Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбiн және атом энергетикасын дамытудың 2002-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2002 жылғы 20 тамыз N 926. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 Қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2010.04.14 № 302 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбiн және атом энергетикасын дамытудың 2030 жылға дейiнгi мемлекеттік бағдарламасын әзiрлеу үшін тұжырымдамалық қағидаттарды белгілеу мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етеді:

1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбi және атом энергетикасын дамытудың 2002-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы мақұлдансын.
2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2002 жылғы 20 тамыздағы
N 926 қаулысымен
мақұлданған

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ УРАН ӨНЕРКӘСІБІН
ЖӘНЕ АТОМ ЭНЕРГЕТИКАСЫН ДАМЫТУДЫҢ
2002-2030 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

КІРІСПЕ

Тұжырымдаманың негiзгi әзiрлеушiсi - Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі Тұжырымдаманы әзiрлеу кезiнде Қазақстан Республикасының мына Заңдарының ережелерi пайдаланылды:
1997 жылғы 14 сәуiрдегi " Атом энергиясын пайдалану туралы";
1998 жылғы 23 сәуiрдегi " Халықтың радиациялық қауiпсiздiгi
туралы";
1997 жылғы 15 шiлдедегi " Қоршаған ортаны қорғау туралы";
1999 жылғы 16 шiлдедегi " Электр энергетикасы туралы", сондай-ақ Қазақстан Республикасы Yкiметiнің 1999 жылғы 9 сәуiрдегi N 384 қаулысымен бекiтiлген Электр энергетикасын дамытудың 2030 жылға дейінгi бағдарламасы.
Энергияны өндiрудiң және тұтынудың көлемi мен тиiмдiлiгi едәуiр дәрежеде елдің дамуы мен оның халқының әл-ауқатының деңгейiн анықтайды. Жиырмасыншы жүз жылдықта адамзаттың энергияны пайдалануы әрбiр 30 жыл сайын шамамен 2-3 eceгe артты және аз қарқынмен болса да артып келедi. Бұл энергетикаға оның дамуынсыз халық шаруашылығының өркендеуi мен адамдардың тұрмыс деңгейiнің көтерiлуiн шешуге болмайтын ұлттық экономиканың саласы ретінде ерекше сипат бередi.
Экономиканың барлық саласын дамыту мен қоғам өмiрiн қамтамасыз етуде отын-энергетика кешенiнің тұтқалық рөлi елдiң энергетикалық қауiпсiздiгiмен тiкелей байланысты. Энергетикалық қауiпсiздiк - қалыпты жағдайда экономикалық ақылға сыйымды негiздерде материалдық өндiрiс пен әлеуметтiк ая салаларындағы тұрақты қызметтi, сондай-ақ төтенше жағдайаттар кезiнде олардың өмiршеңдiгi үшiн қажеттi кепілдi, сенімдi энергиялық және отындық қамтамасыз ету. Мұндай тұрғы Дүниежүзiлiк энергетикалық кеңестiң: "...Энергетикалық қауiпсiздiк дегенiмiз осы экономикалық жағдайда энергияның талап етiлетін сондай санда және сондай сапада қолда болатынына сенiмдiлiк" деген энергетикалық қауiпсiздік анықтамасына сәйкеседi.
Мемлекеттiң тұрақты дамуы мен энергетикалық қауiпсiздiгiн тек қазiргi энергетикалық технологияны пайдалануға және экономикалық тиiмдiлiк қағидаттарының жалпы және экономикалық қауiпсiздік кепiлдіктерiнiң ұштасуына негiзделген энергетика ғана қамтамасыз ете алады. Қазiргi энергетика саласы энергияның түрлi көздерін ақылға сыйымды және экономикалық орынды пайдалануға негiзделуi тиiс.
Органикалық отынды пайдалануға негiзделген энергия өндiрудің бұдан арғы өсуi бiрқатар шешiмі қиын экономикалық, көліктік және экологиялық проблемаларға тiрелiп отыр: тұмшаулық әсер, отынның тасымалдау көлемi мен құнының өсуi, пайдалануға тиiмдi кен орындары қорларының таусылуы, радонның, полонийдің, торийдiң, калийдiң радиоактивтi изотоптарының және концероген заттардың (ванадий бестотығы, бензопирен) және т.б. шығуы.
Бүгiнде аталған проблемаларды шешуге және энергетикалық базаны қажеттi өсiрудi және жетiлдiрудi қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн нақты балама атом энергетикасын және онымен үздiксiз байланыстағы уран өнеркәсiбi дамыту болып табылады.
Атомдық өнеркәсiптік-энергетикалық кешен атом энергетикасының өзiн және атом станцияларын отынмен қамтамасыз етушi және атом энергетикасы сияқты халық шаруашылығының жоғары технологиялы әрi ғылымды қажетсiнетiн саласы болып табылатын уран өнеркәсiбiн қамтиды. Атом энергиясы көздерiнен экономикалық тиiмдi, қауiпсiз және экологиялық таза энергия алу тек, екi құраушының - атом энергетикасы мен уран өнеркәсiбiнiң бiр мезгiлде, үйлесімдi дамуы кезiнде ғана мүмкiн.
Осы Тұжырымдама Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбi мен атом энергетикасын дамытудың стратегиялық мақсаттарын, негiзгi мiндеттерi, жолдары мен бағыттарын белгiлейдi. Тұжырымдама, сондай-ақ, объективтi алғышарттарды көрсетедi және Қазақстанда атом энергетикасы мен уран өнеркәсiбiн дамыту стратегиясының негiзгi қағидаларын қалыптастырады. Тұжырымдаманы әзiрлеу Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейiнгi даму стратегиясын iске асыру жөнiндегi iс-шаралар шеңберiнде жүзеге асырылады.

МАҚСАТТАР

Қазақстанның энергетикалық қауiпсiздiгi мен тәуелсiздiгiнің ұзақ мерзiмдi, тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшiн табиғи отын ресурстарын пайдалануды оңтайландыру, электр энергиясы мен жылу өндiрудi әртараптандыру.
Қазақстанның атом энергетикасы мен уран өнеркәсiбiн халық шаруашылығының ғылымды қажетсiнетiн және жоғары технологиялық салалары ретiнде сақтау және дамыту.
Ядролық энергетиканы дамытудың қазiргi геосаяси факторын, қуат көздерi экспортының әртараптандырылуын ескере отырып, дүниежүзiлiк уран рыногында Қазақстанның дepбec шебiн қамтамасыз ету.
Электр энергиясы мен жылу өндiрудiң экологиялық қауiпсiздiк деңгейін көтеру.
Атом энергиясын бейбiт пайдалану саласында аймақтық көш-басшылықты сақтау және нығайту.
Электр энергиясы мен қуат көздерi импортын алмастыру.

МIНДЕТТЕР

Қазақстанның Атом энергетикасын дамытудың мемлекеттiк
бағдарламасын және Уран өнеркәсiбiн дамытудың мемлекеттiк
бағдарламасын әзiрлеу.
Атом энергетикасы мен өнеркәсiбi саласында Қазақстанның ғылыми және техникалық әлеуеттерін сақтау және дамыту.
Уран өнiмдерінiң сапасын және уран өнеркәсiбiнің экономикалық тиiмділiгін арттыру.
Түрлi меншiк нысандарындағы атом энергетикасы кәсiпорындарының дамуын мемлекеттiк қолдауды қамтамасыз ету.
Қазақстан кәсiпорындарында бар өнеркәсiптiк технологияларды атом энергетикасы мен өнеркәсiбiнің қажеттерi үшiн барынша пайдалану.
Қауiпсiздiк жөнiндегi халықаралық деңгейге қол жеткiзумен және қолдаумен атом энергиясын пайдаланудың нормативтiк құқықтық базасын ұдайы жетiлдiру. Атом энергиясын қауiпсiз пайдалануды мемлекеттiк қадағалау жүйесiн нығайту.
Радиоактивтiк қалдықтармен және пайдаланылған ядролық отынмен қазiргi халықаралық талаптар деңгейінде айналысудың тиiмдi жүйесiн құру.
Атом энергетикалық қондырғыларының өмiрлiк циклының және ядролық отын циклының барлық кезеңiнде қазiргi заманғы экологиялық қауiпсiз технологияларды енгiзу.
Атом ғылымы, техникасы, энергетикасы және уран өнеркәсiбi үшiн кадрлар даярлау мен бiлiктiлiгiн көтеру жүйелерін жетілдiру.
Отандық атом энергетикасы мен өнеркәсiбiн дамытудың ғылыми-техникалық қолдауын қамтамасыз ету.
Басқа мемлекеттердiң және, бiрiншi кезекте ТМД елдерiнің, ядролық отын циклы кәсiпорындарымен тең құқықтық және өзара тиiмдi кiрiгуiн қамтамасыз ету.
Атом энергиясын бейбiт пайдалану мәселелерінде қоғамдық келiсiмге қол жеткiзу.
Атом энергиясын бейбiт пайдалану саласындағы халықаралық ынтымақтастыққа Қазақстан ұйымдарының қатысуын кеңейту.

