Қазақстан Республикасы мемлекеттiк демографиялық саясатының тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 17 тамыздағы N 1272 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 30 наурыздағы № 293 Қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2011.03.30 № 293 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасы мемлекеттiк демографиялық саясатының тұжырымдамасы мақұлдансын.
2. Қазақстан Республикасының көшi-қон және демография жөнiндегi агенттiгi орталық және жергiлiктi атқарушы органдармен бiрлесiп 2001 жылдың 1 шiлдесiне дейiн Қазақстан Республикасы мемлекеттiк демографиялық саясатының тұжырымдамасын iске асыру жөнiндегi Бағдарлама мен Iс-шаралардың жоспарын әзiрлесiн.
3. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрінің
бірінші орынбасары

Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң
2000 жылғы 17 тамыздағы N 1272
қаулысымен мақұлданған

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
МЕМЛЕКЕТТIК ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Мемлекеттiк демографиялық саясаттың тұжырымдамасы (бұдан әрi - Тұжырымдама) елдiң демографиялық дамуының негiзгi қағидаттарын, басымдықтарын және мiндеттерiн білдiредi. Аталған Тұжырымдамада демографиялық даму ретiнде халық санының өсуiн ынталандыруға бағытталған, ағымдағы және перспективадағы қажеттiлiктерге жауап беретiн саяси, әкiмшiлiк, экономикалық және әлеуметтiк-психологиялық шаралардың кешенi ұғылады.
Демографиялық даму экономиканың өсуiне, елдiң қорғаныс қабiлетi мен мемлекеттiк қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге тiкелей әсер етедi.
Демографиялық саясат Қазақстанның мемлекеттiк саясатының құрамдас бөлiгi болып табылады. Ел Президентiнiң "Қазақстан-2030" жолдауында күшті демографиялық саясат елдiң ұлттық қауiпсiздiгiнiң жетекшi басымдықтары қатарына шығарылды.
Барлық деңгейдегi мемлекеттiк органдар мемлекеттiк демографиялық саясаттың субъектiлерi болып табылады. Мемлекеттік құрылымдардың демографиялық саясатты іске асыру жөнiндегi әрiптестерi халықаралық, үкiметтiк емес қоғамдық және басқа да ұйымдар болуға тиiс.
Тұжырымдама адамның негiзге алынатын құқықтарын сақтаудың негiзiнде жалпы мемлекеттiк мүдделердi ескере отырып, мемлекеттiк демографиялық саясаттың негiзiн айқындайды.
Тұжырымдама әлеуметтiк-экономикалық жағдайды тұрақтандыру мен елдiң

тұрақты экономикалық дамуға көшуiнiң қазiргi заманғы кезеңiне және ұзақ

мерзiмдiк перспективасына есептелген.

Елдiң қазiргi кездегi әлеуметтiк-экономикалық жағдайы белгiлi бiр

дәрежеде таяу болашақта демографиялық дамуды реттеу жүйесiнiң шектеушiсi

болып табылады.

Мемлекеттiк демографиялық саясат халықаралық құқықтың жалпыға бiрдей

қағидаттары мен нормаларына және Қазақстан Республикасының халықаралық

шарттарына, Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан

Республикасының Заңдарына, өзге де нормативтiк құқықтық кесiмдерге

негiзделген.

Тұжырымдама демографиялық дамуды реттеудiң дүниежүзiлiк тәжiрибесiн

ескередi.

