ИПС "Әділет"

Изучив практику применения судами законодательства о реабилитации и банкротстве и в целях его единообразного применения, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет дать следующие разъяснения.

1. Законодательство Республики Казахстан при проведении процедур реабилитации и банкротства основывается на Конституции Республики Казахстан (далее - Конституция) и состоит из Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – ГК), Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – ГПК), Предпринимательского кодекса Республики Казахстан (далее – Предпринимательский кодекс), Закона Республики Казахстан от 7 марта 2014 года № 176–V "О реабилитации и банкротстве" (далее – Закон), иных законов и нормативных правовых актов, устанавливающих особенности осуществления процедуры реструктуризации задолженности, реабилитационной процедуры и признания юридических лиц и индивидуальных предпринимателей (далее – должника) банкротом, ликвидации должника без возбуждения процедуры банкротства, кроме казенных предприятий и учреждений, накопительных пенсионных фондов, банков, страховых (перестраховочных) организаций.

В соответствии с пунктом 2 статьи 2 Закона, если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые предусмотрены Законом, то применяются правила международного договора.

2. Дела о применении процедур реструктуризации задолженности, реабилитации и банкротства юридических лиц и индивидуальных предпринимателей, а также их ликвидации без возбуждения процедуры банкротства, дела по спорам, возникающим в рамках проведения вышеуказанных процедур, рассматриваются судами по правилам гражданского судопроизводства с особенностями, установленными Законом.

Дела о реструктуризации задолженности, реабилитации и банкротстве индивидуальных предпринимателей и юридических лиц, а также их ликвидации без возбуждения процедуры банкротства рассматриваются в порядке особого производства. Заявления предъявляются в суд по месту нахождения должника.

Споры по искам банкротного или реабилитационного управляющих должника или предъявленные в рамках указанных процедур рассматриваются по правилам искового производства.

В соответствии с полномочиями в реабилитационной процедуре и процедуре банкротства, определенными Законом, суд, вынесший решение о применении реабилитационной процедуры или о признании должника банкротом, разрешает споры имущественного характера, по которым должник (банкрот) выступает в качестве ответчика, а также споры между участниками указанных процедур.

Дела указанной категории подсудны специализированным межрайонным экономическим судам областей, городов Алматы, Астаны и Шымкента.

Подсудность по всем иным спорам определяется ГПК.

3. Судам следует учесть, что с заявлением о применении процедуры реструктуризации задолженности вправе обратиться только должник. Заявление, поданное иным лицом, удовлетворению не подлежит.

Процедура реструктуризации задолженности не применяется в отношении должника по требованиям граждан, перед которыми он несет ответственность за причинение вреда жизни или здоровью, по оплате труда и выплате компенсаций лицам, работавшим по трудовому договору, имеет задолженности по социальным отчислениям в Государственный фонд социального страхования, по обязательным пенсионным взносам и обязательным профессиональным пенсионным взносам, по отчислениям и (или взносам) на обязательное социальное медицинское страхование, по вознаграждениям по авторским договорам.

Процедура реструктуризации задолженности применяется при совокупности следующих условий: в отношении должника не возбуждено дело о реабилитации или банкротстве; должник является временно неплатежеспособным.

Понятие временной неплатежеспособности определено пунктом 1 статьи 5-1 Закона.

Суду необходимо установить наличие временной неплатежеспособности должника, а не его несостоятельность.

По результатам рассмотрения заявления о применении процедуры реструктуризации задолженности суд выносит судебный акт в форме решения, который подлежит немедленному исполнению.

При удовлетворении заявления должника в резолютивной части решения должны быть указаны последствия применения процедуры реструктуризации, предусмотренные статьей 28-2 Закона.

В течение двух месяцев с момента вступления в законную силу решения суда должник обязан заключить со всеми кредиторами соглашение о реструктуризации задолженности, которое подписывается всеми кредиторами и должно содержать положения об условиях соглашения, порядке, способах и сроках исполнения обязательств.

Соглашение подлежит утверждению судом в соответствии с нормами статьи 28-4 Закона.

К заявлению в суд об утверждении соглашения о реструктуризации задолженности должник прилагает список всех кредиторов.

При незаключении соглашения либо непредоставлении в суд соглашения, в двухмесячный срок с момента вступления в законную силу решения суда о применении процедуры реструктуризации задолженности, процедура реструктуризации считается завершенной.

4. Согласно статье 63 Закона в судебном порядке в отношении должников может быть применена реабилитационная процедура.

Основанием для обращения должника или кредитора в суд о применении реабилитационной процедуры является такая временная неплатежеспособность должника, когда на дату подачи заявления имеется одно или несколько обстоятельств, предусмотренных подпунктами 1) и 2) пункта 1 статьи 5-1 Закона.

В силу положений статьи 21-1 ГК к должнику, зарегистрированному в качестве индивидуального предпринимателя, могут быть применены любые не противоречащие законодательству Республики Казахстан меры, направленные на восстановление его платежеспособности, с целью предотвращения прекращения его предпринимательской деятельности, которые реализуются в рамках реабилитационной процедуры.

Реабилитационная процедура может быть применена по делу о признании должника банкротом, по которому не принято решение суда о признании банкротом. В этом случае план реабилитации должен быть разработан должником совместно с кредиторами и утвержден судом в течение трех месяцев со дня вступления в законную силу решения о применении реабилитационной процедуры.

5. Подпунктом 3) статьи 1 Закона определено понятие "администратор" - временный администратор, реабилитационный, временный и банкротный управляющие, осуществляющие полномочия в соответствии с Законом в период рассмотрения дела в суде, а также проведения реабилитационной процедуры и процедуры банкротства.

Администратором назначается лицо, зарегистрированное в уполномоченном органе. Полномочия администратора подтверждаются приказом уполномоченного органа. Администратор обязан осуществлять свои полномочия по месту нахождения должника.

В качестве органа управления должника выступают:

реабилитационный управляющий (в случае его назначения в реабилитационной процедуре) или участник санации - со дня вступления в законную силу определения суда об утверждении плана реабилитации;

временный управляющий - со дня вступления в законную силу решения суда о признании должника банкротом до назначения банкротного управляющего;

банкротный управляющий - со дня его назначения.

Администратор может быть отстранен от управления делами и имуществом должника в установленном Законом порядке.

6. На основании решения собрания кредиторов управление должником в реабилитационной процедуре вправе осуществлять: 1) индивидуальный предприниматель – должник либо орган (лицо), уполномоченные собственником имущества, учредителем (участником) юридического лица – должника; 2) реабилитационный управляющий.

Под управлением должником в реабилитационной процедуре индивидуального предпринимателя понимается управление его делами и имуществом с учетом особенностей, предусмотренных нормами Закона.

Если на первом собрании кредиторов принято решение о возложении полномочий по управлению должником на реабилитационного управляющего, то его кандидатура выбирается собранием кредиторов из числа лиц, уведомления которых включены в реестр уведомлений лиц, имеющих право осуществлять деятельность администратора.

Уполномоченный орган обязан назначить реабилитационным управляющим выбранную собранием кредиторов кандидатуру в течение двух рабочих дней со дня получения протокола собрания кредиторов. В случае отказа уполномоченного органа в назначении представленной кандидатуры собрание кредиторов обязано представить другую кандидатуру для назначения реабилитационным управляющим.

В ходе реабилитационной процедуры собрание кредиторов вправе один раз изменить решение о возложении полномочий по управлению должником путем отстранения назначенных лиц в соответствии с подпунктами 1) и 2) пункта 3 статьи 69 Закона.

7. Судам следует иметь в виду, что положениями Закона предусмотрены основания для обращения в суд кредитора и должника с заявлением о признании банкротом. Основания различны в зависимости от субъекта обращения: кредитора и должника.

Согласно пункту 1 статьи 5 Закона основанием для обращения должника с заявлением в суд о признании его банкротом и ликвидации с возбуждением процедуры банкротства является его устойчивая неплатежеспособность.

Неплатежеспособность является устойчивой, если обязательства должника превышают стоимость его имущества на дату подачи заявления в суд и на начало года, в котором подано заявление, а также на начало года, предшествующего году подачи заявления, в случае, если заявление подано должником в первом квартале календарного года.

Основанием для обращения кредитора с заявлением в суд о признании должника банкротом и его ликвидации с возбуждением процедуры банкротства является неисполненное денежное обязательство должника перед кредитором на основании вступившего в законную силу судебного акта или исполнительного документа о взыскании с должника денег либо признание долга должником, если иное не установлено пунктом 2 статьи 5 Закона.

Признание долга должником может быть выражено в письменной форме в ответе на претензию; двустороннем акте сверки взаиморасчетов, подписанном уполномоченными представителями должника и кредитора и заверенном печатями сторон; гарантийном письме должника о выплате долга и др.

Основанием для обращения кредитора по налогам и таможенным платежам с заявлением в суд о признании должника банкротом и его ликвидации с возбуждением процедуры банкротства является непогашение должником суммы налоговой задолженности, а также задолженности по таможенным платежам, специальным, антидемпинговым, компенсационным пошлинам, процентам после принятия всех мер принудительного взыскания в порядке, определенном налоговым и таможенным законодательством Республики Казахстан.

8. Согласно статье 3 Закона особенности применения процедур банкротства в отношении отдельных субъектов в зависимости от их правового статуса и деятельности могут быть установлены законодательством Республики Казахстан.

Особенности ликвидации банка, страховой (перестраховочной) организации, накопительного пенсионного фонда, в случае принятия судом решения о признании банкротом, установлены банковским законодательством, законодательством о страховании и страховой деятельности, о социальной защите в области пенсионного обеспечения.

Процедура реабилитации и банкротства индивидуальных предпринимателей как субъектов предпринимательской деятельности осуществляется в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан о реабилитации и банкротстве, с учетом положений статей 21 и 21-1 ГК.

9. При принятии к рассмотрению заявлений должника или кредитора о признании должника банкротом либо о применении реабилитационной процедуры суду, исходя из учредительных документов заявителя, следует проверить, надлежащим ли лицом (органом) подписано заявление.

Заявление подписывается руководителем юридического лица (должника или кредитора), либо лицом, его заменяющим в соответствии с учредительными документами, либо должником – индивидуальным предпринимателем.

Заявление может быть подписано представителем заявителя. В этом случае, по правилам статей 60, 61 ГПК, к заявлению прилагается доверенность, предусматривающая полномочия представителя на подписание заявления и его направление в суд.

Если при принятии заявления суд установит, что оно подписано лицом, не имеющим полномочий, либо не приложены документы, подтверждающие полномочия этого лица, а также документы, предусмотренные статьями 41, 42, 44, 45 Закона, то в соответствии с пунктом 3 статьи 45-1 Закона суд возвращает заявление должника или кредитора (кредиторов) без рассмотрения.

Согласно пункту 2 статьи 45-1 Закона в случаях, когда обращение в суд с заявлением о признании банкротом является для должника обязательным в соответствии с Законом, и к заявлению не приложены необходимые документы, суд обязан принять заявление в свое производство и истребовать недостающие документы в порядке подготовки дела к судебному разбирательству.

Статьей 46 Закона предусмотрено право кредитора соединить в одном заявлении несколько требований к должнику по различным обязательствам. Требования нескольких кредиторов к одному должнику могут быть объединены в одном заявлении. Такое заявление подписывается кредиторами, объединившими свои требования.

Если заявление кредитора о признании должника банкротом поступило в суд после возбуждения дела в отношении должника на основании заявления другого кредитора, но до вынесения решения по делу, суд выносит определение о присоединении заявления к производству для одновременного рассмотрения.

В этом случае временным управляющим будет являться администратор, участвующий в гражданском деле, по которому судом вынесено определение о возбуждении дела о банкротстве ранее других аналогичных определений.

При поступлении заявления после вступления в законную силу решения суда о признании должника банкротом и его ликвидации с возбуждением процедуры банкротства суд отказывает в принятии заявления со ссылкой на подпункт 2) части первой статьи 151 ГПК.

10. Статьей 50 Закона установлен перечень наступающих для должника последствий при возбуждении судом производства по делу о реабилитации или банкротстве, в том числе – это запрет должнику, собственнику имущества, учредителю (участнику), всем органам юридического лица на использование и реализацию имущества вне рамок обычных коммерческих операций, запрет на удовлетворение требований кредиторов вне пределов процедур реабилитации и банкротства (кроме лиц, прямо указанных в законе), приостановление исполнения ранее принятых решений судов (кроме случаев, указанных в Законе).

Меры по обеспечению требований кредиторов, предусмотренные в статье 51 Закона, могут быть приняты судом только на основании заявления кредиторов, прокурора либо иных лиц, участвующих в деле.

Судом могут быть приняты не все меры обеспечения, предусмотренные статьей 51 Закона. Принимаемые меры обеспечения должны быть разумными, соответствовать целям обеспечения интересов кредиторов, сохранности имущества и не препятствовать осуществлению производственной деятельности, в том числе продолжению работ на производствах с непрерывным или сезонным циклом, связанных с жизнеобеспечением и здоровьем граждан, охраной окружающей среды, национальной безопасности.

Судам необходимо учитывать, что на основании заявления должника и копии вступившего в законную силу определения суда об утверждении плана реабилитации снимаются все ограничения и обременения на имущество должника (инкассовые распоряжения на счета должника, аресты на имущество и другое) без принятия соответствующих решений органов, их наложивших.

11. Возбуждение производства по делу о банкротстве должника (применении процедур реабилитации или реструктуризации задолженности) не является основанием для прекращения производства по делам имущественного характера, по которым должник выступает в качестве ответчика. Вопрос об исполнении этих решений, вступивших в законную силу до принятия решения о признании должника банкротом (применении реабилитационной процедуры или реструктуризации задолженности), разрешается с учетом положений статей 28-2 и 50 Закона.

Требования кредиторов, денежные обязательства перед которыми возникли как до, так и после введения процедур реабилитации или реструктуризации задолженности, рассматриваются в порядке, установленном законодательными актами Республики Казахстан.

Особенности исполнения должником решений судов, вынесенных после вступления в законную силу судебных актов об утверждении соглашения о реструктуризации задолженности, о применении реабилитационной процедуры или о признании должника банкротом, установлены положениями статей 28-5, 68, 87 Закона.

Нормы, регламентирующие последствия применения процедуры реструктуризации задолженности, утверждения судом соглашения о реструктуризации задолженности, возбуждения производства по делу о реабилитации или банкротстве, применения реабилитационной процедуры и возбуждения процедуры банкротства, предусмотренные статьями 28-2, 28-5, 50, 68 и 87 Закона, обязательны к исполнению.

12. Со дня вынесения судом решения о признании должника банкротом прекращаются все дела имущественного характера с участием банкрота, рассматриваемые в суде, если принятые по ним решения не вступили в законную силу. Имущественные требования кредиторов могут быть предъявлены банкроту только в рамках процедуры банкротства (за исключением требований по исполнению гарантий и поручительств третьих лиц, а также обращения взыскания на предмет залога в случаях, когда залогодателем выступают третьи лица), и рассматриваются судом, принявшим решение о признании должника банкротом.

Временный (банкротный) управляющий обязан известить все суды, в производстве которых находятся дела по рассмотрению имущественных требований к должнику, о признании его банкротом и направить заявления о прекращении производства по делам.

Судам следует иметь в виду, что на любой стадии проведения процедуры банкротства должник и кредиторы вправе заключить мировое соглашение.

При утверждении мирового соглашения суд выносит определение об утверждении мирового соглашения, в котором указывает, что процедура банкротства прекращается и решение о признании должника банкротом и возбуждении процедуры банкротства не подлежит исполнению.

Заявление о расторжении мирового соглашения рассматривается судом, утвердившим его.

13. Согласно пункту 1 статьи 56 Закона решение о признании должника банкротом и его ликвидации с возбуждением процедуры банкротства принимается судом с учетом заключения временного управляющего о финансовой устойчивости должника, содержащего вывод о том, что должник относится к III классу финансовой устойчивости и имеются основания для признания его банкротом; или акта о невозможности составления заключения о финансовой устойчивости должника, в случае если должником не предоставлен доступ временному управляющему к учетной документации.

Решение о применении реабилитационной процедуры принимается в соответствии с пунктом 1 статьи 59 Закона - с учетом заключения временного администратора о финансовой устойчивости должника, содержащего вывод о том, что должник относится ко II классу финансовой устойчивости и имеются основания для применения реабилитационной процедуры.

Заключение о финансовой устойчивости должника составляется временным управляющим и временным администратором по результатам сбора сведений о финансовом состоянии должника, путем расчета коэффициентов, характеризующих эффективность его финансово-хозяйственной деятельности, с учетом положений статей 49 и 49-1 Закона. Суд вправе потребовать представления письменных пояснений к заключению, в котором должны быть разъяснены показатели по всем коэффициентам на основании сведений из бухгалтерского баланса.

Судам следует учесть, что заключение временного управляющего или временного администратора является одним из доказательств по делу и подлежит оценке судом по правилам статей 64, 65 и 67 ГПК, в совокупности с другими доказательствами по делу, с учетом их относимости, допустимости и достоверности. Такое заключение не имеет для суда преимущества перед другими доказательствами.

14. В соответствии с пунктом 1 статьи 58 Закона решение об отказе в признании должника банкротом выносится судом с учетом заключения временного управляющего о финансовой устойчивости должника, предусмотренного подпунктами 1) и 2) пункта 1 статьи 49 Закона, или акта о нецелесообразности составления заключения в случае, если у должника отсутствуют другие кредиторы, кроме заявителя.

Норма подпункта 1) пункта 2 статьи 49 Закона о вынесении акта о нецелесообразности составления заключения о финансовой устойчивости должника ввиду отсутствия других кредиторов, кроме заявителя, не распространяется на случаи, когда заявителем является кредитор по налогам и таможенным платежам или кредитор, которому исполнительный документ возвращен на основании подпункта 2) пункта 1 статьи 48 Закона Республики Казахстан от 2 апреля 2010 года № 261-IV "Об исполнительном производстве и статусе судебных исполнителей".

15. Если должником не предоставлен доступ к учетной документации, то временный управляющий в соответствии с подпунктом 2) пункта 3 статьи 49 Закона составляет акт о невозможности составления заключения о финансовой устойчивости должника.

Судам следует учитывать, что в силу подпункта 1) пункта 1 статьи 88 Закона временный управляющий вправе запрашивать в государственных органах, у физических и юридических лиц информацию о должнике и его имуществе.

При этом суд должен принять решение, исходя из имеющихся в материалах дела доказательств, представленных заявителем, администратором, иными заинтересованными лицами, в том числе из содержания самого акта временного управляющего, которым должна быть дана надлежащая правовая оценка.

Решение суда о признании должника банкротом, основанное на признании им своей неплатежеспособности, должно содержать выводы о несостоятельности, сделанные на основе анализа заключения администратора, а также имеющихся данных о финансово-хозяйственной деятельности должника.

16. Заявления о банкротстве юридических лиц и индивидуальных предпринимателей рассматриваются в порядке особого производства, в связи с чем наличие либо отсутствие оснований для признания должника неплатежеспособным устанавливается на момент обращения в суд.

Отказ суда в признании должника банкротом, применении процедуры реабилитации либо прекращение производства по делу о банкротстве, процедуре реабилитации по основаниям, установленным законом (кроме прекращения производства по делу в связи с ликвидацией должника), не является основанием для отказа в приеме поступивших в последующем заявлений о признании того же должника банкротом либо применении процедуры реабилитации, поданных в связи с изменившимися обстоятельствами.

В силу положений пункта 1-1 статьи 48 Закона любой кредитор и должник, в том числе которым отказано в применении процедуры реабилитации, вправе вновь обратиться в суд о применении процедуры реабилитации по истечении двух лет со дня вступления в законную силу решения суда об отказе в применении реабилитационной процедуры или определения суда о прекращении реабилитационной процедуры. Заявление, поданное до истечения указанного срока, подлежит возвращению судом.

17. В случае если судом первой инстанции вынесено решение об отказе в применении процедуры реабилитации либо об отказе в признании должника банкротом, суды апелляционной и кассационной инстанций, исходя из полномочий, предусмотренных подпунктом 3) части первой статьи 424 и подпунктом 8) части второй статьи 451 ГПК, вправе отменить решение суда первой инстанции и не передавая дело на новое рассмотрение, вынести решение об удовлетворении заявления, возложив полномочия суда в реабилитационной процедуре и процедуре банкротства, определенных в статьях 67 и 86 Закона, на соответствующий по подсудности специализированный межрайонный экономический суд.

18. Законодательством о реабилитации и банкротстве установлена обязанность реабилитационного и банкротного управляющих по ведению реестра требований кредиторов.

Требования кредиторов к должнику должны быть заявлены не позднее чем в месячный срок с момента публикации объявления о порядке заявления требований кредиторами.

Требования кредиторов, заявленные в месячный срок, должны быть рассмотрены временным администратором или реабилитационным управляющим (в реабилитационной процедуре) либо временным или банкротным управляющим (в процедуре банкротства) в течение десяти рабочих дней с даты их заявления, и признанные требования включаются в реестр. Требование кредитора, заявленное позднее месячного срока, включается в реестр требований кредиторов, но такой кредитор лишается права голоса на собрании кредиторов до полного удовлетворения требований кредиторов, заявленных в месячный срок.

В реестр также могут быть включены требования кредиторов, заявленные ими ранее в суд с соблюдением требований частей второй и третьей пункта 2 статьи 72, пункта 3 статьи 90 Закона.

О результатах рассмотрения требований кредиторов (о признании или непризнании требования в полном объеме или в части с указанием причин непризнания) администратор (временный администратор, реабилитационный, временный и банкротный управляющие) обязан письменно уведомить каждого кредитора в день, следующий за днем принятия решения.

Решение администратора может быть обжаловано кредитором в течение десяти рабочих дней со дня получения уведомления о результатах рассмотрения требования в суд, рассматривающий дело о реабилитации или банкротстве.

Кредитор, должник, собственник имущества и участник (учредитель) юридического лица в процедуре банкротства вправе обжаловать размер и основания требований кредиторов, включенных в опубликованный реестр, в течение десяти рабочих дней со дня его опубликования.

Истечение срока является основанием для возвращения жалобы. В соответствии с положениями статьи 126 ГПК процессуальный срок может быть восстановлен судом.

19. Судам следует учесть положения пункта 4 статьи 101 Закона, согласно которым требования кредиторов первой очереди, заявленные после истечения срока, предусмотренного частью первой пункта 3 статьи 90 Закона, но до окончания расчетов со всеми кредиторами, включаются в реестр требований кредиторов в состав первой очереди и подлежат удовлетворению за счет имущественной массы.

Требования кредиторов первой очереди, заявленные после окончания расчетов со всеми кредиторами, но до утверждения ликвидационного баланса, удовлетворяются из имущества банкрота, оставшегося после удовлетворения требований кредиторов.

Администратор не вправе формировать (вести) реестр требований кредиторов на основании расшифровки кредиторской задолженности к балансу должника, поскольку это противоречит Закону и статье 8 ГК, предоставляющим гражданам и юридическим лицам по собственному усмотрению распоряжаться принадлежащими им правами, в том числе и правом на защиту. Поэтому при формировании (ведении) реестра требований кредиторов администратору необходимо проверить наличие документов, подтверждающих основание и сумму требования (заявления кредиторов, вступившие в законную силу решения судов, договоры, признание долга должником и другие).

20. В первую очередь удовлетворяются требования по возмещению вреда, причиненного жизни или здоровью; по взысканию алиментов; по оплате труда и выплате компенсаций лицам, работавшим по трудовому договору, с выплатой задолженностей по социальным отчислениям в Государственный фонд социального страхования, обязательным пенсионным взносам, обязательным профессиональным пенсионным взносам; по отчислениям и (или) взносам на обязательное социальное медицинское страхование; по выплате вознаграждений авторам за служебные изобретение, полезную модель, промышленный образец.

Погашение требований первой очереди осуществляется в порядке очередности, изложенной в пункте 2 статьи 100 Закона.

В случае недостаточности имущества для погашения требований оно распределяется пропорционально суммам требований, с соблюдением очередности, изложенной в Законе.

21. Залоговым кредитором является кредитор по обязательствам, требования которого обеспечены залогом имущества должника.

Судам следует учесть, что имущество должника может быть предоставлено в залог по обязательствам должника и/или третьих лиц.

Требования залоговых кредиторов подлежат включению в реестр требований кредиторов в составе второй очереди при наличии в имущественной массе залогового имущества, надлежаще оформленного и зарегистрированного залогового обязательства (если требуется регистрация залога имущества), и только в части, обеспеченной залогом. Требования залоговых кредиторов включают сумму основного долга, вознаграждение, пени (штрафы) в случае, если данные требования обеспечены залогом и подлежат включению в реестр требований кредиторов второй очереди.

Требования кредитора, заявляющего о включении его требований во вторую очередь, как залогового кредитора, но не представившего договор залога, оформленный в соответствии с требованиями законодательства или не прошедший регистрацию (если требуется регистрация залога имущества), учитываются в составе четвертой очереди.

Залоговый кредитор обязан в срок не позднее десяти рабочих дней со дня получения предложения банкротного управляющего о принятии заложенного имущества в натуре выразить в письменном виде согласие на принятие этого имущества или отказ от него.

Судам следует учесть, что передача залогового имущества залоговому кредитору производится только после погашения им требований кредиторов первой очереди по оплате труда и административных расходов, связанных с оценкой и содержанием залогового имущества, при условии отсутствия иного имущества должника для погашения указанных требований.

В случае отказа от принятия залогового имущества в натуре, непредоставления в установленный срок ответа на предложение временного управляющего либо непогашения в полном объеме административных расходов и требований кредиторов по оплате труда, удовлетворение требований залогового кредитора осуществляется в порядке, предусмотренном статьей 103 Закона.

22. Пунктом 4 статьи 100 Закона установлено, что в третью очередь погашаются налоговая задолженность, а также задолженность по таможенным платежам, специальным, антидемпинговым, компенсационным пошлинам, процентам.

При проверке правильности формирования реестра требований кредиторов третьей очереди, суды должны применять нормы подпункта 61) пункта 1 статьи 1 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)", согласно которому налоговая задолженность включает в себя сумму недоимки, а также неуплаченные суммы пени и штрафов.

Относительно реестра требований кредиторов четвертой очереди судам следует обратить внимание на установленный Законом порядок отдельного учета суммы обязательств должника перед кредитором, санкций за неисполнение обязательств и убытков, поскольку требования по возмещению убытков и взысканию неустоек (штрафов, пени) подлежат удовлетворению в составе пятой очереди.

23. Имущественная масса обеспечивает удовлетворение требований кредиторов, поэтому действия банкротного управляющего по формированию имущественной массы находятся, согласно Закону, под контролем собрания кредиторов.

Банкротный управляющий не вправе самостоятельно, без решения собрания кредиторов, устанавливать порядок оценки и реализации имущества.

Имущественная масса формируется банкротным управляющим в порядке, предусмотренном статьей 96 Закона.

К обязанностям банкротного управляющего отнесено, в том числе, выявление сделок, совершенных должником при обстоятельствах, указанных в статье 7 Закона, и принятие мер к возврату имущества должника.

Банкротный управляющий вправе обратиться в суд с иском о признании недействительной реорганизации юридического лица-должника, совершенной путем присоединения, разделения или выделения в течение трех лет до возбуждения дела о банкротстве (реабилитации) и приведшей к незаконному выводу активов.

Формирование состава имущественной массы в реабилитационной процедуре осуществляется аналогично, как и в процедуре банкротства.

24. Согласно пункту 1 статьи 7 Закона сделки признаются недействительными, если они совершены должником или уполномоченным им лицом в течение трех лет до возбуждения дела о банкротстве и (или) реабилитации, если иное не предусмотрено Законом, при наличии оснований, предусмотренных гражданским законодательством Республики Казахстан и Законом.

В пункте 2 статьи 7 Закона перечислены специальные основания недействительности сделок, кроме предусмотренных ГК.

Судам следует учесть, что по искам банкротных и реабилитационных управляющих о признании сделок недействительными основаниями таких требований могут быть приведены как специальные основания, предусмотренные пунктом 2 статьи 7 Закона, так и общие, предусмотренные статьями 158, 159, 160 ГК.

Установленный пунктом 1 статьи 7 Закона трехгодичный срок распространяется и на требования о признании сделок недействительными, предъявленные по основаниям, предусмотренным статьями 158, 159, 160 ГК.

25. В силу пункта 3 статьи 7 Закона при выявлении сделок, совершенных при обстоятельствах, указанных в пунктах 1 и 2 статьи 7 Закона, администратор обязан (в том числе по ходатайству кредитора, выявившего сделку) обратиться в суд с заявлением о признании таких сделок недействительными в течение десяти рабочих дней со дня выявления.

Десятидневный срок для обращения в суд с иском не является пресекательным и его истечение не влечет отказ в иске, а также не лишает администратора права на обращение в суд за защитой нарушенных или оспариваемых законных прав в интересах кредиторов в пределах трехлетнего срока исковой давности.

26. В соответствии с пунктом 3 статьи 44 ГК учредитель (участник) и (или) должностное лицо, признанные виновными в преднамеренном банкротстве в порядке производства по делам об административных правонарушениях или уголовного судопроизводства, при недостаточности средств у юридического лица по результатам процедуры банкротства несут перед кредиторами субсидиарную ответственность.

Согласно пункту 1 статьи 6 Закона учредитель (участник) и (или) должностное лицо, признанные виновными в преднамеренном банкротстве в порядке производства по делу об административном правонарушении или уголовного судопроизводства, несут субсидиарную ответственность перед кредиторами принадлежащим им имуществом в размере, определяемом в соответствии с пунктом 3 статьи 96 Закона.

В случае признания виновными в преднамеренном банкротстве в порядке производства по делу об административном правонарушении или уголовного судопроизводства двух и более лиц, такие лица несут ответственность солидарно.

Вместе с тем, в силу пункта 2 статьи 6 Закона, банкротный управляющий в течение десяти рабочих дней со дня вступления в законную силу судебного акта о привлечении учредителя (участника) и (или) должностного лица к уголовной или административной ответственности обязан обратиться в суд с иском к такому лицу о привлечении его к субсидиарной ответственности и взыскании сумм в размере, определяемом в соответствии с пунктом 3 статьи 96 Закона.

При этом администратор должен действовать в интересах всех кредиторов. Предъявление требований отдельными кредиторами в своих интересах не допускается. Кредитор вправе обратиться в суд с иском после завершения процедуры банкротства.

Разъяснить судам, что в случае, если единственным кредитором должника является орган государственных доходов, то правом на взыскание ущерба, причиненного виновными действиями учредителя (участника) и (или) должностного лица, также обладает орган государственных доходов, требования которого остались неудовлетворенными из-за недостатка имущества банкрота по результатам процедуры банкротства.

Десятидневный срок, предусмотренный пунктом 2 статьи 6 Закона для обращения в суд с иском о привлечении к субсидиарной ответственности учредителя (участника) и (или) должностного лица должника не является пресекательным и его истечение не влечет отказ в иске, а также не лишает администратора права на обращение в суд с иском о привлечении к субсидиарной ответственности и взыскании сумм требований кредиторов.

Обратить внимание судов, что также подлежат рассмотрению исковые заявления администратора (и кредиторов - после завершения процедуры банкротства) о привлечении к субсидиарной ответственности учредителя (участника) и (или) должностного лица должника на основании постановления органа уголовного преследования о прекращении производства по делу по нереабилитирующему основанию.

Судам следует учесть, что иски о привлечении учредителя (участника) и (или) должностного лица должника к субсидиарной ответственности и о взыскании сумм требований кредиторов по основаниям, предусмотренным пунктом 1 статьи 6 Закона, подлежат рассмотрению с соблюдением требований, предусмотренных частями третьей, четвертой и пятой статьи 76 ГПК, при наличии вступивших в законную силу приговоров суда, соответствующих постановлений органа уголовного преследования или суда по делу об административном правонарушении.

27. В соответствии с пунктом 2 статьи 44 ГК учредитель (участник) юридического лица или собственник его имущества не отвечает по его обязательствам, а юридическое лицо не отвечает по обязательствам учредителя (участника) юридического лица или собственника его имущества, за исключением случаев, предусмотренных ГК, иными законодательными актами либо учредительными документами юридического лица.

Гражданским кодексом не исключены случаи наличия в нормах иных законодательных актов оснований для ответственности учредителя (участника) юридического лица или собственника его имущества.

При рассмотрении дел данной категории судам необходимо исходить из того, что помимо ответственности учредителя (участника) или собственника имущества должника за преднамеренное банкротство, также предусмотрена ответственность должностных лиц банкрота за невыполнение требований, предусмотренных пунктом 2 статьи 11 Закона, при наступлении неплатежеспособности.

В случае недостаточности имущества должника для удовлетворения требований всех кредиторов в полном объеме, должностные лица, нарушившие требования, предусмотренные подпунктами 1), 2), 7) и 8) пункта 2 статьи 11 Закона, солидарно несут субсидиарную ответственность в соответствии с законами Республики Казахстан в размере обязательств банкрота перед кредиторами, оставшихся неисполненными по результатам процедуры банкротства.

28. Пунктом 1 статьи 357 ГК предусмотрено условие для привлечения к субсидиарной ответственности, согласно которому до предъявления требований к лицу, которое в соответствии с законодательством или условиями обязательства несет ответственность дополнительно к ответственности другого лица, являющегося основным должником (субсидиарную ответственность), кредитор должен предъявить требование к основному должнику.

Если основной должник отказался удовлетворить или не исполнил полностью требование кредитора или кредитор не получил от него в разумный срок ответа на предъявленное требование, это требование в неисполненной части может быть предъявлено лицу, несущему субсидиарную ответственность.

При рассмотрении дел данной категории судам необходимо исходить из того, что согласно положениям статей 72, 90 Закона в ходе проведения процедур реабилитации и банкротства администратором на основании предъявленных кредиторами требований о включении их сумм задолженности формируется реестр требований кредиторов должника.

Обратить внимание судов на то, что требование, предусмотренное пунктом 1 статьи 357 ГК, подлежит исполнению кредиторами в ходе формирования администратором реестра требований кредиторов должника. Соответственно, повторное его исполнение в ходе предъявления банкротным управляющим иска о привлечении учредителя (участника) и (или) должностного лица должника к субсидиарной ответственности и взыскании суммы ущерба, не требуется.

29. Согласно пункту 1 статьи 110 Закона, после удовлетворения требований кредиторов банкротный управляющий представляет в суд согласованный с собранием кредиторов заключительный отчет о своей деятельности с приложением ликвидационного баланса и отчета об использовании имущества, оставшегося после удовлетворения требований кредиторов.

Отсутствие окончательного процессуального решения органа уголовного преследования по заключению о преднамеренном банкротстве не является самостоятельным основанием для отказа в утверждении заключительного отчета.

Истечение пятилетнего срока проведения процедуры банкротства не освобождает администратора от обязанности обращения в суд с заявлением об утверждении заключительного отчета.

Заключительный отчет банкротного управляющего, при отсутствии согласования собранием кредиторов, представляется в суд на утверждение. Обоснованность отказа в согласовании заключительного отчета подлежит оценке в рамках рассмотрения судом заявления об утверждении отчета.

30. Административные расходы в банкротном (реабилитационном) производстве согласно положениям статей 1 и 100 Закона включают все расходы по инициированию и проведению процедур банкротства (реабилитации), в том числе и суммы вознаграждения администратора. Административные расходы покрываются вне очереди за счет имущества банкрота.

Обратить внимание судов, что согласно статье 20 ГК гражданин отвечает по своим обязательствам всем принадлежащим ему имуществом, за исключением имущества, на которое в соответствии с законодательными актами не может быть обращено взыскание.

Под имуществом банкрота – индивидуального предпринимателя следует понимать личное имущество индивидуального предпринимателя, в том числе денежные средства, находящиеся на банковских счетах физического лица.

Контроль за целевым использованием средств, предназначенных для покрытия административных расходов, осуществляется комитетом кредиторов.

Нецелевое использование, а также перерасход лимита средств на административные расходы, является основанием для отстранения банкротного (реабилитационного) управляющего от управления имуществом и делами должника, а также для привлечения его к ответственности в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

31. Пунктом 1 статьи 84 Закона предусмотрен срок проведения процедуры банкротства, который составляет девять месяцев и может быть продлен собранием кредиторов до двух лет.

В тех случаях, когда по делу имеются одно или несколько оснований для продления срока проведения процедуры банкротства, предусмотренных пунктом 2 статьи 84 Закона, допускается повторное продление срока проведения процедуры банкротства, с учетом которого общий срок проведения такой процедуры не должен превышать пяти лет.

32. Признать утратившими силу:

1) нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 2 октября 2015 года № 5 "О практике применения законодательства о реабилитации и банкротстве";

2) пункт 22 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 31 марта 2017 года № 2 "О внесении изменений и дополнений в некоторые нормативные постановления Верховного Суда Республики Казахстан по гражданскому и гражданскому процессуальному законодательству";

3) пункт 13 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 20 апреля 2018 года № 7 "О внесении изменений и дополнений в некоторые нормативные постановления Верховного Суда Республики Казахстан по гражданскому и гражданскому процессуальному законодательству".

33. Согласно статье 4 Конституции настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня первого официального опубликования.

Председатель Верховного Суда Республики Казахстан	А. Мергалиев
Судья Верховного Суда Республики Казахстан, секретарь пленарного заседания	Г. Альмагамбетова

Соттардың оңалту және банкроттық туралы заңнаманы қолдану практикасын зерделеп және оны біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы мынадай түсініктемелер беруге қаулы етеді.

1. Қазақстан Республикасының заңнамасы оңалту және банкроттық рәсімдерін жүргізу кезінде Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі – Конституция) негізделеді және Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінен (бұдан әрі – АК), Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінен (бұдан әрі – АПК), Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінен (бұдан әрі – Кәсіпкерлік кодекс), "Оңалту және банкроттық туралы" Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 7 наурыздағы № 176-V Заңынан (бұдан әрі – Заң), қазыналық кәсiпорындар мен мекемелерден, жинақтаушы зейнетақы қорларынан, банктерден, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарынан басқа, заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлердің (бұдан әрі – борышкер) берешегін қайта құрылымдау рәсімін, оларды оңалту рәсімін жүзеге асыру және банкрот деп тану, борышкерді банкроттық рәсімін қозғамай тарату ерекшеліктерін белгілейтін өзге де заңдар мен нормативтік құқықтық актілерден тұрады.

Заңның 2-бабының 2-тармағына сәйкес, егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта Заңда көзделгендегіден өзгеше қағидалар белгіленсе, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.

2. Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлердің берешегін қайта құрылымдау, оларды оңалту және олардың банкроттығы, сондай-ақ оларды банкроттық рәсімін қозғамай тарату рәсімдерін қолдану туралы істерді, жоғарыда көрсетілген рәсімдерді жүргізу шеңберінде туындайтын даулар бойынша істерді соттар Заңда белгіленген ерекшеліктерімен азаматтық сот ісін жүргізу қағидалары бойынша қарайды.

Дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың берешегін қайта құрылымдау, оңалту және банкроттығы туралы, сондай-ақ оларды банкроттық рәсімін қозғамай тарату туралы істер ерекше іс жүргізу тәртібімен қаралады. Өтініштер сотқа борышкердің орналасқан жері бойынша ұсынылады.

Борышкердің банкроттықты немесе оңалтуды басқарушыларының талап қоюларына немесе көрсетілген рәсімдер шеңберінде қойылған талап қоюларға қатысты даулар талап қою ісін жүргізу қағидалары бойынша қаралады.

Заңда айқындалған оңалту рәсіміндегі және банкроттық рәсіміндегі өкілеттіктерге сәйкес оңалту рәсімдерін қолдану туралы немесе борышкерді банкрот деп тану туралы шешім шығарған сот борышкер (банкрот) жауапкер ретінде болатын мүліктік сипаттағы дауларды, сондай-ақ көрсетілген рәсімдерге қатысушылар арасындағы дауларды шешеді.

Аталған санаттағы істер соттылығы бойынша облыстардың, Алматы, Астана және Шымкент қалаларының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттарында қаралуға жатады.

Барлық өзге де даулар бойынша соттылық АПК-де айқындалады.

3. Соттар берешекті қайта құрылымдау рәсімін қолдану туралы өтінішпен борышкер ғана жүгінуге құқылы екенін ескеруі керек. Өзге тұлға берген өтініш қанағаттандырылуға жатпайды.

Берешекті қайта құрылымдау рәсімі азаматтардың талаптары бойынша олардың алдында өміріне немесе денсаулығына зиян келтіргені үшін, еңбек шарты бойынша жұмыс iстеген тұлғаларға еңбекақы мен өтемақыларды төлеу бойынша жауапты болатын, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар бойынша, міндетті зейнетақы жарналары және міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары бойынша, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға аударымдар және (немесе жарналар) бойынша, авторлық шарттар бойынша сыйақылар бойынша берешегі бар борышкерге қатысты қолданылмайды.

Берешекті қайта құрылымдау рәсімі мынадай шарттардың жиынтығында: борышкерге қатысты оңалту немесе банкроттық туралы іс қозғалмағанда; борышкер уақытша төлемге қабілетсіз болғанда қолданылады.

Уақытша төлем қабілетсіздігі ұғымы Заңның 5-1-бабының 1-тармағында айқындалған.

Сот борышкердің дәрменсіздігін емес, оның уақытша төлемге қабілетсіз болуын анықтауы қажет.

Берешекті қайта құрылымдау рәсімін қолдану туралы өтінішті қарау нәтижелері бойынша сот шешім нысанындағы сот актісін шығарады, ол дереу орындалуға жатады.

Борышкердің өтініші қанағаттандырылған кезде шешімнің қарар бөлігінде Заңның 28-2-бабында көзделген қайта құрылымдау рәсімін қолданудың салдары көрсетілуге тиіс.

Сот шешімі заңды күшіне енген кезден бастап екі ай ішінде борышкер барлық кредиторлармен берешекті қайта құрылымдау туралы келісім жасасуға міндетті, оған барлық кредиторлар қол қояды және онда келісімнің шарттары, міндеттемелерді орындау тәртібі, тәсілдері мен мерзімдері туралы ережелер қамтылуға тиіс.

Келісімді сот Заңның 28-4-бабының нормаларына сәйкес бекітуге тиіс.

Борышкер берешекті қайта құрылымдау туралы келісімді бекіту туралы сотқа берген өтінішке барлық кредиторлардың тізімін қоса береді.

Келісім жасалмаған не берешекті қайта құрылымдау рәсімін қолдану туралы сот шешімі заңды күшіне енген кезден бастап екі ай мерзімде келісім сотқа ұсынылмаған кезде берешекті қайта құрылымдау рәсімі аяқталды деп есептеледі.

4. Заңның 63-бабына сәйкес борышкерлерге қатысты сот тәртібімен оңалту рәсімі қолданылуы мүмкін.

Өтініш беру күніне Заңның 5-1-бабы 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көзделген бір немесе бірнеше мән-жайлар болған кезде борышкердің немесе кредитордың оңалту рәсімін қолдану туралы сотқа жүгінуі үшін борышкердің уақытша төлем қабілетсіздігі негіз болып табылады.

АК-нің 21-1-бабының ережелеріне орай дара кәсіпкер ретінде тіркелген борышкерге оның кәсіпкерлік қызметін тоқтатуын болғызбау мақсатында оның төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге бағытталған, оңалту рәсімі шеңберінде іске асырылатын Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін кез келген шаралар қолданылуы мүмкін.

Оңалту рәсімі банкрот деп тану туралы сот шешімі қабылданбаған борышкерге қатысты оны банкрот деп тану туралы іс бойынша қолданылуы мүмкін. Бұл жағдайда оңалту жоспарын борышкер кредиторлармен бірлесіп әзірлеуге және сот оңалту рәсімін қолдану туралы шешім заңды күшіне енген күннен бастап үш ай ішінде бекітуге тиіс.