БАСЫМДЫҚТАР

Осы Тұжырымдама Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбi мен атом энергетикасын дамытудың жоғары басымдықтары мыналар болып табылады деп белгiлейдi:
1) атом энергиясын пайдаланудың жұмыс iстеп тұрған объектілерiнiң және жаңа құрылмақшы өндiрiстердің қауіпсiздігi мен экологиялық тазалығын қамтамасыз ету;
2) атом энергетикасының экономикалық тиiмдiлiгiн және электр энергиясының iшкi рыногында бәсекелiк қабiлеттiгiн қамтамасыз ету.

ҚАЗАҚСТАН АТОМ ЭНЕРГЕТИКАСЫНЫҢ ЖӘНЕ
УРАН ӨНЕРКӘСIБIНIҢ ЖАЙ-КYЙI

1973 жылы Қазақстанда дистиллят өндiру жөнiндегi зауыт үшiн бу шығаруға арналған және электр энергиясын өндiру үшiн тәжiрибелiк-өнеркәсіптік, екi мақсатты натрий сұйық металды жылу тасымалдағышы бар БH-350 шапшаң нейтрондардағы реактор iске қосылған болатын. БH-350 реакторлық зауыт трубогенераторлары Қазақстанда өндiрiлетiн электр энергиясы жалпы көлемiнің 1% жуығын шығарды. БH-350 реактор қондырғыларының (бұдан әрi - РҚ) бу генераторларында шығарылған будың есебiнен дистиллят өндiру жөнiндегi зауыт Ақтау қаласы мен аймақтың тұщы суға қажетiн толық қамтамасыз еттi. Реакторды пайдаланудың жобалық мерзiмi 20 жыл, бiрақ ол ұзартылып, реактор 1998 жылға дейiн жұмыс iстедi. 1998 жылғы наурызда реактор тоқтатылды, ал 1999 жылғы 22 сәуiрде Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң БH-350 реакторын пайдаланудан алу туралы N 456 қаулысы шықты. Қаулы сол сияқты шығару стратегиясын да белгіледi: реакторды қауіпсiз күйге көшiру - пайдаланылған отынды түсiріп алу және буып-түю, сұйық металды жылу тасығышты сүзгiлеу және қайта өңдеу, пайдаланылған, радиоактивтi қалдықтарды қайта өңдеу - және кейiн бөлшектеу және/немесе көмумен 50 жыл бойына қауiпсiз күйде сақтау. Қазiргi уақытта отын реактордан түсiрiлiп алынды. Реактордың соңғы тиелiмінiң жылу бөлгіш құрамалары, сондай-ақ бұрын түсiрiлiп алынған және ұстау бассейнiнде сақталған құрамалар герметикалық тыстарға салынды және пайдаланудан өткен отынды ұзақ уақыт сақтау қоймасына тасымалдауға дайын етiледi. Сұйық металды жылу тасығышты цезийден тазарту, сүзгілеу және радиоактивтi қалдықтарды қайта өңдеу, пайдаланылған отынды ұзақ уақыт сақтау қоймасын салу және отынды сақтау алаңына тасымалдау жобалары әзiрленуде.
1957 жылдан 1997 жылға дейінгі кезеңде Қазақстан Республикасында төрт зерттеу реакторлары: Семей ядролық сынақ полигонында ИГР, ИВГ.1 және РА (ИРГИТ), Алматы маңындағы Алатау кентiндегi Ядролық физика институтында BBP-К салынды. Қазiр төрт реактордың үшеуі - ИГР, ИВГ.1M (жетiлдiрiлген ИВГ.1) және ВВР-К пайдалануда. РА реакторынан жоғары байытылған отын түсiрiлiп алынды және Ресей Федерациясына әкетiлді. Барлық зерттеу реакторлары "Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығы" республикалық мемлекеттiк кәсіпорнының (бұдан әрі - "ҚР ҰЯО" РМК) құрамында. Реакторларда энергетикалық, ядролық реакторлардың қауiпсiздiгiн негiздеуге, реакторлық сәулелену жағдайында конструкциялық материалдардың әрекетi зерттеу жөнiндегi тәжiрибелер жүргiзiледi. ВВР-К реакторында сол сияқты радиоизотоптарды медицина үшiн пысықтау жүргiзiлуде. "ҚР ҰЯО РМК-ның күшiмен 1992-1998 жылдары BBP-К реакторының сейсмикалық қауіпсiздiгi жөнiнде зерттеулер жүргiзiлді, реактордың сейсмикалық тұрақтылығын және оның жүйелерiн ядролық реакторлар қауiпсiздiгi саласындағы қазiргi ұлттық және халықаралық талаптарға сәйкес келетiн деңгейге дейін жеткiзу жөнiнде жұмыстар орындалды. 1998 жылы реактор қайтадан пайдалануға қосылды.
Қазақстанның уран өнеркәсiбi бұрынғы КСРО атом өнеркәсiбi кешенiнің бiр бөлiгi ретiнде құрылды. Республикада уран кен орындарын iздестiруге және барлауға мамандандырылған геологиялық барлау ұйымдары, уран өндiрушi кәсiпорындар - карьерлер, шахталар, кенiштер және уран кенiн өндiру жөнiндегi екi комбинат - Каспий маңы таукен-металлургия және уран кендерiн қайта өңдеу мен уранның тотықшасы-тотықтығын өндiру жөнiндегi Тың таукен-химия комбинаты құрылған болатын. Қазақстан жалпыодақтық уран концентраты өндiрiсiнiң 30%-ына жуығын берiп тұрды. Өскемен қаласында Үлбі металлургия зауытында (бұдан әрі - ҮМЗ) бұрынғы Одақтағы аса ірі уран диоксидiнiң ұнтағы және энергетикалық ядролық реакторлар үшiн отын таблеткалары өндiрiсi құрылған болатын. ҮМЗ КСРО-дағы реакторлық отынның 80%-дан астамын өндiрдi. Таблетка өндiру көлемi жылына 150-200 тоннаны құрайды. Қазiргi уақытта Қазақстанда уран өндiрудi үш кен басқармасы: Оңтүстiк Қазақстан облысының Дала мен Орталық және Қызылорда облысындағы N 6 кен басқармасы жүргiзедi. Каспий маңы таукен-металлургия комбинатында өндiрiс мүлдем тоқтатылды. Уран концентратының көп бөлiгi бүгiнде ҮМЗ-де жаңа құрылған өндiрiсте және мардымсыз бөлiгi Тың таукен-химия комбинатында өндiрiледi. Тотықша-тотық өндiрiсi 2000 және 2001 жылдары тиiсiнше 1752 және 1952 тоннаны құрады.
Қазақстанда БН-350 реакторын, зерттеу реакторларын пайдалану уран өнеркәсiбi кәсiпорындарының қызметi кезiнде, сондай-ақ халық шаруашылығының басқа салаларында, мысалы, мұнай өндiру саласында жиналып қалған радиоактивтi қалдықтарды ұқсату проблемасы өткiр қойылып отыр.
Бүгіндe:
республикада иондағыш сәулеленудiң ампулалық көздерiн сақтау қоймасы жасалды, БН-350 реакторының пайдаланылған отыны буып-түйілдi және ұзақ мерзiмдi сақтау алаңына тасымалдауға даяр етiлдi, уран өндiрушi кәсiпорындардың үйiндiлерi мен қалдықтарды сақтау орындарын қалпына келтiру жөнiндегi жұмыстар жүргізілуде;
пайдаланылған ядролық отынды "құрғақ" сақтаудың тұжырымдамалық жобасы әзiрлендi және Маңғыстау облысында салынуы болжанып отырған радиоактивтi қалдықтарды қайта өңдеу жөнiндегi мамандандырылған комбинат құрылысының техникалық-экономикалық зерттеулерi жүргiзілдi.

АТОМ ЭНЕРГЕТИКАСЫ МЕН УРАН ӨНЕРКӘСIБIН
ДАМЫТУДЫҢ ОБЪЕКТИВТI АЛҒЫШАРТТАРЫ

Қазақстанның оңтүстiгiнде Оңтүстiк Қазақстан мемлекеттiк аудандық электр станциясы (бұдан әрi - MAЭC) алаңында қуаты 2 000 MBт-қ жуық жаңа электр станциясы iске қосылған жағдайда 2030 жылға жылына 1,9 - 2 млрд. кВт. сағатты және мұндай станция салынбаса 19 млрд. жуық кВт сағатты құрайтын электр энергиясы тапшылығының сақталуы.
2025 жылға қарай Орталық Азия электр энергиясы рыногында жылына 58 - 63 млрд. кВт сағат деп бағаланып отырған тапшылық ахуалының қалыптасуы.
Елде дүниежүзi уранының 29%-ға жуық едәуiр қорының болуы. Бұл ретте 923 мың тонна барланған уран қорының 70%-ын мейлiнше үнемдi және экологиялық таза әдiспен - жерастында сiлтiсiздендiру әдiсiмен алуға болады.
Қазақстанда дүниежүзiлiктiң 21%-ын құрайтын дәлелденген қорының дүниежүзiлiк уран өндiрiсiнде бүгiнде небәрi 5,3%-ға тең республика үлесiнің сәйкеспеуi.
Энергетикалық реакторлардың барлық тұрпаты үшiн қуаты жылына 300 тонна таблеткаға дейiн отын, жанғыш жұтқышты отын (гадолиний, эрбий) және пластикалық отын сияқты отынның қазiргi түрлерiн өндiруге қабiлеттi iрi өндiрiстің болуы.
ҮМЗ-де бiр балқытуда ядролық таза өнiм алуға мүмкiндiк беретiн технологияны пайдаланылатын қуаты жылына 3 000 тоннаға дейiн тотықша-тотық уран өндiрiсiнiң болуы.
Республикада энергетикалық және зерттеу реакторларын пайдалануда тәжiрибесi бар жоғары бiлiктi мамандардың болуы.
Қазақстанда ядролық физика, ядролық реакторлар физикасы мен технологиялары, ядролық энергетикалық реакторлардың қауiпсiздiгi саласында зерттеулер жүргiзетiн зерттеу реакторлары мен бiрегей реакторлық емес қондырғылармен және стендтермен жарақтандырылған ғылыми орталықтардың болуы.
Қазақстанда басым үлесiн, 84%, органикалық отынмен жұмыс iстейтiн станциялар құрайтын энергия өндiргiш қуаттардың құрайтын оңтайсыз құрылымы, бұл ретте электр станцияларының қуатының 68% экологиялық неғұрлым лас көмiрлiк ЖЭС және ГРЭС-на шоғырланған.
Елде Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттiк университетiнде, Шығыс Қазақстан мемлекеттiк университетiнде, Қазақ мемлекеттiк техникалық университетiнде, Шәкәрiм атындағы Семей мемлекеттiк университетiнде жұмыс iстейтін ядролық-энергетикалық және химия-металлургиялық бейiндегi мамандандырылған кафедралар базасында уран өнеркәсiбi үшін, атом энергетикасы мен ғылымы үшiн кадрларды дайындау жүйесінің болуы.
Қазақстан Республикасында атом энергетикасын дамыту үшiн өнеркәсiптi дамыған елдерде атом электр станцияларын (бұдан әрi - АЭС) пайдаланудың оң тәжiрибесi де, ғаламдық экологиялық проблемаларды шешудiң шынайы мүмкiндiгi де объективтiк алғышарттар бола алады.
Атап айтқанда:
1) 2000 жылдың аяғындағы жағдай бойынша Халықаралық атом энергиясы жөнiндегi агенттiк (МАГATЭ) деректерi бойынша дүниежүзiнде AЭC-да белгiленген жиынтық қуаты 348 941 МВт 434 реактор жұмыс iстедi. 14 елде белгiленген жиынтық қуаты 27536 MВт (эл) 36 реакторлық блоктар салу кезеңiнде болды. Бiрқатар елдерде АЭС-ың үлесiне өндiрiлетiн энергияның басым саны тиедi. Мысалы, Францияда 1999 жылы шығарылған электр энергиясы жалпы көлемiнің 75,77%, Литвада - 77,21%, Бельгияда - 55,16% AЭC-да өндiрiлдi. Электр энергиясының жартысына жуығын AЭC-да өндiру Швецияда - 47,75%, Оңтүстiк Кореяда - 41,39%, су ресурстарына бай Швейцарияда - 41,07%;
2) дүниежүзiндегi AЭC-ың белгiленген қуатының өсу қарқыны электр станцияларының басқа тұрпаттарымен салыстырғанда озыңқы. 1998 жылғы АЭС-ың қуаты 1988 жылғы АЭС-ың қуатына қатысты 128% құрады, бұл кезеңде газбен iстейтiн электр станциялардың қуаты 22%-ға, мұнаймен iстейтiн электр станциялардың қуаты 11%-ға; CЭC-да 24%-ға өстi, ал көмiр станцияларының қуаты тiптi 1%-ға төмендедi. 2000 жылдың аяғына салынып жатқан энергия блоктарының саны 36 бiрлiктi құрады. Сол 2000 жылы желiге жиынтық қуаты 4500 MBт жуық алты энергия блоктары қосылды;
3) АҚШ-да, Швейцарияда, Ұлыбританияда, Швецияда және AЭC-ын пайдаланатын басқа елдерде AЭC қызметiнiң мерзiмдерiн ұзарту бойынша қызметтiң жандануы;
4) Швецияның AЭC-ын жабу жөнiндегi жоспарларын орындауды тоқтата тұруы және сонымен бір мезгiлде атом электр станцияларын пайдаланатын швед компанияларының қазiрде жұмыс iстеп тұрған блоктардың қуаттарын ұлғайту жөнiндегi табысты қызметi;
5) Еуропалық комиссия кеңесшiлерiнiң, ғаламдық жылыну процесiн тоқтату және онымен байланысты экологиялық проблемаларды шешу үшiн егер олар CO2 шығаруды төмендету жөнiндегi өздерiнің халықаралық мiндеттемелерiн сақтауды көздесе, таяудағы 25 жылда Еуропалық Одақ елдерiне қуаты шамамен 100 ГВт АЭС салу қажет екендігі туралы мәлiмдемесi;
6) дүниежүзiндегi AЭC-ың экономикалық көрсеткiштерiнiң едәуір жақсаруы атап айтқанда, 1999 жылдың толық қорытындылары бойынша АҚШ АЭС-да электр энергиясын өндiру құны 1 кВт-сағ үшiн 1,83 центті құрады, ал бұл көрсеткiш көмiрмен iстейтiн станциялар үшiн 2,07 цент/кВ-сағ, мұнаймен iстейтiн станциялар үшiн - 3,18 цент/кВт-caғ және газбен iстейтiн станциялар үшiн 3,3 цент/кВт-сағ тең болды.
Уран өнеркәсiбінде бұдан әрi даму үшiн объективтi алғы шарттар мыналар болып табылады:
1) уран өнеркәсiбiн жоғары технологиялық сала ретiнде сақтау қажеттiгі және Қазақстанды әлемдiк рынокта уран өнiмiн сенiмдi жеткiзушi ретiнде нығайту;
2) экспорт құрылымын жоғары технологиялы, ғылымды қажетсiнетiн өнiмнің үлесiн, неғұрлым жоғары қайта балқыту өнiмiнiң үлесiн ұлғайтуға қарай өзгерту қажеттiгі.
Мұнан басқа, әлемдiк уран рыногындағы ахуал қазiргi уақытта уранның әлемдiк өндiрiсi AЭC-ың ағымдағы қажеттерінің тек 60%-ын қамтамасыз етедi. Уран өндiрудің тапшылығы негiзінен ерте кездегi қоймалық қорлармен (жыл сайын 22 000 тонна уран) өтеледi. Қоймалық қорлар 80 000 тоннаға (табиғи уранға есептелгенде) бағаланады, олардың 50 000 т Батыс және 30 000 т Ресей елдерiнiң қоймаларында. Олар тиiсiнше 2004 жылы таусылады деп күтiлуде. МАГАТЭ және Лондон уран институтының болжамы бойынша уранға дүниежүзiлiк қажеттер: 1997 жылы 61 500 тоннадан 2020 жылы 75 000 тоннаға дейiн өсетiн болады. Уран өндiрудің болжамды өсiмi 1996 жылғы 36 200 тоннадан 2005 жылы 52 500 тоннаға дейiн жетiп 16 300 тоннаны құрайды. Тапшылық ресейлік қарулық уран есебiнен уақытша төмендеуi мүмкiн, одан 1997 жылы 5 733 тонна төмен байытылған уран алынған, ал 2000 жылы оны өндiру 9 555 т-ға дейiн жеткiзiлдi және осы деңгейде 2013 жылға дейiн сақталады.

УРАН ӨНЕРКӘСIБI МЕН АТОМ ЭНЕРГЕТИКАСЫН
ДАМЫТУ СТРАТЕГИЯСЫ

Республиканың уран өнеркәсiбi мен атом энергетикасының перспективасы мына стратегиялық бағыттарды болжайды:

1. Уран өндiру және уранды қайта өңдеу өнеркәсiбiнде:
1) жұмыс iстейтiн кенiштерде қазiргi заманғы жоғары өнiмдi технологияларды енгiзу есебiнен уран өндiрудi ұлғайту;
2) перспективалы кен орындарында жаңа кенiштердi салу және пайдалануға енгiзу;
3) уранды өндiру мен қайта өңдеуге жаңа, экологиялық таза технологияларды пайдалану есебiнен уран өндiретiн және уранды қайта өңдейтін кәсiпорындардың қоршаған ортаға ең аз әсер етуiн қамтамасыз ету;
4) отындық таблетканың өндiрілетiн тұрпаттарының номенклатурасын кеңейту;
5) ресейлiк өндiрушiлермен бiрлесе отырып, таяу уақытқа, экономикалық ойпiшiмде неғұрлым оңтайлы AЭC отынын өндiру сызбасын сақтау.

2. Атом энергетикасында:
1) экономикалық тиiмдiлiк пен қоршаған ортаға ең аз әсер етудi қамтамасыз ету;
2) кадрлық және ғылыми-өнеркәсiптiк әлеуеттi сақтау және дамыту;
3) Қазақстан Республикасының жалпы энергетикалық бағдарламасы шеңберiнде елдің түрлi аймақтарына ядролық энергетикалық қондырғыларды таңдап алу, негiздеу және байламдау;
4) энергия өндiргiш қуаттар құрылымын энергия тұтыну құрылымына барынша толық сәйкестiгiн қамтамасыз ету.

3. Пайдаланылған отынмен және радиоактивтi қалдықтармен айналысу саласында:
1) радиоактивтiк қалдықтарды (бұдан әрi - РАҚ) және пайдаланылған отынды қайта өңдеу мен сақтауға қазiргi заманғы, қауiпсiз және экологиялық таза технологияларды енгiзу;
2) өзiнiң геологиялық-гидрологиялық жағдайлары бойынша неғұрлым қолайлы және тұзды қабаттардың, сазды түзiлiмдердiң және тастақ жынысты массивтердің шоғырлану жағдаятын ескере отырып, пайда болу және қомақталу орындарына сәйкес республика аумағында РАҚ, соның iшiнде пайдаланылған ядролық отынды (бұдан әрi - ПЯО) ұзақ уақыт сақтау және түпкiлiктi көму кәсiпорындарын құру.

4. Қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында:
1) атом энергиясын пайдалану саласында мемлекеттiк қадағалау жүйесiн дамыту және нығайту;
2) құқықтық базаны одан әрi дамыту және халықаралық танылған нормалар мен стандарттарды енгiзу;
3) атом энергетикасында қауіпсiздiктің қажеттi деңгейлерiн қамтамасыз ететiн коммерциялық пайдалануда сынамаланған реакторлық қондырғыларды пайдалануға бақылау;
4) ядролық отын циклы кәсiпорындарында қазiргi лайықты қауiпсiздік жүйелерi мен қазiргi заманғы жабдықтарды енгiзу;
5) AЭC зерттеу реакторлары мен реакторлық емес стендтерде қауiпсiздік негiздемесiне зерттеулер өткiзу.

5. Қоршаған ортаны қорғау саласында:
1) AЭC қызметтiк циклының барлық кезеңдерiнде тұрғындардың қауiпсiздiгi және қоршаған ортаны қорғау мәселелерiнiң жоғары басымдығын қамтамасыз ету;
2) көп кедергiлi қорғау қағидаларын пайдаланатын реакторлық қондырғылардың (РҚ) және AЭC жобаларын енгiзу;
3) жобалық авария кезiнде тұрғындарға және қоршаған ортаға МАГАТЭ шкаласы бойынша III деңгейден жоғары емес әсер етудi қамтамасыз етушi РҚ және АЭС жобаларын пайдалану;
4) алдыңғы кезеңде уран өндiру және уранды қайта өңдеу кәсiпорындары қызметiнiң салдарларын жою;
5) АЭС жобаларын әзiрлеу мен iске асыру кезiнде барынша жариялылық пен ашықтық.

6. Экономика саласында:
1) РҚ-ың экономикалық тиiмдi жобаларын тендерлiк негiзде iрiктеу жолымен атом энергетикасының неғұрлым экономикалық тиiмділігін қамтамасыз ету.

7. Ғылыми-техникалық қамтамасыз ету саласында:
1) атом энергетикасы және ядролық физика саласында жұмыс iстейтiн ҚР ғылыми ұйымдарының тиiмдi жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету;
2) Республикалық мақсатты ғылыми-техникалық бағдарламалар шеңберiнде атом энергетикасы мүдделерiнде iргелi және қолданбалы зерттеулер саласын кеңейту;
3) Қазақстан Республикасының ғалымдары мен мамандарының атом энергетикасы мен термоядролық зерттеулер саласындағы халықаралық зерттеулер мен жобаларға қатысуы.

8. Кадрларды дайындау саласында:
1) атом энергетикасы мен ғылымы үшiн, уран өнеркәсiбi үшiн кадрларды даярлайтын оқу орындарының материалдық-техникалық базасын нығайту;
2) ғылыми ұйымдар мен кәсiпорындардың мамандарды даярлауға қатысуы;
3) атом энергетикасы мен ядролық физика саласында мамандарды даярлауды жүзеге асыратын РФ, АҚШ және басқа елдердiң жетекшi оқу орындарымен студенттермен және оқытушылармен алмасу жүйесiн дамыту.

АТОМ ЭНЕРГИЯСЫН ПАЙДАЛАНУ САЛАСЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТIК САЯСАТ

Мемлекеттiк саясат мынадай қағидаттарда құрылуы тиiс:

1. қоғамдық келiсiмге қол жеткiзу және ұлттық атом энергетикасын құру мен дамыту бағдарламасын қоғамдық қолдауды қалыптастыру.

2. халықтың денсаулығын қорғауды, оның қауiпсiздiгiн және қоршаған ортаны қорғауды құқықтық қамтамасыз ету.

3. атом энергиясын пайдалану саласында тұрғындар мен қоғамдық ұйымдардың барынша хабардар болуын қамтамасыз ету.

ТҰЖЫРЫМДАМАНЫ IСКЕ АСЫРУ ЖӨНIНДЕГI
ҚЫЗМЕТТIҢ НЕГIЗГI БАҒЫТТАРЫ

Энергетиканың жай-күйiн бағалау, iрi өнеркәсiптiк орталықтар мен қалаларда, аймақтарда және тұтастай алғанда Республика бойынша отын және энергия тұтыну теңгерiмдерi мен болжамдарын әзiрлеу.
Энергия тапшылығы бар аймақтар мен Қазақстанның iрi қалаларында экологиялық жағдайды талдау.
Атом станцияларын орналастыру үшiн неғұрлым сай келетiн аймақтар мен жерлердi анықтау, алаңдарды таңдау жөнiндегi және таңдауды негiздеу жөнiндегi жұмыстарды жүргiзу. AЭC құрылысына тендер өткiзу ережесi мен тәртiбiн айқындайтын нормативтiк құқықтық базаны әзiрлеу.
Қазақстанның атом энергетикасын дамыту бағдарламасын әзiрлеу кезінде коммерциялық пайдалануда сынамаланған ядролық, радиациялық және экологиялық қауiпсiздiктің қажеттi деңгейлерi, сондай-ақ электр энергиясын өндiрудiң экономикалық тиімдiлiгiн қамтамасыз ететiн реакторлық, қондырғыларды қолдануға бағдарлау.
Осы Тұжырымдаманы және Қазақстанның атом энергетикасы мен уран өнеркәсiбiн дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру жөнiндегi жұмыстарға Қазақстан кәсiпорындарының қатысу мүмкiндiгiн барынша қамтамасыз ететiн шаралар жүйесiн әзiрлеу және қабылдау.
Маңғышлақ атом энергия комбинатының БH-350 реакторын пайдаланудан шығаруды ескере отырып, радиоактивтi қалдықтар мен пайдаланылған ядролық отынды жинау, қайта өңдеу және ұзақ уақыт сақтау үшiн инфрақұрылым құру.
Технологияларды өнеркәсiптiк енгiзу және реакторлық отынның жаңа, перспективалық түрлерiн: жанғыш жұтқышты отын, пластикалық отын өндiрудi ұйымдастыру.
Мемлекеттiк қадағалау жүйесiн нығайту, атом энергиясын пайдаланудың қауiпсiздiгiн инспекторлық қадағалауды дамыту.
Мамандар даярлауға атом энергиясын бейбiт пайдалану саласында республиканың ғылыми және өнеркәсiптiк ұйымдарында жұмыс iстейтiн жетекшi ғалымдар мен мамандарды тарту.
Қазақстандық мамандар мен студенттердің өнеркәсiптi дамыған елдердің жетекшi ядролық орталықтарындағы тағылымдамасы жүйесiн дамыту. Мамандар, оқытушылар және студенттер алмасу жүйесiн кеңейту.
Қазақстанның атом энергетикасы мен өнеркәсiбiнiң қауiпсiздiгiн және тиімдiлiгiн арттыру жөнiндегi мiндеттердi шешуге бағытталған iргелi әрi қолданбалы зерттеулердi жүргiзу. Атом энергиясын бейбiт салада пайдалану халықаралық бағдарламаларына және жобаларына белсендi қатысу.
Қоғамдық пiкiрдiң мониторинг жүйелерiн, сондай-ақ атом энергиясын бейбiт пайдалану мәселелерi бойынша халықты хабардар ету және ағарту жүйелерiн ұйымдастыру.

ТҰЖЫРЫМДАМАНЫ IСКЕ АСЫРУДАН КҮТІЛЕТІН
НЕГIЗГI НӘТИЖЕЛЕР

Ел энергетикасын халық шаруашылығының қазiргi заманғы, жоғары технологиялы, ғылымды қажетсінетін, серпiнді дамушы саласы етiп қайта құру жөнiндегi негiзгi мақсаттарды, мiндеттердi және шараларды айқындайтын Қазақстанның атом энергетикасын дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын әзiрлеу және бекiту.
Халық шаруашылығының осы жоғары технологиялы саласын сақтауды және оның шептерi уран өнімі мен реакторлық отынның дүниежүзiлiк рыногында нығайтуды қамтамасыз ететiн Қазақстанның уран өнеркәсiбiн дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын әзiрлеу және бекiту.
Электр және энергия көздерi импортынан бас тарту, экспорт құрылымын жоғары технологиялы өнiм - электр энергиясы мен реакторлық отын үлесiн ұлғайту бағытында өзгерту, сыртқы сауда теңгерiмiн жақсарту.
Дүниежүзiлiк уран рыногында орнығу, уран өндiру мен реакторлық отын өндiруде ТМД шеңберiнде жетекшi шептi алу.
Радиоактивтi қалдықтармен, оның iшiнде пайдаланылған ядролық отынмен айналысу жүйесiн құру және пайдалануға енгiзу.
Зиянды тастандыларды eдәуiр қысқарту, аймақтарда экологиялық ахуалды жақсарту және атом станцияларын iске қосу мен авариясыз пайдалану есебiнен халық үшiн тәуекел деңгейiн төмендету.
АЭС және уран өнеркәсiбiнiң кәсiпорындары орналасқан аймақтарда әлеуметтiк-экономикалық жағдайды жақсарту, елде әлеуметтiк-экономикалық ахуалды жақсарту.
Көмiрсутектi тотықтардың, күкiрт пен азоттың едәуiр мөлшерде қосымша тастандыларын болдырмау есебiнен ғаламдық экологиялық проблемаларды шешуге Қазақстанның қатысуын қамтамасыз ету.

О Концепции развития урановой промышленности и атомной энергетики Республики Казахстан на 2002-2030 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 20 августа 2002 года N 926. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года N 302

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 14.04.2010 № 302.

В целях определения концептуальных принципов для разработки Государственной программы развития урановой промышленности и атомной энергетики Республики Казахстан до 2030 года Правительство Республики Казахстан постановляет:

1. Одобрить прилагаемую Концепцию развития урановой промышленности и атомной энергетики Республики Казахстан на 2002-2030 годы.

2. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Одобрена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 20 августа 2002 года N 926

Концепция развития урановой промышленности
и атомной энергетики Республики Казахстан
на 2002-2030 годы

Введение

Основной разработчик Концепции - Министерство энергетики и минеральных ресурсов Республики Казахстан.
При разработке Концепции использованы положения следующих Законов Республики Казахстан:
от 14 апреля 1997 года " Об использовании атомной энергии ";
от 23 апреля 1998 года " О радиационной безопасности населения ";
от 15 июля 1997 года " Об охране окружающей среды ";
от 16 июля 1999 года " Об электроэнергетике ", а также Программы развития электроэнергетики до 2030 года, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 9 апреля 1999 года N 384.
Объем и эффективность производства и потребления энергии в значительной степени определяет уровень развития страны и благосостояния ее населения. В двадцатом столетии потребление энергии человечеством увеличивалось примерно в 2-3 раза через каждые 30 лет и продолжает увеличиваться хотя и с меньшими темпами. Это придает энергетике особый характер как отрасли национальной экономики, без развития которой нельзя решить задачи развития народного хозяйства и подъема жизненного уровня людей.
Ключевая роль топливно-энергетического комплекса в развитии всех отраслей экономики и обеспечении жизни общества напрямую связана с энергетической безопасностью страны. Энергетическая безопасность - гарантированное, надежное энерго- и топливообеспечение, необходимое для устойчивого функционирования на экономически разумных основаниях отраслей материального производства и социальной сферы в нормальных условиях, а также их выживания при чрезвычайных обстоятельствах. Такой подход соответствует определению энергетической безопасности, данному Мировым энергетическим советом: "...Энергетическая безопасность есть уверенность в том, что энергия будет иметься в распоряжении в том количестве и того качества, которые требуются в данных экономических условиях".
Обеспечить устойчивое развитие и энергетическую безопасность государства может только энергетика, основанная на использовании современных энергетических технологий и сочетании принципов экономической эффективности с гарантиями общей и экологической безопасности. Современная энергетическая отрасль должна основываться на разумном, экономически оправданном использовании различных источников энергии.
Дальнейший рост производства энергии, основанного на использовании органического топлива, наталкивается на ряд трудноразрешимых экономических, транспортных и экологических проблем: парниковый эффект, рост объемов и стоимости перевозок топлива, исчерпание запасов удобных для эксплуатации месторождений, выброс радиоактивных изотопов радона, полония, тория, калия и веществ-канцерогенов (пятиокиси ванадия, бензопирена) и т.д.
На сегодня реальной альтернативой, позволяющей решить отмеченные проблемы и обеспечивающей необходимый рост и совершенствование энергетической базы, является развитие атомной энергетики и неразрывно связанное с ней развитие урановой промышленности.
Атомный промышленно-энергетический комплекс включает собственно атомную энергетику и урановую промышленность, обеспечивающую атомные станции топливом и являющуюся, как и атомная энергетика, высокотехнологичной, наукоемкой отраслью народного хозяйства. Экономически эффективное, безопасное и экологически чистое получение энергии от атомных энергоисточников возможно только при одновременном, гармоничном развитии обеих составляющих - атомной энергетики и урановой промышленности.
Настоящая Концепция определяет стратегические цели, основные задачи, пути и направления развития урановой промышленности и атомной энергетики Республики Казахстан. Концепция также указывает объективные предпосылки и формулирует основные положения стратегии развития атомной энергетики и урановой промышленности в Казахстане. Разработка Концепции осуществляется в рамках выполнения мероприятий по реализации Стратегии развития Республики Казахстан до 2030 года.

Цели

Оптимизация использования природных топливных ресурсов, диверсификация производства электроэнергии и тепла для обеспечения долгосрочного, устойчивого развития, повышения энергетической безопасности и независимости Казахстана.
Сохранение и развитие атомной энергетики и урановой промышленности Казахстана как наукоемких и высокотехнологичных отраслей народного хозяйства.
Обеспечение самостоятельной позиции Казахстана на мировом урановом рынке с учетом современного геополитического фактора развития ядерной энергетики, диверсификация экспорта энергоносителей.
Повышение уровня экологической безопасности производства электроэнергии и тепла.
Сохранение и закрепление регионального лидерства в области мирного использования атомной энергии.
Замещение импорта электроэнергии и энергоносителей.

Задачи

Разработка Государственной программы развития атомной энергетики и Государственной программы развития урановой промышленности Казахстана.
Сохранение и развитие научного и технического потенциала Казахстана в области атомной энергетики и промышленности.
Повышение качества урановой продукции и экономической эффективности урановой промышленности.
Обеспечение государственной поддержки развития предприятий атомной энергетики различных форм собственности.
Максимальное использование промышленных технологий, имеющихся на предприятиях Казахстана для нужд атомной энергетики и промышленности.
Постоянное совершенствование нормативной правовой базы использования атомной энергии с достижением и поддержанием международного уровня требований по безопасности. Укрепление системы государственного надзора за безопасным использованием атомной энергии.
Создание эффективной системы обращения с радиоактивными отходами и отработанным ядерным топливом на уровне современных международных требований.
Внедрение современных экологически безопасных технологий на всех этапах жизненного цикла атомных энергетических установок и ядерного топливного цикла.
Совершенствование системы подготовки и повышения квалификации кадров для атомной науки, техники, энергетики и урановой промышленности.
Обеспечение научно-технической поддержки развития отечественной атомной энергетики и промышленности.
Обеспечение равноправной и взаимовыгодной интеграции с предприятиями ядерного топливного цикла других государств и, в первую очередь, стран СНГ.
Достижение общественного согласия в вопросах мирного использования атомной энергии.
Расширение участия организаций Казахстана в международном сотрудничестве в области мирного использования атомной энергии.

Приоритеты

Настоящая Концепция устанавливает, что высшими приоритетами развития урановой промышленности и атомной энергетики Республики Казахстан являются:
1) обеспечение безопасности и экологической чистоты действующих объектов использования атомной энергии и вновь создаваемых производств;
2) обеспечение экономической эффективности атомной энергетики и ее конкурентоспособности на внутреннем рынке электроэнергии.

Состояние атомной энергетики и урановой
промышленности Казахстана

В 1973 году в Казахстане был пущен опытно-промышленный, двухцелевой реактор на быстрых нейтронах БН-350 с натриевым жидкометаллическим теплоносителем, предназначенный для выработки пара для завода по производству дистиллята и для производства электроэнергии. Турбогенераторы реакторного завода БН-350 вырабатывали около 1% от общего объема производства электроэнергии в Казахстане. За счет пара, вырабатываемого в парогенераторах реакторной установки (далее - РУ) БН-350, завод по производству дистиллята полностью обеспечивал потребности города Актау и региона в пресной воде. Проектный срок эксплуатации реактора 20 лет, но он был продлен, и реактор работал до 1998 года. В марте 1998 года реактор был остановлен, а 22 апреля 1999 года вышло постановление Правительства Республики Казахстан N 456 о выводе реактора БН-350 из эксплуатации. Постановление также определяло стратегию вывода: перевод реактора в безопасное состояние - выгрузка и упаковка отработавшего топлива, дренирование и переработка жидкометаллического теплоносителя, переработка эксплуатационных, радиоактивных отходов - и хранение в безопасном состоянии в течение 50 лет с последующим демонтажем и/или захоронением. В настоящее время топливо из реактора выгружено. Тепловыделяющие сборки последней загрузки реактора, а также сборки, выгруженные ранее и хранившиеся в бассейне выдержки, упакованы в герметичные чехлы и подготовлены к перевозке в долговременное хранилище отработавшего топлива. Разрабатываются проекты очистки от цезия, дренирования и переработки жидкометаллического теплоносителя, переработки радиоактивных отходов, сооружения долговременного хранилища отработавшего топлива и транспортировки топлива на площадку хранилища.
В период с 1957 по 1977 годы в Республике Казахстан были построены четыре исследовательских реактора: ИГР, ИВГ.1 и РА (ИРГИТ) на Семипалатинском ядерном испытательном полигоне, ВВР-К в поселке Алатау под Алматы, в Институте ядерной физики. Сейчас в эксплуатации находятся три реактора из четырех ИГР, ИВГ.1 М (модернизированный ИВГ.1) и ВВР-К. Из реактора РА выгружено и вывезено в Российскую Федерацию высокообогащенное топливо. Все исследовательские реакторы находятся в составе Республиканского государственного предприятия "Национальный ядерный центр Республики Казахстан" (далее - РГП "НЯЦ РК"). На реакторах проводятся эксперименты в обоснование безопасности энергетических, ядерных реакторов, по исследованию поведения конструкционных материалов в условиях реакторного облучения. На реакторе ВВР-К ведется также наработка радиоизотопов для медицины. Силами РГП "НЯЦ РК" в 1992-1998 годы проведены исследования по сейсмобезопасности реактора ВВР-К, выполнены работы по доведению сейсмоустойчивости реактора и его систем до уровня, соответствующего современным национальным и международным требованиям в области безопасности ядерных реакторов. В 1998 году реактор был вновь пущен в эксплуатацию.
Урановая промышленность Казахстана создавалась как часть атомного промышленного комплекса бывшего СССР. В республике были созданы геологоразведочные организации, специализирующиеся на поиске и разведке месторождений урана, уранодобывающие предприятия - карьеры, шахты, рудники и два комбината - Прикаспийский горно-металлургический и Целинный горно-химический - по переработке урановых руд и производству закиси-окиси урана. Казахстан давал около 30% от общесоюзного производства уранового концентрата. В городе Усть-Каменогорске на Ульбинском металлургическом заводе (далее - УМЗ) было создано крупнейшее в бывшем Союзе производство порошков диоксида урана и топливных таблеток для энергетических ядерных реакторов. УМЗ производил более 80% реакторного топлива в СССР. Объем производства таблеток составляет 150-200 тонн в год. Добыча урана в Казахстане в настоящее время ведется тремя рудоуправлениями: Степным и Центральным в Южно-Казахстанской области и Рудоуправлением N 6 в Кызылординской области. Производство на Прикаспийском горно- металлургическом комбинате полностью прекращено. Большая часть уранового концентрата сегодня производится на вновь созданном на УМЗ производстве, и незначительная часть - на Целинном горно-химическом комбинате. Производство закиси-окиси составило 1752 и 1952 тонн в 2000 и 2001 годах соответственно.
В Казахстане остро стоит проблема утилизации радиоактивных отходов, накопленных при эксплуатации реактора БН-350, исследовательских реакторов, деятельности предприятий урановой промышленности, а также в других отраслях народного хозяйства, например, в нефтедобывающей отрасли.
На сегодняшний день:
в республике создано хранилище ампульных источников ионизирующего излучения, упаковано и подготовлено к транспортировке на площадку долговременного хранилища отработавшее топливо реактора БН-350, ведутся работы по рекультивации отвалов и хвостохранилищ уранодобывающих предприятий;
разработан концептуальный проект "сухого" хранилища отработавшего ядерного топлива и проведены технико-экономические исследования строительства специализированного комбината по переработке радиоактивных отходов, сооружение которого предполагается в Мангистауской области.

