Об утверждении Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года

Указ Президента Республики Казахстан от 6 декабря 2016 года № 384.

      В целях реализации принципов гендерного равенства во всех сферах жизни общества ПОСТАНОВЛЯЮ:

      1. Утвердить прилагаемую Концепцию семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года (далее - Концепция).

      2. Правительству Республики Казахстан в трехмесячный срок разработать и утвердить План мероприятий по реализации Концепции (далее - План).

      3. Центральным государственным и местным исполнительным органам и организациям принять меры по реализации Плана.

      4. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

      5. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

Президент


Республики Казахстан

Н.Назарбаев


  УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 6 декабря 2016 года № 384

КОНЦЕПЦИЯ
семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года

      Сноска. Концепция – в редакции Указа Президента РК от 01.04.2022 № 853.

Содержание

      Раздел 1. Паспорт Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года
      Раздел 2. Анализ текущей ситуации
      2.1 Достигнутые результаты и проблемы в сфере семейной политики
      2.2 Достигнутые результаты и проблемы в сфере гендерной политики
      Раздел 3. Обзор международного опыта
      Раздел 4. Видение развития семейной и гендерной политики в Республике Казахстан
      Раздел 5. Основные принципы и подходы развития семейной и гендерной политики в Республике Казахстан
      Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты
      Раздел 7 План действий по реализации Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года

Раздел 1. Паспорт Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года

      Сноска. Раздел 1 с изменениями, внесенными Указом Президента РК от 13.04.2023 № 195 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

Наименование Концепции

Концепция семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года (далее - Концепция)

Основания для разработки

пункт 82 Общенационального плана мероприятий по реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2021 года "Единство народа и системные реформы - прочная основа процветания страны", утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 13 сентября 2021 года № 659;
Указ Президента Республики Казахстан от 26 февраля 2021 года № 521 "О внесении изменений в Указ Президента Республики Казахстан от 15 февраля 2018 года № 636 "Об утверждении Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2025 года и признании утратившими силу некоторых указов Президента Республики Казахстан";
постановление Правительства Республики Казахстан от 26 февраля 2021 года № 99 "О внесении изменений в постановление Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790 "Об утверждении Системы государственного планирования в Республике Казахстан"

Государственный орган, ответственный за разработку Концепции

Министерство информации и общественного развития Республики Казахстан

Государственные органы, ответственные за реализацию Концепции

Министерство информации и общественного развития Республики Казахстан;
Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан;
Министерство здравоохранения Республики Казахстан;
Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан;
Министерство иностранных дел Республики Казахстан;
Министерство обороны Республики Казахстан;
Министерство финансов Республики Казахстан;
Министерство культуры и спорта Республики Казахстан;
Министерство национальной экономики Республики Казахстан;
Министерство внутренних дел Республики Казахстан; акиматы городов Астаны, Алматы и Шымкента и областей

МП – Министерство просвещения Республики Казахстан

МНВО – Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан

Сроки реализации

2022-2030 годы

Раздел 2. Анализ текущей ситуации

2.1 Достигнутые результаты и проблемы в сфере семейной политики

      Сноска. Подраздел 2.1 с изменениями, внесенными Указом Президента РК от 15.09.2022 № 1013.

      Государственная семейная политика является составной частью социальной политики Казахстана и представляет собой систему принципов, оценок и мер организационного, экономического, правового, научного, информационного и кадрового обеспечения, направленную на улучшение условий и повышение качества жизни семьи.

      Целями государственной семейной политики являются поддержка, укрепление и защита семей, создание необходимых условий, способствующих физическому, интеллектуальному, духовному, нравственному развитию семей и их членов, охрана материнства, отцовства и детства.

      Укрепление института семьи и семейных ценностей

      С целью реализации национальной государственной задачи по сохранению культурных ценностей, традиций, духовности, воспитанию подрастающего поколения и укреплению статуса семьи в Казахстане учрежден День семьи.

      С 2014 года ежегодно проводится национальный конкурс "Мерейлі отбасы" (далее - конкурс), который направлен на возрождение нравственных ценностей и культивирование позитивного образа семьи и брака (супружества), повышение статуса семьи. За все годы в конкурсе приняло участие более 18 тыс. семей со всех регионов Казахстана.

      В 2021 году внесены изменения в правила проведения конкурса. В рамках новых правил заявки на участие в конкурсе подавали не только сами семьи, но и организации образования, здравоохранения, культуры, трудовые коллективы, промышленные предприятия, неправительственные организаций (далее - НПО) и другие юридические лица.

      Благодаря введенным изменениям всем 17 семьям, ставшим победителями на региональном уровне, будут присвоены звания лауреатов конкурса.

      Определен уполномоченный орган в сфере семейной политики.

      В целях проведения многоплановых исследований положения семьи в Казахстане с определением перспектив и направлений развития в структуре НАО "Казахстанский институт общественного развития" создан центр по изучению института семьи. Центром подготовлены национальные доклады "Казахстанские семьи", "О противодействии семейно-бытовому насилию в Республике Казахстан", проведены исследования по изучению состояния и развития казахстанских многодетных семей, семей, проживающих в сельской местности, разводов и их последствий, моделей родительства и другие.

      Ежегодно по республике в рамках государственного социального заказа и грантового финансирования неправительственными организациями реализуется более 100 социальных проектов в сфере семейной политики.

      В регионах функционируют семейные дворовые клубы и клубы семейного общения для активизации социального партнерства семей и организации обучения. В семейных дворовых клубах предоставляются образовательные, психологические, досуговые услуги, открыты кружки для детей и подростков.

      В системе образования получили развитие общественные объединения отцов, участвующие в нравственном и патриотическом воспитании школьников.

      Для большинства казахстанцев семья является важной ценностью, они стараются как можно больше времени проводить с детьми. Так, по данным опроса "Семейно-демографическая политика", 50,3% родителей находятся с детьми постоянно, 32,7% - каждый день стараются проводить вместе, 8,3% - каждые выходные и праздники проводят вместе, и только 0,4% - никогда не проводят свободное время с детьми. Большинство детей обсуждает с родителями свои увлечения (88,3%), большая часть детей любит общаться со своей семьей (85,2%) и лишь 2,3% из них говорят об отсутствии взаимопонимания с родными.

      Большинство граждан стремится прививать детям такие ценности, как уважение к старшим (61,3%), трудолюбие (61,0%), самоуважение (43,0%), уверенность в себе (37,6%) и справедливость (29,5%). Далее идут такие ценности как саморазвитие (20,1%), духовный рост (19,1%), патриотизм (16,5%), помощь другим людям (11,7%), умение адаптироваться в сложных ситуациях (11,5%), индивидуальность (9,5%)1.

      Несмотря на важность института семьи в казахстанском обществе, разводы и рождение ребенка вне брака имеют тенденцию к увеличению. Распадается почти каждый третий брак.

      Увеличилась доля разводов супругов, имеющих несовершеннолетних детей. В 2016 году на 141,7 тыс. браков приходилось 51,9 тыс. разводов (36,7%), в 2020 году на 128,8 тыс. браков 48,0 тыс. разводов (37,2%). Однако во время пандемии наблюдается снижение разводов. Так, доля расторгнутых браков на количество зарегистрированных браков по итогам 2020 года составила 37,2%, тогда как в конце 2019 года этот показатель был равен 42,8%.

      Коэффициент разводов в 2019 году повысился в сравнении с 2016 годом с 2,92 до 3,23, в 2020 году наблюдается понижение данного коэффициента (2,56). В региональном разрезе на первом месте по общему коэффициенту разводимости в 2020 году находились Павлодарская область и г. Астана: 3,6 разведенных пар на каждую тысячу жителей. На втором месте Северо-Казахстанская область (3,55), на третьем - Карагандинская область (3,33). Наименьший коэффициент разводов отмечается в Туркестанской области (1,31), г. Шымкенте (1,87) и Мангистауской области (1,96).

      Исследования в сфере семейных отношений показывают, что бескризисное развитие семьи практически невозможно, однако не всегда это приводит к распаду брака, так как основанием для расторжения брака могут быть самые разные причины, но для каждой супружеской пары они индивидуальны. Данные ответов респондентов показывают, что наиболее распространенной причиной разводов явились: супружеская измена либо появление второй семьи, следующие по частоте - вмешательство родственников в семейную жизнь. Помимо этого, в качестве причин развода все чаще указываются систематическое домашнее насилие, алкоголизм, ревность, а далее следует указание материальных причин: безработица, нехватка средств и проблемы с жильем.

      Чаще разводятся супружеские пары, не имеющие общих детей, их доля составила 34,9%. Доля разводов среди пар, имеющих 2-х и более общих детей, - 33,3%, с одним общим ребенком - 31,8%. Поскольку разница в данных небольшая, можно сделать вывод, что наличие детей не является сдерживающим фактором для развода у казахстанцев.

      Согласно данным Национального доклада "Казахстанские семьи - 2020", оправданной причиной разводов по мнению казахстанцев могут служить случаи насилия в семье (43,2%), проблемы алкоголизма, наркомании одного из супругов (39,7%), случаи супружеской измены (35,8%). Также почти каждый пятый респондент назвал как причину увлечение азартными играми одного из супругов. Довольно большая группа респондентов (14,7%) считает, что развод оправдать нельзя. Также причинами, оправдывающими развод, могут служить отсутствие любви и понимания (13,5%); отсутствие детей (12,1%). Самым существенным последствием разводов, по мнению респондентов является рост монородительских семей с детьми (75,5%). Также среди негативных последствий были упомянуты: депрессия одного из супругов (17,5%), алкоголизм разведенных супругов (14,8%), снижение уровня жизни женщины после развода (11,1%), суициды (10,8%), снижение рождаемости (6,3%).

      Растет количество монородительских семей. В 2009 году по сравнению с 1999 годом их доля выросла на 6,8%. Из них более 400 тыс. женщин воспитывают более 700 тыс. детей, а более 60 тыс. мужчин - более 300 тыс. детей (15,1% детей проживают с одной матерью, 6,4% детей проживают с одним отцом). Тем самым, каждый 5-й ребенок проживает в монородительской семье.

      Гендерно-обусловленная свобода мужчин приводит к слабому участию отцов в воспитании детей и проблеме выплаты алиментов на содержание ребенка. Количество гражданских дел о взыскании алиментов на содержание несовершеннолетних детей по исковым заявлениям снизилось с 7117 в 2016 году до 6228 в 2020 году. Количество гражданских дел о взыскании алиментов на содержание несовершеннолетних детей по делам приказного производства также снизилось с 40192 в 2016 году до 36 653 в 2020 году.

      При этом количество случаев по проблемным алиментам возросло на 9,8%.

      Данные массового опроса демонстрируют довольно низкую степень участия мужчин во взаимодействии с детьми. Так, по данным исследования "Семейно-демографическая политика" (2021 г.), с детьми чаще всего проводят время, занимаются и совершают прогулки матери (38,1%) либо отец и мать совместно (40,2%), реже всего отцы взаимодействуют с ребенком самостоятельно (2,1%).

      Определенную распространенность получают "гражданские" и межродственные браки у некоторых представителей этнических групп, участились случаи закрепления союза мужчин и женщин не в органах регистрации актов гражданского состояния, а в религиозных объединениях. При этом культивируются неприемлемые семейные ценности, противоречащие современному положению женщины в семье, ее социальной активности и занятости. В дальнейшем в таких семьях происходят конфликты, приводящие к расторжению брака. Следует отметить, что одна четвертая разводов (24,1%) приходится на межэтнические браки, что говорит о проблеме межкультурного взаимодействия.

      Имеют место случаи похищения и насильственной выдачи девушек замуж, что в правовом и светском государстве является преступлением.

      Проблемы:

      Отсутствие семейного планирования и неосознанный подход к родительству могут иметь негативные последствия для семьи и ее членов в будущем.

      Недостаточная вовлеченность отцов в процесс воспитания, которая проявляется в недостатке отцовского внимания и совместного времяпрепровождения с детьми.

      Наблюдается тенденция увеличения разводов, при этом наличие детей, как правило, не является сдерживающим фактором для развода у казахстанцев.

      Государственная социальная поддержка семей

      Государственная социальная поддержка семей с детьми осуществляется в первую очередь посредством социальных пособий, выплат и услуг. Система предоставления социальных выплат включает в себя пособия на рождение ребенка и по уходу за ребенком до одного года, на воспитание ребенка с инвалидностью, государственное пособие для многодетных матерей и семей.

      В 2008 году введены социальные выплаты на случаи потери дохода в связи с беременностью и родами, усыновлением (удочерением) новорожденного ребенка (детей), а также уходом за ребенком по достижении им возраста одного года из системы обязательного социального страхования.

      В целях создания возможностей сочетания семейных обязанностей с трудовой деятельностью в трудовом законодательстве закреплены нормы о правах родителей на гибкие формы занятости и отпуск по уходу за ребенком. Также нашли отражение нормы, закрепляющие особенности регулирования труда женщин, беременных женщин и женщин, имеющих ребенка (детей).

      Принятый в 2008 году Закон Республики Казахстан "О специальных социальных услугах" позволил расширить спектр услуг, предоставляемых лицам и семьям, оказавшимся в трудной жизненной ситуации.

      Доступ к гарантированному объему специальных социальных услуг имеют дети-сироты и дети, оставшиеся без родительского попечения; безнадзорные несовершеннолетние, в том числе с девиантным поведением; несовершеннолетние, находящиеся в специальных организациях образования, организациях образования с особым режимом содержания; дети от рождения до трех лет с ограниченными возможностями раннего психофизического развития; лица с инвалидностью первой и второй группы; лица, имеющие ограничение жизнедеятельности вследствие социально значимых заболеваний и заболеваний, представляющих опасность для окружающих; одиноко проживающие престарелые; жертвы бытового насилия и торговли людьми; лица без определенного места жительства и освободившиеся из мест лишения свободы; лица, находящиеся на учете службы пробации.

      С 2014 года в целях обеспечения адекватного размера пенсионных накоплений работающих женщин для получателей социальных выплат по уходу за ребенком дополнительно предусмотрено субсидирование обязательных пенсионных взносов.

      В 2020 году приняты изменения в Трудовой кодекс Республики Казахстан, предусматривающие предоставление неполного рабочего дня беременным женщинам, одному из родителей (усыновителю, удочерителю), имеющему ребенка (детей) в возрасте до 3-х лет, а также работнику, осуществляющему уход за больным членом семьи.

      Проведена работа по созданию нормативной базы для трансформации организаций образования для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей.

      В целях оказания содействия воспитанию детей в семье, материального стимулирования усыновителей и воспитателей предоставляются единовременные выплаты гражданам, усыновившим и удочерившим детей- сирот, пособия опекунам или попечителям на содержание ребенка-сироты и ребенка, оставшегося без попечения родителей, выплаты патронатным воспитателям.

      Эффективность принимаемых государством мер социальной поддержки материнства и детства подтверждается положительной статистикой. Так, в сравнении с 2016 годом рождаемость выросла на 6,5%, если в 2016 году родилось 400,7 тыс. детей, то в 2020 году - 426,8 тыс. детей. Также наблюдается ежегодный рост суммарного коэффициента рождаемости (число детей на одну женщину фертильного возраста). Если в 2016 году по республике он составлял 2,77, то в 2020 году он вырос до 3,13.

      Младенческая смертность уменьшилась в 1,1 раза (с 8,59 в 2016 году до 7,77 в 2020 году, на 1000 родившихся). Коэффициент младенческой смертности на 1000 родившихся в разрезе город/село составляет 8,43 и 6,84 соответственно.

      В 2020 году единовременное государственное пособие в связи с рождением ребенка получили 430 686 женщин (в 2016 году - 438,1 тыс. женщин), размер назначенного пособия составил 175 тыс. тенге (в 2016 году - 88,8 тыс. тенге).

      В 2020 году выплату на случай потери дохода в связи с уходом за ребенком по достижению им возраста одного года из Государственного фонда социального страхования получили 317,3 тыс. женщин, что по сравнению с 2016 годом больше на 1,5 раза (в 2016 году 211,5 тыс.). Средний размер выплаты составляет 32 тыс. тенге.

      С 2018 года наблюдается высокий рост получателей государственной адресной социальной помощи (далее - АСП). Так, если в 2016 году АСП получили 28,8 тыс. человек, то в 2018 году АСП получили 571,6 тыс. человек. По итогам 2020 года численность получателей АСП составила 936,2 тыс. человек. Также вырос среднемесячный размер выплачиваемых пособий с 2,4 тыс. тенге в 2016 году до 6,6 тыс. тенге в 2020 году.

      В настоящее время государство организовывает бесплатное школьное питание и бесплатное обеспечение школьной формой в отношении детей из малообеспеченных семей. Гарантированный социальный пакет детям из малообеспеченных семей предоставляется в дополнение к назначенной адресной социальной помощи и предусматривает обеспечение детей в возрасте от 1 до 6-ти лет продуктовыми наборами и наборами товаров бытовой химии, а также для детей школьного возраста бесплатным горячим питанием в школах, бесплатным проездом в школу и обратно, а также школьной формой и принадлежностями.

      Гарантированный социальный пакет в 2020 году получили 435,2 тыс. детей.

      Размер пособия родителям, опекунам, воспитывающим детей с инвалидностью, в 2020 году составил 45 736 тенге (1,4 прожиточного минимума).

      Численность многодетных семей, имеющих 4-х и более совместно проживающих несовершеннолетних детей, получивших государственные пособия в 2020 году, составила 392 433 человека (в 2016 году - 248 380).

      В качестве основных проблем, которые волнуют казахстанские сельские семьи, можно отметить материальные проблемы (50,1%), жилищно-бытовые условия (31,7%), проблемы с трудоустройством (14,6%) и недоступность медицинского обслуживания (8,3%). В региональном разрезе отмечаются следующие особенности: на актуальность материальных проблем чаще остальных указывают сельские жители Мангистауской (71,2%), Туркестанской (68,2%), Западно-Казахстанской (66,0%) и Костанайской (64,2%) областей. Жилищно-бытовые условия беспокоят каждого второго респондента в Жамбылской (48,0) и Мангистауской (52,5%) областях. Недоступность медицинского обслуживания чаще других фигурирует в ответах респондентов из Атырауской области (36,4%). Проблемы с трудоустройством выделили как основную проблему сельские жители Атырауской (36,4%), Кызылординской (22,4%), Жамбылской (18,0%), Туркестанской (18,4%), Восточно- Казахстанской (20,0%) и Акмолинской (17,6%) областей4.

      Проблемы:

      Отсутствие эффективных механизмов регулирования режима труда, учитывающих интересы работающих одиноких родителей.

      Недостаточно развиты профилактические меры по работе с семьями, оказавшимися в трудной жизненной ситуации. Таким образом, работа с семьей проводится в основном по факту наступления трудной жизненной ситуации.

      Создание условий для охраны репродуктивного здоровья мужчин и женщин

      В сравнении с 2016 годом число организаций, имеющих женские консультации и акушерско-гинекологические кабинеты, возросло на 14% в 2020 году. Доля беременных, пользующихся услугами дородового обслуживания, в целом по стране в 2019 году составляла 87,4%, что на 5,8% больше по сравнению с 2016 годом. Доля родов, принимаемых квалифицированным медицинским персоналом, составила 99,4%. Этот показатель характерен для стран с очень высоким уровнем развития. По показателю "оплачиваемый декретный отпуск в Казахстане" Казахстан находится на 26 месте в мире.

      В 2020 году в республике было зарегистрировано 16 187 случаев заболевания бесплодия у женщин, среди мужчин - 1 372. Около 16% браков являются бесплодными, где основные причины бесплодия выявлены в равной степени как у мужчин, так и у женщин. Деструктивное отношение мужчин к своему здоровью, злоупотребление вредными привычками, склонность к рискованному поведению на производстве ведут к хроническим заболеваниям и смертности в экономически активном возрасте.

      В 2020 году Глава государства в своем Послании народу Казахстана "Казахстан в новой реальности: время действий" одним из предметов серьезной обеспокоенности назвал семейно-демографическую ситуацию. Каждая шестая семья в Казахстане не может иметь детей. Для решения данной проблемы Правительству было поручено запустить с 2021 года специальную программу "Аңсаған сәби" с увеличением квот на ЭКО в 7 раз, на это с республиканского бюджета выделено более 6 млрд тенге.

      В 2021 году в рамках программы "Аңсаған сәби" 7000 женщинам проведено ЭКО, на учет встали около 3 000 беременных, родилось около 360 детей, из них 181 женского и 179 мужского пола.

      Наблюдается снижение зарегистрированных случаев искусственного прерывания беременности с 17,3 случаев на 1000 женщин репродуктивного возраста в 2016 году до 15,7 в 2020 году. Выросло число женщин, пользующихся контрацептивами, на 10,3% по сравнению с 2016 годом. Наибольшее число случаев искусственного прерывания беременности наблюдается в Северо-Казахстанской (23,5), Мангистауской (22), Павлодарской (21,8), Восточно-Казахстанской (20,8) и Карагандинской (19,8) областях.

      Существует проблема ранних браков, подростковой беременности, случаев искусственного прерывания беременности в раннем возрасте. В Казахстане проживают более двух миллионов девочек-подростков и девушек в возрасте до 18 лет, что составляет пятую часть всего женского населения республики. В среднем количество ранних браков составляет 1000 случаев в год, количество ранней беременности составляет 4,3 тыс. зарегистрированных случаев в год. Число случаев искусственного прерывания беременности в возрастной группе от 15 до 18 лет остается достаточно высоким и составляет порядка 2 тыс. случаев искусственного прерывания беременности в год или 0,1 % от всего количества девочек-подростков и девушек до 18 лет. По итогам 2020 года наибольшее число ранних браков наблюдается в Алматинской (141 случай), Восточно-Казахстанской (96 случаев), Жамбылской (91 случай) и Карагандинской (83 случая) областях.

      Согласно аналитическому отчету по итогам социологического исследования "Ранние браки" раннее замужество и раннее начало половой жизни приводят к серьезным последствиям для женщины, что оказывает воздействие на качество здоровья и жизни женщины. Девушка, вышедшая замуж в подростковом возрасте, часто имеет различные проблемы со здоровьем, вызванные первой ранней беременностью и зачастую малыми перерывами между последующими беременностями и родами.

      За последние годы удалось добиться прогресса в сфере формирования безопасного репродуктивного поведения среди подростков и молодежи посредством информационно-консультативной поддержки. За период с 2016 года количество молодежных центров здоровья для подростков и молодежи возросло в 1,5 раза, с 80 в 2016 году до 128 в 2020 году.

      В 2020 году пандемия COVID-19 оказала влияние на охрану репродуктивного здоровья. Более 80 % женщин после начала распространения пандемии не обращались за помощью к услугам охраны репродуктивного здоровья (охрана материнства, планирование семьи), из них 5,9 % столкнулись с трудностями при получении услуг охраны материнства, 5,4 % услуг по планированию семьи и 3,8% при получении психологической поддержки.

      Последствия пандемии также отразились на увеличении материнской смертности. Если в 2016 году этот показатель составлял 12,7 на 100 000 родившихся живыми, то в 2019 году он достиг 13,7. В 2020 году произошел резкий рост до 36,5 случаев на 100 000 родившихся живыми.

      С проблемами при получении услуг, связанных с материнством, столкнулись 11,1% городских женщин и 7,6% женщин, проживающих в сельской местности.

      В целях оказания помощи беременным женщинам и матерям с новорожденными организован "Ситуационный акушерский центр", осуществляющий ежедневный мониторинг беременных, находящихся в тяжелом и критическом состоянии, разработаны клинический протокол диагностики и лечения "COVID-19 у беременных" и методические рекомендации "О порядке оказания медицинской помощи беременным и детям на время пандемии COVID-19".

      Наряду с достигнутыми успехами сохраняют актуальность проблемы, в которых регистрируются высокие гендерные разрывы и дисбалансы. Ожидаемая продолжительность жизни мужчин все еще ниже продолжительности жизни женщин. В 2020 году показатель ожидаемой продолжительности жизни для женщин составляет 75,5 года, для мужчин - 67,1 лет. Гендерный разрыв составляет 8,4 года. Среди причин, способствующих сохранению гендерного разрыва в ожидаемой продолжительности жизни, наблюдается отсутствие должного внимания к развитию мужского здоровья как самостоятельного кластера отечественного здравоохранения. Сохраняется повышенный травматизм у мужчин на производстве. Уровень производственного травматизма у мужчин в 4 раза превышает травматизм у женщин. Доля мужчин, работающих на оборудовании, не отвечающем требованиям безопасности, в сравнении с 2016 годом возросла в 6,6 раз. Завышенные требования к моделям поведения мужчин на фоне слабо развитых практик обращения за психологической помощью приводят к тому, что мужчины в 5 раз чаще женщин совершают суицид.

      Проблемы:

      Недостаточный охват мужчин и женщин, включая подростков, услугами специалистов по охране репродуктивного здоровья в особенности в сельской местности.

      Недостаточная вовлеченность населения в вопросы охраны собственного репродуктивного здоровья.

      Противодействие семейно-бытовому насилию

      Определенный прогресс достигнут в профилактике бытового насилия. С 1 января 2010 года в Казахстане был введен в действие Закон Республики Казахстан "О профилактике бытового насилия".

      В системе органов внутренних дел создано подразделение по защите женщин от насилия (в 1999 году), которым координируется деятельность служб полиции, а также принимаются меры по защите потерпевших.

      Во исполнение поручения Главы государства, данного 25 февраля 2021 года на заседании Национального совета общественного доверия, численность инспекторов по защите женщин от насилия увеличена в 2 раза (введено 129 ед.) и доведена до требуемых норм положенности (всего 248 ед.).

      Теперь они имеются в каждом городском и районном подразделении полиции, деятельность которых будет направлена на оперативное реагирование на факты насилия в отношении женщин и детей.

      Во всех регионах Казахстана функционирует 36 кризисных центров (из них имеют приют - 31), тогда как в 2006 году в 10 регионах действовали только 24 центра, в которых жертвам бытового насилия оказывали гарантированный объем специальных социальных услуг. В 2020 году число обратившихся по вопросам насилия составило 3 544 человек.

      Ежегодно во всех регионах проводятся информационно-просветительские акции "16 дней против насилия в отношении женщин".

      Организована деятельность ресурсных центров поддержки семьи. В регионах функционирует 31 центр поддержки семей "Жанұя", "Бақытты отбасы" и другие. Центры оказывают психологическую, социальную, правовую и другую необходимую помощь каждой семье, оказавшейся в трудной жизненной ситуации, а также всестороннюю поддержку в развитии института семьи.

      В рамках предвыборной программы партии "Nur Otan" до 2025 года "Путь перемен: достойную жизнь каждому!" планируется создать 234 центра по поддержке семьи, разрешению семейных конфликтов и предоставлению временного проживания женщинам, имеющим детей.

      По итогам 2020 года в стране отмечается незначительный рост зарегистрированных уголовных правонарушений, совершенных в сфере семейно-бытовых отношений, с 919 в 2018 году до 1072 случаев в 2020 году. С марта по июнь 2020 года был зафиксирован рост бытового насилия на 41,7% в сравнении с аналогичным периодом 2019 года. Следует отметить, что распространение пандемии COVID-19 оказало влияние на рост правонарушений в семейно-бытовой сфере, что обратило значительное внимание общественности на эту сферу. В связи с пандемией COVID-19 на период карантина для жертв насилия во всех регионах акиматами был создан резерв из гостиничного фонда (более 200 мест) для временной адаптации.

      Наибольшее количество зарегистрированных уголовных правонарушений в этой сфере наблюдается в Восточно-Казахстанской (161 случай), Алматинской (125 случаев), Карагандинской (118 случаев) и Павлодарской (98 случаев) областях.

      В 2020 году вынесено около 78 тыс. защитных предписаний (2019 год - 73541). Установлены особые требования к поведению почти 10 тыс. правонарушителей (2019 год - 7712).

      По данным опроса Казахстанского института общественного развития, в 2021 году 26,5% казахстанцев наблюдали случаи домашнего насилия в знакомых им семьях, что свидетельствует об актуальности данной проблемы. 32,4% отметили, что за последние 5 лет ситуация с домашним насилием в Казахстане ухудшилась. Жители сельской местности чаще склонны полагать, что в Казахстане отсутствует проблема домашнего насилия (11,6%), чем жители городов (4%), что говорит о необходимости усиления информационной работы с населением в сельской местности.

      Факторы, способствующие бытовому насилию, могут быть как внутренними, так и исходить извне. К внутренним факторам относятся такие первопричины, как пристрастие к алкоголю или наркотическим средствам, психические и психологические болезни, чрезмерная агрессивность и прочее. Факторы, которые влияют извне, - низкий уровень жизни, отсутствие стабильного дохода, низкий уровень образования.

      Основной причиной насилия в семье большинство респондентов считает проблемы социально-экономического характера, в частности, безработицу назвали 55,9 % опрошенных. 52,8 % в качестве причины назвали "вредные привычки" - алкоголизм, наркоманию, игроманию, 25,4% считают причиной пример морально-психологического и физического насилия в семье, 22,7% - стереотипные установки и убеждения, 20,9% - психологические отклонения и расстройства, 15,9% - низкий уровень образования и культуры, 15,8% - материальная и финансовая зависимость от супруга, 15,1% - отсутствие уголовной ответственности за насилие в семье, 13,6% - высокий уровень агрессии в обществе, 10,0% - вмешательство родственников в жизнь семьи. Также были названы такие причины, как отсутствие авторитета института семьи, недостаточность профилактических мер, недостаточность реализации программ духовно-нравственного воспитания, недопонимание между супругами.

      Заинтересованными государственными органами предпринимаются меры, направленные на обеспечение защиты детей и оперативного реагирования на факты жесткого обращения в отношении несовершеннолетних. Для этого в Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях (ст. 127-1) введена норма о незамедлительном информировании работниками социальной сферы (не только педагогами, но и работниками сферы здравоохранения и социальной защиты населения) о фактах совершения несовершеннолетними или в отношении них правонарушений. В Кодексе Республики Казахстан "О браке (супружестве) и семье" предусмотрена обязанность должностных лиц государственных органов и организаций и иных граждан, которым станет известно об угрозе жизни и здоровью ребенка, принимать меры для защиты его прав и законных интересов.

      Проблемы:

      Проблема отсутствия комплексного межведомственного взаимодействия субъектов профилактики бытового насилия.

      Отсутствие алгоритма взаимодействия, единой информационной базы о правонарушениях в сфере семейно-бытовых отношений и их жертвах исключает оперативный обмен информацией и эффективное решение проблемы.

      Отсутствие статистической информации по бытовому насилию в открытых источниках по степени тяжести, в разрезе возрастных групп и пола.

      Зачастую жертвы не обращаются за помощью в правоохранительные органы в силу нескольких причин: недостаточной информированности о своих правах и способах получения помощи, недоверия к правоохранительным органам, страха перед агрессором.

2.2 Достигнутые результаты и проблемы в сфере гендерной политики

      Мировая практика показывает, что гендерные вопросы являются приоритетными направлениями государственной политики во многих странах. Международное сообщество регулярно отслеживает рейтинги в области гендерного равенства.

      Целями государственной гендерной политики являются достижение паритетных прав, выгод, обязанностей и возможностей мужчин и женщин во всех сферах жизнедеятельности общества, преодоление всех форм и проявлений дискриминации по половому признаку.

      Укрепление института гендерного равенства

      С момента присоединения к Пекинской декларации в 1995 году государство целенаправленно взяло курс на формирование гендерной политики. В декабре 1998 года Указом Президента Республики Казахстан была создана Национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике, в регионах функционируют соответствующие консультативно-совещательные органы.

      В сентябре 2015 года Казахстан принял на себя обязательства по реализации целей в области устойчивого развития ООН (далее - ЦУР), в которых 12 из 17 целей являются гендерно-чувствительными. В качестве одной из целей указана ЦУР 5: "Обеспечение гендерного равенства и расширения прав и возможностей всех женщин и девочек". Она направлена на ликвидацию всех форм дискриминации по признаку пола и обеспечение равенства возможностей и обращения для девочек и женщин.

      Эти цели требуют национальной адаптации и учета в рамках всех стратегических направлений и задач государства.

      На сегодня цели устойчивого развития ООН (ЦУР) на 79,9% интегрированы в стратегические государственные программы.

      Приняты и реализованы Концепция гендерной политики до 2006 года, Стратегия гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006 - 2016 годы, которые позволили сделать дальнейшие шаги по созданию и совершенствованию национального законодательства в интересах гендерного равенства.

      Основным законодательным актом в сфере гендерной политики является принятый в 2009 году Закон Республики Казахстан "О государственных гарантиях равных прав и равных возможностей мужчин и женщин".

      Принято решение по выработке подходов в Казахстане гендерного бюджетирования, позволяющего усилить социальную составляющую государственного бюджета и обеспечить равные права и равные возможности для обоих полов. В частности, в Акмолинской области реализован пилотный проект по апробации подходов к внедрению гендерного бюджетирования в секторах социальной защиты, здравоохранения и образования на предмет оценки учета гендерных аспектов, гендерной ориентированности и гендерного воздействия государственных программ.

      По итогам проведенного в Акмолинской области пилотного исследования выявлено, что в бюджетных программах сферы здравоохранения не учтены гендерные аспекты (при этом, имеются отдельные бюджетные программы по охране материнства и детства, по профилактике и борьбе со СПИД в Республике Казахстан и другие). В сфере образования в данном регионе наблюдается существенная гендерная дифференциация, которая приводит к ограничению девочек на занятие спортом, в школах преобладают секции, которые в большой степени привлекательны для мальчиков. Наблюдается существенная гендерная дифференциация в трудоустройстве выпускников учебных заведений.

      На сегодняшний день большую роль в общественно-политической жизни страны играют неправительственные организации.

      Согласно индексу Всемирного экономического форума (далее - ВЭФ), Казахстан по итогам 2016 года занимает 52-е место из 147 стран, по итогам 2020 года - 79-е место из 156 стран. Наблюдается значительное снижение рейтинга Казахстана по данному показателю.

      По оценкам ВЭФ, показатели в сферах расширения политических возможностей и социально-экономического участия Казахстана имеют средний уровень гендерных разрывов. В долгосрочной перспективе они могут сказаться на конкурентоспособности национального человеческого капитала.

      Проблемы:

      Снижение позиций Казахстана в международном рейтинге по индексу гендерного разрыва в последние годы.

      Наибольший гендерный разрыв наблюдается по показателям "политическое участие" и "экономическое участие и возможности".

      Отсутствуют уполномоченные органы в сфере гендерной политики как на центральном, так и на региональном уровнях.

      Поддержка политических и руководящих позиций женщин

      За годы реализации гендерной стратегии отмечаются значительные сдвиги в количественной представленности женщин в выборных органах власти. Так, в Мажилисе Парламента Республики Казахстан в первый год реализации Гендерной стратегии (2006 г.) доля женщин составляла 10,4%, а в завершающем году (2016 г.) она увеличилась до 27,6%.

      В 2020 году приняты поправки в законы Республики Казахстан "О выборах в Республике Казахстан" и "О политических партиях", согласно которым партийные списки формируются с учетом не менее 30% представительства женщин и молодежи. По итогам внесенных поправок доля женщин в Мажилисе Парламента Республики Казахстан - 27,1%, в местных представительных органах власти всех уровней - 30,5%.

      В шести областных маслихатах регионов доля депутатов из числа женщин превышает 30%. В их число вошли Мангистауская (34,4%), Актюбинская (33,3%), Павлодарская (31,3%), Акмолинская (31,3%), Алматинская (31,1%) и Северо-Казахстанская области (30%).

      По состоянию на 1 января 2021 года доля женщин среди госслужащих по стране составила 55,5% от фактической численности (49 031 из 88 409), в том числе: среди политических - 8,9% (65 из 728), среди административных служащих корпуса "А" - 11,4% (9 из 79), корпуса "Б" - 55,9% (48 957 из 87 602). Доля женщин среди лиц, занимающих руководящие должности на государственной службе, - 40% (9 531 из 23 959).

      В Швеции данный показатель составляет 71,8%, Франции - 62,3%, Австралии - 57,5%, Японии - 41,9%, в среднем по странам Организации экономического сотрудничества и развития (далее - ОЭСР) - 57,4%.

      Отсутствует позитивная динамика в сфере представленности женщин в составе политических государственных служащих. Из 728 действующих политических государственных служащих 65, или 8,9% - женщины (в 2016 году - 9,7%). Доля женщин в составе Правительства Республики Казахстан составляет 9%. Для сравнения, в Испании и Финляндии более 60% членов правительств - женщины. В Австрии, Бельгии, Швеции - 57,1%, Канаде - 51,4%, Франции, Финляндии, Испании - 50%, соответственно. Среднемировой показатель доли женщин в национальных правительствах составляет 21,9%.

      Не прослеживаются большие изменения в представленности женщин на руководящих должностях в местных (территориальных) исполнительных органах. Доля женщин, занимающих должность акима области, - 5,9% (1 область из 17). Доля женщин-заместителей акимов во всех 17 регионах составляет 9,3%. В общем составе акимов областей, столицы, городов республиканского значения и их первых заместителей женщины составляют 9,5%.

      Наблюдается увеличение доли женщин в квазигосударственном секторе на уровне принятия решений с 23,6% в 2018 году до 36,1% в 2020 году. При этом доля женщин в органах управления в технической, промышленной направленности значительно ниже 30%.

      Следует отметить, что по поручению Главы государства ведется работа по поэтапному повышению доли женщин до 30% в руководящих органах компаний с государственным участием.

      Проблемы:

      Недостаточная представленность женщин на верхних ступенях власти в составе политических государственных служащих.

      Наличие в обществе стереотипов, препятствующих продвижению женщин в политике.

      Наблюдается дисбаланс представленности женщин по сферам деятельности в органах управления в квазигосударственном секторе.

      Расширение экономических возможностей женщин

      Численность населения Казахстана на 1 января 2021 года составила 18879,5 тыс. человек, в том числе женщин - 9719,1 тыс. (51,4%), мужчин - 9160,3 тыс. (48,5%). Прирост численности населения за 2020 год составил 247,8 тыс. чел., темп прироста - около 1,3% в год.

      Так, в сравнении с 2016 годом численность женщин выросла на 5,0 %, если в 2016 году численность женщин составляла 9 249,7 тыс., то в 2020 году - 9 719,1 тыс. женщин. Значительное количество женщин проживает в городской местности - 5 883 тыс. (60,5%), в сельской - 3 836 тыс. (39,5%).

      Казахстанский рынок труда характеризуется высокой женской занятостью, наличием квалифицированных работников. Если уровень безработицы женщин в 2016 году был 5,5%, то в 2020 году составил 5,4%, женщины составляют 49,1% общей численности наемных работников. Поданным на 2020 год в Республике Казахстан насчитывается 2045,4 тыс. самозанятых, из них 930,1 тыс. женщин и 1115,3 тыс. мужчин. Таким образом, доля женщин от общего числа самозанятых в Казахстане составляет 45,5%.

      Традиционно женщины являются более уязвимыми на рынке труда. Это обстоятельство проявилось и в период пандемии. По данным исследования, проведенного структурой "ООН-женщины" в Казахстане совместно с ЮНФПА (2020 г.), в первые месяцы карантина работу в Казахстане потеряли 22% мужчин и 26% женщин.

      Во время пандемии в Казахстане не все сферы находились в равных условиях. Так, розничная торговля и сфера обслуживания работали в условиях периодически вводимых ограничений. Составляя большую часть работников этих сфер, женщины чаще мужчин испытывали риски перехода в разряд прекариата.

      Среднемесячная номинальная заработная плата женщин в Казахстане составляет 182,7 тыс. тенге, у мужчин - 243,5 тыс. тенге. Соотношение заработной платы женщин относительно мужчин увеличилось с 69% в 2016 году до 75% в 2020 году. Разрыв в заработной плате женщин и мужчин составляет 25%. Для сравнения в Бельгии разрыв равен 3,4%, Норвегии - 4,8%, ФРГ - 5,6%, Великобритании - 12,3%, Канаде - 16,1%, США - 17,7%, Латвии - 20,3%, Японии - 22,5%, Израиле - 22,7%, Южной Корее - 31,5%.

      В исследовании, проведенном компанией KPMG для Австралии в 2019 году, оценен удельный вес факторов (драйверов), формирующих гендерный разрыв в оплате труда: дискриминация, гендерные стереотипы и предубеждения при найме персонала и принятии решения об оплате (удельный вес составляет 39% гендерного разрыва); перерывы в профессиональной карьере женщин (25%); занятость мужчин и женщин преимущественно в разных секторах экономики: есть сферы, в которых доминирует женский труд с преимущественно более низкой оплатой (профессиональная и производственная сегрегация) (17%).

      В Казахстане такое соотношение обусловлено тем, что мужчины в большей части работают в сферах промышленности (нефтегазовая, горнодобывающая, обрабатывающая), транспорта и строительства, в которых заработная плата выше среднереспубликанского показателя. В этих секторах зачастую запрещается использование женского труда в связи с наличием тяжелых и вредных факторов.

      Практически не произошло никаких изменений в отраслевой гендерной сегрегации. Женщины составляют более 70% наемных работников в сфере здравоохранения, образования и социальной защиты, в то время как представленность женщин в финансовом и государственном секторах составляет чуть больше половины. Традиционно данные виды секторов менее доходные по сравнению с "мужскими отраслями", такими как строительство, нефтегазовый сектор, добывающие производства, транспорт и т.д. По данным 2020 года доля женщин в сфере строительства составляет 23,3%, в сфере промышленности - 31,7%, в сфере сельского, лесного хозяйства и рыбного хозяйства - 42,4%, в сфере транспорта и складирования - 23,3%, с сфере профессиональной, научной и технической деятельности - 49,9%, в сфере образования - 72,1%, в сфере здравоохранения - 72,3%.

      Одними из причин существующего гендерного дисбаланса в профессиональной сфере являются распространенные стереотипы о наличии "мужских" и "женских" профессий.

      В 2021 году были внесены изменения в Трудовой кодекс Республики Казахстан в рамках Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам социальной защиты отдельных категорий граждан" в части отмены списка работ, на которых запрещается применение труда женщин. Решение об его отмене носит прогрессивный характер и направлено на обеспечение равных прав и равных возможностей мужчин и женщин в сфере труда.

      Расширяются экономические возможности женщин. Совместными усилиями Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике и уполномоченных государственных органов в республике сформировался динамичный сектор женского предпринимательства. Однако особого внимания требует вопрос расширения экономических возможностей женщин, проживающих в сельской местности, которые лишены доступа к общественным, государственным ресурсам и услугам. По данным Бюро национальной статистики, каждая третья женщина, проживающая в сельской местности Казахстана, является самозанятой и получает доходы от ведения натурального хозяйства, к которым относится и личное потребление. Доходы, к которым относится и личное потребление, изначально лишают женщин возможности инвестировать средства в человеческий капитал для возвращения в реальный сектор экономики.

      Активная роль женщин проявляется в малом и среднем бизнесе (далее - МСБ). До реализации Гендерной стратегии доля женщин в бизнесе составляла 38% (в 2004 году), а на 1 января 2021 года 43,26% всех действующих субъектов МСБ страны возглавляют женщины.

      Женское предпринимательство охватывает оптовую и розничную торговли, где их доля составляет 54,5% от общего числа таких предприятий, 59,2% предоставляют операции с недвижимым имуществом, 25,1% - в сельском хозяйстве.

      В 2015 году между Правительством Республики Казахстан и Европейским Банком Реконструкции и Развития (далее - ЕБРР) подписано Соглашение о реализации Программы "Женщины в бизнесе". Программа направлена на повышение конкурентоспособности и развитие женского предпринимательства как с точки зрения доступности финансирования, так и в отношении доступа к ноу-хау.

      Принятые меры позволили Казахстану занять 26-е место по показателю "Участие женщин в рабочей силе" глобального индекса конкурентоспособности ВЭФ (2019г.).

      ЕБРР ежегодно поддерживает более 1000 казахстанских предпринимательниц с помощью образовательных проектов. В начале 2021 года ЕБРР и структура "ООН - женщины" в Казахстане решили объединить усилия для борьбы с последствиями коронакризиса в отношении женщин. Внимание в рамках совместной работы будет уделено цифровой трансформации, "зеленым" проектам и вовлечению женщин в экономику. В рамках поддержки женщин-руководителей ЕБРР запустил второй сезон обучающего проекта ReStart 2.0, темой которого стала роль женщины в управлении семейным бизнесом.

      Программа ЕБРР "Женщины в бизнесе" ориентирована на предприятия МСБ, возглавляемые женщинами, т.е. предприятия, насчитывающие в штате менее 250 сотрудников и имеющие годовой оборот в размере менее 50 миллионов евро или итоговый балансовый показатель менее 43 миллионов евро. Для участия в данной программе общее оперативное руководство компании должно осуществляться женщиной, которая также может частично или полностью владеть этим бизнесом.

      В рамках ВЭФ был создан акселератор, который является глобальной инициативой, и участвующие в нем государства ведут работу по совершенствованию гендерных показателей в ключевых областях политической, экономической и социальной жизни путем государственного и частного партнерства. Казахстан - первая страна в Центрально-Азиатском регионе, присоединившаяся к этой инициативе.

      Акселератор будет направлен на подготовку женщин к работе после пандемии COVID-19, устранение гендерного разрыва в оплате труда, обеспечение занятости женщин, продвижение женщин на руководящие должности.

      Проблемы:

      Не учитывается гендерный аспект при выделении финансовых средств на реализацию государственных мер поддержки предпринимательства.

      При создании рабочих мест не учитывается гендерный аспект, что порождает гендерный дисбаланс в распределении рабочей силы по отраслям.

      Женский потенциал в экономике учитывается не в полном объеме, вследствие отказа части женщин от трудовой деятельности с целью выполнения домашних семейных обязанностей.

      Возможности самореализации в гендерном аспекте

      Законодательство Республики Казахстан в области образования предусматривает равный доступ и возможности для мужчин и женщин в получении качественного образования. По оценкам ВЭФ, уровень гендерных разрывов в сфере образования в Казахстане является минимальным.

      В конкурсе по присуждению государственного образовательного гранта принимают участие все граждане Казахстан вне зависимости от социальной и половой принадлежности.

      Доля женщин и девочек в общем массиве обучающихся составляет 49,5%, доля мужчин и мальчиков - 50,5%. Минимальный гендерный разрыв характерен для уровней среднеобразовательных школ, технического и профессионального образования и высшего образования. На уровне послевузовского образования доля женщин превышает долю мужчин в 1,7 раза. В рамках Глобального индекса гендерного разрыва ВЭФ по показателям зачисления в среднюю школу и вузы, Казахстан располагается на первом месте18.

      В высших учебных заведениях в рамках вариативного компонента образовательных программ по направлениям: "Образование", "Гуманитарные науки", "Право", "Социальные науки, бизнес и экономика" разработаны и внедрены элективные курсы по вопросам гендерного равенства.

      По данным Министерства образования и науки Республики Казахстан, за последние 7 лет количество студентов, выезжающих за рубеж, выросло в два раза. Более 100 тысяч казахстанцев получают высшее образование в 130 странах мира. В рамках стипендии Президента Республики Казахстан "Болашак" обучается 992 стипендиата, из них 48,7 % женщин.

      В 2020-2021 учебных годах в высших учебных заведениях доля мужчин, обучающихся по специальностям, связанным с информационно-коммуникативными технологиями, превышает долю женщин в 2,2 раза, по специальностям, связанным с инженерным делом, обрабатывающей отраслью и строительством - в 2,4 раза, соответственно. В то же время доля женщин превышает долю мужчин, обучающихся по специальностям в сфере образования, социальных и естественных наук, статистики и журналистики, в среднем в 2,4 раза.

      Существует проблема стереотипности в выборе девушками предметов и направлений обучения, которая в дальнейшем "находит свое отражение в структуре занятости, характеризующейся концентрацией женщин в таких традиционно женских областях, как здравоохранение и сфера услуг".

      Женщины получили больше возможностей для занятий спортом на профессиональном уровне. На летних Олимпийских играх 2020 года, прошедших в Токио, доля женщин составила 34%, женщинами было завоевано 25% медалей.

      По данным Министерства обороны Республики Казахстан, в 2020 году доля женщин в обеспечении мира и безопасности составила 6,2%. Доля женщин-военнослужащих составляет 16,1 % от личного состава. Для сравнения доля женщин в армии Канады составляет 16%.

      Проблемы:

      Проблема стереотипности в выборе девушками специальности и направлений обучения, что в дальнейшем находит свое отражение в структуре занятости, характеризующейся концентрацией женщин в "традиционно женских областях".

Раздел 3. Обзор международного опыта

      Анализ развития зарубежных стран показывает, что единой универсальной модели в сфере семейной и гендерной политики в мире не существует. Каждая страна, учитывая сложившуюся систему государственного управления, национальные особенности и культуру, формирует собственную семейную и гендерную политику.

      Зарубежные модели достижения семейной политики.

      В странах ОЭСР государственные расходы на поддержку семей осуществляются путем прямых выплат (пособий), финансирования услуг и снижения налогового бремени семьям. По уровню расходов на государственную поддержку семьи (выше 3,50% от ВВП) в странах ОЭСР в последние годы лидируют Франция (3,68%), Великобритания (3,60%), Швеция (3,54%) и Венгрия (3,53%). В среднем страны ОЭСР расходуют 2,39% ВВП на реализацию национальной семейной политики.

      На современном этапе в развитых странах ОЭСР выделяют три модели семейной политики, где особая роль уделяется вопросам защиты семьи: либеральная, консервативная и социально-демократическая.

      Либеральная модель социальной политики характерна для Великобритании, Ирландии, Швейцарии, Канады, Австралии, Новой Зеландии и США. В данных странах государству отводится вспомогательная роль в социальном обеспечении семьи, предоставляется помощь лишь наиболее нуждающимся семьям. Социальная поддержка граждан осуществляется за счет развитых систем страхования и при минимальном вмешательстве государства. Материальная помощь имеет адресную направленность и предоставляется лишь нуждающимся.

      Материальная поддержка одиноким родителям в Великобритании оказывается до достижения ребенком 16 лет: пособие на детей, бесплатные услуги здравоохранения, преимущественное право на получение жилья. В Австралии одинокие родители, в том числе и отцы, получают государственную помощь, при этом размер этого пособия зависит от их заработка. Особые категории пенсий получают вдовы с несовершеннолетними детьми и те, которым уже исполнилось 50 лет.

      В Великобритании предоставляется 39 недель декретного отпуска с выплатой 30% от заработной платы. В Канаде отпуск по беременности и родам составляет 35 недель, который может быть поделен между родителями. Оплата отпуска в Канаде осуществляется системой социального страхования.

      В 2020 году правительством Австралии выделено 1,6 млрд австралийских долларов на поддержку услуг по уходу за детьми в условиях пандемии COVID-19, а также для предоставления нуждающимся семьям доступа к уходу без взимания с семей платы за уход. Бесплатные услуги по уходу за детьми предоставлены примерно 1 млн семей к середине июля 2020 года (около 0,3 млрд австралийских долларов). Временно расширено право граждан на получение пособий по поддержке дохода, в том числе лиц, ищущих работу.

      В рамках консервативной модели семейной политики реализуются три подхода. "Активная" поддержка характерна для Бельгии и Франции (одновременно сочетаются развитый сектор по уходу за ребенком, длительные оплачиваемые отпуска и существенные денежные пособия на детей разного возраста). Подход "лимитированной поддержки" распространен в Германии и Австрии (менее сбалансированная схема пособий и сети дошкольных учреждений по уходу за детьми). "Семейный" подход свойственен Италии, Испании и Португалии (низкие показатели социальной поддержки семьи, объем пособий незначителен, отпуска по уходу за ребенком сравнительно длительные, но низкооплачиваемые).

      Декретный отпуск во Франции длится 16 недель (с выплатой 90% от заработной платы), 6 из которых должны быть взяты до рождения, в то время как отцовский отпуск позволяет взять всего 11 дней подряд. Начиная с 3-го ребенка, декретный отпуск длится 26 недель для женщин и 18 недель для мужчин.

      Законодательство Бельгии предусматривает 15 недель декретного отпуска, с 63% выплатой от заработной платы. Остальная часть отпуска оплачивается по взаимной системе страхования на уровне 75% от прежнего заработка. Отпуск по уходу за ребенком составляет 10 рабочих дней, которые должны быть выбраны в течение месяца, следующего за рождением. Расходы на уход за ребенком не подлежат налогообложению до достижения ребенком 12 лет. Для детей от 2,5 до 6 лет посещение дошкольных организаций бесплатное (в рабочее время).

      В Германии родители сохраняют две трети предыдущего заработка на период одного года после рождения ребенка, при этом дополнительно оплачиваются 2 месяца, если отцы тоже берут отпуск по уходу за ребенком.

      Страны консервативной модели активно проводят профилактику насилия в отношении женщин и детей посредством тесного сотрудничества полиции, прокуратуры, судей и кризисных центров.

      Социально-демократическую модель или скандинавскую модель семейной политики представляют такие страны, как Дания, Норвегия, Швеция, Исландия и Финляндия, в которых имеются универсальные гарантии дохода со стороны государства и высокоразвитая система предоставления услуг по уходу за детьми. Основная часть расходов государства направлена на удовлетворение потребностей социального назначения.

      В структурах государственного управления на национальных и местных уровнях созданы специальные уполномоченные органы по вопросам женщин, семьи, детства, гендерного равенства.

      Государственная поддержка в зарубежных странах оказывается родителям до достижения детьми совершеннолетнего возраста. Так, в Швеции родители получают государственные пособия до достижения ребенком совершеннолетнего возраста.

      Родители имеют право разделить 18 месяцев оплачиваемого родительского отпуска по уходу за ребенком, во время которого их заработная плата компенсируется в равных долях правительством и работодателем. Для поощрения родителей как минимум 3 месяца из 18 должны быть использованы вторым родителем, как правило, отцом.

      Одной из актуальных проблем в сфере семейной политики являются разводы. В ряде стран предпринимаются меры не только по снижению уровня разводов, но и по минимизации их негативных последствий для членов семьи.

      Так, в Сингапуре существует Министерство социального и семейного развития. Одной из задач министерства является помощь детям при разводе родителей. В рамках этой задачи существует несколько программ, которые ставят в приоритет создание наиболее благоприятных условий для детей. Стоит упоминания двухчасовая обязательная программа родительства, которая помогает родителям понять финансовые проблемы развода, влияние развода на проживание, опеку и доступ общения с детьми, важность совместного участия родителей в воспитании детей. Родители будут проинформированы о реакциях детей при разводе, а также о пошаговых рекомендациях родителям, как помочь детям справиться со своими эмоциями. В Казахстане предпринимаются меры помощи семьям, находящимся в предразводной стадии и на стадии развода. Но нет развитой системы помощи семьям и детям после развода. Опыт Сингапура был бы очень полезен в Казахстане на базе центров поддержки семьи.

      Также в Сингапуре функционируют центры семьи, офисы социальной службы и филиалы Совета женских организаций Сингапура, которые предоставляют помощь тем, кто решился на развод или является жертвой домашнего насилия.

      Для снижения числа разводов в Швеции внедрен обязательный срок отсрочки развода. Сроки служат двум целям. Во-первых, они дают парам время разобраться в причинах прекращения совместной жизни. Во-вторых, в случае поспешных решений обязательные периоды разлучения могут позволить отрегулировать эмоции, чтобы пары могли разрешить конфликты, вызвавшие немедленное желание развестись. Так, обязательный тайм-аут позволяет парам разрешить разногласия, которые казались неразрешимыми на пике эмоций. В Швеции взнос за подачу заявления на развод увеличился с 68 до 122 евро (2020 г.), что составляет 0,2% от среднего уровня годового дохода.

      Практика внедрения периода рефлексии демонстрирует свою эффективность. Так, после введения трехмесячных периодов обдумывания в Южной Корее наблюдается уменьшение количества осуществленных разводов, но не отмечается снижения общего числа поданных заявлений.

      В ряде передовых стран (Сингапур, Германия, Великобритания, Япония) имеется положительный опыт функционирования самостоятельных семейных судов, которые занимаются урегулированием семейных споров, в том числе касательно разводов.

      В Сингапуре суды по семейным делам (Family Justice Courts, FJC) образованы в 2014 году. Организован централизованный реестр для приема, распределения и управления всем набором дел по семейному правосудию, которые поступают в суд.

      В Японии семейные дела и правонарушения несовершеннолетних рассматривает только суд по семейным делам.

      В Великобритании круг дел, составляющих семейные споры и относящихся к компетенции семейного суда, определяется на основании актов, регулирующих вопросы, связанные с браком, семьей, материнством и детством.

      Следующей актуальной проблемой в современном мире является семейно-бытовое насилие. Для решения этой проблемы во многих странах разработаны специальные образовательные программы, проводятся специальные тренинги по расследованию дел о бытовом насилии для сотрудников правоохранительных органов и судей.

      Например, в Австрии разработаны ведомственные протоколы по работе с пострадавшими, которые основаны на понимании специфики дел о домашнем насилии и отсутствии осуждения.

      В Грузии создан специальный департамент для наблюдения за расследованием случаев насилия и предоставления рекомендаций следователям в отношении надлежащего рассмотрения таких дел. Полиция, прокуроры и судьи участвуют в тренингах по предотвращению вторичной виктимизации и применению гендерной чувствительности. Закон прописывает, чтобы полиция допрашивала агрессора и пострадавшую раздельно. Также есть законодательное требование, чтобы на месте вызова о бытовом насилии, один из полицейских был обязательно женщиной.

      В Украине проводятся тренинги по бытовому насилию в целом для полиции, в том числе и для рядовых участковых, патрульных служб. С 2019 года из специально обученных полицейских формируют мобильные группы по противодействию бытовому насилию, которые действуют в каждом городе с населением свыше 50 000 человек. Ведется единый государственный реестр случаев домашнего насилия и насилия по признаку пола. В него вносятся данные об абьюзере, которые хранятся в течение 10 лет после вступления в силу приговора суда. Данный реестр помогает выявить масштаб насилия в стране. Также риск попадания в такой реестр может служить сдерживающим фактором для домашних агрессоров.

      В комплексную помощь отдельных стран также входят меры по реинтеграции пострадавших от бытового насилия.

      В Португалии на уровне законодательства компании обязаны предоставить пострадавшим отпуск для восстановления здоровья, а также удовлетворить заявление на перевод в филиалы компании в других населенных пунктах страны. В Грузии и Украине кризисные центры предлагают программы по развитию знаний и навыков в освоении новых профессий, а также оказывают поддержку в трудоустройстве.

      Распространенной международной практикой является максимально широкое информирование о бесплатной помощи для жертв домашнего насилия, в том числе о кризисных центрах.

      В США полиция в каждом штате эффективно взаимодействует со всеми местными НПО, которые оказывают помощь пострадавшим. При регистрации заявления о домашнем насилии полицейский информирует пострадавшее лицо об указанных организациях. На сайте Федерального правительства США размещена информация о национальной горячей линии по домашнему насилию, которая работает круглосуточно 7 дней в неделю.

      Насилие в отношении детей в США регулируется законодательством, в соответствии с которым одному из супругов, применившему насилие, на две недели запрещен доступ в дом и любые контакты с женой/мужем и детьми. В Казахстане существует практика применения защитных предписаний, однако у пострадавших нет полной гарантии безопасности.

      Во многих штатах США, например, еще в конце 60-х годов прошлого столетия было принято законодательство, обязывающее граждан сообщать властям о каждом случае подозрения в плохом обращении с детьми. Любой человек по собственной инициативе может поставить в известность социальную службу, призванную заниматься защитой детей, или полицию о случае или подозрении на факт насилия над ребенком в семье. Такие сообщения считаются не столько благородным намерением, сколько элементарной необходимостью. Что касается врачей, педагогов, тренеров, воспитателей, то для них это - прямая обязанность. Сообщение можно передать по телефону, послать по почте, оформить непосредственно в соответствующем учреждении в течение 24 часов после происшествия.

      Зарубежные модели достижения гендерного равноправия

      Опыт стран, прошедших через социальную модернизацию, говорит о том, что успех ее проведения напрямую коррелируется с достижением гендерного равенства в обществе и семье.

      Существует четыре подхода в установлении гендерного равенства: "гендерное интегрирование" - охватывает все аспекты социально- экономической жизни, политическую, частную, гражданское общество и т.д. (Дания, Исландия, Норвегия, Швеция и Финляндия). Интегрирование принципа гендерного равноправия подразумевает, что определенные взгляды на равноправие становятся частью политики во всех сферах. Гендерное равенство включает в себя справедливое распределение власти и ресурсов, а также равную оценку действий и нужд мужчин и женщин. На практике это означает, что права женщин, условия и социальный статус должны учитываться в сравнении с соответствующими правами, условиями и статусом, которыми обладают мужчины.

      Гендерно ориентированное бюджетирование осуществляется во многих странах ОЭСР и является инструментом оценки воздействия государственного бюджета, который предусматривает анализ гендерно ориентированных ассигнований, направленных на достижение равенства возможностей мужчин и женщин в сфере государственных услуг.

      Так, к примеру, Правительство Швеции выделило 26 миллионов шведских крон на четырехлетний период для реализации Стратегии гендерного равенства в государственных органах на 2015 - 2018 годы.

      Например, в Испании в соответствии со статьей 31 конституционного закона о фактическом равенстве между женщинами и мужчинами, государственные власти должны учитывать гендерные аспекты при проектировании городов, городской политики, а также определении и выполнении городского планирования.

      Модель "пересечение" - характерна для европейских стран (Бельгия, Франция), строящих свою политику на традициях позитивных действий по отношению к женщинам. Под данную модель подпадают три страны - Франция, Бельгия и Испания. Однако данные страны имеют различия в подходах.

      Во Франции инициатива происходит напрямую от гражданского общества к институтам власти, а в Бельгии - от институтов власти к обществу.

      По данным ООН, в 2021 году в 13 странах мира 50% или более министров являются женщинами. В таких странах, как Австрия, Швеция, Бельгия,

      Никарагуа, Албания, Руанда, Канада, Коста-Рика более 50% министров - женщины.

      Так, в Бельгии функционируют федеральный совет равных возможностей, а также институт равенства мужчин и женщин, которые осуществляют мониторинг ситуации с точки зрения равенства между мужчинами и женщинами. Институт равенства мужчин и женщин состоит из нескольких подразделений, каждое из которых работает в разных областях, таких как дискриминация, насилие со стороны интимного партнера, рынок труда, политика, международные вопросы, исследования. Его юридическое подразделение обрабатывает запросы на информацию и жалобы в связи с гендерной дискриминацией.

      Во Франции действует Высший совет по вопросам равенства между женщинами и мужчинами.

      Модель "равенство за пределами гендера" - базируется на понимании того, что неравенство выходит за пределы гендера, охватывая и другие категории: возраст, дееспособность, национальность и т.д., которые также нуждаются в восстановлении баланса (Великобритания). Данная модель предполагает взаимовлияние экономического развития и гендерного равенства. При этом экономический рост способствует разрушению жесткой системы гендерного разделения труда, которое происходит вследствие расширения возможностей на рынке труда для женщин, расширению участия женщин в предпринимательстве, равному доступу к образованию и здравоохранению.

      Модель "союзных стимулов" - новая модель, возникшая в ответ как на требования "снизу" (женские организации и сообщества), так и "сверху" - международные статусы, финансы, инвестиции. Данная модель предполагает достижение равноправия мужчин и женщин через социальное партнерство между государством и гражданским обществом и включение в данный процесс широкого участия неправительственных организаций.

      В Польше функционирует множество женских неправительственных организаций, самая крупная из них - Лига польских женщин, которая объединяет около 1 миллиона членов.

      Также в стране действует ассоциация активных женщин - это неправительственная организация, целями которой являются социальная интеграция и расширение прав и возможностей женщин, молодежи, пожилых людей и различных уязвимых групп. Организация реализует неформальное образование для 17 000 человек.

      Наиболее активны центр поддержки женских организаций, а также центр защиты женских прав. В Республике Корея для расширения представительства женщин в рамках проекта национальной политики "Ускорение будущих лидеров - женщин" собрана база данных, состоящая из 100 000 женщин.

      В Российской Федерации реализуется программа "Развитие женского предпринимательства", которая включает финансовые услуги - кредитные, гарантийные, лизинговые. Женщинам оказывается консультационная и образовательная поддержка, помощь в создании и модернизации производств, продвижении на рынке и экспорт. Предусмотрены гранты на развитие социального предпринимательства. Наполнение этой программы регионы выбирают сами в зависимости от запроса женской аудитории и региональной специфики. В рамках нацпроекта "Малое и среднее предпринимательство и поддержка индивидуальной предпринимательской инициативы", реализуемого с 2019 года, для женщин были организованы мастер-классы, круглые столы и бизнес-девичники для обмена опытом и для состоявшихся, и для начинающих предпринимательниц. Одной из самых популярных образовательных программ является программа "Мама-предприниматель", которая разработана для женщин, находящихся в декретном отпуске, матерей несовершеннолетних детей, а также женщин, находящихся на учҰте в службе занятости. Она направлена на помощь в создании собственного дела и воплощении в жизнь бизнес-идеи, реализовать которую не удавалось в одиночку39.

      В Канаде (провинция Квебек) существует инициатива под названием Femmessor, которая поддерживает открытие, рост и приобретение бизнеса для женщин во всех регионах Квебека, включая финансовые услуги и индивидуальную поддержку. В 2019 году Femmessor получила 5 735 823 долларов США через экосистемный фонд WES для улучшения доступа к финансированию для женщин-предпринимателей в сельских и отдаленных районах, а также для начинающих предпринимателей. Femmesor инвестировала 4,78 миллионов долларов в 97 предприятий в Квебеке, в которых не менее 25% совладельцев являются женщины, либо по крайней мере имеется одна женщина-руководитель. Эти инвестиции были составлены из кредитов от 20 000 до 50 000 долларов США, выделенных на стартапы, и до 150 000 долларов США - на развитие бизнеса. Из них 57% кредитов были предоставлены на стартапы, 33% — предприятиям на стадии роста и 10% при передаче права собственности или приобретении бизнеса. Также Femmessor осуществляет информационно-пропагандистскую и консультационную деятельность, которая дала положительные результаты. За 2020 год Femmessor отправила 11 398 запросов на информацию, предоставила бизнес-консультации 873 женщинам-предпринимателям и имеет в своем составе 136 различных экспертов, готовых предоставить консультационные услуги. Также 152 женщины-предприниматели были подключены к наставничеству в 17 различных регионах Квебека.

      В нашей стране планируется открытие центров развития женского предпринимательства. С учетом международного опыта в центрах будут проводиться бизнес-консультации, тренинги, привлечение инвестиций для женщин-предпринимателей.

      Во многих странах созданы самостоятельные уполномоченные государственные органы, ответственные за формирование и реализацию гендерной политики в стране, осуществление всестороннего мониторинга ситуации в стране, коммуникаций с гражданским обществом.

      В Великобритании функционирует Министерство по делам женщин и равных возможностей, в Малайзии - Министерство по делам женщин, семьи и общественного развития, в Индии - Министерство по делам женщин и развития ребенка, в Германии - Министерство по делам семьи, пожилых граждан, женщин и молодҰжи. В Узбекистане созданы Министерство по поддержке махалли и семьи, Комитет женщин при Кабинете министров Узбекистана. В Казахстане также существуют предпосылки к созданию уполномоченного органа в сфере гендерной политики, что позволит комплексно решать вопросы укрепления гендерного равенства и защиты прав женщин.

      В Австралии назначаются Министр по делам женщин, Министр по делам семьи и социальных служб, создано Агентство по вопросам гендерного равенства на рабочих местах.

Раздел 4. Видение развития семейной и гендерной политики в Республике Казахстан

      Дальнейшая реализация государственной семейной и гендерной политики будет осуществляться в соответствии с целями и направлениями развития страны, заданными Стратегией "Казахстан-2050", общенациональными приоритетами Национального плана развития Республики Казахстан до 2025 года.

      Ориентиром государственной гендерной политики являются цели, обозначенные в повестке дня в области устойчивого развития ООН, в том числе 5-й цели устойчивого развития "Обеспечение гендерного равенства и расширения прав и возможностей всех женщин и девочек".

      Видение развития семейной политики Республики Казахстан

      Укрепление института семьи и традиционных семейных ценностей является идеологической основой государственной семейной политики.

      Государственная семейная политика будет направлена на преемственность поколений, сохранение культурного кода нации при гармоничном взаимодействии всех членов семьи и недопущение дискриминации и насилия в ней. Такая политика будет способствовать росту функциональных семей, в которых все члены несут взаимную ответственность друг за друга, уважаются индивидуальные особенности каждого члена семьи, осуществляются взаимная поддержка и помощь.

      Ориентация на формирование у казахстанцев осознанного подхода к родительству и установки на вовлеченное отцовство будет способствовать укреплению детско-родительских эмоциональных связей и усилению роли отца в воспитании детей, снижению числа монородительских семей.

      Снизится число фактов семейно-бытового насилия: улучшение системы межведомственного взаимодействия в противодействии семейно-бытовому насилию позволит не только снизить число впервые возникших в семьях случаев насилия, но и минимизировать вероятность повторных случаев.

      Особое внимание должно быть уделено противодействию семейно-бытовому насилию в отношении детей. Дом для каждого ребенка должен быть безопасным местом, где его окружают любовь и забота.

      Отдельное внимание должно быть направлено на помощь уязвимым семьям: семьям с детьми и родителями с особыми потребностями, малообеспеченным семьям, многодетным семьям и иным категориям семей, нуждающимся в дополнительной государственной поддержке.

      В отношении разводов семейная политика будет ориентирована не только на уменьшение числа бракоразводных процессов, но и на преодоление негативных последствий для супругов и их детей (психологических, экономических, социальных). Таким образом, будут снижены риски травматичных последствий разводов для всех членов семьи.

      Повысится осведомленность населения по вопросам репродуктивного здоровья путем вовлечения казахстанцев, в особенности молодежи, в профилактические и информационные мероприятия.

      Будут созданы равные условия для сохранения здоровья женщин и мужчин, обеспечения равного доступа к системе здравоохранения. Приоритетное значение получит пропаганда здорового образа жизни, отказа от вредных привычек, активного образа жизни, занятий спортом и физкультурой.

      Видение развития гендерной политики Республики Казахстан

      Реализация гендерной политики нацелена на обеспечение равных прав и равного доступа женщин и мужчин к ресурсам и возможностям.

      На данный момент отменен список запрещенных для женщин профессий, что в дальнейшем будет способствовать устранению ограничений в выборе женщинами профессий по их личному усмотрению. В будущем это не только позволит женщинам реализовать свой потенциал в ранее не доступных для них профессиях, но и даст мотивационный стимул для новых достижений и карьерного роста в различных сферах. Также это может способствовать снижению дисбаланса в трудодефицитных отраслях.

      Увеличение доли женщин в исполнительных, представительных и судебных органах власти, во всех секторах экономики на уровне принятия решений позволит расширить экономические и политические права и возможности женщин.

      Повысится экономическая активность женщин посредством оказания консультативных услуг начинающим женщинам-предпринимателям. Особое внимание будет уделено стимулированию женского предпринимательства в сельской местности.

      Развитие гендерного бюджетирования позволит повысить эффективность расходования бюджетных средств при обеспечении гендерного баланса. Бюджетирование с учетом гендерных аспектов будет способствовать усилению прозрачности и активизации деятельности по обеспечению гендерного равенства и расширению прав и возможностей женщин.

      Внедрение проактивного подхода в вопросах продвижения гендерного равенства в Казахстане в рамках реализации государственной политики и Концепции "Слышащее государство" позволит обеспечить высокую эффективность трехстороннего взаимодействия государства, бизнеса и гражданского общества в данном направлении.

Раздел 5. Основные принципы и подходы развития семейной и гендерной политики в Республике Казахстан

      Основные принципы и подходы в формировании семейной политики

      На современном этапе развития Казахстану как полиэтническому и многоконфессиональному государству, в котором признаются принципы и ценности духовно-нравственных традиций других национальностей, важно определить принципы и подходы семейной политики.

      Институт семьи в казахстанском обществе формируется не только под воздействием собственных социокультурных, экономических и политических условий, но также и под влиянием ряда внешних факторов, свойственных эпохе информационного общества.

      Семья - не только важнейшая группа, которая сопровождает весь жизненный цикл человека, но также и основа стабильного и устойчивого развития самого общества и условие благополучия государства. Семья имеет много проекций в реальной жизни - от нравственно-духовной до финансово- экономической. Она выполняет подавляющее число функций, связанных с репродукцией, воспитанием, разносторонней социализацией, передачей традиций, сохранением этнокультурных традиций.

      В семье развиваются трудовые навыки, вырабатываются определенные установки на ценности жизни человека в обществе, закладываются основы экономического мышления, формируется психологический микроклимат, который оказывает воспитательный характер.

      В зависимости от региональной специфики, "возраста" семьи, уровня образования супругов определяются установки на структуру и численность семейной группы, родительство, профессиональную занятость супругов, вовлеченность членов семьи в общественную жизнь, распределение внутрисемейных функций и обязанностей.

      Казахстанский подход предполагает создание государством условий для расширения возможностей самостоятельного развития семьи и преодоления семьей трудных жизненных ситуаций. Необходимым условием является выстраивание подлинно равноправных отношений между мужчиной и женщиной не только на публичном уровне в сфере трудовых отношений, но и в приватной сфере внутри отдельно взятой семьи.

      В современных условиях оба родителя должны нести одинаковую ответственность за воспитание детей и ведение домашнего хозяйства. При этом важно сохранение положительных семейных традиций и нравственно-духовных ценностей, характеризующих этнокультурную идентичность.

      Государственная семейная политика Казахстана в целях укрепления института семьи и благополучия ее членов способствует улучшению доступа и качества оказания социальной помощи семьям с детьми, монородительским семьям; созданию рабочих мест с равным доступом и оплатой отпуска по уходу за ребенком для обоих родителей (одиноких родителей); искоренению бедности через адекватный уровень оплаты труда, пенсионных выплат и социальных пособий; продвижению принципов совместной ответственности внутри семьи.

      Реализация семейной политики в Республике Казахстан будет осуществляться на принципах:

      1) равенства прав, возможностей и обязательств супругов в выполнении семейных функций;

      2) доступности условий, при которых семья сможет самостоятельно обеспечить себе желаемый уровень материального благополучия;

      3) самостоятельности семьи в принятии решений относительно своей жизни;

      4) ответственности семьи, общей и одинаковой ответственности обоих родителей за воспитание, образование и развитие личности ребенка (детей) и сохранение здоровья каждого члена семьи;

      5) партнерства семьи, общества и государства;

      6) адресности и инклюзивности в реализации государственной семейной политики с учетом нужд и потребностей семей;

      7) нулевой терпимости ко всем видам бытового насилия;

      8) приоритетности национальных и гражданских ценностей, нетерпимости к аморальному поведению в обществе;

      9) важности подготовки молодежи к семейной жизни и укрепления положительных семейных ценностей;

      10) солидарной ответственности государства, работодателей и граждан за сохранение и укрепление индивидуального и общественного здоровья;

      11) защиты прав и интересов каждого ребенка;

      12) обеспечения социального равенства при оказании помощи и поддержки семьям и их членам.

      Формирование эффективной системы охраны здоровья семьи, совершенствование системы семейного воспитания, образования и досуга, развитие системы социального обслуживания семей с детьми станут главными приоритетами семейной политики в среднесрочной и долгосрочной перспективе.

      Реализация Концепции в сфере семейной политики будет осуществляться в рамках следующих основных подходов:

      Укрепление института семьи посредством формирования семейных отношений, основанных на равном партнерстве мужчин и женщин, равном разделении ответственности родителей за воспитание, образование и развитие детей, заботе и поддержке лиц пожилого возраста

      Вопросы положительного образа семьи и брака, семейного воспитания станут одним из главных направлений государственной политики.

      Будет усилена работа по продвижению семейных ценностей и традиций, сохранению преемственности поколений через организацию культурно-просветительских, культурно-массовых мероприятий, расширение информационно-пропагандистской деятельности с освещением результатов этой работы через средства массовой информации (далее - СМИ).

      Будут проводиться мероприятия информационно-воспитательного характера с молодежью по вопросам планирования семьи и осознанного родительства.

      Продолжится работа по изучению проблем семейной политики в целях проведения многоплановых исследований положения семьи в Казахстане с определением перспектив и направлений развития.

      С целью снижения числа разводов и дисфункциональных семей планируется введение курсов по основам семейных взаимоотношений перед регистрацией брака.

      Для разрешения семейных конфликтов, преодоления негативных последствий бракоразводных процессов в центрах поддержки семьи будут проводиться консультации для супругов с психологами, юристами и социальными работниками.

      Получат развитие услуги медиации и социально-психологического сопровождения семьи в условиях конфликта или затруднительной жизненной ситуации. Будет рассмотрен вопрос введения института психологов- медиаторов.

      Продолжатся мероприятия, направленные на развитие института осознанного отцовства, повышение положительной роли отцов в воспитании детей с привлечением психологов, общественности во всех регионах страны.

      В учебно-воспитательном процессе организаций образования будут культивироваться семейные ценности и важность института семьи.

      Будет налажена работа по продвижению положительных семейных ценностей и традиций, сохранению преемственности поколений в детских садах, школах и вузах через создание и внедрение специальных классных часов по семейному воспитанию, привитию высоких духовно-нравственных ценностей.

      Будет продолжена работа по повышению квалификации педагогических кадров по вопросам общечеловеческих ценностей (в т.ч. по семейной и гендерной политике) в рамках учебных программ нравственно-духовного образования и учебного предмета "Самопознание".

      Будут внедрены новые формы конструктивного сотрудничества с неправительственным сектором, вовлечения гражданской общественности в реализацию семейной политики, оказания профессиональной помощи семьям, укрепления семейных ценностей среди молодежи.

      В центрах поддержки семьи, социальных сетях и СМИ будет осуществляться информационная работа по формированию равного участия родителей в воспитании и социализации детей.

      В рамках предусмотренного государственного социального заказа будет активизирована деятельность неправительственных организаций в сфере оказания профессиональной помощи семьям (ресурсной поддержки семьи, кризисные центры, телефоны доверия и др.).

      Повышение доступности и адресности государственной социальной поддержки семьям

      Расширение вспомогательных услуг для семьи будет сопровождаться дальнейшими мерами, направленными на снижение бедности и социального неблагополучия в семьях.

      Будет выстроена интегрированная модель предоставления социальных услуг и социальной помощи, направленная на профилактику социального неблагополучия. В ее рамках будет выработан механизм координации деятельности социальных работников систем образования, здравоохранения и социальной защиты, других сфер, что позволит всесторонне определить потребности семьи и оказывать социальные услуги нуждающимся гражданам через "одно окно". В целях оказания проактивных комплексных мер поддержки семьям, находящимся в трудной жизненной ситуации, будет проработан вопрос по разработке цифровой карты семьи.

      Будет продолжена работа по усовершенствованию механизма получения и обмена достоверными и полными сведениями о получателях и объҰме оказываемой государством социальной помощи.

      С учетом гендерного аспекта планируется совершенствование трудового законодательства, предусматривающего определение права одиноких родителей на удаленный формат работы и сокращенный режим занятости.

      Получат развитие различные программы, направленные на повышение знаний семей и специалистов, работающих с населением, в том числе с детьми, о различных видах насилия.

      Будут приняты меры по созданию условий для самореализации молодого поколения через расширение возможностей в выборе своего профессионального пути, достижения личного успеха независимо от материального уровня и социального положения.

      Создание условий для охраны репродуктивного здоровья и устранение гендерных разрывов в ожидаемой продолжительности жизни

      Сохранение репродуктивного здоровья мужчин и женщин, здоровья детей и молодежи, охрана материнства и детства станут приоритетами в деятельности государственных органов и неправительственных организаций.

      С целью решения проблем бесплодия будут продолжены новые методы лечения бесплодия с применением современных технологий.

      Расширится охват мужчин и женщин, включая подростков, услугами специалистов по охране репродуктивного здоровья. Продолжится деятельность кабинетов по охране репродуктивного здоровья, в том числе для молодежи (кабинеты планирования семьи), в каждой амбулаторно-поликлинической организации.

      Продолжатся мероприятия по профилактике и снижению количества случаев искусственного прерывания беременности, обеспечению доступности для населения методов безопасного материнства и рождению здоровых детей через консультирование и обучение населения и медицинских работников.

      Будут реализованы меры по совершенствованию медицинской, социальной и психологической поддержки женщин в период беременности, родов и после рождения ребенка, внедрению новых форм работы по подготовке к родительству, родам и грудному вскармливанию.

      Деятельность молодежных центров здоровья, школ здоровья позволит обеспечить доступ к информации в области охраны репродуктивного здоровья и планирования семьи.

      Улучшится осведомленность населения в вопросах охраны репродуктивного здоровья путем активного вовлечения в профилактические мероприятия и информационного освещения.

      Предотвращение насилия в семье и в отношении детей

      Борьба с насилием определена как одна из приоритетных государственных задач в Республике Казахстан. Одной из целей устойчивого развития является значительное сокращение распространенности всех форм насилия, что требует более конструктивных и четких мер государственной политики в этой сфере.

      Будут разработаны механизмы и инструменты мониторинга реализации законодательства, запрещающего насилие против детей в семье, школе, закрытых учреждениях.

      Будет принят комплекс мер, позволяющих разработать единый алгоритм оперативных действий должностных лиц субъектов профилактики (организаций здравоохранения, образования и социальных служб) при обращении к ним жертв бытового насилия.

      Таким образом, будет рассмотрен вопрос совершенствования системы профилактики насилия путем построения механизмов выявления жертв насилия, их идентификации и перенаправления к квалифицированным специалистам в кризисные центры, которые будут развиваться в государственном и негосударственном секторах.

      Будет осуществляться работа по усовершенствованию системы учета бытового насилия, систематизации и размещению статистической информации по бытовому насилию в открытых источниках по степени тяжести в разрезе возрастных групп и пола.

      Продолжится работа по развитию системы оказания помощи пострадавшим от насилия, организации соответствующих психокоррекционных программ, тренингов, консультаций психологов для лиц, попавших в поле зрения правоохранительных органов или привлеченных к ответственности за причинение вреда членам семьи.

      Общественные организации (советы отцов, матерей, аксакалов, общественные советы) будут вовлечены в разъяснительную работу среди представителей религиозных институтов о недопустимости и предотвращении насилия, а также ранних браков.

      В рамках реализации государственного социального заказа будут привлекаться НПО, занимающиеся поиском, апробацией социальных инноваций и оказанием антикризисных услуг семьям, а также содействующие доступу жертв дискриминации и насилия к правосудию.

      В рамках центров поддержки семьи будут проводиться консультационная работа с пострадавшими от семейно-бытового насилия, предоставляться возможность временного проживания для пострадавших и их детей.

      Будут повышены осведомленность и знания семей и специалистов, работающих с детьми, о различных видах насилия через развитие различных программ о позитивном родительском воспитании и безопасности детей.

      Через СМИ, социальные сети, социальную рекламу повысится всеобщая информированность населения о действующих мерах государства по профилактике бытового насилия.

      Будут приняты меры по усовершенствованию системы межведомственного взаимодействия при профилактике и противодействию семейно-бытовому насилию, сотрудничества с неправительственными организациями, что позволит не только снизить число впервые возникших в семьях случаев насилия, но и минимизировать вероятность повторных случаев.

      Основные принципы и подходы в формировании гендерной политики

      Современная государственная политика Казахстана, нацеленная на достижение равенства женщин и мужчин в обществе, направлена на преодоление всех форм и проявлений дискриминации по половому признаку, создание политических предпосылок и необходимых социальных условий для наиболее полной реализации способностей женщин и мужчин во всех сферах трудовой, общественной и личной жизни.

      Как показывает мировая практика, эффективность реализации гендерной политики напрямую зависит от раннего восприятия подрастающим поколением пропагандируемой идеологии, стереотипов поведения, духовных ценностей.

      Таким образом, от качества воспитания молодого поколения в большой степени зависит его мировоззрение и отношение к политике государства в различных сферах общественной жизни.

      Расширение прав и возможностей как женщин, так и мужчин для максимально эффективного стимулирования более инклюзивного и устойчивого развития общества требует четкого комплексного видения гендерного равенства в обществе.

      Совершенно очевидно, что логическим звеном внедрения комплексного гендерного подхода должно стать повышение компетентности представителей властных структур, частного и гражданского сектора в вопросах гендерного равенства, экспертизы и оценки.

      Реализация гендерной политики в Республике Казахстан будет осуществляться на принципах:

      1) обеспечения равенства пользования всеми экономическими, социальными, культурными, гражданскими и политическими правами вне зависимости от пола;

      2) недопущения дискриминации по признаку пола;

      3) формирования гендерного самосознания и искоренения гендерных стереотипов и предубеждений в обществе;

      4) нулевой терпимости к любым проявлениям гендерного насилия;

      5) равноправного участия представителей обоих полов во всех усилиях по поддержанию безопасности и содействию укреплению мира.

      Реализация Концепции в сфере гендерной политики будет осуществляться в рамках следующих основных подходов:

      Укрепление института гендерного равенства

      Условия гендерного равенства в государственных органах, обеспечиваемые руководителями государственных органов, будут являться одним из критериев и показателей оценки эффективности деятельности государственных органов.

      Будет вестись непрерывный мониторинг соблюдения равных прав и возможностей государственных служащих разного пола на карьерный рост и продвижение.

      Будут определен уполномоченный орган, осуществляющий руководство и межотраслевую координацию в сфере гендерной политики, и усовершенствована институциональная основа Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан. Также будет проработан вопрос создания институциональной основы гендерной политики на местном уровне.

      Будут рассмотрены вопросы интеграции гендерных подходов в систему государственного и бюджетного планирования, разработанные гендерные подходы будут учитываться при разработке нормативных правовых актов, направленных на обеспечение равных прав и равных возможностей мужчин и женщин.

      Уполномоченным органом в области статистики Республики Казахстан будет расширен охват отраслей по обеспечению гендерных показателей с разбивкой по полу.

      Будут рассмотрены вопросы внедрения гендерного бюджетирования при формировании бюджетов.

      Совместно с Академией государственного управления при Президенте Республики Казахстан будет обеспечено непрерывное обучение государственных служащих по вопросам гендерно ориентированного бюджетирования.

      Будет укрепляться международное сотрудничество посредством постоянного обмена знаниями, накопленным опытом и положительными практиками в области инициатив гендерного равенства в общественной жизни.

      Расширение экономических и политических возможностей женщин

      В целях полноценного использования трудового и профессионально-созидательного потенциала женщин будут созданы условия для равного доступа представителей обоих полов к рынку труда, финансовым и иным ресурсам.

      Прогноз экономической активности населения будет составляться с учетом гендерной специфики отдельных регионов и секторов производства, а также данных мониторинга бедности.

      Для развития женского предпринимательства будет продолжено открытие центров поддержки женского предпринимательства по всей Республике Казахстан, в которых будут оказываться услуги по информированию и привлечению финансирования по существующим программам; организации оценки текущего состояния бизнеса женщин; созданию сети женщин-предпринимателей и женских учреждений; обучению финансовой/деловой грамотности.

      Будут создаваться условия для более широкого вовлечения женщин в инновационные, инфраструктурные и высокотехнологичные государственные проекты, и программы. Женский бизнес получит развитие в секторе современных и инновационных услуг: коммуникационные и цифровые услуги, развлечения, туризм и др.

      При выделении финансовых средств на реализацию государственных мер поддержки предпринимательства будет учитываться гендерный аспект.

      На регулярной основе будет проводиться анализ доступности социальных услуг и государственной поддержки субъектов МСБ в гендерном аспекте по месту жительства, возрасту, инвалидности и имущественному положению.

      В целях поддержки предпринимательских инициатив будет продолжена реализация образовательных программ для развития предпринимательства среди населения, в том числе для действующих и начинающих женщин- предпринимателей. Особое внимание будет уделено поддержке женского предпринимательства в сельской местности. Расширению предпринимательских компетенций будут способствовать внедрение института менторства и популяризация успешных бизнес-проектов женщин- предпринимателей.

      Будет разработана карта оценки гендерных нужд и потребностей сельских территорий и моногородов в сфере занятости и доступа к базовым социальным услугам, гендерные нужды и потребности сельских территорий и моногородов будут интегрированы в перечни приоритетных направлений поддержки малого бизнеса.

      Будет реализован проект по обеспечению гендерного равенства и расширению прав и возможностей всех женщин и девочек в Казахстане, одним из направлений которого является развитие экономической активности женщин.

      Во всех регионах страны будет проводиться обучение женщин, проживающих в сельской местности, и женщин из уязвимых групп востребованным на рынке труда навыкам в целях их дальнейшей самореализации и повышения экономических возможностей.

      Будет проработан вопрос по повышению квалификации женщин, находящихся в декретном отпуске, с целью сохранения их рабочих навыков и ускорения процесса адаптации к рынку труда после выхода из декретного отпуска.

      В числе приоритетов государственной политики находится обеспечение представительства женщин, вовлеченных в процессы принятия решений, в исполнительных, представительных и судебных органах власти, государственном, квазигосударственном и корпоративном секторах на уровне не ниже 30%.

      Будут реализованы социальные проекты по повышению роли женщин в общественно-политической жизни страны.

      Будет проводиться целенаправленная работа по активному вовлечению частного, корпоративного, квазигосударственного сектора в реализацию программ и проектов по развитию гендерного равенства.

      Особое внимание будет уделено расширению политических возможностей женщин и развитию женского лидерства путем проведения обучающих тренингов.

      Будет проводиться информационно-разъяснительная работа по преодолению негативных стереотипов и установок о роли женщин в политике.

      Предотвращение насилия в отношении женщин

      Будут усовершенствована система сбора и анализа статистической информации по гендерному насилию, а также механизмы мониторинга и отчетности по случаям проявления гендерной дискриминации и насилия.

      Посредством скоординированных действий между секторами здравоохранения, социальной защиты и правоохранительных органов будет разработана и внедрена система межведомственного реагирования на гендерное насилие.

      Будут выработаны единые подходы по обеспечению эффективного доступа к правосудию жертвам сексуального насилия и других видов гендерного насилия, а также по оказанию гарантированной государством социальной, правовой и иной помощи.

      Органами прокуратуры регулярно с привлечением НПО будут осуществляться мониторинговые посещения пенитенциарных учреждений на предмет сексуальных домогательств и насилия, а также инспектирования условий содержания женщин в местах лишения свободы.

      Будут разработаны инструкции и внедрен всеобуч в системе социальных и пенитенциарных учреждений о процедурах защиты прав девочек и женщин на жизнь без дискриминации и насилия.

      Будут приняты меры по выполнению обязательств Казахстана в рамках Коалиции действий по противодействию гендерному насилию, Коалиции действий по экономической справедливости и правам.

      Продвижение гендерного просвещения

      Непременными условиями установления равноправия мужчин и женщин являются наличие гендерного мировоззрения и его влияние на процессы построения социальных связей и отношений. В целях продвижения идеологии гендерного равенства будет действовать развитая система гендерного образования и просвещения населения, которая охватит все возрастные категории, начиная с детского возраста.

      Ключевое значение будут иметь меры, направленные на искоренение гендерных стереотипов и предубеждений. Принимая во внимание ценностный характер гендерного равенства, особая роль в этом процессе будет принадлежать системе образования. В этой связи гендерное содержание будет включено во все дискурсы научных, профессиональных и общественных сообществ по обсуждению современных подходов в образовании.

      В систему повышения квалификации педагогов будут внедрены лекции по гендерному равенству. Такой подход позволит не только повысить качество образовательного контента, но и внедрить принципы гендерного равенства в образовательный процесс на уровне практик и моделей поведения педагогов и учащихся.

      С целью продвижения гендерного просвещения на базе Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан будут проводиться тематические занятия, семинары-тренинги по вопросам реализации гендерной политики в рамках системы обучения государственных служащих.

      Формирование гендерного мировоззрения и продвижение идеологии гендерного равенства невозможны без участия институтов гражданского общества. Повышению эффективности гендерной политики будет способствовать тесное взаимодействие между структурами неправительственного сектора и государственными органами, нацеленное на популяризацию идеологии гендерного равенства.

      Расширение участия женщин в обеспечении мира и безопасности

      Будет обеспечено участие женщин в принятии решений по вопросам поддержания мира и безопасности.

      Будет рассмотрен вопрос назначения женщин на должности специальных представителей и посланников с поручением осуществления ими миссии доброй воли.

      В соответствии с законодательством на добровольной будет обеспечено увеличение доли женщин среди военнослужащих миротворческих контингентов (национального контингента Республики Казахстан), направляемых в состав операций ООН по поддержанию мира.

      Будет обеспечено широкое использование инструментов медиации в предотвращении и разрешении конфликтов.

      При региональных структурах, занимающихся вопросами безопасности, будет рассмотрена возможность создания совещательных органов из числа женщин-активисток и правозащитников.

      В целях предотвращения гендерного насилия в условиях конфликтов и постконфликтных ситуаций будут проводиться гендерное обучение и приниматься протоколы поведения для полиции, военных, служащих как в стране, так и за рубежом, в том числе миротворцев.

Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

      1. Гендерный разрыв в ожидаемой продолжительности жизни мужчин относительно женщин к 2022 году составит 8,2 лет, к 2023 году - 8 лет, к 2024 году - 7,8 лет, к 2025 году - 7,7 лет, к 2026 году - 7,6 лет, к 2027 году - 7,5 лет, к 2028 году - 7,3 лет, к 2029 году - 7,2 лет, к 2030 году - 7 лет.

      2. Доля расторгнутых браков к общему количеству зарегистрированных браков к 2022 году составит 37,1%, к 2023 году - 37,0%, к 2024 году - 36,3%, к 2025 году - 36,0%, к 2026 году - 35,5%, к 2027 году - 35,0%, к 2028 году - 34,5%, к 2029 году - 34,0%, к 2030 году - 33%.

      3. Коэффициент искусственного прерывания беременности на 1000 женщин репродуктивного возраста к 2022 году составит 15,3, к 2023 году - 15,0, к 2024 году - 14,5, к 2025 году - 14,0, к 2026 году - 13,8, к 2027 году - 13,5, к 2028 году - 13,3, к 2029 году - 13,0, к 2030 году - 12,0.

      4. Число зарегистрированных фактов бытового насилия в отношении женщин в 2022 году снизится на 15%, в 2023 году на 20%, в 2024 году на 24%, в 2025 году на 26%, в 2026 году на 28%, в 2027 году на 30%, в 2028 году на 35%, в 2029 году на 45%, в 2030 году на 50%.

      5. Число зарегистрированных фактов насилия в отношении детей в 2022 году снизится на 15%, в 2023 году на 20%, в 2024 году на 24%, в 2025 году на 26%, в 2026 году на 28%, в 2027 году на 30%, в 2028 году на 35%, в 2029 году на 45%, в 2030 году на 50%.

      6. Гендерный разрыв в средней заработной плате женщин относительно мужчин в 2022 году составит 24,0%, в 2023 году - 23,0%, в 2024 году - 22,7%, в 2025 году - 22,4%, в 2026 году - 22,1%, в 2027 году - 22,0%, в 2028 году - 21,5%, в 2029 году 21,3%, в 2030 году - 21,0%.

      7. Доля женщин относительно мужчин, владеющих материальным активом (имущество (жилье, транспорт), ИП), к 2022 году увеличится на 4%, к 2023 году на 5%, к 2024 году на 5,5%, к 2025 году на 6,0%, к 2026 году на 6,5%, к 2027 году на 7%, к 2028 году на 8,0%, к 2029 году на 9,0%, к 2030 году на 10%.

      8. Доля женщин в исполнительных, представительных и судебных органах власти, государственном, квазигосударственном и корпоративном секторах на уровне принятия решений к 2022 году составит 24,5%, к 2023 году - 25,0%, к 2024 году - 25,3%, к 2025 году - 25,5%, к 2026 году - 26,0%, к 2027 году - 27,0%, к 2028 году - 28,0%, к 2029 году - 29,0%, к 2030 году - 30%.

      9. Доля женщин в обеспечении мира и безопасности к 2022 году составит 7,0%, к 2023 году - 8,0%, к 2024 году - 8,2%, к 2025 году - 8,3%, к 2026 году - 8,4%, к 2027 году - 8,5%, к 2028 году - 9,0%, к 2029 году - 9,5%, к 2030 году - 10,0%.

      Ожидаемые результаты:

      К 2030 году будут достигнуты следующие результаты:

      1. Возрастет осведомленность населения в области репродуктивного здоровья.

      2. Увеличится доля отцов, вовлеченных в процесс воспитания детей.

      3. Повысится оперативность выявления и предоставления помощи семьям, оказавшимся в трудной жизненной ситуации

      4. Снизится число повторных случаев семейно-бытового насилия.

      5. Повысится финансовая грамотность женщин в сфере предпринимательства.

      6. Возрастет доля женщин, вовлеченных в процессы принятия решений в исполнительных, представительных и судебных органах власти, государственном, квазигосударственном и корпоративном секторах.

      7. Повысится охват населения мерами по укреплению института семьи и гендерного равенства.

Раздел 7. План действий по реализации Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года

      Концепция семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года будет исполнена по Плану действий по реализации Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года согласно приложению к настоящей Концепции.

 
  ПРИЛОЖЕНИЕ
к Концепции семейной и
гендерной политики в
Республике
Казахстан до 2030 года

ПЛАН ДЕЙСТВИЙ
по реализации Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года

      Сноска. Приложение с изменениями, внесенными указами Президента РК от 15.09.2022 № 1013; от 13.04.2023 № 195 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

№ п/п

Наименование реформ /основных мероприятий

Форма завершения

Срок завершения

Ответственные исполнители

     

1

2

3

4

5

1. Укрепление института семьи посредством формирования семейных отношений, основанных на равном партнерстве мужчин и женщин, равном разделении ответственности родителей за воспитание, образование и развитие детей, заботе и поддержке пожилых. Повышение доступности и адресности государственной социальной поддержки семьям

Индикатор: доля расторгнутых браков к общему количеству зарегистрированных браков к 2022 году составит 37,1%, к 2023 году - 37,0%, к 2024 году - 36,3%, к 2025 году - 36,0%, к 2026 году - 35,5%, к 2027 году - 35,0%, к 2028 году - 34,5%, к 2029 году - 34,0%, к 2030 году - 33%

1

Подготовка Национального доклада "Казахстанские семьи - 2022"

Презентация на заседании НКДЖСДП

декабрь 2022 года

МИОР, КИОР (по согласованию)

2

Проведение мероприятий по поддержке и развитию института осознанного отцовства

Обучающие тренинги, видеоролики, конкурсы

декабрь, 2022-2030 годы

МИО

3

Проведение национального конкурса "Мерейлі отбасы"

информация в НКДЖСДП

сентябрь, 2022-2030 годы

МИОР, МИО

4

Проведение классных часов по семейному воспитанию во всех школах страны

информация в МИОР

2023-2030 годы

МП, МИО

5

Проведение подготовительных курсов для молодоженов по вопросам создания семьи в рамках проекта "Институционализация мер по укреплению семейных ценностей среди молодежи"

тренинги, видеоролики, акции

декабрь, 2022-2024 годы

МИОР, МИО

6

Реализация проекта по организации деятельности центров ресурсной поддержки семьи при семейных судах "Бақытты отбасы"

Организация деятельности центров, проведение консультаций

в течение 2022 года

МИОР, МИО

7

Реализация проекта "Финансовая грамотность начинается в семье"

курсы

в течение 2022 года

МИОР, МИО

8

Формирование пула экспертов, спикеров, а также представителей из числа образцовых семей для привлечения к работе по реализации семейной и гендерной политики

Перечень экспертов

июль, 2022-2030 годы

МИОР, МТСЗН, МП, МКС, МЗ, МИО

9

Организация информационного сопровождения реализации Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года в рамках единого республиканского медиаплана

Информация в НКДЖСДП

декабрь, 2022-2030 годы

МИОР, МИО

10

Размещение государственного социального заказа для НПО, направленного на оказание профессиональной помощи семьям (ресурсная поддержка семьи, кризисные центры и др.), укрепление института брака и семьи, а также продвижение гендерного равенства

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МИО

11

Проведение мониторинга выполнения государственного социального заказа, направленного на реализацию государственной семейной и гендерной политики

информация в НКДЖСДП

январь, июль, 2022-2030 годы

МИОР, МИО

12

Проведение мониторинга благополучия в регионах после разработки цифровой карты семьи для оказания всесторонней помощи малоимущим семьям

Информация в НКДЖСДП

декабрь, 2025-2030 годы

МТСЗН, МП, МЗ, МВД, МИОР, МИО

13

Реализация комплекса мер по поддержке семей с детьми, находящимися в трудной жизненной ситуации

обучение, тренинги, консультации

декабрь, 2022-2024 годы

МИОР, МТСЗН, МП, МЗ, МВД, МИО

14

Вовлечение попечительских советов организаций образования в работу по профилактике семейного неблагополучия

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МП, МНВО, МИО

15

Проведение мероприятий по развитию услуг медиации и социально-психологического сопровождения семьи в условиях конфликта или затруднительной жизненной ситуации

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МИО, МИОР, МП

16

Организация мероприятий, направленных на обеспечение досуга пожилых людей, одиноких престарелых лиц

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МИО

17

Разработка методических рекомендаций по повышению осведомленности пар, вступающих в брак, по вопросам сохранения положительных семейных традиций и духовно- нравственных ценностей, планирования семьи      и охраны репродуктивного здоровья мужчин и женщин

Методические рекомендации

IV квартал 2022 года

МИОР, структура "ООН - женщины" в Казахстане (по согласованию), ЮНФПА (по согласованию)

18

Внесение изменений в законодательство, предусматривающих определение права одиноких родителей на удаленный формат работы и сокращенный режим занятости

проект Закона

октябрь 2022 года

МТСЗН, АДГС

2. Создание условий для охраны репродуктивного здоровья и устранение гендерных разрывов в ожидаемой продолжительности жизни

Индикаторы: гендерный разрыв в ожидаемой продолжительности жизни мужчин относительно женщин к 2022 году составит 8,2 лет, к 2023 году - 8 лет, к 2024 году - 7,8 лет, к 2025 году - 7,7 лет, к 2026 году - 7,6 лет, к 2027 году - 7,5 лет, к 2028 году - 7,3 лет, к 2029 году - 7,2 лет, к 2030 году - 7 лет; коэффициент искусственного прерывания беременности на 1000 женщин репродуктивного возраста к 2022 году составит 15,3, к 2023 году - 15,0, к 2024 году - 14,5, к 2025 году - 14,0, к 2026 году - 13,8, к 2027 году - 13,5, к 2028 году - 13,3, к 2029 году - 13,0, к 2030 году - 12,0.

19

Усиление информационно - разъяснительной работы среди подростков и молодежи по вопросам пропаганды здорового образа      жизни, охраны репродуктивного здоровья, в том числе профилактики ранней половой жизни, планирования семьи, использования контрацептивных средств, предупреждения нежелательной беременности

информация в МЗ

декабрь, 2022-2030 годы

МИО

20

Оказание медико- психологической помощи, консультативной поддержки, предоставляемой молодежными центрами здоровья подросткам и молодежи, с активным вовлечением самих пациентов, родителей подростков или иных законных представителей

информация в МЗ

декабрь, 2022-2030 годы

МИО

21

Проведение консультирования подростков и молодежи в школах, колледжах, вузах с привлечением экспертов ЮНФПА по вопросам охраны репродуктивного здоровья, профилактики нежелательной беременности

информация в МЗ

декабрь, 2022-2030 годы

МИО, ЮНФПА (по согласованию)

22

Проведение мероприятий по поддержке женщин в период беременности, родов и после рождения ребенка, по подготовке к родительству, родам и грудному вскармливанию

информация в МЗ

декабрь, 2024-2030 годы

МИО

23

Вовлечение волонтерских организаций, советов старейшин, отцов, матерей в деятельность по социализации детей и молодежи с ограниченными возможностями по принципу "не оставим никого без внимания", в том числе и обучающихся на дому (с особыми потребностями)

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МИО

24

Реализация проекта "Социальная и психологическая поддержка семей с детьми с инвалидностью и с ограниченными возможностями"

Служба поддержки

в течение 2022 года

МИОР, МИО

25

Проведение мероприятий по морально-психологической поддержке тяжелобольных детей в рамках акции "Армандар орындалады"

акция

в течение 2022 года

МИОР, МИО

26

Поэтапное открытие центров (отделений) медицинской социально-педагогической реабилитации для детей с особыми потребностями

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МИО

27

Обеспечение максимального охвата детей из малоимущих семей, в том числе проживающих в сельской местности, дополнительным образованием, спортивными секциями и кружками. Рассмотрение возможности их посещения на льготных условиях

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МИО МП, МКС

3. Предотвращение насилия в семье в отношении детей и женщин

Индикаторы: число зарегистрированных фактов бытового насилия в отношении женщин в 2022 году снизится на 15%, в 2023 году на 20%, в 2024 году на 24%, в 2025 году на 26%, в 2026 году на 28%, в 2027 году на 30%, в 2028 году на 35%, в 2029 году на 45%, в 2030 году на 50%; число зарегистрированных фактов насилия в отношении детей в 2022 году снизится на 15%, в 2023 году на 20%, в 2024 году на 24%, в 2025 году на 26%, в 2026 году на 28%, в 2027 году на 30%, в 2028 году на 35%, в 2029 году на 45%, в 2030 году на 50%

28

Реализация проекта "Казахстан без насилия в семье"

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МИО

29

Проведение мероприятий по профилактике бытового насилия в рамках проекта "Формирование ценностей крепкой семьи среди молодежи"

тренинги, консультации, видеоролики

в течение 2022 года

МИОР

30

Создание в каждом городе и районе центров по поддержке семьи, разрешению семейных Конфликтов и предоставлению временного проживания женщинам с детьми

центры по поддержке семьи

декабрь, 2022-2025 годы

МИОР, МТСЗН, МИО

31

Принятие мер по выполнению обязательств Казахстана в рамках Коалиции действий по противодействию гендерному насилию, экономической справедливости и правам

подготовка и направление промежуточного странового отчета в Секретариат Коалиций

декабрь, 2022-2023 годы

НКДЖСДП, МИОР, МИД, НПП "Атамекен" (по согласованию), структура "ООН -женщины" в Казахстане (по согласованию)

32

Проведение профилактических мероприятий, направленных на обеспечение прав и законных интересов жертв бытового насилия

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МВД, МП, МНВО, МИО

4. Укрепление института гендерного равенства. Расширение экономических и политических возможностей женщин

Индикаторы: доля женщин относительно мужчин, владеющих материальным активом (имущество (жилье, транспорт), ИП), к 2022 году увеличится на 4%, к 2023 году на 5%, к 2024 году на 5,5%, к 2025 году на 6,0%, к 2026 году на 6,5%, к 2027 году на 7%, к 2028 году на 8,0%, к 2029 году на 9,0%, к 2030 году на 10%; гендерный разрыв в средней заработной плате женщин относительно мужчин в 2022 году составит 24,0%, в 2023 году - 23,0%, в 2024 году - 22,7%, в 2025 году - 22,4%, в 2026 году - 22,1%, в 2027 году - 22,0%, в 2028 году - 21,5%, в 2029 году 21,3%, в 2030 году - 21,0%; доля женщин в исполнительных, представительных и судебных органах власти, государственном, квазигосударственном и корпоративном секторах на уровне принятия решений составит к 2022 году - 24,5%, к 2023 году - 25,0%, к 2024 году - 25,3%, к 2025 году - 25,5%, к 2026 году - 26,0%, к 2027 году - 27,0%, к 2028 году - 28,0%, к 2029 году - 29,0%, к 2030 году - 30%

33

Выработка подходов по внедрению гендерного бюджетирования в рамках реализации Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года

информация в НКДЖСДП

IV квартал 2022 года

МНЭ, МФ

34

Реализация пилотного проекта по апробации подходов к внедрению гендерного бюджетирования

пилотный проект, информация в НКДЖСДП

в течение 2022 года

МНЭ, МФ, МОН

35

Разработка карты гендерных нужд и потребностей в разрезе регионов, городов и районов в части занятости, доступа к базовым социальным услугам, различным мерам государственной поддержки

Карта гендерных нужд

декабрь, 2022-2025 годы

МИОР, МИО

36

Проведение социологического исследования на тему: "Гендерная политика в современном казахстанском обществе"

Аналитический отчет

IV квартал 2022 года

МИОР, КИОР (по согласованию)

37

Внесение предложений по расширению спектра гендерных показателей в системе государственной статистики

информация в НКДЖСДП

IV квартал 2022 года

БНС АСПиР

38

Проведение функционального анализа по определению уполномоченного органа в сфере гендерной политики

информация в НКДЖСДП

IV квартал 2025 года

МНЭ

39

Проведение гендерной экспертизы учебных материалов и предоставление конкретных рекомендаций и предложений по включению вопросов гендерного равенства в учебные программы

рекомендации

IV квартал 2022 года

МИОР, МОН, структура "ООН-женщины" в Казахстане (по согласованию)

     

40

Проведение целенаправленной работы по активному вовлечению частного, корпоративного, квазигосударственного сектора в реализацию программ и проектов по поддержке института семьи, развитию гендерного равенства

Совместные проекты

декабрь, 2022-2030 годы

МИОР, МТСЗН, МИО

41

Реализация совместного проекта "Содействие Казахстану в реализации Концепции семейной и гендерной политики в части обеспечения гендерного равенства и расширения прав и возможностей всех женщин и девочек в Казахстане и преодоления последствий кризиса пандемии COVID-19"

Совместный проект

декабрь, 2022-2024 годы

МИОР, структура "ООН - женщины" в Казахстане (по согласованию)

42

Реализация социальных проектов по повышению роли женщин в общественно-политической жизни страны, создание равных возможностей для самореализации

социальные проекты

декабрь, 2022-2025 годы

МИОР, МИО

43

Предоставление информационно- консультационных услуг о мерах финансовой и нефинансовой поддержки предпринимательства субъектам МСП, действующим во всех секторах экономики, в том числе женщинам-предпринимателям

информация в МИОР

декабрь, 2022-2025 годы

МНЭ, НПП "Атамекен" (по согласованию)

44

Представление информации о назначении женщин и мужчин на руководящие должности в государственном, квазигосударственном и корпоративном секторах

информация в НКДЖСДП

декабрь, 2022-2030 годы

МИОР, АДГС, БНС АСПиР

5. Продвижение гендерного просвещения и расширение участия женщин в обеспечении мира и безопасности

Индикатор: доля женщин в обеспечении мира и безопасности составит к 2022 году - 7,0%, к 2023 году - 8,0%, к 2024 году - 8,2%, к 2025 году - 8,3%, к 2026 году - 8,4%, к 2027 году - 8,5%, к 2028 году - 9,0%, к 2029 году - 9,5%, к 2030 году - 10,0%.

45

Проведение тематических занятий, семинаров- тренингов по вопросам реализации гендерной политики в рамках системы обучения государственных служащих

утвержденные графики обучения

декабрь, 2022-2030 годы

АДГС, АТУ (по согласованию), ЦГО, МИО

46

Проведение тематических театральных постановок по вопросам реализации гендерной политики

информация в МИОР

декабрь, 2023-2030 годы

МКС

47

Подготовка и направление женщин в сектор обеспечения безопасности миротворческой миссии ООН

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МО, МИД

48

Представление аналитической информации о количестве женщин, работающих и несущих службу в сфере обороны и безопасности, судов и правопорядка, а также назначении женщин на руководящие должности

информация в МИОР

декабрь, 2022-2030 годы

МО, МВД, ГП, ВС (по согласованию)

      Расшифровка аббревиатур:

НКДЖСДП

-

Национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан

МИОР

-

Министерство информации и общественного развития Республики Казахстан

ГП

-

Генеральная Прокуратура Республики Казахстан

ООН

-

Организация Объединенных Наций

М3

-

Министерство здравоохранения Республики Казахстан

МТСЗН

-

Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

ВС

-

Верховный Суд Республики Казахстан

МИО

-

местные исполнительные органы

МО

-

Министерство обороны Республики Казахстан

МФ

-

Министерство финансов Республики Казахстан

КИОР

-

Казахстанский институт общественного развития "Рухани жаңгыру"

МКС

-

Министерство культуры и спорта Республики Казахстан

АДГС

-

Агентство Республики Казахстан по делам государственной службы

АГУ

-

Академия государственного управления при Президенте Республики Казахстан

ЦГО

-

центральные государственные органы

РК

-

Республика Казахстан

БНС
АСПиР

-

Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан

МИД

-

Министерство иностранных дел Республики Казахстан

МНЭ

-

Министерство национальной экономики Республики Казахстан

МВД

-

Министерство внутренних дел Республики Казахстан

HПП

-

Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен"

НПО

-

неправительственные организации

ЮНФПА

-

Фонд ООН в области народонаселения

МП

-

Министерство просвещения Республики Казахстан

МНВО

-

Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан

     

Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 6 желтоқсандағы № 384 Жарлығы.

      Қоғам өмірінің барлық салаларында гендерлік теңдік қағидаттарын іске асыру мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасының Үкіметі үш ай мерзімде Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын (бұдан әрі - Жоспар) әзірлесін және бекітсін.

      3. Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар мен ұйымдар Жоспарды іске асыру бойынша шаралар қабылдасын.

      4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

      5. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Президенті
Н. Назарбаев

  Қазақстан Республикасы
Президентінің
2016 жылғы 6 желтоқсандағы
№ 384 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

      Ескерту. Тұжырымдама жаңа редакцияда – ҚР Президентінің 01.04.2022 № 853 Жарлығымен.

      Мазмұны

      1-бөлім. Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасының паспорты

      2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

      2.1. Отбасылық саясат саласындағы қол жеткізілген нәтижелер мен проблемалар

      2.2. Гендерлік саясат саласындағы қол жеткізілген нәтижелер мен проблемалар

      3-бөлім. Халықаралық тәжірибені шолу

      4-бөлім. Қазақстан Республикасындағы отбасылық және гендерлік саясатты дамытудың пайымы

      5-бөлім. Қазақстан Республикасындағы отбасылық және гендерлік саясатты дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      6-бөлім. Нысаналы индикаторлар мен күтілетін нәтижелер

      7-бөлім. Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары

1-бөлім. Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасының паспорты

      Ескерту. 1-бөлімге өзгеріс енгізілді – ҚР Президентінің 13.04.2023 № 195 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Жарлығымен.

Тұжырымдама атауы

Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама)

Әзірлеу үшін негіздер

Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 659 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2021 жылғы 1 қыркүйектегі "Халық бірлігі және жүйелі реформалар - ел өркендеуінің берік негізі" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының 82-тармағы;
"Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын бекіту және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 26 ақпандағы № 521 Жарлығы;
"Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 26 ақпандағы № 99 қаулысы

Тұжырымдаманы әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар

Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі
Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы;
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі;
Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі
Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі;
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі;
Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі;
Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі;
Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі;
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының және облыстардың әкімдіктері
ОАМ – Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі
ҒЖБМ – Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі

Іске асыру мерзімдері

2022 - 2030 жылдар

2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

2.1 Отбасылық саясат саласындағы қол жеткізілген нәтижелер мен проблемалар

      Ескерту. 2.1-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Президентінің 15.09.2022 № 1013 Жарлығымен.

      Мемлекеттік отбасылық саясат Қазақстанның әлеуметтік саясатының құрамдас бөлігі болып табылады және отбасының өмір сүру жағдайын жақсартуға мен сапасын арттыруға бағытталған ұйымдастырушылық, экономикалық құқықтық, ғылыми, ақпараттық және кадрлық қамтамасыз ету қағидаттары, бағалаулары және шаралары жүйесін білдіреді.

      Отбасыларды қолдау, нығайту және қорғау, отбасылар мен олардың мүшелерінің физикалық, зияткерлік, рухани, адамгершілік дамуына ықпал ететін қажетті жағдайлар жасау, ананы, әкені және баланы қорғау мемлекеттік отбасылық саясаттың мақсаттары болып табылады.

      Отбасы институтын және отбасы құндылықтарын нығайту

      Мәдени құндылықтарды, дәстүрлерді, руханиятты сақтау, өскелең ұрпақты тәрбиелеу және отбасы мәртебесін нығайту жөніндегі ұлттық мемлекеттік міндетті іске асыру мақсатында Қазақстанда Отбасы күні белгіленді. 2014 жылдан бастап жыл сайын "Мерейлі отбасы" ұлттық конкурсы (бұдан әрі – конкурс) өткізіледі, ол адамгершілік құндылықтарды жаңғыртуға және отбасы мен некенің (ерлі-зайыптылықтың) жағымды бейнесін дәріптеуге, отбасы мәртебесін арттыруға бағытталған. Өткен жылдар ішінде конкурсқа Қазақстанның барлық өңірінен 18 мыңнан астам отбасы қатысты.

      2021 жылы конкурс өткізу қағидаларына өзгерістер енгізілді. Жаңа қағидалар шеңберінде тек отбасылардың өздері ғана емес, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет ұйымдары, еңбек ұжымдары, өнеркәсіп кәсіпорындары, үкіметтік емес ұйымдар (бұдан әрі – ҮЕҰ) және басқа да заңды тұлғалар конкурсқа қатысуға өтініштер тапсырады.

      Енгізілген өзгерістердің арқасында өңірлік деңгейде жеңімпаз атанған 17 отбасының барлығына конкурс лауреаттары атағы берілетін болады.

      Отбасылық саясат саласындағы уәкілетті орган айқындалды.

      Қазақстандағы отбасы жағдайының перспективалары мен даму бағыттарын айқындайтын жан-жақты зерттеулер жүргізу мақсатында "Қазақстандық қоғамдық даму институты" ҰАҚ құрылымында отбасы институтын зерттеу орталығы құрылды. Орталық "Қазақстандық отбасылар", "Қазақстан Республикасындағы тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрес туралы" ұлттық баяндамалар дайындады, қазақстандық көп балалы отбасылардың, ауылдық жерде тұратын отбасылардың жағдайы мен дамуын, ажырасулар мен олардың салдарын, ата-ана болу үлгілерін және басқаларын зерделеу бойынша зерттеулер жүргізді.

      Жыл сайын республика бойынша мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс және гранттық қаржыландыру шеңберінде үкіметтік емес ұйымдар отбасылық саясат саласында 100-ден астам әлеуметтік жобаны іске асыруда.

      Өңірлерде отбасылардың әлеуметтік әріптестігін жандандыру және оқытуды ұйымдастыру мақсатында отбасылық аула клубтары мен отбасылық байланыс клубтары жұмыс істейді. Отбасылық аула клубтарында білім беру, психологиялық, бос уақытты өткізу қызметтері ұсынылады, балалар мен жасөспірімдерге арналған үйірмелер ашылды.

      Білім беру жүйесінде оқушыларды адамгершілік және патриоттық тұрғыда тәрбиелеуге қатысатын әкелердің қоғамдық бірлестіктері дами бастады.

      Қазақстандықтардың көпшілігі үшін отбасы маңызды құндылық болып табылады, олар балаларымен барынша көп уақыт өткізуге ұмтылады. Мәселен, "Отбасылық-демографиялық саясат" сауалнамасының деректері бойынша
ата-аналардың 50,3 %-ы тұрақты түрде балалардың қасында, 32,7 %-ы әрбір күнді бірге өткізуге тырысады, 8,3 %-ы әр демалыс және мереке күндерін бірге өткізеді және тек 0,4 %-ы бос уақытын ешқашан балаларымен өткізбейді. Балалардың көпшілігі ата-аналарымен өздерінің қызығушылықтарын талқылайды (88,3 %), балалардың көп бөлігі өзінің отбасымен араласқанды ұнатады (85,2 %) және олардың тек 2,3 %-ы туған-туыстарымен өзара түсініспеушілік жоқ екендігін айтты.

      Азаматтардың көпшілігі балаларға үлкендерді құрметтеу (61,3 %), еңбекқорлық (61,0 %), өзін-өзі құрметтеу (43,0 %), өзіне деген сенімділік (37,6 %) және әділдік (29,5 %) сияқты құндылықтарды дарытуға ұмтылады. Бұдан әрі өзін-өзі дамыту (20,1 %), рухани өсу (19,1 %), патриотизм (16,5 %), басқа адамдарға көмектесу (11,7 %), қиын жағдайларға бейімделе алу (11,5 %), даралық (9,5 %) сияқты құндылықтар бар.

      Қазақстан қоғамында отбасы институтының маңыздылығына қарамастан, ажырасулар және некесіз бала туу үрдісі ұлғаюда. Шамамен әрбір үшінші неке бұзылуда. Кәмелеттік жасқа толмаған балалары бар ерлі-зайыптылардың ажырасу үлесі ұлғайды. 2016 жылы 141,7 мың некенің 51,9 мыңы ажырасса (36,7 %), 2020 жылы 128,8 мың некенің 48,0 мыңы ажырасқан (37,2 %). Алайда, пандемия кезінде ажырасулардың азайғаны байқалады. Айталық, 2020 жылдың қорытындысы бойынша тіркелген некелер санына ажырасқан некелердің үлесі 37,2 %-ды құрады, ал 2019 жылдың соңында бұл көрсеткіш 42,8 %-ға тең болған еді.

      2019 жылы ажырасу коэффициенті 2016 жылмен салыстырғанда 2,92-ден 3,23-ке дейін өсті, 2020 жылы осы коэффициенттің төмендегені байқалады (2,56). Өңірлік бөліністе 2020 жылы ажырасудың жалпы коэффициенті бойынша Павлодар облысы мен Нұр-Сұлтан қаласы бірінші орында: әрбір мың тұрғынға 3,6 ажырасқан жұп. Екінші орында – Солтүстік Қазақстан облысы (3,55), үшінші орында – Қарағанды облысы (3,33). Ажырасудың ең төмен коэффициенті Түркістан облысында (1,31), Шымкент қаласында (1,87) және Маңғыстау облысында (1,96) байқалады.

      Отбасылық қатынастар саласындағы зерттеулер отбасының дағдарыссыз дамуы іс жүзінде мүмкін емес екенін көрсетеді, алайда бұл әрдайым некенің бұзылуына алып келмейді, өйткені некенің бұзылуына әртүрлі себептер негіз болуы мүмкін, бірақ әрбір ерлі-зайыпты жұп үшін олар жеке-дара. Респонденттер жауаптарының деректері көрсеткендей, ажырасулардың неғұрлым көп таралған себебі: ерлі-зайыптылардың опасыздығы не екінші отбасының пайда болуы, келесі жиі болатын жағдай – туған-туыстардың отбасылық өмірге араласуы. Сонымен қатар, ұдайы қайталанатын үйдегі зорлық-зомбылық, маскүнемдік, қызғаныш ажырасудың себептері ретінде жиі көрсетіледі, содан кейін материалдық себептер: жұмыссыздық, қаражаттың жетіспеушілігі және тұрғын үй проблемалары көрсетіледі.

      Ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылар жиі ажырасады және олардың үлесі 34,9 %-ды құрады. Екі және одан да көп ортақ балалары бар жұптар арасындағы ажырасу үлесі – 33,3 %, бір ортақ баласы бар – 31,8 %. Деректердегі айырмашылық аз ғана болғандықтан, балалардың болуы қазақстандықтарда ажырасу үшін тежеуші фактор болып табылмайды деген тұжырым жасауға болады.

      "Қазақстандық отбасылар – 2020" ұлттық баяндамасының деректеріне сәйкес қазақстандықтардың пікірінше отбасындағы зорлық-зомбылық жағдайлары (43,2 %), ерлі-зайыптылардың бірінің маскүнемдігі, нашақорлығы проблемалары (39,7 %), ерлі-зайыптылардың опасыздығы (35,85 %) ажырасуларды ақтаудың себебі бола алады. Сондай-ақ әрбір бесінші респондент ерлі-зайыптылардың біреуінің құмар ойындарға деген құштарлығы сияқты себепті атады. Респонденттердің көп бөлігі (14,7 %) ажырасуды ақтауға болмайды деп санайды. Сондай-ақ махаббат пен түсіністіктің болмауы (13,5 %); балалардың болмауы (12,1 %) ажырасуды ақтайтын себептер бола алады. Респонденттердің пікірінше, ажырасудың ең маңызды салдары балалары бар жалғызбасты отбасылардың өсуі (75,5 %) болып табылады. Сондай-ақ жағымсыз салдарлардың арасында ерлі-зайыптылардың біреуінің депрессиясы (17,5 %), ажырасқан ерлі-зайыптылардың маскүнемдігі (14,8 %), ажырасқаннан кейін әйелдің өмір сүру деңгейінің төмендеуі (11,1 %), суицидтер (10,8 %), бала туудың төмендеуі (6,3 %) атап өтілді.

      Толық емес отбасылар саны артуда. 1999 жылмен салыстырғанда 2009 жылы олардың үлесі 6,8 %-ға артқан. Олардың ішінде 400 мыңнан астам әйел 700 мыңнан астам баланы, ал 60 мыңнан астам ер адам 300 мыңнан астам баланы тәрбиелеуде (15,1 % бала анасымен ғана, 6,4 % бала әкесімен ғана тұрып жатыр). Демек әрбір 5-ші бала тек бір ата-анасы бар отбасында өмір сүруде.

      Ер адамдардың гендерлік жағдайдағы еркіндігі әкелердің бала тәрбиесіне аз қатысуына және баланы асырау үшін алимент төлеуде проблема тудырады. Талап арыздар бойынша кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға алимент өндіріп алу туралы азаматтық істердің саны 2016 жылғы 7117-ден 2020 жылы 6228-ге дейін төмендеген. Бұйрықтық іс жүргізу істері бойынша кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға алимент өндіріп алу туралы азаматтық істердің саны да 2016 жылғы 40192-ден 2020 жылы 36653-ке дейін төмендеді. Бұл ретте проблемалық алименттер бойынша жағдайлар саны 9,8 %-ға өсті.

      Жаппай сауалнама деректері ерлердің балаларымен өзара қарым-қатынасқа қатысуының айтарлықтай төмен деңгейін көрсетіп отыр. Мәселен, "Отбасылық-демографиялық саясат" (2021) зерттеуінің деректері бойынша көбінесе аналары балалармен бірге уақыт өткізеді, олармен айналысады және серуендейді (38,15 %) не әкесі мен анасы бірге қатысады (40,2 %), әкелері баласымен өз бетінше аз қарым-қатынас жасайды (2,1 %).

      Кейбір этникалық топтар өкілдері арасында белгілі бір деңгейде "азаматтық" және туысқандық некелер орын алуда, ерлер мен әйелдер жұптарын азаматтық хал актілерін тіркеу органдарында емес, діни бірлестіктерде тіркеу жағдайлары жиіледі. Бұл ретте отбасылық құндылықтарға сәйкес келмейтін, әйелдердің отбасындағы қазіргі кездегі жағдайына, оның әлеуметтік белсенділігі мен жұмысбастылығына қайшы келетін жайттар дәріптелуде. Уақыт өте келе осындай отбасыларда некенің бұзылуына әкеп соқтыратын жанжалдар болып жатады. Ажырасудың төрттен бір бөлігі (24,1 %) этносаралық некеге тиесілі екенін атап өткен жөн, бұл мәдениетаралық өзара іс-қимылда проблема бар екендігін көрсетеді.

      Қыз алып қашу және оларды күштеп тұрмысқа беру оқиғалары орын алуда, бұл құқықтық және зайырлы мемлекетте қылмыс болып табылады.

      Проблемалар:

      Отбасын жоспарлаудың болмауы және ата-ана болуға саналы түрде қарамау болашақта отбасы мен оның мүшелері үшін жағымсыз салдарға алып келуі мүмкін.

      Әкелердің тәрбие беру процесіне жеткілікті қатыспауы оны балаға әкенің көңіл бөлмеуі мен бірге демалыс күндерін өткізбеулерінен көрінеді.

      Ажырасулардың өсу үрдісі байқалады, бұл ретте балалардың болуы, әдетте, қазақстандықтардың ажырасуы үшін тежеуші фактор болып табылмайды.

      Отбасыларды мемлекеттік әлеуметтік қолдау

      Балалы отбасыларды мемлекеттік қолдау бірінші кезекте әлеуметтік жәрдемақылар, төлемдер және көрсетілетін қызметтер арқылы жүзеге асырылады. Әлеуметтік төлемдер ұсыну жүйесі баланың тууына және бір жасқа толғанға дейін бала күтіміне, мүгедектігі бар баланы тәрбиелеушілерге, көп балалы аналар мен отбасыларға арналған жәрдемақыны қамтиды.

      2008 жылы жүктілігіне және босануына, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуына, сондай-ақ бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты табысынан айырылу жағдайларына міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінен әлеуметтік төлемдер енгізілген.

      Отбасы міндеттерін еңбек қызметімен ұштастыру мүмкіндіктерін жасау мақсатында еңбек заңнамасында ата-аналардың икемді жұмыс түрлері мен бала күтімі бойынша демалыс алуға құқықтары туралы нормалар бекітілген. Сонымен қатар, әйелдердің, жүкті әйелдердің және баласы (балалары) бар әйелдердің еңбегін реттеу ерекшеліктерін бекітетін нормалар да бар.

      "Арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы" 2008 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Заңы өмірлік қиын жағдайға ұшыраған адамдар мен отбасыларға көрсетілетін қызметтер ауқымын кеңейуге мүмкіндік берді.

      Жетім балалар және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар; қадағалаусыз қалған, оның ішінде девиантты мінез-құлықты кәмелетке толмағандар; арнаулы білім беру ұйымдарындағы, ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарындағы кәмелетке толмағандар; туғаннан үш жасқа дейінгі ерте психофизикалық даму мүмкіндіктері шектеулі балалар; бірінші және екінші топтағы мүгедектігі бар адамдар; әлеуметтік маңызы бар аурулардың және айналадағылар үшін қауіп төндіретін аурулардың салдарынан тыныс- тіршілігі шектелген адамдар; жалғыз тұратын қарттар; тұрмыстық зорлық-зомбылық және адам саудасының құрбандары; белгілі бір тұрғылықты жері жоқ және бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдар; пробация қызметінің есебінде тұрған адамдар арнаулы әлеуметтік қызметтердің кепілдік берілген көлеміне қол жеткізеді.

      Жұмыс істейтін әйелдердің зейнетақы жинақтарының барабар мөлшерін қамтамасыз ету мақсатында бала күтімі жөніндегі әлеуметтік төлемдерді алушыларға 2014 жылдан бастап міндетті зейнетақы жарналарын субсидиялау қосымша көзделген.

      2020 жылы Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне жүкті әйелдерге, 3 жасқа дейінгі баласы (балалары) бар ата-аналардың біріне (бала асырап алушыға), сондай-ақ отбасының науқас мүшесіне күтімді жүзеге асыратын қызметкерге толық емес жұмыс күнін беруді көздейтін өзгерістер қабылданды.

      Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарын трансформациялау үшін нормативтік база құру бойынша жұмыс жүргізілді.

      Балалардың отбасында тәрбиеленуіне жәрдем көрсету, бала асырап алушылар мен тәрбиелеушілерді материалдық ынталандыру мақсатында жетім балаларды асырап алушы азаматтарға біржолғы төлемдер, жетім баланы немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы күтіп-бағу үшін қорғаншыларға немесе қамқоршыларға арналған жәрдемақы, патронаттық тәрбиелеушілерге төлемдер беріледі.

      Мемлекет қабылдап жатқан ана мен баланы әлеуметтік қолдау шараларының тиімділігін жағымды статистика растап отыр. Мәселен, 2016 жылмен салыстырғанда бала туу 6,5 %-ға өсті, егер 2016 жылы 400,7 мың бала дүниеге келсе, 2020 жылы 426,8 мың бала туған. Сондай-ақ бала туудың жиынтық коэффициентінің жыл сайынғы өсуі байқалады (бала туу жасындағы 1 әйелге шаққандағы балалар саны). Егер 2016 жылы республика бойынша ол 2,77-ді құраса, 2020 жылы ол 3,13-ке дейін өсті.

      Сәби өлімі 1,1 есеге азайды (1000 туылғанға шаққанда 2016 жылғы 8,59-дан 2020 жылы 7,77-ге дейін). Қала/ауыл бөлінісінде 1000 туылғанға шаққандағы сәби өлім-жітімінің коэффициенті тиісінше 8,43-ті және 6,84-ті құрайды.

      2020 жылы бала тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақыны 430 686 әйел (2016 жылы – 438,1 мың әйел) алды, тағайындалған жәрдемақы мөлшері 175 мың теңгені құрады (2016 жылы – 88,8 мың теңге).

      2020 жылы бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты табысынан айырылу жағдайына Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан 317,3 мың әйел төлем алды, бұл 2016 жылмен салыстырғанда 1,5 есеге артық (2016 жылы 211,5 мың). Төлемнің орташа мөлшері 32 мың теңгені құрайды.

      2018 жылдан бастап мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек (бұдан әрі – АӘК) алушылардың өсу қарқыны байқалады. Мәселен, 2016 жылы АӘК-ті 28,8 мың адам алса, 2018 жылы 571,6 мың адам АӘК алды. 2020 жылдың қорытындысы бойынша АӘК алушылар саны 936,2 мың адамды құрады. Сондай-ақ төленетін жәрдемақылардың орташа айлық мөлшері 2016 жылғы 2,4 мың теңгеден 2020 жылы 6,6 мың теңгеге дейін өсті.

      Қазіргі уақытта мемлекет аз қамтылған отбасылардан шыққан балаларға қатысты мектепте тегін тамақтандырумен және тегін мектеп формасымен қамтамасыз етуді ұйымдастыруда. Аз қамтылған отбасылардан шыққан балаларға кепілдендірілген әлеуметтік пакет тағайындалған атаулы әлеуметтік көмекке қосымша ұсынылады және 1 жастан 6 жасқа дейінгі жастағы балаларды азық-түлік жиынтығымен және тұрмыстық химия тауарлары жиынтығымен, сондай-ақ мектеп жасындағы балалар үшін мектептерде тегін ыстық тамақпен, мектепке және одан кері тегін жол жүрумен, сондай-ақ мектеп формасы мен керек-жарақтарымен қамтамасыз етуді көздейді.

      2020 жылы кепілдендірілген әлеуметтік пакетті 435,2 мың бала алды.

      Мүгедектігі бар балаларды тәрбиелеп отырған ата-аналарға, қамқоршыларға төленетін жәрдемақы мөлшері 2020 жылы 45 736 теңгені (1,4 ең төменгі күнкөріс деңгейі) құрады.

      2020 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік жәрдемақы алатын, бірге тұратын 4 және одан да көп кәмелетке толмаған балалары бар көп балалы отбасылардың саны 392 433 адамды құрады (2016 жылы 248 380).

      Қазақстандық ауылдық отбасыларды толғандыратын негізгі проблемалар ретінде материалдық проблемаларды (50,1 %), тұрғын үй-тұрмыстық жағдайларды (31,7 %), жұмысқа орналастыру проблемаларын (14,6 %) және медициналық қызмет көрсетудің қол жетімсіздігін (8,3 %) атап өтуге болады. Өңірлік бөліністе мынадай ерекшеліктер байқалады: материалдық проблемалардың өзектілігін басқаларға қарағанда Маңғыстау (71,2 %), Түркістан (68,2 %), Батыс Қазақстан (66,0 %) және Қостанай(64,2 %) облыстарының ауыл тұрғындары жиірек көрсетті. Тұрғын үй-тұрмыстық жағдайлар Жамбыл (48,0 %) және Маңғыстау (52,5 %) облыстарында әрбір екінші респондентті алаңдатады. Атырау облысындағы респонденттердің (36,4 %) жауаптарында медициналық қызмет көрсетудің қолжетімсіздігі басқаларға қарағанда жиі кездеседі. Жұмысқа тұру проблемаларын негізгі проблема ретінде Атырау (36,4 %), Қызылорда (22,4 %), Жамбыл (18,0 %), Түркістан (18,4 %), Шығыс Қазақстан (20,0 %) және Ақмола (17,6 %) облыстарының ауыл тұрғындары атап көрсетті

      Проблемалар:

      Жұмыс істейтін жалғыз басты ата-аналардың мүдделерін ескеретін еңбек режимін реттеудің тиімді тетіктерінің болмауы.

      Өмірлік қиын жағдайға тап болған отбасылармен жұмыс істеу бойынша профилактикалық шаралар жеткілікті дамымаған. Осылайша, отбасымен жұмыс негізінен өмірлік қиын жағдайдың туындау фактісі бойынша жүргізіледі.

      Ерлер мен әйелдердің репродуктивті денсаулығын сақтау үшін жағдай жасау

      2016 жылмен салыстырғанда әйелдер консультациялары мен акушерлік-гинекологиялық кабинеттері бар ұйымдардың саны 2020 жылы 14 %-ға өсті. Босанғанға дейінгі қызмет көрсетуді пайдаланатын жүкті әйелдер үлесі жалпы ел бойынша 2019 жылы 87,4 %-ды құрады, бұл 2016 жылмен салыстырғанда 5,8 %-ға көп. Білікті медицина персоналы қабылдайтын босанудың үлесі 99,4 %-ды құрады. Бұл көрсеткіш даму деңгейі өте жоғары елдерге тән. "Қазақстандағы ақы төленетін бала тууға байланысты демалыс" көрсеткіші бойынша Қазақстан әлемде 26-орында тұр.

      2020 жылы республикада әйелдердің бедеулік ауруының 16 187 жағдайы, ерлер арасында 1 372 жағдай тіркелді. Некеге тұрғандардың 16 %-ға жуығы ұрпақ сүйе алмайды, бұған ерлер де, әйелдер де бірдей жауапты. Ерлердің өз денсаулығына немқұрайлы қарауы, зиянды әдеттерге үйір болуы, өндірісте тәуекелге бел бууға бейімдігі экономикалық белсенді жаста созылмалы ауруларға шалдығуға және өлімге әкеледі.

      2020 жылы Мемлекет басшысы өзінің "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауында отбасылардың бала сүйе алмайтын отбасылық-демографиялық жағдайын қатты алаңдаушылық тудыратын мәселелердің бірі деп атады. Бұл проблеманы шешу үшін Үкіметке 2021 жылдан бастап ЭКҰ-ға квоталарды 7 есеге ұлғайта отырып, "Аңсаған сәби" арнайы бағдарламасын іске қосу тапсырылды, оған республикалық бюджеттен 6 млрд теңгеден астам қаражат бөлінді.

      2021 жылы "Аңсаған сәби" бағдарламасы аясында 7000 әйелге ЭКҰ жүргізілді, 3 000-ға жуық жүкті әйел есепке тұрды, 360-қа жуық, оның ішінде 181 әйел және 179 ер жынысты бала дүниеге келді.

      Жүктілікті жасанды үзудің тіркелген жағдайларының 2016 жылғы репродуктивті жастағы 1000 әйелге шаққанда 17,3 жағдайдан 2020 жылы 15,7-ге дейін төмендегені байқалады. Контрацептивтерді пайдаланатын әйелдер саны 2016 жылмен салыстырғанда 10,3 %-ға өскен. Жүктілікті жасанды үзу жағдайларының ең көп саны Солтүстік Қазақстан (23,5), Маңғыстау (22), Павлодар (21,8), Шығыс Қазақстан (20,8) және Қарағанды (19,8) облыстарында байқалады.

      Ерте жастан некеге тұру, жасөспірімдердің жүкті болуы, ерте жастан жүктілікті жасанды үзу жағдайлары бойынша проблемалар бар. Қазақстанда екі миллионнан астам 18 жасқа дейінгі жасөспірім қыздар мен бойжеткен қыздар тұрады, бұл республикадағы барлық әйел тұрғындардың бесінші бөлігі. Ерте жастағы некенің орташа саны жылына 1000 жағдайды құрайды, ерте жүктіліктің саны жылына 4,3 мың тіркелген жағдайды құрайды. 15 жастан 18 жасқа дейінгі жас тобындағы жүктілікті жасанды үзу жағдайларының саны айтарлықтай жоғары болып қалуда және жылына жүктілікті жасанды үзудің шамамен 2 мың жағдайын немесе 18 жасқа дейінгі жасөспірім-қыздар мен қыздардың жалпы санының 0,1 %-ын құрайды. 2020 жылдың қорытындысы бойынша ерте жаста некеге тұрудың ең көп саны Алматы (141 жағдай), Шығыс Қазақстан (96 жағдай), Жамбыл (91 жағдай) және Қарағанды (83 жағдай) облыстарында байқалады.

      Талдамалық есепке сәйкес "Ерте жастағы некелесу" әлеуметтанулық зерттеуінің қорытындылары бойынша ерте тұрмысқа шығу және жыныстық өмірдің ерте басталуы әйел үшін ауыр зардаптарға әкеледі, бұл әйелдің денсаулығы мен өмірінің сапасына әсер етеді. Жасөспірім жаста тұрмысқа шыққан қыз көбінесе алғашқы ерте жүктіліктен және кейінгі жүктілік пен босану арасындағы үзілістердің қысқа болуынан туындаған денсаулығына қатысты әртүрлі проблемаларға тап болады.

      Соңғы жылдары ақпараттық-консультациялық қолдау арқылы жасөспірімдер мен жастар арасында қауіпсіз репродуктивтік мінез-құлықты қалыптастыру саласында прогреске қол жеткізілді. 2016 жылдан басталған кезең үшін жасөспірімдер мен жастарға арналған жастар денсаулық орталықтарының саны 1,5 есеге, 2016 жылғы 80-нен 2020 жылы 128-ге дейін өсті.

      2020 жылы COVID-19 пандемиясы репродуктивті денсаулықты қорғауға әсер етті. Пандемия тарала бастағаннан кейін әйелдердің 80 %-дан астамы репродуктивті денсаулығын сақтау (ананы қорғау, отбасын жоспарлау) қызметтерінің көмегіне жүгінген жоқ, олардың ішінде 5,9 %-ы ана болуды қорғау, 5,4 %-ы отбасын жоспарлау жөніндегі қызметтерді және 3,8 %-ы психологиялық қолдау алу кезінде қиындықтарға тап болған.

      Пандемияның салдары ана өлімінің өсуіне де әсер етті. Егер 2016 жылы бұл көрсеткіш 100 000 тірі туылғанға шаққанда 12,7 болса, 2019 жылы ол 13,7-ге жетті. 2020 жылы 100 000 тірі туылғанға шаққанда 36,5 жағдайға дейін күрт өсті.

      Ана болуды қорғау қызметтерін алу кезінде қала әйелдерінің 11,1 %-ы және ауылдық жерде тұратын әйелдердің 7,6 %-ы; 25-34 жастағы (10,2 %) қала әйелдері (6,1 %) арасында отбасын жоспарлау бойынша қызметтерді алу кезінде проблемаларға тап болған.

      Жүкті әйелдерге және жаңа туған нәрестелері бар аналарға көмек көрсету мақсатында ауыр және өте ауыр жағдайдағы жүкті әйелдерге күнделікті мониторингті жүзеге асыратын "Ахуалдық акушерлік орталық" ұйымдастырылды, "Жүкті әйелдердегі COVID-19" диагностикасы мен емдеудің клиникалық хаттамасы және "COVID-19 пандемиясы кезінде жүкті әйелдер мен балаларға медициналық көмек көрсету тәртібі туралы" әдістемелік ұсынымдар әзірленді.

      Қол жеткізілген табыстармен қатар жоғары гендерлік алшақтықтар мен теңгерімсіздіктер тіркелетін проблемалар өзектілігін сақтауда. Ерлердің өмір сүру ұзақтығы әйелдердің өмір сүру ұзақтығынан әлі де болса төмен. 2020 жылы әйелдердің күтілетін өмір сүру ұзақтығының көрсеткіші 75,5 жасты, ерлер үшін 67,1 жасты құрады. Гендерлік алшақтық 8,4 жылды құрайды. Күтілетін өмір сүру ұзақтығында гендерлік алшақтықты сақтауға ықпал ететін себептердің арасында ерлер денсаулығын дамытуға отандық денсаулық сақтаудың дербес кластері ретінде тиісті көңіл бөлінбегені байқалады. Өндірісте ерлердің жарақат алуы жоғары болуда. Ерлердің өндірісте жарақат алу деңгейі әйелдердің жарақат алуынан 4 есе жоғары. Қауіпсіздік талаптарына жауап бермейтін жабдықтарда жұмыс істейтін ерлердің үлесі 2016 жылмен салыстырғанда 6,6 есе өсті. Психологиялық көмекке жүгінудің әлсіз дамыған практикалары аясында ерлердің мінез-құлық модельдеріне қойылатын шамадан тыс талаптар ерлердің әйелдерге қарағанда 5 есе жиі суицид жасайтындығына әкеп соғады.

      Проблемалар:

      Жасөспірімдерді қоса алғанда, ерлер мен әйелдердің, әсіресе ауылдық жерлерде, репродуктивті денсаулықты қорғау жөніндегі мамандар көрсететін қызметтермен жеткіліксіз қамтылуы.

      Өзінің репродуктивті денсаулығын қорғау мәселелеріне халықтың жеткіліксіз тартылуы.

      Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл

      Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасында белгілі бір жетістікке қол жеткізілді. 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстанда "Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қолданысқа енгізілді.

      Ішкі істер органдары жүйесінде әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі бөлімше құрылды (1999 жылы), ол полиция қызметтерінің жұмысын үйлестіреді, сондай-ақ жәбірленушілерді қорғау жөнінде шаралар қабылдануда.

      Мемлекет басшысының 2021 жылғы 25 ақпанда Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің отырысында берген тапсырмасын орындау үшін әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі инспекторлардың саны 2 есеге ұлғайтылды (129 бірлік енгізілді) және талап етілетін тиесілік нормаларына дейін жеткізілді (барлығы 248 бірлік).

      Енді олар әрбір қалалық және аудандық полиция бөлімшесінде бар, олардың қызметі әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылық фактілеріне жедел ден қоюға бағытталатын болады.

      Қазақстанның барлық өңірінде 36 дағдарыс орталығы жұмыс істеуде (олардың 31-інде баспаналар бар), ал 2006 жылы 10 өңірде 24 орталық қана жұмыс істеген болатын, оларда зорлық-зомбылық құрбандарына арнаулы әлеуметтік қызметтердің кепілдік берілген көлемі көрсетілді. 2020 жылы зорлық-зомбылық мәселелері бойынша жүгінгендердің саны 3 544 адамды құрады.

      Жыл сайын барлық өңірде "Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күн" ақпараттық-ағарту акциясы жүргізіледі.

      Отбасыларды қолдаудың ресурстық орталықтарының қызметі ұйымдастырылды. Өңірлерде 31 "Жанұя", "Бақытты отбасы" және т.б. отбасыларды қолдау орталығы жұмыс істейді. Орталықтар өмірлік қиын жағдайға тап болған әрбір отбасына психологиялық, әлеуметтік, құқықтық және басқа да қажетті көмек, сондай-ақ отбасы институтын дамытуға жан-жақты қолдау көрсетеді.

      "Nur Otan" партиясының 2025 жылға дейінгі "Өзгерістер жолы: әр азаматқа лайықты өмір!" сайлауды бағдарламасының шеңберінде отбасын қолдау, отбасылық жанжалдарды шешу және балалары бар әйелдерге уақытша тұруды ұсыну бойынша 234 орталық құру жоспарлануда.

      2020 жылдың қорытындысы бойынша елімізде отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласында жасалып тіркелген қылмыстық құқық бұзушылықтардың 2018 жылғы 919-дан 2020 жылы 1072 жағдайға дейін болмашы өсуі байқалады. Сондай-ақ ІІМ Тергеу департаментінің деректері бойынша 2020 жылғы
наурыз − маусым аралығында тұрмыстық зорлық-зомбылықтың 2019 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 41,7 %-ға өсуі тіркелді. COVID-19 пандемиясының таралуы отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықтардың өсуіне әсер еткенін атап өткен жөн, бұл осы салаға жұртшылықтың назарын аударды. COVID-19 пандемиясына байланысты карантин кезеңінде зорлық-зомбылық құрбандары үшін барлық өңірлерде әкімдіктер уақытша бейімдеу үшін қонақ үй қорынан резерв (200-ден астам орын) құрды.

      Осы салада тіркелген қылмыстық құқық бұзушылықтардың ең көп саны Шығыс Қазақстан (161 жағдай), Алматы (125 жағдай), Қарағанды (118 жағдай) және Павлодар (98 жағдай) облыстарында байқалады.

      2020 жылы 78 мыңға жуық қорғау нұсқамасы шығарылды (2019 ж.− 73541). 10 мыңға жуық құқық бұзушының мінез-құлқына ерекше талаптар белгіленген (2019 ж. − 7712).

      Қазақстандық қоғамдық даму институтының 2021 жылғы жүргізген сауалнамасының деректері бойынша қазақстандықтардың 26,5 %-ы өздеріне таныс отбасыларда үйдегі зорлық-зомбылық жағдайларын байқаған, бұл осы проблеманың өзектілігін көрсетеді. 32,4 %-ы соңғы 5 жылда Қазақстанда үйдегі зорлық-зомбылыққа байланысты ахуал нашарлағанын атап өтті. Ауылдық жерлердің тұрғындары қалаларда (4 %) тұратындарға қарағанда Қазақстанда үйдегі зорлық-зомбылық проблемасы жоқ деп санайды (11,6 %), бұл ауылдық жерлердегі халықпен ақпараттық жұмысты күшейту қажеттілігін көрсетеді.

      Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ықпал ететін факторлар ішкі, сол сияқты сыртқы болуы мүмкін. Ішкі факторларға алкогольге немесе есірткі заттарға әуестік, психикалық және психологиялық аурулар, шамадан тыс агрессивтілік және т.б. сияқты бастапқы себептер жатады. Сырттан әсер ететін
факторлар − өмір сүру деңгейінің төмендігі, тұрақты табыстың болмауы, білім деңгейінің төмендігі.

      Респонденттердің көпшілігі отбасындағы әлеуметтік-экономикалық сипаттағы проблемалар зорлық-зомбылықтың негізгі себебі деп санайды, атап айтқанда, сұралғандардың 55,9 %-ы жұмыссыздықты атады. 52,8 %-ы себеп ретінде "зиянды әдеттерді" − алкоголизм, нашақорлық, ойынқұмарлық, 25,4 %-ы отбасындағы моральдық-психологиялық және физикалық зорлық-зомбылық мысалын, 22,7 %-ы таптаурындық ұстанымдар мен сенімдерді, 20,9 %-ы психологиялық ауытқулар мен бұзылуларды, 15,9 %-ы − білім мен мәдениеттің төмен деңгейін, 15,8 %-ы − жұбайынан материалдық және қаржылық тәуелділікті, 15,1 %-ы − отбасындағы зорлық-зомбылық үшін қылмыстық жауапкершіліктің болмауын, 13,6 %-ы − қоғамдағы агрессияның жоғары деңгейін, 10,0 %-ы – туған-туыстарының отбасы өміріне араласуын атады. Сондай-ақ отбасы институты беделінің болмауы, профилактикалық шаралардың жеткіліксіздігі, рухани-адамгершілік тәрбиелеу бағдарламаларының жеткіліксіздігі, ерлі-зайыптылар арасындағы түсініспеушілік сияқты себептер аталды.

      Мүдделі мемлекеттік органдар балаларды қорғауды қамтамасыз етуге және кәмелетке толмағандарға қатысты қатігездікпен қарау фактілеріне жедел ден қоюға бағытталған шараларды қолданады. Бұл үшін "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне (127-1-бап) әлеуметтік сала қызметкерлерінің (педагогтер ғана емес, денсаулық сақтау және халықты әлеуметтік қорғау саласының қызметкерлері де) кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылық жасау фактілері немесе оларға қатысты құқық бұзушылықтар туралы дереу хабардар етуі туралы норма енгізілді.

      "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде баланың өмірі мен денсаулығына қауіп төнгендігі туралы белгілі болған мемлекеттік органдар мен ұйымдардың лауазымды адамдарының және өзге де азаматтардың оның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауы үшін шара қолдану міндеті көзделген.

      Проблемалар:

      Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы субъектілерінің кешенді ведомствоаралық өзара іс-қимылының болмауы проблемасы.

      Өзара іс-қимыл алгоритмінің, отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқық бұзушылықтар және олардың құрбандары туралы бірыңғай ақпараттық базаның болмауы жедел ақпарат алмасуды және проблеманы тиімді шешуге кедергі келтіреді.

      Ауырлық дәрежесі бойынша, жас топтары мен жынысы бөлінісінде, ашық дереккөздерде тұрмыстық зорлық-зомбылық бойынша статистикалық ақпараттың болмауы.

      Көбінесе құрбандар бірнеше себептерге: өздерінің құқықтары мен көмек алу тәсілдері туралы ақпараттың жеткіліксіздігі, құқық қорғау органдарына сенімсіздік, агрессордан қорқуына байланысты құқық қорғау органдарына көмекке жүгінбейді.

2.2. Гендерлік саясат саласындағы қол жеткізілген нәтижелер мен проблемалар

      Әлемдік тәжірибе гендерлік мәселелер көптеген елдерде мемлекеттік саясаттың басым бағыты болып табылатынын көрсетіп отыр. Халықаралық қоғамдастық гендерлік теңдік саласындағы рейтингтерді үнемі қадағалап отырады.

      Мемлекеттік гендерлік саясаттың мақсаты қоғам өмірінің барлық салаларында ерлер мен әйелдердің тепе-тең құқықтарға, пайдаға, міндеттер мен мүмкіндіктерге қол жеткізуі, жыныс белгісі бойынша кемсітушіліктің барлық нысандары мен көріністерін еңсеру болып табылады.

      Гендерлік теңдік институтын нығайту

      1995 жылы Пекин декларациясына қосылған сәттен бастап мемлекет нысаналы түрде гендерлік саясатты қалыптастыруға бағыт алды. 1998 жылғы желтоқсанда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Әйелдер істері және отбасы-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия құрылды, өңірлерде тиісті консультативтік-кеңесші органдар жұмыс істейді.

      Қазақстан 2015 жылғы қыркүйекте БҰҰ-ның тұрақты даму саласындағы мақсаттарды (бұдан әрі – ТДМ) іске асыру бойынша міндеттемелерді өзіне алды, ондағы 17 мақсаттың 12-сі гендерлік сезімтал болып табылады. Мақсаттардың бірі ретінде 5-ТДМ көрсетілген: "Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және барлық әйелдер мен қыздардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту". Ол жыныс белгісі бойынша кемсітушіліктің барлық нысандарын жоюға және қыздар мен әйелдер үшін мүмкіндіктер мен қарым-қатынастың теңдігін қамтамасыз етуге бағытталған.

      Бұл мақсаттар мемлекеттің барлық стратегиялық бағыттары мен міндеттері аясында ұлттық бейімдеуді және есепке алуды талап етеді.

      Бүгінгі таңда БҰҰ-ның орнықты даму мақсаттары (ОДМ) 79,9 %-ға стратегиялық мемлекеттік бағдарламаларға интеграцияланды.

      2006 жылға дейінгі Гендерлік саясат тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасында 2006 − 2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясы қабылданып, іске асырылды, олар гендерлік теңдік мүддесінде ұлттық заңнаманы құру және жетілдіру бойынша одан әрі қадамдар жасауға мүмкіндік берді.

      "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы" 2009 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Заңы гендерлік саясат саласындағы негізгі заңнамалық акт болып табылады.

      Қазақстанда мемлекеттік бюджеттің әлеуметтік құрамдасын күшейтуге және екі жыныс үшін тең құқықтар мен тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін гендерлік бюджеттеу тәсілдерін тұжырымдау бойынша шешім қабылданды. Атап айтқанда, Ақмола облысында әлеуметтік қорғау, денсаулық сақтау және білім беру секторларында гендерлік бюджеттеуді ендіру тәсілдерін мемлекеттік бағдарламалардың гендерлік аспектілерін, гендерлік бағдарлануын және гендерлік әсер етуін сепке алуды бағалау тұрғысынан сынақтан өткізу жөніндегі пилоттық жоба іске асырылды.

      Ақмола облысында жүргізілген пилоттың қорытындысы бойынша денсаулық сақтау саласының бюджеттік бағдарламаларында гендерлік аспектілердің ескерілмегені анықталды (бұл ретте, Қазақстан Республикасында ана мен баланы қорғау, ЖИТС-тың профилактикасы және оған қарсы күрес жөніндегі және басқа да жекелеген бюджеттік бағдарламалар бар). Білім беру саласында осы өңірде айтарлықтай гендерлік дифференциация байқалады, ол қыздардың спортпен шұғылдануын шектеуге алып келеді, мектептерде көбінесе ер балалар үшін тартымды секциялар басым. Оқу орындарының түлектерін жұмысқа орналастыруда айтарлықтай гендерлік дифференциация байқалады.

      Бүгінгі таңда еліміздің қоғамдық-саяси өмірінде үкіметтік емес ұйымдар үлкен рөл атқарады.

      Дүниежүзілік экономикалық форумның (бұдан әрі – ДЭФ) индексіне сәйкес Қазақстан 2016 жылдың қорытындысы бойынша 147 елдің ішінде 52-орынды, 2020 жылдың қорытындысы бойынша 156 елдің ішінде 79-орынды иеленді. Осы көрсеткіш бойынша Қазақстан рейтингінің айтарлықтай төмендеуі байқалады.

      ДЭФ бағалауы бойынша Қазақстанның саяси мүмкіндіктері мен әлеуметтік-экономикалық қатысуын кеңейту салаларындағы көрсеткіштерінің гендерлік алшақтық деңгейі орташа. Ұзақ мерзімді перспективада олар ұлттық адами капиталдың бәсекеге қабілеттілігіне әсер етуі мүмкін.

      Проблемалар:

      Қазақстанның соңғы жылдарда гендерлік алшақтық индексі бойынша халықаралық рейтингтегі ұстанымдарының төмендеуі.

      Ең үлкен гендерлік алшақтық "саяси қатысу" және "экономикалық қатысу және мүмкіндіктер" көрсеткіштері бойынша байқалады.

      Орталық, сол сияқты өңірлік деңгейлерде гендерлік саясат саласындағы уәкілетті органдар жоқ.

      Әйелдердің саяси және басқарушылық ұстанымдарын қолдау

      Гендерлік стратегияны іске асыру жылдары ішінде биліктің сайланбалы органдарында әйелдердің сандық өкілдік етуінде елеулі ілгерілеу байқалады. Мәселен, Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісінде Гендерлік стратегияны іске асырудың алғашқы жылында (2006 ж.) әйелдердің үлесі 10,4 %-ды құраса, соңғы жылы (2016 ж.) ол 27,6 %-ға дейін ұлғайды.

      2020 жылы Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Саяси партиялар туралы" Заңдарға түзетулер қабылданды, оларға сәйкес партиялық тізімдер әйелдер мен жастар өкілдігінің кемінде 30 %-ын ескере отырып қалыптастырылады. Енгізілген түзетулердің қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіндегі әйелдердің үлесі – 27,1 %, барлық деңгейдегі жергілікті өкілді билік органдарында – 30,5 % болды.

      Өңірлердің алты облыстық мәслихатында депутат әйелдердің үлесі
30 %-дан асады. Олардың қатарына Маңғыстау (34,4 %), Ақтөбе (33,3 %), Павлодар (31,3 %), Ақмола (31,3 %), Алматы (31,1 %) және Солтүстік Қазақстан (30 %) облыстары кірді.

      2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша елде мемлекеттік қызметшілер арасындағы әйелдердің үлесі іс жүзіндегі санның 55,5 %-ын құрады (88 409-дан 49 031), оның ішінде: саяси қызметшілер арасында – 8,9 % (728-ден 65), "А" корпусының әкімшілік қызметшілері арасында − 11,4 % (79-дан 9), "Б" корпусында − 55,9 % (87 602-ден 48 957). Басшылық лауазымдар атқаратын тұлғалар арасындағы әйелдердің үлесі – 40 % (23 959-дан 9 531).

      Швецияда бұл көрсеткіш − 71,8 %-ды, Францияда − 62,3 %-ды, Аустралияда − 57,5 %-ды, Жапонияда − 41,9 %-ды, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (бұдан әрі − ЭЫДҰ) елдері бойынша орта есеппен 57,4 %-ды құрайды.

      Мемлекеттік саяси қызметшілер құрамында әйелдердің өкілдік етуі саласында оң серпін жоқ. Жұмыс істейтін 728 мемлекеттік саяси қызметшінің 65-і немесе 8,9 %-ы әйелдер (2016 жылы − 9,7 %). Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрамындағы әйелдердің үлесі 9 %-ды құрайды. Салыстыру үшін, Испания мен Финляндияда Үкімет мүшелерінің 60 %-дан астамы әйелдер. Аустрияда, Бельгияда, Швецияда – 57,1 %, Канадада – 51,4 %, Францияда, Финляндияда, Испанияда – тиісінше 50 %. Ұлттық үкіметтердегі әйелдер үлесінің орташа әлемдік көрсеткіші 21,9 %-ды құрайды.

      Жергілікті (аумақтық) атқарушы органдардағы басшы лауазымдарда әйелдердің өкілдік етуінде үлкен өзгерістер байқалмайды. Облыс әкімі лауазымындағы әйелдердің үлесі − 5,9 % (17 облыстың 1-уі). Барлық
17 өңірде әйел әкім орынбасарларының үлесі 9,3 %-ды құрайды. Облыстар, астана, республикалық маңызы бар қалалар әкімдерінің және олардың бірінші орынбасарларының жалпы құрамында әйелдер 9,5 %-ды құрайды.

      Квазимемлекеттік секторда шешімдер қабылдау деңгейінде әйелдер үлесінің 2018 жылғы 23,6 %-дан 2020 жылы 36,1 %-ға дейін ұлғаюы байқалады. Бұл ретте техникалық, өнеркәсіптік бағыттағы басқару органдарындағы әйелдердің үлесі 30 %-дан айтарлықтай төмен.

      Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мемлекет қатысатын компаниялардың басшы органдарында әйелдер үлесін кезең-кезеңімен 30 %-ға дейін арттыру бойынша жұмыс жүргізіліп жатқанын атап өткен жөн.

      Проблемалар:

      Биліктің жоғары сатыларында әйелдердің саяси мемлекеттік қызметшілер құрамында жеткіліксіз өкілдік етуі.

      Қоғамда әйелдердің саясатта ілгерілеуіне кедергі келтіретін таптаурындардың болуы.

      Квазимемлекеттік сектордың басқару органдарындағы қызмет салалары бойынша әйелдердің өкілдік етуінің теңгерімсіздігі байқалады.

      Әйелдердің экономикалық мүмкіндіктерін кеңейту

      2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан халқының саны 18879,5 мың адамды құрады, оның ішінде әйелдер – 9719,1 мың (51,4 %), ерлер – 9160,3 мың (48,5 %). Халық санының өсімі 2020 жылы 247,8 мың адамды құрады, өсу қарқыны – жылына шамамен 1,3 %.

      Мәселен, 2016 жылмен салыстырғанда әйелдер саны 5,0 %-ға өсті, егер 2016 жылы әйелдер саны 9 249,7 мың болса, 2020 жылы 9 719,1 мың әйелді құрады. Әйелдердің басым бөлігі қалалық жерлерде – 5 883 мың (60,5 %), ауылдық жерлерде – 3 836 мың (39,5 %) тұрады.

      Қазақстанның еңбек нарығы әйелдердің жұмыспен қамтылуының жоғары деңгейімен, білікті жұмыскерлердің болуымен сипатталады. Егер 2016 жылы әйелдер жұмыссыздығының деңгейі 5,5 % болса, 2020 жылы 5,4 %-ды құрады, жалдамалы жұмыскерлердің жалпы санының 49,1 %-ын әйелдер құрайды. 2020 жылғы деректер бойынша Қазақстан Республикасында 2045,4 мың өзін-өзі жұмыспен қамтығандар бар, оның ішінде 930,1 мың әйел және 1115,3 мың ер адам. Осылайша, Қазақстанда өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың жалпы санынан әйелдердің үлесі 45,5 %-ды құрайды.

      Дәстүрлі түрде әйелдер еңбек нарығында анағұрлым осал болып табылады. Аталған мән-жай пандемия кезеңінде де байқалды. Қазақстандағы "БҰҰ-әйелдер" құрылымы ЮНПФА-мен бірлесіп жүргізген зерттеу деректері бойынша (2020 ж.) карантиннің алғашқы айларында Қазақстанда ерлердің 22 %-ы және әйелдердің 26 %-ы жұмысынан айрылды.

      Пандемия кезінде Қазақстанда барлық сала бірдей жағдайда болған жоқ. Мәселен, бөлшек сауда және қызмет көрсету саласы мезгіл-мезгіл енгізілетін шектеулер жағдайында жұмыс істеді. Әйелдер осы салалардағы жұмыскерлердің көп бөлігін құрай отырып, еркектерге қарағанда прекариат санатына өту қаупін жиірек сезінді.

      Қазақстанда әйелдердің орташа айлық номиналды жалақысы 182,7 мың теңгені, ерлердікі 243,5 мың теңгені құрайды. Әйелдердің ерлерге қарағандағы жалақысының арақатынасы 2016 жылғы 69 %-дан 2020 жылы 75 %-ға дейін ұлғайды. Әйелдер мен ерлердің жалақысындағы алшақтық 25 %-ды құрайды. Салыстыру үшін, Бельгияда алшақтық 3,4 %-ға, Норвегияда – 4,8 %-ға, ГФР-де – 5,6 %-ға, Ұлыбританияда – 12,3 %-ға, Канадада – 16,1 %-ға, АҚШ-та – 17,7 %-ға, Латвияда – 20,3 %-ға, Жапонияда – 22,5 %-ға, Израильде – 22,7 %-ға, Оңтүстік Кореяда − 31,5 %-ға тең.

      2019 жылы KPMG Аустралияға арнап жүргізген зерттеуде еңбекақы төлеуде гендерлік алшақтықты қалыптастыратын факторлардың (драйверлердің) үлес салмағы бағаланды: кемсітушілік, гендерлік таптаурындар және персоналды жалдау мен ақы төлеу туралы шешім қабылдау кезіндегі қате түсініктер (үлес салмағы гендерлік алшақтықтың
39 %-ын құрайды); әйелдердің кәсіби мансабындағы үзілістер (25 %); экономиканың әртүрлі салаларында ерлер мен әйелдердің жұмыспен қамтылуы негізінен: әйелдер еңбегі басым болатын, бірақ еңбекақы төмен салалар бар (кәсіби және өндірістік сегрегация) (17 %).

      Қазақстанда мұндай арақатынас ерлердің көп жағдайда жалақысы республика бойынша орташа көрсеткіштен жоғары болып табылатын өнеркәсіп (мұнай-газ, тау-кен өндірісі, өңдеу), көлік және құрылыс салаларында жұмыс істеуімен түсіндіріледі. Мұндай салаларда ауыр және зиянды факторлардың болуына байланысты әйел еңбегін пайдалануға көбінесе тыйым салынады.

      Салалық гендерлік сегрегацияда іс жүзінде ешқандай өзгерістер болған жоқ. Әйелдер, бұрынғысынша, денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік қорғау саласындағы жалдамалы жұмыскерлердің 70 %-дан астамын құрайды, ал қаржылық және мемлекеттік секторлардағы әйелдердің үлесі жартысынан сәл көбін құрайды. Әдеттегідей, секторлардың бұл түрлеріндегі табыс құрылыс, мұнай-газ секторы, өндіру өнеркәсібі, көлік және т.б. сияқты "ерлер салаларымен" салыстырғанда аздау. 2020 жылғы деректер бойынша құрылыс саласындағы әйелдердің үлесі 23,3 %-ды, өнеркәсіп саласында − 31,7 %-ды, ауыл, орман шаруашылығы және балық шаруашылығы саласында – 42,4 %-ды, көлік және қоймаға жинау саласында – 23,3 %-ды, кәсіптік, ғылыми және техникалық қызмет саласында − 49,9 %-ды, білім беру саласында − 72,1 %-ды, денсаулық сақтау саласында − 72,3 %-ды құрайды.

      Кәсіби салада орын алған гендерлік теңгерімсіздік себептерінің бірі "ерлер" және "әйелдер" кәсіптерінің болуы туралы жалпы таралған таптаурындар болып табылады.

      2021 жылы "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азаматтардың жекелеген санаттарын әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы шеңберінде Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстар тізімінің күшін жою бөлігінде өзгерістер енгізілді. Оны жою туралы шешім прогрессивті сипатқа ие және ерлер мен әйелдердің еңбек саласындағы тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге бағытталған.

      Әйелдердің экономикалық мүмкіндіктері кеңеюде. Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның және уәкілетті мемлекеттік органдардың бірлескен күш-жігерімен республикада әйелдер кәсіпкерлігінің динамикалық секторы қалыптасты. Алайда, ауылдық жерлерде тұратын, қоғамдық, мемлекеттік ресурстар мен көрсетілетін қызметтерге қол жеткізуден айырылған әйелдердің экономикалық мүмкіндіктерін кеңейту мәселесі ерекше назар аударуды талап етеді. Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша Қазақстанда ауылдық жерде тұратын әрбір үшінші әйел өзін-өзі жұмыспен қамтыған және табиғи өнімнен түскен табыспен күн көреді, өздері соны тұтынады. Өзі тұтыну да соған жататын кірістер әйелдерді нақты экономика секторына қайта бару үшін адам капиталына қаражатты инвестициялау мүмкіндігінен айырады.

      Әйелдердің белсенді рөлі, бірінші кезекте, шағын және орта бизнесте (бұдан әрі – ШОБ) байқалады. Гендерлік стратегияны іске асырғанға дейін бизнестегі әйелдер үлесі 38 %-ды құраса, қазіргі уақытта 2021 жылғы 1 қаңтардағы статистикалық ақпаратқа сәйкес елдегі барлық жұмыс істеп тұрған ШОБ субъектілерінің 43,26 %-ын әйелдер басқарады.

      Әйелдер кәсіпкерлігі көтерме және бөлшек сауда саласын қамтуда, олардың ондағы үлесі осындай кәсіпорындардың жалпы санының 54,5 %-ын құрайды, 59,2 %-ы жылжымайтын мүлікпен жасалатын операцияларды ұсынады және 25,1 %-ы ауыл шаруашылығында.

      2015 жылы Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Еуропа Қайта Құру және Даму Банкі (бұдан әрі – ЕҚДБ) арасында "Бизнестегі әйелдер" бағдарламасын іске асыру үшін келісімге қол қойылды. Бағдарлама қаржыландырудың қолжетімділігі тұрғысынан да, ноу-хауға қол жеткізуге қатысты да бәсекелестікті арттыруға және әйелдер кәсіпкерлігін дамытуға бағытталған.

      Қабылданған шаралар ДЭФ бәсекеге қабілеттілік жаһандық индексінің "Әйелдердің жұмыс күшіне қатысуы" көрсеткіші бойынша Қазақстанның 26-орынға ие болуына септігін тигізді (2019 ж.).

      ЕҚДБ жыл сайын білім беру жобаларының көмегімен 1000-нан астам қазақстандық кәсіпкерді қолдауда. 2021 жылдың басында ЕҚДБ мен Қазақстандағы "БҰҰ-әйелдер" құрылымы әйелдерге қатысты коронадағдарыс салдарымен күресу үшін күш-жігерді біріктіруді шешті. Бірлескен жұмыс аясында цифрлық трансформацияға, "жасыл" жобаларға және әйелдерді экономикаға тартуға назар аударылатын болады. Басшы әйелдерді қолдау аясында ЕҚДБ ReStart 2.0 оқыту жобасының екінші маусымын іске қосты, оның тақырыбы отбасылық бизнесті басқарудағы әйелдің рөлі болды.

      ЕҚДБ-ның "Бизнестегі әйелдер" бағдарламасы әйелдер басқаратын ШОБ кәсіпорындарына, яғни штатында 250-ден кем қызметкері бар және жылдық айналымы 50 миллион еуродан кем немесе жиынтық баланстық көрсеткіші
43 миллион еуродан кем кәсіпорындарға бағдарланған. Осы бағдарламаның қатысушысы болу үшін компанияның жалпы жедел басшылығын осы бизнесті ішінара немесе толық иелене алатын әйел жүзеге асыруға тиіс.

      ДЭҰ шеңберінде акселератор құрылды, ол жаһандық бастама болып табылады және оған қатысушы мемлекеттер мемлекеттік және жекешелік әріптестік арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік өмірдің түйінді салаларындағы гендерлік көрсеткіштерді жетілдіру бойынша жұмыс жүргізуде. Қазақстан − Орталық Азия өңіріндегі осы бастамаға қосылған алғашқы ел.

      Акселератор әйелдерді COVID-19 пандемиясынан кейінгі жұмысқа дайындауға, еңбекақы төлеудегі гендерлік алшақтықты жоюға, әйелдердің жұмыс күшіне қатысуын қамтамасыз етуге, әйелдерді басшы лауазымдарға ілгерілетуге бағытталатын болады.

      Проблемалар:

      Кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік шараларын іске асыруға қаржы қаражатын бөлу кезінде гендерлік аспект ескерілмейді.

      Жұмыс орындарын құру кезінде гендерлік аспект ескерілмейді, бұл жұмыс күшін салалар бойынша бөлуде гендерлік теңгерімсіздікті тудырады.

      Әйелдердің бір бөлігінің үйдегі отбасылық міндеттерді орындау мақсатында еңбек қызметінен бас тартуы салдарынан экономикадағы әйелдер әлеуеті толық көлемде есепке алынбайды.

      Гендерлік аспектіде өзін-өзі тану мүмкіндіктері

      Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасы ерлер мен әйелдер үшін сапалы білім алуда тең қолжетімділік пен мүмкіндіктерді көздейді. ДЭФ бағалауы бойынша Қазақстанның білім беру саласындағы гендерлік алшақтық деңгейі ең төмен болып табылады.

      Мемлекеттік білім беру грантын тағайындау конкурсына әлеуметтік және жыныстық қатыстылығына қарамастан Қазақстанның барлық азаматтары қатысады.

      Білім алушылардың жалпы массивіндегі әйелдер мен қыздардың үлесі 49,5 %-ды, ерлер мен ұлдардың үлесі 50,5 %-ды құрайды. Ең төмен гендерлік алшақтық орта білім беретін мектептердің, техникалық және кәсіптік білім беру мен жоғары білім беру деңгейлеріне тән. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру деңгейінде әйелдердің үлесі ерлер үлесінен 1,7 есе асады. Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық гендерлік алшақтық индексі шеңберінде Қазақстан орта мектепке және ЖОО-ға қабылдау көрсеткіштері бойынша бірінші орында тұр.

      Жоғары оқу орындарында "Білім беру", "Гуманитарлық ғылымдар", "Құқық", "Әлеуметтік ғылымдар, бизнес және экономика" бағыттары бойынша білім беру бағдарламаларының вариативтік компоненті шеңберінде гендерлік теңдік мәселелері бойынша элективті курстар әзірленді және енгізілді.

      Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің деректері бойынша соңғы 7 жылда шетелге шығатын студенттер саны екі есе өсті.

      100 мыңнан астам қазақстандық әлемнің 130 елінде жоғары білім алуда. Қазақстан Республикасы Президентінің "Болашақ" стипендиясы шеңберінде 992 стипендиат білім алуда, олардың 48,7 %-ы әйелдер.

      2020 − 2021 оқу жылдары жоғары оқу орындарында ақпараттық-коммуникациялық технологиялармен байланысты мамандықтар бойынша оқитын ерлердің үлесі әйелдердің үлесінен 2,2 есе, инженерлік іспен, өңдеу саласымен және құрылыспен байланысты мамандықтар бойынша тиісінше 2,4 есе асады. Сонымен қатар, әйелдердің үлесі білім беру, әлеуметтік және жаратылыстану ғылымдары, статистика және журналистика саласындағы мамандықтар бойынша оқитын ерлердің үлесінен орта есеппен 2,4 есе асады.

      Қыздардың оқу пәндері мен бағыттарын таңдауда таптаурын проблема бар, ол кейіннен "әйелдердің шоғырлануы сипатталатын денсаулық сақтау және қызметтер көрсету сияқты дәстүрлі әйелдер салаларындағы жұмыспен қамту құрылымында көрініс табады".

      Әйелдер кәсіби деңгейде спортпен шұғылдану үшін көбірек мүмкіндіктер алды. Токиода өткен 2020 жылғы жазғы Олимпиада ойындарында әйелдердің үлесі 34 %-ды құрады, медальдардың 25 %-ын әйелдер жеңіп алды.

      Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің деректері бойынша 2020 жылы бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі әйелдердің үлесі 6,2 %-ды құрады. Әйел әскери қызметшілердің үлесі жеке құрамның 16,1 %-ын құрайды. Салыстыру үшін, Канада армиясындағы әйелдердің үлесі 16 %-ды құрайды.

      Проблемалар:

      Қыздардың мамандық пен оқу бағыттарын таңдаудағы таптаурын проблемасы, бұл кейіннен әйелдердің "тек әйелдерге арналған салаларда" шоғырлануымен сипатталатын жұмыспен қамту құрылымында көрініс табады.

3-бөлім. Халықаралық тәжірибеге шолу

      Шет елдердің дамуына жүргізілген талдау әлемде отбасылық және гендерлік саясат саласында бірыңғай әмбебап модельдің жоқ екенін көрсетті. Әрбір ел қалыптасқан мемлекеттік басқару жүйесін, ұлттық ерекшеліктер мен мәдениетті ескере отырып, өзінің отбасылық және гендерлік саясатын қалыптастырады.

      Отбасылық саясатқа қол жеткізудің шетелдік модельдері

      ЭЫДҰ елдерінде отбасыларды қолдауға арналған мемлекеттік шығыстар тікелей төлемдер (жәрдемақылар), көрсетілетін қызметтерді қаржыландыру және отбасыларға салық ауыртпалығын төмендету арқылы жүзеге асырылады. Отбасын мемлекеттік қолдауға арналған шығыстар деңгейі бойынша (ЖІӨ-нің 3,50 %-ынан жоғары) ЭЫДҰ елдерінде соңғы жылдары Франция (3,68 %), Ұлыбритания (3,60 %), Швеция (3,54 %) және Мажарстан (3,53 %) көш бастап тұр. ЭЫДҰ елдері орта есеппен ЖІӨ-нің 2,39 %-ын ұлттық отбасылық саясатты іске асыруға жұмсайды.

      Қазіргі кезеңде ЭЫДҰ-ның дамыған елдерінде отбасын қорғау мәселелеріне ерекше көңіл бөлінетін отбасылық саясаттың үш моделі бөліп көрсетіледі, олар: либералды, консервативтік және әлеуметтік-демократиялық.

      Әлеуметтік саясаттың либералды моделі Ұлыбританияға, Ирландияға, Швейцарияға, Канадаға, Аустралияға, Жаңа Зеландияға және АҚШ-қа тән. Бұл елдерде отбасыларды әлеуметтік қамсыздандыруда мемлекетке қосалқы рөл бөлінген, көмек неғұрлым мұқтаж отбасыларға ғана көрсетіледі. Азаматтарды әлеуметтік қолдау дамыған сақтандыру жүйелері есебінен жүзеге асырылады және мемлекеттің араласуы өте төмен. Материалдық көмек атаулы бағытқа ие және тек мұқтаж адамдарға ғана ұсынылады.

      Ұлыбританияда жалғызбасты ата-аналарға материалдық көмек бала 16 жасқа толғанға дейін көрсетіледі, олар: балаларға арналған жәрдемақы, тегін денсаулық сақтау қызметтері, тұрғын үй алуға басым құқықтың берілуі. Аустралияда жалғызбасты ата-аналар, оның ішінде әкелер де мемлекеттік көмек алады, бұл ретте осы жәрдемақының мөлшері олардың жалақысына байланысты болады. Ерекше санаттағы зейнетақыларды кәмелеттік жасқа толмаған балалары бар жесірлер және 50 жасқа толған адамдар алады.

      Ұлыбританияда жалақының 30 %-ы төленетін 39 апта бала тууға байланысты демалыс беріледі. Канадада жүктілік және босану демалысы 35 аптаны құрайды, оны ата-аналар арасында бөлуге болады. Канадада демалысқа ақы төлеуді әлеуметтік сақтандыру жүйесі жүзеге асырады.

      2020 жылы Аустралия үкіметі COVID-19 пандемиясы жағдайында бала күтімі бойынша көрсетілетін қызметтерді қолдауға, сондай-ақ отбасылардан күтім үшін ақы алмай, мұқтаж отбасыларға күтімге қол жеткізуді ұсыну үшін 1,6 млрд Аустралия долларын бөлді. 2020 жылғы шілденің ортасына қарай шамамен 1 млн отбасына (шамамен 0,3 млрд Аустралия доллары) бала күтімі бойынша тегін қызметтер көрсетілді. Азаматтардың, оның ішінде жұмыс іздеп жүрген адамдардың табысын қолдау жөніндегі жәрдемақылар алу құқығы уақытша кеңейтілді.

      Отбасылық саясаттың консервативтік моделі шеңберінде үш тәсіл іске асырылады. "Белсенді" қолдау Бельгия мен Францияға тән (бір мезгілде бала күтімі бойынша дамыған сектор, ұзақ мерзімді ақылы демалыстар және әртүрлі жастағы балаларға арналған елеулі ақшалай жәрдемақылар үйлеседі). "Лимиттелген қолдау" тәсілі Германия мен Аустрияда кең таралған (жәрдемақылардың аз теңдестірілген схемасы және бала күтімі бойынша мектепке дейінгі мекемелер желісі). "Отбасылық" тәсіл Италияға, Испанияға және Португалияға тән (отбасын әлеуметтік қолдаудың төмен көрсеткіштері, жәрдемақы көлемі шамалы, бала күтімі бойынша демалыс салыстырмалы түрде ұзақ, бірақ төлем аз).

      Францияда бала тууға байланысты демалыс 16 аптаға созылады (жалақының 90 %-ы төленеді), олардың 6-ауы туылғанға дейін алынуы тиіс, ал әкенің демалысы небәрі 11 күн қатарынан алуға мүмкіндік береді. 3-баладан бастап бала тууға байланысты демалыс әйелдер үшін 26 аптаға және ер адамдар үшін 18 аптаға созылады.

      Бельгия заңнамасында 15 апта бала тууға байланысты демалыс көзделген, жалақының 63 %-ы төленеді. Демалыстың қалған бөлігі бұрынғы жалақының 75 %-ы деңгейінде өзара сақтандыру жүйесі бойынша төленеді. Бала күтімі бойынша демалыс 10 жұмыс күнін құрайды, ол туғаннан кейінгі айдың ішінде таңдалуға тиіс. Бала күтіміне арналған шығыстарға бала 12 жасқа толғанға дейін салық салынбайды. 2,5 жастан 6 жасқа дейінгі балалар үшін мектепке дейінгі ұйымдарға бару тегін (жұмыс уақытында).

      Германияда ата-аналар бала туылғаннан кейін бір жыл ішінде алдыңғы жалақысының үштен екісін сақтайды, бұл ретте, егер әкелер де бала күтімі бойынша демалыс алса, қосымша 2 ай төленеді.

      Консервативтік үлгідегі елдер полиция, прокуратура, судьялар мен дағдарыс орталықтарының тығыз ынтымақтастығы арқылы әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың профилактикасын белсенді жүргізеді.

      Дания, Норвегия, Швеция, Исландия және Финляндия сияқты елдер отбасылық саясаттың әлеуметтік-демократиялық моделі немесе скандинавиялық моделін білдіреді, оларда мемлекет тарапынан табыстың әмбебап кепілдіктері және бала күтімі бойынша қызметтер көрсетудің жоғары дамыған жүйесі бар. Мемлекет шығыстарының негізгі бөлігі әлеуметтік мақсаттағы қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған.

      Ұлттық және жергілікті деңгейлердегі мемлекеттік басқару құрылымдарында әйелдер, отбасы, бала, гендерлік теңдік мәселелері бойынша арнайы уәкілетті органдар құрылды.

      Шет елдерде мемлекеттік қолдау ата-аналарға балалары кәмелеттік жасқа толғанға дейін көрсетіледі. Мәселен, Швецияда ата-аналар бала кәмелеттік жасқа толғанға дейін мемлекеттік жәрдемақылар алады.

      Ата-аналардың бала күтімі бойынша ақылы ата-ана демалысының 18 айын бөлуге құқығы бар, оның барысында олардың жалақысын үкімет пен жұмыс беруші тең үлесте өтейді. Ата-аналарды ынталандыру үшін 18 айдың кемінде 3-еуін екінші ата-ана, әдетте әкесі пайдалануы тиіс.

      Отбасылық саясат саласындағы өзекті проблемалардың бірі ажырасу болып табылады. Бірқатар елдерде ажырасу деңгейін төмендету бойынша ғана емес, олардың отбасы мүшелері үшін жағымсыз салдарын азайту бойынша да шаралар қолданылуда.

      Мәселен, Сингапурде Әлеуметтік және отбасылық даму министрлігі бар. Министрлік міндеттерінің бірі – ата-анасы ажырасқан кезде балаларға көмек көрсету. Осы міндет шеңберінде балалар үшін ең қолайлы жағдай жасауды басымдыққа алатын бірнеше бағдарлама бар. Ата-аналарға ажырасудың қаржылық проблемаларын, ажырасудың өмір сүруге, қамқоршылыққа және балалармен қарым-қатынас жасауға әсерін, ата-аналардың бала тәрбиесіне бірлесіп қатысуының маңыздылығын түсінуге көмектесетін екі сағаттық ата-ана болудың міндетті бағдарламасын ескерген жөн. Ата-аналарға ажырасу кезіндегі балалардың реакциялары туралы, сондай-ақ ата-аналарға, балаларға өз эмоцияларымен күресуге қалай көмектесуге болатындығы туралы қадамдық нұсқаулар беріледі. Қазақстанда ажырасу алдындағы және ажырасу сатысындағы отбасыларға көмек шаралары қабылдануда. Бірақ ажырасқаннан кейін отбасылар мен балаларға көмек көрсетудің дамыған жүйесі жоқ. Сингапур тәжірибесі Қазақстанда отбасын қолдау орталықтары негізінде өте пайдалы болар еді.

      Сондай-ақ Сингапурде отбасы орталықтары, әлеуметтік қызмет кеңселері және Сингапурдың Әйелдер ұйымдары кеңесінің филиалдары жұмыс істейді, олар ажырасамыз деп шешкен немесе үйдегі зорлық-зомбылықтың құрбаны болған адамдарға көмек көрсетеді.

      Швецияда ажырасу санын азайту үшін ажырасуды кейінге қалдырудың міндетті мерзімі енгізілген. Мерзімдер екі мақсатқа қызмет етеді. Біріншіден, олар ерлі-зайыптыларға бірге өмір сүрудің себептерін түсінуге уақыт береді. Екіншіден, асығыс шешім қабылдаған жағдайда, ажырасудың міндетті кезеңдері ерлі-зайыптылардың ажырасуды тез арада қалайтын қақтығыстарды шешуі үшін эмоцияларды реттеуге мүмкіндік береді. Мәселен, міндетті күту уақыты ерлі-зайыптыларға эмоциялар шыңында шешілмейтін болып көрінетін келіспеушіліктерді шешуге мүмкіндік береді. Швецияда ажырасуға өтініш беру жарнасы 68 еуродан 122 еуроға дейін өсті (2020), бұл жылдық табыстың орташа деңгейінің 0,2 %-ын құрайды.

      Рефлексия кезеңін енгізу тәжірибесі оның тиімділігін көрсетеді. Мәселен, үш айлық кезең енгізілгеннен кейін Оңтүстік Кореяда ажырасулар санының азаюы байқалады, бірақ берілген өтініштердің жалпы санының төмендеуі байқалмайды.

      Алдыңғы қатарлы бірқатар елдерде (Сингапур, Германия, Ұлыбритания, Жапония) отбасылық дауларды, оның ішінде ажырасуға қатысты дауларды реттеумен айналысатын дербес отбасылық соттардың жұмыс істеуінің оң тәжірибесі бар.

      Сингапурде отбасы істері министрліктері (Family Justice Courts, FJC) 2014 жылы құрылған. Сотқа келіп түсетін отбасылық сот төрелігі бойынша істердің барлық жиынтығын қабылдау, бөлу және басқару үшін орталықтандырылған тізілім ұйымдастырылды.

      Жапонияда отбасылық істер мен кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтарын тек отбасы істері жөніндегі сот қарайды.

      Ұлыбританияда отбасылық дауларды құрайтын және отбасылық соттың құзыретіне жататын істер шеңбері неке, отбасы, ана мен бала мәселелерін реттейтін актілер негізінде анықталады.

      Қазіргі әлемдегі келесі өзекті мәселе – отбасылық және тұрмыстық зорлық-зомбылық. Бұл проблеманы шешу үшін көптеген елдерде арнайы білім беру бағдарламалары әзірленді, құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен судьялар үшін тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы істерді тергеу бойынша арнайы тренингтер өткізіледі.

      Мысалы, Аустрияда зардап шеккендермен жұмыс істеу бойынша ведомстволық хаттамалар әзірленді, олар үйдегі зорлық-зомбылық және соттылықтың болмауы туралы істердің ерекшелігін түсінуге негізделген.

      Грузияда зорлық-зомбылық оқиғаларын тергеуді бақылау және тергеушілерге осындай істерді тиісті түрде қарау туралы ұсыныстар беру үшін арнайы департамент құрылды. Полиция, прокурорлар мен судьялар екінші рет құрбан болудың алдын алу және гендерлік сезімталдықты қолдану бойынша тренингтерге қатысады. Заң полицияның агрессорды және жәбірленушіні бөлек тергеуін белгілейді. Сондай-ақ, тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы шақыру орнында полицияның бірі міндетті түрде әйел болуы керек деген заңнамалық талап бар. Қазақстанда отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың құрбандары көбінесе әйелдер мен балалар болғандықтан, біздің елімізде Грузия тәжірибесін бейімдеу өз нәтижелерін берер еді.

      Украинада жалпы полиция, оның ішінде қарапайым учаскелік, патрульдік қызметтер үшін тұрмыстық зорлық-зомбылық бойынша тренингтер өткізіледі. 2019 жылдан бастап арнайы оқытылған полиция қызметкерлерінен тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл бойынша мобильді топтар құрылады, олар 50.000 адамнан астам халқы бар әр қалада жұмыс істейді. Отбасындағы зорлық-зомбылық пен жыныстық белгісі бойынша зорлық-зомбылық жағдайларының бірыңғай мемлекеттік тізілімі жүргізіледі. Оған абьюзер туралы деректер енгізіледі және сот үкімі күшіне енгеннен кейін 10 жыл бойы сақталады. Осы тізілім елдегі зорлық-зомбылық ауқымын анықтауға көмектеседі. Сондай-ақ мұндай тізілімге кіру қаупі үйдегі агрессорлар үшін тежегіш бола алады.

      Жекелеген елдердің кешенді көмегіне тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерді қайта ықпалдастыру жөніндегі шаралар да кіреді.

      Португалияда заңнама деңгейінде компаниялар зардап шеккендерге денсаулығын қалпына келтіру үшін демалыс беруге, сондай-ақ елдің басқа елді мекендеріндегі компанияның филиалдарына ауысу туралы өтінішті қанағаттандыруға міндетті. Грузия мен Украинада дағдарыс орталықтары жаңа мамандықтарды игеруде білім мен дағдыларды дамыту бағдарламаларын ұсынады, сондай-ақ жұмысқа орналасуға қолдау көрсетеді.

      Үйдегі зорлық-зомбылық құрбандарына, оның ішінде дағдарыс орталықтары туралы тегін көмек туралы барынша кеңінен хабардар ету кең таралған халықаралық практика болып табылады.

      АҚШ-та әр штаттағы полиция зардап шеккендерге көмек көрсететін барлық жергілікті ҮЕҰ-мен тиімді жұмыс істейді. Үйдегі зорлық-зомбылық туралы өтінішті тіркеу кезінде полицей зардап шеккен адамға көрсетілген ұйымдар туралы хабарлайды. АҚШ Федералды үкіметінің сайтында тәулік бойы аптасына 7 күн жұмыс істейтін үйдегі зорлық-зомбылық туралы ұлттық сенім телефоны туралы ақпарат бар.

      АҚШ-та балаларға қатысты зорлық-зомбылық заңнамамен реттеледі, оған сәйкес зорлық-зомбылық жасаған ерлі-зайыптылардың біреуіне екі аптаға үйге кіруге және әйелімен/күйеуімен және балаларымен кез-келген байланысқа тыйым салынады. Қазақстанда қорғау нұсқамаларын қолдану тәжірибесі бар, алайда зардап шеккендердің қауіпсіздігіне толық кепілдік жоқ.

      АҚШ-тың көптеген штаттарында, мысалы, өткен ғасырдың 60-шы жылдарының соңында азаматтарды билікке балалармен нашар қарым-қатынас туралы күдік туындаған әрбір жағдай туралы хабарлауға міндеттейтін заңнама қабылданды. Кез келген адам өз бастамасы бойынша балаларды қорғаумен айналысуға арналған әлеуметтік қызметті немесе отбасындағы балаға зорлық-зомбылық жасау фактісі орын алған немесе оған күдік туындаған жағдай туралы полицияға хабарлай алады. Мұндай хабарламалар игі ниет қана емес, қарапайым қажеттілік деп есептеледі. Дәрігерлерге, педагогтарға, жаттықтырушыларға, тәрбиешілерге келетін болсақ, олар үшін бұл – тікелей міндет. Хабарламаны оқиға болғаннан кейін 24 сағат ішінде телефон арқылы беруге, пошта арқылы жіберуге, тікелей тиісті мекемеде ресімдеуге болады.

      Гендерлік теңдікке қол жеткізудің шетелдік модельдері

      Әлеуметтік жаңғыртудан өткен елдердің тәжірибесі оны жүргізу табысының қоғам мен отбасындағы гендерлік теңдікке қол жеткізумен тікелей байланыстылығын көрсетеді.

      Гендерлік теңдікті орнатуда төрт тәсіл бар: "гендерлік интеграция" әлеуметтік-экономикалық өмірдің барлық аспектілерін, саяси, жеке өмірді, азаматтық қоғамды және т.б. қамтиды (Дания, Исландия, Норвегия, Швеция және Финляндия). Гендерлік тең құқық қағидатының интеграциясы теңдікке қатысты белгілі бір көзқарастар барлық салаларда саясаттың бір бөлігіне айналатынын білдіреді. Гендерлік теңдік билік пен ресурстарды әділ бөлуді, сондай-ақ ерлер мен әйелдердің іс-әрекеттері мен қажеттіліктерін тең бағалауды қамтиды. Іс жүзінде бұл әйелдердің құқықтары, жағдайлары мен әлеуметтік мәртебесі ерлердің тиісті құқықтарымен, шарттарымен және мәртебесімен салыстырғанда ескерілуге тиіс дегенді білдіреді.

      Гендерлік бағдарланған бюджеттеу ЭЫДҰ-ның көптеген елдерінде жүзеге асырылады және мемлекеттік көрсетілетін қызметтер саласында ерлер мен әйелдердің мүмкіндіктерінің теңдігіне қол жеткізуге бағытталған гендерлік бағдарланған қаржының бөлінуін талдауды көздейтін мемлекеттік бюджеттің әсерін бағалау құралы болып табылады.

      Мәселен, Швеция үкіметі Мемлекеттік органдардағы гендерлік теңдіктің 2015 - 2018 жылдарға арналған стратегиясын іске асыру үшін төрт жылдық кезеңге 26 миллион швед кронын бөлді.

      Мысалы, Испанияда Әйелдер мен ерлер арасындағы нақты теңдік туралы конституциялық заңның 31-бабына сәйкес, мемлекеттік органдар қалаларды жобалау, қалалық саясат, сондай-ақ қала құрылысын анықтау және орындау кезінде гендерлік аспектілерді ескеруі тиіс.

      "Қиылысу" моделі – өз саясатын әйелдерге қатысты оң іс-қимыл дәстүрлеріне негіздейтін Еуропа елдеріне (Бельгия, Франция) тән. Бұл модельге үш ел – Франция, Бельгия және Испания кіреді. Алайда бұл елдердің тәсілдерінде айырмашылықтар бар.

      Францияда бастама тікелей азаматтық қоғамнан билік институттарына, ал Бельгияда билік институттарынан қоғамға өтеді.

      БҰҰ мәліметтері бойынша, 2021 жылы әлемнің 13 елінде министрлердің 50 %-ы немесе одан көп бөлігі әйелдер. Аустрия, Швеция, Бельгия, Никарагуа, Албания, Руанда, Канада, Коста-Рика сияқты елдерде министрлердің 50 %-дан астамы әйелдер.

      Мәселен, Бельгияда федералды тең мүмкіндіктер кеңесі, сондай-ақ ерлер мен әйелдердің теңдігі институты жұмыс істейді, олар ерлер мен әйелдердің теңдігі тұрғысынан жағдайды бақылайды. Ерлер мен әйелдердің теңдігі институты бірнеше бөлімшелерден тұрады, олардың әрқайсысы кемсітушілік, жыныстық серіктес тарапынан зорлық-зомбылық, еңбек нарығы, саясат, халықаралық мәселелер, зерттеулер сияқты әртүрлі салаларда жұмыс істейді. Оның заң бөлімшесі гендерлік кемсітушілікке байланысты ақпарат сұраулары мен шағымдарды өңдейді.

      Францияда Әйелдер мен ерлер арасындағы теңдік мәселелері жөніндегі жоғары кеңес жұмыс істейді.

      "Гендер шегінен тыс теңдік" моделі – теңсіздіктің гендер шегінен шығып, теңгерімді қалпына келтіруді қажет ететін басқа да санаттарды: жасын, әрекетке қабілеттілігін, ұлтын және т.б. қамтитынын түсінуге негізделеді (Ұлыбритания). Бұл модель экономикалық даму мен гендерлік теңдіктің өзара әсерін болжайды. Бұл ретте экономикалық өсу әйелдер үшін еңбек нарығындағы мүмкіндіктердің кеңеюі, әйелдердің кәсіпкерлікке қатысуын кеңейту, білім беру мен денсаулық сақтауға тең қолжетімділік салдарынан болатын еңбекті гендерлік бөлудің қатаң жүйесінің бұзылуына ықпал етеді.

      "Одақтық ынталандыру" моделі – "төменнен" (әйелдер ұйымдары мен қоғамдастықтар), сондай-ақ "жоғарыдан" – халықаралық мәртебелер, қаржы, инвестициялар талаптарына жауап ретінде пайда болған жаңа модель. Бұл модель мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы әлеуметтік әріптестік арқылы ерлер мен әйелдердің тең құқығына қол жеткізуді және осы процеске үкіметтік емес ұйымдардың кеңінен қатысуын көздейді.

      Польшада көптеген әйелдердің үкіметтік емес ұйымдары жұмыс істейді, олардың ішіндегі ең ірісі – поляк әйелдері лигасы (ол 1 миллионға жуық мүшені біріктіреді).

      Сондай-ақ елде белсенді әйелдер қауымдастығы жұмыс істейді – бұл үкіметтік емес ұйым, оның мақсаты әлеуметтік интеграция және әйелдердің, жастардың, қарт адамдардың және әртүрлі осал топтардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту болып табылады. Ұйым 17 000 адамға бейресми білім беруді жүзеге асырады.

      Әйелдер ұйымдарын қолдау орталығы, сондай-ақ әйелдер құқықтарын қорғау орталығы анағұрлым белсенді.

      Корея Республикасында "Болашақ көшбасшы әйелдерді жеделдету" ұлттық саясат жобасы шеңберінде әйелдер өкілдігін кеңейту үшін 100 000 әйелден тұратын деректер базасы жинақталған.

      Ресей Федерациясында "Әйелдер кәсіпкерлігін дамыту" бағдарламасы жүзеге асырылуда, ол қаржылық қызметтерді – кредит, кепілдік, лизинг кіреді. Әйелдерге консультациялық және білім беру жағынан қолдау көрсетіледі, өндірістерді құру мен жаңғыртуға, нарықта ілгерілеуге және экспортқа көмек көрсетіледі. Әлеуметтік кәсіпкерлікті дамытуға арналған гранттар көзделген. Аймақтар бұл бағдарламаны толтыруды әйелдер аудиториясының сұранысы мен аймақтық ерекшелігіне байланысты өздері таңдайды. 2019 жылдан бастап іске асырылып келе жатқан "Шағын және орта кәсіпкерлік пен жеке кәсіпкерлік бастамасын қолдау" ұлттық жобасы шеңберінде әйелдер үшін қалыптасқан және жаңадан бастаған кәсіпкерлер үшін тәжірибе алмасу үшін мастер-класстар, дөңгелек үстелдер және бизнес-қыздар отырыстары ұйымдастырылды. Ең танымал білім беру бағдарламаларының бірі "Кәсіпкер ана" бағдарламасы болып табылады, ол бала тууға байланысты демалыстағы әйелдерге, кәмелетке толмаған балалардың аналарына, сондай-ақ жұмыспен қамту қызметінде есепте тұрған әйелдерге арналған. Ол өз ісін құруға және жалғыз өзі іске асыру мүмкін болмаған бизнес-идеяны жүзеге асыруға көмектесуге бағытталған.

      Канадада (Квебек провинциясы) Femmessor деп аталатын бастама бар, ол Квебектің барлық аймақтарында, оның ішінде қаржылық қызметтер мен жеке қолдауды қоса алғанда, әйелдерге бизнес ашуды, өсуді және сатып алуды қолдайды. 2019 жылы Femmessor Wes экожүйелік қоры арқылы ауылдық және шалғай аудандардағы кәсіпкер әйелдер үшін, сондай-ақ жаңадан бастаған кәсіпкерлер үшін қаржыландыруға қол жетімділікті жақсарту үшін 5 735 823 АҚШ долларын алды. Femmesor Квебектегі 97 кәсіпорынға 4,78 миллион доллар инвестициялады, олардың кем дегенде 25 %-ы тең меншік иелері және кем дегенде бір әйел көшбасшы. Бұл инвестициялар 20 000 доллардан 50 000 долларға дейінгі бастау кредиттерінен және бизнесті дамыту үшін 150 000 долларға дейінгі кредиттерден тұрды. Оның ішінде кредиттердің 57 %-ы бастауда, 33 %-ы өсу сатысында кәсіпорындарға және 10 %-ы меншік құқығын беру немесе бизнесті сатып алу кезінде берілді. Сондай-ақ, Femmessor ақпараттық-насихаттау және консультациялық қызметті жүзеге асырады, ол оң нәтижелер берді. 2020 жылы Femmessor ақпаратқа 11 398 сұрау жіберді, 873 кәсіпкер әйелге бизнес-консудьтация берді және кеңес беру қызметтерін ұсынуға дайын 136 түрлі сарапшылардан тұрады. Сондай-ақ, Квебектің 17 түрлі аймағында 152 кәсіпкер әйел тәлімгерлікке қосылды.

      Елімізде әйелдер кәсіпкерлігін дамыту орталықтарын ашу жоспарлануда. Халықаралық тәжірибені ескере отырып, орталықтарда бизнес-консультациялар, тренингтер, кәсіпкер әйелдер үшін инвестициялар тарту жүргізілетін болады.

      Көптеген елдерде елдегі гендерлік саясатты қалыптастыруға және іске асыруға, елдегі ахуалдың жан-жақты мониторингін жүзеге асыруға, азаматтық қоғаммен байланысқа жауапты дербес уәкілетті мемлекеттік органдар құрылды.

      Ұлыбританияда Әйелдер істері және тең мүмкіндіктер министрлігі, Малайзияда – Әйелдер істері, отбасы және қоғамдық даму министрлігі, Үндістанда – Әйелдер істері және баланы дамыту министрлігі, Германияда Отбасы, қарт азаматтар, әйелдер және жастар істері жөніндегі федералдық министрлік жұмыс істейді. Өзбекстанда Махалланы және отбасын қолдау министрлігі, Өзбекстан Министрлер Кабинеті жанындағы Әйелдер комитеті құрылды. Қазақстанда да гендерлік саясат саласындағы уәкілетті органды құруға алғышарттар бар, бұл гендерлік теңдікті нығайту және әйелдердің құқықтарын қорғау мәселелерін кешенді шешуге мүмкіндік береді.

      Аустралияда Әйелдер істері министрі, Отбасы істері және әлеуметтік қызметтер министрі тағайындалады, Жұмыс орындарында гендерлік теңдік мәселелері жөніндегі агенттік құрылды.

4-бөлім Қазақстан Республикасындағы отбасылық және гендерлік саясатты дамытудың пайымы

      Мемлекеттік отбасылық және гендерлік саясатты одан әрі іске асыру "Қазақстан-2050" стратегиясында белгіленген елді дамытудың мақсаттары мен бағыттарына, Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарының жалпыұлттық басымдықтарына сәйкес жүзеге асырылатын болады.

      БҰҰ-ның Орнықты даму саласындағы күн тәртібінде белгіленген мақсаттар, бірінші кезекте, "Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және барлық әйелдер мен қыздардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту" орнықты дамудың 5-ші мақсаты мемлекеттік гендерлік саясаттың бағдары болып табылады.

      Қазақстан Республикасының отбасылық саясатын дамытудың пайымы

      Отбасы институтын және дәстүрлі отбасылық құндылықтарды нығайту мемлекеттік отбасылық саясаттың идеологиялық негізі болып табылады.

      Мемлекеттік отбасылық саясат ұрпақтар сабақтастығына, отбасының барлық мүшелерінің үйлесімді өзара іс-қимылы кезінде ұлттың мәдени кодын сақтауға және ондағы кемсітушілік пен зорлық-зомбылыққа жол бермеуге бағдарланатын болады. Мұндай саясат барлық мүшелер бір-біріне өзара жауап беретін, отбасының әр мүшесінің жеке ерекшеліктерін құрметтейтін, өзара қолдау мен көмек көрсетілетін функционалды отбасылардың өсуіне ықпал етеді.

      Қазақстандықтарда ата-анаға саналы көзқарасты және тартымды әке болуды қалыптастыруға бағдарлану бала-ата-ананың эмоционалды байланыстарын нығайтуға және бала тәрбиесіндегі әкенің рөлін күшейтуге, дара ата-ана отбасыларының санын азайтуға ықпал ететін болады.

      Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілерінің саны азаяды: отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимылда ведомствоаралық өзара іс-қимыл жүйесін жақсарту отбасыларда алғаш пайда болған зорлық-зомбылық жағдайларының санын азайтуға ғана емес, сонымен қатар қайталанатын жағдайлардың ықтималдығын азайтуға мүмкіндік береді.

      Балаларға қатысты отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы
іс-қимылға ерекше назар аударылуға тиіс. Әр бала үшін үй махаббат пен қамқорлықпен қоршалған қауіпсіз орын болуы тиіс.

      Осал отбасыларға: ерекше қажеттіліктері бар балалары және ата-аналары бар отбасыларға, аз қамтылған отбасыларға, көп балалы отбасыларға және қосымша мемлекеттік қолдауды қажет ететін басқа да санаттағы отбасыларға көмекке ерекше назар аударылуы тиіс.

      Ажырасуларға қатысты отбасылық саясат ажырасу үдерістерінің санын азайтуға ғана емес, ерлі-зайыптылар мен олардың балалары үшін жағымсыз салдарларды (психологиялық, экономикалық, әлеуметтік) еңсеруге де бағдарланатын болады. Осылайша, ажырасудың барлық отбасы мүшелері үшін жарақат алу қаупі азаяды.

      Қазақстандықтарды, әсіресе жастарды профилактикалық және ақпараттық іс-шараларға тарту арқылы халықтың репродуктивті денсаулық мәселелері бойынша хабардарлығы артады.

      Әйелдер мен ерлердің денсаулығын сақтау, денсаулық сақтау жүйесіне тең қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін тең жағдайлар жасалатын болады. Салауатты өмір салтын, зиянды әдеттерден бас тартуды, белсенді өмір салтын, спортпен және дене шынықтырумен айналысуды насихаттау басым мәнге ие болады.

      Қазақстан Республикасының гендерлік саясатын дамыту пайымы

      Гендерлік саясатты іске асыру ресурстар мен мүмкіндіктерге әйелдер мен ерлердің тең құқықтары мен тең қол жеткізуін қамтамасыз етуге бағытталған.

      Қазіргі уақытта әйелдер үшін тыйым салынған кәсіптердің тізімі жойылды, бұл болашақта әйелдердің өз қалауы бойынша мамандық таңдаудағы шектеулерді жоюға ықпал етеді. Болашақта бұл әйелдерге бұрын қол жетімді емес кәсіптерде өз әлеуетін іске асыруға мүмкіндік беріп қана қоймай, сонымен қатар әртүрлі салалардағы жаңа жетістіктер мен мансаптық өсу үшін уәждемелік ынталандыру береді. Бұл сондай-ақ жұмыс күші тапшы салаларда теңгерімсіздікті төмендетуге ықпал етуі мүмкін.

      Биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарында, экономиканың барлық секторларында шешімдер қабылдау деңгейінде әйелдердің үлесін ұлғайту әйелдердің экономикалық және саяси құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейтуге мүмкіндік береді.

      Ісін жаңа бастаған кәсіпкер әйелдерге консультациялық қызметтер көрсету арқылы әйелдердің экономикалық белсенділігі артады. Ауылдық жерлерде әйелдер кәсіпкерлігін ынталандыруға ерекше назар аударылатын болады.

      Гендерлік бюджеттеуді дамыту гендерлік теңгерімді қамтамасыз ету кезінде бюджет қаражатын жұмсаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Гендерлік аспектілерді ескере отырып бюджеттеу гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту жөніндегі қызметтің ашықтығын күшейтуге және жандандыруға ықпал ететін болады.

      Мемлекеттік саясатты және "Еститін мемлекет" тұжырымдамасын іске асыру шеңберінде Қазақстанда гендерлік теңдікті ілгерілету мәселелерінде проактивті тәсілді енгізу мемлекеттің, бизнес пен азаматтық қоғамның осы бағыттағы үшжақты өзара іс-қимылының жоғары тиімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

5-бөлім. Қазақстан Республикасындағы отбасылық және гендерлік саясатты дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      Отбасылық саясатты қалыптастырудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      Басқа ұлттардың рухани-адамгершілік дәстүрлерінің қағидаттары мен құндылықтары танылатын көп этникалық және көпконфессиялы мемлекет ретінде Қазақстанға дамудың қазіргі кезеңінде отбасылық саясаттың қағидаттары мен тәсілдерін айқындау маңызды.

      Қазақстандық қоғамдағы отбасы институты өзінің әлеуметтік-мәдени, экономикалық және саяси жағдайларының әсерімен ғана емес, сондай-ақ ақпараттық қоғам дәуіріне тән бірқатар сыртқы факторлардың әсерімен де қалыптасады.

      Отбасы – бұл адамның бүкіл өмірлік циклімен бірге жүретін маңызды топ қана емес, сонымен бірге қоғамның тұрақты және орнықты дамуының негізі және мемлекеттің әл-ауқатының шарты. Отбасының шынайы өмірде – адамгершілік-руханидан бастап қаржылық-экономикалыққа дейін көптеген болжамдары бар. Ол репродукциямен, тәрбиемен, жан-жақты әлеуметтенумен, дәстүрлерді жеткізумен, этномәдени дәстүрлерді сақтаумен байланысты көптеген функцияларды орындайды.

      Отбасында еңбек дағдылары дамиды, қоғамдағы адам өмірінің құндылығына белгілі бір көзқарастар қалыптасады, экономикалық ойлаудың негіздері қаланады, тәрбиелік сипатқа ие психологиялық микроклимат қалыптасады.

      Отбасының өңірлік ерекшелігіне, "жасына", ерлі-зайыптылардың білім деңгейіне қарай отбасы тобының құрылымы мен санына, ата-ана болуына, ерлі-зайыптылардың кәсіптік жұмыспен қамтылуына, отбасы мүшелерінің қоғамдық өмірге тартылуына, отбасы ішіндегі функциялар мен міндеттерді бөлуге деген көзқарастар айқындалады.

      Қазақстандық тәсіл отбасының өз бетінше даму мүмкіндіктерін кеңейту және отбасының өмірлік қиын жағдайларды еңсеруі үшін мемлекеттің жағдай жасауын болжайды. Еңбек қатынастары саласында қоғамдық деңгейде ғана емес, сондай-ақ жеке отбасы ішінде де еркек пен әйел арасындағы шынайы тең құқықты қарым-қатынастарды құру қажетті шарт болып табылады.

      Қазіргі жағдайда ата-ананың екеуі де бала тәрбиесі мен үй шаруашылығына бірдей жауап беруі тиіс. Бұл ретте этномәдени бірегейлікті де сипаттайтын оң отбасы дәстүрлері мен адамгершілік-рухани құндылықтарды сақтау маңызды.

      Отбасы институтын және оның мүшелерінің әл-ауқатын нығайту мақсатында Қазақстанның мемлекеттік отбасылық саясаты балалы отбасыларға, жалғызбасты ата-аналарға әлеуметтік көмек көрсетудің қолжетімділігі мен сапасын жақсартуға; ата-аналардың екеуіне де (жалғызбасты ата-аналарға да) бала күтімі бойынша демалысқа тең қолжетімділікпен және ақы төлеумен жұмыс орындарын құруға; еңбекақы, зейнетақы төлемдерінің және жәрдемақылардың ақылға қонымды деңгейі арқылы кедейлікті түбегейлі жеңуге; отбасы ішінде бірлескен жауапкершілік қағидаттарын ілгерілетуге ықпал етеді.

      Қазақстан Республикасында отбасылық саясатты іске асыру мынадай қағидаттарда жүзеге асырылады:

      1) отбасылық функцияларды орындауда ерлі-зайыптылар құқықтарының, мүмкіндіктері мен міндеттемелерінің теңдігі;

      2) отбасы материалдық игіліктің қажетті деңгейін өз бетінше қамтамасыз ете алатын жағдайлардың қолжетімділігі;

      3) отбасының өз өміріне қатысты шешім қабылдаудағы дербестігі;

      4) отбасының жауапкершілігі, баланың (балалардың) тәрбиесіне, білім алуына және жеке басының дамуына және отбасының әрбір мүшесінің денсаулығын сақтауға ата-ананың екеуінің де ортақ және бірдей жауапкершілігі;

      5) отбасының, қоғамның және мемлекеттің серіктестігі;

      6) отбасылардың мұқтаждары мен қажеттіліктерін ескере отырып, мемлекеттік отбасылық саясатты іске асырудағы атаулылық және инклюзивтілік;

      7) тұрмыстық зорлық-зомбылықтың барлық түрлеріне мүлдем төзбеушілік;

      8) ұлттық және азаматтық құндылықтардың басымдығы, қоғамдағы әдепсіз мінез-құлыққа төзбеушілік;

      9) жастарды отбасылық өмірге дайындаудың және оң отбасылық құндылықтарды нығайтудың маңыздылығы;

      10) мемлекеттің, жұмыс берушілер мен азаматтардың жеке және қоғамдық денсаулықты сақтау мен нығайту үшін ортақ жауапкершілігі;

      11) әрбір баланың құқықтары мен мүдделерін қорғау;

      12) отбасылар мен олардың мүшелеріне көмек көрсету және қолдау көрсету кезінде әлеуметтік теңдікті қамтамасыз ету.

      Отбасы денсаулығын қорғаудың тиімді жүйесін қалыптастыру, отбасылық тәрбие, білім беру және бос уақыт жүйесін жетілдіру, балалы отбасыларға әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін дамыту орта мерзімді және ұзақ мерзімді перспективада отбасылық саясаттың басты басымдықтары болады.

      Отбасылық саясат саласындағы тұжырымдаманы іске асыру мынадай негізгі тәсілдер шеңберінде жүзеге асырылатын болады:

      Ерлер мен әйелдердің тең серіктестігіне, ата-аналардың балаларды тәрбиелеу, оқыту және дамыту, қарттарға қамқорлық жасау және қолдау үшін жауапкершілігін тең бөлуге негізделген отбасылық қатынастарды қалыптастыру арқылы отбасы институтын нығайту

      Отбасы мен некенің оң бейнесі, отбасылық тәрбие мәселелері мемлекеттік саясаттың басты бағыттарының бірі болады.

      Отбасылық құндылықтар мен дәстүрлерді ілгерілету, мәдени-ағарту, мәдени-бұқаралық іс-шараларды ұйымдастыру арқылы ұрпақтар сабақтастығын сақтау, осы жұмыстың нәтижелерін бұқаралық ақпарат құралдары (бұдан
әрі – БАҚ) арқылы жария ете отырып, ақпараттық-насихаттау қызметін кеңейту жөніндегі жұмыс күшейтілетін болады.

      Отбасын жоспарлау және саналы ата-ана болу мәселелері бойынша жастармен ақпараттық-тәрбиелік сипаттағы іс-шаралар өткізілетін болады.

      Даму перспективалары мен бағыттарын айқындай отырып, Қазақстандағы отбасының жағдайына жан-жақты зерттеулер жүргізу мақсатында отбасылық саясат проблемаларын зерделеу жөніндегі жұмыс жалғастырылады.

      Ажырасу мен дисфункционалды отбасылардың санын азайту үшін некені тіркеу алдында отбасылық қарым-қатынас негіздері бойынша курстар енгізу жоспарлануда.

      Отбасылық жанжалдарды шешу, ажырасу процестерінің теріс салдарын еңсеру үшін отбасын қолдау орталықтарында ерлі-зайыптылар үшін психологтармен, заңгерлермен және әлеуметтік қызметкерлермен консультациялар өткізіледі.

      Жанжал жағдайында немесе өмірлік қиын жағдайда медиация және отбасын әлеуметтік-психологиялық қолдау қызметтері дамиды. Психолог-медиаторлар институтын енгізу мәселесі қаралады.

      Саналы әке болу институтын дамытуға, еліміздің барлық өңірлерінде психологтарды, жұртшылықты тарта отырып, балаларды тәрбиелеуде әкелердің оң рөлін арттыруға бағытталған іс-шаралар жалғастырылады.

      Білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие процесінде отбасылық құндылықтар мен отбасы институтының маңыздылығы дәріптелетін болады.

      Отбасылық тәрбие, жоғары рухани-адамгершілік құндылықтарды сіңіру бойынша арнайы сынып сағаттарын құру және енгізу арқылы отбасылық құндылықтар мен дәстүрлерді ілгерілету, балабақшалар мен мектептерде, жоғары оқу орындарында ұрпақтар сабақтастығын сақтау бойынша жұмыс жолға қойылады.

      Адамгершілік-рухани білім берудің оқу бағдарламалары және "Өзін-өзі тану" оқу пәні шеңберінде жалпыадамзаттық құндылықтар мәселелері бойынша (оның ішінде отбасылық және гендерлік саясат бойынша) педагог кадрлардың біліктілігін арттыру бойынша жұмыс жалғастырылатын болады.

      Үкіметтік емес сектормен сындарлы ынтымақтастықтың, отбасылық саясатты іске асыруға азаматтық жұртшылықты тартудың, отбасыларға кәсіби көмек көрсетудің, жастар арасында отбасылық құндылықтарды нығайтудың жаңа нысандары енгізілетін болады.

      Отбасын қолдау орталықтарында, әлеуметтік желілерде және БАҚ-та балаларды тәрбиелеу мен әлеуметтендіруге ата-аналардың тең қатысуын қалыптастыру бойынша ақпараттық жұмыс жүзеге асырылатын болады.

      Көзделген мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде отбасыларға кәсіби көмек көрсету саласында (отбасын ресурстық қолдау, дағдарыс орталықтары, сенім телефондары және т.б.) үкіметтік емес ұйымдардың қызметі жандандырылатын болады.

      Отбасыларға мемлекеттік әлеуметтік қолдаудың қолжетімділігі мен атаулылығын арттыру

      Отбасы үшін қосалқы қызметтерді кеңейту кедейлікті және отбасылардағы әлеуметтік қолайсыздықты азайтуға бағытталған шаралармен одан әрі сүйемелденетін болады.

      Әлеуметтік қолайсыздық профилактикасына бағытталған әлеуметтік қызметтер мен әлеуметтік көмек көрсетудің интеграцияланған моделі құрылады. Оның шеңберінде білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау жүйелерінің, басқа да салалардың әлеуметтік қызметкерлерінің қызметін үйлестіру тетігі әзірленетін болады, бұл отбасының қажеттіліктерін жан-жақты айқындауға және мұқтаж азаматтарға "бір терезе" арқылы әлеуметтік қызметтер көрсетуге мүмкіндік береді. Өмірлік қиын жағдайда жүрген отбасыларға проактивті кешенді қолдау шараларын көрсету мақсатында отбасының цифрлық картасын әзірлеу мәселесі пысықталатын болады.

      Мемлекет көрсететін әлеуметтік көмекті алушылар және оның көлемі туралы анық және толық мәліметтер алу және алмасу тетігін жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады.

      Гендерлік аспектіні ескере отырып, жалғызбасты ата-аналардың қашықтағы жұмыс форматына және жұмыспен қамтудың қысқартылған режиміне құқығын айқындауды көздейтін еңбек заңнамасын жетілдіру жоспарлануда.

      Отбасылардың және халықпен, оның ішінде балалармен жұмыс істейтін мамандардың зорлық-зомбылықтың әртүрлі түрлері туралы білімін арттыруға бағытталған түрлі бағдарламалар дамиды.

      Материалдық деңгейі мен әлеуметтік жағдайына қарамастан, өзінің кәсіби жолын таңдау, жеке табысқа қол жеткізу мүмкіндіктерін кеңейту арқылы жас ұрпақтың өзін-өзі танытуы үшін жағдайлар жасау жөнінде шаралар қабылданатын болады.

      Репродуктивті денсаулықты қорғау үшін жағдай жасау және күтілетін өмір сүру ұзақтығындағы гендерлік алшақтықты жою

      Ерлер мен әйелдердің репродуктивті денсаулығын, балалар мен жастардың денсаулығын сақтау, ана мен баланы қорғау мемлекеттік органдар мен үкіметтік емес ұйымдар қызметіндегі басымдықтарға айналады.

      Бедеулік проблемаларын шешу мақсатында қазіргі заманғы технологияларды қолдана отырып, бедеулікті емдеудің жаңа әдістері жалғастырылатын болады.

      Ерлер мен әйелдерді, жасөспірімдерді қоса алғанда, репродуктивті денсаулығын қорғау жөніндегі мамандардың қызметтерімен қамту кеңейтіледі. Әрбір амбулаториялық-емханалық ұйымда репродуктивті денсаулықты қорғау кабинеттерінің, оның ішінде жастар үшін (отбасын жоспарлау кабинеттері) қызметі жалғастырылады.

      Жүктілікті жасанды үзу жағдайларының алдын алу және санын азайту, халыққа және медицина қызметкерлеріне консультация беру және оқыту арқылы халыққа ана болу қауіпсіздігі әдістеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету және дені сау балалардың тууы жөніндегі іс-шаралар жалғастырылады.

      Жүктілік, босану кезеңінде және бала туғаннан кейін әйелдерді медициналық, әлеуметтік және психологиялық қолдауды жетілдіру, ата-ана болуға, босануға және емшек сүтімен қоректендіруге дайындық жөніндегі жұмыстың жаңа нысандарын енгізу жөніндегі шаралар іске асырылатын болады.

      Жастардың денсаулық орталықтарының, денсаулық мектептерінің қызметі репродуктивті денсаулықты қорғау және отбасын жоспарлау саласындағы ақпаратқа қолжетімділікті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

      Профилактикалық іс-шараларға және ақпараттық жариялауға белсенді тарту арқылы халықтың репродуктивті денсаулығын сақтау мәселелерінде хабардар болуы жақсарады.

      Отбасындағы және балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу

      Зорлық-зомбылыққа қарсы күрес Қазақстан Республикасындағы басым мемлекеттік міндеттердің бірі ретінде айқындалған. Орнықты даму мақсаттарының бірі зорлық-зомбылықтың барлық түрлерінің таралуын едәуір қысқарту болып табылады, бұл осы саладағы мемлекеттік саясаттың неғұрлым сындарлы және нақты шараларын талап етеді.

      Отбасында, мектепте, жабық мекемелерде балаларға қарсы зорлық-зомбылыққа тыйым салатын заңнаманы іске асыру мониторингінің тетіктері мен құралдары әзірленетін болады.

      Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандары жүгінген жағдайда профилактика субъектілері (денсаулық сақтау, білім беру ұйымдары және әлеуметтік қызметтер) лауазымды адамдарының жедел іс-қимылдарының бірыңғай алгоритмін әзірлеуге мүмкіндік беретін шаралар кешені қабылданатын болады.

      Осылайша, зорлық-зомбылық құрбандарын анықтау тетіктерін құру, оларды сәйкестендіру және мемлекеттік және мемлекеттік емес секторларда дамитын дағдарыс орталықтарына білікті мамандарға жіберу арқылы зорлық-зомбылық профилактикасы жүйесін жетілдіру мәселесі қаралатын болады.

      Тұрмыстық зорлық-зомбылықты есепке алу жүйесін жетілдіру, жас топтары мен жынысы бөлінісінде ауырлық дәрежесі бойынша ашық көздерде тұрмыстық зорлық-зомбылық жөніндегі статистикалық ақпаратты жүйелеу және орналастыру жөніндегі жұмыс жүзеге асырылатын болады.

      Зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерге көмек көрсету жүйесін дамыту, құқық қорғау органдарының назарына іліккен немесе отбасы мүшелеріне зиян келтіргені үшін жауаптылыққа тартылған адамдар үшін тиісті психотүзету бағдарламалары, тренингтер, психологтар консультацияларын ұйымдастыру жөніндегі жұмыс жалғастырылады.

      Қоғамдық ұйымдар (әкелер, аналар, ақсақалдар кеңестері, қоғамдық кеңестер) зорлық-зомбылыққа, сондай-ақ ерте некеге тұруға жол бермеу және оның алдын алу туралы діни институттар өкілдері арасында түсіндіру жұмыстарына тартылатын болады.

      Мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты іске асыру шеңберінде әлеуметтік инновацияларды іздеумен, сынақтан өткізумен және отбасыларға дағдарысқа қарсы қызметтер көрсетумен, сондай-ақ кемсітушілік пен зорлық-зомбылық құрбандарының сот төрелігіне қол жеткізуіне жәрдемдесумен айналысатын ҮЕҰ тартылатын болады.

      Отбасын қолдау орталықтары шеңберінде отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккен адамдармен консультациялық жұмыс жүргізіледі, зардап шеккендер мен олардың балалары үшін уақытша тұруға мүмкіндік беріледі.

      Ата-ананың оң тәрбиесі мен балалардың қауіпсіздігі туралы түрлі бағдарламаларды дамыту арқылы отбасылардың және балалармен жұмыс істейтін мамандардың зорлық-зомбылықтың түрлері туралы хабардарлығы және білімі арттырылады.

      БАҚ, әлеуметтік желілер, әлеуметтік жарнама арқылы халықтың тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы бойынша қолданыстағы мемлекеттік шаралар туралы жалпы хабардарлығы артады.

      Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу және оған қарсы іс-қимыл кезінде ведомствоаралық өзара іс-қимыл жүйесін жетілдіру, үкіметтік емес ұйымдармен ынтымақтастық бойынша шаралар қабылданатын болады, бұл отбасыларда алғаш рет туындаған зорлық-зомбылық жағдайларының санын азайтуға ғана емес, сондай-ақ қайталанған жағдайлардың ықтималдығын азайтуға да мүмкіндік береді.

      Гендерлік саясатты қалыптастырудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      Қоғамдағы әйелдер мен ерлердің теңдігіне қол жеткізуге бағытталған Қазақстанның қазіргі заманғы мемлекеттік саясаты жыныс белгісі бойынша кемсітушіліктің барлық нысандары мен көріністерін жеңуге, еңбек, қоғамдық және жеке өмірдің барлық салаларында әйелдер мен ерлердің қабілеттерін барынша толық іске асыру үшін саяси алғышарттар мен қажетті әлеуметтік жағдайлар жасауға бағытталған.

      Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, гендерлік саясатты іске асырудың тиімділігі өскелең ұрпақтың насихатталатын идеологияны, мінез-құлық стереотиптерін, рухани құндылықтарды ерте қабылдауына тікелей байланысты.

      Осылайша, оның дүниетанымы мен қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларындағы мемлекет саясатына қатынасы жас ұрпақты тәрбиелеу сапасына байланысты.

      Қоғамның неғұрлым инклюзивті және орнықты дамуын барынша тиімді ынталандыру үшін әйелдердің де, ерлердің де құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту қоғамдағы гендерлік теңдіктің нақты кешенді пайымын талап етеді.

      Билік құрылымдары, жеке және азаматтық сектор өкілдерінің гендерлік теңдік, сараптама және бағалау мәселелеріндегі құзыреттілігін арттыру кешенді гендерлік тәсілді енгізудің қисынды буыны болуға тиіс екені айқын.

      Қазақстан Республикасында гендерлік саясатты іске асыру қағидаттарда жүзеге асырылатын болады:

      1) жынысына қарамастан барлық экономикалық, әлеуметтік, мәдени, азаматтық және саяси құқықтарды тең пайдалануды қамтамасыз ету;

      2) жыныс белгісі бойынша кемсітушілікке жол бермеу;

      3) гендерлік өзін-өзі тануды қалыптастыру және қоғамдағы гендерлік стереотиптер мен алалаушылықтарды жою;

      4) гендерлік зорлық-зомбылықтың кез келген көріністеріне мүлдем төзбеушілік;

      5) қауіпсіздікті қолдау және бейбітшілікті нығайтуға жәрдемдесу жөніндегі барлық күш-жігерге екі жыныс өкілдерінің тең құқылы қатысуы.

      Гендерлік саясат саласындағы тұжырымдаманы іске асыру мынадай негізгі тәсілдер шеңберінде жүзеге асырылатын болады:

      Гендерлік теңдік институтын нығайту

      Мемлекеттік органдардың басшылары қамтамасыз ететін мемлекеттік органдардағы гендерлік теңдік шарттары мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау өлшемшарттары мен көрсеткіштерінің бірі болып табылады.

      Мансаптық өсу мен жоғарылауда әртүрлі жыныстағы мемлекеттік қызметшілердің тең құқықтары мен мүмкіндіктерінің сақталуына үздіксіз мониторинг жүргізілетін болады.

      Гендерлік саясат саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын уәкілетті орган айқындалатын болады және Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және
отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның институционалдық негізі жетілдіріледі. Сондай-ақ жергілікті деңгейде гендерлік саясаттың институционалдық негізін құру мәселесі пысықталатын болады.

      Мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау жүйесіне гендерлік тәсілдерді интеграциялау мәселелері қаралатын болады, әзірленген гендерлік тәсілдер ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге бағытталған нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу кезінде ескерілетін болады.

      Қазақстан Республикасының статистика саласындағы уәкілетті органы жынысы бойынша бөле отырып, гендерлік көрсеткіштерді қамтамасыз ету салаларын қамтуды кеңейтетін болады.

      Бюджеттерді қалыптастыру кезінде гендерлік бюджеттеуді енгізу мәселелері қаралатын болады.

      Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясымен бірлесіп, мемлекеттік қызметшілерді гендерлік бағдарланған бюджеттеу мәселелері бойынша үздіксіз оқыту қамтамасыз етілетін болады.

      Қоғамдық өмірде гендерлік теңдік бастамалары саласындағы білімдермен, жинақталған тәжірибемен және оң практикалармен тұрақты алмасу арқылы халықаралық ынтымақтастық нығайтылатын болады.

      Әйелдердің экономикалық және саяси мүмкіндіктерін кеңейту

      Әйелдердің еңбек және кәсіби-жасампаздық әлеуетін толыққанды пайдалану мақсатында екі жыныс өкілдерінің еңбек нарығына, қаржылық және өзге де ресурстарға тең қол жеткізуі үшін жағдайлар жасалатын болады.

      Халықтың экономикалық белсенділігінің болжамы жекелеген өңірлердің және өндіріс секторларының гендерлік ерекшелігі, сондай-ақ кедейлік мониторингі деректері ескеріле отырып жасалады.

      Бүкіл Қазақстан Республикасы бойынша әйелдер кәсіпкерлігін дамыту үшін қолданыстағы бағдарламалар бойынша хабардар ету және қаржыландыруды тарту; әйелдер бизнесінің ағымдағы жай-күйін бағалауды ұйымдастыру; кәсіпкер әйелдер мен әйелдер мекемелерінің желісін құру; қаржылық/іскерлік сауаттылыққа оқыту бойынша қызметтер көрсетілетін әйелдер кәсіпкерлігін қолдау орталықтарын ашу жалғастырылатын болады.

      Әйелдерді инновациялық, инфрақұрылымдық және жоғары технологиялық мемлекеттік жобалар мен бағдарламаларға неғұрлым кеңінен тарту үшін жағдайлар жасалатын болады. Әйелдер бизнесі заманауи және инновациялық қызметтер: коммуникациялық және цифрлық қызметтер, ойын-сауық, туризм және т. б. секторында дамиды.

      Кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік шараларын іске асыруға қаржы бөлу кезінде гендерлік аспект ескерілетін болады.

      Тұрақты негізде тұрғылықты жері, жасы, мүгедектігі және мүліктік жағдайы бойынша гендерлік аспектіде әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігіне және ШОБ субъектілерін мемлекеттік қолдауға талдау жүргізілетін болады.

      Кәсіпкерлік бастамаларды қолдау мақсатында халық арасында кәсіпкерлікті дамыту үшін, оның ішінде жұмыс істеп жүрген және ісін жаңа бастаған кәсіпкер әйелдер үшін білім беру бағдарламаларын іске асыру жалғасатын болады. Ауылдық жерлерде әйелдер кәсіпкерлігін қолдауға ерекше назар аударылатын болады. Кәсіпкерлік құзыреттерді кеңейтуге менторлық институтын енгізу және кәсіпкер әйелдердің табысты бизнес-жобаларын танымал ету ықпал ететін болады.

      Жұмыспен қамту және базалық әлеуметтік қызметтерге қол жеткізу саласында ауылдық аумақтар мен моноқалалардың гендерлік мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін бағалау картасы әзірленетін болады, ауылдық аумақтар мен моноқалалардың гендерлік мұқтаждықтары мен қажеттіліктері шағын бизнесті қолдаудың басым бағыттарының тізбелеріне интеграцияланатын болады.

      Қазақстандағы барлық әйелдер мен қыздардың гендерлік теңдігін қамтамасыз ету және құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту жөніндегі жоба іске асырылатын болады, оның бағыттарының бірі әйелдердің экономикалық белсенділігін дамыту болып табылады.

      Еліміздің барлық өңірлерінде ауылдық жерлерде тұратын әйелдерді және осал топтардағы әйелдерді одан әрі өзін-өзі таныту және экономикалық мүмкіндіктерді арттыру мақсатында еңбек нарығында сұранысқа ие дағдыларға оқыту жүргізілетін болады.

      Бала туға байланысты демалыстағы әйелдердің жұмыс дағдыларын сақтау және бала тууға байланысты демалыстан шыққаннан кейін еңбек нарығына бейімделу процесін жеделдету мақсатында олардың біліктілігін арттыру жөніндегі мәселе пысықталатын болады.

      Мемлекеттік саясаттың басымдықтарының ішінде шешім қабылдау процестеріне тартылған әйелдердің биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарында, мемлекеттік, квазимемлекеттік және корпоративтік секторларда кемінде 30 % деңгейдегі өкілдігін қамтамасыз ету болып табылады.

      Еліміздің қоғамдық-саяси өмірінде әйелдердің рөлін арттыру бойынша әлеуметтік жобалар іске асырылатын болады.

      Гендерлік теңдікті дамыту жөніндегі бағдарламалар мен жобаларды іске асыруға жеке, корпоративтік, квазимемлекеттік секторды белсенді тарту бойынша нысаналы жұмыс жүргізілетін болады.

      Оқыту тренингтерін өткізу арқылы әйелдердің саяси мүмкіндіктерін кеңейтуге және әйелдер көшбасшылығын дамытуға ерекше назар аударылатын болады.

      Әйелдердің саясаттағы рөлі туралы теріс таптаурындар мен ұстанымдарды еңсеру бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмысы жүргізілетін болады.

      Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу

      Гендерлік зорлық-зомбылық жөніндегі статистикалық ақпаратты жинау және талдау жүйесі, сондай-ақ гендерлік кемсітушілік пен зорлық-зомбылық көріністері жағдайлары бойынша мониторинг және есептілік тетіктері жетілдіріледі.

      Денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау және құқық қорғау органдары секторларының арасындағы үйлестірілген іс-қимыл арқылы гендерлік зорлық-зомбылыққа ведомствоаралық ден қою жүйесі әзірленеді және енгізіледі.

      Сексуалдық зорлық-зомбылық және гендерлік зорлық-зомбылықтың басқа да түрлері құрбандарының сот төрелігіне тиімді қол жеткізуін қамтамасыз ету, сондай-ақ мемлекет кепілдік берген әлеуметтік, құқықтық және өзге де көмек көрсету бойынша бірыңғай тәсілдер әзірленетін болады.

      Прокуратура органдары ҮЕҰ-ны тарта отырып, тұрақты түрде пенитенциарлық мекемелерге нәпсілік қолсұғушылық және зорлық-зомбылық мәніне мониторингтік болуды, сондай-ақ бас бостандығынан айыру орындарында әйелдерді ұстау жағдайларына инспекциялауды жүзеге асыратын болады.

      Әлеуметтік және пенитенциарлық мекемелер жүйесінде қыздар мен әйелдердің кемсітусіз және зорлық-зомбылықсыз өмір сүру құқықтарын қорғау рәсімдері туралы нұсқаулықтар әзірленеді және жалпы оқыту енгізіледі.

      Гендерлік зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл коалициясы, экономикалық әділеттілік пен құқықтар жөніндегі іс-қимыл коалициясы шеңберінде Қазақстанның міндеттемелерін орындау жөнінде шаралар қабылданатын болады.

      Гендерлік ағартуды ілгерілету

      Гендерлік көзқарастың болуы және оның әлеуметтік байланыстар мен қатынастарды құру процестеріне әсері ерлер мен әйелдердің тең құқығын орнатудың міндетті шарты болып табылады. Гендерлік теңдік идеологиясын ілгерілету мақсатында Гендерлік білім берудің және халықты ағартудың дамыған жүйесі жұмыс істейтін болады, ол бала кезінен бастап барлық жас санаттарын қамтиды.

      Гендерлік стереотиптер мен алалаушылықтарды жоюға бағытталған шаралар негізгі мәнге ие болады. Гендерлік теңдіктің құндылық сипатын назарға ала отырып, бұл процестегі ерекше рөл білім беру жүйесіне тиесілі болады. Осыған байланысты гендерлік мазмұн білім берудегі заманауи тәсілдерді талқылау бойынша ғылыми, кәсіби және қоғамдық қоғамдастықтардың барлық дискурстарына енгізілетін болады.

      Педагогтердің біліктілігін арттыру жүйесіне гендерлік теңдік бойынша дәрістер енгізілетін болады. Мұндай тәсіл білім беру контентінің сапасын арттырып қана қоймай, сондай-ақ практика мен педагогтер мен оқушылардың мінез-құлық модельдері деңгейінде білім беру процесіне гендерлік теңдік қағидаттарын енгізуге мүмкіндік береді.

      Гендерлік сауаттандыруды ілгерілету мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының базасында мемлекеттік қызметшілерді оқыту жүйесі шеңберінде гендерлік саясатты іске асыру мәселелері бойынша тақырыптық сабақтар, семинар-тренингтер өткізілетін болады.

      Азаматтық қоғам институттарының қатысуынсыз гендерлік дүниетанымды қалыптастыру және гендерлік теңдік идеологиясын ілгерілету мүмкін емес. Гендерлік саясаттың тиімділігін арттыруға гендерлік теңдік идеологиясын танымал етуге бағытталған үкіметтік емес сектор құрылымдары мен мемлекеттік органдар арасындағы тығыз өзара іс-қимыл ықпал ететін болады.

      Бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге әйелдердің қатысуын кеңейту

      Бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау мәселелері бойынша шешімдер қабылдауға әйелдердің қатысуы қамтамасыз етіледі.

      Әйелдерді ізгі ниет миссиясын жүзеге асыруды тапсыра отырып, арнайы өкілдер мен елшілер лауазымдарына тағайындау мәселесі қаралатын болады.

      Заңнамаға сәйкес бітімгершілік дайындықтан өткендердің ішінен ерікті негізде БҰҰ-ның бейбітшілікті қолдау жөніндегі операцияларының құрамына жіберілетін әскери бітімгершілік контингенттердің (Қазақстан Республикасының Ұлттық контингенті) әскери қызметшілері арасында әйелдердің үлесін ұлғайту қамтамасыз етілетін болады.

      Жанжалдардың алдын алу мен шешуде медиация құралдарын кеңінен пайдалану қамтамасыз етіледі.

      Қауіпсіздік мәселелерімен айналысатын өңірлік құрылымдар жанынан белсенді әйелдер мен құқық қорғаушылар қатарынан кеңесші органдар құру мүмкіндігі қаралатын болады.

      Жанжалдар жағдайында және жанжалдан кейінгі жағдайларда гендерлік зорлық-зомбылықты болдырмау мақсатында гендерлік оқыту жүргізіледі және полиция, әскери қызметшілер, елде де, шетелде де, оның ішінде бітімгерлер үшін мінез-құлық хаттамалары қабылданатын болады.

6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

      1. Ерлердің әйелдерге қарағанда күтілетін өмір сүру ұзақтығындағы гендерлік алшақтық 2022 жылға қарай 8,2 жылды, 2023 жылға қарай 8 жылды құрайды, 2024 жылға қарай – 7,8 жылды, 2025 жылға қарай – 7,7 жылды, 2026 жылға қарай – 7,6 жылды, 2027 жылға қарай – 7,5 жылды, 2028 жылға қарай – 7,3 жылды, 2029 жылға қарай – 7,2 жылды, 2030 жылға қарай – 7 жылды құрайды.

      2. Тіркелген некелердің жалпы санына қарағанда бұзылған некелердің үлесі 2022 жылға қарай 37,1 %-ды, 2023 жылға қарай – 37,0 %-ды, 2024 жылға қарай – 36,3 %-ды, 2025 жылға қарай – 36,0 %-ды, 2026 жылға қарай – 35,5 %-ды, 2027 жылға қарай – 35,0 %-ды, 2028 жылға қарай – 34,5 %-ды, 2029 жылға қарай – 34,0 %-ды, 2030 жылға қарай – 33 %-ды құрайды.

      3. Репродуктивті жастағы 1000 әйелге шаққанда жүктілікті жасанды үзу коэффициенті 2022 жылға қарай – 15,3, 2023 жылға қарай – 15,0, 2024 жылға қарай – 14,5, 2025 жылға қарай – 14,0, 2026 жылға қарай – 13,8, 2027 жылға қарай – 13,5, 2028 жылға қарай – 13,3, 2029 жылға қарай – 13,0, 2030 жылға қарай – 12,0 құрайды.

      4. Әйелдерге қатысты тіркелген тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілерінің саны 2022 жылы 15 %-ға, 2023 жылы 20 %-ға, 2024 жылы 24 %-ға, 2025 жылы 26 %-ға, 2026 жылы 28 %-ға, 2027 жылы 30 %-ға, 2028 жылы 35 %-ға, 2029 жылы 45 %-ға %-ға, 2030 жылы 50 %-ға төмендейді.

      5. Балаларға қатысты тіркелген зорлық-зомбылық фактілерінің саны 2022 жылы 15 %-ға, 2023 жылы 20 %-ға, 2024 жылы 24 %-ға, 2025 жылы 26 %-ға, 2026 жылы 28 %-ға, 2027 жылы 30 %-ға, 2028 жылы 35 %-ға, 2029 жылы 45 %-ға, 2030 жылы 50 %-ға төмендейді.

      6. Әйелдердің ерлерге қарағанда орташа жалақысындағы гендерлік алшақтық 2022 жылы 24,0 %-ды, 2023 жылы – 23,0 %-ды, 2024 жылы – 22,7 %-ды, 2025 жылы – 22,4 %-ды, 2026 жылы – 22,1 %-ды, 2027 жылы – 22,0 %-ды, 2028 жылы – 21,5 %-ды, 2029 жылы – 21,3 %-ды, 2030 жылы – 21,0 %-ды құрайды.

      7. Материалдық активтері (мүлік (тұрғын үй, көлік), ЖК) бар әйелдердің ерлерге қарағанда үлесі 2022 жылға қарай 4 %-ға, 2023 жылға қарай 5 %-ға, 2024 жылға қарай 5,5 %-ға, 2025 жылға қарай 6,0 %-ға, 2026 жылға қарай 6,5 %-ға, 2027 жылға қарай 7 %-ға, 2028 жылға қарай 8,0 %-ға, 2029 жылға қарай 9,0 %-ға, 2030 жылға қарай 10 %-ға ұлғаяды.

      8. Биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарында, мемлекеттік, квазимемлекеттік және корпоративтік секторларда шешімдер қабылдау деңгейіндегі әйелдердің үлесі 2022 жылға қарай 24,5 %-ды, 2023 жылға қарай – 25,0 %-ды, 2024 жылға қарай – 25,3 %-ды, 2025 жылға қарай – 25,5 %-ды, 2026 жылға қарай – 26,0 %-ды, 2027 жылға қарай – 27,0 %-ды, 2028 жылға қарай – 28,0 %-ды, 2029 жылға қарай – 29,0 %-ды, 2030 жылға қарай – 30 %-ды құрайды.

      9. Бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі әйелдердің үлесі 2022 жылға қарай 7,0 %-ды, 2023 жылға қарай – 8,0 %-ды, 2024 жылға қарай – 8,2 %-ды, 2025 жылға қарай – 8,3 %-ды, 2026 жылға қарай – 8,4 %-ды, 2027 жылға қарай – 8,5 %-ды, 2028 жылға қарай – 9,0 %-ды, 2029 жылға қарай – 9,5 %-ды, 2030 жылға қарай – 10,0 %-ды құрайды.

      Күтілетін нәтижелер:

      2030 жылға қарай мынадай нәтижелерге қол жеткізілетін болады:

      1. Халықтың репродуктивті денсаулық саласындағы хабардарлығы артады.

      2. Балаларды тәрбиелеу процесіне тартылған әкелердің үлесі артады.

      3. Өмірде қиын жағдайға тап болған отбасыларды анықтау және оларға көмек көрсету жеделдігі артады

      4. Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың қайталанған жағдайларының саны азаяды.

      5. Кәсіпкерлік саласында әйелдердің қаржылық сауаттылығы артады.

      6. Биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарында, мемлекеттік, квазимемлекеттік және корпоративтік секторларда шешімдер қабылдау процестеріне тартылған әйелдердің үлесі өседі.

      7. Отбасы институтын және гендерлік теңдікті нығайту жөніндегі шаралармен халықты қамту артады.

7-бөлім. Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары

      Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы осы Тұжырымдаманың қосымшасына сәйкес Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары бойынша орындалатын болады.

  Қазақстан Республикасындағы
2030 жылға дейінгі отбасылық
және гендерлік саясат
тұжырымдамасына
қосымша

Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары

      Ескерту. Қосымшаға өзгеріс енгізілді - ҚР Президентінің 15.09.2022 № 1013; 13.04.2023 № 195 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Жарлықтарымен.

Р/с№

Реформалардың / негізгі іс-шаралардың атауы

Аяқталу нысаны

Аяқталу мерзімі

Жауапты орындаушылар

1

2

3

4

5

1. Ерлер мен әйелдердің тең әріптестігіне, ата-аналардың балаларды тәрбиелеу, оқыту және дамыту, қарттарға қамқорлық жасау және қолдау жауапкершілігін тең бөлуге негізделген отбасылық қатынастарды құру арқылы отбасы институтын нығайту. Отбасыларға мемлекеттік әлеуметтік қолдаудың қолжетімділігі мен атаулылығын арттыру

Индикатор: тіркелген некенің жалпы санына қатысты бұзылған некенің үлесі
2022 жылға қарай – 37,1 %-ды, 2023 жылға қарай – 37,0 %-ды, 2024 жылға қарай –
36,3 %-ды, 2025 жылға қарай – 36,0 %-ды, 2026 жылға қарай – 35,5 %-ды, 2027 жылға қарай – 35,0 %-ды, 2028 жылға қарай – 34,5 %-ды, 2029 жылға қарай – 34,0 %-ды, 2030 жылға қарай – 33 %-ды құрайды.

1

"Қазақстандық отбасылар – 2022" ұлттық баяндамасын дайындау

ӘІОДСҰК отырысында таныстыру

2022 жылғы желтоқсан 

АҚДМ, ҚҚДИ (келісу бойынша)

2

Саналы түрде әке болу институтын қолдау және дамыту жөніндегі іс-шараларды өткізу

оқыту тренингтері, бейнероликтер, конкурстар

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО

3

"Мерейлі отбасы" ұлттық конкурсын өткізу

ӘІОДСҰК-ға ақпарат 

2022 – 2030 жылдар, қыркүйек 

АҚДМ, ЖАО

4

Елдің барлық мектептерінде отбасылық тәрбие бойынша сынып сағаттарын өткізу

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар

ОАМ, ЖАО

5

"Жастар арасында отбасылық құндылықтарды нығайту жөніндегі іс-шараларды институционалдандыру" жобасының аясында отбасын құру мәселелері бойынша жас отбасыларға арналған дайындық курстарын өткізу

тренингтер, бейнероликтер, акциялар

2022 – 2024 жылдар, желтоқсан

АҚДМ, ЖАО

6

"Бақытты отбасы" отбасылық соттар жанында отбасын қолдау ресурстық орталықтарының қызметін ұйымдастыру жөніндегі жобаны іске асыру

орталықтардың қызметін ұйымдастыру, консультациялар өткізу

2022 жыл ішінде

АҚДМ, ЖАО

7

"Қаржылық сауаттылық отбасынан басталады" жобасын іске асыру

курстар

2022 жыл ішінде

АҚДМ, ЖАО

8

Отбасылық және гендерлік саясатты іске асыру жөніндегі жұмысқа тарту үшін сарапшылар, спикерлер, сондай-ақ үлгілі отбасылар өкілдері қатарынан пул қалыптастыру

сарапшылар тізбесі

2022 – 2030 жылдар, шілде

АҚДМ, Еңбекмині, ОАМ, МСМ, ДСМ,
ЖАО

9

Бірыңғай республикалық медиа-жоспар шеңберінде Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасының іске асырылуын ақпараттық қолдауды ұйымдастыру

ӘІОДСҰК-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

АҚДМ, ЖАО

10

Отбасыларға кәсіби көмек көрсетуге (отбасын ресурстық қолдау, дағдарыс орталықтары және т.б.), неке және отбасы институтын нығайтуға, сондай-ақ гендерлік теңдікті ілгерілетуге бағытталған, ҮЕҰ-ға арналған мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты орналастыру

АҚДМ-ға ақпарат

2022 –
2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО

11

Мемлекеттік отбасылық және гендерлік саясатты іске асыруға бағытталған мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстың орындалуына мониторинг жүргізу

ӘІОДСҰК-ға
ақпарат

2022 – 2030 жылдар, қаңтар, шілде

АҚДМ, ЖАО

12

Аз қамтылған отбасыларға жан-жақты көмек көрсетуге арналған отбасының цифрлық картасын әзірлегеннен кейін өңірлердегі әл-ауқат мониторингін жүргізу

ӘІОДСҰК-ға
ақпарат

2025 – 2030 жылдар, желтоқсан

Еңбекмині, ОАМ, ДСМ, ІІМ, АҚДМ, ЖАО

13

Өмірде қиын жағдайға тап болған балалары бар отбасыларды қолдау жөніндегі іс-шаралар кешенін іске асыру

оқыту, тренингтер, консультациялар

2022 – 2024 жылдар, желтоқсан

АҚДМ, Еңбекмині, ОАМ, ДСМ, ІІМ, ЖАО

14

Отбасылық қолайсыздықтың профилактикасы жөніндегі жұмысқа білім беру ұйымдарының қамқоршылық кеңестерін тарту

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ОАМ, ҒЖБМ, ЖАО

15

Жанжал немесе өмірдегі қиын ахуал жағдайларында медиация және отбасын әлеуметтік-психологиялық қолдау қызметтерін дамыту жөнінде іс-шаралар өткізу

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО,
АҚДМ, ОАМ

16

Қарт адамдардың, жалғыз басты егде жастағы адамдардың бос уақытын қамтамасыз етуге бағытталған іс-шараларды ұйымдастыру

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО

17

Оң отбасылық дәстүрлер мен рухани-адамгершілік құндылықтарды сақтау, отбасын жоспарлау және ерлер мен әйелдердің репродуктивті денсаулығын сақтау мәселелері бойынша некеге тұратын жұптардың хабардар болуын арттыру жөнінде әдістемелік ұсынымдар әзірлеу

әдістемелік
ұсынымдар

2022 жылғы
IV тоқсан

АҚДМ, Қазақстандағы "БҰҰ-әйелдер" құрылымы (келісу бойынша), ЮНФПА (келісу бойынша)

18

Заңнамаға жалғызбасты ата-аналардың қашықтан жұмыс істеу форматына және жұмыспен қамтудың қысқартылған режиміне құқығын айқындауды көздейтін өзгерістер енгізу

Заң жобасы

2022 жылғы қазан

Еңбекмині, МҚІА

2. Репродуктивті денсаулықты сақтау үшін жағдай жасау және күтілетін өмір сүру ұзақтығындағы гендерлік алшақтықты жою.

Индикаторлар: ерлердің әйелдерге қатысты күтілетін өмір сүру ұзақтығындағы гендерлік алшақтық 2022 жылға қарай – 8,2 жылды, 2023 жылға қарай – 8 жылды, 2024 жылға қарай – 7,8 жылды, 2025 жылға қарай – 7,7 жылды, 2026 жылға қарай – 7,6 жылды, 2027 жылға қарай – 7,5 жылды, 2028 жылға қарай – 7,3 жылды, 2029 жылға қарай – 7,2 жылды, 2030 жылға қарай – 7 жылды құрайды; репродуктивті жастағы 1000 әйелге шаққанда жүктілікті жасанды үзудің коэффициенті 2022 жылға қарай – 15,3-ті, 2023 жылға қарай – 15,0-ді, 2024 жылға қарай – 14,5-ті, 2025 жылға қарай – 14,0-ді, 2026 жылға қарай – 13,8-ді, 2027 жылға қарай – 13,5-ті, 2028 жылға қарай – 13,3-ті, 2029 жылға қарай – 13,0-ді, 2030 жылға қарай – 12,0-ді құрайды.

19

Жасөспірімдер мен жастар арасында саламатты өмір салтын насихаттау, репродуктивті денсаулықты сақтау, оның ішінде е жыныстық қатынасқа ерте түсудің профилактикасы, отбасын жоспарлау, контрацептивтік құралдарды пайдалану, қаламаған жүктіліктің алдын алу мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмысын күшейту

ДСМ-ға
ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО

20

Пациенттердің өздерін, жасөспірімдердің ата-аналарын немесе өзге де заңды өкілдерін белсенді тарта отырып, жастар денсаулық орталықтары ұсынатын жасөспірімдер мен жастарға медициналық-психологиялық көмек, консультациялық қолдау көрсету

ДСМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО

21

Репродуктивті денсаулықты сақтау, қаламаған жүктіліктің алдын алу мәселелері бойынша ЮНФПА сарапшыларын тарта отырып, мектептерде, колледждерде, ЖОО-ларда жасөспірімдер мен жастарға консультация беру

ДСМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО, ЮНФПА (келісу бойынша)

22

Жүктілік, босану кезеңінде және бала туғаннан кейін әйелдерді қолдау, ата-ана болуға, босануға және бала емізуге дайындық жөніндегі іс-шараларды өткізу

ДСМ-ға ақпарат

2024 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО

23

Волонтерлік ұйымдарды, ақсақалдар, әкелер, аналар кеңестерін "Ешкімді де назардан тыс қалдырмаймыз" қағидаты бойынша мүмкіндігі шектеулі балалар мен жастарды, оның ішінде үйде оқитындарды (ерекше қажеттіліктері бар) әлеуметтендіру қызметіне тарту

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО

24

"Мүгедектігі бар және мүмкіндіктері шектеулі балалары бар отбасыларды әлеуметтік және психологиялық қолдау" жобасын іске асыру

Қолдау қызметі

2022 жыл ішінде

АҚДМ, ЖАО

25

"Армандар орындалады" акциясының шеңберінде ауыр науқас балаларды моральдық-психологиялық қолдау жөнінде іс-шаралар өткізу

акция

2022 жыл ішінде

АҚДМ, ЖАО

26

Ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған медициналық әлеуметтік-педагогикалық оңалту орталықтарын (бөлімшелерін) кезең-кезеңімен ашу

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО

27

Аз қамтылған отбасылардан шыққан, оның ішінде ауылдық жерлерде тұратын балаларды қосымша біліммен, спорт секцияларымен және үйірмелермен барынша қамтуды қамтамасыз ету. Олардың жеңілдікті шарттармен бару мүмкіндігін қарастыру

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО, ОАМ, МСМ

3. Отбасында балалар мен әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты болдырмау

Индикаторлар: әйелдерге қатысты тіркелген тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілерінің саны 2022 жылға қарай 15 %-ға, 2023 жылға қарай 20 %-ға, 2024 жылға қарай 24 %-ға, 2025 жылға қарай 26 %-ға, 2026 жылға қарай 28 %-ға, 2027 жылға қарай 30 %-ға, 2028 жылға қарай 35 %-ға, 2029 жылға қарай 45 %-ға, 2030 жылға қарай 50 %-ға төмендейді; балаларға қатысты тіркелген тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілерінің саны 2022 жылға қарай 15 %-ға, 2023 жылға қарай 20 %-ға, 2024 жылға қарай 24 %-ға, 2025 жылға қарай 26 %-ға, 2026 жылға қарай 28 %-ға, 2027 жылға қарай 30 %-ға, 2028 жылға қарай 35 %-ға, 2029 жылға қарай 45 %-ға, 2030 жылға қарай 50 %-ға төмендейді.

28

"Қазақстандық отбасыларда зорлық-зомбылыққа жол жоқ" жобасын іске асыру

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ЖАО

29

"Жастар арасында мықты отбасы құндылықтарын қалыптастыру" жобасы шеңберінде тұрмыстық зорлық-зомбылықтың профилактикасы жөнінде іс-шаралар өткізу

тренингтер, консультациялар, бейнероликтер

2022 жыл ішінде

АҚДМ

30

Әрбір қала мен ауданда отбасын қолдау, отбасылық жанжалдарды шешу және балалары бар әйелдерге уақытша баспана ұсыну орталықтарын құру

отбасын қолдау орталықтары

2022 – 2025 жылдар, желтоқсан

АҚДМ, Еңбекмині, ЖАО

31

Гендерлік зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл, экономикалық әділеттілік пен құқықтар коалициялары шеңберінде Қазақстанның міндеттемелерін орындау жөнінде шаралар қабылдау

аралық елдік есепті әзірлеу және Коалициялар Хатшылығына жіберу

2022 – 2023 жылдар, желтоқсан

ӘІОДСҰК, АҚДМ, СІМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша), Қазақстандағы "БҰҰ-әйелдер" құрылымы (келісу бойынша)

32

Тұрмыстық зорлық-зомбылықтан жәбірленушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз етуге бағытталған профилактикалық іс-шаралар өткізу

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

ІІМ, ОАМ, ҒЖБМ, ЖАО

4. Гендерлік теңдік институтын нығайту. Әйелдердің экономикалық және саяси мүмкіндіктерін кеңейту

Индикаторлар: материалдық активтері бар (мүлік (тұрғын үй, көлік), ДК) әйелдердің ерлерге қатысты үлесі 2022 жылға қарай 4 %-ға, 2023 жылға қарай 5 %-ға, 2024 жылға қарай 5,5 %-ға, 2025 жылға қарай 6 %-ға, 2026 жылға қарай 6,5 %-ға, 2027 жылға қарай 7 %-ға, 2028 жылға қарай 8 %-ға, 2029 жылға қарай 9 %-ға, 2030 жылға қарай 10 %-ға ұлғаяды;
ерлерге қарағанда әйелдердің орташа жалақысындағы гендерлік алшақтық 2022 жылға қарай – 24%, 2023 жылға қарай – 23 %-ды, 2024 жылға қарай – 22,7 %-ды, 2025 жылға қарай – 22,4 %-ды, 2026 жылға қарай – 22,1 %-ды, 2027 жылға қарай – 22 %-ды, 2028 жылға қарай – 21,5 %-ды, 2029 жылға қарай – 21,3 %-ды, 2030 жылға қарай – 21 %-ды құрайды;
биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарындағы, мемлекеттік, квазимемлекеттік және корпоративтік секторлардағы шешімдер қабылдау деңгейінде әйелдердің үлесі 2022 жылға қарай – 24,5 %-ды, 2023 жылға қарай – 25,0 %-ды, 2024 жылға қарай – 25,3 %-ды, 2025 жылға қарай – 25,5 %-ды, 2026 жылға қарай – 26,0 %-ды, 2027 жылға қарай – 27,0 %-ды, 2028 жылға қарай – 28,0 %-ды, 2029 жылға қарай – 29,0 %-ды, 2030 жылға қарай – 30 %-ды құрайды.

33

Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын іске асыру шеңберінде гендерлік бюджеттеуді енгізу жөніндегі тәсілдерді әзірлеу

ӘІОДСҰК-ға ақпарат

2022 жылғы IV тоқсан

ҰЭМ, Қаржымині

34

Гендерлік бюджеттеуді енгізу тәсілдерін сынамалау жөніндегі пилоттық жобаны іске асыру

пилоттық жоба, ӘІОДСҰК-ға ақпарат

2022 жыл ішінде

ҰЭМ, Қаржымині, БҒМ

35

Өңірлер, қалалар және аудандар бөлінісінде жұмыспен қамту, базалық әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге, мемлекеттік қолдаудың әртүрлі шараларына қол жеткізу бөлігінде гендерлік мұқтаждықтар мен қажеттіліктер картасын әзірлеу

Гендерлік мұқтаждықтар
картасы

2022 – 2025 жылдар, желтоқсан

АҚДМ, ЖАО

36

"Қазіргі қазақстандық қоғамдағы гендерлік саясат" тақырыбында әлеуметтанушылық зерттеу жүргізу

талдамалық есеп

2022 жылғы
IV тоқсан

АҚДМ, ҚҚДИ (келісу бойынша)

37

Мемлекеттік статистика жүйесінде гендерлік көрсеткіштер спектрін кеңейту бойынша ұсыныстар енгізу

ӘІОДСҰК-ға ақпарат

2022 жылғы
IV тоқсан

СЖРА ҰСБ

38

Гендерлік саясат саласындағы уәкілетті органды айқындау бойынша функционалды талдауды жүргізу

ӘІОДСҰК-ға ақпарат

2025 жылғы
IV тоқсан

ҰЭМ

39

Оқу материалдарына гендерлік сараптама жүргізу және гендерлік теңдік мәселелерін оқу бағдарламаларына енгізу бойынша нақты ұсынымдар мен ұсыныстар беру

ұсынымдар

2022 жылғы
IV тоқсан

АҚДМ, Қазақстандағы "БҰҰ-әйелдер" құрылымы (келісу бойынша)

40

Отбасы институтын қолдау, гендерлік теңдікті дамыту жөніндегі бағдарламалар мен жобаларды іске асыруға жеке, корпоративтік, квазимемлекеттік секторды белсенді тарту бойынша нысаналы жұмыс жүргізу

бірлескен жобалар

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан
 

АҚДМ, БҒМ, Еңбекмині, ЖАО

41

"Қазақстандағы барлық әйелдер мен қыздардың гендерлік теңдігін қамтамасыз ету және құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту және COVID-19 пандемиясы дағдарысының салдарын еңсеру бөлігінде Отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын іске асыруда Қазақстанға жәрдемдесу" бірлескен жобасын іске асыру

бірлескен жоба

2022 – 2024 жылдар, желтоқсан

АҚДМ, Қазақстандағы "БҰҰ-әйелдер" құрылымы (келісу бойынша)

42

Елдің қоғамдық-саяси өмірінде әйелдердің рөлін ілгерілету жөніндегі әлеуметтік жобаларды іске асыру, өзін-өзі таныту үшін тең мүмкіндіктер қалыптастыру

әлеуметтік жобалар

2022 – 2025 жылдар, желтоқсан

АҚДМ, ЖАО

43

Экономиканың барлық секторларында жұмыс істейтін ШОС субъектілеріне, оның ішінде кәсіпкер әйелдерге кәсіпкерлікті қаржылай және қаржылай емес қолдау шаралары туралы ақпараттық-консультациялық қызметтер көрсету

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2025 жылдар, желтоқсан

ҰЭМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

44

Мемлекеттік, квазимемлекеттік және корпоративтік секторлардағы басшы лауазымдарға әйелдер мен ерлерді тағайындау туралы ақпарат беру

ӘІОДСҰК-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

АҚДМ, МҚІА, СЖРА ҰСБ

5. Гендерлік сауаттандыруды ілгерілету және бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге әйелдердің қатысуын кеңейту

Индикаторлар: бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі әйелдердің үлесі
2022 жылға қарай – 7,0 %-ды, 2023 жылға қарай – 8,0 %-ды, 2024 жылға қарай – 8,2 %-ды, 2025 жылға қарай – 8,3 %-ды, 2026 жылға қарай – 8,4 %-ды, 2027 жылға қарай – 8,5 %-ды, 2028 жылға қарай – 9,0 %-ды, 2029 жылға қарай – 9,5 %-ды, 2030 жылға қарай – 10 %-ды құрайды.

45

Мемлекеттік қызметшілерді оқыту жүйесі шеңберінде гендерлік саясатты іске асыру мәселелері бойынша тақырыптық сабақтар, семинар-тренингтер өткізу

бекітілген оқу графиктері

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

МҚІА, МБА (келісу бойынша),
ОМО, ЖАО

46

Гендерлік саясатты іске асыру мәселелері бойынша тақырыптық театр қойылымдарын өткізу

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

МСМ

47

Әйелдерді БҰҰ бітімгершілік миссиясының қауіпсіздікті қамтамасыз ету секторына дайындау және жіберу

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

Қорғанысмині, СІМ

48

Қорғаныс және қауіпсіздік, соттар және құқық тәртібі саласында жұмыс істейтін және қызмет өткеретін әйелдердің саны туралы, сондай-ақ әйелдердің басшылық лауазымдарға тағайындалуы туралы талдамалық ақпарат беру

АҚДМ-ға ақпарат

2022 – 2030 жылдар, желтоқсан

Қорғанысмині, ІІМ, БП,
ЖС
(келісу бойынша)

      Аббревиатуралардың толық жазылуы:

      АҚДМ – Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму
министрлігі;

      ӘІОДСҰК – Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия;

      БП – Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы;

      БҰҰ – Біріккен Ұлттар Ұйымы;

      ДСМ – Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі;

      Еңбекмині – Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі;

      ЖАО – жергілікті атқарушы органдар;

      ЖС – Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты;

      Қаржымині – Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі;

      ҚҚДИ – "Рухани жаңғыру" қазақстандық қоғамдық даму институты;

      Қорғанысмині – Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі;

      ҚР – Қазақстан Республикасы;

      МБА – Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы;

      МҚІА – Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі;

      МСМ – Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі;

      ОМО – орталық мемлекеттік органдар;

      СЖРА ҰСБ – Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттiгiнің Ұлттық статистика бюросы;

      СІМ – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі;

      ҮЕҰ – үкіметтік емес ұйымдар;

      ҰЭМ – Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі;

      ҰКП – "Атамекен" Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер
палатасы;

      ІІМ – Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі;

      ЮНФПА – БҰҰ Халықтың қоныстануы саласындағы қоры.

      ОАМ – Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі

      ҒЖБМ – Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі