Қазақ Советтік Социалистік Республикасының Мемлекеттiк егемендiгi туралы декларация жөнiнде

Қазақ ССР Жоғарғы Советінің 1990 жылғы 25 қазандағы № 307-XII Қаулысы

Қазақ Советтiк Социалистiк Республикасының Жоғарғы Советi қаулы етедi:

Қазақ Советтiк Социалистiк Республикасының Мемлекеттiк егемендiгi туралы декларация қабылдансын.

Қазақ ССР Жоғарғы Советiнiң
Председателі	Е. Асанбаев

Қазақ Советтiк Социалистiк Республикасының Мемлекеттiк егемендiгi туралы
ДЕКЛАРАЦИЯ

Қазақ Советтiк Социалистiк Республикасының Жоғарғы Советi

Қазақстан халқының еркiн бiлдiре отырып,

Республиканың барлық азаматтары үшiн лайықты және тең тұрмыс жағдайын жасауға ұмтыла отырып,

Республикада тұратын халықтарды топтастыру мен олардың достығын нығайтуды бiрiншi дәрежелi мiндет деп санай отырып,

Жалпыға бiрдей адам праволары декларациясын және ұлттардың өзiн-өзi еркiн билеу правосын тани отырып,

қазақ ұлтының тағдыры үшiн жауапкершiлiктi ұғына отырып,

iзгiлiктi демократиялық праволық мемлекеттi құруға бел байлауды негiзге ала отырып,

Қазақ Советтiк Социалистiк Республикасының мемлекеттiк егемендiгiн жариялайды және осы Декларацияны қабылдайды.

1. Қазақ Советтiк Социалистiк Республикасы - егемендi мемлекет, ол басқа республикалармен Егемендi Республикалар Одағына ерiктi түрде бiрiгедi және олармен өзара қатынастарын шарттық негiзде құрады.

Қазақ ССР-і Одақтан еркiн шығу правосын өзiнде сақтап қалады.

2. Қазақ ССР-і ұлттық мемлекеттiгiн сақтау, қорғау және нығайту жөнiнде шаралар қолданады.

Қазақ халқының және Қазақстанда тұратын басқа да ұлттардың төл мәдениетiн, дәстүрiн, тiлiн қайта түлету мен дамыту және олардың ұлттық қадiр-қасиетiн нығайту Қазақ ССР-і мемлекеттiгінiң аса маңызды мiндеттерiнiң бiрi болып табылады.

3. Қазiргi шекарасындағы Қазақ ССР-інің территориясы бөлiнбейдi және оған қол сұғылмайды, оның келiсiмiнсiз пайдалануға болмайды.

Саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар, бұқаралық бiрлестiктер, өзге де топтар немесе жекелеген адамдар тарапынан Қазақ ССР-інің конституциялық құрылысына қарсы жасалатын кез келген күштеу әрекеттерi, оның территориясының тұтастығын бұзуға шақыратын, сондай-ақ ұлт араздығын қоздыратын жария ұрандар заң бойынша жазаланады.

4. Республиканың барлық ұлт азаматтары Қазақстан халқын құрайды әрi ол Қазақ ССР-інде егемендiктiң бiрден-бiр иесi және мемлекеттiк өкiмет билiгiнiң негiзi болып табылады, мемлекеттік өкiмет билiгiн Қазақ ССР Конституциясы негiзiнде тiкелей де, өкілеттi органдар арқылы да жүзеге асырады.

Республиканың бүкiл халқы атынан Қазақ ССР Жоғарғы Советiнiң iс-қимыл жасауға правосы бар.

5. Қазақ ССР-інің өз азаматтығы бар және ол әрбiр азаматқа ССРО азаматтығын сақтауға кепiлдiк бередi.

Республика территориясында тұратын азаматтарға олардың қай ұлтқа және партияға жататындығына, тегiне, әлеуметтiк және мүлiк жағдайына, жынысына және дiни нанымына, жұмысының түрiне, тұрғылықты жерiне қарамастан, ССРО Конституциясы мен Қазақ ССР Конституциясында көзделген барлық праволар мен бостандықтарға кепiлдiк берiледi. Азаматтық және ұлттық тең праволылыққа қол сұғу заң бойынша жазаланады.

Қазақ ССР Конституциясы шеңберiнде жұмыс iстейтiн қоғамдық, саяси және дiни ұйымдардың, бұқаралық қозғалыстардың мемлекет және қоғам өмiрiне қатысуы үшiн Қазақ ССР-і тең праволы мүмкiндiктерге кепiлдiк бередi.

Қазақ ССР-і Республика iшiндегi, Республика мен басқа республикалар арасындағы көшу-қону процестерiн реттеп отырады.

6. Қазақ ССР-інің мемлекеттiк өкiмет билiгi Республика iшiнде, сондай-ақ Одақтық шартта белгiленген шеңберде сыртқы қарым-қатынаста үстем, дербес, толық болады.

Қазақ ССР-і Республикадағы саяси, экономикалық, әлеуметтiк және ұлттық-мәдени құрылысқа, оның әкiмшiлiк-территориялық құрылымына байланысты барлық мәселелердi дербес шешедi, мемлекеттiк өкiмет және басқару органдарының құрылымы мен компетенциясын, сондай-ақ Республиканың символдарын белгiлейдi.

7. Республикада мемлекеттiк өкiмет билiгi оны заң шығару, атқару және сот билiгiне бөлу принципi бойынша жүзеге асырылады.

Заң шығару билiгiн Қазақ ССР Жоғарғы Советi жүзеге асырады.

Президент Республиканың басшысы болып табылады және онда ең жоғары өкiмшiлiк-атқару билiк болады.

Ең жоғары сот билiгiн Қазақ ССР Жоғарғы Соты жүргiзедi.

Қазақ ССР территориясында оның заңдарының мүлтiксiз және бiрыңғай атқарылуын қадағалауды оның Бас прокуроры жүзеге асырады. Қазақ ССР Бас прокурорының кандидатурасын Республика Президентi ССРО Бас прокурорымен келiсе отырып ұсынады және Қазақ ССР Жоғарғы Советi бекiтедi.

8. Қазақ ССР территориясында, оның өз еркiмен Одаққа берген мәселелерiн қоспағанда, Қазақ ССР Конституциясы мен заңдарының үстемдiгi орнатылады, оларды барлық мемлекеттiк органдар, кәсiпорындар, мекемелер мен ұйымдар, азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдар сақтауға және орындауға тиiс.

Қазақ ССР-і өз территориясында Республиканың егемендi праволары мен Конституциясын бұзатын Одақтың заңдары мен оның жоғары органдарының басқа да актiлерiнiң қолданылуын тоқтата тұруға праволы.

9. Жер және оның қойнауы, су, әуе кеңiстiгi, өсiмдiктер мен хайуанаттар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар, халықтың мәдени және тарихи қазыналары, бүкiл экономикалық, ғылыми-техникалық потенциал - Республика территориясындағы бүкiл ұлттық байлық Республика егемендiгiнiң негiзiн құрай отырып, оның ерекше меншiгiнде болады.

Қазақ ССР-інде меншiк формаларының алуан түрлi және тең болуы қамтамасыз етiлiп, олардың қорғалуына кепiлдiк берiледi.

Қазақ ССР-і Одақтың, басқа одақтас республикалардың, шет мемлекеттердің, олардың азаматтары мен ұйымдарының мүлiктiк праволарын қорғауға кепiлдiк бередi.

10. Қазақ ССР-і Республиканың Жоғарғы Советiне бағынатын мемлекеттiк ұлттық банк, өзiнiң финанс-кредит жүйесiн құруға праволы, мемлекеттiк бюджетiн дербес қалыптастырады, салық және одақтық-республикалық таможня жүйесiн ұйымдастырады.

Қазақ ССР-і Республика үлесiне сәйкес жалпыодақтық мүліктегi, оның iшiнде алмас, валюта қорлары мен алтын қорындағы өз үлесiне праволы.

11. Қазақ ССР-і Республиканың экологиялық ортасын қорғаудың, табиғи ресурстарды пайдаланудың тәртiбiн, ұйымдастырылуын дербес белгiлейдi, халықтың экологиялық хауiпсiздiгiн қамтамасыз етедi және өз территориясында экологиялық қатер төндіретін көз болып табылатын кез келген кәсiпорындардың, мекемелердiң, ұйымдардың, басқа да объектiлердiң құрылысына тыйым салуға және олардың жұмыс iстеуiн тоқтатуға праволы.

Республика территориясында ядролық қарудың сыналуына, жаппай қырып-жоятын қарудың өзге де түрлерi (химиялық, бактериологиялық, биологиялық және басқалар) үшiн сынау полигондарын салуға және олардың жұмыс iстеуiне тыйым салынады.

Қазақ ССР-і одақтық органдардың, одақтас республикалардың және өзге мемлекеттердiң iс-қимылынан, сондай-ақ өз территориясындағы ядролық және басқа полигондардың, әскери-өнеркәсiптік кешен объектiлерiнiң қызметiнен Республика халқының денсаулығына, табиғи ортасы мен экономикасына келтiрiлген зиянды өтетіп алуға праволы.

12. Өздерiнiң ұлттық-мемлекеттiк және автономиялы құрылымдарынан тыс Қазақ ССР-інде тұратын немесе Одақ территориясында ондай құрылымдары жоқ ұлттар мен ұлыстардың өкiлдерiне қоғам өмiрiнiң барлық салаларында праволық теңдiк пен тең мүмкіндiктерге кепiлдiк берiледi.

Қазақ ССР-і Республикадан тыс жерлерде тұратын қазақтардың ұлттық-мәдени, рухани және тiл жөнiндегi қажетiн қанағаттандыруға қамқорлық жасайды.

13. Қазақ ССР Жоғарғы Советi мен Қазақ ССР Президентіне бағынатын және солардың бақылауында болатын өз iшкi әскерлерiн, мемлекет хауiпсiздiгi және ішкi iстер органдарын ұстауға, Қазақ ССР-нің правосы бар.

Одақ Үкiметiмен келiсiм бойынша Республиканың өз азаматтарының әскери қызмет атқаруының тәртiбi мен шарттарын белгiлеуге, өз территориясында әскерлер мен қару-жарақтарды орналастыру мәселелерiн шешуге правосы бар.

14. Қазақ ССР-інің халықаралық қатынастардың дербес субъектiсi болуға, сыртқы саясатты өз мүдделерiне сай белгiлеуге, дипломатиялық және консулдық өкiлдiктер алмасуға, халықаралық ұйымдардың, оның iшiнде Бiрiккен Ұлттар Ұйымының және оның мамандандырылған мекемелерiнiң қызметiне қатысуға правосы бар.

Республика шет мемлекеттермен экономикалық және сауда байланыстарын ерiктiлiк пен тең праволылық принциптерiн сақтай отырып, өзара тиiмдi шарттар негiзiнде құрады, сыртқы экономикалық қызмет мәселелерiн дербес шешедi.

15. Республиканың егеменді праволарын қорғауды Қазақ ССР-і мен Одақ жүзеге асырады. Республиканың ажырағысыз правосын құрайтын мәселелерді шешуге араласудың қандайы болса да оның егемендігін бұзу деп бағаланады.

16. Қазақ ССР мемлекеттік егемендігінің символдары - герб, жалау, гимн - қасиетті болып табылады және оларды қорлаудың қандайы болса да заңмен жазаланады.

17. Декларация Одақтық шарт жасау, Қазақ ССР-інің жаңа Конституциясын, егеменді мемлекет ретінде Республиканың статусын жүзеге асыратын заң актілерін әзірлеу үшін негіз болып табылады.

О Декларации о государственном суверенитете Казахской Советской Социалистической Республики

Постановление Веpховного Совета Казахской ССР от 25 октябpя 1990 г. № 307-XII.

Верховный Совет Казахской Советской Социалистической Республики ПОСТАНОВЛЯЕТ:

Принять Декларацию о государственном суверенитете Казахской Советской Социалистической Республики.

Председатель Верховного Совета Казахской ССР

Е.Асанбаев

Верховный Совет Казахской Советской Социалистической Республики,

выражая волю народа Казахстана, стремясь к созданию достойных и равных условий жизни для всех граждан Республики,

считая первостепенной задачу консолидации и укрепления дружбы народов, проживающих в Республике,

признавая Всеобщую декларацию прав человека и право наций на свободное самоопределение,

осознавая ответственность за судьбу казахской нации, исходя из решимости создания гуманного демократического правового государства,

провозглашает государственный суверенитет Казахской Советской Социалистической Республики и принимает настоящую Декларацию.

1. Казахская Советская Социалистическая Республика есть суверенное государство, которое добровольно объединяется с другими республиками в Союз Суверенных Республик и строит взаимоотношения с ними на договорной основе.

Казахская ССР сохраняет за собой право свободного выхода из Союза.

2. Казахская ССР принимает меры по охране, защите и укреплению национальной государственности.

Возрождение и развитие самобытной культуры, традиций, языка и укрепление национального достоинства казахской нации и других национальностей, проживающих в Казахстане, являются одной из важнейших задач государственности Казахской ССР.

3. Территория Казахской ССР в существующих границах является неделимой и неприкосновенной и не может быть использована без ее согласия.

Любые насильственные действия против конституционного строя Казахской ССР, публичные призывы к нарушению целостности ее территории, а также разжигающие национальную рознь со стороны политических партий, общественных организаций, массовых объединений, иных группировок или отдельных лиц преследуются по закону.

4. Граждане Республики всех национальностей составляют народ Казахстана, и он является единственным носителем суверенитета и источником государственной власти в Казахской ССР, осуществляет государственную власть как непосредственно так и через представительные органы на основе Конституции Казахской ССР.

Право выступать от имени всего народа Республики принадлежит Верховному Совету Казахской ССР.

5. Казахская ССР имеет свое гражданство и гарантирует каждому гражданину право на сохранение гражданства СССР.

Гражданам, проживающим на территории Республики, гарантируются все права и свободы, предусмотренные Конституцией СССР и Конституцией Казахской ССР, безотносительно к их национальной и партийной принадлежности, происхождению, социальному и имущественному положению, полу и вероисповеданию, роду занятий, месту жительства. Посягательство на гражданское и национальное равноправие карается по закону.

Казахская ССР гарантирует общественным, политическим и религиозным организациям, массовым движениям, действующим в рамках Конституции Казахской ССР, равные правовые возможности участвовать в государственной и общественной жизни.

Казахская ССР регулирует миграционные процессы внутри Республики, между Республикой и другими республиками.

6. Государственная власть Казахской ССР обладает верховенством, самостоятельностью, полнотой внутри Республики, а также во внешних сношениях в рамках, определенных Союзным договором.

Казахская ССР самостоятельно решает все вопросы, связанные с политическим, экономическим, социальным и национально-культурным строительством в Республике, ее административно-территориальным устройством, определяет структуру и компетенцию органов государственной власти и управления, а также символы Республики.

7. Государственная власть в Республике осуществляется по принципу ее разделения на законодательную, исполнительную и судебную.

Законодательная власть осуществляется Верховным Советом Казахской ССР.

Президент является главой Республики и обладает высшей распорядительно-исполнительной властью.

Высшая судебная власть принадлежит Верховному Суду Казахской ССР.

Надзор за точным и единообразным исполнением законов Казахской ССР на ее территории осуществляется ее Генеральным прокурором. Кандидатура Генерального прокурора Казахской ССР вносится Президентом Республики по согласованию с Генеральным прокурором СССР и утверждается Верховным Советом Казахской ССР.

8. На территории Казахской ССР за исключением вопросов, добровольно делегированных ею Союзу, устанавливается верховенство Конституции и законов Казахской ССР, которые подлежат соблюдению и исполнению всеми государственными органами, предприятиями, учреждениями и организациями, гражданами и лицами без гражданства.

Казахская ССР вправе приостанавливать на своей территории действия законов и других актов высших органов Союза, нарушающих суверенные права и Конституцию Республики.

9. В исключительной собственности Республики, составляя основу ее суверенитета, находятся земля и ее недра, воды, воздушное пространство, растительный и животный мир, другие природные ресурсы, культурные и исторические ценности народа, весь экономический, научно-технический потенциал - все национальное богатство, имеющееся на ее территории.

В Казахской ССР обеспечивается многообразие и равенство форм собственности и гарантируется их защита.

Казахская ССР гарантирует охрану имущественных прав Союза, других союзных республик, иностранных государств, их граждан и организаций.

10. Казахская ССР вправе образовать государственный национальный банк, подчиненный Верховному Совету Республики, свою финансово-кредитную систему, самостоятельно формирует государственный бюджет, организует налоговую и союзно-республиканскую таможенную системы.

Казахская ССР имеет право на свою долю в общесоюзном имуществе соответственно вкладу Республики, в том числе в алмазном, валютном фондах и золотом запасе.

11. Казахская ССР самостоятельно устанавливает порядок, организации охраны экологической среды Республики, использования природных ресурсов, обеспечивает народу экологическую безопасность и имеет право запретить строительство и прекратить функционирование на своей территории любых предприятий, учреждений, организаций, других объектов, являющихся источником экологической опасности.

На территории Республики запрещаются испытание ядерного оружия, строительство и функционирование испытательных полигонов для иных видов оружия массового уничтожения (химического, бактериологического, биологического и других).

Казахская ССР имеет право на возмещение ущерба, причиненного здоровью населения, природной среде и экономике Республики действиями союзных органов, союзных республик и иных государств, а также деятельностью на ее территории ядерных и других полигонов, объектов военнопромышленного комплекса.

12. Представителям наций и народностей, проживающим в Казахской ССР за пределами своих национально-государственных и автономных образований или не имеющим их на территории Союза, гарантируются правовое равенство и равные возможности во всех сферах общественной жизни.

Казахская ССР проявляет заботу об удовлетворении национально-культурных, духовных и языковых потребностей казахов, проживающих за пределами Республики.

13. Казахская ССР обладает правом на собственные внутренние войска, органы государственной безопасности и внутренних дел, подчиненные и подконтрольные Верховному Совету Казахской ССР и Президенту Казахской ССР.

Республика имеет право по соглашению с Правительством Союза определять порядок и условия прохождения ее гражданами воинской службы, решать вопросы размещения войск и вооружений на своей территории.

14. Казахская ССР обладает правом выступать самостоятельным субъектом международных отношений, определять внешнюю политику в своих интересах, обмениваться дипломатическими и консульскими представительствами, участвовать в деятельности международных организаций, в том числе ООН и ее специализированных учреждений.

Республика строит экономические и торговые связи с зарубежными государствами на основе взаимовыгодных договоров с соблюдением принципов добровольности и равноправия, самостоятельно решает вопросы внешнеэкономической деятельности.

15. Охрана суверенных прав Республики осуществляется Казахской ССР и Союзом. Любое вмешательство в решение вопросов, составляющих неотъемлемое право Республики, расценивается как нарушение ее суверенитета.

16. Символы государственного суверенитета Казахской ССР - герб, флаг, гимн - являются священными и всякое надругательство над ними наказуемо законом.

17. Декларация является основой для заключения Союзного договора, разработки новой Конституции Казахской ССР, законодательных актов, реализующих статус Республики как суверенного государства.