О Концепции правовой политики Республики Казахстан

Указ Президента Республики Казахстан от 20 сентября 2002 года № 949. Утратил силу Указом Президента Республики Казахстан от 17 июня 2011 года № 102

      Сноска. Утратил силу Указом Президента РК от 17.06.2011 № 102.

      Подлежит опубликованию   
в республиканской печати 

      В соответствии с пунктом 1 статьи 40 Конституции Республики Казахстан в целях определения основных направлений правовой политики государства постановляю:
      1. Одобрить прилагаемую Концепцию правовой политики Республики Казахстан (далее - Концепция).
      2. Правительству Республики Казахстан в месячный срок разработать и утвердить план мероприятий по реализации Концепции.
      3. Центральным и местным государственным органам Республики Казахстан в своей правоприменительной практике руководствоваться положениями Концепции.
      4. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.
      5. Настоящий Указ вступает в силу со дня его подписания.

      Президент
      Республики Казахстан

Одобрена             
Указом Президента        
Республики Казахстан       
от 20 сентября 2002 года N 949  

Концепция правовой политики
Республики Казахстан

1. Введение

      Главным результатом исполнения Государственной программы       правовой реформы в Республике Казахстан (1994 г.) стало принятие Конституции Республики Казахстан (1995 г.), определившей стратегические направления развития общества и государства, закрепившей основополагающие права и свободы человека и гражданина, а также новую систему государственных институтов. В развитие конституционных норм приняты конституционные законы: "О Президенте Республики Казахстан" "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов" "О Правительстве Республики Казахстан" "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан" "О республиканском референдуме" "О выборах в Республике Казахстан" Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу Конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" и другие законодательные акты, составившие основу национального законодательства Казахстана.
      На основе Конституции Республики Казахстан 1995 года создано новое конституционное право, в соответствии с которым прочно утвердилась президентская форма правления, наиболее приемлемая для нашего государства. Произошло разделение единой государственной власти на три ее ветви. Все более плодотворно функционирует постоянно действующий двухпалатный Парламент. Приняты меры по укреплению и совершенствованию исполнительной власти. Создана единая судебная система, приняты меры по обеспечению независимости судей.
      Получило дальнейшее развитие гражданское право, регулирующее отношения частной собственности, гражданского общества, свободного предпринимательства. В уголовном праве определена принципиально новая иерархия социальных ценностей, подлежащих защите, основанная на приоритете естественных, неотъемлемых прав и свобод человека. Существенно изменено гражданское процессуальное, уголовно-процессуальное и уголовно-исполнительное законодательство, в значительной мере соответствующее принципам, утвердившимся в мировом сообществе.
      Важной составной частью реформы явилась реорганизация судов и системы правоохранительных органов, направленная на повышение эффективности их правозащитной деятельности.
      Введен порядок пожизненного назначения судей с участием в формировании судейского корпуса всех ветвей власти и судейского сообщества, реализованы меры, повышающие их статус и уровень обеспеченности.
      В соответствии с Конституцией Республики Казахстан дознание и предварительное следствие по уголовным делам осуществляются специальными органами и отделены от суда и прокуратуры. В целях освобождения органов внутренних дел от несвойственных им функций противопожарная служба была выведена из структуры этих органов. Образован Центр правовой статистики и информации при Генеральной прокуратуре Республики Казахстан с передачей ему из органов внутренних дел функций ведения уголовно-правовой статистики. Наряду с этим, на базе Казахстанского НИИ судебных экспертиз создан "Центр судебной экспертизы Министерства юстиции" за счет передачи ему из Комитета национальной безопасности, Министерства обороны, органов внутренних дел и таможенных органов соответствующих экспертных подразделений.
      Происходит освобождение казахстанской правовой системы от мелочного регламентирования социально-экономической и общественно-политической жизни общества, от карательно-репрессивных методов деятельности правоохранительных органов, обвинительного уклона в судопроизводстве и приоритета государственных интересов во взаимоотношениях государства и частного собственника.
      Действующее законодательство, обеспечивающее функционирование правовой системы страны в соответствии с Конституцией Республики Казахстан, общепризнанными принципами и нормами международного права, требует дальнейшего развития, в частности, поэтапного совершенствования действующих законов, а также принятия при необходимости новых нормативных правовых актов, отвечающих требованиям дальнейшей демократизации общества и задачам его социально-экономического развития.
      В результате обсуждения итогов правовой реформы в обществе возобладало мнение о необходимости поступательного развития правовой системы на базе Конституции. Конституция Республики Казахстан содержит необходимый правовой потенциал, который заключен не только в ее правовых нормах, но и в ее правовых идеях, принципах. Правовые идеи Конституции должны воплощаться в законодательных, организационных и других мерах, направленных на утверждение в Казахстане институтов демократического, светского, правового и социального государства.
      Конституционные идеи правового государства должны найти свое воплощение в формировании законодательства на идеях права, справедливости, гуманизма, в создании эффективных средств укрепления правопорядка, материальных, организационно-правовых, политических гарантий прав и свобод человека и гражданина. В то же время следует повышать ответственность государственных служащих и иных граждан, которые должны неукоснительно выполнять свои конституционные обязанности. Чрезвычайно важное значение имеет реализация конституционной идеи социального государства. Эта работа в первую очередь осуществляется государственными органами, которые должны создавать необходимые условия для самореализации и экономической свободы личности, гармонизировать сферы социальной жизни, оказывать помощь социально уязвимым слоям общества, не допуская патернализма, поляризации общества, противостояния различных социальных групп.
      При этом следует признать неприемлемыми идеи "демократии без предела и границ", которые ничего общего не имеют с подлинной демократией. Важно осознание и отстаивание светского характера государства в условиях многонационального, поликонфессионального населения страны, роста вблизи границ Казахстана религиозного экстремизма, терроризма. Конституционные идеи светского государства должны воплощаться в законодательных актах и иных мероприятиях, которые создавали бы заслон влиянию религиозных течений на государственную идеологию, проявлениям экстремистских религиозных идей, в то же время не ограничивали бы деятельность религиозных объединений в рамках конституционного порядка.
      Исходя из того, что в Конституции речь идет об основополагающих принципах деятельности общества и государства, общественное согласие и политическую стабильность должны обеспечивать как общественные, так и государственные институты. Так, основополагающий конституционный принцип - экономическое развитие на благо всего народа - должен воплощаться в жизнь и реализовываться и в государственном, и частном секторе экономики, поскольку Конституцией провозглашено, что "собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу".
      Для укрепления дружбы многонационального народа Казахстана и укрепления независимости государства важное значение имеет принцип казахстанского патриотизма. Для его утверждения необходимы совместные усилия государства, общественных институтов, семьи и школы.
      Решение наиболее важных вопросов государственной жизни демократическими методами, как основополагающий конституционный принцип деятельности Республики, возможно также на основе совместных усилий государственных институтов, политических партий, других общественных объединений, неправительственных организаций, различных социальных слоев и групп населения.
      При этом организация и оценка деятельности государственных органов не должна ограничиваться формально-статистическими показателями их работы. Следует принимать во внимание в первую очередь реальные результаты работы по защите конституционных прав и свобод граждан, законных интересов юридических лиц и государства.
      Указанные в Конституции основополагающие принципы деятельности республики нашли в той или иной степени закрепление в законодательстве. Этот процесс должен углубляться и расширяться соответственно потребностям новых политических, экономических и социальных условий как внутри страны, так и в отношениях Казахстана с другими государствами.
      В процессе дальнейшего совершенствования законодательства необходимо неуклонно следовать принципам верховенства Конституции и соответствия норм актов нижестоящего уровня актам вышестоящего уровня.
      Совершенствование норм действующего законодательства необходимо проводить путем реализации следующих мер:
      восполнения пробелов в правовом регулировании и углубления его в наиболее важных сферах общественных отношений;
      продолжения и расширения практики проведения научной экспертизы законопроектов, в том числе на предмет соответствия интересам национальной безопасности;
      формирования в целях унификации законодательства единого перечня используемых в нем терминов на государственном и русском языках;
      в целях создания условий для эффективной реализации всех принимаемых законов четкого соблюдения принципа достаточности их финансового обеспечения;
      в целях выявления предпосылок, прямо или опосредованно создающих условия для совершения преступлений, коррупционных и административных правонарушений, введения криминологической экспертизы проектов нормативных правовых актов;
      в целях улучшения планирования законопроектной деятельности введения практики ее перспективного (на 3 года) планирования.
      Следует планировать работу по систематизации массива национального законодательства на среднесрочную перспективу, вести научный анализ общественных отношений, требующих правовой регламентации. Такой упреждающий анализ позволит выявить сферы общественных отношений, не урегулированных нормативными правовыми актами и нуждающихся в разноуровневой регламентации.
      Систематизация законодательства должна осуществляться посредством применения всех трех ее форм: инкорпорации, консолидации и кодификации.
      В любом обществе, как известно, возможны противоречия интересов различных индивидуумов, социальных групп, организаций. В связи с этим такому явлению, как лоббирование, необходимо придать цивилизованные, законодательные рамки.
      Сегодня законодательные акты содержат большое количество бланкетных (отсылочных) норм, позволяющих государственным органам принимать подзаконные акты, содержание которых не соответствует воле законодателя, а порой и прямо противоречит ей. В нормотворческой практике государственных органов не изжит узкоотраслевой, ведомственный подход, в результате чего имеют место коррупционные правонарушения, ущемление прав, свобод человека и законных интересов граждан и организаций. К тому же такая ситуация приводит к фактической подмене законов подзаконными актами. В связи с этим процесс разработки законодательных актов должен характеризоваться решительным уменьшением количества отсылочных норм и оптимально возможной конкретизацией законов. Наряду с этим следует усовершенствовать механизм введения в действие принятых законов, обеспечивающий их полную реализацию, в том числе своевременное принятие необходимых подзаконных актов.
      Нуждается в повышении качества местное нормотворчество. При этом также необходимо предпринять дополнительные меры, направленные на реализацию норм законодательства об обязательности регистрации актов местных государственных органов, имеющих общеобязательное значение, межведомственный характер или касающихся прав, свобод и обязанностей граждан.
      В настоящее время существует большое число учебных заведений, обеспечивающих получение высшего юридического образования. Однако качество подготовки специалистов в этих организациях зачастую оставляет желать лучшего. Эта проблема требует своего скорейшего решения. Наряду с этим необходимо предпринимать меры по поддержке плодотворно развивающейся отечественной правовой науки.
      В целях построения правового государства и реализации вышеуказанных задач правовую политику должны реализовывать государственные органы и должностные лица в своей повседневной деятельности. Основными ее принципами должны в полной мере утвердиться:
      законность, то есть соблюдение и надлежащее применение норм Конституции и законов, основанных на них подзаконных нормативных правовых актов;
      приоритет прав и свобод человека, означающий верховенствующее положение прав и свобод человека и гражданина;
      гуманизм, то есть признание высшей ценности человеческой личности, ее прав на свободное развитие и проявление способностей, утверждение блага индивидуума как критерия оценки качества общественных отношений;
      казахстанский патриотизм как всемерная поддержка и преданность казахстанцев своему Отечеству и любовь к Родине.
      При этом правовая политика должна отражать государственное видение основных направлений, базовых механизмов развития правовой системы и совершенствование мер правоприменительной практики на определенный период времени, в связи с чем и разработана настоящая Концепция, реализацию которой предполагается завершить до 2010
года.

2. Дальнейшее развитие правовой системы Республики Казахстан,
укрепление государственных гарантий соблюдения конституционных
прав и свобод человека и гражданина <*>
 

       Сноска. В главу 2 внесены изменения - Указом Президента РК от 13 июля 2005 г. N 1615 .

