австр. долл. (ок. 115,45 млн. долл. США). Помощь получили 3137 экспортеров. Средний размер гранта в 2014-2015 году составил 44 270 австр. долл. (ок. 36 301 долл.США). При этом основная доля помощи пришлась на малые предприятия (72%), доход которых не превышал 5 млн. австр. долл. (ок. 4,1 млн.долл. США) в год.

      Также существуют дополнительные программы для экспортеров: – "TradexScheme", "Duty Drawback Scheme", "Certain Inputs to Manufacture". Программа "Certain Inputs to Manufacture" призвана содействовать производителям посредством снижения производственных затрат при осуществлении определенных производственных процессов. Благодаря программе возможен беспошлинный ввоз некоторых видов импортного сырья и промежуточных товаров (химическая, бумажная продукция, пластик, металлические материалы и товары, которые используются для упаковки пищевых продуктов). Основными бенефициарами являются химическая отрасль и производители пластмассы.

      Экспортное финансирование, гарантии и страхование

      С 1957 года в Австралии действует корпорация по экспортному финансированию и гарантиям – The Export Finance and Insurance Corporation (EFIC).

      С 1991 года эта корпорация является 100% федеральной государственной корпорацией. Ее основной задачей является оказание финансового содействия, включая кредитование, страхование и гарантирование внешнеторговых операций австралийских экспортеров.

      Кроме этого, корпорация связывает предоставление финансовой помощи с содержанием доли местной продукции. Финансовая помощь EFIC оказывается в следующих видах:

      среднесрочного, долгосрочного кредитования и гарантий (на срок более 2-х лет) покупателей австралийских экспортных товаров (обычно при экспорте средств производства и услуг);

      среднесрочного, долгосрочного страхования от политических рисков при инвестировании за границей.

      Основная форма поддержки – предоставление экспортных финансовых гарантий (56%). Предоставление займов для экспортных контрактов занимает вторую строчку (23,4%), далее следует предоставление облигаций (14,8%).

      Норвегия

      Цель правительства Норвегии – дальнейшее развитие экспортных отраслей экономики посредством ответственной экономической политики и политики в области доходов, а также путҰм поддержки национального экспорта через создание благоприятных конкурентных рамочных условий и активной торговой политики.

      Свои меры по поддержке национального экспорта и инвестиций Норвегия согласует с взятыми на себя обязательствами в рамках участия в международных организациях, таких как ВТО, ЕАСТ, ЕЭП, ОЭСР.

      Основным органом, осуществляющим поддержку МСП, ориентированных на внешнеэкономическую деятельность, является государственная компания "Инновашун Норге".

      Норвегия также оказывает поддержку своим национальным компаниям на международном рынке посредством находящейся в 100-процентной собственности Министерства промышленности и рыболовства Государственной корпорации промышленного развития "СИВА", в частности, субсидиарной структуры корпорации – АО "СИВА Интернешнл Менеджмент".

      В настоящее время норвежская схема экспортного кредитования с государственной поддержкой включает государственную компанию "Экспорт-кредит Норге". В соответствии с предписанием Правительства Норвегии компания "Экспорткредит Норге" назначается ответственной за администрирование схемы экспортного кредитования с государственной поддержкой. Выдача кредита полностью финансируется за счет субсидий из государственного бюджета, проведенных через казначейство, при этом платежи, проценты и поступления от сборов должны возвращаться в казначейство.

      Подавляющее большинство кредитов было выдано в долларах США. Кредитный портфель, которым управляла "Экспорткредитт Норге" в 2015 году, распределялся следующим образом:

      оборудование для нефтегазовой деятельности (45%);

      судовое оборудование (23%);

      суда (31%);

      возобновляемая энергетика и экологические технологии (7%);

      иная промышленность (13%).

      Государственная поддержка экспортеров в форме предоставления гарантий осуществляется через гарантийный институт экспортного кредитования (ГИЭК). Главная цель деятельности ГИЭК – продвижение норвежского экспорта товаров и услуг, а также инвестиций в более чем 150 стран мира путем предоставления гарантий от имени правительства Норвегии, снижающих степень рисков для экспортера или инвестора.

      Ведущим страховщиком экспортных кредитов в Норвегии является компания "ГИЕК Кредитфошикринг АС" (ГК), созданная в интересах экспортеров, для поддержания норвежского экспорта и предоставления кредитного страхования малому и среднему бизнесу. ГК страхует кредиты на экспорт всех видов товаров и услуг в более чем 150 стран мира. ГК покрывает потери по краткосрочным кредитам (до 2-х лет) как иностранных, так и норвежских покупателей. Также клиенты имеют возможность застраховать риски, которые могут возникнуть до поставки товаров.

      Полис ГК защищает экспортеров от потерь, которые могут возникнуть с момента начала изготовления товара до его поставки в связи с невыполнением покупателем заключенных договоров в результате банкротства, несостоятельности покупателя или по политическим мотивам, например, если поставка не может быть произведена из-за политических событий, войны, конфискации и т.п.

      Канада

      В Канаде меры поддержки экспорта подразделяются на две основные группы - оказываемые на федеральном уровне, оказываемые на региональном уровне.

      Ведущим государственным органом в системе внешнеэкономической деятельности Канады является Министерство иностранных дел и международной торговли Канады (МИДиМТ). В МИДиМТ Канады значительное внимание уделяется разработке мер, направленных на поддержку канадского экспорта товаров и услуг, а также инвестиций и туризма. Этими проблемами занимаются специализированные по регионам мира департаменты. Основной целью торговой части МИДиМТ Канады является активное содействие улучшению внешнеэкономической деятельности страны по направлениям, где имеется неиспользованный потенциал. Кроме того, в рамках МИДиМТ действуют две специальные службы содействия внешнеторговой деятельности – "Сборная Канады" (Team Canada) и Служба торговых комиссаров (Trade Commissioners Service).

      Канадская корпорация по развитию экспорта (Export Development Corporation, EDC) была создана в 1944 году и действует в соответствии с Законом о развитии экспорта. EDC обладает статусом независимого юридического лица, осуществляя EDC как финансовый институт, в основном, предназначается для оказания финансовой помощи канадским фирмам. Более 90% ее деятельности приходится на компании малого бизнеса.

      Канадская коммерческая корпорация (CCC) является федеральной корпорацией, уполномоченной поощрять и облегчать международную торговлю от имени канадской промышленности, особенно на правительственных рынках, и финансируется из госбюджета. CCC закупает у канадских фирм экспортные товары и поставляет эти товары за рубеж на основании контрактов, заключаемых с иностранными заказчиками. Когда ССС выступает в качестве одной из сторон контракта, она полностью несет ответственность за выполнение контрактных обязательств. Таким образом, предоставляется дополнительная гарантия со стороны канадского правительства по надлежащему исполнению взятых обязательств. Все услуги предоставляются CCC бесплатно.

      Среди программ поддержки в Канаде выделяется CanExport - новая программа, которая повышает конкурентоспособность канадских компаний. В течение пяти лет она предоставит до 50 млн. Долл. США прямой финансовой поддержки малым и средним предприятиям (МСП) в Канаде, которые стремятся развивать новые экспортные возможности, особенно на приоритетных рынках и секторах с высокими темпами роста.

      В 2013 году Правительство Канады приняло решение о реструктуризации Агентства международного развития (CIDA) и включении его в состав Министерства иностранных дел и международной торговли Канады. После этого МИД Канады стал называться Министерство иностранных дел, торговли и развития Канады.

      Экспортная поддержка на региональном уровне прежде всего ориентирована на предприятия малого и среднего бизнеса. Профильные министерства, отвечающие за поддержку бизнеса, есть при каждом провинциальном правительстве. Услуги информационного и консультационного характера предоставляются бесплатно. Для оказания финансовой (налоговой и кредитной) поддержки предусмотрены целевые средства, которые предусмотрены в бюджете провинции.

      Китай

      Ключевым государственным органом, отвечающим за разработку и реализацию внешнеэкономической политики, является Министерство коммерции КНР (далее - Министерство). Функцией Министерства является координация деятельности отраслевых ассоциаций производителей и экспортеров, которые были учреждены на основе упраздненных ранее центральных отраслевых министерств. Как и подразделения самого Министерства, ассоциации оказывают информационно-консультационные услуги китайским предприятиям-экспортерам и финансируют их участие в выставочно-ярмарочных мероприятиях.

      В составе внешнеэкономического блока Министерства вопросами поддержки и развития ВЭД занимаются два крупных подразделения: Департамент поддержки экспорта и Китайское агентство поддержки инвестиций – China Investment Promotion Agency (http://www.cipa.gov.cn). Эти организации, наряду с финансовыми институтами, фактически составляют главное исполнительное ядро китайской национальной системы содействия ВЭД. Министерство занимается разработкой проектов концепций и госпрограмм развития ВЭД, а также их реализацией.

      В Китае создана мощная и единая в организационном плане система зарубежных торговых представительств. Ее отличают следующие основные характеристики: широкий охват государств торгово-инвестиционных партнеров (140 стран), высокое по значимости место среди институтов государственной поддержки ВЭД. Структурно торгпредства находятся в составе китайских посольств и генеральных консульств, как правило, в виде торгово-экономических отделов или бюро торговых и экономических советников. Китай имеет самую мощную в мире систему зарубежных торговых представительств. В настоящее время общее их количество составляет около 180, включая отделения в генконсульствах.

      Большую роль в продвижении продукции на внешние рынки играет неправительственная организация – Китайский Совет по содействию международной торговле (далее - Совет). Задачами Совета являются стимулирование ВЭД, привлечение передовых технологий, развитие международного экономического и технического сотрудничества.

      Основу финансовой системы поддержки экспорта КНР составляют три государственных института - Эксимбанк Китая, экспортное страховое агентство Sinosure и Банк развития Китая.

      Центральными задачами Эксимбанка Китая являются реализация национальной внешнеэкономической политики и содействие продвижению китайских товаров на внешние рынки.

      Китайское экспортное страховое агентство Sinosure создано в 2001 году с целью обеспечения и развития экспорта китайских товаров, а также зарубежных инвестиций национальных компаний. Sinosure предоставляет полный спектр продуктов страхования, при этом основной объем страхового портфеля агентства составляют краткосрочные операции.

      В тройку ведущих в Китае финансовых институтов поддержки экспорта входит также Государственный банк развития Китая. Первоначально основной задачей банка было содействие промышленному развитию страны, однако в начале прошлого десятилетия он начал вести операции по кредитованию местных экспортеров.

      В целом, политика Китая в сфере поддержки экспорта демонстрирует образец прагматичного и гибкого подхода, в основе которого лежит принцип максимального использования имеющихся возможностей.

      Российская Федерация

      В целом, в Российской Федерации поддержку экспортерам оказывают государственные институты федерального и регионального уровней, отраслевые союзы предпринимателей, отраслевые ассоциации, негосударственные организации и научные институты.

      В настоящее время в Российской Федерации происходит процесс формирования новой модели поддержки экспорта по принципу "единого окна" - ключевую роль, в которой занимает АО "Российский экспортный центр" (РЭЦ) (http://www.exportcenter.ru/) - государственный институт поддержки экспорта для работы с экспортерами в области финансовых и нефинансовых мер поддержки, в том числе через взаимодействие с профильными министерствами и ведомствами, осуществляющими функции по развитию внешнеэкономической деятельности Российской Федерации.

      Группа РЭЦ предоставляет широкий перечень финансовых (кредитование, страхование, банковские гарантии) и нефинансовых услуг текущим и потенциальным экспортерам, взаимодействует с профильными органами исполнительной власти, готовит предложения по улучшению ведения предпринимательской деятельности в части экспорта и ВЭД, регулярно взаимодействует с представителями делового и экспертного сообщества и способствует преодолению барьеров и снятию "системных" ограничений. В рамках реализации функций нефинансовой поддержки РЭЦ также ориентирован на координацию деятельности торговых представительств Российской Федерации за рубежом в части поддержки экспортных проектов.

      ___________________

      17M.Olarreaga, S.Sperlich, V.Trachsel (2015) “Export Promotion: what works?”, Geneva School of Economics and Management, University of Geneva

      18T.J. Wilkinson & L.E. Brouthers (2000) “An Evaluation of State Sponsored Promotion Programs”, Journal of Business Research, vol. 47, issue 3, pages 229-236

      19Zhuo Li & Silu Shrestha (2013) “Impact of International Trade Fair Participation on Export: An Empirical Study of China Based on Treatment Effect Model”, Journal of Convention & Event Tourism, 14:3, 236-251, DOI: 10.1080/15470148.2013.807756

     


      Рисунок 6 – Схема работы АО "Российский экспортный центр"

      РЭЦ работает со всеми экспортерами несырьевой продукции, товаров и услуг без отраслевых ограничений. С начала 2016 года в состав Группы РЭЦ интегрированы АО "Российский экспортный центр", Российское агентство по страхованию экспортных кредитов и инвестиций (ЭКСАР) и АО Росэксимбанк.

      Российский экспортный центр является единственным акционером АО "ЭКСАР" - специализированного государственного института поддержки экспорта для реализации страхового инструментария защиты экспортных кредитов и инвестиций. Агентство является национальным экспортным кредитным агентством (ЭКА).

      Также в Российской Федерации имеется государственный специализированный Российский экспортно-импортный банк АО "Росэксимбанк", выполняющий функции обеспечения экспортеров доступа к удобным кредитным инструментам и создания инфраструктуры, позволяющей повысить конкурентоспособность российского бизнеса за рубежом. Банк выполняет функции агента Правительства Российской Федерации по обеспечению государственной поддержки экспорта: кредитует компании и выдает по запросу разные виды гарантий от своего имени.

      Таким образом, в настоящее время в рассмотренных странах мира разработана, создана и успешно функционирует развитая структура продвижения национального экспорта. Она не единообразна. При этом, с учетом международной и региональной экономической интеграции продолжается процесс совершенствования национальной системы продвижения экспорта.

      Согласно мировой практике общими чертами государственной поддержки экспортеров являются интегрированность экспортной политики с программами и планами развития экономики, использование инструментов по стимулированию развития внутреннего производства и продвижению товаров экспортеров, обеспечение финансовых мер поддержки (торговое финансирование и страхование рисков), наличие институциональной поддержки экспортеров в форме специализированного государственного органа или института, отвечающего за информационно-аналитическую поддержку и маркетинговое продвижение экспортеров на внешних рынках.

      В практике продвижения экспорта в ведущих странах-экспортерах используются финансовые и нефинансовые инструменты: страхование операций, льготное кредитование, юридическое сопровождение деятельности, обучение и др.

      При этом, в Республике Казахстан применяется большинство инструментов финансовой и нефинансовой поддержки экспортеров. Однако следует отметить, что такие меры финансовой и нефинансовой поддержки, как покрытие валютных рисков, прямое кредитование, поддержка посредством выпуска облигаций, страхование недобросовестного использования облигаций, а также юридическое содействие недостаточно развиты. В этой связи для Казахстана актуальным является применение опыта продвижения экспорта рассмотренных стран.

4. Цели, целевые индикаторы, задачи и показатели результатов реализации Программы

Цель Программы:

      Создание условий для увеличения объема несырьевого экспорта в 1,5 раза к 2022 году, а также диверсификации рынков сбыта и экспорта товаров и услуг.

Целевые индикаторы:

Целевой индикатор

Ед. изм.

Источ-ник информации

Плановый период

Ответственные за исполнение

2018

2019

2020

2021

2022

Объем экспорта несырьевых товаров и услуг Республики Казахстан

Млрд. долл. США

Стат. данные – КС МНЭ

22,7

24,7

26,9

29,3

31,8

МИР, МСХ, МНЭ, МФ, МОАП, МЗ, МОН, МКС, МИО, МЭ

Прирост экспорта несырьевых товарных позиций с объемом экспорта более 10 млн. долларов США в страны приоритетного интереса

% к предыдущему году

Стат. данные – КС МНЭ

9,2

6,8

10,7

9,7

8,0

МИР, МСХ, МНЭ, МФ, МОАП

Прирост экспорта несырьевых товарных позиций с объемом экспорта более 10 млн. долларов США в страны высокого интереса

% к предыдущему году

Стат. данные – КС МНЭ

5,0

4,0

9,9

8,3

7,7

МИР, МСХ, МНЭ, МФ, МОАП

      Для достижения поставленной цели предусматривается решение следующих задач:

      1) Усиление институциональных основ поддержки экспортеров

      Достижение данной задачи будет измеряться следующими показателями результатов:

Показатели результатов

Ед. изм.

Источник информации

Плановый период

Ответственные за исполнение

2018

2019

2020

2021

2022

Доля услуг, предоставленных в рамках "единого окна" для экспортеров, от общего объема предоставляемых услуг экспортерам

%

Информация Единого оператора по продвижению экспорта

-

30

50

75

100

МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)

      2) Оказание финансовых и нефинансовых мер поддержки для экспортеров

      Достижение данной задачи будет измеряться следующими показателями результатов:

Показатели результатов

Ед. изм.

Источник информации

Плановый период

Ответственные за исполнение

2018

2019

2020

2021

2022

Количество экспортеров, которым оказана финансовая поддержка

Ед.

Информация Единого оператора по продвижению экспорта

-

150

220

320

450

 МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)

Количество экспортеров, которым оказана нефинансовая поддержка

Ед.

Информация Единого оператора по продвижению экспорта

-

500

550

600

650

 МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)

      3) Устранение барьеров, препятствующих развитию экспорта

      Достижение данной задачи будет измеряться следующими показателями результатов:

Показатели результатов

Ед. изм.

Источник информации

Плановый период

Ответственные за исполнение

2018

2019

2020

2021

2022

Позиция РК в рейтинге Всемирного банка Doing Business по показателю "Международная торговля"

место

Информация международных организаций (Всемирный банк), уполномоченный ГО - МНЭ

119

118

117

116

115

МНЭ

Индикатор "обременительности таможенных процедур" ГИК ВЭФ

место

Информация международных организаций (ВЭФ), уполномоченный ГО - МФ

50

45

40

38

36

МФ

Позиция в международном индексе эффективности логистики (LPI)*

место

Информация международных организаций (Всемирный банк), уполномоченный ГО - МИР

50

-

40

-

38

МИР, МФ

Доля участия технических экспертов РК в заседаниях МТК по стандартизации

%

Информация МИР

20

30

40

50

60

МИР

Доля участия технических экспертов РК в технических комитетах ИСО

%

Информация МИР

16

20

24

28

32

МИР

Участие в работе комитетов Международного эпизоотического бюро, Европейской и Средиземноморской, Тихоокеанской организаций по карантину и защите растений

Ед.

Информация МСХ

5

5

5

5

5

МСХ

Прирост экспорта товаров в страны, с которыми заключены соглашения по ЗСТ

% к предыдущему году

Стат. данные – КС МНЭ

4,7

4,7

4,7

4,7

4,7

МНЭ, МИР, МСХ

      * Поскольку индекс рассчитывается один раз в 2 года, базой для его значения является 2014 год

      4) Улучшение условий развития экспорта услуг

      Достижение данной задачи будет измеряться следующими показателями результатов:

Показатели результатов

Ед. изм.

Источник информации

Плановый период

Ответственные за исполнение

2018

2019

2020

2021

2022

Объем перевезенных транзитных грузов

тыс. ДФЭ

Ведомственные данные - МИР

536

1243

2000

2200

2400

МИР

Реальный рост ВДС транспорта

% к предыдущему году

Стат. данные (фин. отчетность) – КС МНЭ

5,0

5,5

6,0

6,0

6,2

МИР МНЭ

Количество въездных посетителей

млн. чел.

Стат. данные – КС МНЭ на базе данных погранслужбы КНБ РК

2,9

3,3

3,7

4,1

4,8

МКС

Доля иностранных студентов, обучающихся в ВУЗах Республики Казахстан

% от общего числа

Ведомственные данные - МОН

3,3

4,0

4,6

5,1

5,8

МОН

Количество иностранных граждан, пролеченных в стационаре и получивших оздоровительные процедуры на территории Республики Казахстан

тыс. чел.

Ведомственные данные - МЗ

31,3

32,5

42,2

43,9

50,3

МЗ

5. Основные направления, пути достижения целей и задач Программы, соответствующие меры

      В рамках Стратегии создается национальная система поддержки экспорта, базирующаяся на лучших мировых практиках в данной области и способная обеспечить конкурентные условия деятельности казахстанских организаций на внешних рынках. С целью увеличения несырьевого экспорта необходимо внедрить доступные для широкого круга предпринимателей и эффективные инструменты поддержки экспорта; снять необоснованные ограничения и барьеры, с которыми сталкиваются экспортеры; создать благоприятные условия для стимулирования экспортных операций.

      Для решения поставленных задач необходимо реализовать инициативы и мероприятия в рамках следующих направлений:

5.1 Усиление институциональных основ поддержки экспортеров

      В целях создания благоприятных условий для продвижения казахстанского экспорта товаров и услуг необходимо создать институциональные основы поддержки экспортеров.

      Совершенствование координации в сфере продвижения экспорта, в том числе посредством создания "единого окна" для экспортеров

      В марте 2017 года был создан Совет по экспортной политике при Правительстве Республики Казахстан (далее – Совет), который является консультативно-совещательным органом при Правительстве Республики Казахстан, основанным на принципе партнерства между государственным и частным секторами. Совет был создан для выработки предложений и рекомендаций по стратегическим направлениям национальной экспортной политики, мониторингу и оценке ее реализации.

      Основной задачей Совета является выработка предложений и рекомендаций по:

      1) определению приоритетов в области экспорта;

      2) повышению экспортного потенциала отечественных товаров и услуг;

      3) созданию благоприятных условий, стимулирующих развитие экспортного потенциала Республики Казахстан, в том числе совершенствованию нормативных правовых актов Республики Казахстан по вопросам экспорта;

      4) разработке единой экспортной стратегии Республики Казахстан, а также проведению мониторинга ее реализации и результатов;

      5) определению ресурсов, необходимых для реализации единой экспортной стратегии Республики Казахстан.

      Постановлением Правительства Республики Казахстан от 22 сентября 2006 года № 903 "Об образовании Межведомственной комиссии Республики Казахстан по вопросам торговой политики и участия в международных экономических организациях" была создана Межведомственная комиссия по вопросам торговой политики и участия в международных экономических организациях (далее - МВК).

      Целями деятельности МВК являются: 

      1) выработка государственной политики по развитию и совершенствованию торговой деятельности в Республике Казахстан;

      2) выработка государственной политики по применению таможенно-тарифных и нетарифных мер регулирования ввоза (вывоза) товаров на (с) таможенную (ой) территорию (и) Республики Казахстан по введению тарифных квот и мер по защите внутреннего рынка в соответствии с законодательством Республики Казахстан;

      3) координация деятельности государственных органов по эффективной интеграции Казахстана в мировую торговую систему путем вступления в ВТО.

      В целях совершенствования координации в сфере продвижения экспорта Программой будет предусмотрено расширение функций МВК в части разработки предложений по продвижению экспорта товаров и услуг.

      В рамках расширения полномочий МВК сможет вносить предложения по вопросам регулирования экспортной политики, а также возможностей устранения барьеров и совершенствования инструментов продвижения экспорта товаров и услуг на заседание Совета с участием бизнес-сообщества.

      Министерство по инвестициям и развитию Республики Казахстан является уполномоченным государственным органом по реализации экспортной политики, будет осуществлять функции по координации деятельности государственных органов и заинтересованных организаций в части развития и продвижения экспорта товаров и услуг при информационно-аналитической и экспертной поддержке Единого оператора по продвижению экспорта и других институтов развития. Также основной задачей Министерства в рамках экспортной стратегии будет являться устранение барьеров, с которыми казахстанские экспортеры сталкиваются внутри страны.

      Формирование институциональных основ поддержки экспортеров включает реализацию инициатив по совершенствованию координации в сфере продвижения экспорта, в том числе за счет создания "единого окна" для экспортеров.

      Под "единым окном" для экспортеров Единого оператора по продвижению экспорта понимается механизм эффективного взаимодействия между государственными органами, регулирующими внешнеэкономическую деятельность, заинтересованными организациями и участниками внешнеэкономической деятельности.

      Согласно мировой практике внедрение "единого окна" предоставляет возможность государственным органам и институтам развития, регулирующим внешнеэкономическую деятельность, повысить качество и сократить сроки предоставления услуг; повысить уровень управления рисками и минимизировать случаи несоблюдения участниками внешнеэкономической деятельности требований, установленных законодательством; упростить административные процедуры и повысить их эффективность.

      Для участников внешнеэкономической деятельности внедрение "единого окна" сокращает стоимостные и временные затраты, упрощает технологию информационного взаимодействия с государственными органами и институтами развития, регулирующими внешнеэкономическую деятельность; позволяет оптимизировать ресурсы, в том числе трудовые, при осуществлении внешнеэкономической деятельности, а также повысить транспарентность и предсказуемость бизнес-процессов, связанных с внешнеэкономической деятельностью, обеспечивает обратную связь между заинтересованными государственными органами, организациями и экспортерами.

      Это предполагает внесение изменений в законодательство по вопросам продвижения экспорта, в том числе в части определения положений и норм, регулирующих межотраслевую координацию и взаимодействие госорганов и местных исполнительных органов, а также по вопросам закрепления на законодательном уровне правового статуса Единого оператора по продвижению экспорта, предоставляющего услуги экспортерам по принципу "единого окна", в том числе механизмов его взаимодействия между АО "НК "KazakhInvest" (далее - KazakhInvest) и АО "НК "Продкорпорация".

      Создание Единого оператора по продвижению экспорта, предоставляющего услуги экспортерам по принципу "единого окна", исключает возможность дублирования функций государственных органов, институтов развития и банков второго уровня, а также позволяет осуществлять мониторинг деятельности компании.

      При этом, нефинансовые меры поддержки будут оказываться KazakhInvest.

      Единый оператор по продвижению экспорта будет активно сотрудничать с Национальной палатой предпринимателей и ее дочерней структурой АО "Внешнеторговая палата" с целью эффективной защиты интересов казахстанских экспортеров.

      "Единое окно" для экспортеров Единого оператора по продвижению экспорта является эффективным инструментом упрощения процедур торговли и предполагает совершенствование Интернет-ресурса на базе www.export.gov.kz, функционирующего по принципу локализации и переадресации на необходимые экспортерам сервисы:

      1) получение разрешительных документов через "единое окно" по экспортно-импортным операциям:

      уплата государственных пошлин;

      получение сертификатов происхождения;

      размещение заявок на получение услуг по проведению лабораторных исследований, анализу технического, фитосанитарного, ветеринарного соответствия продукции, в рамках еҰ реализации на рынках высокого и приоритетного интересов;

      получение иных разрешительных документов.

      2) оказание финансовой поддержки:

      запрос на финансовую поддержку экспорта;

      3) сервисы управления транспортом и логистикой;

      4) дополнительные сервисы оперативных консультаций экспортеров по вопросам проведения экспортных операций:

      сервис нефинансовой поддержки экспортеров;

      сервис готовых маркетинговых решений, а также предоставления дополнительных маркетинговых услуг;

      сервис международных проектов и тендеров;

      оказание юридического содействия в проведении экспортных операций;

      проведение проверки торговых партнеров экспортеров на добросовестность;

      сервис "база данных экспортеров";

      информация о выставочно-ярмарочной деятельности;

      информация о бизнес-миссиях;

      информация о наличии и функционировании "Домов Казахстана" за рубежом;

      информирование о внешних барьерах, а также перечне соглашений, направленных на их устранение;

      5) иные сервисы для экспортеров.

      Экспортная политика в сфере АПК будет строиться на основе целенаправленной поддержки продвижения сельскохозяйственной продукции на потенциальных рынках сбыта. В целях поддержки отечественных сельхозтоваропроизводителей при продвижении продукции на внешние рынки на базе АО "НК "Продкорпорация" был создан Экспортный центр АПК, который будет тесно взаимодействовать с Единым оператором по продвижению экспорта, KazakhInvest и дипломатическими представительствами РК за рубежом.

      В рамках мониторинга эффективности проводимой экспортной политики Министерством по инвестициям и развитию Республики Казахстан на заседание Совета по экспортной политике с участием бизнес-сообщества на ежегодной основе будет представлен Национальный доклад по продвижению экспорта.

      Обеспечение присутствия Единого оператора по продвижению экспорта в регионах Республики Казахстан и за рубежом

      С целью оказания мер поддержки экспортно-ориентированным субъектам предпринимательства (включая МСП) на местах и обеспечения максимального охвата представителей целевых групп экспортеров за рубежом необходимо обеспечение присутствия Единого оператора по продвижению экспорта в регионах Республики Казахстан и за рубежом.

      В рамках данного направления предстоит разработать Стратегию развития Единого оператора по продвижению экспорта, учитывающую необходимость наращивания присутствия в регионах страны, странах приоритетного и высокого интереса, а также заменить ключевые показатели эффективности (КПЭ) деятельности Единого оператора по продвижению экспорта с максимизации прибыли на показатель максимизация количества завершенных экспортных операций при функционировании Единого оператора по продвижению экспорта на уровне безубыточности.

      Реализация данного направления позволит обеспечить поддержку экспортно-ориентированных субъектов предпринимательства на местах, вовлеченность местных исполнительных органов в реализацию основных направлений экспортной политики Республики Казахстан.

      Ответственность местных исполнительных органов будет закреплена посредством разработки и внедрения КПЭ и методологии оценки результатов деятельности по продвижению экспорта на региональном уровне. Это предполагает формирование и мониторинг базы данных экспортеров с указанием их контактов, направления внешнеэкономической деятельности, структуры и объемов экспорта, барьеров и ограничений, а также содействие в проведении ежегодного анкетного опроса.

      В рамках деятельности Единого оператора по продвижению экспорта будет предусмотрена ежегодная актуализация перспективной "экспортной корзины" и приоритетных рынков сбыта. Перспективная "экспортная корзина" и приоритетные рынки сбыта представляют перечень казахстанских товаров и услуг, наиболее востребованных на рынках стран - основных партнеров Республики Казахстан, определяют приоритетные направления сбыта казахстанских товаров и услуг исходя из спроса на мировых рынках, а также являются товарами высокого передела. Данная инициатива - это детальное исследование перспективных, растущих или имеющих значительный потенциал роста экспортных возможностей с учетом спроса на зарубежных рынках сбыта, наличия производственных мощностей и конкурентных преимуществ Казахстана.

      Будут разработаны методические пособия для экспортеров, описывающие последовательность операций, связанных с осуществлением экспортной сделки в разрезе товарных позиций и стран экспорта.

      В рамках выбранного курса ускоренной модернизации экономики, развитие и продвижение экспорта связаны с процессом встраивания в глобальные цепочки производства и сбыта товаров и услуг, в том числе за счет привлечения транснациональных компаний и притока прямых иностранных инвестиций. Поэтому на региональном уровне предполагается принятие плана акиматами областей, городов Астаны и Алматы по поддержке производств, имеющих экспортный потенциал, и внедрению технологий, увеличивающих объем экспорта предприятий регионов.

5.2 Оказание финансовых и нефинансовых мер поддержки для экспортеров

      В рамках создания благоприятных условий для продвижения казахстанского экспорта товаров и услуг особое значение необходимо уделить мерам финансовой и нефинансовой поддержки.

      Финансовые меры для продвижения экспорта

      В целях снижения бюрократических преград и повышения эффективности оказания финансовой поддержки будет разработана и реализована методика оценки эффективности предоставляемой финансовой поддержки по продвижению экспорта, учитывая количество и характер компаний (крупные, средние, малые), получивших данную поддержку.

      В рамках Программы предполагается разработка комплекса предложений финансового развития Единого оператора по продвижению экспорта, целью является повышение уровня финансовой устойчивости Единого оператора по продвижению экспорта, степени доверия к нему со стороны финансовых институтов, а также экспортно-кредитных агентств мира. В целях продвижения экспорта необходимо рассмотреть возможность удешевления стоимости кредитов и страхования с учетом ограничений, предусмотренных в рамках ВТО, до уровня справочной коммерческой процентной ставки (Commercial Interest Reference Rate – CIRR). В связи с этим необходимо предусмотреть увеличение объема финансирования по продвижению экспорта. При этом в странах с развитым экспортом объем финансирования мер по поддержке экспорта составляет порядка 1% ВВП. В данном случае, 15% суммы финансирования, выделяемой на продвижение экспорта, направляется на сырьевые товары сельскохозяйственной отрасли, 35% - на обработанные промежуточные товары и 50% - на обработанные готовые товары.

      Внедрение системы "единого окна" для экспортеров позволит повысить доступность финансирования экспортных операций и сократить сроки и процедуры рассмотрения заявок экспортеров.

      На регулярной основе будут проводиться оценка эффективности предоставляемой финансовой поддержки по продвижению экспорта и мониторинг экспортеров, получивших данную поддержку.

      Нефинансовые меры для продвижения экспорта

      С целью повышения эффективности оказываемых нефинансовых мер поддержки и обеспечения максимального охвата представителей целевых групп экспортеров (в отраслевом и региональном разрезах) предлагается внедрить и развивать блок сервисов в рамках "единого окна" для экспортеров.

      Обеспечение наполнения сервисов будет проводиться посредством предоставления актуальной аналитической информации по доступу на внешние рынки сбыта в разрезе товарных групп, а также обучения и консультирования экспортеров по вопросам продвижения экспорта, в том числе в регионах Казахстана.

      При этом, основными принципами оказания нефинансовой поддержки экспортеров в Республике Казахстан могут стать:

      а) реализация принципа "индивидуального подхода" к каждому экспортеру в деятельности по продвижению экспорта (принцип "клиентоориентированности");

      б) обеспеченность экспортеров достаточной информацией для решения задач по развитию экспортной деятельности;

      в) создание доступной системы нефинансовой поддержки продвижения экспорта товаров и услуг.

      В рамках системы сервисов "единого окна" для экспортеров нефинансовая поддержка будет включать в себя:

      проведение анализа внешних рынков сбыта в разрезе товарных групп;

      оказание поддержки в части обучения и консультирования представителей институтов развития и экспортеров в продвижении товаров и услуг на экспорт, в том числе в регионах;

      представление информации о возможностях для сотрудничества с иностранными партнерами;

      оказание услуг продвижения товаров на внешние рынки, в том числе посредством проведения специализированных выставок;

      оказание содействия в установлении деловых контактов с потенциальными иностранными партнерами.

      В дополнение, к нефинансовой поддержке будет относиться сервис по предоставлению готовых маркетинговых решений, участию в международных проектах и тендерах, а также оказанию юридической поддержки и проверке контрагента.

5.3 Устранение барьеров, препятствующих развитию экспорта

      Эффективность продвижения экспорта казахстанских товаров и услуг определяется наличием необоснованных ограничений и барьеров, с которыми сталкиваются экспортеры. По результатам проведенных общих встреч с представителями бизнеса, государственных органов, институтов развития, неправительственных организаций, транспортных компаний был определен блок барьеров и проблем, негативно влияющих на развитие и продвижение экспорта продукции, среди которых:

      несовершенство экспортных процедур;

      несовершенство транспортно-логистической и торговой инфраструктуры;

      наличие внешних торговых барьеров;

      проблемы изучения и соответствия техническим стандартам и требованиям, предъявляемым к казахстанской продукции со стороны третьих стран;

      необходимость создания эффективного механизма продвижения экспорта за рубежом.

      Устранение выявленных барьеров и ограничений, препятствующих развитию экспортного потенциала компаний, позволит создать благоприятные условия для стимулирования экспортных операций.

      Совершенствование экспортных процедур

      В рамках улучшения процедуры экспорта товаров в Республике Казахстан необходимо ускорить процесс повсеместного применения электронного декларирования товаров, что позволит сократить временные и финансовые затраты таможенного оформления при исходных логистических условиях, на улучшение которых потребуется значительно больше финансовых средств и времени.

      В целях развития системы электронного декларирования при прохождении таможенных процедур проводится работа по внедрению новой информационной системы электронного декларирования товаров (далее – ИС "АСТАНА-1") при поддержке Конференции Организации Объединенных Наций по торговле и развитию. Внедрение ИС "АСТАНА-1" предполагается с 1 января 2018 года.

      На сегодняшний день пилотные испытания информационной системы проходят с участием представителей бизнеса во всех областях республики. В ходе испытаний системой обработано порядка 21 тыс. деклараций.

      Вместе с этим, в рамках реализации шагов третьего направления Плана нации – 100 конкретных шагов в соответствии с принятой Дорожной картой проводится реализация интеграционного взаимодействия с информационными системами Министерства информации и коммуникаций Республики Казахстан, Национального Банка Республики Казахстан и акционерного общества "НК "Қазақстан темір жолы".

