О Концепции здорового образа жизни и здорового питания

Постановление Правительства Республики Казахстан от 7 июня 1999 года № 710. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 6 апреля 2011 года № 380

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 06.04.2011 № 380.

В целях реализации Приоритета 4 Здоровье, образование и благополучие граждан Казахстана, сформулированного в послании Президента страны народу Казахстана "Казахстан-2030" и Программы действий Правительства Республики Казахстан на 1998-2000 годы Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Одобрить прилагаемую Концепцию здорового образа жизни и здорового питания.
2. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр

Республики Казахстан

Одобрена

постановлением Правительства

Республики Казахстан

от 7 июня 1999 г. № 710

Концепция здорового образа жизни и
здорового питания

1. Общие положения

В резолюции 30 сессии Всемирной Ассамблеи здравоохранения здоровье для всех рекомендовано возвести в ранг государственных политик, "Основная социальная задача Правительств и ВОЗ в предстоящее десятилетие должна заключаться в достижении к 2000 году всеми жителями Земли такого уровня здоровья, которое позволит им жить продуктивно в социальном и экономическом плане". В этой связи принимается, что:
1. Одним из ведущих факторов, определяющих состояние здоровья, является образ жизни, в связи с чем первостепенной целью в достижении высокого уровня здоровья является формирование здорового образа жизни и нового отношения гражданина к своему здоровью, которые должны стать естественной и внутренней потребностью каждого человека. Общая стратегия укрепления здоровья включает такие элементы, как общественная политика здорового образа жизни, стереотип поведения, переориентация служб здравоохранения, особенно в части взаимодействия с населением, образование и др.
2. Целью стратегии здорового образа жизни является обеспечение для всего населения равного доступа к факторам, определяющим здоровье, начиная от служб, способствующих формированию и поддержанию здорового образа жизни, и кончая потребительскими товарами и услугами.
3. Здоровый образ жизни является одной из основных задач в реализации генеральной стратегии ВОЗ по достижению здоровья для всех (WНО, 1993), в формулировке которой сказано: " К 2000 г. во всех государствах - членах должны применяться постоянные усилия, направленные на активное укрепление и поддержку здорового образа жизни, характеризующегося сбалансированным питанием, занятиями физической культурой...".
4. К основным путям решения задачи здорового образа жизни относится, по определению ВОЗ, "стимулирование и пропагандирование здоровых привычек приема пищи, основанных на имеющихся рекомендациях в отношении нормативов и режима питания."
5. Существенная роль питания как компонента первичной медико- санитарной помощи определена в декларации исторической международной конференции ВОЗ и ЮНИСЕФ по первичной медико-санитарной помощи (г. Алма-Ата, 1978).
6. Концепция здорового образа жизни рассматривается в контексте здорового питания - ключевого звена в формировании здорового образа жизни.
В соответствии с долгосрочным приоритетом 4: "Здоровье, образование и благополучие граждан Казахстана", Посланием Президента народу Казахстана "Казахстан - 2030" здоровый образ жизни является исключительно политическим, экономическим и медико-социальным критерием развития страны.
7. В настоящем долгосрочном приоритете в качестве основных проблем охраны и укрепления здоровья определены: предотвращение заболеваний и стимулирование здорового образа жизни, борьба с наркоманией и наркобизнесом, сокращение потребления алкоголя и табака, улучшение здоровья женщин и детей, улучшение питания; чистота окружающей среды и экологии.

2. Состояние здоровья и образа жизни населения Республики
Казахстан

В последние годы усилились негативные тенденции в состоянии здоровья населения, снижаются темпы прироста населения и рождаемость, сохраняются на низком уровне показатели здоровья женского и детского населения, имеет место значительный рост заболеваемости туберкулезом, болезнями, передаваемыми половым путем, остается высокая распространенность вирусным гепатитом.
С 1990 по 1996 гг. показатель средней продолжительности предстоящей жизни уменьшился на 4,1 года у мужчин и на 2,7 года - у женщин, составив 59,7 и 70,4 года соответственно.
По данному показателю Республика Казахстан находится на предпоследнем месте среди Центрально-азиатских государств и отстает от европейских стран на 10-15 лет.
Наиболее опасная тенденция по показателям смертности и средней продолжительности предстоящей жизни складывается в возрастной группе мужчин молодого возраста, последствием чего являются огромные экономические и социальные потери. Базовыми критериальными факторами являются:
8. Заболевания сердечно-сосудистой системы, от которых ежегодно умирает более 45 тысяч человек; среди причин смертности они имеют первое место. На втором месте - несчастные случаи, травмы и отравления. Третье место в структуре причин смертности занимают злокачественные новообразования.
К основным факторам риска сердечно-сосудистых заболеваний относятся: курение, злоупотребление алкоголем, нерациональное питание, низкая физическая активность, психо-змоциональные перегрузки и т. д.
Немаловажное значение в снижении медико-демографических показателей имеют обусловленные переходным периодом социально-экономические трудности, повлекшие рост бедности, социального неравенства, сложности психо- эмоциональной перестройки, падение нравственности и морально-этических норм.
9. Низкий уровень занятий физкультурой и спортом. Среди взрослого населения доля регулярно занимающихся спортом и физической культурой не превышает 8%, среди детей только 5% посещают спортивные секции, в частности, в учебных программах обычного и профессионального образования количество учебных занятий по физической культуре в 3-4 раза меньше научно-обоснованных нормативов, не более 50% нуждающихся занимается в специализированных группах. На грани полного развала специализированная медицинская служба по спортивной медицине и врачебному контролю за занимающимися спортом и физической культурой.
10. Отсутствие достаточно достоверных сведений в целом по республике о численности курящих в разрезе отдельных социально-демографических групп населения. По данным отдельных исследований курит 61,5% мужчин и 9,2% женщин, однако эти цифры полностью не отражают истинного состояния, в последние годы имеет место явное увеличение доли курящих среди детей школьного возраста и молодых. Табакокурение является одним из основных факторов риска развития онкологической патологий легких, ишемической болезни сердца, хронических неспецифических заболеваний легких, а также внезапной младенческой смерти.
11. Устойчивая тенденция роста числа больных хроническим алкоголизмом. Только в 1997 году было взято на учет более 37,6 тыс. человек, на диспансерном учете состояло более 200 000, свыше 31 тыс. находилось на стационарном учете.
12. Регистрируется увеличение числа лиц, употребляющих наркотики, снижение среднего возраста наркоманов. В частности, доля несовершеннолетних и молодых равна не менее 2/3. В 1997 году на учете состояло более 25,6 тыс. человек, регулярно употребляющих наркотики.
13. Крайне сложная обстановка по инфекционным заболеваниям, в том числе передающимся половым путем. Средний показатель распространенности сифилиса составляет по Казахстану 268,9 на 100 000 населения. О высокой скрытой заболеваемости свидетельствует относительно высокий процент (2,3%) выявления сифилиса при стационарном обследовании терапевтических и неврологических больных. В 1997 году врожденный сифилис регистрировался у 0,41 на 10000 новорожденных, заболеваемость гонореей составила 91,1 на 100000 населения. По данным республиканского центра по борьбе со СПИДом, на 01.05.98 г. в Казахстане зарегистрировано 667 ВИЧ-инфицированных, в т.ч. 10 больных детей до 15 лет. Ежегодно в республике регистрируется от 44 до 55 тысяч случаев вирусного гепатита и острых кишечных инфекций, 80% из которых - отмечены у детей. В среднем в год выявляется 13,0-14,5 тыс. больных туберкулезом, состоит на учете - 52,2 тыс. больных, в том числе 14 тыс. бактериовыделителей. Казахстан относится к категории государств с неблагополучной ситуацией по туберкулезу.
14. Неблагополучна в республике и экологическая обстановка: более 630 тыс.кв. км площади отнесены к экологически неблагополучным, свыше 800 промышленных предприятий не соответствуют санитарно-гигиеническим требованиям.
Данные свидетельствуют о неблагоприятной медико-демографической и экологической ситуации в Республике Казахстан, что требует принятия на правительственном уровне срочных мер по повышению здоровья населения.