      Следует обеспечить последовательную реализацию в законодательстве провозглашенного в Конституции Республики Казахстан курса на строительство демократического, правового, светского и социального государства, основанного на принципах приоритета прав и свобод человека и гражданина, верховенства права, разделения единой государственной власти на ветви и их согласованного функционирования с использованием системы сдержек и противовесов.
      При этом приоритет прав человека следует гармонично сочетать с интересами общества и государства.
      Необходимость развития правовой системы в этом направлении, последовательного приведения ее в соответствие с общепринятыми принципами и нормами международного права, международными стандартами закреплена в Декларации тысячелетия ООН, принятой на Саммите тысячелетия (2000 г.). Декларация особо подчеркивает необходимость усилий государств, мирового сообщества для "поощрения демократии и укрепления правопорядка".
      В этом контексте Концепция правовой политики призвана определять не только направления развития правовой системы, но и обеспечить согласованность правовой политики с реформами в социально-экономической и политической областях.
      Одной из целей правового развития является совершенствование политической системы.
      Необходимо реально обеспечить многообразие юридических форм и культуру политической активности населения.
      Требует совершенствования законодательство о Правительстве с целью повышения эффективности его деятельности и ответственности за принимаемые решения.
      Необходимы дальнейшее совершенствование избирательного законодательства, организации выборного процесса, укрепление роли и повышение ответственности средств массовой информации за объективное и полное освещение избирательных мероприятий.
      В целях построения эффективной системы государственного управления целесообразно, при безусловном соблюдении требований унитарности и управляемости, дальнейшее совершенствование законодательства, обеспечивающего четкое разграничение сферы деятельности, функций и ответственности между различными уровнями государственной власти, в том числе создание условий для эффективного функционирования местного государственного управления.
      Укреплению институтов гражданского общества призвано способствовать поэтапное формирование институтов местного самоуправления.
      Существует потребность в учреждении в Республике Казахстан института уполномоченного по правам человека (омбудсмена).
      Необходимо дальнейшее совершенствование законодательства в области развития рынка средств массовой информации, обеспечения его экономической самостоятельности, а также механизма их общественного и государственного контроля.
      Требует своего совершенствования законодательство, регулирующее гражданско-правовые отношения.
      Переход к рыночной экономике, отказ государства от роли собственника монополиста, основного производителя и поставщика выпускаемой в стране продукции привели к качественному расширению сферы общественных отношений, регулируемых гражданским правом.
      Гражданское право все глубже проникает в трудовые, семейные и иные общественные отношения. Все это происходит в рамках процесса глобального разделения правовой системы государства на публичное право, защищающее государственные и общественные интересы, и частное право, обеспечивающее удовлетворение и защиту частных интересов.
      В связи с чем существует настоятельная потребность в разумном сочетании частных, общественных и государственных интересов. Исходя из этого основная задача законодателя при регулировании гражданско-правовых отношений состоит в создании максимально широкого поля для свободного рынка с четким правовым механизмом защиты интересов всех участников таких правоотношений.
      В этой связи особую актуальность приобретают принципы гражданского законодательства, с неукоснительным соблюдением которых и должно происходить дальнейшее развитие гражданского законодательства, в число основных принципов которого можно отнести такие, как:
      равенство субъектов гражданско-правовых отношений, которое означает, что государство или его административно-территориальные единицы, вступая в гражданские правоотношения, не имеют каких-либо преимуществ либо привилегий перед своими гражданско-правовыми партнерами и, что юридические лица в любой их организационной форме приравниваются в качестве субъектов гражданских правоотношений к физическим лицам, а также и то, что иностранные граждане и иностранные юридические лица приобретают такие же права и обязанности и в таком же порядке, что и казахстанские граждане и юридические лица, за исключением изъятий, установленных законами Республики;
      неприкосновенность собственности, которая означает прежде всего признание за собственником возможности использовать свое имущество по свободному личному усмотрению при этом, осуществление собственником своих правомочий не должно нарушать прав и охраняемых законом интересов других лиц и государства;
      свобода гражданско-правового договора, которая заключается в том, что любое лицо по своему усмотрению и без принуждения в праве решать - вступать или не вступать ему в тот или иной договор, избирать партнера, с которым оно желает заключить договор, и определять условия договора;
      невмешательство государства и третьих лиц в частные дела и личную жизнь, которое означает недопустимость для государственных органов и других лиц влиять на то, как дееспособные граждане или юридические лица распоряжаются своим имуществом, делят свою прибыль, используют доходы;
      защита предпринимателей и потребителей как основных субъектов гражданско-правовых отношений.
      В целом гражданское законодательство должно защищать неприкосновенность собственности и свободу деятельности участников товарно-денежных отношений. Для этого прежде всего необходимо и дальше развивать право собственности, институты вещного и обязательного права, совершенствовать законодательную базу частно-правовых отношений на основе максимального сочетания интересов личности и общества, использования права в соответствии с его социальным назначением. Дальнейшее развитие рыночных отношений нуждается в институте частной собственности на земли сельскохозяйственного назначения.
      Одним из приоритетных направлений развития гражданского права должно стать дальнейшее совершенствование законодательства, регулирующего право на объекты интеллектуальной собственности. Оно должно основываться на соблюдении интересов авторов, а также интересов экономической, технологической и информационной безопасности Казахстана. Необходимо принять ряд законодательных и подзаконных актов, касающихся создания и использования научно-технических достижений, которые, в свою очередь, позволят реализовать на практике комплекс мероприятий, направленных на защиту прав, свобод и интересов граждан - обладателей исключительных прав на объекты интеллектуальной собственности и владельцев указанных объектов.
      Требует решения вопрос о введении обязательного медицинского страхования работодателями своих работников, что позволило бы расширить объем оказываемой населению медицинской помощи, а также предполагается поэтапная систематизация законодательства по видам социальных рисков и основаниям выплат.
      Необходимо создать правовую базу для дальнейшего совершенствования системы обязательного социального страхования в целях обеспечения дополнительной социальной защиты населения в случаях потери трудоспособности, потери кормильца или потери
работы.
      Разнообразие и сложность существующих в рыночной экономике форм трудовых отношений требуют дальнейшего совершенствования трудового законодательства. При этом регулирование трудовых правоотношений должно происходить под знаком приоритета интересов казахстанцев.
      Наряду с этим существует потребность в создании законодательных основ для становления и развития в Казахстане института гражданской службы.
      Важно создать механизм решения социальных противоречий правовыми средствами, предотвратить переход проявлений социальной напряженности в политическую плоскость. Ключевым фактором здесь является деятельность профессиональных союзов. В связи с чем, в целях повышения их роли и ответственности требует совершенствования законодательство о профсоюзах.
      Существует потребность во внесении изменений и в законодательство о государственной службе, направленных на повышение профессионализма и стабильности государственной службы, стимулирование карьерного роста, формирование действенного кадрового резерва, создание общегосударственной системы обучения кадров, усиление мер социальной и правовой защиты государственных служащих.
      При этом одним из главных направлений в процессе совершенствования законодательства о государственной службе должен стать переход к карьерной системе продвижения по служебной
лестнице.
      Требует постоянного внимания проблема повышения эффективности правовых механизмов борьбы с коррупционными правонарушениями.
      Вместе с тем в целях исключения необоснованного привлечения лиц к уголовной ответственности за коррупционные преступления следует законодательно очертить круг коррупционных преступлений.
      Также в целях недопущения уклонения от ответственности за совершение коррупционных административных правонарушений представляется важным внести соответствующие изменения в действующее законодательство в части увеличения сроков рассмотрения таких правонарушений.
      Есть необходимость в законодательном урегулировании вопросов защиты прав несовершеннолетних, усыновляемых иностранными гражданами, а также в принятии закона о защите прав инвалидов.
      Законодательство в сфере государственного регулирования экономики призвано упорядочивать отношения в области выработки оптимального механизма государственного регулирования экономики и создания благоприятных условий для ее функционирования, регламентировать порядок взаимодействия участников рыночных отношений в процессе социально-экономического развития.
      Необходимость государственного регулирования экономики обусловлена, в частности, не заинтересованностью частного собственника решать задачи развития инфраструктуры, реконструкции некоторых отраслей промышленности, установления оптимальных тарифов на услуги естественных монополий, финансирования и организации в общегосударственных масштабах фундаментальных научных исследований целого ряда экспериментальных и опытно-конструкторских работ. Решение этих задач вынуждено взять на себя государство посредством проведения инвестиционной, тарифной, налоговой и торговой политики.
      Изучение мирового опыта показывает, что многие развитые страны пришли к стадии устойчивого развития благодаря активной роли государства в определенных сферах экономики, которая реализовывалась через систему экономического государственного регулирования.
      Поэтому дальнейшее развитие экономики должно осуществляться при адекватном государственном регулировании деятельности участников рынка, но при соблюдении их конституционного права на свободу предпринимательской деятельности и недопущении недобросовестной конкуренции. И направлено прежде всего на государственную поддержку отечественного товаропроизводителя, занятого в сфере малого и среднего бизнеса, а также в аграрном секторе. Также необходимо предусмотреть разработку нормативных правовых актов и механизмов, обеспечивающих согласованное развитие таких направлений экономической деятельности, как импортозамещение, обновление основных средств производства, а также развитие инновационной деятельности.
      Необходимо уделить особое внимание так называемой "промышленной политике", которая должна быть направлена на то, чтобы не допустить банкротства предприятий или даже целых отраслей, испытывающих временные трудности, но важных для экономики. К задачам промышленной политики можно отнести поддержку роста, стимулирования конкуренции и регулирование экспертных и импортных потоков за счет дальнейшего совершенствования таможенного законодательства.
      Наряду с этим необходимо четко определить статус национальных компаний, разграничив при этом сферы ответственности национальных компаний, уполномоченного органа и государства.
      Финансовое, банковское законодательство должно и в дальнейшем обеспечивать благоприятную правовую среду для функционирования экономики в новых рыночных отношениях, способствовать развитию финансовых инструментов и содействовать государственной поддержке частного предпринимательства.
      В области финансовой политики и денежного обращения в стране приоритеты Концепции связаны с укреплением современного стабильного национального финансового рынка как реального инструмента защиты интересов государства, граждан и юридических лиц, функционированием эффективной финансовой системы, как одной из составляющих государственной политики. Эта цель может быть реализована посредством: совершенствования основ национальной финансовой системы; расширения сферы применения финансовых инструментов; усиления государственного регулирования финансов и укрепления финансовой деятельности государства; защиты прав и законных интересов лиц, обладающих финансовыми ресурсами; разработки комплекса мер по вхождению Казахстана в международную финансовую систему и определения условий иностранного присутствия на финансовом рынке республики.
      Развитие правовой базы банковской деятельности является важной задачей законодательного процесса. Необходимо такое законодательное регулирование банковской деятельности, которое бы в полной мере соответствовало рыночным принципам, способствовало бы установлению равноправных отношений между клиентом и банком, развитию новых видов банковских услуг, общепринятых в мировой банковской практике. Необходимо дальнейшее развитие законодательства, регулирующего фондовые рынки.
      Для дальнейшего развития реального сектора экономики необходимо внести изменения в действующее законодательство по вопросам деятельности акционерных обществ, бухгалтерского и статистического учета и отчетности.
      Поскольку экономическая безопасность государства представляет собой очень сложную, разноплановую и многофункциональную систему, необходимо совершенствование системы финансового контроля. Также необходимо в соответствии с международным опытом борьбы с терроризмом, "отмывания грязных денег" принятие нормативных правовых актов, регламентирующих мониторинг финансовых операций в целях противодействия легализации доходов, полученных преступным путем.
      В сфере бюджетного законодательства должно получить свое правовое воплощение бюджетное программирование на всех уровнях и этапах бюджетного процесса, формирование качественно новой системы межбюджетных отношений.
      Налоговое законодательство, как один из рычагов государственного регулирования в сфере экономики, должно учитывать перспективы экономического развития, содействовать развитию предпринимательской деятельности и обеспечивать сбор достаточных бюджетных средств для выполнения государственных функций и задач. Налоговое законодательство должно быть последовательным и ориентированным на такие формы налогообложения, которые стимулировали бы развитие экономики. Необходимо принятие мер по дальнейшему совершенствованию налогового законодательства: обеспечение четкости, определенности и ясности всех его положений, снижение налогового бремени, легализация "теневых" оборотов, предупреждение уклонения от уплаты налогов.
      Последовательное интегрирование Казахстана в систему мировых экономических отношений требует совершенствования таможенного дела. "Непрозрачность" действующего таможенного законодательства способствует коррупции в таможенных органах, росту теневого бизнеса и контрабанды, что в конечном итоге влияет на экономику страны в целом.
      Систематизация таможенного законодательства посредством разработки и принятия нового Таможенного кодекса позволит обеспечить благоприятные внешнеэкономические условия для торговли, соответствующие международным требованиям и стандартам.
      Совершенствование законодательства в области информационной безопасности будет предусматривать наряду с развитием новых технологий в этой сфере правовое обеспечение государственной системы противодействия угрозам информационной безопасности и борьбы с правонарушениями в области информационных и компьютерных технологий.
      Интеграция Казахстана в мировую информационную систему должна сопровождаться созданием эффективного механизма выявления, предупреждения и пресечения правонарушений в области информационных и компьютерных технологий. Это потребует разработки нормативной правовой базы, регламентирующей создание и функционирование национальной научно-производственной инфраструктуры в области разработки и производства технических средств специального назначения и средств защиты информации, координации работы научных и производственных организаций в этой сфере.
      В целях совершенствования законодательства об охране окружающей среды предстоит разработка законов и подзаконных актов, необходимых для внедрения:
      системы экологического страхования;
      более совершенной системы государственного контроля, борьбы с браконьерством и лесонарушениями, гарантирующей неотвратимость наказания виновных и обеспечивающей возмещение ущерба, нанесенного окружающей среде;
      единой системы государственного экологического мониторинга;
      обязательного экологического аудита на предприятиях, загрязняющих окружающую среду сверх установленных нормативов;
      системы управления коммунальными и промышленными отходами;
      более совершенных экономических инструментов регулирования и предотвращения загрязнения окружающей среды.
      В законодательстве по охране водных, земельных, лесных ресурсов, растительного и животного мира необходимы новые законодательные нормы, направленные не только на развитие хозяйственного использования, но и на охрану и воспроизводство природных ресурсов. В законодательстве о недрах и недропользовании должны быть предусмотрены меры по ликвидации негативных последствий деятельности предприятий по добыче полезных ископаемых.
      Развитие административного законодательства предполагает совершенствование управленческой и контрольно-надзорной деятельности государственных органов с обеспечением механизма защиты прав граждан и организаций, устранение лишних звеньев контроля и надзора, укрепление тех звеньев, существование которых необходимо, усиление ведомственного контроля за соблюдением законности при применении мер административного воздействия, создание системы централизованного учета и взыскания штрафов, обеспечивающей соблюдение принципа неотвратимости ответственности. Предполагается компенсация декриминализации отдельных статей Уголовного кодекса Республики Казахстан усилением административной ответственности.
      Требует дальнейшего совершенствования законодательство, регулирующее деятельность зарубежных фондов и иностранных неправительственных организаций в Республике Казахстан.
      Важной задачей административного законодательства должно стать дальнейшее совершенствование административно-правовых процедур выработки и принятия управленческих решений.
      В уголовном законодательстве следует исходить из признания первичности и неотъемлемости прав и свобод человека как высших социальных ценностей, охраняемых законом.
      Совершенствование уголовного законодательства должно происходить с неукоснительным соблюдением таких принципов уголовного права, как:
      законность, суть которой в контексте уголовного права сводится к тому, что преступность и наказуемость деяния должны определяться только уголовным законом;
      равенство граждан перед законом и судом, которое означает, что все граждане, совершившие преступления, равны перед законом и судом, независимо от происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности или любых иных обстоятельств;
      виновная ответственность, определяющая, что лицо подлежит уголовной ответственности только за те общественно опасные деяния и наступившие общественно опасные последствия, в отношении которых установлена его вина;
      справедливость, заключающаяся в том, что суды должны назначать справедливое наказание с учетом характера и степени общественной опасности преступления, личности виновного, обстоятельств, смягчающих и отягчающих ответственность и наказание;
      гуманизм и экономия уголовных репрессий, означающие, что при применении закона лица, совершившие преступления, подлежат гуманному обращению, исключающему пытки, издевательства, и в отношении их уголовная ответственность и наказание применяются только в том случае, если нет законных оснований для освобождения их от уголовной ответственности и наказания, а более строгий вид наказания из числа предусмотренных за совершенное преступление назначается лишь в случае, если менее строгий вид не сможет обеспечить достижение целей наказания;
      неотвратимость уголовной ответственности и наказания, означающая, что каждое лицо, виновное в совершении преступления, подлежит уголовной ответственности и наказанию или иным мерам воздействия, предусмотренным уголовным законодательством, за исключением случаев, прямо предусмотренных законом (дипломатический и иные иммунитеты, поощрительные уголовно-правовые нормы и др.);
      адекватная защита прав потерпевших, в том числе и государства.
      Реализация уголовной политики Республики Казахстан должна развиваться в соответствии с указанными принципами и включать в себя принятие комплекса законодательных мер, направленных на:
      продолжение курса на постепенное сужение сферы применения смертной казни, а также рассмотрение возможности объявления моратория на смертную казнь;
      дальнейшую декриминализацию правонарушений, относящихся к преступлениям небольшой тяжести, в том числе и посредством перевода их в сферу административной и гражданско-правовой ответственности;
      расширение применения имущественных санкций за отдельные виды экономических преступлений, а также расширение применения наказаний, не связанных с лишением свободы, в отношении лиц, совершивших преступления небольшой и средней тяжести;
      более широкое применение мер поощрительного характера при деятельном раскаянии лиц, совершивших преступления;
      исключение применения наказания в виде лишения свободы в отношении несовершеннолетних, совершивших преступления небольшой тяжести, и сужение сферы применения лишения свободы в отношении несовершеннолетних, совершивших преступления средней тяжести;
      создание необходимых условий введения в действие уголовно-правовых норм, предусматривающих такие новые виды наказания, как ограничение свободы, арест, пожизненное лишение свободы.
      Уголовная политика должна развиваться в направлении гуманизации в первую очередь по отношению к лицам, впервые совершившим преступления небольшой и средней тяжести, а также к социально уязвимым группам населения - беременным и одиноким женщинам, имеющим на иждивении несовершеннолетних детей, несовершеннолетним, людям преклонного возраста. Вместе с тем объективно необходимо ее ужесточение в отношении лиц, виновных в совершении тяжких и особо тяжких преступлений, скрывающихся от уголовного преследования, а также при рецидиве преступлений.
      Необходимо продолжить совершенствование законодательной базы деятельности правоохранительных органов, в сферу действия которых вовлекается значительное число граждан и от эффективности функционирования которых зависят стабильность в обществе, уверенность в надежности защиты прав и свобод человека и гражданина, интересов общества и государства от преступных посягательств, состояние правопорядка в стране.
      Назрела необходимость конкретизировать нормы законодательства, связанные с розыском различных категорий лиц (преступники; лица, скрывшиеся от следствия, дознания и суда, уклоняющиеся от исполнения судебных актов, в том числе от уплаты алиментов, без вести пропавшие; ответчики по гражданским делам; иные разыскиваемые лица) и участием в нем всех заинтересованных государственных органов.
      Приоритетными направлениями должны стать предупреждение и профилактика преступности, наступательность в борьбе с нею, совершенствование оперативно-розыскной деятельности, адекватное реагирование на реально складывающуюся оперативную обстановку, повышение уровня информационного обеспечения и аналитической работы, расширение международного сотрудничества.
      Необходимо создание эффективной системы профилактики правонарушений как на местном, так и республиканском уровне с активным развитием связей правоохранительных и других государственных органов с населением. В школах и учебных заведениях ввести обязательные или факультативные занятия по актуальным проблемам правовой культуры.
      Исходя из современных приоритетов международного сообщества, особое значение будет уделено своевременному введению норм, направленных на предупреждение и пресечение распространения наркомании и наркобизнеса, терроризма, этнического и религиозного экстремизма, торговли людьми, особенно женщинами и детьми, компьютерной преступности, незаконного изготовления и оборота огнестрельного оружия, его частей, компонентов и боеприпасов к нему, международных преступлений коррупционного характера, а также относящихся к сфере "отмывания" денег.
      Важной частью работы по борьбе с терроризмом станет совершенствование нормативной правовой базы, регламентирующей дальнейшее укрепление охраны Государственной границы Республики, обеспечение безопасности стратегически важных объектов (предприятий повышенной опасности и коммуникаций), сохранности оружия и боеприпасов, работу государственных органов по недопущению радикализации религиозного сознания казахстанских граждан, пропагандистскому противодействию экстремистским идеям. Предстоит разработать и ввести механизм централизованного проведения научных и теологических экспертиз материалов, содержащих идеи этнического и религиозного экстремизма.
      Основными задачами являются совершенствование системы государственного контроля в сфере финансово-хозяйственной деятельности с целью недопущения злоупотреблений, повышение результативности работы государственных органов по предупреждению коррупции, соблюдению норм служебной этики, а также оптимизации форм и методов противодействия преступлениям в сфере экономической деятельности и против интересов государственной службы.
      Необходимо дальнейшее совершенствование уголовно-процессуального законодательства.
      При этом основной целью является дальнейшая последовательная реализация в конкретных нормах таких основополагающих принципов уголовного судопроизводства, направленных на защиту прав и свобод человека, как:
      презумпция невиновности, которая постулирует, что каждый считается невиновным, пока его виновность в совершении преступления не будет доказана в предусмотренном законом порядке и установлена вступившим в законную силу приговором суда; никто не обязан доказывать свою невиновность; неустранимые сомнения в виновности обвиняемого толкуются в его пользу; обвинительный приговор не может быть основан на предположениях и должен быть подтвержден достаточной совокупностью достоверных доказательств;
      неприкосновенность, уважение чести и достоинства личности, заключающиеся в том, что арест и содержание под стражей допускаются только в предусмотренных законом случаях и лишь с санкции суда или прокурора; никто не должен подвергаться пыткам, насилию, другому жестокому или унижающему человеческое достоинство обращению или наказанию;
      неприкосновенность жилища и частной жизни, которые означают, что не допускается лишение жилища, иначе как по решению суда; проникновение в жилище, производство его осмотра и обыска допускаются лишь в случаях и в порядке, установленных законом; каждый имеет право на тайну личных вкладов и сбережений, переписки, телефонных переговоров, почтовых, телеграфных и иных сообщений, ограничение этого права допускается только в случаях и в порядке, установленных законом;
      независимость судей, означающая, что судья при отправлении правосудия независим и подчиняется только Конституции и законам;
      осуществление правосудия только судом, означающее, что отправление правосудия - это исключительная прерогатива суда; признание лица виновным в совершении преступления возможно только на основании обвинительного приговора суда, вынесенного в строгом соответствии с законом;
      осуществление судопроизводства на основе состязательности и равноправия сторон, заключающееся в таком построении судебного разбирательства, при котором функция обвинения отделена от функции защиты и функции решения дела, а также других принципов, установленных Конституцией Республики Казахстан, признанными международными правовыми нормами и уголовно-процессуальным законодательством Республики.
      Необходимо рассмотреть возможность осуществления уголовного судопроизводства с участием присяжных заседателей.
      Требуется создание всех необходимых условий для реализации гарантий личной свободы граждан, предусмотренных статьей 16 Конституции Республики Казахстан.
      Одним из актуальных направлений совершенствования процессуального законодательства является упрощение и ускорение процедур как на стадии досудебной подготовки дела, так и в судебных инстанциях. В связи с этим представляется целесообразным расширение сферы применения дознания, а также упрощение процедур дознания и предварительного следствия. Необходимо более детально регламентировать механизм применения мер пресечений, альтернативных аресту (залог, домашний арест).
      Упрощение процедуры дознания и предварительного следствия должно осуществляться по следующим направлениям: для оперативного рассмотрения вопроса об ответственности лиц, совершивших уголовно наказуемые деяния небольшой и средней тяжести, продолжить работу по декриминализации отдельных составов преступлений путем их перевода в категорию административных правонарушений; для повышения эффективности и оперативности уголовного процесса расширить перечень дел, по которым производство предварительного следствия необязательно и достаточно проведения дознания, распространив этот порядок, прежде всего, на дела, не представляющие особой сложности в отыскании, закреплении и оценке доказательств.
      Отражением тенденции гуманизации уголовной политики в уголовном судопроизводстве будут являться:
      законодательное ограничение срока содержания под стражей подсудимых в период рассмотрения уголовных дел в суде;
      более широкое внедрение института примирения путем расширения перечня преступлений, подпадающих под возможность освобождения от уголовной ответственности через процедуру медиации, возмещения потерпевшему имущества и морального вреда, а также причиненного вреда здоровью.
      Расширение прав и законных интересов потерпевших, в том числе государства, на практике должно стать одним из основных приоритетов уголовного процесса. С этой целью предусмотреть нормы, обеспечивающие создание реального механизма доступа адвокатов и граждан к соответствующим стадиям правосудия.
      Необходимо продолжить совершенствование законодательной базы уголовно-исполнительной системы с целью приведения ее в соответствие с основными положениями международных актов о правах человека и международных соглашений, определяющих основные принципы и порядок обращения с осужденными, а также дальнейшее улучшение ее материально- технической базы, продолжить осуществляемую политику гуманизации уголовно-исполнительной системы.
      В целях профилактики рецидивной преступности необходимы создание системы условий и разработка нормативных правовых актов, направленных на социальную адаптацию лиц, освобождаемых из мест лишения свободы, функционирование соответствующих центров по социальной адаптации.
      Следует и дальше укреплять правоохранительные органы, прежде всего акцентируя внимание на вопросе стабильности кадровой политики и повышении требований к квалификации и дисциплине сотрудников правоохранительных органов.
      При этом необходимо определить главным приоритетом в деятельности правоохранительных органов защиту прав и свобод граждан, а также уделить большое внимание профилактике правонарушений, которая не может быть успешной без активного участия населения. Особое внимание при этом следует уделить профилактике детской безнадзорности и правонарушений среди несовершеннолетних, что в последующем потребует принятия соответствующего законодательного акта, который будет способствовать не только повышению ответственности должностных лиц за результаты работы с несовершеннолетними, но и четко регламентировать их права и обязанности в выполнении ими своих задач и функций.
      Необходимо рассмотреть вопрос о целесообразности наделения органов внутренних дел правом на производство отдельных видов судебных экспертиз.
      Для обеспечения национальной безопасности и суверенитета страны необходимо совершенствовать комплекс государственных мер, направленных на предупреждение политической нетерпимости, формирования у граждан установок толерантного сознания и поведения, культа законопослушания, а также уделять постоянное внимание вопросам законности пребывания и деятельности на территории Республики Казахстан иностранных граждан, а также обеспечения гарантий защиты наших граждан и покровительства им за рубежом.
      Требует своего дальнейшего совершенствования нормативно-правовая база в сфере военного дела. Назрела потребность обеспечения единого, комплексно-правового подхода к построению оборонительной системы государства в целом. Существует потребность в более детальной проработке вопросов применения Вооруженных Сил, точного определения правового статуса органов военного управления, воинских частей, восполнения законодательных пробелов в сфере выполнения международных обязательств по поддержанию мира и безопасности.
      Прокуратуре, сочетающей широкий спектр надзорных функций с уголовным преследованием, требуется максимально использовать свой потенциал и предоставленные законом полномочия для утверждения и дальнейшего развития идей правового государства, незыблемости Конституции. Прокурорский надзор особенно в вопросах защиты прав и свобод человека и гражданина должен носить системный характер. При осуществлении надзора за предварительным следствием и дознанием прокурор должен активно пресекать любые нарушения закона со стороны органов уголовного преследования и их должностных лиц, мерами прокурорского надзора всемерно способствовать усилению борьбы с преступностью и коррупцией.
      Основные усилия прокуроров должны быть нацелены на обеспечение законности в деятельности государственных органов и должностных лиц.
      При осуществлении надзора за законностью судебных актов при отправлении правосудия работа органов прокуратуры должна быть направлена на построение взаимоотношений с судом в соответствии с конституционными принципами осуществления правосудия только судом, независимости судей при отправлении правосудия и подчинения их только  Конституции и закону.
      В этой сфере деятельности прокуроры должны быть нацелены на обеспечение реальной защиты прав и свобод граждан, юридических лиц и государства на всех стадиях судебного рассмотрения дела.
      Назрела необходимость активного участия прокуратуры в международных связях прежде всего с сопредельными государствами, особенно входящими в СНГ, и их прокурорами. Первоочередное внимание заслуживают вопросы надзора за исполнением международных обязательств по охране биоресурсов Каспийского моря, гармонизации экономико-юридических мер ответственности за экологические правонарушения, мер по возмещению вреда, причиненного воздействием на природную среду.

      3. Развитие судебной системы Республики Казахстан

      Конституционный закон "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан" выдвинул перед судебной системой задачу дальнейшего совершенствования органов правосудия, прежде всего на уровне районного (городского) суда.
      Упор именно на это звено судебной системы обусловлен тем, что основное количество всех рассматриваемых дел подсудно районным судам, в которых проходит первое знакомство граждан и юридических лиц с отправлением правосудия.
      Судьи районных судов находятся в непосредственном контакте с населением. Моральный и профессиональный облик судьи играет здесь особую роль и предполагает постоянный общественный контроль за соблюдение ими этических норм.
      Важнейшим направлением развития судебной власти остается дальнейшее укрепление независимости судей. В настоящее время вопросы независимости судей от исполнительной власти, гарантии несменяемости судей, иммунитета на законодательном уровне в основном решены. Главной становится задача утверждения их реальной независимости, в первую очередь путем создания необходимых социальных гарантий.
      Важной проблемой остается разработка эффективных мер защиты судей, свидетелей и потерпевших от угроз со стороны преступных сообществ.
      В целях дальнейшего совершенствования судебной системы представляется важным рассмотрение вопроса развития института экономических, административных, а в перспективе ювенальных (по делам несовершеннолетних) и других специализированных судов.
      Наряду с этим необходимо предусмотреть альтернативные методы разрешения гражданско-правовых споров, законодательно урегулировав, в частности, деятельность третейских судов, приблизив их к международным стандартам.
      Организация деятельности судов и исполнительного производства.
      Необходимо уделять внимание вопросам постоянного совершенствования материально-технического обеспечения деятельности судов в целях оперативного и качественного отправления правосудия. При этом следует реально разграничить в судах процесс правосудия от вопросов администрирования и освободить руководителей судов от решения задач по организационному и материально-техническому обеспечению деятельности судов всех уровней и выполнения ими иных несвойственных судьям функций.
      Важным звеном правовой политики и механизма ее реализации являются подготовка и обучение кадров судейского корпуса, меры по повышению образовательного и профессионального мастерства судей.
      Нуждается в кардинальном реформировании и совершенствовании система и организация работы исполнительного производства. Важным аспектом в этом направлении является создание структурных подразделений Комитета по судебному администрированию на уровне районного звена, на которые следует возложить обязанность по исполнению судебных решений, определений и постановлений по гражданским делам, приговоров и постановлений по уголовным делам в части имущественных взысканий, а также исполнение в предусмотренных законом случаях решений и постановлений иных органов, разрешению обращений граждан и юридических лиц по вопросам исполнительного производства.
      Назрела необходимость в совершенствовании законодательства об исполнительном производстве и статусе судебных приставов-исполнителей. Целесообразно совместить и организационно обозначить в единой системе деятельность судебных исполнителей и приставов, определив их задачи, функции и полномочия.
      Следует законодательно расширить применение процессуального судебного контроля за исполнением судебных решений.

4. Международно-правовые аспекты государственного развития

      Международная договорная правовая политика Казахстана на ближайшее десятилетие должна быть нацелена на вовлечение Казахстана в интеграционные процессы, оптимизацию сотрудничества с международными организациями с учетом целесообразности и экономической выгоды для Республики Казахстан. В этих целях необходим более взвешенный подход к заключению международных договоров: отдавать приоритет тем из них, участие в которых влечет за собой конкретные политические и экономические выгоды для населения страны. Следует продолжить работу по приведению законодательной базы Республики Казахстан в соответствие с принятыми международными обязательствами и международными стандартами.
      Договорно-правовая политика Республики Казахстан в рамках международных организаций будет направлена на решение международных проблем разоружения, экологии, торговли, международного терроризма, организованной преступности, "отмывания" доходов, полученных преступным путем, межэтнических отношений, защиты прав человека, сохранения культурного наследия человечества и др.
      В целях повышения эффективности международного взаимодействия нужно продолжить работу по созданию договорно-правовой базы двустороннего сотрудничества. Следует активизировать эту работу с правоохранительными и специальными органами государств-участников СНГ и с соответствующими структурами государств Евразийского экономического сообщества и Центральноазиатского экономического сообщества. В этом плане должен быть отработан четкий механизм реализации межгосударственной программы совместных мер борьбы с преступностью, Программы государств-участников СНГ по борьбе с международным терроризмом и иными проявлениями экстремизма, а также иных совместных документов государств-участников СНГ, по вопросам противодействия незаконному обороту наркотиков. Необходимо более тесно участвовать в проектах и программах ООН в правоохранительной сфере. Надо продолжить практику заключения типовых международных договоров о сотрудничестве в борьбе с наиболее опасными видами преступлений, о сотрудничестве в области взаимного обеспечения информационной безопасности. Необходимо всемерно способствовать мерам, направленным на соблюдение прав, свобод и законных интересов граждан.
      Одним из приоритетных направлений международно-правового развития является разработка и заключение двусторонних международных договоров о правовой помощи по уголовным, гражданским и административным делам, выдаче преступников, обмену оперативно-розыскной, научно-технической и статистической информацией, об обеспечении информационной безопасности, а также о согласованном проведении мероприятий и спецопераций, взаимных стажировках и обучении специалистов.
      Также представляется целесообразным принятие мер, направленных на обеспечение участия государства в международных договорах в рамках стран- участников СНГ, ЕврАзЭС и ЦАЭС и других по вопросам выдачи преступников, правовой помощи по уголовным делам, приема (передачи) уголовного преследования, совместной борьбы с наиболее опасными проявлениями преступности.
      Необходимо разрешить проблему урегулирования и использования трансграничных водотоков. Решение ее требует активных действий по разработке правовых механизмов, касающихся предотвращения, ограничения и сокращения загрязнения вод, с определением жестких мер за ухудшение качества воды и нерациональное ее использование.
      В области международного частного права основными направлениями правовой политики Казахстана должны быть: сближение материально-правовых и коллизионных норм в области купли-продажи товаров, авторского права, транспорта, кредитно-расчетных отношений; совершенствование правового обеспечения интеграционных процессов.

5. Заключение

      Основным источником проводимой правовой политики в Республике Казахстан является Конституция Республики, в связи с чем необходимо максимально использовать ее потенциал, а движущей силой правовой политики будет являться организующая деятельность центральных и местных государственных органов по ее непосредственному воплощению в жизнь. Для реализации правовой политики необходимо принятие соответствующих нормативных правовых актов, направленных на дальнейшее совершенствование законодательства.
      Выполнение предусмотренных Концепцией правовой политики Республики Казахстан мер будет способствовать построению в Казахстане демократического, светского, социального, правового государства.
      Степень, эффективность реализации Концепции зависят от того, в какой мере содержание правовой политики, правовых норм будут осознаны как членами общества, так и государственными органами и их должностными лицами, от готовности добровольно и добросовестно выполнять предписания нормативных правовых актов. На базе настоящей Концепции будут разработаны и приняты отраслевые программы по различным направлениям правовой политики Республики (по совершенствованию судебной системы, деятельности правоохранительных органов, юридического образования и т.д.).
      При этом необходимо придерживаться: принципов системности и результативности всех мероприятий и программ, их гуманистической направленности; адаптации мирового опыта демократического правового развития к казахстанским условиям; опережающего характера выработки, корректировки и реализации конкретных мер нормативного правового регулирования и эффективного правоприменения в отношении прогнозируемых социальных, экономических и политических аспектов, возникающих в процессе последовательного всестороннего развития республики.

Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 20 қыркүйектегі N 949 Жарлығы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 17 маусымдағы № 102 Жарлығымен

      Ескерту. Күші жойылды - ҚР Президентінің 2011.06.17 № 102 Жарлығымен.

      Қазақстан Республикасының Конституциясы 40-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы құқықтық саясатының негiзгi бағыттарын айқындау мақсатында қаулы етемін:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасы (бұдан әрi - Тұжырымдама) мақұлдансын.

      2. Қазақстан Республикасының Yкiметi бiр ай мерзiмде Тұжырымдаманы iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын әзiрлеп, бекiтсiн.

      3. Қазақстан Республикасының орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдары өздерiнiң құқық қолдану тәжiрибесiнде Тұжырымдаманың қағидаларын басшылыққа алсын.

      4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгiне жүктелсiн.

      5. Осы Жарлық қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

       Қазақстан Республикасының
      Президенті

  ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҮКІМЕТІ

  ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
САЯСАТ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Қазақстан Республикасы    
Президентiнiң        
2002 жылғы 20 қыркүйектегі  
N 949 Жарлығымен      
мақұлданған         

  ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ САЯСАТ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

  1. Кiрiспе

      Қазақстан Республикасындағы Құқықтық реформа мемлекеттiк  бағдарламасын (1994 ж.) орындаудың басты нәтижесi қоғам мен мемлекет дамуының стратегиялық бағыттарын айқындап берген, адам мен азаматтың негiзгi құқықтары мен бостандықтарын, сондай-ақ мемлекеттiк институттардың жаңа жүйесiн бекiткен Қазақстан Республикасы  Конституциясының қабылдануы (1995 ж.) болды. Конституциялық нормаларды дамыту үшiн " Қазақстан Республикасының Президентi туралы ", " Қазақстан Республикасының Парламентi және оның депутаттарының мәртебесi туралы ", " Қазақстан Республикасының Үкiметi туралы ", " Қазақстан Республикасының сот жүйесi мен судьяларының мәртебесi туралы ", " Республикалық референдум туралы ", " Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы " конституциялық заңдар, Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" конституциялық заң күшi бар  Жарлығы және Қазақстанның ұлттық заңнамасының негiзiн құраған өзге де заң актiлерi қабылданды. 
      Қазақстан Республикасының 1995 жылғы  Конституциясының негiзiнде жаңа конституциялық құқық түзiлдi, оған сәйкес бiздiң мемлекетiмiз үшiн неғұрлым қолайлы президенттiк басқару нысаны берiк орнықты. Мемлекеттiк бiртұтас билiктiң үш тармаққа бөлiнуi жүзеге асты. Тұрақты жұмыс iстейтiн қос палаталы Парламент күннен-күнге жемiстi жұмыс iстеуде. Атқарушы билiктi нығайту және жетiлдiру жөнiнде шаралар қолданылды. Бiртұтас сот жүйесi құрылды, судьялардың тәуелсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiнде шаралар қабылданды. 
      Жеке меншiк, азаматтық қоғам, еркiн кәсiпкерлiк қатынастарын реттейтiн азаматтық құқық одан әрi дами түстi. Қылмыстық құқықта адамның табиғи, ажырамас құқықтары мен бостандықтарының басымдығына негізделген, қорғалуға тиiс әлеуметтiк құндылықтардың түбегейлi жаңа сатысы айқындалды. Әлемдiк қоғамдастықта орныққан принциптерге едәуiр сәйкес келетiн азаматтық iс жүргiзу, қылмыстық-iс жүргiзу және қылмыстық-атқару заңнамасы елеулi өзгердi. 
      Соттар мен құқық қорғау органдарының құқық қорғау қызметiнiң тиiмділігiн арттыруға бағытталған қайта құру реформаның маңызды құрамдас бөлiгi болып табылды. 
      Судьялар корпусын жасақтауда билiктiң барлық тармақтары мен судьялар қоғамдастығын қатыстыра отырып, судьяларды ғұмыр бойына тағайындау тәртiбi енгiзiлдi, олардың мәртебесi мен қамтамасыз етiлу деңгейiн көтеретiн басқа да шаралар iске асырылды. 
      Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясына сәйкес қылмыстық iстер бойынша анықтау мен алдын ала тергеудi арнайы органдар жүргiзедi әрi олар сот пен прокуратурадан бөлiнген. Iшкi iстер органдарын оларға тән емес функциялардан босату мақсатында өртке қарсы күрес қызметi бұл органдардың құрылымынан шығарылды. Қылмыстық-құқықтық статистика жүргiзу қызметi iшкi iстер органдарынан өзiне берiле отырып, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы жанынан Құқықтық статистика және ақпарат орталығы құрылды. Сонымен қатар Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнен, Қорғаныс министрлiгiнен, iшкi iстер органдары мен кеден органдарынан тиiстi сараптама бөлiмшелерiнiң берiлуi есебiнен Қазақстан сот сараптамасы ғылыми-зерттеу институтының базасында "Әдiлет министрлiгiнiң Сот сараптама орталығы" құрылды. 
      Қазақстандық құқықтық жүйенiң қоғамның әлеуметтiк-экономикалық және қоғамдық-саяси өмiрiн уақ реттеуден, құқық қорғау органдары қызметiнiң жазалау-қуғындау әдiстерiнен, сот iсiн жүргiзудегi айыптауға бейiмдiктен және мемлекет пен жеке меншiк иесiнiң өзара қарым-қатынастарындағы мемлекеттiк мүдделер басымдығынан арылуы жүрiп жатыр. 
      Қазақстан Республикасының Конституциясына, халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған принциптері мен нормаларына сәйкес елдiң құқықтық жүйесiнiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз ететiн қолданыстағы заңнама одан әрi дамытуды, атап айтқанда қолданыстағы заңдарды кезең-кезеңiмен жетілдiрудi, сондай-ақ қажет жағдайда қоғамды одан әрi демократияландыру талаптарына және оны әлеуметтiк-экономикалық дамыту мiндеттерiне сай келетiн жаңа нормативтiк құқықтық актілер қабылдауды талап етедi. 
      Құқықтық реформаның қорытындыларын талқылау нәтижесінде қоғамда Конституцияның негiзiнде құқықтық жүйенi қарышты дамыту қажеттiгi туралы пiкiр үстемдiк алды. Қазақстан Республикасының Конституциясы қажеттi құқықтық әлеуеттi қамтиды, ол оның құқықтық нормаларында ғана емес, оның құқықтық идеялары мен принциптерiнде де тұжырымдалған. Конституцияның құқықтық идеялары Қазақстанда демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет институттарын нығайтуға бағытталған заңнамалық, ұйымдық және басқа шараларда жүзеге асуға тиiс. 
      Құқықтық мемлекеттің конституциялық идеялары заңнаманың құқық, әділеттілік, гуманизм идеяларын арқау ете түзілуінде, құқықтық тәртіпті, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының материалдық, ұйымдық-құқықтық, саяси кепiлдiктерiн нығайтудың пәрмендi құралдарының жасалуынан көрiнiс табуға тиiс. Сонымен қатар өзiнiң конституциялық мiндеттерiн қалтқысыз орындауға тиiс мемлекеттiк қызметшiлердiң, өзге де азаматтардың жауапкершiлiгiн арттыру керек. Әлеуметтiк мемлекет конституциялық идеясын iске асырудың аса зор маңызы бар. Бұл жұмысты бiрiншi кезекте жеке адамның өзiн-өзi танытуы мен экономикалық еркiндiгiне қажеттi жағдайлар жасауға, әлеуметтiк өмiрдiң салаларын үйлестiруге патернализмге, қоғамның жiкке жарылуына, түрлi әлеуметтiк топтардың бiр-бiрiне қарсы тұруына жол бермей, қоғамның әлеуметтiк жағынан шетiн топтарына көмек көрсетуге тиiс мемлекеттiк органдар жүзеге асырады. 
      Бұл орайда шынайы демократиямен түп-тамыры қосылмайтын "шексiз-шетсiз демократия" идеясын қабылдауға болмайтынын мойындаған жөн. Ел халқының көпұлттылығы, көпконфессиялылығы, Қазақстанның шекарасына жақын жерде дiни экстремизмнiң, терроризмнiң бой көрсетуi жағдайында мемлекеттiң зайырлы сипатын жете түсiну мен қорғаудың маңызы зор. Зайырлы мемлекеттiң конституциялық идеялары мемлекеттiк идеологияға дiни ағымдардың ықпал етуiне, экстремистiк дiни идеялардың бой көтеруiне тосқауыл қоятындай, сонымен бiрге дiни бiрлестiктердiң конституциялық тәртiп шегiндегi қызметiн шектемейтіндей заң актілерi мен өзге де iс-шараларда жүзеге асуы тиiс. 
      Конституциядағы қоғам мен мемлекет қызметiнiң түбегейлi принциптерi туралы айтылғандарды ескере отырып, қоғамдық келiсiм мен саяси тұрлаулылықты қоғамдық та, мемлекеттiк те институттар қамтамасыз етуге тиiс. Сөйтiп, түбегейлi конституциялық принцип - барша халықтың игiлiгiне арналған экономикалық даму, Конституцияда "меншiк мiндет жүктейдi, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игiлiгiне де қызмет етуге тиiс" деп жарияланғандықтан, экономиканың мемлекеттiк те, жеке секторларында да өмiрге енiп, iске асуға тиiс. 
      Қазақстанның көпұлтты халқының достығын нығайту мен мемлекеттiң тәуелсiздiгiн бекітуде қазақстандық патриотизм принципiнiң маңызы зор. Оны нығайту үшiн мемлекеттiң, қоғамдық институттардың, отбасы мен мектептiң бiрлескен күш-жiгерi қажет. 
      Республика қызметiнiң түбегейлi конституциялық принципi ретiнде мемлекет өмiрiнiң барынша маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен шешу мемлекеттiк институттардың, саяси партиялардың, басқа да қоғамдық бiрлестiктердiң, бейүкiметтiк ұйымдардың, халықтың түрлi әлеуметтiк жiктерi мен топтарының бiрлескен күш-жiгерi негiзiнде де мүмкiн болады. 
      Бұл орайда мемлекеттiк органдар қызметiн ұйымдастыру мен оған баға беру олардың жұмысының формалды-статистикалық көрсеткiштерiмен шектелмеуi тиiс. Бiрiншi кезекте азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекеттiң заңды мүдделерiн қорғау жөнiндегi жұмыстың нақты нәтижелерi назарға алынуы тиiс. 
      Республика қызметiнiң Конституцияда аталған түбегейлi принциптерi заңнамада белгiлi бiр дәрежеде бекідi. Бұл процесс ел iшінде де, Қазақстанның басқа мемлекеттермен қарым-қатынастарында да жаңа саяси, экономикалық және әлеуметтiк жағдайдағы қажеттiктерге сәйкес тереңдеп, кеңейе түсуге тиiс. 
      Заңнаманы одан әрi жетiлдiру процесiнде Конституцияның үстемдiгi және төменгi деңгейдегi актiлер нормаларының жоғарғы деңгейдегi актiлерге сәйкес тұру принциптерiн бұлжытпай ұстану қажет. 
      Қолданыстағы заңдар нормаларын мына шараларды: 
      құқықтық реттеудегі ақаулықтарды толықтыруды және оны қоғамдық қатынастардың барынша маңызды салаларына тереңдетудi; 
      заң жобаларына, соның iшiнде олардың ұлттық қауiпсiздiк мүдделерiне сай болуына, ғылыми сараптама жүргiзу практикасын жалғастыруды және кеңейтудi; 
      заңнаманы бiр iзге келтiру мақсатында онда қолданылатын терминдердiң мемлекеттiк және орыс тілдерiндегi бiрыңғай тiзбесiн қалыптастыруды; 
      қабылданатын барлық заңдарды тиiмдi iске асыру үшiн жағдай жасау мақсатында оларды қаржылай қамтамасыз етудiң жеткiліктілiк принципiн мұқият сақтауды; 
      қылмыс, сыбайлас жемқорлық және әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар жасауға тiкелей немесе жанама түрде жағдай туғызушы алғышарттарды анықтау мақсатында нормативтiк құқықтық актiлер жобаларына криминологиялық сараптама енгiзудi; 
      заң жобалары қызметiн жоспарлауды жақсарту мақсатында оны перспективалық (3 жылға) жоспарлау практикасын енгізудi iске асыру жолымен жетiлдiру қажет. 
      Ұлттық заңнама ауқымын орта мерзiмдi перспективаға жүйелеу жөнiндегi жұмысты жоспарлау, құқықтық реттеудi талап ететiн қоғамдық қатынастарға ғылыми талдау жүргiзу қажет. Мұндай алдын-ала талдау нормативтiк құқықтық актiлермен реттелмеген және түрлi деңгейдегi реттеудi қажет ететiн қоғамдық қатынастар саласын айқындауға мүмкiндiк бередi. 
      Заңнаманы жүйелеу оның барлық үш нысанын қолдану: инкорпорациялау, топтау және жинақтау арқылы жүзеге асырылуы тиiс. 
      Кез келген қоғамда, әдеттегiдей, түрлi индивидуумдар, әлеуметтiк топтар, ұйымдар мүдделерiнiң қарама-қайшылығы болуы мүмкiн. Осы орайда сүйемелдеу сияқты құбылысқа өркениеттi, заңдық шеңбер беру қажет. 
      Бүгінде заң актiлерi мемлекеттiк органдарға мазмұны заң шығарушының қалауына сай емес, ал кейде оған тiкелей қайшы келетiн заңға тәуелдi актiлер қабылдауға мүмкiндiк беретiн бланкеттiк (сiлтемелiк) нормалардың көп мөлшерiн қамтиды. Мемлекеттiк органдардың норма түзушiлiк тәжiрибесiнде тар салалық, ведомстволық көзқарас жойылмаған, соның нәтижесiнде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтары, адам құқықтарына, бостандықтарына және азаматтар мен ұйымдардың заңды мүдделерiне қысым жасау орын алған. Әрi бұл жәйт заңдарды iс жүзiнде заңға тәуелдi актiлермен алмастыруға әкеп соқтырады. Осыған байланысты заң актiлерiн әзiрлеу процесi сiлтемелiк нормалар санын қатаң түрде азайтумен және заңдарды мүмкiндiгiнше тиiмдi нақтылаумен сипатталуға тиiс. Сонымен бiрге қабылданған заңдардың толықтай iске асырылуын, соның iшiнде қажет деген заңға тәуелдi актiлердiң дер кезiнде қабылдануын қамтамасыз ететін тетіктердi жетiлдiрген жөн. 
      Жергiлiктi норма түзушiлiктiң сапасын арттыру қажет болып отыр. Бұл орайда да жалпыға мiндеттi маңызға, ведомствоаралық сипатқа ие немесе азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен мiндеттерiне қатысты жергілiктi мемлекеттiк органдардың актілерiн тiркеу мiндеттілiгi туралы заң нормаларын iске асыруға бағытталған қосымша шаралар қолға алынуы қажет. 
      Қазiргi кезде жоғары заңгерлiк бiлiм алуды қамтамасыз ететiн оқу орындарының қатары өте көп. Алайда, бұл ұйымдарда мамандар даярлау сапасы ойдағыдай емес. Бұл шұғыл шешiмiн талап ететiн проблема. Сонымен қатар жемiстi дамып келе жатқан отандық құқықтық ғылымға қолдау таныту жөнiндегi шаралар қолға алынуы қажет. 
      Құқықтық мемлекет құру және жоғарыда айтылған мiндеттердi iске асыру мақсатында мемлекеттiк органдар мен лауазымды тұлғалар құқықтық саясатты өздерiнiң күнделiктi қызметiнде iске асыруы тиiс. Оның негiзгі принциптерi болып: 
      заңдылық, яғни Конституция мен заңдардың, оларға негiзделген заңға тәуелдi нормативтiк құқықтық актілердiң нормаларын сақтап, орнымен қолдану; 
      адам мен азамат құқықтары мен бостандықтарының ұлықтылық жағдайын бiлдiретiн адам құқықтары мен бостандықтарының басымдылығы; 
      гуманизм, яғни адамның жеке тұлға ретiндегі жоғары құндылығын, оның еркiн дамуға және қабiлетiн көрсетуге деген құқықтарын тану, қоғамдық қатынастар сапасына баға берудiң өлшемi ретiндегi жеке адам игiлiгiнiң орнығуы; 
      қазақстандықтардың өз Атамекенiн жан-жақты қолдауы мен адалдығы және Отанына сүйiспеншiлiгi ретiндегi қазақстандық патриотизм толық дәрежеде орнығуға тиiс. 
      Бұл ретте құқықтық саясат құқық жүйесiн дамытудың негiзгi бағыттарын, базалық тетiктерiн мемлекеттiк тұрғыда пайымдауды және құқық қолдану практикасы шараларын белгiлi бiр кезеңге орай жетiлдiрудi бейнелеуге тиiс, iске асырылуын 2010 жылға дейiн аяқтау көзделiп отырған осы Тұжырымдама да соған байланысты әзiрленген. 

  2. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесiн одан әрi
дамыту, адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен
бостандықтарын сақтаудың мемлекеттiк кепiлдiктерiн нығайту

      Қазақстан Республикасының Конституциясында жария етiлген, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының басымдығы, құқықтың үстемдігі, бiртұтас мемлекеттiк билiктiң тармақтарға бөлiнуi және олардың тежемелiк әрi тепе-теңдiк жүйесiн пайдалану арқылы келiсе қызмет iстеуi принциптерiне негiзделген демократиялық, құқықтық, зайырлы және әлеуметтiк мемлекет құру бағытының заңнамада дәйектi түрде iске асырылуын қамтамасыз ету керек. 
      Бұл орайда адам құқықтарының басымдығын қоғам мен мемлекеттің мүдделерiмен үйлесiмдi сәйкестендiрген жөн. 
      Құқықтық жүйенi бұл бағытта дамыту, оны халықаралық құқықтың жалпыға бiрдей танылған принциптерi мен нормаларына, халықаралық стандарттарға дәйектi түрде сәйкес келтiру қажеттiлiгi Мыңжылдық басқосуында (2000 ж.) қабылданған БҰҰ-ның Мыңжылдық декларациясында бекiтiлген. Декларация мемлекеттердiң, әлемдiк қоғамдастықтың "демократияны қолдау және құқықтық тәртіптi нығайту" үшiн күш-жiгер жұмсау қажеттiгiн ерекше атап көрсетедi. 
      Бұл тұрғыда Құқықтық саясат тұжырымдамасы тек құқықтық жүйе дамуының бағытын айқындап қоймай, сонымен бiрге құқықтық саясаттың әлеуметтiк-экономикалық және саяси салалардағы реформалармен үйлесiмдiлiгiн қамтамасыз етуi тиiс. 
      Құқықтық даму мақсаттарының бiрi саяси жүйенi жетiлдiру болып табылады. 
      Халықтың саяси белсендiлiгiнiң заңдық нысандарының алуан түрлiлiгi мен мәдениетiн шынайы қамтамасыз ету қажет. 
      Үкiмет туралы заңнама оның қызметiнiң тиiмдiлiгiн және қабылдаған шешiмдерi үшiн жауапкершілігiн арттыру мақсатында жетілдiрудi қажет етедi. 
      Сайлау заңдарын, сайлау процесiн ұйымдастыруды одан әрi жетiлдiру, бұқаралық ақпарат құралдарының сайлау iс-шараларын әділ де толық көрсетудегi рөлiн нығайту және жауапкершілiгiн арттыру қажет. 
      Мемлекеттiк басқарудың тиiмдi жүйесiн құру мақсатында бiртұтастық пен басқарушылық талаптарының бұлжымай орындалуы жағдайында мемлекеттiк билiктiң түрлi деңгейлерi арасындағы қызметтер аясын, функциялары мен жауапкершіліктерiн нақты ажыратуды қамтамасыз ететiн заңдарды одан әрi жетiлдiрiп, сонымен бiрге жергiлiкті мемлекеттiк басқарудың тиiмдi жұмыс iстеуi үшiн жағдайлар туғызу мақсатқа сай болмақ. 
      Жергiлiктi өзiн-өзi басқару институттарын кезең-кезеңмен қалыптастыру азаматтық қоғам институттарын нығайтуға ықпал етпек. 
      Қазақстан Республикасында Адам құқықтары жөнiндегi уәкіл институтын (омбудсмен) құру қажеттілігі туындап отыр. 
      Бұқаралық ақпарат құралдары нарығын дамыту, оның экономикалық дербестігін, сондай-ақ оларға қоғамдық және мемлекеттік бақылау жасау тетiгiн қамтамасыз ету саласындағы заңдарды одан әрi жетiлдiру қажет. 
      Азаматтық-құқықтық қатынастарды реттейтін заңдар жетілдіру талап етеді. 
      Нарықтық экономикаға өту, мемлекеттiң меншiк иесi, монополист, елде шығарылатын өнiмнiң негiзгi өндiрушiсi және ұсынушысы рөлiнен бас тартуы азаматтық құқықпен реттелетiн қоғамдық қатынастар саласын сапалық тұрғыдан кеңейтті. 
      Азаматтық құқық еңбек, отбасылық және өзге де қоғамдық қатынастарға барған сайын дендеп ене түстi. Мұның бәрi мемлекеттiң құқықтық жүйесiнiң мемлекеттiк және қоғамдық мүдделердi қорғайтын бұқаралық құқық пен жеке мүдделерге қызмет етiп, оны қорғауды қамтамасыз ететiн жеке құқыққа ауқымды бөлiну процесi аясында жүрiп жатыр. 
      Осымен байланысты жеке, қоғамдық және мемлекеттiк мүдделердi байыпты үйлестiрудiң шұғыл қажеттiлiгi сақталып отыр. Бұдан келiп, заң шығарушының азаматтық-құқықтық қатынастарды реттеудегi негiзгi мiндетi мұндай құқықтық қатынастарға қатысушылардың барлығының мүдделерiн қорғайтын нақты құқықтық тетiгi бар еркiн нарыққа барынша кең өрiс ашу болмақ. 
      Осыған орай, бұлжымай орындалар болса, азаматтық заңдардың одан әрi дамуы жүзеге асуы тиiс азаматтық заңдар принциптерi ерекше өзектiлiкке ие болады. Негiзгi принциптер қатарына мыналарды жатқызуға болады: 
      мемлекеттiң немесе оның әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерiнiң азаматтық құқық қатынастарына енерде өз азаматтық-құқықтық серiктестерi алдында қандай да бiр артықшылықтары немесе жеңiлдiктерi болмайтынын, ал кез келген ұйымдық нысандағы заңды тұлғалар азаматтық құқық қатынастары субъектiлерi ретiнде жеке тұлғаларға теңестiрiлетiнiн, және де шетелдiк азаматтар мен шетелдiк заңды тұлғалар, Республика заңдарында белгiленген шегiнiстер болмаса, қазақстандық азаматтар мен заңды тұлғалар секiлдi құқықтар мен мiндеттердi, әрi нақ сол тәртiппен иемденетiнiн бiлдiретiн азаматтық-құқықтық қатынастар субъектiлерiнiң теңдiгi; 
      ең алдымен, меншiк иесiнiң өз мүлкiн өзiнiң жеке ұйғарымы бойынша пайдалану мүмкiндiгiн тануды бiлдiретiн меншiкке қол сұқпаушылық; бұл орайда меншiк иесiнiң өз құқық өкiлеттiгiн жүзеге асыруы өзге адамдардың және мемлекеттiң құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерiн бұзбауы тиiс; 
      кез келген тұлғаның өз қалауы бойынша және мәжбүрлеусiз шешiм қабылдау - өзiнiң қандай да бiр шартқа кiру-кiрмеу өзi шартқа отыруды қалаған серiктесiн таңдау және шарт талаптарын айқындау құқығы барлығын бiлдiретiн азаматтық-құқықтық шарт жасасу еркіндiгi; 
      әрекетке қабiлеттi азаматтардың немесе заңды тұлғалардың өз мүлкiне иелiк етуiне, пайда табуына, кiрiстерiн жаратуына мемлекеттiк органдар мен басқа да тұлғалардың ықпал етуiне жол берiлмеуiн бiлдiретiн, мемлекеттiң және үшiншi тұлғалардың жеке iстерге және жеке өмiрге араласпауы; 
      азаматтық-құқықтық қатынастардың негiзгi субъектiлерi ретінде кәсiпкерлер мен тұтынушыларды қорғау. 
      Жалпы алғанда, азаматтық заңдар меншiкке қол сұқпаушылықты және тауар-ақша қатынастарына қатысушылар қызметiнiң еркiндiгiн қорғауы тиiс. Бұл үшiн бiрiншi кезекте меншiк құқығын, мүлiктiк және мiндеттiлiк құқық институттарын одан әрi де дамыту, жеке адам мен қоғам мүдделерiнiң барынша үйлесуiнiң, құқықты оның әлеуметтiк мақсатына сай пайдаланудың негiзiнде жеке-құқықтық қатынастардың заңнамалық базасын жетiлдiру қажет. Нарықтық қатынастардың одан әрi дамуы ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге жеке меншiк институтын енгiзудi қажет етедi. 
      Азаматтық құқықты дамытудың басымдық бағыттарының бiрi зияттық меншiк объектiлерiне құқықты реттейтiн заңдарды одан әрi жетілдiру болуы тиiс. Ол авторлар мүдделерiн, сол секiлдi Қазақстанның экономикалық, технологиялық және ақпараттық қауiпсiздiгi мүдделерiн сақтауға негiзделуi тиiс. Ғылыми-техникалық жетiстiктердi құруға және пайдалануға қатысты бiрқатар заң және заңға тәуелдi актілердi қабылдау қажет, олар өз кезегiнде азаматтардың - санаткерлiк меншiк объектiлерiне айрықша құқы барлардың әрi осы объектiлер иелерiнiң құқықтарын, бостандықтары мен мүдделерiн қорғауға бағытталған iс-шаралар кешенiн практикада iске асыруға мүмкiндiк бередi. 
      Жұмыс берушiлердiң өз жұмысшыларын мiндеттi медициналық сақтандыруын енгiзу туралы мәселе шешiмiн талап етедi, бұл халыққа медициналық көмек көрсету көлемiн кеңейтуге мүмкiндiк бередi, сол секiлдi әлеуметтiк тәуекелдер түрлерi мен төлемдер негiздерi бойынша заңдарды кезеңдеп жүйелеу көзделуде. 
      Еңбек қабiлетiн жойған, асыраушысынан айрылған немесе жұмысын жоғалтқан жағдайда халықты қосымша әлеуметтiк қорғаумен қамтамасыз ету мақсатында мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiн одан әрi жетiлдiру үшiн құқықтық база құру қажет. 
      Нарықтық экономикада орын алған еңбек қатынастары нысандарының әр алуандылығы мен күрделiлiгi еңбек заңдарын одан әрi жетiлдiрудi қажет етедi. Бұл орайда еңбек құқық қатынастарын реттеу қазақстандықтар мүдделерiнiң басымдығы тұрғысында өрбуi тиiс. 
      Мұнымен бiрге Қазақстанда азаматтық қызмет институтын құру және дамыту үшiн заңдық негiз құру қажеттiлiгi туып отыр. 
      Әлеуметтiк қарама-қайшылықтарды құқықтық әдiстермен шешу тетiгiн құрудың, әлеуметтiк шиеленiстiң саяси өрiс алуын болдырмаудың маңызы зор. Мұнда кәсiптiк одақтардың қызметi шешушi фактор болып табылады. Осыған байланысты олардың рөлi мен жауапкершілiгiн арттыру мақсатында кәсiподақтар туралы заңдар жетiлдiрудi талап етедi. 
      Мемлекеттiк қызмет туралы заңдарға мемлекеттiк қызметтiң кәсiбилiгi мен тұрақтылығын арттыруға, мансаптық өсудi ынталандыруға, ықпалды кадрлық резерв қалыптастыруға, кадрларды оқытудың жалпы мемлекеттiк жүйесiн құруға, мемлекеттiк қызметшiлердi әлеуметтiк және құқықтық қорғау шараларын күшейтуге бағытталған өзгерiстер енгiзу қажеттілiгi болып отыр. 
      Бұл орайда мемлекеттік қызмет туралы заңдарды жетiлдiру процесiнiң басты бағыттарының бiрi қызметтiк баспалдақ бойынша өсудiң мансаптық жүйесiне ауысу болмақ. 
      Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылығына қарсы күрестiң құқықтық тетiктерiнiң тиiмдiлiгiн арттыру проблемасы үнемi назарда ұстауды талап етедi. 
      Сонымен қатар сыбайлас жемқорлық қылмысы үшiн деп адамдарды негiзсiз жауапқа тартуды болдырмау мақсатында сыбайлас жемқорлық қылмыстарының шеңберiн заңдық тұрғыдан белгiлеп алған жөн. 
      Сол сияқты, сыбайлас жемқорлық әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар жасағаны үшiн жауапкершiлiктен жалтартуға жол бермеу мақсатында қолданыстағы заңдарға мұндай құқық бұзушылықтарды орау мерзiмiн ұлғайту тұрғысында тиiстi өзгерiстер енгiзу маңызды болмақ. 
      Шетелдiк азаматтар асырап алатын кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау мәселелерiн заңмен реттеу, сондай-ақ мүгедектердiң құқықтарын қорғау туралы заң қабылдау қажеттiлiгi туып отыр. 
      Экономиканы мемлекеттiк реттеу саласындағы заңдар экономиканы мемлекеттiк реттеудiң оңтайлы тетiгiн жасау және оның қызмет iстеуiне қолайлы жағдайлар туғызу саласындағы қатынастарды реттеуге, нарықтық қатынастарға қатысушылардың әлеуметтiк-экономикалық даму процесiндегi өзара iс-қимыл тәртiбiн реттеуге тиiс. 
      Экономиканы мемлекеттiк реттеу қажеттiлiгi, соның iшiнде жеке меншiк иесiнiң инфрақұрылымдық дамыту, өнеркәсiптiң бiрқатар салаларын айта құру, табиғи монополиялар қызметiне оңтайлы тарифтер белгiлеу, көптеген эксперименттiк және тәжiрибе-конструкторлық жұмыстардағы iргелi ғылыми зерттеулердi жалпы мемлекеттiк ауқымда қаржыландыру және ұйымдастыру мәселелерiн шешуге мүдделi еместiгiнен туындайды. Бұл мiндеттердi шешудi мемлекет инвестициялық, тарифтiк, салық және сауда саясатын жүргiзу арқылы өзiне алуға мәжбүр болып отыр. 
      Әлемдiк тәжiрибенi зерделеу көптеген дамыған елдер орнықты даму сатысына экономиканың белгілi бiр салаларындағы мемлекеттiң белсендi рөлiнiң нәтижесiнде қол жеткiзгенiн, оның мемлекеттiк экономикалық реттеу жүйесi арқылы iске асырылғанын көрсетедi. 
      Сондықтан экономиканың одан әрi дамуы рынокқа қатысушылар қызметiн осыған барабар мемлекеттiк реттеу арқылы, бiрақ олардың кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiне деген конституциялық құқығын сақтау және терiс пиғылды бәсекеге жол бермеу жағдайында жүзеге асырылуы тиiс. Және де бiрiншi кезекте шағын және орта бизнесте, сол секілдi аграрлық секторда жұмыс iстейтiн отандық тауар өндiрушілердi мемлекеттiк қолдауға бағытталуы тиiс. Сол секілдi экономикалық қызметтiң импорт алмастыру, өндiрiстiң негiзгi құралдарын жаңғырту, сонымен бiрге инновациялық қызметтi дамыту секiлдi бағыттарын үйлестiре дамытуды қамтамасыз ететiн нормативтiк құқықтық актiлер мен тетiктер әзiрлеудi қарастыру керек. 
      Уақытша қиындық көрiп отырған, бiрақ экономика үшiн маңызды кәсiпорындардың немесе тiптi тұтас салалардың банкротқа ұшырауына жол бермеуге бағытталуы тиiс "өнеркәсiптiк саясат" дегенге ерекше назар аудару қажет. Өнеркәсiптiк саясат мiндеттерiне бәсекелестiктiң өсуiн қолдауды, оны ынталандыруды және кеден заңдарын одан әрi жетiлдiру есебiнен экспорттық және импорттық ағындарды реттеудi жатқызуға болады. 
      Мұнымен қатар ұлттық компаниялардың, өкілеттi органның және мемлекеттiң жауапкершiлiк салаларын ажырата отырып, ұлттық компаниялар мәртебесiн нақты белгiлеген жөн.  <*>
      Қаржы, банк заңдары экономиканың жаңа нарық қатынастарында жұмыс iстеуi үшiн оңтайлы құқықтық ортаны одан әрi де қамтамасыз етуi, қаржылық құралдардың дамуына ықпал жасауы және жеке кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдауға жәрдемдесуi тиiс. 
      Елдегi қаржы саясаты мен ақша айналымы саласында Тұжырымдама басымдықтары мемлекеттiң, азаматтардың және заңды тұлғалардың мүдделерiн қорғаудың нақты құралы ретiндегi қазiргi заманғы тұрақты ұлттық қаржы нарығын нығайтумен, мемлекеттiк саясаттың құрамдас бөлiгiнiң бiрi ретiндегi тиiмдi қаржы жүйесiнiң жұмыс iстеуiмен байланысты. Бұл мақсат: ұлттық қаржы жүйесiнiң негiздерiн жетiлдiру; қаржы құралдарын қолдану саласын кеңейту; қаржыларды мемлекеттiк реттеудi күшейту және мемлекеттiң қаржылық қызметiн нығайту; қаржы ресурстарына ие тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау; Қазақстанның халықаралық қаржы жүйесiне кiруi жөнiнде кешендi шаралар әзiрлеу және республиканың қаржы рыногында шетелдiк қатысудың шарттарын белгiлеу арқылы iске асырылуы мүмкiн. 
      Банк қызметiнiң құқықтық базасын дамыту заң шығару процесiнiң маңызды мiндетi болып табылады. Нарық принциптерiне толық дәрежеде сай келетiндей, клиент пен банк арасында тең құқықтық қатынастар орнауына, дүниежүзiлiк банк практикасында жалпыға танылған банк қызметтерiнiң жаңа түрлерiн дамытуға ықпал ететiндей банк қызметiнiң заңнамалық реттеуi қажет. Қор рыноктарын реттейтiн заңдарды одан әрi дамыту қажет. 
      Экономиканың нақты секторын одан әрi жетiлдiру үшiн акционерлiк қоғамдар қызметi, бухгалтерлiк және статистикалық есеп және есеп беру мәселелерi жөнiндегi қолданыстағы заңдарға өзгерiстер енгiзілуi қажет. 
      Мемлекеттiң экономикалық қауiпсiздiгi өте күрделi, сан салалы жоспарлы және көп функциялы жүйе болып табылатындықтан қаржы бақылау жүйесiн жетiлдiру қажет. Сондай-ақ, терроризмге, "арам ақшаны тазартуға" қарсы күрестiң халықаралық тәжiрибесiне сай, қылмыстық жолмен табылған табысты заңдастыруға қарсы iс-әрекет мақсатында қаржы операциялары мониторингiн реттейтiн нормативтiк құқықтық актiлер қабылдау қажет болады. 
      Бюджет заңдары саласында бюджет процесінің барлық деңгейі мен кезеңiндегi бюджеттiк бағдарлама жасау, бюджетаралық қатынастардың сапалы жаңа жүйесiнiң қалыптасуы құқықтық тұрғыда iске асуы тиiс. 
      Экономика саласындағы мемлекеттiк реттеу тетiктерiнiң бiрi ретiнде салық заңдары экономикалық дамудың перспективаларын ескеруi, кәсiпкерлiк қызметтi дамытуға жәрдемдесуi және мемлекеттiк функциялар мен мiндеттердi орындау үшiн жеткiлiктi бюджет қаражаттарын жинауды қамтамасыз етуi тиiс. Салық заңдары жүйелi әрi салық салудың экономика дамуын ынталандыратындай нысандарына бағытталған болуы тиiс. Салық заңдарын одан әрi жетілдiру: оның барлық ережелерінiң нақтылығын, анықтығын және түсiнiктiлiгiн қамтамасыз ету, салық ауыртпалығын төмендету, "көлеңке" айналымдарды жария заңдастыру, салық төлеуден жалтарудың алдын алу жөнiнде шаралар қабылдануы тиiс. 
      Қазақстанның әлемдiк экономикалық қатынастар жүйесiне бiртiндеп кiрiгуi кеден iсiн жетiлдiрудi талап етедi. Қолданыстағы кеден заңдарының "көмескілiгi" кеден органдарындағы сыбайлас жемқорлыққа, көлеңке бизнес пен контрабанданың өсуiне жол ашып, нәтижесiнде бұл жалпы ел экономикасына әсерiн тигiзедi. 
      Жаңа Кеден кодексін әзiрлеу және қабылдау арқылы кеден заңдарын жүйелеу халықаралық талаптар мен стандарттарға сай, сауда үшiн қолайлы сыртқы экономикалық жағдайларды қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi. 
      Ақпараттық қауiпсiздiк саласындағы заңдарды жетiлдiру осы саладағы жаңа технологияларды дамытумен қатар, ақпараттық қауiпсiздiк қатерлерiне қарсы iс-әрекеттер мен ақпараттық және компьютерлiк технологиялар саласындағы құқық бұзушылықтармен күрестiң мемлекеттiк жүйесiн құқықтық қамтамасыз етудi қарастыратын болады. 
      Қазақстанның әлемдiк ақпарат жүйесiне кiрiгуi ақпараттық және компьютерлiк технологиялар саласындағы құқық бұзушылықты анықтау, оның алдын алу және оған жол бермеудiң тиiмдi тетiгiн құрумен қатар жүруi тиiс. Бұл арнаулы мақсаттағы техникалық құралдар мен ақпарат қорғау құралдарын жасау мен өндiру саласындағы ұлттық ғылыми-өндiрiстiк инфрақұрылым құруды және оның жұмыс iстеуiн үйлестiрудi реттейтiн, осы саладағы ғылыми және өндiрiстiк ұйымдар жұмыстарын үйлестiретiн нормативтiк құқықтық базалар әзiрлеудi талап етедi. 
      Қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарды жетiлдiру мақсатында: 
      экологиялық сақтандыру жүйесiн; 
      кінәлiлердiң жазадан құтылмауына кепiлдiк беретiн және қоршаған ортаға келтiрілген шығынды өтеудi қамтамасыз ететiн мемлекеттiк бақылаудың, қаскерлiкпен (браконьерлiкпен) және орман бұзушылықпен күрестiң барынша жетiлдiрiлген жүйесiн; 
      бiрыңғай мемлекеттiк экологиялық мониторинг жүйесiн; 
      белгiленген нормативтерден тыс қоршаған ортаны ластайтын кәсiпорындардағы мiндеттi экологиялық аудит; 
      коммуналдық және өндiрiстiк қалдықтарды басқару жүйесiн; 
      қоршаған ортаны реттеудiң және оны ластауды болдырмаудың бiршама жетiлдiрiлген экономикалық құралдарын енгiзу үшiн қажеттi заңдар мен заңға тәуелдi актiлер әзiрлеу қажет болады. 
      Су, жер, орман ресурстарын, өсiмдiк пен жануарлар дүниесiн қорғау жөнiндегі заңнамада тек шаруашылықта пайдалануды дамытуға ғана емес, табиғи ресурстарды қорғау мен өндiруге де бағытталған жаңа заң нормалары қажет. Жер қойнаулары мен жер қойнауларын пайдалану туралы заңдарда пайдалы қазбаларды өндiру кәсiпорындары әрекетiнiң келеңсіз зардаптарын жою жөнiндегi шаралар көзделуi тиiс. 
      Әкiмшiлiк заңдарын дамыту азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын қорғау тетiгiн қамтамасыз ете отырып, мемлекеттiк органдардың басқару және бақылау-қадағалау қызметiн жетiлдiрудi, бақылау мен қадағалаудың артық буындарын жоюды, қажет деген буындарды нығайтуды, әкiмшiлiк ықпал ету шараларын қолдану барысында заңдылықтың сақталуына ведомстволық бақылауды күшейтудi, жауапкершiлiктен бұлтартпау принципiн сақтауды қамтамасыз ететiндей орталықтандырылған есеп жүргiзу мен айыппұл салу жүйесiн құруды көздейдi. Өтеуiне әкiмшiлiк жауапкершiлiктi күшейте түсу арқылы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң жекелеген баптарын қылмыстық сипаттан арылту көзделуде. 
      Қазақстан Республикасындағы шетелдiк қорлар мен мемлекеттiк емес ұйымдар қызметiн реттейтiн заңдар одан әрi жетілдiрудi талап етедi. 
      Әкімшiлiк заңдарының маңызды мiндетi басқару шешiмдерiн алу мен қабылдаудың әкімшiлiк-құқықтық рәсiмдерiн одан әрi жетiлдiру болуы тиiс. 
      Қылмыстық заңнамада заңмен қорғалатын әлеуметтiк жоғары құндылықтар ретiндегi адам құқықтары мен бостандықтарының бастылығы мен ажырамастығын тану негiзге алынуы тиiс. 
      Қылмыстық заңнаманы жетiлдiру қылмыстық құқықтың мынадай принциптерi бұлжымай сақтала отырып жүргiзілуге тиiс: 
      мәнi қылмыстық құқық тұрғысында iс-қимылдың қылмыстылығы мен жазалылығы тек қылмыстық заңмен айқындалуға тиiс екендiгiне саятын заңдылық; 
      қылмыс жасаған барлық азаматтардың шыққан тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына немесе кез келген басқа жағдайларға қарамастан заң мен сот алдында бiрдей екендiгiн бiлдiретiн заң мен сот алдындағы азаматтар теңдiгi; 
      адам тек өзiнiң кiнәсi анықталған қоғамдық қауiптi әрекеттерi мен одан туындаған қоғамдық қауiптi салдарлар үшiн ғана қылмыстық жауаптылыққа тартылатынын айқындайтын кiнәлi жауапкершiлiгi; 
      қылмыстың қоғамдық қауiптілiгiнiң сипаты мен дәрежесiн, қылмыстының жеке басының, жауапкершiлiгi мен жазасын жеңілдететiн және ауырлататын жағдайларды ескере отырып, соттардың әдiл жаза белгiлеуi тиiс екендiгiн бiлдiретiн әдiлеттiлiк; 
      заңды қолдану кезiнде қылмыс жасаған адамдарға азаптауды, қорлауды болдырмайтын iзгiлiктi қарауды және оларға қатысты қылмыстық жауаптылық пен жаза оларды қылмыстық жауаптылық пен жазадан босату үшiн заңды негiз болмаған жағдайда ғана қолданылатынын, ал қарастырылғандар арасынан жасаған қылмысы үшiн жазаның барынша қатаң түрi егер қатаңдығы бiршама төмен түрi жаза мақсатына қол жеткiзе алмаған жағдайда ғана тағайындалатынын білдiретiн қылмыстық жазалаудың iзгілiгi мен үнемділiгi; 
      қылмыстың жасалуына кiнәлi әрбiр адамның, заңмен тiкелей көзделген (дипломатиялық және басқа иммунитеттер, көтермелеу қылмыстық-құқықтық нормалар және т.б.) жағдайлар болмаса, қылмыстық жауаптылыққа және жазалауға немесе қылмыстық заңда көзделген ықпал етудiң басқа шараларына тартылатынын білдiретiн қылмыстық жауаптылық пен жазаның бұлтартпастығы; 
      жәбiрленушiлердiң, соның iшiнде мемлекеттiң де құқықтарын бiрдей қорғау. 
      Қазақстан Республикасының қылмыстық саясатын iске асыру аталған принциптерге сай дамуға және төмендегідей заңнамалық шаралары кешенiнiң қабылдануын қамтуға тиiс: 
      өлiм жазасын қолдану аясын бiртiндеп тарылту бағытын жалғастыру, сондай-ақ өлiм жазасына мораторий жариялау мүмкiндiгiн қарастыру; 
      ауыр емес қылмыстарға жататын құқық бұзушылықтарды, соның iшiнде оларды әкiмшiлiк және азаматтық-құқықтық жауапкершілік саласына аудару арқылы, қылмыстылық қатарынан алып тастауды одан әрi жалғастыру; 
      ауыр емес және орташа ауыр қылмыс жасаған адамдарға қатысты экономикалық қылмыстардың жекелеген түрiне мүлiктiк жазалар, сондай-ақ бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазалар қолдануды кеңейту; 
      қылмыс жасаған адамдар кiнәсiн шын мойындаған жағдайда көтермелеу сипатындағы шараларды барынша кеңiрек қолдану; 
      ауыр емес қылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға қатысты бас бостандығынан айыру түрiнде жаза қолдануды алып тастау және орташа ауыр қылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға қатысты бас бостандығынан айыруды қолдану аясын тарылту; 
      бас бостандығын шектеу, қамауға алу, ғұмыр бойы бас бостандығынан айыру сияқты жазаның жаңа түрлерiн көздейтiн қылмыстық-құқықтық нормаларды iске қосудың қажеттi жағдайларын жасау. 
      Қылмыстық саясат бiрiншi кезекте ауыр емес және бiрiншi рет орташа ауыр қылмыс жасаған адамдарға, сол секілдi халықтың әлеуметтiк тұрғыдан әлсiз топтарына - жүктi және жалғызiлiктi әйелдерге, асырауында кәмелетке толмаған балалары барларға, кәмелетке толмағандарға, егде жастағы адамдарға қатысты iзгілiктiлiк бағытында дамуы тиiс. Сонымен қатар оны ауыр және ерекше ауыр қылмыстар жасағаны үшiн айыпты, қылмыстық қудалаудан жасырынып жүрген адамдарға, сондай-ақ қылмыс қайталап жасалған жағдайда қатайта түсу сөзсiз қажет. 
      Әрекет аясына азаматтардың едәуiр бөлiгi тартылатын және қоғамдағы тұрақтылық, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекет мүдделерiн қылмыстық қол сұғудан қорғаудың берiктiгiне сенiмдiлiк, елдегi құқық тәртiбiнiң жай-күйi олардың қызметiнiң тиiмдiлiгiне байланысты болатын құқық қорғау органдарының заңнамалық базасын жетiлдiрудi жалғастыру керек. 
      Әр түрлi санаттағы адамдарды (қылмыскерлер; тергеуден, анықтаудан және соттан жасырынған, сот актілерін орындаудан, соның iшiнде алимент төлеуден жалтарған; хабарсыз кеткен адамдар; азаматтық iстер бойынша жауапкерлер; өзге де iздеу салынған адамдар) iздестiрумен және оған барлық мүдделi мемлекеттiк органдардың қатысуымен байланысты заң нормаларын нақтылау қажеттiгi туып отыр. 
      Қылмыстың алдын алу және оны болдырмау, онымен күрестегi табандылық, жедел-iздестiру қызметiн жетілдiру, нақты қалыптасқан оперативтiк ахуалға тиiсiнше көңiл аудару, ақпараттық қамтамасыз ету мен талдау жұмысының деңгейiн көтеру, халықаралық ынтымақтастықты кеңейту басым бағыттар болуы тиiс. 
      Жергiлiктi де, сол сияқты республикалық та деңгейде құқық бұзушылықтың алдын алудың тиiмдi жүйесiн құқық қорғау және басқа да мемлекеттiк органдардың халықпен байланысын белсендi дамыта отырып құру қажет. Мектептер мен оқу орындарында құқықтық мәдениеттiң өзектi проблемалары бойынша мiндеттi немесе факультативтiк сабақтар енгiзу керек. 
      Халықаралық қоғамдастықтың қазiргi басымдықтарын ескере отырып, нашақорлық пен есiрткi бизнесiнiң, терроризмнiң, этникалық және дiни экстремизмнiң, адамдарды, әсiресе әйелдер мен балаларды сатудың, компьютерлiк қылмыстың, атыс қаруын және оның бөлiктерi мен оқ-дәрiсiн заңсыз жасау мен таратудың, сыбайлас жемқорлық сипатындағы, сондай-ақ ақшаны "тазарту" саласына қатысты халықаралық қылмыстардың алдын алу мен жолын кесуге бағытталған нормаларды дер кезiнде енгiзуге ерекше назар аударылатын болады. 
      Республиканың Мемлекеттiк шекарасын қорғауды одан әрi нығайтуды, стратегиялық маңызды объектiлердiң (жоғары қаупi бар кәсiпорындардың және коммуникациялардың) қауiпсiздiгiн, қару мен оқ-дәрілердiң сақталуын қамтамасыз етудi, мемлекеттiк органдардың Қазақстан азаматтарының дiни сана-сезiмiн радикалдандыруға жол бермеу, экстремистiк идеяларға қарсы насихат жөнiндегi жұмысты реттейтiн нормативтiк құқықтық базаны жетілдiру терроризммен күрес жөнiндегi жұмыстың маңызды бөлiгiне айналады. Этникалық және дiни экстремизм идеялары бар материалдарға ғылыми және теологиялық сараптамаларды бiр орталықтан жүргiзу тетiгiн әзiрлеу және енгізу қажет болады. 
      Қаржы-шаруашылық қызмет саласында терiс пайдаланушылыққа жол бермеу мақсатында мемлекеттiк бақылау жүйесiн жетiлдiру, мемлекеттiк органдардың сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, қызмет этикасы нормаларын сақтау жөнiндегi, сондай-ақ экономикалық қызмет саласындағы және мемлекеттiк қызмет мүдделеріне кедергі болатын қылмыстарға қарсы iс-әрекет нысандары мен әдiстерiн оңтайландыру жөнiндегi жұмысының нәтижелiлiгiн арттыру негiзгi мiндеттер болып табылады. 
      Қылмыстық-iс жүргiзу заңдарын одан әрi жетiлдiру қажет. 
      Бұл орайда негiзгi мақсат қылмыстық iс жүргiзудiң адам құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған мынадай түбегейлi принциптерiн нақты нормаларда одан әрi дәйектi iске асыру болып табылады: 
      кімнiң де қылмыс жасаудағы кінәлілiгi заңда көзделген тәртiппен дәлелденбейiнше және заңды күшiне енген сот үкiмiмен белгiленбейiнше әркiмнiң кiнәсiз болып есептелетiнiн тұжырымдайтын кінәсiздiк презумпциясы; ешкiмнiң де өзiнiң кінәсiздiгiн дәлелдеуге мiндеттi еместігі; айыпталушының кінәлiлiгiне деген жойылмаған күдiк оның пайдасы үшiн қарастырылатындығы; айыптау үкiмiнiң жорамалдарға негiзделе алмайтындығы және сенiмдi дәлелдердiң жеткілiктi жиынтығымен дәлелденуi тиiс екендiгi; 
      тұтқындау мен қамауда ұстауға тек заңда көзделген жағдайларда және соттың немесе прокурордың санкциясымен ғана жол берiлуге келiп саятын жеке тұлғаның ар-намысы мен қадiр-қасиетiне қол сұқпаушылық, оны құрметтеушiлiк; ешкiм де азаптау, күш қолдану басқа да қатыгез немесе адамгершiлiк ар-намысқа тиетiн қарым-қатынасқа немесе жазаға ұшырамауға тиiс; 
      сот шешiмiнсiз тұрғын үйден айыруға жол берiлмейтiндiгiн білдiретiн тұрғын үй мен жеке өмiрге қол сұқпаушылық; тұрғын үйге кiруге, оны тексеру мен тiнту жүргiзуге тек заңда белгiленген жағдайларда ғана жол берiледi; әрбiр адамның жеке салымдар мен жинақ ақшалар, хат жазысу, телефон арқылы сөйлесу, почта, телеграф пен өзге де хат-хабарлама құпиясына құқығы бар, бұл құқықты шектеуге тек заңмен белгiленген жағдайлармен және тәртiппен ғана жол беріледi; 
      судьяның сот төрелiгiн жүргiзу кезiнде тәуелсiз болуын және тек Конституция мен заңдарға ғана бағынатынын бiлдiретiн судьялардың тәуелсiздiгi; 
      сот төрелiгiн жүргiзу - соттың ерекше артықшылығы екендiгiн бiлдiретiн сот төрелiгiн тек соттың ғана жүзеге асыратындығы; адамды қылмыс жасауда кiнәлi деп тану тек заңға қатаң сүйене отырып шығарылған соттың айыптау үкiмiнiң негiзiнде ғана мүмкiн; 
      сот iсiн жүргiзудi сотта iс қарауда айыптау функциясын қорғау функциясы мен iстi шешу функциясынан бөлек болатындай етiп құратын тараптардың бәсекелестiгi мен тең құқықтығы, сол секілдi Қазақстан Республикасының Конституциясы белгiлеген, халықаралық құқықтық нормалармен және Республиканың қылмыстық-iс жүргiзу заңымен танылған басқа да принциптер негiзiнде жүзеге асыру. 
      Қылмыстық сот iсiн жүргiзудi алқа заседательдерiн қатыстыра отырып жүзеге асыру мүмкiндiгiн қарау қажет. 
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 16-бабында көзделген азаматтардың жеке бас бостандығы кепiлдiгiн iске асыру үшiн барлық қажеттi жағдайлар жасау талап етiледi. 
      Iс жүргiзу заңдарын жетiлдiрудiң өзектi бағыттарының бiрi iстi сотқа дейiн дайындау кезеңiнде де, сот сатыларында да рәсiмдердi жеңiлдету және жеделдету болып табылады. Осыған байланысты анықтау жүргiзудi қолдану саласын кеңейту, сондай-ақ анықтау және алдын ала тергеу рәсiмдерiн жеңiлдету мақсатқа сай болмақ. Қамауға алуға балама боларлық шараларды (кепiлдiк, үйде қамауда ұстау) қолданудың тетiктерiн барынша егжей-тегжейлі реттеу қажет. 
      Анықтау және алдын ала тергеу рәсiмдерiн жеңiлдету мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылуы тиiс: қылмыстық жазаланатын ауыр емес және орташа ауыр іс-әрекет жасаған адамдардың жауапкершілiгi туралы мәселенi жедел қарау үшiн қылмыстың жекелеген құрамдарын әкiмшiлiк құқық бұзушылық санатына жатқызу арқылы қылмыстық сипаттан арылту жөнiндегi жұмысты жалғастыру; қылмыстық процестiң тиiмдiлiгi мен жеделдiгiн арттыру үшін бұл тәртiптi ең алдымен дәлелдердi iздеп табуда, бекiтуде және бағалауда аса күрделiлiк тудырмайтын iстер бойынша жүргiзiп, алдын ала тергеу жүргiзу мiндеттi емес және анықтау жүргiзумен шектелетiн iстердiң тiзбесiн кеңейту. 
      Қылмыстық сот iсiн жүргiзудегi қылмыстық саясат iзгiлiгi үрдiсiнiң көрiнiсi мыналар болып табылады: 
      қылмыстық iстердi сотта қарау кезеңiнде сотталушыларды қамауда ұстау мерзiмiн заңмен шектеу; 
      қылмыстық жауапкершіліктен медиация рәсiмi арқылы босату мүмкiндiгiне жататын қылмыстар тiзбесiн кеңейту, жәбiрленушiге мүлкi мен моральдық зиянның, сондай-ақ оның денсаулығына келтiрілген зиянның орнын толтыру жолымен бiтiстiру институтын барынша кеңiнен енгiзу. 
      Жәбiрленушiлердiң, соның iшiнде мемлекеттiң құқықтары мен заңды мүдделерiн кеңейту iс жүзiнде қылмыстық процестiң негiзгi басымдықтарының бiрi болуға тиiс. Осы мақсатта адвокаттар мен азаматтардың сот төрелiгiнiң тиiстi сатыларына қатысуының нақты тетiгiн қамтамасыз ететiн нормаларды қарастыру қажет. 
      Қылмыстық-атқару жүйесiнiң заң шығару базасын адам құқықтары туралы халықаралық актiлердiң және сотталғандармен қарым-қатынастың негiзгi принциптерi мен тәртiбiн белгiлейтiн халықаралық келiсiмдердiң негiзгi ережелерiмен сәйкес келтiру мақсатында жетiлдiру, сол секiлдi оның материалдық-техникалық базасын одан әрi жақсарту, қылмыстық-атқару жүйесiн iзгiлендiрудiң жүргiзiлiп отырған саясатын жалғастыру қажет. 
      Қылмыстың қайталануының алдын алу мақсатында бас бостандығынан айыру орындарынан босатылатын адамдарды әлеуметтiк бейiмдеуге, әлеуметтiк бейiмдеу жөнiндегi тиiстi орталықтардың жұмыс iстеуiне бағытталған нормативтiк құқықтық актiлер әзiрлеу қажет. 
      Кадр саясатының тұрақтылығы және құқық қорғау органдары қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгi мен тәртiбiне деген талапты арттыру мәселесiне назар аудара отырып, құқық қорғау органдарын одан әрi де нығайту қажет. 
      Бұл орайда құқық қорғау органдарының қызметiнде азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды басты басымдылық етiп айқындау, сондай-ақ жұртшылықтың белсендi қатысуынсыз табысты болмайтын, құқық бұзушылықтың алдын алуға көп назар аудару қажет. Осы орайда балалардың қараусыздығы мен кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алуға ерекше назар аударған жөн, бұл өз кезегiнде лауазымды адамдардың кәмелетке толмағандармен жұмыстың нәтижесi үшiн жауапкершілiгiн арттыруға септiгiн тигiзiп қана қоймай, сонымен қатар олардың өз мiндеттерi мен функцияларын атқарудағы құқықтары мен мiндеттерiн нақты белгiлейтiн тиiстi заң актiлерiн қабылдауды қажет етедi. 
      Iшкi iстер органдарына сот сараптамасының жекелеген түрлерiн жүргiзу құқын берудiң мақсаттылығы туралы мәселенi қарастыру керек. 
      Ұлттық қауiпсiздiк пен ел тәуелсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн саяси төзбеушілiктiң алдын алуға, азаматтар бойында шыдамдылық сезiмi мен мiнез-құлық ұстамын, заң мойындау ғұрпын қалыптастыруға бағытталған мемлекеттiк шаралар кешенiн жетілдiру, сонымен бiрге Қазақстан Республикасының аумағында шетел азаматтарының жүрiп-тұру заңдылығы мен қызметi, сондай-ақ шетелдегi бiздiң азаматтарды қорғау кепiлдiгi мен оларға қамқорлықты қамтамасыз ету мәселелерiне тұрақты назар аудару қажет. 
      Әскери құқық саласындағы нормативтiк-құқықтық база одан әрi жетiлдiрудi талап етедi. Мемлекеттiң тұтастай алғандағы қорғаныс жүйесiн құрудың бiрыңғай кешендi-құқықтық көзқарасын қамтамасыз ету қажеттiлiгi туып отыр. 
      Қарулы Күштердi қолдану, әскери басқару органдарының, әскери бөлiмшелердiң құқықтық мәртебесiн нақты белгiлеу, бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi сақтау жөнiндегі халықаралық мiндеттемелердi орындау саласындағы заңнамалық ақтаңдақтарды толықтыру мәселелерiн барынша дәлдiкпен пысықтау қажеттiлiгi туып отыр. 
      Қылмыстық iзге түсумен қатар қадағалау функцияларының кең ауқымына ие прокуратурадан құқықтық мемлекеттiң идеяларын, Конституцияның бұлжымастығын бекiту және одан әрi дамыту үшiн өз әлеуетiн және заңмен береген өкілеттiктерiн барынша пайдалану талап етiледi. Прокурорлық қадағалау әсiресе адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мәселелерiнде жүйелiлiк сипатқа ие болуы тиiс. Алдын ала тергеу мен анықтауға қадағалау жүргiзу кезiнде прокурор қылмыстық iзге түсу органдары мен олардың лауазымды адамдарының тарапынан кез келген заң бұзушылықтың белсендi түрде жолын кесуi, прокурорлық қадағалау шараларымен қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестi күшейтуге барынша ықпал етуi тиiс. 
      Прокурорлардың негiзгi күш-жiгерi мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың қызметiндегi заңдылықты қамтамасыз етуге бағытталуы тиiс. 
      Сот төрелiгiн жүзеге асыру кезiндегi сот актiлерiнiң заңдылығын қадағалаудағы прокуратура органдарының жұмысы сот төрелiгiн тек сот жүзеге асыратын, сот төрелiгiн жүзеге асыру кезiнде судьялардың тәуелсiздiгi және олардың тек Конституция мен заңға бағынатын конституциялық принциптерге сәйкес сотпен өзара қарым-қатынастар құруға бағытталуы тиiс. 
      Қызметтiң бұл саласында прокурорлар iстi сотта қараудың барлық сатысында азаматтардың, заңды тұлғалар мен мемлекеттiң құқықтары мен бостандықтарын берiк қорғауды қамтамасыз етуге бағдар ұстауы тиіс. 
      Прокуратураның халықаралық байланыстарға, ең алдымен көршiлес, әсiресе ТМД-ға кiретiн мемлекеттермен және олардың прокурорларымен байланысқа белсене араласу қажеттiлiгi туындап отыр. Каспий теңiзi биоресурстарын қорғау, экологиялық құқық бұзушылық жасағаны үшiн экономикалық-заңдылық шаралар жауапкершiлiгiн, табиғи ортаға әсер ету арқылы келтiрiлген зиянның орнын толтыру шараларын үйлестiру жөнiндегi халықаралық мiндеттемелердiң орындалуына бақылау жасау мәселелерiне бiрiншi кезекте назар аударуды қажет етедi.
       Ескерту. 2-тарауға өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасы Президентінің 2005.07.13. N 1615  Жарлығымен .

    3. Қазақстан Республикасы сот жүйесiнің дамуы

      "Қазақстан Республикасының сот жүйесi мен судьяларының мәртебесi туралы"  Конституциялық заң сот жүйесi алдына, ең алдымен аудандық (қалалық) сот деңгейiнде, сот төрелiгi органдарын одан әрi жетiлдiру мiндетiн ұсынды. 
      Салмақтың сот жүйесiнiң нақ осы буынына түсуi сотқа жататын iстердiң басым көпшiлiгi аудандық соттарда қаралатындығына, азаматтар мен заңды тұлғалардың сот төрелiгiн атқарумен алғашқы таныстығы олар арқылы өтетiнiне байланысты. 
      Аудандық соттардың судьялары халықпен тiкелей қарым-қатынаста болады. Мұнда судьяның моральдық және кәсiби бейнесi ерекше рөл атқарады және олардың этика нормаларын сақтауы үнемi қоғамдық назарда жүредi. 
      Сот билiгiн дамытудың аса маңызды бағыты судьялардың тәуелсiздiгiн одан әрi нығайту болып қала бередi. Қазiргi кезде судьялардың атқарушы билiктен тәуелсiздiгi, судьялардың ауыспаушылығына кепілдiк, заңдылық деңгейiндегi иммунитетi мәселелерi негiзiнен шешiмiн тапқан. 
      Басты мiндет, бiрiншi кезекте қажеттi әлеуметтiк кепiлдiктер құру жолымен олардың шынайы тәуелсiздiгiн орнықтыру болмақ. 
      Судьяларды, куәгерлер мен жәбiрленушiлердi қылмыстық қоғамдастықтар тарапынан қауiп-қатерден қорғаудың тиiмдi шараларын әзiрлеу маңызды проблема болып қала бередi. 
      Сот жүйесiн одан әрi жетiлдiру мақсатында экономикалық, әкiмшілік, ал болашақта ювенальдық (кәмелетке толмағандар iсi бойынша) және басқа да арнаулы соттар институтын дамыту мәселесiн қарастыру маңызды болмақ. 
      Мұнымен қатар, азаматтық-құқықтық дауларды шешудiң балама әдiстерiн, мысалы, аралық соттардың қызметiн заңмен реттей, оларды халықаралық стандарттарға жақындата отырып, қарастыру керек. 
      Соттардың қызметi мен атқару iсiн жүргiзудi ұйымдастыру. 
      Сот төрелiгiн жедел де сапалы жүзеге асыру мақсатында соттардың қызметiн материалдық-техникалық қамтамасыз етудi тұрақты жетiлдiрiп отыру мәселелерiне назар аудару қажет. Бұл орайда соттарда сот төрелiгi процесiн әкiмшiлiк iсi мәселелерiнен нақты шектеу және сот басшыларын барлық деңгейдегi соттар қызметiн ұйымдық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi шешуден және оларды судьяларға тән емес басқа да қызметтер атқарудан босату қажет. 
      Сот корпусының кадрларын даярлау мен оқыту, судьялардың бiлiмi мен кәсiби шеберлiгiн арттыру жөнiндегi шаралар құқықтық саясат пен оны iске асыру тетiгiнiң маңызды буыны болып табылады. 
      Атқару iсiн жүргiзу жүйесi мен оның жұмысын ұйымдастыру түбегейлi реформалау мен жетiлдiрудi қажет етедi. Бұл бағыттағы маңызды аспект Сот әкiмшiлiгiн жүргiзу жөнiндегi комитеттiң азаматтық iстер бойынша сот шешiмдерiн, ұйғарымдары мен қаулыларын, мүлiктiк жазалар тұрғысындағы қылмыстық iстер бойынша үкімдер мен қаулыларды, сол секілдi заңмен қарастырылған жағдайларда басқа да органдардың шешiмдерi мен қаулыларын орындау, атқару iсiн жүргiзу мәселелерi бойынша азаматтар мен заңды тұлғалардың арыз-шағымдарын шешу мiндетi жүктелуi тиiс аудандық буын деңгейiндегi құрылымдық бөлiмшелерiн құру болып табылады. 
      Сот приставы-орындаушыларының атқару iсiн жүргiзуi мен мәртебесi туралы заңды жетiлдiру қажеттiгi туып отыр. Сот орындаушылары мен приставтарының мiндеттерiн, функциялары мен өкiлеттiктерiн айқындай отырып, олардың қызметiн бiрыңғай жүйеге бiрiктiру және ұйымдық белгiлеу мақсатқа сай болмақ. 
      Сот шешiмдерiн атқаруда iс жүргiзу сот бақылауын қолдануды заңдық тұрғыдан кеңейту керек. 

  4. Мемлекеттiк дамудың халықаралық-құқықтық аспектiлерi

      Қазақстанның таяу онжылдықтағы халықаралық шарттар құқықтық саясаты Қазақстанды интеграциялық процестерге тартуға, Қазақстан Республикасы үшiн қолайлы және экономикалық пайдалы жағын ескере отырып, халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықты оңтайландыруға бағыт ұстануы тиiс. Бұл мақсатта халықаралық шарттар жасауға бiршама ұстамды көзқарас танытып, қатысқан жағдайда ел халқына нақты саяси және экономикалық пайда әкелетіндерiне ғана басымдық беру қажет. Қазақстан Республикасының заңнамалық базасын қабылданған халықаралық мiндеттемелер мен халықаралық стандарттарға сәйкес келтiру жөнiндегi жұмысты жалғастыру керек. 
      Қазақстан Республикасының халықаралық ұйымдар аясындағы шарт жасасу-құқықтық саясаты қарусыздану, экология, сауда, халықаралық терроризм, ұйымдасқан қылмыс, қылмыстық жолмен алынған табысты "тазарту", этносаралық қатынастар, адам құқығын қорғау, адамзаттың мәдени мұраларын сақтау және т.б. халықаралық проблемаларды шешуге бағытталады. 
      Халықаралық өзара әрекеттестiктiң тиiмділігiн арттыру мақсатында екі жақты ынтымақтастықтың шарттық-құқықтық базасын құру жөнiндегi жұмысты жалғастыру керек. Бұл жұмысты ТМД-ға қатысушы мемлекеттердiң құқық қорғау және арнаулы органдарымен және Еуразиялық экономикалық қоғамдастық пен Орталық Азия экономикалық қоғамдастығы мемлекеттерiнiң тиiстi құрылымдарымен бiрге жандандыра түскен жөн. Бұл тұрғыдан келгенде қылмысқа қарсы күрестiң бiрлескен шараларының мемлекетаралық бағдарламасын, ТМД-ға қатысушы мемлекеттердiң халықаралық терроризммен және экстремизмнiң өзге де көрiнiстерiмен күрес жөнiндегi бағдарламасын, сондай-ақ ТМД-ға қатысушы мемлекеттердiң есiрткiнiң заңсыз айналымына қарсы iс-әрекет мәселелерiне арналған өзге де бiрлескен құжаттарын iске асырудың нақты тетiгi жасалуы тиiс. БҰҰ-ның құқық қорғау саласындағы жобалары мен бағдарламаларына барынша ықпалды қатысу қажет. Қылмыстың барынша қауiптi түрлерiмен күрестегi ынтымақтастық туралы, ақпараттық қауiпсiздiктi өзара қамтамасыз ету саласындағы ынтымақтастық туралы халықаралық үлгi-шарттар жасау тәжiрибесiн жалғастыру керек. Азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделерiн сақтауға бағытталған шараларға барынша ықпал ету қажет. 
      Халықаралық-құқықтық дамудың басым бағыттарының бiрi қылмыстық, азаматтық және әкiмшiлiк iстерi, қылмыскерлердi ұстап беру, жедел-iздестiру, ғылыми-техникалық және статистикалық ақпарат алмасу жөнiндегi құқықтық көмек туралы, ақпараттық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету туралы, сондай-ақ iс-шаралар мен арнайы операциялар өткізуді, өзара тағылымдамалар мен мамандар оқытуды келiсу туралы екiжақты халықаралық шарттарды әзiрлеу және жасасу болып табылады. 
      Сонымен қатар қылмыскерлердi ұстап беру, қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек, қылмыстық iзге түсудi қабылдау (беру), қылмыстың аса қауiптi көрiнiстерiмен бiрлесiп күресу мәселелерi бойынша мемлекеттiң ТМД, ЕурАзЭҚ пен ОАЭҚ және басқаларға қатысушы елдердiң шеңберiндегi халықаралық шарттарға қатысуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар қабылдау мақсатқа сай болмақ. 
      Шекара арқылы өтетiн су ағындарын реттеу және пайдалану проблемасын шешу қажет. Мұның шешiмi судың сапасын төмендетуге және оны тиiмсiз пайдалануға қатаң шаралар белгiлей отырып, суды ластауды болдырмау, шектеу және азайтудың құқықтық тетiктерiн әзiрлеу жөнiндегi белсендi iс-әрекеттi талап етедi. 
      Халықаралық жеке құқық саласында Қазақстанның құқықтық саясатының негiзгi бағыттары: тауарларды сатып алу-сату, авторлық құқық, көлiк, кредит-есеп қатынастары саласындағы материалдық-құқықтық және коллизиялық нормаларды орайластыру; интеграциялық процестердi құқықтық қамтамасыз етудi жетiлдiру болуы тиiс. 

  5. Қорытынды

      Қазақстан Республикасында жүргiзiлiп отырған құқықтық саясаттың негiзгi бастауы Республика Конституциясы болып табылатындығына байланысты оның әлеуетiн мейлiнше пайдалану қажет, ал құқықтық саясаттың қозғаушы күшi орталық және жергілiктi мемлекеттiк органдардың оны тiкелей өмiрге енгiзу жөнiндегi ұйымдық қызметi болып табылмақ. Құқықтық саясатты iске асыру үшiн заңнаманы одан әрi жетiлдiруге бағытталған тиiстi нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдау қажет. 
      Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасында көзделген шараларды орындау Қазақстанда демократиялық, зайырлы, әлеуметтiк, құқықтық мемлекет құруға ықпал етедi. 
      Тұжырымдаманы iске асыру дәрежесi, тиiмдiлiгi құқықтық саясаттың, құқықтық нормалардың мазмұнын, қоғам мүшелерi секiлдi мемлекеттiк органдардың да, сонымен қатар олардың лауазымды тұлғаларының қаншалықты жете түсiнуiне де, нормативтiк құқықтық актілердiң нұсқамаларын ықыласты және адал орындау дайындығына да байланысты. 
      Осы Тұжырымдаманың базасында Республиканың құқықтық саясатының түрлi бағыттары бойынша (сот жүйесiн, құқық қорғау органдары қызметiн, заңгерлiк бiлiмдi жетiлдiру жөнiнде және т.б.) салалық бағдарламалар әзiрленiп, қабылданатын болады.
      Бұл ретте: барлық iс-шаралар мен бағдарламалардың жүйелiлiгi мен нәтижелілiгi, олардың ізгi бағыттылығы; демократиялық құқықтық дамудың әлемдiк тәжiрибесiнiң Қазақстан жағдайына бейiмделуi; республиканың дәйектi жан-жақты дамуы процесiнде туындайтын болжамды әлеуметтiк, экономикалық және саяси аспектiлерге қатысты нормативтiк құқықтық реттеу мен тиiмдi құқық қолданудың нақты шараларына түзету енгiзу және iске асырудың ілгерілік сипаты принциптерiн ұстану қажет.