      Ведется работа по созданию и внедрению "единого окна" по экспортно-импортным операциям, с целью упрощения и согласования межведомственных бизнес-процессов, укрепления взаимодействия между Комитетом государственных доходов Министерства финансов Республики Казахстан и государственными контролирующими органами, участвующими в контроле при совершении экспортных и импортных операций, продвижения интегрированного мониторинга и контроля лицензий, сертификатов и разрешительных документов, введения межведомственного управления рисками в процессе таможенного оформления, укрепления потенциала Казахстана в Евразийском экономическом союзе, региональной экономической интеграции и международной торговле.

      В целях снижения транзакционных издержек для предпринимателей, исключения дублирования функций планируется ввод в промышленную эксплуатацию информационных систем "единого окна" по экспортно-импортным операциям и "Астана-1" (электронное декларирование товаров), что также предполагает взаимодействие с "единым окном" для экспортеров.

      В дополнение к проводимой работе будет реализован ряд сопутствующих инициатив для снижения временных и стоимостных параметров процедуры экспорта товаров, а именно: упрощение процедуры выдачи сертификатов происхождения.

      Планируется проведение разъяснительной работы по вопросам института уполномоченных экономических операторов, действующего в соответствии с Международной конвенцией об упрощении и гармонизации таможенных процедур.

      Развитие транспортно-логистической и торговой инфраструктуры

      Сдерживающим фактором для развития казахстанского несырьевого экспорта являются высокие транспортные издержки. Это обусловлено отсутствием прямого доступа к водным путям, что отрицательно влияет на конкурентоспособность продукции казахстанских поставщиков.

      Все это приводит к потере позиций отечественного экспорта на традиционных рынках (Россия, страны Центральной Азии, другие страны СНГ, Китай) и невозможности выхода на новые, альтернативные рынки сбыта (Иран, Индия, Арабские страны и т.д.).

      Анализ позиций Республики Казахстан в индексе LPI показывает наличие проблем, связанных с качеством торговой и транспортной инфраструктуры, своевременностью поставок грузов, а также организацией международных перевозок по конкурентным ценам.

      Выделенные проблемы обусловлены необходимостью привлечения инвестиций в развитие транспортной и торговой инфраструктуры, развития многосторонней логистики более высокого уровня (3PL и 4 PL), повышения уровня квалификации персонала, интеграции в логистические системы ЕАЭС и BRI.

      Министерством по инвестициям и развитию Республики Казахстан совместно с Союзом транспортников Казахстана "Kazlogistics" был подписан План мероприятий по совершенствованию логистической системы Республики Казахстан по показателям оценки индекса эффективности логистики.

      В целях повышения эффективности проводимой работы в данной Программе будет реализован комплекс инициатив, направленных на создание условий для развития соответствующей таможенной и сопутствующей инфраструктуры, совершенствование системы предварительного информирования при пересечении грузов госграницы.

      Обеспечение взаимного признания стандартов и требований к товаров между Республикой Казахстан и странами приоритетного и высокого интереса

      Целями международной стандартизации являются сближение уровня качества продукции, изготавливаемой в различных странах, обеспечение взаимозаменяемости элементов сложной продукции, содействие международной торговле, содействие взаимному обмену научно-технической информацией и ускорение научно-технического прогресса. Главной целью санитарных и фитосанитарных стандартов является возможность законодательно обезопасить здоровье населения и интересы потребителей в отношении продуктов питания.

      При этом, согласно правилам ВТО любой технический регламент любой из стран ВТО должен быть разработан на основе международных стандартов (ISO, IEC и др.), при их отсутствии – на основе региональных (EN, ГОСТ и др.).

      Республике Казахстан необходимо обеспечить взаимное признание стандартов и технических требований к продукции со странами приоритетного и высокого интереса с целью снятия технических барьеров в торговле. Это возможно за счет участия казахстанских экспортоориентированных предприятий в рассмотрении проектов технических регламентов стран ВТО, обучения казахстанских экспортоориентированных предприятий навыкам, принципам и знаниям в данной сфере.

      Производители, участвуя в разработке новых международных и региональных стандартов, получают возможность влиять на формирование стандартов в своих интересах, особенно предприятия-экспортеры, поскольку обычно работа над региональным и международным стандартом длится два-три года, предприятие может узнать, какие перспективные требования к ее продукции закладываются в стандарт, какую продукцию потребуют от них через три-четыре года. Параллельно с созданием стандарта перестраивается технология, с выходом стандарта можно производить соответствующую продукцию, что дает определенное конкурентное преимущество.

      На примере Международной организации по стандартизации отмечаем, что на сегодняшний день Казахстан участвует в качестве полноправного члена в 29 технических комитетах ИСО и является членом-наблюдателем в 16 технических комитетах ИСО, что составляет всего около 11 % казахстанского участия в международной стандартизации (из общего числа 243 ТК ИСО). Данный показатель является для РК очень низким, на что также влияет отсутствие в составах подкомитетов по стандартизации экспертов со знанием английского языка.

      В СНГ существует система стандартизации ГОСТ, стандарты ГОСТ разрабатываются межгосударственными техническими комитетами (далее - МТК). Подавляющее большинство стандартов ГОСТ разрабатывается МТК, созданными на базе российских предприятий. Доля участия казахстанских разработчиков является несущественной.

      Необходимо проработать вопрос по возмещению затрат на привлечение технических экспертов Республики Казахстан по участию в заседаниях Межгосударственного технического комитета в установленном порядке, а также участию в заседаниях технических комитетов ИСО.

      Запланировано рассмотрение вопроса по организации перевода информационным центром по ТБТ/СФС проектов международных стандартов ИСО, внесение предложений по переводу информационным центром по ТБТ/СФС проектов, нотифицированных в ВТО технических регламентов стран-участниц ВТО, либо изменений в них, в которые экспортируются казахстанские товары.

      Необходимо проработать вопрос участия в дорожной карте по контролю ящура, чумы мелких жвачных Международного эпизоотического бюро.

      Будет осуществлена оценка по возмещению затрат на участие в региональных заседаниях и обучающих семинарах, проводимых Международным эпизоотическим бюро.

      Улучшение условий для продвижения экспорта на внешние рынки

      В целях совершенствования применения инструментов торговой дипломатии для устранения внешних торговых барьеров будет проведена работа по проведению переговоров о заключении соглашений о преференциальной торговле, а также двухсторонним переговорам по ветеринарным и карантинным (фитосанитарным) требованиям для снятия ограничений и получения доступа на рынки третьих стран. Предстоит проработать вопрос по модификации экспортных таможенных пошлин в целях стимулирования экспорта светлых нефтепродуктов и дальнейшей переработки темных нефтепродуктов.

      В случае споров, возникающих из-за нарушения торговыми партнерами своих обязательств по международным соглашениям, стороной спора, безусловно, является государство. В данном случае государство должно обеспечить выполнение торговым партнером своих обязательств по соглашению (к примеру, Соглашение ЗСТ СНГ). Однако в этом случае роль экспортеров также остается весьма важной: первичная информация об ухудшении условий доступа для казахстанских товаров должна поступать именно от казахстанских экспортеров, которые лучше всех чувствуют и знают об условиях доступа.

      Ситуация, когда экспортер сталкивается с дискриминационными условиями доступа на рынок, которые не следуют из прямого нарушения международного соглашения (например, технические барьеры в торговле), также выводит роль правительства на первый план. В этом случае, правительство после соответствующего извещения от экспортера становится стороной спора и, используя механизмы консультаций или ответных мер, пытается устранить существующие ограничения по доступу на рынок. Министерством национальной экономики Республики Казахстан ведется работа по недопущению принятия, приостановления и (или) отмены необоснованных ограничений в отношении казахстанских компаний и их продукции на внешних рынках посредством обеспечения эффективного использования инструментария ВТО.

      Оперативное отслеживание экспортной статистики с целью мониторинга угроз инициирования антидемпинговых и защитных расследований в отношении казахстанских товаров по ключевым товарным позициям должно также стать одним из постоянных и тщательным образом организованных направлений работы МНЭ.

      Изменения экономической обстановки на мировых товарных и финансовых рынках, резкое обострение конкуренции приводят к фундаментальным изменениям во внешнеэкономической политике крупнейших стран мира. Происходит переосмысление роли государства в защите и продвижении своих интересов в мировой экономике. Политика государств на внешних рынках становится более агрессивной, усиливаются тенденции протекционизма.

      В этих условиях реализация глобальных экономических интересов Казахстана требует создания эффективного механизма продвижения экспорта на базе торговых домов с учетом опыта индустриально-развитых стран. В рамках данной инициативы предполагается рассмотреть вопрос по созданию "Домов Казахстана" за рубежом, в странах высокого и приоритетного интереса, в которых будут объединены вопросы торговли (Единый оператор по продвижению экспорта), инвестиций (KazakhInvest) туризма (KazakhTourism), транспорта и логистики (представительства соответствующих операторов), в том числе с использованием в случае целесообразности инструментов ГЧП.

      Согласно мировой практике организация деятельности "Домов Казахстана" за рубежом будет включать формирование годового плана участия казахстанских экспортеров в выставках, ярмарках, международных мероприятиях, в том числе бизнес-миссиях.

      Функции сети "Домов Казахстана" за рубежом будут ориентированы на запросы экспорто-ориентированных компаний, а также органов государственной власти. Это будет обеспечиваться посредством формирования комплексного механизма поддержки внешнеэкономической деятельности, в том числе субъектов малого и среднего бизнеса.

      Также будет проработан вопрос по размещению информации о казахстанских товарах на электронных площадках Интернет-торговли (Amazon, Alibaba, Zoodles и др.).

5.4 Улучшение условий развития экспорта услуг

      Одной из закономерностей развития национальных экономик является взаимосвязь экономического роста и повышения роли услуг и их экспорта.

      В последние годы во многих развитых странах мира на сферу услуг приходится более половины ВВП, при этом растет их вклад в международную торговлю.

      Основные приоритеты развития сферы услуг Республики Казахстан определены в Программе по развитию сферы услуг.

      Исходя из проведенного анализа и представленной перспективной "экспортной корзины" товаров и услуг, Программа предполагает меры, направленные на развитие услуг в секторах, обладающих наибольшим экспортным потенциалом.

      Республика Казахстан обладает высоким транзитным потенциалом. Учитывая тенденции и перспективы развития ЕАЭС, а также реализацию китайской инициативы "Пути и Пояса" (BRI), в рамках закрепления конкурентных позиций проведена работа по дальнейшему росту транзитного потенциала Республики Казахстан.

      Это потребует проработать вопрос по улучшению условий доступа казахстанских грузовладельцев к услугам морских портовых терминалов и в рамках ЕАЭС.

      Планируется подготовка предложений по совершенствованию порядка прохода судов по внутренним водным путям РФ и возможностях его использования для сокращения времени перевозки грузов среди стран-участниц ЕАЭС, а также развития мультимодальных перевозок.

      ЕАЭС и BRI предоставит возможности и расширит перспективы развития придорожного и сопутствующего сервиса РК в рамках формирования евразийских транспортных коридоров.

      С целью дальнейшего повышения узнаваемости Республики Казахстан за пределами страны потребуется разработка туристского продукта, предусматривающего несколько вариантов туристских маршрутов. Будет разработана Программа продвижения туристских продуктов Казахстана посредством ведущих туристских интернет-сайтов (TripAdvisor, Booking и т.п.).

      Предполагается внесение предложений по развитию R&D центров на базе отечественных ВУЗов и принятию мер по обеспечению прохождения международной аккредитации ВУЗами в целях повышения качества предоставляемых услуг по образованию.

      В целях развития медицинского туризма планируется разработка предложений по формированию казахстанского бренда оказания медицинских услуг, а также комплекса мер по продвижению и улучшению позиционирования экспорта казахстанских медицинских услуг в странах приоритетного и высокого интереса.

      В целях развития экспортного потенциала казахстанского оборонно-промышленного комплекса будут приняты меры по продвижению товаров и услуг данной отрасли в странах приоритетного и высокого интереса. Также ожидается привлечение зарубежных производителей и потребителей к участию в Международной выставке вооружения и военно-технического имущества "KADEX".

6. Необходимые ресурсы

      Финансовые затраты на реализацию Программы не требуются.

  Приложение к Программе

План мероприятий по реализации Программы
"Национальная экспортная стратегия Республики Казахстан"

№ п/п

Наименование

Ед. измерения

Форма завершения

Сроки исполнения

Ответственные за исполнение

В том числе по годам 

Источники финансирования

Код бюджетной программы

2018

2019

2020

2021

2022

Всего

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Цель: Создание условий для увеличения объема несырьевого экспорта в 1,5 раза к 2022 году, а также диверсификации рынков сбыта и экспорта товаров и услуг

Целевые индикаторы













1

Объем экспорта несырьевых товаров и услуг РК

 млрд. долл. США



МИР, МСХ, МНЭ, МФ, МОАП, МЗ, МОН, МКС, МЭ, МИО

22,7

24,7

26,9

29,3

31,8




2

Прирост экспорта несырьевых товарных позиций с объемом экспорта более 10 млн. долларов США в страны приоритетного интереса

% к предыдущему году



МИР, МСХ, МНЭ, МФ, МОАП

9,2 

6,8

10,7

9,7

8,0




 3

Прирост экспорта несырьевых товарных позиций с объемом экспорта более 10 млн. долларов США в страны высокого интереса

% к предыдущему году



МИР, МСХ, МНЭ, МФ, МОАП

5,0

4,0

9,9

8,3

7,7




Задача 1 Усиление институциональных основ поддержки экспортеров

Показатель результата

1

Доля услуг, предоставленных в рамках "единого окна" для экспортеров, от общего объема предоставляемых услуг экспортерам

%



 МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)

-

30

50

75

100




Мероприятия

2

Расширение функций Межведомственной комиссии Республики Казахстан по вопросам торговой политики и участия в международных экономических организациях в части выработки предложений по продвижению экспорта товаров и услуг


распоряжение Премьер-Министра РК

декабрь 2017 года

МНЭ МИР,







Не требуются


3

Внесение изменений в законодательство РК по вопросам продвижения экспорта, в том числе в части определения положений и норм, регулирующих межотраслевую координацию и взаимодействие ГО и МИО, а также закрепления правового статуса Единого оператора по продвижению экспорта, предоставляющего услуги экспортерам по принципу "единого окна", в том числе механизмов взаимодействия между Единым оператором по продвижению экспорта, KazakhInvest и АО "НК "Продкорпорация"


Концепция проекта ЗРК

Январь 2018 года

МИР, МНЭ, МСХ, АО "НУХ Байтерек" (по согласованию), КазАгро (по согласованию)







Не требуются


4

Проработка вопроса по созданию и развитию сервисов для экспортеров по принципу "единого окна" на базе Интернет-ресурса Export.gov.kz


предложения на МВК

сентябрь 2018 года

МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


5

Разработка структуры Национального доклада по продвижению экспорта


предложения в Правительство

март 2018 года

МИР, Заинтересованные ГО, МИО, АО "НУХ Байтерек" (по согласованию), НПП (по согласованию), АО "Самрук-Казына" (по согласованию), КазАгро (по согласованию)







Не требуются


6

Подготовка Национального доклада по продвижению экспорта на заседание Совета


национальный доклад по продвижению экспорта

Ежегодно, 2 квартал 2019-2023 годы

МИР, заинтересованные ГО, НПП (по согласованию), Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


7

Утверждение Стратегии развития Единого оператора по продвижению экспорта


решение Совета Директора

декабрь 2018 года

МИР, МНЭ, АО "НУХ Байтерек" (по согласованию), Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


8

Проработка вопроса по присутствию Единого оператора по продвижению экспорта в регионах Казахстана


 предложения на МВК

июнь 2018 года

МИР, МИО, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


9

Проработка вопроса по присутствию Единого оператора по продвижению экспорта в странах приоритетного и высокого экспортного интереса


 предложения на МВК

июнь 2018-2022 годы

МИР, МИД, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


10

Проработка вопроса по разработке методических пособий для экспортеров, описывающих последовательность операций, связанных с осуществлением экспортной поставки, в разрезе товарных групп и стран экспорта


информация в МИР

март 2019 года

Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


11

Принятие акиматами областей, городов Астаны и Алматы плана мер по поддержке производств, имеющих экспортный потенциал, и внедрению технологий, увеличивающих объем экспорта предприятий регионов


информация в МИР

январь, июль 2018-2022 годы

МИО







Не требуются


Задача 2 Оказание финансовых и нефинансовых мер поддержки для экспортеров

Финансовые меры для продвижения экспорта

Показатель результата

12

Количество экспортеров, которым оказана финансовая поддержка

Ед.



 МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)

-

150

220

320

450




Мероприятия

13

Разработка комплекса предложений по финансовому развитию Единого оператора по продвижению экспорта


информация в Правительство

декабрь 2017 года

 МИР, АО "НУХ Байтерек" (по согласованию), Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


14

Проведение мониторинга и оценка эффективности финансовой поддержки, предоставляемой экспортерам


заключение по оценке на Совет

ноябрь 2019-2022 годы

 МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


15

Проработка вопроса по удешевлению стоимости кредитов и страхования до уровня справочной коммерческой процентной ставки (CIRR)


предложения в МИР

март 2018 года

Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


Нефинансовые меры для продвижения экспорта

Показатель результата

16

Количество экспортеров, которым оказана нефинансовая поддержка

Ед.



 МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)


500

550

600

650




Мероприятия













17

Актуализация информации для "единого окна" для экспортеров о доступе на внешние рынки сбыта в разрезе товарных групп


аналитическая информация на Export.gov.kz 

Ежеквартально, 2018-2022 годы

МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


18

Проработка вопроса по обучению и консультированию экспортеров по вопросам продвижения экспорта


предложения на МВК

2018-2022 годы

МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)
МИО







Не требуются


Задача 3 Устранение барьеров, препятствующих развитию экспорта

Совершенствование экспортных процедур

Показатель результата













19

Позиция РК в рейтинге ВсеМИР,ного банка Doing Business по показателю "Международная торговля"

место



МНЭ, МФ, МИР, Заинтересованные гос органы и НПП (по согласованию)

119

118

117

116

115




20

Индикатор "обременительности таможенных процедур" ГИК ВЭФ

место



МФ

50

45

40

38

36




Мероприятия

21

Внесение изменений в приказ и.о. Министра по инвестициям и развитию РК № 155 от 24.02.2015 г. "Об утверждении Правил по определению страны происхождения товара, выдаче сертификата о происхождении товара и отмене его действия" в части упрощения процедуры выдачи сертификатов происхождения


проект приказа МИР

сентябрь 2018 года

МИР, МФ, МНЭ
НПП (по согласованию)







Не требуются


22

Проведение разъяснительной работы для экспортеров по вопросам института УЭО


информация на Export.gov.kz, круглые столы, семинары

2018-2022 годы

МФ
МИР, 
Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


23

Ввод в промышленную эксплуатацию ИС "единого окна" по экспортно-импортным операциям


ИС "единого окна" по экспортно-импортным операциям

1 квартал 2019 года

МФ
заинтересованные ГО, НПП (по согласованию)







Не требуются


24

Ввод в промышленную эксплуатацию ИС "Астана-1" (электронное декларирование товаров)


ИС "Астана-1"

1 квартал 2018 года

МФ
МНЭ







Не требуются


Развитие транспортно-логистической инфраструктуры

Показатель результата

25

Позиция в международном индексе эффективности логистики (LPI)

место



 МИР,
МФ

50

-

40

-

38




Мероприятия













26

Выработка предложений по созданию условий для развития таможенной инфраструктуры


предложения на МВК

2 квартал 2018 года

МФ
МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию), АО КТЖ (по согласованию), 
Kazlogistics (по согласованию)







Не требуются


27

Разработка предложений по созданию условий для развития сопутствующей инфраструктуры


предложения на МВК

2 квартал 2018 года

МИО







Не требуются


Обеспечение взаимного признания стандартов и технических требований к товарам между Республикой Казахстан и странами приоритетного и высокого интереса

Показатель результата













28

Доля участия технических экспертов РК в заседаниях МТК по стандартизации

%



МИР,

20

30

40

50

60




29

Доля участия технических экспертов РК в технических комитетах ИСО

%



МИР,

16

20

24

28

32




30

Участие в работе комитетов Международного эпизоотического бюро, Европейской и Средиземноморской, Тихоокеанской организаций по карантину и защите растений

Ед.



МСХ

5

5

5

5

5




Мероприятия













31

Проработка вопроса по возмещению затрат на привлечение технических экспертов РК по участию в заседаниях МТК в установленном порядке


отчет на МВК

1 квартал 2018 года

МИР,







Не требуются


32

Проработка вопроса по возмещению затрат на привлечение технических экспертов РК по участию в заседаниях технических комитетов ИСО в установленном порядке


отчет на МВК

1 квартал 2018 года

МИР,







Не требуются


33

Проработка вопроса по организации перевода с иностранного языка Информационным центром по ТБТ/СФС проектов международных стандартов ИСО, разработанных ТК ИСО, в целях их рассылки на рассмотрение заинтересованным лицам РК


предложения на МВК

1 квартал 2018 года

МИР,







Не требуются


34

Проработка вопроса по переводу с иностранного языка Информационным центром по ТБТ/СФС проектов, нотифицированных в ВТО технических регламентов стран-участниц ВТО, либо изменений в них, в которые экспортируются казахстанские товары


предложения на МВК

1 квартал 2018 года

МИР,







Не требуются


35

Проработка вопроса по проведению семинаров по повышению информированности экспортеров о правилах международной стандартизации


информация в МИР

2018-2022 годы

Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


36

Проработка вопроса участия в дорожной карте по контролю ящура Международного эпизоотического бюро


информация на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МСХ







Не требуются


37

Проработка вопроса участия в дорожной карте по контролю чумы мелких жвачных Международного эпизоотического бюро


информация на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МСХ







Не требуются


38

Проработка вопроса по возмещению затрат на участие в региональных заседаниях Международного эпизоотического бюро


отчет на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МСХ







Не требуются


39

Проработка вопроса по возмещению затрат на участие в обучающих семинарах, проводимых Международным эпизоотическим бюро


отчет на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МСХ







Не требуются


Улучшение условий для продвижения экспорта на внешние рынки

Показатель результата













40

Прирост экспорта товаров в страны, с которыми заключены соглашения по ЗСТ

% к предыдущему году



МНЭ
МИР, МСХ

4,7

4,7

4,7

4,7

4,7




Мероприятия













41

Проведение переговоров по заключению соглашений о преференциальной торговле


отчет на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МНЭ
заинтересованные ГО







Не требуются


42

Проработка вопроса о целесообразности создания "Домов Казахстана" за рубежом (в странах высокого и приоритетного интереса, в которых будут объединены вопросы торговли (Единый оператор по продвижению экспорта), инвестиций (KazakhInvest) туризма (KazakhTourism), транспорта и логистики (представительства соответствующих операторов), в том числе с использованием в случае целесообразности инструментов ГЧП


предложения в Правительство

Декабрь 2017 года

МИД
МКС, МИР,
Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию), НПП (по согласованию)







Не требуются


43

Проработка вопроса по размещению информации о казахстанских товарах на электронных площадках интернет-торговли (Amazon, Alibaba, Zoodles и др.)


информация на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МИР, МНЭ
Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


44

Формирование годового плана участия казахстанских экспортеров в выставках, ярмарках, международных мероприятиях, в том числе бизнес-миссиях


информация в МИР

4 квартал 2018-2022 годы

Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию), НПП (по согласованию)







Не требуются


45

Проработка вопроса по модификации экспортных таможенных пошлин в целях стимулирования экспорта светлых нефтепродуктов и дальнейшей переработки темных нефтепродуктов


предложения на МВК

Март 2018 года

МНЭ
МЭ







Не требуются


46

Проведение двусторонних переговоров по ветеринарным и карантинным (фитосанитарным) требованиям для снятия ограничений и получения доступа на рынки третьих стран


отчет на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МСХ
МИД







Не требуются


Задача 4 Улучшение условий развития экспорта услуг

Показатель результата













47

Объем перевезенных транзитных грузов

тыс. ДФЭ



МИР,

536

1243

2000

2200

2400




48

Реальный рост ВДС транспорта

% к предыдущему году



МИР,
МНЭ

5,0

5,5

6,0

6,0

6,2




49

Количество въездных посетителей

млн. чел.



МКС

2,9

3,3

3,7

4,1

4,8




50

Доля иностранных студентов, обучающихся в ВУЗах Республики Казахстан

% от общего числа



МОН

3,3

4,0

4,6

5,1

5,8




51

Количество иностранных граждан, пролеченных в стационаре и получивших оздоровительные процедуры на территории Республики Казахстан

тыс. чел.



МЗ

31,3

32,5

42,2

43,9

50,3





Мероприятия

52

Проработка вопроса по улучшению условий доступа казахстанских грузовладельцев к услугам морских портовых терминалов в рамках ЕАЭС


информация на МВК

4 квартал 2018-2022 года

МНЭ
МИР,
МФ, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию),
АО КТЖ (по согласованию), 
АО КМТФ (по согласованию), 
Kazlogistics (по согласованию)







Не требуются


53

Выработка предложений по совершенствованию порядка прохода судов по внутренним водным путям РФ и возможности его использования для сокращения времени перевозки грузов среди стран-участниц ЕАЭС, а также развития мультимодальных перевозок


предложения на МВК

4 квартал 2018 года

МИР,
МФ, МНЭ,
Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)
АО КТЖ (по согласованию)
АО КМТФ (по согласованию)
Kazlogistics (по согласованию)







Не требуются


54

Проработка вопроса по развитию придорожного сопутствующего сервиса вдоль транзитных транспортных коридоров


предложения на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МИР,
заинтересованные ГО, АО КТЖ (по согласованию)







Не требуются


55

Проработка вопроса по созданию туристского продукта, предусматривающего несколько вариантов маршрутов передвижения туристов


предложения на МВК

1 квартал 2018 года

МКС
МИР, заинтересованные ГО, KazakhTourism (по согласованию) 







Не требуются


56

Проработка вопроса по размещению информации о туристских продуктах Казахстана на ведущих туристских интернет-сайтах (TripAdvisor, Booking и т.п.)


информация на МВК

4 квартал, 2018-2022 годы

МКС
KazakhTourism (по согласованию) 







Не требуются


57

Проработка вопроса по развитию R&D центров на базе отечественных ВУЗов


предложения на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МОН
МЗ, МСХ, заинтересованные органы







Не требуются


58

Прохождение международной аккредитации ВУЗов в целях повышения качества образования


информация на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МОН







Не требуются


59

Разработка предложений по формированию казахстанского бренда оказания медицинских услуг


предложения на МВК

4 квартал 2018 года

МЗ







Не требуются


60

Подготовка предложений по продвижению и улучшению позиционирования казахстанских медицинских услуг за рубежом


 предложения на МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МЗ
МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


61

Выработка мер по продвижению товаров и услуг казахстанского оборонно-промышленного комплекса за рубежом


 информация в МВК

4 квартал 2018-2022 годы

МОАП
МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


62

Принятие мер по привлечению зарубежных производителей и потребителей к участию в KADEX


 информация МВК

4 квартал 2018 года,
4 квартал 2020 года,
4 квартал 2022 года

 МОАП
МИР, Единый оператор по продвижению экспорта (по согласованию)







Не требуются


      Примечание: расшифровка аббревиатур и определений:

KADEX

-

Международная выставка вооружения и военно-технического имущества "KADEX"

KazakhTourism

-

акционерное общество "Национальная компания "KazakhTourism"

Kazlogistics

-

Союз транспортников Казахстана "KAZLOGISTICS"

LPI

-

индекс эффективности логистики (Logistics Performance Index)

АО КМТФ

-

акционерное общество "Национальная морская судоходная компания "Казмортрансфлот"

АО КТЖ

-

акционерное общество "Национальная компания "Қазақстан темір жолы"

АО "НУХ Байтерек"

-

акционерное общество "Национальный управляющий Холдинг "Байтерек"

АО "Самрук-Казына"

-

акционерное общество "Фонд национального благосостояния "Самрук-Қазына" 

БВУ

-

банки второго уровня

ГО

-

государственный орган

ГЧП

-

государственно-частное партнерство

ДФЭ

-

двадцатифутовый эквивалент

ЗРК

-

Закон Республики Казахстан

ЗСТ

-

зона свободной торговли

ИС

-

информационная система

КС

-

Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

МВК

-

Межведомственная комиссия Республики Казахстан по вопросам торговой политики и участия в международных экономических организациях

МЗ

-

Министерство здравоохранения Республики Казахстан

МИД

-

Министерство иностранных дел Республики Казахстан

МИО

-

местные исполнительные органы

МИР,

-

Министерство по инвестициям и развитию Республики Казахстан

МКС

-

Министерство культуры и спорта Республики Казахстан

МНЭ

-

Министерство национальной экономики Республики Казахстан

МОАП

-

Министерство оборонной и аэрокосмической промышленности

МОН

-

Министерство образования и науки Республики Казахстан

МСХ

-

Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан

МТК

-

Межгосударственный технический комитет

МФ

-

Министерство финансов Республики Казахстан

МЭ

-

Министерство энергетики Республики Казахстан

НПП

-

Национальная палата предпринимателей "Атамекен"

Образовательный проект

-

Программа обучения для начинающих компаний-экспортеров основам и ведению экспортной деятельности, которая сочетает в себе лучшие практики от ведущих экспертов в области внешнеэкономической деятельности Казахстана и международный опыт

ОНСТП

-

основные направления и этапы реализации скоординированной (согласованной) транспортной политики ЕАЭС

ПМ

-

Премьер-Министр Республики Казахстан

ПП РК

-

постановление Правительства Республики Казахстан

РБ

-

республиканский бюджет

Совет

-

Совет по экспортной политике с участием бизнес-сообщества

ТБТ

-

Соглашение по техническим барьерам в торговле

ТК РК

-

Технический комитет Республики Казахстан

УЭО

-

Уполномоченный экономический оператор


"Ұлттық экспорттық стратегия" бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 26 тамыздағы № 511 қаулысы.

      Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған "Ұлттық экспорттық стратегия" бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) бекітілсін.

      2. Күші жойылды – ҚР Үкіметінің 03.06.2019 № 361 қаулысымен.

      3. Орталық және жергілікті атқарушы органдар мен өзге де ұйымдар Бағдарламаны іске асыру бойынша шаралар қабылдасын.

      4. Жауапты орталық және жергілікті атқарушы органдар "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің одан әрі жұмыс істеуінің кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 4 наурыздағы № 931 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Стратегиялық даму жоспарын, мемлекеттік және үкіметтік бағдарламаларды, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын, аумақтарды дамыту бағдарламаларын әзірлеу, іске асыру, мониторинг жүргізу, бағалау және бақылау, сондай-ақ Елді аумақтық кеңістікте дамытудың болжамды схемасын әзірлеу, іске асыру және бақылау қағидаларына сәйкес Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес ақпарат берсін.

      5. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Инвестициялар және даму министрлігіне жүктелсін.

      6. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
Б. Сағынтаев

  Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2017 жылғы 26 тамыздағы
№ 511 қаулысымен
бекітілген

"Қазақстан Республикасының ұлттық экспорттық стратегиясы" бағдарламасы

Мазмұны

      1. Паспорт

      2. Кіріспе

      3. Ағымдағы ахуалды талдау

      3.1 Қазақстан экспортының ағымдағы даму үрдістері

      3.1.1 Тауарлар экспорты

      3.1.2 Көрсетілетін қызметтер экспорты

      3.1.3 Халықаралық сауда келісімдеріне қатысу

      3.2 Әлемдік саудаға ықпал ететін жаһандық трендтер

      3.3 Мемлекеттік реттеу саясаты және алдыңғы бағдарламаларды іске асыру нәтижелері

      3.3.1 Экспорттаушылардың қызметін нормативтік-құқықтық реттеу

      3.3.2 Экспортты ілгерілету бойынша мемлекеттік саясат нәтижелерін бағалау

      3.4 Қазақстандық экспорттың бәсекелес артықшылықтары, сын-қатерлер мен кедергілер

      3.5 Қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспорты үшін мүмкіндіктер

      3.5.1 Қазақстанның перспективалы "экспорттық себеті"

      3.5.2 Қазақстанның басым сату нарықтары

      3.6 Шетелдік тәжірибе

      4. Бағдарламаның мақсаттары, нысаналы индикаторлары, міндеттері және іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері

      5. Бағдарламаның негізгі бағыттары, мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу жолдары, тиісті шаралар

      5.1 Экспорттаушыларды қолдаудың институционалдық негіздерін күшейту

      5.2 Экспорттаушыларды қолдаудың қаржылай және қаржылай емес шараларын көрсету

      5.3 Экспортты дамытуға кедергі келтіретін бөгеттерді жою

      5.4 Көрсетілетін қызметтер экспортының даму жағдайларын жақсарту

      6. Қажетті ресурстар

1. Паспорт

Атауы

"Қазақстан Республикасының ұлттық экспорттық стратегиясы" бағдарламасы

Әзірлеу үшін негіздеме

Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 30 қаңтардағы "Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік" атты Жолдауы;
"Қазақстан - 2050" Жолдауы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты;
Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 17 қаңтардағы № 732 Жарлығымен бекітілген Әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіру жөніндегі тұжырымдама.

Бағдарламаны әзірлеуге және іске асыруға жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі – Бағдарламаны әзірлеу, Қазақстан Республикасының Инвестициялар және даму министрлігі, басқа да орталық және жергілікті атқарушы мемлекеттік органдар – Бағдарламаны іске асыру

Мақсаты

Шикізаттық емес экспорт көлемін 2022 жылға қарай 1,5 есе ұлғайту үшін жағдай жасау, сондай-ақ тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу және экспорттау нарықтарын әртараптандыру*

Нысаналы индикаторлар

1) Қазақстан Республикасының шикізат емес тауарлары мен көрсетілетін қызметтер экспортының көлемі 2022 жылға қарай 31,8 млрд.АҚШ долларына дейін жетеді.
2) Экспорт көлемі 10 млн. АҚШ долларынан асатын шикізат емес тауар позицияларының мүдделігі басым елдерге экспортының өсімі өткен жылға қарағанда, 2022 жылы 8,0%-ға дейін жетеді.
3) Экспорт көлемі 10 млн. АҚШ долларынан асатын шикізат емес тауар позицияларының мүдделігі жоғары елдерге экспортының өсімі өткен жылға қарағанда, 2022 жылы 7,7 %-ға дейін жетеді.

Міндеттер

1) Экспорттаушыларды қолдаудың институционалдық негіздерін күшейту.
2) Экспорттаушылар үшін қаржылай және қаржылай емес қолдау шараларын көрсету.
3) Экспорттың дамуына кедергі келтіретін тосқауылдарды жою.
4) Көрсетілетін қызметтер экспортын дамыту жағдайларын жақсарту.

Іске асырылу мерзімі

2018 – 2022 жылдар

Қаржыландыру көздері мен көлемі

Бағдарламаны іске асыруға қаржы шығындары талап етілмейді

      * 2015 жылдың деңгейіне қатысты

2. Кіріспе

      Өткен бес жылда "Қазақстан-2050" Стратегиясы, 5 институционалдық реформаны іске асыру жөніндегі Ұлт жоспары – 100 нақты қадам, Инфрақұрылымды дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған "Нұрлы жол" мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы сияқты Қазақстан экономикасын жаңғыртуға бағытталған түйінді бағдарламалық құжаттар қабылданды.

      Елдің ұзақ мерзімді даму тұғырнамасын жаңарту елдің экспорттық әлеуетін дамыту және іске асыру стратегиялық міндеттерін шешу тәсілдерін жаңарту қажеттігін негіздейді.

      Мемлекет басшысы 2017 жылғы 31 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауында экономиканың басым салаларында бәсекеге қабілетті экспорттық өндірістерді дамытуға сүйене отырып, индустрияландыруды жалғастыру міндетін қойды. Бұл ретте бұрын "Қазақстан – 2050": қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағдары" стратегиясы шеңберінде экспортқа бағдарланған шикізат емес секторды кеңейтуге назар аудара отырып, жаңа өндірістерді дамыту қажеттігі атап өтіледі.

      Қазіргі кезде жаңа ахуал қалыптасты, ол жаһандық "шикізаттық суперциклдің" аяқталуын, әлемдік экономиканың өсу қарқыны мен құрылымының өзгеруін, сондай-ақ технологиялық инновацияларды жаппай енгізуді білдіреді. Бұл технологиялар адамның өмір сүру жағдайын өзгертіп қана қоймай, сонымен қатар шығындардың құрылымы мен логистикалық тізбектерді де едәуір өзгертеді.

      Халықаралық сауда қатынастарының сипаты да өзгереді, атап айтқанда, протекционизм мен ірі елдер арасында өңірлік сауда аймақтарын құруға қарсы күрес трендінің күшейгені байқалады, бұл орта мерзімді ұлттық саясатты жүйелі түрде түзетуді және жаңа жағдайларға бейімдеуді талап етеді.

      2018 – 2022 жылдарға арналған "Қазақстан Республикасының ұлттық экспорттық стратегиясы" бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) "Қазақстан-2050" стратегиясына сәйкес шикізат емес экспорттың 2025 жылға қарай екі есе және 2040 жылға қарай үш есе өсуі үшін жағдай жасауды қамтамасыз ету бойынша бірыңғай және біртұтас саясат қалыптастыруға бағытталған.

      Бағдарлама перспективалы экспорттық себетті және басым сату нарықтарын айқындайды, қазақстандық экспортты ілгерілету бойынша нақты шаралар кешенін және оның іске асырылу тиімділігін бақылау үшін өлшенетін нысаналы индикаторлар жүйесін қамтиды.

      Бағдарлама экспорттаушылардың қызметіне байланысты жедел, сол сияқты ұзақ мерзімді мәселелерді де шешу жылдамдығы мен тиімділігін арттыратын қажетті институционалдық құрылымды қалыптастыруға бағытталған.

      Кешенді, синергетикалық әсерге қол жеткізуді көздейтін қосымша іс-шаралар:

      Инфрақұрылымды дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған "Нұрлы жол" мемлекеттік бағдарламасы (тиімді көлік-логистикалық инфрақұрылымды құру, АӨК субъектілерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы елдің экспорттық әлеуетін қолдауды және зертханалық базаларды дамыту, экспорттық және экспорт алды кредиттеуді ұсыну арқылы өнім сапасының қауіпсіздігін қамтамасыз етуді көздейді);

      Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (экономиканың басым секторларында инвестициялық жобаларды қолдауды көздейді, олардың іріктеу өлшемшарттарының бірі экспорттық бағдарлану болып табылады);

      Қазақстан Республикасында көрсетілетін қызметтер саласын дамыту жөніндегі 2020 жылға дейінгі бағдарлама (көрсетілетін қызметтер саласының секторларын дамыту, сондай-ақ жалпы көрсетілетін қызметтер саласын институционалды түрде дамыту жөніндегі кешенді шараларды көздейді);

      Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (отандық АӨК өнімінің экспорттық әлеуетін дамытуды көздейді);

      "Бизнестің жол картасы 2020" бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы (сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыру үшін рәсімдер мен процестер бойынша экспортқа бағдарланған кәсіпорындарға консультациялық қызметтер көрсетуді көздейді);

      Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы (Қазақстан Республикасы өңірлерінің экспорттық әлеуетін арттыру шараларын көздейді) сияқты бағдарламалық құжаттарды іске асыру арқылы жүзеге асырылады.

      Бағдарламаны іске асыру елдің шикізат емес экспортының өсуіне, өткізу нарықтарының әртараптандырылуына және экспорттық себеттің кеңеюіне ықпал етеді деп күтілуде. Аталған шараларды жаңа тауар позицияларының экспорты, қосылған құны жоғары өнімдердің үлесін ұлғайту, сондай-ақ экспортқа бағдарланған өндірістерге инвестициялар салуды ынталандыру және жаңа технологиялар трансферті есебінен іске асыру жоспарланып отыр.

      Бағдарламаны іске асыру нәтижелері бойынша отандық өндірушілердің ішкі және сыртқы нарықтардағы позицияларының нығаюы, транзакциялық шығасылардың, оның ішінде кедендік рәсімдеумен және логистикамен байланысты шығасылардың қысқаруы күтілуде. Бағдарлама ел брендінің танымалдығын арттыруға және корпоративтік пен шатырлық брендтердің ілгерілеуін жеңілдетуге бағытталған.

      Тұтастай алғанда Бағдарлама экономикалық өсуді жеделдету және Қазақстан экономикасының құрылымын әртараптандыру мақсаттарына ықпал етуді көздейді.

3. Ағымдағы ахуалды талдау

3.1. Қазақстан экспортының ағымдағы даму үрдістері

      Қазақстанның әлемдік экономикаға интеграциясы саласындағы тұрақты прогресс оның экспорты географиясының кеңеюімен қоса жүреді. Қазақстандық өнім әлемнің 117 еліне экспортталады. 2015 жылы Қазақстан 204 елдің арасында әлемдік экспорт көлемінің тиісінше 0,28 % үлесімен 50-орын, 2016 жылы 0,23 % үлесімен 52-орын алды.

      Экспорттық себеттің географиялық құрылымында 6 ел басымдыққа ие (Италия, Қытай, Нидерланды, Ресей, Франция, Швейцария), соңғы 10 жылда оларға тауар экспортының жалпы көлемінен шамамен 63 % экспортталды.

      Қазақстандық тауарлар мен көрсетілген қызметтер экспорты 2012 жылы шарықтау шегіне жетіп, 91,3 млрд. АҚШ долларын құрады.

      Қазақстандық экспорттың құрылымында мұнай мен газ конденсатының басым болуына байланысты оның құны құбылмалылығымен ерекшеленеді және көмірсутегі шикізатының бағаларымен сәйкес келеді.

      Мәселен, 2015 жылы қазақстандық экспорттың құны 2014 жылмен салыстырғанда, 42 %-ға түсіп кетті. Экспорттың осылайша күрт төмендеуі дағдарысты 2009 жылы ғана байқалған болатын.

      2016 жылы экспорт өзінің төмендеуін жалғастырды және оның көлемі 2007 жылғы деңгейден төмен түсіп кетті. Негізгі себебі Қазақстанның экспорт себетінің елеулі үлесін алатын тауар позициялары (мұнай, мыс, кендер) бағасының жүйелі түрде төмендеуі болып табылады.

      Дегенмен, 2016 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанның ЖІӨ-дегі тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортының үлесі 32 %-ды құрады, бұл көптеген ірі дамыған және дамушы экономикалардың ұқсас көрсеткіштерінен жоғары.

      Бұл қазақстандық экономиканың жоғары ашықтық дәрежесін көрсетеді және сонымен бірге экспорттың құрылымына байланысты қатерлерге едәуір сезімталдықты айғақтайды. Жеткілікті әртараптандырылмаған экспорт себеті ел экономикасына теріс ықпал ететін елеулі баға соққысына жағдай жасайды.

      1-кесте – Қазақстан Республикасы экспортының 2007 – 2016 жылдардағы көрсеткіштері


2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Тауарлар экспорты, млрд. АҚШ долл.

47,8

71,2

43,2

60,3

84,3

86,4

84,7

79,5

46,0

36,8

Көрсетілетін қызметтер экспорты, млрд. АҚШ долл.

3,42

4,29

4,10

4,12

4,34

4,83

5,30

6,59

6,48

6,31

Шикізаттық тауарлар, жалпы экспорт көлемінен %-бен

69 %

72 %

72 %

70%

76 %

75 %

77 %

77 %

69 %

65 %

Өңделген тауарлар, жалпы экспорт көлемінен %-бен

31 %

28 %

28 %

30%

24%

25 %

23 %

23 %

31 %

35 %

Тауарлар бойынша сауда сальдосы, млрд. АҚШ долл.

15,0

33,3

14,8

29,1

47,4

40,1

35,9

38,2

15,4

11,6

Көрсетілетін қызметтер бойынша сауда сальдосы, млрд. АҚШ долл.

-8,4

-6,9

-6,0

-7,2

-6,6

-7,9

-7,2

-6,3

-5,4

-4,8

3.1.1 Тауарлар экспорты

      Шикізаттық тауарлар экспорты

      Қазақстан Республикасы тауарларының экспорты 2016 жылдың қорытындысы бойынша 36,8 млрд. АҚШ долларын құрады.

      Көмірсутек шикізаты мен металдар бағасының төмендеуіне қарай, Қазақстан тауарлары экспортының жалпы көлемінде шикізаттық тауарлардың үлесі 2011 жылғы ең жоғарғы 76 %-дан 2016 жылы 65 %-ға дейін төмендеді.

      Қазақстанның шикізаттық экспорты негізінен үш ірі тауар тобынан тұрады:

      минералды отын, мұнай және оны айдау өнімдері; битуминоздық заттар; минералды балауыз - 88 %;

      кендер, шлак және күл – 5 %;

      дақылдар – 3,4%;

      қалғандары – 3,6 %.

      "Минералды отын, мұнай және оны айдау өнімдері; битуминозды заттар; минералды балауыздар" тауар тобы СЭҚ ТТ 6 белгісі деңгейінде 12 тауар тобынан тұрады, осы бағыт бойынша жалпы экспорт көлемі 21 млрд. АҚШ долларын құрады.

      Шикізаттық экспорттың географиясы. 10 жыл ішінде қазақстандық өнім экспортындағы минералды отын, мұнай және оны айдау өнімдерінің ең көп үлес салмағы Италияға (25,6 %), Қытайға (11,4 %), Нидерландыға (10,2 %) және Францияға (9,4%) тиесілі.

      "Кендер, шлак және күл" тауар тобы 36 тауар тобынан тұрады және 2016 жылы осы тауар түрлері бойынша экспорт 1,2 млрд. АҚШ долл. құрады.

      Тұтас алғанда соңғы 10 жыл ішінде кендер, шлактар және күл екі негізгі нарыққа – Ресейге (55,3 %) және Қытайға (40,6 %) экспортталды.

      "Дақылдар" тауар тобының экспорты 2016 жылы 0,8 млрд. АҚШ долл. құрады. Астық дақылдары Қазақстанға әлемдік астық экспорттаушыларының ондығындағы орынды қамтамасыз ете отырып, осы бағыттағы экспорттың шамамен 50%-ын құрайды. Қазақстандық астық экспортының географиясы 70 елге таралады.

      10 жылда Қазақстанның астық дақылдарының негізгі импорттаушылары Иран (13,4%), Әзербайжан (12,0%), Тәжікстан (10,9 %) және Өзбекстан (9,6 %) болды.

      Жалпы алғанда, Қазақстан шикізаттық экспорт бойынша өзінің бәсекелес артықшылықтарын толығымен іске асырады, бұл ретте дәстүрлі экспорт себеті бойынша нарықтың қолайлы конъюнктурасы елдің жоғары экономикалық өсу қарқынын қамтамасыз етуге, әлеуметтік-экономикалық әлеуетті ұлғайтуға, экономиканың бірқатар өзекті проблемаларын шешуге мүмкіндік берді.

      Шикізаттық экспорт тауарларының табиғи салыстырмалы артықшылықтары бар, олар әлемдік нарыққа шығуды жеңілдетеді:

      қосылған құнның қысқа тізбектері;

      тасымалдау мерзімдеріне төмен сезімталдық;

      негізінен, жергілікті табиғи ресурстардың жеткізілімдеріне тәуелділік;

      өндіріс ауқымы әсерінің болуы;

      салыстырмалы түрде жоғары үлестік құн, бұл теңізге шығудың болмауы және қазақстандық экспорттаушылардың өткізу нарықтарынан географиялық қашықтығы жағдайында көлік шығыстарына сезімталдықты азайтады.

      Нәтижесінде шикізаттық экспорт үшін транзакциялық шығасылар азаяды, экономикалық агенттердің, сондай-ақ агенттер мен реттеуші органдар арасында үйлестіру қажеттігін барынша азайтады.

      Алайда жақын арада энергия ресурстарының жоғары бағаларын күту қиын, олар 2000-жылдардың "мұнайдың өсуі" моделін қалыптастырды. Қазақстанның шикізаттық тауарлар бойынша бәсекелес артықшылықтарын сақтай отырып, келісілген экспорттық стратегия тетіктері арқылы шикізат емес өнімдердің жаһандық нарықтарына шығу әлеуетін ұлғайту қажеттігі туындады.

      Өңделген тауарлар экспорты (шикізат емес экспорт)

      Өңделген тауарлар экспорты 2016 жылы 12,8 млрд. АҚШ долл. құрады, оның үлесі тауарлар экспортының жалпы көлемінен 35 %-ды құрады.

      Жалпы экспорт құрылымында өңделген тауарлардың үлесі оң серпін көрсетіп отырғандығына қарамастан, құндық мәнінде осы санаттағы тауарлар экспортының тұрақты құлдырау үрдісі қалыптасқан.

      Мұндай тренд индустриялық-инновациялық даму бағдарламасында басым болып табылатын көптеген салаларда пайда болды.

      Мәселен, қара металлургия өнімдерінің экспорты 2012 жылға қарағанда, 2016 жылы 37,6 %-ға, түсті металлургия – 30,5 %-ға, тамақ өнімдері – 33,4%-ға, өнеркәсіпке арналған химикаттар – 55 %-ға, теміржол техникасы – 39,2 %-ға, тау-кен өндіру өнеркәсібіне арналған жабдықтар – 23,7 %-ға, мұнай индустриясына арналған жабдықтар – 12,3 %-ға, құрылыс материалдары – 51,1 %-ға төмендеді.

      Бұл ретте, егер шикізаттық салалар шикізат бағасының өсуі кезінде әлемдік нарықта өз позициясын жеңіл түрде қалпына келтіре алатын болса, онда шикізат емес сектор жоғалтқан экспорттық позицияларды анағұрлым қиынырақ қалпына келтіреді.

      Бұл өңдеу өнеркәсібі тауарлары өндірісінің объективтік ерекшеліктеріне байланысты, олар экспорт жағдайын қиындатады:

      неғұрлым күрделі жеткізу тізбектерінің болуы және оларды басқарумен байланысты қиындықтар;

      көлік шығыстарына және тасымалдау мерзімдері мен логистикаға жоғары сезімталдық;

      нарықты үйлестіру тиімділігінің дәрежесіне тәуелділік;

      бағаларға жоғары тәуелділік және импорттық аралық ресурстарға қол жетімділік;

      технологиялардың, өндірістің ғылымды қажет ету деңгейіне, жұмыс күшінің сапасы мен құнына жоғары тәуелділік.

      Нәтижесінде өндірісінің қосылған құн тізбегі ұзартылған, көлік шығыстарына және жеткізу мерзімдеріне сезімтал қазақстандық экспорттаушылар экспорт кезінде анағұрлым үлкен қиындықтарға тап болады. Әдетте, олар ТМД елдерінің жақын өңірлік нарықтарына бағдарлануға мәжбүр.

      Қазақстандық өңделген тауарлар экспортының құрылымында көбінесе өңделуі төмен аралық тауарлар 90%-дан астамын құрайтындығын осы қиындықтармен түсіндіруге болады.

      Өңделген аралық тауарлар экспорты іріленген тауар топтарынан тұрады:

      "қара металдардан дайындалған өнім" – 22 %;

      "минералды отын және мұнай өнімдері" – 20%;

      "органикалық емес химия өнімдері" - 16 %;

      "мыс және мыс бұйымдары" – 11 %;

      "бағалы металдар" – 5 %;

      "мырыш және одан жасалған бұйымдар" – 5 %;

      "ұн-жарма өнеркәсібінің өнімі" – 4%;

      "алюминий және одан жасалған бұйымдар" – 3 %;

      қалғаны – 14%.

      "Қара металдар" экспорты 2016 жылы 2,7 млрд. АҚШ долл. құрады. Осы тауар тобы бойынша өнім экспортының көлемі сауда нарықтарындағы баға белгілеудің аса құбылмалығына байланысты тұрақсыз. 10 жыл ішінде қара металдар санатынан Қазақстан СЭҚ ТН 6 белгісі деңгейінде 139 тауар позициясын экспорттады.

      10 жыл ішінде қазақстандық қара металдарды тұтыну құрылымында ең жоғары үлес салмағына Ресей (19,4%) ие, одан кейін Иран (16,0%) және Қытай (14,4%) орналасқан.

      Сондай-ақ Қазақстан ірі көлемде алыс шетелге (13,4%) және АҚШ-қа (2,0%) экспорттайды.

      2016 жылы "Минералды отын және мұнай өнімдері" саласының тауарлар экспортының көлемі 1,3 млрд. АҚШ долл. құрады. Экспорт көлемі ақшалай мәнінде 2014 – 2016 жылдар аралығында 3 есе қысқарды, ал нақты мәнінде ширек есе төмендеді.

      "Минералды отын және мұнай өнімдері" саласының өңделген өнімі дистилляттардан (керосин, газойль және т.с.с), пропан мен бутаннан тұрады.

      10 жыл ішінде осы саладағы қазақстандық өнімдердің ірі тұтынушылары Нидерланды (22 %) және Еуропаның басқа да елдері, сондай-ақ Қытай (9 %) болып табылады. Қытай 2016 жылы дистилляттарды импорттауды тоқтатты және пропан мен бутан импортын белсенді ұлғайтып келеді.

      2016 жылы "органикалық емес химия" өнімдерінің экспорты 2,4 млрд. АҚШ долл. құрады, 2015 жылмен салыстырғанда, 22,6 %-ға қысқару байқалады.

      Әлемдік бағалардың төмендеуі 2016 жылы уран экспортының 23 %-ға төмендеуіне әкеп соқтырды.

      Қазақстан ұзақ мерзімді келісімшарттар бойынша уран концентратын жеткізе отырып, әлемдік атом энергетикасы қажеттілігінің 40%-ын қамтамасыз етеді.

      10 жыл ішінде уран бойынша негізгі өткізу нарығы 50%-дан астам үлеспен Қытай болып табылады.

      2016 жылы "өңделген мыс және мыс бұйымдары" экспортының көлемі 1,9 млрд. АҚШ долл. құрады. Қазақстандық мысқа тұрақты сұраныс 0,4 млн. тонна деңгейінде сақталып отыр. Тауар тобының негізгі тауарлары мыс катодтары болып табылады.

      10 жыл ішінде мыс және мыс бұйымдарын тұтыну көлемінің құрылымында Қытай бірінші орын алады (49,9 %). Ресейдің үлесі барлығы 4,4%-ды құрады. Көлік жолының ұзындығына қарамастан, Қазақстан Ұлыбританияға (19,7 %), Түркияға (10,8 %) және Италияға (7,9 %) мыс экспорттайды.

      Осылайша, шикізат емес экспорт базасының құрылымдық үрдістері экспорттың салалар ішінде және бірнеше басым өнімнің айналасында шоғырланғанын көрсетіп отыр. Нәтижесінде, соңғы он жылдықта ассортимент азайды, яғни экспорт көлемі бірнеше негізгі өнімнің айналасына көбірек шоғырланды.

      Шикізат емес экспорттың құрылымы да шикізат емес экспорттың жаңа түрлерінің төмен "өміршеңдік" коэффициентімен сипатталады.

      Нәтижесінде, шикізат емес сектордың негізгі салаларында Қазақстан күрделілігі төмен өнімдерге көбірек шоғырланды, олар саралауға шектеулі мүмкіндік береді және әдетте өздерінің негізгі нарықтарында "сапа баспалдағының" төменгі бөлігінде бәсекеге түседі.

      Өңделген тауарлар экспорты саласында анықталған үрдістер:

      әсіресе шағын және орта бизнестің өкілдері болып табылатын экспорттаушыларға жәрдемдесуге арналған қолдау шаралары мен құралдарын кешенді түрде пайдалану;

      жүйелілігі мен өзара байланыстылығына орай экспортты қолдау құралдарын қолданудың жаппай әсерін жасау;

      "бір терезе" қағидатымен кәсіпкерлердің өзара және мемлекетпен өзара іс-қимыл жасауын жақсарту;

      сыртқы сауда тосқауылдарын азайту жөніндегі шаралар кешенін іске асыру;

      өңделген тауарларды тасымалдау уақытын азайту;

      логистикалық көрсетілетін қызметтердің тиімділігін арттыру;

      кеден рәсімдерінен өту уақыты мен құнын азайту;

      валюталық тәуекелдерді хеджирлеу негізінде экспорттаушылардың транзакциялық шегерімдерін азайту бойынша іс-қимылдарды үйлестіруді күшейту бөлігінде жинақталған проблемаларды шешудің маңызды екендігін көрсетеді.

      Қазақстан Республикасынан ауыл шаруашылығы өнімдерін және тамақ өнімдерін экспорттаудағы үрдістер

      ҚР ҰЭМ СК-нің деректері бойынша 2016 жылы жануарлар және өсімдік тектес өнімдердің, дайын азық-түлік тауарларының экспорты 2150,0 млрд. АҚШ долл. жетті, экспорттың жалпы құнынан 5,9 %-ды құрады.

      АӨК тауар санаттары бойынша бидай және меслин ең маңызды үлесті құрайды, 2015 жылы 688,7 млн. АҚШ долл. сомасына 3,6 млн. тонна экспортталды (2012 жылы ең жоғары өсімі 1580,7 млн. АҚШ долл. сомасы 7,4 млн. тонна экспортталды). Соңғы үш жылда бидай және бидай-қарабидай ұнының көлемі мен құндық көрсеткіштері болмашы азаюда (импорттаушы елдерде астықты бидайға қайта өңдеуді ынталандыруға көңіл бөлінуімен байланысты). Соңғы жылдары ет және қосымша ет өнімдері экспортының көлемі де, құны да өсті: 2015 жылы 23 млн. АҚШ долл. сомасына шамамен 12 мың тонна экспортталды (2013 жылы 8,2 млн. АҚШ долл. сомасына шамамен 8 мың тонна). Ет және қосымша ет өнімдерінің негізгі сатып алушысы Ресей Федерациясы болып табылады. Тоңмай және жануар немесе өсімдік тектес майлар 2013 – 2015 жылдары 54-62 млн. АҚШ долл. сомасына экспортталды. Соңғы жылдары қант және қанттан жасалған кондитерлік өнімдердің экспорты заттай мәнінде, сол сияқты құндық мәнінде төмендеп келеді: 2013 жылы 37,9 тонна және 42,4 млн АҚШ долл. 2015 жылы 21,7 тонна және 25,9 млн. АҚШ долл. дейін. Астық дақылдарынан, ұннан, крахмалдан немесе сүттен жасалған дайын өнімдер, кондитерлік ұн өнімдерінің 2013 – 2015 жылы экспорт құны 56,3-тен 63,7 млн. АҚШ долл. дейін артты. Соңғы жылдары алкогольді және алкогольсіз сусындардың Қазақстаннан экспорты тұрақсыз серпін көрсетті, 2013 жылы 49,6 млн. АҚШ долларынан 2014 жылы 53,6 млн. АҚШ долл. дейін өсті, ал 2015 жылы қайтадан 46,8 млн. АҚШ долл. дейін.

3.1.2 Көрсетілетін қызметтер экспорты

      Соңғы 10 жылда көрсетілетін қызметтер экспорты 2016 жылы 6,3 млрд. АҚШ долларына жетіп, 2 есе артты. Көрсетілетін қызметтер саудасы бойынша теріс сальдо 2007 – 2016 жылдар аралығында 8,4-тен 4,8 млрд. АҚШ долл. азайды. Алайда оң серпінге қарамастан, экспорттың жалпы құрылымында көрсетілетін қызметтер экспорты салыстырмалы түрде жоғары емес және 2007 – 2016 жылдар аралығында 4,9 %-дан 14,6 % аралығында ауытқыды.

      Көрсетілетін қызметтер экспортының құрылымында көлік қызметтері мен сапарлар басым. 2016 жылы олардың үлесінің жиынтығы көрсетілетін қызметтердің жалпы экспорты көлемінің 81 %-ы тиесілі болды.

      1) Көліктік көрсетілетін қызметтер

      Көліктік көрсетілетін қызметтер экспортының көлемі 2015 жылмен салыстырғанда, елеусіз төмендеп, 3,5 млрд. АҚШ долл. құрады. Көліктік көрсетілетін қызметтердің экспорты алты негізгі көлік түрімен: құбыр, теміржол, әуе, автомобиль, теңіз көлігі, сондай-ақ пошта қызметтері және курьерлік байланыс қызметтері арқылы жүзеге асырылады.

      Көліктік көрсетілетін қызметтер экспортының негізгі көлемі құбыр және теміржол көлігімен тасымалдау үлесіне тиесілі (жиынтығында 2016 жылы көліктік көрсетілетін қызметтер экспортының 83 %-ы).

      Жүк көлігі қызметтерінің негізгі сатып алушылары Қытай және Ресей компаниялары болып табылады.

      2) Сапарлар

      Сапарлар бойынша көрсетілетін қызметтер экспортының көлемі 1,55 млрд. АҚШ долл. құрады, өткен жылмен салыстырғанда, 70 млн. АҚШ долл. азаю байқалады. Барлық сапарлар бойынша экспорт 2010 – 2016 жылдары орташа есеппен 8 %-ға өсті. Жеке сапарлар бойынша көрсетілетін қызметтер экспорты сапарлар саласында көрсетілетін қызметтер экспортының негізгі үлесін құрады, олардың үлесі 2016 жылы 89,6 %-ды құрады. Іскерлік сапарлар экспортының үлесі 2010 – 2016 жылдары 12,5 %-дан 10,4%-ға азайды.

      Жеке сапарларға білім алу мақсатындағы сапарлар және денсаулық жағдайына байланысты сапарлар кіреді, олардың экспортының жиынтығы 2016 жылы 4,95 млн. АҚШ долл. құрады (жеке сапарлар экспорты көлемінің 0,4%-ы).

      Қазақстанға жеке сапарлармен негізінен Ресей және Өзбекстан азаматтары келді (2016 жылы жиынтығы 60,8 %). Қазақстанға іскерлік сапармен негізінен Ресей және Қытай азаматтары келді (2016 жылы жиынтығы 31,6 %).

      3) Құрылыс

      Құрылыс қызметтері экспортының көлемі 276,3 млн. АҚШ долл. құрады, 2015 жылдан 5,5 %-ға өсу байқалады. Құрылыс қызметтерінің экспорты 2013 – 2016 жылдары 7,5 еседен артық өсті. Құрылыс қызметтерінің экспорты бейрезиденттердің Қазақстан аумағында құрылыс салуын білдіретіндігін атап өткен жөн.

      Италия және Нидерланды компанияларына көрсетілген құрылыс қызметтерінің жалпы көлемі соңғы 4 жылдағы құрылыс қызметтері экспортының жалпы көлемінен шамамен 30%-ды құрайды. Сонымен бірге, Италия және Нидерланды компанияларына құрылыс қызметтері тек екі жыл ішінде ғана, 2015 жылдан бастап көрсетілді.

      4) Басқа да іскерлік қызметтер

      Басқа іскерлік қызметтер экспортының көлемі 481,7 млн. АҚШ долл. құрады, 2015 жылдан бері 57,4 млн. АҚШ долларға өсу байқалады. Басқа да іскерлік қызметтерге саудамен байланысты техникалық қызметтер және өзге де іскерлік қызметтер, кәсіптік қызметтер және басқару саласындағы консультациялық қызметтер, сондай-ақ ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар саласындағы қызметтер кіреді.

      Саудамен байланысты техникалық қызметтер және өзге де іскерлік қызметтер басқа іскерлік қызметтердің елеулі бөлігін құрайды (2016 жылы 78,0%).

      Соңғы 4 жыл ішінде ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар саласындағы қызметтер, негізінен Жапония (29,3 %) және АҚШ (25,3 %) резиденттеріне көрсетілді.

      Кәсіптік қызметтер және басқару саласындағы консультациялық қызметтер экспорты көлемінің жыл сайын азаюы байқалады. Мәселен, 2016 жылы көрсетілетін қызметтер экспортының көлемі 2013 жылмен салыстырғанда, 24,8 %-ға 99 млн. АҚШ долл. дейін азайды. Экспортты ұлғайту мақсатында Қазақстан көрсетілетін қызметтердің осы түрінің импортын алмастыруы керек.

      Соңғы 4 жылда кәсіптік бухгалтерлік, аудиторлық қызметтердің ең көп көлемі Нидерланды (14,4%), Ұлыбритания (14,4%) және АҚШ (8,4%) өкілдеріне көрсетілді. Сонымен бірге, бизнес және басқару консультациялары қызметтері бойынша экспорт құрылымының ең жоғары үлес салмағы АҚШ-қа (19,1 %), Швейцарияға (16,2 %) және Нидерландыға (15,7 %) тиесілі.

      Көрсетілетін қызметтер экспорты дамуының жай-күйін талдау көрсетілетін қызметтер экспортының негізгі үлесін көліктік көрсетілетін қызметтер сияқты дәстүрлі секторлар алып отырғандығын көрсетті, бұл табиғи ресурстарға бай және теңізге шығу жолы жоқ елге тән. Алайда сонымен қатар, кәсіптік және техникалық қызметтерді, операциялық лизингті қамтитын өзге де іскерлік көрсетілетін қызметтер сияқты заманауи көрсетілетін қызметтер жағына әртараптандырудың басталуы байқалады.

      Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша Қазақстанның дәстүрлі өнімдеріне және салаларына тән үрдістер, яғни табиғи ресурстарға сүйену, қысқа жеткізу тізбектері, ауқымнан ішкі үнемдеу, өнімдер күрделілігінің төмен деңгейі, көлік шығыстарына төмен сезімталдықта тауар секторы мен көрсетілетін қызметтер секторы арасындағы салыстырмалы түрде әлсіз байланысты көрсетеді.

      Қазақстан бәсекеге қабілетті болып табылатын салалардағы неғұрлым күрделі өнімдер ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар, сондай-ақ көлік және логистика саласындағы күрделі іскерлік қызметтерге тәуелді екендігі сөзсіз.

      Осылайша, бөлшек сауда және көрсетілетін қызметтер секторындағы әлемдік деңгейде бәсекеге қабілетті компаниялардың кеңеюі қазақстандық ауыл шаруашылығы секторының экспорты үшін мүмкіндіктер ашады.

      Көрсетілетін қызметтер секторында бәсекеге қабілеттіліктің болмауы тауар секторының әлеуеті үшін маңызды кедергі болуы мүмкін.

3.1.3 Халықаралық сауда келісімдеріне қатысу

      Өзара тиімді сауда байланыстарын кеңейту және өз экспортын ілгерілету бойынша мүмкіндіктерді жақсарту мақсатында Қазақстан әлемдік сауда қатынастары жүйесіне интеграциялану бойынша дәйекті саясат жүргізіп отыр. Жоғарыда айтылып кеткендей, қазіргі уақытта қазақстандық өнім әлемнің 117 еліне экспортталады.

      Сауда ашықтығы саясатының негізгі жетістігі Қазақстанның 2015 жылғы қарашада көп жылдық келіссөздер процесінің нәтижесінде Дүниежүзілік сауда ұйымына (бұдан әрі – ДСҰ) кіруі болып табылады. ДСҰ-ға мүшелігінің арқасында Қазақстан ДСҰ мүшелерінің сыртқы экономикалық қызметінің болжамдылығы және тұрақтылығы есебінен тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сыртқы өткізу нарықтарына қол жеткізудің анағұрлым қолайлы жағдайларына ие болды, сондай-ақ Сауда дауларын реттеу және кемсіту шараларының алдын алу ұйымының құралдарына қол жеткізді.

      Өңірлік экономикалық интеграция процесінің шеңберінде Қазақстан Еуразиялық экономикалық одақтың басқа мүшелерімен бірге Кеден одағынан ЕАЭО дейінгі жолдан өтті. Сонымен бірге ЕАЭО шеңберінде өзара сауданың ағымдағы үрдістерін талдау бірқатар сын-қатерлер бар екендігін көрсетті.

      Жалпы алғанда, ЕАЭО елдерімен сауда айналымы 2015 жылмен салыстырғанда 2016 жылы 17 %-ға төмендеді. Бұл ретте ЕАЭО елдеріне экспорттың жалпы көлеміндегі өңделген тауарлар экспортының үлесі 2009 жылғы 45 %-дан 2016 жылы 61,8 %-ға дейін ұлғайды.

      Сондықтан Қазақстан экономикасының шикізат емес секторларының экспорттық әлеуетін арттыру және олардың өнімін ЕАЭО елдерінің нарықтарына ілгерілету үшін интеграцияның бар басымдықтарын ескере отырып жағдай жасау қажет.

      ЕАЭО-да үлесі өсіп келе жатқан басым сауда әріптесі Ресей Федерациясы болып қала береді (ЕАЭО елдеріне Қазақстан Республикасы экспорты көлемінде 2016 жылы елдің үлес салмағы 89,6 %). ЕАЭО шеңберінде қорғау сауда шараларын пайдаланудың мүмкін еместігін ескерсек, ресейлік валюта бағамының ауытқуы Қазақстанның сауда теңгеріміне теріс ықпал етуі мүмкін. Сондай-ақ Қазақстанның ЕАЭО елдеріне шығаратын экспортына тарифтік емес реттеу шаралары едәуір теріс әсер етеді. Осындай тосқауылдары жоғары деңгейде болатын экономиканың негізгі секторы машина және жабдықтар өндірісі болып табылады. Бұдан басқа, химия өнімі, ауыл шаруашылығы өнімі, сондай-ақ электр жабдықтары, электрондық және талшықты жабдықтар экспорттаушылары осындай тосқауылдарға кездеседі.

      ЕАЭО шеңберінде Вьетнаммен келісім жасалған, оған сәйкес ЕАЭО мүше мемлекеттердің өнім берушілері үшін әкелу кедендік баждарының бірден 59 %-дан артығы алып тасталады, сондай-ақ тағы 29 %-ға қатысты әкелу баждарының мөлшерлемесі 5 жылдан 10 жылға дейінгі ауыспалы кезеңдер ішінде нөлге тең болады.

      Үшінші елдердің ЕАЭО шеңберінде еркін сауда аймағы туралы келісім жасауға қызығушылық танытуы жыл сайын артуда – қазіргі уақытта Иранмен, Израильмен, Үндістанмен және Мысырмен және ЕАЭО-мен ынтымақтастық жасауға өз мүдделігін танытқан басқа елдермен белсенді келіссөздер жүргізіліп жатыр.

      Осылайша, соңғы 10 жылда экспорттың дамуындағы ағымдағы ахуалды талдау оның әлемдік нарықтың шикізаттық конъюнктурасына жоғары тәуелділігін көрсетті. Қазақстан экспортының құрылымында өңделуі жоғары өнімдердің және көрсетілетін қызметтердің үлесі әлі де болса төмен.

      Шикізаттық емес өнімнің тұрақты экспортын қалыптастырудың маңызды элементі экспорттық қоржынды әртараптандыру және нақты сұранысты ескере отырып, өнім номенклатурасын кеңейту болып табылады. Бұл үшін өңдеу дәрежесі жоғары өнімдер шығарылымының өсуін ынталандыру талап етіледі.

      Экспорттың табысы экономиканың түрлі деңгейлерінде (макро, мезо және микро) қалыптасатын, түрлі мүдделі тараптар тобы – экспорттаушылардың өзі (әрекет ететін, әлеуетті, экспортты дамытуды қалайтын); бизнес пен сауданы жүргізу саясаты мен талаптарын қалыптастыратын мемлекеттік органдар; қызметі экспортқа тікелей немесе жанама түрде ықпал ететін жеке меншік және мемлекеттік ұйымдар, жалпы алғанда қоғам қалыптастыратын көптеген факторлардың функциясы болып табылады.

      Экспортты ілгерілетудің классикалық ұғымы елден тыс қызметті (сауда келісімдері, шетелдік өкілдіктерді, шет елде түрлі іс-шараларды ұйымдастыру және басқалары), яғни сыртқы бағыттылықты күшейтуге баса назар аударуды (сыртқы векторды күшейту немесе экспортты ілгерілетуді күшейту) қамтиды. Сөзсіз, мұндай іс-қимылдар маңызды және қажет, бірақ олар жеткіліксіз.

      Көптеген елдер экспорттың өсуі үшін ішкі бағыттылық мәселелеріне көбірек көңіл бөледі (ішкі векторды күшейту немесе экспорттық әлеуетті дамытуды күшейту), олар экспортты ілгерілетуге жағдай жасауды, сондай-ақ қажетті қолдаушы инфрақұрылым және ел ішіндегі құзырет құруды білдіреді.

      Елдің бәсекеге қабілеттілігіне, түпкілікті нәтижесінде экспортқа "шекаралық вектор" деп аталатын, экспорт-импорт операцияларын жүзеге асыру шығындарын барынша азайтуға бағытталған мәселелер едәуір әсер етеді. Бұл мәселелер экспорт саласы жұмыс істейтін сол ортаны айқындайды және экспорттық операциялардың құнына едәуір үлес қосады. Олар инфрақұрылым мәселелерін (көлік және коммуникациялар), сыртқы сауда қызметін әкімшілік-құқықтық реттеуді қамтиды.

      Осыған байланысты, Ұлттық экспорттық стратегия шеңберіндегі стратегиялық бастамалар мемлекеттік саясат пен көрсетілетін қызметтердің нақтылығы мен шоғырлануын арттыруға, экспорттау қабілетін арттыруға, қазақстандық бизнестің халықаралық саудаға қатысу мүмкіндігін күшейтуге және өңдеу саласына шетелдік инвестицияларды, технологияларды, "ноу-хауды" тарту тұғырнамасын құру жолымен мамандануға бағытталуы тиіс.

3.2 Әлемдік саудаға ықпал ететін жаһандық трендтер

      Орта мерзімді перспективада әлемдік және қазақстандық экономикаға, оның ішінде Қазақстан Республикасының экспорттық әлеуетіне төмендегі жаһандық трендтер елеулі ықпал етеді.

      1) Халықтың өсуі, урбандалу және халықтың қартаюы

      Біріккен Ұлттар Ұйымының деректері бойынша 2030 жылға қарай 8,5 млрд. адам деңгейіне дейін халық санының бір млрд. астам өсуі болжанған, бұдан әрі әлем халқы 2050 жылы 9,7 млрд. дейін және 2100 жылға қарай 11,2 млрд. дейін өседі. Атап айтқанда, 2022 жылға қарай Үндістан мен Қытай халқының саны теңеседі және әр елде 1,4 млрд. адамға жетеді. Аталған елдер әлеуетті өткізу нарығы ретінде Қазақстанның экспорттық мүддесінің аясында. Халық санының өсуі аясында азық-түлікке және ауыл шаруашылығы өніміне сұраныстың тұрақты ұлғаюы күтіледі. Сондай-ақ әлем халқының өсуі энергия тасымалдағыштарға сұраныстың артуына әкеп соғады.

      БҰҰ деректері бойынша 2009 жылдан бастап қалаларда тұратын халық саны ауыл халқының санынан асып түседі және осы үрдіс өсу үстінде. Жыл сайын қала халқының әлемдік саны 65 млн. адамға өсіп келеді. 2010 – 2025 жылдар аралығында әлемдік ЖІӨ өсімінің шамамен жартысы дамушы нарықтарда орналасқан 440 қалаға тиесілі болады, осы ретте олардың 95 %-ы шағын немесе орташа қалалар. 2050 жылға қарай қалалардағы әлем халқының үлесі 66 %-ға жетеді. 2014 жылы Солтүстік Америка (82 %), Латын Америкасы және Кариб бассейні (80 %), сондай-ақ Еуропа (73 %) елдері ең урбандалған өңірлер болды. Егер қазақстандық компаниялар ең жылдам өсіп келе жатқан нарықтарда өзіне орын қамтамасыз етпесе, олардың салыстырмалы мөлшері бәсекелестеріне жетуге мүмкіндік бермейді және ауқымы мен негізгі әлемдік өсу нүктелеріне қол жеткізудің жеткіліксіздігі себебінен артта қала бастайды. Атап айтқанда, Еуропа елдері Қазақстан үшін экспорттық қызығушылық туғызады, өйткені урбандалудың өсуі осы елдер тарапынан энергия тасымалдағыштарға және шикізаттық емес тауарларға сұраныстың артуына ықпал етеді.

      Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша 2015 – 2050 жылдар аралығында 60 жастан асқан адамдар санының үлесі 12 %-дан 22 %-ға дейін өседі деп болжанады. Демографиялық факторлар әлемдік тұтыну құрылымының өзгеруіне тікелей әсер етеді. Әлем халқының қартаюы медициналық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге сұраныстың артуына әкеп соғады. 2015 жылы 60 жастан асқан 508 млн. адам Азияда тұрған, бұл осы жас тобындағы әлем халқының 56 %-ын құрайды. 2030 жылға қарай 845 млн. адамға дейін өсуі күтілуде, осылайша, Азия елдерінде 60 жастан асқан әлем халқының 60 %-ы өмір сүретін болады. Тиісінше, осы тренд азиялық өңірдің бір бөлігі ретінде Қазақстанға да ықпал етеді, сондай-ақ медициналық тауарлар мен медициналық көрсетілетін қызметтер өндірісін дамыта отырып, экспорттық әлеуетті жақын орналасқан өңірлерге бағыттауға болады.

      2) Әлемдік технологиялық құрылыстың өзгеруі және жаңартылатын энергетиканың әлеуетті өсуі

      Шикізат ресурстарының және өңделуі төмен өнімдердің сауда серпініне теріс ықпал ететін мынадай өзгерістер күтілуде:

      металдарды жаңа материалдармен алмастыру;

      өндірістік процестерді автоматтандыру;

      гендік инженерия;

      жасанды интеллектті және ғарыш технологияларын кеңінен қолдану;

      зияткерлік ресурс үнемдеу жүйелері;

      жаңартылатын энергетиканың таралуы.

      Дүниежүзілік банктің деректері бойынша әлемдік экспорттағы жоғары технологиялық тауарлардың үлесі 2011 жылғы 16,3 %-дан 2015 жылы 18,5 %-ға дейін өсті.

      3) Елдердің халықаралық саудаға ашықтығының төмендеуі және протекционизмнің артуы

      ДСҰ деректеріне сәйкес енгізілген протекционистік шаралар санының 2010 жылғы 464-тен 2016 жылы 2 238-ге өсуі байқалады, бұл әлемдік сауданың өсуіне теріс әсер етті. 2016 жылы халықаралық сауда 2009 жылдан бері ең төменгі өсімін көрсетті (1,3 %).

      Оған қоса протекционизм тренді АҚШ экономикалық саясатының өзгеруімен күшейді. Президент Д. Трамп өз елінің Транстынық мұхиты келісімінен шығуы туралы жарлыққа қол қойды, сондай-ақ АҚШ-тың НАФТА-дан шығуы немесе талаптарын қайта қарау күтілуде. Осылайша, Вашингтонның сыртқы сауда саясатының екіжақты келісімдер режиміне ауысуы болжанып отыр, бұл әлемнің түрлі өңірлерінде осындай процестердің қозғаушы күші болуы мүмкін.

      Жалпы алғанда, протекционизмнің ұлғаюы Қазақстан үшін әлеуетті өткізу нарығы болатын елдермен тарифтік және тарифтік емес шараларды азайту бойынша жүйелі жұмыс жүргізу қажеттілігін білдіреді.

      4) Әлемдік саудада дамушы елдер рөлінің ұлғаюы

      БҰҰ Сауда және даму конференциясының (ЮНКТАД) деректері бойынша әлемдік сауда дамыған елдерден дамушы елдерге ауысып келеді. 2004 – 2014 жылдар аралығында әлемдік сауданың өсуі, негізінен, дамушы елдер арасындағы сауданың өсуімен қамтамасыз етілді. Қытай мен Үндістан, Азияның экономикалық локомотивтері сияқты 2025 жылға қарай АҚШ пен Жапония экономикасын қоспағанда, барлық басқа экономикалардың ЖІӨ озуы мүмкін. Осылайша, Қытай мен Үндістаннан сауда ағындарының жоғары деңгейі күтілуде, олардың бір бөлігі Қазақстан арқылы өтуі мүмкін.

      5) Шикізат бағалары "суперциклының" аяқталуы

      Негізгі шикізат тауарлары бағасының төмендеуі экспорттың әртараптандырылуы төмен шикізат тауарларын экспорттаушы елдердің экономикасына теріс әсер етті.

      Шикізат бағаларының "суперциклының" аяқталуы орта мерзімді кезеңде көмірсутек шикізаты және металл бағаларын қалпына келтірудің келешегі жоқ екендігін білдіреді. Соңғы жылдары мұнай бағасы шарықтау мәнінен 2014 жылғы тамыздағы 115 АҚШ долл. 2017 жылғы мамырда 51 АҚШ долл. дейін екі еседен артық төмендеді.

      Осылайша, орташа және ұзақ мерзімді перспективада Қазақстанның экспортын едәуір арттыру және шикізат тауарларының бағалық циклдарына тәуелділігін азайту үшін экономиканы әртараптандыру және жоғары өңдеу өнімдерге көңіл бөлу керек.

      6) Жалпы экспортта көрсетілетін қызметтер үлесінің ұлғаюы

      Жалпы тауарлар мен көрсетілген қызметтер экспортында коммерциялық қызметтер экспортының үлесі 2011 – 2015 жылдар аралығында әлемде орта есеппен – 3,4 %-ға және ЭЫДҰ елдерінде 3,3 %-ға өсті. 2015 жылы көрсетілетін қызметтер саласының жалпы экспортқа қосқан үлесі әлемде – 23 %-ды және ЭЫДҰ-да 26,1 %-ды құрады. Осылайша, көрсетілетін қызметтер саласы ЭЫДҰ елдерінің экономикасында маңызды орын алады.

      HSBC әлемдік сауда дамуының болжамына сәйкес Oxford Economics моделі бойынша экспортталатын көрсетілген қызметтердің құны 2030 жылға қарай әлемдік саудадағы көрсетілетін қызметтер үлесінің 25 %-ға дейін кеңеюімен жыл сайын 2,5 есе артық өсетін болады. Тиісінше, әлемде экспортталатын қызметтердің құны 2030 жылға қарай 12,4 трлн. АҚШ долл. құрайды. Көрсетілетін қызметтер экспортының өсуі жаңа технологиялық әзірлемелер, өсіп келе жатқан сұраныс және 2030 жылға қарай дамушы елдер экспортының географиялық кеңеюі есебінен күтілуде.

      Жаһандық трендке сәйкес Қазақстан көрсетілетін қызметтер саласын дамыту есебінен шикізаттық емес экспортты ұлғайтуы мүмкін.

      7) Кастомизациялану

      Кастомизация тренді өнімдер мен көрсетілетін қызметтерге сұранысты анағұрлым күрделі және сапалы деңгейге ауыстырады. Тұтынушыларға тауарлар мен көрсетілетін қызметтер емес, олардың проблемаларын шешу, қажеттіліктерді жылдам қанағаттандыру керек. Тиісінше, соңғы уақытта нарықта өнімдер мен қызметтерді ұсынудың орнына кешенді шешімдерді ұсыну көбірек пайда болды.

      Осылайша, соңғы тұтынушы үшін тауар өндіру кезінде не болмаса қызметтерді ұсыну кезінде клиенттердің өзгеріп отыратын қажеттіліктеріне бейімделу маңызды. Сондықтан Қазақстанның экспорттаушы компанияларына клиенттердің сұраныстарына икемді болу және өнімдерді уақыт бойынша оңтайлы жеткізу үшін логистикалық бағыттарды мұқият құру маңызды.

3.3 Мемлекеттік реттеу саясаты және алдыңғы бағдарламаларды іске асыру нәтижелері

3.3.1 Экспорттаушылардың қызметін нормативтік-құқықтық реттеу

      Экспорттық қызметті реттеу ұлттық заңнамаға сәйкес, оның ішінде Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық келісімдердің нормаларына негізделген заңнамаға сәйкес жүзеге асырылады.

      1) 2008 жылғы 10 желтоқсандағы "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі;

      2) 2010 жылғы 30 маусымдағы "Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі;

      3) 2015 жылғы 29 қазандағы Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексі;

      4) "Сауда қызметін реттеу туралы" 2004 жылғы 12 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы;

      5) 2014 жылғы 14 қазандағы "Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартты ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      6) "1994 жылғы 15 сәуірдегі Дүниежүзілік сауда ұйымын құру туралы Марракеш келісіміне Қазақстан Республикасының қосылуы туралы хаттаманы ратификациялау туралы" 2015 жылғы 12 қазандағы Қазақстан Республикасының Заңы;

      7) "Әкету кедендік бажы қолданылатын тауарлар тізбесін, мөлшерлемелер көлемін және олардың қолданылу мерзімін және Шикі мұнай мен мұнайдан өндірілген тауарларға әкету кедендік бажы мөлшерлемелерінің көлемін есептеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2016 жылғы 17 ақпандағы № 81 бұйрығы (Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 24 ақпанда № 13217 болып тіркелген).

3.3.2 Экспортты ілгерілету бойынша мемлекеттік саясат нәтижелерін бағалау

      Қазақстанның экономикалық саясатының өңделген тауарлар мен қызметтер экспортының дамуына ықпалын бағалау үшін мемлекеттік бағдарламалар мен экспорттаушыларды мемлекеттік қолдауды реттейтін нормативтік құқықтық актілер талданды.

      Қазақстандық өндірушілердің экспорттық әлеуетін қолдау мақсатында 2010 жылдан бастап "Экспорт 2020" экспортты дамыту және ілгерілету бағдарламасы іске асырылды. Онда қазақстандық экспортты қолдаудың үш бағыты көзделген: экспортты ілгерілету бойынша шығындарды өтеу; сервистік қолдау; сауда экспорттық операцияларды қаржыландыру. Бірінші және екінші бағытты іске асыру операторы – "KAZNEX INVEST экспорт және инвестициялар жөніндегі ұлттық агенттігі" акционерлік қоғамы, үшінші бағытты іске асыру операторы "ҚазЭкспортГарант" экспорттық-кредиттік сақтандыру корпорациясы" акционерлік қоғамы болып табылады.

      2012 жылдан бастап "Экспорт 2020" бағдарламасы "Экспорттаушы 2020" экспорттаушыларды қолдау бағдарламасына өзгертілді. Қолдаудың үш бағыты сақталды, бірақ жетілдіріліп, кейбір өлшемшарттар мен экспорттаушыларға қолдау көрсету қағидалары өзгерді. Көрсетілген экспортты қолдау шаралары "Индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы" 2012 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабына сәйкес қолданылды. Индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерін мемлекеттік қолдау қазақстандық өнімнің танымалдылығын арттыру үшін іс-шаралар өткізу, ақпараттық-талдамалық қолдау көрсету, сауданы қаржыландыру арқылы отандық өңделген тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортын дамыту және ілгерілету болып табылады.

      Бұдан әрі, осы заңда көзделген экспортты қолдау шаралары 2015 жылғы 29 қазандағы Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне енгізілді. Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 235-бабы индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерін мемлекеттік қолдау шараларын айқындайды, бұл тізбеде отандық өңделген тауарлар мен қызметтер экспортын дамыту және ілгерілету шаралары қамтылады.

      Кәсіпкерлік кодекске сәйкес сервистік қолдау және индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау саласындағы уәкілетті органның экспортты дамыту және ілгерілету саласындағы ұлттық даму институтын және Ұлттық палатаны тарта отырып, индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің отандық өңделген тауарларды, қызметтерді сыртқы нарыққа ілгерілету шығындарының бір бөлігін өтеу шаралары ұсынылады.

      Индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерін отандық өңделген тауарларды, көрсетілетін қызметтерді сыртқы нарыққа ілгерілету бойынша сервистік қолдау шаралары Кәсіпкерлік кодексі бойынша:

      1) олардың экспорттық әлеуетін диагностикалау;

      2) сауда миссияларын ұйымдастыру және өткізу, көрме-жәрмеңке қызметін жүзеге асыру, отандық өндірушілердің тауар белгілерін шетелде ілгерілету және шетелде қазақстандық өндірушілердің ұлттық стендін ұйымдастыру;

      3) шетелде отандық өндірушілер және олардың тауарлары, көрсетілетін қызметтері туралы ақпаратты тұрақты негізде жариялау арқылы әлеуетті шетелдік сатып алушылардың хабардарлығын арттыру;

      4) отандық өңделген тауарлар, көрсетілетін қызметтер экспортын дамыту және ілгерілету мәселелері бойынша ақпараттық және талдамалық қолдау көрсету;

      5) отандық өңделген тауарларды, көрсетілетін қызметтерді халықаралық гуманитарлық көмек нарығында ілгерілетуге жәрдемдесу;

      6) сауданы экспорттық қаржыландыру, кредиттеу және сақтандыру тетіктерін пайдалану жолымен жүзеге асырылады.

      Инфрақұрылымды дамытудың "Нұрлы жол" 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында тиімді көліктік-логистикалық инфрақұрылым жасау, АӨК субъектілерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және зертханалық базаларды дамыту арқылы өнім сапасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету арқылы елдің экспорттық әлеуетін қолдау көзделеді.

      "Нұрлы жол" шеңберінде көлік инфрақұрылымын ауқымды жаңғырту контейнерлермен тасымалданатын транзиттік жүкті тасымалдау көлемін 2020 жылға қарай 2 млн. контейнерге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.

      "Нұрлы жол" бойынша экспорттаушыларды қолдау сондай-ақ Ұлттық қордың қаражаты есебінен "ҚДБ" акционерлік қоғамы және/немесе "ҚДБ-Лизинг" акционерлік қоғамы талаптарына сәйкес экспорталды және экспорттық кредит беру жолымен, оның ішінде Қазақстан Республикасының аумағында шығарылатын өнімді импорттаушының (бейрезиденттің) қаржы институттарының/ұйымдарының кредит беруі арқылы жүзеге асырылады.

      Экспорталды және экспорттық қаржыландыруға 2015 – 2016 жылдары "ҚДБ" акционерлік қоғамы арқылы 95,0 млрд. бөлінді (2015 жылы 50,0 млрд., 2016 жылы 15,0 млрд. және 30,0 млрд.), 146,8 млрд. теңге (бұрын бөлінген қаражаттың қайтарымдылығын және қайта пайдаланылуын ескере отырып) игерілді.

      2015 жылы "ҚДБ" акционерлік қоғамы қаржыландыратын өндірістік жобалар және экспорттық операциялар бойынша қосымша шикізаттық емес экспорт 296,3 млрд. теңгені құрады, 2014 жылмен салыстырғанда 4%-ға төмендеді (308,8 млрд. теңге), оның ішінде:

      өндірістік жобалар бойынша 2015 жылы қосымша шикізаттық емес экспорт 134,7 млрд. теңгені құрады, 2014 жылмен салыстырғанда 45 %-ға төмендеді (245,3 млрд. теңге);

      экспорттық операциялар бойынша 2015 жылы қосымша шикізаттық емес экспорт 161,6 млрд. теңгені құрады, 2014 жылмен салыстырғанда шамамен 3 есе өсті (63,5 млрд. теңге);

      Индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында (бұдан әрі – ИИДМБ) экономиканың басым секторларындағы инвестициялық жобаларды қолдау көзделеді, оларды іріктеу өлшемшарттарының бірі экспорттық бағдарлану болып табылады.

      ИИДМБ бағдарламасының нысаналы индикаторы ретінде 2015 жылдың деңгейіне қарағанда 2019 жылы өңдеу өнеркәсібі өнімі экспортының құндық көлемінің 19 %-ға өсуі алынған. Аталған индикатор түзетілді, бастапқыда қойылған бағдар – 2012 жылдың деңгейіне қарағанда 2019 жылы өңделген экспорттың кемінде 1,1 есе өсуі болатын. Бағдарламаны түзету нәтижесінде басым салаларда экспорт бойынша нысаналы бағдарлар алып тасталды. 2016 жылы өңдеу өнеркәсібі экспортының көлемі 2015 жылмен салыстырғанда 9,8 %-ға төмендеп, 12,7 млрд. АҚШ долл. құрады (бұл ретте ИИДМБ түзетілген жоспары бойынша 14 %-ға азаюы күтілді).

      Өңдеу өнеркәсібінің өнімі экспортының құндық көлемінің өсуін ынталандыратын ИИДМБ-нің негізгі шараларына экспортты ілгерілетуді сервистік қолдау, экспорттаушылар шығынының бөлігін өтеу, қаржылай қолдау шаралары жатады.

      Жалпы бағдарламаға 2015 – 2019 жылдары 643,9 млрд. теңге бөлу көзделген. Экспортты сервистік қолдауға (оның ішінде экспорттық қазақстандық брендтерді жасау және іске асыру) республикалық бюджеттен барлығы 6104,5 млн. теңге бөлу көзделді (2015 – 1110 млн. теңге, 2016 – 1467 млн. теңге, 2017 - 1296 млн. теңге, 2018 – 1115 млн. теңге – 2019 - 1115 млн. теңге). Экспорттаушылардың шығындарын өтеуге республикалық бюджеттен барлығы 1400 млн. теңге бөлу көзделді (2015 – 200 млн. теңге, 2016 – 300 млн. теңге, 2017 - 300 млн. теңге, 2018 – 300 млн. теңге – 2019 - 300 млн. теңге).

      2015 – 2016 жылдары ИИДМБ іске асыру нәтижелері бойынша Қытайдың, Ресейдің және Иранның ірі нысаналы нарықтарына бағдарланған 3 шатырлы бренд құрылды: "Qazaq Organic Food" (ауыл шаруашылығы және өңдеу өнеркәсібі өндірушілері), "Halal Kazakhstan" (құрамы мен дайындау технологиясы мұсылмандық дәстүрлерге сәйкес келетін өнімдерді өндірушілер), "KazMeat" (ірі қара мал және құс етін өндірушілер).

      2015 жылы экспортты ынталандыру үшін сервистік қолдауға KAZNEX INVEST арқылы 1079,3 млн. теңге бөлінді. Осы қаражат есебінен қазақстандық кәсіпорындардың 3 елде (Қытай, Қырғызстан, Ресей) 5 ірі халықаралық шетелдік көрмелерге қатысуы ұйымдастырылды. Бұл іс-шараларға 28 кәсіпорын қатысты, өнім жеткізуге жалпы сомасы 18,0 млн. АҚШ долларын құрайтын экспорттық келісімшарттарға қол қойылды. Италияның, Германияның, ҚХР, РФ, Түркіменстанның, Иранның, Қырғызстанның әлеуетті сатып алушылары үшін 65 отандық кәсіпорынның 78 тауар белгісін ілгерілету аясында 13 жарнамалық-таныстырылымдық іс-шара өткізілді, нәтижесінде сомасы 55,8 млн. АҚШ долл. құрайтын экспорттық келісімшарттар жасалды.

      2016 жылы сервистік қолдауға ИИДМБ шеңберінде 1443 млн. теңге бөлінді және игерілді. Осы бағытта 2016 жылы мынадай шаралар іске асырылды: "Қазақстанның экспорттық өнімі 2016 жылы" анықтамалығы басып шығарылды, www.export.gov.kz. ұлттық интернет-ресурсын сүйемелдеу жүргізілді; 60 арнайы телевизиялық бағдарламаның шығарылымы жасалды; "Exporter" арнайы журналы шығарылды; авиа және теміржол журналдарында 4 материал жарияланды; Қазақстан Республикасының 30 бұқаралық ақпарат құралдарының шетелдік іс-шараларға, 40 кәсіпорынның 19 шетелдік көрмеге қатысуы ұйымдастырылды; 10 шетелдік сауда миссиясы өткізілді, халықаралық көрмелерде 4 ұлттық стенд орналастырылды, 135 отандық кәсіпорынның тауар белгілерін ілгерілету бойынша 14 іс-шара өткізілді.

      2015 жылы ИИДМБ бойынша отандық өңделген тауарларды ілгерілету бойынша индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің 29 өтінімі бойынша 180,0 млн. теңге сомасына шығындар өтелді (республикалық бюджеттен 200 млн. теңге бөлінді). 2016 жылы 50 өтінім бойынша 47 субъектіге жалпы сомасы 280 млн. теңгеге шығындар өтелді (республикалық бюджеттен 300 млн. теңге бөлінді). "KAZNEX INVEST" ЭИҰА акционерлік қоғамының операторлық қызметі 20 млн. теңгені құрады.

      ИИДМБ іске асыру шеңберінде де екінші деңгейдегі банктерді қорландыру және "Даму" КДҚ субсидиялау есебінен қолайлы жағдайларда экспорттық мәмілелерді қаржыландыру арқылы қаржыландырудан кейінгі мөлшерлемелерді субсидиялау тетігі пысықталуда. 2016 жылдың соңында экспорттық мәмілелер бойынша ақы төлеуді жүзеге асыру үшін ашылған құжаттамалық аккредитивтер бойынша қаржыландырудан кейінгі сыйақы мөлшерлемесінің бір бөлігін субсидиялау тетігі әзірленді.

      Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – ҚР АӨК дамыту бағдарламасы) міндеттерінің бірі отандық АӨК өнімінің экспорттық әлеуетін дамыту. Нысаналы индикаторларда 2021 жылға қарай азық-түлік тауарлары экспорты көлемінің 2015 жылдың деңгейіне қарағанда 600,0 млн. АҚШ долл. өсуіне қол жеткізу жоспарланған.

      2-кесте – 2016 – 2021 жылдары азық-түлік тауарларының экспортын ұлғайту бойынша нысаналы индикаторлар

Нысаналы индикаторлар

Өлшем бірлігі

2015 факт

2016 бағалау

2017

2018

2019

2020

2021

Азық-түлік тауарлары экспорты көлемінің өсуі

млн. АҚШ долл.

814

1 204

920

1 077

1 168

1 329

1 481

Ұн

343,6

479,7

398,5

404

409,4

414,9

414,9

Өсімдік майы

39,5

77,7

117,6

162,4

243,1

284

339,8

Астық

648,8

729,7

628,2

667

701,9

709,8

714,7

Майлы тұқым

111,5

171,3

175

246,3

253,3

310,8

382,6

Сиыр еті

15,6

13,8

55,2

82,9

110,5

138,1

193,3

      ҚР АӨК дамыту бағдарламасын іске асыруға республикалық және жергілікті бюджеттерде көзделген жалпы шығыстар 2017 – 2021 жылдары барлығы 2374,2 млрд. теңгені құрайды (РБ-1 216 млрд. теңге, ЖБ - бюджеттен -904 млрд. теңге, басқа көздерден – 306,2 млрд. теңге).

      ҚР АӨК дамыту бағдарламасы шеңберінде бұрын қолданыста болған "Агробизнес - 2017" бағдарламасында көзделген субсидиялардың 65 түрінің ішінде 11 түрі алып тасталды, субсидияның 40 түрі бойынша тағайындау өлшемшарттары (нормативтер) қайта қаралды. Нәтижесінде жыл сайын 25 млрд. теңге үнемдеу күтілуде. Өзгертілген өлшемшарттар ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісін сол бюджеттің шеңберінде орта есеппен 29 %-ға ұлғайтуға мүмкіндік береді.

      Өзгерістер өсімдік шаруашылығында – гектарлық субсидияны азайту бөлігінде, мал шаруашылығында – мемлекеттік қолдау шараларын түпкілікті өнімді субсидиялауға қайта бағыттау арқылы қозғады, жалпы алғанда субсидиялау ауыл шаруашылығы кооперативтерін және қайта өңдеу салаларын қолдауға бағытталады.

      2017 – 2019 жылдарға 110,3 млрд. теңге бюджеттік субсидия көзделген. Инвестициялық субсидиялар ұсынудың қолданыстағы тетігіне өзгерістер енгізілді: модульді емес құрылыс-монтаж жұмыстары сияқты әкімшілендіруі қиын шығыстар алып тасталды, субсидия нормативтерін есептеу кезінде салыстырмалы нормативтен абсолютті нормативке көшу жүзеге асырылды, бұл ретте ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтарын өндірушілерге басымдық берілетін болады. Бұл көзделген бюджет қаражаты шеңберінде орта және шағын ауыл шаруашылығы өндірушілердің көп санын қамтуға және бюджетке жүктемені азайтуға мүмкіндік береді.

      Экспорттық саясат бойынша ауыл шаруашылығында нысаналы тәсілдер құрылды және әлеуетті экспорттық нарықтар, бұл ең алдымен - ЕАЭО, ТМД, Қытай, Иран, Орта Азия, Парсы шығанағы және Еуропа елдері бойынша жол карталары бекітілді. Азық-түлік корпорациясының қызметі өзгертілді, ол ауыл шаруашылығы өнімдерінің барлық түрлері және оның өңделген өнімдері бойынша Экспорттық орталық ретінде жұмыс істей бастады.

      Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың АӨК кешен өнімі экспортының көлемін ұлғайту бойынша тапсырмаларын орындау шеңберінде Қазақстан Республикасының Үкіметі осы бағытта шаралар кешенін іске асыруда.

      2015 жылғы мамырда Қазақстан Республикасы 9 облыс бойынша (Ақтөбе, Атырау, Ақмола, БҚО, СҚО, Маңғыстау, Қарағанды, Қостанай, Павлодар облыстары) вакцинация қолданусыз аусылдан қорғалған аймақ дәрежесіне ие болды. 2017 жылғы мамырда Қазақстанға елдің 5 өңіріне – Алматы, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстары – вакцинациямен аусылдан қорғалған аймақ дәрежесі берілді. Осылайша, бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының аумағы аусылдан қорғалған ел дәрежесіне ресми ие.

      Қазақстан Аусылды бақылау жөніндегі ұлттық бағдарламаның (2016), мақұлдауына, жылқылардың африкалық обасынан қорғалған ел (2016) мәртебесіне ие болды. Осы барлық мәртебелерді ағымдағы жылы МЭБ-тің ғылыми комиссиясы Ветеринария қызметінің жыл сайын МЭБ-ке жіберетін материалдары негізінде табысты түрде қайта растады.

      Аусылдан қорғалған ел мәртебесін алу Қазақстанға басқа елдермен келіссөздер жүргізудің жеңілдетілген рәсімін алуға және ДСҰ-ға мүше елдерге жануарлардан және өсімдіктерден алынатын тамақ өнімін экспорттауға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде агроөнеркәсіптік кешеніміздің экспорттық әлеуетін іске асыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ Қазақстанның экономикалық дамуына және имиджіне оң ықпал етеді.

      Бүгінгі таңда Қазақстаннан ҚХР-ға балық пен балық өнімдерін, асыл тұқымды және күнделікті пайдаланылатын жылқыларды экспорттау мүмкіндігі бар. 2013 жылы қытай тарапымен Қазақстаннан Қытайға балық пен балық өнімін жеткізуге ветеринариялық сертификаттар келісілді.

      2016 жылғы 2 қыркүйекте Ханчжоу қаласында (ҚХР) екі мемлекеттің құзыретті органдары арасында Қазақстан Республикасынан Қытай Халық Республикасына экспортталатын жылқы тұқымдас жануарларға қойылатын карантин және денсаулық сақтау талаптары бойынша хаттамаға қол қойылды.

      2017 жылғы 14 мамырда Пекин қаласында "Жолдар мен белдеулер" форумы шеңберінде Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі мен Қытай Халық Республикасының Сапаны қадағалау, инспекциялау және карантин бас басқармасы арасында Қазақстан Республикасынан Қытай Халық Республикасына экспортталатын балға қойылатын инспекциялау, карантин талаптары және санитариялық талаптар жөніндегі хаттамаға қол қойылды.

      Тамақ қауіпсіздігін бақылау жүйесін бағалау және қой сою, қой етін өндіру және өңдеу бойынша қазақстандық кәсіпорындарды инспекциялау нәтижелері бойынша қазақстандық кәсіпорындарды ҚХР-ға экспорттау құқығына және ҚХР нарығына қазақстандық қой етінің шығарылуына рұқсаты бар ҚХР-дың шетелдік кәсіпорындар тізіліміне қосу туралы мәселе қаралды.

      Анықтама: мына кәсіпорындар инспекциялауға жатқызылды:

      "Қарасу-Ет" ЖШС (Қостанай облысы);

      "Қостанай Агроөнім" (Қостанай облысы);

      "Арай КЗ" ЖШС (Қарағанды облысы);

      "Кублей" ЖШС (Батыс Қазақстан облысы);

      "Батыс Марка ламб" ЖШС (Батыс Қазақстан облысы);

      "Астана Агроөнім" (Ақмола облысы).

      2017 жылғы 8 маусымда ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің Астана қаласына сапары шеңберінде Қазақстаннан ҚХР-ға экспортталатын ұсақ малдың мұздатылған етіне қойылатын ветеринариялық талаптар жөніндегі хаттамаға қол қойылды.

      2017 жылғы 14 шілдеде Иран және ЕуразЭО елдері арасында Еркін сауда аймағы туралы келісім жасау бойынша келіссөздер шеңберінде иран тарапымен Қазақстаннан Иранға тірі қой мен салқындатылған қой етін жеткізуге ветеринариялық сертификаттар келісілді.

      2015 жылы араб тарапымен Қазақстан Республикасынан БАӘ-ге тірі ұсақ мал мен ірі қара мал, сондай-ақ тауық жұмыртқасын жеткізуге ветеринариялық сертификаттар келісілді және қабылданды.

      2016 жылы БАӘ-ге мақұлданған мал соятын жерлерден және Халял сертификатына ие қызыл ет пен үй құстарының етін экспорттауға рұқсат берілген елдер тізіміне қазақстандық кәсіпорын "Абай" ЖШС (Павлодар облысы) кірді.

      2017 жылғы 3-8 шілде аралығында сауд тарапы Қазақстаннан Сауд Арабиясына мал мен мал шаруашылығы өнімін жеткізуге өзінің тарапынан қойылған шектеулерді алып тастау мүмкіндігін қарау мақсатында Қазақстанға келді. Сауд сарапшыларының қорытындысы күтілуде, оның нәтижелері бойынша Сауд Арабиясына Қазақстаннан тірі жануарларды және ет, ет өнімдерін жеткізуге ветеринариялық сертификаттар нысандары қаралады және келісіледі.

      Ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорттық әлеуетін дамыту перспективалары

      Сиыр етінің, шошқа етінің, сүт өнімінің, құс шаруашылығы өнімінің, тірі жануарлардың, оның ішінде сойыс жылқы мен т.б. қытай нарығына шығару жоспарланып отыр.

      Израильдің, Кувейттің ветеринариялық қызметтерімен қазақстандық қой етін жеткізу мүмкіндіктері туралы келіссөздер жүргізіліп жатыр.

      Сыртқы істер министрлігімен бірлесіп Малайзияның, Жапонияның, Оңтүстік Кореяның, Еуропалық одақ елдерінің ветеринариялық қызметтерімен құрғақ бие сүтінің экспорты мәселесі бойынша келіссөздер жүргізілуде.

      Қазақстандық өнімді халықаралық нарықтарға ілгерілетудің маңызды өлшемшарттарының бірі оны брендтеу– қазақстандық өнімнің танымалдылығы, оның органикалық құндылығы мен сапасы болып табылады. Осы мақсатта "KazBrands" шеңберінде Шатырлы брендтер тұжырымдамасы қабылданды: Organic Qazaq, KazMeat, Halal.

      "Бизнестің жол картасы 2020" бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы (бұдан әрі – ББЖК 2020) экспортқа бағдарланған кәсіпорындарға сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыру рәсімдері мен процестері бойынша консультациялық қызметтер ұсынуды көздейді.

      ББЖК 2020 бойынша әлеуетті және жұмыс істеп тұрған қазақстандық өнім экспорттаушылары үшін жалпы қолдау шаралары:

      лизингтік қаржыландыруды;

      ЕДБ кредиттері бойынша пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялауды;

      ЕДБ кредиттері бойынша кепілдік беруді;

      кәсіпкерлік саласындағы басшы жұмыскерлер мен менеджерлердің біліктілігін арттыруды қамтиды.

      ББЖК 2020 шетелдік валюталардың ауытқуына байланысты валюталық тәуекелдердің кредиттік тәуекелдерге көшуін болдырмауды міндет етіп қойды. Осы бағытта 2015 жылы 16 жоба бойынша субсидиялау шарттарына қол қойылды, 3,5 млрд. теңге сомасына субсидиялар төленді (кредит қоржынының жалпы сомасы 30,7 млрд. теңге).

      2015 жылы ББЖК-ны іске асыру үшін республикалық бюджеттен – 60,5 млрд. теңге, оның ішінде Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан нысаналы трансферттер есебінен 16,9 мдрд. теңге бөлінді. ББЖК-2020 бағдарламасын іске асыру үшін 2016 жылы республикалық бюджеттен 56,7 млрд. теңге бөлінді. 2016 жылы субсидиялау шарттары бойынша банктерден берілген кредиттердің жалпы сомасы 331,9 млрд. теңгені құрады, бұл 2015 жылғы көрсеткіштен 27,6 %-ға жоғары.

      ББЖК 2020 үш бағытының арасында кредиттердің негізгі ағыны кәсіпкерлерді салалық қолдауға бағытталды. 2016 жыл ішінде осы бағыт бойынша берілген кредиттердің жалпы сомасы 219,9 млрд. теңгені құрады, бұл 2015 жылға қарағанда 6,8 %-ға артық.

      Үшінші бағыттың "кәсіпкерлердің валюталық тәуекелдерін азайту" жобалары бойынша кредиттер сомасы 2015 жылға қарағанда 26,4%-ға қысқарып, 22,6 млрд. теңгені құрады.

      ББЖК 2020 шеңберінде 2016 жылы "ДАМУ" қоры арқылы төленген субсидиялардың көлемі 21,8 %-ға, яғни 26,1 млрд. теңгеден 31,8 млрд. теңгеге өсті.

      Қазақстан Республикасында көрсетілетін қызметтер саласын дамыту жөніндегі 2020 жылға дейінгі бағдарлама Қазақстан Республикасында көрсетілетін қызметтер саласын қолдау шараларын және олардың экспорттық әлеуетін іске асыруды көздейді. Көрсетілетін қызметтер саласын дамыту экономиканың нақты секторына, жалпы экономиканың бәсекеге қабілеттілігін және экспорттық бағдарлануын арттыруға мультипликативтік әсер көрсетеді.

      Осы Бағдарлама бойынша іс-шаралар жоспарында бюджет қаражатын жұмсау көзделмейді (мемлекеттік бюджеттен қаржыландыру көзделмеген).

      Қазақстан Республикасында көрсетілетін қызметтер саласын дамыту жөніндегі бағдарламада көрсетілетін қызметтер саласының секторларын дамыту, сондай-ақ тұтас алғанда көрсетілетін қызметтер саласын институционалдық дамыту бойынша кешенді шаралар көзделген. 2015 жылдың қорытындысы бойынша көрсетілетін қызметтер экспортының өсуі 2013 жылдың тиісті деңгейіне қарағанда 122 %-ға жетті (нысаналы индикатор артық орындалды – жоспар бойынша 120 % белгіленген). 2016 жылдың қорытындысы бойынша 2013 жылдың тиісті деңгейіне қарағанда көрсетілетін қызметтер экспортының өсуі 119,7 %-ды құрады (жоспарда 130% - нысаналы индикаторға қол жеткізілген жоқ). 2016 жылы сақтандыру саласындағы көрсетілетін қызметтер экспортының 27,7 %-ға, мемлекеттік көрсетілетін қызметтер – 25 %-ға, қаржылық көрсетілетін қызметтер – 16,7 %-ға және телекоммуникациялық, компьютерлік және ақпараттық көрсетілетін қызметтер – 15,4%-ға едәуір төмендеуі байқалды. Көрсетілетін қызметтер экспортының 79 %-ы үлесіне тиесілі көлік қызметтері және туризммен байланысты қызметтер елеусіз өсті, тиісінше 0,5 % және 0,7 %.

      Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасында Алматы, Шымкент, Ақтөбе, Өскемен, Қарағанды, Павлодар және Семей хаб-қалаларында жоғары технологиялық өндірістерді орналастыру және экспорттық әлеуеті бар сервистік көрсетілетін қызметтерді (қаржылық көрсетілетін қызметтері, бизнес-қызметтер, білім, медициналық және басқа да көрсетілетін қызметтер) дамыту бойынша Қазақстан Республикасы өңірлерінің экспорттық әлеуетін арттыру бойынша шаралар көзделген. Сондай-ақ Астана қаласында медициналық көрсетілетін қызметтер және жоғары білім беру қызметтері экспортын дамыту шаралары іске асырылуда.

      Бұдан басқа Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасында шекара маңы ынтымақтастығы пункттерінің инфрақұрылымын дамыту және жайластыру мақсатында кеден және шекара инфрақұрылымын дамыту, бақылау рәсімдерін жетілдіру, өткізу қабілетін арттыру және кедендік рәсімдеу мерзімдерін қысқарту шаралары жоспарланып отыр. Барлығы 24 өткізу пунктін жаңғырту жоспарланып отыр, оның ішінде автомобильді өткізу пункті – 11, әуе өткізу пункті – 12, теміржол өткізу пункті – 1. Жобаны іске асыру жеткізу тізбегінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, әкімшілік кедергілерді азайтуға, транзиттік әлеуетті арттыруға, сыртқы экономикалық қызметке қатысушыларды тасымалдау кезінде жағдай жасауға, өткізу пункттерінің өткізу қабілетін арттыруға, өткізу пункттерінен өту уақытын азайтуға, сыбайлас жемқорлықты жоюға, кеден төлемдері түсімдерінің ұлғаюына ықпал етеді.

      Бүгінгі таңда қолданыстағы экспортты ілгерілету жүйесі жалпы алғанда әлемдегі үздік практикаларға сәйкес келеді және ДСҰ талаптарына сай келеді, алайда экспортты дамытуды үйлестірілген және келісілген қолдауды толық көлемде қамтамасыз етпейді және жетілдіруді қажет етеді.

3.4 Қазақстандық экспорттың бәсекелес артықшылықтары, сын-қатерлер мен кедергілер

      Өндіріс факторларымен қамтамасыз етілу. Қазақстандық экспорттаушылардың ресурстармен қамтамасыз етілу деңгейінің едәуір жоғарылығы бәсекелік артықшылығы болып табылады.

      Бұған қосымша Қазақстан өндірістің негізгі факторларының құны салыстырмалы түрде төмен болуымен ерекшеленеді. Мысалы, электр қуатының 1 кВт/сағатын өндіру құны 0,07 АҚШ долл. құрайды, бұл Түркия мен Қытайдың көрсеткіштерінен 36 %-ға төмен, газдың бағасы Қытайға қарағанда 2,4 есе төмен.

      Білікті жұмыс күшінің болуы және дамыған елдермен салыстырғанда төмен еңбекақы деңгейі тиімді еңбек нарығын (сағатына 4 АҚШ доллары, Дүниежүзілік экономикалық форумның рейтингінде 20-орын) және осы көрсеткіш бойынша Ресеймен, Түркиямен және Қытаймен салыстырмалы артықшылықты қамтамасыз етеді.

      Экспорттық себеттің мөлшерін арттыруды және құрылымын өзгертуді қамтамасыз ете алатын сыртқы факторларға мыналарды:

      Еуропа мен Қытай арасындағы тауарлар тасымалы бойынша транзиттік әлеуетті;

      Қытайдың батыс өңірлерінің озыңқы өнеркәсіптік өсуін;

      Қытайдың шығыс порттары арқылы жүктерді асыра тиеу және тасымалдау құны проблемаларын;

      анағұрлым қысқа жеткізу мерзімдерін талап ететін өнім үлесінің өсуімен Қытайдан Еуропаға тауар ағындары құрылымының өзгеруін;

      Қытай халқының саны мен әл-ауқатының және оның тұтыну деңгейінің өсуін жатқызуға болады.

      Қазіргі заманғы жағдайларда тұрақтылық пен қауіпсіздік айқындаушы факторлар болып табылады, Қазақстан оны транзиттік бағдардың өн бойында қамтамасыз етіп отыр.

      Қазақстанның әлсіз жақтары экспорттық себеттің шикізат тауарларынан және өңделуі төмен тауарлардан тұратын табыстылығы төмен құрылымы, өндірістердің жоғары ресурс сыйымдылығы және басым экспорттық өндірістер бойынша жоғары инвестициялық қажеттіліктер, жоғары құны және экспорттық рәсімдердің өту ұзақтығы, сондай-ақ көліктік-логистикалық сервистердің жеткіліксіз дамуы болып қалуда.

      Экспорттық әлеуеттің дамуына кедергі келтіретін негізгі сын-қатерлер мен кедергілерге мыналарды жатқызуға болады:

      1) Қазақстандық экспортты ілгерілету тетіктерін жетілдіру проблемасы, бірыңғай институционалдық жүйені құру қажеттілігі.

      Экспорттың дамуын тежейтін қазіргі басқарушылық кедергілер мен шектеулер экспорттаушыларды қолдаудың және олардың қызметін бақылаудың тиімсіз жүйесіне, қажетті ведомоствоаралық өзара іс-қимылдың және тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортын ілгерілету саласында үйлестірудің болмауына негізделген.

      Экспортты қолдау институттары мен инфрақұрылымы әртүрлі ведомстволарға бағынатындықтан, әлі біртұтас жұмыс істеп тұрған жоқ. Жүйелілік пен өзара байланыстылықтың жеткіліксіздігінен, сондай-ақ ЖІӨ-ге қатысты экспорттаушыларды қолдау шараларын қаржыландырудың үлесі төмен болғандықтан және түрлі мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде экспортты үйлестірілмеген, байланыссыз қолдау себебінен экспортты қолдаудың қолданыстағы құралдары экспорттаушыларға жаппай әсер етіп жатқан жоқ. Кәсіпкерлердің өзара және мемлекетпен өзара іс-қимыл жасау форматтарының жеткіліксіздігі ақпарат алмасуды баяулатады және қабылданатын шаралардың нәтижелілігін төмендетеді.

      Экспортты ілгерілету жүйесінде республикалық және өңірлік деңгейлерде "бір терезе" тетіктері құрылмаған, бұл экспорттаушылардың қолдау шаралары мен құралдарын кешенді пайдалануын, әсіресе, шағын және орта бизнестің өкілдері болып табылатын экспорттаушыларға жәрдемдесу үшін айтарлықтай қиындатады.

      Жұмыс істеп тұрған "ҚазЭкспортГарант" экспорттық-кредиттік сақтандыру корпорациясы" акционерлік қоғамы бірден бір жаңа даму институты ретінде Қазақстан Республикасының индустриалдық-инновациялық даму стратегиясын іске асыруға ықпал ету мақсатында мемлекеттің шикізатқа бағытталуынан алшақтап, экономиканың өңдеу секторында экспортқа бағытталған өндірісті дамытуға бағытталған.

      2017 жылғы 24 ақпанда "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" акционерлік қоғамы Басқармасының ішкі отырысының №09/17 хаттамасымен "ҚазЭкспортГарант" экспорттық-кредиттік сақтандыру корпорациясы" акционерлік қоғамы атауын "KazakhExport" экспорттық сақтандыру компаниясы" акционерлік қоғамы (бұдан әрі – Компания немесе KazakhExport) деп өзгерту туралы шешім қабылданды.

      Қазіргі уақытта Компания экспорттық-кредиттік агенттік функцияларын жүзеге асыратын жалғыз мамандандырылған сақтандыру ұйымы болып табылады. Осы бағытта Компания қазақстандық экспорттаушыларға мынадай қызметтер ұсынады: экспорттаушының кредитін сақтандыру, экспорттық саудалық қаржыландыру және экспорт алдындағы қаржыландыру. Бұл ретте Компанияның ұйымдық-құқықтық нысаны басқа қызмет түрлерімен айналысуға және экспортты ілгерілету жөніндегі оператор болуға мүмкіндік бермейді. Осыған байланысты Компания Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор болып айқындалған жағдайда, оның өкілеттіктерін кеңейту және ұйымдық-құқықтық нысанын өзгертуі қажет.

      Қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортын ілгерілету бойынша қызметтің тиімділігін арттыру мақсатында экспорттаушыларды қолдаудың осы саладағы озық әлемдік практикаларға негізделетін және қазақстандық ұйымдардың сыртқы нарықтардағы қызметінің бәсекелестік шарттарын қамтамасыз ете алатын ұлттық жүйесін құру қажет. Осыған байланысты, экспортты ілгерілету саласында үйлестіруді жетілдіру бойынша бастамаларды іске асыруды қамтитын, оның ішінде экспорттаушылар үшін "бір терезе" құру есебінен іске асыруды қамтитын экспорттаушыларды қолдаудың институционалдық негіздерін құру қажет. Бұл экспорттаушыларға қызметтерді "бір терезе" қағидаты бойынша көрсететін негізгі оператор ретінде "KazakhExport" құқықтық мәртебесін заңнама деңгейінде бекітуді болжауы мүмкін. Осы қағидат шеңберінде қызметтерді көрсету мерзімдері мен олардың тізбесін, сондай-ақ қолдау алу үшін құжаттардың үлгі топтамасын қамтитын экспорттаушыға қызмет көрсету стандарты әзірленіп, бекітілуі мүмкін. 

      Әлемдік практикаға сәйкес "бір терезені" енгізу мемлекеттік органдар мен даму институттарына қызметтерді ұсыну сапасын арттыруға және мерзімдерін қысқартуға мүмкіндік береді.

      2) Экспорттаушыларды қолдаудың қаржылық және қаржылық емес шараларының тиімділігі проблемасы.

      Қазақстан Республикасында экспорттаушыларды қаржылай қолдау шеңберіндегі негізгі проблема осы бағыт бойынша бөлінетін мемлекеттік қаражат көлемінің жеткіліксіздігі болып табылады. Халықаралық салыстыру нәтижелеріне сәйкес экспортты қолдауға бөлінген мемлекеттік қаражат көлемінің ЖІӨ-ге қатынасы 2015 жылы Канадада 5,26 %-ды, Қытайда 4,35 %-ды, Түркияда 1,72 %-ды, Германияда 1,42 %-ды, Норвегияда 1,09 %-ды құрады. Қазақстан Республикасында экспортты қолдауға бөлінген мемлекеттік қаражат көлемінің ЖІӨ-ге қатынасы 2015 жылы шамамен 0,23 %-ды құрады.

      Қолдаудың қаржылық шараларының негізгі кемшілігі кредиттік ресурстардың қымбатшылығы болып табылады. Отандық экспорттаушылар экспорттық нарықтар үшін бәсекелестік күресте көп жағдайда өз өнімдерін шетелдік сатып алушыларға шетелдік бәсекелестер қамтамасыз ете алатын тартымды кредиттік шарттарда ұсына алмайтындығына байланысты жеңіліс табады. Қазіргі уақытта "KazakhExport" экспорттық кредиттері бойынша пайыздық мөлшерлемелер АҚШ долларында 9 және одан астам жылдық пайызды құрады. Бұл ретте ДСҰ нормативтері экспорттық кредиттік агенттіктерінің пайыздық мөлшерлемені анықтамалық коммерциялық пайыздық мөлшерлеме деңгейінде белгілеуіне мүмкіндік береді (Commercial Interest Reference Rate – CIRR). 2017 жылғы 15 шілде мен 14 тамыз аралығында анықтамалық коммерциялық пайыздық мөлшерлеме 4 %-дан аспаған.

      Сондай-ақ экспортты қаржылай қолдау жүйесінің негізгі кемшіліктерінің қатарында күрделі корпоративтік рәсімдерді және қолдау жүйесі әкімшілерінің түпкілікті нәтижеге қол жеткізуге ынтасының болмауын ("процесс үшін процесс"), қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің нашар жарнамалануын, әлемдік нарықта қазақстандық брендтердің аз танымалдығын атап өткен жөн.

      Әлемдік нарықта Қазақстан шикізат өнімін шығаратын ел ретінде танымал. Мәселен, соңғы жылы беделді шетелдік БАҚ-та (Financial Times, Bloomberg, Ведомости) Қазақстанның экономикасы мен экспортына қатысты тақырыптар бойынша жарияланған жаңалықтарда мұнай-газ, уран өндіру салаларындағы және металлургиядағы тақырыптар басым. Сондай-ақ Қазақстанның ұлттық брендінің құны 2016 жылы 17 %-ға төмендеді (Brand Finance әлемнің ең дамыған 100 елінің брендтерін бағалау жөніндегі есебіне сәйкес).

      Экспорттаушыларға қаржылай емес қолдау көрсету проблемалары қолдаудың қамтылуымен, жүйелілігімен және қолжетімділігімен байланысты. Атап айтқанда, 2016 жылы:

      3 сала өндіретін номенклатурадағы 5 тауар позициясын қамтитын тауарлар бойынша бриф-талдау;

      номенклатурадағы 16 тауар позициясын қамтыған 4 сала бойынша салалық шолулар;

      7 ел бойынша елдік шолулар дайындалды.

      "Экспорттаушыға көмек" нұсқаулық материалдары дайындалған жоқ.

      Тауарларды сыртқы нарыққа ілгерілету бөлігінде 2009 – 2015 жылдар аралығында шет елдерге 56 сауда миссиясы, шетелде 160 көрме, тауар белгілерінің 86 таныстырылымы, тауарларды гуманитарлық сатып алу нарығына ілгерілету бойынша 18 іс-шара өткізілді, 19 "Бірыңғай ұлттық стенд" іс-шарасы ұйымдастырылды.

      3) Экспорттық рәсімдердің кемшіліктері.

      Кеден саласындағы заңнаманы жақсартуды қоса алғанда, әкімшілік кедергілерді жою немесе азайту бойынша қабылданған қадамдарға қарамастан, экспортпен байланысты компаниялардың қызметін реттеу ауыртпашылық түсіріп отыр.

      2017 жылы Дүниежүзілік банктің "Doing Business" рейтингіне сәйкес "Халықаралық сауда" көрсеткіші бойынша шекаралық және кедендік бақылаудан өту үшін қазақстандық экспорттаушы 133 сағат және 574 АҚШ долл. жұмсауы керек. ЭЫДҰ елдерінде осы рәсімге тиісінше 12 сағат және 150 АҚШ долл. қажет. Қазақстан Республикасында экспорттаушы құжаттарын ресімдеуге жұмсалатын уақыт және құн шығындары 128 сағат және 320 АҚШ долл. құрайды, ал ЭЫДҰ елдерінде – тиісінше 3 сағат және 36 АҚШ доллары.

      4) көліктік-логистикалық көрсетілетін қызметтердің нашар дамуын және инфрақұрылымды жаңғырту қажеттігін жатқызуға болады.

      2016 жылғы жағдай бойынша Қазақстан логистика тиімділігі индексі бойынша рейтингте 77-орын алды (LPI, 5 ықтимал балдан 2,75 бал), оны Дүниежүзілік банк екі жыл сайын бағалайды және тауарларды жеткізуді жүзеге асырудың жеңілдігін, ұлттық және халықаралық деңгейде сауда логистикасының жай-күйін қарайды.

      Салыстыру үшін ЭЫДҰ елдері бойынша орташа көрсеткіш 3,72 балды құрады және рейтингте олар 54-орыннан төмен емес.

      Қазақстан Республикасы LPI екі көрсеткіші – жүктерді уақтылы жеткізу, сондай-ақ логистикалық көрсетілетін қызметтердің сапасы мен құзыреттілігі бойынша 160 позициядан 92-позицияны алды. Қазақстан үшін көліктік-логистикалық көрсетілетін қызметтердің тиімділігін арттыру проблемасы өзекті.

      2016 – 2017 жылдардағы жаһандық бәсекеге қабілеттілік туралы есептің қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасы "инфрақұрылым" көрсеткіші бойынша 53-орын, "инфрақұрылымның сапасы" көрсеткіші бойынша 73-орын алды, оған "автомобиль жолдарының сапасы" – 108-орын, "теміржол инфрақұрылымының сапасы" – 26-орын, "порт инфрақұрылымының сапасы" – 107-орын және "әуе көлігі инфрақұрылымының сапасы" – 90-орын кіреді.

      Мысалы, жергілікті желінің автомобиль жолдарына арналған озыңқы қаржыландырудың болмауы "автомобиль жолдарының сапасы" индикаторы бойынша позициялардың нашарлау себептері болып табылады. Жолдардың жалпы жай-күйі жеткіліксіз қарқында жақсартылуда. "Нұрлы жол" мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде жобаларды аяқтау индикатор бойынша жағдайды өзгертеді, алайда Есеп респонденттер арасында пікіртерім жүргізу есебінен қалыптастырылатынын ескерсек, респонденттердің жауаптарына әсері 2-3 жылдан кейін болады.

      5) Қазақстандық өндірушілер өнімінің халықаралық сапа стандарттарына сәйкес келмеуі.

      Халықаралық нарықтарда Қазақстанның жаһандық экономикалық мүдделерін іске асыру стандарттау және сертификаттау жүйесін үнемі жетілдіруді, сондай-ақ оның халықаралық нормаларға сәйкестігін талап етеді. Кейбір қазақстандық тауарлардың халықаралық сапа стандарттарына сәйкес келмеуіне байланысты қазақстандық өндірушілердің төмен бәсекеге қабілеттілігі отандық экспорттың өсуін және басым елдердің нарығына шығу мүмкіндігін тежеуші фактор болып табылады.

      Отандық өндіруші экспорттаушылар алдында өзінің бәсекеге қабілеттілігін сақтау үшін шығарылатын тауарлардың сапасын ЕАЭО шеңберіндегі стандарттарға, сол сияқты халықаралық жалпыға ортақ ISO 9000 және ISO14000 стандарттарына сәйкес біріздендіру қажеттілігі туындайды.

      Түрлі салаларда қазақстандық өнімді халықаралық стандарттарға сәйкес өзгерту жүргізілуде. "Экологиялық менеджмент жүйелері. Талаптары және қолдану жөніндегі нұсқама" ISO 14001–2016 Қазақстан Республикасы СТ ұлттық стандарты шаруашылық жүргізуші субъектілерді экологиялық менеджменттің тиімді жүйесінің элементтерімен қамтамасыз етуге арналған. 2009 жылдан бастап бидайға жаңа МЕМСТ, "Бидай. Техникалық шарттар" 1046-2008 Қазақстан Республикасы СТ қолданылады. Аталмыш МЕМСТ-те ақуыздың, протеиннің үлес салмағын айқындау көзделген. Осы МЕМСТ-ті енгізу себебі біздің стратегиялық тауарды халықаралық нормалармен үйлестіруге ұмтылу болып табылады.

      Жүргізіліп отырған іс-шараларға қарамастан, отандық экспорттаушылар әлі күнге дейін әлемдік экономикалық байланыстарда ұлттық, өңірлік және халықаралық стандарттардың жеткіліксіз үйлестірілуі себебінен техникалық кедергілер проблемасына тап болуда. Бүгінгі күні қазақстандық тауар өндірушілер Қазақстан аумағында жүргізілген өнімді сертификаттауды әріптес елдердің тануы проблемасына ұшырауда. Сондай-ақ тауар өнімінің сәйкестігін бағалайтын өңірлік орталықтардың болмауы қазақстандық экспорттаушыларды қосымша шығынға ұшыратады.

      6) әріптес елдер тарапынан сауда кедергілері. ДСҰ шеңберінде Қазақстан Республикасының негізгі әріптестерінің бірі – Қытай Қазақстанға тікелей немесе жанама түрде қолданылатын бірқатар техникалық, санитариялық, фитосанитариялық және басқа да сауда шараларына (2161) бастамашылық жасады. 2017 жылғы 30 сәуірдегі жағдай бойынша қазақстандық экспорттың перспективті өткізу нарықтары болып табылатын елдер (ЕАЭО елдерін қоспағанда) 1759 шектеуші сауда шарасын енгізді, олар аталған елдерге қазақстандық тауарлар экспортына ықпал етуі мүмкін.


      1-сурет – Саудадағы кедергілер

      (2017 жылғы 30 сәуірдегі жағдай бойынша)


      2-сурет – Саудадағы бастамашылық етілген кедергілер

      (2017 жылғы 30 сәуірдегі жағдай бойынша)

      Бұдан бөлек, елдің экономикалық және инновациялық-технологиялық даму деңгейімен анықталатын, Қазақстан Республикасы экспортының бәсекеге қабілеттілігін төмендететін іргелі факторлар мен шектеулер бар. Аталған факторлар мен шектеулерді еңсеру құралдары Қазақстан Республикасының мемлекеттік индустриялық даму саясатында айқындалған.

      Жүргізілген талдау шеңберінде қазақстандық шикізат емес экспортының дамуына кедергі келтіретін іргелі факторлар мен шектеулерге мыналарды жатқызуға болады:

      1) экономиканың төмен технологиялық өнеркәсіптік құрылысы. Қазақстан Республикасы тауарларының жалпы экспорты негізінен шикізат тауарларынан және өңделуі төмен тауарлардан тұрады. Осылайша 2016 жылы Қазақстан Республикасы тауарларының экспорты 36,8 млрд. АҚШ долл. құрады, олардың ішінде жоғары технологиялық өнімнің үлесі 1 % деңгейінде болды, орташа технологиялық - 7 % және төмен технологиялық - 6 %.

      Қазақстан Республикасының жаһандық бәсекелестік артықшылықтары ең алдымен отын-энергетика секторында байқалады. Қазақстандық экспорттың қалыптасқан отын-шикізат бағыты қысқа мерзімді пайданы қамтамасыз етеді, ол ұзақ мерзімді перспективада ел үшін оңтайлы емес, экономикаға бірқатар теріс әсерін тигізеді, оның өсу және тұрақты даму әлеуетіне нұқсан келтіреді.

      2) экономиканың жоғары энергия сыйымдылығы. Экономиканың энергия сыйымдылығының 1 МДж тұтынылған энергиядан шығарылған АҚШ долл. ЖІӨ ретінде есептелетін коэффициенті Қазақстан Республикасы үшін Африка елдерінің деңгейімен салыстырылады. Осылайша Қазақстанда экономиканың энергия сыйымдылығының деңгейі тым жоғары.



      3-сурет – Экономиканың энергия сыйымдылығы коэффициенті

      3) төмен еңбек өнімділігі. Қазақстанда 2016 жылы орта есеппен бір адам-сағат 28 АҚШ долл. сомасына СҚП бойынша ЖІӨ өндірген, бұл дамыған елдерге қарағанда 2-2,5 есе аз.

      Бұл ретте Қазақстанда өңдеу өнеркәсібінде еңбек өнімділігінің 2012 жылғы 61,8 мың АҚШ долл/адамнан 2016 жылы 38,9 мың АҚШ долл/адамға дейін 37,1 %-ға төмендеуі байқалады. Оған қоса мұнай өңдеуде өнімділік 2012 жылғы 258 мың АҚШ долл/адамнан 2016 жылы 120,1 мың АҚШ долл/адамға дейін 53,4%-ға күрт құлдырады.

      4) негізгі қорлардың едәуір тозуы және сапалық ескіруі. Қазақстанда барлық көрсетілетін қызмет түрлері бойынша негізгі қорлардың орташа тозу көрсеткіші 37,1 %-ды құрады. Бұл ретте мына салаларда тозу көрсеткіштері орташа мәннен жоғары: ғылыми және техникалық қызмет (57,9 %), кен өндіру өнеркәсібі (54,3 %), ақпарат және байланыс (47,4%), құрылыс (40,3 %), өңдеу өнеркәсібі (38,6 %).

      Бұл ретте Қазақстан Республикасында негізгі құралдардың технологиялық прогресс деңгейін сипаттайтын негізгі қорларды жаңарту коэффициентінің орташа көрсеткіші 2010-2015 ж. 13,4%-ды құрады.

3.5 Қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспорты үшін мүмкіндіктер

3.5.1 Қазақстанның перспективалы "экспорттық себеті"

      2015 жылмен салыстырғанда 2025 жылға қарай шикізаттық емес экспортты ұлғайту мақсатына қол жеткізу үшін шикізаттық емес тауарлар экспортын 29,5 млрд. АҚШ долл. дейін және алты көрсетілетін қызмет тобының экспортын (көлік, туризм, қаржылық және іскерлік қызметтер, білім беру, медицина, ғарыштық қызметтер және ғарыш аппараттарын сынау) 11,5 млрд. АҚШ долл. дейін арттыру қажет.



      4-сурет – Тауар салалары және көрсетілетін қызметтер сегменті аясында Қазақстанның шикізат емес экспорты өсімінің 2025 жылға дейінгі әлеуеті

      (Көрсетілетін қызметтер экспорты өсімінің әлеуеті және тауарлар экспортының 25 %-дық өсімі (3,75 млрд. АҚШ долл.) перспективалы экспорт себеті есебінен, қажетті қолдау шараларын көрсеткен жағдайда іске асырылуы мүмкін)



      5-сурет – Тауарлар салалары және көрсетілетін қызметтер сегменті аясында Қазақстанның шикізаттық емес экспорты өсімінің 2022 жылға дейінгі әлеуеті

      Бұл ретте 2022 жылы шикізаттық емес тауарлар экспорты 22,5 млрд. АҚШ долларын, ал көрсетілетін қызметтер экспорты – 9,3 млрд. АҚШ долларын құрауы тиіс. Осыған байланысты перспективалы "экспорттық себет" ұғымын енгізу ұсынылады, ол перспективалы сату нарықтарының қажеттіліктеріне және Қазақстанның салыстырмалы артықшылықтарына сүйене отырып анықталады.

      Біріншіден, тауар номенклатурасында алты белгі деңгейіндегі позициялар анықталды, олар перспективалы сату нарықтары елдерімен 2015 жылы 100 млн. АҚШ долл. астам сомаға импортталған.

      Екіншіден, 2012 – 2015 жылдары аралығында таңдалған позициялардың орташа жылдық төмендеу қарқыны ақшалай мәнде 10 % - дан жоғары, заттай көріністе – 0 %.

      Үшіншіден, қазақстандық тауар өндірушілердің елеулі инвестиция тартпай-ақ, өндірісті ұлғайтуға мүмкіндік беретін өндірістік қуаты бар.

      Төртіншіден, ағымдағы тауар позициялары үшін мынадай талдаулар жүргізілді:

      Balassa индексі негізінде белгілі бір тауар топтарының экспорты бойынша Қазақстанның салыстырмалы артықшылықтарын анықтау;

      Lafay индексі негізінде елдің белгілі бір салаға мамандандырылуын анықтау;

      сауданың теңгерімсіздігі коэффициентін қолдана отырып, бәсекеге қабілетті өнімді анықтау.

      Бесіншіден, қазіргі уақытта Қазақстан экспорттамайтын, бірақ оларды өндіру үшін қажетті ресурстары бар тауар позициялары анықталған болатын. Жаңа тауар позицияларын таңдау үшін Хаусманн-Клинген тәсілі қолданылды. Аталмыш тәсіл экспортталатын тауарлар белгілі бір дәрежеде экспорттық себет құрылымында бір-бірімен байланысты, яғни бір-біріне түрлі "қашықтықта" орналасқан деп жорамалдайды. “Қашықтық” технологиялық, нарықтық және институционалдық факторлар кешенімен анықталады. Екі тауардың арасындағы қашықтық қаншалықты аз болса, соғұрлым осы тауарлар бір уақытта экспортталуы ықтимал.

      Алтыншыдан, қосымша іріктеу өлшемшарттары пайдаланылған болатын, атап айтқанда:

      әлемдік нарықта өндірістің нақты тауар номенклатурасымен толықпауы;

      тауар номенклатурасы қайта өңделуі анағұрлым жоғары өнімге жатқызылуы тиіс;

      тауар номенклатурасы қос мақсаттағы өнімге жатқызылмауы тиіс;

      реэкспорт элементтерінің болмауы, яғни өндіріс Қазақстан аумағында жүзеге асырылуы тиіс;

      салалық мемлекеттік бағдарламалармен үйлесуі тиіс;

      экспорттаушылар экспорттық операцияларды жүзеге асыру үшін экспортты алға жылжыту бойынша қолдауға мұқтаж.

      Осылайша, перспективалы "экспорттық себетке" жеті саладан 116 тауар енгізілді. Осы "экспорттық себеттің" жоғарыда көрсетілген өлшемшарттарға сәйкес жыл сайын жаңартылып отыратынын атап өту қажет. Бұл ретте қолдау шаралары шикізат емес тауарларды экспорттаушыларға, оның ішінде перспективалы "экспорттық себетке" енгізілмегендер үшін көрсетілетін болады.

      3-кесте – Перспективалы экспорттық себеттің өсу әлеуеті



Тауар позицияларының саны, бірлік

2015 жыл, млрд. АҚШ долл.


Саланың атауы*

Ағымдағы

Жаңа

Жиыны

ҚР экспорты

Басым өткізу нарықтарының сұраныс көлемі/импорт

Басым өткізу нарықтарындағы жалпы сұраныс көлемінде Қазақстандық экспорттың үлесі

11

Ауыл шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі

27

3

30

0,8777

121,6

0,72 %

22

Химия және мұнай химиясы саласы

20

110

30

0,1730

293,7

0,07 %

23

Жеңіл өнеркәсіп

16

9

25

0,1203

148,8

0,08 %

44

Машина жасау

10

110

20

0,1404

449,2

0,03 %

5
55

Қара, түсті және бағалы металдар

2

33

5

0,0234

25,2

0,09 %

66

Құрылыс материалдары және силикон өндірісі

0

5

5

0,0005

11,9

0,00%

77

Ағаш өңдеу саласы

1

0

1

0,0036

7,8

0,05 %


Жиыны

76

40

116

1,3389

1058,2


      * СЭҚ ТН тауарларының ірілендірілген тобы

      Қазақстан Республикасының көрсетілетін қызметтер бойынша перспективалы экспорттық себеті мынадай көрсетілетін қызметтер топтарын қамтиды:

      1) Көлік.

      Қазақстан аумағы арқылы Қытай стратегиясындағы маңызды буын: "Жолдар мен Белдеулер" (бұдан әрі– Belt and Road Initiative (BRI) өтіп жатыр, сондықтан көрсетілетін көлік қызметі экспортының артуы транзиттік әлеуетті іске асыру есебінен мүмкін болады. Сондай-ақ BRI жобасының даму перспективасы мен өңірлік интеграциялық бірлестіктердің күшеюін ескере отырып, елдер арасындағы өзара сауда-саттықты кеңейту және Қазақстан Республикасының аумағы арқылы қосылған құны жоғары тауарлардың экспорты мен транзитін арттыру мақсатында көлік-логистикалық инфрақұрылымның қуатын ұлғайту қажет. Қазіргі күннің өзінде Қазақстанның аумағы арқылы ресейлік мұнай, орта азиялық газ экспортталуда. Мысалы, 2015 жылдың деректері бойынша магистральдық газ құбырлары арқылы газ тасымалдаудың жалпы көлемінде халықаралық транзиттің үлесі 75 %-ды құраған. Қытайлық тауарлардың Ресейге және еуропа елдеріне транзитін дамытудың әлеуеті аса жоғары.

      2) Туризм.

      2017 жылы Қазақстан New York Times әзірлеген барып келуге лайықты 52 елдің рейтингінде 26 орынға ие болды. Қазақстанның бірегей табиғи ресурстары мен тарихи-мәдени мұрасы мол. Әсіресе, спорттық туризмді, оның ішінде тау шаңғысы және тау велосипеді спортын дамытуға болатын Алматы қаласының маңындағы таулы жерлерді атап айтуға болады. 2016 жылы орналастыру орындары қызмет көрсеткен 722 515 шетелдік келушілердің ішінде көбі - 307 987 адам Алматы қаласына келген, бұл аталмыш бағыттың сұранысқа ие екендігін дәлелдейді. Алматы қаласы мен Алматы облысында "тұғырлы туристік кластерді" құруға болады, ол спорттық (тау спорты түрлері), курорттық (Қапшағай су қоймасы), мәдени (музейлер, театрлар, саябақтар), мінәжәт (Тамғалы шатқалы, Есік қорғаны т.б.) және ойын (Қапшағай) туризмі түрлерін қамтитын болады. 2017 жылы Универсиада өтуіне орай Алматы қаласының жеткілікті дамыған туристік инфрақұрылымы бар.

      3) Қаржылық және іскерлік көрсетілетін қызметтер.

      "Астана" халықаралық қаржы орталығын (бұдан әрі – АХҚО) құру және дамыту бастамасы ұлттық экономиканы әртараптандыруға және қаржылық жүйені жаңғыртуға бағытталған уақтылы, әрі негізделген қадам болып табылады. АХҚО аумағында ағылшын құқығына және озық қаржылық орталықтардың стандарттары қағидаттарына негізделген ерекше құқықтық режим, тәуелсіз реттеу, шетелдік инвестицияларды, шетелдік қаржы институттарын және біліктілігі жоғары кадрларды елге тарту үшін жеңілдікті салық, жеңілдетілген визалық және еңбек режимдері қолданылатын болады. АХҚО қызметінің стратегиялық бағыттарына капитал нарығын дамыту, активтерді басқару, ауқатты жеке тұлғалардың әл-ауқатын басқару, исламдық қаржыландыру және жаңа қаржылық технологиялар жатады.

      Озық шетелдік компаниялардың шоғырлануы және қаржы мен инвестиция саласында адами капиталдың артуы жергілікті сараптама орталығы ретінде АХҚО бастапқы қалыптасу кезеңінде осы бағытты экспорттың өсуіне қосалқы әсер беруі ықтимал. АХҚО-ның өңірлік қаржы орталығы ретіндегі келесі даму кезеңі ел экспортын әртараптандыруға ұтымды серпін берері сөзсіз және Орталық Азия, Кавказ республикалары, ЕАЭО, Таяу Шығыс және Еуропа елдеріне қаржылық көрсетілетін қызметтердің экспортын арттырады.

      Қазақстан экспорттық әлеуетті арттыру мақсатында іскерлік көрсетілетін қызметтерді импорт алмастырумен айналысуы тиіс. 2007 – 2016 жылдары аралығында көрсетілетін қызметтер импорты орта есеппен 11,7 млрд. АҚШ долл. құрады және басым көпшілігі көлік қызметтерінен, сапарлардан, құрылыстан және басқа да іскерлік көрсетілетін қызметтерден тұрады (орта есеппен бірлесіп 87 %-дан артық). Басқа іскерлік қызметтер, өз кезегінде, бизнес пен басқаруға консультация беруге, техникалық қызмет көрсетуге, саудаға және өзге де іскерлік қызмет көрсетулерге байланысты қызметтерден тұрады.

      4) Білім.

      Қазақстанның 170 мың шетелдік студентті оқытып шығаруға қабілеті бар. 2015 – 2016 жылдар аралығында 127 жоғары оқу орны қызмет атқарып, ондағы оқытушылық құрамның саны 38 087 адамға жетті. Қазақстандық ЖОО-да оқыған студенттердің жалпы саны 459 369 адамды құрады, олардың ішінде 10 829 - шетел азаматы (Өзбекстан – 3380, Үндістан – 1708, Қырғызстан – 1049, Қытай – 920, Түрікменстан – 905, Ресей – 844, Моңғолия – 473, Тәжікстан – 466, Ауғанстан – 402, басқа мемлекеттер – 682).

      Атап айтқанда, Алматы қаласында Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетінің базасында "Сорбонна" француз университетінің жалғыз филиалы жұмыс істейді.

      Сондай-ақ 2010 жылы "Назарбаев Университеті" құрылды, ол ел көшбасшыларының жаңа буынын ғылым, технология, кәсіпкерлік, медицина, мемлекеттік басқару, білім беру және т.б. салаларда оқытуға бағытталған. Университеттің негізгі артықшылықтары: заң жүзінде бекітілген академиялық еркіндік және институционалды дербестік, халықаралық профессорлық-оқытушылық құрамның басымдығы, ағылшын тілін оқытудың және ғылыми зерттеу жүргізудің негізгі тілі ретінде қолдану, оқуға түсу мен одан әрі оқуға қойылатын қатаң академиялық талаптар, сондай-ақ бакалавриат бағдарламасынан бастап білім мен ғылымның тығыз интеграциясы.

      Қазақстан Орталық Азия елдеріне білім беру қызметтерін экспорттай алады. Қазақстанның білім сапасы Орталық Азия елдерінен жоғары, бұған 2015 жылғы QS рейтингі дәлел бола алады – Орталық Азия елдерінің ішінде тек 9 қазақстандық жоғары оқу орны рейтингке кіріп, 275-шіден +701-ші орынды иеленген. Шетел студенттерінің санын арттыру үшін қазақ тілін оқытудың тегін курстарын ұсыну қажет.

      5) Медицина.

      Астана қаласында "Ұлттық медициналық холдинг" акционерлік қоғамына қарасты заманауи клиникалар құрылған, оның негізінде кардиохирургиялық және нейрохирургиялық салалар дамытылған. Медициналық орталықтарда халықаралық деңгейге сай келетін жоғары технологиялық қызметтер көрсетіледі. Ұлттық медициналық холдингтің бес қазақстандық медициналық орталығы JCI халықаралық аккредитациясынан өткен.

      Ұлттық кардиохирургиялық орталық жүрек-қан тамырлары жүйесінің ауруларын диагностикалау және емдеу бойынша 15-тен астам инновациялық медициналық технологияны ендіріп, қолдануда. Орталықтың арқасында Қазақстан ашық жүрекке жоғары технологиялық ота жасайтын әлемнің 22 елінің қатарына енді (1574 ота).

      Қазақстанда таяу елдердің азаматтарына сапалы әрі қымбат емес медициналық қызметтер көрсете алады. Денсаулық сақтау министрлігінің деректеріне сәйкес 2016 жылы Қазақстанда медициналық көмек алған шетелдік азаматтардың саны 2015 жылмен салыстырғанда 28 %-ға артып, 5 мың адамды құраған. Алайда туристік инфрақұрылымның жоғары құны (халықаралық ұшулар, Астанадағы қонақүйлер мен мейрамханалар) тартымсыз болып тұр.

      6) Ғарыш қызметтері және ғарыш аппараттарын сынау

      2014 жылы "KazSat" ғарыш байланыс жүйесі (ҒБЖ) коммерциялық пайдалануға енгізілді. "KazSat" (ҒБЖ) қызмет көрсету аймағы Қазақстан Республикасының барлық аумағын, Орталық Азия елдерінің аумағын (Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан), Ресейдің орталық бөлігін қамтиды, ол "KazSat" сериялы ғарыш аппараттарының серіктік сыйымдылығын ұсыну қызметтерін экспорттауға мүмкіндік береді. Жеке ҒБЖ-ы жоқ елдердің нарықтары басым орынға ие - Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан. Аталған көрсетілетін қызметтің экспорттық әлеуеті шамамен 2,2 млн. АҚШ долларын құрайды.

      2015 жылы Қазақстанда жерді қашықтықтан зондтаудың ғарыштық жүйесі коммерциялық пайдалануға берілді. Жерді қашықтықтан зондтаудың ғарыштық жүйесінің техникалық түсірілім мүмкіндіктері қазіргі ғарыш аппараттарының өнімділігіне, олардың белгілі бір жерлерді басып өту жиіліктеріне байланысты болады. Жерсеріктер траекториясының 80 %-нан астамы шетел аумақтарын басып өтетіндігін ескерсек, бүгінгі таңда деректерді архивтеу бойынша іске асырылмаған экспорттық әлеует 4,5 млн. АҚШ долларын, жаңа түсірілім бойынша – 23,3 млн. АҚШ долларын құрайды.

      Қазақстанда ғарыш аппараттарының жинау-сынау кешені құрылуда. Бұл кешен ғарыш саласын дамытудың мемлекеттік бағдарламасын іске асыруға арналған. Сонымен бірге, кешеннің едәуір экспорттық әлеуетке ие. Заманауи жабдықпен жабдықталған кешен Еуропа мен Ресейде өндірілетін ғарыш аппараттарының барлық дерлік түрлерінің ғарыш кеңістігінің әсерін тексеретін сынақтарды жүргізуді қамтамасыз ете алады. Аталмыш қызметтің экспорттық әлеуеті шамамен 3 млн. АҚШ долларын құрайды. Басты тұтыну нарықтары Франция, Ұлыбритания және Ресей болып табылады.

      Бұл ретте қолдау шаралары қызметтердің барлық топтарының экспорттаушылары үшін көрсетіледі.

      Қорғаныс-өнеркәсіптік кешен өнімі мен көрсетілетін қызметтері.

      Қазақстанның қорғаныс-өнеркәсіптік кешені (бұдан әрі – ҚӨК) өнеркәсіптің жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды саласы болып табылады.

      Қазақстандық ҚӨК өнімі мен қызметтеріне бар қажеттілікті, әсіресе, Орталық Азия өңірінің елдеріндегі қажеттілікті ескере отырып, шетел нарықтарына шығуды дамыту перспективалары бар. Бұл ретте көпвекторлы саясатты, нарықтың ашықтығын, Қазақстан Республикасына қатысты санкциялар мен халықаралық кедергілердің болмауын ескеру қажет, ол шетелдік әріптестерді тартуға ықпал етеді.

      Отандық ҚӨК көптеген кәсіпорындары әлемдік жетекші өндірушілер – "Аирбас групп" (ЕЭО), "Парамаунт" (ОАР), "Таллес" (Франция), "Индра" (Испания), "Аселсан" (Түркия) өкілдерінің қатысуымен құрылған. Осылайша қазақстандық өнімдерді қалыптасқан әлемдік брендтердің халықаралық нарығына жылжыту кезінде қалыптасқан әлемдік брендтерді тарту мүмкіндігі бар.

      Халықаралық және тарихи тәжірибе көрсеткендей, ҚӨК ғылымның азаматтық салаларға "көшуін" жүргізіп, бүтіндей өнеркәсіптің технологиялық дамуының қозғаушы күші болып табылады. Қазақстандық ҚӨК өнімінің экспорты саланың дамуына ықпал ететінін ескере отырып, кейін ол шикізат емес ғылыми сыйымды отандық өнеркәсіптің дамуына да ықпал ететіні анық.

3.5.2 Қазақстанның басым өткізу нарықтары

      Перспективалы "экспорттық себет" тауарларын экспорттау бағыттарын анықтау кезінде мынадай өлшемшарттар ескерілді: Қазақстаннан шығатын жүк тасымалдарының көліктік қолжетімділігі, елдердің импорты мен Қазақстан экспорты құрылымындағы сәйкестік индексі, ел импортының өсу болжамы және қазақстандық шикізаттық емес тауарлардың импорт көлемі. 27 ел перспективалы сату нарығы ретінде анықталды.

      Таңдап алынған елдерге Қазақстан Республикасы тауарларының жалпы экспорт көлемі соңғы 10 жылда (2007 – 2016 жж.) шикізаттық емес тауарлар экспортының құрылымында 84-тен 93 %-ға дейін өзгеріп отырды.

      Перспективалы сату нарықтары Қазақстан үшін экспорттық мүдделілік дәрежесі бойынша бірнеше топтарға бөлінді.

      Экспорттық мүддесі басым елдер: Ресей және Қытай экспорттық мүддесі басым елдер деп анықталған, өйткені:

      бұл елдер үшін Қазақстан көліктік тұрғыдан қолжетімді;

      елдердің импортының өсу қарқынының болжамы 2017 және 2018 жылдары тиісінше 3,45 % және 1,75 %-ды құрады;

      сәйкестік индексі 2015 жылы тиісінше 12,7 % және 26,0%-ды, ал 2016 жылы 14,3 % және тиісінше 27,5 %-ды құраған;

      2007 – 2016 жылдар аралығында осы елдерге Қазақстан Республикасы шикізаттық емес экспортының орташа мәні тиісінше 2,5 млрд. және 3,3 млрд. АҚШ долларын құрады.

      Нарық сыйымдылығын талдау нәтижелері бойынша перспективалы экспорттық себетке енгізілген 116 тауарлық позицияның 94 тауарлық позициясын Қытай мен Ресейге экспорттауға болатыны айқындалды.

      Экспорттық мүддесі жоғары елдер болып Қазақстаннан жүк тасымалдау қолжетімділігі, аталған елдердің импорттық өсім болжамы және Қазақстанның осы елдерге экспорт көлемі бойынша Қытай мен Ресейден кем түсетін, алайда, соған қарамастан, перспективалы сату нарықтарына жататын Беларусь, Үндістан, Иран, Қырғызстан, Түркия, Өзбекстан, Украина елдері кіреді.

      Экспорттық мүддесі шағын елдер арасында қазақстандық өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатуға және саудалық кедергілерді жоюға бағытталған бірқатар шаралар қабылданған жағдайда, келешекте елеулі сауда-саттық қатынастар орын алуы мүмкін елдер бар: Әзербайжан, Армения, Ауғанстан, Грузия, Латвия, Моңғолия, Нидерланд, Польша, Тәжікстан, Түрікменстан.

      Экспорттық мүддесі ұзақ мерзімді перспективадағы елдер: Ұлыбритания, Германия, Италия, Финляндия, Франция, Швейцария, Оңтүстік Корея, Жапония.

3.6 Шетел тәжірибесі

      Дүниежүзілік сауда-саттыққа жәрдемдесу ұйымының (World Trade Promotion Organization) деректері бойынша қазіргі уақытта әлем елдерінде негізгі функциясы сыртқы экономикалық іс-әрекетке жәрдемдесу, ең алдымен, ұлттық экспортты қолдау болып табылатын 178 ұйым бар. Экспорттық саясатты жүргізу кезінде сыртқы экономикалық қызмет қатысушылары үшін кең қызметтер ауқымын көрсететін мамандандырылған мемлекеттік, жартылай мемлекеттік немесе жеке меншік ұйымдар басты рөл атқарады.

      Экспорттаушыларды қолдаудың барынша тиімді құралдарына жататындар:

      1) стратегиялық маңызды салалардың дамуын ынталандыру: Франция (авиациялық, ғарыш салалары, туризм, ауыл шаруашылығы), Норвегия, Оңтүстік Корея (кеме жасау), Канада (автомобиль жасау, ауыл шаруашылығы), Аустралия (білім, туризм). Ынталандыру тетіктері жеңілдікті немесе ынталандырушы салық салуды, арнайы экономикалық аймақтарды дамытуды және тікелей қаржылық қолдау шараларын (бағдарламаларды және/немесе салаларды субсидиялауды) мемлекеттік тапсырыспен қамтамасыз етуді көздейді;

      2) қаржыландыру тапшылығының орнын толтыру, кредит қаражатының қолжетімділігін жоғарылату және кредит беру тетіктерін икемді түрде әкімшілендіру, кредиттер бойынша міндеттемелерді жабу: Германия, АҚШ, Жапония, Оңтүстік Корея, Канада, Австралия, Норвегия;

      3) шағын және орта бизнеске жататын экспорттаушыларды белсенді қолдау: Қытай, Норвегия, Канада, Франция, АҚШ. Тетіктер ақпараттық-талдамалық тұрғыдан қолдауды қамтып қана қоймай, экспорттаушылар үшін тиімді жағдайлар жасауды, операциялық шығындарды қаржыландыруға қаражат бөлуді (кредит бойынша кепілдемелер, қысқа мерзімді кредиттеу), өндірушілерге қолдау көрсету жүйелерін енгізуді, оның ішінде заманауи ақпараттық технологиялардың көмегімен қолдауды да қамтиды;

      4) сыртқы сауда операцияларын қолдаудың институционалдық тетігі ретінде арнайы экспорттық-кредиттік ұйымдарды құру (мысалы, EXIM банктері).

      Халықаралық сауда келісімдері мен реттеу жүйелерінің шеңберінде салалардың немесе өндірушілердің мүдделерінде рұқсат етілген және жасырын болатын мүдделерді қорғау шаралары белсенді түрде қолданылады: өнімдерді немесе қызметтерді жеткізу кезіндегі байланысқан келісімшарттар (Қытай), шетелдік тауарларға кедергі баждарын енгізу (ЕО, АҚШ), жеңілдікпен кредиттеу және экспорттық жеткізулерді тікелей субсидиялау (Қытай, Жапония, Аргентина), елеулі салықтық және кредиттік жеңілдіктер беру (Ресей, ЕО, АҚШ), тікелей тыйымдар немесе сатып алуды квоталау (Қытай, АҚШ, Үндістан).

      Халықаралық сауда ұйымдары тарапынан алаңдаушылықтың өсуіне қарамастан, протекционизм, бәсекелестікке тең жағдай жасамау және де экспорттық операцияларды әкімшілендіруге ауыртпалық түсіру тәжірибесі қосыла келе ішкі экономиканы ынталандырудың құралдары ретінде пайдаланылады.

      4-кесте – Экспорттаушыларды қолдаудың қаржылық шаралары



      5-кесте – Экспорттаушыларды қолдаудың қаржылық емес шаралары



      Халықаралық тәжірибеге жүргізілген талдау шеңберінде әлем бойынша орташа алғанда экспортты ілгерілету ұйымдарының бюджеті 1 %-ға артуы экспорттың 0,078 %-ға өсуіне әкеледі немесе салынған 1 АҚШ доллары экспорттың 15 АҚШ долларын береді. Бұл ретте АҚШ-та аталмыш көрсеткіш 1:300 қатынасына жетуі мүмкін.

      Сонымен қатар ірі және шағын кәсіпорындарға қолдау көрсететін ұйымдарға қарағанда, орта бизнеске бағдарланған экспортты ілгерілету ұйымдарының салынған қаражаттарынан ел экспортын арттыру түрінде едәуір жоғары қайтарымға ие болатыны айқындалды.

      Мемлекеттің экспортты ілгерілету бағдарламаларын жүргізуге ресурстарының шектеулілігін ескере отырып, олардың тиімділігін бағалау аса маңызды болып саналады. Зерттеулер көрсеткендей, саудалық миссиялар, шетелде өкілдіктерді ашу және нарық бойынша ақпарат беруден гөрі, сауда көрмелері экспортты алға жылжытудың барынша тиімді әдісі болып саналады. Жалпы, бұл сауда көрмелеріне қатысатын экспорттаушылар мен әлеуетті сатып алушылардың саны сауда миссияларына қатысушылардан әлдеқайда жоғары болуымен, соған байланысты экспорттық мәмілелер жасасу мүмкіндігінің де жоғары болуымен түсіндіріледі.

      Басқа елдердегі халықаралық сауда көрмелеріне қатысу тиімділігі сол елдердің даму деңгейіне байланысты болады. Мысалға, Қытайдың дамыған елдерге экспорт көлемі жәрмеңкелер санын бір бірлікке арттыру жағдайында, орташа есеппен 0,11 %-ға ұлғаяды. Алайда экономикалық тұрғыдан аз дамыған елдерде әлеуетті сату нарықтарында сауда жәрмеңкелеріне қатысу экспортты арттыруға елеулі әсер етпейді. Бұл аса дамымаған елдердің қажеттілігі жоғары тауарларды сатып алуға бағытталатындығымен, бюджеттің шектелуімен, сондықтан олар басқа елдердің тарапынан экспортты ілгерілетуден аса үлкен әсер алмауымен түсіндіріледі.

      Сауда көрмелеріне қатысу үшін елдерді (әлеуетті импорттаушыларды) таңдау кезінде әдетте экспорттаушы елдер әріптес елдермен географиялық тұрғыдан жақын орналасуға, олардың халық санына және LPI көрсеткіштеріне назар аударады (неғұрлым жоғары болса, қатысу ықтималдығы соғұрлым жоғары болады)19.

      Қазақстан үшін экономикасының құрылымы ұқсас елдердің тәжірибесі қызығушылық тудырады. Аталмыш елдердің тарихи тәжірибесі мол әрі жүзеге асыратын экспорттық саясаты сәтті болады.

      Аустралия

      Аустралия Сауда Комиссиясы (Austrade) мен Экспорттық қаржыландыру және сақтандыру корпорациясы (EFIC) экспортқа федералды деңгейде мемлекеттік қолдау көрсететін Аустралиялық үкіметтік құрылымдар болып табылады. Austrade негізгі миссиясы Аустралиялық компаниялардың экспорттық сауда-саттығын дамытуға жәрдемдесу, Аустралиялық білім мен туризмді халықаралық аренада ілгерілету және Аустралияға тікелей шетелдік инвестицияларды тарту болып табылады.

      Экспорттаушылар үшін берілетін тегін қызметтер Austrade сайтында шетелде бизнесті жүргізу бойынша дайын кеңестер мен ұсынымдар түрінде болады. Сондай-ақ сайтта түрлі шетелдік нарықтардың және салалардың шолулары ұсынылады. Сондай-ақ, сайтта түрлі шетелдік нарықтардың және салалардың шолулары ұсынылады.

      Сондай-ақ экспорттаушыларға Аустралия штаттарының үкіметтері штаттардың сауда-өнеркәсіптік палаталары, штаттардың экспорттық агенттіктері мен штаттардың сауда және инвестициялар департаменттері арқылы қолдау көрсетіледі.

      Экспорттаушыларға коммерциялық емес ұйымдар – Аустралия экспорттық кеңесі және Аустралия экспорт институты қосымша қолдау көрсетеді.

      "Аустралиялық тауарларды шетелдік нарықтарға ілгерілетуге берілетін гранттар бағдарламасы" (ExportMarketDevelopmentGrants (EMDG) scheme) экспорттаушыларға қолдау көрсетудің негізгі қаржылық бағдарламасы болып табылады. Бағдарламаның мақсаты – ШОК-қа экспорттық өнімдерді ілгерілетуге жәрдемдесу. EMDG-ге қол жеткізу үшін аустралиялық компания екі жыл ішінде экспорттық маркетингтік операцияларға 15 мыңнан астам аустр. долларын (шамамен 12,3 мың АҚШ долл.) жұмсауы тиіс. Компания содан соң сол шығыстардың 50%-ын өтеуді талап етуге құқылы. Бір компания үшін гранттардың ең көп саны – 8. Гранттың ең көп сомасы – 150 мың аустр. доллары (шамамен 123 мың АҚШ долл.). Шығындар соңғы қаржы жылы ішінде (немесе бірінше рет жүгінген жағдайда, алдыңғы екі қаржы жылы) орын алған 9 ерекше әрекет санаты бойынша өтеледі.

      2014 – 2015 қаржы жылы берілген гранттардың жалпы сомасы 140,8 млн. аустр. долларын (шамамен 115, 45 млн. АҚШ долл.) құрады. 3137 экспорттаушы көмек алды. Гранттың орташа мөлшері 2014 – 2015 жылдары 44 270 аустр. долларын (шамамен 36 301 АҚШ долл.) құрады. Бұл ретте көмектің негізгі үлесі кірісі бір жылда 5 млн. аустр. долларынан (шамамен 4,1 млн.АҚШ долл.) аспайтын шағын кәсіпорындарға (72 %) тиесілі болды.

      Сондай-ақ экспорттаушылар үшін қосымша бағдарламалар бар – "TradexScheme", "Duty Drawback Scheme", "Certain Inputs to Manufacture". "Certain Inputs to Manufacture" бағдарламасы белгілі бір өндірістік процестерді жүзеге асыру кезіндегі өндірістік шығындарды төмендету арқылы өндірушілерге жәрдемдесуге арналған. Бағдарламаның арқасында кейбір импорттық шикізат түрлерін және аралық тауарларды (химия, қағаз өнімдері, пластик, металл материалдары және азық-түлік өнімдерін орау үшін пайдаланылатын тауарлар) бажсыз әкелу мүмкін болды. Негізгі бенефициарлар химия саласы мен пластмасса өндірушілер болып табылады.

      Экспорттық қаржыландыру, кепілдіктер және сақтандыру

      1957 жылдан бастап Аустралияда экспорттық қаржыландыру және кепілдіктер жөніндегі корпорация – The Export Finance and Insurance Corporation (EFIC) жұмыс істейді.

      1991 жылдан бастап бұл корпорация 100 % федералдық мемлекеттік корпорация болып табылады. Оның негізгі міндеті Аустралия экспорттаушыларының сыртқы сауда операцияларын кредиттеумен, сақтандырумен және кепілдендірумен қоса, қаржылай жәрдем көрсету болып табылады.

      Бұдан басқа корпорация қаржылай көмек беруді жергілікті өнім үлесімен байланыстырады. EFIC қаржылай көмегі мына түрде көрсетіледі:

      австралиялық экспорттық тауарларды сатып алушыларға орта мерзімді, ұзақ мерзімді кредит және кепілдіктер беру (2 жылдан астам мерзімге) (әдетте өндіріс құралдары мен көрсетілетін қызметтерді экспорттау кезінде);

      шетелге инвестициялау кезінде саяси тәуекелдерден орта мерзімді, ұзақ мерзімді сақтандыру.

      Қолдаудың негізгі нысаны – экспорттық қаржылай кепілдіктер беру (56 %). Экспорттық келісімшарттар үшін қарыздар беру (23,4%) екінші орынға ие, одан әрі облигациялар беру (14,8 %).

      Норвегия

      Норвегия үкіметінің мақсаты – жауапты экономикалық саясат пен кірістер саласындағы саясат арқылы, сондай-ақ қолайлы бәсекелі негіздемелік жағдайлар жасау және белсенді сауда саясаты арқылы ұлттық экспортты қолдау жолымен экономиканың экспорттық салаларын одан әрі дамыту.

      Норвегия ұлттық экспортты және инвестицияларды қолдау жөніндегі өз шараларын ДСҰ, ЕЕСҚ, БЭК, ЭЫДҰ сияқты халықаралық ұйымдарға қатысу шеңберінде өзіне алған міндеттемелермен сәйкестендіріп отырады.

      "Инновашун Норге" мемлекеттік компаниясы сыртқы экономикалық қызметке бағдарланған ШОК қолдауды жүзеге асыратын негізгі орган болып табылады.

      Норвегия Өнеркәсіп және балық аулау министрлігінің 100 пайыз меншігіндегі "СИВА" мемлекеттік өнеркәсіпті дамыту корпорациясы арқылы, атап айтқанда корпорацияның субсидиарлық құрылымы – "СИВА Интернешнл Менеджмент" акционерлік қоғамы арқылы халықаралық нарықтағы өзінің ұлттық компанияларына қолдау көрсетеді.

      Қазіргі уақытта мемлекеттік қолдаумен экспорттық кредит берудің норвегиялық схемасы "Экспорт-кредит Норге" мемлекеттік компаниясын қамтиды. Норвегия Үкіметінің ұйғарымына сәйкес "Экспорткредит Норге" компаниясы мемлекеттік қолдаумен экспорттық кредит беру схемасын әкімшілендіру үшін жауапты болып тағайындалған. Кредит беру қазынашылық арқылы жүргізілген мемлекеттік бюджет субсидиялары есебінен толықтай қаржыландырылады, бұл ретте алымдардан түскен төлемдер, пайыздар мен түсімдер қазынашылыққа қайтарылуы тиіс.

      Кредиттердің басым бөлігі АҚШ долларымен берілген. 2015 жылы "Экспорткредит Норге" басқарған кредит қоржыны төмендегідей түрде бөлінген болатын:

      мұнай-газ қызметіне арналған жабдық (45 %);

      кеме жабдығы (23 %);

      кемелер (31 %);

      жаңартылатын энергетика және экологиялық технологиялар (7 %);

      өзге өнеркәсіп (13 %).

      Кепілдіктер беру түрінде экспорттаушыларды мемлекеттік қолдау экспорттық кредит берудің кепілдік институты (ЭККИ) арқылы жүзеге асырылады. ЭККИ қызметінің басты мақсаты – норвегиялық тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортын ілгерілету, сондай-ақ Норвегия үкіметінің атынан экспорттаушы немесе инвестор үшін тәуекелдер дәрежесін төмендететін кепілдіктер беру арқылы әлемнің 150-ден астам елінде инвестицияларды ілгерілету.

      Норвегияда "ГИЕК Кредитфошикринг АС" (МК) компаниясы экспорттық кредиттердің жетекші сақтандырушысы болып табылады, ол норвегиялық экспортты қолдау, шағын және орта бизнеске кредиттік сақтандыруды ұсыну үшін экспорттаушылардың мүдделерінде құрылған. МК әлемнің 150-ден астам еліне тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің барлық түрлерінің экспортына арналған кредиттерді сақтандырады. МК шетелдік және норвегиялық сатып алушылардың қысқа мерзімді (2 жылға дейінгі) кредиттері бойынша шығындарын өтейді. Сондай-ақ клиенттердің тауарларды жеткізуге дейін туындауы мүмкін тәуекелдерді сақтандыруға мүмкіндігі бар.

      МК полисі экспорттаушыларды тауарды дайындау басталған кезден оны жеткізуге дейін, сатып алушының банкрот болуы, сатып алу қабілетінің болмауы нәтижесінде немесе саяси уәждер бойынша, мысалы, егер саяси оқиғалар, соғыс, тәркілеу және т.с. салдарынан жеткізу орындалмағандықтан, сатып алушының жасалған шарттарды орындамауына байланысты шығындардан қорғайды.

      Канада

      Канадада экспортты қолдау шаралары екі негізгі топқа бөлінеді – федералды деңгейде көрсетілетін, өңірлік деңгейде көрсетілетін шаралар.

      Канаданың сыртқы экономикалық қызметі жүйесіндегі жетекші мемлекеттік орган Канаданың Сыртқы істер және халықаралық сауда министрлігі (СІжХСМ) болып табылады. Канаданың СІжХСМ-де канадалық тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортына, сондай-ақ инвестицияларға және туризмге қолдау көрсетуге бағытталған іс-шараларды әзірлеуге көп көңіл бөлінеді. Бұл проблемалармен әлем өңірлері бойынша мамандандырылған департаменттер айналысады. Канада СІжХСМ-ның сауда бөлігінің негізгі мақсаты елдің пайдаланылмаған әлеуеті бар бағыттары бойынша сыртқы экономикалық қызметін жақсартуға белсенді түрде жәрдемдесу болып табылады. Бұдан басқа, СІжХСМ шеңберінде сыртқы сауда қызметіне жәрдемдесудің екі арнайы қызметі – "Канада құрамасы" (Team Canada) және Сауда комиссарларының қызметі (Trade Commissioners Service) бар.

      Канадалық экспортты дамыту корпорациясы (Export Development Corporation, EDC) 1944 жылы құрылып, Экспортты дамыту туралы заңға сәйкес жұмыс істейді. EDC тәуелсіз заңды тұлға мәртебесіне ие, EDC негізінен қаржы институты ретінде канадалық фирмаларға қаржылай көмек көрсетуге арналған. Оның қызметінің 90%-дан астамы шағын бизнес компанияларына тиесілі.

      Канадалық коммерциялық корпорация (CCC) канадалық өнеркәсіп атынан, әсіресе үкіметтік нарықтарда халықаралық сауданы ынталандырып, жеңілдетуге уәкілетті федералдық корпорация болып табылады әрі ол мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады. CCC канадалық фирмалардан экспорттық тауарларды сатып алып, шетелдік тапсырыс берушілермен жасалатын келісімшарттардың негізінде оларды шетелге шығарады. CCC келісімшарттың бір тарапы ретінде әрекет еткен кезде, ол келісімшарт міндеттемелерін орындау үшін толық жауапты болады. Осылайша, канадалық үкімет тарапынан міндеттемелерді тиісінше орындау жөнінде қосымша кепілдік беріледі. ССС қызметтерінің барлығы тегін көрсетіледі.

      Канадада қолдау бағдарламаларының арасында CanExport – канадалық компаниялардың бәсекеге қабілеттілігін арттыратын жаңа бағдарлама ерекше орын алады. Бес жыл ішінде Канададағы жаңа экспорттық мүмкіндіктерді дамытуға, әсіресе басым нарықтарда және өсу қарқыны жоғары секторларда дамытуға ұмтылатын шағын және орта кәсіпорындарға (ШОК) тікелей қаржылай қолдау көрсету мақсатында 50 млн. АҚШ долларына дейін беретін болады.

      2013 жылы Канада Үкіметі Халықаралық даму агенттігін (CIDA) қайта құрылымдау және оның құрамына Канаданың Сыртқы істер және халықаралық сауда министрлігін қосу туралы шешім қабылдады. Бұдан кейін Канада СІМ Канаданың Сыртқы істер, сауда және даму министрлігі деп атала бастады.

      Өңірлік деңгейдегі экспорттық қолдау, ең алдымен, шағын және орта бизнес кәсіпорындарына бағдарланған. Бизнесті қолдауға жауапты бейінді министрліктер әрбір провинциялық үкімет жанында бар. Ақпараттық және консультациялық сипаттағы қызметтер тегін ұсынылады. Қаржылай (салықтық және кредиттік) қолдау көрсету үшін провинцияның бюджетінде көзделген нысаналы қаражат бар.

      Қытай

      Сыртқы экономикалық саясатты әзірлеуге және іске асыруға жауапты басты мемлекеттік орган ҚХР Коммерция министрлігі (бұдан әрі – Министрлік) болып табылады. Министрліктің функциясы бұрын таратылған орталық салалық министрліктердің негізінде құрылған өндірушілер мен экспорттаушылардың салалық қауымдастықтарының қызметін үйлестіру болып табылады. Министрліктің бөлімшелері сияқты қауымдастықтар да қытай экспорттаушы кәсіпорындарына ақпараттық-консультациялық қызметтер көрсетеді және олардың көрме-жәрмеңке іс-шараларына қатысуын қаржыландырады.

      Министрліктің сыртқы экономикалық блогының құрамында СЭҚ қолдау және дамыту мәселелерімен екі ірі бөлімше: Экспортты қолдау департаменті және Қытай инвестицияларды қолдау агенттігі — China Investment Promotion Agency (http://www.cipa.gov.cn) айналысады. Бұл ұйымдар қаржылық институттармен қатар, СЭҚ жәрдемдесудің қытайлық ұлттық жүйесінің басты орындаушылық буыны болып табылады. Коммерция министрлігі СЭҚ дамыту тұжырымдамаларының және мемлекеттік бағдарламаларының жобаларын әзірлеумен, сондай-ақ оларды іске асырумен айналысады.

      Қытайда шетелдік сауда өкілдіктерінің ұйымдастырушылық тұрғыдан қуатты әрі бірыңғай жүйесі құрылған. Оның негізгі ерекше сипаттамалары: сауда-инвестициялық әріптес елдерді кеңінен қамту (140 ел), СЭҚ мемлекеттік қолдау институттарының арасында маңызы жоғары орны бар. Сауда өкілдіктерінің құрылымы қытай елшіліктерінің және бас консулдықтарының құрамында, әдетте, сауда-экономикалық бөлімдер немесе сауда және экономика кеңесшілері бюросы түрінде болады. Қытайда әлемдегі ең қуатты шетелдік сауда өкілдіктерінің жүйесі бар. Қазіргі уақытта олардың жалпы саны бас консулдықтардағы бөлімшелерді қоса алғанда, шамамен 180 өкілдікті құрайды.

      Өнімдерді сыртқы нарықтарға ілгерілетуде Қытайлық Халықаралық саудаға жәрдемдесу жөніндегі кеңес үкіметтік емес ұйымы (бұдан әрі – Кеңес) үлкен рөл атқарады. Кеңестің міндеті СЭҚ ынталандыру, үздік технологияларды тарту, халықаралық экономикалық және техникалық ынтымақтастықты дамыту болып табылады.

      ҚХР экспортын қаржылай қолдау жүйесінің негізін үш мемлекеттік институт – Қытай Эксимбанкі, Sinosure экспорттық сақтандыру агенттігі және Қытай даму банкі құрайды.

      Қытай Эксимбанкінің басты міндеттері ұлттық сыртқы экономикалық саясатты іске асыру және қытайлық тауарларды сыртқы нарықтарға ілгерілетуге жәрдемдесу болып табылады.

      Қытайлық Sinosure экспорттық сақтандыру агенттігі 2001 жылы қытайлық тауарлардың экспортын қамтамасыз ету және дамыту, сондай-ақ ұлттық компаниялардың шетелдік инвестицияларын қамтамасыз ету мақсатында құрылды. Sinosure сақтандыру өнімдерінің толық спектрін ұсынады, бұл ретте агенттіктің сақтандыру қоржынының негізгі көлемін қысқа мерзімді операциялар құрайды.

      Қытайда экспортты қолдаудың қаржылық институттарының жетекші үштігіне Қытайдың мемлекеттік даму банкі де кіреді. Бастапқыда банктің негізгі міндеті елдің өнеркәсіптік дамуына жәрдемдесу болатын, алайда өткен онжылдықтың басында жергілікті экспорттаушыларға кредит беру бойынша операцияларды жүргізе бастады.

      Жалпы, Қытайдың экспортты қолдау саласындағы саясаты қолда бар мүмкіндіктерді барынша пайдалану қағидатына негізделетін прагматикалық әрі икемді тәсілдің үлгісін көрсетеді.

      Ресей Федерациясы

      Жалпы Ресей Федерациясында экспорттаушыларға федералды және өңірлік деңгейлердегі мемлекеттік институттар, кәсіпкерлердің салалық одақтары, салалық қауымдастықтар, мемлекеттік емес ұйымдар мен ғылыми институттар қолдау көрсетеді.

      Ресей Федерациясында қазіргі уақытта Ресей Федерациясының сыртқы экономикалық қызметін дамыту жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын, оның ішінде бейінді министрліктермен және ведомстволармен өзара іс-қимыл арқылы қаржылай және қаржылай емес қолдау шаралары саласында экспорттаушылармен жұмыс істеу үшін экспортты қолдаудың мемлекеттік институты – "Ресейлік экспорттық орталық" акционерлік қоғамы (ӨЭО) (http://www.exportcenter.ru/) шешуші рөл атқаратын экспортты "ортақ терезе" қағидаты бойынша қолдаудың жаңа моделін қалыптастыру процесі жүргізілуде.

      РЭО тобы ағымдағы және әлеуетті экспорттаушыларға қаржылық (кредит беру, сақтандыру, банктік кепілдіктер) және қаржылық емес қызметтердің үлкен тізбесін ұсынады, атқарушы биліктің бейінді органдарымен өзара іс-қимыл жасайды, экспорт және СЭҚ бөлігінде кәсіпкерлік қызметті жүргізуді жақсарту бойынша ұсыныстар дайындайды, іскерлік және сараптамалық қоғамдастық өкілдерімен тұрақты түрде өзара іс-қимыл жасасады, кедергілерді еңсеруге және жиі кездесетін шектеулерді жоюға ықпал етеді. Сондай-ақ РЭО қаржылай емес қолдау функцияларын іске асыру шеңберінде шетелде экспорттық жобаларды қолдау бөлігінде Ресей Федерациясының Сауда өкілдіктерінің қызметін үйлестіруге бағытталған.



      6-сурет – "Ресей экспорттық орталығы" акционерлік қоғамының жұмыс сызбасы

      РЭО шикізаттық емес өнімнің, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің барлық экспорттаушыларымен салалық шектеулерсіз жұмыс істейді. 2016 жылдың басынан бастап РЭО тобының құрамына "Ресей экспорттық орталығы" АҚ, Ресей экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру агенттігі (ЭКСАР) және "Росэксимбанк" акционерлік қоғамы біріктірілген.

      Ресей экспорттық орталығы экспорттық кредиттер мен инвестицияларды қорғаудың сақтандыру құралдарын іске асыру үшін экспортты қолдаудың мамандандырылған мемлекеттік институты – "ЭКСАР" акционерлік қоғамының жалғыз акционері болып табылады. Агенттік ұлттық экспорттық кредиттік агенттік (ЭКА) болып табылады.

      Сондай-ақ Ресей Федерациясында мемлекеттік мамандандырылған Ресей экспорттық-импорттық банкі "Росэксимбанк" акционерлік қоғамы бар, ол экспорттаушылардың ыңғайлы кредиттік құралдарға қол жеткізуін қамтамасыз ету және ресейлік бизнестің шетелдегі бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік беретін инфрақұрылымды құру функцияларын орындайды. Банк Ресей Федерациясы Үкіметінің экспортты мемлекеттік қолдауды қамтамасыз ету жөніндегі агентінің функцияларын орындайды: компанияларға кредит береді және сұрау салу бойынша өз атынан әртүрлі кепілдіктер береді.

      Осылайша, қазіргі уақытта қарастырылған елдерде ұлттық экспортты ілгерілетудің дамыған құрылымы әзірленді, құрылды және табысты жұмыс істеуде. Ол біркелкі емес. Бұл ретте халықаралық және өңірлік экономикалық интеграцияны ескере отырып, экспортты ілгерілетудің ұлттық жүйесін жетілдіру процесі жалғасуда.

      Әлемдік практикаға сәйкес экспорттау саясатының экономиканы дамыту бағдарламаларымен және жоспарларымен бірігуі, ішкі өндірістің дамуын ынталандыру және экспорттаушылардың тауарларын ілгерілету бойынша құралдарды пайдалану, қаржылай қолдау шараларын қамтамасыз ету (сауданы қаржыландыру және тәуекелдерді сақтандыру), ақпараттық-талдамалық қолдау және сыртқы нарықтарда экспорттаушыларды маркетингтік ілгерілету үшін жауап беретін арнайы мемлекеттік орган немесе институт нысанындағы экспорттаушыларды институционалдық қолдаудың болуы экспорттаушыларды мемлекеттік қолдаудың ортақ ерекшелігі болып табылады.

      Жетекші экспорттаушы елдердің экспортты ілгерілету практикасында қаржылай және қаржылай емес құралдар: операцияларды сақтандыру, жеңілдікпен кредиттеу, қызметті заңгерлік сүйемелдеу, оқыту және т.б. пайдаланылады.

      Бұл ретте, Қазақстан Республикасында экспорттаушыларды қолдаудың қаржылай және қаржылай емес құралдарының көпшілігі қолданылады. Алайда валюталық тәуекелдерді жабу, тікелей кредиттеу, облигациялар шығару арқылы қолдау, облигацияларды жосықсыз пайдалануды сақтандыру, сондай-ақ заңгерлік жәрдемдесу сияқты қолдаудың қаржылай және қаржылай емес шаралары жеткілікті түрде дамымағанын атап өткен жөн. Осыған байланысты Қазақстан үшін қарастырылған мемлекеттердің экспортты ілгерілету тәжірибесін қолдану өзекті болып табылады.

4. Бағдарламаның мақсаттары, нысаналы индикаторлары, міндеттері және іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері

Бағдарламаның мақсаты

      Шикізаттық емес экспорт көлемінің 2022 жылға қарай 1,5 есе ұлғаюына жағдай жасау, сондай-ақ тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу және экспорттау нарықтарын әртараптандыру.

Нысаналы индикаторлар:

Нысаналы индикатор

Өлш. бірл.

Ақпарат көздері

Жоспарлы кезең

Орындауға жауаптылар

2018

2019

2020

2021

2022

Қазақстан Республикасы шикізаттық емес тауарлар мен қызметтер экспортының көлемі

млрд. АҚШ долл.

ҰЭМ СК стат. деректері

22,7

24,7

26,9

29,3

31,8

ИДМ, АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, ҚАӨМ, ДСМ, БҒМ, МСМ, ЖАО, ЭМ

Мүдделілігі басым елдерге 10 млн. АҚШ долларынан астам экспорт көлемімен шикізаттық емес тауарлар позициясы экспортының өсімі

өткен жылға қарағанда %

ҰЭМ СК стат. деректері

9,2

6,8

10,7

9,7

8,0

ИДМ, АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, ҚАӨМ

Мүдделілігі жоғары елдерге 10 млн. АҚШ долларынан астам экспорт көлемімен шикізаттық емес тауарлар позициясы экспортының өсімі

өткен жылға қарағанда %

ҰЭМ СК стат. деректері

5,0

4,0

9,9

8,3

7,7

ИДМ, АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, ҚАӨМ

      Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу көзделеді:

      1) Экспорттаушыларды қолдаудың институционалдық негіздерін күшейту

      Осы міндетке қол жеткізу мынадай нәтижелер көрсеткіштерімен өлшенетін болады:

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлш.бірл.

Ақпарат көздері

Жоспарлы кезең

Орындауға жауаптылар

2018

2019

2020

2021

2022

Экспорттаушыларға ұсынылатын қызметтердің жалпы көлеміндегі экспорттаушылар үшін "бір терезе" аясында ұсынылған қызметтердің үлесі

%

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың ақпараты

-

30

50

75

100

ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісу бойынша)

      2) Экспорттаушылар үшін қаржылай және қаржылай емес қолдау шараларын көрсету

      Осы міндетке қол жеткізу мынадай нәтижелер көрсеткіштерімен өлшенетін болады:

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлш.бірл.

Ақпарат көздері

Жоспарлы кезең

Орындау үшін жауаптылар

2018

2019

2020

2021

2022

Қаржылай қолдау көрсетілген экспорттаушылар саны

Бірл.

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың ақпараты

-

150

220

320

450

ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісу бойынша)

Қаржылай емес қолдау көрсетілген экспорттаушылар саны

Бірл.

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың ақпараты

-

500

550

600

650

ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісу бойынша)

      3) Экспорттың дамуына кедергі келтіретін бөгеттерді жою

      Осы міндетке қол жеткізу мынадай нәтижелер көрсеткіштерімен өлшенетін болады:

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлш. бірл.

Ақпарат көздері

Жоспарлы кезең

Орындау үшін жауаптылар

2018

2019

2020

2021

2022

Дүниежүзілік банктің DoingBusiness рейтингіндегі "Халықаралық сауда" көрсеткіші бойынша Қазақстан Республикасы позициясы

орын

Халықаралық ұйымдардың ақпараты (Дүниежүзілік банк), уәкілетті МО - ҰЭМ

119

118

117

116

115

ҰЭМ

ДЭФ ЖБИ "кедендік рәсімдер ауыртпалығы" индикаторы

орын

Халықаралық ұйымдардың ақпараты (ДЭФ), уәкілетті МО - Қаржымині

50

45

40

38

36

Қаржымині

Логистика тиімділігінің халықаралық индексіндегі позиция (LPI) *

орын

Халықаралық ұйымдардың ақпараты (Дүниежүзілік банк), уәкілетті МО – ИДМ

50

-

40

-

38

ИДМ, Қаржымині

ҚР техникалық сарапшыларының стандарттау жөніндегі ХТК отырыстарына қатысу үлесі

%

ИДМ ақпараты

20

30

40

50

60

ИДМ

ҚР техникалық сарапшыларының ИСО техникалық комитеттеріне қатысу үлесі

Бірл.

ИДМ ақпараты

16

20

24

28

32

ИДМ

Халықаралық эпизоотия бюросы, Еуропалық және Жерорта теңізі, Тынық мұхит өсімдіктер карантині мен оларды қорғау ұйымдары комитеттерінің жұмысына қатысу

Бірл.

АШМ ақпараты

5

5

5

5

5

АШМ

ЕСА бойынша келісімдер жасалған елдерге тауарлар экспортының өсімі

%

Стат.деректер – ҰЭМ СК

4,7

4,7

4,7

4,7

4,7

ҰЭМ ИДМ АШМ ҚАӨМ

      * Көрсеткіш 2 жылда бір рет есептелетіндіктен, оның мәні үшін база 2014 жылғы болып табылады.

      4) Қызметтер экспортын дамыту жағдайларын жақсарту

      Осы міндетке қол жеткізу мынадай нәтижелер көрсеткіштерімен өлшенетін болады:

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлш.бірл.

Ақпарат көзі

Жоспарлы кезең

Орындауға жауаптылар

2018

2019

2020

2021

2022

Тасымалданған транзиттік жүктер көлемі

мың ДФЭ

Ведомстволық деректер – ИДМ

536

1243

2000

2200

2400

ИДМ

Көлік қызметтерінен алынған кірістердің ЖІӨ-ге қатысты нақты өсуі

%

Стат. деректер (қаржылық есептілік) – ҰЭМ СК

5,0

5,5

6,0

6,0

6,2

ИДМ ҰЭМ

Келушілер саны

млн. адам

Стат. деректер – ҰЭМ СК ҚР ҰҚК шекара маңы қызметінің деректері негізінде

2,9

3,3

3,7

4,1

4,8

АКМ

Қазақстан Республикасының ЖОО-да оқитын шетел студенттерінің саны

жалпы оқитындар санынан %

БҒМ ведомстволық деректері

3,3

4,0

4,6

5,1

5,8

БҒМ

Қазақстан Республикасының аумағында ауруханада емделіп жатқан және сауықтыру рәсімдерін алған шетел азаматтарының саны

мың адам

ДСМ ведомстволық деректері

31,3

32,5

42,2

43,9


ДСМ

5. Бағдарламаның негізгі бағыттары, мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу жолдары, тиісті шаралар

      Стратегия шеңберінде осы саладағы үздік әлемдік практикаларға негізделетін және қазақстандық ұйымдар қызметінің сыртқы нарықтардағы бәсекелестік жағдайларын қамтамасыз етуге қабілетті экспортты қолдаудың ұлттық жүйесі құрылады. Шикізаттық емес экспортты ұлғайту мақсатында кәсіпкерлердің көпшілігі үшін қолжетімді және экспортты қолдаудың тиімді құралдарын енгізу қажет; экспорттаушыларға кездесетін негізсіз шектеулер мен кедергілерді жою; экспорттық операцияларды ынталандыру үшін қолайлы жағдайлар жасау қажет.

      Қойылған міндеттерді шешу үшін мынадай бағыттар шеңберіндегі бастамаларды және іс-шараларды іске асыру қажет.

5.1 Экспорттаушыларды қолдаудың институционалдық негіздерін күшейту

      Қазақстандық тауарлар мен қызметтер экспортын ілгерілету үшін қолайлы жағдайлар жасау мақсатында экспорттаушыларды қолдаудың институционалдық негіздерін құру қажет.

      Экспортты ілгерілету саласында, оның ішінде экспорттаушылар үшін "бір терезе" құру арқылы үйлестіруді жетілдіру

      2017 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанынан Экспорттық саясат жөніндегі кеңес (бұдан әрі - Кеңес) құрылды, ол Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы мемлекеттік және жеке секторлар арасындағы әріптестік қағидатына негізделген консультативтік-кеңесші орган болып табылады. Кеңес ұлттық экспорттық саясаттың стратегиялық бағыттары бойынша ұсыныстар мен ұсынымдар әзірлеу, оның іске асырылуын мониторингілеу және бағалау үшін құрылған.

      Кеңестің негізгі міндеттері:

      1) экспорт саласындағы басымдықтарды айқындау;

      2) отандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің экспорттық әлеуетін арттыру;

      3) Қазақстан Республикасының экспорттық әлеуетінің дамуын ынталандыратын қолайлы жағдай жасау, оның ішінде Қазақстан Республикасының экспорт мәселелері бойынша нормативтік құқықтық актілерін жетілдіру;

      4) Қазақстан Республикасының ортақ экспорттық стратегиясын әзірлеу, сондай-ақ оның іске асырылуы мен нәтижелерін мониторингілеу;

      5) Қазақстан Республикасының бірыңғай экспорттық стратегиясын іске асыруға қажетті ресурстарды анықтау бойынша ұсынымдар мен ұсыныстар әзірлеу болып табылады.

      "Қазақстан Республикасының сауда саясаты және халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысу мәселелерi жөнiндегi ведомствоаралық комиссиясын құру туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 22 қыркүйектегі № 903 қаулысымен Сауда саясаты және халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысу мәселелерi жөнiндегi ведомствоаралық комиссия (бұдан әрі – ВАК) құрылды.

      ВАК қызметінің мақсаттары:

      1) Қазақстан Республикасындағы сауда саясатын дамыту және жетiлдiру жөнiндегi мемлекеттiк саясатты әзiрлеу;

      2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасының кеден аумағына(н) тауарларды әкелудi (әкетудi) реттеудiң кеден-тарифтiк және тарифтiк емес шараларын қолдану жөнiндегi, тарифтiк квоталарды енгiзу жөнiндегi мемлекеттiк саясатты және iшкi нарықты қорғау жөнiндегi шараларды әзiрлеу;

      3) ДСҰ кiру жолымен Қазақстанның әлемдiк сауда жүйесiне тиiмдi ықпалдасуы жөнiндегi мемлекеттiк органдардың қызметiн үйлестiру болып табылады.

      Экспортты ілгерілету саласындағы үйлестіруді жетілдіру мақсатында Бағдарламада тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортын ілгерілету бойынша ұсыныстар әзірлеу бөлігінде ВАК функцияларын кеңейту көзделеді.

      Өкілеттіктерді кеңейту шеңберінде ВАК экспорттық саясатты реттеу мәселелері, сондай-ақ тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортын ілгерілету құралдарын жетілдіру және кедергілерді жою мүмкіндіктері бойынша ұсыныстарды бизнес-қоғамдастықтардың қатысуымен өтетін Кеңес отырысына шығара алады.

      Қазақстан Республикасының Инвестициялар және даму министрлігі экспорттық саясатты іске асыру жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган болып табылады, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың және басқа даму институттарының ақпараттық-талдамалық және сараптамалық қолдауымен тауарлардың және көрсетілетін қызметтердің экспортын дамыту және ілгерілету бөлігінде мемлекеттік органдар мен мүдделі ұйымдардың қызметін үйлестіру жөніндегі функцияны жүзеге асыратын болады. Сондай-ақ Министрліктің экспорттық стратегия шеңберіндегі негізгі міндеті қазақстандық экспорттаушылар ел ішінде тап болатын кедергілерді жою болып табылады.

      Экспорттаушыларды қолдаудың институционалдық негіздерін қалыптастыру экспортты ілгерілету саласындағы үйлестіруді жетілдіру бойынша бастамаларды, оның ішінде экспорттаушылар үшін "бір терезе" құру есебінен іске асыруды қамтиды.

      Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың экспорттаушыларына арналған "бір терезе" деп сыртқы экономикалық қызметті реттейтін мемлекеттік органдар, мүдделі ұйымдар және сыртқы экономикалық қызметтің қатысушылары арасындағы тиімді өзара іс-қимыл тетігі түсініледі.

      Әлемдік практикаға сәйкес, "бір терезені" енгізу мемлекеттік органдар мен сыртқы экономикалық қызметті реттейтін даму институттарына қызмет көрсету сапасын арттыруға және мерзімін қысқартуға; тәуекелдерді басқару деңгейін арттыруға және сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың заңнамада белгіленген талаптарды сақтамау жағдайларын барынша азайтуға; әкімшілік рәсімдерді жеңілдетуге және олардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

      Сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар үшін "бір терезені" енгізу құндық және уақыттық шығындарды азайтады, сыртқы экономикалық қызметті реттейтін мемлекеттік органдармен және даму институттарымен ақпараттық өзара іс-қимыл технологиясын жеңілдетеді; ресурстарды, оның ішінде еңбек ресурстарын оңтайландыруға, сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметпен байланысты бизнес-процестердің ашықтығы мен болжамдылығын арттыруға мүмкіндік береді, мүдделі мемлекеттік органдар, ұйымдар және экспорттаушылар арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді.

      Бұл заңнамаға экспортты ілгерілету мәселелері бойынша, оның ішінде салааралық үйлестіруді және мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдардың өзара іс-қимылын реттейтін ережелер мен нормаларды айқындау бөлігіндегі мәселелер бойынша, сондай-ақ экспорттаушыларға "бір терезе" қағидаты бойынша қызмет көрсететін Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың құқықтық мәртебесін, оның ішінде, оның "KazakhInvest" ҰК" акционерлік қоғамы (бұдан әрі – KazakhInvest) және "Азық-түлік корпорациясы" акционерлік қоғамы арасында өзара іс-қимыл тетіктерін заң жүзінде бекіту бөлігінде өзгерістер енгізуді көздейді.

      Экспорттаушыларға "бір терезе" қағидаты бойынша қызмет көрсететін Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай операторды құру мемлекеттік органдар, даму институттары мен екінші деңгейдегі банктер функцияларының қайталануын болдырмайды, сондай-ақ компания қызметін мониторингілеуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

      Бұл ретте, қаржылай емес қолдау шараларын KazakhInvest көрсететін болады.

      Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор қазақстандық экспорттаушылар мүдделерін тиімді қорғау мақсатында Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен және оның еншілес ұйымы "Сыртқы сауда палатасы" акционерлік қоғамымен белсенді ынтымақтасатын болады.

      Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың экспорттаушылары үшін "бір терезе" сауда рәсімдерін жеңілдетудің тиімді құралы болып табылады және экспорттаушыларға қажетті сервистерге ауыстыру және шоғырландыру қағидаты бойынша жұмыс істейтін www.export.gov.kz базасында интернет-ресурсты жетілдіруді көздейді.

      1) экспорт-импорт операциялары бойынша "бір терезе" арқылы рұқсат беру құжаттарын алу:

      мемлекеттік баж төлеу;

      тауардың шығу тегінің сертификаттарын алу;

      жоғары және басым мүдделер нарығында оны іске асыру шеңберінде зертханалық зерттеулер, өнімнің техникалық, фито-санитариялық, ветеринариялық сәйкестігіне талдау жүргізу бойынша қызметтерді алуға арналған өтінімдерді орналастыру;

      өзге де рұқсат беру құжаттарын алу.

      2) қаржылық қолдау көрсету:

      экспортты қаржылық қолдауға сұрау салу.

      3) көлік және логистиканы басқару сервистері;

      4) экспорттық операцияларды жүргізу мәселелері бойынша экспорттаушылардың жедел консультацияларының қосымша сервистері:

      экспорттаушыларды қаржылай емес қолдау сервисі;

      дайын маркетингтік шешімдердің сервисі, сондай-ақ қосымша маркетингтік қызметтер көрсету;

      халықаралық жобалар мен тендерлер сервисі;

      экспорттық операцияларды жүргізуде заңдық көмек көрсету;

      экспорттаушылардың сауда әріптестерінің адалдығына тексеру жүргізу;

      "экспорттаушылардың деректер базасы" сервисі;

      көрмелік-жәрмеңкелік қызмет туралы ақпарат;

      бизнес-миссиялар туралы ақпарат;

      шетелде "Қазақстан үйлерінің" болуы және жұмыс істеуі туралы ақпарат;

      сыртқы кедергілер, сондай-ақ оларды жоюға бағытталған Келісімдердің тізбесі туралы хабардар ету;

      5) экспорттаушылар үшін өзге де сервистер.

      АӨК саласындағы экспорттық саясат әлеуетті өткізу нарықтарында ауыл шаруашылығы өнімін ілгерілетуді мақсатты қолдау негізінде құрылады. Өнімді сыртқы нарықтарға ілгерілету кезінде отандық ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді қолдау мақсатында "Азық-түлік корпорациясы" ҰК" акционерлік қоғамы базасында АӨК Экспорттық орталығы құрылды, ол Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператормен, "KazakhInvest" ҰК" акционерлік қоғамымен және шетелдегі Қазақстан Республикасы дипломатиялық өкілдіктерімен тығыз өзара іс-қимыл жасасады.

      Жүргізіліп отырған экспорттық саясаттың тиімділігін мониторингілеу шеңберінде Қазақстан Республикасының Инвестициялар және даму министрлігі Экспорттық саясат жөніндегі кеңес отырысында бизнес-қоғамдастықтың қатысуымен жыл сайын Экспортты ілгерілету бойынша ұлттық баяндама ұсынады.

      Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың Қазақстан Республикасы өңірлерінде және шетелде қатысуын қамтамасыз ету

      Кәсіпкерліктің экспортқа бағдарланған субъектілеріне (ШОК-ты қоса алғанда) жергілікті жерлерде қолдау шараларын көрсету және экспорттаушылардың нысаналы топтарының өкілдерін шетелде барынша қамтуды қамтамасыз ету мақсатында Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың Қазақстан Республикасы өңірлерінде және шетелде қатысуын қамтамасыз ету қажет.

      Осы бағыт шеңберінде ел өңірлерінде, мүдделілігі басым және жоғары елдерде қатысуды ұлғайту қажеттігін ескеретін Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың Даму стратегиясын әзірлеу, сондай-ақ Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор қызметі тиімділігінің түйінді көрсеткіштерін (ТТК) пайданы барынша арттырудан Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың шығынсыздық деңгейінде жұмыс істеуі кезінде аяқталған экспорттық операциялардың барынша көп саны көрсеткішіне ауыстыру қажет.

      Осы бағытты іске асыру жергілікті жерлерде экспортқа бағдарланған кәсіпкерлік субъектілеріне қолдау көрсетуге, жергілікті атқарушы органдардың Қазақстан Республикасының экспорттық саясатының негізгі бағыттарын іске асыруға қатысуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

      Жергілікті атқарушы органдардың жауапкершілігі ТТК және экспортты өңірлік деңгейде ілгерілету бойынша қызметтің нәтижелерін бағалау әдіснамасын әзірлеу мен енгізу арқылы бекітіледі. Бұл олардың байланыстарын көрсете отырып, экспорттаушылардың деректер базасын қалыптастыру мен мониторингін, сыртқы экономикалық қызметтің бағыттарын, экспорттың құрылымы мен көлемін, кедергілер мен шектеулерді, сондай-ақ жыл сайын сауалнамалық пікіртерім жүргізуді болжамдайды.

      Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор қызметі шеңберінде перспективалы "экспорттық себетті" және басым өткізу нарықтарын жыл сайын өзектілендіру көзделетін болады. Перспективалы "экспорттық себет" және басым өткізу нарықтары Қазақстан Республикасының негізгі әріптес елдерінің нарықтарында сұранысқа ие қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтер тізбесін ұсынады, әлемдік нарықтардағы сұранысқа негізделе отырып, қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің басым бағыттарын айқындайды, сондай-ақ жоғары өңделген тауарлар болып табылады. Аталған бастама – бұл шетелдік өткізу нарықтарындағы сұранысты, Қазақстанның өндірістік қуаттары мен бәсекелес артықшылықтарының болуын ескере отырып, перспективалы, өсіп жатқан немесе айтарлықтай өсу әлеуетіне ие экспорттық мүмкіндіктердің егжей-тегжейлі зерттеуі.

      Экспорттаушылар үшін экспорттың тауарлық позициялары мен елдері бөлінісінде экспорттық мәмілені жүзеге асырумен байланысты операциялардың бірізділігін сипаттайтын әдістемелік құралдар әзірленеді.

      Экономиканы жеделдетіп жаңғыртудың таңдалған бағытының шеңберінде экспортты дамыту және ілгерілету тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өндірудің және өткізудің жаһандық тізбектеріне ену, оның ішінде трансұлттық компанияларды тарту және тікелей шетелдік инвестициялар ағыны есебінен ену процесіне байланысты. Сондықтан өңірлік деңгейде облыстардың, Астана мен Алматы қалалары әкімдіктерінің экспорттық әлеуеті бар өндірістерді қолдау және өңірлер кәсіпорындарының экспорт көлемін ұлғайтатын технологияларды енгізу жөніндегі жоспарларды қабылдауы болжанады.

5.2 Экспорттаушыларды қолдаудың қаржылай және қаржылай емес шараларын көрсету

      Тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің қазақстандық экспортын ілгерілету үшін қолайлы жағдайлар жасау шеңберінде қаржылай және қаржылай емес шараларға ерекше көңіл бөлу қажет.

      Экспортты ілгерілетуге арналған қаржылай шаралар

      Төрешілдік кедергілерді азайту және қаржылай қолдау көрсету тиімділігін арттыру мақсатында осы қолдауды алған компаниялардың (ірі, орта, шағын) саны мен сипатын ескере отырып, экспортты ілгерілету бойынша ұсынылған қаржылай қолдау тиімділігін бағалау әдістемесі әзірленеді және іске асырылады.

      Бағдарлама шеңберінде Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың қаржылық дамуының кешенді ұсыныстарын әзірлеу болжанады, мақсаты Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың қаржылық тұрақтылық деңгейін, оған әлемнің қаржы институттары, сондай-ақ экспорттық-кредиттік агенттіктері тарапынан сенім дәрежесін арттыру болып табылады. Экспортты ілгерілету мақсатында ДСҰ шеңберінде көзделген шектеулерді ескере отырып, кредиттер мен сақтандыру құнын анықтамалық коммерциялық пайыздық мөлшерлеме (Commercial Interest Reference Rate – CIRR) деңгейіне дейін арзандату мүмкіндігін қарастыру қажет. Осыған байланысты экспортты ілгерілету бойынша қаржыландыру көлемін ұлғайтуды көздеу қажет. Бұл ретте экспорты дамыған елдерде экспортты қолдау бойынша шараларды қаржыландыру көлемі шамамен ЖІӨ-нің 1 % құрайды. Бұл жағдайда экспортты ілгерілетуге бөлінетін қаржыландыру сомасының 15 % ауыл шаруашылығы саласының шикізаттық тауарларына, 35 % - өңделген аралық тауарларға және 50% - өңделген дайын тауарларға бағытталатын болады.

      Экспорттаушылар үшін "бір терезе" жүйесін енгізу экспорттық операцияларды қаржыландыру қолжетімділігін арттыруға және экспорттаушылар өтінімдерін қарау мерзімдері мен рәсімдерін қысқартуға мүмкіндік береді.

      Экспортты ілгерілету бойынша ұсынылатын қаржылай қолдау тиімділігіне бағалау және аталған қолдау алған экспорттаушыларға тұрақты негізде мониторинг жүргізіледі.

      Экспортты ілгерілетуге арналған қаржылай емес шаралар

      Экспорттаушылардың нысаналы топтарының (салалық және өңірлік бөліністегі) өкілдерін барынша қамтуды қолдаудың және қамтамасыз етудің көрсетілетін қаржылай емес шараларының тиімділігін арттыру мақсатында экспорттаушылар үшін "бір терезе" шеңберінде сервистер блогын енгізу және дамыту ұсынылады.

      Сервистердің толығуын қамтамасыз ету тауар топтары бөлінісінде сыртқы өткізу нарықтарына қол жеткізу, сондай-ақ экспорттаушыларға экспортты, оның ішінде Қазақстан өңірлерінде ілгерілету мәселелері бойынша оқыту және консультация беру бойынша өзекті талдамалық ақпаратты ұсыну арқылы жүргізіледі.

      Бұл ретте Қазақстан Республикасында экспорттаушыларды қаржылай емес қолдаудың негізгі қағидаттары мыналар болуы мүмкін:

      а) экспортты ілгерілету бойынша қызметте әрбір экспорттаушыға "жеке көзқарас" қағидатын ("клиентке бағытталушылық" қағидаты) іске асыру;

      б) экспорттық қызметті дамыту міндеттерін шешу үшін экспорттаушылардың жеткілікті ақпаратпен қамтамасыз етілуі;

      в) тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортын ілгерілетуді қаржылай емес қолдаудың қолжетімді жүйесін құру.

      Экспорттаушыларға арналған "бір терезе" сервистер жүйесі шеңберінде қаржылай емес қолдау мыналарды қамтиды:

      тауар топтары бөлінісінде сыртқы өткізу нарықтарына талдау жүргізу;

      даму институттарының өкілдері мен экспорттаушыларды, оның ішінде өңірлерде тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді экспортқа, ілгерілету бойынша оқыту және консультация беру бөлігінде қолдау көрсету;

      шетелдік әріптестермен ынтымақтастық жасау мүмкіндіктері туралы ақпарат ұсыну;

      тауарларды сыртқы нарықтарға ілгерілету қызметтерін көрсету, оның ішінде мамандандырылған көрмелер өткізу арқылы;

      әлеуетті шетелдік әріптестермен іскерлік байланыстар орнатуда жәрдемдесу.

      Одан басқа, қаржылай емес қолдауға дайын маркетингтік шешімдерді, халықаралық жобалар мен тендерлерге қатысуды ұсыну, сондай-ақ заңгерлік қолдау көрсету және контрагентті тексеру бойынша сервис жататын болады.

5.3 Экспортты дамытуға кедергі келтіретін бөгеттерді жою

      Қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің экспортын ілгерілетудің тиімділігі экспорттаушыларға кездесетін негізсіз шектеулер мен кедергілердің болуымен айқындалады. Бизнестің, мемлекеттік органдардың, даму институттарының, үкіметтік емес ұйымдардың, көлік компанияларының өкілдерімен өткен жалпы кездесулер нәтижелері бойынша өнім экспортын дамытуға және ілгерілетуге теріс әсер ететін кедергілер блогы мен проблемалары айқындалды, олардың ішінде:

      экспорттық рәсімдердің жетілмегендігі;

      көліктік-логистикалық және сауда инфрақұрылымының жетілмегендігі;

      сыртқы сауда кедергілерінің болуы;

      қазақстандық өнімдерге үшінші елдер тарапынан қойылатын техникалық стандарттарға және талаптарға сәйкес келу және зерделеу мәселелері;

      экспортты шетелде ілгерілетудің тиімді тетігін құру қажеттігі.

      Компаниялардың экспорттық әлеуетінің дамуына кедергі жасайтын анықталған кедергілер мен шектеулерді жою экспорттық операцияларды ынталандыру үшін қолайлы жағдайлар жасауға мүмкіндік береді.

      Экспорттық рәсімдерді жетілдіру

      Қазақстан Республикасындағы тауарлардың экспорты рәсімін жақсарту шеңберінде тауарларды электрондық декларациялауды жаппай қолдану процесін жеделдету қажет, ол бастапқы логистикалық жағдайлар кезінде кедендік ресімдеудің уақыттық және қаржылық шығындарын қысқартуға мүмкіндік береді, оларды жақсартуға әлдеқайда көп қаржы және уақыт қажет.

      Кедендік рәсімдерден өту кезінде электрондық декларациялау жүйесін дамыту мақсатында Біріккен Ұлттар Ұйымының Сауда және даму жөніндегі конференциясының қолдауымен тауарларды электрондық декларациялаудың жаңа ақпараттық жүйесін енгізу бойынша (бұдан әрі – "АСТАНА-1" АЖ) жұмыс жүргізіледі. "АСТАНА-1" АЖ-ны 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап енгізу болжанады.

      Бүгінгі күні ақпараттық жүйенің пилоттық сынақтары республиканың барлық облыстарында бизнес өкілдерінің қатысуымен өткізіледі. Сынақ барысында жүйе шамамен 21 мың декларацияны өңдеді.

      Сонымен бірге, 100 нақты қадам – Ұлт жоспарының үшінші бағытының қадамдарын іске асыру шеңберінде қабылданған Жол картасына сәйкес Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрлігінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің және "Қазақстан темір жолы" ҰК" акционерлік қоғамының ақпараттық жүйелерімен интеграциялық өзара іс-қимылды іске асыру жүргізіледі.

      Ведомствоаралық бизнес-процестерді оңайлату және келісу, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті мен экспорттық және импорттық операцияларды жасау кезінде бақылауға қатысатын мемлекеттік бақылаушы органдар арасындағы өзара іс-қимылды нығайту, лицензияларға, сертификаттарға және рұқсат беру құжаттарына жүргізілетін интеграцияланған мониторинг пен бақылауды ілгерілету, кедендік ресімдеу процесінде тәуекелдерге ведомствоаралық басқаруды енгізу, Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одақтағы, өңірлік экономикалық бірігудегі және халықаралық саудадағы әлеуетін нығайту мақсатымен экспорт-импорт операциялары бойынша "бір терезе" құру және енгізу жұмысы жүргізілуде.

      Кәсіпкерлер үшін транзакциялық шығасыларды азайту, функциялардың қайталануын болдырмау мақсатында экспорт-импорт операциялары бойынша "бір терезе" және "Астана-1" (тауарларды электрондық жариялау) ақпараттық жүйелерін өнеркәсіптік пайдалануға енгізу жоспарланып отыр, ол сондай-ақ экспорттаушылар үшін "бір тереземен" өзара іс-қимыл жасасуды болжамдайды.

      Жүргізілетін жұмысқа қосымша тауарлар экспорты рәсімінің уақыттық және құндық параметрлерін азайту үшін бірқатар ілеспе бастамалар іске асырылады, атап айтқанда: шығу тегі сертификаттарын беру рәсімін оңайлату іске асырылады.

      Кедендік рәсімдерді оңайлату және үйлестіру жөніндегі халықаралық конвенцияға сәйкес әрекет ететін уәкілетті экономикалық операторлар институтының мәселелері бойынша түсіндіру жұмысын жүргізу жоспарланып отыр.

      Көліктік-логистикалық және сауда инфрақұрылымын дамыту

      Қазақстандық шикізаттық емес экспортты дамыту үшін тежеуші фактор жоғары көліктік шығасылар болып табылады. Бұл су жолдарына тікелей қолжетімділіктің болмауына негізделеді, ол қазақстандық жеткізушілер өнімінің бәсекеге қабілеттілігіне теріс әсер етеді.

      Осының барлығы дәстүрлі нарықта (Ресей, Орталық Азия елдері, ТМД басқа елдері, Қытай) отандық экспорт позициясының жоғалуына алып келеді және жаңа, баламалы өткізу нарықтарына (Иран, Үндістан, Араб елдері және т.б.) шығуға мүмкіндік бермейді.

      Қазақстан Республикасының LPI индексіндегі позициясы сауда және көліктік инфрақұрылым сапасымен, жүкті уақтылы жеткізумен, сонымен қоса, бәсекелік бағалармен халықаралық тасымалдауларды ұйымдастырумен байланысты проблемалардың бар екендігін көрсетеді.

      Көрсетілген проблемалар көліктік және сауда инфрақұрылымының дамуына, жоғары деңгейлі (3PL және 4 PL) көпжақты логистиканың дамуына, персоналдың біліктілік деңгейін арттыруға, ЕурАзЭҚ және BRI логистикалық жүйелеріне бірігу үшін инвестициялар тарту қажеттігіне негізделген.

      Қазақстан Республикасының Инвестициялар және даму министрлігі "Kazlogistics" Қазақстан көлікшілері одағымен бірлесіп, логистика тиімділігінің индексі бағалауының көрсеткіштері бойынша Қазақстан Республикасының логистикалық жүйесін жетілдіру жөніндегі іс-шаралар жоспарына қол қойды.

      Жүргізілетін жұмыстың тиімділігін арттыру мақсатында аталған Бағдарламада тиісті кедендік және ілеспе инфрақұрылымды дамыту, жүктердің мемлекеттік шекарадан өтуі кезінде алдын ала ақпараттандыру жүйесін жетілдіру үшін жағдай жасауға бағытталған бастамалар кешені іске асырылады.

      Қазақстан Республикасы мен мүдделілігі басым және жоғары елдер арасында өнімге қойылатын талаптар мен стандарттарды өзара қабылдауды қамтамасыз ету

      Халықаралық стандарттаудың мақсаты әртүрлі елде дайындалатын өнім сапасы деңгейін жақындастыру, күрделі өнім элементтерінің өзара алмасуын қамтамасыз ету, халықаралық саудаға жәрдемдесу, өзара ғылыми-техникалық ақпарат алмасуға және ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуге көмектесу болып табылады. Санитариялық және фитосанитариялық стандарттардың басты мақсаты – халық денсаулығының қауіпсіздігі мен тамақ өнімдеріне қатысты тұтынушылардың қызығушылығын заңды түрде қамтамасыз ету.

      Бұл ретте, ДСҰ қағидаларына сәйкес ДСҰ-ның кез келген елінің кез келген техникалық регламенті халықаралық стандарттар (ISO, IEC және т.б.) негізінде, олар болмаған жағдайда – өңірлік стандарттар (EN, МСТ және т.б.) негізінде әзірленуі тиіс.

      Қазақстан Республикасы саудадағы техникалық кедергілерді жою мақсатында мүдделілігі басым және жоғары елдермен өнімге қойылатын техникалық талаптар мен стандарттарды өзара мойындауды қамтамасыз етуі қажет. Бұл ДСҰ елдерінің техникалық регламенттерін қарастыруға қазақстандық экспортқа бағдарланған кәсіпорындардың қатысуы, қазақстандық экспортқа бағдарланған кәсіпорындарды осы саладағы дағдыларға, қағидаттарға және білімдерге үйрету есебінен мүмкін болады.

      Өндірушілер, әсіресе, экспорттаушы кәсіпорындар жаңа халықаралық және өңірлік стандарттарды әзірлеуге қатыса отырып, стандарттарды өз мүдделеріне сай қалыптастыруға ықпал етуге мүмкіндік алады, себебі әдетте, өңірлік және халықаралық стандарттар бойынша жұмыс екі-үш жыл бойы жалғасады, кәсіпорындар стандартта оның өнімі бойынша алдағы уақытта қандай талаптар қойылатынын, олардан үш-төрт жылдан кейін қандай өнім сұранысқа ие болатынын біле алады. Стандартты жасаумен қатар, технология да қайта құрылады, стандарт шыққаннан кейін тиісті өнімді өндіруге болады, бұл белгілі бір бәсекелестік артықшылықты иеленуге мүмкіндік жасайды.

      Стандарттау жөніндегі халықаралық ұйымды мысалға алатын болсақ, қазіргі уақытта Қазақстан 29 ИСО техникалық комитетіне толық құқығы бар мүше ретінде қатысады және 16 ИСО техникалық комитетіне бақылаушы мүше болып табылады, бұл Қазақстанның халықаралық стандарттауға қатысуының шамамен 11 % -ын (ТК ИСО жалпы санының 243) құрайды. Бұл көрсеткіш Қазақстан Республикасы үшін өте төмен болып саналады, сонымен бірге оған стандарттау жөніндегі кіші комитеттер құрамында ағылшын тілін білетін сарапшылардың болмауы да әсерін тигізеді.

      ТМД елдерінде МСТ стандарттау жүйесі бар, МСТ стандарттарын мемлекетаралық техникалық комитеттер (бұдан әрі – МТК) әзірлейді. МСТ стандарттарының басым бөлігін ресейлік кәсіпорындар негізінде құрылған МТК әзірлейді. Қазақстандық өндірушілердің қатысу үлесі елеулі емес.

      Бағдарламада Қазақстан Республикасының техникалық сарапшыларының белгіленген тәртіппен Мемлекетаралық техникалық комитет отырыстарына, сондай-ақ ИСО техникалық комитеттер отырысына қатысуы бойынша шығындарды өтеу мәселесін пысықтау көзделген.

      СТТ/СФС бойынша ақпараттық орталықтың ИСО халықаралық стандарттар жобаларын аударуды ұйымдастыру мәселесін қарау, СТТ/СФС бойынша ақпараттық орталықтың ДСҰ-да бекітілмеген қазақстандық тауарлар экспортталатын ДСҰ қатысушы елдердің техникалық регламенттерін не олардағы өзгерістер бойынша ұсыныстар енгізу жоспарланып отыр.

      Халықаралық эпизоотия бюросының ұсақ малдың оба, аусыл ауруларын бақылау жөніндегі жол картасына қатысу мәселесін пысықтау қажет.

      Халықаралық эпизоотия бюросы жүргізетін өңірлік отырыстарға және оқыту семинарларына қатысуға арналған шығындарды өтеу бойынша бағалау жүзеге асырылады.

      Сыртқы нарықтарға экспортты ілгерілету үшін жағдайларды жақсарту

      Сыртқы сауда кедергілерін жою үшін сауда дипломатиясы құралдарының қолданылуын жетілдіру мақсатында преференциялық сауда туралы келісім жасасу туралы келіссөздер жүргізу, сондай-ақ шектеулерді алып тастау және үшінші елдердің нарықтарына қол жеткізу үшін ветеринариялық және карантиндік (фитосанитариялық) талаптар бойынша екіжақты келіссөздер бойынша жұмыс жүргізіледі. Жеңіл мұнай өнімдерінің экспортын ынталандыру және ауыр мұнай өнімдерін бұдан әрі қайта өңдеу мақсатында экспорттық кеден баждарын түрлендіру мәселесін пысықтау қажет.

      Сауда әріптестерінің халықаралық келісімдер бойынша өз міндеттемелерін бұзуынан туындайтын даулар кезінде дау тарапы мемлекет болып табылатыны сөзсіз. Мұндай жағдайда мемлекет сауда әріптестерінің келісім (мысалы, ТМД ЕСА келісімі) бойынша өз міндеттемелерін орындауын қамтамасыз етуі тиіс. Дегенмен бұл жағдайда экспорттаушылардың рөлі де өте маңызды болып қала береді: Қазақстан тауарлары үшін қолжетімділік шарттарының нашарлауы туралы бастапқы ақпарат қолжетімділік шарттарын өзгелерден жақсы сезінетін және білетін тек қазақстандық экспорттаушылардан келіп түсуі тиіс.

      Экспорттаушы халықаралық келісімді тікелей бұзудан болмайтын (мысалы, саудадағы техникалық кедергілер) нарыққа шығудың кемсітушілік талаптарына ұшыраған кездегі жағдай да үкіметтің рөлін бірінші орынға қояды. Бұл жағдайда, үкімет экспорттаушыдан тиісті хабарлама алғаннан кейін дау тарапына айналады және консультация тетіктерін немесе қарсы шараларды пайдалана отырып, нарыққа шығу жөніндегі қолданыстағы шектеулерді жоюға тырысады. Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі (бұдан әрі – ҰЭМ) ДСҰ құралдарын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету арқылы сыртқы нарықтарда қазақстандық компаниялар мен олардың өнімдеріне қатысты негізсіз шектеулерді қабылдауға жол бермеу, тоқтата тұру және (немесе) болдырмау жөніндегі жұмыстарды жүргізуде.

      Түйінді тауар позициялары бойынша қазақстандық тауарларға қатысты демпингке қарсы және қорғау тергеп-тексерулеріне бастамашылық ету қаупін мониторингілеу мақсатында экспорттық статистиканы жедел қадағалау да ҰЭМ тұрақты әрі мұқият түрде ұйымдастырылған жұмыстарының бір бағыты болуы тиіс.

      Әлемдік тауарлық және қаржылық нарықтарда экономикалық жағдайдың өзгеруі, бәсекелестіктің шұғыл түрде күшеюі әлемнің ірі елдеріндегі сыртқы экономикалық саясаттың түбегейлі өзгеруіне алып келеді. Әлемдік экономикада өз мүдделерін ілгерілету мен қорғауда мемлекеттің рөлін қайта ойластыру жүзеге аса бастайды. Мемлекеттердің сыртқы нарықтағы саясаты барынша агрессивті бола бастауда, протекционизм үрдістері күшеюде.

      Бұл жағдайларда Қазақстанның ғаламдық экономикалық мүддесін іске асыру индустриялық дамыған елдердің тәжірибелерін ескере отырып, сауда үйлерінің негізінде экспортты ілгерілетудің тиімді тетігін құруды қажет етеді. Бұл бастаманың шеңберінде шетелдерде, мүдделілігі басым және жоғары елдерде сауда (Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор), инвестициялар (KazakhInvest), туризм (KazakhTourism), көлік және логистика (тиісті операторлар өкілдіктері) мәселелері біріктірілетін "Қазақстан үйлерін" құру, оның ішінде орынды болған жағдайда, МЖӘ құралдарын пайдалана отырып құру жөніндегі мәселені қарау болжанады.

      Әлемдік практикаға сәйкес шетелде "Қазақстан үйлерінің" қызметін ұйымдастыру қазақстандық экспорттаушылардың көрмелерге, жәрмеңкелерге, халықаралық іс-шараларға, оның ішінде бизнес-миссияларға қатысуының жылдық жоспарын қалыптастыруды қамтитын болады.

      Шетелдегі "Қазақстан үйлері" желілерінің функциясы экспортқа бағдарланған компаниялардың, сондай-ақ мемлекеттік билік органдарының сұраныстарына бағытталады. Бұл сыртқы экономикалық қызметті, оның ішінде шағын және орта бизнес субъектілерін қолдаудың кешенді тетігін қалыптастыру арқылы қамтамасыз етіледі.

      Сондай-ақ Интернет-сауданың электрондық алаңдарында (Amazon, Alibaba, Zoodles және т.б.) қазақстандық тауарлар туралы ақпаратты орналастыру мәселесі пысықталады.

5.4 Көрсетілетін қызметтер экспортының даму жағдайларын жақсарту

      Ұлттық экономикалардың даму заңдылықтарының бірі экономикалық өсудің және көрсетілетін қызметтер рөлі мен оларды экспорттауды арттырудың арасындағы өзара байланыс болып табылады. Соңғы жылдары әлемнің көптеген дамыған елдерінде қызмет көрсету саласына ЖІӨ-нің жартысынан көбі тиесілі, бұл ретте олардың халықаралық саудадағы үлесі өсуде.

      Қазақстан Республикасының қызмет көрсету саласын дамытудың негізгі басымдықтары Қызмет көрсету саласын дамыту жөніндегі бағдарламада айқындалған.

      Жүргізілген талдауға және тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің ұсынылған перспективалық "экспорттық себетіне" сүйене отырып, Бағдарлама экспорттық әлеуеті көбірек секторларда көрсетілетін қызметтерді дамытуға бағытталған шараларды болжайды.

      Қазақстан Республикасы жоғары транзиттік әлеуетке ие. ЕАЭО-ның даму үрдістері мен перспективаларын, сондай-ақ Қытайдың "Жолдар және Белдеулер" (BRI) бастамасының іске асырылуын ескере отырып, бәсекелестік позицияларды бекіту шеңберінде Қазақстан Республикасының транзиттік әлеуетін одан әрі өсіру бойынша жұмыс жүргізіледі.

      Бұл қазақстандық жүк иелерінің ЕАЭО шеңберінде теңіз порттық терминалдарының қызметіне қол жеткізу шарттарын жақсарту мәселесін пысықтауды қажет етеді.

      РФ-ның ішкі су жолдарымен кемелердің өту тәртібі және оны ЕАЭО қатысушы елдерінің арасында жүк тасымалдау уақытын қысқарту үшін, сондай-ақ мультимодальды тасымалдауларды дамыту үшін пайдалану мүмкіндіктері туралы ұсыныстар дайындау жоспарлануда.

      ЕАЭО және BRI еуразиялық көлік дәліздерін қалыптастыру шеңберінде Қазақстан Республикасы жол бойындағы және ілеспе сервисті дамыту перспективаларын кеңейтеді және мүмкіндіктер ұсынады.

      Қазақстан Республикасының шетелдердегі танымалдылығын одан әрі арттыру мақсатында туристік бағыттардың бірнеше нұсқасын көздейтін туристік өнім әзірлеу қажет етіледі. Жетекші туристік интернет-сайттар (TripAdvisor, Booking және т.б.) арқылы Қазақстанның туристік өнімдерін ілгерілету бағдарламасы әзірленеді.

      Отандық ЖОО-лардың негізінде R&D орталықтарын дамыту жөнінде ұсыныстар енгізу және білім беру қызметтерінің сапасын арттыру мақсатында ЖОО-лардың халықаралық аккредиттеуден өтуін қамтамасыз ету шараларын қабылдау болжанады.

      Медициналық туризмді дамыту мақсатында медициналық қызметтерді көрсетудің қазақстандық брендін қалыптастыру бойынша ұсыныстарды әзірлеу, сондай-ақ мүдделілігі басым және жоғары елдерге қазақстандық медициналық көрсетілетін қызметтер экспортын ілгерілету және насихаттау бойынша шаралар кешенін әзірлеу жоспарланып отыр.

      Қазақстандық қорғаныс өнеркәсібі кешенінің экспорттық әлеуетін дамыту мақсатында аталған саланың тауарлары мен көрсетілетін қызметтерін мүдделілігі басым және жоғары елдерге ілгерілету шаралары қолданылады. Сондай-ақ шетелдік өндірушілерді және тұтынушыларды "KADEX" халықаралық қару-жарақ және әскери-техникалық мүлік көрмесіне қатысуға тарту күтілуде.

6 Қажетті ресурстар

      Бағдарламаны іске асыруға қаржылық шығындар қажет етілмейді.

  Бағдарламаға қосымша

"Қазақстан Республикасының Ұлттық экспорттық стратегиясы" Бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Р/с №

Атауы

Өлшем бірлігі

Аяқталу нысаны

Орындау мерзімдері

Орындауға жауаптылар

Оның ішінде, жылдар бойынша

Қаржыландыру көзі

Бюджеттік бағдарлама коды

2018

2019

2020

2021

2022

Барлығы

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Мақсаты: Шикізаттық емес экспорт көлемін 2022 жылға қарай 1,5 есе ұлғайту үшін жағдай жасау, сондай-ақ тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу және экспорттау нарықтарын әртараптандыру

Нысаналы индикаторлар













1

Қазақстан Республикасының шикізат емес тауарлары мен көрсетілетін қызметтер экспортының көлемі

млрд. АҚШ долл.



ИДМ АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, ҚАӨМ, ДСМ, БҒМ, МСМ, ЭМ, ЖАО

22,7

24,7

26,9

29,3

31,8




2

Экспорт көлемі 10 млн. АҚШ долларынан асатын шикізат емес тауар позицияларының мүдделігі басым елдерге экспортының өсімі

өткен жылға %-бен



ИДМ АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, ҚАӨМ

9,2

6,8

10,7

9,7

8,0




3

Экспорт көлемі 10 млн. АҚШ долларынан асатын шикізат емес тауар позицияларының мүдделігі жоғары елдерге экспортының өсімі

өткен жылға %-бен



ИДМ АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, ҚАӨМ

5,0

4,0

9,9

8,3

7,7




1-міндет Экспорттаушыларды қолдаудың институционалдық негіздерін күшейту

Нәтиже көрсеткіші

1

Экспорттаушыларға көрсетілетін қызметтердің жалпы көлемінен экспорттаушылар үшін "бірыңғай терезе" шеңберінде көрсетілетін қызметтер үлесі

%



ИДМ Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)

-

30

50

75

100




Іс-шаралар

2

Қазақстан Республикасының Сауда саясаты және халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысу мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссияның функцияларын тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортын ілгерілету бойынша ұсыныстар әзірлеу тұрғысынан кеңейту


ҚР Премьер-Министрінің өкімі

2017 жылғы желтоқсан

ҰЭМ ИДМ







талап етілмейді


3

Қазақстан Республикасының заңнамасына экспортты ілгерілету мәселелері бойынша, оның ішінде МО мен ЖАО-ның салааралық үйлестірілуін және өзара іс-қимылын реттейтін ережелер мен нормаларды айқындауға қатысты, сондай-ақ экспорттаушыларға "бірыңғай терезе" қағидаты бойынша қызмет көрсететін Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың құқықтық мәртебесін бекіту, оның ішінде Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор, KazakhInvest және "Азық-түлік корпорациясы" ҰК" АҚ арасындаға өзара іс-қимыл тетіктеріне қатысты өзгерістер енгізу


ҚРЗ жобасының тұжырымдамасы

2018 жылғы қаңтар

ИДМ ҰЭМ, АШМ, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша), "ҚазАгро" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша)







талап етілмейді


4

Экспорттаушылар үшін Export.gov.kz интернет-ресурсының базасында "бірыңғай терезе" қағидаты бойынша сервистерді құру және дамыту мәселесін пысықтау


ВАК-қа ұсынымдар

2018 жылғы қыркүйек

ИДМ Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


5

Экспортты ілгерілету жөніндегі ұлттық баяндама құрылымын әзірлеу


Үкіметке ұсыныстар

2018 жылғы наурыз

ИДМ, Мүдделі МО, ЖАО, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша), ҰКП (келісім бойынша), "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ (келісім бойынша) "ҚазАгро" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша)







талап етілмейді


6

Кеңес мәжілісіне Экспортты ілгерілету жөніндегі ұлттық баяндама әзірлеу


Экспортты ілгерілету жөніндегі ұлттық баяндама

жыл сайын, 2019 – 2023 жылдардағы 2-тоқсан

ИДМ, мүдделі МО, ҰКП (келісім бойынша) Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


7

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың Даму стратегиясын бекіту


Директорлар кеңесінің шешімі

2018 жылғы желтоқсан

ИДМ, ҰЭМ "Бәйтерек ҰБХ" АҚ (келісім бойынша) Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


8

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың Қазақстан өңірлерінде болу мәселесін пысықтау


ВАК-қа ұсыныстар

2018 жылғы маусым

ИДМ, ЖАО, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


9

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың экспорттық мүдделілігі басым және жоғары елдерде болу мәселесін пысықтау


ВАК-қа ұсыныстар

2018 – 2022 жылдар маусым

ИДМ, СІМ Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


10

Экспорттаушылар үшін экспорт елдері мен тауарлық топтар бөлінісінде экспорттық жеткізілімді жүзеге асырумен байланысты операциялар дәйектілігін сипаттайтын әдістемелік құралдарды әзірлеу


ИДМ-ге ақпарат

2019 жылғы наурыз

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


11

Облыстар, Астана мен Алматы қалалары әкімдіктерінің экспорттық әлеуеті бар өндірістерді қолдау және өңірлердегі кәсіпорындардың экспорт көлемін арттыратын технологияларды енгізу бойынша жоспар қабылдауы


ИДМ-ге ақпарат

2018 – 2022 жылдар қаңтар, шілде

ЖАО







талап етілмейді


2-міндет Экспорттаушыларды қолдаудың қаржылай және қаржылай емес шараларын көрсету

Экспортты ілгерілетуге арналған қаржылай шаралар

Нәтиже көрсеткіші

12

Қаржылық қолдау көрсетілген экспорттаушылар саны

бірл.



ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)

-

150

220

320

450




Іс-шаралар

13

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай операторды қаржылай дамыту жөнінде ұсыныстар кешенін әзірлеу


Үкіметке ақпарат

2017 жылғы желтоқсан

ИДМ, "Бәйтерек ҰБХ" АҚ (келісім бойынша) Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


14

Экспорттаушыларға ұсынылатын қаржылай қолдаудың тиімділігіне мониторинг және бағалау жүргізу


Кеңеске бағалау бойынша қорытынды

2019 – 2022 жылдар қараша

ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


15

Кредиттер мен сақтандыру құнын анықтамалық коммерциялық пайыздық мөлшерлеме деңгейіне (CIRR) дейін арзандату мәселесін пысықтау


ИДМ-ге ұсыныстар

2018 жылғы наурыз

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


Экспортты ілгерілетуге арналған қаржылай емес шаралар

Нәтиже көрсеткіші

16

Қаржылай емес қолдау көрсетілген экспорттаушылар саны

бірл.



ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)


500

550

600

650




Іс-шаралар













17

Экспорттаушылар үшін "бірыңғай терезеде" тауарлық топтар бөлінісінде сыртқы өткізу нарықтарына қол жеткізу туралы ақпаратты өзектендіру


Export.gov.kz –ке талдамалық ақпарат

тоқсан сайын, 2018 – 2022 жылдар

ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


18

Экспорттаушыларды экспортты ілгерілету мәселелері бойынша оқыту және консультация беру мәселесін пысықтау


ВАК-қа ұсыныстар

2018 - 2022 жылдар

ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша) ЖАО







талап етілмейді


3-міндет Экспортты дамытуға кедергі келтіретін бөгеттерді жою

Кедендік рәсімдерді жетілдіру

Нәтиже көрсеткіші













19

ҚР-ның Дүниежүзілік Банктің Doing Business рейтингінде "Халықаралық сауда" көрсеткіші бойынша позициясы

орын



ҰЭМ, Қаржымині, ИДМ, мүдделі МО және ҰКП (келісім бойынша)

119

118

117

116

115




20

ДЭФ ЖБИ "кедендік рәсімдердің ауыртпалығы" индикаторы

орын



Қаржымині

50

45

40

38

36




Іс-шаралар

21

"Тауардың шығарылған елін айқындау, тауардың шығарылуы туралы сертификат беру және оның күшін жою жөніндегі қағидаларды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а.
2015 жылғы 24 ақпандағы № 155 бұйрығына шығару тегінің сертификаттарын беру рәсімін оңайлату бөлігіне өзгерістер енгізу


ИДМ бұйрығының жобасы

2018 жылғы қыркүйек

ИДМ, Қаржымині, ҰЭМ ҰКП (келісім бойынша)







талап етілмейді


22

Экспорттаушылар үшін УЭО институтының мәселелері бойынша түсіндіру жұмысын жүргізу


Export.gov.kz-қа ақпарат, дөңгелек үстелдер, семинарлар

2018 – 2022 жылдар

Қаржымині ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


23

"Экспорт-импорт операциялары бойынша "бірыңғай терезе" АЖ өнеркәсіптік пайдалануға енгізу


"Экспорт-импорт операциялары бойынша "бірыңғай терезе" АЖ

2019 жылғы 1-тоқсан

Қаржымині мүдделі МО, ҰКП (келісім бойынша)







талап етілмейді


24

"Астана-1" АЖ өнеркәсіптік пайдалануға енгізу (тауарларды электрондық декларациялау)


"Астана-1" АЖ

2018 жылғы 1-тоқсан

Қаржымині ҰЭМ







талап етілмейді


Көліктік-логистикалық және сауда инфрақұрылымын дамыту

Нәтиже көрсеткіші

25

Логистика тиімділігінің халықаралық рейтингіндегі (LPI) позициясы

орын



ИДМ, Қаржымині

50

-

40

-

38




Іс-шаралар













26

Кедендік инфрақұрылымды дамыту үшін жағдай жасау бойынша ұсыныстар әзірлеу


ВАК-қа ұсыныстар

2018 жылғы 2-тоқсан

Қаржымині ИДМ Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша), "ҚТЖ" ҰК" АҚ (келісім бойынша), Kazlogistics (келісім бойынша)







талап етілмейді


27

Ілеспе инфрақұрылымды дамыту үшін жағдай жасау бойынша ұсыныстар әзірлеу


ВАК-қа ұсыныстар

2018 жылғы 2-тоқсан

ЖАО







талап етілмейді


Қазақстан Республикасы мен мүдделілігі басым және жоғары елдер арасында өнімге қойылатын стандарттар мен техникалық талаптарды өзара қабылдауды қамтамасыз ету

Нәтиже көрсеткіші













28

ҚР техникалық сарапшыларының стандарттау жөніндегі МТК мәжілістеріне қатысу үлесі

%



ИДМ

20

30

40

50

60




29

ҚР техникалық сарапшыларының ИСО техникалық комитеттеріне қатысу үлесі

%



ИДМ

16

20

24

28

32




30

Халықаралық эпизоотия бюросы, Еуропалық және Жерорта теңізі, Тынық мұхит өсімдіктер карантині мен оларды қорғау ұйымдары комитеттерінің жұмысына қатысу

бірл.



АШМ

5

5

5

5

5




Іс-шаралар













31

ҚР техникалық сарапшыларын белгіленген тәртіппен МТК мәжілістеріне қатысу бойынша тарту шығыстарын өтеу мәселесін пысықтау


ВАК-қа есеп

2018 жылғы 1-тоқсан

ИДМ







талап етілмейді


32

ҚР техникалық сарапшыларын белгіленген тәртіппен ИСО техникалық комитеттер мәжілістеріне қатысу бойынша тарту шығыстарын өтеу мәселесін пысықтау


ВАК-қа есеп

2018 жылғы 1-тоқсан

ИДМ







талап етілмейді


33

ҚР мүдделі тұлғаларына қарау үшін тарату мақсатында СТТ/СФС бойынша Ақпараттық орталықтың ИСО ТК әзірлеген халықаралық ИСО стандарттарының жобаларын шет тілінен аударуын ұйымдастыру жөніндегі мәселені пысықтау


ВАК-қа ұсыныстар

2018 жылғы 1-тоқсан

ИДМ







талап етілмейді


34

Қазақстандық тауарлар экспортталатын ДСҰ қатысушы елдердің ДСҰ-ға енгізілген техникалық регламенттер жобаларының немесе олардағы өзгерістерді СТТ/СФС бойынша Ақпараттық орталықтың шет тілінен аударуы жөніндегі мәселені пысықтау


ВАК-қа ұсыныстар

2018 жылғы 1-тоқсан

ИДМ







талап етілмейді


35

Экспорттаушылардың халықаралық стандарттау қағидалары туралы хабардарлығын арттыру бойынша семинар өткізу жөніндегі мәселені пысықтау


ИДМ-ге ақпарат

2018 – 2022 жылдар

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


36

Халықаралық эпизоотия бюросының аусыл ауруын бақылау жөніндегі жол картасына қатысу мәселесін пысықтау


ВАК-қа ақпарат

4-тоқсан 2018 – 2022 жылдар

АШМ







талап етілмейді


37

Халықаралық эпизоотия бюросының ұсақ малдың оба ауруын бақылау жөніндегі жол картасына қатысу мәселесін пысықтау


ВАК-қа ақпарат

4-тоқсан2018 – 2022 жылдар

АШМ







талап етілмейді


38

Халықаралық эпизоотия бюросының өңірлік мәжілістеріне қатысу шығындарын өтеу мәселесін пысықтау


ВАК-қа есеп

4-тоқсан 2018 – 2022 жылдар

АШМ







талап етілмейді


39

Халықаралық эпизоотия бюросы өткізетін оқыту семинарларына қатысу шығындарын өтеу мәселесін пысықтау


ВАК-қа есеп

4-тоқсан 2018 – 2022 жылдар

АШМ







талап етілмейді


Сыртқы нарықтарға экспортты ілгерілету үшін жағдайларды жақсарту

Нәтиже көрсеткіші













40

ЕСА бойынша келісім жасалған елдерге тауарлар экспортының өсімі

өткен жылға қатысты %



ҰЭМ ИДМ, АШМ

4,7

4,7

4,7

4,7

4,7




Іс-шаралар













41

Преференциялық сауда туралы келісімдерді жасау бойынша келіссөздер жүргізу


ВАК-қа есеп

2018 – 2022 жылдар 4-тоқсан

ҰЭМ Мүдделі МО







талап етілмейді


42

Қажет болған жағдайда МЖӘ құралдарын пайдалана отырып, шетелде "Қазақстан үйлерін" құру бойынша ұсынымдар енгізу (сауда (Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор), инвестициялар (KazakhInvest), туризм және мәдениет (KazakhTourism), көлік және логистика (тиісті операторлардың өкілдіктері) біріктірілетін мүдделілігі жоғары және басым елдерде) мәселесін пысықтау


Үкіметке ұсыныстар

2017 жылғы қыркүйек

СІМ МСМ, ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша), ҰКП (келісім бойынша)







талап етілмейді


43

Интернет-сауданың электрондық алаңдарында қазақстандық тауарлар туралы ақпаратты орналастыру мәселесін пысықтау (Amazon, Alibaba, Zoodles и др.)


ВАК-қа ақпарат

2018 – 2022 жылдар 4-тоқсан

ИДМ, ҰЭМ Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


44

Қазақстандық экспорттаушылардың көрмелерге, жәрмеңкелерге, халықаралық шараларға, оның ішінде, бизнес-миссияларға қатысуының жылдық жоспарын жасау


ИДМ-ге ақпарат,

2018 – 2022 жылдағы 4-тоқсан

Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша), ҰКП (келісім бойынша)







талап етілмейді


45

Жеңіл мұнай өнімдерінің экспортын ынталандыру және ауыр мұнай өнімдерін одан әрі өңдеу мақсатында кедендік баждарды түрлендіру мәселесін пысықтау


ВАК-қа ұсынымдар

2018 жылғы наурыз

ҰЭМ ЭМ







талап етілмейді


46

Шектеулерді алып тастау және үшінші елдер нарықтарына рұқсат алу үшін ветеринариялық және карантиндік (фитосанитариялық) талаптар бойынша екіжақты келіссөздер жүргізу


ВАК-қа есеп

2018 – 2022 жылдар 4-тоқсан

АШМ СІМ







талап етілмейді


4-міндет Көрсетілетін қызметтер экспортының даму жағдайларын жақсарту

Нәтиже көрсеткіші













47

Тасымалданған транзиттік жүктердің көлемі

мың ЖФБ



ИДМ

536

1243

2000

2200

2400




48

Көлік ЖҚС нақты өсуі, өткен жылға қатысты %-бен

алдыңғы жылға %-бен



ИДМ, ҰЭМ

5,0

5,5

6,0

6,0

6,2




49

Келушілер саны

млн. адам



МСМ

2,9

3,3

3,7

4,1

4,8




50

Қазақстан Республикасының ЖОО-да оқитын шетел студенттерінің саны

жалпы саннан %-бен



БҒМ

3,3

4,0

4,6

5,1

5,8




51

Қазақстан Республикасының аумағында медициналық көмек алған шетел пациенттерінің саны

мың адам



ДСМ

31,3

32,5

42,2

43,9

50,3




Іс-шаралар

52

Қазақстандық жүк иелерінің ЕАЭО шеңберінде теңіз айлағы терминалдарының қызметтеріне қол жеткізу шарттарын жақсарту бойынша мәселені пысықтау


ВАК-қа ақпарат

2018 – 2022 жылдағы 4-тоқсан

ҰЭМ ИДМ Қаржымині, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша), "ҚТЖ" ҰК" АҚ (келісім бойынша), ҚТКФ АҚ (келісім бойынша), Kazlogistics (келісім бойынша)







талап етілмейді


53

РФ ішкі су жолдары арқылы кемелердің жүру тәртібін жетілдіру және ЕАЭО қатысушы елдер арасында жүктерді тасымалдау уақытын қысқарту, сондай-ақ мультимодальдік тасымалдау үшін оны пайдалану мүмкіндіктері бойынша ұсыныстар әзірлеу


ВАК-қа ұсыныстар

2018 – 2022 жылдар 4-тоқсан

ИДМ Қаржымині, ҰЭМ Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша), "ҚТЖ" ҰК" АҚ (келісім бойынша), ҚТКФ АҚ (келісім бойынша), Kazlogistics (келісім бойынша)







талап етілмейді


54

Транзиттік көлік дәлізінің бойымен жол бойы ілеспе сервисін дамыту мәселесін пысықтау


ВАК-қа ұсыныстар

2018 – 2022 жылдағы 4-тоқсан

ИДМ, мүдделі МО, "ҚТЖ" ҰК" АҚ (келісім бойынша)







талап етілмейді


55

Туристердің қозғалыс бағытының бірнеше нұсқасын көздейтін туристік өнімді құру мәселесін пысықтау


ВАК-қа ұсыныстар

2018 жылғы 1-тоқсан

МСМ ИДМ, мүдделі МО "Kazakh Tourism" ҰК" АҚ (келісім бойынша)







талап етілмейді


56

Қазақстанның туристік өнімдері туралы ақпаратты жетекші туристік интернет-сайттарда орналастыру (TripAdvisor, Booking және т.б.)


ВАК-қа ақпарат

2018 – 2022 жылдар 4-тоқсан

МСМ "Kazakh Tourism" ҰК" АҚ (келісім бойынша)







талап етілмейді


57

Отандық ЖОО негізінде R&D орталықтарын дамыту мәселесін пысықтау


ВАК-қа ұсыныстар

2018 – 2022 жылдар 4-тоқсан

БҒМ ДСМ, АШМ, мүдделі органдар







талап етілмейді


58

Білім беру сапасын арттыру мақсатында ЖОО-ның халықаралық аккредитация өтуі


ВАК-қа ақпарат

2018 – 2022 жылдар 4-тоқсан

БҒМ







талап етілмейді


59

Медициналық қызметтерді көрсетудің қазақстандық брендін қалыптастыру бойынша ұсыныстар әзірлеу


ВАК-қа ұсыныстар

2018 жылғы 4-тоқсан

ДСМ







талап етілмейді


60

Шетелде қазақстандық медициналық қызметтердің ілгерілеуін және танымалдығын жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу


ВАК-қа ұсыныстар

2018 – 2022 жылдар 4-тоқсан

ДСМ ИДМ Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


61

Шетелде қазақстандық қорғаныс-өнеркәсіптік кешеннің тауарлары мен қызметтерін ілгерілету бойынша шаралар әзірлеу


ВАК-қа ақпарат

2018 – 2022 жылдар4-тоқсан

ҚАӨМ ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


62

Шетелдік өндірушілер мен тұтынушыларды KADEX-ке қатысуға тарту шараларын қабылдау


ВАК-қа ақпарат

2018 жылғы 4-тоқсан 2020 жылғы 4-тоқсан 2022 жылғы 4-тоқсан

ҚАӨМ ИДМ, Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор (келісім бойынша)







талап етілмейді


KADEX

-

"KADEX" халықаралық қару мен әскери-механикалық мүлік көрмесі

"Kazakh Tourism" ҰК" АҚ

-

"KazakhTourism" ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамы

Kazlogistics

-

"KAZLOGISTICS" Қазақстан көлікшілерінің одағы

LPI

-

логистика тиімділігінің индексі (Logistics Performance Index)

"ҚТКФ" АҚ

-

"Қазтеңізкөлікфлоты" ұлттық теңіз кеме қатынасы компаниясы" акционерлік қоғамы

"ҚТЖ" ҰК" АҚ

-

"Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамы

"Бәйтерек ҰБХ" АҚ

-

"Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" акционерлік қоғамы
 

"Самұрық-Қазына" ҰӘҚ
АҚ

-

"Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры" акционерлік қоғамы

ЕДБ

-

екінші деңгейдегі банктер

МО

-

мемлекеттік орган

МЖӘ

-

мемлекеттік-жекешелік әріптестік

ЖФБ

-

жиырма футтық балама

ҚРЗ

-

Қазақстан Республикасының Заңы

ЕСА

-

еркін сауда аймағы

АЖ

-

ақпараттық жүйе

СК

-

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

ВАК

-

Қазақстан Республикасының сауда саясаты мәселесі бойынша және халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысу жөніндегі ведомствоаралық комиссия

ДСМ

-

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі

СІМ

-

Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі

ЖАО

-

жергілікті атқарушы органдар

ИДМ

-

Қазақстан Республикасының Инвестициялар және даму министрлігі

МСМ

-

Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі

ҰЭМ

-

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

ҚАӨМ

-

Қазақстан Республикасының Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі

БҒМ

-

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

АШМ

-

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі

МТК

-

Мемлекетаралық техникалық комитет

Қаржымині

-

Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі

ЭМ

-

Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі

ҰКП

-

"Атамекен" Ұлттық кәсіпкерлер палатасы

Білім беру жобасы

-

Жетекші экспорттаушы компанияларды экспорттық қызмет негіздері мен оны жүргізуге үйрететін бағдарлама, ол Қазақстанның сыртқы экономикалық қызметі саласындағы жетекші сарапшылардың үздік практикаларын және халықаралық тәжірибені қамтиды

ҮКСНБ

-

ЕАЭО үйлестірілген (келісілген) көлік саясатын іске асырудың негізгі бағыттары мен кезеңдері

ПМ

-

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

ҚР ҮҚ

-

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

РБ

-

республикалық бюджет

Кеңес

-

Бизнес-қоғамдастықтың қатысуымен экспорттық саясат жөніндегі кеңес

СТТ

-

Саудадағы техникалық тосқауылдар жөніндегі келісім

ҚР ТК

-

Қазақстан Республикасының Техникалық комитеті

УЭО

-

Уәкілетті экономикалық оператор

      Ескерту: аббревиатуралар мен анықтамалардың толық жазылуы: