Барлық адамдарды зорлық-зомбылық жоғалулардан қорғау туралы Декларация

БҰҰ Бас Ассамблеясы 47-ші сессиясының 1992 жылғы 18 желтоқсандағы қарары

Бас Ассамблея,
Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарлығында және басқа халықаралық құжаттарда жария етілген принциптерге сәйкес, адами отбасының барлық мүшелеріне тән ар-намысын, сонымен қатар олардың тең және ажырамас құқықтарын мойындау бостандық, әділеттілік және жаппай бейбітшіліктің негізі болып табылатынын назарға ала отырып,
мемлекеттердің Жарлыққа сәйкес алынған, соның ішінде 55-Бабына сәйкес адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын жаппай құрметтеуге және сақтауға ат салысу міндетін ескеріп,
көптеген мемлекеттерде, негізінен тоқтатылмайтын сипатқа ие зорлық-зомбылық жоғалулар жағдайлары орын алатынына аса қатты алаңдай отырып, өйткені үкіметтің түрлі деңгейі мен топтардың лауазымдық тұлғалары, ұйымдасқан топтар немесе үкімет атынан, оның тікелей немесе жанама қолдауымен, оның рұқсаты немесе келісімімен әрекет ететін жеке адамдар өзге адамдарды қалауларынан тыс ұстайды, тұтқындайды немесе ұрлайды немесе қандай да бір жолмен бас бостандықтарынан айырады, кейін осындай адамдардың тағдыры немесе мекен-жайын айтуға бас тартып, оларды заң қорғанысынан шектейді;
зорлық-зомбылық жоғалулар заңнаманы, адам құқықтары мен негізгі бостандықтарды құрметтеуге дағдыланған кез келген қоғамның фундаменталды құндылықтарына зиян келтіретінін және осындай әрекеттердің жүйелі түрде орын алуы өз сипаты бойынша адамзатқа қарсы қылмыс болып табылатынын назарға алып,
өзінің 1978 жылғы 20 желтоқсандағы 33/173 қарарына сілтеме жасай отырып, онда ол адамдардың зорлық-зомбылық немесе еріктерінен тыс жоғалуларына қатысты әлемнің түкпір-түкпірінен келген хабарламаларға, осындай жоғалулар нәтижесіндегі қайғы-қасіреттерге алаңдаушылық білдіріп, үкіметтерді құқықтық тәртіпті және қауіпсіздікті қамтамасыз ететін органдарға адамдардың зорлық-зомбылық немесе еріктерінен тыс жоғалуларға әкеп соқтыратын билікті теріс пайдаланғаны үшін заң жүзінде жауапкершілік жүктеуге шақырды,
1949 жылғы 12 тамыздағы Женева конвенциялары және 1977 жылғы оларға Қосымша хаттамаларға сәйкес әскери Қақтығыстардың құрбандарына берілетін қорғанысты еске салып,
өмір сүру құқығын, тұлғаның бас бостандығы мен қауіпсіздігі құқығын, азаптауларға тап болмау құқығын және тұлғаның құқық субъектілігін мойындау құқығын қорғайтын, Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы және Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің тиісті баптарын ескеріп,
қатысушы мемлекеттер азаптаулардың алдын алу және оларды қолданғаны үшін жазалау бойынша тиімді шаралар қабылдайтыны қарастырылған, азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы Конвенцияны да ескеріп,
құқықтық тәртіпті орнататын лауазымды тұлғалардың жүріс-тұрысы Кодексін, құқықтық тәртіпті орнату бойынша лауазымдық тұлғалардың күш және отпен атылатын қаруды қолданудың Негізгі принциптерін, қылмыс құрбандарына және билікті асыра пайдаланғандарға арналған құқық әділеттіліктің негізгі принциптерінің Декларациясын және қамаудағы адамдармен қарым-қатынастың Минималды қалыпты ережелерін назарға алып,
зорлық-зомбылық жоғалулардың алдын алу мақсатында, 1988 жылғы 9 желтоқсандағы 43/173 резолюциясының қосымшасында қамтылған қандай да болмасын түрде ұсталған немесе қамауға алынған барлық адамдарды қорғау принциптерінің Жинақтамасын, сонымен қатар Эңономикалық және Әлеуметтік Кеңеспен 1989 жылғы 24 мамырдағы 1989/65 резолюциясы қосымшасында мазмұндалған және Бас Ассамблеямен 1989 жылғы 15 желтоқсанда 44/162 резолюциясында мақұлданған заңнан тыс, өз еркімен және жинақты жазалаулардың тиімді алдын алу және тергеу Принциптерін қатаң ұстануын қамтамасыз ету қажеттілігін жария ете отырып,
зорлық-зомбылық жоғалуды сипаттайтын іс-әрекеттер жоғарыда аталған халықаралық құжаттарда қамтылған тыйымдардың бұзушылығын айқындаса да, зорлық-зомбылық жоғалудың кез келген әрекеттері аса ауыр қылмыс ретінде есептеліп, олардың жасағаны үшін жазалауды қамтамасыз етуге, сондай-ақ олардың алдын алуына бағытталған нормалар орнатылатын құжатты әзірлеу аса маңызды екенін ескеріп,
1. осы барлық адамдарды зорлық-зомбылық жоғалулардан қорғау туралы Декларацияны барлық мемлекеттерге арналған принциптер жинақтамасы ретінде жариялайды және Декларация жаппай танымал және жаппай мойындалған сипатқа ие болуы үшін барлық күш-жігерді салуға қадала шақырады:

1 Бап

1. Зорлық-зомбылықты жоғалудың кез келген әрекеті адамның ар-намысын қорлау болып табылады. Ол Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарлығының мақсаттарын жоққа шығару ретінде және Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясында жария етілген және осы саладағы халықаралық құжаттарға қатысты расталған және дамыған адам құқықтары мен негізгі бостандықтарының сорақы бұзушылығы ретінде кінәратталады.
2. Зорлық-зомбылықты жоғалудың кез келген әрекеті осындай жағдайға тап болған адамдарды заң қорғанысынан шектейді, олар және олардың отбасыларының қайғылары ауыр болады. Бұл әрекет тұлғаның құқық субъектілігі мойындау құқығына, тұлғаның бостандық және қауіпсіздік құқығына және азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазау түрлеріне тап болмау құқығына кепіл болатын халықаралық құқық нормаларын бұзу болып табылады. Ол сондай-ақ өмір сүру құқығын бұзу болып табылады және осы құқыққа айтарлықтай қауіп төндіреді.

2 Бап

1. Ешбір мемлекет зорлық-зомбылық жоғалуды пайдаланбау, оған рұқсат бермеу немесе соған жеткізбеу тиіс.
2. Мемлекеттер зорлық-зомбылық жоғалу тәжірибесін алдын алуға және жоюға барлық тәсілдермен ат салысу үшін Біріккен Ұлттар Ұйымымен ынтымақтастықта және ұлттық әрі өңірлік деңгейлерде әрекет етеді.

3 Бап

Әрбір мемлекет өз құзырындағы кез келген аймағындағы зорлық-зомбылық жоғалудың әрекетін алдын алуға және жою үшін тиімді заңнамалық, әкімшілік, сот және өзге шараларды қабылдайды.

4 Бап

1. Зорлық-зомбылық жоғалудың әр алуан іс-әрекеттері қылмыстың аса ауырлығы ескерілген, жазалаудың тиісті шараларын қарастыратын қылмыстық құқық жөніндегі қылмыс болып табылады.
2. Ұлттық заңнама зорлық-зомбылық жоғалулар іс-әрекетін жүзеге асыруына қатысып, кейін құрбандардың тірі қайтуына немесе зорлық-зомбылық жоғалу жағдайларын анықтауға көмектесетін мәліметтерді өз еркімен ұсынатын адамдарға қатысты жеңілдетілген мән-жайларды қарастыра алады.

5 Бап

Зорлық-зомбылық жоғалулар қолданыстағы қылмыстық санкциялардан басқа, қылмыстың жасалғанына кінәлі адамдардың азаматтық жауапкершілігін, осындай жоғалуларды ұйымдастырған, келісім берген немесе кедергі жасамаған мемлекеттердің немесе мемлекеттік органдардың жауапкершілігін қамтиды, алайда халықаралық құқық принциптеріне сәйкес сол мемлекеттің халықаралық жауапкершілігіне зиян келмеуі тиіс.

6 Бап

1. Кез келген мемлекеттік, азаматтық, әскери немесе басқа органның ешбір бұйрығы немесе өкімі зорлық-зомбылық жоғалуды ақтамайды. Осындай бұйрық немесе өкім алған кез келген адам оған бағынбауға құқылы және міндетті.
2. Әрбір мемлекет зорлық-зомбылық жоғалуды тапсыратын, өкілеттілік беретін немесе көтермелейтін бұйрықтарға немесе өкімдерге тыйым салуды қамтамасыз етеді.
3. Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің кәсіби дайындығы кезінде осы баптың 1-ші және 2-ші тармақтары ережелеріне тиісті назар бөлінуі қажет.

7 Бап

Ешбір жағдайлар, олар қандай болған күнде де, соғыс қауіпі, соғыс жағдайы, ішкі саяси тұрақсыздық немесе кез келген өзге төтенше жағдай болсын, олар зорлық-зомбылық жоғалуларды ақматайды.

8 Бап

1. Ешбір мемлекет басқа мемлекетке қандай да бір адамды сол адамның зорлық-зомбылық жоғалудың құрбаны болу қауіпінің нақты негіздері болса, онда оны қуып жіберуге, қайтаруға немесе беруге тиісті емес.
2. Осындай негіздердің бар болуын анықтау мақсатында органдар іске қатысты барлық жағдайларды, соның ішінде, тиісті жағдайларда сол мемлекетте адам құқықтарының қатыгез, сорақы және жаппай бұзушылықтардың тұрақты тәжірибесін назарға алады.

9 Бап

1. Кез келген жағдайларда, соның ішінде жоғарыдағы 7-Бапта айтылған жағдайларда зорлық-зомбылық жоғалулардың алдын алу мақсатында бас бостандығынан айырылған адамдардың мекен-жайын немесе денсаулығының жағдайын білу және/немесе бас бостандығынан айыру туралы бұйрық берген немесе осындай әрекетті жүзеге асырған органды анықтау құралы ретінде сот қорғанысы құралын тез және тиімді пайдалану құқығының бар болуы қажет.
2. Осындай істі қараулар барысында ұлттық құзырлы органдардың бас бостандығынан айырылған адамдар отыратын барлық орындарға, және осы орындардың кез келген бөліміне, сонымен қатар осындай адамдар отыр деп пайымдауға негіз бар кез келген орындарға кіруге рұқсаты бар.
3. Осындай орындарға кіру рұқсаты сол мемлекеттің заңы бойынша немесе тиісті мемлекет қатысушы болып табылатын қандай да бір халықаралық-құқықтық құжаттың негізінде құқығы бар кез келген басқа құзырлы органға беріледі.

10 Бап

1. Бас бостандығынан айырылған кез келген адам тұтқынға алынғандар үшін ресми түрде мойындалған орындарда ұсталады және ұлттық заңнамаға сәйкес ұсталған соң көп кешікпей сот органдарының алдында жауап береді.
2. Осындай адамдарды ұстау және отырған абақтының орны немесе орындары, соның ішінде ауыстыру туралы нақты ақпарат, қамаудағы адамдардың өзге қалауы болмаса, отбасы мүшелеріне, адвокаттарына немесе осы ақпаратқа заңды түрде мүддесі бар кез келген басқа адамға дереу беріледі.
3. Қамауда ұстаудың әрбір орнында бас бостандығынан айырылған барлық адамдардың ресми тізімі бар, ол үнемі жаңартылып отырады. Бұдан басқа, әрбір мемлекет осыған ұқсас орталықтандырылған тізімдерді құрастыруда шаралар қабылдайды. Сол тізімдегі ақпарат ұсталған адамның отырған орнын анықтағысы келетін алдындағы тармақта айтылған адамдарға, кез келген сот немесе өзге құзырлы және тәуелсіз органға, сонымен қатар сол мемлекеттің заңы бойынша немесе тиісті мемлекет қатысушы болып табылатын қандай да бір халықаралық-құқықтық құжаттың негізінде құқығы бар кез келген басқа құзырлы органға беріледі.

11 Бап

Бас бостандығынан айырылған кез келген адам босатылған кезде оның шын босатылғанына көз жеткізуге мүмкіндік болатындай босатылуы тиіс, бұдан басқа ол адам физикалық дербестігіне кепіл беретін және өз құқықтарын толық мөлшерде жүзеге асыра алатын жағдайларда босатылады.

12 Бап

1. Әрбір мемлекет өз ұлттық заңнамасында бас бостандығынан айыру туралы бұйрық беруге өкілдігі бар тұлғаларды анықтайтын, бұндай бұйрықтар берілетін жағдайлар белгіленетін және ешбір заң негізі жоқ сол немесе өзге адамды тұтқынға алу туралы ақпаратты беруге бас тартатын лауазымды тұлғаларға қатысты жазаларды қарастыратын нормаларды қамтуы тиіс.
2. Сонымен қатар әрбір мемлекет адамдарды ұстау, тұтқынға алу, бас бостандығынан айыру, абақтыда ұстау, басқа жерлерге ауыстыру және түрмеге қамауға жауапты құқық қорғау органдарының барлық лауазымды тұлғаларға қатысты, сондай-ақ заң бойынша күшті және оқпен атылатын қаруды қолдануға рұқсат берілген өзге барлық лауазымдық тұлғаларға қатысты бағынушылықтың нақты анықтамасын қоса алғанда, қатаң бақылауды қамтамасыз етеді.

13 Бап

1. Әрбір мемлекет қандай да бір зорлық-зомбылық жоғалу іс-әрекеті туралы ақпаратқа ие немесе заңды мүддесі бар және ол қылмысты жария еткен кез келген адамның жете тергеуді дереу және әділетті жүргізетін құзырлы және тәуелсіз мемлекеттік органға арыз түсіру құқығын қамтамасыз етеді. Қандай да бір адамның зорлық-зомбылық жоғалуы орын алды деп пайымдауға нақты негіздер болған әр жағдайда, ресми арыз болмаса да, мемлекет шұғыл түрде тергеу жүргізу үшін бұл істі аталған органға береді. Осы тергеуді шектеуге немесе қиындатуға ешқандай шаралар қабылданбауы қажет.
2. Әрбір мемлекет осындай құзырлы орган куәгерлерді шақыру және тиісті материалдарды әзірлеумен, сонымен қатар оқиға орнына дереу шығумен байланысты өкілеттіліктерді қоса алғанда, тергеуді тиімді жүргізу үшін қажетті өкілеттіліктер мен ресурстарға ие болғанын қамтамасыз етеді.
3. Тергеудің қатысушыларын, соның ішіде арызданушыны, адвокатты, куәгерлерді немесе тергеу жүргізетін адамдарға жаман қараудың, қорқытудың немесе кектің кез келген түрінен қорғанысты қамтамасыз ету үшін шаралар қабылданады.
4. Осындай тергеудің нәтижелері жүргізіліп жатқан қылмыстық тергеуге зиян тигізбесе, барлық мүдделі адамдардың сұрау салуы бойынша беріледі.
5. Жаман қараудың, қорқытудың немесе кектің кез келген жағдайларының, сонымен қатар арыз түсірумен байланысты немесе тергеу барысында араласудың кез келген түрлерінің тиісті түрде жазалануын қамтамасыз ету үшін шаралар қабылданады.
6. Жоғарыда аталған шарттарға сәйкес тергеуді жүргізу мүмкіндігі зорлық-зомбылық жоғалудың құрбаны болған адамның тағдыры анықталмағанша қамтамасыз етілуі тиіс.

14 Бап

Қандай да бір нақты мемлекетте зорлық-зомбылық жоғалуды айқындайтын іс-әрекетіне пайымдау бойынша қатысы бар, қылмыс жасағаны ресми тергеу нәтижесінде анықталған фактілермен расталатын кез келген адам қолданыстағы тиісті халықаралық келісімдерге сәйкес өз заң күшін жүзеге асырмақшы өзге мемлекетке берілмеген болса, онда жауапқа және сотқа тартылуы үшін сол мемлекеттің құзырлы азаматтық билігіне берілуі тиіс. Барлық мемлекеттер солардың заңнамасы мен бақылауына түскен болжам бойынша зорлық-зомбылық жоғалу әрекетін жасағаны үшін жауапты адамдарды сотқа тарту мақсатында өз құзырларындағы кез келген заңнамалық және тиісті шараларды қабылдайды.

15 Бап

Қандай да бір адам аса ауыр әрекеттерді, мысалы жоғарыдағы 4-Баптың 1-тармағында айтылған қылмыстарды жасауға қатысты деуге нақты дәлелдердің фактісін құзырлы мемлекеттік органдар, оны жасау себептеріне қарамастан, баспана беру немесе бермеу туралы шешімді қабылдаған кезде ескерулері қажет.

16 Бап

1. Жоғарыда 4-Баптың 1-тармағында көрсетілген әрекеттердің бірін жасады деп болжамданған адамдар кез келген қызметтік міндеттерді орындаудан жоғарыдағы 13-Бапта қарастырылған тергеуді жүргізу уақытына шеттетіледі.
2. Олардың істері қандай да бір өзге арнайы трибуналдарда, соның ішінде әскери соттарда емес, әрібір мемлекеттің тек Құзырлы әдеттегі соттарда қарастырылады.
3. Дипломатиялық қатынас туралы Вена конвенциясында қамтылған ережелерге зиян тигізбей, осындай тергеулер барысында қандай да бір артықшылдықтардың, иммунитеттердің немесе ерекше жеңілдіктердің пайдаланылуына жол берілмейді.
4. Алдын ала болжам бойынша осы әрекеттерді жасаған жауапты адамдарға, Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясының және өзге қолданыстағы халықаралық келісімдердің тиісті ережелеріне сәйкес, тергеудің, сонымен қатар орын алуы мүмкін қуғын мен соттың барлық кезеңдерінде әділетті қарауға кепіл беріледі.

17 Бап

1. Қылмыс жасаған адамдар жоғалып кеткен адамның тағдыры және отырған жері туралы мәліметті жасырып, тиісті фактілер анықталғанша, кез келген зорлық-зомбылық жоғалу әрекеті созылмалы қылмыс ретінде қарастырылатын болады.
2. Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің 2 Бабында қарастырылған құқықтық әдістер күштерін жойған уақытта, зорлық-зомбылық актілерге қатысты ескіру мерзімінің әрекеті осы құқықтың қорғаныс амалдары қайта күшіне енгенше тоқтатылады.
3. Зорлық-зомбылық жоғалу әрекетіне қатысты ескіру мерзімі, егер қарастырылған болса, аса ұзақ және осы қылмыстың аса ауырлығымен мөлшерлес болуы тиіс.

18 Бап

1. Жоғарыдағы 4-Баптың 1-ші тармағында сөз етілген іс-әрекеттерді жасаған немесе жасады деп болжамданған адамдарға рақымшылық туралы қандай да бір ерекше заңдар, сонымен қатар оларды кез келген қылмыстық тергеуден немесе жазадан босататындай балама шаралар қолданылмайды.
2. Рақымшылық құқығын жүзеге асырған уақытта зорлық-зомбылық жоғалу әрекетінің аса ауыр сипаты назарға алынады.

19 Бап

Зорлық-зомбылық жоғалу әрекеттерінің құрбандары және олардың отбасылары өтемақы алады және тиісті жәрдемақы алуға құқылы, соның ішінде мүмкіндігінше олардың барынша қайта оңалуын қамтамасыз ететін қаражат бар. Зорлық-зомбылық жоғалу әрекетінің нәтижесінде қаза тапқан тұлғаның қамқорындағы адамдар да жәрдемақы алуға құқылы.

20 Бап

1. Мемлекеттер ата-аналары зорлық-зомбылық жоғалуға тап болған балаларды, сонымен қатар аналарының зорлық-зомбылық жоғалуы кезеңінде туған балаларды ұрлау тәжірибесінің алдын алады және жолын кеседі, сонымен қатар осы балаларды тауып алуға, шығу тегін анықтауға және өздерінің туған отбасыларына қайтаруға тырысады.
2. Алдындағы тармақта сөз етілген балалардың жоғарғы мүдделерін қорғау қажеттілігін ескере отырып, баланы асырап алу жүйесін мойындайтын мемлекеттерде осындай балаларды асырап алу туралы мәселені көтеру және қайта қарастыру мүмкіндігі қамтамасыз етіледі, соның ішінде зорлық-зомбылық жоғалумен байланысты кез келген баланы асырап алудың заңдық күші жоқ деп танылады. Алайда қайта қарастыру кезінде баланың ең жақын туыстары бұған өз келісімін берсе, ондай асырап алу фактісі заңды болып қала береді.
3. Ата-аналары зорлық-зомбылық жоғалу әрекетіне дұшар болған балаларды, сонымен қатар аналарының зорлық-зомбылық жоғалуы кезеңінде туған балаларды ұрлау, сонымен қатар олардың шынайы шығу тегін растайтын құжаттарды қолдан жасау немесе жою аса ауыр қылмыс болып табылады, ол қылмыс тиісті түрде жазаланады.
4. Осы мақсатта мемлекеттер қажет болған жағдайда, екіжақты немесе көпжақты келісімшарттар жасасады.

21 Бап

Осы Декларация ережелері Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясында немесе кез келген өзге халықаралық құжатта қамтылған ережелерге зиян тигізбейді, және осы ережелерден туындайтын қандай да бір шектеу немесе ауытқу ретінде түсіндірілмеуі тиіс.

Декларация о защите всех лиц от насильственных исчезновений

Резолюция 47-й сессии Генеральной Ассамблеи ООН от 18 декабря 1992 года

Генеральная Ассамблея,

принимая во внимание, что в соответствии с принципами, провозглашенными в Уставе Организации Объединенных Наций и других международных документах, признание достоинства, присущего всем членам человеческой семьи, и равных и неотъемлемых прав их является основой свободы, справедливости и всеобщего мира,

учитывая обязательство государств, взятое ими в соответствии с Уставом, в частности со статьей 55, содействовать всеобщему уважению и соблюдению прав человека и основных свобод,

будучи глубоко обеспокоена тем, что во многих странах имеют место случаи насильственных исчезновений, нередко носящие непрекращающийся характер, в том смысле, что лица подвергаются аресту, задерживаются или похищаются против их воли или каким-либо иным образом лишаются свободы должностными лицами различных звеньев или уровней правительства, организованными группами или частными лицами, действующими от имени правительства, при его прямой или косвенной поддержке, с его разрешения или согласия, при последующем отказе сообщить о судьбе или местонахождении таких лиц или признать лишение их свободы, что ставит данных лиц вне защиты закона,

принимая во внимание, что насильственные исчезновения подрывают фундаментальные ценности любого общества, приверженного уважению законности, прав человека и основных свобод, и что систематическое совершение таких актов по своему характеру является преступлением против человечности,

ссылаясь на свою резолюцию 33/173 от 20 декабря 1978 года, в которой она выразила обеспокоенность сообщениями из различных частей мира, касающимися насильственного или недобровольного исчезновения лиц, и страданиями и горем, причиняемыми такими исчезновениями, и призвала правительства обеспечить, чтобы органы по поддержанию правопорядка и органы безопасности несли юридическую ответственность за злоупотребление властью, которое может привести к насильственным или недобровольным исчезновениям лиц,

напоминая о защите, предоставляемой жертвам вооруженных Конфликтов в соответствии с Женевскими конвенциями от 12 августа 1949 года и Дополнительными протоколами к ним 1977 года,

учитывая, в частности, соответствующие статьи Всеобщей декларации прав человека и Международного пакта о гражданских и политических правах, которые защищают право на жизнь, право на свободу и безопасность личности, право не подвергаться пыткам и право на признание правосубъектности личности,

учитывая также Конвенцию против пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения и наказания, в которой предусматривается, что государства-участники будут принимать эффективные меры по предупреждению пыток и наказанию за их применение,

принимая во внимание Кодекс поведения должностных лиц по поддержанию правопорядка, Основные принципы применения силы и огнестрельного оружия должностными лицами по поддержанию правопорядка, Декларацию основных принципов правосудия для жертв преступлений и злоупотребления властью и Минимальные стандартные правила обращения с заключенными,

заявляя, что в целях предотвращения насильственных исчезновений, необходимо обеспечивать строгое соблюдение Свода принципов защиты всех лиц, подвергаемых задержанию или заключению в какой бы то ни было форме, содержащегося в приложении к ее резолюции 43/173 от 9 декабря 1988 года, и Принципов эффективного предупреждения и расследования внезаконных, произвольных и суммарных казней, изложенных Экономическим и Социальным Советом в приложении к его резолюции 1989/65 от 24 мая 1989 года и одобренных Генеральной Ассамблеей в ее резолюции 44/162 от 15 декабря 1989 года,

учитывая, что, хотя действия, заключающиеся в насильственном исчезновении, представляют собой нарушение запрещений, содержащихся в вышеупомянутых международных документах, все же важно разработать документ, в котором любые акты насильственного исчезновения квалифицировались бы как особо тяжкие правонарушения и устанавливались нормы, направленные на обеспечение наказания за их совершение, а также на их предупреждение,

1. провозглашает настоящую Декларацию о защите всех лиц от насильственных исчезновений как свод принципов для всех государств и настоятельно призывает приложить все усилия к тому, чтобы Декларация приобрела общеизвестный и общепризнанный характер:

Статья 1

1. Любой акт насильственного исчезновения является оскорблением человеческого достоинства. Он осуждается как отрицание целей Устава Организации Объединенных Наций и как серьезное и вопиющее нарушение прав человека и основных свобод, провозглашенных во Всеобщей декларации прав человека и подтвержденных и развитых в относящихся к этой области международных документах.

2. Любой акт насильственного исчезновения ставит лиц, подвергшихся такому акту, вне защиты закона, а также причиняет тяжкие страдания им и их семьям. Он является нарушением норм международного права, гарантирующих, в частности, право на признание правосубъектности личности, право на свободу и безопасность личности и право не подвергаться пыткам и другим жестоким, бесчеловечным или унижающим достоинство видам обращения или наказания. Он является также нарушением права на жизнь или представляет собой серьезную угрозу этому праву.

Статья 2

1. Ни одно государство не должно практиковать, позволять или до пускать насильственные исчезновения.

2. Государства действуют на национальном и региональном уровнях и в сотрудничестве с Организацией Объединенных Наций для того, чтобы всеми средствами содействовать предотвращению и искоренению практики насильственных исчезновений.

Статья 3

Каждое государство принимает эффективные законодательные, административные, судебные и другие меры для предотвращения и искоренения актов насильственного исчезновения на любой территории, находящейся под его юрисдикцией.

Статья 4

1. Всякие акты насильственного исчезновения являются преступлением по уголовному праву, предусматривающему соответствующие меры наказания с учетом его крайне тяжкого характера.

2. Национальное законодательство может предусматривать смягчающие обстоятельства в отношении лиц, которые, приняв участие в совершении актов насильственного исчезновения, содействуют возвращению жертв живыми или добровольно предоставляют сведения, содействующие прояснению обстоятельств насильственного исчезновения.

Статья 5

Помимо применяемых уголовных санкций насильственные исчезновения влекут за собой гражданскую ответственность лиц, виновных в их совершении, гражданскую ответственность государства или государственных органов, которые организовали такие исчезновения, дали на них согласие или попустительствовали им, без ущерба для международной ответственности этого государства в соответствии с принципами международного права.

Статья 6

1. Никакой приказ или распоряжение какого-либо государственного, гражданского, военного или другого органа не могут служить оправданием насильственного исчезновения. Любое лицо, получающее такой приказ или такое распоряжение, имеет право и обязано не подчиняться им.

2. Каждое государство обеспечивает, чтобы приказы или распоряжения, предписывающие, уполномочивающие или поощряющие насильственное исчезновение, были запрещены.

3. При профессиональной подготовке сотрудников правоохранительных органов следует уделять должное внимание положениям пунктов 1 и 2 настоящей статьи.

Статья 7

Никакие обстоятельства, каковы бы они ни были, будь то угроза войны, состояние войны, внутренняя политическая нестабильность или любая другая чрезвычайная ситуация, не могут служить оправданием насильственных исчезновений.

Статья 8

1. Ни одно государство не должно высылать, возвращать или выдавать какое-либо лицо другому государству, если существуют серьезные основания полагать, что этому лицу угрожает опасность стать жертвой насильственного исчезновения.

2. В целях определения наличия таких оснований органы принимают во внимание все относящиеся к делу обстоятельства, включая, в соответствующих случаях, существование в данном государстве постоянной практики грубых, вопиющих и массовых нарушений прав человека.

Статья 9

1. В целях предупреждения насильственных исчезновений при любых обстоятельствах, включая обстоятельства, упомянутые в статье 7 выше, необходимо наличие права использования быстрого и эффективного средства судебной защиты как средства установления местонахождения или состояния здоровья лиц, лишенных свободы, и/или определения органа, отдавшего приказ о лишении свободы или совершившего такой акт.

2. В ходе таких разбирательств национальные компетентные органы имеют доступ ко всем местам, в которых содержатся лица, лишенные свободы, и к любой части этих мест, а также к любому месту, в котором, есть основания полагать, могут находиться такие лица.

3. Доступ к таким местам может иметь также любой другой компетентный орган, имеющий на то право по закону данного государства или на основании какого-либо международно-правового документа, участником которого является это государство.

Статья 10

1. Любое лицо, лишенное свободы, содержится в официально признанных местах для задержанных и в соответствии с национальным законодательством предстает перед судебным органом вскоре после задержания.

2. Точная информация о задержании таких лиц и месте или местах содержания их под стражей, включая места перевода, незамедлительно предоставляется членам их семей, их адвокату или любому другому лицу, имеющему законный интерес к данной информации, если лица, находящиеся в задержании, не высказывают иного.

3. В каждом месте содержания под стражей имеется регулярно обновляемый официальный список всех лиц, лишенных свободы. Кроме того, каждое государство принимает меры по составлению аналогичных централизованных списков. Информация, содержащаяся в этих списках, предоставляется лицам, упомянутым в предыдущем пункте, любому судебному или другому компетентному и независимому национальному органу, а также любому другому компетентному органу, имеющему на то право по закону этого государства или на основании какого-либо международно-правового документа, участником которого является соответствующее государство, которые стремятся установить место нахождения задержанного лица.

Статья 11

Любое лицо, лишенное свободы, должно освобождаться таким образом, чтобы можно было удостовериться в том, что оно было действительно освобождено и, кроме того, что оно было освобождено в условиях, гарантирующих его физическую неприкосновенность и способность в полной мере осуществлять свои права.

Статья 12

1. Каждое государство предусматривает в своем национальном законодательстве нормы, в которых определяются должностные лица, уполномоченные отдавать приказы о лишении свободы, оговариваются условия, при которых отдаются такие приказы и предусматриваются наказания в отношении должностных лиц, которые, не имея законных оснований, отказываются предоставлять информацию о задержании того или иного лица.

2. Каждое государство обеспечивает также строгий контроль, включая, в частности, четкое определение подчиненности, в отношении всех должностных лиц правоохранительных органов, ответственных за задержания, аресты, лишение свободы, содержание под стражей, перевод в другие места и тюремное заключение, а также в отношении всех других должностных лиц, которым по закону разрешено применение силы и огнестрельного оружия.

Статья 13

1. Каждое государство обеспечивает, чтобы любое лицо, располагающее информацией или имеющие законный интерес и заявляющее о насильственном исчезновении какого-либо лица, имело право подавать жалобу в компетентный и независимый государственный орган, который безотлагательно и беспристрастно проводит тщательное расследование. Всякий раз, когда имеются разумные основания полагать, что произошло насильственное исчезновение какого-либо лица, государство безотлагательно передает это дело указанному органу для проведения такого расследования, даже при отсутствии официальной жалобы. Не должны приниматься никакие меры по ограничению или затруднению такого расследования.

2. Каждое государство обеспечивает, чтобы такой компетентный орган обладал необходимыми полномочиями и ресурсами для эффективного проведения расследования, включая полномочия, связанные с вызовом свидетелей и подготовкой соответствующих материалов, а также с немедленным выездом на места.

3. Принимаются меры для обеспечения защиты всех участников расследования, включая истца, адвоката, свидетелей и лиц, проводящих расследование, от любых видов плохого обращения, запугивания или мести.

4. Результаты такого расследования предоставляются по запросу всем заинтересованным лицам, если только это не наносит ущерба ведущемуся уголовному расследованию.

5. Принимаются меры для обеспечения того, чтобы соответствующим образом наказывались любые случаи плохого обращения, запугивания или мести, а также любые формы вмешательства в связи с предоставлением жалобы или в ходе расследования.

6. Возможность проведения расследования в соответствии с указанными выше условиями должны обеспечиваться до тех пор, пока не будет выяснена судьба жертвы насильственного исчезновения.

Статья 14

Любое лицо, которое, по утверждениям, совершило акт, выражающийся в насильственном исчезновении в каком-либо конкретном государстве, и когда это подтверждается фактами, вскрытыми в результате официального расследования, должно передаваться компетентным гражданским властям этого государства для привлечения к ответственности и суда, если только оно не было выдано какому-либо другому государству, которое желает осуществить свою юрисдикцию согласно соответствующим действующим международным соглашениям. Все государства должны принимать любые имеющиеся в их распоряжении законные и надлежащие меры для привлечения к суду всех лиц, предположительно ответственных за совершение акта насильственного исчезновения, которые подпадают под юрисдикцию и контроль этих государств.

Статья 15

Факт наличия серьезных оснований полагать, что какое-либо лицо участвовало в совершении деяний особо тяжкого характера, например, упомянутых в пункте 1 статьи 4, выше, независимо от мотивов, должен учитываться при принятии компетентными государственными органами решения о предоставлении или непредоставлении убежища.

Статья 16

1. Лица, предположительно совершившие какое-либо из деяний, указанных в пункте 1 статьи 4, выше, отстраняются от исполнения любых служебных обязанностей на время проведения расследования, предусмотренного в статье 13, выше.

2. Их дела рассматриваются только в Компетентных обычных судах каждого государства, а не в каких-либо других специальных трибуналах, в частности военных судах.

3. Без ущерба для положений, содержащихся в Венской конвенции о дипломатических сношениях, в ходе таких разбирательств не допускается применение каких-либо привилегий, иммунитетов или особых льгот.

4. Лицам, предположительно ответственным за совершение таких деяний, гарантируется справедливое обращение согласно соответствующим положениям Всеобщей декларации прав человека и других действующих международных соглашений на всех этапах расследования, а также возможного преследования и суда.

Статья 17

1. Любой акт насильственного исчезновения рассматривается в качестве длящегося преступления до тех пор, пока лица, совершившие его, скрывают сведения о судьбе и месте нахождения исчезнувшего лица и пока не будут выяснены соответствующие факты.

2. Когда средства правовой защиты, предусмотренные в статье 2 Международного пакта о гражданских и политических правах, перестают действовать, действие срока давности в отношении актов насильственного исчезновения приостанавливается до возобновления действия этих средств правовой защиты.

3. Срок давности, в тех случаях, когда он предусмотрен, в отношении актов насильственного исчезновения должен быть длительным и соразмерным с особо тяжким характером этого преступления.

Статья 18

1. На лиц, совершивших или предположительно совершивших деяния, упомянутые в пункте 1 статьи 4, выше, не распространяются какие-либо особые законы об амнистии, а также другие аналогичные меры, которые могли бы освободить их от любого уголовного преследования или наказания.

2. При осуществлении права на помилование должен приниматься во внимание особо тяжкий характер актов насильственного исчезновения.

Статья 19

Жертвы актов насильственного исчезновения и их семьи получают возмещение и имеют право на соответствующую компенсацию, включая средства, обеспечивающие им максимально возможную реабилитацию. В случае смерти жертвы в результате акта насильственного исчезновения лица, находящиеся на его иждивении, также имеют право на компенсацию.

Статья 20

1. Государства предупреждают и пресекают практику похищения детей, родители которых подверглись насильственному исчезновению, а также детей, родившихся в период насильственного исчезновения их матери, и стремятся отыскать, установить личность и вернуть этих детей в семьи их происхождения.

2. Учитывая необходимость защиты высших интересов детей, упомянутых в предыдущем пункте, в государствах, признающих систему усыновления или удочерения, обеспечивается возможность для пересмотра и вопроса об усыновлении или удочерение таких детей и, в частности, признания недействительным любого усыновления или удочерения, связанного с насильственным исчезновением. Однако такое усыновление или удочерение остается действительным, если в момент пересмотра ближайшие родственники ребенка дают на то свое согласие.

3. Похищение детей, родители которых подверглись насильственному исчезновению, или детей, родившихся в период насильственного исчезновения их матери, а также подделка или уничтожение документов, удостоверяющих их подлинную личность, являются преступлением особо тяжкого характера, которое подлежит наказанию как таковое.

4. С этой целью государства, при необходимости, заключают двусторонние или многосторонние соглашения.

Статья 21

Положения настоящей Декларации не наносят ущерба положениям, содержащимся во Всеобщей декларации прав человека или в любом другом международном документе, и не могут толковаться как ограничивающие или допускающие отход от какого-либо из этих положений.