Об утверждении профессионального стандарта "Летная эксплуатация воздушного судна"

Приказ Министра транспорта и коммуникаций Республики Казахстан от 20 ноября 2013 года № 913. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 19 декабря 2013 года № 8992. Утратил силу приказом Министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 9 декабря 2016 года № 853.

Сноска. Утратил силу приказом Министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 09.12.2016 г. № 853 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В соответствии с пунктом 3 статьи 138-5 Трудового кодекса Республики Казахстан от 15 мая 2007 года, ПРИКАЗЫВАЮ:
1.Утвердить прилагаемый профессиональный стандарт «Летная эксплуатация воздушного судна».
2. Департаменту кадровой и административной работы Министерства транспорта и коммуникаций Республики Казахстан (Хасенов Е.Е.) обеспечить:
1) в установленном законодательством порядке государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
2) после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан, официальное опубликование в средствах массовой информации, в том числе размещение его на интернет-ресурсе Министерства транспорта и коммуникаций Республики Казахстан и на интранет-портале государственных органов;
3) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан, направление копии на официальное опубликование в информационно-правовую систему «Әділет» республиканского государственного предприятия на праве хозяйственного ведения «Республиканский центр правовой информации Министерства юстиции Республики Казахстан»;
4) представление в Юридический департамент Министерства транспорта и коммуникаций Республики Казахстан сведений о государственной регистрации и о направлении на опубликование в средствах массовой информации в течение 5 рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан.
3. Контроль за исполнением настоящего приказа оставляю за собой.
4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр А. Жумагалиев

«СОГЛАСОВАН»:
И.о. Министра труда и социальной
защиты населения
Республики Казахстан
___________ К. Абсаттаров
4 ноября 2013 года

Утвержден
приказом Министра
транспорта и коммуникаций
Республики Казахстан
от 20 ноября 2013 года № 913

Профессиональный стандарт
«Летная эксплуатация воздушного судна»

1. Общие положения

1. Профессиональный стандарт «Обслуживание воздушного движения» (далее – ПС) определяет в области профессиональной деятельности «Услуги в области воздушного транспорта» требования к уровню квалификации, компетенции, содержанию, качеству и условиям труда и предназначен для:
1) регулирования взаимодействия трудовой сферы и сферы профессионального образования;
2) регламентации требований для разработки программ подготовки, повышения квалификации и профессиональной переподготовки;
3) регламентации требований для оценки компетенций работников при аттестации и сертификации персонала.
2. Основными пользователями ПС являются:
1) выпускники организаций образования, работники;
2) руководители организаций, руководители и специалисты подразделений управления персоналом организаций;
3) специалисты, разрабатывающие государственные образовательные программы;
4) специалисты в области оценки профессиональной подготовленности и подтверждения соответствия квалификации специалистов.
3. На основе ПС разрабатываются квалификационные характеристики, должностные инструкции, типовые учебные программы, типовые учебные планы, корпоративные стандарты организаций.
4. В настоящем ПС применяются следующие термины и определения:
1) квалификация – готовность работника к качественному выполнению конкретных функций в рамках определенного вида трудовой деятельности;
2) квалификационный уровень – совокупность требований к компетенциям работников, дифференцируемых по параметрам сложности, нестандартности трудовых действий, ответственности и самостоятельности;
3) предмет труда – предмет, на который направлены действия работника с целью создания продукта при помощи определенных средств труда;
4) средства труда – средства, используемые работником для преобразования предмета труда из исходного состояния в продукт;
5) вид трудовой деятельности – составная часть области профессиональной деятельности, сформированная целостным набором трудовых функций и необходимых для их выполнения компетенций;
6) трудовая функция – составная часть вида трудовой деятельности, представляющая собой интегрированный и относительно автономный набор трудовых действий, определяемых бизнес-процессом и предполагающий наличие необходимых компетенций для их выполнения;
7) область профессиональной деятельности – совокупность видов трудовой деятельности отрасли, имеющая общую интеграционную основу (аналогичные или близкие назначение, объекты, технологии, в том числе средства труда) и предполагающая схожий набор трудовых функций и компетенций для их выполнения;
8) единица профессионального стандарта – структурный элемент ПС, содержащий развернутую характеристику конкретной трудовой функции, которая является целостной, завершенной, относительно автономной и значимой для данного вида трудовой деятельности;
9) профессия – род трудовой деятельности, который требует владения комплексом специальных теоретических знаний и практических навыков, приобретенных в результате специальной подготовки, опыта работы;
10) компетенция – способность применять знания, умения и опыт в трудовой деятельности;
11) должность – структурная единица работодателя, на которую возложен круг должностных полномочий и должностных обязанностей;
12) задача – совокупность действий, связанных с реализацией трудовой функции и достижением результата с использованием конкретных предметов и средств труда;
13) отрасль – совокупность организаций, для которых характерна общность выпускаемой продукции, технологии производства, основных фондов и профессиональных навыков работающих;
14) отраслевая рамка квалификаций (далее - ОРК) – структурированное описание квалификационных уровней, признаваемых в отрасли;
15) национальная рамка квалификаций (далее - НРК) – структурированное описание квалификационных уровней, признаваемых на рынке труда;
16) функциональная карта – структурированное описание трудовых функций и задач, выполняемых работником определенного вида деятельности в рамках той или иной области профессиональной деятельности.

2. Паспорт ПС

5. Паспорт ПС определяет следующее:
1) вид экономической деятельности (область профессиональной деятельности):
Общий классификатор видов экономической деятельности (далее - ГК РК 03-2007) «51.10 Воздушный пассажирский транспорт»;
2) основная цель вида экономической (области профессиональной) деятельности:
обеспечение деятельности, относящейся к перевозкам воздушным транспортом;
3) виды трудовой деятельности (профессии) по квалификационным уровням согласно приложению 1 к настоящему ПС.

3. Карточки видов трудовой деятельности (профессий)

Параграф 1 «Коммерческий пилот»

6. Карточка вида трудовой деятельности (профессии) содержит:
1) квалификационный уровень: по НРК – 5, по ОРК – 5;
2) базовая группа по Государственному классификатору занятий Республики Казахстан (далее – ГК РК 01 – 2005): 3143 «Командиры, пилоты самолетов и специалисты родственных профессий»;
3) возможные наименования должности (профессии): пилот;
4) обобщенное описание выполняемой трудовой деятельности - осуществление процесса управления воздушным судном;
5) возможные места работы, требования к профессиональному образованию и обучению работника, необходимость сертификатов, подтверждающих квалификацию, требования к практическому опыту работы, особые условия допуска к работе приведены в таблице 1 «Возможные места работы по профессии. Требования к условиям труда, образованию и опыту работы «Коммерческого пилота» приложения 2 к настоящему ПС.

Параграф 2 «Линейный пилот»

7. Карточка вида трудовой деятельности (профессии) содержит:
1) квалификационный уровень: по НРК – 5, по ОРК – 5;
2) базовая группа по Государственному классификатору занятий Республики Казахстан (далее – ГК РК 01 – 2005): 3143 «Командиры, пилоты самолетов и специалисты родственных профессий»;
3) возможные наименования должности (профессии): пилот;
4) обобщенное описание выполняемой трудовой деятельности - осуществление процесса управления воздушным судном;
5) возможные места работы, требования к профессиональному образованию и обучению работника, необходимость сертификатов, подтверждающих квалификацию, требования к практическому опыту работы, особые условия допуска к работе приведены в таблице 2 «Возможные места работы по профессии. Требования к условиям труда, образованию и опыту работы «Линейного пилота» приложения 2 к настоящему ПС.

4. Перечень единиц ПС

8. Перечень единиц ПС приведен в таблицах 1, 2 приложения 3 к настоящему ПС и содержит шифр и наименование единицы ПС.

5. Описание единиц ПС

9. Описание единиц ПС приведено в таблицах 1, 2 приложения 4 к настоящему ПС.

6. Виды сертификатов, выдаваемых на основе ПС

10. Организациями в области оценки профессиональной подготовленности и подтверждения соответствия квалификации специалистов выдаются сертификаты на основе настоящего ПС.
11. Виды сертификатов, выдаваемые на основе настоящего ПС, определяются в соответствии с перечнем единиц ПС, освоение которых необходимо для получения сертификата, предусмотренным в приложении 3 настоящего ПС.

7. Разработчики, лист согласования,
экспертиза и регистрация ПС

12. Разработчиком ПС является Министерство транспорта и коммуникаций Республики Казахстан.
13. Лист согласования ПС приведен в приложении 5 к настоящему ПС.

Приложение 1
к Профессиональному стандарту
«Летная эксплуатация»

Виды трудовой деятельности
(профессии) по квалификационным уровням

№ п/п	Наименование вида деятельности	Наименование профессии с учетом тенденций рынка труда	Наименование профессии согласно ГК РК 01-2005	Квалификационный уровень ОРК	Разряд по ЕТКС
1	Управление ВС	Коммерческий пилот	Пилот	5	-
2		Линейный пилот	Линейный пилот Пилот Старший пилот Второй пилот	5	-

Примечание: ЕТКС - Единый тарифно-квалификационный справочник работ и профессий рабочих;
ВС – воздушное судно.

Приложение 2
к Профессиональному стандарту
«Летная эксплуатация»

Таблица 1

1. Возможные места работы по профессии.
Требования к условиям труда, образованию и
опыту работы коммерческого пилота

Возможные места работы по профессии (организации)		Организации авиационной отрасли
Вредные и опасные условия труда		Высокие уровни авиационных шумов. Повышенные уровни вибрации. Колебания атмосферного давления при взлетах, посадках, наборе высоты и на снижении. СВЧ – излучение. Радиационное (фоновое) облучение. Работа в ночное время. Напряженность труда. Резкий сдвиг часовых поясов и быстрая смена климатических зон
Особые условия допуска к работе		Возраст – не менее 18 лет. Наличие действующего медицинского заключения первого класса. Действующее свидетельство пилота (ATPL, CPL)
Квалификационный уровень ОРК	Уровень профессионального образования и обучения		Требуемый опыт работы
5	Профессиональное образование		Налет на самолете не менее 200 часов или налет не менее 150 ч в ходе прохождения курса подготовки по утвержденной программе в качестве пилота самолета. Налет на вертолете не менее 150 часов или налет не менее 100 часов в ходе прохождения курса подготовки по утвержденной программе в качестве пилота вертолета

Таблица 2

2. Возможные места работы по профессии.
Требования к условиям труда, образованию и
опыту работы линейного пилота

Возможные места работы по профессии (организации)		Авиационная отрасль
Вредные и опасные условия труда		Высокие уровни авиационных шумов. Повышенные уровни вибрации. Колебания атмосферного давления при взлетах, посадках, наборе высоты и на снижении. СВЧ – излучение. Радиационное (фоновое) облучение. Работа в ночное время. Напряженность труда. Резкий сдвиг часовых поясов и быстрая смена климатических зон
Особые условия допуска к работе		Возраст – не менее 21 года. Наличие действующего медицинского заключения первого класса. Наличие свидетельства линейного пилота (ATPL) с квалификационной отметкой о виде ВС «самолет». Наличие свидетельства линейного пилота (ATPL) с квалификационной отметкой о виде ВС «вертолет».
Квалификационный уровень ОРК	Уровень профессионального образования и обучения		Требуемый опыт работы
5	Профессиональное образование		Налет на самолете не менее 1500 часов в качестве пилота самолета, включая не более 100 часов налета на тренажере. Налет на вертолете не менее 1000 часов в качестве пилота вертолета, включая не более 100 часов налета на тренажере

Приложение 3
к Профессиональному стандарту
«Летная эксплуатация»

Перечень единиц ПС

Таблица 1

Вид трудовой деятельности (профессии)
«Коммерческий пилот»

Шифр	Наименование трудовой функции (единицы профессионального стандарта)
Ф 1	Управление ВС

Таблица 2

Вид трудовой деятельности (профессии)
«Линейный пилот»

Шифр	Наименование трудовой функции (единицы профессионального стандарта)
Ф 1	Управление ВС

Примечание: Ф – функция.

Приложение 4
к Профессиональному стандарту
«Летная эксплуатация»

Описание единиц ПС

Таблица 1

1. Вид трудовой деятельности(профессии)
«Коммерческий пилот»

Шифр	Предметы труда	Средства труда	Задачи	Умения и навыки	Знания
Ф 1	ВС	Требования по управлению ВС, обслуживанию воздушного движения, техническому обслуживанию ВС, систем и двигателей соответствующих видов воздушных судов. Аэронавигационные карты, приборы и навигационные средства	З 1.1 Управление ВС	Навыки проверки исправности оборудования и систем соответствующих видов воздушных судов. Навыки предполетной подготовки и планирования полета по маршруту при выполнении полетов по Правилам визуальных полетов, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 января 2012 года № 103 «Об утверждении Основных правил полетов в воздушном пространстве Республики Казахстан». Навыки подготовки и заполнения планов полета. Навыки распознавания и контроля факторов угроз и ошибок в эксплуатационной обстановке. Навыки плавного и точного выполнения всех маневров. Навыки квалифицированного осуществления контроля и наблюдения в полете. Навыки постоянного осуществления управления ВС таким образом, чтобы обеспечить точное выполнение схемы полета или маневра. Навыки применения авиационных метеорологических сводок, карт и прогнозов. Навыки применения аэронавигационной информации (AIP, NOTAM), авиационных кодов и сокращений	Знание Закона Республики Казахстан от 15 июля 2010 года «Об использовании воздушного пространства Республики Казахстан и деятельности авиации». Знание нормативных правовых актов Республики Казахстан, касающихся пилота коммерческой авиации и обслуживания воздушного движения. Знание принципов эксплуатации и работы двигателей, систем и приборного оборудования. Знание документов, содержащих эксплуатационные ограничения соответствующих видов воздушных судов и двигателей (руководство по летной эксплуатации). Знание технического обслуживания воздушного судна, систем и двигателей соответствующих видов ВС. Знание влияния загрузки и распространения массы на летно-технические характеристики и характеристики управляемости ВС, расчетов массы и центровки. Знание обслуживания воздушного движения. Знание порядка установки высотомера. Знание возможностей человека, включая принципы контроля факторов угроз и ошибок. Знание авиационной метеорологии, климатологии соответствующих районов и ее влияния на авиацию, перемещения областей низкого и высокого давления, структуры атмосферных фронтов, возникновения и характеристики особых явлений погоды, которые влияют на условия полета по маршруту, взлета и посадки. Знание причин распознавания и последствий обледенения, порядка входа во фронтальную зону, обхода района с опасными метеоусловиями. Знание аэронавигационных карт, приборов и навигационных средств, принципов и характеристик соответствующих навигационных систем, работ бортового оборудования. Знание методов контроля факторов угроз и ошибок в эксплуатационной обстановке. Знание аэронавигационной информации (AIP, NOTAM), авиационных кодов и сокращения. Знание мер предосторожности и действий в аварийной обстановке. Знание перевозки грузов, потенциальных рисков перевозки опасных грузов. Знание требований и практики инструктажа пассажиров по вопросам безопасности, включая меры предосторожности при посадке на ВС и высадке из него. Знание основ полета. Знание ведения связи и фразеологии при полетах по Правилам визуальных полетов, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 января 2012 года № 103 «Об утверждении Основных правил полетов в воздушном пространстве Республики Казахстан», действия при отказе связи: для вертолетов - влияния грузов на внешней подвеске; для вертолетов - трансмиссии, режимов вихревого кольца, земного резонанса, срывов на отступающей лопасти, динамического опрокидывания и других опасных ситуаций; обеспечения безопасности при полетах в визуальных метеорологических условиях

Таблица 2

2. Вид трудовой деятельности (профессии)
«Линейный пилот»

Шифр	Предметы труда	Средства труда	Задачи	Умения и навыки	Знания
Ф 1	ВС	Требования по управлению ВС, обслуживанию воздушного движения, техническому обслуживанию ВС, систем и двигателей соответствующих видов воздушных судов. Аэронавигационные карты, приборы и навигационные средства	З 1.1 Управление ВС	Навыки проверки исправности оборудования и систем соответствующих видов воздушных судов. Навыки подготовки эксплуатационного плана полета и предоставления плана полета ОВД. Навыки выполнения полетов и маневров на всех этапах полета. Навыки выполнения действий в особых и аварийных случаях и маневры, связанные с отказами и неисправностями оборудования. Навыки взаимодействия в экипаже, включая распределение задач по пилотированию, координированию действий членов экипажа и использование контрольных карт. Навыки распознавания и контроля факторов угрозы и ошибки. Навыки плавного и точного осуществления ручного управления самолетом. Навыки управления самолетом в режиме автоматизации, соответствующем этапу полета. Навыки управления ВС в нормальных, особых и аварийных условиях на всех этапах полета. Навыки понимания и применения авиационных метеорологических сводок, карт и прогнозов. Навыки получения и использования метеорологической информации перед полетом и во время полета. Навыки использования аэронавигационной информации. Навыки использования и практического применения параметров взлетных, посадочных и других характеристик. Навыки предполетного планирования и оперативного планирования полета по маршруту, подготовки и представления планов полета. Навыки использования авиационного электронного и приборного оборудования, необходимого для управления ВС и навигации. Навыки использования навигационных систем, применяемых на этапе вылета, полета по маршруту, захода на посадку и посадки. Навыки понимания и использования аэронавигационной документации (AIP, NOTAM), авиационных кодов и сокращений	Знание Закона Республики Казахстан от 15 июля 2010 года «Об использовании воздушного пространства Республики Казахстан и деятельности авиации», части касающихся выполнения полетов. Знание общих характеристик и ограничений электрических, гидравлических систем, системы наддува и других систем воздушного судна, системы управления полетом, включая автопилот и автостабилизацию. Знание принципов работы, эксплуатации и ограничения двигателей воздушных судов. Знание влияния атмосферных условий на характеристики двигателей. Знание пилотажных приборов, компасов, поворотной ошибки и ошибки из-за воздействия ускорения; гироскопических приборов, эксплуатационных ограничений и воздействия прецессии. Знание действия при отказах различных пилотажных приборов и электронных индикаторов. Знание влияния загрузки и распределения массы на летно-технические характеристики и характеристики управляемости ВС, выполнения расчетов массы и центровки. Знание параметров взлетных, посадочных и других характеристик. Знание возможности человека, включая принципы контроля факторов угрозы и ошибок. Знание авиационной метеорологии, климатологии, перемещения областей низкого и высокого давления, структуры фронтов, возникновения и характеристики особых явлений погоды, которые влияют на условия взлета, полета по маршруту и посадки. Знание причин, распознавания и последствий обледенения, порядка входа во фронтальную зону, обходя районы с опасными метеоусловиями. Знание аэронавигации, аэронавигационной карты, радионавигационных средств и систем зональной навигации, особых навигационных требований в отношении полетов по маршрутам большой протяженности. Знание эксплуатационной надежности авиационного электронного и приборного оборудования, необходимого для управления ВС и навигации. Знание точности и надежности навигационных систем, применяемых на этапе вылета, полета по маршруту, захода на посадку и посадки. Знание принципов и характеристик автономных навигационных систем и систем, ориентированных на внешние средства, работы бортового оборудования. Знание методов контроля факторов угрозы и ошибок в эксплуатационной обстановке. Знание аэронавигационной документации (AIP, NOTAM), авиационных кодов и сокращения. Знание мер предосторожности и действия в аварийной обстановке, нормативных правовых актов Республики Казахстан в области безопасности полетов. Знание эксплуатационных норм грузовых перевозок и перевозок опасных грузов. Знание требований и практики инструктажа пассажиров по вопросам безопасности, мер предосторожности при посадке на ВС и высадке: для вертолетов – трансмиссии, режима «вихревого кольца», земного резонанса, срывов на отступающей лопасти, динамического бокового крена и других, опасных при эксплуатации ситуаций, обеспечения безопасности при полетах в визуальных метеорологических условиях; влияния грузов на внешней подвеске на характеристики управляемости; основ полета; ведения связи и фразеологии, действия при отказе связи; порядка действий в случаях потери трудоспособности членами экипажа

Примечание: З – задача.

Приложение 5
к Профессиональному стандарту
«Летная эксплуатация»

Лист согласования

Название организации	Дата согласования
Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

Настоящий ПС зарегистрирован _______________________________________
Внесен в Реестр профессиональных стандартов рег. № _________________
Письмо (протокол) № ___________ Дата _____________________

"Әуе кемесін ұшуда пайдалану" кәсіби стандартын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2013 жылғы 20 қарашадағы № 913 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 19 желтоқсанда № 8992 тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2016 жылғы 9 желтоқсандағы № 853 бұйрығымен.

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Инвестициялар және даму министрінің 09.12.2016 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) № 853 бұйрығымен.

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек кодексінің 138-5-бабының 3-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған "Әуе кемесін ұшуда пайдалану" кәсіби стандарты бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігінің Кадр және әкімшілік жұмыс департаменті (Е.Е. Хасенов):

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде заңнамада белгіленген тәртіппен мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін, бұқаралық ақпараттар құралдарында ресми жариялануын, соның ішінде Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігінің интернет-ресурсында және Қазақстан Республикасы Мемлекеттік органдарының интранет-порталында орналастыруды;

3) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде "Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы "Әділет" республикалық мемлекеттік кәсіпорнының ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға көшірмесін жіберуді;

4) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін бес жұмыс күні ішінде мемлекеттік тіркеу туралы және бұқаралық ақпарат құралдарында жариялауға жіберу туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзіме қалдырамын.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр

А. Жұмағалиев

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Еңбек және халықты

әлеуметтік қорғау министрінің

міндетін атқарушы

_____________ Қ. Әбсаттаров

2013 жылғы 04 қараша

Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2013 жылғы "20" қарашадағы № 913 бұйрығымен бекітілген

"Әуе кемесін ұшу пайдалану" кәсіби стандарты
1. Жалпы бөлім

1. "Әуе кемесін ұшу пайдалану" кәсіби стандарты (бұдан әрі - КС) "Әуе кемесі саласындағы қызмет" кәсіби қызмет саласындағы біліктілік деңгейіне, құзыретіне, мазмұнына, сапасына және еңбек жағдайларына қойылатын талаптарды айқындайды және:

1) еңбек саласы мен кәсіби білім беру саласының өзара қарым-қатынасын реттеуге;

2) даярлау, біліктілікті арттыру және кәсіби қайта даярлау бағдарламаларын әзірлеу талаптарын регламенттеуге;

3) персоналды аттестаттау және сертификаттау кезінде жұмысшылардың құзыреттерін бағалау талаптарын регламенттеуге арналған.

2. КС негізгі пайдаланушылары:

1) білім беру ұйымдарының түлектері, қызметкерлер;

2) ұйымдардың басшылары, ұйымдардың персоналын басқару бөлімшелерінің басшылары мен мамандары;

3) білім берудің мемлекеттік бағдарламаларын әзірлейтін мамандар;

4) мамандардың кәсіби даярлығын бағалау және біліктілігіне сәйкестігін растау саласындағы мамандар болып табылады.

3. КС негізінде біліктілік сипаттамалары, лауазымдық нұсқаулықтар, ұйымдардың үлгілік оқыту бағдарламалары, үлгілік оқыту жоспарлары, ұжымдық стандарттар әзірленеді.

4. Осы КС мынадай терминдер мен анықтамалар қолданылады:

1) біліктілік – қызметкердің еңбек қызметінің белгілі бір түрі шеңберінде нақты функцияларды сапалы орындауға дайындығы;

2) біліктілік деңгейі – күрделілігі, еңбек қызметтерінің стандартты еместігі, жауапкершілігі және дербестілігі параметрлері бойынша жүктелетін қызметкерлердің құзыретіне қойылатын талаптар жиынтығы;

3) еңбек заттары – белгілі бір еңбек құралдарының көмегімен өнім жасау мақсатында қызметкердің іс-қимылы бағытталған зат;

4) еңбек құралдары – жұмысшының еңбек заттарын бастапқы күйден өнімге айналдыру үшін пайдаланатын құралдар;

5) еңбек қызметінің түрі – еңбек функциялары мен оларды орындауға қажетті құзыреттіктердің тұтас жиынымен құралған кәсіби қызмет саласының құрамдас бөлігі;

6) еңбек функциясы – бизнес-үдеріспен анықталатын және оларды орындауға қажетті құзыреттердің болуын болжамайтын еңбек қызметінің біріктірілген және дербес жиынтығын көрсететін еңбек қызметі түрлерінің бір бөлігі;

7) кәсіби қызмет саласы – жалпы интеграциялық негізі (міндеті, нысандары, технологиялары, соның ішінде еңбек құралдары ұқсас немесе жақын) бар және ұқсас еңбек функциялары мен оларды орындайтын құзыреттіліктерінің болжалды жиынынан тұратын саланың еңбек қызметі түрлерінің жиынтығы;

8) кәсіби стандарттың бірлігі – осы қызмет түрі үшін тұтас, аяқталған, қатысымды дербес және маңызды болып табылатын нақты еңбек функциясының ашық сипаттамасы тұратын кәсіби стандарттың құрылымдық элементі;

9) кәсіп – арнайы дайындықтың, жұмыс тәжірибесінің нәтижесінде пайда болған арнайы теориялық білім мен практикалық дағдылар кешенін білуді талап ететін еңбек қызметінің түрі;

10) құзыреттілік – еңбек қызметінде білімін, білігі және тәжірибесін қолдану қабілеті;

11) лауазым – лауазымдық уәкілеттіктер және лауазымдық міндеттер шеңберін жүктейтін жұмыс берушінің құрылымдық бірлігі;

12) міндет – нақты бір еңбек заттары мен құралдарын пайдалана отырып еңбек функциясын іске асырумен және нәтижеге қол жеткізумен байланысты іс-қимыл жиынтығы;

13) сала – өндіретін өнім, өндіріс технологиясы, негізгі қорлар мен жұмыс жасаушылардың кәсіби біліктері ортақ ұйымдар жиынтығы;

14) салалық біліктілік шеңбері (бұдан әрі - СБШ) – салада танылатын біліктілік деңгейлерінің құрылымдық сипаттамасы;

15) ұлттық біліктілік шеңбері (бұдан әрі - ҰБШ) – еңбек нарығында танылатын біліктілік деңгейлерінің құрылымдық сипаттамасы;

16) функционалдық карта – сол немесе өзге де кәсіби қызмет саласы шеңберінде белгілі бір қызмет түрін орындайтын жұмысшының еңбек функциялары мен міндеттерінің құрылымдық сипаттамасы.

2. КС паспорты

5. КС паспорты мынаны анықтайды:

1) экономикалық қызмет түрі (кәсіптік қызмет саласы):

Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуші (бұдан әрі – 03-2007 ҚР МЖ) "51.10 Әуе жолаушылар көлігі";

2) экономикалық қызмет түрінің (кәсіптік қызмет саласының) негізгі мақсаты:

әуе көлігімен тасымалдауға жататын қызметті қамтамасыз ету;

3) осы КС 1-қосымшасына сәйкес біліктілік деңгейлері бойынша еңбек қызметінің (кәсіптің) түрлері.

3. Еңбек қызметі түрлерінің (кәсіптің) карточкалары
1-параграф "Коммерциялық пилот"

6. Еңбек қызмет түрінің (кәсіптің) карточкасы мынадан тұрады:

1) біліктілік деңгейі: ҰБШ бойынша – 5, СБШ бойынша – 5;

2) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыныптаушы базалық тобы бойынша (бұдан әрі – ҚР 01-2005 МЖ): 3143 "Ұшақ командирлері, пилоттары және ұқсас кәсіптер мамандары";

3) лауазымның (кәсіптің) ықтимал атаулары: пилот;

4) атқарылатын еңбек қызметінің жиынтық сипаттамасы - әуе кемесін басқару процесін жүзеге асыру;

5) ықтимал жұмыс орындары, жұмысшының кәсіптік білімі мен оқуына қойылатын талаптар, біліктілікті растайтын сертификаттардың қажеттілігі, практикалық жұмыс тәжірибесіне қойылатын талаптар, жұмысқа рұқсат берудің ерекше талаптары осы КС 2-қосымшасының "Кәсіп бойынша ықтимал жұмыс орындары. "Коммерциялық пилоттың" еңбек жағдайына, білімі және жұмыс тәжірибесіне қойылатын талаптар" деген 1-кестесінде келтірілген.

2-параграф "Желілік пилот"

7. Еңбек қызмет түрінің (кәсіптің) карточкасы мынадан тұрады:

1) біліктілік деңгейі: ҰБШ бойынша – 5, СБШ бойынша – 5;

2) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыныптаушы базалық тобы бойынша (бұдан әрі – ҚР 01-2005 МЖ): 3143 "Ұшақ командирлері, пилоттары және ұқсас кәсіптер мамандары";

3) лауазымның (кәсіптің) ықтимал атаулары: пилот;

4) атқарылатын еңбек қызметінің жиынтық сипаттамасы - әуе кемесін басқару процесін жүзеге асыру;

5) ықтимал жұмыс орындары, жұмысшының кәсіптік білімі мен оқуына қойылатын талаптар, біліктілікті растайтын сертификаттардың қажеттілігі, практикалық жұмыс тәжірибесіне қойылатын талаптар, жұмысқа рұқсат берудің ерекше талаптары осы КС 2-қосымшасының "Кәсіп бойынша ықтимал жұмыс орындары. "Желілік пилоттың" еңбек жағдайына, білімі және жұмыс тәжірибесіне қойылатын талаптар" 2-кестесінде келтірілген.

4. КС бірліктерінің тізбесі

8. КС бірліктерінің тізімі осы КС 3-қосымшасының 1, 2-кестелерінде келтірілген және шифр мен КС бірліктері атауларынан тұрады.

5. КС бірліктерінің сипаттамасы

9. КС бірліктерінің сипаттамасы осы КС 4-қосымшасының 1, 2-кестелерінде келтірілген.

6. Осы КС негізінде берілетін сертификаттардың түрлері

10. Осы КС негізінде мамандардың кәсіптік дайындығын бағалау және біліктілік сәйкестігін растау саласындағы ұйымдармен сертификаттар беріледі.

11. Осы КС негізінде берілетін сертификаттардың түрлері сертификат алу үшін игеру қажет болатын осы КС 3-қосымшасында көзделген КС бірліктерінің тізбесіне сәйкес анықталады.

7. КС әзірлеушілері, келісу парағы, сараптамасы және тіркелуі

12. КС әзірлеушісі Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі болып табылады.

13. КС келісу парағы осы КС 5-қосымшасында көрсетілген.

"Ұшу пайдалану" кәсіби стандартына 1-қосымша

Біліктілік деңгейлері бойынша еңбек қызметінің
(кәсіптің) түрлері

№ р/с	Қызмет түрінің атауы	Еңбек нарығының тенденцияларын ескерумен кәсіптің атауы	ҚР МЖ 01-2005 сәйкес кәсіптің атауы	ҰБШ біліктілік деңгейі	БТБА бойынша разряды
1.	ӘК басқару	Коммерциялық пилот	Пилот	5	-
2.		Желілік пилот	Желілік пилот Пилот Аға пилот Екінші пилот	5	-

Ескертпе: БТБА – жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы;

ӘК – әуе кемесі.

"Ұшу пайдалану" кәсіби стандартына 2-қосымша 1-кесте

1. Кәсібі бойынша ықтимал жұмыс орындары. Коммерциялық
пилоттың еңбек жағдайларына, біліміне және тәжірибесіне
қойылатын талаптар

Кәсібі бойынша ықтимал жұмыс орындары		Авиациялық сала ұйымдары
Зиянды және қауіпті еңбек жағдайлары		Жоғары деңгейдегі авиациялық шуылдар; дірілдің жоғары деңгейі; ұшу, қону, биіктікке бет алу және қонуға төмендеу барысындағы атмосфералық қысымның тербелісі; АЖЖ – сәулелену; радиациялық (табиғи) сәулелендіру; түнгі уақыттағы жұмыс; еңбек қауырттығы; сағаттық белдеудің күрт ілгерілеуі және климаттық аймақтардың тез ауысуы
Жұмысқа рұқсат берудің ерекше жағдайлары		Жасы – 18 жастан кіші емес; бiрiншi сыныпты қолданыстағы медициналық қорытындының болуы; пилоттың қолданыстағы куәлігі (ATPL, CPL)
СБШ біліктілік деңгейі	Кәсіби білім алу және оқыту деңгейі		Талап етілетін жұмыс тәжірибесі
5	Кәсіби білім		Ұшақта кемінде 200 сағат ұшуы немесе ұшақ пилоты ретінде бекітілген бағдарлама бойынша дайындық курсынан өту барысында кемінде 150 сағат ұшуы болуы тиіс. Тікұшақта кемінде 150 сағат ұшуы немесе тікұшақ пилоты ретінде бекітілген бағдарлама бойынша дайындық курсынан өту барысында кемінде 100 сағат ұшуы болуы тиіс

2-кесте

2. Кәсібі бойынша ықтимал жұмыс орындары. Желілік пилоттың
еңбек жағдайларына, біліміне және тәжірибесіне
қойылатын талаптар

Кәсібі бойынша ықтимал жұмыс орындары		Авиациялық сала ұйымдары
Зиянды және қауіпті еңбек жағдайлары		Жоғары деңгейдегі авиациялық шуылдар; дірілдің жоғары деңгейі; ұшу, қону, биіктікке бет алу және қонуға төмендеу барысындағы атмосфералық қысымның тербелісі; АЖЖ – сәулелену; радиациялық (табиғи) сәулелендіру; түнгі уақыттағы жұмыс; еңбек қауырттығы; сағаттық белдеудің күрт ілгерілеуі және климаттық аймақтардың тез ауысуы
Жұмысқа рұқсат берудің ерекше жағдайлары		Жасы – 21 жастан кіші емес; бiрiншi сыныпты қолданыстағы медициналық қорытындының болуы; "ұшақ" әуе кемесінің түрі туралы біліктілік белгісі бар желілік пилот (ATPL) куәлігінің болуы; "тікұшақ" әуе кемесінің түрі туралы біліктілік белгісі бар желілік пилот (ATPL) куәлігінің болуы
СБШ біліктілік деңгейі	Кәсіби білім алу және оқыту деңгейі	Талап етілетін жұмыс тәжірибесі
5	Кәсіби білім	Тренажерде 100 сағаттан аспайтын ұшуды қоса алғанда, ұшақ пилоты ретінде ұшақта кемінде 1500 сағат ұшуы; Тренажерде 100 сағаттан аспайтын ұшуды қоса алғанда, тікұшақ пилоты ретінде тікұшақта кемінде 1000 сағат ұшуы;

"Ұшу пайдалану" кәсіби стандартына 3-қосымша

КС бірліктерінің тізімі

1-кесте

1. "Коммерциялық пилот" еңбек қызметінің (кәсіптің) түрі

Шифр	Еңбек функциясының (кәсіби стандарт бірлігінің) атауы
Ф 1	ӘК басқару

2-кесте

2. Еңбек қызметінің (кәсібінің) түрі
"Желілік пилот"

Шифр	Еңбек функциясының (кәсіби стандарт бірлігінің) атауы
Ф 1	ӘК басқару

Ескертпе: Ф – функция.

"Ұшу пайдалану" кәсіби стандартына 4-қосымша

КС бірліктерінің сипаты

1-кесте

1. "Коммерциялық пилот" еңбек қызметінің (кәсібінің) түрі

Шифр	Еңбек заттары	Еңбек құралдары	Міндеттер	Шеберлігі және дағдылары	Білімі
Ф1	ӘК	ӘК басқаруға қатысты ережелер мен қағидалар; ӘК қызмет көрсету ережелері; ӘК, тиісті түрдегі әуе кемелерінің жүйелері мен қозғалтқышт рына техникалық қызмет көрсету ережелері; Аэронавигациялық карталар, аспаптар және навигациялық құралдар;	М 1-1 ӘК басқару	Жабдықтың және әуе кемелерінің тиісті түрлері жүйелерінің жарамдылығын тексеру машықтары; Ұшу алды дайындық жасау және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылдың 31 желтоқсанындағы № 1512 "Қазақстан Республикасының әуежайларында жолаушыларға қызмет көрсетуді ұйымдастыру ережелерін бекіту туралы" Қаулысымен бекітілген Жолаушыларға қызмет көрсету ережелері" бойынша ұшуларды орындау машықтары, Ұшу жоспарларын дайындау әрі толтыру барысында маршрут бойынша ұшуды жоспарлау машықтары; Пайдалану жағдайында қауіп-қатер факторлары мен қателерді анықтау және бақылау машықтары;	Қазақстан Республикасының 2010 жылдың 15 шілдесіндегі "Қазақстан Республикасының әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы" Заңын білу; Коммерциялық авиация пилотына қатысты қағидалар мен ережелер, пилоттар және әуе қозғалысына қызмет көрсету қағидаларын білу; Қозғалтқыштардың, жүйелердің және аспаптық жабдықтардың пайдаланылуы және жұмыс принциптерін білу; Әуе кемелерінің және қозғалтқыштардың тиісті түрлерінің пайдаланылу шектеулерін қамтитын құжаттарды білу (ұшу пайдалануы бойынша нұсқау); Әуе кемелеріне, әуе кемелерінің тиісті түрлерінің жүйелері мен қозғалтқыштарына техникалық қызмет көрсету қағидаларын білу;
				Барлық маневрлерді бір қалыпты және дәл орындау машықтары; ұшуда бақылауды және қадағалауды білікті жүзеге асыру машықтары; әуе кемесін басқаруды ұшу немесе маневр жасау схемасын дәл орындауды қамтамасыз ететіндей түрде үнемі жүзеге асыру; авиациялық, метеорологиялық ақпарларды, карталар мен болжамдарды қолдану; аэронавигациялық ақпаратты (AIP, NOTAM), авиациялық кодтар мен қысқартуларды қолдану.	Жүктеменiң және салмақты бөлудiң ұшу-техникалық сипаттамаларға және әуе кемесiн басқару сипаттамаларына, салмақ пен орталықтың есептеудiң орындалуына әсер етуiн білу; Әуе қозғалысына қызмет көрсету ережелерін білу; Биіктік өлшеуішті орнату тәртібін білу; Қауiп-қатерлер мен қателер факторларын бақылау принциптерін қоса алғандағы адамның мүмкiндiктерiн білу; Авиациялық метеорология; тиiстi аудандардың климатологиясы және оның авиацияға, төмен және жоғары қысым аудандарының ауысуына, атмосфералық фронттардың құрылымына, маршрут бойынша ұшу, ұшып шығу және қону шарттарына әсер ететiн ерекше ауа райы құбылыстарының туындауы мен сипаттамаларына тигізетін әсерін білу; Мұз басу себептерi, тану және салдарлары, фронтальды аймаққа кiру тәртiбi, қауiптi метеожағдайлары бар ауданды айналып өтуді білу; Аэронавигациялық карталар, аспаптар және навигациялық құралдар, тиісті навигациялық жүйелердің, борттық қызмет көрсету жабдығы жұмыстарының принциптері мен сипаттамаларын білу; Пайдаланылу жағдайында қауiп-қатер
					факторларын және қателерді бақылау әдістерін білу; Аэронавигациялық ақпарат (AIP, NOTAM), авиациялық кодтар және қысқартуларды білу; Сақтық шаралары және авариялық жағдайдағы іс-қимылдарды білу; Жүктерді тасымалдаудың пайдалану ережелері, қауіпті жүктерді тасымалдаудың ықтимал қатерлерін білу; Әуе кемесіне отырғызу және одан түсіру барысындағы сақтық шараларын қоса алғанда, жолаушыларға қойылатын қауіпсіздік бойынша талаптар және нұсқаулық тәжірибесін білу; Ұшу негіздерін білу; Шолып ұшу барысында байланыс жасау және фразеология жүргізу қағидалары, байланыс істен шыққан кездегі іс-қимылдар; Тікұшақтар үшін – сыртқы аспадағы жүктердің әсері; Тiкұшақтар үшiн – құйынды шеңбер режимi, жер резонансы, шығып кеткен қалқандағы ақау, серпiндi лақтыру және басқа да қауiптi жағдайлар трансмиссиялары, шолып қарау метеорологиялық жағдайларында ұшу кезiнде қауiпсiздiктi қамтамасыз ету.

2-кесте

2. "Желілік пилот" еңбек қызметінің (кәсібінің) түрі

Шифр	Еңбек заттары	Еңбек құралдары	Міндеттер	Шеберлігі және дағдылары	Білімі
Ф 1	ӘК	ӘК басқаруға қатысты ережелер мен қағидалар; ӘК қызмет көрсету ережелері; ӘК, тиісті түрдегі әуе кемелерінің жүйелері мен қозғалтқыштарына техникалық қызмет көрсету ережелері; Аэронавигациялық карталар, спаптар және навигациялық құралдар;	М 1-1 ӘК басқару	Жабдықтың және әуе кемелерінің тиісті түрлері жүйелерінің жарамдылығын тексеру машықтары; Ұшудың пайдалану жоспарын әзірлеу және ӘҚҚ ұшу жоспарын тапсыру машықтары; Ұшудың барлық кезеңдерінде ұшулар мен маневрлерді орындау машықтары; Ерекше және авариялық жағдайларда іс-қимылдар әрі жабдықтың істен шығуымен және жарамсыздықтарымен байланысты маневрлерді орындау машықтары; метеорологиялық ақпарат алу және пайдалану машықтары; биiктiктi өлшеу; ұшу алдында және ұшу кезінде пилоттық етуді, экипаж мүшелерінің іс-әрекеттерін үйлестіру бойынша міндеттерді бөлуді және бақылау карталарын пайдалануды қосқанда, экипажда өзара әрекеттесу машықтары; Қауiп-қатер факторларын мен	Қазақстан Республикасының 2010 жылдың 15 шілдесіндегі "Қазақстан Республикасының әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы" Заңын білу; Электрлік, гидравликалық жүйелердің, ауа үрлеу жүйелерінің және әуе кемесінің басқа жүйелерінің, жалпы сипаттамалары және шектеулерін білу, автопилот және автотұрақтандыруды қоса алғанда, ұшуды басқару жүйелері; Әуе кемелері қозғалтқыштарының жұмыс принциптері, пайдалану ережелері және шектеулерін білу; Атмосфералық жағдайлардың қозғалтқыштардың сипаттамаларына тигізетін әсерін білу; Пилотаждық аспаптар, компастар, бұрылыс қателігі және жеделдету әсерінің салдарынан жіберілген қателіктер; гироскопиялық аспаптар, пайдалану шектеулері және прецессияның әсер етуін білу; Түрлi пилотаждық аспаптар мен электрондық индикаторлар iстен
				қателерді анықтау және бақылау; Ұшақты қолмен басқаруды бірқалыпты әрі мүлтіксіз жүзеге асыру машықтары; Ұшақты ұшудың тиісті кезеңіне сәйкес автоматтандыру режимінде жүргізу машықтары; Ұшудың барлық кезеңдерінде әуе кемесін қалыпты, ерекше және авариялық жағдайларда жүргізу машықтары; авиациялық метеорологиялық жиынтықтарды, карталар мен болжамдарды түсiну және қолдану машықтары; ұшу алдында және ұшу уақытында метеорологиялық ақпараттар алу және пайдалану машықтары; аэронавигациялық ақпаратты пайдалану машықтары; Ұшу, қону параметрлерін және басқа сипаттамаларды пайдалану және іс жүзінде қолдану машықтары; Ұшу алдында ұшуды жоспарлау және маршрут бойынша жедел жоспарлау, ұшу жоспарларын дайындау және тапсыру машықтары; Әуе кемесін және навигацияны	шыққан кездегі ережелер мен iс-қимылдар тәртiбiн білу; Жүктеменiң және салмақты бөлудiң ұшу-техникалық сипаттамаларға және әуе кемесiн басқару сипаттамаларына, салмақ пен орталықтың есептеудiң орындалуына әсер етуiн білу; Ұшып көтерілу, қону және басқа сипаттамалардың параметрлері; Қауiп-қатерлер мен қателер факторларын бақылау қағидаттарын қоса алғанда адамның мүмкiндiктерi; Авиациялық метрология, климатология,төмен және жоғары қысымды аудандарды, ағындардың құрылымдарын араластыру, көтерiлiп ұшу, маршрут бойынша ұшу және қону жағдайларына әсер ететiн ауа райының ерекше құбылыстарының туындауы және олардың сипаттамаларын білу; Мұз басу себептерi, тану және салдарлары, фронтальды аймаққа кiру тәртiбi, қауiптi метеожағдайлары бар ауданды айналып өту; Аэронавигациялық карталарды, радионавигациялық құралдарды және аймақтық навигация жүйелердi, ұзақтығы үлкен маршруттар бойынша ұшуға қатысты ерекше навигациялық талаптар,
				басқаруға қажетті авиациялық электрондық және аспаптық жабдықты пайдалану машықтары; Ұшу, маршрут бойынша ұшу, қонуға төмендеу және қону кезеңінде қолданылатын навигациялық жүйелерді пайдалану машықтары; Аэронавигациялық құжаттаманы (AIP, NOTAM), авиациялық кодтарды және қысқартуларды түсіну және пайдалану машықтары.	Әуе кемесін және навигацияны басқару үшін қажетті авиациялық электрондық және аспаптық жабдықтың пайдаланылу сенімділігі; Ұшып көтерілу, маршрут бойынша ұшу, қонуға төмендеу және қону кезеңінде қолданылатын навигациялық жүйелердің дәлдігі және сенімділігі; Автономды навигациялық жүйелердiң және сыртқы құралдарға бағдарланған жүйелердiң қағидаттары мен сипаттамалары, борттық жабдықтардың жұмыстары; Пайдаланылу жағдайындағы қауiп-қатер факторлары мен қателерді бақылау әдістері; Аэронавигациялық ақпарат (AIP, NOTAM), авиациялық кодтар және қысқартулар; Сақтық шаралары және авариялық жағдайдағы іс-қимылдар, ұшудың қауіпсіздік ережелері; Жүк тасымалдарының және қауіпті жүктерді тасымалдаудың пайдалану ережелері; Әуе кемесіне отырғызу және одан түсіру барысындағы сақтық шараларын қоса алғанда, жолаушыларға қойылатын қауіпсіздік бойынша талаптар және нұсқаулық тәжірибесі; Тiкұшақтар үшiн – "құйынды шеңбер"
					режимi, жер резонансы, шығып кеткен қалқандағы ақау, серпiндi лақтыру және басқа да қауiптi жағдайлар трансмиссиялары, шолып қарау метеорологиялық жағдайларында ұшу кезiнде қауiпсiздiктi қамтамасыз ету; Сыртқы iлiнудегi жүктердiң басқару сипаттамасына әсерi; Ұшу негіздері; Байланыс жасау және фразеология жүргізу қағидалары, байланыс бұзылған кездегі іс-қимылдар; Экипаж мүшелерінің еңбекке қабілеттілігін жоғалту жағдайындағы іс-қимылдар.

Ескертпе: М – міндет.

"Ұшу пайдалану" кәсіби стандартына 5-қосымша

Келісу парағы

Ұйымның атауы	Келісілген мерзімі
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

Осы КС ____________________________________________________ тіркелді.

Кәсіптік стандарттардың реестріне № _______________________ тіркелді.

Хат (хаттама) № ___________ Күні __________________