3. Состояние питания населения

Одним из негативных последствий для переходного периода стало увеличение доли населения, для которой недоступно полноценное потребление доброкачественных продуктов питания, снижение объемов производства сельскохозяйственной продукции и массивное поступление на внутренний рынок новых, зачастую низкокачественных товаров импортного производства.
Дефицит питания в основном касается мясных, молочных и плодоовощных категорий продуктов питания, что влечет за собой недостаточное потребление белков животного происхождения, витаминов С, А, Е и ряда микроэлементов (железо, селен).
Наряду с дефицитом потребления основных пищевых продуктов в республике среди отдельных групп населения сохраняется тенденция перехода к "обильным" и расбалансированным рационам с преобладанием насыщенных жиров, углеводов, недостаточным содержанием витаминов и микроэлементов, высокой энергетической ценностью. Последнее способствует росту заболеваемости и смертности от сердечно-сосудистой патологии, ожирения, диабета и т.д. Анализ состояния питания населения показывает, что:
15. Имеет место резкий дефицит содержания витамина А в молоке у кормящих матерей (0,029 мг/100 мл при средней норме - 0,061 мг/100 мл). Наиболее низкие показатели регистрировались у женщин, проживающих в сельской местности (0,028 мг/100 мл), и казахской национальности (0,027 мг/100 мл). Настоящая низкая концентрация витамина в женском грудном молоке является прямым следствием его дефицита в рационах питания кормящих матерей и фактором риска формирования гиповитаминозов А у детей. Даже при умеренной недостаточности витамина А наблюдается задержка в росте, снижается устойчивость к инфекции, увеличиваются показатели детской смертности. В настоящее время достаточно четко установлено, что с помощью ликвидации или уменьшения дефицита витамина А можно существенно снизить детскую смертность. Смертность среди детей, плохо питающихся, но получающих достаточное количество витамина А была меньше , чем у детей, получавших достаточно пищи, но дефицитной по витамину А.
16. К наиболее опасным микронутриентным дефицитам относится железодефицитная анемия, связанная с недостаточным потреблением, либо нарушенным усвоением пищевого железа. Группами риска по данному виду патологии являются беременные женщины, кормящие матери и дети раннего возраста. Наличие железодефицитной анемии определяет высокие уровни материнской и детской смертности, отставание в физическом и умственном развитии детей, низкую устойчивость к инфекционным заболеваниям и неблагоприятному воздействию факторов внешней среды. 46% женщин репродуктивного возраста в республике страдают железодефицитной анемией, нетяжелые формы малокровия встречаются в 70% случаев, в 2,8% регистрируется тяжелая степень заболевания (DНS,1996). Среди детей раннего возраста железодефицитная анемия распространена в 69,2% случаев, в том числе у 1/3 - выраженная, а у 5% - тяжелая степень.
17. Не менее важным микронутриентным дефицитом является йодная недостаточность, следствием которой могут быть существенные задержки в психическом и физическом развитии детей, нарушение обменных процессов и иммунологической реактивности организма. Из 14 областей республики 11 относятся к зндемичным по дефициту йода в почве, воде и местных пищевых продуктах, наиболее сложная ситуация по гипотиреозу сложилась в южных регионах республики. Так, среди населения юга Казахстана гипотиреоз определяется в 6-8% случаев, а у детей, рожденных женщинами, страдающими гипотиреозом - в 14%. Частота неонатального гипотиреоза составляет 7,3%. Общая распространенность зоба среди школьников г.Кентау достигает 24%.
Ликвидация микронутриентных дефицитов наряду с комплексной иммунизацией, санитарно-гигиеническими мероприятиями является одним из эффективных методов профилактики против инфекционных болезней, особенно острых кишечных инфекций и острых респираторных заболеваний, занимающих ведущее место в структуре причин детской смертности.
18. Важное значение в проблеме здорового питания имеет грудное вскармливание, как ведущий фактор, обеспечивающий полноценное развитие ребенка, его устойчивость к инфекционным заболеваниям, а также высокий уровень здоровья кормящих матерей и профилактика ряда форм онкологической патологии. Кроме того,грудное вскармливание влияет на сроки восстановления овуляции после родов и риск наступления беременности.
В Казахстане доля кормящих женщин с гипогалактией составляет 32%. К 4 месяцам жизни более 40% детей нуждается в искусственном либо смешанном вскармливании.
Исключительно грудное вскармливание в возрасте до 3 месяцев жизни, рекомендуемое ВОЗ (WНО/UNIСЕF, 1990), имеет место только в 12% случаях, 24% младенцев указанного возраста в дополнении к грудному молоку получают воду, 52% - другие пищевые продукты и жидкости. Средняя продолжительность грудного вскармливания по Казахстану составляет 14 месяцев, однако имеются значительные региональные различия ( в г. Алматы - 9 месяцев, в северо- восточном регионе - 5 месяцев).
Приведенные данные свидетельствуют о недостаточном распространении национальной политики поддержки грудного вскармливания в республике и низком уровне знаний среди беременных и кормящих матерей в области грудного вскармливания и кормления детей первого года жизни.
19. Несмотря на высокие потребности, в республике практически отсутствует промышленный выпуск продуктов детского питания, бездействуют специализированные цеха на молокоперерабатывающих заводах в гг. Павлодаре, Таразе, Шахтинске. Резко сократилась сеть ранее функционировавших детских молочных кухонь с более чем 2000 до чуть более 180, мощность которых обеспечивает потребность республики только на 7-9%. Даже самые минимальные потребности в сухих молочных смесях за счет импортных поставок удовлетворяются примерно на 50%, в плодоовощных консервах - на 9%, в мясных - на 2%, в жидких и пастообразных продуктах - на 12%.
Действовавшие предприятия пищевой отрасли промышленности прекратили выпуск продуктов питания для школьников (молоко, творог, кисломолочные напитки, сыр, сосиски, сардельки и др.) в мелкой расфасовке по доступным для населения ценам.
20. Проблема здорового питания органически взаимосвязана с вопросами стандартизации, сертификации, контроля качества продуктов питания и продовольственной продукции.
Настоящая система нуждается в совершенствовании законодательно-правовой базы, в частности, принятии специального закона "О качестве и безопасности продуктов питания и пищевого сырья", совершенствовании ряда законодательных актов ("О лекарственном обеспечении...", "О стандартизации", "О защите прав потребителя" и др.).
Также нуждаются в существенном совершенствовании и приведении к международным требованиям ФАО/ВОЗ действующие государственные стандарты на продовольственную продукцию, нормативно-техническая документация на них, методически-регламентирующие материалы и т.д.
21. Для рационализации питания и здорового образа жизни исключительно важное значение имеет информированность населения. Выборочные исследования свидетельствуют о крайне низкой осведомленности населения в вопросах здорового питания с сохранением отрицательных привычек и традиций питания. Немалая доля людей приобретает новый тип болезней, связанных с перееданием, ожирением и низкой физической активностью. При этом потребляются в избыточном количестве насыщенные жиры, простые сахара, поваренная соль, низка доля растительной клетчатки, витаминов и микроэлементов. Последнее способствует росту заболеваемости сердечно-сосудистой патологией, остеопорозом, диабетом, тромбозимитом, раком и др.
Данные экспериментальных и клинических исследований, выполненных в Институте питания МН-АН РК, свидетельствуют о том, что между отдельными распространенными видами рака (пищевода, желудка, прямой кишки, молочной железы) и некоторыми факторами питания (насыщенные жиры, дефицит витаминов С, А и Е, железа) существует прямая связь.
Нередко дефицит питания у детей раннего возраста возникает не из-за нехватки продуктов питания, а в результате недостатка знаний у родителей вопросов гигиенических навыков и потребностей детского организма в основных пищевых веществах и энергии. Матери могут быть не осведомлены о медико- биологических достоинствах конкретных видов прикормов, способах их приготовления, особенно с использованием местных и традиционных продуктов питания, о сроках и методах грудного вскармливания.
Образование населения заключается и в том, чтобы продукты питания были доступны в первую очередь категориям больше всех в них нуждающимся: детям в период отнятия от груди, беременным женщинам и кормящим матерям. Необходимо обучение производителей продовольственной продукции и семьи методам выращивания, обработки, хранения, обогащения продуктов питания необходимыми микроэлементами и витаминами (муку - железом, соль - йодом, детские продукты питания - железом, йодом, селеном, масло и маргарин - витамином А и т.д.), что должно способствовать предупреждению и ликвидации нарушений и заболеваний, связанных с дефицитом этих факторов.
22. Общими рекомендациями по здоровому питанию являются: потребление разнообразной пищи; поддержание нормального веса тела; низкое потребление насыщенных жиров и холестерина; достаточное содержание в рационах витаминов (овощи, фрукты, зерновые); ограничение приема сахара, соли и натрия; умеренное потребление алкоголя.
Решение этих задач возможно при условии тесной интеграции правительственных органов, профессиональных работников в области здравоохранения и пищевой промышленности, органов и средств массовой информации, общественных организаций и самого населения.
Система образования и средства массовой информации должны способствовать формированию у населения осознанной важности для здоровья правильного питания и образа жизни. Образование потребителей и маркировка в соответствии с международными требованиями продовольственной продукции создадут условия для выборочного потребления наиболее ценных продуктов питания, являющихся компонентами здорового питания. Последнее должно явиться мотивацией для производителей продовольственной продукции к выпуску продуктов питания, отвечающих потребностям потребителей.
Вместе с тем, здоровое питание, являясь не единственным, хотя и главным фактором, определяющим уровень здоровья, должно сочетаться с соблюдением других правил здорового образа жизни.

4. Стратегическая цель и приоритеты концепции

23. Стратегической целью концепции здорового образа жизни и здорового питания является подъем уровня здоровья населения, обеспечивающий его социально-экономическую и физиологическую продуктивную деятельность, путем формирования здорового образа жизни и питания, улучшения качества среды обитания.
24. Приоритетами в реализации цели стратегии здорового образа жизни и

здорового питания должны стать следующие:

разработка и реализация государственной программы здорового образа

жизни;

максимально возможное создание социально-экономических условий для

сохранения и повышения уровня здоровья населения;

пропаганда здорового образа жизни;

переориентация деятельности органов и учреждений здравоохранения на

первичную профилактику, совершенствование и развитие первичной медико-

санитарной помощи;

разработка и реализация национальной программы политики в области

питания.

25. Основными принципами концепции и ее реализации являются:

координация на правительственном уровне и межсекторальное

взаимодействие;

использование мирового опыта и сотрудничество с международными

организациями;

обеспечение соответствующей законодательной базы и механизма

стимулирования внедрения здорового образа жизни и здорового питания;

научное обоснование и сопровождение хода реализации программ и

проектов;

образование населения на индивидуальном, семейном и национальном

уровнях.

26. Приоритетными должны быть определены следующие стратегии:

содействие здоровому питанию;

развитие физической культуры и спорта;

борьба с пьянством и наркоманией, табакокурением;

половое воспитание, профилактика болезней, передаваемых половым путем

и СПИДа;

профилактика вирусного гепатита, острых кишечных инфекций;

борьба с туберкулезом;

экология и здоровье.

5. Стратегия содействия здоровому питанию

27. Основные приоритеты стратегии:

1. Разработка и совершенствование физиологических норм потребностей в энергии и основных пищевых веществах для различных групп населения.
2. Обоснование и утверждение минимальной потребительской продуктовой корзины в соответствии с принципами здорового питания.
3. Разработка государственных стандартов на новые и национальные продукты питания, продовольственное сырье, совершенствование действующих стандартов в соответствии с требованиями ФАО/ВОЗ и международного "Кодекса алиментариуса".
4. Ликвидация железодефицитной анемии у женщин репродуктивного периода и детей раннего возраста.
5. Снижение до спорадических случаев гипотиреоза.
6. Распространение и поддержание грудного вскармливания.
7. Создание индустрии по промышленному производству продуктов детского питания, лечебно-профилактических продуктов питания и биологически активных добавок к пище.
8. Совершенствование государственной системы контроля качества и безопасности продовольственной продукции.
9. Образование в области рационального питания.

28. Пути и формы реализации основных приоритетов:
1. Принятие постановления Правительства РК по межведомственному взаимодействию в обеспечении качества продовольственной продукции.
2. Принятие постановления Правительства РК "Об устранении и профилактике йододефицитных расстройств и их последствий среди населения РК".
3. Поэтапная реализация программы по ликвидации железодефицитных состояний у женщин репродуктивного периода и детей раннего возраста по методу ЮНИСЕФ еженедельного приема таблеток, содержащих сульфат железа и фолиевую кислоту.
4. Внедрение в деятельность всех родовспомогательных учреждений республики рекомендуемых ВОЗ и ЮНИСЕФ принципов "госпиталей дружелюбного отношения к ребенку" и "10 шагов поддержки грудного вскармливания".
5. Организация промышленного производства на молокоперерабатывающих предприятиях республики специализированных антианемических продуктов питания на кисломолочной основе.
6. Организация индустрии по промышленному производству продуктов

детского питания на молочной, зерновой, плодоовощной и мясной основах на

предприятиях пищевой промышленности.

7. Установка современного мини-технологического оборудования

на детских молочных кухнях областных центров, крупных городов и населенных

пунктах.

8. Внедрение на мукомольных предприятиях метода обогащения муки

препаратами железа.

9. Создание потребительской информационной системы по продовольственной

продукции.

10. Разработка учебных программ по здоровому питанию для дошкольных

учреждений, общеобразовательных школ и профессионально-технических училищ.

11. Расширение учебных программ в высших и средних медицинских учебных,

заведениях по вопросам рационального питания, методам пропаганды и

обучения населения основам здорового питания.

12. Использование всех средств массовой информации в пропаганде основ

рационального питания и его роли в формировании здорового образа жизни.

13. Организация рационального питания в детских дошкольных учреждениях.

14. В экологически неблагоприятных регионах реализация программ

комплексной витаминизации среди наиболее уязвимых групп населения (дети

раннего возраста, беременные и кормящие женщины).

6. Стратегия развития физической культуры и спорта

29. Основные приоритеты:

1. Содействие массовому внедрению занятий населением физической

культурой и спортом.

2. Развитие сети физкультурно-оздоровительных и спортивных объектов.

3. Научно-методическое и медицинское обеспечение физической культуры,

спорта и туризма.

4. Формирование среди различных групп населения осознанной потребности занятий физической культурой и спортом с использованием всех средств массовой информации и учебных программ.
30. Пути и формы реализации основных приоритетов:
1. Приведение в соответствие с физиологическими нормами объемов учебных занятий в дошкольных и школьных учреждениях по физической подготовке, организация специализированных групп для категорий, занимающихся физической культурой по медицинским показаниям.
2. Увеличение в учебных программах высших и средних учебных заведений занятий по физической культуре, организация работы спортивных секций, регулярное проведение спортивно-массовых мероприятий.
3. Обеспечение жилых микрорайонов физкультурно-оздоровительными и

спортивными сооружениями, их доступности для всех желающих заниматься

физической культурой и спортом.

4. Организация при крупных предприятиях, учреждениях, учебных

заведениях спортивно-оздоровительных комплексов.

5. Развитие и совершенствование службы врачебного контроля за

занимающимися физической культурой и спортом.

6. Пропаганда и популяризация физической культуры, как основного

элемента здорового образа жизни с использованием всех средств массовой

информации и учебных программ.

7. Разработка и повсеместное внедрение системы поощрения, включая и

материальное, способствующей мотивации вести физически активный, здоровый

образ жизни.

7. Стратегия борьбы с алкоголизмом, наркоманией и

табакокурением

31. Основные приоритеты стратегии:

1. Принятие специальных законодательных актов.

2. Совершенствование контроля за производством, импортом, реализацией

и рекламой алкогольной и табачной продукции.

3. Разработка и реализация эффективных национальных программ по социально-психологической и медицинской реабилитации лиц, ранее страдавших алкоголизмом и наркоманией.
4. Организация республиканского и региональных фондов по борьбе с алкоголизмом и наркоманией.
5. Создание социально-экономических и морально-психологических условий, способствующих отказу от приема алкоголя, употребления наркотических веществ и табакокурения.
6. Широкая пропаганда и образование населения через средства массовой информации вопросам медико-социальной опасности наркомании и алкоголизма, вреда для здоровья табакокурения.
32. Пути и формы реализации стратегии:
1. Принятие ряда законодательных актов либо включение в действующие следующих положений:
детские, культурные и спортивные объекты, места отдыха определить зонами, свободными от продажи и употребления алкоголя;
о запрещении в средствах массовой информации всех видов рекламы вино-водочных изделий и табачной продукции.
2. Обеспечение научного сопровождения всех целевых национальных и

региональных программ по борьбе с наркоманией и алкоголизмом.

3. Пропаганда и образование через средства массовой информации и

учебные программы всех уровней общего и специального образования опасности

и вреда для здоровья наркомании, алкоголизма и табакокурения.

4. Тесное сотрудничество с международными организациями по реализации

проектов борьбы с наркоманией и алкоголизмом.

5. Совершенствование системы контроля за качеством производимых

импортируемых вино-водочных и табачных изделий.

8. Стратегия профилактики болезней, передаваемых половым путем,

и СПИДа

33 Основные приоритеты стратегии:

1. Формирование в поведении населения культуры сексуальной жизни и

принципов безопасного полового поведения.

2. Первичная профилактика болезней, передаваемых половым путем.

3. Тесное межсекторальное взаимодействие, участие общественных организаций в борьбе с болезнями, передаваемыми половым путем, и СПИДом.
4. Усиление уголовной и административной ответственности за воспитание детей, их вовлечение в пьянство, употребление наркотических средств, проституцию.
5. Создание социальных норм и условий жизни, содействующих культуре сексуального поведения и профилактике СПИДа.
34. Формы и пути реализации стратегии:
1. Организация координационных советов с участием медицинских работников, педагогов, работников культуры, правоохранительных органов по борьбе с болезнями, передаваемыми половым путем, и СПИДом.
2. Широкая пропаганда и обучение всеми средствами массовой информации вопросам культуры сексуальной жизни и безопасного секса.
3. Разработка законодательных актов по образованию населения в вопросах борьбы с болезнями, передаваемыми половым путем, и СПИДом.
4. Расширение круга научных исследований по проблемам формирования сексуальной культуры поведения.
5. Совместная реализация с международными организациями проектов профилактики болезней, передаваемых половым путем, и СПИДа.
6. Совершенствование учебных программ на всех уровнях образования по сексуальной культуре и опасности болезней, передаваемых половым путем, и СПИДа.
7. Подготовка специалистов по вопросам сексопатологии, сексологии; развитие сети специализированных кабинетов и учреждений.
8. Повышение доступности средств индивидуальной защиты для безопасного секса.

9. Стратегия профилактики и снижения заболеваемости вирусным
гепатитом и острыми кишечными инфекциями

35. Основные приоритеты стратегии:
1. Разработка новых стандартов и нормативов в области гигиены,

направленных на пути передачи вирусного гепатита и острых кишечных инфекций.

2. Осуществление программ вакцинации детей против вирусного гепатита.

3. Совершенствование системы ранней диагностики, особенно групп

населения повышенного риска заболеваемости.

4. Медико-санитарное просвещение населения по вопросам профилактики

вирусного гепатита и острых кишечных инфекций.

5. Улучшение питания детей первого года жизни.

6. Улучшение санитарного благоустройства населенных пунктов.

7. Совершенствование системы госсаннадзора за качеством питьевого

водоснабжения и продовольственной продукции.

36. Формы и пути реализации стратегии:

1. Разработка региональных программ по профилактике вирусного

гепатита и острых кишечных инфекций. Тесное межсекторальное взаимодействие

при их реализации.

2. Совершенствование системы мониторинга и лабораторной диагностики.

3. Осуществление широкой санитарно-просветительской работы через все

средства массовой информации.

4. Усиление мер санитарного контроля на объектах общественного питания,

торговли, отдыха.

5. Расширение в учебных программах дошкольного воспитания и школьного

образования разделов по обучению правилам личной гигиены и основам

санитарии.

6. Поддержка и распространение грудного вскармливания.

7. Научная разработка новых методов ранней диагностики и

иммунопрофилактики.

10. Стратегия "Здоровье и окружающая среда"

37. Основные приоритеты:

1. Снижение смертности и заболеваемости, связанных с неблагоприятным воздействием на организм человека факторов окружающей среды.
2. Межсекторальное взаимодействие в вопросах охраны окружающей среды.
3. Широкое привлечение населения, международных общественных организаций к реализации национальных и региональных программ по охране и оздоровлению окружающей среды.
4. Совершенствование законодательной базы в области охраны окружающей среды и ответственности за еҰ загрязнение.
5. Участие в реализации программ по ликвидации последствий экологических катастроф.
38. Формы и пути реализации стратегии:
1. Разработка и реализация региональных программ "Здоровые города", обеспечение их научного сопровождения.
2. Обеспечение реализации в полном объеме программ медико-социальной реабилитации населения, проживающего в регионах Приаралья и бывшего Семипалатинского ядерного испытательного полигона.
3. Создание общенациональной системы мониторинга и банка данных об основных источниках водоснабжения, загрязнителях атмосферного воздуха, почвы, водоемов.
4. Расширение научных исследований в области экологии с разработкой прогноза состояния окружающей среды и путей ее оздоровления.
5. Широкая просветительская работа и обучение по вопросам экологии.

(Специалист: Кушенова Д.)

Салауатты өмір салты және дұрыс тамақтану тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 7 маусымдағы N 710 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 6 сәуірдегі № 380 Қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2011.04.06 № 380 Қаулысымен.

Президенттің Қазақстан халқына "Қазақстан - 2030" жолдауында тұжырымдалған Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі және игілігі жөніндегі 4-басымдықты және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998-2000 жылдарға арналған іс-қимыл бағдарламасын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
1. Қоса беріліп отырған Салауатты өмір салты және дұрыс тамақтану тұжырымдамасы мақұлдансын.
2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
1999 жылғы 7 маусымдағы
N 710 қаулысымен мақұлданған

Салауатты өмір салты және дұрыс тамақтану
тұжырымдамасы

1. Жалпы ережелер

Дүниежүзiлiк денсаулық сақтау ассамблеясының 30 сессиясының қарарында денсаулық сақтауды мемлекеттiк саясат деңгейiне көтеру баршаға ұсынылған "Үкiметтер мен ДДҰ-ның алдағы онжылдықтағы негiзгi әлеуметтiк мiндетi 2000 жылға дейiн Жер бетiндегi барлық тұрғындардың әлеуметтiк және экономикалық тұрғыда нәтижелi өмiр сүруіне мүмкiндiк беретiн денсаулық дәрежесіне қол жеткiзуде". Осыған байланысты мыналар қабылданды:
1. Денсаулық жағдайын айқындайтын негiзгі факторлардың бiрi өмiр салты болып табылады, осыған байланысты денсаулықтың жоғары деңгейiне жетудiң ең маңызды мақсаты салауатты өмiр салтын және азаматтың өз денсаулығына деген жаңа көзқарасын қалыптастыру болып табылады және бұл әр адамның табиғи және iшкi қажеттiлiгiне айналуға тиiс. Денсаулықты нығайтудың жалпы стратегиясына салауатты өмiр салтының қоғамдық саясаты, тәртiп стереотипi, денсаулық сақтау қызметтерiн, әсiресе халықпен өзара iс-қимыл, бiлiм беру жағын қайта бағдарлау сияқты элементтер кiредi.
2. Салауатты өмiр салты стратегиясының мақсаты барлық халықтар үшiн денсаулықты айқындайтын факторларға, салауатты өмiр салтын қалыптастыруға және қолдауға мүмкiндiк беретiн қызметтерден бастап, тұтынатын тауарлар мен көрсетiлетiн қызметке дейiн тең жағдайда қол жеткiзудi қамтамасыз ету болып табылады.
3. Салауатты өмiр салты (WНО-1993): барлық адамдардың денiнiң саулығына жету жөнiнде ДДҰ-ның бас стратегиясын жүзеге асырудың негiзгі мiндеттерiнiң бiрi болып табылады, оның тұжырымындағы "2000 жылға барлық мүше мемлекеттерде салауатты өмiр салтын белсендi түрде нығайтуға және қолдауға бағытталған тамақтану мен дене тәрбиесiнiң теңдiгiн сипаттайтын қызметке ұдайы күш салу қабылдануға тиiс" екендiгi айтылған.
4. Салауатты өмiр салтының мiндеттерiн шешудiң негiзгi жолдарына ДДҰ-ның айқындауы бойынша "тамақтанудың нормативтерi мен режимдерiне қатысты қазiргi бар ұсынымдарға негiзделген тамақтанудың салауатты дағдыларын ынталандыру және насихаттау" жатады.
5. Тамақтанудың маңызды рөлi ДДҰ мен ЮНИСЕФ-тiң бастапқы медициналық-санитарлық көмек жөніндегi тарихи халықаралық конференциясының декларациясында бастапқы медициналық-санитарлық көмектiң компонентi ретiнде айқындалған (Алматы қаласы, 1978).
6. Салауатты өмір салтының тұжырымдамасы контексте дұрыс тамақтануды салауатты өмiр салтын қалыптастырудың негiзгi буыны ретiнде қарастырады.
Президенттiң "Қазақстан - 2030" Қазақстан халқына Жолдауында "Қазақстан азаматтарының денсаулығы, бiлiмi және әл-ауқаты" деген ұзақ мерзiмдi 4-басымдыққа сәйкес:
Салауатты өмір салты елдің дамуының ерекше саяси, экономикалық және медициналық-әлеуметтiк өлшемi болып табылады.
7. Осы ұзақ мерзiмдi басымдықта денсаулықты сақтау мен нығайтудың негiзгi проблемалары ретiнде: ауруларды болдырмау және салауатты өмiр салтын ынталандыру, нашақорлықпен және наркобизнеспен күрес, алкоголь мен темекi тұтынуды қысқарту, әйелдер мен балалардың денсаулығын жақсарту, тамақтануды жақсарту; қоршаған орта мен экологияның тазалығы айқындалған.

2. Қазақстан Республикасы халқының денсаулығы мен
өмiр сүру жағдайы

Соңғы жылдары халықтың денсаулық жағдайында келеңсiз үрдiстер күшейдi, халықтың өсу және туу қарқыны төмендедi, әйелдер мен балалар денсаулығының көрсеткiштерi төменгi деңгейде сақталуда, туберкулез, жыныс жолдары арқылы берiлетiн аурулар едәуiр өскенi орын алуда, вирусты гепатиттiң таралуы жоғары күйiнде қалып отыр.
1990-1996 жылдар аралығында орташа өмiр сүру көрсеткiшi ер адамдарда 4,1 жылға және әйелдерде 2,7 жылға кемiдi, ол тиiсiнше 59,7 және 70,4 жасты құрайды.
Осы көрсеткiш бойынша Қазақстан Республикасы Орталық Азия мемлекеттерiнiң арасында ең соңғысының алдындағы орында және Еуропа елдерiнен 10-15 жылға артта қалып отыр.
Өлімнiң және адам өмiрiнiң орташа ұзақтығының көрсеткiштерi бойынша жас ер адамдар тобында барынша қауіпті үрдіс пайда болып отыр, соңғысы үлкен экономикалық және әлеуметтік шығын болып табылады деген сөз. Мұның өлшемді факторлары мыналар болып табылады:
8. Жыл сайын 45 мың адам өлетін жүрек-қан тамырлары жүйелерінің аурулары; өлімнің себептерінің арасында ол бірінші орын алады. Екінші орында - қайғылы оқиғалар, жарақаттану және улану. Өлім себептерінің құрылымындағы үшінші орынды қатерлі ісіктер алады.
Жүрек-қан тамырлары ауруларына шалдықтыратын негізгі факторларға: темекі тарту, маскүнемдік, дұрыс тамақтанбау, дене қимылының төмендігі, психикалық-эмоциялық салмақ және т.б. жатады.
Медициналық-демографиялық көрсеткіштердің төмендеуінде өтпелі кезеңдегі кедейшіліктің өсуіне әкеп соқтырған әлеуметтік-экономикалық қиыншылықтардың, әлеуметтік теңсіздіктің, психикалық-эмоциялық өзгеру қиындығының, адамгершілік пен моральдық-этикалық нормалардың төмендеуінің әсері аз емес.
9. Дене шынықтырумен және спортпен айналысудың деңгейі төмен Ересек халықтың арасында спортпен және дене тәрбиесімен ұдайы айналысатын үлесі 8-%-тен аспайды, балалардың арасында тек 5%-і ғана спорт секцияларына қатысады, атап айтқанда, кәдімгі және кәсіптік білім оқу бағдарламаларында дене тәрбиесі бойынша оқу сабақтарының саны ғылыми негізделген нормалардан 3-4 есе аз, мұқтаждардың 50%-тен аспайтыны арнаулы топтарда айналысады. Спортпен және дене тәрбиесімен айналысушыларға спорттық медицина және дәрігерлік бақылау жөніндегі арнаулы медициналық қызмет толық күйреудің шегіне жетті.
10. Республика бойынша халықтың әлеуметтік-демографиялық топтарының жекелеген бөлігіндегі темекі тартатындардың саны жөнінде тұтастай жеткілікті түрде растайтын мәліметтер жоқ. Жекелеген зерттеулердің деректеріне қарағанда ерлердің 61,5%-і және әйелдердің 9,2%-і темекі тартады, бірақ бұл сандар нақты жағдайды толық көрсетпейді, соңғы жылдарда мектеп жасындағы балалар мен жастардың арасында темекі тартатындардың үлесі анық көбейді. Өкпенің онкологиялық патологиясы, жүректің ишемикалық ауруының, өкпенің созылмалы сирек кездесетін ауруларының, сондай-ақ нәрестенің оқыстан шетінеуі сияқтылардың тез дамуының негізгі факторларының бірі темекі тарту болып табылады.
11. Созылмалы маскүнемдікпен ауыратындар санының өсуі тұрақты үрдіске айналды. Тек 1997 жылдың өзінде 37,6 мың адам есепке алынған болатын, диспансерлік есепте тұратындардың саны 200 000 мыңнан астам, 31 мыңнан аса адам станционарлық есепте болды.
12. Есірткі тұтынатын адамдар санының көбейгені, нашақорлардың орташа жасының кемігені тіркелді. Атап айтқанда, кәмелетке толмағандар мен жастардың үлесі кем дегенде 2/3-ке тең. 1997 жылы есірткіні ұдайы тұтынатындар есебінде 25,6 мыңнан астам адам тұрды.
13. Жұқпалы, оның ішінде жыныс жолымен берілетін аурулар жөніндегі жағдай қиындай түсті. Қазақстан бойынша мерез ауруының орташа таралу көрсеткіші 100 000 адамның 268,9-ын құрайды. Мерезбен жасырын ауыратындардың көптігі туралы терапиялық және неврологиялық ауруларды станционарлық тексеру кезінде оның анықталуының жоғары процентіне (2,3%) орай дәлелденді. 1997 жылы 10000 жаңа туған нәрестенің 0,41-де туа біткен мерез, халықтың 100 000-на шаққанда 91,1-де соз ауруы тіркелді. СПИД-ке қарсы күрес жөніндегі республикалық орталықтың 01.05.98 жылғы деректері бойынша Қазақстанда ВИА жұқтырған 667 адам, оның ішінде 15 жасқа дейінгі 10 ауру бала тіркелген. Республикада жыл сайын 44-тен 55 мыңға дейін вирусты гепатит пен қатты ішек инфекциялары тіркеледі, олардың 80%-і балаларда болды. Жылына орта есеппен 13,0-14,5 туберкулез аурулары анықталады, есепте - 52,2 мың ауру тұрады, оның ішінде 14 мыңы бактерия бөлетіндер. Қазақстан туберкулез бойынша қолайсыз жағдайдағы мемлекеттер қатарына жатады.
14. Республикада экологиялық жағдай да қолайсыз: 630 мыңнан астам шаршы км. алаң экологиялық қолайсыз жағдайға жатады, 800-ден астам өнеркәсіптік кәсіпорындар санитарлық-гигиеналық талаптарға сай емес.
Деректер Қазақстан Республикасында медициналық-демографиялық және экологиялық жағдайдың қолайсыздығы туралы дәлелдейді, бұл халықтың денсаулығын көтеру жөнінде Үкімет деңгейінде жедел шаралар қабылдауды талап етеді.

3. Халықтың тамақтану жағдайы

Өтпелі кезеңнің келеңсіз зардаптарының бірі сапалы тамақ өнімдерін толық тұтынуға қол жеткізе алмайтын халықтың үлесінің көбейе бастауы, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемінің азаюы, ішкі рынокқа жаңа, көбінесе шетелде өндірілген сапасы төмен тауарлардың көптеп түсуі болып отыр.
Тамақ тапшылығы негізінен ет, сүт және жеміс-жидек көкөніс тәрізді тамақ өнімдерінің санаттарына қатысты, жануарлардан алынатын белоктарды, С, А, Е витаминдерін және бірқатар микроэлементтерді (темір, селен) жеткіліксіз тұтынуға әкеп соғады.
Негізгі тамақ өнімдерін тұтыну тапшылығымен қатар республикада халықтың жекелеген топтарының арасында "молшылыққа" және аса майлы, көміртегі көп тамақты шектен тыс жеу, витаминдері мен микроэлементтері, жоғары энергетикалық құндылықтары жеткіліксіз тағамдарды тұтына отырып, теңдестірілмеген рациондарға өту үрдісі сақталып отыр. Соңғысы жүрек-қан тамырлары патологиясы, семіздік, диабет және т.б. ауруларының көбеюі мен өлімге әкеп соқтырады. Халықтың тамақтану жағдайын талдау мынаны көрсетеді:
15. Бала емізетін аналардың сүтінде А витаминінің күрт жетіспеуі (0,029 мг/100 мл, орташа нормасы - 0,061 мг/100 мл болғанда) орын алады. Ең төменгі көрсеткіш ауылдық жерде тұратын әйелдерде (0,028 мг/100 мл) және қазақ ұлтының әйелдерінде (0,027 мг/100 мл) тіркелді. Әйелдің емшек сүтіндегі витаминнің осы төмен концентрациясы бала емізетін аналардың тамақ рациондарындағы оның тікелей тапшылығы салдарынан және балаларда А гиповитаминоздар қалыптастыру қаупін туғызатын фактор болып табылады. Тіпті А витаминінің орташа жетіспеушілігі кезінде баланың өсуінің тежелгені байқалады, инфекцияға қарсылық қабілеті төмендейді, балалар өлімінің көрсеткіші артады. Қазіргі уақытта А витаминінің тапшылығын жою немесе азайту көмегімен балалар өлімін едәуір азайтуға болатындығы жеткілікті түрде айқын белгіленді. А витамині тапшы, бірақ жеткілікті түрде тамақтанған балаларға қарағанда, нашар тамақтанатын, бірақ А витаминін жеткілікті түрде алған балалар арасында өлім аз болады.
16. Темір тапшылығы анемиясы аса қауіпті микронутриентті тапшылықтарға жатады, ол темірді жеткіліксіз тұтынуға, не болмаса тамақтағы темір сіңімділігінің бұзылуына байланысты болады. Патологияның осы түрі бойынша қауіпті топтарға екіқабат әйелдер, бала емізетін аналар мен жас сәбилер жатады. Темір тапшылығы анемиясының болуы аналар мен балалар өлімінің жоғары деңгейін, балалардың физикалық және ақыл-есінің дамуының артта қалуын, инфекциялық ауруларға және сыртқы ортаның қолайсыз факторларының әсеріне қарсы қабілетінің төмендігін айқындайды. Республикада бала босана алатын жастағы әйелдердің 46%-і темір тапшылығы анемиясынан зардап шегеді, қаны аздықтың жеңіл нысаны 70%-де кездеседі, 2,8%-де аурудың ауыр түрі (DНS, 1996) тіркелген. Жас сәбилердің арасында темір тапшылығы анемиясы 69,2% жағдайда, оның ішінде 1/3-айтылған түрі, ал 5%-де ауыр түрі тараған.
17. Йод тапшылығы салдарынан балалардың психикалық және физикалық дамуының әжептәуір тежелуі, организмнің алмасу процестері мен иммунологиялық белсенділігінің бұзылуы маңызы бұдан кем емес микронутриентті тапшылықтар болып табылады. Республиканың 14 облысының ішінде 11-і топырақта, суда, және жергілікті тамақ өнімдерінде йодтің тапшылығы салдарынан эндемидтікке жатады, гипотиреоз бойынша республиканың оңтүстік аймақтарында аса қиын жағдай қалыптасты. Сонымен, Қазақстанның оңтүстігіндегі халықтың арасында 6-8%-нің гипотриеозбен, ал гипотиреозбен ауырған әйелдерден туған балалардың 14%-нің гипотиреозбен ауыратыны айқындалды. Неонаталдық гипотиреоздың жиілігі 7,3%-ті құрайды. Кентау қаласы оқушыларының арасында қалқанша бездің ұлғаюы 24%-ке жетті.
Микронутриеннтті тапшылықтарды жою кешенді иммунизация, санитарлық-гигиеналық іс-шаралармен қатар жұқпалы ауруларға, әсіресе балалар өлімінің құрылымындағы жетекші орын алатын, қатты ішек инфекциялары мен қатты респираторлық ауруларға қарсы алдын алудың тиімді әдістерінің бірі болып табылады.
18. Дұрыс тамақтану проблемаларының баланың толық дамуын, оның инфекциялық ауруларға қарсы қабілетінің тұрақтылығын, сондай-ақ бала емізетін аналар денсаулығының жоғары деңгейін және онкологиялық патологияның бірқатар нысандарының алдын алуды қамтамасыз ететін жетекші фактор ретінде мағыналық маңызы бар. Бұдан басқа, емшек сүтін емізу босанғаннан кейінгі қалпына келу мерзіміне және екіқабат болу қаупіне болдырмауға әсер етеді.
Қазақстанда гипогалактиясы бар емшек сүтін емізетін әйелдердің үлесі 32%-ті құрайды. 4 айлық сәбилердің 40%-тен астамы жасанды немесе аралас тамаққа мұқтаж.
ДДҰ-ның (WНО/UNIСЕF, 1990) ұсынған 3 айға дейінгі сәбилердің тек емшек сүтін еметіні - 12% жағдайда ғана, аталған жастағы сәбилердің 24%-і емшек сүтіне қосымша су, 52%-і басқа тамақ өнімдері мен сұйықтықтар алады. Қазақстан бойынша емшек сүтін емізудің орташа ұзақтығы 14 айды құрайды, бірақ әртүрлі аймақтық өзгешеліктер бар (Алматы қаласында - 9 ай, солтүстік-шығыс аймақта - 5 ай).
Келтірілген деректер емшек сүтін емізуді қолдау республикада ұлттық саясаттың жеткіліксіз тарағаны және екіқабат, бала емізетін аналардың арасында баланы бір жасқа дейін емшек сүтін емізу және тамақтандыру туралы білім деңгейінің төмендігін дәлелдейді.
19. Жоғары тұтынушылыққа қарамастан, республикада балалардың өнеркәсіптік тамақ өнімдері шығарылмайды, Павлодар, Тараз, Шахтинск қалаларының сүт өңдеу зауыттарындағы арнаулы цехтар жұмыс істемейді. Бұрын жұмыс істеп тұрған 2000-нан астам балалар сүтін жасайтын ас үйлер күрт қысқарып, қазір 180-нен сәл ғана асады, олардың қуаттылығы республика қажетін 7-8%-ке ғана қамтамасыз етеді. Тіпті, құрғақ сүт қоспаларына деген ең аз қажеттілік шет елден жеткізілгендердің есебінен шамамен 50%-ке, жеміс-жидек, көкөніс консервілеріне деген қажеттілік- 9%-ке, етке деген қажеттілік -2%-ке, сұйық және паста түріндегі өнімдерге деген қажеттілік - 12%-ке қанағаттандырылады.
Өнеркәсіптің тамақ саласындағы жұмыс істеп тұрған кәсіпорындары оқушылар үшін, халыққа арзан бағамен, шағын орамдағы тамақ өнімдерін (сүт, ірімшік, айран, сыр, сосискалар мен сарделкалар және басқалар) шығаруды тоқтатты.
20. Дұрыс тамақтану проблемасы стандарттау, сертификаттау, тамақ өнiмдерiнiң және азық-түлiк өнiмдерiнiң сапасын бақылаумен тiкелей табиғи байланысты.
Осы жүйе заңдық-құқықтық базаларды жетiлдiрудi, атап айтқанда, "Тамақ өнiмдерiнiң және тамақ шикiзатының сапасы мен қауiпсiздiгi туралы" арнайы заң қабылдауды, бiрқатар заң актiлерiн ("Дәрi-дәрмекпен қамтамасыз ету туралы...", "Стандарттау туралы", "Тұтынушының құқығын қорғау туралы" және т.б.) жетiлдiрудi қажет етедi.
Сондай-ақ, азық-түлiк өнiмдерiне арналған қолданылып жүрген мемлекеттiк стандарттарды, олардың нормативтiк-техникалық құжаттамаларын, әдiстемелiк-регламенттеушi материалдарды және т.б. ФАК/ДДҰ-ның халықаралық талаптарына сай едәуiр жетiлдiрудi және сәйкес келтiрудi қажет етедi.
21. Тамақтануды және салауатты өмiр салтын ұтымды ету үшiн халықтың хабардар болуының ерекше маңызды мәні бар. Тамақтанудың терiс әрекеттері мен дәстүрлерiн сақтай отырып дұрыс тамақтану мәселелерi бойынша халықтың хабардарлығының барынша төмен екендiгi туралы iшiнара зерттеулер дәлелдеп отыр. Адамдардың көпшiлiк бөлiгi тамақты артық iшуге, семiруге және қимыл белсендiлiгiнiң аздығына байланысты аурудың жаңа түрлерiне тап болады. Сонымен бiрге аса майлы затты, кәдiмгi қантты, ас тұзын көп мөлшерде, өсiмдiк клечаткаларын, витаминдер мен микроэлементтерiн аз мөлшерде тұтынады. Соңғысы жүрек-қан тамырлары патологиясы, остеопороз, диабет, тромбозимиттер, қатерлi iсiк және басқа аурулардың өсуiне әкеп соғады.
Қазақстан Республикасының ҒМ-ҒА-ның Тамақтану институтында орындалған осы эксперименталдық және клиникалық зерттеулердiң деректерi қатерлi iсiктiң (өңеш, асқазан, тоқ iшек, емшек) кейбiр тараған түрлерi мен тамақтанудың кейбiр факторлары (аса майлы, С, А, және Е витаминдерiнiң, темiрдiң тапшылығы) арасында тiкелей байланыстың бар екендiгi туралы дәлелдейдi.
Жас сәбилерде жиi кездесетiн тамақ тапшылығы тамақ өнiмдерiнің жетiспеуiнен емес, ата-аналардың гигиеналық дағдылар мәселелерi және сәби организмiне қажеттi тамақтық заттар мен энергия туралы бiлiмiнiң жетiспеуi салдарынан туындайды. Тамақтанудың нақты түрлерінің медициналық-биологиялық пайдасы, оларды дайындау тәсiлдерi, әсiресе жергiлiктi және дәстүрлі тамақ өнiмдерін пайдалану туралы емшек сүтін емізудің мерзімдері мен әдiстерi туралы аналардың хабардар болмауы мүмкiн.
Халықтың бiлiмi бiрiншi кезекте бәрiнен бұрын зәру санаттарының: емшектен суалтқан кезде балалардың, екiқабат әйелдер мен бала емiзетiн аналардың тамақ өнiмдерiне қолдары жететiндей болуына негiзделедi. Азық-түлiк өнiмдерiн өндiрушiлер мен отбасын тамақ өнiмдерiн өсiру, өңдеу, сақтау және қажеттi микроэлементтермен және витаминдермен (ұнды - темірмен, тұзды - йодпен, балалардың тамақ өнiмдерiн - темiрмен, йодпен, селенмен, майды және маргариндi - А витаминiмен және т.б.) байыту әдiстерiне, осы факторлардың тапшылығына байланысты денсаулықты бұзушылық пен аурулардың алдын алуға және жоюға мүмкiндiк беруге тиiс екендiгiне оқыту қажет.
22. Дұрыс тамақтану жөнiнде жалпы ұсынымдар:
әртүрлi тамақ тұтыну; дененiң бiрқалыпты салмағын ұстап тұру; аса майлы және холестеринi мол тағамды аз тұтыну рациондарда витаминдер құрамының (көкөнiстер, жемiстер, дәндер) жеткiлiктi болуы; қантты, тұз бен натрийды қабылдауды шектеу; алкоголдi орынды тұтыну болып табылады.
Осы мiндеттердi шешу үкiметтiк органдардың, денсаулық сақтау және тамақ өнеркәсiбi саласы кәсiби қызметкерлерiнiң, органдар мен бұқаралық ақпарат құралдарының, қоғамдық ұйымдар мен халықтың өзiнiң тығыз интеграциясының жағдайы кезiнде шешiлуi мүмкiн.
Бiлiм жүйесi мен бұқаралық ақпарат құралдары халықтың денсаулығы үшiн дұрыс тамақтануы мен салауатты өмір салтының маңызын түсініп, қалыптасуына мүмкіндік туғызуға тиiс. Тұтынушылардың бiлiмi мен азық-түлiк өнiмдерiн халықаралық талаптарға сәйкес таңбалау дұрыс тамақтанудың компонентi болып табылатын барынша бағалы тамақ өнiмдерiн таңдап тұтыну үшiн жағдай жасайды.
Соңғысы тұтынушылардың қажетiне жауап беретiн, тамақ өнiмдерiн шығаруда азық-түлiк өнiмдерiн өндiрушілер үшiн түрткi болуға тиiс.
Сонымен бiрге, дұрыс тамақтану денсаулық деңгейiн айқындайтын басты фактор бола тұра, салауатты өмiр салтының басқа да ережелерiн сақтауға сай келуге тиiс.

4. Стратегиялық мақсат және тұжырымдаманың басымдылығы

23. Салауатты өмiр салты мен дұрыс тамақтану тұжырымдамасының стратегиялық мақсаты салауатты өмір салты мен тамақтануды қалыптастыру, мекендейтiн ортаның сапасын жақсарту жолы мен оның әлеуметтiк-экономикалық және физиологиялық жемiстi қызметiн қамтамасыз ететiн халықтың денсаулық деңгейiн көтеру болып табылады.
24. Салауатты өмiр салты мен дұрыс тамақтану стратегиясының мақсаттарын iске асыру басымдықтары мыналар болуға тиiс:
салауатты өмiр салтының мемлекеттiк бағдарламасын әзірлеу және iске асыру;
халықтың денсаулық деңгейін сақтау және арттыру үшін

аса жоғары маңызы бар әлеуметтiк-экономикалық жағдай жасау;

салауатты өмiр салтын насихаттау денсаулық сақтау органдары мен

мекемелерiнiң қызметiн аурудың бастапқы алдын алуды қайта бағдарлау,

бастапқы медициналық-санитарлық жәрдемдi жетiлдiру және дамыту;

тамақтану саласындағы саясаттың ұлттық бағдарламасын әзiрлеп,

iске асыру.

25. Тұжырымдаманың және оны iске асырудың негiзгі принциптерi:

үкiметтiк деңгейде үйлестiру және сектораралық өзара iс-қимыл жасау;

әлемдiк тәжiрибенi пайдалану және халықаралық ұйымдармен ынтымақтасу;

салауатты өмiр салты мен дұрыс тамақтануды ынталандырудың тиiстi заң

негiздерi мен оны енгiзудiң тетiгiн қамтамасыз ету;

бағдарламалар мен жобаларды iске асыру барысын ғылыми негiздеу және

сүйемелдеу;

халыққа жеке, отбасылық, популяциялық және ұлттық деңгейлерде бiлiм

беру болып табылады.

26. Мынадай стратегиялар:

дұрыс тамақтануға жәрдемдесу;

спорт пен дене тәрбиесiн дамыту;

маскүнемдiкпен және нашақорлықпен, темекi тартумен күресу;

жыныстық қатынастар мәдениетiн тәрбиелеу, жыныстық қатынас

жолдарымен берiлетiн аурулар мен СПИД-тiң алдын алу;

вирусты гепатиттiң, қатты iшек ауруларының алдын алу;

туберкулезбен күресу;

экология және денсаулық басымдықты деп айқындалуға тиiс.

5. Дұрыс тамақтануға жәрдемдесу стратегиясы

27. Стратегияның негiзгі басымдықтары:

1. Халықтың әралуан топтары үшiн энергияның және негізгі азықтық заттарды тұтынудың физиологиялық нормаларын әзiрлеу және жетiлдiру.
2. Дұрыс тамақтану принциптерiне сәйкес ең төменгі азық-түлiк өнiмдердiң тұтыну қоржынын негiздеу және бекiту.
3. ФАҚ/ДДҰ-ның және халықаралық "Алиментариус кодексiнiң" талаптарына сәйкес жаңа және ұлттық тамақ өнiмдерiне, азық-түлiк шикiзаттарына арналған мемлекеттiк стандарттарды әзiрлеу, қолданылып жүрген стандарттарды жетiлдiру.
4. Бала босанатын кезеңдегі әйелдер мен жас сәбилер арасында темiр тапшылығының анемиясын жою.
5. Гипотиреозды спорадикалық жағдайға дейiн азайту.
6. Емшек сүтiн емiзудi тарату және қолдау.
7. Балалар тағамы өнiмдерiн, емдiк-профилактикалық тамақ өнiмдерi мен тамаққа қосатын биологиялық белсендi қоспаларды өнеркәсiптiк өндiру жөнiнде индустрия құру.
8. Азық-түлiк өнiмдерiнiң сапасы мен қауiпсiздiгiн бақылаудың мемлекеттiк жүйесiн жетiлдiру.
9. Тиiмдi тамақтану саласында бiлiм беру.
28. Негiзгі басымдықтарды iске асырудың жолдары мен нысандары
1. Азық-түлiк өнiмдерiнiң сапасын қамтамасыз етуде ведомствоаралық өзара іс-қимыл жөнінде Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысын қабылдау.
2. "Қазақстан Республикасы халқының арасында йод тапшылығын және оның зардабын болдырмау және алдын алу туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысын қабылдау.
3. Бала босанатын кезеңдегi әйелдер мен сәбилер арасында темiр тапшылығын жою жөнiндегi бағдарламаны ЮНИСЕФ әдiсi бойынша күн сайын құрамында темiр сульфаты мен фоли қышқылы бар таблеткаларды ауық-ауық қабылдау арқылы iске асыру.
4. ДДҰ мен ЮНИСЕФ ұсынған "сәбиге жылы шырайлы қатынас госпиталі және емшек сүтін емізудің 10 қадамын қолдау" принциптерiн республиканың барлық әйелдер босанатын қосалқы мекемелерiнiң қызметiне енгiзу.
5. Ашыған сүт негiзiнде арнайы анемиялық тамақ өнiмдерінің республиканың сүт өңдеу кәсiпорындарында өнеркәсіптік өндiрiсiн ұйымдастыру.
6. Тамақ өнеркәсiбi кәсiпорындарында сүт, астық, жемiс-жидек және

ет негiздерiнде балалардың тамақ өнiмдерiн өндiру өнеркәсiбiнiң

индустриясын ұйымдастыру.

7. Облыстардың орталықтарында, iрi қалалар мен елдi мекендерде

балалардың сүт ас үйлерiне осы заманғы шағын-технологиялық жабдықтар

орнату.

8. Ұн тартатын кәсiпорындарда ұнды темiр препараттарымен байыту әдiсiн

енгiзу.

9. Азық-түлiк өнiмдерi жөнiндегi тұтыну ақпараттық жүйелерін құру.

10. Мектепке дейiнгi мекемелер, жалпы бiлiм беретiн мектептер мен

кәсiптiк-техникалық училищелер үшiн дұрыс тамақтану жөнiнде оқу

бағдарламаларын әзiрлеу.

11. Тиiмдi тамақтану мәселелерi, халыққа дұрыс тамақтану

негiздерiн насихаттау мен оқыту әдiстерi бойынша жоғары және орта

медициналық оқу орындарында оқу бағдарламаларын кеңейту.

12. Тиiмдi тамақтану негiздерiн және салауатты өмiр салтын

қалыптастырудағы оның ролiн насихаттауда барлық бұқаралық ақпарат

құралдарын пайдалану.

13. Мектепке дейiнгi балалар мекемелерiнде тиiмдi тамақтануды

ұйымдастыру.

14. Экологиялық қолайсыз аймақтарда халықтың ең осал топтары

(жас сәбилер, екiқабат және бала емiзетiн әйелдер) арасында кешендi

витаминдендiру бағдарламаларын iске асыру.

6. Дене тәрбиесiнiң және спорттың даму стратегиясы

29. Негiзгi басымдықтары:

1. Халықтың дене тәрбиесiмен және спортпен жаппай айналысуына

жәрдемдесу.

2. Дене тәрбиесi-сауықтыру және спорт объектiлерiнiң желiсiн дамыту.

3. Дене тәрбиесiн, спортты және туризмдi ғылыми-әдiстемелiк және

медициналық қамтамасыз ету.

4. Халықтың түрлi топтарының арасында дене тәрбиесiмен және спортпен айналысу қажеттiгiн ұғынуды барлық бұқаралық ақпарат құралдары мен оқу бағдарламаларын пайдалана отырып қалыптастыру.

30. Негiзгi басымдықтарды iске асыру жолдары мен нысандары:
1. Мектепке дейiнгi мекемелерде және мектептерде дене тәрбиесiнiң дайындығы жөнiндегi оқу сабақтарының көлемiн физиологиялық нормаларға сәйкес келтiру, медицинаның көрсетуi бойынша дене тәрбиесiмен айналысатын санаттар үшiн арнаулы топтар ұйымдастыру.
2. Жоғары және орта оқу орындарының оқу бағдарламаларында дене тәрбиесi жөнiндегi сабақтарды көбейту, спорт секцияларында жұмыстар ұйымдастыру, спорттық-бұқаралық iс-шараларды ұдайы өткiзу.
3. Тұрғын шағын аудандарды дене тәрбиесi-сауықтыру және спорт ғимараттарымен, оларға дене тәрбиесiмен және спортпен айналысуға барлық тiлек бiлдiрушiлердiң кiруiн қамтамасыз ету.
4. Iрi кәсiпорындарының, мекемелердiң, оқу орындарының жанынан

спорттық-сауықтыру кешендерiн ұйымдастыру.

5. Дене тәрбиесiмен және спортпен айналысушыларға көрсетiлетiн

дәрiгерлiк бақылау қызметiн дамыту және жетiлдiру.

6. Салауатты өмiр салтының негiзгi элементi ретiнде дене

тәрбиесiн барлық бұқаралық ақпарат құралдары мен оқу бағдарламаларын

пайдалана отырып насихаттау және жариялау.

7. Физикалық белсендi, салауатты өмiр салтын жүргiзуге

жәрдемдесетiн материалдық дәлелдердi қоса, көтермелеу жүйесiн әзiрлеу

және жаппай енгiзу.

7. Маскүнемдiкпен, нашақорлықпен және

темекi тартумен күресу стратегиясы

31. Стратегиялық негiзгi басымдықтары:

1. Арнаулы заң актiлерiн қабылдау.

2. Алкоголь және темекi өнiмдерiнiң өндiрiлуiн, импортын,

сатылуын және жарнамасын бақылауды жетiлдiру.

3. Бұрын маскүнемдiктен және нашақорлықтан зардап шеккен адамдарды әлеуметтiк-психологиялық және медициналық оңалтудың тиiмдi ұлттық бағдарламаларын әзiрлеу және iске асыру.
4. Маскүнемдiкпен және нашақорлықпен күрес жөнiндегi республикалық және аймақтық қорлар ұйымдастыру.
5. Алкоголь қабылдаудан, есiрткi заттар мен темекіні қолданудан бас тартуға мүмкiндiк туғызатын әлеуметтiк-экономикалық және моральдық-психологиялық жағдай жасау.
6. Нашақорлық пен маскүнемдiктiң медициналық-әлеуметтiк мәселелерiн, темекi тартудың денсаулыққа зиянды екенiн бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа кеңiнен насихаттау және білiм беру.

32. Стратегияны iске асырудың жолдары мен нысандары:
1. Бiрқатар заң актiлерiн қабылдау не болмаса қолданылып жүрген мынадай ережелердi енгiзу:
балалар, мәдениет және спорт объектiлерiн, демалыс орындарын iшiмдiк сатудан және оны қабылдаудан бос аймақ деп айқындау;
бұқаралық ақпарат құралдарында арақ-шарап бұйымдары мен темекi өнiмдерiнiң барлық жарнама түрлеріне тыйым салу.
2. Нашақорлықпен және маскүнемдiкпен күрес жөнiндегi барлық

мақсатты ұлттық және аймақтық бағдарламаларды ғылыми сүйемелдеудi

қамтамасыз ету.

3. Нашақорлықтың, маскүнемдiктiң және темекi тартудың денсаулыққа

қауiптi және зиянды екенiн жалпы және арнаулы бiлiмнiң барлық деңгейiн

бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа насихаттау және бiлiм беру.

4. Нашақорлықпен және маскүнемдiкпен күрес жобаларын іске асыру

жөнінде халықаралық ұйымдармен тығыз ынтымақтасу.

5. Өндiрiлетiн импортталатын арақ-шарап және темекi бұйымдарының

сапасына бақылау жасау жүйесiн жетілдiру.

8. Жыныстық жолмен берiлетiн аурулардың және

СПИД-тiң алдын алу стратегиясы

33. Стратегияның негiзгi басымдықтары:

Халықтың мінез-құлқында жыныстық қатынастардың мәдениеті мен жыныстық қатынастардың қауіпсіздігі принциптерiн қалыптастыру.
1. Жыныстық жолмен берiлетiн аурулардың бастапқы алдын алуы.
2. Жыныстық жолмен берiлетiн аурулармен және СПИД-пен күреске сектораралық тығыз өзара iс-қимыл жасау, қоғамдық ұйымдардың қатысуы.
3. Балалар тәрбиесi үшiн, оларды маскүнемдiкке, есiрткi заттарды қабылдауға, жезөкшелiкке тартқаны үшін қылмыстық және әкiмшiлiк жауапкершiлiкке тартуды күшейту.
4. Жыныстық қатынас мәдениетiне мүмкiндiк туғызатын әлеуметтiк нормалар мен өмiрлiк жағдайлар жасау.
34. Стратегияны iске асырудың нысандары мен жолдары:
1. Жыныстық жолмен берiлетiн аурулармен және СПИД-пен күрес жөнінде медицина қызметкерлерiн, педагогтарды мәдениет, құқық қорғау органдары қызметкерлерiн қатыстыра отырып үйлестiру кеңесiн ұйымдастыру.
2. Жыныстық қатынастардың мәдениетi мен жыныстық қатынастардың қауiпсiздiгi мәселелерiн бұқаралық ақпарат құралдары арқылы кеңiнен насихаттау және бiлiм беру.
3. Жыныстық жолмен берiлетiн аурулармен және СПИД-пен күрес мәселелерiнде халықтың бiлiмi жөнiнде заң актiлерiн әзiрлеу.
4. Мiнез-құлықта жыныстық қатынастардың мәдениетiн қалыптастыру проблемалары бойынша ғылыми зерттеулер шеңберiн кеңейту.
5. Жыныстық жолмен берiлетiн аурулардың және СПИД-тiң алдын алу жобаларын халықаралық ұйымдармен бiрлесiп iске асыру.
6. Жыныстық мәдениет және жыныстық жолмен берiлетiн аурулардың, СПИД-тiң қауiптiлiгi жөнiнде бiлiмнiң барлық деңгейiндегi оқу бағдарламаларын жетiлдiру.
7. Жыныстық қатынас мәселелерi, жыныстық патология бойынша мамандар даярлау; арнаулы кабинеттер мен мекемелер жүйесiн дамыту.
8. Жыныстық қатынастардың қауiпсiздiгi үшiн жеке қорғау құралдарына қол жеткiзудi арттыру.

9. Вирусты гепатит және қатты iшек инфекциясы
ауруларының алдын алу және азайту стратегиясы

35. Стратегияның негiзгi басымдықтары:
1. Вирусты гепатиттiң және қатты iшек инфекциясының берiлетiн жолдарына бағытталған гигиена саласында жаңа стандарттар мен нормативтер әзiрлеу.
2. Вирусты гепатитке қарсы балалар вакцинасының бағдарламасын жүзеге асыру.
3. Ерте диагноз қою, әсiресе халықтың ауруға шалдығу қаупi

жоғары топтарында диагноз қою жүйелерiн жетiлдiру.

4. Вирусты гепатиттiң және қатты iшек инфекциясының алдын алу

мәселелерi жөнiнде халыққа медициналық-санитарлық бiлiм беру.

5. Бiр жасқа дейінгi балалардың тамағын жақсарту.

6. Елдi мекендердiң санитарлық жағдайын жақсарту.

7. Ауыз су мен азық-түлiк өнiмдерiнiң сапасын мемлекеттiк

қадағалау жүйесін жетілдіру.

36. Стратегияны iске асырудың нысандары мен жолдары:

1. Вирусты гепатиттiң және қатты iшек инфекциясының алдын алу

жөнiнде аймақтық бағдарламалар әзiрлеу.

Оларды iске асыру кезiнде тығыз сектораралық өзара iс-қимыл жасау.

2. Мониторинг және лабораториялық диагностика жүйелерiн жетiлдiру.

3. Барлық бұқаралық ақпарат құралдары арқылы кең

санитарлық-ағартушылық жұмыстарды жүзеге асыру.

4. Қоғамдық тамақтану, сауда, демалыс объектiлерiнде санитарлық

бақылау шараларын күшейту.

5. Мектепке дейiнгi тәрбие мен бiлiм беретiн мектептердiң

жеке гигиена мен санитария негiздерiнiң ережелеріне оқыту жөнiнде оқу

бағдарламаларындағы бөлiмдердi кеңейту.

6. Емшек сүтін емізуді қолдау және тарату.

7. Ерте диагностика мен иммундық алдын алудың жаңа әдістерін ғылыми

тұрғыдан әзірлеу.

10. "Денсаулық және қоршаған орта" стратегиясы

37. Негізгі басымдықтары:

1. Қоршаған орта факторларының адам организміне қолайсыз әсер

етуіне байланысты адам өлімі мен ауруды азайту.

2. Қоршаған ортаны қорғау мәселелерінде сектораралық өзара іс-қимыл

жасау.

3. Халықты, халықаралық қоғамдық ұйымдарды қоршаған ортаны қорғау және сауықтыру жөнінде ұлттық және аймақтық бағдарламаларды іске асыру.
4. Қоршаған ортаны қорғау және оның ластануына жауап беру саласындағы заң негіздерін жетілдіру.
5. Экологиялық апаттардың зардаптарын жою жөніндегі бағдарламаларды іске асыруға қатысу.

38. Стратегияны іске асырудың нысандары мен жолдары:
1. "Қала саулығы" аймақтық бағдарламаны әзірлеу және іске асыру, оларды ғылыми тұрғыдан сүйемелдеу.
2. Арал аймағында және бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонында

тұратын халықты медициналық-әлеуметтік оңалту бағдарламасын толық

көлемде іске асыруды қамтамасыз ету.

3. Сумен жабдықтаудың негізгі көздері, атмосфералық ауаны, жерді,

су қоймаларын ластау жөніндегі жалпы ұлттық мониторинг және банк

деректерінің жүйесін құру.

4. Экология саласындағы қоршаған ортаның жай-күйін болжау мен оны

сауықтырудың жолдарын әзірлей отырып ғылыми зерттеулерді кеңейту.

5. Экология мәселелері жөніндегі кең ауқымды ағартушылық жұмыс

жүргізу мен білім беру.

Оқығандар:

Қобдалиева Н.

Омарбекова А.