Объективные предпосылки развития атомной
энергетики и урановой промышленности

Сохранение дефицита электроэнергии на юге Казахстана, который к 2030 году составит 1,9-2 млрд. кВт. часов в год, в случае ввода новой электростанции мощностью около 2 000 МВт на площадке Южно-Казахстанской государственной районной электрической станции (далее - ГРЭС) и около 19 млрд. кВт. часов, если такая станция не будет построена.
Формирование к 2025 году на рынке электроэнергии в Центральной Азии ситуации дефицита, который оценивается в 58-63 млрд. кВт. часов в год.
Наличие в стране значительных, около 29% от мировых, разведанных запасов урана. При этом 70% из 923 тыс. тонн разведанных запасов урана могут разрабатываться наиболее экономичным и экологически чистым методом - методом подземного выщелачивания.
Несоответствие доказанных запасов урана в Казахстане, которые составляют 21% от мировых, доле республики в мировой добыче урана, которая сегодня равна всего 5,3%.
Наличие крупного производства топлива для всех типов энергетических реакторов мощностью до 300 тонн таблеток в год, способного производить и такие современные виды топлива, как топливо с выгорающими поглотителями (гадолиний, эрбий) и пластическое топливо.
Наличие на УМЗ производства закиси-окиси урана мощностью до 3 000 тонн в год, использующего технологию, позволяющую получать ядерно-чистый продукт в одном переделе.
Наличие в республике высококвалифицированных специалистов, имеющих опыт эксплуатации энергетического и исследовательских реакторов.
Наличие в Казахстане научных центров, оснащенных исследовательскими реакторами и уникальными нереакторными установками и стендами, ведущими исследования в области ядерной физики, физики и технологии ядерных реакторов, безопасности ядерных энергетических установок.
Неоптимальная структура энергогенерирующих мощностей в Казахстане, подавляющую долю которых (84%) составляют станции, работающие на органическом топливе, при этом 68% от суммарной мощности электростанций сосредоточено на экологически наиболее грязных угольных ТЭЦ и ГРЭС.
Наличие в стране системы подготовки кадров для атомной энергетики и науки, для урановой промышленности, базирующейся на специализированных кафедрах ядерно-энергетического и химико-металлургического профиля, работающих в Казахском государственном университете имени Аль-Фараби, в Восточно-Казахстанском государственном университете, в Казахском государственном техническом университете, в Семипалатинском государственном университете имени Шакарима.
Объективными предпосылками для развития атомной энергетики в Республике Казахстан могут служить как положительный опыт эксплуатации атомных электрических станций (далее - АЭС) в промышленно развитых странах, так и реальная возможность решения глобальных экологических проблем.
В частности:
1) по состоянию на конец 2000 года по данным Международного агентства по атомной энергии (далее - МАГАТЭ) в мире на АЭС работали 434 реактора суммарной установленной мощностью 348 941 МВт. В 14 странах в стадии сооружения находились 36 реакторных блоков суммарной установленной мощностью 27 536 МВт (эл.). На долю АЭС в ряде стран приходится преобладающее количество вырабатываемой электроэнергии. Так, во Франции на АЭС в 1999 году произведено 75,77% общего объема выработанной электроэнергии, в Литве - 77,21%, в Бельгии - 55,16%. Около половины электроэнергии производится на АЭС в Швеции - 45,75%, в Южной Корее - 41,39%, в богатой гидроресурсами Швейцарии - 41,07%;
2) опережающие в сравнении с другими типами электростанций темпы роста установленной мощности АЭС в мире. Мощность АЭС в 1998 году по отношению к мощности АЭС в 1988 году составила 128%, тогда как за этот же период мощность электростанций на газе возросла на 22%, электростанций на нефти - на 11%, ГЭС - на 24%, а мощность угольных станций даже снизилась на 1%. Число строящихся ядерных энергоблоков на конец 2000 года составило 36 единиц. В том же 2000 году к сети было подключено шесть энергоблоков суммарной мощностью около 4500 МВт;
3) активизация деятельности по продлению сроков службы АЭС в США, Швейцарии, Великобритании, Швеции и других странах эксплуатирующих АЭС;
4) приостановка выполнения планов Швеции по закрытию АЭС и одновременно успешная деятельность шведских компаний, эксплуатирующих атомные электростанции по увеличению мощности уже действующих блоков;
5) заявление консультантов Европейской комиссии о том, что странам Европейского Союза потребуется строительство АЭС мощностью порядка 100 ГВт в ближайшие 25 лет, если они собираются придерживаться своих международных обязательств по сокращению эмиссии СО2 для приостановления процесса глобального потепления и решения связанных с ним экологических проблем;
6) значительное улучшение экономических показателей АЭС в мире, в частности, по итогам полного 1999 года стоимость производства электроэнергии на АЭС США составила 1,83 цента за 1 кВт-ч, тогда как для угольных станций этот показатель равен 2,07 цента/кВт-ч, для станций на нефти - 3,18 цента/кВт-ч и для газовых станций - 3,3 цента/кВт-ч.
В урановой промышленности объективными предпосылками для дальнейшего развития являются:
1) необходимость сохранения урановой промышленности как высокотехнологичной отрасли и закрепления Казахстана на мировом рынке в качестве надежного поставщика урановой продукции;
2) необходимость изменения структуры экспорта в сторону увеличения доли высокотехнологичной, наукоемкой продукции, доли продукции более высокого передела.
Кроме того, ситуация на мировом урановом рынке складывается таким образом, что в настоящее время мировая добыча урана обеспечивает только около 60% текущих потребностей АЭС. Дефицит производства урана покрывается в основном созданными ранее складскими запасами (22 000 тонн ежегодно). Складские запасы оцениваются в 80 000 тонн (в пересчете на природный уран), из них 50 000 т. на складах стран Запада и 30 000 тонн - в России. Ожидается, что они иссякнут к 2004 году. По прогнозу МАГАТЭ и Лондонского уранового института мировые потребности в уране будут возрастать: с 61 500 тонн в 1997 году до 75 000 тонн в 2020 году. Прогнозируемый рост добычи урана составит 16 300 тонн - с 36 200 тонн в 1996 году до 52 500 тонн в 2005 году, что покрывает около 80% общей потребности. Дефицит может быть временно снижен за счет российского оружейного урана, из которого в 1997 году было получено 5 733 тонны низко обогащенного урана, а к 2000 году его производство доведено - 9 555 тонн и сохранится на таком уровне до 2013 года.

Стратегия развития урановой промышленности
и атомной энергетики

Перспектива развития урановой промышленности и атомной энергетики республики предполагает следующие стратегические направления.

1. В уранодобывающей и ураноперерабатывающей промышленности:
1) увеличение добычи урана за счет внедрения на действующих рудниках современных высокопроизводительных технологий;
2) строительство и ввод в эксплуатацию новых рудников на перспективных месторождениях;
3) обеспечение минимального воздействия уранодобывающих и ураноперерабатывающих предприятий на окружающую среду за счет использования новых, экологически чистых технологий добычи и переработки урана;
4) расширение номенклатуры производимых типов топливных таблеток;
5) сохранение на ближайшее время наиболее оптимальной, по экономическим соображениям, схемы производства топлива АЭС в кооперации с российскими производителями.

2. В атомной энергетике:
1) обеспечение экономической эффективности и минимизация воздействия на окружающую среду;
2) сохранение и развитие кадрового и научно-промышленного потенциала;
3) выбор, обоснование и привязка к различным регионам страны ядерных энергетических установок в рамках общей энергетической программы Республики Казахстан;
4) обеспечение максимально полного соответствия структуры энергогенерирующих мощностей структуре энергопотребления.

3. В области обращения с отработавшим топливом и радиоактивными отходами:
1) внедрение современных, безопасных и экологически чистых технологий переработки и хранения радиоактивных отходов (далее - РАО) и отработавшего топлива;
2) создание предприятий долговременного хранения и конечного захоронения РАО, в том числе отработавшего ядерного топлива (далее - ОЯТ), с размещением на территории республики в соответствии с местами образования и накопления, с учетом наиболее благоприятных по своим геолого-гидрологическим условиям и условиям залегания соляных толщ, глинистых отложений и массивов скальных пород.

4. В области обеспечения безопасности:
1) развитие и укрепление системы государственного надзора в области использования атомной энергии;
2) дальнейшее развитие правовой базы и внедрение международно-признанных норм и стандартов;
3) контроль за использованием в атомной энергетике апробированных в коммерческой эксплуатации РУ, обеспечивающих необходимые уровни безопасности;
4) внедрение современных систем безопасности и современного оборудования на предприятиях ядерного топливного цикла;
5) проведение исследований в обоснование безопасности АЭС на исследовательских реакторах и не реакторных стендах.

5. В области охраны окружающей среды:
1) обеспечение высшего приоритета вопросов безопасности населения и охраны окружающей среды на всех стадиях жизненного цикла АЭС;
2) внедрение проектов РУ и АЭС, использующих принцип многобарьерной защиты;
3) использование проектов РУ и АЭС, обеспечивающих при проектной аварии воздействия на население и окружающую среду не выше уровня III по шкале МАГАТЭ;
4) ликвидация последствий деятельности уранодобывающих и ураноперерабатывающих предприятий в предыдущий период;
5) максимальная гласность и открытость при разработке и реализации проектов АЭС.

6. В области экономики:
1) обеспечение наибольшей экономической эффективности атомной энергетики путем выбора на тендерной основе экономически эффективных проектов РУ.

7. В области научно-технического обеспечения:
1) обеспечение эффективного функционирования научных организаций Республики Казахстан, работающих в области атомной энергетики и ядерной физики;
2) расширение сферы фундаментальных и прикладных исследований в интересах атомной энергетики в рамках Республиканской целевой научно-технической программы;
3) участие ученых и специалистов Республики Казахстан в международных исследованиях и проектах в области атомной энергетики и термоядерных исследований.

8. В области подготовки кадров:
1) укрепление материально-технической базы учебных заведений, готовящих кадры для атомной энергетики и науки, для урановой промышленности;
2) участие научных организаций и предприятий в подготовке специалистов;
3) развитие системы обмена студентами и преподавателями с ведущими учебными заведениями Российской Федерации, США и других стран, осуществляющими подготовку специалистов в области атомной энергетики и ядерной физики.

Государственная политика в области
использования атомной энергии

Государственная политика должна строиться на следующих принципах:
1. Достижение общественного согласия и формирование общественной поддержки программы создания и развития национальной атомной энергетики.
2. Правовое обеспечение охраны здоровья населения, его безопасности и охраны окружающей среды.
3. Обеспечение максимальной информированности населения и общественных организаций в области использования атомной энергии.

Основные направления деятельности
по реализации Концепции

Оценка состояния энергетики, разработка балансов и прогнозов топливо- и энергопотребления в крупных промышленных центрах и городах, в регионах и по республике в целом.
Анализ экологической обстановки в регионах, испытывающих дефицит энергии, и крупных городах Казахстана.
Определение регионов и пунктов, наиболее подходящих для размещения атомных станций, проведение работ по выбору площадок и по обоснованию выбора. Разработка нормативно-правовой базы, определяющей правила и порядок проведения тендера на строительство АЭС.
При разработке Программы развития атомной энергетики Казахстана - ориентация на использование апробированных в коммерческой эксплуатации реакторных установок, обеспечивающих необходимые уровни ядерной, радиационной и экологической безопасности, а также экономическую эффективность производства электроэнергии.
Разработка и принятие системы мер, обеспечивающих максимально возможное участие предприятий Казахстана в работах по реализации настоящей Концепции и государственных программ развития атомной энергетики и урановой промышленности Казахстана.
Создание инфраструктуры для сбора, переработки и долговременного хранения радиоактивных отходов и отработанного ядерного топлива с учетом вывода из эксплуатации реактора БН-350 Мангышлакского атомного энергокомбината.
Промышленное внедрение технологии и организация производства новых, перспективных видов реакторного топлива: топлива с выгорающими поглотителями, пластичного топлива.
Укрепление системы государственного надзора, развитие инспекторского надзора за безопасным использованием атомной энергии.
Привлечение ведущих ученых и специалистов научных и промышленных организаций республики, работающих в области мирного использования атомной энергии, к подготовке специалистов.
Развитие системы стажировок казахстанских специалистов и студентов в ведущих ядерных центрах промышленно развитых стран. Расширение системы обмена специалистами, преподавателями и студентами.
Проведение фундаментальных и прикладных исследований, направленных на решение задач по повышению безопасности и эффективности атомной энергетики и промышленности Казахстана. Активное участие в международных программах и проектах в области мирного использования атомной энергии.
Организация системы мониторинга общественного мнения, а также системы информирования и просвещения населения по вопросам мирного использования атомной энергии.

Основные ожидаемые результаты
реализации Концепции

Разработка и утверждение Государственной программы развития атомной энергетики Казахстана, определяющей основные цели, задачи и меры по преобразованию энергетики страны в современную, высокотехнологичную, наукоемкую, динамично развивающуюся отрасль народного хозяйства.
Разработка и утверждение Государственной программы развития урановой промышленности Казахстана, обеспечивающей сохранение этой высокотехнологичной отрасли народного хозяйства и укрепление ее позиций на мировом рынке урановой продукции и реакторного топлива.
Отказ от импорта электричества и энергоносителей, изменение структуры экспорта в направлении увеличения доли высокотехнологичной продукции - электроэнергии и реакторного топлива, улучшение внешнеторгового баланса.
Закрепление на мировом урановом рынке, занятие позиции лидера в добыче урана и производстве реакторного топлива в рамках СНГ.
Создание и ввод в эксплуатацию системы обращения с радиоактивными отходами, в том числе с отработавшим ядерным топливом.
Значительное сокращение вредных выбросов, улучшение экологической ситуации в регионах и снижение уровня риска для населения за счет ввода и безаварийной эксплуатации атомных станций.
Улучшение социально-экономической обстановки в регионах размещения АЭС и предприятий урановой промышленности, улучшение социально-экономической ситуации в стране.
Обеспечение участия Казахстана в решении глобальных экологических проблем за счет исключения дополнительных выбросов значительных количеств оксидов углерода, серы и азота.