О некоторых вопросах применения судами законодательства о наследовании

Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 18 декабря 1992 года N 7. Утратило силу нормативным постановлением Верховного суда Республики Казахстан от 29 июня 2009 года N 5.

      Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного суда РК от 29.06.2009 N 5 .
 

      Сноска. В наименование и преамбулу внесены изменения - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 N 11 .

      В целях единообразного применения законодательства о наследовании, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:
      1. Разрешая споры по делам о наследовании суды должны руководствоваться законодательством, действующим на день открытия наследства.
      2. Местом открытия наследства при временном выбытии наследодателя, например, в связи с прохождением действительной военной службы, обучением, условиями и характером работы, командировкой и помещением в лечебное учреждение, места лишения свободы и т.д. считается место, где он постоянно проживал до выбытия.
      3. Согласно статьи 1042 Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее - ГК) K990409_ временем открытия наследства признается день смерти наследодателя, а при объявлении его умершим - день вступления в силу судебного решения об объявлении гражданина умершим. При этом необходимо иметь в виду, что если смерть граждан, которые могли наследовать один после другого, наступила одновременно или в одни календарные сутки, хотя и в разные часы, то они не наследуют друг после друга и наследство открывается после каждого из них. <*>
      Сноска. В пункт 3 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ ; Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 11 .
       4. В соответствии со статьей 1068 ГК к числу наследников по закону относятся нетрудоспособные лица, если они состояли на иждивении умершего не менее одного года до его смерти и проживали совместно с ним. При наличии других наследников они наследуют наравне с наследниками той очереди, которая призывается к наследованию.
      Судам следует иметь в виду, что к нетрудоспособным лицам следует относить женщин старше пятидесяти восьми лет и мужчин старше шестидесяти трех лет, инвалидов I, II и III групп, независимо от назначения им пенсии по старости или пособия по инвалидности, а также лиц, не достигших восемнадцати лет, а учащихся в возрасте восемнадцати лет и старше  до окончания учебы в учебных заведениях по очной форме обучения, но не более чем до двадцати трех лет.
      Нетрудоспособные лица, не менее одного года до смерти наследодателя находившиеся на его иждивении и проживавшие совместно с ним, относятся к наследникам по закону и наследуют вместе с наследниками той очереди, которая призывается к наследованию.
      Нетрудоспособные лица, относящиеся к числу наследников по закону, указанных в статьях 1061-1066 ГК, но не входящие в круг наследников той очереди, которая призывается к наследованию, наследуют вместе с наследниками этой очереди, если не менее года до смерти наследодателя находились на его иждивении, независимо от совместного проживания с наследодателем.
      Указанные лица при наличии других наследников по закону наследуют не более одной четвертой части наследства.
      Состоявшими на иждивении наследодателя следует считать нетрудоспособных лиц, находившихся на полном содержании наследодателя или получавших от наследодателя такую помощь, которая была для них основным и постоянным источником средств к существованию. <*>
      Сноска. В пункт 4 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ ; Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 11 .
       5. (Пункт 5 исключен - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ )
       6. Согласно статье 1072 K990409_ ГК наследник по закону или по завещанию приобретает право на причитающееся ему наследство или его часть (долю) со времени открытия наследства при условии, что он не откажется от наследства в течение шести месяцев со дня, когда узнал или должен был узнать о своем призвании к наследованию, не будет лишен права наследовать по основаниям, предусмотренным статьей 1045 ГК, и не утратит право наследовать вследствие признания недействительным завещательного распоряжения о назначении его наследником в установленном законом порядке.
      Срок для отказа от наследства может быть продлен судом при наличии уважительных причин, но не более чем на два месяца.
      Отказ от наследства является односторонней сделкой, поэтому он не может быть отменен или отозван наследником, но как сделка, может быть признан недействительным по основаниям, предусмотренным главой 4  K941000_ Гражданского кодекса Республики Казахстан.
      Наследник не вправе отказаться от наследства по истечении срока, предоставленного ему для этого (шести месяцев), а также если наследник фактически вступил во владение наследственным имуществом либо распорядился им, либо обратился за получением документов, удостоверяющих его права на имущество. Отказ от наследства оформляется наследником путем подачи заявления нотариусу по месту открытия наследства. Допускается подача такого заявления представителем наследника при условии, что в доверенности, оформленной в соответствии со статьей 167 ГК, оговорены полномочия на отказ от наследства.
      Учитывая, что получение свидетельства о праве на наследство является правом, а не обязанностью наследника, отсутствие указанного свидетельства не может служить основанием к утрате наследственных прав, если наследство было принято в установленном порядке. <*>
      Сноска. Пункт 6 - в редакции постановления Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ .
       7. В случае предъявления иска о разделе наследства до истечения шестимесячного срока с момента открытия наследства, судам надлежит применительно к подпункту 4) статьи 242 K990411_ Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - ГПК) приостановить производство по делу до истечения указанного срока. <*>
      Сноска. В пункт 7 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ ; Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 11 .
       8. (Пункты 8-9 исключены - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ )
       10. Судам следует иметь в виду, что в случае смерти участника общей совместной собственности наследство открывается на его долю в общем имуществе, а при невозможности выдела этой доли в натуре  в отношении стоимости доли. <*>
      Сноска. Пункт 10 - в редакции постановления Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ .
       11. Вклады граждан в банках наследуются по общим правилам наследственного права.
      Вклады супругов, нажитые в период брака, являются их общей совместной собственностью. Доля умершего должна определяться с учетом вкладов, внесенных на имя пережившего супруга.
      Удостоверенное в установленном порядке завещание, оставленное в отношении всего имущества, распространяется и на вклады, если нет отдельного завещания на вклад, составленного после завещания.
      12. При рассмотрении споров между наследниками о действительности завещания судам следует руководствоваться законом (пунктом 2 статьи 153, статьями 1050, 1051 ГК), который придает форме и содержанию завещания особое значение - от их соблюдения зависит его действительность.
      Разъяснить судам, что завещание может быть признано недействительным по иску лица, для которого признание завещания недействительным имеет имущественные последствия, вследствие нарушения установленного статьями 1050 и 1051 K990409_ ГК порядка составления, подписания и удостоверения завещания, а также по основаниям, установленным гражданским законодательством для признания сделки недействительной (глава 4 ГК). В случае признания завещания недействительным наследник, лишенный наследства по этому завещанию, призывается к наследованию по закону в соответствии со статьей 1060 ГК. <*>
      Сноска. В пункт 12 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ .
       13. Завещание, составленное на неплановые строения (дом, дача, гараж и т.п.) и не узаконенные на момент смерти наследодателя, юридической силы не имеет. Узаконение таких строений после смерти наследодателя на его имя влечет открытие наследства только по закону.
      14. По смыслу статьи 1046, 1050 ГК право завещать принадлежит только дееспособным гражданам. Проверка дееспособности вменяется в обязанности лица, удостоверяющего завещание.
      Разрешая спор о недействительности завещания по основаниям пункта 7 статьи 159 ГК, судам следует иметь в виду, что заключение эксперта не является обязательным для суда, однако его несогласие с заключением должно быть мотивировано (часть 7 статьи 96 ГПК). <*>
      Сноска. В пункт 14 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ .
       15. Судам следует учесть, что основания, дающие право наследования обязательной доли, определяются на день открытия наследства.
      Статья 1069 ГК ограничивает свободу завещательного распоряжения наследодателя: несовершеннолетние или нетрудоспособные дети наследодателя, в том числе усыновленные, нетрудоспособные супруг, родители (усыновители) умершего, независимо от содержания завещания, наследуют не менее половины доли, которая причиталась бы каждому из них при наследовании по закону (обязательная доля).
      При этом закон не связывает возникновение права на обязательную долю в наследстве у этих лиц с совместным проживанием с наследодателем и ведением с ним общего хозяйства.
      Если наследник, имеющий право на обязательную долю в наследстве, не примет наследственное имущество в порядке, установленном законом, то имущество переходит к наследникам по завещанию. Право на обязательную долю связано с личностью наследника, поэтому в случае смерти такого наследника, не успевшего принять причитающееся ему наследство, право требовать выделения обязательной доли не может перейти к его наследникам в порядке трансмиссии.
      При нарушении права наследников на обязательную долю в наследстве завещание признается недействительным лишь в той части, которая составляет обязательную долю. Любые ограничения и обременения, установленные в завещании для наследника, имеющего право на обязательную долю в наследстве, действительны лишь в отношении той части переходящего к нему наследства, которая превышает обязательную долю.
      Определяя размер обязательной доли суды должны исходить из стоимости всего наследственного имущества, включая предметы обычной домашней обстановки, с учетом всех наследников, которые призывались бы к наследованию по закону, если бы отсутствовало завещание. <*>
      Сноска. В пункт 15 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ ; Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 11 .
       16. Согласно статье 1078 ГК наследники, в течение года до открытия наследства проживавшие совместно с наследодателем, имеют преимущественное право на наследование жилища, а также домашней утвари и предметов домашнего обихода. Наследники, обладавшие вместе с наследодателем правом общей совместной собственности на имущество, имеют преимущественное право наследования имущества, находившегося в общей собственности. При реализации указанных преимущественных прав должны быть соблюдены имущественные интересы других наследников, участвующих в разделе наследства.
      Спор между наследниками по вопросу о том, какое имущество следует включить в состав предметов домашней обстановки и обихода, разрешается судом с учетом конкретных обстоятельств дела, а также местных обычаев. При этом необходимо иметь в виду, что библиотека (за исключением детской), дорогостоящие аудио- и видеоаппаратура, хрустальная посуда, светильники (люстры) и т.п. предметы могут рассматриваться в качестве предметов обычной домашней обстановки и обихода в зависимости от общего состава наследственного имущества и если этими предметами пользовались для удовлетворения повседневных бытовых нужд.
      Антикварные предметы, а также представляющие художественную, историческую или иную ценность не могут быть предметами домашней обстановки и обихода. Для выяснения вопросов о художественной, исторической или иной ценности предмета, по поводу которого возник спор, суд может назначить экспертизу. <*>
      Сноска. В пункт 16 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ .
       17. Раздел наследства производится по соглашению наследников в соответствии с причитающимися им долями, а при недостижении соглашения  в судебном порядке. Разрешая споры о разделе наследственного имущества, суд должен установить его состав и действительную стоимость на время рассмотрения дела. В состав имущества, подлежащего разделу, может быть включено движимое и недвижимое имущество наследодателя, которое в силу статей 115, 116 и пункта 2 ст. 191 ГК может быть объектом права собственности граждан.
      Судам следует иметь в виду, что раздел наследственного имущества между наследниками по завещанию возможен в случаях, когда все наследство или часть его завещаны наследникам в долях без указания конкретного имущества. <*>
      Сноска. Пункт 17 - в редакции постановления Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ .
       18. Несовершеннолетние и нетрудоспособные дети, а также нетрудоспособные супруг, родители и иждивенцы застрахованного, как правило, не имеют права на получение после его смерти какой бы то ни было части страховой суммы, если они не были назначены для ее получения.
      Страховые выплаты включаются в состав наследственного имущества застрахованного в случаях:
      - если смерть застрахованного явилась тем случаем, который предусмотрен договором страхования, когда застрахованный не является страхователем, либо является им, но в договоре не обозначен выгодоприобретатель;
      - если застрахованный погиб от умышленных уголовно-наказуемых действий лица (выгодоприобретателя), которое должно было получить страховые выплаты по договору;
      - если застрахованный умер, не успев получить причитающиеся ему выплаты по договору накопительного страхования, срок действия которого истек;
      - в случае гибели граждан, жизнь и здоровье которых подлежит обязательному страхованию в соответствии с законодательными актами (пассажиры воздушного, железнодорожного, морского, внутреннего, водного и автомобильного транспорта).
      В случае смерти не являющегося страхователем застрахованного, в отношении которого заключен договор имущественного страхования, права и обязанности застрахованного с согласия страхователя переходят к наследникам того имущества и тех имущественных прав застрахованного, которые были объектом страхования, если законодательными актами или договором не предусмотрено иное. <*>
      Сноска. В пункт 18 внесены изменения - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 11
      19. Автомобиль или мотоколяска, полученные инвалидом Отечественной войны бесплатно, в случае его смерти остаются в собственности его семьи.
      20. В соответствии с пунктом 2 статьи 40 Земельного кодекса Республики Казахстан в случае смерти гражданина, которому земельный участок принадлежит на праве долгосрочного временного землепользования, право землепользования наследуется на общих основаниях, в порядке, предусмотренном гражданским законодательством.
      Право временного краткосрочного землепользования может наследоваться в порядке, установленном гражданским законодательством, если договором временного землепользования не предусмотрено иное.
      Поскольку имущество крестьянского (фермерского) хозяйства принадлежит его членам на праве общей совместной или общей долевой собственности, то наследование имущества и права на земельный участок крестьянского (фермерского) хозяйства осуществляется в порядке, предусмотренном законами Республики Казахстан. <*>
      Сноска. В пункт 20 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ . Новая редакция - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 11
      21. Наследник, принявший наследство при разрешении спора о разделе наследства, не может отказаться от наследства. Он вправе лишь отказаться от иска. В этом случае его доля делится между другими наследниками или он вправе передать свою долю в пользу одного из наследников. Заявление об отказе не может быть сделано под условием или с оговорками.
      22. (Пункт 22 исключен - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 11 )
      23. (Пункты 23-25 исключены - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ )
       26. Смерть лица, являющегося ответчиком по иску о возмещении причиненного им вреда, не является основанием для прекращения производства по делу (подпункт 5) статьи 247 K990411_ ГПК), поскольку закон допускает правопреемство по данному правоотношению и наследники, принявшие наследство, отвечают по долгам наследодателя в пределах действительной стоимости перешедшего к ним наследственного имущества. <*>
      Сноска. В пункт 26 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ .
       27. (Пункт 27 исключен - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 22 декабря 2000 г. N 18 P00018S_ )
       28. В связи с принятием настоящего постановления признать утратившим силу постановление Пленума Верховного суда Республики Казахстан от 29.03.1976 г. №2 (с изменениями и дополнениями, внесенными постановлениями от 23.03.1978 г. и 02.10.1987 г.) "О некоторых вопросах применения судами законодательства о наследовании".
     Постановление Пленума Верховного суда СССР от 1 июля 1966 года №6 "О судебной практике по делам о наследовании" признается недействующим.

Мұрагерлік жөніндегі заңдарды соттардың қолдануындағы кейбір мәселелер туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы 1992 жылғы 18 желтоқсан N 7. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2009 жылғы 29 маусымдағы N 5 Нормативтік қаулысымен.

      Ескерту. Қаулының күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2009.06.29. N 5 Нормативтік қаулысымен.

      Мұрагерлік жөніндегі заңнаманы біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

      Ескерту. Атауы мен кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 11 нормативтік қаулысымен .

      1. Мұра жөніндегі істер бойынша дауларды шешкенде соттар мұра ашылған кезде қолданылған заңды басшылыққа алуы тиіс.

      2. Мұра қалдырушының тұрақты жерінен уақытша кетуіне байланысты: мысалы: нақты әскери қызметіне, оқуына, жұмыс жағдайымен түріне қарай іссапарына, өңделу мекемесіне орналасуына, бас бостандығын айыру орнына қамалуына байланысты кеткенде және тағы басқа жағдайларда - мұраның ашылған жері болып, оның соңғы түпкілікті тұрағы есептеледі.

      3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің (бұдан әрі - АК) 1042 бабына сәйкес мұраның ашылған уақыты болып мұра қалдырушының өлген күні, ал оны өлген деп жариялағанда - азаматты өлген деп жариялаған сот билігінің күшіне кірген күні танылады. Мұндай жағдайда, егер бірінен кейін бірі мұрагер болатын азаматтардың өлімі бір уақытта немесе бір күн тізбелік тәуліктік ішінде бірақ әрбөлек сағатта болса, онда олар бір-бірінен кейін мұраға ие болмайды, мұра тек олардың әрқайсысынан кейін ашылады.<*>

      Ескерту. 3-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .
      Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 11 нормативтік қаулысымен .

      4. АК-тiң 1068-бабына сәйкес қайтыс болған адамның ол қайтыс болғанға дейін және онымен бiрге тұрған кемінде бір жыл бойынша егер қарауында болса, еңбекке қабілетсіз адамдар заң бойынша мұрагерлер қатарына жатады.<*>

      Бұл ретте соттар елу сегiз жастан асқан әйелдер мен алпыс үш жастан асқан еркектерді, І, ІІ және ІІІ топтағы мүгедектерді, оларға қарттығына байланысты зейнетақы немесе мүгедектiгiне байланысты жәрдемақы тағайындалғанына не тағайындалмағанына қарамастан, сондай-ақ он сегiз жасқа толмаған адамдарды, ал он сегіз жастағы және жасы одан асқан оқушыларды - күндiзгi оқу нысаны бойынша оқу орындарындағы оқуы аяқталғанша, бiрақ әрi кеткенде жиырма үш жасқа дейiн еңбекке қабiлетсiз адамдардың қатарына жатқызуға болатынын назарда ұстаулары қажет.<*>

      Мұра қалдырушы қайтыс болғанға дейiн кем дегенде бiр жыл оның асырауында болған немесе онымен бiрге тұрған еңбекке қабiлетсiз адамдар заң бойынша мұрагерлер қатарына жатқызылады және мұраны иелену кезегі бойынша шақырылатын мұрагерлермен бiрге мұраны иеленедi.<*>

      АК-тiң 1061-1066 баптарында көрсетiлген заң бойынша мұрагерлер қатарына жатқызылған, бiрақ мұраны иелену кезегі бойынша шақырылатын мұрагерлер қатарына кiрмейтiн еңбекке қабілетсіз адамдар, егер мұра қалдырушы қайтыс болғанға дейiн кемiнде бiр жыл оның асырауында болса, олардың мұра қалдырушымен бiрге тұрған тұрмағанына қарамастан осы кезектегі мұрагерлермен бiрге мұраны иеленедi.<*>

      Заңды мұрагерлер болған жағдайда бұл адамдар мұраның әрi кеткенде төрттен бiр бөлiгiн иелене алады.<*>

      Мұра қалдырушының толық қарауына немесе онан тұрақты өмір сүруіне ең қажетті көмек алып тұрған адамдар есептеледі.

      Ескерту. 4-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .
      Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 11 нормативтік қаулысымен .

      5.<*>

      Ескерту. 5-тармақ алып тасталды - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының
      2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      6. Заң бойынша немесе өсиет бойынша мұрагер, егер ол өзiнiң мұраны иеленуге шақырылғаны туралы бiлген немесе бiлуге тиiс болған күннен бастап алты айдың ішiнде мұрадан бас тартпаса, АК-тiң 1045-бабында көзделген негiздер бойынша мұраны иелену құқығынан айырылмайды және оны заңмен белгiленген тәртiпте мұрагер деп тағайындау туралы өсиеттiк өкiмдi жарамсыз деп танудың салдарынан мұраны иелену құқығын жоймаса, мұра ашылған уақыттан бастап АК-тiң 1072-бабына сәйкес оған тиесiлi мұраны немесе оның бөлiгін /үлестi/ иелену құқығын алады.

      Мұрадан бас тарту үшiн мерзiмдi сот дәлелдi себептер болған жағдайда екi айдан аспайтын уақытқа ұзартуы мүмкiн.

      Мұрадан бас тарту бiр жақты мәмiле болғандықтан, ол мұрагер тарапынан жойылуға немесе қайтарылып алуға жатпайды, бiрақ ол мәмiле ретiнде ҚР Азаматтық кодексiнiң негiздерi бойынша /4-тарау/ жарамсыз болып танылуы мүмкiн.

      Мұрагер оған берiлген мерзiм /алты ай/ өткеннен кейiн, сондай-ақ, егер мұрагер мұралық мүлiктi шын мәнiсiнде иеленуге кiрiссе не оған билiк жүргiзсе не оның мүлiкке құқығын куәландыратын құжаттарды алу жөнiнде өтiнiш жасаса, мұрадан бас тартуға құқылы емес. Мұрадан бас тартуды мұрагер мұра ашылған жердегi нотариуске арыз беру жолымен ресiмдейдi. АК-тiң 167-бабына сәйкес ресiмделген сенiмхатта мұрадан бас тарту үшiн өкiлеттік белгiленген жағдайда, мұндай арызды мұрагердiң өкiлiнiң беруiне болады.

      Мұраны иелену құқығы туралы куәлiктi алу мұрагердiң мiндетi емес құқығы болып табылатыны ескерiле отырып, аталған куәлiктiң болмауы, егер мұра белгiленген тәртiппен қабылданған болса, мұрагерлiк құқықтардың жойылуына негiз бола алмайды.<*>

      Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      7. Мұраның ашылғанына алты айлық мерзім өтпей тұрып талап қойылса, соттар көрсетілген мерзім өткенше Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі - АІЖК) 242-бабының 4)-тармақшасына сай іс жүргізуді тоқтата тұруы қажет.<*>

      Ескерту. 7-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .
      Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 11 нормативтік қаулысымен .

      8. <*>

      Ескерту. 8-тармақ алып тасталды - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының
      2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      9. <*>

      Ескерту. 9-тармақ алып тасталды - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының

      2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      10. Жалпы бiрлескен ортақ меншiкке қатысушы қайтыс болған жағдайда мұра оның ортақ мүлiктегi үлесіне ашылатынын, ал осы үлестi заттай бөлiп беру мүмкiн болмаған жағдайда - үлестiң құнына қатысты болатынын соттар есте ұстаулары қажет.<*>

      Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      11. Азаматтардың банкідегі ақшалары мұра құқының жалпы ережелеріне сай мұраланады.

      Жұбайлардың неке кезінде жинаған ақшалары олардың жалпы ортақ меншігі болып есептеледі. Өлген жұбайының үлесі тірі қалған жұбайының атына салған ақшаға қарай анықталады.

      Барлық мүлік көрсетілген тәртіппен куәлендірілген өсиетпен қалдырылғанда, оған банкідегі ақшада кіреді, егер ол жөнінде осы өсиеттен кейін жасалған басқа өсиет болмаса.

      12. Соттар мұрагерлердің араларындағы өсиеттің шындығы туралы дауларын шешкенде, өсиеттің формасына және мазмұнына аса негізді мән беретін заңды қолдануға тиісті (АК-тiң 153-бабының 2-тармағы, 1050, 1051-баптары) - оны сақтау өсиеттің заңды екенін қамтамасыз етеді.<*>

      Соттарға өсиеттi азаматтардың талабы бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкiн екенi түсiндiрiлсiн. Мұндай адам үшiн өсиеттiң жарамсыз деп танылуы өсиеттi әзiрлеудiң, оған қол қою мен куәландырудың АК-тiң 1050 және 1051-баптарымен белгiленген тәртiбiнiң бұзылуынан, сондай-ақ мәмiленi жарамсыз деп тану үшiн азаматтық заңнамамен белгiленген негiздер бойынша мүліктiк салдары болады /АК-тiң 4-тарауы/. Өсиет жарамсыз деп танылған жағдайда, осы өсиет бойына мұрадан айырылған мұрагер АК-тiң 1060-бабына сәйкес заң бойынша мұраны иеленуге шақырылады.<*>

      Ескерту. 12-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      13. Жоспарсыз салынған құрылысқа қалдырған өсиеттің (үй, саяжай, гараж) және мұра қалдырушы қайтқанда заңдандырылмаған құрылыстың ешқандай заңды күші болмайды. Мұра қалдырушы өлгеннен кейін оның атына жазылып заңдандырылғанда тек заң бойынша мұра ашылады.

      14. АК-тiң 1046, 1050-баптарына сәйкес өсиетті тек әрекет қабілеті бар азамат қалдыра алады. Өсиетті куәлендіретін адамға, міндетті түрде өсиет қалдырудың әрекет қабілеті бар екендігін тексеру жүктеледі.<*>

      АК-тiң 159-бабының 7-тармағының негiзгi бойынша өсиеттiң жарамсыздығы жөнiндегi дауды шеше отырып, соттар сарапшының қорытындысы сот үшiн мiндеттi емес екенiн, алайда оның қорытындымен келiспеуi дәлелденуге тиiс екенiн назарда ұстаулары қажет /АІЖК-нiң 96-бабының 7-бөлiгi/.<*>

      Ескерту. 14-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      15. Мұрагердің мұрадағы міндетті үлесіне құқығы, мұраның ашылған күнінен бастап есептелетінін соттардың ескеруі керек.

      Мұра қалдырушыға АК-тің 1069 бабымен өсиет ету еркіне мынадай тежеу көрсетілген: жасы толмаған немесе еңбекке қабілетсіз балалары, оның ішінде бала ғып алған балалары, еңбекке қабілетсіз ері-зайыбы, ата-аналары (бала ғып алушылары) өсиеттің мазмұны қандай болса да, олардың әрқайсысы заң бойынша мұрагер болғанда өзіне тиісті мұраның кемінде жарты мөлшеріне ие болады (міндетті үлес).<*>

      Мұндай жағдайды заң мұрагердің міндетті үлеске құқығын оның мұра қалдырушымен бірге тұрғанымен және жалпы шаруашылықты бірге жүргізгенімен байланыстырмайды.

      Егерде, міндетті үлеске құқығы бар мұрагер, мұра мүлікті заңда белгіленген тәртіппен қабылдап алмаса онда мүлік өсиет қалдырған мұрагерге өтеді. Міндетті үлеске құқық мұрагердің жеке өзімен ғана байланысты, сондықтан мұндай мұрагер тиісті мұрасын алуға үлгірмей қайтыс болса, оның міндетті үлес алу құқығы трансмиссия ретінде оның мұрагерлеріне ауыспайды.<*>

      Міндетті үлес алатын мұрагерлердің құқығы бұзылған жағдайда, өсиетпен қалдырылған мұраның тек міндетті үлес бөлігі ғана заңсыз деп танылады. Мұрадағы мiндеттi үлеске құқығы бар мұрагер үшiн белгiленген кез келген шектеулер мен ауыртпалықтар тек мұраның мiндеттi үлестен асатын оған көшетiн бөлiгiне қатысты жарамды болады.<*>

      Міндетті үлестің мөлшерін анықтағанда соттар мұра болып қалған мүліктердің құнын, оған үй жиһаздары мен бұйымдарын қосқанда, өсиет болмаған кезде заң бойынша, мұрагерлікке шақырылатын барлық мұрагерлерді есептеу керек.

      Ескерту. 15-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      16. АК-тiң 1078-бабына сәйкес, мұра ашылғанға дейiн бiр жыл бойы мұра қалдырушымен бiрге тұрған мұрагерлер тұрғын үй-жайды, сондай-ақ үй жиhаздары мен бұйымдарын мұра ғып алу жөнiнде басым құқыққа ие болады. Мұра қалдырушымен бiрге ортақ бiрлескен мүлiкке меншiк құқығы бар мұрагерлердiң ортақ меншiктегi мүлiктi мұралыққа алу кезiнде артықшылық құқығы болады. Аталған артықшылығы бар құқықты жүзеге асырған кезде мұраны бөлуге қатысатын басқа мұрагерлердiң мүлiктiк мүдделерi сақталуға тиiс.<*>

      Үй жиһаздары мен бұйымдарға қандай мүліктерді жатқызу туралы мұрагерлердің арасында шыққан даулар сотта нақты жағдайға және жергілікті әдет-ғұрыптарға байланысты шешіледі. Мұндай жағдайда барлық мұра болып қалған мүліктерге қарай және егер бұл мүліктер тұрмысқа пайдаланылған болса, кітапхана (балалардікінен басқа), қымбат бағалы аудио және көрсеткіш аппараттар, хрусталь ыдыстар, шырақтар (төбе шам) т.с.с. мүліктер кәдімгі үй жиһаздары мен бұйымдар ретінде саналады.

      Кәдімгі жиһаздар мен бұйымдарға антикварлық, көркемдік, тарихи немесе басқа құндылығы бар бұйымдар жатпайды. Бұйымдардың көркемдік, тарихи немесе басқа құндылығы туралы шыққан дау мәселесін шешу үшін сот экспертиза тағайындай алады.

      Ескерту. 16-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      17. Мүлiктi бөлу оларға тиесiлi үлестерге сәйкес мұрагерлердiң келiсiмi бойынша, ал келiсiмге қол жетпеген жағдайда - сот тәртiбiмен жүргiзiледi. Мұралық мүлiктi бөлу туралы дауды шеше отырып, сот оның құрамын және істi қарау кезiндегi оның нақтылы құнын істi қараған уақытқа сәйкес анықтауға тиiс. Бөлуге жататын мүлiктiң құрамына мұра қалдырушының АК-тiң 115, 116-баптарына және 191-бабының 2-тармағына сәйкес, азаматтардың меншiк құқығының объектiсi болуы мүмкiн жылжитын және жылжымайтын мүлкi қосылуы мүмкiн.

      Соттар мұралық мүлiктi өсиет бойынша мұрагерлер арасында бөлу, мұраның бәрi немесе оның бiр бөлiгi мұрагерлерге нақтылы мүлiк көрсетiлмей, үлестей мұра етiлiп қалдырылған жағдайларда мүмкiн болатынын назарда ұстаулары қажет.<*>

      Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      18. Егерде сақтандыру өтеуін алуға бұрын тағайындалмаған болса, сақтандыруды өлген жағдайда оның қарауында және асырауында болған кәмелетке толмаған және еңбекке жарамайтын балалары, ата-аналары оның сақтандыру бойынша қандайда болмасын тиісті бөлігін өтеуін алуға құқылары жоқ.

      Сақтандыру өтеуі мына жағдайда сақтандырылған адамның мұра мүлкіне кіреді:

      - егер сақтандырылған адамның өлімі сақтандыру шартында көзделгендегідей жағдай болса, онда сақтандырылған адам сақтандырушы болып табылмаса немесе өзі сақтандырушы болып табылса, бірақ шартта пайда алушы ретінде көрсетілмесе;

      - егер сақтандырылған адам шарт бойынша сақтандыру төлемін алуға тиісті тұлғаның (пайда алушының) қылмыстық жазаға тартылатын қасақана әрекетінен қайтыс болса;

      - егер сақтандырылған адам мерзімі өтіп кеткен жиынтық сақтандыру шарты бойынша оған тиесілі өтеуді алуға үлгермей қайтыс болса;

      - заң актілеріне сәйкес өмірі мен денсаулығы міндетті сақтандыруға жататын азаматтар қайтыс болған жағдайда (әуе, темір жол, теңіз, ішкі, су және автокөлік жолаушылары). <*>

      Сақтанушы болып табылмайтын сақтандырылған адам қайтыс болған жағдайда, сақтандыру шарты бойынша оның құқықтары мен міндеттері сақтандыру объектісі болған сол мүлікке және сақтандырылған адамның осы мүліктік құқығына мұрагерлеріне, шарттармен немесе заңнамалық актілермен өзге жағдайлар көзделмеген болса, сақтанушының келісімімен өтуі мүмкін. <*>

      Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 11 нормативтік қаулысымен .

      19. Отан соғысының мүгедектерінің тегін алған автомашинасы немесе мотоколяскасы ол қайтыс болса семьясының жеке меншігінде қалады.

      20. Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 40-бабының 2-тармағына сәйкес жерді ұзақ мерзім бойы уақытша пайдалану құқығымен жер учаскесі өзіне тиесілі азамат қайтыс болған жағдайда жерді пайдалану құқығы жалпы негізде азаматтық заңнамамен көзделген тәртіппен мұрагерлік етіледі.

      Жерді қысқа мерзімде уақытша пайдалану құқығы, егер жерді уақытша пайдалану шартында өзгеше көрсетілмесе, азаматтық заңнамамен белгіленген тәртіпте мұрагерлік етіледі.

      Шаруа (фермер) қожалығының мүлкі оның мүшелеріне жалпы ортақ немесе жалпы үлестік меншік құқығымен тиесілі болғандықтан, шаруа (фермер) қожалығының мүлкіне және жер учаскесі құқығына мұрагерлік Қазақстан Республикасының заңдарымен көзделген тәртіппен жүзеге асырылады. <*>

      Ескерту. 20-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .
      Ескерту. 20-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 11 нормативтік қаулысымен .

      21. Мұраны қабылдаған мұрагер мұраны бөлу дауын шешкенде мұрадан бас тарта алмайды. Ол тек талабынан бас тартуға құқылы. Мұндай жағдайда ол өзіне тиесі мұра бөлігін басқа мұрагерлердің біреуіне береді немесе басқа мұрагерлерге бөлініп беріледі. Келісумен немесе ескертумен мұрадан бас тартуға болмайды.

      22. <*>

      Ескерту. 22-тармақ алынып тасталды - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 11 нормативтік қаулысымен .

      23-25. <*>

      Ескерту. 23-25 тармақтар алып тасталды - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      26. Келтірілген зиянды өндіру жөніндегі талап бойынша, іс бойынша жауапкер адам өлгенде, істі өндірістен қысқартуға болмайды (АІЖК-нiң 247-бабының 5) тармақшасы), өйткені заң бұл құқық қатынасында құқық қабылдау мүмкіндігін жасаған және мұра қабылдаған мұрагерлер мұра қалдырушының берешегіне өздеріне өткен мұра мүлкінің көлемінде жауап береді.

      Ескерту. 26-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      27.<*>

      Ескерту. 27-тармақ алып тасталды - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.12.22. N 18 қаулысымен .

      28. Осы қаулының қабылдануымен байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 1976 жылғы 29 наурыздағы N 2 (1978 жылы 23 наурыздағы және 1987 жылғы 2 қазандағы енгізілген өзгерістер және қосымшалар) "Соттардың мұра жөніндегі заңды қолдануының кейбір мәселелері жөніндегі" қаулысының күші жойылды деп танылсын.

      "Мұра қабылдау істері жөніндегі соттардың тәжірибесі туралы" N 8 ССРО Жоғарғы сотының 1986 жылғы 1 шілдедегі "Пленумның қаулысы қолданылмайды" деп саналады.