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚАЗIРГI

ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛ

Қазақстандағы демографиялық ахуал соңғы жылдары республика үшiн туудың едәуiр төмендеуiне, өлiмнiң көбеюiне (1996 жылдан бастап оның азаю тенденциясы байқалды) және халықтың көшi-қондық кетуiнiң артуына орай қолайсыз ретiнде бағаланып отыр.
Қазақстан Республикасы Статистика жөнiндегi агенттiгiнiң алдын ала деректерi бойынша Қазақстан Республикасы халқының саны 2000 жылдың 1 қаңтарында 14896,1 мың адамды құрады. Республикада 16426,5 мың адам тұрған 1993 жылдың басымен салыстырғанда, халықтың саны 1530,4 мың адамға немесе 9,3 пайызға кемiдi.
1999 жылы туудың ХХ ғасырдың соңғы онжылдығындағы ең төменгi коэффициентi байқалды, туу 1000 адамға 14,0-ден келдi, бұл республикада туудың ең биiк шыңы белгiленген 1987 жылғы деңгейдiң 54,5 пайызын құрайтын болды.
1999 жылы халықтың табиғи өсуiнiң коэффициентi төмендедi және 1000 адамға 4,3 болып ең төменгi шегiне жеттi.
1999 жылы, өлiмнiң азаюына қарамастан, оның деңгейi жоғары күйiнде қалды. Өлiм коэффициентi 1990 жылғы деңгейден 22,8 пайызға жоғары, 1000 адамға 9,7 болды.
Халық өмiрiнiң орташа ұзақтығы қысқарып барады. Оның деңгейi 1998 жылы 64,4 жасты, ал ер адамдарда небары 59 жасты құрады.
Шығыс Қазақстан, Солтүстiк Қазақстан облыстарында халықтың табиғи азаюы басталды. Мұндай тенденцияның сақталуы жағдайында таяудағы болашақта ел бойынша тұтас алғанда халықтың құлдырап азаюы күтiлуде.
Республикада тұратын қазақтардың саны 1999 жылғы халық санағының деректерi бойынша 7985,0 мың адамды немесе республика халқының жалпы санының 53,4 пайызын құрайды. Республикадағы орыстар - 4479,6 мың адам немесе 30,0 пайыз.
Мұның алдындағы (1989 жыл) санақпен салыстырғанда қазақтардың, ұйғырлардың, дүңгендердiң, өзбектердiң саны өстi. Немiстердiң саны күрт, жалпы алғанда 3 есеге азайды. Орыстардың, украиндардың, татарлардың және басқа ұлттардың саны да азайды.
Халықтың этникалық құрылымындағы өзгерiстерге репатрианттардың (оралмандардың) қоныс аударуы және басқа ұлттардың өздерiнiң тарихи отанына көшiп кетуi себеп болды.
Тұтас алғанда халық санының төмендеуi табиғи өсiмнiң төмендеуiнен және халық көшi-қонының терiс сальдосынан болып отыр.

2. ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ САЯСАТТЫҢ МАҚСАТЫ,
МIНДЕТТЕРI ЖӘНЕ ҚАҒИДАТТАРЫ

Демографиялық саясаттың мақсаты - демографиялық процестердегi жағымсыз тенденцияларды жою, құлдырап азаюды болдырмау, ел дамуының ұзақ мерзiмдi стратегиясына сәйкес халықтың сандық және сапалық өсуiн қамтамасыз ету.
Демографиялық саясатты iске асыру кезiнде мемлекеттiк өкiмет органдарының алдында мынадай мiндеттер тұр:
өсiп-өнудi қоса алғанда, халықтың денсаулық жағдайын жақсарту;
өлiмдi азайту және соның көрiнiсi ретiнде өмiрдiң ұзақтығын ұлғайту;
тууды тұрақтандыру және оны болашақта ұрпақтарды толық алмастыруды және халықты ұдайы көбейтудiң кеңейтiлген режимiн қамтамасыз ететiн деңгейге дейiн арттыру;
отбасының тыныс-тiршiлiгi жағдайын жақсарту, отбасы-неке қатынастарын нығайту;
көшi-қон процестерiн реттеу;
қоғам және жеке адам деңгейiнде халықтың денсаулығы үшiн жауапкершiлiктi арттыру;
экологиялық зiлзаланың жағымсыз зардаптарын жеңу.
Мемлекеттiк демографиялық саясат мына қағидаттарға негiзделедi:
Нәсiлiне, ұлтына, дініне қарамастан елдiң барлық азаматтарының теңдiгi;
өсiп-өнудi және отбасын жоспарлауды еркiн таңдау;
аса маңызды әлеуметтiк функция ретiнде аналықты, БҰҰ-ның "Баланың құқықтары туралы" және "Әйелдерге қатысты кемсiтушiлiктердiң барлық нысандарын жою туралы" Халықаралық Конвенцияларына сәйкес басымдық иелерi ретiнде балалардың мүдделерін сақтау кезінде өз балаларын тәрбиелеуде ата-ананың тең міндеттерін тану;
тууға, өлiмге, өмiрдiң ұзақтығы мен демографиялық және көшi-қондық процесстердегi жаңа тенденцияларды ескере отырып, көшi-қонға ықпал етудiң түрлi шараларын қамтитын кешендi көзқарас;
демографиялық саясатты iске асыруда бiрыңғай негiзiн қалайтын нормалардың негiзiнде орталық және аймақтық органдардың тиiмдi өзара iс-қимылын қамтамасыз ететiн аймақтық ерекшелiктердi есепке алу;
халықтың экологиялық қауiпсiздiгi, биологиялық әралуандықты сақтау және табиғатты ұтымды пайдалануды ұйымдастыру.

3. МЕМЛЕКЕТТIК ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ IСКЕ
АСЫРУДЫҢ БАСЫМДЫҚТАРЫ МЕН НЕГIЗГI БАҒЫТТАРЫ

Демографиялық ахуалдың қазiргi қолайсыз жағдайына және оның даму перспективаларына талдау жасау, бiрiншiден, демографиялық дамудағы басымдықтарды, екiншiден, негiзгi бағыттарды, өтпелi кезеңде оларды шешудiң тетiктерiн айқындауға және ұзақ мерзiмдiк перспективаға - әлеуметтiк-экономикалық тұрақтылық және елдiң тұрақты дамуы кезеңiне арналған iс-қимылдардың стратегиясын әзiрлеуге мүмкiндiк бередi.
Бiрiншi кезеңде халық санының азаю қарқынын бәсеңдету жөнiнде шара қолдану және оны тұрақтандыруға қол жеткiзу қажет.
Бұл:
туудың құлдырауын бәсеңдету және оны тұрақтандырудың;
өлiмдi азайтудың және өмiрдiң орташа ұзақтығын ұлғайту;
көшiп кетудi азайтудың және репатрианттардың (оралмандардың) қайтып оралуына қолайлы жағдай жасаудың есебiнен шешiлетiн болады.
Екiншi кезеңде:
тууды материалдық және моральдық ынталандырудың;
көшi-қонның оң сальдосына қол жеткiзудiң есебiнен сан жағынан да, сапа жағынан да халықтың жалпы өсiмi қамтамасыз етiлуi тиiс.
Мемлекеттiк демографиялық саясаттың халықтың дамуын реттеудегi негiзгi бағыттары қазiргі заманғы ахуалды және әлеуметтiк-экономикалық дамудың алғы шарттарын қатаң есепке алуға негiзделген неғұрлым өзектi проблемалық бағыттар бойынша бағдарламалық-мақсатты iс-шараларды әзiрлеу және iске асыру болып табылады.
Мемлекеттік демографиялық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары:
экономика мен әлеуметтiк саланың барлық секторларының тепе-теңестiрiлген дамуын қамтамасыз етудiң есебiнен халықтың тұрмыс деңгейiн көтеру, халықтың жұмыспен қамтылуын арттыру, шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытуды;
санның ұлғаю серпiнiмен салыстырғанда елдiң озыңқы экономикалық өсуi негiзiнде адамдардың тыныс-тiршiлiгi жағдайын едәуiр жақсартуды қамтамасыз ету;
салауатты өмiр салтын насихаттаудың, адамның тыныс-тiршiлiгiнiң барлық элементтерi профилактикасының, еңбек пен демалыстың, спорт ғимараттары мен спорт кешендерiн пайдаланудың қол жетiмдiлiгi жөнiнде шаралар қабылдаудың негiзiнде елiмiз халқының денсаулық деңгейiн көтеру;
халыққа медициналық қызмет көрсетудi жақсарту және оның санитариялық-гигиеналық сауаттылығын көтеру жөнiнде шаралар қабылдау, мемлекеттiк экологиялық бағдарламаларды, бiрiншi кезекте экологиялық қолайсыз аймақтарда iске асыру;
халықтың, бiрiншi кезекте, еңбекке қабiлеттi жастағы адамдардың, еңбек жағдайының нашарлауына, нашақорлық пен алкоголизмнiң таралуына байланысты жазатайым жағдайлардан, өндiрiсте улану мен жарақаттанудан өлiмiн азайту;
туберкулезбен, диабетпен және басқа да әлеуметтiк маңызы бар аурулармен және айналасындағылар үшiн қауiп төндiретiн аурулармен науқастануды азайту;
өмiрдiң орташа ұзақтығын ұлғайту, денсаулық сақтаудың дамуы деңгейiн арттыру есебiнен әйелдермен салыстырғанда еркектер өмiрiнiң ұзақтығы арасындағы айырмашылықты қысқарту, зейнеткерлерге арналған әлеуметтiк көмек және емдеу-сауықтыру мекемелерi желiлерiн кеңейту. Жасы келген азаматтар үшiн күндiзгi стационарларды дамыту;
туудың құлдырауын бәсеңдету және оны тұрақтандыру, бала туылған кездегi, көп балалы отбасылар, жалғыз басты аналар үшiн материалдық жәрдемнiң тiзбесi мен көлемiн ұлғайту жолымен тууды материалдық ынталандыру жүйесiн құру;
өсiп-өну үшiн денсаулықты сақтау жөнiндегi бағдарламаларды iске асыру, өсiп-өну қам-қарекетi, ана болудың қауiпсiздiгi, адамгершiлiк-жыныстық және мәдени-этникалық тәрбие, отбасылық өмiрге даярлау мәселелерi бойынша ақпарат жүйе құру, халықтың контрацепцияның қазiргi заманғы құралдары мен әдiстерiне деген қажеттiгiн қамтамасыз ету, оқу орындарының бағдарламасына валеология оқу пәнiн енгiзу;
ана мен баланың денсаулығын қорғауды денсаулық сақтау саласындағы басымдықты бағыт деп тану. Бұл бағыттың негiзгi мақсатты тапсырмасы: сәбилер өлiмiнiң коэффициентiн төмендету және құрылымын дамыған елдерге жақындату жағына өзгерту;
туу кезінде ана өлімін, жүктілік пен туғаннан кейінгі кезеңдегі асқынуды қысқарту;
адамның иммундық тапшылық вирусымен және СПИД-пен, және жыныстық жолмен жұғатын аурулармен зақымдануының алдын алу жөніндегі шараларды жүзеге асыру;
әйел бедеулiгiнiң алдын алу және оны емдеу, аборттың алдын алу және аборттың зардаптарын жою;
отбасы-неке қатынастарын нығайту жөніндегi заңнаманы жетiлдiру және насихаттау отбасы мәртебесiн көтеру;
еркектiң отбасы-неке қатынастарын нығайтудағы рөлi мен жауапкершілігiн арттыру, жалғыз бастыларды таныстырудың түрлi клубтары желiлерiн дамыту;
эмиграцияны реттеу және ескертулiк шараларды жүзеге асыру жолымен көшi-қондық азаюды бәсеңдету. Иммиграцияны реттеу республиканың нақты мүмкiндiктерiн ескере отырып, этникалық қазақтардың елге оралуы жөнiндегi жыл сайынғы экономикалық негiзделген квотаны белгiлеу;
өз отанына оралған отандастарымызды қабылдау және жайластыру үшiн қолайлы жағдай жасау, олардың әлеуметтiк ортаға тезiрек кiрiгуi үшiн жағдайды қамтамасыз ету шет елдердегi қазақ диаспорасының қабiлеттi және дарынды балаларын, жасөспiрiмдерi мен жастарын Қазақстан Республикасы азаматтарының балаларымен бiрдей оқу орындарына қабылдау. Шет елдердегi қазақ диаспорасымен сындарлы өзара қарым-қатынасты қолдау және дамыту;
этникалық қазақтар шығатын елдермен азаматтықтан шығудың оңайлатылған тәртiбi туралы мемлекетаралық келiсiмдерге қол қою;
иммиграциялық бақылауды енгiзу және жүзеге асыру жолымен иммиграциялық процестiң бақылануын қамтамасыз ету;
әр азаматтың өз денсаулығы үшiн жауапкершiлiгiн арттыру халықтың өзiн салауатты өмiр салтын қалыптастыру процесiне тарту;
мемлекеттiк мектеп жасына дейiнгi балалар ұйымдарын қалпына келтiру және олардың тұрақты жұмыс iстеуi жөнiнде шара қабылдау мектеп жанындағы және қала сыртындағы лагерьлер мен демалыс үйлерiнде оқушыларды сауықтыруды қамтамасыз ету;
мемлекеттiк бiлiм беру ұйымдарында психологиялық қызметтердi құру, мектептерде, интернаттарда және мектеп жасына дейiнгi ұйымдарда психолог және әлеуметтiк педагог қызметiн енгiзу;
жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру жөніндегі шараларды жүзеге асыру;
арнаулы түзету мекемелерiнiң, балалар үйлерiнiң, сәбилер үйлерiнiң және мектеп-интернаттардың материалдық-техникалық базасын нығайту балалық шақты әлеуметтiк қорғаудың ғылыми-әдiстемелiк базасын құру, кәмелетке толмағандардың әлеуметтiк-құқықтық кепiлдiктерiн кеңейту, қорғаншылыққа мұқтаж балалардың мүлiктiк және басқа мүдделерiн қорғау;
кәмелетке толмағандардың қылмыс, құқық бұзушылық жасауының және қадағалаусыздығының алдын алу жөнiнде кешендi бағдарлама әзiрлеу. Түзеу мекемелерiндегi өндiрiстiң мүдделерiн, сотталғандарды бостандыққа шыққаннан кейiн еңбекке орналастырудың мүмкiндігiн ескере отырып, оларды оқыту жүйесін құру.

4. МЕМЛЕКЕТТIК ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ
IСКЕ АСЫРУДЫҢ НЫСАНДАРЫ МЕН ӘДIСТЕРI

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк демографиялық саясаты теңдестiрiлген идеологиялық және негiзделген қаржы-экономикалық саясаттың есебiнен жүзеге асырылады. Демографиялық саясаттың негiзгi әдiстерi ретiнде ықпал етудiң экономикалық, әкiмшiлiк-құқықтық және әлеуметтiк-психологиялық шаралары пайдаланылады.
Демографиялық саясатты iске асырудың басты нысаны бағдарламалық мақсатты әдiс - мемлекеттiк демографиялық бағдарламаны, демографиялық проблемаларды шешуге бағытталған өзге де республикалық мақсатты бағдарламаларды, аумақтық органдардың аймақтық бағдарламаларын әзiрлеу және iске асыру болып табылады.
Демографиялық дамудың стратегияларын iске асыру:
бар нормативтiк құқықтық кесiмдердi, әлеуметтiк-экономикалық және ұйымдастырушылық-әкiмшiлiк қадамдар мен iс-шараларды олардың демографиялық өсу жөнiндегi жаңа мiндеттерге сәйкестiгi бөлiгiнде тексерудi және жаңаларын жасауды;
демографиялық даму жөнiндегi саясатты, стратегияларды және бағдарламаларды әзiрлеу үшiн қажеттi мемлекеттiк ресурстар бөлудi, сондай-ақ халықаралық ұйымдар, донорлар және мамандардың тарапынан көмектердi тартуды және пайдалануды;
демография жөнiндегi тұжырымдамалық, ал кейiн стратегиялық

нұсқауларды жалпыұлттық және салалық жоспарлауға және олардың

мониторингiне мiндеттi түрде енгiзудi;

деректерді жинау және талдау үшін ұлттық әлеуетті тығыз үйлестiрудi

жүзеге асыруды және нығайтуды, демографиялық дамуды кешендi зерделеу,

болжау және жоспарлау үшiн стратегиялық зерттеулер жүргiзудi және

деректердiң базасын әзiрлеудi;

демографиялық даму процестерiн реттеу нұсқауларын насихаттауда және

iске асыруда мемлекеттiк органдар мен бұқаралық ақпарат құралдарын

қолдауды көздейдi.

Оқығандар:

Қобдалиева Н.М.

Орынбекова Д.К.

О Концепции государственной демографической политики Республики Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 17 августа 2000 года № 1272. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 марта 2011 года № 293

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 30.03.2011 № 293.

Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Одобрить прилагаемую Концепцию государственной демографической политики Республики Казахстан.
2. Агентству Республики Казахстан по миграции и демографии совместно с центральными и местными исполнительными органами до 1 июля 2001 года разработать Программу и План мероприятий по реализации Концепции государственной демографической политики Республики Казахстан.
3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Первый заместитель

Премьер-Министра

Республики Казахстан

Одобрена

постановлением Правительства

Республики Казахстан

от 17 августа 2000 года N 1272

Концепция
государственной демографической политики
Республики Казахстан

Концепция государственной демографической политики (далее - Концепция) представляет собой основные принципы, приоритеты и задачи демографического развития страны. Под демографическим развитием в данной Концепции понимается комплекс политических, административных, экономических и социально-психологических мер, направленных на стимулирование роста численности населения, отвечающих текущим и перспективным потребностям.
Демографическое развитие непосредственно влияет на рост экономики, обеспечение обороноспособности страны и государственную безопасность.
Демографическая политика является составной частью государственной политики Казахстана. В послании Президента страны "Казахстан-2030" сильная демографическая политика выдвинута в ранг ведущих приоритетов национальной безопасности страны.
Субъектами государственной демографической политики являются государственные органы всех уровней. Партнерами государственных структур по реализации демографической политики призваны стать международные, неправительственные общественные и другие организации.
Концепция определяет основы государственной демографической политики с учетом общегосударственных интересов на основе соблюдения основополагающих прав человека.
Концепция рассчитана на современный период стабилизации социально-экономического положения и перехода к устойчивому экономическому развитию страны, и долгосрочную перспективу.
Современное социально-экономическое положение страны будет являться в определенной степени ограничителем системы регулирования демографического развития в ближайшей перспективе.
Государственная демографическая политика основана на общепринятых принципах и нормах международного права и международных договорах Республики Казахстан, Конституции Республики Казахстан, Законах Республики Казахстан, иных нормативных правовых актах.
Концепция учитывает мировой опыт регулирования демографического развития.

1. Современная демографическая ситуация
в Республике Казахстан

Демографическая ситуация в Казахстане за последние годы оценивается как неблагоприятная в силу значительного для республики снижения рождаемости, повышения смертности (с 1996 года наметилась тенденция ее снижения) и увеличения миграционного оттока населения.
Численность населения Республики Казахстан на 1 января 2000 года по предварительным данным Агентства Республики Казахстан по статистике составила 14896,1 тысяч человек. По сравнению с началом 1993 года, когда в республике проживало 16426,5 тысяч человек, численность населения уменьшилась на 1530,4 тысяч человек, или на 9,3 процента.
В 1999 году отмечен самый низкий за последние десятилетия XX века коэффициент рождаемости - 14,0 на 1000 человек населения, что составляет 54,5 процента уровня 1987 года, когда был зафиксирован в республике самый высокий пик рождаемости.
Коэффициент естественного прироста населения в 1999 году снизился и достиг низкой отметки - 4,3 на 1000 человек.
Несмотря на снижение смертности в 1999 году ее уровень остается высоким. Коэффициент смертности составил 9,7 на 1000 человек, что на 22,8 процента выше уровня 1990 года.
Сокращается средняя продолжительность жизни населения. Уровень ее в 1998 году составил 64,4 года, а у мужчин всего 59 лет.
В Восточно-Казахстанской, Северо-Казахстанской областях уже началась естественная убыль населения. При сохранении такой тенденции в ближайшем будущем ожидается депопуляция населения в целом по стране.
Численность казахов проживающих в республике по данным переписи населения 1999 года составляет 7985,0 тысяч человек, или 53,4 процента от общей численности населения республики. Русских в республике проживает 4479,6 тысяч человек, или 30,0 процента.
По сравнению с предыдущей переписью (1989 год) возросла численность казахов, уйгур, дунган, узбеков. Резко, почти в 3 раза уменьшилась численность немцев. Уменьшилась также численность русских, украинцев, татар и лиц других национальностей.
Изменения в этнической структуре населения, обусловлены иммиграцией репатриантов (оралманов) и эмиграцией лиц других национальностей на свою историческую родину.
В целом снижение численности населения происходит из-за снижения естественного прироста и отрицательного сальдо миграции населения.

2. Цель, задачи и принципы демографической политики

Цель демографической политики - преодоление негативных тенденций в демографических процессах, предотвращение депопуляции, обеспечение количественного и качественного роста населения в соответствии с долгосрочной стратегией развития страны.
При реализации демографической политики перед органами государственной власти стоят следующие задачи:
улучшение состояния здоровья населения, включая репродуктивное; уменьшение смертности и, как следствие, увеличение продолжительности жизни;
стабилизация рождаемости и ее увеличение в будущем до уровня, обеспечивающего полное замещение поколений и расширенный режим воспроизводства населения;
улучшение условий жизнедеятельности семьи, укрепление семейно-брачных отношений;
регулирование миграционных процессов;
повышение ответственности за здоровье населения на уровне общества и индивида;
преодоление негативных последствий экологических бедствий.
Государственная демографическая политика основывается на принципах:
Равенства всех граждан страны независимо от расовой, национальной, религиозной принадлежности;
и свободном выборе репродуктивного поведения и планирования семьи;
признания материнства как важнейшей социальной функции, равных обязанностей обоих родителей в воспитании своих детей при соблюдении интересов детей как преобладающих в соответствии с Международными Конвенциями ООН "О правах ребенка" и "О ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин";
комплексного подхода, охватывающего различные меры воздействия на рождаемость, смертность, продолжительность жизни и миграцию с учетом новых тенденций в демографических и миграционных процессах;
учета региональных особенностей, обеспечивающих эффективное взаимодействие центральных и региональных органов на основе единых основополагающих норм в реализации демографической политики;
экологической безопасности населения, сохранения биологического разнообразия и организации рационального природопользования.

3. Приоритеты и основные направления реализации
государственной демографической политики

Анализ современного неблагоприятного состояния демографической ситуации и перспектив ее развития позволяет, во-первых, определить приоритеты в демографическом развитии, во-вторых, основные направления, механизмы их решения на переходный период и разработать стратегию действий на долгосрочную перспективу - период социально-экономической стабилизации и устойчивого развития страны.
На первом этапе необходимо принять меры по снижению темпов уменьшения численности населения и достичь ее стабилизации. Это будет решаться за счет:
снижения падения рождаемости и ее стабилизации;
уменьшения смертности и увеличения средней продолжительности жизни;
сокращения эмиграции и создания благоприятных условий для возвращения репатриантов (оралманов).
На втором этапе должен обеспечиться общий рост населения, как в количественном, так и в качественном отношении за счет:
материального и морального стимулирования рождаемости;
достижения положительного сальдо миграции.
Основными направлениями государственной демографической политики в регулировании развития населения является разработка и реализация программно-целевых мероприятий по наиболее актуальным проблемным направлениям, базирующимся на строгом учете современной ситуации и предпосылок социально-экономического развития.
Основными направлениями реализации государственной демографической политики являются:
повышение жизненного уровня населения, рост занятости населения за счет обеспечения сбалансированного развития всех секторов экономики и социальной сферы, развития малого и среднего предпринимательства;
обеспечение значительного улучшения условий жизнедеятельности людей на основе опережающего экономического роста страны по сравнению с динамикой увеличения численности;
повышение уровня здоровья населения страны на основе пропаганды здорового образа жизни, профилактики всех элементов жизнедеятельности человека, труда и отдыха, принятие мер по доступности использования спортивных сооружений и спорткомплексов;
улучшение медицинского обслуживания населения и принятие мер по повышению ее санитарно-гигиенической грамотности, реализация государственных экологических программ, в первую очередь, в экологически неблагополучных регионах;
снижение смертности населения, в первую очередь лиц трудоспособного возраста, от несчастных случаев, отравлений и травм на производстве, связанных с ухудшением условий труда, распространением наркомании и алкоголизма;
снижение заболеваний туберкулезом, диабетом и другими социально значимыми заболеваниями, и заболеваниями представляющих опасность для окружающих;
увеличение средней продолжительности жизни, сокращение разрыва в продолжительности жизни мужчин по сравнению с женщинами за счет повышения уровня развития здравоохранения, расширение сети социальной помощи и лечебно-оздоровительных учреждений для пенсионеров. Развитие дневных стационаров для престарелых граждан;
снижение падения рождаемости и ее стабилизация, создание системы материального стимулирования рождаемости путем расширения перечня и объема материальных пособий при рождении ребенка, для многодетных семей, матерей одиночек;
реализация программ по охране репродуктивного здоровья, создание информационной системы по вопросам репродуктивного поведения, безопасного материнства, нравственно-полового и культурно-этического воспитания, и подготовки к семейной жизни, обеспечение потребности населения в современных средствах и методах контрацепции, внедрение учебного предмета валеологии в программу учебных заведений;
признание охраны здоровья матери и ребенка приоритетным направлением в области здравоохранения. Основные целевые установки данного направления: снижение коэффициента и изменение структуры младенческой смертности в сторону сближения с развитыми странами;
сокращение материнской смертности во время родов, осложнений беременности и послеродового периода;
осуществление мер по профилактике заражения вирусом иммунодефицита человека или СПИДом и болезней передаваемых половым путем;
предупреждение и лечение бесплодия женщин, предупреждение абортов и устранение последствий абортов;
совершенствование законодательства и пропаганда по укреплению семейно-брачных отношений, повышение статуса семьи;
повышение роли и ответственности мужчин в укреплении семейно-брачных отношениях, развитие сети различных клубов знакомств одиноких;
уменьшение миграционных потерь населения путем упорядочения эмиграции и осуществление превентивных мер. Регулирование иммиграции, определение ежегодных экономически обоснованных квот по репатриации этнических казахов с учетом реальных возможностей республики;
создание благоприятных условий для приема и обустройства соотечественников, возвращающихся на свою родину, обеспечение условий для их быстрейшей интеграции в социальную среду. Прием способных и талантливых детей, подростков и молодежи из казахских диаспор за рубежом для обучения в учебных заведениях наравне с детьми граждан Республики Казахстан. Поддержка и развитие конструктивных взаимоотношений с казахской диаспорой за рубежом;
подписание межгосударственных соглашений со странами выезда этнических казахов об упрощенном порядке выхода из гражданства;
обеспечение контролируемости иммиграционных процессов путем введения и осуществления иммиграционного контроля;
повышение ответственности каждого гражданина за свое здоровье, вовлечение самого населения в процесс формирования здорового образа жизни;
восстановление и принятие мер по стабильному функционированию государственных детских дошкольных организаций, обеспечение оздоровления школьников в пришкольных и загородных лагерях и домах отдыха;
создание психологических служб в государственных организациях образования, введение в школах, интернатах и дошкольных организациях должности психолога и социального педагога;
осуществление мер по совершенствованию системы социального обеспечения детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей;
укрепление материально-технической базы специальных коррекционных учреждений, детских домов, домов ребенка и школ-интернатов, создание научно-методической базы социальной защиты детства, расширение социально-правовых гарантий несовершеннолетних, защита имущественных и других интересов детей, нуждающихся в опеке;
разработка комплексной программы по предупреждению преступлений, правонарушений и безнадзорности несовершеннолетних. Создание системы обучения осужденных, с учетом интересов имеющихся в исправительных учреждениях производств, возможности трудоустройства их после освобождения.

4. Формы и методы реализации государственной
демографической политики

Государственная демографическая политика Республики Казахстан осуществляется за счет сбалансированной идеологической и обоснованной финансово-экономической политики. В качестве основных методов демографической политики используются экономические, административно-правовые и социально-психологические меры воздействия.
Главной формой реализации демографической политики является программно-целевой метод - разработка и реализация Государственной демографической программы, иных республиканских целевых программ, региональных программ территориальных органов, направленных на решение демографических проблем.
Реализация стратегии демографического развития предполагает:
ревизию существующих и создание новых нормативно-правовых актов, социально-экономических и организационно-административных подходов и мероприятий, в части соответствия их новым задачам по демографическому росту;
выделение необходимых государственных ресурсов, а также привлечение и использование помощи со стороны международных организаций, доноров и специалистов для разработки политики, стратегии и программ по демографическому развитию;
обязательное включение концептуальных, а в последующем -

стратегических установок по демографии в общенациональное и отраслевое

планирование и их мониторинг;

осуществление тесной координации и укрепление национального

потенциала для сбора и анализа данных, проведение стратегических

исследований и разработка базы данных для комплексного изучения, прогноза

и планирования демографического развития;

поддержка государственных органов и средств массовой информации в

пропаганде и реализации установок регулирования процессов демографического

развития.

(Специалисты: Мартина Н.А.,

Петрова Г.В.)