5. Заңның 1-бабының 3) тармақшасында "әкімші" ұғымы - істі сотта қарау, сондай-ақ оңалту рәсімін және банкроттық рәсімін жүргізу кезеңінде осы Заңға сәйкес өкілеттіктерді жүзеге асыратын уақытша әкімші, оңалтуды, уақытша және банкроттықты басқарушылар деп айқындалған.

Уәкілетті органда тіркелген тұлға әкімші болып тағайындалады. Әкімшінің өкілеттіктері уәкілетті органның бұйрығымен расталады. Әкімші өзінің өкілеттіктерін борышкердің орналасқан жері бойынша жүзеге асыруға міндетті.

Борышкердің басқару органы ретінде:

оңалтуды басқарушы (ол оңалту рәсімінде тағайындалған жағдайда) немесе санацияға қатысушы – оңалту жоспарын бекіту туралы сот ұйғарымы заңды күшіне енген күнінен бастап;

уақытша басқарушы – борышкерді банкрот деп тану туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап банкроттықты басқарушы тағайындалғанға дейін;

банкроттықты басқарушы – ол тағайындалған күннен бастап болады.

Әкімші борышкердің істері мен мүлкін басқарудан Заңда белгіленген тәртіппен шеттетілуі мүмкін.

6. Оңалту рәсімінде борышкерді басқару кредиторлар жиналысының шешімі негізінде: 1) борышкер – дара кәсіпкер не борышкер – заңды тұлға мүлкінің меншік иесі, құрылтайшысы (қатысушысы) уәкілеттік берген орган (тұлға); 2) оңалтуды басқарушы жүзеге асыруға құқылы.

Дара кәсіпкерді оңалту рәсімінде борышкерді басқару деп оның істері мен мүлкін Заң нормаларында көзделген ерекшеліктерді ескере отырып басқару түсініледі.

Егер кредиторлардың алғашқы жиналысында борышкерді басқару жөніндегі өкілеттіктерді оңалтуды басқарушыға жүктеу туралы шешім қабылданса, онда оның кандидатурасын кредиторлар жиналысы хабарламалары әкімшінің қызметін жүзеге асыруға құқығы бар тұлғалардың хабарламалар тізіліміне енгізілген тұлғалар арасынан таңдайды.

Уәкілетті орган кредиторлар жиналысының хаттамасын алған күннен бастап екі жұмыс күні ішінде кредиторлар жиналысы таңдаған кандидатураны оңалтуды басқарушы етіп тағайындауға міндетті. Уәкілетті орган ұсынылған кандидатураны тағайындаудан бас тартқан жағдайда кредиторлар жиналысы оңалтуды басқарушы етіп тағайындау үшін басқа кандидатураны ұсынуға міндетті.

Оңалту рәсімі барысында кредиторлар жиналысы Заңның 69-бабы 3-тармағының 1) және 2) тармақшаларына сәйкес тағайындалған адамдарды шеттету жолымен борышкерді басқару жөніндегі өкілеттіктерді жүктеу туралы шешімді бір рет өзгертуге құқылы.

7. Соттар Заңның ережелерінде кредитор мен борышкердің банкрот деп тану туралы өтінішпен сотқа жүгіну үшін негіздер көзделгенін ескеруі тиіс. Өтініш берген субъектіге: кредитор мен борышкерге байланысты негіздер әртүрлі болады.

Заңның 5-бабының 1-тармағына сәйкес борышкердің орнықты төлем қабілетсіздігі оның өзін банкрот деп тану және банкроттық рәсімін қозғай отырып тарату туралы өтінішпен сотқа жүгінуіне негіз болып табылады.

Егер борышкердің міндеттемелері сотқа өтініш берілген күнге және өтініш берілген жылдың басына, сондай-ақ егер борышкер өтінішті күнтізбелік жылдың бірінші тоқсанында берген жағдайда, өтініш берілген жылдың алдындағы жылдың басына оның мүлкінің құнынан асып кетсе, төлем қабілетсіздігі орнықты болып табылады.

Егер Заңның 5-бабының 2-тармағында өзгеше белгіленбесе, заңды күшіне енген сот актісі немесе борышкерден ақшаны өндіріп алу туралы атқарушылық құжат негізінде борышкердің кредитор алдындағы орындалмаған ақшалай міндеттемесі не борышкердің борышын мойындауы кредитордың борышкерді банкрот деп тану және банкроттық рәсімін қозғай отырып оны тарату туралы өтінішпен сотқа жүгінуі үшін негіз болып табылады.

Борышкердің борышты мойындауы жазбаша нысанындағы жауабында; борышкер мен кредитордың уәкілетті өкілдері қол қойған және тараптардың мөрлерімен расталған өзара есеп айырысулардың екіжақты салыстырып тексеру актісінде; борышкердің борышты төлегені туралы кепілхатта білдірілуі мүмкін.

Борышкердің салықтық берешек сомасын, сондай-ақ кедендік төлемдер, арнайы, демпингке қарсы, өтемақы баждары, пайыздар бойынша берешекті Қазақстан Республикасының салық және кеден заңнамасында айқындалған тәртіппен мәжбүрлеп өндіріп алудың барлық шарасы қабылданғаннан кейін өтемеуі кредитордың салықтық және кедендік төлемдер бойынша борышкерді банкрот деп тану және банкроттық рәсімін қозғай отырып, оны тарату туралы өтінішпен сотқа жүгінуі үшін негіз болып табылады.

8. Заңның 3-бабына сәйкес жекелеген шаруашылық жүргізуші субъектілерге қатысты банкроттық рәсімдерін қолдану ерекшеліктері олардың құқықтық мәртебесі мен қызметіне байланысты Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленуі мүмкін.

Сот банкрот деп тану туралы шешім қабылдаған жағдайда банкті, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымын, жинақтаушы зейнетақы қорын тарату ерекшеліктері банк заңнамасында, сақтандыру және сақтандыру қызметі туралы, зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы әлеуметтік қорғау туралы заңнамада белгіленген.

Дара кәсіпкерлерді кәсіпкерлік қызмет субъектілері ретінде оңалту және олардың банкроттық рәсімі АК-нің 21 және 21-1-баптарының ережелерін ескере отырып, Қазақстан Республикасының оңалту және банкроттық туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

9. Борышкердiң немесе кредитордың борышкерді банкрот деп тану не оңалту рәсімін қолдану туралы өтініштерін қарауға қабылдау кезінде сот өтініш берушінің құрылтай құжаттарының негізінде өтінішке тиiстi адамның (органның) қол қойған-қоймағанын тексеруі керек.

Өтінішке заңды тұлғаның (борышкердің немесе кредитордың) басшысы не құрылтай құжаттарына сәйкес оны алмастыратын тұлға не борышкер – дара кәсіпкер қол қояды.

Өтініш берушінің өкілі өтінішке қол қоя алады. Бұл жағдайда АПК-нің 60, 61-баптарының қағидалары бойынша өтінішке өкілдің қол қоюға және оны сотқа жіберуге өкілеттігін көздейтін сенімхат қоса беріледі.

Егер өтінішті қабылдаған кезде сот оған өкілеттігі жоқ адам қол қойғанын не осы адамның өкілеттігін растайтын құжаттар, сондай-ақ Заңның 41, 42, 44, 45-баптарында көзделген құжаттар қоса берілмегенін анықтаса, онда Заңның 45-1-бабының 3-тармағына сәйкес сот борышкердің немесе кредитордың (кредиторлардың) өтінішін қараусыз қайтарады.

Заңның 45-1-бабының 2-тармағына сәйкес борышкер үшiн банкрот деп тану туралы өтiнiшпен сотқа жүгiну осы Заңға сәйкес мiндеттi болып табылатын және қажеттi құжаттар өтiнiшке қоса берілмеген жағдайларда, сот өтінішті өзінің іс жүргізуіне қабылдауға және жетіспейтін құжаттарды істі сот талқылауына дайындау тәртібімен талап етуге міндетті.

Заңның 46-бабында кредитордың әртүрлi мiндеттемелер бойынша борышкерге қойылған бiрнеше талапты бiр өтiнiшке бiрiктiруге құқығы көзделген. Бірнеше кредитордың бір борышкерге талаптары бір өтініште біріктірілуі мүмкін. Мұндай өтінішке өз талаптарын біріктірген кредиторлар қол қояды.

Егер борышкердi банкрот деп тану туралы кредитордың өтініші сотқа басқа кредитордың өтінішінің негізiнде борышкерге қатысты iс қозғалғаннан кейiн, бірақ іс бойынша шешім шығарылғанға дейін келiп түссе, сот өтінішті бiр мезгілде қарау үшiн қозғалған іске қосу туралы ұйғарым шығарады.

Бұл жағдайда сот банкроттық туралы істі басқа да осыған ұқсас ұйғарымдардан бұрын қозғау туралы ұйғарым шығарған азаматтық іске қатысушы әкімші уақытша басқарушы болып табылады.

Борышкерді банкрот деп тану және банкроттық рәсімін қозғай отырып, оны тарату туралы сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін өтініш түскен кезде сот АПК-нің 151-бабы бірінші бөлігінің 2) тармақшасына сілтеме жасай отырып, өтінішті қабылдаудан бас тартады.

10. Заңның 50-бабында сот оңалту немесе банкроттық туралы іс қозғаған кезде борышкер үшін туындайтын салдарлардың тізбесі белгіленген, оның ішінде – борышкерге, мүліктің меншік иесіне, құрылтайшысына (қатысушысына), заңды тұлғаның барлық органдарына мүлікті кәдімгі коммерциялық операциялар шеңберінен тыс пайдалануға және өткізуге тыйым салу, кредиторлардың оңалту және банкроттық рәсімдерінің шегінен тыс талаптарын қанағаттандыруға (заңда тікелей көрсетілген тұлғалардан басқа) тыйым салу, бұрын қабылданған сот шешімдерін орындауды (Заңда көрсетілген жағдайларды қоспағанда) тоқтата тұру.

Кредиторлардың Заңның 51-бабында көзделген талаптарын қамтамасыз ету жөніндегі шараларды сот кредиторлардың, прокурордың және іске қатысатын өзге де адамдардың өтініші негізінде ғана қабылдауы мүмкін.

Сот Заңның 51-бабында көзделген барлық қамтамасыз ету шараларын қабылдамауы мүмкін. Қабылданатын қамтамасыз ету шаралары ақылға қонымды болуға, кредиторлардың мүдделерін, мүліктің сақталуын қамтамасыз ету мақсаттарына сәйкес келуге және өндірістік қызметті жүзеге асыруға, оның ішінде азаматтардың тыныс-тіршілігін қамтамасыз етуге және денсаулығына, қоршаған ортаны қорғауға, ұлттық қауіпсіздікке байланысты үздіксіз немесе маусымдық циклді өндірістерде жұмыстардың жалғасуына кедергі келтірмеуге тиіс.

Соттар борышкердің өтініші мен соттың оңалту жоспарын бекіту туралы заңды күшіне енген ұйғарымының көшірмесі негізінде борышкердің мүлкіне қойылған барлық шектеулер мен ауыртпалықтар (борышкердің шоттарына инкассалық өкімдер, мүлікке тыйым салулар және басқасы) оларды қойған органдардың тиісті шешімдер қабылдауынсыз алып тасталатынын ескеруі қажет.

11. Борышкердің банкроттығы туралы іс бойынша іс жүргізуді қозғау (берешекті оңалту немесе қайта құрылымдау рәсімдерін қолдану) борышкер жауапкер ретінде болатын мүліктік сипаттағы істер бойынша іс жүргізуді тоқтату үшін негіз болып табылмайды. Борышкерді банкрот деп тану (оңалту рәсімін қолдану немесе берешекті қайта құрылымдау) туралы шешім қабылданғанға дейін заңды күшіне енген осы шешімдердің орындалуы туралы мәселе Заңның 28-2 және 50-баптарының ережелерін ескере отырып шешіледі.

Оңалту немесе берешекті қайта құрылымдау рәсімдерін енгізгенге дейін де, енгізілгеннен кейін де өздерінің алдында ақшалай міндеттемелері туындаған кредиторлардың талаптары Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген тәртіппен қаралады.

Борышкердің берешекті қайта құрылымдау туралы келісімді бекіту, оңалту рәсімін қолдану туралы немесе борышкерді банкрот деп тану туралы туралы сот актілері заңды күшіне енгеннен кейін шығарылған сот шешімдерін орындау ерекшеліктері Заңның 28-5, 68, 87-баптарының ережелерінде белгіленген.

Заңның 28-2, 28-5, 50, 68 және 87-баптарында көзделген берешекті қайта құрылымдау рәсімін қолданудың, соттың берешекті қайта құрылымдау туралы келісімді бекітуінің, оңалту немесе банкроттық туралы іс бойынша іс жүргізуді қозғаудың, оңалту рәсімін қолданудың және банкроттық рәсімін қозғаудың салдарларын регламенттейтін нормалар орындалуға міндетті.

12. Сот борышкерді банкрот деп тану туралы шешім шығарған күннен бастап, егер олар бойынша қабылданған шешімдер заңды күшіне енбесе, сотта банкроттың қатысуымен қаралатын мүліктік сипаттағы барлық істер тоқтатылады. Кредиторлардың мүліктік талаптары банкротқа банкроттық рәсімінің шеңберінде ғана қойылуы мүмкін (үшінші тұлғалардың кепілдіктері мен кепілгерліктерін орындау жөніндегі талаптарды, сондай-ақ үшінші тұлғалар кепіл беруші болған жағдайларда кепіл нысанасына өндіріп алуды қоспағанда) және оларды борышкерді банкрот деп тану туралы шешім қабылдаған сот қарайды.

Уақытша (банкроттықты) басқарушы борышкерге қойылатын мүліктік талаптарды қарау жөніндегі істерді жүргізіп жатқан барлық соттарды оны банкрот деп тану туралы хабардар етуге және істер бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы өтініш жіберуге міндетті.

Соттар банкроттық рәсімін жүргізудің кез келген сатысында борышкер мен кредиторлардың бітімгершілік келісім жасасуға құқылы екенін ескергені жөн.

Бітімгершілік келісімді бекіту кезінде сот бітімгершілік келісімді бекіту туралы ұйғарым шығарады, онда банкроттық рәсімі тоқтатылатынын және борышкерді банкрот деп тану және банкроттық рәсімін қозғау туралы шешім орындалуға жатпайтынын көрсетеді.

Бітімгершілік келісімді бұзу туралы өтінішті оны бекіткен сот қарайды.

13. Заңның 56-бабының 1-тармағына сәйкес борышкерді банкрот деп тану және банкроттық рәсімін қозғай отырып, оны тарату туралы шешімді сот уақытша басқарушының борышкердің қаржылық орнықтылығы туралы борышкердің қаржылық орнықтылықтың ІІІ сыныбына жатқызылатыны және оны банкрот деп тану үшін негіздер бар екендігі туралы тұжырымды қамтитын қорытындысын; немесе, егер борышкер уақытша басқарушыға есепке алу құжаттамасына қол жеткізуге рұқсат бермеген жағдайда, борышкердің қаржылық орнықтылығы туралы қорытынды жасаудың мүмкін еместігі туралы актіні ескере отырып қабылдайды.

Оңалту рәсімін қолдану туралы шешім Заңның 59-бабының 1-тармағына сәйкес – уақытша әкімшінің борышкердің қаржылық орнықтылықтың II сыныбына жатқызылатыны және оңалту рәсімін қолдану үшін негіздер бар екендігі туралы тұжырымды қамтитын борышкердің қаржылық орнықтылығы туралы қорытындысы ескеріле отырып қабылданады.

Борышкердің қаржылық орнықтылығы туралы қорытындыны уақытша басқарушы және уақытша әкімші борышкердің қаржылық жағдайы туралы мәліметтерді жинау нәтижелері бойынша Заңның 49 және 49-1-баптарының ережелерін ескере отырып, оның қаржы-шаруашылық қызметінің тиімділігін сипаттайтын коэффициенттерді есептеу арқылы жасайды. Сот қорытындыға жазбаша түсініктемелер беруді талап етуге құқылы, онда бухгалтерлік баланстан алынған мәліметтер негізінде барлық коэффициенттер бойынша көрсеткіштер түсіндірілуге тиіс.

Соттар уақытша басқарушының немесе уақытша әкімшінің қорытындысы іс бойынша дәлелдемелердің бірі болып табылатынын және іс бойынша басқа дәлелдемелердің жиынтығымен бірге олардың қатыстылығы, жол берілетіндігі мен анықтығы ескеріле отырып, АПК-нің 64, 65 және 67-баптарының қағидалары бойынша соттың бағалауына жататынын ескеруі керек. Мұндай қорытындының сот үшін басқа дәлелдемелерден артықшылығы жоқ.

14. Заңның 58-бабының 1-тармағына сәйкес борышкерді банкрот деп танудан бас тарту туралы шешімді сот уақытша басқарушының Заңның 49-бабы 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көзделген борышкердің қаржылық орнықтылығы туралы қорытындысын немесе, егер борышкерде өтініш берушіден бөлек, басқа кредиторлар болмаса, қорытынды жасаудың орынсыздығы туралы актіні ескере отырып қабылдайды.

Өтініш берушіден бөлек, басқа кредиторлар болмауына орай борышкердің қаржылық орнықтылығы туралы қорытынды жасалмау туралы Заңның 49-бабы 2-тармағы 1) тармақшасының нормасы өтініш беруші салық және кедендік төлемдер бойынша кредитор немесе "Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы" 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 261-IV Қазақстан Республикасы Заңының 48-бабы 1-тармағының 2) тармақшасы негізінде атқарушылық құжат қайтарылған кредитор болып табылатын жағдайларға қолданылмайды.

15. Егер борышкер есепке алу құжаттамасына қолжетімділікті қамтамасыз етпесе, онда уақытша басқарушы Заңның 49-бабы 3-тармағының 2) тармақшасына сәйкес борышкердің қаржылық орнықтылығы туралы қорытынды жасаудың мүмкін еместігі туралы акт жасайды.

Соттар уақытша басқарушының Заңның 88-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сай мемлекеттік органдардан, жеке және заңды тұлғалардан борышкер және оның мүлкі туралы ақпаратты сұратуға құқылы екенін ескеруі тиіс.

Бұл ретте сот іс материалдарындағы өтініш беруші, әкімші, өзге де мүдделі тұлғалар ұсынған дәлелдемелерді, оның ішінде тиісті құқықтық баға берілуге тиіс уақытша басқарушы актісінің мазмұнын негізге алып шешім қабылдауға тиіс.

Борышкердің өзінің төлем қабілетсіздігін тануына негізделген, оны банкрот деп тану туралы сот шешімі әкімшінің қорытындысын талдау, сондай-ақ борышкердің қаржы-шаруашылық қызметі туралы қолда бар деректер негізінде жасалған дәрменсіздік туралы тұжырымдарды қамтуға тиіс.

16. Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлердің банкроттығы туралы өтініштер ерекше іс жүргізу тәртібімен қаралады, сондықтан борышкердің төлем қабілетсіздігін тану үшін негіздердің болуы не болмауы сотқа жүгіну кезінде анықталады.

Соттың борышкерді банкрот деп танудан, оңалту рәсімін қолданудан бас тартуы не заңда белгіленген негіздер бойынша банкроттық, оңалту рәсімі туралы іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуы (борышкерді таратуға байланысты іс бойынша іс жүргізуді тоқтатудан басқа) мән-жайлардың өзгеруіне байланысты берілген сол борышкерді банкрот деп тану не оңалту рәсімін қолдану туралы кейінгі келіп түскен өтініштерді қабылдаудан бас тарту үшін негіз болып табылмайды.

Заңның 48-бабы 1-1-тармағының ережелеріне сәйкес кез келген кредитор мен борышкер, оның ішінде оңалту рәсімін қолданудан бас тартылғандар оңалту рәсімін қолданудан бас тарту туралы соттың шешімі немесе оңалту рәсімін тоқтату туралы соттың ұйғарымы заңды күшіне енген күннен бастап екі жыл өткен соң сотқа оңалту рәсімін қолдану туралы қайта жүгінуге құқылы. Көрсетілген мерзім өткенге дейін берілген өтінішті сот қайтаруға тиіс.

17. Егер бірінші сатыдағы сот оңалту рәсімін қолданудан бас тарту туралы не борышкерді банкрот деп танудан бас тарту туралы шешім шығарса, апелляциялық және кассациялық сатыдағы соттар АПК-нің 424-бабы бірінші бөлігінің 3) тармақшасында және 451-бабы екінші бөлігінің 8) тармақшасында көзделген өкілеттіктерді негізге ала отырып, бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жоюға және істі жаңадан қарауға жібермей, Заңның 67 және 86-баптарында айқындалған соттың оңалту рәсіміндегі және банкроттық рәсіміндегі өкілеттігін соттылығы бойынша тиісті мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотқа жүктей отырып, өтінішті қанағаттандыру туралы шешім шығаруға құқылы.

18. Оңалту және банкроттық туралы заңнамада оңалтуды және банкроттықты басқарушылардың кредиторлар талаптарының тізілімін жүргізу міндеті белгіленген.

Кредиторлардың борышкерге талаптары кредиторлардың талаптарды мәлімдеу тәртібі туралы хабарландыру жарияланған кезден бастап бір ай мерзімнен кешіктірмей мәлімделуге тиіс.

Кредиторлардың бір ай мерзімде мәлімделген талаптарын уақытша әкімші немесе оңалтуды басқарушы (оңалту рәсімінде) не уақытша немесе банкроттықты басқарушы (банкроттық рәсімінде) олар мәлімделген күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарауға тиіс және танылған талаптар тізілімге енгізіледі. Кредитордың бір ай мерзімнен кешіктіріп мәлімдеген талабы кредиторлар талаптарының тізіліміне енгізіледі, бірақ мұндай кредитор кредиторлардың бір ай мерзімде мәлімдеген талаптары толық қанағаттандырылғанға дейін кредиторлардың жиналысында дауыс беру құқығынан айырылады.

Тізілімге кредиторлардың Заңның 72-бабы 2-тармағының екінші және үшінші бөліктерінің, 90-бабы 3-тармағының талаптарын сақтай отырып, бұрын сотқа мәлімдеген талаптары да енгізілуі мүмкін.

Әкімші (уақытша әкімші, оңалтуды, уақытша және банкроттықты басқарушылар) кредиторлардың талаптарын қараудың нәтижелері туралы (танымау себептерін көрсете отырып, талаптарды толық көлемде немесе бір бөлігінде тану немесе танымау туралы) шешім қабылданған күннен кейінгі келесі күні әрбір кредиторға жазбаша хабарлауға міндетті.

Әкімшінің шешіміне кредитор талапты қарау нәтижелері туралы хабарламаны алған күннен бастап он жұмыс күні ішінде оңалту немесе банкроттық туралы істі қарап жатқан сотқа шағым беруі мүмкін.

Кредитор, борышкер, заңды тұлға мүлкінің меншік иесі және қатысушысы (құрылтайшысы) банкроттық рәсімінде жарияланған тізілімге енгізілген кредиторлар талаптарының мөлшері мен негіздеріне ол жарияланған күнінен бастап он жұмыс күні ішінде шағым жасауға құқылы.

Мерзімнің аяқталуы шағымды қайтаруға негіз болып табылады. АПК-нің 126-бабының ережелеріне сәйкес процестік мерзімді сот қалпына келтіре алады.

Кредитордың, құрылтайшының (қатысушының) шағымы негізді деп танылған жағдайда, сот кредитордың, құрылтайшының (қатысушының) талаптары енгізілуге тиіс кредиторлар талаптарының тізіліміндегі тиісті кезекті анықтауға міндетті.

19. Соттар Заңның 101-бабы 4-тармағының ережелерін ескеруі тиіс, оларға сәйкес бірінші кезек кредиторларының осы Заңның 90-бабы 3-тармағының бірінші бөлігінде көзделген мерзім өткеннен кейін, бірақ барлық кредиторлармен есеп айырысу аяқталғанға дейін мәлімделген талаптары бірінші кезек құрамында кредиторлар талаптарының тізіліміне енгізіледі және мүліктік масса есебінен қанағаттандыруға жатады.

Бірінші кезек кредиторларының барлық кредиторлармен есеп айырысу аяқталғаннан кейін, бірақ тарату балансы бекітілгенге дейін мәлімделген талаптары кредиторлардың талаптары қанағаттандырылғаннан кейін қалған банкрот мүлкінен қанағаттандырылады.

Әкімші кредиторлар талаптарының тiзiлімiн борышкердің балансына кредиттік берешектердi ашып көрсету негiзiнде қалыптастыруға (жүргізуге) құқылы емес, өйткені бұл азаматтар мен заңды тұлғалардың өздерiне берiлген құқықтарды, соның iшiнде өздерiн қорғау құқығын өз қалауынша пайдалануын көздейтін Заңға және АК-нiң 8-бабына қайшы келедi. Сондықтан кредиторлар талаптарының тізілімін қалыптастыру (жүргізу) кезінде әкімші талаптың (кредиторлардың мәлімдемелері, заңды күшіне енген сот шешімдері, шарттар, борышкердің борышты мойындауы және басқалар) негізі мен сомасын растайтын құжаттардың бар-жоғын тексеруі қажет.

20. Бірінші кезекте өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянның орнын толтыру бойынша; алименттерді өндіріп алу бойынша; Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар, міндетті зейнетақы жарналары, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары бойынша берешектерді төлей отырып, еңбек шарты бойынша жұмыс істеген адамдарға еңбекақы төлеу мен өтемақыларды төлеу бойынша; міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға аударымдар және (немесе) жарналар бойынша; авторларға қызметтік өнертабыс, пайдалы модель, өнеркәсіптік үлгі үшін сыйақылар төлеу жөніндегі талаптар қанағаттандырылады.

Бірінші кезектегі талаптарды өтеу Заңның 100-бабының 2-тармағында баяндалған кезектілік тәртібімен жүзеге асырылады.

Талаптарды өтеу үшін мүлік жеткіліксіз болған жағдайда, ол Заңда баяндалған кезектілікті сақтай отырып, талаптардың сомаларына пропорционалды бөлінеді.

21. Талаптары борышкердің мүлкін кепілге салумен қамтамасыз етілген міндеттемелер бойынша кредитор кепілді кредитор болып табылады

Соттар борышкердің мүлкі борышкердің және/немесе үшінші тұлғалардың міндеттемелері бойынша кепілге берілуі мүмкін екенін ескеруі керек.

Кепілді кредиторлардың талаптары тиісінше ресімделген кепіл мүлкі және тіркелген кепілдік міндеттеме мүліктік массада болған кезде (егер мүлік кепілін тіркеу талап етілсе) және кепілмен қамтамасыз етілген бөлікте ғана екінші кезек құрамындағы кредиторлар талаптарының тізіліміне енгізілуге жатады. Кепілді кредиторлардың талаптары, егер осы талаптар кепілмен қамтамасыз етілген және екінші кезектегі кредиторлар талаптарының тізіліміне енгізуге жатқызылған жағдайда, негізгі борыш сомасын, сыйақыны, өсімпұлды (айыппұлдарды) қамтиды.

Кепілді кредитор ретінде кредитордың талаптарын екінші кезекке енгізу туралы мәлімдеген, бірақ заңнама талаптарына сәйкес ресімделген немесе тіркеуден өтпеген (егер мүлік кепілін тіркеу талап етілсе) кепіл шартын ұсынбаған кредитордың талаптары төртінші кезектің құрамында ескеріледі.

Кепілді кредитор банкроттықты басқарушының кепілге салынған мүлікті заттай қабылдау туралы ұсынысын алған күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде осы мүлікті қабылдауға келісімін немесе одан бас тартуын жазбаша түрде білдіруге міндетті.

Соттар кепіл мүлкін кепілді кредиторға беру ол бірінші кезектегі кредиторлардың еңбекақы төлеу жөніндегі талаптарын және кепілге салынған мүлікті бағалауға және күтіп-ұстауға байланысты әкімшілік шығыстарды өтегеннен кейін ғана, аталған талаптарды өтеу үшін борышкердің өзге мүлкі болмаған жағдайда берілетінін ескергені жөн.

Кепіл мүлкін заттай қабылдаудан бас тартқан, уақытша басқарушының ұсынысына белгіленген мерзімде жауап берілмеген не әкімшілік шығыстар мен кредиторлардың еңбекақы төлеу жөніндегі талаптары толық көлемде өтелмеген жағдайда, кепілді кредитордың талаптарын қанағаттандыру Заңның 103-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

22. Заңның 100-бабының 4-тармағында үшінші кезекте салықтық берешек, сондай-ақ кедендік төлемдер, арнайы, демпингке қарсы, өтемақы баждары, пайыздар бойынша берешек өтелетіні белгіленген.

Үшінші кезектегі кредиторлар талаптарының тізілімін қалыптастырудың дұрыстығын тексеру кезінде соттар "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)" Қазақстан Республикасы Кодексінің 1-бабы 1-тармағы 61) тармақшасының нормаларын қолдануға тиіс, оған сәйкес салықтық берешек бересі сомасын, сондай-ақ өсімпұл мен айыппұлдардың төленбеген сомаларын қамтиды.

Төртінші кезектегі кредиторлар талаптарының тізіліміне қатысты соттар борышкердің кредитор алдындағы міндеттемелерінің сомасын және міндеттемелерді орындамағаны үшін санкциялар мен залалдар сомасын жеке есепке алудың Заңда белгіленген тәртібіне назар аударуы керек, өйткені залалдарды өтеу және тұрақсыздық айыбын (айыппұлдарды, өсімпұлдарды) өндіріп алу жөніндегі талаптар бесінші кезектің құрамында қанағаттандырылуға жатады.

23. Мүліктік масса кредиторлардың талаптарын қанағаттандыруды қамтамасыз етеді, сондықтан банкроттықты басқарушының мүліктік массаны қалыптастыру жөніндегі әрекеттері Заңға сәйкес кредиторлар жиналысының бақылауында болады.

Банкроттықты басқарушы кредиторлар жиналысының шешімінсіз мүлікті бағалау және өткізу тәртібін дербес белгілеуге құқылы емес.

Мүліктік массаны банкроттықты басқарушы Заңның 96-бабында көзделген тәртіппен қалыптастырады.

Банкроттықты басқарушының міндеттеріне, оның ішінде Заңның 7-бабында көрсетілген жағдайларда борышкер жасаған мәмілелерді анықтау және борышкердің мүлкін қайтаруға шаралар қабылдау жатады.

Банкроттық басқарушы банкроттық (оңалту) туралы іс қозғалғанға дейін үш жыл ішінде қосылу, бөліну немесе бөлініп шығу жолымен жасалған және активтерді заңсыз шығаруға алып келген борышкер-заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуын жарамсыз деп тану туралы талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы.

Оңалту рәсімінде мүліктік массаның құрамын қалыптастыру банкроттық рәсімдегі сияқты тәртіппен жүзеге асырылады.

24. Заңның 7-бабының 1-тармағына сәйкес, егер осы Заңда өзгеше көзделмесе, мәмілелер, егер оларды борышкер немесе ол уәкілеттік берген тұлға Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында және Заңда көзделген негiздер болған кезде оңалту және (немесе) банкроттық туралы іс қозғалғанға дейін үш жыл ішінде жасасқан болса, жарамсыз деп танылады.

Заңның 7-бабының 2-тармағында АК-де көзделгеннен басқа мәмілелердің жарамсыздығының арнайы негіздері санамаланған.

Соттар мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы банкроттықты және оңалтуды басқарушылардың талап қоюы бойынша мұндай талаптарға негіздер болып Заңның 7-бабының 2-тармағында көзделген арнайы негіздер де, АК-нің 158, 159, 160-баптарында көзделген жалпы негіздер де келтірілуі мүмкін екенін ескергені жөн.

Заңның 7-бабының 1-тармағында белгіленген үш жылдық мерзім АК-нің 158, 159, 160-баптарында көзделген негіздер бойынша қойылған мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы талаптарға да қолданылады.

25. Заңның 7-бабының 3-тармағына байланысты Заңның 7-бабының 1 және 2-тармақтарында көрсетілген мән-жайлар кезінде жасалған мәмілелер анықталған кезде әкімші анықталған күннен бастап он жұмыс күні ішінде мұндай мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы өтінішпен сотқа жүгінуге міндетті (оның ішінде мәмілені анықтаған кредитордың өтінішхаты бойынша).

Талап қоюмен сотқа жүгіну үшін он күндік мерзім түпкілікті болып табылмайды және оның аяқталуы талап қоюдан бас тартуға алып келмейді, сондай-ақ әкімшіні кредиторлардың мүдделері үшін бұзылған немесе даулы заңды құқықтарды қорғау үшін үш жылдық талап қоюдың ескіру мерзімі шегінде сотқа жүгіну құқығынан айырмайды.

26. АК-нің 44-бабының 3-тармағына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу немесе қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібімен әдейі банкроттыққа кінәлі деп танылған құрылтайшы (қатысушы) және (немесе) лауазымды адам банкроттық рәсімінің нәтижелері бойынша заңды тұлғада қаражат жеткіліксіз болған кезде кредиторлар алдында субсидиарлық жауаптылықта болады.

Заңның 6-бабының 1-тармағына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу немесе қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібімен әдейі банкроттыққа кінәлі деп танылған құрылтайшы (қатысушы) және (немесе) лауазымды адам кредиторлар алдында осы Заңның 96-бабының 3-тармағына сәйкес айқындалатын мөлшерде өздеріне тиесілі мүлікпен субсидиарлық жауаптылықта болады.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу немесе қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібімен әдейі банкроттыққа кінәлі деп екі және одан көп адам танылған жағдайда, мұндай адамдар ортақ жауаптылықта болады.

Сонымен қатар, Заңның 6-бабының 2-тармағына сәйкес банкроттықты басқарушы құрылтайшыны (қатысушыны) және (немесе) лауазымды адамды қылмыстық немесе әкімшілік жауаптылыққа тарту туралы сот актісі заңды күшіне енген күннен бастап он жұмыс күні ішінде мұндай тұлғаға қатысты оны субсидиарлық жауаптылыққа тарту және осы Заңның 96-бабының 3-тармағына сәйкес айқындалатын мөлшерде сомаларды өндіріп алу туралы талап қойып, сотқа жүгінуге міндетті.

Бұл ретте әкімші барлық кредиторлардың мүддесі үшін әрекет етуге тиіс. Жекелеген кредиторлардың өз мүдделері үшін талаптар қоюына жол берілмейді. Кредитор банкроттық рәсімі аяқталғаннан кейін талап қойып, сотқа жүгінуге құқылы.

Егер борышкердің жалғыз кредиторы мемлекеттік кірістер органы болып табылса, онда құрылтайшының (қатысушының) және (немесе) лауазымды адамның кінәлі әрекеттерімен келтірілген залалды өндіріп алу құқығына банкроттық рәсімінің нәтижелері бойынша банкрот мүлкінің жетіспеуіне байланысты талаптары қанағаттандырылмаған мемлекеттік кірістер органы да ие болатыны соттарға түсіндірілсін.

Заңның 6-бабының 2-тармағында көзделген он күндік мерзім құрылтайшыны (қатысушыны) және (немесе) борышкердің лауазымды адамын субсидиарлық жауаптылыққа тарту туралы талап қоюмен сотқа жүгіну үшін бұлтартпау болып табылмайды және оның аяқталуы талап қоюдан бас тартуға алып келмейді, сондай-ақ әкімшіні субсидиарлық жауаптылыққа тарту және кредиторлар талаптарының сомаларын өндіріп алу туралы талап қоюмен сотқа жүгіну құқығынан айырмайды.

Әкімшінің (және кредиторлардың – банкроттық рәсімі аяқталғаннан кейін) құрылтайшыны (қатысушыны) және (немесе) борышкердің лауазымды адамын субсидиарлық жауаптылыққа тарту туралы талап қою арыздары да сотқа дейінгі тергеп-тексеру органының ақталмайтын негіз бойынша іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы қаулысының негізінде қаралуға жататынына соттардың назары аударылсын.

Соттар құрылтайшыны (қатысушыны) және (немесе) борышкердің лауазымды адамын субсидиарлық жауаптылыққа тарту туралы және Заңның 6-бабының 1-тармағында көзделген негіздер бойынша кредиторлар талаптарының сомаларын өндіріп алу туралы талап қоюлар заңды күшіне енген сот үкімдері, қылмыстық қудалау органының немесе әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша соттың тиісті қаулылары болған кезде АПК-нің 76-бабының үшінші, төртінші және бесінші бөліктерінде көзделген талаптарды сақтай отырып қаралуға жататынын ескергені жөн.

27. АК-нің 44-бабының 2-тармағына сәйкес заңды тұлғаның құрылтайшысы (қатысушысы) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесi оның мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi, ал заңды тұлға заңды тұлғаның құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесiнiң мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi, бұған АК-де, өзге заң актiлерiнде не заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында көзделген жағдайлар қосылмайды.

Заңнама заңды тұлға құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкінің меншік иесінің жауаптылығы үшін негіздердің өзге де заңнамалық актілердің нормаларында болу жағдайларын жоққа шығармайды.

Соттар осы санаттағы істерді қараған кезде борышкердің құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесiнің әдейі банкроттығы үшін жауаптылығынан басқа, төлем қабілетсіздігі басталған кезде Заңның 11-бабының 2-тармағында көзделген талаптарды да орындамағаны үшін банкроттың лауазымды адамдарының жауаптылығы көзделгенін негізге алуға тиіс.

Борышкердің мүлкі барлық кредитордың талаптарын толық көлемде қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болған жағдайда Заңның 11-бабы 2-тармағының 1), 2), 7) және 8) тармақшаларында көзделген талаптарды бұзған лауазымды адамдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес банкроттық рәсімінің нәтижелері бойынша орындалмай қалған, банкроттың кредиторлар алдындағы міндеттемелері мөлшерінде ортақ субсидиарлық жауаптылықта болады.

28. АК-нің 357-бабының 1-тармағында субсидиарлық жауаптылыққа тарту үшін шарт көзделген, оған сәйкес заңдарға немесе мiндеттеменiң шарттарына сәйкес негiзгi борышкер болып табылатын (субсидиарлық жауаптылық) басқа адамның жауаптылығына қосымша жауапты болатын адамға талап қойғанға дейiн кепiл берушi талапты негiзгi борышкерге қоюға тиiс.

Егер негiзгi борышкер кредитордың талабын қанағаттандырудан бас тартса, не оны толық орындамаса немесе кредитор одан қойылған талапқа ақылға қонымды мерзiмде жауап алмаса, бұл талаптың орындалмаған бөлiгi субсидиарлық жауаптылығы бар адамға қойылуы мүмкiн.

Осы санаттағы істерді қараған кезде соттар Заңның 72, 90-баптарының ережелеріне сәйкес оңалту және банкроттық рәсімдерін жүргізу барысында кредиторлар өздерінің берешек сомаларын енгізу туралы қойған талаптарының негізінде әкімші борышкердің кредиторлары талаптарының тізілімін қалыптастыратынын негізге алуы қажет.

АК-нің 357-бабының 1-тармағында көзделген талапты кредиторлар әкімшінің борышкер кредиторларының талаптары тізілімін қалыптастыруы барысында орындауға тиіс екендігіне соттардың назары аударылсын. Тиісінше, банкроттықты басқарушы құрылтайшыны (қатысушыны) және (немесе) борышкердің лауазымды адамын субсидиарлық жауаптылыққа тарту және залал сомасын өндіріп алу туралы талап қою барысында оны қайталап орындау талап етілмейді.

29. Заңның 110-бабының 1-тармағына сәйкес, кредиторлар талаптары қанағаттандырылғаннан кейiн банкроттықты басқарушы сотқа тарату балансын және кредиторлар талаптары қанағаттандырылғаннан кейiн қалған мүлiкті пайдалану туралы есептi қоса бере отырып, өз қызметi туралы кредиторлар жиналысымен келісілген қорытынды есептi ұсынады.

Әдейі банкроттық туралы қорытынды бойынша қылмыстық қудалау органының түпкілікті процестік шешімінің болмауы қорытынды есепті бекітуден бас тарту үшін дербес негіз болып табылмайды.

Банкроттық рәсімін жүргізудің бес жылдық мерзімінің өтуі әкімшіні қорытынды есепті бекіту туралы өтінішпен сотқа жүгіну міндетінен босатпайды.

Банкроттықты басқарушының қорытынды есебі кредиторлар жиналысының келісімі болмаған кезде сотқа бекітуге ұсынылады. Қорытынды есепті келісуден бас тартудың негізділігі есепті бекіту туралы өтінішті соттың қарауы шеңберінде бағалануға жатады.

30. Банкроттық (оңалту) ісін жүргізудегі әкімшілік шығыстар Заңның 1 және 100-баптарының ережелеріне сай банкроттық (оңалту) рәсімдеріне бастамашы болу және оларды жүргізу жөніндегі барлық шығыстарды, оның ішінде әкімші сыйақысының сомаларын да қамтиды. Әкімшілік шығыстар банкрот мүлкінің есебінен кезектен тыс жабылады.

АК-нің 20-бабына сай азамат өз мiндеттемелерi бойынша, заңнамалық актілерге сәйкес ақы өндiрiп алуды қолдануға болмайтын мүлiктерді қоспағанда, өзiне тиесiлi бүкiл мүлiкпен жауап беретініне соттардың назары аударылсын.

Банкрот-дара кәспкердің мүлкі деп дара кәсіпкердің жеке мүлкін, оның ішінде жеке тұлғаның банктік шоттарындағы ақшалай қаражатты түсінген жөн.

Әкімшілік шығыстарды жабуға арналған қаражаттың нысаналы пайдаланылуын бақылауды кредиторлар комитеті жүзеге асырады.

Әкімшілік шығыстарға арналған қаражатты нысаналы пайдаланбау, сондай-ақ лимиттен артық жұмсау банкроттықты (оңалтуды) басқарушыны борышкердің мүлкі мен істерін басқарудан шеттету үшін, сондай-ақ оны Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жауаптылыққа тарту үшін негіз болып табылады.

31. Заңның 84-бабының 1-тармағында банкроттық рәсімін жүргізу мерзімі тоғыз айды құрайтындығы және оны кредиторлар жиналысы екі жылға дейін ұзартуы мүмкін екендігі көзделген.

Іс бойынша Заңның 84-бабының 2-тармағында көзделген банкроттық рәсімін жүргізу мерзімін ұзарту үшін бір немесе бірнеше негіздер болған жағдайларда банкроттық рәсімін жүргізу мерзімін қайта ұзартуға жол беріледі, оны ескере отырып, мұндай рәсімді жүргізудің жалпы мерзімі бес жылдан аспауға тиіс.

32. Мыналардың күші жойылды деп танылсын:

1) "Оңалту және банкроттық туралы заңнаманы қолдану практикасы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 2 қазандағы № 5 нормативтік қаулысы;

2) "Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының кейбір нормативтік қаулыларына азаматтық және азаматтық процестік заңнама бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2017 жылғы 31 наурыздағы № 2 нормативтік қаулысының 22-тармағы;

3) "Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының кейбір нормативтік қаулыларына азаматтық және азаматтық процестік заңнама бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2018 жылғы 20 сәуірдегі № 7 нормативтік қаулысының 13-тармағы.

33. Конституцияның 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы	А. Мерғалиев
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, жалпы отырыс хатшысы	Г. Әлмағамбетова

О некоторых вопросах применения судами законодательства о реабилитации и банкротстве юридических лиц и индивидуальных предпринимателей

Соттардың заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді оңалту және олардың банкроттығы туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы