Райымбек ауданы бойынша 2021-2022 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жөніндегі жоспарды бекіту туралы

Алматы облысы Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы 3 қыркүйектегі № 10-49 шешімі

"Жайылымдар туралы" 2017 жылғы 20 ақпандағы Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабының 1) тармақшасына сәйкес, Райымбек аудандық мәслихаты ШЕШТІ:

1. Райымбек ауданы бойынша 2021-2022 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жөніндегі жоспар осы шешімнің 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 - қосымшаларына сәйкес бекітілсін.

2. Осы шешімнің орындалуын бақылау аудандық мәслихаттың "Инновациялық даму, өнеркәсіп, құрылыс, көлік, коммуникация, энергетика, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, ауылшаруашылығы және жер қатынастарын реттеу, қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану жөніндегі" тұрақты комиссиясына жүктелсін.

Райымбек аудандық мәслихатының хатшысы

Е. Кудабаев

Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы "9 " тамыздағы №10-49 шешімімен бекітілген 2-Қосымша

Құқық белгілейтін құжаттар негізінде жер санаттары, жер учаскелерінің меншік иелері және жер пайдаланушылар бөлінісінде Райымбек ауданының аумағында жайылымдардың орналасу схемасы (картасы)

Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы "9" тамыздағы № 10-49 шешімімен бекітілген 3 – қосымша

Жайылым айналымдарының қолайлы схемалары

Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы "9" тамыздағы № 10-49 шешімімен бекітілген 4 – Қосымша

Жайылымдардың, оның ішінде маусымдық жайылымдардың сыртқы және ішкі шекаралары мен алаңдары, жайылымдық инфрақұрылым объектілері белгіленген картасы

Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы "9" тамыздағы № 10-49 шешімімен бекітілген 5 - Қосымша

Жайылым пайдаланушылардың су тұтыну нормасына сәйкес жасалған су көздерiне (көлдерге, өзендерге, тоғандарға, апандарға, суару немесе суландыру каналдарына, құбырлы немесе шахталы құдықтарға) қол жеткізу схемасы

Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы "9" тамыздағы № 10-49 шешімімен бекітілген 6 – қосымша

Жайылымы жоқ жеке және (немесе) заңды тұлғалардың ауыл шаруашылығы жануарларының мал басын орналастыру үшін жайылымдарды қайта бөлу және оны берілетін жайылымдарға ауыстыру схемасы

Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы "9" тамыздағы № 10-49 шешімімен бекітілген 7 – қосымша

Ауыл, ауылдық округ маңында орналасқан жайылымдармен қамтамасыз етілмеген жеке және (немесе) заңды тұлғалардың ауыл шаруашылығы жануарларының мал басын шалғайдағы жайылымдарға орналастыру схемасы

Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы "9" тамыздағы № 10-49 шешімімен бекітілген 8 – қосымша

Ауыл шаруашылығы жануарларын жаюдың және айдаудың маусымдық маршруттарын белгілейтін жайылымдарды пайдалану жөніндегі күнтізбелік графигі

Жылдар	Жайылымдарға малдарды айдап шығару және жайылымдардан қайтару мерзімдер
	Көктем	Жаз	Күз	Қыс
2021	Наурыз айының ІІ -ші он күндігі Мамыр айының ІІ-ші он күндігі	Мамыр айының ІІ-ші он күндігі Қазан айының ІІ-ші он күндігі	Қазан айының ІІ-ші он күндігі Қараша айының ІІІ-ші он күндігі	Қараша айының ІІІ-ші он күндігі Наурыз айының ІІ-ші он күндігі
2022	Наурыз айының ІІ -ші он күндігі Мамыр айының ІІ-ші он күндігі	Мамыр айының ІІ-ші он күндігі Қазан айының ІІ-ші он күндігі	Қазан айының ІІ-ші он күндігі Қараша айының ІІІ-ші он күндігі	Қараша айының ІІІ-ші он күндігі Наурыз айының ІІ -ші он күндігі

	Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы "9" тамыздағы № 10-49 шешімне қосымша
	Райымбек аудандық мәслихатының 2021 жылғы "9" тамыздағы №10-49 шешімімен бекітілген

ЖАЙЫЛЫМДАРДЫ БАСҚАРУ ЖӘНЕ ПАЙДАЛАНУ ЖӨНІНДЕГІ 2021-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ЖОСПАР Алматы облысы Райымбек ауданы ("Жайылымдар туралы" Қазақстан Республикасының 2017 жылғы 20 ақпандағы №47 Заңы) 2021 жыл

1. Жалпы деректер, Райымбек ауданының сипаттамасы

Райымбек ауданы Алматы облысының оңтүстік шығысында орналасқан. Аймақтың оңтүстік бөлігінде тау жоталары Теріскей Алатауы жүйесі жатыр. Тау шыңдарының абсолютті биіктігі теңіз деңгейінен 7010 метрге дейін. Ең биік нүкте - Қазақстан мен Қырғызстанның шекарасында орналасқан Хан Тәңірі шыңы. Аймақтағы ең ірі өзендер - көптеген салалары бар Текес, Шәлкөде, Қақпақ, Байынқол. Жерлер санаты бойынша Райымбек ауданының аумағы №1 кестеде көрсетілген.

№1 кесте

№ р/н	Жерлер санаты	Барлығы	Оның ішінде жайылым
1	Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер, барлығы	244940	165154
2	Елді мекендер жерлері	30657	22800
3	Өнеркәсіп, көлік, байланыс және басқа да ауыл шаруашылығы мақсатындағы емес жерлер	1940
4	Босалқы жер қорындағы жерлер	247411	163140
5	Орман қорының жерлері	186989	91373
	Барлығы	711937	442467

Климаты континенттік. Қысы қоңыржай салқын. Жазы ыстық және қуаң.Жауын- шашын орташа жылдық мөлшері 110-250мм. Топырақ жамылғысы шалғынды.

Аудан 11 ауылдық округтен тұрады.

№2 кесте

Ауылдық округтер атауы	Ауыл, елді мекендер атауы
Нарынқол ауылдық округі	Нарынқол, Қостөбе
Текес ауылдық округі	Жаңа Текес, Текес
Тегістік ауылдық округі	Тегістік
Ұзақ батыр ауылдық округі	Сарыбастау
Жамбыл ауылдық округі	Жамбыл, Қаратоған
Қақпақ ауылдық округі	Қақпақ, Көкбел
Қайнар ауылдық округі	Қайнар
Сүмбе ауылдық округі	Сүмбе, Қызылшекара
Сарыжаз ауылдық округі	Сарыжаз, Ақбейіт, Көмірші
Қарасаз ауылдық округі	Қарасаз, Тұзкөл
Шәлкөде ауылдық округі	Шәлкөде, Талас

Райымбек ауданының тұрғындар саны 35422 адамды құрайды, ауыл және ауылдық округ кескінінде №3 кестеде көрсетілген.

№ 3 кесте

№	Ауылдық округ	Халық саны, адам
1	Нарынқол ауылдық округі	6043
2	Текес ауылдық округі	3769
3	Тегістік ауылдық округі	1458
4	Жамбыл ауылдық округі	2585
5	Қақпақ ауылдық округі	2163
6	Қайнар ауылдық округі	3027
7	Сүмбе ауылдық округі	4583
8	Сарыжаз ауылдық округі	4385
9	Қарасаз ауылдық округі	2324
10	Шәлкөде ауылдық округі	2426
11	Ұзақ батыр ауылдық округі	2659

Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының негізгі қызмет түрі — мал шаруашылығы мен өсімдік шаруашылығын дамыту және өнімін өндіруді жүзеге асыру. Ауданда 2245 шаруа қожалығы тіркелген. Оның ішінде 454 шаруа қожалық мал шаруашылығымен, 1227 шаруа қожалық өсімдік шаруашылығымен айналысады. 131 шаруа қожалығы асыл тұқымды селекциялық дамытуға қатысуда.

2. Мал басын есепке алу, шартты мал басының есебі

Малды бағуға қатысты әр түрлі есептер жасаудың ыңғайлылығы үшін малдың әр түрлі жануарларын салыстыру немесе сомаландыру үшін шартты бірлік қолданылады.

Шартты мал басы – жануарлардың әр түрлі санаттары мен түрлерін салыстыру үшін пайдаланылатын бірлік. Баламалық жануарлардың азыққа қажеттілігі негізінде анықталады.

Шартты мал басына қайта есептеу коэффициенті №4 кестеде көрсетілген.

№4 кесте

Жануарлардың түрі	Ауыстыру коэффициенті
Ірі қара мал	0,6
Қой мен ешкі	0,1
Жылқы	1

Ауыл және ауылдық округ, иелері кескінінде ауыл шаруашылығы жануарларының саны туралы деректер №5 кестеде көрсетілген.

№ 5 кесте

№ п/п	Округ атауы	Мал басы саны
		ІҚМ	Үй шаруашылығы	шаруа қожалық	ҰМ
1	Нарынқол	5172	3193	1979	17495
2	Текес	3774	2260	1514	13485
3	Тегістік	2418	1221	1197	10917
4	Жамбыл	3265	2027	1238	16431
5	Қақпақ	5325	3173	2152	12487
6	Қайнар	3799	2312	1487	22413
7	Сүмбе	6128	3568	2560	27313
8	Сарыжаз	7001	2005	4996	29623
9	Қарасаз	5906	3985	1921	19633
10	Шәлкөде	6522	3252	3270	32608
11	Ұзақ батыр	4825	2951	1874	30242
Барлығы:		54135	29947	24188	232647

кестенің жалғасы

Үй шаруашылығы	шаруа қожалық	Жылқы	Үй шаруашылығы	шаруа қожалық
7232	10263	4621	3703	918
6070	7415	2006	1510	496
4516	6401	1708	853	855
7234	9197	2902	2390	512
4760	7727	2988	2808	180
7316	15097	3459	2972	487
12480	14833	3743	1925	1818
13963	15660	4107	861	3246
8264	11369	3026	1258	1768
9684	22924	3641	1843	1798
11780	18462	3108	2134	974
93299	139348	35309	22257	13052

3. Геоботаника

Райымбек ауданында 40 тұқымдасқа жататын өсімдіктің 180 астам түрі бар. Дәнді, күрделігүлділер, шаршыгүлділер тұқымдастығынан өсімдіктер жиі таралған. Райымбек ауданының астық алқаптары қоңыр топырақ және ақшыл-қоңыр топырақ зонасында орналасқан, олардың қалыптасуы табиғат жағдайларының ерекшілігіне байланысты: континенталды құрғақ климат, құмдақ шөпті дәнді өсімдіктерін басымдылығымен сиректелген өсімдік қабаты, және күңгірт қызғылт топырақ, аудан аумағы әр түрлі шөптер-ақ селеулі-бетегелі топтардың құрғақ далалары зонасында орналасқан. Өзен алқабында шалғынды, шалғынды-батпақ және өзен аңғары топырағы кездеседі.

Райымбек ауданының аумағында табиғи жағдайлардың әр түрлілігі байқалуына байланысты далалық өсімдіктерден басқа Текес, Байынқол, Шәлкөде, Қақпақ т.б. өзендерінің алқабында шалғынды өсімдіктердің тобы кең таралған. Қоңыр топырақ және ақшыл-қоңыр жайылымдарда табиғи өсімдіктер бетегелі – жусан ассоциясымен көрсетілген. Райымбек ауданының өсімдік жабындысының ерекшелігі шымды астық тұқымдас (селеу, сұлы, бетеге) болып табылады.

Жайылымдар жүйесіз жаюға тап болған және жиі жаю салдарынан жоғарыда аталған астық алқаптарының өсімдік жамылғысы түр өзгертеді. Құңды дала дақылдары жаюға ең бейімделмеген ретінде шөп құрамынан шығып қалады, өсімдік жамылғысында арам шөптер мен жусан өсіп кетеді. Дақылдардан жаюға ең төзімді бетеге: ол малдың таптауынан кейін жақсы өседі. Рационалды емес жаю салдарынан жайылымдардың өнімділігі төмендейді. Пайдалану маусымы қысқарады. Дақылдардың әр түрлерінен тұратын шөптің сапалы құрамын сақтау үшін астық алқаптарын жайылым айналымы жүйесінде малдың қалыпты жүктемесімен пайдалану қажет. Осындай жайылымдарда жаюды реттеу, айдау жүйесін енгізу қажет.

Дәнді және бұршақтылар – бұл көпжылғы және біржылғы шөптер, табиғи жайылымдардың негізгі шөптері болып табылады. Көптеген дәнді өсімдіктерден артықшылығы жоғары. Астық жағынан маңыздылыққа бұршақтылар ие – беде, сиыржоңышқа, жоңышқа. Бұршақтылар жоғары қоректілігімен ерекшеленеді, жақсы желінгіштік бұршақты өсімдіктердің көбінің гүлдену кезеңі ұзақ, гүлдеуден кейін және тұқым беруде олар аз қаттыланады және дәнділерге қарағанда жақсы желінеді, мал шаруашылығын жоғары ақуыз астығымен қамтамасыз етеді және топырақтың өнімділігін арттырады. Бірақ бұл тұқымдаста көп улы өсімдіктер кездесетіндігін есепке алу қажет.

Шөптің егінінде және жайылымды астықта шөптің құрамы кейде 60-70% құрайды. Осы топтың ішіндегі көптеген өсімдіктер түрлері маңызды астық мағынасына ие. Барлық өсімдіктер түрлерін өзінің шаруашылық мағынасы және пайдалануы бойынша келесі түрлерге бөлуге болады:

1) жұмсақ сабақты дәнділер – боз, бетеге, бидайық, арпабас және т.б.;

2) нашар желінетін және толық желінбейтін арам шөптер – эстрагон арам шөбі, ащы жусан, жоғары жусан, көкшіл жусан;

3) өсімдіктің алуан шөптілігі – бұршақтылар, сортан бақажапырақ, дәрілік қандышөп;

Геоботаникалық зерттеу нәтижесінде жайылымдық алқаптар рационалды емес пайдаланылатындығы анықталды, бөлек жайылымдар, ауытқу деңгейінде жойылады. Жайылымдарды пайдалануда малды құрғамаған топырақта жаю рұқсат етілген, оның нәтижесінде төмпешіктер пайда болады. Жайылымдардың көпшілік шөптері жүйесіз көп жаю салдарынан жусанның және шөптің қатты сабақты нашар желінетін шөбімен өсіп кеткен, нәтижесінде олардың астық құңдылығы күрт төмендеді, бірлік алқабынан жайылымдардағы құрғақ желінетін өсімдік массасының өнімділігі төмендейді. Жайылымдарды пайдаланудың маусымы қысқарады.Райымбек ауданында дала зонасында табиғи жайылымдарды пайдаланудың оңтайлы мерзімі көктемгі, жазғы, күзгі кезең. Көктемнен мал дәнділерді және ерте гүлдейтін шөпті жейді, содан жаюдан кейін дәнділер қайта өседі, көрпекөк береді және оны қайта басады.

Жайылымдар мен шабындықтарды рационалды пайдалану аса маңызды жайылымдық алқаптарды дұрыс пайдалануда олардың өнімділігі қатты өседі.

4 Мал азығы

Мал азығы өндірісі - ауыл шаруашылығының көп қызметті және байланыстырушы жетекші саласы, көп жағдайда мал шаруашылығы жағдайын анықтайды және өсімдік шаруашылығының, өсімдік шаруашылығының одан әрі дамуының, рационалды түрде табиғат пайдаланудың, ауа-райының және жағымсыз процесстердің әсеріне агро жүйелердің және агроландшафттардың тұрақтылығын арттырудың, маңызы бар ауыл шаруашылығы алқаптарын сақтаудың және топырақтың өнімділігін арттырудың, аудан аумағының экологиялық жағдайын жақсартудың және қоршаған ортаны қорғаудың басты проблемаларын шешуге маңызды әсерін тигізеді.

Райымбек ауданының аумағында жануарлардың негізгі қорегі жайылымдық, астық, табиғи және себілген шабындықтардың шөбі болып табылады. Ірі қара малдың бір басына 2,5 гектар жайылымнан келеді, ол жасыл массаның орташа өнімділігінде 4-5 т/га., олар жайылымдық, астыққа жануарларды қамтамасыз етеді.

Райымбек ауданының аумағындағы астық дақылдарының орташа өнімділігі туралы деректер №6 кестеде көрсетілген.

№6 кесте

№р/н	Аудан атауы	Дақылдар	Өнімділік, т/га
1	Райымбек ауданы	Жемдік азықтар	2
		Көпжылғы шөптердің шөбі	6
		Сабан	5
		Табиғи алқаптар шөбі	4

Мал азығы өндірісі саласының негізгі проблемалары:

-Мал азығы дақылдарының төмен өнімділігі;

-қазіргі заманғы мал азығын жинаушы және мал азығын дайындаушы техникасымен төмен деңгейде қамтамасыз етілуі;

-жайылымдар мен шабындықтарды пайдаланудың төмен деңгейі;

-жер пайдаланушыларда мал азығы өндірісін дамытудың арнайы бағдарламасының болмауы.

5. Жайылым айналымы

Жайылымдардың өнімділігі мен шөп құрамын жақсарту мақсатында жайылым айналымы ұйымдастырылады. Жайылым айналымы — шөпті жаңарту мен жақсарту бойынша басқа да іс-шаралармен бірлескен жеке учаскедегі жылдар бойынша малды бағу, демалу және шөп оруды кезекшілеу тәсілімен жайылымдар өнімділігін арттыруға бағытталған жайылымды пайдалану және оған күтім жасау жүйесі.

Жайылымдардың өнімділігін арттыруда табын мен отар учаскелерін, жазғы лагерьлердерін, су кешендерін және мал айдайтын жолдарды орналастырудан тұратын олардың аумағын дұрыс ұйымдастыру маңызды рөлге ие.

Табиғи жайылымдарда №7 кестеде көрсетілген келесі мерзімдерімен төрт танапты жайылым айналымын ұйымдастыру қарастырылады.

№7 кесте

Жылдар	Жайылымдарға малдарды айдап шығару және жайылымдардан қайтару мерзімдер
	Көктем	Жаз	Күз	Қыс
2021	Наурыз айының ІІ -ші он күндігі Мамыр айының ІІ-ші он күндігі	Мамыр айының ІІ-ші он күндігі Қазан айының ІІ-ші он күндігі	Қазан айының ІІ-ші он күндігі Қараша айының ІІІ-ші он күндігі	Қараша айының ІІІ-ші он күндігі Наурыз айының ІІ-ші он күндігі
2022	Наурыз айының ІІ -ші он күндігі Мамыр айының ІІ-ші он күндігі	Мамыр айының ІІ-ші он күндігі Қазан айының ІІ-ші он күндігі	Қазан айының ІІ-ші он күндігі Қараша айының ІІІ-ші он күндігі	Қараша айының ІІІ-ші он күндігі Наурыз айының ІІ -ші он күндігі

Ауылдық округ кескінінде ауыл шаруашылығы жануарларының түрлері мен жастық-жыныстық топтары бойынша табын, отарлар саны туралы деректер №8 кестеде көрсетілген.

№8 кесте

№ р/н	Округ атауы	Табындар, отарлар саны
1	Нарынқол а/о	47
2	Текес а/о	25
3	Тегістік а/о	32
4	Жамбыл а/о	30
5	Қайнар а/о	76
6	Қақпақ а/о	62
7	Сүмбе а/о	42
8	Сарыжаз а/о	67
9	Ұзақ батыр	50
10	Қарасаз а/о	67
11	Шәлкөде а/о	47
	Барлығы:	545

6. Суат, суат кестесі

Суат пунктері жануарлардың бағу саны топтарын және түрлерін, учаскелерді пайдаланудың маусымдылығын, жергілікті жердің рельефін және т.б. есепке ала отырып орналастырылады. Су көздерін орналастыруда су айдынына ыңғайлы жетеберіс пен санитарлық-профилактикалық қағидаларын есепке алу қажет. Осы мақсаттарда су көздерін батпақ, су басатын және лас учаскелерде орналастыруға жол бермеу, сонымен бірге бір суат пунктінен 250 бас ірі қара малдың немесе 2000 қойдың қызмет көрсетілуін жобалау. Ең жақсысы егер жануарлар суға бос қол жетімділікті және кез-келген уақытта ішуі болса. Жайылымдық сумен қамтамасыз етудің ең үздік көздері өзендер, көлдер мен ағын суымен бұлақтар. Мал түрі және жыл маусымы бойынша суға қажеттілік есебі жануарлардың белгілі бір тұқымы үшін орнатылған су пайдалану нормалары бойынша жасалады.

ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 24 сәуірдегі №173 бұйрығымен ауыл шаруашылығы жануарларының түрлері бойынша су пайдаланудың орташа тәуліктік нормасы бекітілді.

-ірі қара мал және жылқы үшін 45-60 литр;

-1-2 жастағы жас мал үшін 25-35 литр;

-бір жылдан жас мал үшін 10-15 литр;

-қой мен ешкі үшін 3-5 литр;

-қозы-лақ үшін 1-2 литр.

Жайылым мен сиырлар үшін су айдынына дейінгі рұқсат етілетін қашықтық – 1,5 км, бұзаулар үшін 1 км, ірі қара малдың жас малы үшін – 2,5 км, қой мен ешкі үшін – 3 км, жылқы мен түйе үшін 4,6 км.

Райымбек ауданының жайылымдық жерлері сумен толығымен қамтамасыз етілген. Сонымен қатар бұлақтар, тоғандар және т.б. бар.

Мал айдау жолдарының құрылуы. Малдың қысылмауы мен жамырамауы үшін жолдардың қажетті ені болуы тиіс. Жолдардың ені 100 бас ірі қара малға 20-25 м, бір жасқа дейінгі жас малға 10-15 м, жылқылар табыны 15-20 м, қой мен ешкі отары үшін 30-35 м.

Мал айдау жолдары ауыл шаруашылығы дақылдарының егінін және табиғи шөптерді басып тастауды алдын алуды қарастырады.

Жайылым алқаптарда мал айдау жолдары табын (отар) учаскелерінің, жайылым айналымының шекараларымен бірлесуі тиіс.

7. Мал айдау жолдарын орналастыру

Мал жаю орындарына, суат көздеріне, лагерьлерге, фермаларға, қашадан қашаға малды айдау үшін малды айдау жолдары жобаланады.

Мал айдау жолдары көбірек алаңға қызмет көрсету және жайылымардың тұрақ орындары мен мал суаттарымен қысқа байланысты және ыңғайлылықты құру есебімен орналастырылады. Тікелей желілі, иілімдер мен бұрылыстарсыз, бұрылыстардың доғал бұрыштарымен мал айдау жолдары басымды. Мал айдау жолдарын мүмкіндігінше өзендерді, бұлақтарды, канаваларды кесіп өтпейтіндей, батпақ орындарынан, балкалар жиегінен және терең сайлардан олардан өту жолдарын жабдықтамайсыз, балканың өзек табанынан өтпейтіндей орналастыру қажет.

Мал айдау жолдарының ені жануарлардың түрлеріне, табын мен отардың көлемі, сонымен бірге топырақтың механикалық құрамы, шөптің қалыңдығы және эрозиялық процесстердің деңгейіне байланысты. Мал айдау жолдарын жол желісімен біріктіруге тыйым салынады, әсіресе аудандық және облыстық жолдармен.

Қажеттілік болғанда мал айдау жолдарын тіке төсеу мен оларды таптау үшін шөптермен шалғындандыру қарастырылады. Мал айдау жолдары мал шаруашылығы изоляторларынан, мал қорымдарынан, елді мекендерден 2-3 км, жүретін жолдардан 1,0-1,5 км және көп жылғы отырғызулардан 0,5-1,0 км жақын емес қашықтықта жобалануы тиіс. Табиғат түйсігіне байланысты жануарлар мал бағуда таңертеңгі сағаттарда шығысқа, кешкі сағатта күннің батуына қозғалуды қалайды.

8. Ветеринариялық объектілер

Жазғы лагерлерді жануарларды айдаудың рұқсат етілетін қашықтығынан асатын фермалардан жайылым учаскелерінің алыс орналасуында ірі ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында орналастыру белгіленеді. Осылайша малды күнделікті фермаға айдамайды, бүкіл жайылым маусымында жазғы лагерьлерде ұстайды. Жазғы лагерь – бұл маусымжы өндірістік орталық. Ол жануарлардың демалу, оларды сою мен тамақтандыру және басқа да өндірістік процесстерді өткізу орны болып табылады. Лагерьлерде олардың мақсаты мен жануарлардың түрлеріне байланысты бастырма салынады, тұрғын үй, азық-түлікті және астық сақтау, жануарлардың жасанды ұрықтандыру үшін құрылыстар салынады. Жазғы лагерь үшін орынды таңдауда: 1) жайылымға және қайта малды айдау, және лагерь жанындағы егін айналымынан жасыл массаны тасымалдау минималды болуы үшін оны астық массивінің орталығында орналастыру қажеттілігі; 2) орналасуы малды суаруды ұйымдастыру үшін ыңғайлы болуы тиіс, су айдыны (көл, бұлақ) жанында мүмкіндігінше орналасу бірақ табиғат нормаларымен белгіленген қашықтықта; 3) лагерьге арналған алаңды биіктеу және құрғақ орында, атмосфералық сулардың ағуы үшін кішкене еңкеюі (2° дейін) бар санитарлық-гигиеналық қатынаста жағымды, өндірістік кещендерді салу үшін жер асты суларының терең орналасуы; 4) лагерьдің жануарлардың ыстықта немесе желдерде демалуы үшін сонымен бірге жақсы үрлеп тұруы қажет салқын желдерден орман немесе бұталар массивімен қорғалуы; 5) шаруашылық орталығымен, әсіресе егер онда сауылмалы сиырларды ұстауда лагерьдің жақсы көлік байланысы, бірақ ол магистральды жолдардан, жұқпалы аурулардың тарауы көздерінен қашықтықта орналасуы қажет.

Райымбек ауданының аумағындағы ветеринариялық-санитарлық объектілері туралы деректер № 9 кестеде көрсетілген.

№ 9 кесте

№ р/н	Округ атауы	Бордақылау алаңы	Жасанды ұрықтандыру пункті	Мал қорымдары	Сібір жарасы көмінділері	Ветеринариялық пунктер
1	Жамбыл а/о			1		1
2	Қайнар а/о			1		1
3	Қақпақ а/о			1		1
4	Қарасаз а/о			1		1
5	Нарынқол а/о			1		1
6	Сарыжаз а/о			1		1
7	Сүмбе а/о			1		1
8	Тегістік а/о			1		1
9	Текес а/о			1		1
10	Ұзақ батыр а/о			1		1
11	Шәлкөде а/о			1	1	1
	Барлығы:			11	1	11

9. Қорытынды

"Жайылымдар туралы" ҚР Заңының 15-бабына сәйкес - ауылдық елді мекендердің аумағы шегінде орналасқан, мемлекет меншігіндегі жайылымдар жергілікті халықтың ауыл шаруашылығы жануарларының аналық (сауын) мал басын ұстау бойынша мұқтажын қанағаттандыру үшін беріледі. Жайылымдардың жалпы алаңына түсетін жүктеменің шекті рұқсат етілетін нормалары сақталған кезде ғана, көрсетілген жайылымдарда басқа ауыл шаруашылығы жануарларын жаюға рұқсат етіледі. Жайылымдарды рационалды пайдалану жайылымдардың жоғары өнімділігін алу үшін, ұзақ уақыт бойы шөптің құңды құрамын сақтау, жануарлардың көп көлемін жайылымдық астықпен қамтамасыз ету және мал шаруашылығы өнімінің жоғары көлемін алуға септігін тигізеді. Малды жайылымдық ұстаудың осындай маңыздылығында жайылымдарды ұстау мәселесі жоғары деңгейде өзекті, жайылымдық алқаптардың өнімділігі оларды дұрыс пайдалануда артады. Осылайша бір мал айдау жүйесін қолдануда малды бір алаңда ұстау мүмкіндігі 20-30% көп, ал өткізуде жайылымдарды рационалды пайдаланудың барлық жүйесінің (ағымдағы күтім, жайылым айналымын енгізу, малды жаюдың қаша жүйесін пайдалану) табиғи жайылымдық алқаптардың өнімділігін 2-3 есе арттырады.

Жайылым — жануарлар үшін құңды және арзан жасыл астықтың көзі. Сондықтан оларды рационалды пайдалану – жер пайдаланушылардың маңызды болып есептеледі.

Астық алқаптарын рационалды пайдалануы үшін қажет:

1. Жайылым айналымын игеру және сақтау, қатты тапталған жайылымдарда шөптің толық қалыптасуына дейін малды жаюды тоқтату. 2. Жайылымдар мен егістікте сабаншөп өртеу рұқсат етілмейді, себебі ол флора мен фаунаға зиян келтіреді.

3. Жерлердің шайылудан сақтайтын қорғау рөлін орындайтын ағаштарды жою рұқсат етілмейді.

4. Жайылымның жалпы алаңына рұқсат етілген жүктеменің шекті нормаларын сақтауда жайылатын ауыл шаруашылығы жануарларын астыққа қажеттілігінен асатын жайылым өнімділігінде астықты дайындау мақсатында шөп оруды жүзеге асыру.

5. Жайылымдарды ұсыну талабына сәйкес жайылымдарды нысаналы мақсаты бойынша рационалды пайдалану.

Елбасымен "Жер қатынастарын реттеу мәселесі жөнінде Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заң жобасы мақұлданды, онда халықты жайылымдармен қамтамасыз ету бойынша нормалары олардың қажеттілігін анықтаумен қарастырылады. Сонымен бірге бүгінгі күні елді мекендер айналасындағы жайылымдардың үлкен бөлігі жеке тұлғалардың меншігі мен жер пайдалануында болуына байланысты әкіммен оларды мемлекеттік мұқтаждығына жайылымдық алқаптарды халық қажеттілігіне жатқызу жолымен алып қою мүмкіндігі берілетін болады. Жер пайдаланушылардың жауапкершілігін күшейтумен қатар заң жобасы жерлерді, жайылымдарды қоса алғанда пайдалану үшін мемлекеттік бақылауды күшейтуді қарастырады.

Кестеге сәйкес Райымбек ауданының аумағында жайылымдардың қамтылғаны байқалады.

№ 10 кесте

Ауыл атауы	Жайылым алаңы, нақты, га	Елді мекендегі жайлымдық жерлері	Мал басы
			ІҚМ	ҰМ	Жылқылар
Нарынқол а/о	20350	2500	5172	17495	4621
Текес а/о	1097	1100	3774	13485	2006
Тегістік а/о	5637	1100	2418	10917	1708
Жамбыл а/о	8285	1780	3265	16431	2902
Қайнар а/о	4439	1520	5325	12487	2988
Қақпақ а/о	64436	1400	3799	22413	3459
Сүмбе а/о	12855	2300	6128	27313	3743
Сарыжаз а/о	15235	3500	7001	29623	4107
Ұзақ батыр	11724	2000	4825	30242	3108
Қарасаз а/о	9997	2800	5906	19633	3026
Шәлкөде а/о	11098	2800	6522	32608	3641
Барлығы:	165154	22800	54135	232647	35309

Кестенің жалғасы

1 мал басына жүктеме			Жайылымның қажеттілігі , га	Жайылымның жетіспеушілігі, га
ІҚМ	ҰМ	Жылқылар
2,5	0,5	3,0	35540,5	12690
2,5	0,5	3,0	22195,5	19998
2,5	0,5	3,0	16627,5	9890
2,5	0,5	3,0	25084	15017
2,5	0,5	3,0	28520	22291
2,5	0,5	3,0	31081	+34755
2,5	0,5	3,0	40205,5	25050
2,5	0,5	3,0	44635	25900
2,5	0,5	3,0	36507,5	22783
2,5	0,5	3,0	33659,5	20862
2,5	0,5	3,0	43532	29634
2,5	0,5	3,0	357588	204115

1 мал басына жүктеме Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 14 сәуірдегі №3-3/332 бұйрығымен бекітілді. Ауданда айылымдардың жүктемесі жеткілікті. Себебі аудандық жер қорында 163 140га жайлымдық жер жене орман шаруашылығында 91 373 га жайлымдық жер бар. Барлығы 254513 га жайылымдық жер бар.

Об утверждении Плана по управлению пастбищами и их использованию по Райымбекскому району на 2021-2022 годы

Решение Райымбекского районного маслихата Алматинской области от 2 сентября 2021 года № 10-49

В соответствии с подпунктом 1) статьи 8 Закона Республики Казахстан от 20 февраля 2017 года "О пастбищах", Райымбекский районный маслихат РЕШИЛ:

1. Утвердить План по управлению пастбищами и их использованию по Райымбекскому району на 2021-2022 годы согласно приложениям 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 к настоящему решению.

2. Контроль над исполнением настоящего решения возложить на постоянную комиссию Райымбекского районного маслихата "По инновационному развитию, промышленности, строительству, транспорту, коммуникациям, энергетике, жилищно-коммунальному хозяйству, сельскому хозяйству и регулированию земельных отношений, охране окружающей среды, эффективному использованию природных ресурсов".

Секретарь Райымбекского районного маслихата

Е.Кудабаев

Утвержден решением Райымбекского районного маслихата от "9 "августа 2021 года № 10-49 Приложение 2

Схема (карта) расположения пастбищ на территории Райымбекского района в разрезе категорий земель, собственников земельных участков и землепользователей на основании правоустанавливающих документов

Утвержден решением Райымбекского районного маслихата от "9 "августа 2021 года № 10-49 Приложение 3

Приемлемые схемы пастбищеоборотов

Утвержден решением Райымбекского районного маслихата от "9 "августа 2021 года № 10-49 Приложение 4

Карта с обозначением внешних и внутренних границ и площадей пастбищ, в том числе сезонных, объектов пастбищной инфраструктуры

Утвержден решением Райымбекского районного маслихата от "9 "августа 2021 года №10-49 Приложение 5

Схема доступа пастбищепользователей к водоисточникам (озерам, рекам, прудам, копаням, оросительным или обводнительным каналам, трубчатым или шахтным колодцам) составленную согласно норме потребления воды

Утвержден решением Райымбекского районного маслихата от "9 "августа 2021 года №10-49 Приложение 6

Схема перераспределения пастбищ для размещения поголовья сельскохозяйственных животных физических и (или) юридических лиц, у которых отсутствуют пастбища, и перемещения его на предоставляемые пастбища

Утвержден решением Райымбекского районного маслихата от "9 "августа 2021 года №10-49 Приложение 7

Схема размещения поголовья сельскохозяйственных животных на отгонных пастбищах физических и (или) юридических лиц, не обеспеченных пастбищами, расположенными при селе, сельском округе "Об утверждении Плана по управлению

Утвержден решением Райымбекского районного маслихата от "9 "августа 2021 года № 10-49 Приложение 8

Календарный график по использованию пастбищ, устанавливающий сезонные маршруты выпаса и передвижения сельскохозяйственных животных

Годы	Сроки перегона скота на пастбища и возврата скота из пастбищ
	Весна	Лето	Осень	Зима
2020	ІІ -декада марта ІІ-декада мая	ІІ-декада мая ІІ-декада октября	ІІ-декада октября ІІІ-декада ноября	ІІІ-декада ноября ІІ -декада марта
2021	ІІ-декада марта ІІ-декада мая	ІІ-декада мая ІІ-декада октября	ІІ-декада октября ІІІ-декада ноября	ІІІ-декада ноября ІІ -декада марта

	Приложение к решению Райымбекского районного маслихата от 9 августа 2021 года № 10-49
	Утвержден решением Райымбекского районного маслихата от "9" августа 2021 года № 10-49

УПРАВЛЕНИЕ И ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПАСТБИЩ НА 2021-2022 ГОДЫ ПЛАН ДЛЯ Алматинская область Райымбекский район (Постановление Правительства Республики Казахстан от 2017 года" О пастбищах") Закона от 20 февраля г. №47) 2021 год

1. Общие данные, характеристика Райымбекского района

Райымбекский район расположен на юго-востоке Алматинской области. В южной части региона расположена система горных хребтов Терскей Алатау. Абсолютная высота горных вершин до 7010 метров над уровнем моря. Самая высокая точка-пик Хан-Тенгри, расположенный на границе Казахстана и Кыргызстана. Крупнейшие реки региона-Текес, Шалкоде, кепке, Байынкол с многочисленными притоками. Территория Райымбекского района по категории земель представлена в таблице №1.

Таблица №1

№ р/н	Категория земель	Всего	В том числе пастбища
1	Земли сельскохозяйственного назначения, всего	244940	165154
2	Земли населенных пунктов	30657	22800
3	Земли промышленности, транспорта, связи и другого несельскохозяйственного назначения	1940
4	Земли запаса	247411	163140
5	Земли лесного фонда	186989	91373
	Всего	711937	442467

Климат континентальный. Зима прохладная. Лето жаркое и засушливое.Среднегодовое количество осадков 110-250мм.

Район состоит из 11 сельских округов.

Таблица №2

Наименование сельского округа наименование села, населенного пункта	Наименование сельского округа наименование села, населенного пункта
Нарынкольский сельский округ Нарынкол, Костобе	Нарынкол, Костобе
Текесский сельский округ новый Текес, Текес	жана Текес, Текес
Тегистикский сельский округ Тегистик	Тегистик
Сарыбастауский сельский округ Узак батыр	Узак батыр
Жамбылский сельский округ Жамбыл, Каратоган	Жамбыл, Каратоган
Какпакский сельский округ Какпак, Кокбель	Какпак, Кокбель
Кайнарский сельский округ Кайнар	Кайнар
Сумбинский сельский округ	Сүмбе, Қызылшекара
Сарыжазский сельский округ	Сарыжаз, Ақбейіт, Көмірші
Карасазский сельский округ	Қарасаз, Тұзкөл
Шалкодинский сельский округ	Шәлкөде, Талас

Численность населения Райымбекского района составляет 35422 человека, в разрезе сел и сельских округов представлена в таблице №3.

№ 3 таблица

№	Сельский округ	Численность населения, чел.
1	Нарынкольский сельский округ	6043
2	Текесский сельский округ	3769
3	Тегистикский сельский округ	1458
4	Жамбылский сельский округ	2585
5	Какпакский сельский округ	2163
6	Кайнарский сельский округ	3027
7	Сумбинский сельский округ	4583
8	Сарыжазский сельский округ	4385
9	Карасазский сельский округ	2324
10	Шалкодинский сельский округ	2426
11	Узак батырский сельский округ	2659

Основной вид деятельности сельскохозяйственных предприятий — развитие животноводства и растениеводства и осуществление производства продукции. В районе зарегистрировано 2245 крестьянских хозяйств. Из них животноводством занимаются 454 крестьянских хозяйства, растениеводством-1227 крестьянских хозяйств. 131 крестьянское хозяйство принимает участие в селекционном развитии.

2. Учет поголовья, учет условного поголовья

Для удобства составления различных расчетов по выпасу скота используется условная единица для сравнения или сомализации различных животных животных.

Условное поголовье-единица, используемая для сравнения различных категорий и видов животных. Эквивалентность определяется исходя из потребности животных в кормах.

Коэффициент пересчета на условное поголовье представлен в таблице №4.

№4 таблица

Вид животных	Коэффициент
Крупный рогатый скот	0,6
Овцы и козы	0,1
Лошадь	1

Данные о численности сельскохозяйственных животных в разрезе сел и сельских округов, владельцев представлены в таблице №5.

№ 5 таблица

№ п/п	Наименование округа	Поголовье скота
		КРС	Домашнее хозяйство	крестьянское хозяйство	МРС
1	Нарынқол	5172	3193	1979	17495
2	Текес	3774	2260	1514	13485
3	Тегістік	2418	1221	1197	10917
4	Жамбыл	3265	2027	1238	16431
5	Қақпақ	5325	3173	2152	12487
6	Қайнар	3799	2312	1487	22413
7	Сүмбе	6128	3568	2560	27313
8	Сарыжаз	7001	2005	4996	29623
9	Қарасаз	5906	3985	1921	19633
10	Шәлкөде	6522	3252	3270	32608
11	Ұзақ батыр	4825	2951	1874	30242
Всего:		54135	29947	24188	232647

продолжение таблицы

Домашнее хозяйство	крестьянское хозяйство	Лошадь	Домашнее хозяйство	крестьянское хозяйство
7232	10263	4621	3703	918
6070	7415	2006	1510	496
4516	6401	1708	853	855
7234	9197	2902	2390	512
4760	7727	2988	2808	180
7316	15097	3459	2972	487
12480	14833	3743	1925	1818
13963	15660	4107	861	3246
8264	11369	3026	1258	1768
9684	22924	3641	1843	1798
11780	18462	3108	2134	974
93299	139348	35309	22257	13052

3. Геоботаника

В Райымбекском районе насчитывается более 180 видов растений, относящихся к 40 семействам. Наиболее распространены растения из семейства злаковые, сложные, квадратные. Зерновые угодья Райымбекского района расположены в зоне каштановых и светло-каштановых почв, формирование которых зависит от специфики природных условий: континентального засушливого климата, разреженного растительного покрова с преобладанием супесчаных травянистых злаковых растений, и темно-каштановых почв, территория района расположена в зоне сухих степей разнотравно-бело-ковыльных групп. В долине реки встречаются луговые, лугово-болотные и пойменные почвы.

В связи с тем, что на территории Райымбекского района наблюдается разнообразие природных условий, кроме Степной, в пойме рек Текес, Байынкол, Шалкоде, Каппак и др. широко распространены группы луговых растений. На каштановых почвах и светло-каштановых пастбищах естественная растительность представлена почвенно – полынной ассоциацией. Особенностью растительного покрова Райымбекского района является дерново-злаковое (селеу, овес, бетеге).

Пастбища столкнулись с нерегулярным выпасом и из-за частого выпаса видоизменяется растительный покров вышеназванных хлебных угодий. Как наиболее приспособленные к выпасу полевые культуры выходят из травянистого состава, в растительном покрове произрастают сорные травы и полынь. Из культур наиболее устойчива к выпасу бетеге: она хорошо растет после вытаптывания скота. Из-за нерационального выпаса снижается продуктивность пастбищ. Сезон использования сокращается. Для сохранения качественного состава сена, состоящего из различных видов культур, необходимо использовать зерновые угодья в системе пастбищеоборота при нормальной нагрузке скота. Необходимо наладить выпас на таких пастбищах, внедрить систему откачки.

Злаковые и бобовые-это многолетние и однолетние травы, являющиеся основными травами естественных пастбищ. У большинства злаковых растений преимущество выше. Важное значение со стороны зерна имеют бобовые-клевер, донник, люцерна. Бобовые отличаются высокой питательностью, хорошей выветриваемостью период цветения большинства бобовых растений длительный, после цветения и при семенном размножении они менее закалены и выветриваются лучше зерен, обеспечивают животноводство высоким белковым зерном и повышают урожайность почвы. Но необходимо учитывать, что в этом семействе много ядовитых растений.

В посевах сена и пастбищном зерне содержание сена иногда составляет 60-70%. Многие виды растений внутри этой группы имеют важное зерновое значение. Все виды растений по своему хозяйственному значению и использованию можно разделить на следующие виды:

1) Семена мягких стеблей-боз, бетеге, пшеница, ячмень и др.;

2) плохо выветривающиеся и не выветривающиеся сорняки-трава эстрагона, полынь горькая, полынь высокая, полынь голубоватая;

3) растительность разнотравная-бобовые, сортовые бахчевые, кандышоп лекарственный;

В результате геоботанического исследования установлено, что пастбищные угодья используются нерационально, отдельные пастбища уничтожаются на уровне отклонений. При использовании пастбищ допускается выпас скота на незасушенной почве, в результате чего образуются бугры. Большая часть пастбищ из-за нерегулярного обильного выпаса заросла слабо выветривающимися травами полыни и сена с твердыми стеблями, в результате чего резко снизилась их зернофуражность, снизилась урожайность сухой выветривающейся растительной массы с полей единиц на пастбищах. Сокращается сезон использования пастбищ.Оптимальный срок использования естественных пастбищ в степной зоне в Райымбекском районе-весенний, летний, осенний период. С весны скот поедает злаки и раннецветущую траву, затем после выпаса зерна снова прорастают, дают ему подзатыльник и перезимовывают его.

Рациональное использование пастбищ и сенокосов особенно важно при правильном использовании пастбищных угодий сильно возрастает их продуктивность.

4 Корма для животных

Кормопроизводство-ведущая многопрофильная и связующая отрасль сельского хозяйства, во многом определяющая состояние животноводства и оказывающая важное влияние на решение ключевых проблем растениеводства, дальнейшего развития растениеводства, рационального природопользования, повышения устойчивости агросистем и агроландшафтов к влиянию погодных и негативных процессов, сохранения значимых сельскохозяйственных угодий и повышения продуктивности почв, улучшения экологического состояния территории района и охраны окружающей среды.

Основным кормом животных на территории Райымбекского района является пастбищный, зерновой, природный и сев. На одну голову крупного рогатого скота приходится 2,5 гектара пастбищ, что при средней урожайности зеленой массы составляет 4-5 т / га., они обеспечивают животных пастбищами, зерном.

Данные о средней урожайности зерновых культур на территории Райымбекского района представлены в таблице №6.

№6 таблица

№р/н	Наименование района	Посевы	Урожайность, т / га
1	Райымбекский район	Кормовые корма	2
		Трава многолетних трав	6
		Солома	5
		Травы естественных угодий	4

Основные проблемы отрасли кормопроизводства:

- Низкая продуктивность кормовых культур;

- низкая обеспеченность современной кормоуборочной и кормозаготовительной техникой;

- низкий уровень использования пастбищ и сенокосов;

- отсутствие у землепользователей специальной программы развития кормопроизводства.

5. Пастбищный оборот

Годы	Сроки отгона животных на пастбища и возврата с пастбищ
	Көктем	Жаз	Күз	Қыс
2021	ІІ декада марта ІІ декада мая	ІІ декада мая II-я декада октября	II-я декада октября III декада ноября	III декада ноября ІІ декада марта
2022	ІІ декада марта ІІ декада мая	ІІ декада мая II-я декада октября	II-я декада октября III декада ноября	III декада ноября ІІ декада марта

В целях улучшения продуктивности пастбищ и состава трав организуется пастбищеоборот. Пастбищеоборот-система использования и ухода за пастбищами, направленная на повышение продуктивности пастбищ способом выпаса, отдыха и дежурства сенокоса по годам на приусадебном участке совместно с другими мероприятиями по обновлению и улучшению травы.

Важную роль в повышении продуктивности пастбищ играет правильная организация их территории, заключающаяся в размещении стадных и стадных участков, летних лагерей, водных комплексов и скотопрогонных трасс.

На естественных пастбищах предусматривается организация четырехполосного пастбищеоборота со следующими сроками, указанными в таблице №7. №7 таблица

Данные о численности стада, Отар по видам и возрастно-половым группам сельскохозяйственных животных в разрезе сельского округа представлены в таблице №8.

№8 таблица

№ р/н	Наименование округа	Кол-во Стад, Отар
		47
1	Нарынқол с/о
2	Текес с/о	25
3	Тегістік с/о	32
4	Жамбыл с/о	30
5	Қайнар с/о	76
6	Қақпақ с/о	62
7	Сүмбе с/о	42
8	Сарыжаз с/о	67
9	Ұзақ батыр	50
10	Қарасаз с/о	67
11	Шәлкөде с/о	47
	Всего:	545

6. График водопоя, водопоя

Пункты водопоя располагаются с учетом групп и видов выпаса животных, сезонности использования участков, рельефа местности и т.д. При размещении водоисточников необходимо учитывать удобные подходы к водоему и санитарно-профилактические правила. В этих целях не допускается размещение источников воды на болотных, подтопленных и грязных участках, а также проектирование обслуживания 250 голов крупного рогатого скота или 2000 овец с одного пункта водопоя. Лучше всего, если животные имеют свободный доступ к воде и могут пить в любое время. Лучшими источниками пастбищного водоснабжения являются реки, озера и ручьи с проточной водой. Расчет потребности в воде по виду скота и сезону года составляется по нормам водопользования, установленным для определенной породы животных.

Приказом министра сельского хозяйства РК от 24 апреля 2017 года №173 утверждены среднесуточные нормы водопользования по видам сельскохозяйственных животных.

- 45-60 литров для крупного рогатого скота и лошадей;

- 25-35 литров для молодняка 1-2 лет;

- 10-15 литров на молодняк от года;

- 3-5 литров для овец и коз;

-1-2 литра на ягненка.

Допустимое расстояние до водоема для пастбищ и коров-1,5 км, для телят – 1 км, для молодняка крупного рогатого скота – 2,5 км, для овец и коз-3 км, для лошадей и верблюдов-4,6 км.

Пастбищные угодья Райымбекского района полностью обеспечены водой. Есть также родники, пруды и т. д.

Создание скотопрогонных путей. Дороги должны иметь необходимую ширину для того, чтобы скот не сдавливался и не загромождался. Ширина дорог 20-25 м на 100 голов крупного рогатого скота, 10-15 м на молодняк до одного года, 15-20 м на стадо лошадей, 30-35 м на стадо овец и коз.

Скотопрогонные трассы предусматривают предотвращение сбора урожая сельскохозяйственных культур и вырубки естественных трав.

В пастбищных угодьях перегонные пути должны совмещаться с границами стадных (отаровых) участков, пастбищеоборотов.

7. Размещение скотопрогонных путей

Для перегона скота в места выпаса скота, водоисточники, лагеря, фермы, из убежища в убежище проектируются скотопрогонные трассы.

Скотопрогонные трассы размещаются с учетом обслуживания большего количества площадок и создания более удобного и короткого контакта с парковочными местами пастбищ и водопоями для скота. Преобладают скотопрогонные трассы с прямыми линиями, без изгибов и поворотов, с тупыми углами поворотов. Скотопрогонные пути следует располагать по возможности таким образом, чтобы они не пересекали реки, ручьи, канавы, не оборудовали проходы от болот, кромок балок и глубоких оврагов, не пересекали подошвы балок.

Ширина скотопрогонных путей зависит от вида животных, размера стада и отары, а также от механического состава почвы, толщины травы и уровня эрозионных процессов. Запрещается совмещать скотопрогонные трассы с дорожной сетью, особенно с районными и областными дорогами.

При необходимости предусматривается прямая прокладка скотопрогонных путей и их траволучевание для топтания. Скотопрогонные пути проектируются на расстоянии не ближе 2-3 км от животноводческих изоляторов, скотомогильников, населенных пунктов, 1,0-1,5 км от проезжей части и 0,5-1,0 км от многолетних насаждений. Из-за интуиции природы животные предпочитают перемещаться на восток в утренние часы, на закат в вечерние часы.

8. Ветеринарные объекты

Размещение летних лагерей в крупных сельскохозяйственных предприятиях устанавливается при удаленности пастбищных участков от ферм, превышающих допустимые расстояния перегона животных. Таким образом, скот ежедневно не загоняют на ферму, весь пастбищный сезон содержат в летних лагерях. Летний лагерь-это сезонный промышленный центр. Он является местом отдыха животных, их убоя и кормления и проведения других производственных процессов. В лагерях в зависимости от их назначения и видов животных сооружаются навесы, жилые помещения, сооружения для хранения продуктов питания и зерна, искусственного осеменения животных. При выборе места для летнего лагеря: 1) необходимость размещения его в центре зернового массива для того, чтобы выгонка скота на пастбище и перегон, и транспортировка зеленой массы из уборочного оборота при лагере были минимальными; 2) расположение должно быть удобным для организации орошения скота, желательно располагаться вблизи водоема (озера, ручья), но на расстоянии, установленном нормами природы; 3) возвышение площадки для лагеря и глубокое расположение грунтовых вод для строительства производственных кещин, приятное в санитарно-гигиеническом отношении с небольшим уклоном (до 2°) для стока атмосферных вод; 4) Защита лагеря от холодных ветров массивом леса или кустарника, который должен хорошо продуваться для отдыха животных в жару или на ветру; 5) Хорошая транспортная связь лагеря с хозяйственным центром, особенно если в нем содержатся дойные коровы, но

Данные о ветеринарно-санитарных объектах на территории Райымбекского района представлены в таблице № 9.

№9 таблица

№	Наименование округа	Откормочная площадка	Пункт искусственного осеменения	Скотомогильники	Захоронения сибирской язвы	Ветеринарные пункты
1	Жамбыл с/о			1		1
2	Қайнар с/о			1		1
3	Қақпақ с/о			1		1
4	Қарасаз с/о			1		1
5	Нарынқол с/о			1		1
6	Сарыжаз с/о			1		1
7	Сүмбе с/о			1		1
8	Тегістік с/о			1		1
9	Текес с/о			1		1
10	Ұзақ батыр с/о			1		1
11	Шәлкөде с/о			1	1	1
	Всего:			11	1	11

9. Заключение

В соответствии со статьей 15 Закона РК" О пастбищах " -пастбища, находящиеся в государственной собственности, расположенные в пределах территории сельских населенных пунктов, предоставляются для удовлетворения нужд местного населения по содержанию маточного (дойного) поголовья сельскохозяйственных животных. Выпас других сельскохозяйственных животных на указанных пастбищах допускается только при соблюдении предельно допустимых норм нагрузки на общую площадь пастбищ. Рациональное использование пастбищ способствует получению высокой продуктивности пастбищ, сохранению в течение длительного времени сенокосного состава, обеспечению больших объемов животных пастбищным зерном и получению высоких объемов животноводческой продукции. При такой значимости пастбищного содержания скота на высоком уровне актуален вопрос содержания пастбищ, повышается продуктивность пастбищных угодий при их правильном использовании. Таким образом, при использовании одной перегонной системы возможность содержания скота на одной площадке больше на 20-30%, а при реализации вся система рационального использования пастбищ (текущий уход, введение пастбищеоборота, использование отстойной системы выпаса скота) повышает продуктивность естественных пастбищных угодий в 2-3 раза.

Пастбище-источник хорошего и дешевого зеленого зерна для животных. Поэтому рациональное их использование является важным для землепользователей

Для рационального использования площадей зерновых культур необходимо:

1. Освоение и сохранение пастбищного оборота, прекращение выпаса скота до полного формирования травы на сильно вытаптанных пастбищах.

2. Не допускается сжигание соломы на пастбищах и полях, так как она наносит вред флоре и фауне.

3. Не допускается уничтожение деревьев, выполняющих защитную роль от размыва земель.

4 .Осуществление сенокошения в целях заготовки зерна при продуктивности пастбищ, превышающей потребность пасущихся сельскохозяйственных животных в зерне, при соблюдении предельных норм допустимой нагрузки на общую площадь пастбищ.

5. Рациональное использование пастбищ по целевому назначению в соответствии с требованием предоставления пастбищ.

Главой государства одобрен проект закона" О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам регулирования земельных отношений", в котором нормы по обеспечению населения пастбищами предусматриваются с определением их необходимости. Вместе с тем, в связи с тем, что на сегодняшний день большая часть пастбищ вокруг населенных пунктов находится в собственности и землепользовании физических лиц, акимом будет предоставлена возможность их изъятия на государственные нужды путем отнесения пастбищных угодий к нуждам населения. Наряду с усилением ответственности землепользователей законопроект предусматривает усиление государственного контроля за использованием земель, включая пастбища.

Согласно графику, на территории Райымбекского района наблюдается охват пастбищ.

№ 10 кесте

Наименование сельского округа	Площадь пастбищ, фактически, га	Пастбище населенных пунктов	Поголовье скота
			КРС	МРС	Лошади
Нарынқол с/о	20350	2500	5172	17495	4621
Текес с/о	1097	1100	3774	13485	2006
Тегістік с/о	5637	1100	2418	10917	1708
Жамбыл с/о	8285	1780	3265	16431	2902
Қайнар с/о	4439	1520	5325	12487	2988
Қақпақ с/о	64436	1400	3799	22413	3459
Сүмбе с/о	12855	2300	6128	27313	3743
Сарыжаз с/о	15235	3500	7001	29623	4107
Ұзақ батыр	11724	2000	4825	30242	3108
Қарасаз с/о	9997	2800	5906	19633	3026
Шәлкөде с/о	11098	2800	6522	32608	3641
Всего:	165154	22800	54135	232647	35309

продолжение таблицы

Нагрузка на 1 голову скота			Потребность пастбищ, га	Нехватка пастбищ, га
КРС	МРС	Лошади
2,5	0,5	3,0	35540,5	12690
2,5	0,5	3,0	22195,5	19998
2,5	0,5	3,0	16627,5	9890
2,5	0,5	3,0	25084	15017
2,5	0,5	3,0	28520	22291
2,5	0,5	3,0	31081	+34755
2,5	0,5	3,0	40205,5	25050
2,5	0,5	3,0	44635	25900
2,5	0,5	3,0	36507,5	22783
2,5	0,5	3,0	33659,5	20862
2,5	0,5	3,0	43532	29634
2,5	0,5	3,0	357588	204115

Нагрузка на 1 голову скота утверждена приказом министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 14 апреля 2015 года №3-3/332. В районе имеется достаточная нагрузка на пастбища. Так как в районном земельном фонде имеется 163 140га благоустроенных земель, а в лесном хозяйстве 91 373 га благоустроенных земель. Всего имеется 254513 га пастбищных угодий.