Прокурордың сезіктіні, айыпталушыны қамауға алу, үйде қамап ұстау немесе қамауға алу, үйде қамап ұстау мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясына сотқа шағымдану туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 20 наурыздағы N 1 нормативтік қаулысы. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы N 27 Нормативтік қаулысымен.

Ескерту. Қаулының күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы N 27 Нормативтік қаулысымен.

Прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау және олардың мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясына шағымданудың сот практикасына жасалған талдау соттардың қажетті жағдайларда азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау жөнінде шаралар қолдана отырып, өздеріне түскен шағымдарды дұрыс шешіп келе жатқанын көрсетуде.

Сонымен қатар, соттардың қызметінде қателіктер мен кемшіліктер де бар.

Заңдылықты сақтау және Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 110-бабының талаптарын біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 16-бабына сәйкес, әркімнің өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар екенін соттар назарда ұстаулары қажет. Тұтқындалған адамға сотқа шағымдану құқығы беріле отырып, заңда көзделген реттерде ғана және тек соттың немесе прокурордың санкциясымен қамауда ұстауға болады.

2. Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің (әрі қарай - ҚІЖК) 140 , 149 және 150-баптарына сәйкес, қамауға алу және үйде қамап ұстау заң бойынша тек екі жылдан артық мерзімге бас бостандығынан айыру түрінде жаза көзделген қылмысты қасақана жасаған немесе заң бойынша үш жылдан артық мерзімге бас бостандығынан айыру түрінде жаза көзделген қылмысты абайсызда жасаған сезіктіге, айыпталушыға қолданылады және бұлтартпау шараларының ең қатаң түрлері болып табылады.

Ерекше жағдайларда қамауға алу заң бойынша екі жылдан аспайтын мерзімге бас бостандығынан айыру түрінде жаза көзделген қылмыстар жасағаны үшін айыпталушыға, сезіктіге қатысты, егер:

1) оның Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты мекен-жайы болмаса;

2) оның кім екені анықталмаса;

3) ол бұрын таңдалған немесе қолданған бұлтартпау шарасын бұзса;

4) ол қылмыстық ізге түсу органдарынан немесе соттан бой тасалауға әрекет жасаса немесе бой тасаласа қолданылуы мүмкін.

Заң бойынша екі жылдан аспайтын мерзімге бас бостандығынан айыру түрінде жаза көзделген қылмыс жасаған адамдарға қамауға алу шарасын қолдану үшін жоғарыда көрсетілген негіздер түпкілікті болып табылады және кеңейтіліп түсіндіруге жатпайды.

Бас бостандығынан айыру жазасы көзделмейтін қылмыс жасаған адамдарды қылмыстық жауапқа тарту кезінде, сондай-ақ он төрт жастан он сегіз жас аралығында онша ауыр емес қылмысты және он төрт жастан он алты жас аралығында орташа ауырлықтағы қылмысты алғаш рет жасаған адамдарға қамауға алу, үйде қамап ұстау түрінде бұлтартпау шарасын қолдануға болмайтынын соттар назарда ұстаулары қажет.

3. ҚІЖК-нің 149-бабына сәйкес, үйде қамап ұстау сезіктіге, айыпталушыға қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасын таңдауға мүмкіндік беретін шарттар болған, бірақ адамды толық оқшаулау қажет бола қоймайтын немесе жасын, денсаулығын, отбасылық жағдайын және басқа да мән-жайларды ескере отырып қажетті емес деп шешілгенде ғана қолданылады.

4. ҚІЖК-нің 110-бабының бірінші бөлігіне сәйкес, прокурор санкциялаған қамауға алу, үйде қамап ұстау, сондай-ақ олардың мерзімін ұзарту жөніндегі бұлтартпау шарасына тек сезікті, айыпталушы, олардың қорғаушылары мен заңды өкілі ғана шағым беруге құқылы екені соттарға түсіндірілсін.

Өзге адамдар берген шағымдар сот өндірісіне қабылданбайды.

5. Шағымда істі қай органның тергеп жатқаны, қамауға алу, үйде қамап ұстау мерзімін ұзарту жөніндегі бұлтартпау шарасын кімнің қашан, қолданғаны немесе ұзартқаны, оны қай прокурордың санкциялағаны немесе ұзартқаны міндетті түрде көрсетілуі қажет.

6. Судья прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау не оның мерзімін ұзарту туралы санкциясына сотқа берген шағымын алғаннан кейін сот отырысын дайындау туралы қаулы шығарады. Қаулыда, атап айтқанда:

- сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны;

- шағымның дәлелдерін тексеру үшін қажетті тұлғалардың сот отырысына шақырылғаны;

- қылмыстық істің немесе шағымдалып отырған бұлтартпау шарасын таңдап алудың негіздемелері мен тәртібіне қатысы бар қылмыстық іс материалдарының бір бөлігінің сұратылғандығы;

- шағымды қарау үшін қажетті құжаттардың сұратылғаны;

- қамауда отырған адамның, оның өкілінің, қорғаушысының қажет болған жағдайда сот отырысына шақырылғаны көрсетілуі тиіс.

Қаулының көшірмесі қылмыстық іс өндірісінде тұрған қылмыстық ізге түсу органына, прокурорға және қаулыға қатысы бар өзге де адамдарға жіберіледі.

Судьяның қаулыда көрсетілген талаптарын тиісті органдар орындауға міндетті.

Соттың қаулысын орындамау заңмен көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.

7. Сот өтініш білдірілген жағдайда сезіктінің, айыпталушының және ол таңдаған қорғаушының шағым қаралатын сот отырысына қатысуларын қамтамасыз етуге тиіс. Қорғаушының сот отырысына келмеуі шағымның қаралуына кедергі болмайды.

Заң талабы бойынша прокурордың сот отырысына міндетті түрде қатысуы қажет болғандықтан, оның келмеуі шағымды қарауды кейінге қалдыруға әкеп соғады. Сот прокурордың келмегені туралы жеке қаулы шығаруға құқылы.

8. Процеске қатысушылар қылмыстық іс материалдарымен танысқанда, оның сезіктіні, айыпталушыны қамауға алу, үйде қамап ұстау немесе олардың мерзімін ұзарту жөніндегі прокурор санкциясының заңдылығы мен негізділігін растайтын немесе теріске шығаратын бөлігімен ғана танысуға құқылы.

Бұл орайда төрағалық етуші қорғаушыға, заңды өкілге, аудармашыға және басқа да адамдарға прокурордың, тергеушінің немесе анықтау жүргізетін адамның келісімінсіз анықтау немесе алдын ала тергеу мәліметтерін жария етуге болмайтыны туралы ескертуге міндетті. Осыған орай, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 355-бабы бойынша жауаптылық жөнінде ескертілгені туралы олардан қолхат алынып, қылмыстық іс материалдарына тігіледі.

9. Бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу, үйде қамап ұстау сезіктінің, айыпталушының шағымы сотта қаралғанға дейін бұзылған немесе өзгертілген не олар берілген шағымнан бас тартқан жағдайда судья қаулы қабылдап, осы шағым бойынша өндірісті қысқартады.

10. Қылмыстық істі қарау үшін сотқа жіберілгеннен кейін прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау немесе олардың мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясына жасалған шағым, қылмыстық іс қаралатын сотқа жіберіліп, ҚІЖК-нің 299 және 300-баптарында көзделген тәртіп бойынша қаралады.

11. ҚІЖК-нің 110-бабына сәйкес, прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау немесе олардың мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясына жасалған шағым бойынша іс материалдары сотта, тек прокурор санкциясының заңдылығы мен негізділігін тексеру шегінде ғана қаралады және зерттеледі. Бұл орайда сот тағылған айыптың дәлелденуіне баға беруге, қылмыстық ізге түсу органдарына қылмысты тергеу немесе анықтама жүргізу жөнінде процессуалдық іс-әрекеттерді жасауды ұсынуға құқылы емес.

12. Прокурордың қамауға алуды, үйде қамап ұстауды қолдану жөніндегі санкциясының заңдылығы деп қамауға алу, үйде қамап ұстау және олардың мерзімін ұзарту түрінде бұлтартпау шараларын қолданудың тәртібін реттейтін қылмыстық іс жүргізу заңының барлық шарттарының сақталуын, ал негізділігі деп, қылмыстық іс материалдарында осы бұлтартпау шараларын қолданудың немесе олардың мерзімін ұзартудың қажеттілігін растайтын, оның ішінде қамауға алынған адамның жеке басы туралы мәліметтердің болуын түсіну қажет.

13. Прокурордың қамауға алуды, үйде қамап ұстауды қолдану санкциясының заңдылығын соттық тексеруді жүзеге асыра отырып судья:

- сол адамға қатысты немесе қылмыстың жасалу фактісі бойынша қылмыстық іс қозғалғанын;

- айыпталушыға айып тағылғанын;

- осы бұлтартпау шарасын қолдану үшін ҚІЖК-нің 139-бабында көзделген шаралардың бар-жоғын;

- ҚІЖК-нің 68-бабының тәртібімен сезіктіге қатысты белгіленген мерзімнің өткен өтпегенін;

- ҚІЖК-нің 142-бабында көрсетілгендей сезіктіге айып тағу мерзімінің сақталғанын;

- қамауға алу, үйде қамап ұстау түрінде бұлтартпау шарасының таңдалынып алынғаны туралы қаулының көшірмесі сезіктіге, айыпталушыға тапсырылғанын;

- қамауға алуды өкілетті прокурордың санкциялағанын;

- қамауға алу, үйде қамап ұстау жөнінде санкция беру туралы мәселені шешу кезінде прокурордың өзі, ҚІЖК-нің 150-бабының бесінші бөлігіне сәйкес, сезіктіден, айыпталушыдан жауап алғанын;

- қылмыстық заңда қылмысты жасады деп айыпталған (сезік тудырған) тұлғаға қылмысы үшін екі жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы көзделгенін;

- сезіктінің, айыпталушының қылмыс жасалған сәтте қылмыстың нақтылы құрамы үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылатын жасқа жеткенін;

- қылмыстық ізге түсу шарттары жасы кәмелетке толмаған, артықшылықтары мен иммунитеті бар басқа тұлғаларға сақталғанын және тағы басқа да мәселелерді анықтауға міндетті.

14. Прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау немесе олардың мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясының заңдылығы мен негізділігін сотта қарағанда судья адамның қылмыстың жасалуына кінәлілігі туралы мәселені алдын ала шешпей, анықтау, тергеу органдары қамауға алуды, үйде қамап ұстауды қолданғанда, ол прокурор соған санкция бергенде тұлғаның заң бойынша екі жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы көзделген қылмысты қасақана жасағанын немесе заң бойынша үш жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы көзделген қылмысты абайсызда жасағанын ескеріп қана қоймай, сонымен қатар көрсетілген бұлтартпау шарасын таңдап алу немесе ұзарту үшін негіз болған өзге де мәліметтердің болғанына көз жеткізе отырып, шағымның уәждерін тексеруге міндетті.

15. Сот прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау жөніндегі санкциясының негізділігін анықтау кезінде:

- тағылған айыптың немесе қылмысты жасады деген сезікпен қамауға алынған тұлғаның қылмысының ауырлығын;

- қылмыс салдарды;

- сезіктінің, айыпталушының тарапынан қылмыстан келген зиянды болдырмау жөнінде шаралар қабылдағанын;

- сезіктінің, айыпталушының қылмыстық топтың құрамындағы орнын;

- сезіктінің немесе айыпталушының нақтылы іс-әрекеттерін;

- сезіктінің, айыпталушының жеке басын, оның жасын, денсаулық және отбасылық жағдайын, кәсібін, мүліктік жағдайын, тұрғылықты жерінің бар-жоғын;

- жауаптылық пен жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды;

- сол адамның қылмыстық жауаптылығын болдырмайтын жағдайлардың бар-жоғын;

- өрт немесе өзге де бақытсыздықтар, отбасындағы еңбекке қабілетті жалғыз асыраушының ауыр науқасқа шалдығуы, қайтыс болуы немесе өзге де төтенше мән-жайлар сезіктіні, айыпталушыны немесе оның отбасын ауыр салдарға әкеп соқтыруы мүмкіндігін;

- қамауға алу, үйде қамап ұстау түрінде бұлтартпау шарасын қолдану үшін елеулі маңызы бар және басқа да мән-жайларды ескеруі қажет.

16. ҚІЖК-нің 153-бабының он бірінші бөлігіне сәйкес, қамауға алу немесе үйде қамап ұстау мерзімін ұзартудың заңдылығын тексеру кезінде соттар қамауға алу мерзімінің сезікті, айыпталушы қамауға алынған сәттен бастап есептелетініне, осы мерзімге тұлғаның сезікті ретінде ұсталған, осы іс бойынша қылмыстық сот ісін жүргізуге байланысты сот шешімі бойынша психиатриялық немесе өзге де медициналық мекемеде мәжбүрлеп ұсталған уақыты да қосылатынына назар аударғандары жөн.

Прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясының негізділігін анықтай отырып, сот:

- алдын ала тергеуді (анықтауды) аяқтау жөнінде заңмен белгіленген мерзімде жеткілікті әрі қажетті шаралардың қабылданғанын;

- егер алдын ала тергеу мерзімі біткен жағдайларда оны өкілетті прокурордың тиісінше ұзартқанын;

- ҚІЖК-мен белгіленген қамауға алу, үйде қамап ұстау мерзімін ұзартуға негіз болып табылатын ерекше мән-жайларды;

- тұлғаны қамауға алудың, үйде қамап ұстаудың ұзақтығына ықпал ететін басқа да мән-жайларды;

- шағымды қарау сәтінде қамауға алу, үйде қамап ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын бұзуға немесе оны неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыруға мүмкіндік беретін себептерді;

- анықтау, тергеу және прокурордың ҚІЖК-нің 132 , 149 , 150 , 153 және 491-баптарының сақталғанын қосымша анықтауы қажет.

17. Егер сот ісін жүргізу барысында жаза тағайындауға және оны орындауға болмайтын ақыл-есі кем немесе қылмыс жасағаннан кейін психикасы бұзылған адамдарға қатысты қамауға алу немесе үйде қамап ұстау түрінде бұлтартпау шарасы қолданылса, онда бұл шаралар сөзсіз бұзылуға жатады. Мұндай жағдайларда сот - психиатрия сараптамасының қорытындысында көрсетілген ұсынымдар негізге алына отырып, ҚІЖК-нің 507-бабында көзделген қауіпсіздік шаралары таңдалынып алынуы мүмкін.

Егер тиісті лауазымды адам қамауға алу, үйде қамап ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын өз құзыретінің шегінде қылмыстық-процессуалдық заңның талаптарын сақтай отырып таңдаса немесе ұзартса және оны бұзатындай немесе өзгертетіндей мән-жайлар болмаса, онда соттар көрсетілген бұлтартпау шарасын бұзу немесе өзгерту туралы шешім қабылдауға және сезіктіні, айыпталушыны қамаудан өз беттерімен босатуға құқылы емес.

18. Шағымды қараудың нәтижелері туралы судьяның қаулысы дәлелді болуға тиіс. Онда атап айтқанда:

- айыпталушының, сезіктінің анкеталық мәліметтері;

- қаралып отырған шағымның мәні және шағымды кімнің бергені;

- тұлғаның қылмыстық заңның қай бабы бойынша жауапқа тартылып отырғаны;

- оны кімнің қашан ұстағаны, қамауға алғаны;

- прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау немесе олардың мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясына шағымдану уәжі;

- прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау немесе олардың мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясының заңдылығы мен негізділігіне немесе қамауға алу, үйде қамап ұстау түрінде бұлтартпау шарасын бұзу немесе өзгертуге себеп болған дәлелдерге сүйеніп қабылданған шешімнің мәні;

- бұлтартпау шарасы жеңілдетілген жағдайда өзге қандай бұлтартпау шарасының тағайындалатыны;

- сезіктінің, айыпталушының қамаудан босатылуы;

- судьяның қаулысына шағымданудың (наразылық келтірудің) тәртібі мен мерзімі көрсетілуге тиіс.

Судья қаулысы ҚІЖК-нің 110-бабының бесінші бөлігіне сәйкес, оны шағымдануға құқығы бар адамдарға дереу жіберіледі және оның көшірмесі қылмыстық іс материалдарына тіркеледі.

19. Соттың сезіктіні, айыпталушыны қамаудан босату туралы қаулысына шағым беру немесе наразылық келтіру оның орындалуын тоқтата тұратындығы туралы заң талабын бірінші сатының соттары мүлтіксіз сақтаулары қажет.

20. Сезіктінің, айыпталушының прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау немесе олардың мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясының заңсыздығы туралы шағымын сот қанағаттандырусыз қалдырса, қамауға алу, үйде қамап ұстау мерзімі жаңадан ұзартылған сайын сол тұлға сол қылмыстық іс бойынша қайталап шағым бере алады.

21. Сот ҚІЖК-нің 110-бабына сәйкес берілген шағым бойынша жеке өндіріс ашады, онда шағым, тараптар ұсынған материалдар, отырысты дайындау туралы мәліметтер, судьяның отырысқа дайындалу және қылмыстық іс материалдарын алдыру туралы қаулысы, сот отырысының хаттамасы, судьяның шағымды қараудың нәтижесі туралы қаулысы және қаралып отырған мәселеге қатысы бар басқа да құжаттар болуға тиіс.

22. Іс жүргізу заңы бойынша, аудандық (қалалық) соттың судьясының ҚІЖК-нің 110-бабына сәйкес шығарған қаулысына жасалған шағымды (наразылықты) облыстық және оған теңестірілген соттың судьясы жеке-дара қарап:

- шағымды (наразылықты) қанағаттандырусыз қалдыру, ал судьяның қаулысын күшінде қалдыру;

- судьяның қаулысын бұзу және прокурор санкциялаған бұлтартпау шарасын немесе олардың мерзімін ұзартуды өзгеріссіз қалдыру;

- шағымдалған бұлтартпау шарасын бұза немесе оны жұмсағырақ түріне өзгерте отырып, шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы судья қаулысын бұзу туралы шешім қабылдауға құқылы.

Облыстық немесе оған теңестірілген соттың судьясының шағымы бойынша қабылданған шешім қаулы түрінде ресімделеді және оның көшірмесі қылмыстық іс материалдарына тіркеледі. Соттардың аталған шағымдарды қараудың нәтижелері бойынша шығарған қаулылары қадағалау тәртібімен қайта қарауға жатпайды.

23. Егер прокурордың қамауға алу, үйде қамап ұстау немесе олардың мерзімін ұзарту жөніндегі санкциясының заңдылығы мен негізділігін тексеру кезінде судья сезіктінің, айыпталушының немесе процеске қатысушы басқа да адамдардың құқықтарына қысым жасайтын, бұлтартпау шарасын таңдап алуға байланысты емес өзге де заң бұзушылықтарды анықтаса, онда ҚІЖК-нің 59-бабының бесінші бөлігіне сәйкес жеке қаулы шығаруға құқылы.

24. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына енгізіледі және жалпыға бірдей міндетті болып табылады әрі ол ресми жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы

О судебном обжаловании санкции прокурора на арест, домашний арест подозреваемого, обвиняемого или продление срока ареста, домашнего ареста

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 20 марта 2003 года N 1. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 2008 года № 27.

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 27 (порядок введения в действие см. п. 2 ).
Анализ судебной практики обжалования санкции прокурора на арест, домашний арест и продление их срока, показал, что суды в целом правильно разрешают поступившие к ним жалобы, принимая в необходимых случаях меры к защите и восстановлению прав и законных интересов граждан.
Вместе с тем, в деятельности судов имеются ошибки и недостатки.
В целях соблюдения законности и единообразного применения требований статьи 110 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:

1. Судам необходимо иметь в виду, что в соответствии со статьей 16 Конституции Республики Казахстан каждый имеет право на личную свободу. Арест и содержание под стражей допускаются только в предусмотренных законом случаях и лишь с санкции суда или прокурора с предоставлением арестованному права судебного обжалования.

2. Согласно статьям 140 , 149 и 150 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - УПК) арест и домашний арест являются самыми строгими видами мер пресечения и применяются лишь в отношении подозреваемого, обвиняемого, совершившего умышленное преступление, за которое законом предусмотрено наказание в виде лишения свободы на срок свыше двух лет, или совершившего неосторожное преступление, за которое законом предусмотрено наказание в виде лишения свободы на срок свыше трех лет.
В исключительных случаях арест может быть применен в отношении подозреваемого, обвиняемого по делам о преступлениях, за которые законом предусмотрено наказание в виде лишения свободы на срок не свыше двух лет, если:
1) он не имеет постоянного места жительства на территории Республики Казахстан;
2) не установлена его личность;
3) им нарушена ранее избранная мера пресечения;
4) он пытался скрыться или скрылся от органов уголовного преследования или от суда.
Указанные выше основания для применения ареста к лицам, совершившим преступление, за которое законом предусмотрено наказание в виде лишения свободы на срок не свыше двух лет, являются исчерпывающими и не подлежат расширительному толкованию.
Судам следует иметь в виду, что при привлечении лиц к ответственности по статье уголовного закона, санкция которой не предусматривает лишение свободы, а также впервые совершившим преступление небольшой тяжести в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет и преступление средней тяжести в возрасте от четырнадцати до шестнадцати лет, избрание мер пресечения в виде ареста, домашнего ареста не допускается.

3. Домашний арест, в соответствии со статьей 149 УПК, применяется к подозреваемому, обвиняемому при наличии условий, позволяющих избрать меру пресечения в виде ареста, но когда полная изоляция лица не вызывается необходимостью или нецелесообразна с учетом его возраста, состояния здоровья, семейного положения и других обстоятельств.

4. Разъяснить судам, что согласно части первой статьи 110 УПК правом принесения жалобы на санкционированную прокурором меру пресечения в виде ареста, домашнего ареста, а также продление их срока имеют лишь подозреваемый, обвиняемый, их защитник и законный представитель.
Жалобы, поданные иными лицами, не могут быть приняты к производству суда.

5. Жалоба обязательно должна содержать сведения о том, каким органом проводится расследование дела, когда и кем была избрана мера пресечения в виде ареста, домашнего ареста или продлен их срок, каким прокурором она санкционирована или продлена.

6. Судья, получив жалобу на санкцию прокурора на арест, домашний арест либо продление их срока, выносит постановление о подготовке судебного заседания.
В постановлении, в частности, должно быть указано:
- о времени и месте проведения судебного заседания;
- о вызове в судебное заседание лиц, необходимых для проверки доводов жалобы;
- об истребовании уголовного дела или части материалов уголовного дела, касающихся оснований и порядка избрания обжалуемой меры пересечения или ее продления;
- об истребовании документов, необходимых для разрешения жалобы;
- о вызове в судебное заседание при необходимости лица, находящегося под арестом, его представителя, защитника.
Копия постановления направляется органу уголовного преследования, в производстве которого находится уголовное дело, прокурору и иным лицам, которых оно касается.
Требования судьи, изложенные в постановлении, подлежат обязательному исполнению.
Неисполнение постановления суда влечет установленную законом ответственность.

7. Суд обязан обеспечить возможность участия подозреваемого, обвиняемого и избранного ими защитника в судебном заседании по рассмотрению жалобы, если они об этом ходатайствовали. Неявка защитника в судебное заседание не препятствует рассмотрению жалобы.
Исходя из требований закона об обязательном участии прокурора в судебном заседании, его неявка влечет отложение рассмотрения жалобы. О неявке прокурора суд вправе вынести частное постановление.

8. Участники процесса имеют право знакомиться с материалами уголовного дела лишь в части, подтверждающей или опровергающей законность и обоснованность санкции прокурора на арест, домашний арест подозреваемого, обвиняемого или продление их срока.
При этом председательствующий по делу обязан предупредить защитника, законного представителя, переводчика и других лиц о недопустимости разглашения данных дознания или предварительного следствия без согласия прокурора, следователя или лица, производящего дознание, и отобрать у них подписку о предупреждении об ответственности по статье 355 Уголовного кодекса Республики Казахстан, которая приобщается к материалам уголовного дела.

9. При отмене или изменении меры пресечения в виде ареста, домашнего ареста на более мягкую до рассмотрения жалобы подозреваемого, обвиняемого в суде либо при их отказе от поданной жалобы, судья постановлением прекращает производство по данной жалобе.

10. В случаях, когда уголовное дело в связи с которым рассматривается жалоба на санкцию прокурора на арест, домашний арест или продление их срока передано в суд по подсудности для рассмотрения по существу, жалоба направляется в тот же суд и рассматривается в порядке, предусмотренном статьями 299 и 300 УПК.

11. Согласно статье 110 УПК судебное разбирательство и исследование материалов дела по жалобе на санкцию прокурора на арест, домашний арест или продление их срока осуществляется только в части, касающейся законности и обоснованности санкции прокурора. При этом суд не вправе давать оценку доказанности выдвинутого обвинения, предлагать органам уголовного преследования совершать процессуальные действия по расследованию преступления или проведению дознания.

12. Под законностью санкции прокурора на применение ареста, домашнего ареста следует понимать соблюдение всех норм уголовно-процессуального законодательства, регламентирующих порядок применения меры пресечения в виде ареста, домашнего ареста и продление срока их действия, а под обоснованностью - наличие в материалах уголовного дела сведений, в том числе о личности арестованного, которые подтверждают необходимость применения данных мер пресечения или продления их срока.

13. Осуществляя судебную проверку законности санкции прокурора на применение ареста, домашнего ареста, судья обязан выяснить:
- возбуждено ли уголовное дело в отношении данного лица или по факту совершения преступления;
- предъявлено ли обвинение обвиняемому;
- наличие оснований, предусмотренных статьей 139 УПК для применения этой меры пресечения;
- не истекли ли сроки, установленные статьей 68 УПК в отношении подозреваемого;
- соблюдены ли сроки предъявления обвинения подозреваемому в порядке, предусмотренном статьей 142 УПК;
- вручена ли подозреваемому, обвиняемому копия постановления об избрании меры пресечения в виде ареста, домашнего ареста;
- санкционирован ли арест правомочным на то прокурором;
- допрошен ли подозреваемый, обвиняемый в соответствии с частью пятой статьи 150 УПК лично прокурором при решении вопроса о даче санкции на арест, домашний арест;
- предусмотрено ли законом наказание в виде лишения свободы на срок свыше двух лет за преступление, в котором обвиняется (подозревается) лицо;
- достиг ли подозреваемый, обвиняемый ко времени совершения преступления возраста, с которого наступает уголовная ответственность за конкретный состав преступления;
- соблюдены ли условия привлечения к уголовной ответственности несовершеннолетних, а также лиц, обладающих привилегиями и иммунитетом от уголовного преследования, и другие вопросы.

14. В процессе судебной проверки законности и обоснованности санкции прокурора на арест, домашний арест или продление их срока, судья обязан проверить доводы, изложенные в жалобе. При этом он, не предрешая вопроса о виновности лица в совершении преступления, обязан убедиться в том, что органы дознания, следствия и прокурор, решая вопрос о санкционировании и применении ареста, домашнего ареста или продлении их срока не только учли то, что лицо совершило умышленное преступление, за которые законом предусмотрено наказание в виде лишения свободы на срок свыше двух лет, или совершило неосторожное преступление, за которые законом предусмотрено наказание в виде лишения свободы на срок свыше трех лет, но и располагали иными данными, которые стали основанием для избрания или продления срока указанных мер пресечения.

15. При проверке обоснованности санкции прокурора на арест, домашний арест суду необходимо учитывать:
- тяжесть предъявленного обвинения или преступления, по подозрению в совершении которого арестовано лицо;
- наступившие последствия;
- принимались ли подозреваемым, обвиняемым меры к предотвращению вредных последствий;
- роль подозреваемого, обвиняемого в составе преступной группы;
- конкретные действия, совершенные подозреваемым или обвиняемым;
- личность подозреваемого, обвиняемого, его возраст, состояние здоровья, семейное положение, род занятий, имущественное положение, наличие постоянного места жительства;
- обстоятельства, смягчающие и отягчающие ответственность и наказание;
- наличие условий, исключающих уголовную ответственность данного лица;
- не повлечет ли за собой арест, домашний арест тяжкие последствия для подозреваемого, обвиняемого или его семьи ввиду пожара или иного стихийного бедствия, тяжкой болезни или смерти единственного трудоспособного члена семьи или других чрезвычайных обстоятельств;
- другие обстоятельства, имеющие существенное значение для избрания меры пресечения в виде ареста, домашнего ареста.

16. При проверке законности продления срока ареста или домашнего ареста судам следует обратить внимание на требования части одиннадцатой статьи 153 УПК, согласно которой срок ареста исчисляется с момента заключения подозреваемого (обвиняемого) под стражу и в этот же срок засчитывается, время задержания лица в качестве подозреваемого и принудительного нахождения в психиатрическом или ином медицинском учреждении по решению суда в связи с уголовным судопроизводством по данному делу.
Выясняя обоснованность санкции прокурора на продление срока ареста, домашнего ареста, суду дополнительно необходимо устанавливать:
- приняты ли достаточные и необходимые меры к окончанию предварительного расследования (дознания) в установленный законом срок;
- если срок предварительного следствия истек, продлен ли он надлежащим образом и правомочным ли прокурором;
- наличие исключительных обстоятельств, установленных в УПК и послуживших основанием продления срока ареста, домашнего ареста;
- имеются ли другие обстоятельства, повлиявшие на длительность содержания лица под арестом, домашним арестом;
- не появились ли к моменту рассмотрения жалобы обстоятельства, позволяющие отменить или изменить меру пресечения в виде ареста, домашнего ареста на более мягкую;
- соблюдены ли органами дознания, следствия и прокурором требования статей 132 , 149 , 150 , 153 и 491 УПК.

17. Если в ходе осуществления судопроизводства в отношении невменяемых или заболевших после совершения преступления психическими расстройствами, исключающими назначение наказания или его исполнение, избрана мера пресечения в виде ареста или домашнего ареста, то она подлежит безусловной отмене. В таких случаях с учетом рекомендаций, содержащихся в заключении судебно-психиатрической экспертизы, могут быть избраны меры безопасности, предусмотренные статьей 507 УПК.
Если мера пресечения в виде ареста, домашнего ареста избрана или продлена с соблюдением всех требований уголовно-процессуального закона соответствующим должностным лицом в пределах его полномочий и отсутствуют обстоятельства для ее отмены или изменения, то суды не вправе произвольно принимать решение об отмене или изменении указанной меры пресечения и освобождать подозреваемого, обвиняемого из-под стражи.

18. Постановление судьи о результатах рассмотрения жалобы должно быть мотивированным. В нем должны быть отражены:
- анкетные данные подозреваемого, обвиняемого;
- суть рассматриваемой жалобы и кем она подана;
- по какой статье уголовного закона лицо привлекается к ответственности;
- когда и кем он задержан, арестован;
- мотивы, по которым обжалуется санкция прокурора на арест, домашний арест или продление их срока;
- суть принятого решения с приведением доводов о законности и обоснованности санкции прокурора на арест, домашний арест, продление их срока или с приведением оснований, послуживших для отмены или изменения меры пресечения в виде ареста, домашнего ареста;
- какая иная мера пресечения избирается при изменении меры пресечения на менее строгую;
- указание на освобождение подозреваемого, обвиняемого из-под стражи;
- порядок и срок обжалования (опротестования) постановления судьи.
Копия постановления судьи приобщается к материалам уголовного дела и незамедлительно направляется лицам, имеющим право в соответствии с частью пятой статьи 110 УПК на его обжалование.

19. Судам первой инстанции следует неукоснительно соблюдать требование закона о том, что подача жалобы или принесение протеста приостанавливает исполнение постановления суда об освобождении подозреваемого, обвиняемого из-под стражи.

20. В случае оставления судом жалобы на незаконность санкции прокурора на арест, домашний арест или продление их срока без удовлетворения, повторная жалоба может быть подана тем же лицом по тому же уголовному делу лишь при каждом новом продлении срока ареста, домашнего ареста.

21. Суд по жалобе, поданной в соответствии со статьей 110 УПК, заводит отдельное производство, в котором должны содержаться жалоба, представленные сторонами материалы, постановление судьи о подготовке к заседанию и истребованию материалов уголовного дела, протокол судебного заседания, постановление судьи о результатах рассмотрения жалобы и другие документы, относящиеся к рассматриваемому вопросу.

22. Процессуальный закон наделяет судью областного или приравненного к нему суда при единоличном рассмотрении жалобы (протеста) на постановление судьи городского (районного) суда, вынесенного в соответствии со статьей 110 УПК правом:
- оставить жалобу (протест) без удовлетворения, а постановление судьи в силе;
- отменить постановление судьи и оставить без изменения санкционированную прокурором меру пресечения или продление ее срока;
- отменить постановление судьи об оставлении жалобы без удовлетворения с отменой обжалованной меры пресечения или изменением ее на менее строгую.
Решение, принятое по жалобе судьей областного или приравненного суда, оформляется в виде постановления, копия которого приобщается к материалам уголовного дела. Постановления судов, вынесенные по результатам рассмотрения указанных жалоб, пересмотру в надзорном порядке не подлежат.

23. Если при проверке законности и обоснованности санкции прокурора на арест, домашний арест или продлении их срока судья выявит иные, не связанные с избранием меры пресечения нарушения закона, ущемляющие права подозреваемого, обвиняемого или других участников процесса, то он в соответствии с частью пятой статьи
59 УПК вправе вынести частное постановление.
24. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вступает в силу со дня его официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда Республики Казахстан

Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания