Қазақстан Республикасы Еңбек кодексiнiң жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 30 желтоқсандағы N 1435 Қаулысы

Қазақстан Республикасының Yкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
Қазақстан Республикасы Еңбек кодексiнiң жобасы Қазақстан Республикасының Парламентi Мәжiлiсiнiң қарауына енгізiлсiн.

Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің
міндетін атқарушы

ЖАЛПЫ БӨЛIМ

1-бөлiм. Жалпы ережелер

1-тарау. Негізгі ережелер

1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негiзгi ұғымдар

1. Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) жұмыс берушiнiң актілері - жұмыс берушi шығаратын бұйрықтар, өкiмдер, нұсқаулықтар, ережелер, еңбек тәртiбiнiң ережелерi;
2) еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау - өндiрiстiк объектiлердi, цехтарды, учаскелердi, жұмыс орындарын оларда орындалатын жұмыстардың қауiпсiздігінiң, зияндылығының, ауырлығының, қауырттылығының жай-күйiн, еңбек гигиенасын айқындау және өндiрiстiк орта жағдайларының еңбек жағдайлары нормативтерiне сәйкестiгін айқындау мақсатында бағалау жөнiндегi қызмет;
3) еңбек қауiпсiздігі - еңбек қызметi процесiнде қызметкерлерге зиянды және қауiптi әсердi болдырмайтын iс-шаралар кешенiмен қамтамасыз етiлген қызметкерлердiң қорғалу жай-күйi;
4) еңбектiң қауiпсiз жағдайлары - қызметкерге зиянды және қауiптi өндiрiстiк факторлардың әсерi жоқ, не олардың әсерiнiң деңгейi қауiпсiздiк нормаларынан аспайтын, жұмыс берушi жасаған еңбек жағдайлары;
5) зиянды (ерекше зиянды) еңбек жағдайлары - белгілі бiр өндiрiстiк факторлардың әсерi қызметкердiң еңбекке қабiлеттiлiгiнiң төмендеуiне немесе сырқаттануына, не оның ұрпақтарының денсаулығына терiс ықпалы болуына әкеп соқтыратын еңбек жағдайлары;
6) зиянды өндiрiстiк фактор - әсерi қызметкердiң сырқаттануына немесе еңбекке қабiлеттілігiнiң төмендеуiне, және (немесе) оның ұрпақтарының денсаулығына терiс ықпалы болуына әкеп соқтыруы мүмкiн өндiрiстiк фактор;
7) демалыс уақыты - қызметкердiң еңбек мiндеттерiн орындаудан бос және оны өз қалауы бойынша пайдалана алатын уақыты;
8) еңбек гигиенасы - қызметкерлердiң денсаулығын сақтау, өндiрiстiк ортаның және еңбек процесiнiң қолайсыз әсерiнiң алдын алу жөнiндегi санитарлық-эпидемиологиялық шаралар мен құралдар кешенi;
9) азаматтық қызметшi - қазыналық кәсiпорындарда, мемлекеттiк мекемелерде ақылы штаттық лауазымда iстейтiн және олардың мiндеттерi мен функцияларын iске асыру, мемлекеттiк органдарға техникалық қызмет көрсетудi жүзеге асыру және олардың жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету мақсатында лауазымдық өкiлеттіктердi жүзеге асыратын адам;
10) азаматтық қызмет - азаматтық қызметшiлердiң қазыналық кәсiпорындардың, мемлекеттік мекемелердiң мiндеттерi мен функцияларын iске асыруға, мемлекеттiк органдарға техникалық қызмет көрсетудi жүзеге асыруға және олардың жұмыс iстеуiн қамтамасыз етуге бағытталған лауазымдық өкiлеттiктердi орындау жөнiндегі кәсiптiк қызметi;
11) тәртiптiк өндiрiп алу - жұмыс берушiнiң қызметкерге тәртіптік терiс қылық жасағаны үшiн қолданатын тәртiптiк әсер ету шарасы;
12) тәртiптiк терiс қылық - қызметкердiң еңбек тәртiбiн бұзуы, сондай-ақ еңбек мiндеттерiн құқыққа қайшы кiнәлi орындамауы немесе тиiсінше орындамауы;
13) ереуiл - жұмыс берушi мен ұжымдық еңбек дауында өздерiнiң әлеуметтік-экономикалық және кәсіптік талаптарын қанағаттандыру мақсатында қызметкерлердiң жұмысты толық немесе iшiнара тоқтатуы (жұмысқа шықпау, еңбек мiндеттерiн орындамау);
14) жалақы - жұмыс беруші қызметкерге еңбегi үшiн бiлiктілiгiне, күрделiлігіне, жұмсалған еңбектiң саны мен сапасына сәйкес төлеуге мiндеттi, еңбек шартында және Қазақстан Республикасының еңбек заңдарында көзделген ақшалай нысандағы сыйақы;
15) бiлiктiлiк разряды - өзiнiң орындайтын жұмыстарының күрделілігін көрсететiн қызметкердiң бiлiктiлiк деңгейi;
16) ұжымдық шарт - бiр немесе бiрнеше жұмыс берушілердiң (олардың өкілдерінің) және қызметкерлердiң бір немесе бiрнеше өкілдерінің арасында еңбек және әлеуметтік-экономикалық мәселелерді реттеу үшiн жасалған, жазбаша шарт нысанындағы құқықтық актi;
17) iссапар - жұмыс берушiнiң өкiмi бойынша қызметкердi тұрақты жұмыс орнынан тыс жерге еңбек мiндеттерiн орындау үшін жiберу, сондай-ақ қызметкердi басқа жерге оқуға, бiлiктілiгiн арттыруға немесе қайта даярлауға жіберу;
18) өтемақы төлемдерi - жұмыстың ерекше режимi мен еңбек жағдайларына, жұмысынан айрылуына, бәсекелестікті болдырмау туралы шарттың қабылдануына, жұмысты орындау кезiнде қызметкер шеккен шығындардың орнын толтыруға байланысты ақшалай төлемдер;
19) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау мониторингi - өндiрiстегi еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғаудың жай-күйiн қадағалау жүйесi, сондай-ақ еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғаудың жай-күйін бағалау және болжау;
20) өндiрiстегi жазатайым оқиға - өзiнiң еңбек (қызмет) мiндеттерiн немесе жұмыс берушінің тапсырмаларын орындау кезiнде, қызметкердiң жарақаттануы, денсаулығының күрт нашарлауы, улануы салдарынан оның еңбек ету қабiлетiнен уақытша немесе тұрақты айрылуына, кәсiби ауруына, не өлiмiне әкеп соқтырған өндiрiстiк фактордың қызметкерге әсер етуi;
21) еңбек жағдайларының нормативтерi - эргономикалық, санитарлық-гигиеналық, психофизиологиялық және еңбектiң қалыпты жағдайларын қамтамасыз ететiн өзге де талаптар;
22) қауiпсiздiк нормалары - қызметкерлердiң еңбек қызметi процесінде олардың өмiрi мен денсаулығын сақтауға бағытталған ұйымдық, техникалық, санитарлық-гигиеналық, биологиялық және өзге де нормаларды, ережелердi, рәсiмдер мен өлшемдердi қамтамасыз ету тұрғысынан өндiрiс жағдайларын, өндiрiстiк және еңбек процесiн сипаттайтын сапалық және сандық көрсеткiштер;
23) еңбектi нормалау - нақты ұйымдастыру-техникалық жағдайларында қызметкерлердiң жұмысты орындауға (өнiм бiрлігін жасауға) арналған қажеттi еңбек (уақыт) шығындарын айқындау және осылардың негiзiнде еңбек нормасын белгiлеу;
24) еңбектi қорғау жөнiндегi қоғамдық инспектор - еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы қоғамдық бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлер өкiлi;
25) қауiптi еңбек жағдайлары - еңбектi қорғау ережелерi сақталмаған жағдайда белгілі бiр өндiрiстiк факторлардың әсерi қызметкердiң жарақаттануына, кәсiби ауруына, денсаулығының кенеттен күрт нашарлауына немесе улануына әкеп соқтыруы салдарынан оның еңбек ету қабiлетiнен уақытша немесе тұрақты айрылуы, кәсiби ауруы не өлiмi туындайтын еңбек жағдайлары;
26) қауiптi өндiрiстiк фактор - әсерiн тигiзуi қызметкердiң еңбекке қабiлеттілiгiнен уақытша немесе тұрақты айрылуына (өндiрiстік жарақатқа немесе кәсiби ауруға) немесе өлiмiне әкеп соқтыруы мүмкiн өндiрiстiк фактор;
27) еңбекақы төлеу - осы Кодекске, заңнамалық және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерiне, келiсiмдерге, еңбек, ұжымдық шарттары мен жұмыс берушiнiң актілерiне сәйкес қызметкерге еңбегi үшін берілетiн сыйақының мiндеттi төлемiн жұмыс берушiнiң қамтамасыз етуi мен байланысты қатынастар жүйесi;
28) еңбек қатынастарымен тiкелей байланысты қатынастар - еңбектi ұйымдастыру және еңбектi басқару, жұмысқа орналастыру, кәсiптік даярлау, қайта даярлау және қызметкерлердiң бiліктілігін арттыру, әлеуметтік әрiптестiк ұжымдық шарттар мен келiсiмдер жасасу, қызметкерлердiң (қызметкерлер өкілдерінің) еңбек жағдайларын белгiлеуге және осы Кодексте көзделген жағдайларда Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының қолданылуына қатысуы, еңбек дауларын шешу және Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының сақталуын бақылауға қатысты қалыптасатын қатынастар;
29) демалыс - жұмыс орны (лауазымы) мен осы Кодексте белгіленген жағдайларда орташа жалақысын сақтай отырып, қызметкердің жыл сайынғы үздiксiз демалысын қамтамасыз ету және (немесе) әлеуметтiк мақсаттары үшiн қызметкердi белгілі бiр кезеңге жұмыстан босату;
30) еңбектi қорғау - құқықтық, әлеуметтiк-экономикалық, ұйымдық-техникалық, санитарлық-эпидемиологиялық, емдеу-алдын алу, оңалту және өзге де iс-шаралар мен құралдарды қамтитын, еңбек қызметi процесiнде қызметкерлердiң өмiрi мен денсаулығының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жүйесi;
31) делдал - еңбек қатынастарының тараптары еңбек дауын шешу жөнiнде қызметтер көрсету үшiн тартатын заңды немесе жеке тұлға;
32) мереке күндері - ұлттық және мемлекеттiк мереке күндерi;
33) қызметкерлердiң өкілдерi - кәсiптiк одақтардың органдары, олардың бірлестiктері және/немесе қызметкерлер өкілеттік берген өзге де адамдар мен Қазақстан Республикасы заңдарында белгіленген тәртіппен құрылған ұйымдар;
34) жұмыс берушiлердiң өкiлдерi - құрылтай құжаттары немесе сенiмхат негiзiнде жұмыс берушінің немесе жұмыс берушiлер тобының мүдделерiн бiлдiруге уәкiлеттi жеке және (немесе) заңды тұлғалар;
35) бiтiмгерлiк рәсiмдерi - ұжымдық еңбек дауын алғашында бiтiмгерлiк комиссиясында, онда келiсiмге қол жетпеген кезде - еңбек арбитражында дәйектi түрде қарау;
36) бiтiмгерлiк комиссиясы - ұжымдық еңбек дауын тараптарды бiтiмге келтіру жолымен реттеу үшiн жұмыс берушілер мен қызметкерлер арасындағы келiсiм бойынша құрылатын орган;
37) өндiрiстiк қажеттiлiк - апатты күйзелiстiң, аварияның алдын алу немесе жою, не олардың салдарларын жою мақсатында, жазатайым оқиғалардың, iркiлiстiң, адам өлiмiнің немесе мүлiктiң бүлiнуiнiң алдын aлу үшiн және басқа да ерекше жағдайларда, сондай-ақ орнында жоқ қызметкердi алмастыру үшiн жұмыс орындау;
38) өндiрiстiк жабдық - машиналар, тетiктер, құрылғылар, аппараттар, жабдықтар мен жұмысқа, өндiрiске қажеттi өзге де техникалық құралдар;
39) өндiрiстiк санитария - зиянды өндiрiстiк факторлардың қызметкерлерге әсерін болғызбайтын немесе азайтатын санитарлық-гигиеналық, ұйымдастыру іс-шаралары мен техникалық құралдар жүйесi;
40) өндiрістiк жарақаттану - қызметкер денсаулығының, оның еңбек қызметімен байланысты және бір және одан да көп күнге немесе тұрақты еңбекке жарамсыздығына әкеп соқтырған зақымдануы;
41) iркiлiс - экономикалық, технологиялық, ұйымдық, өзге де өндiрiстiк сипаттағы себептер бойынша жұмыстың уақытша тоқтап тұруы;
42) қызметкерлердi кәсiптiк даярлау - кәсiбi мен мамандығы жоқ адамдарға кәсiптiк бiлiм беру нысаны;
43) кәсiби ауру - еңбек (қызмет) мiндеттерiн орындауымен байланысты қызметкердiң өндiрiстiк зиянды факторлардың әсер етуiнен туындаған созылмалы немесе қатты ауыру;
44) қызметкер - жұмыс берушімен еңбек қатынастарында тұратын және жеке еңбек шарты бойынша жұмысты тiкелей орындайтын жеке тұлға;
45) жұмыс берушi - қызметкер еңбек қатынастарында тұратын заңды немесе жеке тұлға;
46) жұмыс уақыты - жұмыс берушінің актілерi мен жеке еңбек шартының талаптарына сәйкес қызметкер еңбек мiндеттерiн орындайтын уақыт;
47) жұмыс орны - еңбек қызметi процесiнде, өзiнiң мiндеттерiн орындау кезінде қызметкердiң тұрақты немесе уақытша болатын орны;
48) қосымша жұмыс iстеу - қызметкердiң еңбек шарты бойынша негiзгi жұмысынан бос уақытында өзге тұрақты ақы төленетін жұмысты орындауы;
49) мерзiмнен тыс жұмыс - еңбек шартымен белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығынан тыс орындалатын жұмыс;
50) ауысымдық жұмыс - тәулiк iшiнде екі, үш немесе төрт жұмыс ауысымындағы жұмыс;
51) (бас), салалық (тарифтiк), өңiрлiк келiсiм (бұдан әрі - келiсiм) - әлеуметтік әрiптестiк тараптарының арасында жасалатын, тараптардың еңбек жағдайларын, жұмыспен қамту және қызметкерлер үшін әлеуметтiк кепілдiктердi белгілеу жөнiндегі мiндеттемелерiн республикалық, салалық және өңiрлiк деңгейлерде айқындайтын құқықтық акті;
52) әлеуметтiк әрiптестiк - атқарушы органдардың, жұмыс берушілер мен қызметкерлер өкiлдерiнiң еңбек саласындағы мүдделерiн келiстiруге бағытталған қатынастар мен механизмдер жүйесi;
53) арнаулы киiм - қызметкердi зиянды және қауiптi өндiрiстiк факторлардан қорғауға арналған киiм, аяқ киім, бас киiм, қолғаптар;
54) жеке қорғану заттары - қызметкерді зиянды және (немесе) қауiптi өндiрiстiк факторлардың әсерінен қорғауға арналған заттар;
55) ұжымдық қорғану заттары - жұмыс iстейтiн екi немесе одан да көп адамдарды зиянды және (немесе) қауiптi өндiрістiк факторлардың әсерінен бiр мезгiлде қорғауға арналған заттар;
56) жұмыс уақытының жиынтық есебi - жұмыс берушi белгiлеген, бiр жылдан асырылмайтын есептеу кезеңiндегi жұмыс уақытын сомалау жолымен есептелген жұмыс уақытының есебi;
57) еңбек арбитражы - бітiмге келтiру комиссиясында келiсiмге қол жетпеген кезде, ұжымдық еңбек дауы тараптары дауды шешу үшін уәкiлеттi адамдарды тарта отырып құратын, уақытша жұмыс істейтін орган;
58) еңбек - адам мен қоғамның өмiрi мен қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшін қажеттi материалдық, рухани және басқа да құндылықтарды жасауға бағытталған адам қызметі;
59) еңбек тәртібi - жұмыс беруші мен қызметкерлердiң Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актілерімен, еңбек, ұжымдық шарттармен, еңбек тәртiбi ережелерiмен, жұмыс берушінің актiлерiмен, құрылтай құжаттарымен белгіленген мiндеттемелердi тиiсiнше орындауы;
60) еңбек шарты - қызметкер мен жұмыс берушінің арасындағы жазбаша келiсiм, ол бойынша қызметкер жұмыс берушiнiң актісiне сәйкес белгілi бір мамандық, бiліктiлiк, немесе лауазым бойынша жұмысты атқаруға мiндеттенедi, ал жұмыс берушi қызметкерге жалақысын және заңдар мен тараптардың келiсiмiнде көзделген өзге де ақшалай төлемдердi уақытында және толық көлемінде төлеуге, еңбек туралы заңдар мен ұжымдық шартта көзделген еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге мiндеттенедi;
61) еңбек мiндеттерi - жұмыс берушi мен қызметкердiң еңбек және ұжымдық шарттармен келісiлген мiндеттемелерi;
62) еңбек қатынастары - жұмыс берушi мен қызметкердiң арасында тараптардың жеке еңбек шарты мен ұжымдық шарттар негiзiнде еңбек қызметiн жүзеге асыруына байланысты туындайтын қатынастар;
63) еңбек делдалдығы - халықты жұмысқа орналастыруда жұмыспен қамту жөнiндегi уәкiлеттi орган, сондай-ақ жеке жұмыспен қамту агенттiгi көрсететiн жәрдем;
64) еңбек тәртiбi - қызметкерлер мен жұмыс берушiнiң еңбектi ұйымдастыру жөнiндегi қатынастарды реттеудiң тәртiбi;
65) еңбек дауы - қызметкер (қызметкерлер өкiлдерiнiң) мен жұмыс берушi (жұмыс берушілер өкiлдерiнiң) арасында бұрын реттелмеген, Қазақстан Республикасының еңбек заңдарын қолдану, ұжымдық шарттардың, келiсiмдердiң, жеке еңбек және (немесе) туралы жұмыс берушi актiлерiнiң шарттарын орындау немесе өзгерту мәселелерi жөнiндегi қызметкер мен жұмыс берушiнiң арасындағы келiспеушiлiктер;
66) жұмысқа орналастыру - халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге жәрдемдесуге бағытталған ұйымдық, экономикалық және құқықтық iс-шаралар кешенi;
67) еңбек стажы - қызметкердiң еңбек мiндеттерiн жүзеге асыруға жұмсаған, күнтiзбемен есептелген уақыты;
68) ауыр жұмыстар - қызметкер қызметiнiң ауыр заттарды қолмен көтеруге немесе орнын ауыстыруға байланысты түрлерi, не 250 ккал/сағаттан астам күш-қуат жұмсалатын басқа да жұмыстар;
69) хабардар ету - қызметкердiң немесе жұмыс берушiнiң жазбаша өтiніші, не өзге тәсiлмен (курьерлiк пошта, пошта байланысы, факсимильдi байланыс және электронды пошта арқылы) ұсынылған өтiнiштер;
70) еңбек жөнiндегі уәкiлеттi мемлекеттiк орган - еңбек қатынастары саласында мемлекеттiк саясатты Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органы;
71) еңбек қауiпсiздiгi жағдайлары - еңбек процесiнде қызметкердiң еңбек ету қабiлетi мен денсаулығына керi әсер ететiн өндiрiстiк орта мен еңбек процесiнiң жол берілетiн факторларының жиынтығы;
72) еңбек жағдайлары - еңбекке ақы төлеу, нормалау жағдайлары, жұмыс уақыты мен демалыс уақытының режимi, кәсiптердi (лауазымдарды) қоса атқарудың тәртiбi, қызмет көрсету аймағының ұлғаюы, уақытша орнында болмаған қызметкердiң мiндеттерiн атқару, еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау, техникалық, өндiрiстiк-тұрмыстық жағдайлар, сондай-ақ тараптардың келiсуi бойынша өзге де еңбек жағдайлары.
2. Қазақстан Республикасы еңбек заңдарының басқа да арнаулы ұғымдары мен осы Кодекстiң тиiсті баптарында айқындалатын мағыналарда пайдаланылады.

2-бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы

1. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы Кодекстен және Қазақстан Республикасының заңдарынан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының басқа заңнамалық актiлерiне еңбек қатынастарын, әлеуметтiк әрiптестiк пен еңбектi қорғау қатынастарын реттейтiн нормаларды енгізуге тыйым салынады.
3. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта, осы Кодексте қамтылғандардан өзгеше ережелер белгіленген болса, онда халықаралық шарттың ережесi қолданылады. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар, халықаралық шарттарда оны қолдану заң шығаруды талап етілетiн жағдайларды қоспағанда, еңбек қатынастарына тiкелей қолданылады.

3-бап. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының
мақсаты мен мiндеттерi

1. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастары мен еңбекпен тiкелей байланысты өзге де қатынастарды, еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерiн қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төмен кепiлдiктерiн белгiлеуге бағытталған құқықтық реттеу болып табылады.
2. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мiндеттерi еңбек қатынастары тараптары мүдделерiнiң тепе-теңдiгiне, экономикалық өсуге қол жеткiзуге, өндiрiс тиімділігі мен адамдардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған, қажеттi құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

4-бап. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының
қағидаттары

Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының қағидаттары:
1) адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуiне жол бермеу;
2) еңбек бостандығы;
3) кемсiтушiлiкке, мәжбүрлi еңбек пен балалар еңбегiнiң ең нашар түрлерiне тыйым салу;
4) қауiпсiздiк және гигиена талаптарына жауап беретiн еңбек жағдайларына құқықты қамтамасыз ету;
5) өндiрiстiк қызмет нәтижелерiне қарағанда қызметкердiң өмiрi мен денсаулығының басымдығы;
6) еңбегi үшiн жалақының ең төмен мөлшерiнен кем емес әдiлетті сыйақы алу құқығын қамтамасыз ету;
7) демалысқа құқығын қамтамасыз ету;
8) қызметкерлер құқықтары мен мүмкiндiктерiнiң теңдігі болып табылады.

5-бап. Еңбек саласындағы құқықтардың шектелуiне
жол бермеу

Осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген жағдайлар мен тәртiптен басқа, ешкiм де еңбек саласындағы құқықтарында шектелмейдi.

6-бап. Еңбек бостандығы

Әркiмнiң де еңбектi еркiн таңдауға немесе еңбекке қандай да болмасын кемсiтушiлiксiз және мәжбүрлеусiз еркiн келiсуге, өзiнiң еңбек ету қабiлетiне иелiк етуге, кәсiп және қызмет түрiн таңдауға құқығы бар.

7-бап. Еңбек саласындағы кемсiтушілікке тыйым салу

1. Еңбек саласындағы өзiнiң құқықтары мен бостандығын iске асыруға әркiмнiң де теңдей мүмкiндiктерi бар.
2. Жынысына, жасына, дене кемiстiктерiне, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, мүлiктiк, әлеуметтiк және лауазымдық жағдайына, тұратын жерiне, дiнге көзқарасына, саяси сенiмiне, текке немесе қауымға, қоғамдық бiрлестіктерге қатыстылығына, сондай-ақ қызметкердiң iскерлiк қасиеттерiне немесе жұмыстың ерекшелiктерiмен байланысты емес, басқа да жағдайларға қарамастан, ешкiм де өзiнiң еңбек құқықтарын iске асыруда қандай да бiр артықшылықтар ала алмайды.
3. Еңбектiң осы түрiне тән талаптармен айқындалатын не әлеуметтiк және құқықтық басымдықты қорғауға мұқтаж адамдар туралы мемлекеттiң ерекше қамқорлығынан туындаған айрықшалықтар, ерекшелiктер, артықшылықтар мен шектеулер кемсiтушілiк болып табылмайды.
4. Еңбек саласында кемсiтушілікке ұшырадым деп есептейтiн адамдар кемсiтушiлiк фактiлерiн жою, нұқсан келтiрiлген құқығын қалпына келтiру туралы не материалдық немесе моральдiк зиянды өтеу туралы өтiнiшпен сотқа немесе өзге де инстанцияларға белгiленген тәртiппен шағымдануға құқылы.

8-бап. Мәжбүрлi еңбекке тыйым салу

Мәжбүрлi еңбекке тыйым салынған. Мәжбүрлi еңбекке тек сот үкiмi бойынша не төтенше немесе соғыс жағдайларында ғана жол беріледi.

9-бап. Осы Кодекстiң қолданылу аясы

1. Осы Кодекс:
еңбек қатынастарын;
еңбек қатынастарымен тiкелей байланысты қатынастарды;
әлеуметтiк әрiптестік қатынастарын;
еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау жөнiндегi қатынастарды реттейдi.
2. Осы Кодекстiң күшi Қазақстан Республикасының азаматтарына, егер осы Кодексте, заңдарда және Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының аумағында еңбек қызметiн жүзеге асырушы шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қолданылады.
3. Осы Кодекс құрылтайшылары немесе меншiк иелерi (толық немесе iшiнара) шетелдiк заңды немесе жеке тұлғалар болып табылатын, Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан ұйымдардың қызметкерлерiне қолданылады.
4. Қызметкерлердiң жекелеген санаттарының еңбекпен құқықтық реттеудiң ерекшелiктерi осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен белгіленедi және осы Кодексте көзделген еңбек құқықтары, бостандықтары мен кепiлдiктерi деңгейiн төмендете алмайды.
Қазақстан Республикасының заңдары осы Кодексте белгіленген еңбек құқықтарының, бостандықтар мен кепілдiктердiң деңгейiн төмендетпеуi тиiс.

10-бап. Еңбек шарттары, әлеуметтiк әрiптестiк
тараптарының келiсiмдерi, ұжымдық
шарттар, жұмыс берушiнiң еңбек саласындағы
актiлерi

1. Еңбек қатынастары, сондай-ақ еңбекпен байланысты өзге де қатынастар еңбек және ұжымдық шарттармен, жұмыс берушiнiң осы Кодексте белгiленген тәртiппен қабылдаған актiлерiмен реттеледi.
2. Әлеуметтiк әрiптестiк тараптары келiсiмдерiнiң, ұжымдық және еңбек шарттарының, жұмыс берушi актiлерiнiң Қазақстан Республикасы еңбек заңдарымен салыстырғанда қызметкерлердiң жағдайын нашарлататын ережелерi заңсыз деп танылады.
3. Келiсiмдердiң, ұжымдық және еңбек шарттарының талаптарын бiржақты тәртiппен өзгертуге болмайды.
4. Жұмыс берушi актiлердi өз құзiретi шегiнде және Қазақстан Республикасы еңбек заңдарына, ұжымдық шартта белгiленген мiндеттемелерге сәйкес қабылдайды.

11-бап. Осы Кодекспен белгiленген мерзiмдердi есептеу

1. Осы Кодекспен, еңбек немесе ұжымдық шарттармен, келiсiмдермен белгiленген мерзiм күнтiзбелiк күнмен, жылдармен, айлармен, апталармен немесе күндермен есептелетін уақыт кезеңiнiң аяқталуымен айқындалады. Мерзiм сондай-ақ, басталуы тиiс оқиғаны көрсетумен айқындалуы мүмкiн.
2. Осы Кодекспен көзделген жағдайларда мерзiм жұмыс күндерiмен есептеледi.
3. Уақыт кезеңiмен айқындалатын мерзiмнiң ағымы оқиғаның басталуы белгiленген күнтiзбелiк күннен кейiнгi күнi басталады.
4. Жылдармен, айлармен, апталармен есептелетiн уақыт мерзiмi соңғы жылдың, айдың, аптаның тиiстi күндерi бiтедi. Егер айлармен есептелетiн мерзiмнiң бiтуi тиiстi күн жоқ айға келетiн болса, онда мерзiм осы айдың соңғы күнi бiтедi. Күнтiзбелiк апталармен немесе күндермен есептелетін мерзiмге жұмыс күнi емес күндер де қосылады.
5. Егер осы Кодекспен өзгеше көзделмесе, мерзiмнiң соңғы күнi жұмыс күнi емес күнге келсе, онда одан кейiнгi жұмыс күнi мерзiмнiң бiткен күнi болып есептеледi.

2-тарау. Мемлекеттiк органдардың еңбек
қатынастарын реттеу саласындағы құзiретi

12-бап. Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң еңбек
қатынастарын реттеу саласындағы құзiретi

Қазақстан Республикасының Үкiметi:
1) еңбек, еңбек қауiпсiздiгі және еңбектi қорғау саласындағы мемлекеттiк саясаттың негізгi бағыттарын әзiрлейдi және iске асырылуын қамтамасыз етедi;
2) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы мемлекеттiк бағдарламалардың әзiрленуiн және орындалуын ұйымдастырады;
3) еңбек қауiпсiздiгi және еңбекті қорғау саласында мемлекеттік бақылауды ұйымдастырудың және өткiзудiң тәртiбiн белгiлейдi;
4) ақпарат берудiң және еңбек қауiпсiздiгi, еңбектi қорғау саласында мемлекеттiк статистика жүргiзудiң тәртiбiн айқындайды;
5) шетелдiк жұмыс күшiн тартудың тәртiбiн белгілейдi;
6) әлеуметтiк жәрдемақылардың мөлшерiн, оларды тағайындаудың және төлеудiң тәртiбiн айқындайды;
7) екі айдан астам еңбекке жарамсыздық мерзімi белгіленетiн аурулар түрлерінің тiзбесiн бекiтедi;
8) орташа жалақыны есептеудiң бiрыңғай тәртiбiн белгiлейдi;
9) азаматтық қызметке орналасудың және азаматтық қызметшiнiң бос лауазымына тұруға конкурс өткiзудiң тәртiбiн айқындайды;
10) азаматтық қызметшілер лауазымдарының тiзбесiн айқындайды;
11) жұмыс берушiлердiң республикалық бiрлестiктерiмен және қызметкерлердiң республикалық бiрлестiктерiмен Бас келiсiм жасасады;
12) тиiсті уәкілетті органдардың еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi және нормативтердi әзiрлеу тәртiбiн белгiлейдi;
13) мемлекеттiк еңбек инспекторы туралы ереженi бекiтедi.

13-бап. Еңбек жөніндегi уәкiлеттi мемлекеттiк
органның еңбек қатынастарын реттеу
саласындағы құзіреті

Еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган:
1) еңбек, еңбек қауiпсiздiгі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асырады;
2) Қазақстан Республикасының қызметтiң барлық салаларына арналған еңбек қауiпсiздігі және еңбектi қорғауға қойылатын жалпы талаптарды белгiлейтiн нормативтiк құқықтық актілерiн бекiтедi;
3) Қазақстан Республикасының еңбек, еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау туралы және халықты жұмыспен қамту туралы заңдарының сақталуына мемлекеттік бақылауды ұйымдастырады;
4) еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғауды қамтамасыз ету саласында басқа мемлекеттiк органдармен, сондай-ақ қызметкерлердiң және жұмыс берушiлердiң өкілдерiмен үйлестiрудi және өзара бiрлесiп әрекет етудi жүзеге асырады;
5) еңбек кiтапшаларының нысанын, оларды жүргiзудiң және сақтаудың тәртiбiн белгiлейдi;
6) үлгілік нормалар мен еңбек нормативтерiн ауыстырудың және қайта қараудың тәртiбiн белгiлейдi;
7) қызметтерiне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтердi (бағаларды, алым мөлшерлемелерiн) мемлекеттiк реттеу енгізiлетiн жұмыс берушілердiң еңбек нормаларын қараудың, келiсудiң және бекiтудiң тәртiбiн белгiлейдi;
8) қызметтерiне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтердi (бағаларды, алым мөлшерлемелерiн) мемлекеттiк реттеу енгiзiлетiн жұмыс берушiлердiң еңбекақы жүйесiн қараудың, келiсудiң және бекiтудiң тәртiбiн белгілейдi;
9) салалық келiсiмдер мен облыстық деңгейде жасалған өңiрлiк келiсiмдердi тiркеудi жүзеге асырады;
10) мемлекеттік еңбек инспекторларын оқытуды және аттестаттауды жүргiзедi;
11) өндiрiстегi жазатайым оқиғаларды зерттеп тексерудiң уақытында және дұрыс жүргiзiлуiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен бақылауды жүзеге асырады;
12) еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғауды қамтамасыз ету саласындағы халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады.

14-бап. Еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк
органның аумақтық бөлiмшелерiнiң еңбек
қатынастарын реттеу саласындағы құзiретi

Еңбек жөнiндегі уәкiлеттi мемлекеттiк органның аумақтық бөлiмшелерi:
1) Қазақстан Республикасының еңбек, еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау туралы заңдарының сақталуына мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырады;
2) жұмыс берушілер ұсынған ұжымдық шарттардың мониторингiн жүзеге асырады;
3) өндiрiстiк жарақаттанудың, кәсiптiк аурулардың, кәсiптiк уланулардың себептерiне талдау жасайды және олардың алдын алу жөнiнде ұсыныстар әзiрлейдi;
4) өндiрiстегі жазатайым оқиғаларды Қазақстан Республикасы заңдарында белгiленген тәртiппен зерттеп тексередi;
5) жұмыс берушiлердiң (жұмыс берушiлер өкiлдерiнiң) және жұмыс берушiлердегi қауiпсiздiк пен еңбектi қорғауды қамтамасыз етуге жауапты қызметкерлердiң бiлiмiн Қазақстан Республикасының еңбек жөнiндегі уәкiлеттi мемлекеттiк органы бекiткен ережелерге сәйкес тексерудi жүргізедi;
6) өндiрiстiк нысандағы объектiлердi пайдалануға қабылдау жөнiндегi қабылдау комиссиясының құрамына қатысады;
7) қызметкерлер мен жұмыс берушiлердiң толық өкiлеттi өкiлдерiмен қауiпсiздiк және еңбектi қорғау нормативтерiн жетiлдiру мәселелерi бойынша өзара бiрлесiп әрекет етедi.

15-бап. Жергiлiктi атқарушы органдардың еңбек
қатынастарын реттеу саласындағы құзiретi

Жергілiктi атқарушы органдар:
1) тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк аумағында еңбек қызметiн жүзеге асыру үшiн шетелдiк жұмыс күшiн тартуға рұқсаттар бередi;
2) жергiлiктi өкiлеттi органмен келiсiм бойынша ауылды жерлерде (селолық) жұмыс iстейтiн денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, бiлiм бepу, мәдениет және спорт мамандары лауазымдарының тiзбесiн айқындайды;
3) қалалық, аудандық деңгейде жасалған салалық және өңiрлiк кесiлiмдердi тiркеудi жүзеге асырады;
4) халықтың тұрмыс тiршiлiгiн қамтамасыз етушi ұйымдарда (қоғамдық көлiк, сумен, электр энергиясымен, жылумен қамтамасыз ететiн ұйымдар) ереуiл өткiзудi келiседi;
5) жұмыс берушілердiң өңiрлiк бiрлестiктерiмен және қызметкерлердiң өңiрлiк бiрлестiктерiмен өңiрлiк (облыстық, қалалық, аудандық) келiсiмдер жасасады.

3-тарау. Еңбек қатынастарының субъектiлерi.
Еңбек қатынастарының басталу негiздерi

16-бап. Еңбек қатынастарының субъектiлерi

1. Қызметкер мен жұмыс берушi еңбек қатынастарының субъектiлерi болып табылады.
2. Заңды және жеке тұлғалар жұмыс берушiнiң немесе қызметкерлердiң мүдделерiн нормативтiк құқықтық актiлердiң, сот шешiмдерiнiң, сондай-ақ құрылтай құжаттарының не сенiмхат негізiнде өздерiне сенiп тапсырған өкiлеттіктерi шегінде бiлдiредi.

17-бап. Еңбек қатынастарының туындау негіздерi

1. Еңбек қатынастары қызметкер мен жұмыс берушiнiң арасында Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен немесе жұмыс берушi - жеке тұлғаның құрылтайлық құжаттарымен белгіленген жағдайларды қоспағанда, осы Кодекске сәйкес жасалған еңбек шартының негізiнде туындайды.
2. Еңбек қатынастары еңбек шартының жасалуы алдындағы актiлердiң:
1) лауазымға сайлану (сайлау);
2) бос лауазымға конкурс бойынша сайлану;
3) лауазымға тағайындау немесе лауазымға бекiту;
4) еңбек шартын жасасу туралы сот шешiмiнiң негізiнде туындауы мүмкін.

18-бап. Лауазымға сайлану (сайлау) актiсi негiзiнде
туындайтын еңбек қатынастары

1. Егер сайлану (сайлау) туралы актiсiнен қызметкердiң белгілi бiр еңбек функцияларын атқару мiндеттемесi туындайтын болса, лауазымға сайлану (сайлау) туралы актi мен еңбек шартының негiзiнде еңбек қатынастары туындайды.
2. Қызметкердi сайлаған орган Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде немесе жұмыс берушi - заңды тұлғаның құрылтайлық құжаттарымен белгіленген жағдайларда, оның өкiлеттігін мерзiмiнен бұрын тоқтата алады.

19-бап. Конкурс бойынша сайлану актiсi негiзiнде
туындайтын еңбек қатынастары

Егер Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен, жұмыс берушiнiң құрылтай құжаттарымен немесе жұмыс берушiнiң актiсiмен конкурс бойынша орналасуға жататын лауазымдардың тiзбесi мен бұл лауазымдарға конкурстық сайлану тәртiбi айқындалған болса, конкурс бойынша сайлану актiсi мен еңбек шартының негiзiнде еңбек қатынастары туындайды.

20-бап. Лауазымға тағайындау немесе бекiту туралы
актiнiң негiзiнде туындайтын еңбек
қатынастары

Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен немесе жұмыс берушiнiң құрылтай құжаттарымен көзделген жағдайларда лауазымға тағайындау немесе бекiту туралы актінiң негізiнде еңбек қатынастары туындайды.

21-бап. Еңбек шартын жасасу туралы сот шешiмiнiң
негiзiнде туындайтын еңбек қатынастары

Еңбек шартын жасасу туралы сот шешiмiнiң негiзiндегi еңбек қатынастары еңбек шартының заңсыз бұзылуына байланысты адам бұрынғы жұмысында қалпына келтiрiлген немесе жұмыс берушi осы Кодекстің 25-бабында көзделген негiздер бойынша еңбек шартын жасасудан бас тартуы анықталған жағдайда туындайды.

22-бап. Қызметкердiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерi

1. Қызметкердiң:
1) осы Кодексте көзделген тәртiп пен жағдайларда еңбек шартын жасасуға, өзгертуге, толықтыруға және бұзуға;
2) жұмыс берушіден еңбек және ұжымдық шарттардың талаптарын орындауды талап етуге;
3) еңбек қауiпсiздігiне және еңбектi қорғауға;
4) еңбектi жағдайлары мен еңбектi қорғаудың жай-күйі туралы толық және дұрыс ақпарат алуға;
5) еңбек шарты талаптарына сәйкес уақытылы және толық көлемiндегi жалақы төлемiне;
6) өзiнiң кiнәсiнен болмаған iркiлiс үшін осы Кодекске сәйкес еңбекақы алуға;
7) демалысқа, оның iшiнде жыл сайынғы еңбек демалысына;
8) өзінiң өкiлдiгi мен құқықтарына өкiлдiк ету және қорғау мақсатында бiрлестiктер құруға және оларға енуге;
9) өзiнiң өкілдерi арқылы ұжымдық келiссөздерге қатысуға және ұжымдық шарт жобасын әзiрлеуге, сондай-ақ қол қойылған ұжымдық шартпен танысуға;
10) осы Кодексте көзделген тәртiппен кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға және өзiнiң бiлiктiлігін арттыруға;
11) еңбек мiндеттерiн атқарумен байланысты денсаулығына келтiрілген зиянды өтетуге;
12) Қазақстан Республикасы заң актілерiнде көзделген жағдайларда мiндеттi әлеуметтік сақтандыруға;
13) кепiлдiктер мен өтемақыларға;
14) өзiнiң құқықтары мен заңды мүдделерiн заңға қайшы келмейтiн барлық тәсiлдермен қорғауға;
15) теңдей еңбегi үшiн, қандай да болмасын кемсiтусiз теңдей еңбекақы алуға;
16) еңбек дауын шешу үшiн таңдауы бойынша келiстiру комиссиясына немесе сотқа өтiнiшпен баруға құқығы бар.
2. Қызметкер:
1) еңбек мiндеттерiн еңбек және ұжымдық шарттарға жұмыс берушінің актілерiне сәйкес орындауға;
2) еңбек тәртiбiн сақтауға;
3) жұмыс орнында еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау жөнiндегі, өрт қауiпсiздігі және өндiрiстiк санитария талаптарын сақтауға;
4) жұмыс беруші мен қызметкерлердiң мүлкіне ұқыпты қарауға;
5) адамдардың өмiрi мен денсаулығына, жұмыс беруші мен қызметкерлер мүлкінің сақталуына қатер төндiретiн ахуал туындағаны, сондай-ақ iркiлiс туындағаны туралы жұмыс берушіге хабарлауға;
6) еңбек және ұжымдық шарттарға сәйкес өзiне сенiп тапсырылған мемлекеттiк, қызметтiк, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мәлiметтердi жария етпеуге;
7) жұмыс берушiге келтiрілген зиянды Қазақстан Республикасы заңдарында белгiленген шектерде өтеуге;
8) зейнетақы жинақтарын бiр жинақтаушы зейнетақы қорынан екiншiсiне ауыстырған кезде, мiндетті зейнетақы жарналары есебiнен зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарт жасасу жөнiнде жұмыс берушiнi хабарландыруға мiндетті.
3. Қызметкердiң өзге де құқықтары болады және ол осы Кодексте көзделген өзге де мiндеттердi атқарады.

23-бап. Жұмыс берушiнiң негiзгі құқықтары мен
мiндеттерi

1. Жұмыс берушiнiң:
1) қызметкерлермен еңбек шартын осы Кодексте көзделген тәртiп пен негiздер бойынша өзгертуге, толықтыруға және бұзуға;
2) өз құзiретi шегiнде актiлер шығаруға;
3) өзiнiң құқықтары мен мүдделерiн бiлдiру мақсатында бiрлестіктер құруға және оларға кiруге;
4) қызметкерлерден еңбек және ұжымдық шарттың, еңбек тәртiбi ережесi талаптарының орындалуын талап етуге;
5) осы Кодексте белгiленген тәртiппен қызметкерлердi материалдық жауапкершілiкке тартуға және оларға әкiмшiлiк өндiрiп алулар салуға;
6) еңбек мiндеттерiн атқару кезiнде қызметкер келтiрген зиянды өтетуге;
7) еңбек саласындағы өзiнiң құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау мақсатында сотқа өтiнiш беруге;
8) қызметкерге сынақ мерзiмiн белгiлеуге;
9) егер жеке еңбек шартының талаптарында жазылған болса, қызметкердi оқытумен байланысты өз шығындарын өтетуге;
10) жұмысқа қабылдау кезiнде азаматтардан олардың бiлiктілігін растайтын құжаттарды талап етуге құқығы бар.
2. Жұмыс берушi:
1) Қазақстан Республикасының еңбек заңдарының, еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау, ұжымдық және еңбек шарттарының талаптарын сақтауға;
2) қызметкерлермен осы Кодексте белгiленген тәртіппен және шарттармен еңбек шарттарын жасасуға;
3) қызметкерге еңбек шартында келiсілген жұмысты беруге;
4) қызметкерлердi еңбек және ұжымдық шарттың талаптарына сәйкес еңбекақымен қамтамасыз етуге;
5) қызметкерге жалақыны және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актілерiнде, еңбек, ұжымдық шарттарда, жұмыс берушiнiң актілерiнде көзделген өзге де төлемдердi уақытында және толық мөлшерде төлеуге;
6) қызметкердi жұмыс берушiнiң актiлерiмен және ұжымдық шартпен таныстыруға;
7) ұжымдық келiссөздер жүргiзу үшiн, ұжымдық шарттар жасасу үшiн, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау үшiн қажетті ақпарат беруге;
8) ұжымдық келiссөздер жүргізуге және осы Кодексте белгiленген тәртiппен ұжымдық шарт жасасуға;
9) қызметкерлердi Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына, еңбек, ұжымдық шарттарға сәйкес еңбек жағдайларымен қамтамасыз етуге;
10) қызметкерлердi жабдықпен, құралдармен, техникалық құжаттамамен және еңбек мiндеттерiн атқару үшiн қажеттi өзге де заттармен өз қаражаты есебiнен қамтамасыз етуге;
11) мемлекеттiк еңбек инспекторларының ұйғарымдарын орындауға;
12) егер жұмысты жалғастыру қызметкердiң және өзге де адамдардың өмiрi мен денсаулығына қауiп төндiретiн болса, жұмысты тоқтата тұруға;
13) қызметкерлердi мiндеттi әлеуметтiк сақтандыруды Қазақстан Республикасы заңдарында белгiленген тәртiппен жүзеге асыруға;
14) еңбек мiндеттерiн атқару кезiнде қызметкердiң денсаулығы мен өмiрiне зиян келтiргенi үшiн жауапкершiлiгiн сақтандыруға;
15) қызметкерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беруге;
16) жұмысқа қабылдау кезiнде қызметкермен еңбек шартын жасасуға, қызметкердi ұжымдық шартпен және жұмыс берушінің актiлерiмен таныстыруға;
17) қызметкерлердiң еңбек қызметi мен оларды зейнетақымен қамсыздандыруға арналған ақшаны ұстап қалу және аудару туралы деректердi растайтын құжаттардың сақталуын және мемлекеттік мұрағатқа тапсырылуын қамтамасыз етуге;
18) қызметкерге зиянды (ерекше зиянды) және қауiптi (ерекше қауiптi) жұмыс жағдайлары мен кәсіптік ауру мүмкiндiгi туралы ескертуге;
19) жұмыс орындары мен өндiрiстiк процестерде қатердiң алдын алу жөнiнде шаралар қабылдауға, өндiрiстiк және ғылыми-техникалық прогрестi ескере отырып профилактикалық жұмыстар жүргiзуге;
20) жұмыс уақытының, оның iшiнде зиянды (ерекше зиянды), қауiптi жұмыс жағдайларында, ауыр жұмыстарда әрбiр қызметкер орындайтын жұмыс уақытынан тыс жұмыстардың нақты есебiн жүргiзуге мiндетті.
3. Жұмыс берушiнiң өзге де құқықтары болады және ол осы Кодексте көзделген өзге де мiндеттердi атқарады.

ЕРЕКШЕ БӨЛIМ

2-бөлiм. Еңбек қатынастары

4-тарау. Еңбек шарты

24-бап. Еңбек шартының мәнi

Еңбек шарты бойынша қызметкер сыйақы үшiн тиiстi білiктiлігі бойынша жұмысты (еңбек функциясын) атқарады және жұмыс берушiнiң еңбек тәртібiн сақтайды, ал жұмыс берушi еңбек жағдайларын қамтамасыз етедi, қызметкерге жалақысын және Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында, еңбек және ұжымдық шартта, тараптардың келiсiмiнде көзделген ақшалай төлемдердi уақытында және толық көлемiнде төлейдi.

25-бап. Еңбек шартын жасау кезiндегi кепiлдiктер

1. Мыналармен:
1) жүктi болуына байланысты уәждемелер бойынша әйелдермен;
2) үш жасқа дейiнгi балалары болуы уәждемелерi бойынша әйелдермен (еркектермен);
3) жергiлiктi уәкілеттi органдар белгiленген квота есебiне жұмысқа жiберген азаматтармен;
4) заңды күшiне енген сот шешiмiнде олармен еңбек шартын жасасу мiндетi белгiленген азаматтармен;
5) егер сайлану (сайлау) актiсiнен белгілi бiр еңбек функциясын орындау мiндетi туындайтын болса, заңдарда белгiленген тәртiппен лауазымға сайланған азаматтармен;
6) кәмелетке толмағандармен, олардың кәмелетке толмауы уәждемелерi бойынша;
7) мүгедектермен, олардың мүгедектiгi уәждемелерi бойынша егер осы Кодекспен өзгеше белгiленген болмаса, жеке еңбек шартын жасасудан бас тартуға тыйым салынады.
2. Еңбек шартын жасасудан бас тартуға сотқа шағым жасалуы мүмкiн.

26-бап. Еңбек шартын жасауға қойылатын шектеулер

Еңбек шартын:
1) денсаулық жағдайы бойынша еңбекке жарамсыз азаматтармен;
2) денсаулық жағдайына қайшы келетiн жұмысқа;
3) еңбек жағдайлары зиянды және қауiптi жұмыстарға, он сегiз жасқа толмаған азаматтармен;
4) жұмыс берушiнiң мүлкi мен басқа да құндылықтарының сақталуын қамтамасыз ету үшiн қызметкердiң толық материалдық жауаптылығы көзделетiн жұмыстарға, 18 жасқа толмаған азаматтармен;
5) белгiлi бiр лауазым мен жұмысқа, заңды күшiне енген сот үкiмi бойынша осы лауазымға тұру және оны атқару құқығынан айрылған азаматтармен;
6) шетелдiк азаматтармен және азаматтығы жоқ, Қазақстан Республикасы аумағында уақытша тұратын азаматтармен, олар шетелдiк жұмыс күшiн тартуға уәкілеттi мемлекеттiк органның рұқсатын Қазақстан Республикасының Үкiметі белгiлеген тәртiппен алғанға дейiн еңбек шартын жасауға жол берілмейдi.

27-бап. Еңбек шартының шарттардың өзге түрлерінен
ерекшелiгi

Еңбек шартының шарттардың өзге түрлерiнен ерекшеленетін белгiлерi онда төмендегi шарттардың бiреуiнiң болуы болып табылады:
1) қызметкердiң еңбек функцияларын белгiлi бiр бiлiктiлiк, мамандық, кәсiп немесе лауазым бойынша орындауы;
2) мiндеттемелердiң ұйымның еңбек тәртiбiне бағына отырып жеке орындалуы;
3) қызметкердiң орындалатын жұмыстың саны мен сапасына, күрделiлігіне сәйкес жалақы алуы.

28-бап. Еңбек шартының мазмұны

1. Еңбек шартында:
1) тараптардың деректемелерi:
жұмыс беруші - заңды тұлғаның толық атауы мен тұратын жерi, жұмыс берушi - заңды тұлғаның құрылтай құжаттарының мемлекеттiк тiркелген нөмiрi, күнi мен бизнес-сәйкестендiру нөмiрi;
жұмыс берушi - жеке тұлғаның тегi, аты, әкесiнiң аты (eгep жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса), оның тұрақты тұратын мекен-жайы, жеке сәйкестендiру (бизнес-сәйкестендiру) нөмiрi, жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмiрi, берілген күнi;
қызметкердiң тегi, аты, әкесiнiң аты (егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлген болса), жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмiрi, берiлген күнi, жеке сәйкестендiру нөмiрi;
2) еңбек қызметi (белгілi бiр мамандық, білiктiлiк немесе лауазым бойынша жұмыс);
3) жұмыстың атқарылатын орны;
4) еңбек шартының мерзiмi;
5) жұмыстың басталу күнi;
6) жұмыс уақыты мен демалыс уақытының режимi;
7) еңбекақының мөлшерi мен өзге де шарттары;
8) егер жұмыс ауыр жұмыстарға жатқызылса және (немесе) зиянды және (немесе) қауiптi жағдайларда орындалатын болса, еңбек жағдайларының, кепiлдiктер мен жеңiлдiктердiң сипаттамалары;
9) қызметкердiң құқықтары мен мiндеттерi;
10) жұмыс берушiнiң құқықтары мен мiндеттерi;
11) еңбек шартын тоқтатудың, өзгертудiң және ұзартудың тәртiбi;
12) кепiлдiктер мен өтемақылар және оларды төлеудiң тәртібi;
13) әлеуметтiк сақтандыру шарттары;
14) тараптардың жауапкершілігi;
15) жасалу күнi мен реттiк нөмiрi қамтылуы тиiс.
2. Еңбек шартына сынақ мерзiмi, бәсекелестiктi болдырмау, жұмысты қоса атқару, аттестаттау, оқу демалысын беру туралы, қызметкердiң бiлiктiлігін арттыруды қамтамасыз ету жөнiндегi жұмыс берушiнiң мiндеттемелерi туралы талаптар, сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы келмейтiн өзге де талаптар енгiзiлуi мүмкiн.

29-бап. Бәсекелестiктi болдырмау туралы талап

1. Тараптардың келiсуiмен еңбек шартында жұмыс берушiге тiкелей немесе жанама зиян келтiруге қабілеттi қызметті жүзеге асырмауы туралы қызметкердiң мiндеттемесi (бәсекелестіктi болдырмау туралы талап) көзделуi мүмкін.
2. Еңбек шартына бәсекелестiктi болдырмау туралы талап енгiзілген кезде, тараптардың келiсуi бойынша, қызметкерге осы талаптың қолданылу кезеңiне өтемақы белгiленедi.
3. Қызметкер бәсекелестіктi болдырмау туралы талапты бұзған жағдайда, қызметкер еңбек шартының талаптарына сәйкес өтемақыны түгел немесе оның бөлiгiн өтеуге мiндеттi.
4. Қызметкер бәсекелестiкті болдырмау туралы талапты бұзған жағдайда жұмыс берушi осы Кодекстің 48-бабы 1-тармағының 18) тармақшасына сәйкес жеке еңбек шартын бұзуға құқылы.

30-бап. Еңбек шартының мерзiмi

1. Еңбек шарты:
1) белгiсiз мерзiмге;
2) осы тармақтың 3) және 4) тармақшаларында белгiленген жағдайларды қоспағанда, бiр жылдан артық белгiлi бiр мерзiмге;
3) белгiлi бiр жұмыстың орындалу уақытына;
4) жұмыста уақытша болмаған қызметкердi ауыстыру уақытына жасалуы мүмкiн.
2. Жұмыс берушi - заңды тұлғаның атқарушы органы басшысы лауазымына жұмысқа еңбек шарты жұмыс берушiнiң құрылтайшы құжаттарында немесе тараптардың келiсiмiнде белгiленген мерзiмге жасалады. Мұндай шартқа осы баптың 4-тармағымен белгiленген ережелер қолданылмайды.
3. Егер еңбек шартында оның қолданылу мерзiмi жазылмаса, онда шарт белгiсiз мерзiмге жасалған деп есептеледi.
4. Белгiсiз мерзiмге жасалған шарт, тараптардың келiсiмiмен белгiлi бiр мерзiмге қайта жасалуы мүмкiн.

31-бап. Еңбек шартын жасауға жол берiлетiн жас

1. Он алты жасқа толған адамдармен еңбек шартын жасасуға жол берiледi.
2. Ата-анасының бiреуiнiң, қорғаншысының немесе асырап алушысының жазбаша келiсiмiмен:
1) он бес жасқа толған азаматтармен, орта бiлiм алған не жалпы бiлiм беретiн оқу орнын тастап кеткен жағдайларда;
2) сабақтан бос уақытында денсаулығына зиян келтiрмейтiн және оқу процесiн бұзбайтын жұмысты орындау үшiн он төрт жасқа толған оқушымен;
3) кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында, цирктерде денсаулығына және адамгершілiк дамуына нұқсан келтiрмей шығармалар жасау және/немесе орындауға қатысу үшiн он төрт жасқа толмаған адамдармен, осы баптың 2-тармағы 2) тармақшасында айқындалған шарттарды сақтай отырып еңбек шарты жасалуы мүмкiн.
3. Осы баптың 2-тармағында белгiленген жағдайларда еңбек шартына кәмелетке толмаған адаммен қатар ата-анасы, қорғаншысы немесе асыраушысы қол қояды.

32-бап. Еңбек шартын жасауға қажетті құжаттар

1. Еңбек шартын жасау үшiн мынадай құжаттар:
1) жеке басының куәлiгі немесе төлқұжаты (он алты жасқа толмаған адамдар үшiн тууы туралы куәлігі);
2) тұруға рұқсаты немесе азаматтығы жоқ адамның куәлігі (шетелдiк азаматтар үшiн және Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, азаматтығы жоқ адамдар үшін);
3) тиiсті білiм, дағдылар мен машықтарды талап ететiн жұмысқа арналған еңбек шартын жасасу кезiнде - бiлiмi, бiлiктiлігі, арнаулы бiлiмi немесе кәсiптiк дайындығының болуы туралы құжат;
4) еңбек қызметiн растайтын құжат (еңбек стажы бар адамдар үшiн);
5) әскери есеп құжаты (әскери мiндеттiлер мен әскери қызметке шақырылуға жататын адамдар үшiн);
6) алдын ала медициналық куәландырудан өткенi туралы құжат (осы Кодекске және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес осындай куәландырудан өтуге мiндеттi адамдар үшiн);
7) әлеуметтiк жеке код берiлгенi туралы куәлiк, мiндеттi зейнетақы жарналары есебiнен зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттың көшiрмесi (зейнетақы заңнамасына сәйкес мiндеттi зейнетақы жарналарын төлеуден босатылған адамдардан басқа) қажет.
2. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделмеген құжаттарды талап етуге жұмыс берушiнiң құқығы жоқ.
3. Қызметкердiң келiсiмiмен әлде бiр құжаттар жұмыс берушiде сақталған немесе мемлекеттік органдар белгiлеген әлде бiр рәсiмдердi орындау үшiн уақытша қалдырылған жағдайда, жұмыс берушi оларды қайтару туралы қызметкерге жазбаша мiндеттеме бередi.

33-бап. Еңбек шартын жасаудың, өзгертудiң және
толықтырудың тәртiбi

1. Еңбек шарты жазбаша нысанда, кемiнде екi дана етiп жасалады және оған тараптардың қолдары қойылады. Еңбек шарты бiр-бiр данадан жұмыс берушi мен қызметкерде сақталады. Қызметкердiң еңбек шартының бiр данасын алуы жазбаша нысанда расталады.
2. Еңбек шартына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу, оның iшiнде басқа жұмысқа ауыстыру кезiнде, жазбаша нысанда, осы баптың 1-тармағында көзделген тәртiппен жүзеге асырылады.
Еңбек шартының талаптарын өзгерту туралы ұсынысты еңбек шарты тараптарының бipeyi жазбаша нысанда бередi және екiншi тарап оны берiлген күннен бастап жетi күнтiзбелiк күн iшiнде қарайды.
3. Ұйымның атқарушы органы лауазымды адамдарымен еңбек шартын ұйымның меншiк иесi не ол уәкілеттік берген адам немесе орган ұйымның құрылтай құжаттарында белгiленген мерзiмге жасасады.

34-бап. Еңбек шартын жасасуды ресiмдеу

Еңбек шарты жасалғаннан кейiн жұмыс берушi жұмысқа қабылдау туралы актi шығарады, онымен таныстырылғаны қызметкердiң қойған қолымен расталады.

35-бап. Қызметкердiң еңбек қызметiн растайтын
құжаттар

1. Қызметкердiң:
1) еңбек кітапшасы;
2) күнi мен оны тоқтатудың негіздерi туралы жұмыс берушiнiң белгiсi бар, еңбек шарты;
3) еңбек шартының жасалуы және тоқтатылуы негiзiнде еңбек қатынастарының туындауын және тоқтатылуын растайтын бұйрықтардың үзiндi көшiрмелерi;
4) қызметкерлерге жалақы төлеу ведомосынан үзiндi көшiрмелер;
5) ұйым басшысының қолы қойылған, ұйымның мөртаңбасымен не нотариуспен расталған қызмет ету тiзiмi (қызметкердiң жұмысы, еңбек қызметi туралы деректердiң тiзбесi) еңбек қызметiн растайтын құжаттары болып табылады.
2. Еңбек кiтапшаларының нысанын, жүргізу және сақтау тәртiбiн еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттік орган белгiлейдi.

36-бап. Еңбек шартындағы сынақ туралы талаптар

1. Еңбек шартында қызметкердiң тапсырылатын жұмысқа қызметкер бiлiктiлiгiнiң сәйкестігiн тексеру мақсатымен оған сынақ мерзiмi туралы шарт белгiленуi мүмкiн. Бұл жағдай еңбек шартында жазылмаса, қызметкер жұмысқа сынақ мерзiмiнсiз қабылданды деп есептеледi.
2. Сынақ мерзiмi еңбек шарты күшiне енген сәттен басталады.
3. Сынақ кезеңiнде қызметкерлерге осы Кодекстiң нормалары, еңбек және ұжымдық шарттың талаптары қолданылады.
4. Сынақ мерзiмi қызметкердiң жұмыс стажына қосылады және үш айдан аспауы тиiс. Қызметкер жұмыста шын мәнiнде болмаған кезең сынақ мерзiмiне есептелмейдi.
5. Тараптардың бipeуi еңбек шартын себебiн көрсете отырып, екiншi тарапты сынақ мерзiмi аяқталғанға дейiн үш күннен кешiктiрмей жазбаша ескертiп бұзуға құқылы. Еңбек шарты жазбаша хабарламада көрсетiлген күннен бастап бұзылды деп есептеледi.
6. Жұмыс берушi қызметкердi сынақ мерзiмi аяқталғанға дейiн жоғары лауазымға тағайындаған жағдайда, қызметкер сынақ мерзiмiнен өттi деп есептеледi.
7. Егер сынақ мерзiмi өтiп, тараптардың ешқайсысы басқа тарапты еңбек шартын бұзу туралы хабарландырмаса, қызметкер сынақ мерзiмiнен өттi деп есептеледi.

37-бап. Еңбек шарты қолданылуының басталуы

1. Еңбек шартының қолданылуы оған тараптардың қолы қойылған күннен, не шартта белгiленген күннен басталады.
2. Қызметкердi жұмысқа нақты жiберу немесе оны басқа жұмысқа ауыстыру еңбек шартына тараптардың қолы қойылғаннан кейiн ғана жүзеге асырылады.
3. Жұмыс берушiнiң кiнәсiнен еңбек шарты болмаған және (немесе) тиiстi үлгiде ресiмделмеген жағдайда, ол Қазақстан Республикасы заңдарында белгiленген тәртiппен жауаптылықта болады. Бұл жағдайда еңбек қатынастары, қызметкер жұмысқа кiрiскен күннен басталды деп есептеледi.

38-бап. Еңбек шартының жарамсыздығы

1. Еңбек шарты:
1) алдау, күш көрсету, қауiп төндiру әсерiмен;
2) шын мәнiндегi немесе заңды салдар туғызу ниетiнсiз (жалған еңбек шарты);
3) әрекет етуге қабiлетсiз деп танылған азаматпен;
4) он төрт жасқа толмаған азаматпен;
5) он алты жасқа толмаған азаматпен, ата-анасының бiреуiнiң, қорғаншысының, асыраушысының келiсiмiнсiз жасалған жағдайларда сот жарамсыз деп таниды.
2. Еңбек шартының жұмыс берушiнiң кiнәсiнен жарамсыз деп танылуы бұрынғы қызметкердiң еңбекақы, жыл сайынғы еңбек демалысының пайдаланылмаған күндерi үшiн өтемақы және өзге де төлемдер мен жеңiлдiктер алу құқығынан айрылуына әкеп соқтырмайды.
3. Еңбек шартының жұмыс берушiнiң немесе қызметкердiң кiнәсiнен жарамсыз деп танылуы олардың Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес жауаптылығына әкеп соқтырады.
4. Еңбек шартының жекелеген талаптарын жарамсыз деп тану тұтас еңбек шартының жарамсыздығына әкеп соқтырмайды.

39-бап. Еңбек шартында келiсiлмеген жұмысты орындауға
тыйым салу

Жұмыс берушi осы Кодексте және Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметкерден еңбек шартында келiсiлмеген жұмысты орындауды талап етуге құқылы емес.

40-бап. Қызметкердi басқа жұмысқа ауыстыру

1. Қызметкердi басқа жұмысқа ауыстыру деп:
1) қызметкердiң еңбек функциясының өзгеруi, яғни жұмысты басқа лауазым, мамандық, кәсiп, білiктілiк бойынша орындау;
2) орындау кезiнде еңбек шартында келiсiлген еңбек жағдайлары (жалақы мөлшерi, жұмыс уақыты мен демалыс уақыты, жеңiлдiктер мен басқа да жағдайлар) өзгеретiн жұмысты тапсыру;
3) жұмыс берушiнiң басқа жерде орналасқан құрылымдық бөлiмшеге ауыстыру;
4) жұмыс берушiмен бiрге басқа жерге ауысуы есептеледi.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, басқа жұмысқа ауыстыру еңбек шартына тиiстi өзгерiстер енгiзе отырып, жұмыс берушiнiң актiсiмен ресiмделедi.

41-бап. Қызметкердi жұмыс берушiмен бiрге басқа
жерге ауыстыру

1. Егер еңбек, ұжымдық шарттарда ескертудiң одан ұзақ мерзiмi көзделмесе, жұмыс берушi қызметкердi жұмыс берушiнiң басқа жерге көшетiнi туралы бiр ай бұрын жазбаша ескертуге мiндетті.
2. Қызметкер жұмыс берушiмен бiрге басқа жерге жұмысқа ауыстырылған жағдайда, жұмыс берушi қызметкердiң, осы Кодекстiң 138-бабында көзделген, көшуге байланысты шығыстарын өтейдi.
3. Қызметкер жұмыс берушiмен басқа жерге ауысудан жазбаша бас тартқан жағдайда, қызметкермен еңбек шарты осы Кодексінің 53-бабы 1-тармағының 1) тармақшасында көзделген негiз бойынша тоқтатылады.

42-бап. Өндiрiстiк қажеттiлiк жағдайында уақытша
басқа жұмысқа ауыстыру

Өндiрiстiк қажеттілiк болған, оның iшiнде жоқ қызметкердi уақытша алмастырған жағдайда, жұмыс берушiнiң қызметкердi оның келiсімінсiз бiр айға дейiнгi мерзiмге, күнтiзбелiк жыл iшiнде бiр реттен асырмай, орындалатын жұмыс бойынша төленетiн, бiрақ бұрынғы жұмысындағы орташа жалақысынан кем емес еңбекақымен, еңбек шартында келiсiлмеген және денсаулық жағдайына қайшы келмейтiн сол жердегi, сол ұйымдағы жұмысқа ауыстыруға құқығы бар.

43-бап. Iркілiс жағдайында уақытша басқа жұмысқа
ауыстыру

1. Жұмыс берушiнiң iркiлiс жағдайында оның мамандығын, бiлiктiлігін ескере отырып, қызметкердi оның келiсiмiнсiз күнтiзбелiк жыл iшiнде бiр ай мерзiмге, денсаулық жағдайына қайшы келмейтiн басқа жұмысқа ауыстыруға құқығы бар.
2. Iркiлiс жағдайындағы ауыстыру кезiнде қызметкерге еңбекақы төлеу орындайтын жұмысы бойынша өнiм шығару нормаларына сәйкес, бiрақ оның бұрынғы жұмысындағы орташа айлық жалақысының үштен екiсiнен кемiтпей жүргiзiледi.
Егер қызметкер жұмысын жаңа жағдайларда жалғастыруға келiспесе, онда осы Кодекстiң 58-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес онымен еңбек шарты бұзылады.

44-бап. Денсаулық жағдайы бойынша уақытша басқа
жұмысқа ауыстыру

1. Қызметкер денсаулық жағдайы бойынша медициналық қорытындыда көрсетiлген мерзiмге неғұрлым жеңiл жұмысқа уақытша ауыстырылады. Тараптардың келiсiмi бойынша қызметкердiң бұрынғы жұмыстағы жалақысы сақталуы мүмкiн.
2. Жұмыс берушi еңбек мiндеттерiн орындаумен байланысты алған жарақатына, кәсiптiк ауруға немесе өзге де денсаулығының зақымдануына байланысты еңбек ету қабiлетi қалпына келгенше немесе мүгедектiк белгiленгенге дейiн қызметкердi неғұрлым жеңiл жұмысқа ауыстыруға не Қазақстан Республикасының Үкiметі белгілеген ережелерге сәйкес зиянның өтемiн төлей отырып, оны жұмыстан босатуға мiндеттi.
3. Қызметкер анағұрлым жеңiл жұмысқа ауысудан бас тартқан жағдайда, бас тарту алған күннен бастап осы Кодекстiң 58-бабы 1-тармағының 4) тармақшасына сәйкес онымен еңбек қатынастары тоқтатылады.

45-бап. Қызметкердiң басқа жұмысқа ауыстырылуын
шектеу

Денсаулық жағдайы бойынша қызметкердiң денсаулығына қайшы келетiн, медициналық қорытындымен расталған айғақтамалар болса, оны басқа жұмысқа ауыстыруға жол берілмейдi.

46-бап. Қызметкердi басқа жұмыс орнына ауыстыру.
Лауазым (жұмыс) атауының өзгеруi

1. Құрылымдық бөлiмшедегi, белгілi бiр жұмыс орнындағы, механизмдегі немесе жабдықтағы жұмыстың өзгеше еңбек жағдайлары болуын қоспағанда, басқа жұмыс орнына, не осы жердегi басқа құрылымдық бөлiмшеге ауыстыру, не еңбек шартында келiсiлген лауазымының, мамандығының, кәсiбiнiң, бiлiктiлiгiнiң шегiнде басқа механизмдегi немесе агрегаттағы жұмысты тапсыру қызметкердiң келiсiмiн талап етпейдi.
2. Қызметкер үшiн еңбек жағдайларын және (немесе) еңбек шартын өзгертуге әкеп соқтырмайтын қызметкер лауазымының (жұмысының), құрылымдық бөлiмшенiң атауын өзгертудi, басқару құрылымын өзгертудi жұмыс берушi қызметкердiң келiсiмiнсiз жүзеге асыра алады.

47-бап. Еңбек жағдайларының өзгеруi

1. Қысқартуды қоса, өндiрiсте ұйымдастырудағы өзгерiстерге және (немесе) жұмыс берушiнiң жұмыс көлемiнiң қысқаруына байланысты, қызметкер еңбек шартында келiсiлген тиiстi бiлiктiлiк лауазымы, мамандығы немесе кәсiбi бойынша жұмысын жалғастырған кезде, оның еңбек жағдайларын өзгертуге жол берiледi.
Еңбек жағдайлары өзгерген кезде, еңбек және ұжымдық шарттарға тиiсiнше толықтырулар мен өзгерiстер енгiзiледi.
2. Жұмыс берушi қызметкерге еңбек жағдайларының өзгеруi туралы, егер еңбек, ұжымдық шарттарда ескертудiң ұзағырақ мерзiмi белгiленген болмаса бiр айдан кешiктiрмей жазбаша ескертуi тиiс.
Егер қызметкер жұмысты жаңа жағдайларда жалғастыруға келiспесе, онда жұмыс берушi қызметкердiң бiлiктiлігі мен денсаулық жағдайына сәйкес келетiн өзге жұмысты, ал мұндай жұмыс болмаса - қызметкер өзiнiң бiлiктiлiгi мен денсаулық жағдайы бойынша орындай алатын лауазымы төмен немесе еңбекақысы төмен бос лауазымды жазбаша нысанда ұсынуға мiндеттi.
3. Көрсетiлген жұмыс болмағанда, сондай-ақ қызметкер ұсынылған жұмыстан бас тартқан жағдайда осы Кодекстiң 58-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес еңбек шарты тоқтатылады.

48-бап. Жұмыс берушiнiң атауы өзгеруi, қайта құрылуы
немесе меншiк иесiнiң, ведомстволық
бағыныстылықтың ауысуы кезiндегi еңбек
қатынастары

Қазақстан Республикасы заңдарында және жұмыс берушiнiң құрылтай құжаттарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыс берушiнiң атауы өзгерген, қайта құрылған немесе меншiк иесi, ведомстволық бағыныстылық ауысқан жағдайларда, қызметкерлермен еңбек қатынастары өзгерiссiз қалады.

49-бап. Жұмыстан шеттету

1. Қазақстан Республикасының заң актілерiнде көзделген жағдайларда жұмыс берушi тиiстi уәкілеттi мемлекеттiк органдардың қаулылары мен шешiмдерiнiң негізiнде қызметкердi өз құзiретi шегiнде жұмыстан шеттетуге мiндеттi.
2. Осы баптың 1-тармағында көзделген жағдайлардан басқа, жұмыс берушi:
1) жұмыста алкогольдiк, нашақорлық, улы масаңдық (соларға ұқсас) жағдайында болған немесе жұмыс күнi iшiнде осындай масаңдық туғызатын заттарды пайдаланған;
2) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау ережелерi бойынша емтихан тапсырмаған;
3) жұмыс берушi берген жеке және (немесе) ұжымдық қорғану құралдарын пайдаланбаған;
4) Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес олар мiндеттi болып табылатын болса, медициналық тексеруден не ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өтпеген;
5) авариялық ахуал туғызуға, еңбектi қорғау, еңбек қауiпсiздiгi ережелерiнiң бұзылуына не көлiктегi қозғалыс қауiпсiздiгiне әкеп соқтыруы мүмкiн әрекеттер жасаған қызметкердi жұмыстан шеттетуге мiндеттi.
3. Жұмыстан шеттету кезеңiнде қызметкердiң жалақысы сақталмайды және жүктiлiгі мен босануына байланысты берілетiн жәрдемақыларды қоспағанда, жұмыс берушiнiң есебiнен уақытша еңбекке жарамсыздығы жөнiндегi жәрдемақы төленбейдi.
4. Қызметкердi жұмыстан шеттету оны шеттету үшiн негiз болған себептер анықталғанға және (немесе) жойылғанға дейiнгi мерзiмге жүзеге асырылады.
5. Қызметкердiң жалақысы жұмыс берушiнiң кiнәсi бойынша жұмыстан негiзсiз шеттетiлген жағдайда сақталады.

50-бап. Еңбек шартын тоқтату негiздерi

Мыналар:
1) тараптардың келiсiмi;
2) еңбек шарты мерзiмiнiң аяқталуы;
3) еңбек шартын жұмыс берушiнiң бастамасы бойынша бұзу;
4) еңбек шартын қызметкердiң бастамасы бойынша бұзу;
5) тараптардың еркiнен тыс мән-жайлар;
6) қызметкердiң еңбек қатынастарын жалғастырудан бас тартуы;
7) Қазақстан Республикасы заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметкердiң сайланбалы жұмысқа (лауазымға) ауысуы немесе тағайындалуы;
8) еңбек шартын жасау шарттарының бұзылуы;
9) жұмыс берушiнiң атқарушы органы басшысымен жасалған еңбек шартында көзделген негiздер еңбек шартын тоқтату негiздерi болып табылады.

51-бап. Еңбек шартын тараптардың келiсiмiмен тоқтату

1. Еңбек шарты тараптардың келiсiмiмен тоқтатылуы мүмкiн.
2. Еңбек шартының еңбек шартын тоқтатуға тілек бiлдiрушi тарабы тараптардың келiсуi бойынша еңбек шартының екiншi тарабына хабарландыру жiбередi. Хабарландыру алған тарап үш жұмыс күнi ішінде екiншi тарапқа қабылданған шешiм туралы жазбаша нысанда хабарлауға мiндеттi.
3. Еңбек шартының тоқтатылу күнi тараптардың келiсiмiмен қызметкер мен жұмыс берушiнiң арасындағы келiсу бойынша айқындалады.
4. Қызметкермен келiсiм бойынша еңбек шартында, жұмыс берушiнiң қызметкерге бiр жылғы орташа жалақыдан кем емес мөлшерде өтемақы төлей отырып, осы баптың 2-тармағында белгіленген талаптарды сақтамай-ақ еңбек шартын тоқтату құқығы көзделедi.

52-бап. Мерзiмiнiң анықталуына байланысты
еңбек шартын тоқтату

1. Белгiлi бiр мерзiмге жасалған еңбек шарты, оның мерзiмiнiң аяқталуына байланысты тоқтатылады.
2. Белгілi бiр мерзiмге жасалған еңбек шарты тоқтатылған кезде, еңбек шартында келiсілген мерзiмге сәйкес соңғы жұмыс күнi еңбек шарты мерзiмiнiң аяқталған күнi болып табылады.
3. Белгiлi бiр жұмыстың орындалу уақытына жасалған еңбек шартының аяқталу күнi, жұмыстың аяқталған күнi болып табылады.
4. Уақытша болмаған қызметкердiң орнын ауыстыру уақытына жасалған еңбек шартының аяқталған күнi, жұмыс орны (лауазымы) сақталған қызметкердiң жұмысқа шыққан күнi болып табылады.
5. Егер еңбек шартының мерзiмi аяқталғанда еңбек қатынастары шын мәнiнде жалғасып, тараптардың ешқайсысы оның тоқтатылуын талап етпесе, шарттың қолданылуы белгiсiз мерзiмге ұзартылды деп есептеледi.

53-бап. Еңбек шартын жұмыс берушiнiң бастамашылығымен
бұзудың негiздерi

Еңбек шарты жұмыс берушiнiң бастамашылығымен:
1) жұмыс берушi - заңды тұлға таратылған, не жұмыс берушi - жеке тұлғаның қызметi тоқтатылған;
2) қызметкерлер санының немесе штатының қысқаруы;
3) білiктілiгiнiң жетiспеуi салдарынан қызметкердiң жұмыс iстеп жүрген лауазымына немесе атқаратын жұмысына сәйкес келмеуi;
4) осы жұмысын жалғастыруына денсаулық жағдайының кедергi келтiруi салдарынан қызметкердiң жұмыс iстеп жүрген лауазымына немесе атқаратын жұмысына сәйкес келмеуi;
5) сынақ мерзiмi кезеңiнде терiс жұмыс нәтижесi;
6) бiр жұмыс күнi (жұмыс ауысымы) iшiнде қызметкердiң дәлелдi себепсiз үш және одан да көп сағат бойына жұмыста болмауы;
7) қызметкер жұмыста алкогольдiк, нашақорлық улы масаңдық (соларға ұқсас) жағдайында болуы, оның iшiнде жұмыс күнi iшiнде алкогольдiк, нашақорлық улы масаңдық (соларға ұқсас) осындай масаңдық туғызатын заттарды пайдалануы;
8) қызметкердiң жарақаттар мен аварияны қоса, ауыр салдарларға әкеп соқтырған немесе соқтыруы мүмкiн, еңбектi қорғау немесе өрт қауiпсiздігі, не көлiктегі қозғалыс қауiпсiздігі ережелерiн бұзуы;
9) қызметкердiң жұмыс орнында заңды күшiне енген сот үкiмiмен немесе қаулысымен анықталған басқаның мүлкін ұрлауы (оның iшiнде ұсақ ұрлық), оны қасақана жоюы немесе бүлдiруi;
10) ақшалай немесе тауарлық құндылықтармен қызмет көрсететін қызметкердiң кiнәлi әрекеттер жасауы немесе әрекетсiздігі, егер бұл әрекеттер жұмыс берушiнiң тарапынан оған деген сенiмнiң жоғалуына негіз беретiн болса;
11) тәрбиелік функциялар атқаратын қызметкердiң осы жұмысын жалғастырумен сыйыспайтын, адамгершілiкке жат қылықтар жасауы;
12) қызметкердiң еңбек мiндеттерiн атқарумен байланысты өзіне мәлім болған мемлекеттік, қызметтік, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мәлiметтердi жария етуi;
13) тәртiптiк жазасы бар қызметкердің, еңбек шартындағы мiндеттемелерiн дәлелдi себепсiз екiншi қайтара орындамауы;
14) Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгiленген жағдайларда қызметкердi мемлекеттiк құпияларға рұқсатының тоқтатылуы;
15) қызметкердiң жұмыс берушіге жалған құжаттарды немесе мәліметтердi әдейi ұсынуы, егер еңбек шартын жасасу кезiнде түпнұсқа құжаттар мен мәлiметтер еңбек шартын жасасудан бас тартуға негіз болып табылуы мүмкiн болса;
16) жұмыс берушiнiң атқарушы органы басшысының, оның орынбасарының не жұмыс беруші бөлiмшесi басшысының еңбек мiндеттерiн жұмыс берушіге зиян келтiруге әкеп соқтырған, бір рет өрескел бұзуы;
17) жүктiлiгi және босануы бойынша демалыста болу уақытын есептемегенде, сондай-ақ заңдарда осы ауру бойынша еңбекке жарамсыздықтың неғұрлым ұзақ мерзiмi белгіленбесе, уақытша еңбекке жарамсыздығы салдарынан қатарынан екі айдан астам уақыт жұмысқа шықпауы, сондай-ақ ауру анағұрлым ұзақ жұмысқа жарамсыздық мерзiмi белгiленген, Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтетiн тiзбеге енетiн болса;
Өндiрiстiк жарақаттануына немесе кәсiптiк ауруға байланысты еңбек ету қабілетiнен айрылған қызметкердiң жұмыс орны (лауазымы) еңбек ету қабiлеті қалпына келгенге дейiн немесе мүгедектiк белгiленгенге дейін сақталады.
18) еңбек шартында көзделген бәсекелестіктi болдырмау туралы талаптың бұзылуы;
19) қызметкердiң одан әрі жұмыс iстеу мүмкiндігін болдырмайтын сыбайлас құқық бұзушылық жасаған жағдайларда бұзылуы мүмкiн.

54-бап. Жұмыс берушiнiң бастамашылығымен еңбек
шартының бұзылуы мүмкiндiктерiн шектеу

1. Осы Кодекстiң 53-бабы 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көзделген жағдайларды қоспағанда, еңбек шартын жұмыс берушiнiң бастамашылығымен уақытша еңбекке жарамсыздық және қызметкердiң жыл сайынғы демалысында жүрген кезеңiнде бұзуға жол берілмейді.
2. Осы Кодекстiң 53-бабы 1-тармағының 1), 7)-14), 16) тармақшаларында көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыс берушінің бастамашылығымен жүктi әйелдермен, үш жасқа дейiнгi балалары бар әйелдермен еңбек шартын бұзуға жол берiлмейдi.

55-бап. Еңбек шартын жұмыс берушінің бастамашылығымен
бұзудың тәртiбi

1. Еңбек, ұжымдық шарттарда ескертудiң анағұрлым ұзақ мерзiмi белгіленбесе, жұмыс берушi осы Кодекстiң 53-бабы 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көзделген негiздер бойынша қызметкердi бір ай бұрын жазбаша ескертуге міндетті. Қызметкердiң жазбаша келісуiмен еңбек шартын бұзу ескерту мерзімі аяқталғанға дейін жүргізiлуі мүмкін.
2. Кәсiптiк одақтың мүшесі болып табылатын қызметкерлермен осы Кодекстiң 53-бабы 1-тармағының 2), 3), 13) тармақшаларында көзделген негiздер бойынша еңбек шартын бұзу осы ұйымның кәсiптiк одақ органының уәждемелi пiкірін ескере отырып жүргiзiледi.
3. Еңбек шартын осы Кодексінің 53-бабы 1-тармағының 4) тармақшасына сәйкес бұзу үшін осы жұмысын жалғастыруына кедергi келтiретiн денсаулық жағдайының салдарынан қызметкердiң жұмыс істеп жүрген лауазымына немесе атқаратын жұмысына сәйкес келмеуі медициналық-әлеуметтiк сараптама қорытындысымен Қазақстан Республикасы заңдарында белгiленген тәртiппен расталған болуы тиiс.
4. Еңбек шартын осы Кодекстiң 53-бабы 1-тармағының 6)-13) және 16) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша бұзу осы Кодекстiң 69-бабында көзделген тәртiптік жазаларды қолдану тәртібiн сақтай отырып жүргiзiледi.
5. Еңбек шарты осы Кодекстiң 53-бабы 1-тармағының 2)-4) тармақшаларында көзделген негiздер бойынша бұзылған кезде, жұмыс берушi қызметкер келiскен жағдайда, оны басқа жұмысқа ауыстыру шараларын қабылдауы тиiс.

56-бап. Еңбек шартын қызметкердің бастамашылығымен
бұзу

1. Осы баптың 4-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметкер бұл туралы жұмыс берушіні кемінде бір ай бұрын жазбаша ескерте отырып, еңбек шартын өзiнің бастамашылығымен бұзуға құқылы.
2. Қызметкер мен жұмыс берушiнiң арасындағы келiсiм бойынша еңбек шарты осы баптың 1-тармағында көзделген ескерту мерзiмi аяқталғанға дейiн бұзылуы мүмкiн.
3. Қызметкер еңбек шартын бұзу жұмысты одан әрi жалғастыру мүмкiндiгiнiң болмауына байланысты жағдайларда, жұмыс берушiнi еңбек шартын өтiнiште көрсетiлген мерзiмде бұзу туралы жазбаша ескертедi.
4. Қызметкер:
1) жұмыс берушi еңбек қауiпсiздiгi және еңбекті қорғау жөнiндегi заң талаптарын не жұмыс орнында салауатты және қауiпсiз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету жөнiндегі мiндеттемелерiн бұзған;
2) еңбек шартын жасасу кезiнде жұмыс берушi еңбек жағдайлары туралы жалған ақпарат айтқан, не жұмыс берушi Қазақстан Республикасының еңбек заңдарын, еңбек, ұжымдық шарттардың талаптарын бұзған жағдайларда, жұмыс берушiнi кемiнде үш күнтiзбелiк күн бұрын жазбаша ескертiп, еңбек шартын өзiнiң бастамашылығымен бұзуға құқылы.
5. Қызметкер осы баппен көзделген ескерту мерзiмi iшінде, еңбек шартын бұзу туралы өтінiшiн жазбаша нысанда керi қайтарып алуға құқылы.
6. Еңбек шарты осы баптың 4-тармағында көзделген жағдайларда бұзылған кезде жұмыс берушi қызметкерге үш айдағы орташа жалақысы мөлшерiнде өтемақы төлемiн жүргізуге мiндетті.
7. Осы бапта көрсетілген ескерту мерзiмi аяқталғанда қызметкер жұмысты тоқтатуға құқылы, ал жұмыс берушi қызметкерге еңбек кiтапшасын, жұмыспен байланысты өзге де құжаттар мен оған тиесілi ақшалай төлемдердi беруге мiндеттi.
8. Осы Кодекспен қызметкерлердiң жекелеген санаттары үшiн еңбек шартын қызметкердiң бастамашылығымен бұзудың ерекше тәртiбi көзделедi.

57-бап. Еңбек шартын тараптардың еркiне тәуелсiз
мән-жайлар бойынша тоқтату

1. Еңбек шарты тараптардың еркіне тәуелсiз мынадай мән-жайлар бойынша:
1) қызметкердi әскери қызметке немесе оны алмастыратын балама қызметке шақыру (кiру) кезiнде, қызметкер тиiстi құжатты ұсынған күннен бастап, үш күндiк мерзiмнен кешiктірмей;
2) еңбек қатынастарын жалғастыру мүмкiндiктерiн болдырмайтын, қызметкер не жұмыс берушi - жеке тұлға жаза тартуға үкiм шығарылған сот үкімі заңды күшiне енген кезде;
3) қызметкер не жұмыс берушi - жеке тұлға қайтыс болған жағдайда, сондай-ақ сот қызметкердi не жұмыс берушi - жеке тұлғаны қаза тапқан деп таныған немесе хабарсыз кеткен деп таныған жағдайда;
4) сот қызметкердi нәтижесiнде бұрынғы жұмысын жалғастыруға мүмкiндiгi болмайтын, әрекетсiз немесе әрекетi шектеулi деп таныған жағдайда;
5) бұрын осы жұмысты атқарған қызметкер жұмысына қайта алынған жағдайда тоқтатылуы тиiс.
2. Сот үкiмiнің, шешiмiнің күшiне енген күні немесе қызметкердiң қайтыс болған күнi осы баптың 2)-4) тармақшаларында көрсетiлген негiздер бойынша еңбек шартының тоқтатылған күні болып табылады.

58-бап. Қызметкердiң еңбек қатынастарын жалғастырудан
бас тартуы кезiнде еңбек шартын тоқтату

1. Қызметкермен еңбек шарты:
1) қызметкердiң жұмыс берушiмен бiрге басқа жерге жұмысқа ауысудан бас тартуы;
2) қызметкердiң еңбек жағдайларының өзгеруiне байланысты жұмысты жалғастырудан бас тартуы;
3) қызметкердiң жұмыс берушi - заңды тұлғаның қайта құрылуы кезiнде жұмысты жалғастырудан бас тартуы;
4) еңбек мiндеттерiн атқарумен байланысты жұмыс берушiнiң кiнәсiнен өндiрiстiк жарақат, кәсiптiк ауруға ұшыраған немесе денсаулығына өзге зақымдар алған кезде қызметкердiң басқа жұмысқа ауысудан бас тартуы кезiнде тоқтатылуға тиiс.
2. Қызметкер еңбек қатынастарын жалғастырудан жазбаша бас тартқан кезде ғана еңбек шартын тоқтатуға жол берiледi.
3. Қызметкердiң еңбекке уақытша жарамсыз болуы (оның iшiнде жүктiлiгi және босануы бойынша) және демалысы кезеңiнде еңбек шартын тоқтатуға жол берiлмейдi.
4. Еңбек шарты осы бапта көзделген жағдайларда тоқтатылған кезде, жұмыс берушi қызметкерге бiр айдағы орташа жалақысы мөлшерiнде өтемақы төлемiн жүргiзедi.

59-бап. Еңбек шартын қызметкердiң сайланбалы жұмысқа
(лауазымға) ауысуына немесе оның лауазымға
тағайындалуына байланысты тоқтату

Егер Қазақстан Республикасының заңдарында осындай лауазымдарда iстейтiн адамдарға ақы төленетiн өзге лауазымдарда iстеуге тыйым салу белгiленген болса, оның сайланбалы жұмысқа (лауазымға) ауысуына немесе лауазымға тағайындалуына байланысты қызметкермен еңбек шарты тоқтатылады.
Қызметкердiң жұмыс берушiге хабарламасы мен қызметкердiң сайланбалы жұмысқа (лауазымға) сайлану немесе тағайындалу актiсi еңбек шартын тоқтату үшін негiз болып табылады.

60-бап. Еңбек шартын жасасу шарттарының бұзылуы
салдарынан еңбек шартын тоқтату

1. Егер еңбек шартын жасасу шарттарының бұзылуы салдарынан еңбек қатынастарын жалғастыру мүмкiндiгi болмайтын мынадай жағдайларда:
1) медициналық қорытынды бойынша қызметкердiң денсаулық жағдайына қайшы келетiн жұмысты атқаруға еңбек шарты жасалған;
2) белгілi бір лауазымдарды немесе белгiлі бір қызметтi атқару құқығынан айыру туралы заңды күшiне енген сот үкiмiнiң (шешiмiн) бұзылуына әкеп соғатын жұмысты атқаруға еңбек шарты жасалған;
3) шетелдiк азаматтармен және азаматтығы жоқ адамдармен оларға белгiленген тәртiппен шетелдiк жұмыс күшiн тартуға рұқсат алмай немесе Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген шектеулердi немесе алып тастауларды сақтамай еңбек шарты жасалған;
4) Қазақстан Республикасы заң актiлерiнде көзделген басқа да жағдайларда еңбек шарты тоқтатылуы тиiс.
2. Егер қызметкердi оның келiсімiмен, жұмыс берушіде бар басқа, оның орындау үшiн қызметкерге шектеу жоқ, жұмысқа ауыстыру мүмкiндігі болмаса, осы баптың 1)-2) тармақшаларында көзделген негiздер бойынша еңбек шартын тоқтатуға жол беріледі. Қызметкер басқа жұмысқа ауысуға келiссе, онымен еңбек шарты жасалады.
3. Еңбек шарты осы баптың 1), 3) тармақшаларында көзделген жағдайларда тоқтатылған кезде, жұмыс берушi қызметкерге үш айдағы орташа жалақысы мөлшерiнде өтемақы төлемiн жүргізедi.

61-бап. Жұмысынан айрылуына байланысты берiлетiн
өтемақы

1. Жұмыс берушi қызметкерге:
1) жұмыс берушi - заңды тұлға таратылған не жұмыс беруші - заңды тұлға қызметін тоқтатқан жағдайда жұмыс берушінің бастамашылығымен еңбек шарты бұзылғанда (осы баптың 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда);
2) қызметкерлердiң саны немесе штаты қысқарған жағдайда жұмыс берушiнiң бастамашылығымен еңбек шарты бұзылғанда жұмысынан айрылуына байланысты бір айлық орташа жалақысы мөлшерiнде өтемақы төлеуге мiндеттi.
2. Еңбек шартын жасасу кезiнде жұмыс берушi еңбек жағдайлары туралы жалған ақпарат берген не жұмыс беруші Қазақстан Республикасының еңбек заңдарын, еңбек және ұжымдық шарттың талаптарын бұзған жағдайда қызметкердiң бастамашылығымен еңбек шарты бұзылғанда жұмыс берушi қызметкерге жұмысынан айрылуына байланысты үш айлық орташа жалақысы мөлшерiнде өтемақы төлемiн жүргiзедi.
3. Еңбек, ұжымдық шартта жұмысынан айрылуына байланысты өтемақының неғұрлым жоғары мөлшері көзделуі мүмкiн.

62-бап. Еңбек шартының тоқтатылуын ресiмдеу

1. Жұмыс берушi - жеке тұлғаның қайтыс болған (сотпен қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған) жағдайда еңбек шартының тоқтатылуын және үй қызметкерлерiмен еңбек шарты тоқтатылған жағдайларды қоспағанда, еңбек шартының тоқтатылуы жұмыс берушiнiң (жұмыс берушi өкiлiнiң) актісiмен ресiмделедi.
2. Жұмыс берушiнiң актiсiнде осы Кодекске сәйкес еңбек шартын тоқтатудың негiзi көрсетiлген болуы тиiс.
3. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыстың соңғы күнi еңбек шартының тоқтатылған күнi болып табылады.
4. Жұмыс берушiнiң еңбек шартын тоқтату туралы актiсiнiң көшiрмесi қызметкерге оның қолы қойылып берiледi не оған үш күндiк мерзiмде хабарламалы хатпен жiберiледi.

63-бап. Еңбек кiтапшасын және еңбек қызметiмен
байланысты құжаттарды беру

1. Жұмыс берушi еңбек шарты тоқтатылған күнi қызметкердiң талабы бойынша оған еңбек кiтапшасын, еңбек кiтапшасы болмаса, қызметкердiң еңбек қызметiн растайтын өзге де құжатты беруге мiндеттi.
2. Жұмыс берушi, қызметкердiң (оның iшiнде бұрынғы қызметкердiң) өтiнiшi бойынша өтiнiш берiлген сәттен бастап бес күндiк мерзiмнен кешiктiрмей оның мамандығын (бiлiктiлігін, лауазымын), жұмыс уақытын және жалақы мөлшерiн көрсете отырып, анықтаманы, қызметкердiң бiлiктілiгi және оның жұмысқа көзқарасы туралы мәлiметтерi бар мiнездеме-ұсынымды, сондай-ақ осы Кодексте көзделген басқа да құжаттарды беруге мiндеттi.
3. Жұмыс берушi - заңды тұлға таратылған не банкроттыққа ұшыраған, жұмыс берушi - жеке тұлға қызметiн тоқтатқан кезде жұмыс берушi, қызметкердiң алдында берешегi болса, жалақы және өзге де төлемдер бойынша жинақталған берешектiң мөлшерi туралы тиiстi түрде ресiмделген анықтаманы беруге мiндеттi.

64-бап. Жұмысына қайта алу

1. Еңбек шарты заңды негізсiз немесе жұмыстан босатудың белгiленген тәртiбiн бұза отырып тоқтатылған, не басқа жұмысқа заңсыз ауыстырылған жағдайда, қызметкер жеке еңбек дауларын қарайтын органның шешiмi бойынша бұрынғы жұмысына қайта алынуы тиiс.
2. Бұрынғы жұмысына қайта алынған қызметкерге, жұмысқа мәжбүрлi шықпаған барлық уақыты үшiн, бiрақ алты айдан асырылмай, орташа жалақысы төленедi.

5-тарау. Еңбек кестесi. Еңбек тәртiбi

65-бап. Еңбек кестесiнiң ережелерi

1. Жұмыс берушi еңбек тәртiбiнiң ережесiн қызметкерлер өкiлдерiнiң пiкiрлерiн ескере отырып бекiтедi.
2. Еңбек тәртiбiнiң ережелерiнде қызметкердiң жұмыс уақыты мен демалыс уақыты, еңбек тәртiбiн қамтамасыз етудiң шарттары, еңбек қатынастарын реттеудiң өзге де мәселелерi белгiленедi.
3. Қызметкерлердiң жекелеген санаттары үшiн еңбек тәртiбi Қазақстан Республикасының заң актілерiмен белгiленген тәртiппен бекiтілетiн жарғылармен және ережелермен реттеледi.
4. Еңбек тәртiбiнiң ережелерiн орындау жұмыс берушілер мен қызметкерлер үшiн мiндеттi болып табылады.

66-бап. Еңбек тәртiбiн қамтамасыз ету

Еңбек тәртiбi жұмыс берушiнiң жеке және ұжымдық еңбек үшiн қажеттi ұйымдық және экономикалық жағдайлар жасауы арқылы, қызметкердiң еңбекке саналы көзқарасымен, сендiру, адал еңбегi үшiн мадақтау әдiстерiмен, сондай-ақ тәртiптiк терiс қылық жасаған қызметкерлерге тәртiптiк жаза қолданумен қамтамасыз етіледi.

67-бап. Еңбегі үшiн көтермелеу

1. Жұмыс берушi қызметкерлерге еңбектегi жетiстiктерi үшiн көтермелеудiң кез-келген түрлерiн қолдануға құқылы.
2. Қызметкерлердi көтермелеудiң түрлерi мен оларды қолданудың тәртiбi Қазақстан Республикасының заңнамасымен, жұмыс берушiнiң актілерiмен, ұжымдық шарттармен айқындалады.

68-бап. Тәртiптiк жазалар

1. Жұмыс берушi қызметкер тәртiптiк терiс қылық жасағаны үшiн мынадай тәртiптiк жаза түрлерiн қолдана алады:
1) ескерту;
2) сөгiс жариялау;
3) қатаң сөгiс жариялау;
4) жұмыс берушiнiң бастамасымен жеке еңбек шартын осы Кодекстiң 53-бабы 1-тармағының 6)-13) және 16) тармақшаларында және 273-бабында көрсетiлген жағдайларда бұзу.
2. Осы Кодексте және өзге де заңдарда көзделмеген тәртiптік жазаларды қолдануға жол берiлмейдi.

69-бап. Тәртiптік жазаларды қолданудың және олар
бойынша шағымданудың тәртiбi

1. Тәртiптiк жазаны жұмыс берушi жұмыс берушiнiң актiсiн шығару арқылы қолданады.
2. Тәртiптiк жазаны қолданғанға дейiн жұмыс берушi қызметкерден жазбаша түрде түсiнiктеме талап етуге мiндетті. Қызметкердiң жазбаша түсiнiктеме беруден бас тартуы тәртiптiк және қолдануға кедергi болмайды.
3. Тәртiптiк жазаның түрiн белгiлеу кезiнде жұмыс берушi жасалған тәртіптiк терiс қылықтың мазмұнын, сипатын және ауырлығын, оны жасаудың мән-жайын, қызметкердiң оның алдындағы тәртiбiн, еңбекке деген көзқарасын ескеруi тиiс.
4. Әрбiр тәртiптiк терiс қылығы үшiн қызметкерге тек бiр ғана тәртiптiк жаза қолданыла алады.
5. Жұмыс берушiнiң қызметкерге тәртiптiк жаза қолдану туралы актiсi:
1) қызметкердiң жұмысқа уақытша жарамсыздығы;
2) қызметкердiң мемлекеттік немесе қоғамдық мiндеттер атқару уақытына жұмыстан босатылу;
3) қызметкер демалыста болған;
4) қызметкер қызметтiк iссапарда болған кезеңде шығарылмайды.
6. Тәртiптiк жаза қолдану туралы акт, шығарылған күннен бастап үш жұмыс күнi iшiнде тәртіптік жаза қолданылатын қызметкерге қолын қойғызып, жарияланады. Қызметкер жұмыс берушiнiң актiсiмен танысқанын қол қойып растаудан бас тартқан жағдайда актiде тәртiптiк жаза қолданылғаны туралы тиiстi жазба жасалады. Қызметкердi жұмыс берушiнiң тәртiптiк жаза қолдану туралы актiсiмен жеке таныстыруға мүмкiндiк болмаған жағдайда жұмыс берушi актіні қызметкерге хатпен жiберуге мiндеттi.
7. Қызметкер тәртiптiк жаза жөнiнде жеке еңбек дауларын қарау үшiн белгiленген тәртiппен шағымдана алады.

70-бап. Тәртiптiк жазаларды қолданудың мерзiмi

1. Тәртiптік жаза қызметкерге Қазақстан Республикасы заңдарында белгiленген жағдайларды қоспағанда, тiкелей тәртiптiк терiс қылық анықталғаннан кейiн, бiрақ ол анықталған күннен бастап бiр айдан кешiктiрмей қолданылады.
2. Тәртiптiк жаза тәртiптiк терiс қылық жасалған күннен бастап алты айдан кешiктiрілмей, ал ревизия немесе жұмыс берушiнiң қаржы-шаруашылық қызметiн тексеру нәтижелерi бойынша тәртiптiк терiс қылық анықталған жағдайда - қызметкер тәртiптiк терiс қылық жасаған күннен бастап бiр жылдан кешiктiрiлмей қолданылады. Көрсетiлген мерзiмге қылмыстық iс жүргiзу жөнiндегi өндiрiс уақыты кiрмейдi.

71-бап. Тәртiптiк жазаның қолданылу мерзiмi

1. Осы Кодекстің 68-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында көзделген жағдайларды қоспағанда, тәртiптiк жазаның қолданылу мерзiмi ол қолданылған күннен бастап алты айдан асырылмайды. Егер осы мерзiм iшiнде қызметкер жаңа тәртiптiк жазаға тартылмаса, онда оның тәртіптiк жазасы жоқ деп есептеледi.
2. Қызметкерге тәртiптiк жаза қолданған жұмыс беруші өзiнiң бастамасымен, қызметкердiң немесе оның тiкелей басшысының өтiнiшiмен, қызметкерлер өкiлiнiң қолдаухаты бойынша тәртiптiк жазаны мерзiмнен бұрын алуға құқылы.

6-тарау. Жұмыс уақыты

72-бап. Жұмыс уақытының түрлері

1. Жұмыс уақыты ұзақтығы қалыпты, қысқартылған және толық емес болуы мүмкін.
2. Сондай-ақ, жұмыс уақытына дайындық-қорытынды жұмыстар (наряд-тапсырма , материалдар, құралдар алу, техникамен, құжаттамалармен танысу, жұмыс орнын дайындау және жинау, дайын өнiмдi тапсыру және т.б.) еңбек технологиясы мен ұйымдастыру, нормалау және еңбектi қорғау ережелерiмен көзделген үзiлiстер, қызметкердiң өзiнiң уақытына еркiн иелiк ете алмайтын жұмыс орнында болу және күту уақыты, мереке және демалыс күндерiндегі кезекшілiк, үйдегi кезекшiлiк және еңбек , ұжымдық шарттарымен, жұмыс берушінiң актілерімен не Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актiлерiмен айқындалатын басқа да кезеңдер жатады.

73-бап. Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы

1. Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы жұмыс аптасында 40-сағаттан аспауы тиiс.
2. Еңбек , ұжымдық шарттарда жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы үшiн берілетін еңбекақы төлемiмен, жұмыс уақытының аз ұзақтығы көзделуi мүмкін.

74-бап. Қызметкерлердiң жекелеген санаттары үшін
жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы

1. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлер үшiн жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы осы Кодекстiң 160-бабына сәйкес белгiленедi.
2. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi (ерекше қауiптi) жұмыстарда істейтін қызметкерлер үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы осы Кодекстің 185-бабына сәйкес белгiленедi.
3. Бiрінші және екiншi топтағы мүгедектер үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы осы Кодекстiң 207-бабына сәйкес белгiленедi.
4. Еңбек, ұжымдық шарттарда жұмыс уақытының осы баптың 1-3 тармақтарында көрсетілген уақыттан кем қысқартылған ұзақтығы көзделе алады.
5. Қызметкерлерге жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы белгiленгенде еңбекақы төлеу осы Кодекске сәйкес жүргізiледi.

75-бап. Толық емес жұмыс уақыты

Толық емес жұмыс уақыты деп осы Кодексте белгіленген қалыпты ұзақтықтан кем уақыт есептеледi, оның iшiнде:
толық емес жұмыс күнi, яғни күнделiктi жұмыс (жұмыс ауысымы) ұзақтығының нормасын азайту;
толық емес жұмыс аптасы, яғни жұмыс аптасындағы жұмыс күндерiнiң санын қысқарту;
бiр мезгiлде күнделiктi жұмыс (жұмыс ауысымы) ұзақтығының нормасын азайту және жұмыс аптасындағы жұмыс күндерiнiң санын қысқарту.

76-бап. Толық емес жұмыс күнiндегi жұмыс жағдайлары

1. Тараптардың келiсуiмен еңбек шартында қызметкер үшiн толық емес жұмыс уақыты белгiленуi мүмкiн.
2. Толық емес жұмыс уақыты белгілi немесе белгiсiз мерзiмге белгіленедi.
3. Толық емес жұмыс уақыты жағдайында жұмыс iстеуi қызметкер үшiн жыл сайынғы еңбек демалысының ұзақтығын есептеуде қандай да болмасын шектеулерге әкеп соқтырмайды.

77-бап. Жұмыс аптасының түрлерi

1. Қызметкерлер үшiн екi демалыс күнi бар бес күндiк жұмыс аптасы белгіленедi. Бес күндік жұмыс аптасы кезiнде күнделiктi жұмыстың (ауысымның) ұзақтығы жұмыс берушiнiң актiсiмен немесе жұмыс берушi жұмыстың ерекшелiгiн, қызметкерлер өкiлдерiнiң пiкiрiн ескере отырып және жұмыс аптасының белгiленген ұзақтығын сақтай отырып бекiтетiн ауысымдық кестемен белгiленедi.
2. Өндiрiс сипаты мен жұмыс жағдайлары бойынша бес күндiк жұмыс аптасын енгізу тиiмсiз ұйымдарда бiр демалыс күнi бар алты күндiк жұмыс аптасы белгiленедi.
3. Жұмыс берушi бес күндiк немесе алты күндiк жұмыс аптасын еңбек және (немесе) ұжымдық шарттарының талаптарымен белгiлейдi.

78-бап. Күнделiктi жұмыстың (жұмыс ауысымының)
ұзақтығы

1. Бес күндiк жұмыс аптасы кезiнде күнделiктi жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы апталық норма 40 сағат болғанда 8 сағаттан, апталық норма 36 сағат болғанда 7 сағат 12 минуттан және апталық норма 24 сағат болғанда 5 сағаттан асырылмайды.
2. Алты күндiк жұмыс аптасы кезiнде күнделiктi жұмыс (жұмыс ауысымының) ұзақтығы апталық норма 40 сағат болғанда 7 сағаттан, апталық норма 36 сағат болғанда 6 сағаттан және апталық норма 24 сағат болғанда 4 сағаттан асырылмайды.
3. Күнделiктi жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы, күнделiктi жұмыстың (жұмыс ауысымының) басталу және аяқталу уақыты, жұмыстағы үзiлiстер уақыты жұмыс аптасының белгiленген ұзақтығын сақтай отырып, ұйымның еңбек тәртiбiнiң ережелерiмен, еңбек, ұжымдық шарттарымен белгiленедi.

79-бап. Күнделiктi жұмысты (жұмыс ауысымын)
бөлiктерге бөлу

1. Күнделiктi жұмысты (жұмыс ауысымын) бөлiктерге бөлуге:
1) жұмыс қарқыны әртүрлi жұмыстарда;
2) қызметкердiң бастамасы бойынша, егер бұл оның әлеуметтiк-тұрмыстық және өзге де жеке қажеттілiктерiмен байланысты болса жол берiледi.
2. Күнделiктi жұмысты (жұмыс ауысымын) бөлiктерге бөлген кезде жұмыс уақытының жалпы ұзақтығы күнделiктi жұмыстың (жұмыс ауысымының) белгіленген ұзақтығынан аспауы тиiс.
3. Күнделiктi жұмыс (жұмыс ауысымын) бөлiктерге бөлiнiп жүргiзiлетiн жұмыс түрлерi, жұмыстағы үзілiстердiң саны мен ұзақтығы, сондай-ақ еңбек жағдайлары осындай жұмыстағы қызметкерлерге төленетiн өтемақының түрлерi мен мөлшерi еңбек, ұжымдық шарттарымен белгiленедi.

80-бап. Ауысымды жұмыс

1. Ауысымды жұмыс өндiрiстiк процестiң ұзақтығы не жұмыс берушiнiң өндiрiстiк қызметiнiң режимi күнделiктi жұмыс ұзақтығының нормасынан асып кеткен жағдайда белгiлене алады.
2. Ауысымды жұмыс кезiнде жұмыс ауысымының ұзақтығы, бiр жұмыс ауысымынан екiншi ауысымға ауысу жұмыс берушi қызметкерлер өкiлдерiнiң пiкiрiн ескере отырып бекiткен ауысым кестелерiмен белгiленедi.
3. Жұмыс берушi ауысым кестелерiн, олар қолданысқа енгiзiлгенге дейiн бiр ай бұрын қызметкерлер назарына жеткiзедi.
4. Қызметкердi қатарынан екi жұмыс ауысымында жұмысқа тартуға тыйым салынады.

81-бап. Икемдi жұмыс уақыты кестесiндегi жұмыс

1. Қызметкерлердiң әлеуметтiк-тұрмыстық және жеке қажеттiлiктерiн өндiрiс мүдделерiмен үйлестiру мақсатында жұмыс уақытының икемдi режимi белгiлене алады.
2. Икемдi жұмыс режимi кезiнде:
1) белгiленген жұмыс уақыты;
2) қызметкер еңбек мiндеттерiн өз қалауы бойынша атқаруға құқылы икемдi, (ауыспалы) жұмыс уақыты;
3) есептiк кезең белгiленедi.
3. Икемдi жұмыс уақытындағы есептiк кезең деп, оның шегiнде қызметкерлердiң осы санаты үшiн орта шамамен жұмыс уақыты ұзақтығының нормасы сақталуы тиiс кезең танылады.
4. Икемдi жұмыс уақытындағы есептiк кезең бiр айдан аспауға тиiс.
5. Икемдi жұмыс уақытындағы күнделiктi және (немесе) апта сайынғы жұмыс уақытының ұзақтығы күнделiктi және (немесе) апта сайынғы жұмыс уақыты ұзақтығының нормасынан көп немесе аз бола алады.
6. Белгiленген жұмыс уақытының, икемдi (ауыспалы) жұмыс уақытының ұзақтығы, икемдi жұмыс уақыты режимiндегі есептiк кезең еңбек, ұжымдық шарттарында белгіленедi.

82-бап. Жұмыс уақытының жиынтық есебi

1. Жұмыс уақытының жиынтық есебi үздiксiз жұмыс iстейтiн өндiрiстерде, цехтарда, учаскелерде және өндiрiс (жұмыс) жағдайлары бойынша осы санаттағы қызметкерлер үшін белгіленген жұмыс уақытының күнделiктi немесе апта сайынғы ұзақтығы сақталмайтын жұмыстардың кейбiр түрлерiнде қолданылады.
2. Жиынтық жұмыс уақыты кезiндегi есептiк кезең деп, оның шегiнде қызметкерлердiң осы санаты үшiн орта шамамен белгiленген күнделiктi және (немесе) апта сайынғы жұмыс уақыты ұзақтығының нормасы сақталуы тиiс кезең танылады.
3. Жиынтық жұмыс уақыты кезiнде, кез келген күнтiзбелiк, бiрақ бiр жылдан аспайтын кезең немесе белгiленген жұмысты орындау кезеңi есептiк кезең бола алады.
4. Жұмыс уақытының жиынтық режимi белгiленгенде жұмыстың аяқталуы мен келесi жұмыс күнiнiң (жұмыс ауысымы) басталу арасындағы қызметкердiң демалысының ұзақтығы сақталуы мiндеттi болып табылады.
5. Жұмыс уақытының жиынтық режимiн жұмыста қолданудың тәртiбi мен қызметкерлердiң жиынтық жұмыс уақытының режимi белгiленетiн санаты еңбек немесе ұжымдық шарттарда не жұмыс берушiнiң актiсiнде қызметкерлер өкiлдерiнiң пiкiрiн ескере отырып айқындалады.
6. Осы Кодекстiң 174, 208-баптарында көзделген жағдайларда жұмыс уақытының жиынтық режимiн қолдануға жол берілмейдi.

83-бап. Түнгі уақыттағы жұмыс

1. 22 сағаттан таңғы 6 сағатқа дейiнгi түнгі уақыт болып есептеледi.
2. Қызметкерлердi түнгi уақытта жұмысқа тарту осы Кодексте белгiленген шектеулердi сақтай отырып жүргізіледi.

84-бап. Жұмыс уақытынан тыс жұмысты шектеу

1. Жұмыс уақытынан тыс жұмыстарға:
1) жүкті әйелдер;
2) он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер жiберiлмейдi.
2. Осы Кодекстiң 86-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыс уақытынан тыс жұмыстарға тартуға қызметкердiң жазбаша келiсiмiмен ғана рұқсат етiледi.

85-бап. Жұмыс уақытынан тыс жұмыстардың шектеулi
көлемi

1. Әр қызметкер үшiн жұмыс уақытынан тыс жұмыс тәулiк iшiнде екi сағаттан, ал ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе), қауiптi жұмыстарда - бiр сағаттан аспауға тиiс.
2. Жұмыс уақытынан тыс жұмыстардың жалпы ұзақтығы айына 12 сағаттан және жылына 120 сағаттан аспауы тиiс.
3. Жұмыс уақытынан тыс жұмыстардың шектi санын шектеу осы Кодекстiң 86-бабының 1) тармақшасында көзделген жағдайдағы жұмыстарға қолданылмайды.

86-бап. Қызметкерлердiң келiсiмiнсiз жұмыс уақытынан
тыс жұмысқа жол берiлетiн ерекше жағдайлар

Қызметкерлердiң жазбаша келiсiмiнсiз жұмыс уақытынан тыс жұмыстарға тарту мынадай жағдайларда ғана:
1) ел қорғанысына қажет, сондай-ақ төтенше жағдайларды және стихиялық апат, өндiрiстiк авария немесе олардың салдарын жедел жою кезiндегі жұмыстар өндiрiсi кезiнде;
2) сумен, газбен қамтамасыз ету, отын, жарық және басқа да тiршiлiктi қамтамасыз ету жүйелерiнiң қалыпты қызмет етуiн бұзатын өзге де жағдайларды жою үшiн;
3) егер жұмыста басқа қызметкермен шұғыл ауыстыру шараларына үзiлiс жасау мүмкiндiгi болмаса, ауыстыратын қызметкер келмегенде жұмысты жалғастыру үшiн рұқсат беріледi.

87-бап. Жұмыс уақыты есебiн жүргізудiң тәртiбi

1. Жұмыс берушi қызметкердiң нақты жұмыс iстеген жұмыс уақытының есебiн жүзеге асырады.
2. Қызметкер жұмыс орындаған және орындамаған уақытты қамтитын нақты жұмыс уақыты есепке алынуы тиiс.
3. Жұмыс орындалған уақыт құрамында жұмыс орындалған нақты жұмыс уақыты мен жұмыс уақытына жататын өзге де уақыт кезеңдерi есептелуi тиiс, бұл орайда, жұмыс уақытынан тыс жұмыстардың уақыты, түнгi уақыттағы жұмыстар, демалыс күндерi, мереке күндерi, iссапар күндерi жеке есептеледi.
4. Жұмыс орындалмаған уақыт құрамында еңбекақы төленетiн және еңбекақы төленбейтiн уақыт, сондай-ақ қызметкердiң және/немесе жұмыс берушiнiң кiнәсiнен жоғалған жұмыс уақыты есептелуi тиiс.
5. Жұмыс уақытының есебi жұмыс берушi белгiлеген құжаттарда жүргізіледi.
6. Қызметкердiң жұмыс уақытына жұмысты жұмыс орнынан басқа жерде орындаған, не олардың орындалғанын жұмыс берушi нақты уақытпен тiркей алмайтын кезеңдер қосылады, бұл кезеңдер жұмыс уақытының есебi құжаттарында еңбек шартында белгiленген жұмыс көлемiн орындалуы ретiнде белгіленедi.

7-тарау. Демалыс уақыты

88-бап. Демалыс уақытының түрлерi

Мыналар:
1) жұмыс күнi (жұмыс ауысымы) iшiндегi үзiлiстер - демалуға және тамақ iшуге арналған үзiлiс; ауысымiшілiк және арнаулы үзiлiстер;
2) күн сайынғы (ауысымаралық) демалыс;
3) демалыс күндерi (апта сайынғы үздiксiз демалыс);
4) мерекелiк күндер;
5) еңбек демалыстары демалыс уақытының түрлерi болып табылады.

89-бап. Демалуға және тамақтануға арналған үзiлiс

1. Күн сайынғы жұмыста (жұмыс ауысымында) қызметкерге демалуға және тамақтануға арналған ұзақтығы бiр сағаттан кем емес бiр үзiлiс берiлуi тиiс.
2. Демалуға және тамақтануға арналған үзiлiс, осы баптың 3-тармағында белгiленген жағдайларды қоспағанда, күн сайынғы жұмыс (жұмыс ауысымы) басталғаннан кейiн үш сағаттан ерте емес және төрт сағаттан кешiктiрiлмей белгiленуi тиiс.
3. Күн сайынғы жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы 8 сағаттан артық жұмыс уақытының икемдi, жиынтық есебi режимi кезiнде демалуға және тамақтануға арналған үзiлiс күн сайынғы жұмыс (жұмыс ауысымы) басталуынан төрт сағаттан кейiн белгiлене алады.
4. Демалуға және тамақтануға арналған үзiлiс уақыты, оның ұзақтығы еңбек тәртiбiнiң ережелерiмен, еңбек, ұжымдық шарттармен белгiленедi.
5. Демалу және тамақтануға арналған үзiлiс уақыты жұмыс уақытына қосылмайды. Өндiрiс жағдайлары бойынша үзілiс беру мүмкiн емес жұмыстарда жұмыс берушi қызметкердi жұмыс уақытында арнаулы жабдықталған орында демалу және тамақтану мүмкiндігімен қамтамасыз етуге мiндетті. Мұндай жұмыстардың тiзбесiн, демалу және тамақтанудың тәртiбi мен орны ұжымдық шарттарда мен жұмыс берушiнiң, қызметкерлер өкiлдерiнiң келiсiмi бойынша қабылданған актiлерде белгіленедi.

90-бап. Ауысымаралық және арнаулы үзілістер

1. Жұмыстың жекелеген түрлерiнде қызметкерлерге технологияға және өндiрiс пен еңбекті ұйымдастыруға байланысты, жұмыс уақытына кiретiн, ауысымішілiк үзілiстер беріледi. Бұл жұмыстардың түрлерi, мұндай үзілiстер берудiң ұзақтығы мен тәртiбi ұжымдық шарттарда бекiтіледi немесе қызметкерлер өкілдерінің пiкiрiн ескере отырып қабылданған жұмыс берушiнiң актілерiнде белгiленедi.
2. Жылдың суық мезгілiнде далада жұмыс iстейтiн немесе жабық, жылу берiлмейтiн үй-жайларда жүк тиеу-түсiру жұмыстарымен айналысатын қызметкерлерге жылыну және демалу үшiн, жұмыс уақытына кiретін арнаулы үзілiстер беріледi. Жұмыс берушi қызметкерлердің жылынуы және демалуы үшін үй-жайларды жабдықтармен қамтамасыз етуге мiндетті.
3. Бiр жарым жасқа дейiнгi балалары бар, жұмыс iстейтiн әйелдерге демалуға және тамақтануға арналған үзiлiстен басқа осы Кодекстiң 168-бабына сәйкес баланы тамақтандыруға арналған қосымша үзілiстер беріледi.

91-бап. Күн сайынғы (ауысымаралық) демалыстың
ұзақтығы

Қызметкердiң жұмыстың аяқталуы мен келесi күнi жұмыстың (жұмыс ауысымының) басталуы арасындағы күн сайынғы (ауысымаралық) демалысының ұзақтығы 12 сағаттан кем болмауы тиiс.

92-бап. Демалыс күндерi

1. Қызметкерлерге апта сайын демалыс күндерi беріледi.
2. Бес күндiк жұмыс аптасында қызметкерлерге аптасына екi демалыс күнi, ал алты күндiк жұмыс аптасында - бiр күн беріледi.
3. Бес күндiк және алты күндiк жұмыс аптасында жалпы демалыс күнi жексенбi болып табылады. Бес күндiк жұмыс аптасында екiншi демалыс күнi жұмыс берушінiң актісiнде немесе ауысым кестесiнде белгiленедi. Егер ұжымдық және еңбек шарттарында өзгеше белгіленген болмаса екi демалыс күні қатар берiледi.
4. Үздiксiз өндiрiстерде немесе өндiрiстiк-техникалық жағдайлар бойынша немесе халыққа үздiксiз қызмет көрсету қажеттілiгi салдарынан демалыс күндерi жұмысты тоқтату мүмкін емес өндiрiстерде iстейтiн қызметкерлерге (қызметкерлер тобына) демалыс күндерi аптаның әр күнi кезекпен, қызметкерлер өкiлдерiнің пiкiрiн ескере отырып қабылданған, жұмыс берушінiң актілерiмен бекiтілген ауысымдық кестеге сәйкес беріледi.
5. Іссапарда жүрген қызметкер, демалыс күндерiн өзi жiберiлген жұмыс берушінің тәртiбiне (кестесiне) сәйкес пайдаланады.

93-бап. Демалыс және мереке күндерiндегі жұмыс

1. Осы Кодекстің 94-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыс берушiнiң бастамашылығымен демалыс және мереке күндерiндегi жұмысқа қызметкердiң жазбаша келiсiмiмен жол беріледi.
2. Қызметкердiң бастамасы бойынша демалыс күндерiндегi жұмысқа жұмыс берушiнiң жазбаша рұқсатының негiзiнде жол беріледi.
3. Демалыс және мереке күндерiндегi жұмыс қызметкердiң қалауы бойынша басқа демалыс күнiн берумен өтеледi немесе оған осы Кодекстiң 122-бабында көрсетiлген мөлшерде еңбекақы төленедi.

94-бап. Демалыс және мереке күндерi қызметкердiң
келiсiмiнсiз жұмысқа тартудың ерекше
жағдайлары

Демалыс және мейрам күндерi қызметкердiң келiсiмiнсiз жұмысқа тартуға мынадай жағдайларда рұқсат етіледi:
1) төтенше жағдайларды немесе стихиялық апатты, өндiрiстiк аварияны болдырмау немесе олардың салдарын шұғыл жою үшiн;
2) жазатайым оқиғаларды, мүлiктiң опат болуын немесе бүлiнуiн болдырмау үшiн;
3) шұғыл, бұрын ойда болмаған, жалпы жұмыс берушiнiң тұтастай немесе оның жеке бөлiмшелерiнiң бұдан әрi қалыпты жұмысы осы жұмыстың орындалуына тәуелдi жұмыстарды орындау үшiн.

95-бап. Қызметкерлердi демалыс және мереке күндерi
жұмысқа тартуды ресiмдеу

Қызметкерлердi демалыс және мереке күндерi жұмысқа тарту жұмыс берушiнiң (жұмыс берушi өкілiнiң) актiсiмен ресiмделедi.

96-бап. Демалыс түрлерi

1. Қызметкерлерге демалыстың мынадай түрлерi берiледi:
1) жыл сайынғы еңбек демалысы;
2) әлеуметтiк демалыстар.
2. Жұмыс орыны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақтала отырып белгілi бiр күнтiзбелiк күндердiң санына берілетiн жыл сайынғы еңбек демалысы, қызметкердiң жұмысқа қабілеттiлiгiн қалпына келтiруге, денсаулығын күшейтуге және қызметкердiң өзге де жеке қажеттiлiктерiне арналады.
3. Әлеуметтiк демалыс деп қызметкердi жұмыстан ана болу, балаларды күту, өндiрiстен қол үзбей бiлiм алу үшiн қолайлы жағдайлар жасау мақсатында және өзге де әлеуметтiк мақсаттар үшiн белгiлi бiр кезеңге босату ұғынылады.
4. Қызметкерлерге әлеуметтiк демалыстардың мынадай түрлерi берiледi:
1) жалақысы сақталмайтын демалыс;
2) оқу демалысы;
3) бала тууына байланысты берілетiн демалыс.

97-бап. Жыл сайынғы еңбек демалысының ұзақтығы

1. Қызметкерлерге жыл сайынғы еңбек демалысы он сегiз күнтiзбелiк күннен кем емес ұзақтықпен берiледi.
2. Қызметкерлердiң жекелеген санаттары үшiн осы Кодекске, Қазақстан Республикасының нормативтiк-құқықтық актiлерiне, ұжымдық шарттар мен келiсiмдерге сәйкес жыл сайынғы еңбек демалысының ұзақтығы көбiрек белгіленуi мүмкiн.

98-бап. Ақы төленетiн жыл сайынғы қосымша еңбек
демалысы

1. Қосымша ақы төленетiн жыл сайынғы еңбек демалыстары:
1) ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi (ерекше қауiптi) жұмыстарда iстейтiн қызметкерлерге күнтiзбелiк алты күннен кем емес ұзақтықпен;
Ақы төленетiн жыл сайынғы қосымша еңбек демалысына құқық беретiн өндiрiстердiң, цехтардың, кәсiптер мен лауазымдардың тізiмiн, сондай-ақ ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi (ерекше қауiптi) жұмыстардың тiзбесiн, демалыстың осы түрiнiң ұзақтығын, жыл сайынғы қосымша еңбек демалысына құқық беретін жұмыс стажын есептеудi, сондай-ақ оны берудiң шарттарын еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттік орган белгілейдi;
2) бiрiншi және екiншi топтағы мүгедектерге - күнтiзбелiк он бес күннен кем емес ұзақтықпен берiледi;
3) қызметкерлердiң өзге санаттарына жыл сайынғы қосымша еңбек демалысын беру және оның ең төменгi ұзақтығы Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленуi мүмкiн.
2. Еңбек, ұжымдық шарттармен қызметкерлерге - үздiксiз ұзақ жұмысы, маңызды, күрделі, шұғыл жұмыстарды орындағаны үшiн, сондай-ақ өзге сипаттағы жұмыстары үшiн мадақтау сипатындағы жыл сайынғы қосымша еңбек демалыстары белгiленуi мүмкiн.

99-бап. Жыл сайынғы еңбек демалысының ұзақтығын
есептеу

1. Жыл сайынғы еңбек демалысының ұзақтығы күнтiзбелiк күндермен, қолданылатын жұмыс режимi мен кестесiне қарамастан, еңбек демалысына келетiн мереке күндерi ескерiлмей есептеледi.
2. Жыл сайынғы еңбек демалысының жалпы ұзақтығын есептеу кезiнде жыл сайынғы қосымша еңбек демалыстары негiзгi жыл сайынғы еңбек демалысына қосылады, бұл ретте жыл сайынғы еңбек демалысының жалпы ұзақтығы жоғары шекпен шектелмейдi.

100-бап. Жыл сайынғы еңбек демалысына құқық беретiн
жұмыс стажын есептеу

Жыл сайынғы негiзгi еңбек демалысына құқық беретiн жұмыс стажына:
1) нақты жұмыс iстеген уақыт;
2) қызметкердiң нақты жұмыс iстемеген, бiрақ оның жұмыс орны (лауазымы) мен жалақысы толық не iшiнара сақталған уақыт;
3) қызметкердiң уақытша еңбекке жарамсыздығына байланысты нақты жұмыс iстемеген уақыты;
4) қызметкердiң жұмысқа қайта алыну алдындағы жұмыс iстемеген уақыты енедi.

101-бап. Жыл сайынғы еңбек демалысын берудiң тәртiбi

1. Қызметкерге бiрiншi жыл үшiн жыл сайынғы еңбек демалысы еңбек шарты бойынша бiрiншi жұмыс жылы өткенде берiледi.
2. Келесi жылдардағы жыл сайынғы еңбек демалысы күнтiзбелiк жылдың кез келген уақытында беріледi.
3. Вахталық әдiспен жұмыс iстейтiн қызметкерлерге жыл сайынғы еңбек демалысын берудiң ерекшелiктерi осы Кодекстiң 196-бабында белгiленедi.
4. Қызметкер мен жұмыс берушiнiң арасындағы келiсiм бойынша жыл сайынғы еңбек демалысы бөлiктерге бөлiнуi мүмкiн.
5. Жыл сайынғы еңбек демалысы осы баптың 6-тармағында белгiленген талаптарды сақтай отырып, осы Кодекстiң 104 және 105-баптарында белгiленген жағдайлар мен тәртiпте ауыстырылады, ұзартылады және үзiледi.
6. Қызметкерге жыл сайынғы еңбек демалысын екi жыл қатарынан бермеуге тыйым салынады.
7. Жыл сайынғы еңбек демалысына төлемақы ол басталғанға дейiн үш күнтiзбелiк күннен кешiктiрiлмей жүргiзiледi.

102-бап. Жыл сайынғы еңбек демалысының берiлу кезеңiн
айқындау

1. Қызметкердiң жұмыс берушiдегi бiрiншi күнiнен бастап есептелген 12 ай жұмыс жылын құрайды.
2. Қызметкерлерге жұмыс жылы не күнтiзбелiк жыл үшiн жыл сайынғы еңбек демалысын беру еңбек, ұжымдық шарттарда не қызметкерлер өкiлдерiнiң пiкiрiн ескере отырып қабылданған жұмыс берушiнiң актісінде белгiленедi.

103-бап. Жыл сайынғы еңбек демалысын берудiң
кезектiлiгi

1. Қызметкерлерге жыл сайынғы еңбек демалысын берудiң кезектiлiгi еңбек, ұжымдық шарттарда демалыс кестесiнде, жұмыс берушiнiң актiсiнде көзделген тәртiппен, қызметкерлер пiкiрiн ескере отырып айқындалады.
2. Өндiрiстiк қажеттілiкке байланысты демалыс кестесi өзгерген жағдайда, жұмыс берушi бұл туралы қызметкерге еңбек демалысы басталуынан кемiнде екi апта бұрын хабарлауға мiндеттi.

104-бап. Жыл сайынғы еңбек демалысын ауыстыру немесе
ұзарту жағдайлары мен оның тәртiбi

1. Жыл сайынғы еңбек демалысы қызметкердiң уақытша еңбекке жарамсыздығы, жүктілігі мен бала тууы кезiнде толық не iшiнара ауыстырылуы немесе ұзартылуы мүмкiн.
2. Жыл сайынғы еңбек демалысы (оның бөлiгі) қызметкердiң жазбаша келiсiмiмен немесе оның сұрауы бойынша ғана ұзартылуы немесе келесi жұмыс жылына ауыстырылуы мүмкiн. Ауыстырылған еңбек демалысы тараптардың келiсiмi бойынша келесi жылғы еңбек демалысына қосылады немесе қызметкердiң сұрауы бойынша басқа уақытта бөлек беріледi.

105-бап. Жыл сайынғы еңбек демалысынан шақыртып алу

1. Жыл сайынғы еңбек демалысы жұмыс берушiнiң ұсынысы бойынша қызметкердiң келiсiмiмен ғана үзiлуi мүмкiн. Қызметкердiң жұмыс берушiнiң ұсынысынан бас тартуы еңбек тәртiбiн бұзушылық болып табылмайды.
2. Шақыртып алуға байланысты жыл сайынғы еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлiгi еңбек шарты тараптарының келiсiмi бойынша ағымдағы жұмыс (күнтiзбелiк) жыл iшiнде беріледi немесе келесi жұмыс (күнтiзбелiк) жылы кез келген уақытта беріледi не келесi жұмыс (күнтiзбелiк) жылғы жыл сайынғы еңбек демалысына қосылады.
3. Жыл сайынғы еңбек демалысынан шақыртып алғанда қызметкерге жыл сайынғы еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлiгiн басқа уақытта берудiң орнына қызметкер мен жұмыс берушiнiң арасындағы келiсiм бойынша жыл сайынғы еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлiгінiң күндерi үшін өтемақы төлемi жүргізiлуi мүмкiн.

106-бап. Еңбек шарты тоқтатылған кезде
пайдаланылмаған жыл сайынғы еңбек демалысы
үшiн берілетiн өтемақы төлемi

Еңбек шарты тоқтатылған кезде жыл сайынғы еңбек демалысын (жыл сайынғы еңбек демалыстарын) пайдаланбаған немесе толық пайдаланбаған қызметкерге жыл сайынғы еңбек демалысының (жыл сайынғы еңбек демалыстарының) пайдаланбаған күндерi үшiн ақшалай өтемақы төленедi.

107-бап. Жалақы сақталмайтын демалыс

1. Еңбек шарты тараптарының келiсiмi бойынша қызметкер өтiнiшiнiң негiзiнде оған жалақысы сақталмайтын демалыс берiлуi мүмкiн.
2. Жалақы сақталмайтын демалыстың ұзақтығы қызметкер мен жұмыс берушi арасындағы келiсiм бойынша айқындалады.

108-бап. Оқу демалысы

1. Бiлiм ұйымдарында оқитын қызметкерлерге сынақтар мен емтихандарға дайындалу және оларды тапсыру үшiн, зертханалық жұмыстарды орындау, дипломдық жұмысты (жобаны) дайындау және қорғау үшiн оқу демалыстары беріледi.
2. Оқу демалысына берілетiн төлемақы еңбек, ұжымдық шарттармен, келiсiмдермен белгiленедi.

109-бап. Бала (балалар) тууына байланысты
берiлетiн демалыстар

1. Жүктi әйелдерге, бала (балалар) туған әйелдерге, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған әйелдерге (еркектерге) бала тууына байланысты мынадай демалыстар:
1) жүктілігі және босануына байланысты берiлетiн ақылы демалыс;
2) жаңа туған балаларды асырап алған әйелдерге (еркектерге) берiлетiн ақылы демалыс;
3) бала үш жасқа толғанға дейiн берілетiн жалақысы сақталмайтын демалыс беріледi.
2. Бала (балалар) тууына байланысты демалыстарды беру осы Кодекстiң 176-178-баптарында көзделген жағдайларда жүзеге асырылады.
3. Жүктілiгi және босануына байланысты, сондай-ақ жаңа туған балаларды асырап алған әйелдерге (еркектерге) берілетiн демалысқа ақы төлеу үшiн орташа жалақыны есептеудiң тәртiбi Кодекстiң 128-бабына сәйкес айқындалады.

110-бап. Демалыстарды ресiмдеу

Демалыстарды беру, ауыстыру, ұзарту, не демалыстан шақырып алу жұмыс берушiнiң (жұмыс берушi өкiлiнiң) актiсiмен ресiмделедi.

8-тарау. Еңбектi нормалау

111-бап. Еңбек нормалары

1. Еңбек нормалары (өнiмдiлiк, уақыт, қызмет көрсету) еңбек шығындарының өлшемi болып табылады және тиiстi біліктілігі бар қызметкер үшiн техниканың, технологияның, еңбек өндiрiсiн ұйымдастырудың қол жеткен деңгейiне сәйкес белгiленедi.
2. Он сегiз жасқа дейiнгi қызметкерлер үшiн өнiмділiк нормалары осы Кодекстiң 166-бабына сәйкес белгiленедi.
3. Мерзiмдi еңбекақы төлеу кезiнде қызметкерлерге нормаланған тапсырмалар белгіленедi. Жұмыстың жекелеген функциялары мен көлемiн орындау үшін қызметтер көрсету нормалары немесе қызметкерлер санының нормалары (нормативтер) белгiленуi мүмкін.

112-бап. Еңбек нормаларын әзiрлеу, жаңа еңбек
нормаларын енгiзу және қолданылып
жүргендерiн қайта қарау

1. Еңбек нормаларын әзiрлеудi, жаңа еңбек нормаларын енгiзудi және қайта қарауды жұмыс беруші үлгілік еңбек нормалары мен нормативтерi негiзiнде жүргiзедi.
2. Еңбектiң үлгілік нормалары мен нормативтерiн қызметтiң тиiстi салаларындағы уәкiлетті, орталық атқарушы органдар еңбек жөнiндегі уәкілеттi мемлекеттiк органның келiсуiмен, өздерi белгiлеген тәртiппен бекiтедi.
3. Еңбектiң үлгiлiк нормалары мен нормативтерiн ауыстыруды және қайта қарауды оларды бекiткен органдар, еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлеген тәртiппен жүзеге асырады.
4. Еңбек нормалары жұмыс орындарын аттестаттау мен рационализациялау жүргiзiлуiне, жаңа техника мен технологияның енгізiлуiне және еңбек өнiмдiлiгiнiң өсуiн қамтамасыз ететiн ұйымдық-техникалық iс-шаралардың жүргiзiлуiне қарай мiндеттi түрде жаңа нормалармен ауыстырылуы тиiс.
Қызметкерлердiң өз бастамасы бойынша еңбектiң жаңа тәсiлдерiн қолдану және жұмыс орындарын жетiлдiру есебiнен өнiм өндiруде (қызметтер көрсетуде) жоғары деңгейге жетуi бұрын белгiленген еңбек нормаларын қайта қарауға негіз болып табылмайды.
5. Жұмыс берушiнiң еңбектiң жаңа нормаларын енгiзуi туралы қызметкерлерге кемiнде бiр ай бұрын хабарланады.

113-бап. Еңбек нормаларын әзiрлеуге қойылатын
талаптар

Еңбектiң нормаларын әзiрлеу кезiнде:
1) еңбек нормаларын қалыпты (немесе жол берiлетiн) еңбек қарқындылығына сәйкес қажеттi еңбек шығындарына оңтайлы жақындату;
2) ұқсас ұйымдық-техникалық жағдайларда орындалатын бiрдей жұмыстарға арналған бiрыңғай нормалар белгілеу жолымен еңбектiң теңдей қауырттылығы, сондай-ақ олардың прогрессивтілігі;
3) өндiрiс қызметкерлерiнiң барлық санаттарының еңбек шығындарын объективті бағалауды қамтамасыз ету мақсатында орындалатын жұмыстың барлық түрлерiне еңбектi нормалаудың мүмкiндігінше кеңiнен қолданылуы;
4) адамның еңбек және демалысының негiзделген кестесi негiзiнде оның еңбек ету қабiлетi мен денсаулығын сақтау мақсатында, ұйымдық-техникалық және технологиялық, құрылымдық, экономикалық, әлеуметтiк, психофизикалық және басқа да факторларды ескере отырып еңбек нормаларының негiздiлігі қамтамасыз етiлуi керек.

114-бап. Еңбектi нормалауды реттеудiң ерекшеліктерi

Қызметтерiне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтердi (бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттiк реттеу енгізiлетiн жұмыс берушілердiң еңбек нормаларын еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттік орган бекiтедi.

9-тарау. Еңбекақы төлеу

115-бап. Жалақының мөлшерi

1. Қызметкердiң айлық жалақысының мөлшерi орындалатын жұмыстың күрделілігіне (еңбек нормаларына, еңбек мiндеттерiне), еңбектің саны мен сапасына қарай сараланып белгiленедi.
2. Осы кезеңге белгiленген жұмыс уақытының нормасын толық атқарған және еңбек нормаларын (еңбек мiндеттерiн) орындаған қызметкердiң айлық жалақысының мөлшерi Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгіленген айлық жалақының ең төмен мөлшерiнен кем
болмауы тиiс.

116-бап. Айлық жалақының ең төмен мөлшерi

1. Айлық жалақының ең төмен мөлшерi - еңбек нормаларын (еңбек мiндеттерiн) қалыпты жағдайларда және осы Кодексте белгiленген жұмыс уақытының ұзақтығы кезiнде орындаған бiлiктiлiгі жоқ (онша күрделi емес) қарапайым еңбек қызметкерiне бiр ай iшiнде берілетiн ақшалай төлемнiң кепiлдi минимумы.
2. Айлық жалақының ең төмен мөлшерi Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен жыл сайын белгіленедi және оған қосымша ақылар мен үстемеақылар, өтемақылар, сыйлықтар мен басқа ынталандыру төлемдерi қосылмайды және жұмыс iстеген уақытына сәйкес төленедi.
3. Еңбек және (немесе) ұжымдық шарттарда көзделген айлық жалақының ең төмен мөлшерi, ұйымның қаржы-экономикалық қызметiнiң нәтижелерiне қарамастан, Қазақстан Республикасы заңымен белгiленген айлық жалақының ең төмен мөлшерiнен кем болмауы тиiс.

117-бап. Сағаттық еңбекақы

Еңбек, ұжымдық шарттардың талаптарымен және (немесе) жұмыс берушiнiң актiсiмен толық емес жұмыс күнi кезiнде нақты орындалған жұмыс үшiн, немесе толық көлемдегi емес жұмыс үшiн, сондай-ақ уақытша немесе бiржолғы сипаттағы жұмысқа еңбекақы төлеу үшiн сағаттық еңбекақы белгiленуi мүмкiн.

118-бап. Жалақыны индекстеу

Жұмыс берушi қызметкерлердiң жалақысын индекстеудi ұйымның қаржы-экономикалық қызметiнiң нәтижелерiне және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актілерiнде тиiстi кезеңге белгiленген инфляция деңгейiне қарай, келiсiмдерде, ұжымдық шартта, еңбек шартында және (немесе) жұмыс берушiнiң актiсiнде белгiленген тәртiппен жүргізедi.

119-бап. Еңбекақы төлеудi ұйымдастыру

1. Қызметкерлерге қойылатын бiлiктiлiк талаптары мен белгiлi бiр жұмыс түрлерiнiң күрделiлігі Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсiптерiнiң тарифтiк-білiктілiк бiрыңғай анықтамалығына, Басшылардың, мамандардың және басқа да қызметшiлердiң білiктілiк анықтамалығына, сондай-ақ ұйымдардың басшылары, мамандары және басқа да қызметшiлерi лауазымдарының үлгiлiк бiлiктілік сипаттамалары негiзiнде белгіленедi.
2. Орындалатын жұмысты белгілi бiр күрделiлiкке жатқызу және қызметкерлерге бiлiктiлiк разрядтары мен санаттарын беру Жұмыстар мен жұмысшылар кәсiптерiнiң бiрыңғай тарифтiк-білiктілiк анықтамалығы мен Басшылардың, мамандардың және басқа да қызметшілердiң білiктілiк анықтамалығына және ұйымдардың басшылары, мамандары және басқа да қызметшiлерi лауазымдарының үлгілік бiлiктілік сипаттамалары сәйкес жүргiзіледi.
3. Осы баптың 1-тармағында көрсетілген анықтамаларды, жұмысшылар кәсiптерiнiң тарифтiк-білiктілік сипаттамаларын әзiрлеудiң, қайта қараудың, сынақтан өткiзудiң, бекiтудiң және қолданудың тәртiбiн еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган айқындайды. Әртүрлi экономикалық қызмет ұйымдарының басшылары, мамандары мен басқа да қызметшiлерi лауазымдарының үлгілік бiлiктілiк сипаттамаларын тиiстi қызмет саласындағы уәкiлеттi орталық атқарушы органдар еңбек жөнiндегi уәкілетті мемлекеттiк органмен келiсiм бойынша әзiрлейдi және бекiтедi.

120-бап. Еңбекақы төлеу жүйелерi

1. Қызметкерлердiң еңбегiне ақы мерзiмдi, кесiмдi немесе өзге де еңбекақы жүйелерi бойынша төленедi. Еңбекақы төлеу еңбектiң жеке және (немесе) ұжымдық нәтижелерi үшiн жүргiзiлуi мүмкiн.
2. Жұмыс берушi қызметкерлердiң өндiрiс тиiмдiлігі мен орындалатын жұмыстың сапасын арттыруға мүдделілігін арттыру үшiн сыйлықақы беру жүйесiн және материалдық көтермелеудiң басқа да нысандарын енгізе алады.
3. Ұйымдардағы еңбекақы жүйелерi мен материалдық көтермелеу нысандары ұжымдық шарттарда және (немесе) жұмыс берушiнiң актiлерiнде белгіленедi.
4. Мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылатын ұйымдардың қызметкерлерiнiң еңбекақы жүйесi Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актілерiмен белгіленедi.
5. Ұлттық компаниялар қызметкерлерiнiң еңбекақы жүйесi Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiткен Үлгi ереже негізiнде белгiленедi.
6. Қызметтерiне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтердi (бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттiк реттеу енгiзiлетiн жұмыс берушiлердiң еңбекақы жүйесiн қараудың және келiсудiң еңбек жөнiндегi уәкілеттi мемлекеттiк орган белгiлейдi.

121-бап. Жұмыс уақытынан тыс жұмысқа еңбекақы төлеу

Мерзiмдi еңбекақы төлеу кезiндегі жұмыс уақытынан тыс жұмысқа еңбекақы бiр жарым еседен кем төленбейдi. Кесiмдi еңбекақы төлеу кезiндегi жұмыс уақытынан тыс жұмысқа еңбекақы қызметкердiң тарифтiк ставкасының (лауазымдық жалақысының) елу пайызынан кем емес мөлшерде жүргiзiледi.

122-бап. Мереке және демалыс күндерiндегi жұмысқа
еңбекақы төлеу

Мереке және демалыс күндерiндегi жұмысқа еңбекақы төлеу қызметкердiң күндiк (сағаттық) ставкасына қарай, екi еседен кем емес мөлшерде жүргiзіледi.

123-бап. Түнгi уақыттағы жұмысқа еңбекақы төлеу

Түнгi уақыттағы жұмыстың әр сағатына қызметкердiң күндiк (сағаттық) ставкасына қарай, бiр жарым мөлшерден кем емес еңбекақы төленедi.

124-бап. Лауазымдарды қоса атқару (қызмет көрсету
аймағының кеңеюi) және уақытша болмаған
қызметкердiң мiндеттерiн атқару кезiндегi
жалақы

1. Бiр ұйымда, еңбек шартында келiсілген өзiнiң негiзгi жұмысымен қатар басқа лауазым бойынша қосымша жұмыс немесе өзiнiң негізгi жұмысынан босатылмай, уақытша болмаған қызметкердiң жұмысын қоса орындаған қызметкерге қосымша ақы төлемi жүргiзiледi.
2. Лауазымдарды қоса атқарғаны (қызмет көрсету аймағының кеңеюi) және уақытша болмаған қызметкердiң мiндеттерiн атқарғаны үшін берiлетiн қосымша ақының мөлшерiн жұмыс берушi қызметкермен келiсе отырып белгiлейдi.

125-бап. Iркiлiс уақытына еңбекақы төлеу

1. Жұмыс берушiнiң кiнәсiнен тоқтап тұрған уақытқа еңбекақы төлеудiң тәртiбi мен жағдайлары еңбек немесе ұжымдық шарттарында айқындалады және қызметкердiң орташа жалақысының елу пайызынан кем емес мөлшерде белгiленедi.
2. Қызметкердiң кiнәсiнен тоқтап тұрған уақытқа төлем жүргiзiлмейдi.

126-бап. Жалақы төлеудiң тәртiбi мен мерзiмдерi

1. Жалақы айына бiр реттен кем емес, келесi айдың бiрiншi онкүндігінен кешiктiрмей, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен төленедi. Жалақы төленетiн күн еңбек, ұжымдық шарттарда көзделедi.
2. Жалақы төленген кезде жұмыс берушi ай сайын қызметкерге тиiстi кезеңде оған тиесілi жалақының құрамдас бөлiктерi, жүргізілген ұстап қалулардың мөлшерi мен негiздерi, оның iшiнде ұстап қалған және аударылған мiндеттi зейнетақы жарналары туралы, сондай-ақ төленуге тиiсті жалпы ақша сомасы туралы жазбаша нысандағы мәлiметтердi хабарлап отыруға мiндеттi.
3. Жалақы төлеу күнi демалыс немесе мереке күндерiмен сәйкес келген кезде, төлем олардың алдында жүргiзiледi.
4. Жұмыс берушiнiң кiнәсiнен жалақы, ал қызметкермен еңбек шарты бұзылған кезде - оған тиесілi басқа да төлемдер белгіленген мерзiмдермен салыстырғанда кешеуiлдеп қалса, жұмыс берушi қызметкерге берешегiн және төлемақы өсiмiн төлейдi. Төлемақы өсiмiнiң мөлшерi Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң қайта қаржыландыру ставкасы бойынша жалақы төлеу жөнiндегі мiндеттемелерiн орындау күнiне белгiленедi және төлем жүргiзiлуге тиiстi күннен кейiнгi күннен бастап жүргізiлуге тиiс және төленген күнмен аяқталатын кешiктiрiлген әр күнтiзбелiк күн үшiн есептеледi.
5. Еңбек шарты бұзылған кезде қызметкерге тиесiлi барлық сомаларды төлеу соңғы жұмыс күнiнен кешiктiрілмей жүргізiледi.

127-бап. Жалақы төленетiн орын

Қызметкерлерге жалақы төлеу, егер еңбек, ұжымдық шарттарда өзгеше көзделмесе, әдетте олардың жұмысты орындайтын орнында жүргiзiлуi тиiс.

128-бап. Қызметкердiң орташа айлық жалақысын есептеу

1. Бес күндiк, сондай-ақ алты күндiк жұмыс аптасында орташа айлық жалақыны есептеу, белгiленген үстемеақылар мен қосымша ақыларды және еңбекақы жүйесiнде көзделген, басқа да тұрақты сипаттағы ынталандыру төлемдерiн ескере отырып, нақты жұмыс iстелген уақыт үшiн, тиiстi кезеңдегі орташа күндiк (сағаттық) жалақының есебiнен жүргізiледi.
2. Орташа жалақыны есептеу үшiн осы Кодекске сәйкес тиiстi еңбекақы төлеуге (төлемге) байланысты оқиғаның алдындағы он екi күнтiзбелiк ай есептiк кезең болып табылады. Күнтізбелiк он екi айдан кем жұмыс iстеген қызметкерлер үшiн орташа айлық жалақы нақты жұмыс iстеген уақыты үшiн белгiленедi.
3. Осы Кодексте көзделген орташа айлық жалақыны айқындаудың барлық жағдайлары үшiн Қазақстан Республикасының Үкiметi оны есептеудiң бiрыңғай тәртiбiн белгiлейдi.

129-бап. Жалақыдан ұстап қалулар

1. Қызметкердiң жалақысынан ұстап қалулар сот шешiмi бойынша, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жағдайларда жүргiзiледi.
2. Өздерi жұмыс iстейтiн ұйымдарға берешегiн өтеу үшiн қызметкерлердiң жалақысынан ұстап қалулар, қызметкердiң жазбаша келiсiмi болғанда, жұмыс берушiнiң актiсi негiзiнде жүргiзiлуi мүмкiн.
3. Ұстап қалулардың жалпы мөлшерi қызметкерге тиесiлi жалақының елу пайызынан аспауы тиiс.

10-тарау. Кәсiптiк даярлау, қайта даярлау және
кадрлардың бiлiктілiгiн арттыру

130-бап. Осы тарауда пайдаланылатын ұғымдар

Осы тарауда мынадай ұйымдар пайдаланылады:
1) кәсiптiк даярлау - жаңа кәсiптi игеру мақсатымен кәсiптiк бiлiмiн, iскерлiгi мен дағдыларды үйрету;
2) қайта даярлау - қызметкерлердi еңбектiң мазмұны мен нәтижелерiне қойылатын талаптардың өзгеруiне немесе жаңа кәсiптi үйренуiне байланысты жаңа бiлiм, iскерлiк пен дағдыларды игеру мақсатында даярлау;
3) бiлiктiлiгiн арттыру - қызметкерлердi бұрын алған кәсiптiк бiлiм, iскерлiк пен дағдыларды жетiлдiру мақсатында даярлау.

131-бап. Жұмыс берушiнiң жолдамасы бойынша бiлiм
ұйымдарында қызметкерлердi кәсiптiк даярлау,
қайта даярлау және олардың білiктілiгiн
арттыру

1. Жұмыс берушiнiң жолдамасы бойынша бiлiм ұйымдарында қызметкерлердi кәсiптiк даярлау, қайта даярлау және олардың білiктiлiгiн арттыру жұмыс берушiнiң қаражаты немесе Қазақстан Республикасы заңдарында тыйым салынбаған өзге де қаражат есебiнен жүзеге асырылады.
2. Келiсiмде, ұжымдық және (немесе) еңбек шартында оқумен байланысты жеңiлдiктер мен өтемақы төлемдерi көзделуi мүмкiн.

132-бап. Кәсiптiк даярлаудың, қайта даярлаудың және
қызметкерлердiң бiлiктiлiгiн арттырудың
тәртiбi

1. Жұмыс берушiнiң жолдамасымен қызметкерлердi кәсiптiк даярлау, қайта даярлау және олардың бiлiктiлiгiн арттыру ұйымдарда, ал қажет болған кезде келiсiмдерде, ұжымдық және (немесе) еңбек шарттарында айқындалатын жағдайларда, бiлiм ұйымдарында жүргiзiледi.
2. Қызметкерлердi кәсiптiк даярлау, қайта даярлау және олардың бiлiктiлігін арттырудың нысандарын, қажетті кәсiптер мен мамандықтардың тiзбесiн жұмыс берушi қызметкерлер өкiлдерiнiң пiкiрлерiн ескере отырып айқындайды.
3. Жұмыс берушi кәсiптiк даярлаудан, қайта даярлаудан және бiлiктiлігін арттырудан өтiп жүрген қызметкерлерге жұмысын оқумен ұштастыру үшiн қажеттi жағдайлар туғызады және осы Кодексте, келiсiмдерде, ұжымдық және (немесе) еңбек шартында көзделген өзге де жағдайларда жасайды.

133-бап. Кәсiптiк даярлаудың, қайта даярлаудың және
бiлiктiлiгiн арттырудың шарттары

1. Егер келiсiмде, ұжымдық, еңбек шарттарында және/немесе жұмыс берушiнiң актiлерiнде көзделген болса, қызметкерлердiң жұмыс берушiнiң қаражаты есебiнен кәсiптік даярлауға, қайта даярлауға және бiлiктiлiгiн арттыруға құқығы бар.
2. Жұмыс берушi қаражатының есебiнен оқыған қызметкер, оқу шартында тараптармен келiсілген мерзiмдi осы жұмыс берушiде жұмыс iстеп өтеуге мiндетті.
3. Егер еңбек шарты қызметкердiң бастамасымен немесе қызметкердiң кiнәсi салдарынан жұмыс берушiнiң бастамасымен бұзылған жағдайда қызметкер жұмыс iстеп өтеудiң аяқталмаған мерзiмiне сәйкес жұмыс берушiге өзiн кәсiптiк даярлауға, қайта даярлауға және жаңа кәсiптер мен мамандықтарды үйренудi қоса, бiлiктілiгін арттыруға байланысты шығындарды толық өтейдi.

11-тарау. Жұмысқа орналастыру

134-бап. Жұмысқа орналастыру кезiндегi мемлекеттік
кепiлдiктер

Мемлекет халықты жұмыспен қамту саласында азаматтарға:
1) кемсiтушілiктiң кез келген түрiнен қорғауға және кәсiп пен жұмыс алуда теңдей мүмкіндiктермен қамтамасыз етуге;
2) кәсiптiк даярлау, бiлiктiлiгiн арттыру, қайта даярлау және жұмыссыздар үшін қоғамдық жұмыстар ұйымдастыруға;
3) шағын бизнес пен кәсiпкерлiкті дамытуға жәрдемдесуге;
4) еңбек делдалдығын уәкiлеттi орган мен жұмыспен қамту жеке агенттiгі арқылы ұйымдастыруға;
5) кәсiптiк-бағдарлау қызметтерiн көрсетуге, бос орындар мен вакансиялар туралы ақпарат беруге;
6) кәсiптiк бiлiм беру жүйесiн еңбек рыногына қажетті мамандарды даярлауға бағдарлауға;
7) жұмыс күшiн мемлекеттік бағдарламаларға сәйкес өңiраралық қайта бөлуге;
8) еңбек қатынастарын айқындау және заңдастыру жөнiнде шараларды әзiрлеуге және iске асыруға кепiлдiк бередi.

135-бап. Азаматтардың жұмысқа орналасу саласындағы
құқықтары

Азаматтардың:
1) жұмыс берушiге тiкелей өтiнiшпен бару арқылы, сондай-ақ жұмыспен қамту жөнiндегi уәкілетті органның немесе халықтың жұмысқа орналасуына жәрдем көрсететiн жеке жұмыспен қамту агенттiгiнiң еңбек делдалдығы арқылы қызмет пен кәсiптiң түрiн еркiн таңдауға;
2) жұмысты өз бетiмен, оның iшiнде шетелде де iздеуге және жұмысқа орналасуға;
3) халықты жұмысқа орналастыруда жәрдем көрсететiн уәкілеттi органдардан және жеке жұмыспен қамту агенттіктерiнен консультациялар мен ақпарат алуға;
4) қоғамдық жұмыстарға қатысуға құқығы бар.

136-бап. Жұмысқа орналастыру кезiндегі жұмыс
берушiнiң құқықтары мен мiндеттерi

1. Жұмыс берушiнің:
1) кадрларды iрiктеудi жүзеге асыруға;
2) жұмыспен қамту мәселелерi жөнiндегі уәкiлеттi органдардан еңбек рыногының жағдайы мен кәсiптiк даярлықтың мүмкiндiктерi туралы ақиқат, толық және жедел ақпарат алуға құқығы бар.
2. Жұмыс берушi:
1) жұмысқа орналасуға жәрдемдесуге;
2) жұмыспен қамту мәселелерi жөнiндегi уәкілеттi органға:
ұйымның таратылуына, қызметкерлер санының немесе штаттың қысқартылуына байланысты күтіліп отырған қызметкерлердiң босатылуы туралы, босатылудан кемiнде бiр ай бұрын толық көлемде ақпарат беруге;
қызметкердi жалдау қажеттiгi мен жұмыспен қамту мәселелерi жөнiндегі уәкілеттi орган жiберген азаматтармен әңгiмелесу нәтижелерi туралы бес жұмыс күн iшiнде хабарлауға мiндеттi.

137-бап. Еңбек делдалдығы

Еңбек делдалдығын жұмыспен қамту мәселелерi жөнiндегi уәкiлеттi орган немесе жеке жұмыспен қамту агенттiктерi:
1) азаматтарды жұмысқа тұру мүмкiндігі туралы, ал жұмыс берушілердi - жұмыс күшімен қамтылу мүмкiндiгі туралы хабардар ету;
2) азаматтарға жұмыс таңдауға жәрдемдесу;
3) азаматтарға бос жұмыс орнына жұмысқа орналасу үшiн жұмыс берушiге жолдама беру;
4) еңбек рыногы жөнiнде деректер базасын қалыптастыру;
5) өтiнiшпен келген азаматтарды есепке алу және тiркеу;
6) кәсiптiк бағдарлануда қызметтер көрсету;
7) шарттар негiзiнде жұмыс берушілермен жұмысқа орналастыру мәселелерi жөнiнде өзара әрекет ету арқылы жүзеге асырады.

12-тарау. Кепiлдiктер мен өтемақы төлемдерi

138-бап. Қызметкерлерге мемлекеттік немесе
қоғамдық мiндеттер орындау кезiнде
берiлетiн кепiлдiктер

1. Жұмыс берушi қызметкердi Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жағдайларда мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттердi орындауға еңбек мiндеттерiнен босатады.
2. Қызметкерге мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттердi орындағаны үшiн жалақы көрсетілген мiндеттердi орындаған орыны бойынша төленедi.
3. Еңбек, ұжымдық шарттарда қызметкердiң мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттердi орындаған уақыттағы жалақысы сақталатын жағдайлар белгіленуi мүмкiн.

139-бап. Медициналық тексеруге жiберілген
қызметкерлерге берілетiн кепiлдiктер

Қызметкерлердің осы Кодекске не ұжымдық шартқа сәйкес өтуге мiндетті кезеңдiк медициналық тексерулерден, ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өту уақытында олардың жұмыс орыны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақталады.

140-бап. Донор болып табылатын қызметкерлерге
берілетін кепiлдiктер

Донор болып табылатын қызметкердiң тексеру және қан тапсыру уақытында бiр күндiк мерзiмге жұмыс орны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақталады.

141-бап. Iссапарға жiберiлетiн қызметкерлерге
берiлетiн кепiлдiктер мен өтемақылық
төлемдер

1. Iссапар уақытында қызметкердің жұмыс орны (лауазымы) мен жалақысы сақталады.
2. Iссапарға жiберiлетiн қызметкерлерге:
1) қызметтік iссапарда, оның iшiнде жолда болған күнтiзбелiк күндерi үшін тәуліктік;
2) баратын жерiне дейiн және керi қайту жолының шығыстары;
3) тұрғын үй жалдау шығыстары төленедi.
3. Қызметкерлердi iссапарға жiберудiң шарттары мен мерзiмдерi еңбек, ұжымдық шарттарда немесе жұмыс берушiнiң актісiнде белгiленедi.
4. Қызметкерлердi iссапарға жіберу осы Кодекстiң 167, 171, 209-баптарында көзделген шектеулердi ескере отырып жүзеге асырылады.

142-бап. Қызметкер жұмыс берушiмен бірге басқа жерге
ауыстырылған кезде берiлетiн кепiлдiктер мен
өтемақылық төлемдер

1. Қызметкер жұмыс берушімен бiрге басқа жерге ауыстырылған кезде жұмыс беруші:
1) қызметкер мен оның отбасы мүшелерінің көшіп-қону шығыстарын;
2) қызметкер мен оның отбасы мүшелерiнiң мүлкін жеткiзу жөнiндегi шығыстарын өтеуге мiндеттi.
2. Осы баптың 1-тармақшасында көзделген өтемақы төлемдерiнiң тәртiбі мен мөлшерi еңбек, ұжымдық шарттарда немесе жұмыс берушінің актісінде белгiленедi.

143-бап. Қызметкердiң жеке мүлкiн жұмыс берушiнiң
мүддесінде пайдалануымен байланысты өтемақы
төлемдерi

Қызметкер өзiнің меншiктi мүлкiн жұмыс берушінің мүддесiнде және оның келiсiмiмен пайдаланған кезде жұмыс берушi құрал-саймандарды, жеке көлiктi, басқа техникалық құралдарды пайдаланғаны, тоздырғаны (амортизациясы) үшiн және оларды пайдалану шығыстарына тараптардың келiсiмi бойынша өтемақы төлейдi.

144-бап. Қызметкерлерге, олардың жұмысы жолда немесе
жүрiп-тұратын сипатта болатын, не қызмет
көрсету учаскелерi шегiндегі қызметтiк
сапарлармен байланысты жағдайларда төленетiн
өтемақы төлемдерi

1. Қызметкерлерге, олардың жұмысы жолда немесе жүрiп-тұру сипатында, не қызмет көрсету учаскелерi шегiндегi қызметтік сапарлармен байланысты болған кезде, тұрақты мекенжайынан тыс жерде болған әр күн үшiн келiсiмде, ұжымдық шартта, еңбек шартында және (немесе) жұмыс берушiнiң актiсiнде белгіленген тәртiппен өтемақы төлемдерi жүргiзiледi.
2. Қызметкерлер айдың барлық жұмыс күндерiнде сапарда болмаған жағдайда, төлем жұмыс (жұмыс өндiрiсi) орнына және керi сапарының нақты күндерiнiң санына сәйкес жүргізiледi.
3. Өтемақылық төлемдер ұйымның еңбек және демалыс кестесiне қарамастан төленедi. Ерекше сипаттағы жұмыстармен айналысатын қызметкерлердiң тiзбесiн еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттік орган белгiлейдi.
4. Өтемақы төлемдерi ұйым қызметкерлерiнiң орташа жалақысы есептелген кезде ескерiлмейдi.

145-бап. Далалық жабдықталым төлемiнiң тәртiбi
мен шарттары

1. Далалық жабдықталым геологиялық барлау, топографиялық-геодезиялық iздестiру ұйымдарының қызметкерлерiне:
1) тұрақты тұратын жерiнен тыс, тұрақты мекенжайына күнде қайтып келмей;
2) тұрақты тұратын жерiнен тыс, тұрақты мекенжайы болып табылмайтын далалық ұйым орналасқан жерге күнде қайтып келiп;
3) тұрақты тұратын жерiнен тыс, далалық жағдайларда еңбектi вахталық әдiспен ұйымдастыру арқылы жұмыс орындаған кезде төленедi.
2. Далалық жабдықталым төлемi далалық жұмыстарда болған барлық күнтiзбелiк күндер үшiн жүргiзiледi.
3. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысында болған уақыты үшiн Қызметкерлерге далалық жабдықталым төленбейдi.
4. Қызметкер далалық ұйымнан iссапарға шыққан кезде оған далалық жабдықталым төлеу тоқтатылады, ал iссапарға байланысты шығыстар осы Кодекске сәйкес өтеледi.
5. Далалық жабдықталым мөлшерi ұйым қызметкерлерiнiң орташа жалақысын есептеу кезiнде ескерiлмейдi.
6. Далалық жабдықталымды төлеудiң тәртiбi, шарттары мен мөлшерi, далалық жағдайдағы жұмыс және онда болу уақытының есебi келiсiмдерде, еңбек және ұжымдық шарттарда және (немесе) жұмыс берушiнiң актісiнде белгiленедi.
7. Далалық жағдайлардағы жұмыс кезiнде қызметкерге демалыс күндерi үшiн далалық жабдықталым оны ол қай жерде (далалық жұмыстар объектiсiнде, телімiнде, ұйымның далалық базасында, жұмыстар жүргiзiлетiн жерден тыс) өткiзуiне байланысты жүргiзiледi. Мұндай тәртiп еңбектi, еңбек және демалыс кестесiн ұйымдастырудың қабылданған нысандарына қарамастан қолданыла алады.

146-бап. Жұмыс берушi қаражатының есебiнен
қызметкерлерге әлеуметтiк жәрдемақылар төлеу

1. Жұмыс берушi өз қаражаты есебiнен қызметкерлерге уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша, жүктiлiгi және босануы бойынша, бала асырап алған әйелдерге (еркектерге) берiлетiн демалыс уақытына әлеуметтiк жәрдемақылар төлеуге мiндетті.
2. Уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша әлеуметтiк жәрдемақылар төлеу үшiн заңдарда белгіленген тәртiппен берiлген еңбекке жарамсыздық парақтары негiз болып табылады.
3. Еңбекке уақытша жарамсыздығы бойынша әлеуметтiк жәрдемақылар жұмыс iстейтiн азаматтарға еңбекке жарамсыздығы басталған бiрiншi күннен бастап еңбек ету қабiлетi қалпына келтiрiлген немесе мүгедектiк белгiленген күнге дейiн, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес есептелген орташа жалақы есебiнен төленедi.
4. Әлеуметтiк жәрдемақылардың мөлшерiн, оларды тағайындаудың және төлеудiң тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi. Жұмыс берушiлер, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген әлеуметтiк жәрдемақы мөлшерiне қосымша төлемдер белгілеуге құқылы.

13-тарау. Еңбек шарты тараптарының
материалдық жауапкершілiгi

147-бап. Еңбек шарты тараптарының келтiрілген зиянды
(залалды) өтеу жөнiндегі мiндеттерi

1. Еңбек шартының екiншi тарабына зиян (залал) келтiрген тарап оны осы Кoдекске және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiне сәйкес өтейдi.
2. Қызметкер мен жұмыс берушiнiң жауапкершiлігі еңбек, ұжымдық шарттарда нақтылануы мүмкiн.
3. Зиян (залал) келтiрiлгеннен кейiн еңбек шартының тоқтатылуы еңбек шарты тарабының басқа тарапқа келтiрілген зиянды өтеу жөнiндегi материалдық жауапкершiлiктен босатылуына әкеп соқтырмайды.

148-бап. Еңбек шарты тарабының зиян келтiргенi үшін
материалдық жауапкершілігінiң басталу
жағдайлары

1. Еңбек шарты тарабының еңбек шартының басқа тарабына зиян (залал) келтiргенi үшiн материалдық жауапкершілігі, егер осы Кодексте және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, құқыққа қарсы кiнәлi мiнез-құлық (әрекет немесе әрекетсiздiк) нәтижесiнде келтiрілген зиян (залал) үшiн және құқыққа қарсы кiнәлi мінез-құлық пен келтiрілген зиян (залал) арасындағы себептiк байланыс үшiн басталады.
2. Жұмыс берушi қызметкер алдында:
1) қызметкердi өз жұмыс орнында еңбек ету мүмкiндiгiнен заңсыз айырумен келтiрiлген зиян үшiн;
2) қызметкердiң мүлкiне келтiрiлген зиян үшін;
3) қызметкердің денсаулығына келтiрілген зиян үшiн материалдық жауапкершілiкте болады.
3. Қызметкер жұмыс берушiнiң алдында:
1) жұмыс берушiнiң мүлкiн жоғалту немесе бүлдiрумен келтiрiлген зиян үшін;
2) қызметкердiң әрекетi (әрекетсiздiгi) нәтижесiнде туындаған зиян үшiн материалдық жауапкершілiкте болады.
4. Жеке және ұжымдық еңбек шарттарында белгіленген басқа жағдайларда қызметкер мен жұмыс берушi өзара материалдық жауапкершiлiкте болады.

149-бап. Жұмыс берушiнiң қызметкерге еңбек ету
мүмкiндiгiнен заңсыз айырумен келтiрген
зияны үшiн материалдық жауапкершілiгi

1. Жұмыс берушi қызметкерге, басқа жұмысқа заңсыз ауыстырған, қызметкердi жұмыс орнына жiбермеген, еңбек шартының жағдайлары бiржақты өзгерген, жұмыстан шеттетілген, еңбек шарты негiзсiз бұзылған жағдайда алмаған жалақысын және өзге де оған тиесілi төлемдердi өтеуге мiндетті.
2. Еңбек, ұжымдық шарттарында, қызметкерлер өкiлдерiмен келiсiлген жұмыс берушiнiң актілерiнде жұмыс берушiнiң қызметкердi еңбек ету мүмкiндiгiнен заңсыз айырумен келтiрген зиянды өтеудiң қосымша жағдайлары белгілене алады.

150-бап. Жұмыс берушiнiң қызметкердiң мүлкiне
келтiрген зиян үшiн материалдың
жауапкершiлiгi

Қызметкердiң мүлкiне зиян келтiрген жұмыс берушi оны еңбек, ұжымдық шарт талаптарына сәйкес толық көлемiнде өтеуге мiндеттi.

151-бап. Қызметкердiң денсаулығына келтiрiлген
зиян үшiн жұмыс берушiнiң материалдық
жауапкершілігі

1. Еңбек мiндеттерiн атқаруымен байланысты, жұмыс берушiнiң кiнәсiнен қызметкерге өндiрiстік жарақат немесе денсаулығына өзге де зақымдар келтiрілген кезде, нәтижесiнде қызметкер еңбек ету қабiлетінен толық не iшiнара айрылса, жұмыс берушi Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген көлемде зиянды өтеуге мiндетті.
2. Осы баптың 1-тармағында көзделген зиян қызметкерде сақтандыру төлемдерi болмаса толық көлемде өтеледi. Сақтандыру төлемдерi болған кезде жұмыс берушi қызметкерге сақтандыру сомасы мен зиянның нақты мөлшерi арасындағы айырманы өтеуге мiндеттi.
3. Жұмыс берушiнiң қызметкердiң денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу тәртiбiн еңбек жөнiндегі уәкілеттi мемлекеттiк орган белгiлейдi.

152-бап. Жұмыс берушiге зиян келтiргенi үшiн
қызметкердiң материалдық жауапкершiлігі

1. Жұмыс берушiге зиян келтiргенi үшiн қызметкердiң материалдық жауапкершiлігі осы Кодексте көзделген жағдайларда және мөлшерде туындайды.
2. Қызметкер жұмыс берушiге келтiрiлген тiкелей нақты зиянды өтеуге мiндетті.
3. Жұмыс берушiге келтiрiлген зиян үшiн қызметкердiң жауапкершiлігі, егер зиян жеңе алмайтын күш, не аса қажеттiлiк, қажеттi қорғаныс нәтижесiнде, қызметкерге тапсырылған мүлiктiң сақталуы үшiн жұмыс берушiнiң тиiстi жағдайларды қамтамасыз ету жөнiндегі мiндеттерiн орындамауы нәтижесiнде пайда болса алынып тасталады.
4. Қызметкерге әдеттегi өндiрiстiк-шаруашылық қатер санатына жатқызылуы мүмкiн зиян үшiн жауапкершілiктi жүктеуге жол берiлмейдi.
5. Жұмыс берушi қызметкерлердiң қалыпты жұмысын және оларға сенiп тапсырылған мүлiктiң толық сақталуын қамтамасыз ету үшiн қажеттi жағдайлар жасауға мiндеттi.

153-бап. Қызметкердiң жұмыс берушiге келтiрiлген зиян
үшiн материалдық жауапкершiлiгін шектеу

Қызметкер жұмыс берушiге келтiрiлген зиян үшiн өзiнiң орташа айлық жалақысы шегiнде материалдық жауапкершілiкте болады.

154-бап. Қызметкердiң жұмыс берушiге келтiрiлген зиян
үшiн толық материалдық жауапкершiлiкте болу
жағдайлары

Жұмыс берушiге келтiрген зиянның толық мөлшерiндегi материалдық жауапкершілік қызметкерге:
1) өзiне толық материалдық жауапкершiлiктi жүктеу туралы жазбаша шарт негiзiнде қызметкерге берiлген мүлiктi және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпеген;
2) қызметкердiң бiржолғы құжат бойынша есебiне алған мүлiктiң және басқа құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпеген;
3) алкогольды, есiрткi немесе уытқұмарлық масаң (оларға ұқсастарды қолдану) күйiнде зиян келтiрген;
4) материалдардың, жартылай фабрикаттардың, өнiмдердiң, оның iшiнде оларды әзiрлегенде, сондай-ақ жұмыс берушi қызметкерге пайдалануға берген құрал-саймандарды, өлшегіш аспаптардың, арнайы киiмдердiң және басқа заттардың жетiспеуi, қасақана жойылған немесе қасақана бұзылған;
5) қызметкердiң Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен расталған қылмыстық iстерiмен зиян келтiрiлген жағдайларда жүктеледi.

155-бап. Жеке және ұжымдық (бригадалық) толық
материалдық жауапкершілiк туралы шарттар

1. Өндiрiс үрдiсiнде оған берiлген мүлiк пен құндылықтарды сақтаумен, өңдеумен, сатумен (жiберумен), тасымалдаумен, қолданумен және өзге де пайдаланумен байланысты жұмыстарды орындайтын лауазымда немесе жұмыста iстейтiн қызметкер мен жұмыс берушi қызметкерге тапсырылған мүлiктiң және басқа құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету жөнiнде жазбаша түрде қызметкердiң жеке толық материалдық жауапкершiлiгi туралы шарт жасасады.
2. Өндiрiс үрдiсiнде оларға берiлген мүлiк пен құндылықтарды сақтаумен, өңдеумен, сатумен (жiберумен), тасымалдаумен, қолданумен және өзге де пайдаланумен байланысты, әр қызметкердiң келтiрген зияны үшiн материалдық жауапкершілiктi бөлуге мүмкiндiк болмайтын жұмыстарды бiрлесiп орындайтын қызметкерлер мен жұмыс берушi қызметкерлерге тапсырылған мүлiктiң және басқа құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету жөнiнде жазбаша түрде қызметкерлердiң ұжымдық (бригадалық) толық материалдық жауапкершiлігі туралы шарт жасасады.
3. Жеке немесе ұжымдық (бригадалық) толық материалдық жауапкершілiк туралы шарттар, еңбек шартын жасасқан кезде, сондай-ақ еңбек шартына қосымша ретiнде де жасалуы мүмкiн.
4. Қызметкерлерге тапсырылған мүлiктiң және басқа құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету жөнiнде жеке және ұжымдық (бригадалық) толық материалдық жауапкершiлігі туралы шарттар жасаса алатын қызметкерлер атқаратын немесе орындайтын лауазымдар мен жұмыстардың тiзбесi еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлейтін тәртiппен бекiтiледi.

156-бап. Еңбек шарты тараптарының келтiрілген зиянды
(залалды) өтеу тәртiбi

Басқа тарапқа зиян (залал) келтiрген еңбек шартының тарабы оны осы Кодексте және Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген мөлшерде, сот шешiмiнiң негiзiнде не ерiктi түрде өтейдi.

14-тарау. Жеке еңбек дауларын шешу

157-бап. Жеке еңбек дауларын қарау жөнiндегі органдар

1. Жеке еңбек дауларын келiстірушi комиссиялар және/немесе соттар қарайды.
2. Егер еңбек шартының тараптары жеке еңбек дауын келiстiрушi комиссияда қарау туралы келiсiмге келсе, жеке еңбек дауларын келiстірушi комиссия қарайды.
3. Еңбек шартының тараптары өз қалауы бойынша жеке еңбек шартын шешу үшiн тiкелей сотқа бара алады.

158-бап. Келiстiруші комиссияны құру және оның
жұмысын ұйымдастыру

1. Келiстірушi комиссия тепе-тең негiзде жұмыс беруші мен қызметкердiң теңдей сандарынан құрылады.
2. Жұмыс берушi мен қызметкерлердiң теңдей санымен келiстірушi комиссияның сандық құрамы, комиссия өкілеттiгінiң мерзiмi қызметкер мен жұмыс берушi арасындағы келiсiм бойынша қызметкерлердiң жалпы жиналысында (конференциясында) белгiленедi.
3. Қызметкерлерден келiстiрушi комиссия мүшелерi қызметкерлердiң жалпы жиналысында (конференциясында) сайланады. Жұмыс берушілерден келiстiрушi комиссия мүшелерi жұмыс берушiнiң (жұмыс берушi өкілiнiң) актiсiмен тағайындалады. Келiстiрушi комиссия мүшелерi бiрiншi ұйымдық отырыста көпшiлiк дауыспен өз iшiнен төраға мен хатшыны сайлайды.
4. Келiстiрушi комиссия еңбек дауын қызметкер (қызметкер өкілi) өтiнiш берген күннен бастап жетi күндiк мерзiмде қарайды.
5. Қарау нәтижесi бойынша келiстiрушi комиссия шешiм қабылдайды, ол қабылданған күннен бастап үш жұмыс күнiнен кешiктірілмей өтiнiш иесiне берiледi.
6. Келiстірушi комиссияның өтiнiш иесiнiң талабын қанағаттандыру туралы шешiмiн қарама қарсы тарап шешiм шығарылған күннен бастап үш жұмыс күнi iшiнде ерiктi түрде орындауы тиiс.

159-бап. Жеке еңбек дауын қарау жөнiндегi органдарға
өтiнiшпен бару мерзiмi

1. Жеке еңбек дауын қарау жөнiндегі органдарға өтiнiшпен бару үшiн мынадай мерзiмдер белгiленедi:
1) жұмысқа қайта оралу туралы даулар бойынша - еңбек шартын бұзу туралы жұмыс берушi актiсiнiң көшiрмесi берілген күннен бастап үш ай;
2) басқа еңбек даулары бойынша - қызметкер немесе жұмыс берушi өз құқығын бұзушылық туралы бiлген немесе бiлуге тиiстi күннен бастап бiр жыл.
2. Өтiнiш беру мерзiмдерi қызметкердiң денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу туралы талаптарға қолданылмайды. Осындай зиянды өтету құқығы туындаған сәттен бастап үш жылдан кейiн қойылған талаптар, қызметкердiң талап беру алдындағы үш жылдан аспайтын уақыт үшiн қанағаттандырылады.
3. Егер тарап дәлелдi себептер бойынша талап беру мерзiмiн өткiзiп алса, сот оны қалпына келтiре алады.

160-бап. Жеке еңбек дауын қарау жөнiндегi органның
қызметкердi жұмысына қайта алғызуы

1. Егер еңбек шарты басқа жұмысқа, басқа жұмыс орнына заңсыз ауыстыру, еңбек жағдайларының өзгеруi, жұмыстан заңсыз шығару негiзiнде тоқтатылған болса, жеке еңбек дауын қарау жөнiндегi орган, осы баптың 3-тармағында көрсетiлген жағдайларды қоспағанда, қызметкердi бұрынғы орнына қайта алу туралы шешiм шығарады.
2. Бұрынғы жұмысына қайта алынған қызметкерге жұмысқа мәжбүрлi шықпаған (жұмыстан босатылған) барлық уақыты үшiн орташа жалақысы немесе еңбекақысы төмен жұмысты орындаған уақыты үшiн, бiрақ үш айдан аспайтын жалақысының айырмасы төленедi.
3. Қызметкердiң өтiнiшi бойынша жеке еңбек дауын қарайтын орган қызметкерге осы баптың 2-тармағында көрсетiлген мөлшерде жалақы төлеу туралы шешiм шығарумен шектеле алады.
4. Жеке еңбек дауын қарау жөнiндегi органның қызметкердi бұрынғы жұмысында қалпына келтiру туралы шешiмi дереу орындалуы тиiс. Жұмыс берушi жұмысында қалпына келтiру туралы шешiмнiң орындалуын кешiктiрген кезде, жеке еңбек дауын қарау жөнiндегi орган қызметкерге шешiмнiң орындалуын кешiктiрген уақыт үшiн орташа жалақысын немесе жалақысының айырмасын төлеу туралы шешiм шығарады.

161-бап. Сот шешiмi бойынша төленген сомаларды
өндiрiп алуды шектеу

Сот шешiмiмен немесе жеке еңбек дауы бойынша келiстірушi комиссияның шешiмiмен төленген сомаларды, Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртiппен шешiмнiң күшi жойылған кезде қызметкерден қайта өндiрiп алуға, күнін жойған шешiм қызметкер хабарлаған жалған мәлiметтерге немесе ол берген жалған құжаттарға негізделген жағдайда ғана рұқсат етіледi.

3-бөлiм. Қызметкерлердiң жекелеген санаттарының
еңбегiн реттеудiң ерекшеліктерi

15-тарау. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердiң
еңбегiн реттеудiң ерекшеліктерi

162-бап. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлердiң
еңбек саласындағы құқықтары

Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердiң еңбек қатынастарындағы құқықтары кәмелетке толғандар құқықтарына теңестiрiледi, ал еңбектi қорғау, жұмыс уақыты, демалыс уақыты және басқа еңбек жағдайлары саласында, олар осы Кодексте белгiленген қосымша кепiлдiктердi пайдаланады.

163-бап. Он ceгіз жасқа толмаған адамдардың еңбегiн
пайдалануға тыйым салынатын жұмыстар

1. Он сегiз жасқа толмаған адамдардың еңбегiн ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi жұмыстарда пайдалануға тыйым салынады.
2. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлерге, оларға белгіленген шектi нормалардан артық салмақтарды тасуға және қозғалтуға тыйым салынады.
3. Он сегiз жасқа толмаған адамдардың еңбегiн пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тiзiмiн, он ceгiз жасқа толмаған қызметкерлердiң салмақтарды тасуға және қозғалтуға белгіленген шектi нормаларын еңбек жөнiндегi уәкiлетті мемлекеттiк орган денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк органмен келiсiм бойынша белгiлейдi.

164-бап. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлердi
мiндеттi медициналық тексерулер

Он сегiз жасқа толмаған азаматтармен еңбек шарттары мiндеттi алдын ала медициналық тексеруден кейiн жасалады және одан әрi қызметкерлер он сегiз жасқа толғанға дейiн, жыл сайын мiндеттi медициналық тексеруден өтуi тиiс.

165-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердiң
жұмыс уақытының ұзақтығы

Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлерге:
1) он төрт жастан он алты жасқа дейiнгі қызметкерлер үшiн - аптасына 24 сағаттан аспайтын;
2) он алты жастан он сегiз жасқа дейiнгi қызметкерлер үшiн - аптасына 36 сағаттан аспайтын жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы белгiленедi.

166-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлерге
еңбекақы төлеу және өнiм нормалары

1. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлерге еңбекақы төлеу жұмыстың қысқартылған ұзақтығы ескертiле отырып жүргiзiледi.
2. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлердiң өнiм нормалары қызметкерлер өнiмiнiң жалпы нормаларына орай осы Кодекстің 165-бабында белгiленген жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына сәйкес айқындалады.

167-бап. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлердiң
еңбек және демалыс режимiнiң ерекшелiктерi

Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердi түнгi уақыттағы жұмысқа, жұмыс уақытынан тыс жұмысқа, жұмыс уақытының жиынтық режимiндегi жұмысқа тартуға, сондай-ақ оларды қызметтiк iссапарға және вахталық әдiспен орындалатын жұмысқа жiберуге тыйым салынады.

168-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердiң
материалдық жауапкершiлігін шектеу

Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлермен толық материалдық жауапкершiлiк туралы шарт жасасуға тыйым салынады.

16-тарау. Әйелдердiң және отбасы мiндеттерi бар
өзге де адамдардың еңбегiн реттеудiң ерекшелiктерi

169-бап. Жұмыс берушiнiң бастамасымен жүктi
әйелдермен еңбек шартын бұзуды шектеу

Егер еңбек шарты аяқталған күнi әйел мерзiмi он екi апта және одан көп апта жүктiлiгi туралы медициналық қорытынды ұсынса, жұмыс берушi оның еңбек қатынастарын ұзарту туралы жазбаша өтiнiшi бойынша еңбек шартының мерзiмiн бала үш жасқа толғанға дейiн, оның күтiмi жөнiндегi демалыс аяқталған күнге дейiн ұзартуға мiндеттi.

170-бап. Әйелдер еңбегiн пайдалануға тыйым салынатын
жұмыстар

1. Әйелдер еңбегiн ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi жұмыстарда пайдалануға тыйым салынады.
2. Әйелдерге, олар үшiн белгіленген шектi нормадан артық салмақты қолмен көтеруге және тасуға тыйым салынады.
3. Әйелдер еңбегiн пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тiзiмiн, әйелдердiң салмақты қолмен көтеруге және тасуға белгiленген шектi нормаларын еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк органның келiсiмi бойынша белгiлейдi.

171-бап. Әйелдердiң және отбасы мiндеттерi бар өзге
де адамдардың еңбегi мен демалысының
ерекшелiктерi

1. Жұмыс берушiнiң жүктi әйелдердi түнгi уақыттағы жұмысқа, демалыс және мереке күндерiндегi жұмысқа, жұмыс уақытынан тыс жұмысқа тартуға, сондай-ақ оларды қызметтік iссапарға жiберуге құқығы жоқ.
2. Жұмыс берушiнің:
1) жетi жасқа дейiнгi балалары бар әйелдердi және анасы жоқ үш жасқа дейiнгi балаларды тәрбиелеп отырған басқа да адамдарды;
2) егер медициналық қорытынды негiзiнде үш жасқа дейiнгі балалар, мүгедек-балалар не отбасының ауру мүшесi күтiмге мұқтаж болса, отбасының ауру мүшесiне күтiм жасап не мүгедек-балаларды тәрбиелеп отырған қызметкерлердi түнгi уақыттағы жұмысқа, жұмыс уақытынан тыс жұмысқа тартуға, сондай-ақ iссапарға және вахталық әдiспен iстелетiн жұмысқа жазбаша келiсiмiнсiз жiберуге құқығы жоқ.

172-бап. Баланы тамақтандыруға берілетiн үзілiстер

1. Демалу және тамақтану үшiн үзілiстерден, ауысым iшiндегi және арнайы үзiлiстерден басқа бiр жарым жасқа толмаған балалары бар әйелдерге, анасыз бiр жарым жасқа дейiнгi балаларды тәрбиелеп отырған әкелерге (асырап алушыларға) баланы (балаларды) тамақтандыру үшін, жұмыстың әр үш сағатынан сиретпей ұзақтығы мынадай:
1) бiр баласы бар әйелдерге (әкелерге) - әр үзiлiс отыз минуттан кем емес;
2) екi немесе одан да көп баласы бар әйелдерге (әкелерге) - әр үзiлiс бiр сағаттан кем емес қосымша үзiлiстер беріледi.
2. Осы баптың 1-тармағында көрсетiлген қызметкердiң өтiнiшi бойынша баланы (балаларды) тамақтандыру үшiн үзілiстер демалу және тамақтану үшiн үзілiстерге қосылады не сомаланған үзiлiстер жұмыс күнiнiң (ауысымының) басында немесе аяғында берiледi.
3. Баланы (балаларды) тамақтандыру үшiн үзілiстер жұмыс уақытына кiредi, үзiлiстер уақытында әйелдердiң (әкелердiң, асырап алушылардың) орташа жалақысы сақталады.

173-бап. Әйелдерге және отбасылық мiндеттерi бар
өзге де адамдарға толық емес жұмыс уақытын
белгiлеу

Жұмыс берушi жүктi әйелдiң, үш жасқа дейiнгі баласы (балалары) бар әйелдiң, сондай-ақ отбасының ауру мүшесiне медициналық қорытындыға сәйкес күтiмдi жүзеге асыратын қызметкердiң жазбаша өтiнiшi бойынша оларға толық емес жұмыс уақыты режимiн бередi.

174-бап. Жүктi әйелдерге жиынтық жұмыс уақытын
қолдануды шектеу

Жүктi әйелдерге, егер жұмыс күнiнiң ұзақтығы сегiз сағаттан артық болса жиынтық жұмыс уақыты режимiн (жұмыс ауысымын) қолдануға жол берiлмейдi.

175-бап. Жүктi әйелдердi басқа жұмысқа уақытша
ауыстыру

Жұмыс берушi медициналық қорытынды негiзiнде жүктi әйелдi, қолайсыз өндiрiстiк факторлардың әсерi болмайтын басқа жұмысқа, бұрынғы жұмысындағы орташа жалақымен есептелген жалақысын сақтай отырып ауыстыруға мiндеттi.

176-бап. Жүктi болуына және босануына байланысты
демалыстар

1. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгiленбесе, әйелдерге босануына дейiн ұзақтығы жетпiс күн және босанғаннан кейiн елу алты (қиналып босанған немесе екi немесе одан да көп бала туған жағдайда - жетпiс) күнтiзбелiк күн жүктi болуына және босануына байланысты демалыс беріледi.
2. Демалыстарды есептеу жиынтықталып жүргiзіледi және демалыс әйелге толық, босанғанға дейiн нақты пайдаланған күндерiнiң санына және жұмыс берушiдегi жұмысының ұзақтығына қарамастан беріледi.

177-бап. Жаңа туған балаларды асырап алған
қызметкерлерге берілетiн демалыстар

Жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған қызметкерлерге (ата-анасының бiреуiне) баланы асырап алған күннен бастап және бала туған күннен елу алты күн өткенге дейiнгi кезеңге ақылы демалыс беріледi.

178-бап. Балалар күтiмi жөнiндегi демалыс

1. Жұмыс берушi қызметкерге бала үш жасқа толғанға дейiн:
1) ата-анасының қалауы бойынша - баланың анасына не әкесiне;
2) баланы жалғыз тәрбиелеп отырған - ата-анасына;
3) баланы нақты тәрбиелеп отырған әжесiне, атасына, басқа туысына немесе қамқоршысына;
4) жаңа туған баланы асырап алған қызметкерге бала күтiмi жөнiндегi жалақысы сақталмайтын демалыс беруге мiндеттi.
2. Бала үш жасқа толғанға дейiн бала күтiмi жөнiндегi жалақысы сақталмайтын демалыс, осы баптың 1-тармағында көрсетiлген қызметкердiң жазбаша өтiнiшi негізiнде, қызметкердiң қалауы бойынша толық немесе бөлiнiп пайдаланылуы мүмкiн.
3. Бала үш жасқа толғанға дейiн бала күтiмi жөнiндегi, жалақысы сақталмайтын демалыс уақытында қызметкердiң жұмыс орыны (лауазымы) сақталады.
4. Бала үш жасқа толғанға дейiн бала күтiмi жөнiндегi, жалақысы сақталмайтын демалыс уақыты, егер Қазақстан Республикасының заң актiсiнде өзгеше көзделмесе, жалпы еңбек стажына мамандығы бойынша жұмыс стажына, есептеледi.

17-тарау. Жұмысты қоса атқару бойынша жұмыс iстейтiн
қызметкерлердiң еңбегiн реттеудiң ерекшелiктерi

179-бап. Жұмысты қоса атқару туралы еңбек шарты

1. Қызметкер, онымен еңбек қатынастарында тұрған (негiзгі жұмыс орыны бойынша) бiр жұмыс берушiмен, сондай-ақ бiрнеше жұмыс берушiлермен де жұмысты қоса атқару туралы еңбек шартын жасасуға құқылы.
2. Жұмысты қоса атқару туралы еңбек шартында жұмыс қоса атқарылатынына мiндеттi сiлтеме болуы қажет.

180-бап. Жұмысты қоса атқару туралы еңбек шартын
жасасуға қажеттi қосымша құжаттар

Басқа жұмыс берушiмен жұмысты қоса атқару туралы еңбек шартын жасасу үшiн, қызметкер осы Кодекстiң 32-бабында көзделген құжаттардан басқа, негiзгі жұмыс орыны бойынша еңбектiң сипаттары мен жағдайлары (жұмыс орыны, лауазымы, еңбек жағдайлары) туралы анықтама ұсынады.

181-бап. Жұмысты қоса атқару кезiндегi жұмыс уақытының
ұзақтығы

Негізгi жұмыс орыны бойынша және жұмысты қоса атқару бойынша күн сайынғы жиынтық жұмыс ұзақтығы осы Кодекстiң 78-бабында көзделген күн сайынғы жұмыс уақыты нормасынан 4 сағаттан артық аспауы тиiс.

182-бап. Жұмысты қоса атқару кезiндегi жыл сайынғы
еңбек демалысы

1. Жұмысты қоса атқару туралы еңбек шарты бойынша жұмыс iстейтiн қызметкерлерге жыл сайынғы еңбек демалысы негізгi жұмысы бойынша демалысымен қатар берiледi.
2. Егер жұмысты қоса атқару туралы еңбек шарты бойынша жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының ұзақтығы басқа жұмыс бойынша демалыстың ұзақтығынан аз болса, жұмыс берушi қоса атқару бойынша жұмыс iстейтiн қызметкердiң өтiнiшi бойынша - демалыс ұзақтығының айырмасын құрайтын күндерге жалақысы сақталмайтын демалыс беруге құқылы.

183-бап. Жұмысты қоса атқару туралы еңбек шартын
жасасуды шектеу

Жұмысты қоса атқару туралы еңбек шартын он сегіз жасқа толмаған қызметкерлермен және ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және/немесе қауiптi жұмыстарда iстейтiн қызметкерлермен жасасуға тыйым салынады.

184-бап. Жұмыс берушiнiң бастамасы бойынша жұмысты
қоса атқару туралы еңбек шартын бұзудың
қосымша негiздерi

Жұмысты қоса атқару туралы еңбек шарты осы Кодекстiң 53-бабында көзделген негіздерден басқа, еңбек шарты бұл жұмыс ол үшiн негiзгi болып табылатын қызметкермен жасасқан жағдайда жұмыс берушiнiң бастамасымен бұзыла алады.

18-тарау. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды
(ерекше зиянды) және/немесе қауiптi жұмыстарда
iстейтiн қызметкерлердiң еңбегiн реттеудiң
ерекшелiктерi

185-бап. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды
(ерекше зиянды) және/немесе қауiптi
жұмыстарда iстейтiн қызметкерлердiң жұмыс
уақытының қысқартылған ұзақтығы

1. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және/немесе қауiптi жұмыстарда iстейтiн қызметкерлер үшiн жұмыс уақытының аптасына 36 сағаттан аспайтын қысқартылған ұзақтығы белгiленедi.
2. Қысқартылған жұмыс уақытына құқық беретiн өндiрiстердiң, цехтардың, кәсiптер мен лауазымдардың тiзiмiн, сондай-ақ ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi жұмыстардың тiзбесiн еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органмен келiсiм бойынша айқындайды.

186-бап. Жыл сайынғы еңбек демалысы

Жыл сайынғы қосымша ақылы еңбек демалыстары еңбек жөнiндегі уәкiлетті мемлекеттік орган денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органмен келiсiм бойынша белгiлейтiн өндiрiстердiң, цехтардың, кәсiптер мен лауазымдардың тiзiмiне сәйкес ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi жұмыстарда iстейтiн қызметкерлерге берiледi.

187-бап. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды
(ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi
жұмыстарда істейтiн қызметкерлерге
еңбекақы төлеу

Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi жұмыстарда iстейтiн қызметкерлерге ұйым қызметкерлерiнiң еңбекақы жүйесi белгiлейтiн мөлшерде қосымша ақылар белгiленуi мүмкiн.

188-бап. Салауатты және қауiпсiз еңбек жағдайларын
қамтамасыз ету

Ұйым қызметкерлерiне еңбек жағдайлары бойынша жұмыс берушiнiң қаражаты есебiнен уәкiлеттi мемлекеттік органдар белгілейтiн нормалардан төмен емес арнайы киiм, арнайы аяқ киiм және басқа да жеке қорғану құралдары, жуу және зарарсыздандыру материалдары, сүт, емдеу-алдын алу тағамдары берiледi.

19-тарау. Маусымдық жұмыстарда iстейтiн
қызметкерлердiң еңбегiн реттеу ерекшелiктерi

189-бап. Маусымдық жұмыстар

Табиғи немесе климат жағдайлары бойынша белгiлi бiр кезең (маусым) iшiнде, бiрақ бiр жылдан артық емес, орындалатын жұмыстар маусымдық деп танылады.

190-бап. Маусымдық жұмыстарда істейтiн
қызметкерлермен еңбек шартын жасасу
ерекшелiктерi

1. Еңбек шартында маусымдық жұмыстар орындауға және оларды орындау кезеңiне шарт жасасу туралы шарт көрсетілуi тиiс.
2. Маусымдық жұмыстарға еңбек шартын жасасу кезiнде қызметкердiң тапсырылатын жұмысқа сәйкестiгiн тексеру мақсатындағы сынақ мерзiмi белгіленбейдi.

191-бап. Маусымдық жұмыстарда iстейтiн
қызметкерлермен жұмыс берушiнiң бастамасы
бойынша еңбек шартын бұзудың қосымша
негіздерi

Маусымдық жұмыстарда iстейтiн қызметкерлермен еңбек шарты, осы Кодекстiң 53-бабында көзделген негiздерден басқа, жұмыс берушiнiң бастамасы бойынша:
1) жұмыс берушiнiң жұмыстарын өндiрiстiк сипаттағы себептер бойынша екi аптадан артық мерзiмге тоқтатқан;
2) қызметкер еңбекке уақытша жарамсыздығы салдарынан бiр ай iшiнде жұмысқа шықпаған жағдайларда бұзылуы мүмкiн.

192-бап. Маусымдық жұмыстарда iстейтiн
қызметкерлермен еңбек шартын бұзу
тәртiбiнiң ерекшелiктерi

1. Маусымдық жұмыстарда iстейтiн қызметкер, өз бастамасы бойынша, ол туралы жұмыс берушiнi жетi күнтізбелік күн бұрын ескертiп еңбек шартын бұза алады.
2. Жұмыс берушi маусымдық жұмыстарда iстейтiн қызметкердi, осы Кодекстiң 53-бабы 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көзделген негiздер бойынша еңбек шартының бұзылатыны туралы жетi күнтiзбелiк күн бұрын ескертуге мiндеттi.
3. Маусымдық қызметкермен еңбек шарты бұзылған кезде, жұмыс берушi жұмыс iстеген уақытына сәйкес пайдаланылмаған демалыс үшiн өтемақы төлейдi.

20-тарау. Валюталық әдiспен жұмыс iстейтiн
қызметкерлердiң еңбегiн реттеу ерекшелiктерi

193-бап. Вахталық жұмыс әдiсiнiң ерекшелiктерi

1. Вахталық әдiс қызметкердiң тұрақты тұратын жерiне күн сайын қайтып келуi қамтамасыз етіле алмайтын, тұрақты тұратын жерiнен тыс еңбек процесiн жүзеге асырудың ерекше нысаны болып табылады.
2. Жұмыс берушi вахталық әдiспен жұмыс iстейтiн қызметкерлердi, жұмыс өндiрiсi объектісiнде болған кезде олардың тiршiлiк әрекетiн қамтамасыз ету үшiн тұрғын үймен, жұмыс орнына барып келуiн, сондай-ақ жұмыстарын орындау және ауысымаралық демалысын қамтамасыз етуге мiндеттi.

194-бап. Вахталық әдiспен iстелетiн жұмыстарға
шектеу

Вахталық әдiспен iстелетiн жұмыстарға он сегiз жасқа толмаған қызметкерлер, жүктi әйелдер, бiрiншi және екiншi топтағы мүгедектер жiберілмейдi. Өзге қызметкерлер егер мұндай жұмыстарды iстеу медициналық қорытынды негiзiнде олардың денсаулығына қайшы келмесе, вахталық әдiспен iстелетiн жұмыстарға тартыла алады.

195-бап. Вахтаның ұзақтығы

1. Объектiдегi жұмыстың орындалу уақытын және ауысымаралық демалыс уақытын қамтитын кезең вахта деп есептеледi.
2. Вахтаның ұзақтығы отыз күнтiзбелiк күннен аспауы тиiс.

196-бап. Вахталық әдiспен жұмыс iстеген
кездегi жұмыс уақытының және демалыс
уақытының есебi

1. Вахталық әдiспен жұмыс iстеген кезде қызметкерлер үшiн жұмыс уақытының жиынтықталған режимi белгіленедi.
2. Жұмыс уақыты жиынтық режимi кезiнде кез келген күнтiзбелiк, бiрақ бiр жылдан аспайтын кезең есептi кезең болуы мүмкiн.
3. Есептi кезең жұмыс уақытын, демалыс уақытын, жұмыс берушi орналасқан жерден немесе жиналатын жерден жұмысқа дейiнгi және одан керi қайту жолын қамтиды. Бұл peттe, есептi кезеңдегi жұмыс уақытының жалпы ұзақтығы осы Кодексте белгiленген нормадан аспауы тиiс.
4. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын вахтааралық демалыс кезеңiнде бөлiп беруге жол берілмейдi.

21-тарау. Жұмыс берушi - жеке тұлғаларда жұмыс
iстейтiн үй қызметкерлерiнiң еңбегiн peттeу
ерекшелiктерi

197-бап. Үй қызметкерлерiмен еңбек шартын жасасу
және тоқтату ерекшелiктерi

1. Yй қызметкерлерi деп жұмыс берушi - жеке тұлғаның үй шаруашылығында жұмыс iстейтiн (қызметтер көрсететiн) қызметкерлер танылады.
2. Жұмыс беруші үй қызметкерiн жұмысқа қабылдау не онымен еңбек қатынастарын тоқтату туралы акт шығармайды және қызметкердiң еңбек кiтапшасына жұмысы туралы мәлiметтер енгiзбейдi.
3. Үй қызметкерiнiң еңбек қызметi еңбек шартымен расталады.
4. Үй қызметкерiмен еңбек шарты тоқтатылғаны (бұзылғаны) туралы жазбаша ескертудiң мерзiмi, сондай-ақ жұмысынан айрылуға байланысты өтемақы төлеу жағдайлары мен мөлшерi еңбек шартында белгіленедi.

198-бап. Үй қызметкерлерiнiң жұмыс уақытының
және демалыс уақытының режимi

1. Үй қызметкерлерiне осы Кодексте белгiленген жұмыс уақыты мен демалыс уақыты ұзақтығының нормалары қолданылады.
2. Үй қызметкерiнiң жұмыс режимi, демалыс күндерiн, жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын берудiң, оларды мерзiмнен тыс жұмыстарға, түнгi уақыттағы, демалыс және мейрам күндерi жұмысқа тартудың тәртiбi еңбек шартында белгiленедi.

199-бап. Тәртiптік жаза қолданудың және оны
алып тастаудың тәртiбi

Үй қызметкерiне қатысты тәртiптiк жаза қолданудың және оны алып тастаудың тәртiбi еңбек шартында айқындалады.

200-бап. Жеке еңбек дауларын шешу

Үй қызметкерi мен жұмыс берушiнiң арасындағы жеке еңбек даулары тараптар келiсiмiмен не сотта қаралады.

22-тарау. Жұмысты үйде істейтін қызметкерлер
еңбегін реттеу ерекшелiктерi

201-бап. Жұмысты үйде iстейтiн қызметкерлер

1. Жұмысты үйде iстейтiн қызметкерлер деп жұмыс берушiмен жұмысты үйде жеке еңбегiмен, өз материалдарымен және өзiнiң немесе жұмыс берушi бөлiп беретiн не жұмыс берушi қаражаты есебiнен сатып алатын жабдықтарды, құрал-саймандар мен тетiктердi пайдаланып орындау туралы еңбек шартын жасасқан адамдар есептеледi.
2. Қызметкердiң жұмысты үйде орындауы еңбек шартын жасасқан кезде, сондай-ақ еңбек шартының қолданылу мерзiмi iшiнде еңбек шартына тиiстi өзгерiстер енгiзумен белгіленуi мүмкiн.

202-бап. Жұмысты үйде iстейтiн қызметкерлердiң еңбек
жағдайлары

1. Үйде iстелетiн жұмыс қызметкер денсаулығының жағдайына қайшы келмейтiн және оларды орындау үшiн мемлекеттiк стандарттар, қызметкердiң еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғауы қамтамасыз етiлген жағдайда ғана орындала алады.
2. Еңбек шартында үйде iстелетiн жұмыстарды орындауға:
1) жұмысты қызметкерге тиесiлi меншiк құқығындағы немесе жұмыс берушi бөлiп беретiн не жұмыс берушi қаражатына сатып алынатын жабдықтарды, материалдарды, құрал-саймандар мен тетiктердi пайдаланып орындау туралы;
2) қызметкердi жұмысты орындау үшiн шикiзатпен, материалдармен, жартылай фабрикаттармен қамтамасыз етудiң тәртiбi мен мерзiмдерi туралы;
3) дайын өнiмдi шығарудың тәртiбi мен мерзiмдерi;
4) қызметкерге өтемақылық және өзге де төлемдердi өтеу туралы шарттар мiндетті түрде көзделуi тиiс.

203-бап. Жұмыс уақытының және демалыс уақытының кестесi,
жұмысты үйде істейтін қызметкерлердiң еңбек
қауiпсiздiгiн мен еңбегін қорғауды
қамтамасыз ету жағдайлары

Жұмыс уақытының және демалыс уақытының режимi, жұмыс берушiнiң қызметкердiң жұмыс уақыты режимiн сақтауын бақылау ерекшелiктерi, жұмысты үйде iстейтiн қызметкер үшiн еңбек қауiпсiздiгi мен еңбегiн қорғауды және осы шарттардың сақталуын қамтамасыз ету жөнiндегi жағдайлар еңбек шартында белгіленедi.

204-бап. Жұмысты үйде iстейтiн қызметкерге берiлетiн
өтемақылық және өзге де төлемдер

Жұмысты орындау кезiнде қызметкер меншiк құқығындағы тиесiлi жабдықтарды, материалдарды, құрал-саймандар мен тетiктердi пайдаланған жағдайда жұмыс берушi қызметкерге олардың тозығы үшiн өтемақы төлейдi, сондай-ақ жұмысты үйде орындауына байланысты өзге де шығыстарды өтейдi.

23-тарау. Мүгедектер еңбегiн реттеу ерекшелiктерi

205-бап. Мүгедектердiң еңбекке құқығын iске асыру

1. Мүгедектердiң еңбек жағдайлары әдеттегідей не мүгедектердi оңалтудың жеке бағдарламасын ескере отырып, мүгедектер еңбегiн пайдаланатын мамандандырылған ұйымдардағы жұмыс берушiлермен еңбек шарттарын жасасуға құқығы бар.
2. Мүгедектiк себептерi бойынша, халықты әлеуметтiк қорғау саласындағы уәкiлеттi органның қорытындысы бойынша денсаулығының жағдайы кәсiптiк мiндеттер орындауға кедергi болған не оның денсаулығына және (немесе) басқа адамдар еңбегiнiң қауiпсiздiгiне қауiп төндiрген жағдайды қоспағанда, оның келiсiмiнсiз еңбек шартын жасасудан бас тартуға мүгедектi басқа жұмысқа ауыстыруға, еңбек жағдайларын өзгертуге тыйым салынады.

206-бап. Мүгедек-қызметкерлердiң еңбек жағдайлары

1. Еңбектi нормалау, еңбекақы төлеу және еңбектi қорғау жағдайлары, жұмыс режимi, кәсiптердi (лауазымдарды) қоса атқарудың тәртiбi, техникалық, санитарлық, гигиеналық, өндiрiстік-тұрмыстық жағдайлар, сондай-ақ тараптар келiсiмi бойынша еңбек және ұжымдық шарттардың өзге де жағдайлары мүгедек емес қызметкерлермен салыстырғанда, мүгедектер жағдайларын нашарлата немесе олардың құқықтарын шектей алмайды.
2. Мүгедектер еңбегiн ауыр жұмыстарда еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды), қауiптi жұмыстарда пайдалануға тыйым салынады.
3. Жұмыс iстеп жүрген мүгедектерге осы Кодексте, келiсiмдерде, жұмыс берушiнiң актiлерiнде, сондай-ақ еңбек және ұжымдық шарттарда белгіленген қосымша кепiлдiктер берiлуi мүмкiн.
4. Жұмыс берушi уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың ұсынымдарын, сондай-ақ жұмыс iстеп жүрген мүгедектердiң толық емес жұмыс уақытының режимi, жұмыс көлемiн азайту және басқа еңбек жағдайлары туралы медициналық қорытындыларын орындауға мiндетті.

207-бап. Мүгедек-қызметкерлердiң жұмыс уақытының
қысқартылған ұзақтығы

1. Бiрiншi және екiншi топтағы мүгедек-қызметкерлерге аптасына 36 сағаттан аспайтын жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы белгiленедi.
2. Бiрiншi және екiншi топтағы мүгедек-қызметкерлердiң күн сайынғы жұмысының (жұмыс ауысымының) ұзақтығы жетi сағаттан аспауы тиiс.

208-бап. Мүгедек-қызметкерлерге жұмыс уақытының
жиынтық режимiн қолдануды шектеу

1. Бiрiншi және екiншi топтағы мүгедек-қызметкерлерге жиынтықталған жұмыс уақытын қолдануға жол берілмейдi.
2. Егер үшiншi топтағы мүгедек-қызметкерлерге медициналық айғақтамалар бойынша жиынтық жұмыс уақытының режимiне тыйым салынған болса оларға мұндай режим белгіленбейдi.

209-бап. Түнгі, жұмыс уақытынан тыс жұмысты,
демалыс және мереке күндерiндегi жұмысты,
мүгедек-қызметкерлердi iссапарға жiберудi
шектеу

Мүгедек-қызметкерлердi түнгi, мерзiмнен тыс жұмыстарға, демалыс және мейрам күндерiндегі жұмыстарға тартуға, оларды iссапарға жiберуге, егер мұндай жұмыс оларға медициналық айғақтамалар бойынша тыйым салынбаған болса, олардың жазбаша келiсiмiмен ғана жол берiледi.

210-бап. Мүгедек-қызметкерлерге жыл сайынғы еңбек
демалысын беру

Мүгедек-қызметкерлерге жыл сайынғы еңбек демалысы, олардың келiсiмi бойынша жұмыс берушi бекiтетiн демалыс кестесiне сәйкес берiледi.

211-бап. Мүгедек-қызметкерлерге жыл сайынғы қосымша
ақылы еңбек демалысын беру

Жыл сайынғы қосымша ақылы еңбек демалысы жыл сайынғы еңбек демалысымен қатар не қызметкердің қалауы бойынша жұмыс жылының (күнтiзбелiк жылдың) басқа уақытында беріледi.

24-тарау. Азаматтық қызметшiлер еңбегiн реттеу
ерекшелiктерi

212-бап. Азаматтық қызметке кiру

1. Азаматтық қызметке кiру тағайындау немесе конкурс тәртiбiмен жүзеге асырылады.
2. Конкурсты бос лауазымы бар мемлекеттiк мекеме (қазыналық кәсiпорын) ұйымдастырады және өткiзедi.
3. Азаматтық қызметке кiрудiң және азаматтық қызметшiнiң бос лауазымына тұруға арналған конкурсты өткiзудiң тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.
4. Азаматтық қызметке қабылдау еңбек шартын жасасу және жұмыс берушiнiң актiсiн шығару жолымен жүзеге асырылады.

213-бап. Азаматтық қызметшiлер лауазымдарының тiзбесi

Азаматтық қызметшiлер лауазымдарының тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.

214-бап. Азаматтық қызметте болумен байланысты
шектеулер

Азаматтық қызметшiнiң:
1) материалдық-техникалық, қаржылық және ақпараттық қамтамасыз ету құралдарын, басқа да мемлекеттiк мүлiк пен қызметтiк ақпаратты қызметтік емес мақсаттарға пайдалануға;
2) азаматтық қызметтiң қалыпты жұмыс iстеуiне және лауазымдық мiндеттерiн атқаруға кедергi келтiретiн әрекеттерге қатысуға;
3) қызмет жағдайын азаматтық қызметпен байланысты емес мақсаттарда пайдалануға құқығы жоқ.

215-бап. Азаматтық қызметшiнi басқа мемлекеттiк
мекемеге (қазыналық кәсiпорынға) жұмысқа
ауыстыру

Азаматтық қызметшi өзiнiң жазбаша өтiнiшiмен тиiстi ұйымдардың басшылары арасындағы келісiм бойынша басқа мемлекеттiк мекемеге (қазыналық кәсiпорынға) жұмысқа ауыстырылуы мүмкiн.

216-бап. Азаматтық қызметшiлердi аттестаттау

Кәсiптiк және білiктілiк даярлығының, iскерлiк қасиеттерiнiң деңгейiн айқындау мақсатында азаматтық қызметшілер аттестаттаудан өтедi.
Азаматтық қызметшілердi аттестаттаудан өткiзудiң тәртiбi мен шарттарын тиісті қызмет саласындағы уәкiлетті мемлекеттiк орган белгілейдi.

217-бап. Азаматтық қызметте жоғарылау

1. Азаматтық қызметшiнiң қызмет бойынша жоғарылауы оны жоғары лауазымға ауыстыру жолымен жүзеге асырылады.
2. Білiктілiк және жұмыс тәжiрибесiнiң деңгейi жоғары, өзiнiң кәсiптiк және бiлiктiлiк деңгейiн ұдайы арттырып отыратын азаматтық қызметшiлер азаматтық қызмет бойынша жоғарылауда басымдықты құқығын пайдаланады.

218-бап. Азаматтық қызметшiлердiң бiлiктiлiгiн
арттыру және оларды қайта даярлау

1. Азаматтық қызметшiлер кәсіптік бiлiмi мен дағдыларын тереңдету және кәсiптер мен мамандықтар алу мақсатыңда тиiстi білiм беру ұйымдарына жiберiлуi мүмкiн.
2. Өндiрiстен (жұмыстан) қол үзбей оқыған жағдайда, азаматтық қызметшiнiң оқуы, қайта оқуы, ғылыми тағлымдамасын қоса, тағлымдамасы жiберетiн ұйымның қаражаты есебiнен төленедi.
Оқу кезеңiнде азаматтық қызметшiнiң лауазымы, кепiлдiктерi мен өтемақы төлемдерi сақталады.
3. Азаматтық қызмет бейiнiне сәйкес келетiн мамандық бойынша бiлiктілігін арттырудан немесе қайта даярлаудан өтiп жүрген азаматтық қызметшiге ақылы оқу демалысы берiледi.

219-бап. Азаматтық қызметшiлердi көтермелеу

Лауазымдық мiндеттерiн адал атқарғаны, жұмысты, оның iшiнде ерекше күрделi және шұғыл жұмысты жоғары сапалы орындағаны үшiн, бастамасы, шығармашылық белсендiлігі және жұмыстағы басқа да жетiстiктерi үшiн азаматтық қызметшi:
1) азаматтық қызметте жоғарылатумен;
2) ақшалай сыйақымен;
3) алғыс жарияланумен көтермеленуi мүмкiн.

220-бап. Басқа жерге жұмысқа көшу кезiнде азаматтық
қызметшiлерге берiлетiн кепiлдiктер мен
өтемақылар

Азаматтық қызметшiлерге мемлекеттiк мекемемен (қазыналық кәсiпорынмен) бiрге әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк бөлiнiсi бойынша басқа жерге (бacқа елдi мекенге) көшкен кезде:
азаматтық қызметшiнiң өзiнiң және отбасы мүшелерiнiң жұмыс орнына жолақысының құны (мемлекеттiк мекеме (қазыналық кәсiпорын) тиiстi жүрiп-тұру) құралын берген жағдайдан басқа);
мүлiктi тасымалдау шығыстары;
жолда болған әр күн үшiн тәулiктiк шығыстары;
iстейтiн лауазымы бойынша алты лауазымдық жалақысы мөлшерiндегi бiржолғы жәрдемақы;
сапарға жиналу және жаңа орында орналасу күндерiнiң, бiрақ алты күннен асырмай, сондай-ақ жолда болған уақытының жалақысы төленедi.

221-бап. Азаматтық қызметшiлерге еңбекақы төлеу

1. Азаматтық қызметшiлердiң еңбекақы жүйесiн Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерi белгiлейдi.
2. Ауылдық (селолық) жердегi денсаулық сақтау, әлеуметтiк қамсыздандыру, бiлiм бepу, мәдениет және спорт жүйесiнде жұмыс iстейтiн азаматтық қызметшілерге, жергілiктi өкілеттi органдардың шешiмi бойынша жергiлiктi бюджет қаражаты есебiнен, қызметтiң осы түрлерiмен қалалық жағдайда айналысатын азаматтық қызметшiлердiң қызметақыларымен және ставкаларымен салыстырғанда жоғарылатылған лауазымдық қызметақылар мен тарифтiк ставкалар белгіленедi.
3. Ауылдық (селолық) жердегі денсаулық сақтау, әлеуметтiк қамсыздандыру, білім беру, мәдениет және спорт жүйесiнде жұмыс iстейтiн мамандар лауазымдарының тiзбесiн жергiлiктi атқарушы орган жергілiктi өкiлеттi органмен келiсе отырып белгiлейдi.

222-бап. Азаматтық қызметшiлердiң демалысы

1. Азаматтық қызметшiлерге ұзақтығы күнтiзбелiк отыз күн, лауазымдық ақы мөлшерiнде сауықтыруға жәрдемақы төлене отырып, жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы берiледi. Азаматтық қызметшiлерге сауықтыруға жәрдемақы күнтiзбелiк жылда бiр рет төленедi.
Азаматтық қызметшілердiң жекелеген санаттарына Қазақстан Республикасының заңдарымен жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының неғұрлым ұзақ мерзiмi белгiленуi мүмкiн.
2. Жоғары оқу орындарында оқып жүрген азаматтық қызметшiлерге жұмыс берушiнiң келiсiмi бойынша емтихан тапсыру, диплом (жұмысын) жобасын дайындау және қорғау, оқу бiтiру емтихандарын тапсыру кезеңiне ақылы оқу демалыстары беріледi.

223-бап. Азаматтық қызметшiлермен еңбек шартын
тоқтату үшiн қосымша негiздемелер

1. Қызметкерлермен еңбек шартын тоқтату үшін осы Кодексте белгіленген негiздемелерден басқа, Қазақстан Республикасының заңында белгіленген зейнеткерлiк жасқа жету азаматтық қызметшiлермен еңбек шартын тоқтату үшін қосымша негіздеме болып табылады.
2. Зейнеткерлiк жасқа жеткен, кәсiптiк және бiлiктiлiк деңгейi жоғары қызметкерлермен, олардың еңбекке қабiлеттілігiн ескере отырып, мемлекеттiк мекеменiң (қазыналық кәсiпорынның) басшысы еңбек шартын бiр жылға дейiнгi мерзiмге ұзарта алады.

25-тарау. Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi
қызметкерлерiнiң еңбегiн реттеу ерекшеліктерi

224-бап. Оларға қатысты еңбек қатынастарын
реттеудiң ерекшелiктерi белгiленетiн
шағын кәсіпкерлік субъектілерi

1. Осы тарауда белгiленген еңбекте реттеу ерекшелiктерi қызметкерлерiнiң орташа жылдық саны 10 адамнан аспайтын шағын кәсiпкерлiк субъектілердi қамтиды.
2. Қызметкерлердiң саны әрбiр күнтізбелік жыл басындағы толық жұмыс күнi бойындағы жұмыспен қамтуға қарай белгіленедi. Жыл iшiнде қызметкерлер санының 10 адамнан асуы шағын кәсіпкерлік субъектiсiне осы тараудың ережелерiн басшылыққа алуға кедергi болмайды.

225-бап. Шағын кәсіпкерлік субъектiлерi үшiн
еңбек шарттарының мерзiмдерi

Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi қызметкерлермен еңбек шарттарын белгiлi бір мерзімге, осы Кодекстiң 30-бабы 1-тармағының 2) тармақшасында көзделген шектеусіз жасаса алады.

226-бап. Шағын кәсіпкерлік субъектiсi еңбек тәртiбінiң
ережелері

Шағын кәсіпкерлік субъектiсi еңбек тәртiбiнiң ережелерiн дербес бекітеді.

227-бап. Жұмыс кестесi

Шағын кәсіпкерлік субъектілерiнiң жұмыс беруші бекiтетiн кестеге сәйкес демалыс, мереке күндерi жұмысқа тартуды көздейтiн жұмыс режимiн белгілеуге, сондай-ақ жұмыс уақытының жиынтық режимi есебiн немесе жұмыс уақытының ұзақтығы жөнiндегi жалпы талаптарды сақтай отырып, жұмыс күнiн бөлiктерге бөлу режимiн қолдануға құқығы бар.

228-бап. Еңбекақы төлеу шарттары

Шағын кәсіпкерлік субъектілерi қызметкерлерінің еңбекақы төлеу шартын жұмыс беруші белгiлейдi немесе өзгертедi және ол еңбек шартын жасасу кезiнде немесе оны бекiткенге дейiн бiр айдан кешіктірілмей қызметкерлер назарына жеткiзiледi. Жұмысқа еңбекақы төлеу шарттарын бекiту кезiнде жұмыс берушінің еңбек шартының талаптарын бiржақты тәртiппен өзгертуге құқығы жоқ.

229-бап. Шағын кәсіпкерлік субъектілерiнiң әлеуметтiк
әріптестікке қатысуы

Шағын кәсіпкерлік субъектілерiнiң қатысуымен болатын еңбек қатынастарына келiсiмнiң күшi, жұмыс берушілер мен қызметкерлер келiссөз жүргізу және осындай келiсiмдерге қол қою үшін тиісті ұйымдарға бiрiккен жағдайда қолданылады.

230-бап. Шағын кәсiпкерлiк субъектілерiнде еңбектi
қорғау және еңбек қауiпсiздігін ұйымдастыру
ерекшелiктерi

Шағын кәсiпкерлiк субъектілерiнде еңбек қауiпсiздігін және еңбектi қорғауды ұйымдастыру жеке немесе заңды тұлғалармен шартты негiзде жүзеге асырыла алады.

26-тарау. Мемлекеттiк қызметшiлердiң, Парламент және
мәслихаттар депутаттарының, Қазақстан Республикасы соттарының,
әскери қызметтегі адамдардың және құқық қорғау органдары
қызметкерлерiнiң еңбегiн peттeу ерекшелiктерi

231-бап. Мемлекеттiк қызметшiлердiң, Парламент және
мәслихаттар депутаттарының еңбегiн реттеу

Мемлекеттiк қызметшілердiң, Парламент және мәслихаттар депутаттарының, Қазақстан Республикасы соттарының еңбегiн осы Кодекс қызметке кiрудiң, оны өткеру мен тоқтатудың ерекше жағдайлары мен тәртiбiн, ерекше еңбек жағдайларын, еңбекақы төлеу жағдайларын, сондай-ақ қосымша жеңiлдiктердi, артықшылықтар мен шектеулердi белгілейтiн Қазақстан Республикасының арнаулы заңдарында және өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнде көзделген ерекшелiктермен және алып тастаулармен реттейдi.

232-бап. Мемлекеттік әскери қызметтегi адамдар және
құқық қорғау органдарының қызметкерлерi

1. Мемлекеттiк әскери қызметте тұрған адамдарға әскери (арнайы) оқу орындарының курсанттарын, старшиналарды, сержанттарды, мерзiмдi қызмет солдаттары мен матростарын қоспағанда, Қарулы Күштер, ұлттық қауiпсiздiк органдарында, Республикалық ұланда, iшкi әскерлерде, әскери-тергеу органдары мен әскери полицияда, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiнде, басқару органдарында және азаматтық қорғаныс бөлiмдерi мен әскери прокуратура органдарында әскери қызмет өткерiп жүрген адамдар жатады.
2. Құқық қорғау органдарының қызметкерлерiне iшкi iстер органдарында, Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң қылмыстық-атқару жүйесiнде, қаржы полициясы органдарында, мемлекеттік өртке қарсы қызметте, кеден органдарында, Қазақстан Республикасының прокуратура органдарында қызметте iстеп жүрген, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құқық қорғау қызметiн жүзеге асырушы адамдар жатады.

233-бап. Мемлекеттiк әскери қызметтегi адамдар мен
құқық қорғау органдары қызметкерлерiнiң
еңбегін реттеу

Мемлекеттiк әскери қызметте жүрген адамдар мен құқық қорғау органдары қызметкерлерiнiң еңбегiн осы Кодекс қызметке кiрудiң, оны өткеру мен тоқтатудың ерекше жағдайлары мен тәртiбiн, ерекше еңбек жағдайларын, еңбекақы төлеу жағдайларын, сондай-ақ қосымша жеңілдiктердi, артықшылықтар мен шектеулердi белгiлейтiн Қазақстан Республикасының арнаулы заңдарында және өзге де нормативтік құқықтық актiлерiнде көзделген ерекшелiктермен және алып тастаулармен реттейдi.

4-бөлiм. Әлеуметтiк әрiптестік және еңбек
саласындағы ұжымдық қатынастар

27-тарау. Еңбек саласындағы әлеуметтiк
әрiптестік

234-бап. Әлеуметтік әрiптестiк мiндеттерi

Қазақстан Республикасындағы әлеуметтiк әрiптестік:
1) әлеуметтiк, еңбек, және олармен байланысты экономикалық қатынастарды реттеудiң тиiмдi механизмiн құру;
2) қоғамның барлық буындарының мүдделерiн объективтi ескеру негізiнде әлеуметтiк тұрақтылық пен қоғамдық келiсiмнiң қамтамасыз етiлуiне жәрдемдесу;
3) қызметкерлердiң еңбек саласындағы құқықтарының кепiлдiктерiн қамтамасыз етуге жәрдемдесу, оларды әлеуметтiк қорғауды жүзеге асыру;
4) барлық деңгейлердегi әлеуметтiк әрiптестiк тараптарының арасындағы консультациялар мен келiссөздер процесiне жәрдемдесу;
5) ұжымдық еңбек дауларын шешуге жәрдемдесу мiндеттерiн шешуге бағытталған.

235-бап. Әлеуметтiк әрiптестiктiң негiзгi қағидаттары

Әлеуметтiк әрiптестiктiң негізгі қағидаттары:
1) тараптар өкiлдерiнiң өкiлеттiгi;
2) тараптардың тең құқығы;
3) талқылауға енгізілетiн мәселелер тiзбесiн таңдау бостандығы;
4) тараптардың мiндеттеме қабылдау еркiндігі;
5) тараптар мүдделерiн құрметтеу;
6) ұжымдық шарттардың, келiсiмдердiң орындалу мiндеттілiгi;
7) келiсiм бойынша қабылданған мiндеттемелердiң өз кiнәлары бойынша орындалмауы үшiн тараптардың, олардың өкiлдерiнiң жауаптылығы;
8) мемлекеттiң әлеуметтiк әрiптестiктiң нығаюына және дамуына жәрдемдесуi болып табылады.

236-бап. Әлеуметтiк әрiптестiк жүйесi

Әлеуметтiк әрiптестiк әлеуметтiк әрiптестiк органдары арқылы өзара бiрлесiп әрекет ету нысанында:
1) республикалық деңгейде - әлеуметтiк әрiптестiк пен әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi республикалық үшжақты комиссия (бұдан әрi - республикалық комиссия);
2) салалық деңгейде - әлеуметтік әрiптестiк пен әлеуметтiк және еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегі салалық комиссиялар (бұдан әрi - салалық комиссиялар);
3) өңiрлiк (облыстық, қалалық, аудандық) деңгейде - әлеуметтiк әрiптестік пен әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi облыстық, қалалық, аудандық комиссиялар (бұдан әрi - өңiрлiк комиссиялар);
4) ұйымдық деңгейде қызметкерлердiң өкiлдерi мен жұмыс берушiнiң арасында еңбек саласындағы өзара нақты мiндеттемелердi белгiлейтiн келiсiмдер мен ұжымдық шарттар нысанында қамтамасыз етiледi.

237-бап. Әлеуметтiк әрiптестiк нысандары

Әлеуметтiк әрiптестiк:
ұжымдық шарттардың, келiсiмдердiң жобаларын әзiрлеу жөнiндегi ұжымдық келiссөздер және олардың қорытындылары;
еңбек қатынастарын және олармен тiкелей байланысты өзге де қатынастарды реттеу, қызметкерлердiң еңбек саласындағы құқықтарының кепiлдiктерiн қамтамасыз ету және Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын жетiлдiру мәселелерi бойынша өзара консультациялар (келiссөздер);
қызметкерлер мен жұмыс берушiлер өкілдерiнiң еңбек дауларын сотқа дейiн шешуге қатысуы нысандарында жүзеге асырылады.

238-бап. Әлеуметтiк әрiптестiк тараптары

Атқарушы органдар, қызметкерлердiң, жұмыс берушiлердiң атынан, белгiленген тәртiппен өкiлеттiк берiлген олардың өкiлдерi әлеуметтiк әрiптестiк тараптары болып табылады.

239-бап. Республикалық деңгейдегі әлеуметтiк
әрiптестiктi ұйымдастыру

1. Республикалық комиссия тиiстi шешiмдермен ресiмделетiн консультациялар мен келiссөздер жүргiзу арқылы әлеуметтiк әрiптестiк тараптары мүдделерiн келiстiрудi қамтамасыз ету жөнiндегi тұрақты жұмыс iстейтiн орган болып табылады.
2. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, қызметкерлердiң республикалық бiрлестіктерi мен жұмыс берушiлердiң республикалық бiрлестiктерiнiң өкiлеттi өкiлдерi республикалық комиссияның қатысушылары болып табылады.
3. Қазақстан Республикасы облыстарының жартысынан астамының аумағында құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi) бар бiрлестіктер қызметкерлердiң республикалық бiрлестiктерiнiң өкiлеттi өкiлдерi болып табылады.
4. Екi немесе одан да көп заңды тұлғалардың республикалық бiрлестіктерiнiң одақтары (ассоциациялары) жұмыс берушілердiң республикалық бiрлестiктерiнiң өкілеттi өкiлдерi болып табылады.
Көрсетiлген одақтардан (ассоциациялардан) өкiл ұсыну олардың құрамына кiретiн республикалық қоғамдық бiрлестiктердiң санына барабар негізде жүзеге асырылады.

240-бап. Салалық деңгейдегi әлеуметтiк әрiптестiктi
ұйымдастыру

1. Салалық комиссия тиiстi шешiмдермен ресiмделетін консультациялар мен келiссөздер жүргiзу арқылы әлеуметтiк әрiптестердiң мүдделерiн келiстiрудi қамтамасыз ету жөнiндегi тұрақты жұмыс iстейтiн орган болып табылады.
2. Тиісті қызмет саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың өкiлеттi өкiлдерi, жұмыс берушiлер мен қызметкерлердiң өкiлдерi салалық комиссияның қатысушылары болып табылады.
3. Қазақстан Республикасы облыстарының жартысынан астамының аумағында құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi) бар қызметкерлердiң бiрлестіктерi қызметкерлердiң республикалық бiрлестiктерiнiң өкiлеттi өкiлi болып табылады.
4. Салалық кәсiпорындардың өкiлдерi жұмыс берушiлердiң өкiлеттi өкiлдерi болып табылады.

241-бап. Өңiрлiк деңгейдегi әлеуметтiк әрiптестікті
ұйымдастыру

1. Өңiрлiк деңгейдегi әлеуметтiк әрiптестiктi әлеуметтiк әрiптестік пен әлеуметтiк және еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегі облыстық, қалалық және аудандық комиссия (бұдан әрi - өңiрлiк комиссия) қамтамасыз етедi.
2. Өңiрлiк комиссия тиiстi шешiмдермен ресiмделетiн консультациялар мен келiссөздер жүргiзу арқылы әлеуметтiк әрiптестердiң мүдделерiн келiстiрудi қамтамасыз ету жөнiндегi тұрақты жұмыс iстейтiн орган болып табылады.
3. Жергiлiктi атқарушы органдардың өкiлдерi, жұмыс берушiлер мен қызметкерлердiң өкiлдерi өңiрлiк комиссияның қатысушылары болып табылады.
4. Өңiрдегi iрi немесе орташа кәсiпорындар қызметкерлерiнiң өңiрлiк бiрлестіктерi қызметкерлердiң өкiлетті өкiлдерi болып табылады.
5. Жұмыс берушiлердiң өңiрлiк бiрлестiктерi немесе өңiрдегi iрi және орташа кәсiпорындардың өкiлдерi жұмыс берушiлердiң өкiлеттi өкiлдерi болып табылады.

242-бап. Әлеуметтiк-еңбек қатынастарын ұйымдар
деңгейiнде реттеу

Әлеуметтiк-еңбек қатынастарын реттеудi, ұжымдық келiссөздердi жүргiзу және ұжымдық шарттың, келiсiмдердiң жобаларын, олардың қорытындыларын әзiрлеудi қамтамасыз ету үшiн, сондай-ақ ұйым деңгейiндегi ұжымдық шарт пен келiсiмнiң орындалуын бақылауды ұйымдастыру үшiн тараптардың шешiмi бойынша, тараптардың қажеттi өкілеттіктер берiлген өкiлдерiнен тең құқықтық негiздегі комиссия құрылады.

243-бап. Тұрақты жұмыс iстейтiн республикалық, салалық,
өңiрлiк комиссияларды қалыптастырудың
қағидаттары мен тәртiбi

Тұрақты жұмыс iстейтiн республикалық, салалық, өңiрлiк комиссиялар мынадай қағидаттардың:
1) атқарушы өкiмет органы өкілдерiнiң, жұмыс берушiлер мен қызметкерлер өкiлдерiнiң комиссия қызметiне қатысу мiндеттілігі;
2) тараптардың өкілеттiгi;
3) тепе-тең өкілдiк;
4) тараптардың тең құқығы;
5) тараптардың өзара жауапкершілiгі негiзiнде қалыптастырылады.

244-бап. Республикалық, салалық, өңiрлiк
комиссиялардың негiзгi мақсаттары мен
мiндеттерi

1. Комиссиялардың негiзгi мақсаттары әлеуметтiк және еңбек қатынастарын реттеу және әлеуметтiк әрiптестiк тараптарының мүдделерiн келiстiру болып табылады.
2. Комиссиялардың негізгі мiндеттерi:
1) әлеуметтiк және экономикалық саясаттың негiзгi бағыттары бойынша әлеуметтiк әріптестiк тараптарының көзқарастарын келiстiру;
2) келiсiмдердi әзiрлеу және жасау;
3) келiсiмдердi iске асыру жөнiндегі iс-шараларды әзiрлеу, келiсу және бекiту;
4) консультациялар өткiзу және халықаралық еңбек нормаларын бекiтумен және қолданумен байланысты мәселелер бойынша ұйғарымдар әзiрлеу болып табылады.
3. Комиссиялар өздерi бекiткен ережелерге және жұмыс жоспарларына сәйкес әрекет етедi. Комиссия отырыстары жылына кемiнде екi рет өткiзiледi.

245-бап. Республикалық, салалық және өңiрлiк
комиссиялардың негiзгi құқықтары

Республикалық, салалық және өңiрлік комиссия:
1) өзiнiң отырыстарында әлеуметтік және еңбек қатынастары саласында келiсілген саясат жүргізу проблемаларын қарауға;
2) келiсiм жобаларын әзiрлеу, көрсетiлген келiсiмдi iске асыру, комиссия шешiмдерiн орындау кезiнде атқарушы органдардың, жұмыс берушiлер мен қызметкерлердің мүдделерiн келiстiруге;
3) атқарушы органдардан, жұмыс берушілерден және (немесе) қызметкерлер өкiлдерiнен әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттейтiн жасалатын және жасалған келiсiмдер туралы ақпарат сұратуға;
4) өз шешiмдерiнiң орындалуына бақылауды жүзеге асыруға, жауапты адамдар оларды орындамаған жағдайда әлеуметтiк әрiптестіктiң тиiстi тарабына анықталған бұзушылықтарды жою және келiсiм шарттарын орындамағаны үшiн кiнәлi адамдарды жауапқа тарту жөнiндегi ұсыныстары бар ақпарат жiберуге;
5) атқарушы органдардан ұжымдық келiссөздер жүргiзу және келiсiмнiң жобасын әзiрлеу үшiн, көрсетілген келiсiмнiң орындалуын бақылауды ұйымдастыру үшiн қажеттi, әлеуметтiк жағдай туралы ақпаратты сұратуға және алуға;
6) уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың қарауына әлеуметтік және еңбек қатынастары саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлеу жөнiнде ұсыныстар енгiзуге;
7) ғалымдар мен мамандарды тарта отырып жұмыс топтарын құруға;
8) комиссияның отырыстарына атқарушы органдардың, қоғамдық бiрлестiктердiң қызметкерлерiн, сондай-ақ тәуелсiз сарапшыларды шақыруға;
9) атқарушы органдар, жұмыс берушiлер мен қызметкерлер комиссия бекiткен мерзiмде қарауға және орындауға мiндеттi бiрлескен келiсiмдер мен шешiмдер қабылдауға;
10) әлеуметтiк және еңбек қатынастары мен әлеуметтiк әрiптестiк мәселелерi жөнiндегi халықаралық, республикалық, өңiраралық кеңестер, конференциялар, конгрестер, семинарлар өткiзуге, көрсетiлген iс-шараларды ұйымдастырушылармен келiсiлген тәртiппен қатысуға құқылы.

28-тарау. Әлеуметтiк әрiптестiк тараптары
арасында келiсiмдер жасасудың тәртiбi

246-бап. Республикалық, салалық, өңiрлiк
комиссиялардың шешiм қабылдау тәртiбi

1. Комиссиялардың шешiмдерi келiссөздерде барлық тараптардың келiсiмiне қол жеткiзу негiзiнде ғана қабылданады және тиісті келiсiмдермен ресiмделедi.
2. Егер келiсiм барысында тараптар келiсiмге келе алмаса, хаттама жасалады, онда тараптардың келiспеушіліктердi жою жөнiндегі және келiссөздердi жаңғырту мерзiмдерi туралы жазылған соңғы ұсыныстар енгiзiледi.
3. Комиссия шешiмдердi қабылдау және жұмысты ұйымдастырудың тәртiбiн әзiрлейдi және бекiтедi.

247-бап. Келiсiм тараптары, келiсiмдердiң түрлерi
және олардың қолданылуы

1. Республикалық деңгейде Қазақстан Республикасы Yкiметінiң, жұмыс берушiлердiң республикалық бiрлестiктерi мен қызметкерлердiң республикалық бiрлестiктерi арасында Бас келiсiм жасалады.
2. Салалық деңгейде тиiстi атқарушы органдардың және жұмыс берушілер мен қызметкерлер уәкiлеттi өкiлдерiнiң арасында салалық келiсiм жасалады.
3. Өңiрлiк деңгейде жергiлiктi атқарушы органдардың, жұмыс берушілердiң, қызметкерлердiң бiрлестiктерiнiң арасында өңiрлiк (облыстық, қалалық, аудандық) келiсiмдер жасалады.
4. Келiсiмдердiң күшi тараптардың тиiстi өкiлдерiне келiссөздерде олардың атынан осы келiсiмдердi әзiрлеуге және жасасуға өкiлеттiк берген тиiстi атқарушы органдарға, жұмыс берушілер мен қызметкерлерге, сондай-ақ келiсiм жасасқаннан кейiн оған қосылған атқарушы органдарға жұмыс берушiлер мен қызметкерлерге қолданылады.

248-бап. Келiсiмдердi дайындау жөнiнде келiссөздер
жүргiзу құқығы

1. Әлеуметтiк әрiптестiктiң кез келген тарабы келiсiмдердi әзiрлеу, оның мазмұны, қорытындысы, оны өзгерту, толықтыру жөнiндегi келiссөздердiң бастамашысы болуға құқылы.
2. Республикалық, салалық, өңiрлiк деңгейлерде қызметкерлер мен жұмыс берушілер өкілеттiк берген бiрнеше өкiл болса, олардың әрқайсысына өздерi өкiлдiк ететiн қызметкерлер мен жұмыс берушiлердiң атынан келiссөз жүргiзу құқығы берiледi.

249-бап. Келiсiмдердiң мазмұны

1. Келiсiмдер:
1) қолданылу мерзiмi туралы;
2) орындалуын бақылаудың тәртiбi туралы;
3) келiсiмге өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудiң тәртiбi туралы;
4) өздерiне алған мiндеттемелердi орындамаған жағдайдағы тараптардың жауапкершiлігі туралы ережелердi қамтуы тиiс.
2. Бас келiсiмнiң мазмұнын тұрақты жұмыс iстейтiн, әлеуметтiк әрiптестiк пен әлеуметтiк және еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi республикалық үшжақты комиссия әлеуметтiк әрiптестiктің барлық тараптары немесе оның бipeуi ұсынған Бас келiсiмнiң жобасына қарай белгілейдi.
3. Салалық және өңiрлiк келiсiмдердiң мазмұнын тұрақты жұмыс iстейтiн, әлеуметтiк әрiптестiк пен әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi салалық және өңiрлiк комиссия әлеуметтік әрiптестiктiң барлық тараптары немесе оның бipeуi ұсынған келiсiм жобаларының негiзiнде белгілейдi.
4. Келiсiмдерде:
1) еңбекақы төлеу, еңбек жағдайлары мен еңбектi қорғау, еңбек және демалыс режимi туралы;
2) бағалар мен инфляцияның, ең төменгі күнкөрiс деңгейiне және келiсiмде айқындалған көрсеткiштердiң орындалуына қарай еңбекақыны реттеу механизмi туралы;
3) өтемақы төлемдерi туралы;
4) жұмыспен қамтуға, қызметкерлердi кәсіптік дайындауға және қайта дайындауға жәрдемдесу туралы;
5) жұмысқа және демалуға қолайлы жағдайлар жасау және тиiсті қоршаған ортамен қамтамасыз ету жолымен өндiрiсте қызметкерлердiң денсаулығын қорғауды ұйымдастыру туралы;
6) салауатты өмiр салтын насихаттау жөнiндегi шаралар туралы;
7) қызметкерлердiң және олардың отбасы мүшелерiн әлеуметтiк қорғау жөнiндегі арнайы iс-шаралар туралы;
8) қызметкерлердi өндiрiстiң уақытша тоқтап тұруы жағдайынан қорғау шаралары туралы;
9) жанжалдар мен ереуiлдердi болдырмау, еңбек тәртiбiн нығайту туралы;
10) еңбек мәселелерi жөнiндегі, заңдарға қайшы келмейтiн басқа да ережелер;
11) әлеуметтiк инфрақұрылымды дамытуға жәрдемдесу туралы ережелер көзделуi мүмкiн.

250-бап. Келiссөздердi жүргізудің, келiсiмдердi
әзiрлеудiң және жасасудың тәртiбi

1. Келiссөздердiң басталуы туралы екiншi тараптан жазбаша ұсыныс алған тараптар күнтізбелік он күннің iшiнде оларды қарауға және келiссөзге кiрiсуге мiндеттi.
2. Келiссөздердi жүргiзудiң тәртiбiн, келiсiмдердi әзiрлеудiң және жасасудың мерзiмдерiн, сондай-ақ оларға өзгерiстер мен толықтырулар енгізудi, оларға қосылуды комиссиялар бекiтедi.
3. Келiсiмдер, оларға тараптар қол қойған сәттен бастап не келiсiмдерде белгіленген күннен бастап күшiне енедi. Келiсiмдердiң барлық қосымшалары олардың ажырамас бөлiгі болып табылады және оларға тең заң күшіне ие болады.
4. Келiсiмнiң қолданылу мерзiмі тараптардың келiсiмi бойынша не жаңа келiсiм қабылданғанға дейiн белгiленедi, бірақ үш жылдан аспауы тиiс.
5. Қызметкерлерге бір мезгiлде бiрнеше келiсiмнiң күші қолданылған жағдайларда, келiсiмнiң қызметкерлер үшiн неғұрлым қолайлы шарттары қолданылады.
6. Бас, салалық, өңірлік келiсiмдердi әлеуметтiк әріптестік тараптарының өкілдерi қол қойып бекiтедi.
7. Тараптардың қолдары қойылған салалық, өңірлік келiсiмдер қосымшаларымен бiрге жетi күндiк мерзім iшiнде хабарламалы тiркеу үшiн республикалық комиссияға жiберiледi.

251-бап. Келiсiмдi тiркеу

1. Облыстық деңгейде жасалған салалық және өңiрлiк келiсiмдердi тiркеудi еңбек жөнiндегi уәкілетті мемлекеттiк орган жүзеге асырады.
2. Қалалық, аудандық деңгейде жасалған салалық және өңiрлiк келiсiмдердi тiркеудi жергілiктi атқарушы органдар жүзеге асырады.

252-бап. Келiсiмдердiң орындалуын бақылау

Келiсiмдердiң орындалуын бақылауды әлеуметтiк әрiптестiк тараптары жүзеге асырады.

253-бап. Комиссияларды үйлестiрушілер

Республикалық, салалық және өңiрлiк келiсiмдердiң үйлестiрушiлерi тараптардың бiрлескен шешiмiмен тағайындалады. Комиссияның үйлестірушiсi:
1) тараптардың қызметiне араласпайды;
2) комиссия жұмысына қатысу үшiн жұмыс берушілер мен қызметкерлер бiрлестіктерiнiң өкiлдерiн, атқарушы өкiмет органдарының комиссия мүшелерi болып табылмайтын өкiлдерiн, сондай-ақ ғалымдар мен мамандарды, басқа ұйымдардың өкiлдерiн шақырады;
3) комиссияның және жұмыс топтарының жұмысын, хаттамалардың жүргiзiлуiн, шешiмдердiң жобаларын дайындайды және олардың орындалуын бақылауды қамтамасыз етедi.

29-тарау. Ұжымдық шарт

254-бап. Ұжымдық шарттың тараптары

1. Жұмыс берушi (жұмыс берушiнiң өкiлi) мен қызметкерлердiң өкiлдерi ұжымдық шарттың тараптары болып табылады.
2. Ұжымдық шарт, сондай-ақ ұйымның бөлiмшелерiнде, өкiлдiктерiнде немесе өзге де оқшауланған құрылымдық бөлiмшелерде жасасуы мүмкiн.

255-бап. Ұжымдық шарттың мазмұны мен құрылымы

1. Ұжымдық шарттың мазмұны мен құрылымын тараптар белгiлейдi. Ұжымдық шартқа қызметкерлер мен жұмыс берушiнiң мынадай мәселелер бойынша:
1) еңбектi ұйымдастыруды жақсарту және өндiрiс тиiмділiгiн арттыру туралы;
2) еңбекақыны нормалау, оның нысандары, төлеудiң жүйелерi, тарифтiк ставкалар мен қызметақылар, қосымша ақылар мен үстемеақылар туралы;
3) еңбекақыны индекстеу туралы, жәрдемақылар мен өтемақы төлемдерi туралы;
4) жұмыс уақыты мен демалыс уақытының, еңбек демалысының ұзақтығы туралы;
5) салауатты және қауiпсiз еңбек және тұрмыс жағдайларын жасау, денсаулықты қорғауды жақсарту, қызметкерлер мен олардың отбасыларын медициналық сақтандыру кепілдiктерi, қоршаған ортаны қорғау туралы;
6) еңбек кестесі мен еңбек тәртiбiн реттеу туралы;
7) босатылатын қызметкерлердің жұмыспен қамтылуын, оларды даярлауды, білiктілiгiн арттыруды, қайта даярлауды және жұмысқа орналастыруды қамтамасыз ету туралы;
8) жұмыс пен оқуын ұштастырып жүрген қызметкерлерге берiлетiн кепiлдіктер мен жеңiлдiктер туралы;
9) қызметкерлердiң тұрғын үй және тұрмыстық жағдайларын жақсарту туралы;
10) қызметкерлердi сауықтыру, санаторлық-курорттық емдеу және олардың демалысы туралы;
11) еңбек шарттарының ереуiлдер уәждемесі бойынша жұмыс берушілердің бастамашылығымен бұзылуын болдырмау туралы;
12) өздерi келтiрген зиян үшiн қызметкерлер мен жұмыс берушiлердiң жауапкершiлігі туралы;
13) ұжымдық шарттың орындалуы үшiн тараптардың жауапкершiлiгi туралы алған өзара міндеттемелері;
14) тараптар белгiлеген басқа да мәселелер енгізiлуi мүмкiн.
2. Егер нормативтік құқықтық актілерде бұл ережелердi енгiзу қажеттi тiкелей көрсетiлген болса ұжымдық шартқа нормативтік ережелер енгізiледi.
3. Салалық, өңірлік келiсiмдермен салыстырғанда, ұжымдық шарт қызметкерлердiң жағдайын нашарлатпауға тиiстi.

256-бап. Ұжымдық шартты әзiрлеудiң және жасасудың
тәртібi

1. Кез келген тарап ұжымдық шартты әзiрлеудiң бастамашысы бола алады.
2. Ұжымдық келiссөздер жүргiзу және ұжымдық шарттың жобасын әзiрлеу үшiн тараптар он күндік мерзiмде тепе-тең негізде комиссия құрады. Комиссия мүшелерiнiң саны, оның дербес құрамы, жобаны әзiрлеу және ұжымдық шарт жасасу мерзімі тараптар келiсiмімен белгiленедi.
Кәсiптiк одақтың мүшесi болып табылмайтын қызметкерлер жұмыс берушімен өзара қатынастарда өздерiнiң мүдделерiн бiлдiру үшін кәсiподақ ұйымының органы сияқты, өзге де өкiлдерге уәкілеттік беруге құқылы.
Ұйымда бiрнеше қызметкер өкiлдерi болған кезде олар комиссияға қатысуға және ұжымдық шартта қол қоюға бiрыңғай өкілетті орган құра алады. Бұл орайда, олардың әрқайсысына өздерi өкілеттік ететін кәсіптік одақ мүшелерi - қызметкерлердiң санына қарай, барабар өкілеттік қағидаты негізiнде, келiссөздер жүргiзу жөнiндегi бiрыңғай органның құрамындағы өкiлдiкке құқық беріледі.
3. Комиссия әзiрлеген ұжымдық шарттың жобасын ұйым қызметкерлерi мiндеттi түрде талқылауы тиiс. Жобаны талқылау нысанын қызметкерлердiң өздерi айқындайды. Комиссия келiп түскен ескертулер мен ұсыныстарды ескере отырып жобаны пысықтайды.
4. Тараптардың келiсiмiне қол жеткен жағдайда, ұжымдық шарт кемiнде екi данада жасалады және оған тараптар өкiлдерi қолдарын қояды.
5. Ұжымдық шарттың жекелеген ережелерi бойынша тараптар арасында келiспеушіліктер болған жағдайда, ұжымдық келiссөздер басталған күннен бастап екi ай iшiнде тараптар бiр уақытта келiспеушiлiк хаттамасын жасай отырып, келiсiлген шарттар бойынша ұжымдық шартқа қол қоюға тиiс.
6. Ұжымдық шартты өзгерту және толықтыру тараптардың өзара келiсiмiмен ғана, осы бапта оны жасасу үшiн белгiленген тәртiппен жүргiзiледi.
7. Егер алынған мәлiметтер мемлекеттік, қызметтiк, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын болса, ұжымдық келiссөздерге қатысушылардың оларды жария етуге құқығы жоқ.
8. Ұжымдық келiссөздерге қатысушылар келiссөздердi жүргiзу уақытында орташа айлық жалақысы сақтала отырып, еңбек мiндеттерiн орындаудан босатылады. Бұл мерзiм олардың еңбек стажына қосылады.
9. Жұмыс берушi тараптардың қолы қойылған ұжымдық шартты бiр айлық мерзiм iшiнде еңбек жөнiндегі уәкiлеттi органның аумақтық бөлiмшесiне мониторингке ұсынуға мiндеттi.

257-бап. Ұжымдық шарттың қолданылу аясы мен мерзiмi

1. Ұжымдық шарт тараптар белгілеген мерзiмге жасалады.
2. Ұжымдық шарт, егер оның ережелерiнде өзгеше көзделмесе, қол қойылған сәттен бастап күшiне енедi және тараптар үшiн орындалуы мiндеттi.
3. Ұжымдық шарт жұмыс берушiге және олардың атынан ұжымдық шартқа қол қойылған немесе жазбаша өтiнiш негiзiнде оған кейiннен қосылған ұйымның барлық қызметкерлерiне қолданылады.
4. Ұйымның қайта құрылу (бiрiгу, қосылу, бөлiну, бөлiнiп шығу, қайта құрылу) кезеңiнде ұжымдық шарт өзiнiң күшiн сақтайды.
5. Ұйымның меншiк иесi өзгергенде ауысқан күннен бастап үш ай бойына ұжымдық шарт өзiнiң күшiн сақтайды. Осы кезеңде тараптар жаңа ұжымдық шарт жасасу, оны өзгерту және толықтыру немесе бұрынғы шарттың қолданылуын сақтау туралы келiссөздер бастауға құқылы.
6. Ұйым таратылған немесе банкрот деп жарияланған кезде, барлық қызметкерлермен еңбек шарты тоқтатылған сәттен бастап ұжымдық шарттың қолданылуы тоқтатылады.

258-бап. Ұжымдық шартты орындамағаны үшiн тараптардың
жауапкершілігі

Ұжымдық шартта көзделген мiндеттемелердi орындамағаны үшiн тараптар ұжымдық шартқа және Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

30-тарау. Ұжымдық еңбек дауларын қарау

259-бап. Қызметкерлер талаптарын ресiмдеудiң және
мәлiмдеудiң тәртiбi

1. Қызметкерлердiң еңбекақы және еңбек жағдайларын белгілеу және өзгерту, қызметкерлер мен жұмыс берушiнiң, жұмыс берушілер бiрлестiгiнiң арасындағы ұжымдық шарттар мен келiсiмдердi жасасу, өзгерту және орындау мәселелерi жөнiндегi талаптары қызметкерлердiң жалпы жиналысында (конференциясында) ұйым қызметкерлерi жалпы санының кемiнде жартысы болса, жиналысқа қатысушылардың басым көпшілігінiң дауысымен қалыптастырылады және бекiтiледi.
2. Қызметкерлердiң талаптары жазбаша нысанда жазылады және жұмыс берушілерге, жұмыс берушілердiң бiрлестiктерiне жалпы жиналыс (конференция) өткiзілген күннен бастап күнтiзбелiк үш күн iшiнде жiберiледi.
3. Көрсетiлген талаптарды әртүрлi жұмыс берушiнiң қызметкерлерi ұсынған жағдайда, бұл талаптарды кәсiптiк одақтардың салалық немесе аумақтық органдары, не қызметкерлер өкiлеттiк берген өзге де адамдар мен органдар ұсынады.
4. Жұмыс берушi, жұмыс берушілердiң бiрлестiктерi талаптар ұсыну жөнiндегі қызметкерлердiң жиналысына (конференциясына) кедергi келтiруге қабiлеттi қандай да болмасын араласушылықтан қалыс қалуға мiндетті.

260-бап. Қызметкерлердiң талаптарын қарау

1. Жұмыс берушi, жұмыс берушілердiң бiрлестiктерi қызметкерлер ұсынған талаптарды, оларды алған күннен бастап кемiнде күнтiзбелiк жетi күн iшiнде қарауға және оларды шешу үшiн шаралар қабылдауға мiндетті, ал шешуге мүмкiндiк болмаған жағдайда, туындап отырған келiспеушіліктердi одан әрi қарау үшiн өзiнiң өкiлдерiн көрсете отырып, өздерiнiң шешiмдерi мен ұсыныстарын жазбаша түрде көрсетiлген мерзiмде қызметкерлерге жеткiзедi.
2. Ұжымдық еңбек дауы қызметкерлердiң ұсынған талаптарына қатысты орын алып отырған келiспеушіліктердiң мәнi туралы жұмыс берушiнiң, жұмыс берушiлер бiрлестiктерiнiң жазбаша хабарламасы ресiмделген күннен немесе ұжымдық келiссөздер барысында келiспеушіліктер хаттамасы жасалған күннен, не жұмыс берушi, жұмыс берушілер бiрлестiктерi өздерiнiң шешiмдерi туралы хабарламаған жағдайда, осы баптың 1-тармағында көрсетiлген мерзiм өткен күннен бастап туындаған деп есептеледi.

261-бап. Бiтiмге келтiру рәсiмдерi

1. Қызметкерлердің талаптары, оларды осы Кодекстiң 260-бабында көзделген тәртiппен шешу мүмкiндiгi болмаған кезде, бiтiмге келтiру pәсімдepi тәртiбiмен қаралады.
Жұмыс берушi, жұмыс берушiлер бiрлестiктерi (олардың өкiлдерi) бас тартқан немесе олар iшiнара қанағаттандырған талаптар әуелi бiтiмгерлiк комиссиясында қаралады, онда келiсiмге қол жеткiзілмесе - еңбек арбитражында қаралады.
2. Ұжымдық еңбек дауын қараудың кез келген сатысында тараптар делдалға өтiнiшпен бара алады. Бiтiмгерлiк комиссиясындағы, еңбек арбитражындағы келiстiру рәсiмдерiне қарағанда, делдалдық рәсiм дербес болып табылады және олармен қатар жүргiзiле алады.

262-бап. Бітiмгерлiк комиссия

1. Бiтiмгерлiк комиссияны жұмыс берушi, жұмыс берушiлер бiрлестiктерi (олардың өкiлдерi) өзiнiң шешiмiн қызметкерлерге (олардың өкiлдерiне) хабарлаған, не хабарламаған күннен бастап, не ұжымдық келiссөздер барысында келiспеушіліктер хаттамасы жасалған күннен бастап күнтiзбелiк үш күн iшiнде тараптар құрады.
2. Бiтімгерлiк комиссия тепе-тең негізде ұжымдық еңбек дауы өкiлдерiнен құрылады. Бiтімгерлiк комиссияны құру туралы шешiм жұмыс берушiнiң актісiмен және қызметкерлер өкілдерiнiң шешiмiмен ресiмделедi.
3. Бiтімгерлiк комиссия қызметкерлердiң (олардың өкiлдерiнiң) ұсыныстарын өзi құрылған күннен бастап күнтiзбелiк жетi күннен кешiктірмей қарайды. Бiтiмгерлiк комиссияның талаптарды қарау тәртiбi, көрсетiлген мерзiмдi ұзарту тараптардың келiсiмiмен жүзеге асырылады және хаттамамен ресiмделедi.
4. Комиссия бiтiмге келтiру рәсiмi барысында қызметкерлермен (олардың өкiлдерiмен), жұмыс берушiмен, жұмыс берушiлер бiрлестiктерiмен (олардың өкiлдерiмен), мемлекеттік органдармен және өзге де мүдделi адамдармен консультация жүргiзедi.
5. Комиссия шешiмi тараптар келiсiмiнiң негiзiнде, тараптардың өкiлдерi қолдарын қоятын хаттамамен ресiмделедi және тараптар үшiн мiндеттi күшi болады.
6. Бiтімгерлiк келiсiмге қол жетпесе, оның жұмысы тоқтатылады, ал дауды шешу үшiн еңбек арбитражы құрылады.

263-бап. Еңбек арбитражы

1. Еңбек арбитражын ұжымдық еңбек дауының тараптары бiтімгерлiк комиссияның жұмысы тоқтатылған күннен бастап күнтiзбелiк бес күн iшiнде, әлеуметтiк-еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi республикалық, салалық немесе өңiрлiк комиссия мүшелерiнiң қатысуымен құрады.
2. Еңбек арбитражы мүшелерiнiң санын, оның жеке құрамын, ұжымдық еңбек дауын қараудың тәртiбiн тараптардың келiсiмi белгiлейдi. Еңбек арбитражы кемiнде бес адамнан құрылуға тиiс. Еңбек арбитражының құрамына қоғамдық бiрлестiктердiң өкiлдерi, мемлекеттік еңбек инспекторы, мамандар, сарапшылар мен басқа да адамдар енгiзiледi.
3. Еңбек арбитражының төрағасын тараптар арбитраж мүшелерi қатарынан сайлайды.
4. Еңбек арбитражы ұжымдық еңбек дауын ұжымдық еңбек дауы тараптарының мiндеттi түрде қатысуымен, ал қажет болғанда басқа да мүдделi адамдар өкiлдерiнiң де қатысуымен қарайды.
5. Дауды қарау рәсiмiн еңбек арбитражы белгілейдi және ұжымдық еңбек дауы тараптарының назарына жеткiзедi.
6. Еңбек арбитражының шешiмi ол құрылған күннен бастап күнтiзбелiк жетi күннен кешiктiрмей арбитраж мүшелерiнiң қарапайым көпшiлiк дауысымен қабылданады. Еңбек арбитражы мүшелерiнiң дауыстары тең бөлiнген кезде, төрағаның дауысы шешушi болып табылады. Шешiм уәждемеленген, жазбаша нысанда және оған арбитраж мүшелерiнiң барлығының қолдары қойылған болуы тиiс.
7. Еңбек арбитражының шешiмiн ұжымдық еңбек дауы тараптары орындауға мiндетті болып табылады.

264-бап. Ұжымдық еңбек дауын делдалдардың
қатысуымен қарау

1. Ұжымдық еңбек дауын делдалдың қатысуымен қараудың тәртiбi ұжымдық еңбек дауы тараптарының келiсуi бойынша айқындалады.
2. Тараптар делдал ретiнде өздерiне қатысты бейтарап ұйымдар мен адамдарды белгiлейдi. Әлеуметтiк-еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегі республикалық, салалық немесе өңiрлiк комиссия ұжымдық еңбек дауы тараптарының келiсiмiмен ұжымдық еңбек дауын реттеу жөнiндегі жұмысқа орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың, ассоциациялардың және басқа да қоғамдық бiрлестiктердiң, жұмыс берушiлердi, сондай-ақ тәуелсiз сарапшыларды тарта алады.
Делдал сайлау жағдайларының бәрiнде олардан делдалдыққа жазбаша келiсiмi алынған болуы тиiс.

265-бап. Тараптардың ұжымдық еңбек дауы бойынша
келiсiмге жету салдары

1. Ұжымдық еңбек дауы тараптары арасында делдалдың қатысуымен немесе онсыз оның шешiлуi туралы келiсiмге қол жеткен жағдайлардың бәрiнде аяқталмаған бiтiмге келтiру рәсiмдерi тоқтатылады, ал тараптар арасындағы келiсiм шарттары даудың шешiлу шарттары деп есептеледi.
2. Тараптар арасындағы даудың шешiлуi туралы келiсiмге қол жеткiзу, егер ереуiл жарияланған болса, оның тоқтатылуына әкеп соғады.

266-бап. Тараптар мен бiтiмге келтiрушi органдардың
ұжымдық еңбек дауларын peттeу жөнiндегi
мiндеттерi

1. Тараптардың ешқайсысы бiтiмге келтiру рәсiмдерiнен жалтаруға құқылы емес.
2. Егер бiтiмгерлiк комиссия мен еңбек арбитражы ұжымдық еңбек дауы тараптарының келiспеушiлiктерiн реттей алмаса, оның себептерi жазбаша түрде тараптардың назарына жеткiзiледi. Бұл жағдайда қызметкерлер, өз мүдделерiн қорғаудың заңда көзделген, ереуiл өткiзуге дейiнгі өзге де барлық тәсiлдерiн қолдануға құқылы.

267-бап. Ұжымдық еңбек дауының шешiлуiмен байланысты
кепiлдiктер

Жұмыс берушi келiскен жағдайда, бiтiмгерлiк комиссияның мүшелерi, делдалдар, еңбек арбитрлерi ұжымдық еңбек дауын шешуге қатысу уақытына негізгi жұмысынан босатылады.

268-бап. Ереуiлге шығу құқығы

1. Егер бiтiмге келтiру рәсiмдерi арқылы ұжымдық еңбек дауын шешуге қол жетпесе, сондай-ақ, жұмыс берушi бiтiмгерлiк рәсiмдерден не ұжымдық еңбек дауын шешу барысында қол жеткен келiсiмдi орындаудан жалтарған жағдайларда қызметкерлер ереуiлге шығу жөнiнде шешiм қабылдай алады.
2. Ереуiл жасау жөнiндегi шешiм қызметкерлердiң (олардың өкiлдерiнiң) жиналысында (конференциясында) ұйым қызметкерлерi жалпы санының кемiнде жартысы болғанда қабылданады және жиналысқа (конференцияға) қатысушылардың кемiнде үштен екiсi ол үшін дауыс берген жағдайда қабылданды деп есептеледi.
3. Ереуiлдi қызметкерлер (олардың өкiлдерi) уәкiлеттік берген орган (ереуiл комитетi) басқарады. Бiрнеше жұмыс берушiлердiң қызметкерлерi (олардың өкiлдерi) бiрдей талаптар қойылатын ереуiл жариялаған жағдайда, оны осы қызметкерлердiң (олардың өкiлдерiнiң) өкiлдерiнiң теңдей санынан қалыптастырылатын бiрлескен орган басқара алады.
4. Ереуілге қызметкерлер ерiктi түрде қатысады. Ешкiм де мәжбүрлi түрде ереуiлге қатыса алмайды және ереуiлге қатысудан бас тарта алмайды.
5. Қызметкерлердi ереуiлге қатысуға немесе оған қатысудан бас тартуға мәжбүрлейтiн тұлғалар Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жауаптылықта болады.

269-бап. Ереуілдiң басталуын жариялау

1. Жұмыс берушiге, жұмыс берушiлердiң бiрлестiктерiне (олардың өкiлдерiне) уәкiлеттi орган ереуiлдiң басталуы мен оның ықтимал ұзақтығы жөнiнде оны жариялаудан кемiнде он бес күнтiзбелiк күн бұрын жазбаша түрде ескертуге тиiс.
2. Ереуiлдi жариялау туралы шешiмде:
1) тараптардың ереуiлдi өткiзуге негiз болған наразылықтар тiзбесi;
2) ереуiлдiң өткiзiлетiн күнi, орны мен уақыты, оның ұзақтығы және қатысушылардың болжамды саны;
3) ереуiлдi басқаратын органның атауы, бiтiмге келтiру рәсiмiне қатысуға уәкiлеттi қызметкерлер өкiлдерiнiң құрамы;
4) ереуiл кезiнде орындалатын қажеттi жұмыстар (қызмет түрлерiнiң) минимумы бойынша ұсыныстар көрсетiледi.

270-бап. Ереуiлдi басқаратын органның өкiлеттіктерi

1. Ереуiлдi басқаратын орган оған осы Кодекспен берiлетiн құқықтар шегiнде және оған қызметкерлер (олардың өкiлдерi) берген өкiлеттіктер негiзiнде әрекет етедi.
2. Ереуiлдi басқаратын органның:
1) жұмыс берушiмен, жұмыс берушілердiң бiрлестiгiмен (олардың өкiлдерiмен), мемлекеттiк, кәсiподақ өзге де заңды және лауазымды тұлғалармен қойылған талаптарды шешу мәселелерiне қатысты қарым-қатынастарда қызметкерлердiң (олардың өкiлдерiнiң) мүдделерiн білдiруге;
2) жұмыс берушiден, жұмыс берушілер бiрлестiгінен (олардың өкiлдерiнен) қызметкерлердiң (олардың өкілдерiнiң) мүдделерiне қатысты мәселелер жөнiнде ақпарат алуға;
3) қызметкерлердiң (олардың өкiлдерiнiң) талаптарын қарау барысын бұқаралық ақпарат құралдарында жариялап отыруға;
4) даулы мәселелер бойынша қорытындылар шығару үшiн мамандарды тартуға;
5) қызметкерлердiң (олардың өкiлдерiнiң) келiсiмi бойынша ереуiлдi тоқтата тұруға құқығы бар.
3. Ереуiлдi қайтадан бастау үшiн бiтiмгерлiк комиссияның, делдалдың немесе еңбек арбитражының дауды қайта қарауы талап етiлмейдi. Жұмыс берушi, жұмыс берушілер бiрлестiгi (олардың бiрлестiктерi) және еңбек дауларын peттeу жөнiндегi орган ереуiлдiң қайта басталуы туралы кемiнде үш жұмыс күнi бұрын ескертiлуi тиiс.
4. Ұжымдық еңбек дауының тараптары оны реттеу жөнiндегi келiсiмге қол қойған, сондай-ақ ереуiл заңсыз деп танылған жағдайларда ереуiлдi басқаратын органның өкiлеттiктерi тоқтатылады.
5. Өз өкiлеттiктерiн жүзеге асыру кезiнде ереуiлдi басқаратын орган жұмыс берушiнiң, мемлекеттiк органдардың және қоғамдық бiрлестiктердiң құзырына жататын мәселелердi шешуге құқылы емес.

271-бап. Заңсыз ереуiлдер

1. Егер:
1) саяси себептер, оның iшiңде конституциялық құрылысты өзгерту, Республиканың тұтастығын бұзу, мемлекеттiк қауiпсiздiгiне нұқсан келтiру, соғыс, әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк және рулық артықшылық сондай-ақ қатыгездiк пен зорлық ғибадаты, мемлекеттiк органдарды шақырту, тарату немесе олардың қызмет тәртiбiн өзгерту, олардың басшыларын отставкаға жiберу туралы талаптары бойынша;
2) осы Кодексте көзделген мерзiмдердi, рәсiмдер мен талаптарды ескермей жарияланған;
3) адамдардың өмiрi мен денсаулығына нақты қауiп төндiретiн жағдайларда;
4) осы баптың 2-тармағында көрсетілген жағдайлар сақталмаған кезде, темiр жол көлiгі, азаматтық авиация, байланыс ұйымдарындағы, қызметiнiң тоқтап қалуы ауыр және қауіпті салдарға әкеп соғатын үзілiссiз жұмыс iстейтiн өндiрiстердегi;
5) Республиканың қорғаныс қабiлетiн, құқықтық тәртiбiн және қауiпсiздігін қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi орындайтын ұйымдардағы;
6) Қазақстан Республикасының заң актілерiнде көзделген өзге де жағдайлардағы ереуiлдер заңсыз болып танылады.
Осы тармақта көрсетiлген негiздердің бipeуi бар болған жағдайда, прокурор ереуілдi сот тиісті шешiм шығарғанға дейiн тоқтатуға құқылы.
2. Халықтың тiршiлiк әрекетiн қамтамасыз ететiн ұйымдарда (қоғамдық көлiк, сумен, электр қуатымен, жылумен қамтамасыз ететiн ұйымдар) ереуіл жергiлiктi атқарушы органдармен алдын-ала келiсу негiзiнде айқындалатын халықтың тiршiлiгiн қамсыздандыруға қажеттi тиiстi қызмет түрлерiнiң деңгейi сақталған жағдайда ғана өткiзіледi.
3. Ереуiлдi заңсыз деп тану туралы шешiмдi сот Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қабылдайды.
4. Ереуілдi заңсыз деп тану туралы сот шешiмi қызметкерлердi (олардың өкiлдерiн) ереуілдi басқарушы органға сот шешiмiнiң көшiрмесi тапсырылғаннан кейiн бiр тәулiктен кешiктiрмей ереуiлдi кейiнге қалдыруды немесе оны тоқтатуды және жұмысқа кiрiсудi мiндеттейдi.
5. Ереуiлдi басқарушы орган сот шешiмiне Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртiппен шағымдануға құқылы.

272-бап. Қызметкерлерге ереуiл өткiзумен
байланысты берiлетiн кепiлдiктер

1. Ереуiлдердi ұйымдастыру немесе оған қатысу (осы Кодекстің 271-бабының 1-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда) қызметкердiң еңбек тәртiбiн бұзуы деп қаралмайды және осы Кодексте көзделген тәртiптiк әсер ету шараларының қолданылуына әкеп соқтыра алмайды.
2. Ереуiл уақытына қызметкердiң жұмыс орны (лауазымы), әлеуметтiк сақтандыру бойынша жәрдемақы алу құқығы, еңбек стажы сақталады, сондай-ақ еңбек қатынастарынан туындайтын өзге де құқықтарына кепiлдiк беріледi.
Ереуiлге қатысушы қызметкерлердiң ереуіл уақытындағы еңбекақысы сақталмайды.
3. Ереуілге қатыспағанымен, бiрақ соған байланысты өз жұмысын атқаруға мүмкiндігі болмаған қызметкерлердiң еңбек және ұжымдық шарттарда белгіленген орташа жалақысы сақталады.

273-бап. Ереуiлдердi заңсыз деп танудың салдарлары

Сот ереуiлдi заңсыз деп танығанда, жұмыс берушi ереуiлдi ұйымдастыруға немесе оны өткiзуге қатысқан қызметкердi тәртiптік жауапкершiлiкке тарта алады, ұйымның жұмысын тоқтата тұрады немесе тоқтата алады.

5-бөлiм. Еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау

31-тарау. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi
қорғау саласындағы мемлекеттiк басқару

274-бап. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау
саласындағы мемлекеттік басқару,
бақылау және қадағалау

Еңбек қауiпсiздiгi мен мен еңбектi қорғау саласындағы мемлекеттiк басқаруды, бақылау мен қадағалауды еңбек жөнiндегi уәкiлетті мемлекеттiк орган және өзге де уәкiлетті мемлекеттiк органдар өздерiнiң құзыретiне сәйкес жүзеге асырады.

275-бап. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау
жөнiндегі нормативтiк талаптар

1. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау жөнiндегi нормативтiк талаптар Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгіленедi және олар еңбек қызметi процесi кезiнде қызметкерлердiң өмiрi мен денсаулығын сақтауға бағытталған ережелердi, рәсiмдер мен өлшемдердi қамтуы тиiс.
2. Жұмыс берушілер мен қызметкерлер Қазақстан Республикасы аумағында қызметiн жүзеге асыру кезiнде еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау жөнiндегi талаптарды орындауға мiндетті.

276-бап. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау
саласындағы мониторинг және қатерлердi
бағалау

Еңбек жөнiндегi уәкілеттi мемлекеттiк орган мен оның аумақтық бөлiмшелерi жұмыс орындарындағы еңбек жағдайларын кешендi бағалау, өндiрістік жарақаттануды төмендету және өндiрiстегі жазатайым оқиғалардың алдын алу мақсатында еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау саласындағы мониторинг пен қатерлердi бағалауды ұйымдастырады.

32-тарау. Еңбек қауіпсiздiгi және
еңбектi қорғау саласындағы қызметкерлер
құқықтарының кепiлдiктерi

277-бап. Еңбек шартын жасасу кезiндегi еңбек
қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау
құқықтарына кепiлдiктер

1. Еңбек шартында қауiптi және зиянды өндiрiстiк факторлармен қоса, жұмыс орнының шынайы сипаттамасы, Қазақстан Республикасының заңдарында және ұжымдық шарттарда көзделген осындай жағдайлардағы жұмыс үшiн берілетiн кепiлдiктер, жеңiлдiктер мен өтемақылар көрсетiлуi тиiс.
2. Ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi (ерекше қауiптi) жұмыстарға, сондай-ақ жерасты жұмыстарына еңбек шартын жасасу, азамат алдын ала медициналық тексеруден өткеннен кейiн және денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк органның нормативтiк құқықтық актілерiнде белгiленген талаптарға сәйкес денсаулық жағдайы бойынша қарсы айғақтамалар жоқ екендігі айқындалғаннан кейiн асырылуға тиiс.

278-бап. Қызметкерлердi мiндетті медициналық тексеру

1. Жұмыс берушi Қазақстан Республикасы заңдарында белгiленген тәртiппен ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi жұмыс iстейтiн қызметкерлердi мерзiмдi медициналық бақылаудан және зерттеп тексеруден өткiзудi өз қаражаты есебiнен ұйымдастыруға мiндеттi.
2. Жоғары қатерлi жұмыстармен, машиналармен және механизмдермен байланысты жұмыстарда iстейтiн қызметкерлер ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өтуi тиiс. Ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өтуi тиiс кәсiптердiң тiзiмiн денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейдi.

279-бап. Қызметкерлердiң еңбек қызметi процесiндегi
еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау
құқықтарына берiлетiн кепiлдiктер

1. Жұмыс орнындағы еңбек қауiпсiздігінiң жағдайлары мемлекеттiк стандарттар, еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау жөнiндегi ережелердiң талаптарына сәйкес болуы тиiс.
2. Жұмыс берушiнiң еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау жөнiндегi талаптарды бұзуы салдарынан жұмыс тоқтап тұрған уақытта қызметкердiң жұмыс орны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақталады.
3. Өзiнiң немесе айналасындағы адамдардың өмiрi мен денсаулығына тiкелей қауiп туындаған жағдайда қызметкердiң жұмысты орындаудан бас тартуы оны тәртiптiк және (немесе) материалдық жауапкершiлiкке тартуға әкеп соқтырмайды.
4. Жұмыс берушi қызметкердi жеке және (немесе) ұжымдық қорғану құралдарымен, арнайы киiммен қамтамасыз етпеген жағдайда қызметкер еңбек мiндеттерiн орындауды тоқтатуға құқылы, ал жұмыс берушi осы себеп бойынша туындаған iркілістi қызметкердiң орташа жалақысы мөлшерiнде төлеуге мiндеттi.
5. Еңбек мiндеттерiн орындау кезiнде қызметкердiң өмiрi мен денсаулығына зиян келтiрiлген жағдайда, келтiрiлген зиянды өтеу осы Кодексте және Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген тәртiппен және шарттармен жүргiзiледi.
6. Зиянды және (немесе) қауiпті өндiрістік факторлардың әсер етуi салдарынан қызметкерде өндiрістік жарақат, кәсiби ауру (улану) немесе денсаулығының өзге де зақымдану белгiлерi анықталған кезде, жұмыс берушi қызметкердi оның денсаулығына қайшы келмейтiн өзге жұмысқа осы Кодекстiң 44-бабында көзделген тәртiппен ауыстырады.

280-бап. Қызметкерлердi еңбек қауiпсiздігі мен
еңбектi қорғау мәселелерi бойынша оқыту,
нұсқау беру және олардың бiлiмдерiн тексеру

1. Қызметкерлердi еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау мәселелерi бойынша оқытуды, нұсқау берудi және олардың бiлiмдерiн тексерудi жұмыс берушi өз қаражаты есебiнен жүргiзедi.
2. Қызметкерлердi еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау мәселелерi бойынша оқыту, нұсқау беру және олардың бiлiмдерiн тексерудiң тәртiбiн және мерзiмдерiн еңбек жөнiндегi уәкілеттi орган қызметтiң тиісті салаларындағы өзге уәкілеттi мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша белгiлейдi.

33-тарау. Қызметкер мен жұмыс берушiнiң еңбек
қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау саласындағы
құқықтары мен мiндеттерi

281-бап. Қызметкердiң еңбек қауiпсiздiгiне және
еңбектi қорғауға құқықтары

Қызметкердiң:
1) еңбек жарақатын, кәсiби ауру (улану), денсаулықтың өзге де зақымдануын немесе еңбек ету қабiлетiнiң төмендеуiн туғызуы мүмкiн зиянды және (немесе) қауiптi өндiрістік факторлардан қорғалған жұмыс орнына;
2) Қазақстан Республикасының еңбек қауiпсiздiгi мен еңбекті қорғау туралы заңдарында, сондай-ақ еңбек және ұжымдық шарттарда көзделген талаптарға сәйкес санитарлық-тұрмыстық үй-жайлармен, жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнайы киiммен қамтамасыз етiлуге;
3) өзiнiң жұмыс орнындағы еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғауға зерттеп тексеру жүргiзу туралы еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органға және оның аумақтық бөлiмшелерiне өтiнiш беруге;
4) өзi немесе өзiнiң өкiлi арқылы еңбек жағдайларын, еңбек қауiпсiздiгін және еңбектi қорғауды жақсартуға байланысты мәселелердi тексеру және қарауға қатысуға;
5) өзiнiң өмiрiне немесе денсаулығына қатер төндiретiн жағдай туындаған кезде ол жөнiнде тiкелей басшысын немесе жұмыс берушiнi жазбаша хабардар ете отырып, жұмысты атқарудан бас тартуға;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртiппен еңбек мiндеттерiн қауiпсiз атқару үшiн қажеттi бiлiм алуға және кәсiби даярлыққа құқығы бар.

282-бап. Қызметкердiң еңбек қауiпсiздігі мен
еңбектi қорғау саласындағы мiндеттерi

Қызметкер:
1) өзiнiң тiкелей басшысына өндiрiсте орын алған әрбiр жазатайым оқиға туралы, кәсiби аурудың (улану) белгілерi, сондай-ақ адамдардың өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн жағдай туралы дереу хабарлауға;
2) мiндеттi мерзiмдi тексерулерден және ауысым алдындағы медициналық куәландырудан, сондай-ақ өндiрiстiк қажеттiлiк бойынша не кәсiби аурудың белгілерi пайда болғанда басқа жұмысқа ауысу үшiн медициналық куәландырудан өтуге мiндетті.

283-бап. Жұмыс берушінiң еңбек қауiпсiздiгi мен
еңбектi қорғау саласындағы құқықтары

Жұмыс берушi:
1) қызметкерлердi жұмыс орындарында қолайлы еңбек жағдайларын жасағаны, қауiпсiз еңбек жағдайларын жасау жөнiндегi рационализаторлық ұсыныстары үшін ынталандыруға;
2) еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау жөнiндегi талаптарды бұзатын қызметкерлердi осы Кодексте белгiленген тәртiппен жұмыстан шеттетуге және тәртiптік жауапкершiлiкке тартуға құқылы.

284-бап. Жұмыс берушiнiң еңбек қауiпсiздiгi мен
еңбекті қорғау саласындағы мiндеттерi

1. Жұмыс берушi:
1) профилактика жүргiзу, өндiрiстiк жабдық пен технологиялық процестерді неғұрлым қауiпсiз түрлерiмен ауыстыру жолымен жұмыс орындарында және технологиялық процестердегi кез келген қатерлердi болдырмау жөнiнде шаралар қолдануға;
2) қызметкерлердi еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау бойынша оқыту мен даярлаудан өткiзуге;
3) еңбек қауiпсiздігі және еңбектi қорғау жөнiнде iс-шаралар өткiзуге;
4) нұсқаулықтар өткiзуге, өндiрiстiк процесс пен жұмыстарды қауiпсiз жүргiзу жөнiндегi құжаттармен қамтамасыз етуге;
5) еңбек жөнiндегi уәкілеттi мемлекеттік орган бекiткен ережелерге сәйкес бiлiмдi тексеруден өтуге және басшылар мен мамандардың еңбек қауiпсiздігі және еңбектi қорғау мәселелерi бойынша білімдерін тексеруді ұйымдастыруға;
6) қызметкерлерге қажетті санитарлық-гигиеналық жағдайлар туғызуға, қызметкерлердiң киiмі мен аяқ киiмiнiң жөнделуiн қамтамасыз етуге, еңбек жөнiндегi уәкiлеттi орган белгілеген нормаларға сәйкес қызметкерлерді профилактикалық өңдеу, жуу, зарарсыздандыру құралдарымен, дәрі қобдишасымен, сүтпен, емдеу-алдын алу тағамдарымен жабдықтауға;
7) еңбек жөнiндегi уәкілетті мемлекеттiк органға және оның аумақтық бөлiмшелерiне, санитарлық-эпидемиологиялық қызмет органдарының лауазымды адамдарына, жұмыс берушілер өкiлдерiне ұйымдардағы еңбек қауiпсiздігі мен еңбек жағдайлары және еңбектi қорғаудың жай-күйі туралы қажетті ақпарат беруге;
8) мемлекеттiк еңбек инспекторларының ұйғарымдарын орындауға;
9) өндiрiстегi жазатайым оқиғалар мен кәсiптiк ауруларды тіркеуге, олардың есебін жүргiзудi және талдауды жүзеге асыруға;
10) еңбек жөнiндегі уәкілетті орган бекiткен ережелерге сәйкес, қызметкерлер өкілдерінің қатысумен бес жыл iшiнде кемiнде бір рет, өндірiстiк объектілердi еңбек жағдайларының жай-күйі бойынша кезеңдік аттестаттау, сондай-ақ қайта құрудан, жаңғыртудан, жаңа техника немесе технология орнатудан кейiн мiндеттi түрде аттестаттау жүргiзуге;
11) өндiрiстегі жазатайым оқиғалардың тексерiлуiн Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен қамтамасыз етуге;
12) еңбек міндеттерін атқару кезiнде қызметкердiң өмiрi мен денсаулығына зиян келтiрiлген үшiн-жауапкершiлігін сақтандыруға;
13) қатты улану оқиғалары туралы халықтың санитарлық эпидемиологиялық ахуалы саласындағы уәкілетті органның тиістi аумақтық бөлiмшесiне хабарлауға мiндеттi.
2. Қызметтiң ерекшелiктерiн және жұмыс түрлерiн, жоғары қатер көздерінің болуын ескере отырып еңбек немесе ұжымдық шарттарда жұмыс берушінің қосымша мiндеттері көзделуі мүмкiн.

34-тарау. Еңбек қауiпсiздiгiн және еңбектi
қорғауды ұйымдастыру

285-бап. Жұмыс берушідегі еңбек қауiпсiздiгi мен
еңбектi қорғау қызметi

1. Қызметкерлерiнiң саны 50 адамнан асатын өндiрiстiк ұйымдардағы еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау талаптарының сақталуын қамтамасыз ету мақсатында жұмыс беруші еңбек қауiпсiздiгi мен еңбекті қорғау қызметiн құруы тиiс. Өзiнiң мәртебесi бойынша еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау қызметi негiзгi өндiрiстiк қызметтерге теңестіріледi.
2. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау қызметi жұмысының негiзгi бағыттары мен олардың жұмысын ұйымдастыруды еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттік орган айқындайды.
3. Қызметкерлерiнiң саны 50 адамға дейiнгі жұмыс берушiлер қызмет ерекшелiктерiн ескере отырып, еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау жөнiндегі маманның лауазымын енгізедi не еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау жөнiндегi мiндеттердi басқа маманға жүктейдi.

286-бап. Еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау
саласындағы нормативтiк құқықтық актiлер мен
нормативтердi әзiрлеу

1. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау саласындағы нормативтер қызметкерлердiң еңбек қызметi процесiнде олардың денсаулығы мен өмiрiн сақтауға бағытталған ұйымдық, техникалық, технологиялық, санитарлық-гигиеналық, биологиялық, физикалық және өзге де нормаларды, ережелердi, рәсiмдер мен өлшемдердi белгілейдi.
2. Еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау саласындағы салалық нормативтердi әзiрлеу мен бекiтудi тиiстi уәкiлеттi мемлекеттiк органдар Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен жүзеге асырады.
3. Жұмыс берушi еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау жөнiндегі нұсқаулықтарды әзiрлеу мен бекiтудi еңбек жөнiндегi уәкiлетті мемлекеттiк орган бекiткен тәртiппен жүзеге асырады.

287-бап. Өндiрістік объектiлер мен өндiрiс
құралдарын жобалау, салу және пайдалану
кезiндегi еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi
қорғау жөнiндегi талаптар

1. Мемлекеттiк стандарттардың, еңбектi қорғау жөнiндегi ережелер мен нормалардың, санитарлық-эпидемиологиялық, құрылыс ережелерi мен нормаларының талаптарына жауап бермейтiн өндiрiстiк ғимараттар мен құрылыстарды жобалауға, салуға және қайта құруға, технологияларды әзiрлеуге және пайдалануға, машиналарды, механизмдердi, жабдықтар мен өзге де бұйымдарды өндiруге және құрастыруға жол берiлмейдi.
2. Егер жаңа немесе қайта құрылған өндiрiстiк нысандар, өндiрiс жабдықтары немесе өнiмнiң басқа да түрлерi еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау жөнiндегi талаптарға, сондай-ақ санитарлық және құрылыс ережелерi мен нормаларына сай келмесе қабылданбайды және пайдалануға енгiзiлмейдi.
3. Өндiрістік нысандар еңбек жөнiндегi уәкiлеттi орган белгілеген тәртiпке сәйкес еңбек жағдайлары бойынша мiндеттi кезеңдi аттестаттауға жатады.
4. Қабылдау комиссиясы өндiрістік нысандағы объектiнi қабылдауды мiндетті түрде мемлекеттiк еңбек инспекторының қатысуымен жүргізедi.

35-тарау. Жазатайым оқиғалар мен қызметкерлердiң
еңбек қызметiне байланысты денсаулығының өзге де
зақымдануларын зерттеп тексеру және есепке алу

288-бап. Жазатайым оқиғаларды тексерудiң
жалпы ережелерi

1. Жазатайым оқиғаларды зерттеп тексеру:
1) кәсiби даярлаудан өтiп жүрген азаматтарға;
2) кәсiптiк тәжiрибеден өту кезiнде немесе жұмыс берушiде жұмыс атқару кезiнде бастауыш кәсiптiк, жоғары оқу орнынан кейiн кәсіптік білім беру бағдарламаларын iске асыратын оқу орындарында оқитын азаматтарға;
3) әскери қызмет өткерумен байланысты емес жұмыстарды орындауға тартылған әскери қызметшiлерге;
4) сот үкiмi бойынша еңбекке тартылған азаматтарға;
5) әскерилендiрілген авариялық-құтқару бөлiмшелерiнiң, әскери күзеттердiң жеке құрамына авариялардың, табиғи апаттардың салдарын жою жөніндегi, адам өмiрiн және мүлiкте құтқару жөнiндегi ерiктi командалар мүшелерiне қатысты жүргiзiледi.
2. Еңбек қызметiне байланысты уақытша бiр күнге және одан да көп немесе тұрақты еңбек ету қабiлетсiздiгiне не оның өлiмiне әкеп соқтырған қызметкерлер денсаулығының кез келген зақымдануы өндiрiстегі жазатайым оқиға ретiнде қаралады, ал оның мән-жайлары мен себептерi осы Кодекске сәйкес зерттеп тексерiледi.

289-бап. Жазатайым оқиғаларды зерттеп
тексерудiң тәртiбi

1. Әрбiр жазатайым оқиға туралы зардап шегушi немесе куәгер жұмыс берушiге дереу хабарлауға мiндеттi.
2. Жұмыс берушi зардап шегушiге алғашқы медициналық көмек көрсетудi және оны денсаулық сақтау мекемесiне жеткiзудi, сондай-ақ зерттеп тексеру басталғанға дейiн жазатайым оқиға болған орындағы жағдайдың қалпында сақталуын ұйымдастыруға мiндетті.
3. Жұмыс берушi өндiрiстегi жазатайым оқиға туралы немесе қызметкерлер денсаулығының өзге де зақымдануы туралы:
1) еңбек жөнiндегі мемлекеттiк уәкiлеттi органның мемлекеттiк еңбек инспекциясына;
2) ұйым қызметкерлерiнiң өкiлдерiне;
3) сақтандыру ұйымымен тиiстi шарт бар болса, сақтандыру ұйымына;
4) жазатайым оқиға болған жердегi құқық қорғау органына;
5) өнеркәсiптiк және ведомстволық бақылау және қадағалау органдарына дереу хабарлауға тиiс.
4. Жазатайым оқиғаны зерттеп тексерудi, оқиға басталған сәттен бастап жиырма төрт сағаттың iшiнде еңбек жөнiндегi уәкiлеттi орган құратын комиссия жүргiзедi.
5. Бес адамнан артық адам қаза тапқан топтық жазатайым оқиғаларды зерттеп тексерудi Қазақстан Республикасының Үкiметi құратын комиссия жүргізеді.

290-бап. Жазатайым оқиғаларды ресiмдеу,
тiркеу және есепке алу

Комиссияны құрудың және оның жұмысының, өндiріспен байланысты жазатайым оқиғаны ресiмдеудiң және тiркеудiң тәртiбiн еңбек жөнiндегi уәкілеттi мемлекеттік орган белгiлейдi.

6-бөлiм. Қазақстан Республикасының еңбек
заңнамасының сақталуын бақылау

36-тарау. Мемлекеттік бақылау

291-бап. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының
сақталуын мемлекеттiк бақылау

1. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының сақталуын мемлекеттiк бақылауды Қазақстан Республикасының еңбек жөнiндегi уәкілеттi мемлекеттік органының және оның аумақтық органдарының мемлекеттiк еңбек инспекторлары жүзеге асырады.
2. Мемлекеттiк еңбек инспекторларына:
1) Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттiк еңбек инспекторы - Қазақстан Республикасының еңбек жөнiндегi уәкілеттi мемлекеттік органы мемлекеттiк еңбек инспекциясының басшысы;
2) Қазақстан Республикасының еңбек жөнiндегi уәкілеттi мемлекеттiк органының бас мемлекеттiк еңбек инспекторлары - Қазақстан Республикасының еңбек жөнiндегi уәкілетті мемлекеттік органының мемлекеттiк еңбек инспекциясының қызметкерлерi;
3) облыс, Астана мен Алматы қалалары бойынша бас мемлекеттiк еңбек инспекторы - Қазақстан Республикасының еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттік органының облыстық, Астана және Алматы қалалары аумақтық бөлiмшелерi басшысының тиiстi орынбасары;
4) облыстар, қалалар және аудандар бойынша мемлекеттiк еңбек инспекторлары - Қазақстан Республикасының еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттік органының облыстық, Астана және Алматы қалаларының аумақтық бөлiмшелерiнiң мемлекеттік еңбек инспекциясының қызметкерлерi жатады.
3. Мемлекеттік еңбек инспекторлары туралы ереженi Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi.

292-бап. Мемлекеттiк еңбек инспекторларының құқықтары

Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының сақталуын мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыру кезiнде мемлекеттiк еңбек инспекторларының:
1) жұмыс берушілердің Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын сақтауына тексерулер жүргізуге;
2) шетелдiк жұмыс күшiн тартуға берілетін рұқсат қағаздарда көрсетiлген шарттардың орындалуын тексеру жүргізуге;
3) жұмыс берушілерден өздерiне жүктелген функцияларды орындауға қажетті тиiстi құжаттар мен өзге де ақпарат сұратуға және алуға;
4) Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының анықталған бұзушылықтарын жою жөнінде жұмыс берушілер үшiн орындалуы міндетті ұйғарымдар шығаруға, сондай-ақ бұзушылықтар туралы хаттамалар жасауға, әкiмшiлiк шаралар қолдануға;
5) өздерiнің құзыретiне кiретін мәселелер бойынша түсiнiктемелер беруге;
6) қызметкерлердiң өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн еңбек қауіпсiздiгi мен еңбектi қорғау туралы нормативтік құқықтық актiлер талаптарының бұзылуы анықталған кезде, осы бұзушылықтар жойылғанша ұйымдардың, жеке өндiрiстердің, цехтардың, учаскелердiң, жұмыс орындарының және құрал-жабдықтардың пайдаланылуын тоқтата тұруға (тыйым салуға);
7) жұмыс орындарында белгіленген талаптарға сай келмейтiн арнайы киiмнiң, жеке және ұжымдық қорғану құралдарының берiлуiне және пайдаланылуына тыйым салуға;
8) еңбек қауiпсiздiгі мен еңбектi қорғау мәселелерi бойынша оқытудан, нұсқау беруден, бiлiмдерiн тексеруден өтпеген қызметкерлердің жұмыстан шеттетiлуiн талап етуге;
9) Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының бұзылу, жұмыс берушiлердiң мемлекеттік еңбек инспекторларының ұйғарымдарын орындамауы фактiлерi бойынша ақпаратты, талап арыздарды және өзге де материалдарды тиiстi құқық қорғау органдарына және соттарға жiберуге;
10) қызметкерлердiң еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау мәселелерi бойынша білiмдерiн тексеруге қатысуға;
11) жұмыс берушілердің еңбек қауiпсiздігі мен еңбекті қорғау жөнiнде iшкi бақылауды толық және дұрыс жүргiзуiн бақылауды жүзеге асыруға;
12) Қазақстан Республикасы заңнамасында көзделген өзге де құқықтарды жүзеге асыруға құқығы бар.

293-бап. Мемлекеттік еңбек инспекторларының мiндеттері

Мемлекеттік еңбек инспекторлары:
1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының орындалуын бақылауды жүзеге асыруға;
2) қызметкерлер мен жұмыс берушiлердiң еңбек заңдарын қолдану мәселелерi жөнiндегі өтiнiштерiн уақытында қарауға;
3) еңбек заңнамасының бұзылуына әкеп соғатын себептер мен жағдайларды анықтауға, оларды жою және нұқсан келтiрiлген еңбек құқықтарын қалпына келтiру жөнiнде шаралар қолдануға;
4) еңбек заңнамасының бұзылу себептерiн жинақтау, талдау және қорытындылауды жүзеге асыруға, еңбек заңдарын бұзушылықтардың алдын алу жөнiндегі жұмысты күшейтуге бағытталған iс-шараларды жүзеге асыру жөнiндегі шараларды әзiрлеуге және қабылдауға қатысуға;
5) өндiрiстегi жазатайым оқиғалардың және кәсiптiк ауруларды зерттеп тексеруге қатысуға;
6) еңбек заңнамасын қолдану мәселелерi бойынша түсiнiк жұмыстарын жүргізуге;
7) мемлекеттiк құпияны құрайтын мәлiметтердi, өзiнiң лауазымдық уәкiлеттiктерiн жүзеге асыру барысында алған қызметтiк, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мәлiметтердi жарияламауға мiндеттi.

294-бап. Мемлекеттiк еңбек инспекторларының
әрекеттерiне шағымдану

1. Мемлекеттiк еңбек инспекторларының әрекеттерiне бағыныстылық тәртiбiмен облыстық, Астана мен Алматы қалаларының, Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттiк еңбек инспекторларына және сот тәртiбiмен шағым жасалуы мүмкiн.
2. Шағымдану мемлекеттiк еңбек инспекторлары берген актiлердiң орындалуын тоқтатпайды.

295-бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын
бұзушылық үшiн жауаптылық

1. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының бұзылуына кiнәлi адамдар Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.
2. Мемлекеттiк еңбек инспекторына, оның құзыретiне сәйкес қызметтiк мiндеттерiн атқаруға, тексерiс жүргізуге жол бермеу, еңбек қауiпсiздігі және еңбектi қорғау мәселелерi жөнiнде жұмыс берушiнiң қызметi туралы қажеттi құжаттар мен ақпарат беруден бас тарту арқылы кедергi жасайтын адамдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

37-тарау. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбекті қорғау
жөнiндегі iшкi және қоғамдық бақылау

296-бап. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi
қорғау жөнiндегi iшкi бақылау

1. Жұмыс берушi еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау жөнiндегi iшкi бақылауды жұмыс орындарында белгiленген нормативтердi сақтау және анықталған бұзушылықтарды жою жөнiндегi шұғыл шаралар қабылдау мақсатында жүзеге асырады.
2. Iшкi бақылау еңбек жағдайларының мән-жайын қадағалауды ұйымдастыруды, өндiрiстiк бақылаудың деректерiне шұғыл талдау жүргiзудi, қатерлердi бағалауды және айқындалған сәйкессiздiктердi жою жөнiнде шаралар қабылдауды қамтиды.

297-бап. Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау
жөнiндегі қоғамдық бақылау

Еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау жөнiндегі қоғамдық бақылауды қызметкерлердiң өкiлдерi мен қызметкерлердiң жалпы жиналысы тағайындайтын еңбектi қорғау жөнiндегi қоғамдық инспектор жүзеге асырады.

298-бап. Еңбектi қорғау жөнiндегi қоғамдық
инспектордың құқықтары

Еңбектi қорғау жөнiндегi қоғамдық инспектордың:
1) жұмыс берушілердiң нормативтiк құқықтық актілердi және еңбектi қорғау жөнiндегi нормативтердi сақтауын қоғамдық бақылау, жұмыс берушiнiң ұйымдардағы жұмыс орындарында қалыпты еңбек жағдайлары мен қауiпсiздiк техникасын жасау жөнiндегi келiсiмдер, ұжымдық шарттар жасау арқылы жұмыс берушiлердiң алдында қызметкерлердiң еңбектi қорғау құқықтарының қорғалуын жүзеге асыруға;
2) өндiрiстегі жазатайым оқиғаларды зерттеп тексеруге және мемлекеттiк еңбек инспекторлары жүргiзетiн еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау жағдайын кешендi тексерулерге қатысуға;
3) жұмыс берушiлерден және ұйымдардың өзге де лауазымды адамдарынан еңбек жағдайлары мен еңбектi қорғаудың жай-күйi туралы, оның iшiнде жазбаша түрде де ақпарат пен түсiнiктемелер алуға;
4) келiсiмдерде, ұжымдық шарттарда, еңбектi қорғау бөлiгiнде көзделген жұмыс берушiлер мiндеттемелерiнiң орындалуын тексерудi жүзеге асыруға және тексеру қорытындылары бойынша лауазымды адамдардың атына анықталған бұзушылықтарды жою туралы ұсыныстар енгiзуге;
5) өндiрiстiк нысандар мен өндiрiс құралдарын сынақтан өткiзу және iске қосу жөнiндегi қабылдау комиссияларының жұмысына қатысуға;
6) еңбектi қорғау туралы нормативтік құқықтық актiлердi әзiрлеуге қатысуға, өзiнiң ұсыныстарын енгiзуге;
7) Қазақстан Республикасының еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау жөнiндегi заңдарының, келiсiмдердiң және ұжымдық шарттардың еңбекті қорғау жөнiндегi бөлiмдерiне қатысты ережелерiнiң бұзылуына, өндiрiстегi жазатайым оқиғалар мен кәсіптiк аурулардың жасырылуына кiнәлi жұмыс берушiлер мен ұйымдардың өзге де лауазымды тұлғаларын жауапкершiлiкке тарту туралы талаптармен тиiстi мемлекеттік органдарға өтiнiш беруге;
8) еңбек жағдайларының өзгеруiмен, Қазақстан Республикасының еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау жөнiндегi заңнамасының бұзылуымен, келiсiмдер мен ұжымдық шарттардағы мiндеттемелердiң, сондай-ақ еңбек шарттарының еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау бөлiгінде орындалмауымен байланысты еңбек дауларын қарауға қатысуға;
9) Еңбек мiндеттерiн атқарумен байланысты қызметкерлердiң денсаулығының зақымдар мен өзге де жарақаттануларымен келтiрiлген зиянды өтету құқығын қорғау үшiн, және қызметкерлердiң еңбек қауiпсiздігі мен еңбектi қорғау құқықтарына нұқсан келтiрiлген басқа да жағдайларда қызметкердiң өтiнiшi бойынша сотқа қуыным талаптарымен баруға құқығы бар.

Қазақстан Республикасының
Президентi

О проекте Трудового кодекса Республики Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2004 года N 1435.

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

внести на рассмотрение Мажилиса Парламента Республики Казахстан проект Трудового кодекса Республики Казахстан.

Исполняющий обязанности
Премьер-Министра Республики Казахстан

Проект

Трудовой кодекс Республики Казахстан

СОДЕРЖАНИЕ

Общая часть

Раздел 1. Общие положения
Глава 1. Основные положения Статья 1. Основные понятия, используемые в настоящем Кодексе Статья 2. Трудовое законодательство Республики Казахстан Статья 3. Цель и задачи трудового законодательства

Республики Казахстан

Статья 4. Принципы трудового законодательства Республики Казахстан

Статья 5. Недопустимость ограничения прав в сфере труда

Статья 6. Свобода труда

Статья 7. Запрещение дискриминации в сфере труда

Статья 8. Запрещение принудительного труда

Статья 9. Сфера действия настоящего Кодекса

Статья 10. Трудовые договоры, соглашения сторон социального

партнерства, коллективные договоры, акты

работодателя в сфере труда

Статья 11. Исчисление сроков, установленных настоящим Кодексом Глава 2. Компетенция государственных органов в области регулирования трудовых отношений

Статья 12. Компетенция Правительства Республики Казахстан в

области регулирования трудовых отношений

Статья 13. Компетенция уполномоченного государственного органа

по труду в области регулирования трудовых отношений

Статья 14. Компетенция территориальных подразделений

уполномоченного государственного органа по труду в

области регулирования трудовых отношений

Статья 15. Компетенция местных исполнительных органов в области

регулирования трудовых отношений

Глава 3. Субъекты трудовых отношений. Основания возникновения
трудовых отношений Статья 16. Субъекты трудовых отношений Статья 17. Основания возникновения трудовых отношений Статья 18. Трудовые отношения, возникающие на основании акта

избрания (выборов) на должность

Статья 19. Трудовые отношения, возникающие на основании акта

избрания по конкурсу

Статья 20. Трудовые отношения, возникающие на основании акта о

назначении или утверждении в должности

Статья 21. Трудовые отношения, возникающие на основании судебного

решения о заключении трудового договора

Статья 22. Основные права и обязанности работника

Статья 23. Основные права и обязанности работодателя

Особенная часть

Раздел 2. Трудовые отношения
Глава 4. Трудовой договор Статья 24. Предмет трудового договора Статья 25. Гарантии при заключении трудового договора Статья 26. Ограничения заключения трудового договора Статья 27. Отличие трудового договора от иных видов договоров Статья 28. Содержание трудового договора Статья 29. Условие о не конкуренции Статья 30. Срок трудового договора Статья 31. Возраст, с которого допускается заключение трудового

договора

Статья 32. Документы, необходимые для заключения трудового

договора

Статья 33. Порядок заключения, изменения и дополнения трудового

договора

Статья 34. Оформление заключения трудового договора

Статья 35. Документы, подтверждающие трудовую деятельность

работника

Статья 36. Условие об испытательном сроке в трудовом договоре

Статья 37. Начало действия трудового договора

Статья 38. Недействительность трудового договора

Статья 39. Запрещение выполнения работы, не обусловленной трудовым

договором

Статья 40. Перевод работника на другую работу

Статья 41. Перевод работника в другую местность вместе с

работодателем

Статья 42. Временный перевод на другую работу в случае

производственной необходимости

Статья 43. Временный перевод на другую работу в случае простоя

Статья 44. Временный перевод на другую работу по состоянию

здоровья

Статья 45. Ограничение перевода работника на другую работу

Статья 46. Перемещение работника на другое рабочее место.

Изменение наименования должности (работы)

Статья 47. Изменение условий труда

Статья 48. Трудовые отношения при изменении наименования,

реорганизации работодателя или смене собственника,

ведомственной подчиненности

Статья 49. Отстранение от работы

Статья 50. Основания прекращения трудового договора

Статья 51. Прекращение трудового договора по соглашению сторон

Статья 52. Прекращение трудового договора по истечении срока

Статья 53. Основания расторжения трудового договора по инициативе

работодателя

Статья 54. Ограничения возможности расторжения трудового договора

по инициативе работодателя

Статья 55. Порядок расторжения трудового договора по инициативе

работодателя

Статья 56. Расторжение трудового договора по инициативе работника

Статья 57. Прекращение трудового договора по обстоятельствам,

не зависящим от воли сторон

Статья 58. Прекращение трудового договора при отказе работника от

продолжения трудовых отношений

Статья 59. Прекращение трудового договора в связи с переходом

работника на выборную работу (должность) или

назначением его на должность

Статья 60. Прекращение трудового договора вследствие нарушения

условий заключения трудового договора

Статья 61. Компенсационные выплаты в связи с потерей работы

Статья 62. Оформление прекращения трудового договора

Статья 63. Выдача трудовой книжки и документов, связанных с

трудовой деятельностью

Статья 64. Восстановление на работе Глава 5. Трудовой распорядок. Дисциплина труда

Статья 65. Правила трудового распорядка

Статья 66. Обеспечение трудовой дисциплины

Статья 67. Поощрение за труд

Статья 68. Дисциплинарные взыскания

Статья 69. Порядок применения и обжалования дисциплинарных

взысканий

Статья 70. Сроки наложения дисциплинарных взысканий

Статья 71. Срок действия дисциплинарного взыскания Глава 6. Рабочее время

Статья 72. Виды рабочего времени

Статья 73. Нормальная продолжительность рабочего времени

Статья 74. Сокращенная продолжительность рабочего времени для

отдельных категорий работников

Статья 75. Неполное рабочее время

Статья 76. Условия работы при неполном рабочем времени

Статья 77. Виды рабочей недели

Статья 78. Продолжительность ежедневной работы (рабочей смены)

Статья 79. Разделение ежедневной работы (рабочей смены) на части

Статья 80. Сменная работа

Статья 81. Работа в режиме гибкого рабочего времени

Статья 82. Суммированный учет рабочего времени

Статья 83. Работа в ночное время

Статья 84. Ограничение привлечения к сверхурочной работе

Статья 85. Предельное количество сверхурочных работ

Статья 86. Исключительные случаи, когда допускаются сверхурочные

работы без согласия работников

Статья 87. Порядок ведения учета рабочего времени Глава 7. Время отдыха

Статья 88. Виды времени отдыха

Статья 89. Перерыв для отдыха и приема пищи

Статья 90. Внутрисменные и специальные перерывы

Статья 91. Продолжительность ежедневного (междусменного) отдыха

Статья 92. Выходные дни

Статья 93. Работа в выходные и праздничные дни

Статья 94. Исключительные случаи привлечения к работе в выходные

и праздничные дни без согласия работника

Статья 95. Оформление привлечения работников к работе в выходные

и праздничные дни

Статья 96. Виды отпусков

Статья 97. Продолжительность ежегодного трудового отпуска

Статья 98. Дополнительные оплачиваемые ежегодные отпуска

Статья 99. Исчисление продолжительности ежегодного трудового

отпуска

Статья 100. Исчисление трудового стажа, дающего право на

ежегодный трудовой отпуск

Статья 101. Порядок предоставления ежегодных трудовых отпусков

Статья 102. Определение периода для предоставления ежегодных

трудовых отпусков

Статья 103. Очередность предоставления ежегодных трудовых отпусков

Статья 104. Случаи и порядок перенесения или продления ежегодных

трудовых отпусков

Статья 105. Отзыв из ежегодного трудового отпуска

Статья 106. Компенсационная выплата за неиспользованный ежегодный

трудовой отпуск при прекращении трудового договора

Статья 107. Отпуск без сохранения заработной платы

Статья 108. Учебный отпуск

Статья 109. Отпуска в связи с рождением ребенка (детей)

Статья 110. Оформление отпусков Глава 8. Нормирование труда

Статья 111. Нормы труда

Статья 112. Разработка, введение, замена и пересмотр действующих

норм труда

Статья 113. Требования, предъявляемые к разработке норм труда

Статья 114. Особенности регулирования нормирования труда Глава 9. Оплата труда

Статья 115. Размер заработной платы

Статья 116. Минимальный размер месячной заработной платы

Статья 117. Почасовая оплата труда

Статья 118. Индексация заработной платы

Статья 119. Организация оплаты труда

Статья 120. Системы оплаты труда

Статья 121. Оплата сверхурочной работы

Статья 122. Оплата работы в праздничные и выходные дни

Статья 123. Оплата труда в ночное время

Статья 124. Заработная плата при совмещении должностей

(расширении зоны обслуживания) и выполнении

обязанностей временно отсутствующего работника

Статья 125. Оплата времени простоя

Статья 126. Порядок и сроки выплаты заработной платы

Статья 127. Место выплаты заработной платы

Статья 128. Исчисление средней заработной платы работника

Статья 129. Удержания из заработной платы Глава 10. Профессиональная подготовка, переподготовка и повышение квалификации

Статья 130. Понятия, используемые в настоящей главе

Статья 131. Профессиональная подготовка, переподготовка и

повышение квалификации работников в организациях

образования по направлению работодателя

Статья 132. Порядок профессиональной подготовки, переподготовка и

повышение квалификации работников

Статья 133. Условия профессиональной подготовки, переподготовки и

повышения квалификации

Глава 11. Трудоустройство Статья 134. Государственные гарантии при трудоустройстве Статья 135. Права граждан в сфере трудоустройства Статья 136. Права и обязанности работодателя при трудоустройстве Статья 137. Трудовое посредничество Глава 12. Гарантии и компенсационные выплаты Статья 138. Гарантии при выполнении работниками государственных

или общественных обязанностей

Статья 139. Гарантии для работников, направляемых на медицинский

осмотр

Статья 140. Гарантии для работников, являющихся донорами

Статья 141. Гарантии и компенсационные выплаты для работников,

направляемых в командировки

Статья 142. Гарантии и компенсационные выплаты при переводе

работника в другую местность вместе с работодателем

Статья 143. Компенсационные выплаты в связи с использованием

работником личного имущества в интересах работодателя

Статья 144. Компенсационные выплаты работникам в случаях, когда

их работа протекает в пути или имеет разъездной

характер, либо связана со служебными поездками в

пределах обслуживаемых участков

Статья 145. Порядок и условия выплаты полевого довольствия

Статья 146. Выплата работникам социальных пособий за счет

средств работодателя

Глава 13. Материальная ответственность сторон
трудового договора Статья 147. Обязанность стороны трудового договора по возмещению

причиненного ущерба (вреда)

Статья 148. Условия наступления материальной ответственности

стороны трудового договора за причинение ущерба (вреда)

Статья 149. Материальная ответственность работодателя за ущерб,

причиненный работнику незаконным лишением его

возможности трудиться

Статья 150. Материальная ответственность работодателя за ущерб,

причиненный имуществу работника

Статья 151. Материальная ответственность работодателя за вред,

причиненный здоровью работника

Статья 152. Материальная ответственность работника за причинение

ущерба работодателю

Статья 153. Ограничение материальной ответственности работника

за причинение ущерба работодателю

Статья 154. Случаи полной материальной ответственности работника

за причинение ущерба работодателю

Статья 155. Договоры о полной индивидуальной и коллективной

(бригадной) материальной ответственности

Статья 156. Порядок возмещения сторонами трудового договора

причиненного ущерба (вреда)

Глава 14. Разрешение индивидуальных трудовых споров Статьи 157. Органы по рассмотрению индивидуальных трудовых споров Статья 158. Образование согласительной комиссии и организация ее

работы

Статья 159. Сроки обращения в органы по рассмотрению

индивидуальных трудовых споров

Статья 160. Восстановление на работе работника органом по

рассмотрению индивидуального трудового спора

Статья 161. Ограничение взыскания сумм, выплаченных по решению суда Раздел 3. Особенности регулирования труда отдельных категорий работников Глава 15. Особенности регулирования труда работников моложе восемнадцати лет

Статья 162. Права работников моложе восемнадцати лет в сфере труда

Статья 163. Работы, на которых запрещается применение труда

работников моложе восемнадцати лет

Статья 164. Обязательные медицинские осмотры работников моложе

восемнадцати лет

Статья 165. Продолжительность рабочего времени для работников

моложе восемнадцати лет

Статья 166. Оплата труда и нормы выработки для работников моложе

восемнадцати лет

Статья 167. Особенности режима труда и отдыха для работников

моложе восемнадцати лет

Статья 168. Ограничение материальной ответственности работников

моложе восемнадцати лет

Глава 16. Особенности регулирования труда женщин и иных лиц
с семейными обязанностями Статья 169. Ограничение расторжения трудового договора с

беременными женщинами по инициативе работодателя

Статья 170. Работы, на которых запрещается применение труда женщин

Статья 171. Особенности режима труда и отдыха для женщин и других

лиц с семейными обязанностями

Статья 172. Перерывы для кормления ребенка

Статья 173. Установление неполного рабочего времени для женщин и

других лиц с семейными обязанностями

Статья 174. Ограничение применения суммированного режима рабочего

времени для беременных женщин

Статья 175. Временный перевод на другую работу беременных женщин

Статья 176. Отпуск по беременности и родам

Статья 177. Отпуск работникам, усыновившим (удочерившим)

новорожденных детей

Статья 178. Отпуск по уходу за детьми Глава 17. Особенности регулирования труда работников, работающих по совместительству

Статья 179. Трудовой договор о работе по совместительству

Статья 180. Дополнительные документы, необходимые для заключения

трудового договора о работе по совместительству

Статья 181. Продолжительность рабочего времени при работе по

совместительству

Статья 182. Ежегодный трудовой отпуск при работе по

совместительству

Статья 183. Ограничение заключения трудового договора о работе

по совместительству

Статья 184. Дополнительные основания расторжения трудового

договора о работе по совместительству по инициативе

работодателя

Глава 18. Особенности регулирования труда работников, занятых
на тяжелых работах, работах с вредными (особо
вредными) и (или) опасными условиями труда Статья 185. Сокращенная продолжительность рабочего времени

работников, занятых на тяжелых работах, с вредными

(особо вредными) и (или) опасными условиями труда

Статья 186. Ежегодный трудовой отпуск

Статья 187. Оплата труда работников занятых на тяжелых работах,

с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями

труда

Статья 188. Обеспечение здоровых и безопасных условий труда Глава 19. Особенности регулирования труда работников, занятых на сезонных работах

Статья 189. Сезонные работы

Статья 190. Особенности заключения трудового договора с сезонными

работниками

Статья 191. Дополнительные основания расторжения трудового

договора, по инициативе работодателя с работниками,

занятыми на сезонных работах

Статья 192. Особенности порядка расторжения трудового договора с

работником, занятым на сезонных работах

Глава 20. Особенности регулирования труда работников,
работающих вахтовым методом Статья 193. Особенности работы вахтовым методом Статья 194. Ограничения на работы вахтовым методом Статья 195. Продолжительность вахты Статья 196. Учет рабочего времени и времени отдыха при работе

вахтовым методом

Глава 21. Особенности регулирования труда домашних
работников, работающих у работодателей -
физических лиц Статья 197. Особенности заключения и прекращения трудового

договора с домашними работниками

Статья 198. Режим рабочего времени и времени отдыха домашних

работников

Статья 199. Порядок применения и снятия дисциплинарных взысканий

Статья 200. Разрешение индивидуальных трудовых споров Глава 22. Особенности регулирования труда надомных работников

Статья 201. Надомные работники

Статья 202. Условия труда надомных работников

Статья 203. Режим рабочего времени и времени отдыха, условия

обеспечения безопасности и охраны труда надомных

работников

Статья 204. Компенсационные и иные выплаты надомным работникам Глава 23. Особенности регулирования труда инвалидов

Статья 205. Реализация инвалидами права на труд

Статья 206. Условия труда работников - инвалидов

Статья 207. Сокращенная продолжительность рабочего времени

работников - инвалидов

Статья 208. Ограничение применения суммированного режима рабочего

времени для работников - инвалидов

Статья 209. Ограничение работы в ночное время, сверхурочной

работы, работы в выходные и праздничные дни,

направления в командировку работников - инвалидов

Статья 210. Предоставление ежегодного трудового отпуска работникам

- инвалидам

Статья 211. Предоставление дополнительного оплачиваемого

ежегодного отпуска работникам - инвалидам

Глава 24. Особенности регулирования труда гражданских
служащих Статья 212. Поступление на гражданскую службу Статья 213. Перечень должностей гражданской службы Статья 214. Ограничения, связанные с пребыванием на гражданской

службе

Статья 215. Перевод гражданского служащего на работу в другое

государственное учреждение (казенное предприятие)

Статья 216. Аттестация гражданских служащих

Статья 217. Продвижение по гражданской службе

Статья 218. Повышение квалификации и переподготовка гражданских

служащих

Статья 219. Поощрения гражданских служащих

Статья 220. Гарантии и компенсационные выплаты гражданским

служащим при переезде на работу в другую местность

Статья 221. Оплата труда гражданских служащих

Статья 222. Отпуск гражданским служащим

Статья 223. Дополнительное основание для прекращения трудового

договора с гражданскими служащими

Глава 25. Особенности регулирования труда работников
субъектов малого предпринимательства Статья 224. Субъекты малого предпринимательства, в отношении

которых устанавливаются особенности регулирования

трудовых отношений

Статья 225. Сроки трудовых договоров для субъектов малого

предпринимательства

Статья 226. Правила трудового распорядка субъекта малого

предпринимательства

Статья 227. Режим работы

Статья 228. Условия оплаты труда

Статья 229. Участие субъектов малого предпринимательства в

социальном партнерстве

Статья 230. Особенности организации безопасности и охраны труда

у субъектов малого предпринимательства

Глава 26. Особенности регулирования труда государственных
служащих, депутатов Парламента и маслихатов, судей
Республики Казахстан, лиц, состоящих на военной
службе, и работников правоохранительных органов Статья 231. Регулирование труда государственных служащих,

депутатов Парламента и маслихатов, судей Республики

Казахстан

Статья 232. Лица, состоящие на государственной военной службе, и

работники правоохранительных органов

Статья 233. Регулирование труда лиц, состоящих на государственной

военной службе и работников правоохранительных органов

Раздел 4. Социальное партнерство и коллективные отношения
в сфере труда
Глава 27. Социальное партнерство в сфере труда Статья 234. Задачи социального партнерства Статья 235. Основные принципы социального партнерства Статья 236. Система социального партнерства Статья 237. Формы социального партнерства Статья 238. Стороны социального партнерства Статья 239. Организация социального партнерства на

республиканском уровне

Статья 240. Организация социального партнерства на отраслевом

уровне

Статья 241. Организация социального партнерства на региональном

уровне

Статья 242. Регулирование социально-трудовых отношений на уровне

организаций

Статья 243. Принципы и порядок формирования постоянно действующих

республиканской, отраслевых, региональных комиссий

Статья 244. Основные цели и задачи республиканской, отраслевых,

региональных комиссий

Статья 245. Основные права республиканской, отраслевых,

региональных комиссий

Глава 28. Порядок заключения соглашений между сторонами
социального партнерства Статья 246. Порядок принятия решений республиканской,

отраслевыми, региональными комиссиями

Статья 247. Стороны, виды и действие соглашений

Статья 248. Право на ведение переговоров по подготовке соглашений

Статья 249. Содержание соглашений

Статья 250. Порядок ведения переговоров, разработки и заключения

соглашений

Статья 251. Регистрация соглашения

Статья 252. Контроль за выполнением соглашений

Статья 253. Координаторы комиссий Глава 29. Коллективный договор

Статья 254. Стороны коллективного договора

Статья 255. Содержание и структура коллективного договора

Статья 256. Порядок разработки и заключения коллективного договора

Статья 257. Сроки и сфера действия коллективного договора

Статья 258. Ответственность сторон за неисполнение коллективного

договора

Глава 30. Рассмотрение коллективных трудовых споров Статья 259. Порядок оформления и заявления требований работников Статья 260. Рассмотрение требований работников Статья 261. Примирительные процедуры Статья 262. Примирительная комиссия Статья 263. Трудовой арбитраж Статья 264. Рассмотрение коллективного трудового спора с

участием посредника

Статья 265. Последствия достижения соглашения сторон по

коллективному трудовому спору

Статья 266. Обязанности сторон и примирительных органов по

урегулированию коллективных трудовых споров

Статья 267. Гарантии в связи с разрешением коллективного

трудового спора

Статья 268. Право на забастовку

Статья 269. Объявление о начале забастовки

Статья 270. Полномочия органа, возглавляющего забастовку

Статья 271. Незаконные забастовки

Статья 272. Гарантии работникам в связи с проведением забастовки

Статья 273. Последствия признания забастовки незаконной Раздел 5. Безопасность и охрана труда Глава 31. Государственное управление в области безопасности и охраны труда

Статья 274. Государственное управление, контроль и надзор в

области безопасности и охраны труда

Статья 275. Нормативные требования по безопасности и охране труда

Статья 276. Мониторинг и оценка рисков в сфере безопасности и

охраны труда

Глава 32. Гарантии прав работников в области
безопасности и охраны труда Статья 277. Гарантии прав на безопасность и охрану труда при

заключении трудового договора

Статья 278. Обязательные медицинские осмотры работников

Статья 279. Гарантии прав работников на безопасность и охрану

труда в процессе трудовой деятельности

Статья 280. Обучение, инструктирование и проверка знаний

работников по вопросам безопасности и охраны труда

Глава 33. Права и обязанности работника и работодателя
в области безопасности и охраны труда Статья 281. Права работника на безопасность и охрану труда Статья 282. Обязанности работника в области безопасности и охраны

труда

Статья 283. Права работодателя в области безопасности и охраны

труда

Статья 284. Обязанности работодателя в области безопасности и

охраны труда

Глава 34. Организация безопасности и охраны труда Статья 285. Служба безопасности и охраны труда у работодателя Статья 286. Разработка нормативных правовых актов и нормативов в

области безопасности и охраны труда

Статья 287. Требования по безопасности и охране труда при

проектировании, строительстве и эксплуатации

производственных объектов и средств производства

Глава 35. Расследование и учет несчастных случаев и иных
повреждений здоровья работников, связанных с
трудовой деятельностью Статья 288. Общие положения расследования несчастных случаев Статья 289. Порядок расследования несчастных случаев Статья 290. Оформление и регистрация, учет несчастных случаев Раздел 6. Контроль за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан Глава 36. Государственный контроль Статья 291. Государственный контроль за соблюдением трудового

законодательства Республики Казахстан

Статья 292. Права государственных инспекторов труда

Статья 293. Обязанности государственных инспекторов труда

Статья 294. Обжалование действий государственных инспекторов труда

Статья 295. Ответственность за нарушение трудового

законодательства Республики Казахстан

Глава 37. Внутренний и общественный контроль по безопасности
и охране труда Статья 296. Внутренний контроль по безопасности и охране труда Статья 297. Общественный контроль по безопасности и охраны труда Статья 298. Права общественного инспектора по охране труда

Общая часть

Раздел 1. Общие положения
Глава 1. Основные положения

Статья 1. Основные понятия, используемые в настоящем Кодексе

1. В настоящем Кодексе используются следующие основные понятия:

1) акты работодателя - приказы, распоряжения, инструкции, положения, правила трудового распорядка, издаваемые работодателем;

2) аттестация производственных объектов по условиям труда - деятельность по оценке производственных объектов, цехов, участков, рабочих мест с целью определения состояния безопасности, вредности, тяжести, напряженности выполняемых на них работ, гигиены труда и определения соответствия условий производственной среды нормативам условий труда;

3) безопасность труда - состояние защищенности работников, обеспеченное комплексом мероприятий, исключающих вредное и (или) опасное воздействие на работников в процессе трудовой деятельности;

4) безопасные условия труда - условия труда, созданные работодателем, при которых воздействие на работника вредных и опасных производственных факторов отсутствует либо уровень их воздействия не превышает нормы безопасности;

5) вредные (особо вредные) условия труда - условия труда, при которых воздействие определенных производственных факторов приводит к снижению работоспособности или заболеванию работника, либо отрицательному влиянию на здоровье его потомства;

6) вредный производственный фактор - производственный фактор, воздействие которого на работника может привести к заболеванию или снижению трудоспособности и (или) отрицательному влиянию на здоровье потомства;

7) время отдыха - время, в течение которого работник свободен от выполнения трудовых обязанностей и которое он может использовать по своему усмотрению;

8) гигиена труда - комплекс санитарно-эпидемиологических мер и средств по сохранению здоровья работников, профилактике неблагоприятных воздействий производственной среды и трудового процесса;

9) гражданский служащий - лицо, занимающее в установленном законодательством порядке оплачиваемую штатную должность в казенных предприятиях, государственных учреждениях и осуществляющее должностные полномочия в целях реализации их задач и функций и осуществления технического обслуживания и обеспечения функционирования государственных органов;

10) гражданская служба - профессиональная деятельность гражданских служащих по исполнению должностных полномочий, направленная на реализацию задач и функций казенных предприятий, государственных учреждений и осуществление технического обслуживания и обеспечение функционирования государственных органов;

11) дисциплинарное взыскание - мера дисциплинарного воздействия на работника, применяемого работодателем за совершение дисциплинарного проступка;

12) дисциплинарный проступок - нарушение работником трудовой дисциплины, а также противоправное виновное неисполнение или ненадлежащее исполнение трудовых обязанностей;

13) забастовка - полное или частичное прекращение работы (невыход на работу, невыполнение трудовых обязанностей) работниками с целью удовлетворения своих социально-экономических и профессиональных требований в коллективном трудовом споре с работодателем;

14) заработная плата - вознаграждение в денежной форме, которое работодатель обязан выплачивать работнику за труд в соответствии с квалификацией, сложностью, количеством и качеством затраченного труда, предусмотренное трудовым договором и законодательством Республики Казахстан;

15) квалификационный разряд - уровень квалификации работника, отражающий сложность выполняемых им работ;

16) коллективный договор - правовой акт в форме письменного договора, заключенный между одним или несколькими работодателями (их представителями) и одним или несколькими представителями работников для регулирования трудовых и социально-экономических вопросов;

17) командировка - направление работника по распоряжению работодателя для выполнения трудовых обязанностей на определенный срок вне места постоянной работы, а также направление работника на обучение, повышение квалификации или переподготовку в другую местность;

18) компенсационные выплаты - денежные выплаты, связанные с особым режимом работы и условиями труда, потерей работы, принятием условия о неконкуренции, возмещением работникам затрат, понесенных ими при выполнении работ;

19) мониторинг безопасности и охраны труда - система наблюдений за состоянием безопасности и охраны труда на производстве, а также оценка и прогноз состояния безопасности и охраны труда;

20) несчастный случай на производстве - воздействие на работника производственного фактора при выполнении им трудовых (служебных) обязанностей или заданий работодателя, в результате которых произошли травма, внезапное ухудшение здоровья или отравление работника, приведшие его к временной или стойкой утрате трудоспособности, профессиональному заболеванию либо смерти;

21) нормативы условий труда - эргономические, санитарно-эпидемиологические, психофизиологические и иные требования, обеспечивающие нормальные условия труда;

22) нормы безопасности - качественные и количественные показатели, характеризующие условия производства, производственный и трудовой процесс с точки зрения обеспечения организационных, технических, санитарно-гигиенических, биологических и иных норм, правил, процедур и критериев, направленных на сохранение жизни и здоровья работников в процессе их трудовой деятельности;

23) нормирование труда - определение необходимых затрат труда (времени) на выполнение работы (изготовление единицы продукции) работниками в конкретных организационно-технических условиях и установление на этой основе норм труда;

24) общественный инспектор по охране труда - представитель работников, осуществляющий общественный контроль в области безопасности и охраны труда;

25) опасные условия труда - условия труда, при которых воздействие определенных производственных факторов приводит в случае несоблюдения правил охраны труда к травме, профессиональному заболеванию, внезапному ухудшению здоровья или отравлению работника, в результате которых наступает временная или стойкая утрата трудоспособности, профессиональное заболевание либо смерть;

26) опасный производственный фактор - производственный фактор, воздействие которого на работника может привести к временной или стойкой утрате трудоспособности (производственной травме или профессиональному заболеванию) или смерти;

27) оплата труда - система отношений, связанных с обеспечением работодателем обязательной выплаты работнику вознаграждения за его труд в соответствии с настоящим Кодексом и иными нормативными правовыми актами Республики Казахстан, соглашениями, трудовым, коллективным договорами и актами работодателя;

28) отношения, непосредственно связанные с трудовыми - отношения, складывающиеся по поводу организации и управления трудом, трудоустройства, профессиональной подготовки, переподготовки и повышения квалификации работников, социального партнерства, заключения коллективных договоров и соглашений, участия работников (представителей работников) в установлении условий труда в предусмотренных настоящим Кодексом случаях, разрешения трудовых споров и контроля за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан;

29) отпуск - освобождение работника от работы на определенный период для обеспечения ежегодного непрерывного отдыха работника или социальных целей с сохранением за ним места работы (должности) и в случаях установленных настоящим Кодексом средней заработной платы;

30) охрана труда - система обеспечения безопасности жизни и здоровья работников в процессе трудовой деятельности, включающая в себя правовые, социально-экономические, организационно-технические, санитарно-эпидемиологические, лечебно-профилактические, реабилитационные и иные мероприятия и средства;

31) посредник - юридическое или физическое лицо, привлекаемые сторонами трудовых отношений для оказания услуг по разрешению трудового спора;

32) праздничные дни - дни национальных и государственных праздников;

33) представители работников - органы профессиональных союзов, их объединений и (или) иные уполномоченные работниками лица и организации, созданные в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан;

34) представители работодателей - физические и (или) юридические лица, уполномоченные на основании учредительных документов или доверенности представлять интересы работодателя или группы работодателей;

35) примирительные процедуры - последовательное рассмотрение коллективного трудового спора первоначально в примирительной комиссии, а при не достижении согласия в ней - в трудовом арбитраже;

36) примирительная комиссия - орган, создаваемый по соглашению между работодателем и работниками для урегулирования коллективного трудового спора путем примирения сторон;

37) производственная необходимость - выполнение работ в целях предотвращения или ликвидации стихийного бедствия, аварии или немедленного устранения их последствий, для предотвращения несчастных случаев, простоя, гибели или порчи имущества и в других исключительных случаях, а также для замещения отсутствующего работника;

38) производственное оборудование - машины, механизмы, устройства, аппараты, приборы и иные технические средства, необходимые для работы, производства;

39) производственная санитария - система санитарно-гигиенических, организационных мероприятий и технических средств, предотвращающих или уменьшающих воздействие на работников вредных производственных факторов;

40) производственная травма - повреждение здоровья работника, связанное с его трудовой деятельностью и приведшее к временной на один день и более или постоянной нетрудоспособности;

41) простой - временная приостановка работы по причинам экономического, технологического, организационного, иного производственного характера;

42) профессиональная подготовка работников - форма профессионального образования лиц, не имеющих профессии и специальности;

43) профессиональное заболевание - хроническое или острое заболевание, вызванное воздействием на работника вредных производственных факторов в связи с выполнением работником своих трудовых (служебных) обязанностей;

44) работник - физическое лицо, состоящее в трудовых отношениях с работодателем и непосредственно выполняющее работу по трудовому договору;

45) работодатель - юридическое или физическое лицо, с которым работник состоит в трудовых отношениях;

46) рабочее время - время, в течение которого работник в соответствии с актами работодателя и условиями трудового договора выполняет трудовые обязанности;

47) рабочее место - место постоянного или временного нахождения работника при выполнении им трудовых обязанностей в процессе трудовой деятельности;

48) совместительство - выполнение работником другой регулярной оплачиваемой работы на условиях трудового договора в свободное от основной работы время;

49) сверхурочная работа - работа, выполняемая сверх установленной трудовым договором продолжительности рабочего времени;

50) сменная работа - работа в две, либо в три или четыре рабочих смены в течение суток;

51) соглашение генеральное, отраслевое (тарифное), региональное (далее - соглашение) - правовой акт, заключаемый между сторонами социального партнерства, определяющий содержание и обязательства сторон по установлению условий труда, занятости и социальных гарантий для работников на республиканском, отраслевом и региональном уровнях;

52) социальное партнерство - система отношений и механизмов, направленных на согласование интересов исполнительных органов, представителей работодателей и работников в сфере труда;

53) специальная одежда - одежда, обувь, головной убор, рукавицы, предназначенные для защиты работника от вредных и опасных производственных факторов;

54) средства индивидуальной защиты - средства, предназначенные для защиты работника от воздействия вредных и (или) опасных производственных факторов;

55) средства коллективной защиты - технические средства, предназначенные для одновременной защиты двух и более работающих от воздействия вредных и (или) опасных производственных факторов;

56) суммированный учет рабочего времени - учет рабочего времени путем его суммирования за установленный работодателем учетный период, который не может превышать одного года;

57) трудовой арбитраж - временно действующий орган, создаваемый сторонами коллективного трудового спора с привлечением уполномоченных лиц для разрешения трудового спора при не достижении соглашения в примирительной комиссии;

58) труд - деятельность человека, направленная на создание материальных, духовных и других ценностей, необходимых для жизни и удовлетворения потребностей человека и общества;

59) трудовая дисциплина - надлежащее исполнение работодателем и работниками обязательств, установленных нормативными правовыми актами Республики Казахстан, трудовым, коллективным договорами, правилами трудового распорядка, актами работодателя, учредительными документами;

60) трудовой договор - письменное соглашение между работником и работодателем, в соответствии с которым работник обязуется выполнять работу по определенной специальности, квалификации или должности, а работодатель обязуется своевременно и в полном объеме выплачивать работнику заработную плату и иные, предусмотренные законодательством и соглашением сторон, денежные выплаты, обеспечивать условия труда, установленные законодательством, трудовым и коллективным договором;

61) трудовые обязанности - обязательства работника и работодателя, обусловленные трудовым и коллективным договорами;

62) трудовые отношения - отношения, возникающие между работодателем и работником по поводу осуществления сторонами трудовой деятельности на основе трудовых и коллективных договоров;

63) трудовое посредничество - содействие населению в трудоустройстве, оказываемое уполномоченным органом по вопросам занятости, а также частным агентством занятости;

64) трудовой распорядок - порядок регулирования отношений по организации труда работников и работодателя;

65) трудовой спор - разногласия между работником (работниками) и работодателем (работодателями) по вопросам применения трудового законодательства Республики Казахстан, выполнения или изменения условий соглашений, трудового и (или) коллективного договоров, актов работодателя, не урегулированные ранее между работником (представителем работников) и работодателем (представителем работодателя);

66) трудоустройство - комплекс организационных, экономических и правовых мероприятий, призванных способствовать обеспечению трудовой занятости населения;

67) трудовой стаж - время в календарном исчислении, затраченное работником на осуществление трудовых обязанностей;

68) тяжелые работы - виды деятельности работника, связанные с подъемом или перемещением тяжестей вручную, либо другие работы с расходом энергии более 250 ккал/час;

69) уведомление - письменное заявление работника или работодателя либо заявления, поданные иным способом (посредством курьерской почты, почтовой связи, факсимильной связи и электронной почты);

70) уполномоченный государственный орган по труду - государственный орган Республики Казахстан, осуществляющий реализацию государственной политики в сфере трудовых отношений в соответствии с законодательством Республики Казахстан;

71) условия безопасности труда - совокупность допустимых факторов производственной среды и трудового процесса, оказывающих отрицательное влияние на работоспособность и здоровье работника в процессе труда;

72) условия труда - условия оплаты, нормирования труда, режима рабочего времени и времени отдыха, порядок совмещения профессий (должностей), расширения зон обслуживания, выполнения обязанностей временно отсутствующего работника, безопасности и охраны труда, технические, производственно-бытовые условия, а также иные по согласованию сторон условия труда.

2. Другие специальные понятия и термины трудового законодательства Республики Казахстан используются в значениях, определяемых в соответствующих статьях настоящего Кодекса.

Статья 2. Трудовое законодательство Республики Казахстан

1. Трудовое законодательство Республики Казахстан основывается на Конституции Республики Казахстан и состоит из настоящего Кодекса, законов Республики Казахстан и иных нормативных правовых актов Республики Казахстан.

2. Запрещается включение в другие законодательные акты Республики Казахстан норм, регулирующих трудовые отношения, отношения социального партнерства и охраны труда, кроме случаев предусмотренных настоящим Кодексом.

3. Если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые содержатся в настоящем Кодексе, то применяются правила международного договора. Международные договоры, ратифицированные Республикой Казахстан, к трудовым отношениям применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона.

Статья 3. Цели и задачи трудового законодательства Республики Казахстан

1. Целью трудового законодательства Республики Казахстан является правовое регулирование трудовых отношений и иных отношений, непосредственно связанных с трудом, направленное на защиту прав и интересов сторон трудовых отношений, установление минимальных гарантий прав и свобод в сфере труда.

2. Задачами трудового законодательства Республики Казахстан являются создание необходимых правовых условий, направленных на достижение баланса интересов сторон трудовых отношений, экономического роста, повышение эффективности производства и благосостояния людей.

Статья 4. Принципы трудового законодательства Республики Казахстан

Принципами трудового законодательства Республики Казахстан являются:

1) недопустимость ограничения прав человека и гражданина в сфере труда;

2) свобода труда;

3) запрещение дискриминации, принудительного труда и наихудших форм детского труда;

4) обеспечение права на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и гигиены;

5) приоритет жизни и здоровья работника по отношению к результатам производственной деятельности;

6) обеспечение права на справедливое вознаграждение за труд не ниже минимального размера заработной платы;

7) обеспечение права на отдых;

8) равенства прав и возможностей работников.

Статья 5. Недопустимость ограничения прав в сфере труда

Никто не может быть ограничен в правах в сфере труда, кроме случаев и в порядке, предусмотренных настоящим Кодексом и иными законами Республики Казахстан.

Статья 6. Свобода труда

Каждый имеет право свободно выбирать труд или свободно соглашаться на труд, без какой бы то ни было дискриминации и принуждения к нему, право распоряжаться своими способностями к труду, выбирать профессию и род деятельности.

Статья 7. Запрещение дискриминации в сфере труда

1. Каждый имеет равные возможности в реализации своих прав и свобод в сфере труда.

2. Никто не может получать какие-либо преимущества в реализации трудовых прав в зависимости от пола, возраста, физических недостатков, расы, национальности, языка, имущественного, социального и должностного положения, места жительства, отношения к религии, политических убеждений, принадлежности к роду или сословию, к общественным объединениям, а также других обстоятельств, не связанных с деловыми качествами работника или особенностями работы.

3. Не являются дискриминацией различия, исключения, предпочтения и ограничения, которые определяются свойственными данному виду труда требованиями, либо обусловлены особой заботой государства о лицах, нуждающихся в повышенной социальной и правовой защите.

4. Лица, считающие, что они подверглись дискриминации в сфере труда, вправе обратиться в суд или иные инстанции в установленном законом порядке с заявлением об устранении фактов дискриминации, восстановлении нарушенного права либо о возмещении материального или морального вреда.

Статья 8. Запрещение принудительного труда

Принудительный труд запрещен. Принудительный труд допускается только по приговору суда либо в условиях чрезвычайного или военного положения.

Статья 9. Сфера действия настоящего Кодекса

1. Настоящий Кодекс регулирует отношения:

1) трудовые;

2) непосредственно связанные с трудовыми;

3) социального партнерства;

4) по безопасности и охране труда.

2. Действие настоящего Кодекса распространяется на граждан Республики Казахстан, иностранцев и лиц без гражданства, осуществляющих трудовую деятельность на территории Республики Казахстан, если иное не предусмотрено настоящим Кодексом, законами и международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан.

3. Действие настоящего Кодекса распространяется на работников организаций, расположенных на территории Республики Казахстан, учредителями или собственниками (полностью или частично) которых являются иностранные юридические или физические лица.

4. Особенности правового регулирования труда отдельных категорий работников устанавливаются настоящим Кодексом и иными законами Республики Казахстан.

Законы Республики Казахстан не должны снижать уровень прав, свобод и гарантий, установленных настоящим Кодексом.

Статья 10. Трудовые договоры, соглашения сторон социального партнерства, коллективные договоры, акты работодателя в сфере труда

1. Трудовые отношения, а также иные отношения, связанные с трудом, регулируются трудовыми и коллективными договорами, актами работодателя, принятыми в порядке, установленным настоящим Кодексом.

2. Положения соглашений сторон социального партнерства, коллективных и трудовых договоров, актов работодателей, ухудшающие положения работников по сравнению с трудовым законодательством Республики Казахстан, признаются недействительными.

3. Условия соглашений, коллективных и трудовых договоров не могут быть изменены в одностороннем порядке.

4. Работодатель принимает акты в пределах своей компетенции в соответствии с трудовым законодательством Республики Казахстан, обязательствами, установленными в коллективном договоре.

Статья 11. Исчисление сроков, установленных настоящим Кодексом

1. Установленный настоящим Кодексом, трудовым или коллективным договорами, соглашениями срок определяется календарной датой, истечением периода времени, который исчисляется годами, месяцами, неделями или днями. Срок может определяться также указанием на событие, которое должно наступить.

2. В случаях, предусмотренных настоящим Кодексом, срок исчисляется в рабочих днях.

3. Течение срока, определяемого периодом времени, начинается на следующий день после календарной даты, наступления события, которыми определено его начало.

4. Сроки, исчисляемые годами, месяцами, неделями, истекают в соответствующие числа последнего года, месяца, недели срока. Если окончание срока, исчисляемого месяцами, приходится на такой месяц, в котором нет соответствующего числа, то срок истекает в последний день этого месяца. В срок, исчисляемый в календарных неделях или днях, включаются и нерабочие дни.

5. Если последний день срока приходится на нерабочий день, то днем окончания срока считается первый, следующий за ним рабочий день, если иное не предусмотрено настоящим Кодексом.

Глава 2. Компетенция государственных органов в области
регулирования трудовых отношений

Статья 12. Компетенция Правительства Республики Казахстан в области регулирования трудовых отношений

Правительство Республики Казахстан:

1) разрабатывает основные направления и обеспечивает реализацию государственной политики в области труда, безопасности и охраны труда;

2) организует разработку и выполнение государственных программ в области безопасности и охраны труда;

3) устанавливает порядок организации и проведения государственного контроля в области безопасности и охраны труда;

4) определяет порядок предоставления информации и ведения государственной статистики в области безопасности и охраны труда;

5) устанавливает порядок привлечения иностранной рабочей силы;

6) определяет размеры социальных пособий, порядок их назначения и выплаты;

7) утверждает перечень видов заболеваний, при которых устанавливается срок временной нетрудоспособности более двух месяцев;

8) устанавливает единый порядок исчисления средней заработной платы;

9) определяет порядок поступления на гражданскую службу и проведения конкурса на занятие вакантной должности гражданского служащего;

10) определяет перечень должностей гражданских служащих;

11) заключает Генеральное соглашение с республиканскими объединениями работодателей и республиканскими объединениями работников;

12) устанавливает порядок разработки нормативных правовых актов и нормативов в области безопасности и охраны труда соответствующими уполномоченными органами;

13) утверждает положение о государственном инспекторе труда.

Статья 13. Компетенция уполномоченного государственного органа по труду в области регулирования трудовых отношений

Уполномоченный государственный орган по труду:

1) реализует государственную политику в области труда, безопасности и охраны труда;

2) утверждает нормативные правовые акты Республики Казахстан, устанавливающие общие требования к безопасности и охране труда для всех сфер деятельности;

3) организует государственный контроль за соблюдением законодательства Республики Казахстан о труде, безопасности и охране труда и о занятости населения;

4) осуществляет координацию и взаимодействие в области обеспечения безопасности и охраны труда с другими государственными органами, а также с представителями работников и работодателей;

5) устанавливают форму, порядок ведения и хранения трудовых книжек;

6) устанавливает порядок замены и пересмотра типовых норм и нормативов труда;

7) устанавливает порядок рассмотрения, согласования и утверждения норм труда работодателей, на услуги (товары, работы) которых вводится государственное регулирование тарифов (цен, ставок сборов);

8) устанавливает порядок рассмотрения и согласования системы оплаты труда работодателей, на услуги (товары, работы) которых вводится государственное регулирование тарифов (цен, ставок сборов);

9) осуществляет регистрацию отраслевых соглашений и региональных соглашений, заключенных на областном уровне;

10) проводит обучение и аттестацию государственных инспекторов труда;

11) осуществляет контроль за своевременным и объективным проведением расследования несчастных случаев на производстве в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан;

12) осуществляет международное сотрудничество в области безопасности и охраны труда.

Статья 14. Компетенция территориальных подразделений уполномоченного государственного органа по труду в области регулирования трудовых отношений

Территориальные подразделения уполномоченного государственного органа по труду:

1) осуществляют государственный контроль за соблюдением законодательства Республики Казахстан о труде, безопасности и охране труда;

2) осуществляют мониторинг коллективных договоров, представленных работодателями;

3) проводят анализ причин производственного травматизма, профессиональных заболеваний, профессиональных отравлений и разрабатывают предложения по их профилактике;

4) расследуют несчастные случаи на производстве в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан;

5) проводят проверку знаний у работодателей (представителей работодателей) и работников, ответственных за обеспечение безопасности и охраны труда у работодателей, в соответствии с правилами, утвержденными уполномоченным государственным органом по труду Республики Казахстан;

6) участвуют в составе приемочной комиссии по приемке в эксплуатацию объектов производственного назначения;

7) взаимодействуют с полномочными представителями работников и работодателей по вопросам совершенствования нормативов безопасности и охраны труда.

Статья 15. Компетенция местных исполнительных органов в области регулирования трудовых отношений

Местные исполнительные органы:

1) выдают разрешения на привлечение иностранной рабочей силы для осуществления трудовой деятельности на территории соответствующей административно-территориальной единицы;

2) по согласованию с местным представительным органом определяют перечень должностей специалистов здравоохранения, социального обеспечения, образования, культуры и спорта, работающим в аульной (сельской) местности, по согласованию с местным представительным органом;

3) осуществляют регистрацию отраслевых и региональных соглашений, заключенных на городском, районном уровне;

4) согласовывают проведение забастовок в организациях, обеспечивающих жизнедеятельность населения (общественный транспорт, организации, обеспечивающие снабжение водой, электроэнергией, теплом);

5) заключают региональные (областные, городские, районные) соглашения с региональными объединениями работодателей и региональными объединениями работников.

Глава 3. Субъекты трудовых отношений.
Основания возникновения трудовых отношений

Статья 16. Субъекты трудовых отношений

1. Субъектами трудовых отношений являются работник и работодатель.

2. Юридические и физические лица представляют интересы работодателя или работников в пределах делегированных им полномочий на основании нормативных правовых актов, решений суда, а также учредительных документов либо доверенности.

Статья 17. Основания возникновения трудовых отношений

1. Трудовые отношения возникают между работником и работодателем на основании трудового договора, заключаемого в соответствии с настоящим Кодексом, за исключением случаев, установленных законами Республики Казахстан или учредительными документами работодателя - юридического лица.

2. Трудовые отношения могут возникнуть на основании актов, предшествующих заключению трудового договора:

1) избрания (выборов) на должность;

2) избрания по конкурсу на замещение вакантной должности;

3) назначения на должность или утверждения в должности;

4) судебного решения о заключении трудового договора.

Статья 18. Трудовые отношения, возникающие на основании акта избрания (выборов) на должность

1. Трудовые отношения возникают на основании акта об избрании (выборов) на должность и трудового договора, если из акта избрания (выборов) вытекает обязанность выполнения работником определенной трудовой функции.

2. Орган, избравший работника, может досрочно прекратить его полномочия в случаях, установленных законами Республики Казахстан или учредительными документами работодателя - юридического лица.

Статья 19. Трудовые отношения, возникающие на основании акта избрания по конкурсу

Трудовые отношения возникают на основании акта избрания по конкурсу и трудового договора, если нормативными правовыми актами Республики Казахстан, учредительными документами работодателя или актом работодателя определен перечень должностей, подлежащих замещению по конкурсу и порядок конкурсного избрания на эти должности.

Статья 20. Трудовые отношения, возникающие на основании акта о назначении или утверждении в должности

Трудовые отношения возникают на основании акта о назначении на должность или утверждении в должности и трудового договора в случаях, предусмотренных нормативными правовыми актами Республики Казахстан или учредительным документом работодателя.

Статья 21. Трудовые отношения, возникающие на основании судебного решения о заключении трудового договора

Трудовые отношения возникают на основании судебного решения о заключении трудового договора в случае восстановления лица на прежней работе в связи с незаконным расторжением трудового договора или установления отказа работодателя в заключении трудового договора по основаниям, предусмотренным статьей 25 настоящего Кодекса.

Статья 22. Основные права и обязанности работника

1. Работник имеет право:

1) на заключение, изменение, дополнение и расторжение трудового договора в порядке и на условиях, предусмотренных настоящим Кодексом;

2) требовать от работодателя выполнения условий трудового и коллективного договоров;

3) на безопасность и охрану труда;

4) на получение полной и достоверной информации о состоянии условий труда и охраны труда;

5) на своевременную и в полном объеме выплату заработной платы в соответствии с условиями трудового договора;

6) на оплату простоя не по своей вине в соответствии с настоящим Кодексом;

7) на отдых, в том числе ежегодный трудовой отпуск;

8) создавать и вступать в объединения в целях представительства и защиты своих прав и интересов;

9) участвовать через своих представителей в коллективных переговорах и в разработке проекта коллективного договора, а также знакомиться с подписанным коллективным договором;

10) на профессиональную подготовку, переподготовку и повышение своей квалификации в порядке, предусмотренном настоящим Кодексом;

11) на возмещение вреда, причиненного здоровью в связи с исполнением трудовых обязанностей;

12) на обязательное социальное страхование в случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан;

13) на гарантии и компенсационные выплаты;

14) на защиту своих прав и законных интересов всеми не противоречащими закону способами;

15) на равную оплату за равный труд без какой-либо дискриминации;

16) на обращение за разрешением трудового спора в согласительную комиссию или суд по выбору.

2. Работник обязан:

1) выполнять трудовые обязанности в соответствии с трудовым и коллективным договорами, актами работодателя;

2) соблюдать трудовую дисциплину;

3) соблюдать требования по безопасности и охране труда, пожарной безопасности и производственной санитарии на рабочем месте;

4) бережно относиться к имуществу работодателя и работников;

5) сообщать работодателю о возникшей ситуации, представляющей угрозу жизни и здоровью людей, сохранности имущества работодателя и работников, а также о возникновении простоя;

6) не разглашать доверенные ему в соответствии с трудовым или коллективным договорами сведения, составляющие государственные секреты, служебную, коммерческую и иную охраняемую законом тайну;

7) возмещать работодателю причиненный вред в пределах, установленных законодательством Республики Казахстан;

8) извещать работодателя о заключении договора о пенсионном обеспечении за счет обязательных пенсионных взносов (кроме лиц, освобожденных в соответствии с пенсионным законодательством от уплаты обязательных пенсионных взносов) при переводе пенсионных накоплений из одного накопительного пенсионного фонда в другой.

3. Работник имеет иные права и исполняет иные обязанности, предусмотренные настоящим Кодексом.

Статья 23. Основные права и обязанности работодателя

1. Работодатель имеет право:

1) изменять, дополнять, расторгать трудовые договоры с работниками в порядке и по основаниям, установленным настоящим Кодексом;

2) издавать акты в пределах своей компетенции;

3) создавать и вступать в объединения в целях представительства и защиты своих прав и интересов;

4) требовать от работников выполнения условий трудового и коллективного договора, правил трудового распорядка;

5) привлекать работников к материальной ответственности и налагать дисциплинарные взыскания в порядке, установленном настоящим Кодексом;

6) на возмещение вреда, нанесенного работником при исполнении трудовых обязанностей;

7) обращаться в суд в целях защиты своих прав и законных интересов в сфере труда;

8) устанавливать работнику испытательный срок;

9) на возмещение своих затрат, связанных с обучением работника, если это оговорено условиями трудового договора;

10) требовать при приеме на работу от граждан документы, подтверждающие их квалификацию.

2. Работодатель обязан:

1) соблюдать требования трудового законодательства Республики Казахстан, безопасности и охраны труда, коллективного и трудового договоров;

2) заключать трудовые договоры с работниками в порядке и на условиях, установленных настоящим Кодексом;

3) предоставить работнику работу, обусловленную трудовым договором;

4) обеспечивать работникам оплату труда в соответствии с условиями трудового и коллективного договора;

5) своевременно и в полном размере выплачивать работнику заработную плату и иные выплаты, предусмотренные нормативными правовыми актами Республики Казахстан, трудовым, коллективным договорами, актами работодателя;

6) знакомить работника с актами работодателя и коллективным договором;

7) предоставлять информацию, необходимую для ведения коллективных переговоров, заключения коллективных договоров, а также контроля за их выполнением;

8) вести коллективные переговоры и в порядке, установленном настоящим Кодексом, заключать коллективный договор;

9) обеспечивать работникам условия труда в соответствии с трудовым законодательством Республики Казахстан, трудовым, коллективным договорами;

10) обеспечивать работников оборудованием, инструментами, технической документацией и иными средствами, необходимыми для исполнения трудовых обязанностей за счет собственных средств;

11) выполнять предписания государственных инспекторов труда;

12) приостанавливать работу, если ее продолжение создает угрозу жизни, здоровью работника и иных лиц;

13) осуществлять обязательное социальное страхование работников в порядке, установленном законодательными актами Республики Казахстан;

14) страховать ответственность за нанесение вреда здоровью и жизни работника при исполнении последним трудовых обязанностей;

15) предоставлять работнику ежегодный оплачиваемый трудовой отпуск;

16) при приеме на работу заключить с работником трудовой договор, ознакомить работника с коллективным договором и актами работодателя;

17) обеспечить сохранность и сдачу в государственный архив документов, подтверждающих трудовую деятельность работников и сведения об удержании и отчислении денег на их пенсионное обеспечение;

18) предупреждать работника о вредных (особо-вредных) и опасных условиях труда и возможности профессионального заболевания;

19) принимать меры по предотвращению рисков на рабочих местах и технологических процессах, проводить профилактические работы с учетом производственного и научно-технического прогресса;

20) вести точный учет рабочего времени, в том числе сверхурочных работ, во вредных (особо вредных), опасных условиях труда, на тяжелых работах, выполняемых каждым работником.

3. Работодатель имеет иные права и исполняет иные обязанности, предусмотренные настоящим Кодексом.

Особенная часть

Раздел 2. Трудовые отношения
Глава 4. Трудовой договор

Статья 24. Предмет трудового договора

По трудовому договору работник выполняет работу (трудовую функцию) по соответствующей квалификации за вознаграждение и соблюдает трудовой распорядок работодателя, а работодатель обеспечивает условия труда, своевременно и в полном объеме выплачивает работнику заработную плату и денежные выплаты, предусмотренные трудовым законодательством Республики Казахстан, трудовым и коллективным договором, соглашением сторон.

Статья 25. Гарантии при заключении трудового договора

1. Запрещается отказ в заключении трудового договора, если иное не установлено настоящим Кодексом:

1) с женщинами по мотивам, связанным с беременностью;

2) с женщинами (мужчинами) по мотивам наличия детей в возрасте до трех лет;

3) с гражданами, направленными местными уполномоченными органами в счет установленной квоты;

4) с гражданами, если вступившим в законную силу решением суда установлена обязанность заключения с ними трудового договора;

5) с гражданами в установленном законодательством порядке избранными на должность, если из акта избрания (выборов) вытекает обязанность выполнения определенной трудовой функции;

6) с несовершеннолетними по мотивам их несовершеннолетия;

7) с инвалидами по мотивам их инвалидности.

2. Отказ в заключении трудового договора может быть обжалован в суд.

Статья 26. Ограничения заключения трудового договора

Не допускается заключение трудового договора:

1) с нетрудоспособными гражданами;

2) на работу противопоказанную по состоянию здоровья;

3) с гражданами моложе восемнадцати лет на работы с вредными и опасными условиями труда;

4) с гражданами моложе восемнадцати лет на должности и работы, предусматривающие полную материальную ответственность работника за обеспечение сохранности имущества и других ценностей работодателя;

5) с гражданами на определенные должности и работы занимать или выполнять, которые они лишены права вступившим в законную силу приговором суда;

6) с иностранными гражданами и лицами без гражданства, временно пребывающими на территории Республики Казахстан, до получения разрешения уполномоченного государственного органа на привлечение иностранной рабочей силы в порядке, установленном Правительством Республики Казахстан.

Статья 27. Отличие трудового договора от иных видов договоров

Отличительными признаками трудового договора от иных видов договоров является наличие в нем одного из следующих условий:

1) выполнение работником трудовой функции по определенной квалификации, специальности, профессии или должности;

2) выполнение обязательств лично с подчинением трудовому распорядку организации;

3) получение работником заработной платы в соответствии с количеством и качеством труда, сложности выполняемой работы.

Статья 28. Содержание трудового договора

1. Трудовой договор должен содержать:

1) реквизиты сторон:

полное наименование работодателя - юридического лица и его местонахождение, номер и дата государственной регистрации работодателя - юридического лица и бизнес-идентификационный номер;

фамилия, имя, отчество (если указано в документе, удостоверяющем личность) работодателя - физического лица, адрес его постоянного места жительства, индивидуальный идентификационный (бизнес-идентификационный) номер, наименование, номер и дата выдачи документа, удостоверяющего личность;

фамилия, имя, отчество (если указано в документе, удостоверяющем личность) работника, наименование, номер, дата выдачи документа, удостоверяющего его личность; индивидуальный идентификационный номер;

2) трудовую функцию (работа по определенной специальности, квалификации или должности);

3) место выполнения работы;

4) срок трудового договора;

5) дату начала работы;

6) режим рабочего времени и времени отдыха;

7) размер и иные условия оплаты труда;

8) характеристику условий труда, гарантии и льготы, если работа относится к тяжелым и (или) выполняется во вредных (особо вредных) и (или) опасных условиях;

9) права и обязанности работника;

10) права и обязанности работодателя;

11) порядок прекращения, изменения и продления трудового договора;

12) гарантии и компенсационные выплаты, порядок их выплаты;

13) условия социального страхования;

14) ответственность сторон;

15) дату заключения и порядковый номер.

2. В трудовой договор могут включаться условия об испытательном сроке, не конкуренции, совместительстве, аттестации, предоставлении учебного отпуска, обязательствах работодателя обеспечивать повышение квалификации работника, а также иные условия, не противоречащие законодательству Республики Казахстан.

Статья 29. Условие о не конкуренции

1. По соглашению сторон в трудовом договоре может быть предусмотрено обязательство работника, не осуществлять деятельность, способную нанести прямой или косвенный ущерб работодателю (условие о не конкуренции).

2. При включении в трудовой договор условия о не конкуренции работнику по соглашению сторон устанавливается компенсационная выплата на период действия этого условия.

3. В случае нарушения работником условия о не конкуренции, работник обязан возместить всю или часть компенсационной выплаты в соответствии с условиями трудового договора.

4. Работодатель вправе расторгнуть трудовой договор согласно подпункту 18) пункта 1 статьи 53 настоящего Кодекса в случае нарушения работником условия о не конкуренции.

Статья 30. Срок трудового договора

1. Трудовой договор может быть заключен:

1) на неопределенный срок;

2) на определенный срок более одного года, кроме случаев, установленных подпунктами 3) и 4) настоящего пункта;

3) на время выполнения определенной работы;

4) на время замещения временно отсутствующего работника.

2. Трудовой договор на работу в должности руководителя исполнительного органа работодателя - юридического лица заключается на срок, установленный учредительными документами работодателя или соглашением сторон. На такой договор не распространяются положения, установленные пунктом 3 настоящей статьи.

3. Если в трудовом договоре не оговорен срок его действия, договор считается заключенным на неопределенный срок.

4. Трудовой договор, заключенный на неопределенный срок, по соглашению сторон может быть перезаключен на определенный срок.

Статья 31. Возраст, с которого допускается заключение трудового договора

1. Заключение трудового договора допускается с гражданами, достигшими шестнадцатилетнего возраста.

2. С письменного согласия одного из родителей, попечителя или усыновителя трудовой договор может быть заключен с:

1) гражданами, достигшими пятнадцати лет в случаях получения ими среднего образования в общеобразовательном учебном заведении;

2) учащимися, достигшими четырнадцатилетнего возраста, для выполнения в свободное от учебы время работы, не причиняющей вреда здоровью и не нарушающей процесса обучения;

3) с лицами, не достигшими возраста четырнадцати лет, в организациях кинематографии, театрах, театральных и концертных организациях, цирках для участия в создании и (или) исполнении произведений без ущерба здоровью и нравственному развитию с соблюдением условий, определенных подпунктом 2) пункта 2 настоящей статьи.

3. В случаях, определенных пунктом 2 настоящей статьи, наряду с несовершеннолетним трудовой договор должен подписываться его родителями, попечителями или усыновителями.

Статья 32. Документы, необходимые для заключения трудового договора

1. Для заключения трудового договора необходимы следующие документы:

1) удостоверение личности или паспорт (свидетельство о рождении для лиц моложе шестнадцати лет);

2) вид на жительство или удостоверение лица без гражданства (для иностранных граждан и лиц без гражданства, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан);

3) документ об образовании, квалификации, наличии специальных знаний или профессиональной подготовки - при заключении трудового договора на работу, требующую соответствующих знаний, умений и навыков;

4) документ, подтверждающий трудовую деятельность (для лиц, имеющих трудовой стаж);

5) документ воинского учета (для военнообязанных и лиц, подлежащих призыву на военную службу);

6) документ о прохождении предварительного медицинского освидетельствования (для лиц, обязанных проходить такое освидетельствование в соответствии с настоящим Кодексом и законодательством Республики Казахстан);

7) копия договора о пенсионном обеспечении за счет обязательных пенсионных взносов (кроме лиц, освобожденных в соответствии с пенсионным законодательством от уплаты обязательных пенсионных взносов).

2. Работодатель не вправе требовать документы, не предусмотренные трудовым законодательством Республики Казахстан.

3. В случае хранения с согласия работника каких-либо документов у работодателя либо временного их оставления для выполнения установленных законодательством Республики Казахстан процедур работодатель выдает работнику письменное обязательство о возврате документов.

Статья 33. Порядок заключения, изменения и дополнения трудового договора

1. Трудовой договор заключается в письменной форме не менее чем в двух экземплярах и подписывается сторонами. По одному экземпляру трудового договора хранится у работодателя и работника. Получение работником экземпляра трудового договора подтверждается в письменной форме.

2. Внесение изменений и дополнений в трудовой договор, в том числе при переводе на другую работу, осуществляется сторонами в письменной форме в порядке, предусмотренном пунктом 1 настоящей статьи.

Предложение об изменении условий трудового договора подается одной из сторон трудового договора в письменной форме и рассматривается другой стороной в течение семи календарных дней со дня его подачи.

3. Трудовой договор с должностными лицами исполнительного органа организации заключается собственником организации либо уполномоченным им лицом или органом в порядке, установленным учредительными документами организации.

Статья 34. Оформление заключения трудового договора

После заключения трудового договора работодателем издается акт о приеме на работу, ознакомление с которым удостоверяется подписью работника.

Статья 35. Документы, подтверждающие трудовую деятельность работника

1. Документами, подтверждающими трудовую деятельность работника, являются:

1) трудовая книжка;

2) трудовой договор, с отметкой работодателя о дате и основании его прекращения;

3) выписки из актов работодателя, подтверждающих возникновение и прекращение трудовых отношений на основе заключения и прекращения трудового договора;

4) выписки из ведомости выдачи заработной платы работникам;

5) послужной список (перечень сведений о работе, трудовой деятельности работника), подписанный руководителем организации (работодателем), заверенный печатью организации, либо заверенный нотариально.

2. Форма, порядок ведения и хранения трудовых книжек устанавливаются уполномоченным государственным органом по труду.

Статья 36. Условие об испытательном сроке в трудовом договоре

1. В трудовом договоре может быть установлено условие об испытательном сроке с целью проверки соответствия квалификации работника поручаемой работе. При отсутствии в трудовом договоре этого условия считается, что работник принят на работу без испытательного срока.

2. Испытательный срок начинается с начала действия трудового договора.

3. В период испытательного срока на работников распространяются нормы настоящего Кодекса, условия трудового и коллективного договоров.

4. Испытательный срок включается в трудовой стаж работника и не может превышать трех месяцев. В испытательный срок не засчитывается период, когда работник фактически отсутствовал на работе.

5. До истечения испытательного срока одна из сторон вправе расторгнуть трудовой договор, письменно предупредив другую сторону не менее, чем за три рабочих дня до его расторжения. Трудовой договор считается расторгнутым с даты, указанной в письменном сообщении.

6. В случае назначения работодателем работника до истечения испытательного срока на вышестоящую должность, работник считается прошедшим испытательный срок.

7. Если испытательный срок истек, и ни одна из сторон не уведомила другую сторону о расторжении трудового договора, работник считается прошедшим испытательный срок.

Статья 37. Начало действия трудового договора

1. Действие трудового договора начинается со дня его подписания сторонами либо установленной в нем даты.

2. Фактическое допущение к работе или перевод на другую работу осуществляется только после подписания сторонами трудового договора.

3. В случае отсутствия и (или) не оформления надлежащим образом трудового договора по вине работодателя он несет ответственность в порядке, установленном законами Республики Казахстан. В этом случае трудовые отношения считаются возникшими с того дня, когда работник приступил к работе.

Статья 38. Недействительность трудового договора

1. Трудовой договор признается судом недействительным в случаях его заключения:

1) под влиянием обмана, насилия, угрозы;

2) без намерения создать фактические или юридические последствия (мнимый трудовой договор);

3) с лицом, признанным недееспособным;

4) с лицом, не достигшим четырнадцати лет;

5) с лицом, не достигшим шестнадцати лет, без письменного согласия одного из родителей, попечителя, усыновителя.

2. Признание трудового договора недействительным по вине работодателя не влечет за собой утрату бывшим работником права на оплату труда, компенсационную выплату за неиспользованные дни ежегодного трудового отпуска, иные выплаты и льготы.

3. Признание трудового договора недействительным по вине работодателя или работника влечет их ответственность согласно законам Республики Казахстан.

4. Признание недействительными отдельных условий трудового договора не влечет недействительности трудового договора в целом.

Статья 39. Запрещение выполнения работы, не обусловленной трудовым договором

Работодатель не вправе требовать от работника выполнения работы, не обусловленной трудовым договором, за исключением случаев, предусмотренных настоящим Кодексом и законами Республики Казахстан.

Статья 40. Перевод работника на другую работу

1. Переводом работника на другую работу считается:

1) изменение трудовой функции работника, то есть выполнение работы по другой должности, специальности, профессии, квалификации;

2) поручение работы, при выполнении которой изменяются условия труда (размер заработной платы, режим рабочего времени и времени отдыха, льготы и другие условия), обусловленные трудовым договором;

3) перевод в структурное подразделение работодателя, расположенное в другой местности;

4) перевод в другую местность вместе с работодателем.

2. Перевод на другую работу оформляется внесением соответствующих изменений в трудовой договор и актом работодателя, за исключением случаев, предусмотренных настоящим Кодексом.

Статья 41. Перевод работника в другую местность вместе с работодателем

1. Работодатель обязан письменно предупредить работника о предстоящем переезде работодателя в другую местность, не позднее, чем за один месяц, если трудовым, коллективным договорами не предусмотрен более длительный срок предупреждения.

2. Работодатель производит компенсационные выплаты, связанные с переездом работника в случае перевода его на работу в другую местность вместе с работодателем, предусмотренные статьей 142 настоящего Кодекса.

3. В случае письменного отказа работника от перевода в другую местность вместе с работодателем, трудовой договор с работником прекращается по основанию, предусмотренному подпунктом 1) пункта 1 статьи 58 настоящего Кодекса.

Статья 42. Временный перевод на другую работу в случае производственной необходимости

Работодатель в случае производственной необходимости, в том числе временного замещения отсутствующего работника, имеет право переводить работника без его согласия на срок до одного месяца не более одного раза в течение календарного года на другую, не обусловленную трудовым договором и не противопоказанную ему по состоянию здоровья работу в той же организации, в той же местности с оплатой труда по выполняемой работе, но не ниже средней заработной платы по прежней работе.

Статья 43. Временный перевод на другую работу в случае простоя

1. Работодатель в случае простоя имеет право переводить работника без его согласия с учетом его специальности, квалификации на другую работу не противопоказанную по состоянию здоровья на срок не более одного месяца в течение календарного года.

2. При переводе в случае простоя оплата труда работнику производится по выполняемой работе в соответствии с нормами выработки, но не менее двух третей его среднемесячной заработной платы по прежней работе.

Если работник не согласен на продолжение работы в новых условиях, то трудовой договор с ним расторгается в соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 58 настоящего Кодекса.

Статья 44. Временный перевод на другую работу по состоянию здоровья

1. Работник временно переводится на более легкую работу по состоянию здоровья на срок, указанный в медицинском заключении. По соглашению сторон работнику может быть сохранена заработная плата по прежней работе.

2. В связи с травмой, профессиональным заболеванием или иным повреждением здоровья, полученным в связи с исполнением трудовых обязанностей, работодатель обязан до восстановления трудоспособности или установления инвалидности перевести работника на более легкую работу, либо освободить его от работы, с выплатой возмещения ущерба согласно правилам, установленным Правительством Республики Казахстан.

3. В случае отказа работника от перевода на другую более легкую работу трудовые отношения с ним прекращаются со дня получения отказа в соответствии с подпунктом 4) пункта 1 статьи 58 настоящего Кодекса.

Статья 45. Ограничение перевода работника на другую работу

Не допускается перевод работника на другую работу при противопоказаниях для работника по состоянию здоровья, подтвержденных медицинским заключением.

Статья 46. Перемещение работника на другое рабочее место. Изменение наименования должности (работы)

1. Не требует согласия работника перемещение на другое рабочее место, либо в другое структурное подразделение в той же местности, либо поручение работы на другом механизме или агрегате в пределах должности, специальности, профессии, квалификации, обусловленной трудовым договором, за исключением случаев, когда работа в структурном подразделении, на определенном рабочем месте, механизме или агрегате содержит иные условия труда.

2. Изменение наименования должности (работы) работника, структурного подразделения, изменение структуры управления, не влекущее для работника изменения условий труда и (или) трудового договора, может осуществляться работодателем без согласия работника.

Статья 47. Изменение условий труда

1. В связи с изменениями в организации производства, включая реорганизацию, и (или) сокращением объема работ у работодателя допускается изменение условий труда работника при продолжении им работы по должности, специальности или профессии соответствующей квалификации, обусловленной трудовым договором.

При изменении условий труда вносятся соответствующие дополнения и изменения в трудовой и коллективный договоры.

2. Об изменении условий труда работодатель должен письменно предупредить работника не позднее, чем за один месяц, если трудовым, коллективным договорами не предусмотрен более длительный срок предупреждения.

Если работник не согласен на продолжение работы в новых условиях, то работодатель обязан в письменной форме предложить ему при наличии иную работу, соответствующую его квалификации и состоянию здоровья, а при отсутствии такой работы - вакантную нижестоящую должность или нижеоплачиваемую работу, которую работник может выполнять с учетом его квалификации и состояния здоровья.

3. При отсутствии указанной работы, а также в случае отказа работника от предложенной работы трудовой договор прекращается в соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 58 настоящего Кодекса.

Статья 48. Трудовые отношения при изменении наименования, реорганизации работодателя или смене собственника, ведомственной принадлежности

В случаях изменения наименования, реорганизации работодателя или смены собственника, ведомственной принадлежности трудовые отношения с работниками продолжаются без изменений, за исключением случаев, предусмотренных законами Республики Казахстан и учредительными документами работодателя.

Статья 49. Отстранение от работы

1. В случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан, работодатель обязан отстранить работника от работы на основании актов соответствующих уполномоченных государственных органов.

2. Помимо случаев, предусмотренных в пункте 1 настоящей статьи, работодатель обязан отстранить от работы работника:

1) находящегося на работе в состоянии алкогольного, наркотического, токсикоманического опьянения (их аналогов) или употребившего в течение рабочего дня вещества, вызывающие такое опьянение;

2) не сдавшего экзамены по правилам безопасности и охраны труда;

3) не использующего средства индивидуальной и (или) коллективной защиты, предоставленные работодателем;

4) не прошедшего медицинский осмотр либо предсменное медицинское освидетельствование, если они являются обязательными в соответствии с законодательством Республики Казахстан;

5) если его действия или бездействие, могли повлечь за собой создание аварийной ситуации, нарушение правил охраны труда, пожарной безопасности либо безопасности движения на транспорте.

3. На период отстранения от работы работнику не сохраняется заработная плата и не выплачивается за счет средств работодателя пособие по временной нетрудоспособности, за исключением пособия по беременности и родам.

4. Отстранение работника от работы осуществляется на срок до выяснения и (или) устранения причин, послуживших основанием для отстранения.

5. Заработная плата за работником сохраняется в случае незаконного его отстранения работодателем от работы.

Статья 50. Основания прекращения трудового договора

Основаниями прекращения трудового договора являются:

1) соглашение сторон;

2) истечение срока трудового договора;

3) расторжение трудового договора по инициативе работодателя;

4) расторжение трудового договора по инициативе работника;

5) обстоятельства, не зависящие от воли сторон;

6) отказ работника от продолжения трудовых отношений;

7) переход работника на выборную работу (должность) или назначением его на должность, за исключением случаев, предусмотренных законами Республики Казахстан;

8) нарушение условий заключения трудового договора;

9) основания, предусмотренные в трудовом договоре, заключенном с руководителем исполнительного органа работодателя.

Статья 51. Прекращение трудового договора по соглашению сторон

1. Трудовой договор может быть прекращен по соглашению сторон.

2. Сторона трудового договора, изъявившая желание прекратить трудовой договор по соглашению сторон, направляет уведомление другой стороне трудового договора. Сторона, получившая уведомление, обязана в течение трех рабочих дней в письменной форме сообщить другой стороне о принятом решении.

3. Дата прекращения трудового договора по соглашению сторон определяется по согласованию между работником и работодателем.

4. По соглашению с работником в трудовом договоре может быть предусмотрено право работодателя на прекращение трудового договора без соблюдения требований, установленных пунктом 2 настоящей статьи с компенсационной выплатой в размере не менее средней заработной платы за год.

Статья 52. Прекращение трудового договора по истечении срока

1. Трудовой договор, заключенный на определенный срок, прекращается в связи с истечением его срока.

2. Датой истечения срока трудового договора, заключенного на определенный срок, является последний день работы работника согласно сроку, обусловленному трудовым договором.

3. Датой истечения срока трудового договора, заключенного на время выполнения определенной работы, является день завершения работы.

4. Датой истечения срока трудового договора, заключенного на время замещения временно отсутствующего работника, является день выхода на работу работника, за которым сохранялось место работы (должность).

5. Если по истечении срока трудового договора, трудовые отношения фактически продолжаются, и ни одна из сторон не потребовала их прекращения, то действие договора считается продолженным на неопределенный срок.

Статья 53. Основания расторжения трудового договора по инициативе работодателя

1. Трудовой договор с работником по инициативе работодателя может быть расторгнут в случаях:

1) ликвидации работодателя - юридического лица либо прекращения деятельности работодателя - физического лица;

2) сокращения численности или штата работников;

3) несоответствия работника занимаемой должности или выполняемой работе вследствие недостаточной квалификации;

4) несоответствия работника занимаемой должности или выполняемой работе вследствие состояния здоровья, препятствующего продолжению данной работы;

5) отрицательного результата работы в период испытательного срока;

6) отсутствия работника на работе без уважительной причины в течение трех и более часов подряд за один рабочий день (рабочую смену);

7) нахождения работника на работе в состоянии алкогольного, наркотического, токсикоманического опьянения (их аналогов), в том числе в случаях употребления в течение рабочего дня веществ, вызывающих состояние алкогольного, наркотического, токсикоманического опьянения (их аналогов);

8) нарушения работником правил охраны труда или пожарной безопасности, либо безопасности движения на транспорте, которое повлекло или могло повлечь тяжкие последствия, включая травмы и аварии;

9) совершения работником по месту работы хищения (в том числе мелкого) чужого имущества, умышленного его уничтожения или повреждения, установленного вступившим в законную силу приговором или постановлением суда;

10) совершения виновных действий или бездействия работника, обслуживающего денежные или товарные ценности, если эти действия или бездействие дают основания для утраты доверия к нему со стороны работодателя;

11) совершения работником, выполняющим воспитательные функции, аморального проступка, несовместимого с продолжением данной работы;

12) разглашения работником сведений, составляющих государственные секреты, служебную, коммерческую или иную охраняемую законом тайну, ставших ему известными в связи с выполнением трудовых обязанностей;

13) повторного неисполнения работником без уважительных причин трудовых обязанностей, если он имеет дисциплинарное взыскание;

14) прекращения допуска работника к государственным секретам в случаях, установленных законами Республики Казахстан;

15) представления работником работодателю заведомо ложных документов или сведений при заключении трудового договора, если подлинные документы или сведения могли являться основаниями для отказа в заключении трудового договора;

16) однократного нарушения трудовых обязанностей руководителем исполнительного органа работодателя, его заместителем либо руководителем подразделения работодателя, повлекшего причинение материального ущерба работодателю;

17) неявки работника на работу более двух месяцев подряд вследствие временной нетрудоспособности, за исключением случаев нахождения работника в отпуске по беременности и родам, а также, если заболевание входит в перечень заболеваний для которых установлен более длительный срок нетрудоспособности, утверждаемый Правительством Республики Казахстан.

За работником, утратившим трудоспособность в связи с производственной травмой или профессиональным заболеванием, место работы (должность) сохраняется до восстановления трудоспособности или установления инвалидности;

18) нарушения работником условия о не конкуренции, предусмотренного трудовым договором;

19) совершения работником коррупционного правонарушения, исключающего возможность дальнейшей работы.

2. Для отдельных категорий работников настоящим Кодексом предусмотрены дополнительные основания для расторжения трудовых договоров по инициативе работодателя.

Статья 54. Ограничения возможности расторжения трудового договора по инициативе работодателя

1. Не допускается расторжение трудового договора по инициативе работодателя в период временной нетрудоспособности и пребывания работника в ежегодном отпуске, за исключением случая, предусмотренного подпунктом 1) пункта 1 статьи 53 настоящего Кодекса.

2. Не допускается расторжение трудового договора по инициативе работодателя с беременными женщинами, женщинами, имеющими детей в возрасте до трех лет за исключением случаев, предусмотренных подпунктами 1), 7) - 14), 16) пункта 1 статьи 53 настоящего Кодекса.

Статья 55. Порядок расторжения трудового договора по инициативе работодателя

1. Работодатель по основаниям, предусмотренным подпунктами 1) и 2) пункта 1 статьи 53 настоящего Кодекса обязан письменно предупредить работника о расторжении трудового договора за один месяц, если в трудовом или коллективном договорах, не предусмотрен более длительный срок предупреждения. С письменного согласия работника расторжение трудового договора может быть произведено до истечения срока предупреждения.

2. Расторжение трудового договора с работниками, являющимися членами профессионального союза, по основаниям, предусмотренным подпунктами 2), 3), 13) пункта 1 статьи 53 настоящего Кодекса, производится с учетом мотивированного мнения органа профессионального союза данной организации.

3. Для расторжения трудового договора в соответствии с подпунктом 4) пункта 1 статьи 53 настоящего Кодекса несоответствие работника занимаемой должности или выполняемой работе вследствие состояния здоровья, препятствующего продолжению данной работы, должно быть подтверждено заключением медико-социальной экспертизы в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.

4. Расторжение трудового договора по основаниям, предусмотренным подпунктами 6) - 13) и 16) пункта 1 статьи 53 настоящего Кодекса, производится с соблюдением порядка применения дисциплинарного взыскания, предусмотренного статьей 69 настоящего Кодекса.

5. Работодатель при расторжении трудового договора по основаниям, предусмотренным подпунктами 2) - 4) пункта 1 статьи 53 настоящего Кодекса должен принять меры к переводу работника на другую работу в случае его согласия.

Статья 56. Расторжение трудового договора по инициативе работника

1. Работник вправе по своей инициативе расторгнуть трудовой договор, предупредив об этом работодателя письменно не менее чем за один месяц, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 4 настоящей статьи.

2. По соглашению между работником и работодателем трудовой договор может быть расторгнут до истечения срока предупреждения, предусмотренного пунктом 1 настоящей статьи.

3. Работник письменно предупреждает работодателя о расторжении трудового договора в срок, указанный в заявлении в случаях, когда расторжение трудового договора обусловлено невозможностью продолжения работы.

4. Работник вправе расторгнуть, по своей инициативе трудовой договор письменно предупредив работодателя не менее чем за три календарных дня в случаях:

1) нарушения работодателем требований законодательства по безопасности и охране труда, либо обязательств по обеспечению здоровых и безопасных условий труда на рабочем месте;

2) сообщения работодателем недостоверной информации об условиях труда при заключении трудового договора, либо нарушения работодателем трудового законодательства Республики Казахстан, условий трудового, коллективного договоров.

5. В течение сроков предупреждения, предусмотренных настоящей статьей, работник в письменной форме вправе отозвать заявление о расторжении трудового договора.

6. При расторжении трудового договора в случаях, предусмотренных в пункте 4 настоящей статьи, работодатель обязан произвести работнику компенсационную выплату в размере средней заработной платы за три месяца.

7. По истечении сроков предупреждения, указанных в настоящей статье, работник вправе прекратить работу, а работодатель обязан выдать работнику документы, связанные с трудовой деятельностью и причитающиеся ему денежные выплаты.

8. Для отдельных категорий работников настоящим Кодексом предусматривается особый порядок расторжения трудового договора по инициативе работника.

Статья 57. Прекращение трудового договора по обстоятельствам, независящим от воли сторон

1. Трудовой договор подлежит прекращению по причинам, независящим от воли сторон по следующим обстоятельствам:

1) при призыве (поступлении) работника на военную службу со дня предъявления работником соответствующего документа не позднее чем в трехдневный срок;

2) при вступлении в законную силу приговора суда, которым работник либо работодатель - физическое лицо осужден к наказанию, исключающему возможность продолжения трудовых отношений;

3) в случае смерти работника либо работодателя - физического лица, а также в случае объявления судом работника либо работодателя - физического лица умершим или признания безвестно отсутствующим;

4) в случае признания судом работника недееспособным или ограниченно дееспособным, в результате которого работник не имеет возможности продолжения прежней работы;

5) в случае восстановления на работе работника, ранее выполнявшего эту работу.

2. Датой прекращения трудового договора по основаниям, указанным в подпунктах 2)-4) пункта 1 настоящей статьи, является дата вступления в законную силу приговора, решения суда или дата смерти.

Статья 58. Прекращение трудового договора при отказе работника от продолжения трудовых отношений

1. Трудовой договор с работником подлежит прекращению при отказе работника от продолжения трудовых отношений в случаях:

1) отказа работника от перевода в другую местность вместе с работодателем;

2) отказа работника от продолжения работы в связи с изменением условий труда;

3) отказа работника от продолжения работы при реорганизации работодателя - юридического лица;

4) отказа работника от перевода на другую работу при получении в связи с исполнением трудовых обязанностей по вине работодателя производственной травмы, профессионального заболевания или иного повреждения здоровья.

2. Прекращение трудового договора допускается только при письменном отказе работника от продолжения трудовых отношений.

3. Не допускается прекращение трудового договора в период временной нетрудоспособности работника (в том числе по беременности и родам) и отпуска.

4. При прекращении трудового договора в случаях, предусмотренных в настоящей статье, работодателем производится компенсационная выплата работнику в размере средней заработной платы за месяц.

Статья 59. Прекращение трудового договора в связи с переходом работника на выборную работу (должность) или назначением его на должность

Трудовой договор с работником прекращается в связи с его переходом на выборную работу (должность) или назначением на должность, если законами Республики Казахстан для лиц, занимающих такие должности, установлен запрет на занятие иных оплачиваемых должностей.

Основанием является уведомление работником работодателя и акт избрания или назначения работника на работу (должность).

Статья 60. Прекращение трудового договора вследствие нарушения условий заключения трудового договора

1. Трудовой договор подлежит прекращению вследствие нарушения условий заключения трудового договора, если это нарушение исключает возможность продолжения трудовых отношений в случаях:

1) заключения трудового договора на выполнение работы противопоказанной работнику по состоянию здоровья на основании медицинского заключения;

2) заключения трудового договора на выполнение работы, в нарушение вступившего в законную силу приговора или постановления суда, которым лицо лишено права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью;

3) заключения трудового договора с иностранными гражданами и лицами без гражданства, без получения в установленном порядке разрешения на привлечение иностранной рабочей силы или без соблюдения ограничений или изъятий, установленных законами Республики Казахстан;

4) в других случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан.

2. Прекращение трудового договора по основаниям, предусмотренным подпунктами 1) - 2) пункта 1 настоящей статьи допускается, если невозможно перевести работника с его согласия на другую имеющуюся у работодателя работу, на выполнение которой для работника нет ограничений. При согласии работника перейти на другую работу с ним заключается трудовой договор.

3. При прекращении трудового договора в случаях, предусмотренных подпунктами 1), 3) пункта 1 настоящей статьи, работодателем производится компенсационная выплата работнику в размере средней заработной платы за три месяца.

Статья 61. Компенсационные выплаты в связи с потерей работы

1. Работодатель производит компенсационные выплаты в связи с потерей работы в размере средней заработной платы за месяц в следующих случаях:

1) при расторжении трудового договора по инициативе работодателя в случае ликвидации работодателя - юридического лица либо прекращения деятельности работодателя - физического лица;

2) при расторжении трудового договора по инициативе работодателя в случае сокращения численности или штата работников.

2. Работодателем производится компенсационная выплата работнику в связи с потерей работы в размере средней заработной платы за три месяца при расторжении трудового договора по инициативе работника в случае сообщения работодателем недостоверной информации об условиях труда при заключении трудового договора, либо нарушения работодателем трудового законодательства Республики Казахстан, условий трудового, коллективного договоров.

3. В трудовом, коллективном договорах может предусматриваться более высокий размер компенсационной выплаты в связи с потерей работы.

Статья 62. Оформление прекращения трудового договора

1. Прекращение трудового договора оформляется актом работодателя (представителя работодателя), за исключением прекращения трудового договора в случае смерти (объявления судом умершим или признания безвестно отсутствующим) работодателя - физического лица и прекращения трудового договора с домашними работниками.

2. В акте работодателя должно быть указано основание прекращения трудового договора в соответствии с настоящим Кодексом.

3. Датой прекращения трудового договора является последний день работы, за исключением случаев, предусмотренных в настоящем Кодексе.

4. Копия акта работодателя о прекращении трудового договора вручается работнику либо направляется ему письмом с уведомлением в трехдневный срок.

Статья 63. Выдача трудовой книжки и документов, связанных с трудовой деятельностью

1. В день прекращения трудового договора по требованию работника работодатель обязан выдать трудовую книжку или иной документ, подтверждающий трудовую деятельность работника.

2. По требованию работника (в том числе бывшего) работодатель обязан не позднее чем в пятидневный срок с момента обращения выдать справку с указанием специальности (квалификации, должности), времени работы и размера заработной платы, характеристику-рекомендацию, содержащую сведения о квалификации работника и его отношении к работе, а также другие документы, предусмотренные настоящим Кодексом.

3. При ликвидации либо банкротстве работодателя - юридического лица, прекращения деятельности работодателя - физического лица работодатель обязан при наличии задолженности перед работником выдать надлежащим образом оформленную справку о размере образовавшейся задолженности по заработной плате и иным выплатам.

Статья 64. Восстановление на работе

1. В случае прекращения трудового договора без законного на то основания или с нарушением установленного порядка расторжения трудового договора, незаконного перевода на другую работу работник должен быть восстановлен на прежней работе по решению органа, рассматривающего индивидуальный трудовой спор.

2. Работнику, восстановленному на прежней работе, выплачивается средняя заработная плата за все время вынужденного прогула, но не более чем за шесть месяцев.

Глава 5. Трудовой распорядок. Дисциплина труда

Статья 65. Правила трудового распорядка

1. Правила трудового распорядка утверждаются работодателем с учетом мнения представителей работников.

2. В правилах трудового распорядка устанавливаются рабочее время и время отдыха работников, условия обеспечения трудовой дисциплины, иные вопросы регулирования трудовых отношений.

3. Для отдельных категорий работников трудовой распорядок регулируется уставами и положениями, утверждаемыми в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

4. Правила трудового распорядка являются обязательными для выполнения работодателем и работниками.

Статья 66. Обеспечение трудовой дисциплины

Трудовая дисциплина обеспечивается работодателем путем создания необходимых организационных и экономических условий для индивидуального и коллективного труда, сознательного отношения работников к труду, методами убеждения, поощрения за добросовестный труд, а также применением дисциплинарных взысканий за совершение работниками дисциплинарных проступков.

Статья 67. Поощрение за труд

1. Работодатель вправе применять различные виды поощрений работников за успехи в труде.

2. Виды поощрений работников и порядок их применения определяются законодательством Республики Казахстан, актами работодателя, коллективными договорами.

Статья 68. Дисциплинарные взыскания

1. За совершение работником дисциплинарного проступка работодатель вправе применять следующие виды дисциплинарных взысканий:

1) замечание;

2) выговор;

3) строгий выговор;

4) расторжение трудового договора по инициативе работодателя в случаях, указанных в подпунктах 6)-13), 16), 19) пункта 1 статьи 53 и статье 273 настоящего Кодекса.

2. Применение дисциплинарных взысканий, не предусмотренных настоящим Кодексом и иными законами, не допускается.

Статья 69. Порядок применения и обжалования дисциплинарных взысканий

1. Дисциплинарное взыскание налагается работодателем путем издания акта работодателя.

2. Работодатель обязан затребовать письменное объяснение от работника до применения дисциплинарного взыскания. Отказ работника от письменного объяснения не может служить препятствием для применения дисциплинарного взыскания.

3. При определении вида дисциплинарного взыскания работодатель должен учитывать содержание, характер и тяжесть совершенного дисциплинарного проступка, обстоятельства его совершения, предшествующее и последующее поведение работника, отношение его к труду.

4. За каждый дисциплинарный проступок к работнику может быть применено только одно дисциплинарное взыскание.

5. Акт работодателя о наложении на работника дисциплинарного взыскания не может быть издан в период:

1) временной нетрудоспособности работника;

2) освобождения работника от работы на время выполнения государственных или общественных обязанностей;

3) нахождения работника в отпуске;

4) нахождения работника в командировке.

6. Акт о наложении дисциплинарного взыскания объявляется работнику, подвергнутому дисциплинарному взысканию, под роспись в течение трех рабочих дней со дня его издания. В случае отказа работника подтвердить своей подписью ознакомление с актом работодателя об этом делается соответствующая запись в акте о наложении дисциплинарного взыскания. В случае невозможности ознакомить работника лично с актом работодателя о наложении дисциплинарного взыскания работодатель обязан направить акт работнику письмом.

7. Дисциплинарное взыскание может быть обжаловано работником в порядке, установленном для рассмотрения индивидуальных трудовых споров.

Статья 70. Сроки наложения дисциплинарных взысканий

1. Дисциплинарное взыскание на работника налагается непосредственно за обнаружением дисциплинарного проступка, но не позднее одного месяца со дня его обнаружения, за исключением случаев, установленных законами Республики Казахстан.

2. Дисциплинарное взыскание не может быть применено позднее шести месяцев со дня совершения дисциплинарного проступка, а в случаях установления дисциплинарного проступка по результатам ревизии или проверки финансово-хозяйственной деятельности работодателя - позднее одного года со дня совершения работником дисциплинарного проступка. В указанные сроки не включается время производства по уголовному делу.

Статья 71. Срок действия дисциплинарного взыскания

1. Срок действия дисциплинарных взысканий не может превышать шести месяцев со дня его применения, за исключением случаев, предусмотренных подпунктом 4) пункта 1 статьи 68 настоящего Кодекса. Если в течение этого срока работник не подвергнется новому дисциплинарному взысканию, то он считается не имеющим дисциплинарного взыскания.

2. Работодатель, наложивший на работника дисциплинарное взыскание, вправе снять его досрочно по собственной инициативе, просьбе работника или его непосредственного руководителя, ходатайству представителя работников.

Глава 6. Рабочее время

Статья 72. Виды рабочего времени

1. Рабочее время может быть нормальной продолжительности, сокращенной продолжительности и не полным.

2. К рабочему времени также относятся подготовительно-заключительные работы (получение наряда-задания, материалов, инструментов, ознакомление с техникой, документацией, подготовка и уборка рабочего места, сдача готовой продукции и другие), перерывы, предусмотренные технологией, организацией труда, правилами нормирования и охраны труда, время присутствия или ожидания работы на рабочем месте, когда работник не располагает свободно своим временем, дежурства в праздничные и выходные дни, дежурства на дому и другие периоды, определяемые трудовыми, коллективными договорами, актами работодателя либо нормативными правовыми актами Республики Казахстан.

Статья 73. Нормальная продолжительность рабочего времени

1. Нормальная продолжительность рабочего времени не должна превышать 40 часов в неделю.

2. В трудовых, коллективных договорах может предусматриваться меньшая продолжительность рабочего времени с оплатой как за нормальную продолжительность рабочего времени.

Статья 74. Сокращенная продолжительность рабочего времени для отдельных категорий работников

1. Для работников моложе восемнадцати лет сокращенная продолжительность рабочего времени устанавливается в соответствии со статьей 160 настоящего Кодекса.

2. Для работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда сокращенная продолжительность рабочего времени устанавливается в соответствии со статьей 185 настоящего Кодекса.

3. Для инвалидов первой и второй групп сокращенная продолжительность рабочего времени устанавливается в соответствии со статьей 207 настоящего Кодекса.

4. В трудовых, коллективных договорах может предусматриваться продолжительность рабочего времени меньше указанной в пунктах 1-3 настоящей статьи.

5. Оплата труда работников при установлении им сокращенной продолжительности рабочего времени производится в соответствии с настоящим Кодексом.

Статья 75. Неполное рабочее время

Неполным рабочим временем считается время, которое меньше нормальной продолжительности, установленной настоящим Кодексом, в том числе:

неполный рабочий день, то есть уменьшение нормы продолжительности ежедневной работы (рабочей смены);

неполная рабочая неделя, то есть сокращение числа рабочих дней в рабочей неделе;

одновременное уменьшение нормы продолжительности ежедневной работы (рабочей смены) и сокращение числа рабочих дней в рабочей неделе.

Статья 76. Условия работы при неполном рабочем времени

1. По соглашению сторон в трудовом договоре для работника может устанавливаться неполное рабочее время.

2. Неполное рабочее время устанавливается на определенный или неопределенный срок.

3. Работа в условиях неполного рабочего времени не влечет для работника каких-либо ограничений в продолжительности ежегодного трудового отпуска, установленной настоящим Кодексом, трудовым и (или) коллективным договором, соглашениями.

Статья 77. Виды рабочей недели

1. Для работников устанавливается пятидневная рабочая неделя с двумя выходными днями. При пятидневной рабочей неделе продолжительность ежедневной работы (смены) определяется актом работодателя или графиками сменности, утверждаемыми работодателем, с учетом специфики работы, мнения представителей работников и с соблюдением установленной продолжительности рабочей недели.

2. В организациях, где по характеру производств и условиям работы введение пятидневной рабочей недели нецелесообразно, устанавливается шестидневная рабочая неделя с одним выходным днем.

3. Пятидневная или шестидневная рабочая неделя устанавливается работодателем, условиями трудового и (или) коллективного договоров.

Статья 78. Продолжительность ежедневной работы (рабочей смены)

1. При пятидневной рабочей неделе продолжительность ежедневной работы (рабочей смены) не может превышать 8 часов при недельной норме 40 часов, 7 часов 12 минут при недельной норме 36 часов и 5 часов при недельной норме 24 часа.

2. При шестидневной рабочей неделе продолжительность ежедневной работы (рабочей смены) не может превышать 7 часов при недельной норме 40 часов, 6 часов при недельной норме 36 часов и 4 часа при недельной норме 24 часа.

3. Продолжительность ежедневной работы (рабочей смены), время начала и окончания ежедневной работы (рабочей смены), время перерывов в работе определяются с соблюдением установленной продолжительности рабочей недели правилами трудового распорядка организации, трудовым, коллективным договорами.

Статья 79. Разделение ежедневной работы (рабочей смены) на части

1. Разделение ежедневной работы (рабочей смены) на части допускается:

1) на работах с различной интенсивностью работы;

2) по инициативе работника, если это связано с его социально-бытовыми и иными личными потребностями.

2. При разделении ежедневной работы (рабочей смены) на части общая продолжительность рабочего времени не должна превышать установленной продолжительности ежедневной работы (рабочей смены).

3. Виды работ, где производится разделение ежедневной работы (рабочей смены) на части, количество и продолжительность перерывов в работе, а также виды и размеры компенсационных выплат работникам за работу с такими условиями определяются трудовым, коллективным договорами.

Статья 80. Сменная работа

1. Сменная работа может устанавливаться в случаях, когда длительность производственного процесса либо режим производственной деятельности работодателя превышает норму продолжительности ежедневной работы.

2. При сменной работе продолжительность рабочей смены, переход из одной рабочей смены в другую устанавливаются графиками сменности, утвержденными работодателем с учетом мнения представителей работников.

3. Графики сменности доводятся работодателем до сведения работников не позднее, чем за один месяц до введения их в действие.

4. Привлечение работника к работе в течение двух рабочих смен подряд запрещается.

Статья 81. Работа в режиме гибкого рабочего времени

1. С целью сочетания социально-бытовых и личных потребностей работников с интересами производства для работников может устанавливаться режим гибкого рабочего времени.

2. При режиме гибкого рабочего времени устанавливаются:

1) фиксированное рабочее время;

2) гибкое (переменное) рабочее время, в течение которого работник вправе по своему усмотрению выполнять трудовые обязанности;

3) учетный период.

3. Учетным периодом при гибком рабочем времени признается период, в пределах которого должна быть соблюдена в среднем установленная для данной категории работников норма продолжительности рабочего времени.

4. Учетный период при гибком рабочем времени не может быть более одного месяца.

5. Продолжительность ежедневной работы (рабочей смены) и (или) еженедельной работы в режиме гибкого рабочего времени может быть больше или меньше нормы ежедневной и (или) еженедельной продолжительности рабочего времени.

6. Продолжительность фиксированного рабочего времени, гибкого (переменного) рабочего времени, учетный период в режиме гибкого рабочего времени устанавливаются трудовым, коллективным договорами.

Статья 82. Суммированный учет рабочего времени

1. Суммированный учет рабочего времени применяется в непрерывно действующих производствах, цехах, участках и на некоторых видах работ, где по условиям производства (работы) не может быть соблюдена установленная для данной категории работников ежедневная или еженедельная продолжительность рабочего времени.

2. Учетным периодом при суммированном рабочем времени признается период, в пределах которого должна быть соблюдена в среднем установленная для данной категории работников норма ежедневной и (или) еженедельной продолжительности рабочего времени.

3. Учетным периодом при суммированном рабочем времени, может быть любой календарный период, но не более чем один год или период выполнения определенной работы.

4. При установлении суммированного режима рабочего времени обязательным является соблюдение продолжительности отдыха работника между окончанием работы и ее началом в следующий рабочий день (рабочую смену).

5. Порядок работы в суммированном режиме рабочего времени, категории работников, для которых устанавливается суммированный режим рабочего времени, определяются трудовым или коллективным договорами либо актом работодателя, с учетом мнения представителей работников.

6. Применение суммированного режима рабочего времени не допускается в случаях, предусмотренных статьями 174, 208 настоящего Кодекса.

Статья 83. Работа в ночное время

1. Ночным считается время с 22 часов до 6 часов утра.

2. Привлечение работников к работе в ночное время производится с соблюдением ограничений, установленных настоящим Кодексом.

Статья 84. Ограничение привлечения к сверхурочной работе

1. К сверхурочным работам не допускаются:

1) беременные женщины;

2) работники моложе восемнадцати лет.

2. Привлечение к сверхурочным работам допускается только с письменного согласия работника, за исключением случаев, предусмотренных статьей 86 настоящего Кодекса.

Статья 85. Предельное количество сверхурочных работ

1. Сверхурочные работы не должны превышать для каждого работника в течение суток - двух часов, а на тяжелых работах, работах с вредными и (или) опасными условиями труда - одного часа.

2. Общая продолжительность сверхурочных работ не должна превышать 12 часов в месяц и 120 часов в год.

3. Ограничение предельного количества сверхурочных работ не распространяется на работы в случае, предусмотренном подпунктом 1) статьи 86 настоящего Кодекса.

Статья 86. Исключительные случаи, когда допускаются сверхурочные работы без согласия работников

Сверхурочные работы без письменного согласия работника допускаются только в следующих случаях:

1) при производстве работ, необходимых для обороны страны, а также для предотвращения чрезвычайных ситуаций, стихийного бедствия или производственной аварии либо немедленного устранения их последствий;

2) для устранения иных обстоятельств, нарушающих нормальное функционирование водоснабжения, газоснабжения, отопления, освещения и других систем жизнеобеспечения;

3) для продолжения работы при неявке сменяющего работника, если работа не допускает перерыва, с немедленным принятием мер к замене другим работником.

Статья 87. Порядок ведения учета рабочего времени

1. Работодатель должен осуществлять учет рабочего времени, фактически отработанного работником.

2. Учету подлежит фактическое рабочее время, которое включает отработанное и неотработанное работником время.

3. В составе отработанного времени учету подлежит фактически отработанное рабочее время и иные периоды времени, которые относятся к рабочему времени, при этом отдельно учитываются время сверхурочных работ, работы в ночное время, выходные, праздничные дни, дни командировок.

4. В составе неотработанного времени учету подлежит оплачиваемое и неоплачиваемое время, а также потери рабочего времени по вине работника и (или) работодателя.

5. Учет рабочего времени ведется в документах, определенных работодателем.

6. В случаях, когда в рабочее время работника включаются периоды выполнения работ не на рабочем месте, либо их выполнение не может быть зафиксировано работодателем конкретным временем, эти периоды отмечаются в документах учета рабочего времени как выполнение объема работ, установленного трудовым договором.

Глава 7. Время отдыха

Статья 88. Виды времени отдыха

Видами времени отдыха являются:

1) перерывы в течение рабочего дня (рабочей смены) - перерыв для отдыха и приема пищи; внутрисменные и специальные перерывы;

2) ежедневный (междусменный) отдых;

3) выходные дни (еженедельный непрерывный отдых);

4) праздничные дни;

5) отпуска.

Статья 89. Перерыв для отдыха и приема пищи

1. В течение ежедневной работы (рабочей смены) работнику должен быть предоставлен один перерыв для отдыха и приема пищи продолжительностью не менее одного часа.

2. Перерыв для отдыха и приема пищи должен устанавливаться не ранее, чем через три часа и не позднее, чем через четыре часа после начала ежедневной работы (рабочей смены) за исключением случаев, установленных в пункте 3 настоящей статьи.

3. Перерыв для отдыха и приема пищи может устанавливаться позднее, чем через четыре часа после начала ежедневной работы (рабочей смены), при режимах гибкого, суммированного учета рабочего времени с продолжительностью ежедневной работы (рабочей смены) свыше 8 часов.

4. Время предоставления перерыва для отдыха и приема пищи, его продолжительность устанавливаются правилами трудового распорядка, трудовыми, коллективными договорами.

5. Время перерыва для отдыха и приема пищи не включается в рабочее время. На работах, где по условиям производства предоставление перерыва невозможно, работодатель обязан обеспечить работнику возможность отдыха и приема пищи в рабочее время в специально оборудованном месте. Перечень таких работ, порядок и место для отдыха и приема пищи устанавливаются коллективным договором или актами работодателя, принятыми по согласованию с представителями работников.

Статья 90. Внутрисменные и специальные перерывы

1. На отдельных видах работ работникам предоставляются внутрисменные перерывы, обусловленные технологией и организацией производства и труда, которые включаются в рабочее время. Виды этих работ, продолжительность и порядок предоставления таких перерывов определяются коллективным договором или актами работодателя, принятыми с учетом мнения представителей работников.

2. Работникам, работающим в холодное время года на открытом воздухе или в закрытых не обогреваемых помещениях, занятым на погрузочно-разгрузочных работах предоставляются специальные перерывы для обогрева и отдыха, которые включаются в рабочее время. Работодатель обязан обеспечить оборудование помещений для обогрева и отдыха работников.

3. Работающим женщинам, имеющим детей в возрасте до полутора лет, предоставляются помимо перерыва для отдыха и приема пищи дополнительные перерывы для кормления ребенка в соответствии со статьей 172 настоящего Кодекса.

Статья 91. Продолжительность ежедневного (междусменного) отдыха

Продолжительность ежедневного (междусменного) отдыха работника между окончанием работы и ее началом на следующий день (рабочую смену) не может быть менее 12 часов.

Статья 92. Выходные дни

1. Работникам еженедельно предоставляются выходные дни.

2. При пятидневной рабочей неделе работникам предоставляются два выходных дня в неделю, а при шестидневной рабочей неделе - один день.

3. При пятидневной и шестидневной рабочей неделе общим выходным днем является воскресенье. Второй выходной день при пятидневной рабочей неделе устанавливается актом работодателя или графиком сменности. Оба выходных дня предоставляются подряд, если иное не установлено коллективным и трудовым договорами.

4. Работникам, занятым на непрерывных производствах или на производствах, остановка работы которых в выходные дни невозможна по производственно-техническим условиям или вследствие необходимости постоянного непрерывного обслуживания населения, выходные дни предоставляются в различные дни недели поочередно работникам (группе работников) согласно графикам сменности, утвержденным актами работодателя, принятыми с учетом мнения представителей работников.

5. Работник, находящийся в командировке, пользуется выходными днями в соответствии с трудовым распорядком работодателя, к которому он направлен.

Статья 93. Работа в выходные дни

1. Работа в выходные и праздничные дни по инициативе работодателя допускается с письменного согласия работника, за исключением случаев, предусмотренных статьей 94 настоящего Кодекса.

2. Работа в выходные и праздничные дни допускается по инициативе работника на основании письменного разрешения работодателя.

3. При работе в выходные и праздничные дни по желанию работника предоставляется другой день отдыха или производится оплата в размере, указанном в статье 122 настоящего Кодекса.

Статья 94. Исключительные случаи привлечения к работе в выходные и праздничные дни без согласия работника

Привлечение к работе в выходные и праздничные дни без согласия работника допускается в следующих случаях:

1) для предотвращения чрезвычайных ситуаций, стихийного бедствия или производственной аварии либо немедленного устранения их последствий;

2) для предотвращения и расследования несчастных случаев, гибели или порчи имущества;

3) для выполнения неотложных, заранее непредвиденных работ, от срочного выполнения которых зависит в дальнейшем нормальная работа работодателя в целом или его отдельных подразделений.

Статья 95. Оформление привлечения работников к работе в выходные и праздничные дни

Привлечение работников к работе в выходные и праздничные дни оформляется актом работодателя (представителя работодателя).

Статья 96. Виды отпусков

1. Работникам предоставляются следующие виды отпусков:

1) ежегодные трудовые отпуска;

2) социальные отпуска.

2. Ежегодный трудовой отпуск предназначен для отдыха работника, восстановления работоспособности, укрепления здоровья и иных личных потребностей работника и предоставляется на определенное количество календарных дней с сохранением места работы (должности) и средней заработной платы.

3. Под социальным отпуском понимается освобождение работника от работы на определенный период в целях создания благоприятных условий для материнства, ухода за детьми, получения образования без отрыва от производства и для иных социальных целей.

4. Работникам предоставляются следующие виды социальных отпусков:

1) отпуск без сохранения заработной платы;

2) учебный отпуск;

3) отпуска в связи с рождением ребенка (детей).

Статья 97. Продолжительность ежегодного трудового отпуска

1. Ежегодный трудовой отпуск работникам предоставляется продолжительностью не менее восемнадцати календарных дней.

2. Для отдельных категорий работников может быть установлена большая продолжительность ежегодного трудового отпуска в соответствии с настоящим Кодексом, нормативными правовыми актами Республики Казахстан, а также трудовым, коллективным договорами и соглашениями.

Статья 98. Дополнительные оплачиваемые ежегодные отпуска

1. Дополнительные оплачиваемые ежегодные отпуска предоставляются:

1) работникам, занятым на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда - продолжительностью не менее шести календарных дней.

Список производств, цехов, профессий и должностей, а также перечень тяжелых работ, работ с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда, работа в которых дает право на дополнительный ежегодный отпуск, продолжительность этого вида отпуска, а также условия его предоставления определяются уполномоченным государственным органом по труду;

2) инвалидам первой и второй групп - продолжительностью не менее пятнадцати календарных дней;

3) иным категориям работников предоставление дополнительного ежегодного отпуска и его минимальная продолжительность могут устанавливаться законами Республики Казахстан.

2. Трудовыми, коллективными договорами работникам могут устанавливаться дополнительные ежегодные отпуска поощрительного характера - за длительную непрерывную работу, выполнение важных, сложных, срочных работ, а также работ иного характера.

Статья 99. Исчисление продолжительности ежегодного трудового отпуска

1. Продолжительность ежегодных трудовых отпусков исчисляется в календарных днях без учета праздничных дней, приходящихся на дни трудового отпуска, независимо от применяемых режимов и графиков работы.

2. При исчислении общей продолжительности ежегодного трудового отпуска дополнительные ежегодные трудовые отпуска суммируются с основным ежегодным трудовым отпуском, при этом общая продолжительность ежегодного трудового отпуска максимальным пределом не ограничивается.

Статья 100. Исчисление трудового стажа, дающего право на ежегодный трудовой отпуск

В трудовой стаж, дающий право на ежегодный трудовой отпуск включаются:

1) фактически проработанное время;

2) время, когда работник фактически не работал, но за ним сохранялось место работы (должность) и заработная плата полностью или частично;

3) время, когда работник фактически не работал в связи с временной нетрудоспособностью;

4) время, когда работник фактически не работал перед восстановлением на работе.

Статья 101. Порядок предоставления ежегодных трудовых отпусков

1. Ежегодный трудовой отпуск работнику за первый год работы предоставляется по истечении первого рабочего года по трудовому договору.

2. Ежегодный трудовой отпуск за последующие годы может предоставляться в любое время календарного года.

3. Особенности предоставления ежегодного трудового отпуска работникам, работающим вахтовым методом, устанавливаются статьей 196 настоящего Кодекса.

4. По соглашению между работником и работодателем ежегодный трудовой отпуск может быть разделен на части.

5. Ежегодный трудовой отпуск переносится, продлевается, прерывается в случаях и порядке, установленных в статьях 104 и 105 настоящего Кодекса с соблюдением требований пункта 6 настоящей статьи.

6. Запрещается не предоставление ежегодного трудового отпуска работнику в течение двух лет подряд.

7. Оплата ежегодного трудового отпуска производится не позднее, чем за три календарных дня до его начала.

Статья 102. Определение периода для предоставления ежегодных трудовых отпусков

1. Рабочий год составляет двенадцать месяцев, исчисленных с первого дня работы работника.

2. Предоставление ежегодного трудового отпуска работникам за рабочий либо календарный год определяется трудовым, коллективным договорами либо актом работодателя, принятым с учетом мнения представителей работников.

Статья 103. Очередность предоставления ежегодных трудовых отпусков

1. Очередность предоставления ежегодных трудовых отпусков работникам определяется трудовым, коллективным договорами, графиком отпусков, утверждаемым работодателем с учетом мнения работников.

2. В случае изменения графика отпусков в связи с производственной необходимостью работодатель обязан уведомить работника об этом не менее чем за две недели до начала трудового отпуска.

Статья 104. Случаи и порядок перенесения или продления ежегодных трудовых отпусков

1. Ежегодный трудовой отпуск может быть перенесен или продлен полностью или в части при временной нетрудоспособности работника, при отпуске по беременности и родам.

2. Ежегодный трудовой отпуск (его часть) может быть продлен или перенесен на следующий календарный год только с письменного согласия работника или по его просьбе. Перенесенный трудовой отпуск по соглашению сторон может быть присоединен к трудовому отпуску за следующий год или предоставлен по просьбе работника отдельно в другое время.

Статья 105. Отзыв из ежегодного трудового отпуска

1. Ежегодный трудовой отпуск может быть прерван работодателем только с согласия работника. Отказ работника от предложения работодателя не является нарушением трудовой дисциплины.

2. Неиспользованная в связи с отзывом часть ежегодного трудового отпуска по соглашению сторон трудового договора предоставляется в течение текущего или в следующем рабочем году в любое время либо присоединяется к ежегодному трудовому отпуску за следующий рабочий год.

3. При отзыве работника из ежегодного трудового отпуска, вместо предоставления неиспользованной части отпуска в другое время по соглашению между работником и работодателем работнику может быть произведена компенсационная выплата за дни неиспользованной части ежегодного трудового отпуска.

Статья 106. Компенсационная выплата за неиспользованный ежегодный трудовой отпуск при прекращении трудового договора

При прекращении трудового договора работнику, который не использовал или использовал не полностью ежегодный трудовой отпуск (ежегодные трудовые отпуска), производится компенсационная выплата за неиспользованные им дни ежегодного трудового отпуска (ежегодных трудовых отпусков).

Статья 107. Отпуск без сохранения заработной платы

1. По соглашению сторон трудового договора на основании заявления работника ему может быть предоставлен отпуск без сохранения заработной платы.

2. Продолжительность отпуска без сохранения заработной платы определяется по соглашению между работником и работодателем.

Статья 108. Учебный отпуск

1. Работникам, обучающимся в организациях образования, предоставляются учебные отпуска для подготовки и сдачи зачетов и экзаменов, выполнения лабораторных работ, подготовки и защиты дипломной работы (проекта).

2. Оплата учебного отпуска определяется трудовым, коллективным договорами, соглашением.

Статья 109. Отпуска в связи с рождением ребенка (детей)

1. Беременным женщинам, женщинам, родившим ребенка (детей), женщинам (мужчинам), усыновившим или удочерившим новорожденного ребенка (детей) предоставляются следующие отпуска в связи с рождением ребенка:

1) оплачиваемый отпуск по беременности и родам;

2) оплачиваемый отпуск женщинам (мужчинам), усыновившим или удочерившим новорожденного ребенка (детей);

3) отпуск без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет.

2. Предоставление отпусков в связи с рождением ребенка (детей) осуществляется на условиях, предусмотренных статьями 176 - 178 настоящего Кодекса.

3. Порядок исчисления средней заработной платы для оплаты отпуска по беременности и родам, а также отпуска женщинам (мужчинам), усыновившим или удочерившим новорожденного ребенка (детей) определяется в соответствии со статьей 128 настоящего Кодекса.

Статья 110. Оформление отпусков

Предоставление, перенесение, продление отпусков либо отзыв из отпуска оформляется актом работодателя.

Глава 8. Нормирование труда

Статья 111. Нормы труда

1. Нормы труда (выработки, времени, обслуживания) являются мерой затрат труда и устанавливаются для работника соответствующей квалификации в соответствии с достигнутым уровнем техники, технологии, организации производства и труда.

2. Нормы выработки для работников моложе восемнадцати лет устанавливаются в соответствии со статьей 166 настоящего Кодекса.

3. При повременной оплате работникам устанавливаются нормированные задания. Для выполнения отдельных функций и объемов работ могут быть установлены нормы обслуживания или нормы (нормативы) численности работников.

Статья 112. Разработка, введение новых, замена и пересмотр действующих норм труда

1. Разработка, введение, замена и пересмотр норм труда производится работодателем на основании типовых норм и нормативов труда.

2. Типовые нормы и нормативы труда утверждаются уполномоченными государственными органами соответствующих сфер деятельности, по согласованию с уполномоченным государственным органом по труду, в установленном им порядке.

3. Замена и пересмотр типовых норм и нормативов труда осуществляется органами, утвердившими их в порядке, установленном уполномоченным государственным органом по труду.

4. Нормы труда подлежат обязательной замене по мере проведения аттестации и рационализации рабочих мест, внедрения новой техники, технологии и организационно-технических мероприятий, обеспечивающих рост производительности труда.

Достижение высокого уровня выработки продукции (оказания услуг) отдельными работниками за счет применения по своей инициативе новых приемов труда и совершенствования рабочих мест не является основанием для пересмотра ранее установленных норм труда.

5. О введении работодателем новых норм труда работники извещаются не позднее, чем за один месяц.

Статья 113. Требования, предъявляемые к разработке норм труда

1. При разработке норм труда должно обеспечиваться:

1) оптимальное приближение норм труда к необходимым затратам труда, соответствующим нормальной (или допустимой) интенсивности труда;

2) равнонапряженность норм труда путем установления единых норм труда на одинаковые работы, выполняемые в аналогичных организационно-технических условиях, а также их прогрессивность;

3) максимально возможное распространение нормирования труда на все виды выполняемых работ с целью обеспечения объективной оценки затрат труда всех категорий работников производства;

4) обоснованность норм труда с учетом организационно-технических и технологических, структурных, экономических, социальных, психофизиологических и других факторов в целях сохранения работоспособности и здоровья человека на основе обоснованных режимов его труда и отдыха.

Статья 114. Особенности регулирования нормирования труда

Порядок рассмотрения, согласования и утверждения норм труда работодателей, на услуги (товары, работы) которых вводится государственное регулирование тарифов (цен, ставок сборов), устанавливается уполномоченным государственным органом по труду.

Глава 9. Оплата труда

Статья 115. Размер заработной платы

1. Размер месячной заработной платы работника устанавливается дифференцированно в зависимости от сложности выполняемой работы (норм труда, трудовых обязанностей), количества и качества труда.

2. Размер месячной заработной платы работника, отработавшего полностью определенную на этот период норму рабочего времени и выполнившего нормы труда (трудовые обязанности), не может быть ниже установленного законом Республики Казахстан минимального размера месячной заработной платы.

Статья 116. Минимальный размер месячной заработной платы

1. Минимальный размер месячной заработной платы - гарантированный минимум денежных выплат работнику простого неквалифицированного (наименее сложного) труда при выполнении им норм труда (трудовых обязанностей) в нормальных условиях и при нормальной продолжительности рабочего времени, установленного настоящим Кодексом, в течение одного месяца.

2. Минимальный размер месячной заработной платы устанавливается ежегодно законом Республики Казахстан и не включает доплаты и надбавки, компенсационные выплаты, премии и другие стимулирующие выплаты и выплачивается пропорционально отработанному времени.

3. Минимальный размер месячной заработной платы, предусмотренный условиями трудового, коллективного договоров независимо от результатов финансово-экономической деятельности организации не может быть меньше минимального размера месячной заработной платы, установленного законом Республики Казахстан.

Статья 117. Почасовая оплата труда

Условиями коллективного, трудового договоров и (или) актом работодателя может устанавливаться почасовая оплата труда за фактически выполненные работы при неполном рабочем дне или его неполной загрузке, а также для оплаты работ временного или разового характера.

Статья 118. Индексация заработной платы

Индексация заработной платы работников производится работодателем в порядке, установленном коллективным договором, трудовым договором и (или) актом работодателя, исходя из результатов финансово-экономической деятельности организации и уровня инфляции, установленного на соответствующий период нормативными правовыми актами Республики Казахстан.

Статья 119. Организация оплаты труда

1. Квалификационные требования к работникам и сложность определенных видов работ устанавливаются на основе Единого тарифно-квалификационного справочника работ и профессий рабочих, тарифно-квалификационных характеристик профессий рабочих, Квалификационного справочника должностей руководителей, специалистов и других служащих, а также типовых квалификационных характеристик должностей руководителей, специалистов и других служащих организаций.

2. Отнесение выполняемых работ к определенной сложности и присвоение квалификационных разрядов и категорий работникам производятся в соответствии с Единым тарифно-квалификационным справочником работ и профессий рабочих и Квалификационным справочником должностей руководителей, специалистов и других служащих, тарифно-квалификационных характеристик профессий рабочих и типовых квалификационных характеристик должностей руководителей, специалистов и других служащих.

3. Разработка, пересмотр, апробация, утверждение и порядок применения указанных в пункте 1 настоящей статьи справочников, тарифно-квалификационных характеристик профессий рабочих определяются уполномоченным государственным органом по труду. Типовые квалификационные характеристики должностей руководителей, специалистов и других служащих организаций различных видов экономической деятельности разрабатываются и утверждаются уполномоченными государственными органами соответствующих сфер деятельности по согласованию с уполномоченным государственным органом по труду.

Статья 120. Системы оплаты труда

1. Труд работников оплачивается повременно, сдельно или по иным системам оплаты труда. Оплата может производиться за индивидуальные и (или) коллективные результаты труда.

2. Для усиления заинтересованности работников в повышении эффективности производства и качества выполняемых работ работодателем могут вводиться системы премирования и другие формы материального поощрения.

3. Системы оплаты труда и формы материального поощрения в организациях определяются условиями коллективного договора, трудового договора и (или) актами работодателя.

4. Системы оплаты труда работников организаций, финансируемых из государственного бюджета, устанавливаются нормативными правовыми актами Республики Казахстан.

5. Система оплаты труда работников национальных компаний определяется на основе Типового положения, утвержденного Правительством Республики Казахстан.

6. Порядок рассмотрения и согласования системы оплаты труда работодателей, на услуги (товары, работы) которых вводится государственное регулирование тарифов (цен, ставок сборов), устанавливается уполномоченным государственным органом по труду.

Статья 121. Оплата сверхурочной работы

При повременной оплате труда работа в сверхурочное время оплачивается не ниже чем в полуторном размере. При сдельной оплате труда доплата за работу в сверхурочное время производится в размере не ниже пятидесяти процентов установленной тарифной ставки (должностного оклада) работника.

Статья 122. Оплата работы в праздничные и выходные дни

Оплата работы в праздничные и выходные дни производится не ниже чем в двойном размере исходя из дневной (часовой) ставки работника.

Статья 123. Оплата труда в ночное время

Каждый час работы в ночное время оплачивается не ниже чем в полуторном размере исходя из дневной (часовой) ставки работника.

Статья 124. Заработная плата при совмещении должностей (расширении зоны обслуживания) и выполнении обязанностей временно отсутствующего работника

1. Работникам, выполняющим в одной и той же организации наряду со своей основной работой, обусловленной трудовым договором, дополнительную работу по другой должности или обязанности временно отсутствующего работника без освобождения от своей основной работы, производится доплата.

2. Размеры доплат за совмещение должностей (расширение зон обслуживания) или выполнение обязанностей временно отсутствующего работника устанавливаются работодателем по соглашению с работником.

Статья 125. Оплата времени простоя

1. Порядок и условия оплаты времени простоя работ по вине работодателя определяются трудовым или коллективным договорами и устанавливаются в размере не менее пятидесяти процентов от средней заработной платы работника.

2. Время простоя по вине работника оплате не подлежит.

Статья 126. Порядок и сроки выплаты заработной платы

1. Заработная плата выплачивается в денежной форме в национальной валюте Республики Казахстан не реже одного раза в месяц не позже первой декады следующего месяца. Даты выплаты заработной платы предусматриваются трудовым, коллективным договорами.

2. При выплате заработной платы работодатель обязан в письменной форме ежемесячно извещать каждого работника о составных частях заработной платы, причитающейся ему за соответствующий период, размерах и основаниях произведенных удержаний, в том числе сведения об удержанных и перечисленных обязательных пенсионных взносах, а также об общей денежной сумме, подлежащей выплате.

3. При совпадении дня выплаты заработной платы с выходными или праздничными днями выплата производится накануне их.

4. При задержке по вине работодателя выплаты заработной платы и иных выплат, связанных с расторжением трудового договора с работником, работодатель выплачивает работнику задолженность и пеню. Размер пени рассчитывается исходя из ставки рефинансирования Национального Банка Республики Казахстан на день исполнения обязательств по выплате заработной платы и начисляется за каждый просроченный календарный день, начиная со следующего дня, когда выплаты должны были быть произведены, и заканчивается днем выплаты.

5. При расторжении трудового договора выплата всех сумм, причитающихся работнику, производится не позднее последнего дня работы.

Статья 127. Место выплаты заработной платы

Выплата работникам заработной платы должна производиться, как правило, в месте выполнения ими работы, если условиями трудового, коллективного договоров не предусмотрено иное.

Статья 128. Исчисление средней заработной платы работника

1. Исчисление средней заработной платы, как при пятидневной, так и при шестидневной рабочей неделе производится за фактически отработанное время из расчета среднего дневного (часового) заработка за соответствующий период, с учетом установленных доплат и надбавок, премий и других стимулирующих выплат, носящих постоянный характер, предусмотренных системой оплаты труда.

2. Для исчисления средней заработной платы расчетным периодом являются двенадцать календарных месяцев, предшествующих событию, с которым связана соответствующая оплата (выплата) согласно настоящему Кодексу. Для работников, проработавших менее двенадцати календарных месяцев, средняя заработная плата определяется за фактически отработанное время.

3. Для всех случаев определения средней заработной платы, предусмотренных настоящим Кодексом, Правительством Республики Казахстан устанавливается единый порядок ее исчисления.

Статья 129. Удержания из заработной платы

1. Удержания из заработной платы работника производятся по решению суда, а также в случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан.

2. Удержания из заработной платы работника для погашения их задолженности перед организацией, в которой он работает, могут также производиться на основании акта работодателя при наличии письменного согласия работника.

3. Общий размер ежемесячных удержаний не может превышать пятидесяти процентов причитающейся работнику заработной платы.

Глава 10. Профессиональная подготовка, переподготовка
и повышение квалификации

Статья 130. Понятия, используемые в настоящей главе

В настоящей главе используются следующие понятия:

1) профессиональная подготовка - передача профессиональных знаний, умений и навыков с целью овладения новой профессией;

2) переподготовка - подготовка работников с целью освоения новых знаний, умений и навыков в связи с изменением требований к содержанию и результатам труда или овладением новой профессией;

3) повышение квалификации - подготовка работников с целью усовершенствования ранее полученных профессиональных знаний, умений и навыков.

Статья 131. Профессиональная подготовка, переподготовка и повышение квалификации работников в организациях образования по направлению работодателя

1. Профессиональная подготовка, переподготовка и повышение квалификации работников в организациях образования по направлению работодателя осуществляется за счет средств работодателя или иных средств, не запрещенных законодательством Республики Казахстан.

2. В соглашении, коллективном и (или) трудовом договоре могут предусматриваться льготы и компенсационные выплаты, связанные с обучением.

Статья 132. Порядок профессиональной подготовки, переподготовки и повышения квалификации работников

1. Профессиональная подготовка, переподготовка и повышение квалификации работников проводится в организации, а при необходимости - в организациях образования на условиях, определяемых соглашениями, коллективным и (или) трудовым договором.

2. Формы профессиональной подготовки и переподготовки и повышения квалификации работников, перечень необходимых профессий и специальностей определяются работодателем с учетом мнения представителей работников.

3. Работникам, проходящим профессиональную подготовку, переподготовку и повышение квалификации, работодатель создает необходимые условия для совмещения работы с обучением и иные условия, предусмотренные настоящим Кодексом, соглашениями, коллективным и (или) трудовым договором.

Статья 133. Условия профессиональной подготовки, переподготовки и повышения квалификации

1. Работники имеют право на профессиональную подготовку, переподготовку и повышение квалификации за счет средств работодателя, если это предусмотрено коллективным, трудовым договорами и/или актами работодателя.

2. Работник, прошедший обучение за счет средств работодателя, обязан отработать у данного работодателя срок, согласованный сторонами в договоре обучения.

3. В случае расторжения трудового договора по инициативе работника или по инициативе работодателя вследствие вины работника, работник возмещает работодателю затраты, связанные с его профессиональной подготовкой, переподготовкой и повышением квалификации, включая обучение новым профессиям и специальностям, пропорционально недоработанному сроку отработки.

Глава 11. Трудоустройство

Статья 134. Государственные гарантии при трудоустройстве

Государство гарантирует гражданам в сфере занятости населения:

1) защиту от любых форм дискриминации и обеспечения равных возможностей в получении профессии и работы;

2) профессиональную подготовку, переподготовку, повышение квалификации и организацию общественных работ для безработных;

3) содействие развитию малого бизнеса и предпринимательства;

4) организацию трудового посредничества через уполномоченный орган по вопросам занятости и частное агентство занятости;

5) предоставление профессионально-ориентационных услуг, информации о свободных местах и вакансиях;

6) ориентация системы профессионального образования на подготовку специалистов, востребованных на рынке труда;

7) межрегиональное перераспределение рабочей силы в соответствии с государственными программами;

8) разработку и реализацию мер по выявлению и легализации трудовых отношений.

Статья 135. Права граждан в сфере трудоустройства

1. Граждане имеют право:

1) на свободный выбор рода деятельности и профессии путем прямого обращения к работодателям, а также через трудовое посредничество уполномоченного органа по вопросам занятости или частного агентства занятости, оказывающих содействие в трудоустройстве населения;

2) на самостоятельный поиск работы и трудоустройство, в том числе за границей;

3) получение консультации и информации в уполномоченных органах по вопросам занятости и частных агентствах занятости;

4) участие в общественных работах.

Статья 136. Права и обязанности работодателя при трудоустройстве

1. Работодатель имеет право:

1) осуществлять подбор кадров;

2) получать в уполномоченных органах по вопросам занятости достоверную, полную и оперативную информацию о состоянии рынка труда и возможности профессиональной подготовки.

2. Работодатель обязан:

1) оказывать содействие в трудоустройстве;

2) предоставлять уполномоченному органу по вопросам занятости информацию:

о предстоящем высвобождении работников в связи с ликвидацией организации, сокращением численности или штата не менее чем за один месяц до начала высвобождения;

о потребности в найме работников и результатах собеседования с гражданами, направленными уполномоченным органом по вопросам занятости, в течение пяти рабочих дней.

Статья 137. Трудовое посредничество

Трудовое посредничество осуществляется уполномоченным органом по вопросам занятости или частным агентством занятости путем:

1) информирования граждан о возможности получения работы, а работодателей - о возможности обеспечения рабочей силой;

2) оказания содействия гражданам в выборе работы;

3) выдачи направления гражданам для трудоустройства к работодателю на вакантное место;

4) формирования банка данных по рынку труда;

5) учета и регистрации обратившихся граждан;

6) оказания услуг в профессиональной ориентации;

7) взаимодействия с работодателями по вопросам трудоустройства на основе договоров.

Глава 12. Гарантии и компенсационные выплаты

Статья 138. Гарантии при выполнении работниками государственных или общественных обязанностей

1. Работодатель освобождает работников от выполнения трудовых обязанностей на время привлечения их к государственным или общественным обязанностям в случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан.

2. За выполнение государственных и общественных обязанностей заработная плата работникам выплачивается по месту выполнения указанных обязанностей.

3. Трудовым, коллективным договорами могут быть установлены случаи сохранения за работниками средней заработной платы за время выполнения государственных или общественных обязанностей.

Статья 139. Гарантии для работников, направляемых на медицинский осмотр

На время прохождения периодических медицинских осмотров, предсменного медицинского освидетельствования за работниками, обязанными их проходить в соответствии с настоящим Кодексом либо коллективным договором, сохраняется место работы (должность) и средняя заработная плата.

Статья 140. Гарантии для работников, являющихся донорами

За работником, являющимся донором на время обследования и сдачи крови сроком один день сохраняется место работы (должность) и средняя заработная плата.

Статья 141. Гарантии и компенсационные выплаты для работников, направляемых в командировки

1. За время командировки за работником сохраняется место работы (должность) и заработная плата.

2. Работникам, направляемым в командировки, оплачиваются:

1) суточные за календарные дни нахождения в командировке, в том числе за время в пути;

2) расходы по проезду к месту назначения и обратно;

3) расходы по найму жилого помещения.

3. Условия и сроки направления в командировки работников определяются трудовым, коллективным договорами или актом работодателя.

4. Направление работников в командировки осуществляется с учетом ограничений, предусмотренных статьями 167, 171, 209 настоящего Кодекса.

Статья 142. Гарантии и компенсационные выплаты при переводе работника в другую местность вместе с работодателем

1. При переводе работника на работу в другую местность вместе с работодателем работодатель обязан возместить работнику:

1) расходы по переезду работника и членов его семьи;

2) расходы по провозу имущества работника и членов его семьи.

2. Порядок и размеры компенсационных выплат, предусмотренных пунктом 1 настоящей статьи, определяются трудовым, коллективным договорами или актом работодателя.

Статья 143. Компенсационные выплаты в связи с использованием работником личного имущества в интересах работодателя

При использовании работником личного имущества в интересах работодателя и с его согласия работодателем производится компенсационная выплата за использование, износ (амортизацию) инструмента, личного транспорта, других технических средств и расходы на их эксплуатацию по соглашению сторон.

Статья 144. Компенсационные выплаты работникам в случаях, когда их работа протекает в пути или имеет разъездной характер, либо связана со служебными поездками в пределах обслуживаемых участков

1. Работникам, когда их работа протекает в пути или имеет разъездной характер, либо в связи со служебными поездками в пределах обслуживаемых участков, производятся компенсационные выплаты за каждый день нахождения вне постоянного места жительства в порядке, установленном соглашением, коллективным договором, трудовым договором и (или) актом работодателя.

2. В случае, если работники находятся в разъездах не все рабочие дни месяца, выплата производится пропорционально фактическому количеству дней поездок к месту работы (производства работ) и обратно.

3. Компенсационные выплаты осуществляются независимо от режима организации труда и отдыха. Перечень работников, занятых на работах имеющих особый характер, определяется уполномоченным государственным органом по труду.

4. Компенсационные выплаты не учитываются при исчислении средней заработной платы работников организаций.

Статья 145. Порядок и условия выплаты полевого довольствия

1. Полевое довольствие выплачивается работникам геологоразведочных, топографо-геодезических, изыскательских организаций при выполнении работ в полевых условиях:

1) вне постоянного места жительства без ежедневного возвращения к постоянному месту жительства;

2) вне постоянного места жительства, но с ежедневным возвращением к месту базирования полевой организации, которая также не является постоянным местом жительства;

3) вне постоянного места жительства путем организации труда вахтовым методом.

2. Выплата полевого довольствия производится за все календарные дни нахождения на полевых работах.

3. Полевое довольствие не выплачивается работникам за время нахождения в ежегодном оплачиваемом трудовом отпуске.

4. При выезде работника из полевой организации в командировку выплата ему полевого довольствия прекращается, а расходы, связанные с командировкой, возмещаются в соответствии с настоящим Кодексом.

5. Размер полевого довольствия не учитывается при исчислении средней заработной платы работников организаций.

6. Порядок, условия выплаты и размер полевого довольствия, учета времени работы в полевых условиях устанавливаются в соглашениях, коллективном и трудовом договорах и (или) актом работодателя.

7. При работе в полевых условиях выплата полевого довольствия работнику за выходные дни производится в зависимости от того, в каком месте он их проводит (на объекте, участке проведения полевых работ, на базе полевой организации, вне места проведения работ). Данный порядок может применяться независимо от принятых форм организации труда, режима труда и отдыха.

Статья 146. Выплата работникам социальных пособий за счет средств работодателя

1. Работодатель обязан за счет своих средств выплачивать работникам социальные пособия по временной нетрудоспособности, по беременности и родам, за время отпуска женщинам (мужчинам), усыновившим или удочерившим детей.

2. Основанием для выплаты социальных пособий по временной нетрудоспособности являются листки нетрудоспособности, выданные в установленном законодательством порядке.

3. Социальные пособия по временной нетрудоспособности выплачиваются работникам с первого дня нетрудоспособности до дня восстановления трудоспособности или до установления инвалидности из расчета их средней заработной платы, исчисленной в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

4. Размеры социального пособия, порядок их назначения и выплаты определяются Правительством Республики Казахстан. Работодатели вправе устанавливать дополнительные выплаты работникам к размерам социального пособия, установленного законодательством Республики Казахстан.

Глава 13. Материальная ответственность сторон
трудового договора

Статья 147. Обязанность стороны трудового договора по возмещению причиненного ущерба (вреда)

1. Сторона трудового договора, причинившая ущерб (вред) другой стороне, возмещает его в соответствии с настоящим Кодексом и иными законами Республики Казахстан.

2. В трудовом, коллективном договорах может конкретизироваться материальная ответственность работника и работодателя.

3. Прекращение трудового договора после причинения ущерба (вреда) не влечет за собой освобождения стороны трудового договора от материальной ответственности по возмещению причиненного ущерба (вреда) другой стороне.

Статья 148. Условия наступления материальной ответственности стороны трудового договора за причинение ущерба (вреда)

1. Материальная ответственность стороны трудового договора за ущерб (вред), причиненный ею другой стороне трудового договора, наступает за ущерб (вред), причиненный в результате виновного противоправного поведения (действия или бездействия) и причинной связи между виновным противоправным поведением и причиненным ущербом (вредом), если иное не предусмотрено настоящим Кодексом и иными законами Республики Казахстан.

2. Работодатель несет материальную ответственность перед работником:

1) за ущерб, причиненный незаконным лишением работника возможности трудиться на своем рабочем месте;

2) за ущерб, причиненный имуществу работника;

3) за вред, причиненный здоровью работника.

3. Работник несет материальную ответственность перед работодателем:

1) за ущерб, причиненный утратой или повреждением имущества работодателя;

2) за ущерб, возникший в результате действия (бездействия) работника.

4. Работодатель и работник несут взаимную материальную ответственность в других случаях, установленных коллективным и трудовым договорами.

Статья 149. Материальная ответственность работодателя за ущерб, причиненный работнику незаконным лишением его возможности трудиться

1. Работодатель обязан возместить работнику неполученную им заработную плату и иные причитающиеся ему выплаты в случае незаконного перевода на другую работу, недопущения работника к рабочему месту, одностороннего изменения условий трудового договора, отстранения от работы, необоснованного расторжения трудового договора.

2. Трудовым, коллективным договорами, актами работодателя, согласованными с представителями работников, могут быть установлены дополнительные случаи возмещения работодателем ущерба, причиненного незаконным лишением работника возможности трудиться.

Статья 150. Материальная ответственность работодателя за ущерб, причиненный имуществу работника

Работодатель, причинивший ущерб имуществу работника, обязан возместить его в полном объеме в соответствии с условиями трудового, коллективного договора.

Статья 151. Материальная ответственность работодателя за вред, причиненный здоровью работника

1. При причинении работнику в связи с исполнением им трудовых обязанностей производственной травмы или иного повреждения здоровья по вине работодателя, в результате которого работник полностью или частично утратил трудоспособность, работодатель обязан возместить ему вред в объеме, предусмотренном гражданским законодательством Республики Казахстан.

2. Вред, предусмотренный пунктом 1 настоящей статьи, возмещается в полном объеме при отсутствии у работника страховых выплат. При наличии страховых выплат работодатель обязан возместить работнику разницу между страховой суммой и фактическим размером вреда.

3. Порядок возмещения работодателями вреда, причиненного здоровью работников, определяется уполномоченным государственным органом по труду.

Статья 152. Материальная ответственность работника за причинение ущерба работодателю

1. Материальная ответственность работника за ущерб, причиненный работодателю, наступает в случаях и размерах, предусмотренных настоящим Кодексом.

2. Работник обязан возместить прямой действительный ущерб, причиненный работодателю.

3. Ответственность работника за ущерб, причиненный работодателю, исключается, если ущерб возник в результате непреодолимой силы, либо крайней необходимости, необходимой обороны, а также неисполнения работодателем обязанности по обеспечению надлежащих условий для сохранности имущества, переданного работнику.

4. Недопустимо возложение на работника ответственности за такой ущерб, который может быть отнесен к категории нормального производственно-хозяйственного риска.

5. Работодатель обязан создать работникам условия, необходимые для нормальной работы и обеспечения полной сохранности вверенного им имущества.

Статья 153. Ограничение материальной ответственности работника за причинение ущерба работодателю

Работник несет материальную ответственность за ущерб, причиненный работодателю, в пределах своей средней месячной заработной платы.

Статья 154. Случаи полной материальной ответственности работника за причинение ущерба работодателю

Материальная ответственность в полном размере ущерба, причиненного работодателю, возлагается на работника в случаях:

1) не обеспечения сохранности имущества и других ценностей, переданных работнику на основании письменного договора о принятии на себя полной материальной ответственности;

2) не обеспечения сохранности имущества и других ценностей, полученных работником под отчет по разовому документу;

3) причинения ущерба в состоянии алкогольного, наркотического или токсикоманического опьянения (употребления их аналогов);

4) недостачи, умышленного уничтожения или умышленной порчи материалов, полуфабрикатов, изделий (продукции), в том числе при их изготовлении, а также инструментов, измерительных приборов, специальной одежды и других предметов, выданных работодателем работнику в пользование;

5) причинения ущерба незаконными действиями работника, подтвержденными в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.

Статья 155. Договоры о полной индивидуальной и коллективной (бригадной) материальной ответственности

1. Работник, занимающий должность или выполняющий работы, связанные с хранением, обработкой, продажей (отпуском), перевозкой, применением или иным использованием в процессе производства переданных ему имущества и ценностей, и работодатель заключают в письменной форме договор о полной индивидуальной материальной ответственности работника за не обеспечение сохранности имущества и других ценностей, переданных работнику.

2. Работники, совместно выполняющие работы, связанные с хранением, обработкой, продажей (отпуском), перевозкой, применением или иным использованием в процессе производства переданных им имущества и ценностей, когда невозможно разграничить материальную ответственность каждого работника за причинение ущерба, и работодатель заключают в письменной форме договор о полной коллективной (бригадной) материальной ответственности работников за не обеспечение сохранности имущества и других ценностей, переданных работникам.

3. Договоры о полной индивидуальной или коллективной (бригадной) материальной ответственности могут быть заключены, как при заключении трудового договора, так и в дополнение к трудовому договору.

4. Перечень должностей и работ, занимаемых или выполняемых работниками, с которыми могут заключаться договоры о полной индивидуальной и коллективной (бригадной) материальной ответственности за не обеспечение сохранности имущества и других ценностей, переданных работникам, утверждается в порядке, устанавливаемом уполномоченным государственным органом по труду.

Статья 156. Порядок возмещения сторонами трудового договора причиненного ущерба (вреда)

Сторона трудового договора, причинившая ущерб (вред) другой стороне, возмещает его в размерах, установленных настоящим Кодексом и законами Республики Казахстан, на основании решения суда либо в добровольном порядке.

Глава 14. Разрешение индивидуальных трудовых споров

Статьи 157. Органы по рассмотрению индивидуальных трудовых споров

1. Индивидуальные трудовые споры рассматриваются согласительными комиссиями и/или судами.

2. Индивидуальные трудовые споры согласительной комиссией рассматриваются, если стороны трудового договора пришли к соглашению о рассмотрении индивидуального трудового спора в согласительной комиссии.

3. Стороны трудового договора по своему выбору могут обратиться за разрешением индивидуального трудового спора непосредственно в суд.

Статья 158. Образование согласительной комиссии и организация ее работы

1. Согласительная комиссия создается на паритетных началах из равного числа представителей от работодателя и работников.

2. Количественный состав членов согласительной комиссии, порядок ее работы и срок полномочий согласительной комиссии устанавливаются по соглашению между работодателем и работниками на общем собрании (конференции) работников.

3. Члены согласительной комиссии от работников избираются общим собранием (конференцией) работников. Члены согласительной комиссии от работодателя назначаются актом работодателя (представителя работодателя). Члены согласительной комиссии на первом организационном заседании большинством голосов избирают из своего состава председателя и секретаря.

4. Согласительная комиссия рассматривает трудовой спор в семидневный срок со дня подачи заявления работником (представителем работника).

5. По результатам рассмотрения принимается решение согласительной комиссии, которое выдается заявителю не позднее трех рабочих дней со дня его принятия.

6. Решение согласительной комиссии об удовлетворении требования заявителя подлежит добровольному исполнению противоположной стороной в течение трех рабочих дней со дня вынесения решения.

Статья 159. Сроки обращения в органы по рассмотрению индивидуальных трудовых споров

Для обращения в органы по рассмотрению индивидуальных трудовых споров устанавливаются следующие сроки:

1) по спорам о восстановлении на работе - три месяца со дня вручения копии акта работодателя о расторжении трудового договора;

2) по другим трудовым спорам - один год с того дня, когда работник или работодатель узнал или должен был узнать о нарушении своего права.

Статья 160. Восстановление на работе работника органом по рассмотрению индивидуального трудового спора

1. В случае прекращения трудового договора без законного на то основания либо незаконного перевода на другую работу, перемещения на другое рабочее место, изменения условий труда, отстранения от работы орган, рассматривающий индивидуальный трудовой спор, выносит решение о восстановлении работника на прежней работе, за исключением случаев, указанных в пункте 3 настоящей статьи.

2. Работнику, восстановленному на прежней работе, выплачивается средняя заработная плата за все время вынужденного прогула (отстранения от работы) или разница в заработной плате за время выполнения нижеоплачиваемой работы, но не более чем за три месяца.

3. По заявлению работника орган, рассматривающий индивидуальный трудовой спор, может ограничиться вынесением решения о выплате работнику заработной платы в размере, указанном в пункте 2 настоящей статьи.

4. Решение органа по рассмотрению индивидуального трудового спора о восстановлении работника на прежней работе подлежит немедленному исполнению. При задержке работодателем исполнения решения о восстановлении на работе, орган по рассмотрению индивидуального трудового спора выносит решение о выплате работнику средней заработной платы или разницы в заработной плате за время задержки исполнения решения.

Статья 161. Ограничение взыскания сумм, выплаченных по решению суда

Обратное взыскание с работника сумм, выплаченных ему по судебному решению или по решению согласительной комиссии по индивидуальному трудовому спору, при отмене решения в порядке, установленном законами Республики Казахстан, допускается только в тех случаях, когда отмененное решение было основано на сообщенных работником ложных сведениях или представленных им подложных документах.

Раздел 3. Особенности регулирования труда отдельных
категорий работников
Глава 15. Особенности регулирования труда работников
моложе восемнадцати лет

Статья 162. Права работников моложе восемнадцати лет в сфере труда

Работники моложе восемнадцати лет в трудовых отношениях приравниваются в правах к совершеннолетним, а в области охраны труда, рабочего времени, времени отдыха и других условий труда пользуются дополнительными гарантиями, установленными настоящим Кодексом.

Статья 163. Работы, на которых запрещается применение труда работников моложе восемнадцати лет

1. Запрещается применение труда работников моложе восемнадцати лет на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда.

2. Запрещается переноска и передвижение работниками моложе восемнадцати лет тяжестей, превышающих установленные для них предельные нормы.

3. Список работ, на которых запрещается применение труда работников моложе восемнадцати лет, предельные нормы переноски и передвижения тяжестей работниками моложе восемнадцати лет определяются уполномоченным государственным органом по труду по согласованию с уполномоченным государственным органом в области здравоохранения.

Статья 164. Обязательные медицинские осмотры работников моложе восемнадцати лет

С работниками в возрасте до восемнадцати лет трудовые договоры заключаются только после обязательного предварительного медицинского осмотра и в дальнейшем, работники до достижения возраста восемнадцати лет, ежегодно подлежат обязательному медицинскому осмотру.

Статья 165. Продолжительность рабочего времени для работников моложе восемнадцати лет

Для работников моложе восемнадцати лет устанавливается сокращенная продолжительность рабочего времени:

1) для работников в возрасте от четырнадцати до шестнадцати лет - не более 24 часов в неделю;

2) для работников в возрасте от шестнадцати до восемнадцати лет - не более 36 часов в неделю.

Статья 166. Оплата труда и нормы выработки для работников моложе восемнадцати лет

1. Оплата труда работников моложе восемнадцати лет производится с учетом сокращенной продолжительности работы.

2. Нормы выработки для работников моложе восемнадцати лет устанавливаются исходя из общих норм выработки для работников пропорционально сокращенной продолжительности рабочего времени, установленной в статье 165 настоящего Кодекса.

Статья 167. Особенности режима труда и отдыха для работников моложе восемнадцати лет

Запрещается привлекать работников моложе восемнадцати лет к работе в ночное время, к сверхурочной работе, к работе в суммированном режиме рабочего времени, а также направлять их в командировку и на работу, выполняемую вахтовым методом.

Статья 168. Ограничение материальной ответственности работников моложе восемнадцати лет

С работниками моложе восемнадцати лет заключение договора о полной материальной ответственности запрещается.

Глава 16. Особенности регулирования труда женщин
и иных лиц с семейными обязанностями

Статья 169. Ограничение расторжения трудового договора с беременными женщинами по инициативе работодателя

В случае, если на день истечения срока трудового договора женщина представит медицинское заключение о беременности сроком двенадцать и более недель, работодатель обязан по ее письменному заявлению продлить срок трудового договора по день окончания отпуска по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет.

Статья 170. Работы, на которых запрещается применение труда женщин

1. Запрещается применение труда женщин на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда.

2. Запрещается подъем и перемещение вручную женщинами тяжестей, превышающих установленные для них предельные нормы.

3. Список работ, на которых запрещается применение труда женщин, предельные нормы подъема и перемещения вручную тяжестей женщинами, определяются уполномоченным государственным органом по труду по согласованию с уполномоченным государственным органом в области здравоохранения.

Статья 171. Особенности режима труда и отдыха для женщин и других лиц с семейными обязанностями

1. Работодатель не вправе привлекать беременных женщин к работе в ночное время, работе в выходные и праздничные дни, сверхурочной работе, а также направлять их в командировку.

2. Работодатель не вправе привлекать к работе в ночное время, к сверхурочной работе, а также направлять в командировку и на работу, выполняемую вахтовым методом без письменного согласия:

1) женщин, имеющих детей в возрасте до семи лет, и других лиц, воспитывающих детей в возрасте до трех лет без матери;

2) работников, осуществляющих уход за больными членами семьи либо воспитывающих детей-инвалидов, если на основании медицинского заключения дети в возрасте до трех лет, дети-инвалиды либо больные члены семьи нуждаются в осуществлении ухода.

Статья 172. Перерывы для кормления ребенка

1. Помимо перерыва для отдыха и приема пищи, внутрисменных и специальных перерывов, женщинам, имеющим детей в возрасте до полутора лет, отцам (усыновителям), воспитывающим детей в возрасте до полутора лет без матери, предоставляются дополнительные перерывы для кормления ребенка (детей) не реже, чем через каждые три часа работы следующей продолжительности:

1) женщинам (отцам), имеющим одного ребенка, - каждый перерыв не менее тридцати минут;

2) женщинам (отцам), имеющим двух или более детей, - каждый перерыв не менее одного часа.

2. Перерывы для кормления ребенка (детей) по заявлению работника, указанного в пункте 1 настоящей статьи, присоединяются к перерыву для отдыха и приема пищи либо суммированные перерывы предоставляются в начале или конце рабочего дня (смены).

3. Перерывы для кормления ребенка (детей) включаются в рабочее время, за время перерывов женщинам (отцам, усыновителям) сохраняется средняя заработная плата.

Статья 173. Установление неполного рабочего времени для женщин и других лиц с семейными обязанностями

Работодатель по письменному заявлению беременной женщины, женщины, имеющей ребенка (детей) в возрасте до трех лет, а также работника, осуществляющего уход за больным членом семьи в соответствии с медицинским заключением, предоставляет им режим неполного рабочего времени.

Статья 174. Ограничение применения суммированного режима рабочего времени для беременных женщин

Применение суммированного режима рабочего времени для беременных женщин не допускается, если продолжительность рабочего дня (рабочей смены) будет превышать восемь часов.

Статья 175. Временный перевод на другую работу беременных женщин

Работодатель на основании медицинского заключения обязан перевести беременную женщину на другую работу, исключающую воздействие вредных производственных факторов, с сохранением заработной платы, исчисленной из средней заработной платы по прежней работе.

Статья 176. Отпуск по беременности и родам

1. Женщинам предоставляются отпуска по беременности и родам продолжительностью семьдесят календарных дней до родов и пятьдесят шесть (в случае осложненных родов или рождения двух или более детей - семьдесят) календарных дней после родов, если иное не установлено законами Республики Казахстан.

2. Исчисление отпусков производится суммарно и отпуск предоставляется женщине полностью, независимо от числа дней фактически использованных до родов и продолжительности работы у работодателя.

Статья 177. Отпуск работникам, усыновившим (удочерившим) новорожденных детей

Работникам, усыновившим (удочерившим) новорожденного ребенка (детей), предоставляется (одному из родителей) оплачиваемый отпуск за период со дня усыновления (удочерения) и до истечения пятидесяти шести дней со дня рождения ребенка.

Статья 178. Отпуск по уходу за детьми

1. Работодатель обязан предоставить отпуск без сохранения заработной платы работнику по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет:

1) по выбору родителей - матери либо отцу ребенка;

2) родителю - одному, воспитывающему ребенка;

3) бабушке, деду, другому родственнику или опекуну, фактически воспитывающему ребенка;

4) работникам, усыновившим или удочерившим новорожденных детей.

2. Отпуск без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет может быть использован полностью или по частям на основании письменного заявления работника, указанного в пункте 1 настоящей статьи, по выбору работника.

3. За время отпуска без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до достижения им трехлетнего возраста за работником сохраняется место работы (должность).

4. Время отпуска без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до достижения им трехлетнего возраста засчитывается в общий трудовой стаж, в трудовой стаж по специальности, если иное не предусмотрено законами Республики Казахстан.

Глава 17. Особенности регулирования труда работников,
работающих по совместительству

Статья 179. Трудовой договор о работе по совместительству

1. Работник вправе заключить трудовой договор о работе по совместительству как с одним работодателем, с которым он уже состоит в трудовых отношениях (по месту основной работы), так и с несколькими работодателями.

2. В трудовом договоре о работе по совместительству обязательно указание на то, что работа является совместительством.

Статья 180. Дополнительные документы, необходимые для заключения трудового договора о работе по совместительству

Для заключения трудового договора о работе по совместительству с другим работодателем, помимо документов, предусмотренных статьей 32 настоящего Кодекса, работник предоставляет справку о характере и условиях труда по основному месту работы (место работы, должность, условия труда).

Статья 181. Продолжительность рабочего времени при работе по совместительству

Суммарная продолжительность ежедневной работы по месту основной работы и работы по совместительству не должна превышать норму продолжительности ежедневной работы, установленную статьей 78 настоящего Кодекса, более чем на 4 часа.

Статья 182. Ежегодный трудовой отпуск при работе по совместительству

1. Работникам, работающим по трудовому договору о работе по совместительству, ежегодные трудовые отпуска предоставляются одновременно с отпуском по основной работе.

2. Если продолжительность ежегодного трудового оплачиваемого отпуска по трудовому договору о работе по совместительству меньше продолжительности отпуска по другой работе, работодатель по просьбе работника-совместителя предоставляет ему отпуск без сохранения заработной платы на дни, составляющие разницу в продолжительности отпусков.

Статья 183. Ограничение заключения трудового договора о работе по совместительству

Не допускается заключение трудового договора о работе по совместительству с работниками моложе восемнадцати лет и с работниками, занятыми на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и/или опасными условиями труда.

Статья 184. Дополнительные основания расторжения трудового договора о работе по совместительству по инициативе работодателя

Трудовой договор о работе по совместительству помимо оснований, предусмотренных статьей 53 настоящего Кодекса, может быть расторгнут по инициативе работодателя в случае заключения трудового договора с работником, для которого эта работа будет являться основной.

Глава 18. Особенности регулирования труда работников,
занятых на тяжелых работах, работах с
вредными (особо вредными) и (или) опасными
условиями труда

Статья 185. Сокращенная продолжительность рабочего времени работников, занятых на тяжелых работах, с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда

1. Для работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда устанавливается сокращенная продолжительность рабочего времени не более 36 часов в неделю.

2. Список производств, цехов, профессий и должностей, а также перечень тяжелых работ, работ с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда, работа в которых дает право на сокращенную продолжительность рабочего времени, определяется уполномоченным государственным органом по труду по согласованию с уполномоченным государственным органом в области здравоохранения.

Статья 186. Ежегодный трудовой отпуск

Ежегодные оплачиваемые дополнительные трудовые отпуска предоставляются работникам, занятым на тяжелых работах и работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда, согласно перечню производств, работ, профессий и должностей,

определяемому уполномоченным государственным органом по труду по согласованию с уполномоченным государственным органом в области здравоохранения.

Статья 187. Оплата труда работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда

Работникам, занятым на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда могут устанавливаться доплаты в размерах, определенных системой оплаты труда работников организаций.

Статья 188. Обеспечение здоровых и безопасных условий труда

Работникам организаций по условиям труда выдается за счет средств работодателя специальная одежда, специальная обувь и другие средства индивидуальной защиты, моющие и дезинфицирующие материалы, молоко, лечебно-профилактическое питание не ниже норм, устанавливаемых уполномоченным государственным органом по труду.

Глава 19. Особенности регулирования труда работников,
занятых на сезонных работах

Статья 189. Сезонные работы

Сезонными признаются работы, которые в силу климатических или иных природных условий выполняются в течение определенного периода (сезона), но не более одного года.

Статья 190. Особенности заключения трудового договора с сезонными работниками

1. В трудовом договоре должно быть указано условие о заключении договора на выполнение сезонных работ и определенный период их выполнения.

2. При заключении трудового договора на сезонные работы испытательный срок с целью проверки соответствия работника поручаемой ему работе не устанавливается.

Статья 191. Дополнительные основания расторжения трудового договора, по инициативе работодателя с работниками, занятыми на сезонных работах

Трудовой договор с работниками, занятыми на сезонных работах, помимо оснований, предусмотренных статьей 53 настоящего Кодекса, может быть расторгнут по инициативе работодателя также в случаях:

1) приостановки работ у работодателя на срок более двух недель по причинам производственного характера;

2) неявки работника на работу в течение одного месяца подряд вследствие временной нетрудоспособности.

Статья 192. Особенности порядка расторжения трудового договора с работником, занятым на сезонных работах

1. Работник, занятый на сезонных работах, имеет право расторгнуть трудовой договор по своей инициативе, предупредив об этом работодателя за семь календарных дней.

2. Работодатель обязан письменно предупредить работника, занятого на сезонных работах, о предстоящем расторжении трудового договора по основаниям, предусмотренным подпунктами 1) и 2) пункта 1 статьи 53 настоящего Кодекса, за семь календарных дней.

3. При расторжении трудового договора с сезонным работником работодателем производится компенсационная выплата за неиспользованный отпуск пропорционально отработанному времени.

Глава 20. Особенности регулирования труда работников,
работающих вахтовым методом

Статья 193. Особенности работы вахтовым методом

1. Вахтовый метод является особой формой осуществления трудового процесса вне места постоянного проживания работников, когда не может быть обеспечено ежедневное их возвращение к постоянному месту жительства.

2. Работодатель обязан обеспечивать работников, работающих вахтовым методом, в период нахождения на объекте производства работ жильем для обеспечения их жизнедеятельности, доставку до места работы и обратно, а также условиями для выполнения работ и междусменного отдыха.

Статья 194. Ограничения на работы вахтовым методом

К работам, выполняемым вахтовым методом, не допускаются работники моложе восемнадцати лет, беременные женщины, инвалиды первой и второй групп. Иные работники могут привлекаться к работам, выполняемым вахтовым методом, если такие работы им не противопоказаны на основании медицинских заключений.

Статья 195. Продолжительность вахты

1. Вахтой считается период, включающий время выполнения работ на объекте и время междусменного отдыха.

2. Продолжительность вахты не может превышать тридцати календарных дней.

Статья 196. Учет рабочего времени и времени отдыха при работе вахтовым методом

1. При вахтовом методе работы для работников устанавливается суммированный режим рабочего времени.

2. Учетным периодом при суммированном режиме рабочего времени может быть любой календарный период, но не более чем один год.

3. Учетный период охватывает рабочее время, время отдыха, время в пути от места нахождения работодателя или от пункта сбора до места работы и обратно. При этом общая продолжительность рабочего времени за учетный период не должна превышать нормы, установленной настоящим Кодексом.

4. Не допускается предоставление ежегодного трудового оплачиваемого отпуска по частям в период межвахтового отдыха.

Глава 21. Особенности регулирования труда домашних
работников, работающих у работодателей -
физических лиц

Статья 197. Особенности заключения и прекращения трудового договора с домашними работниками

1. Домашними работниками признаются работники, выполняющие работы (услуги) в домашнем хозяйстве у работодателей - физических лиц.

2. Издание акта о приеме на работу либо прекращении трудовых отношений с домашним работником и внесение сведений о его работе в трудовую книжку работодателем не производится.

3. Трудовая деятельность домашнего работника подтверждается трудовым договором.

4. Сроки письменного предупреждения о прекращении (расторжении) трудового договора с домашним работником, а также случаи и размеры компенсационной выплаты в связи с потерей работы устанавливаются трудовым договором.

Статья 198. Режим рабочего времени и времени отдыха домашних работников

1. На домашних работников распространяются нормы продолжительности рабочего времени и времени отдыха, установленные настоящим Кодексом.

2. Режим работы, порядок предоставления выходных дней, ежегодных трудовых оплачиваемых отпусков, привлечения к сверхурочным работам, к работе в ночное время, выходные и праздничные дни домашнего работника определяются в трудовом договоре.

Статья 199. Порядок применения и снятия дисциплинарных взысканий

Порядок применения и снятия дисциплинарных взысканий в отношении домашнего работника определяются трудовым договором.

Статья 200. Разрешение индивидуальных трудовых споров

Индивидуальные трудовые споры между домашним работником и работодателем рассматриваются соглашением сторон или судами.

Глава 22. Особенности регулирования труда
надомных работников

Статья 201. Надомные работники

1. Надомными работниками считаются лица, заключившие трудовой договор с работодателем о выполнении работы на дому личным трудом со своими материалами и с использованием своего оборудования, инструментов и приспособлений или выделяемых работодателем, либо приобретаемых за счет средств работодателя.

2. Выполнение работником работ на дому может устанавливаться как при заключении трудового договора, так и в течение срока действия трудового договора внесением соответствующих изменений в трудовой договор.

Статья 202. Условия труда надомных работников

1. Надомные работы могут выполняться только в случаях, когда они не противопоказаны работнику по состоянию здоровья и когда для их выполнения могут быть обеспечены государственные стандарты, правила по безопасности и охране труда работника.

2. В трудовом договоре на выполнение работ на дому в обязательном порядке должны быть предусмотрены условия:

1) о выполнении работ с использованием оборудования, материалов, инструментов и приспособлений, принадлежащих на праве собственности работнику или выделяемых работодателем либо приобретаемых за счет средств работодателя;

2) о порядке и сроках обеспечения работника для выполнения работы сырьем, материалами, полуфабрикатами;

3) о порядке и сроках вывоза готовой продукции;

4) о компенсационных и иных выплатах работнику.

Статья 203. Режим рабочего времени и времени отдыха, условия обеспечения безопасности и охраны труда надомных работников

Режим рабочего времени и времени отдыха, особенности контроля работодателя за соблюдением работником режима рабочего времени, условия по обеспечению безопасности и охраны труда и по соблюдению этих условий для работника, выполняющего работу на дому, определяются в трудовом договоре.

Статья 204. Компенсационные и иные выплаты надомным работникам

В случае использования при выполнении работ оборудования, материалов, инструментов и приспособлений, принадлежащих на праве собственности работнику, работодателем производится компенсационная выплата работнику за их износ, а также возмещаются иные расходы, связанные с выполнением надомных работ.

Глава 23. Особенности регулирования труда инвалидов

Статья 205. Реализация инвалидами права на труд

1. Инвалиды имеют право заключать трудовые договоры с работодателями с обычными условиями труда либо в специализированных организациях, применяющих труд инвалидов с учетом индивидуальных программ реабилитации.

2. Отказ в заключении трудового договора, перевод инвалида на другую работу, изменение условий труда по мотивам инвалидности не допускаются, за исключением случаев, когда по заключению уполномоченного государственного органа в области социальной защиты населения состояние его здоровья препятствует выполнению профессиональных обязанностей либо угрожает его здоровью и (или) безопасности труда других лиц.

Статья 206. Условия труда работников - инвалидов

1. Условия нормирования, оплаты и охраны труда, режим работы, порядок совмещения профессий (должностей), технические, санитарные, гигиенические, производственно-бытовые условия, а также иные по согласованию сторон условия трудового и коллективного договоров не могут ухудшать положения или ограничивать права инвалидов по сравнению с работниками, не являющимися инвалидами.

2. Запрещается применение труда инвалидов на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными), опасными условиями труда.

3. Работающим инвалидам могут предоставляться дополнительные гарантии, установленные настоящим Кодексом, соглашениями, актами работодателя, а также трудовым и коллективным договорами.

4. Рекомендации уполномоченных государственных органов, а также медицинские заключения о режиме неполного рабочего времени, снижении нагрузки и других условиях труда работающих инвалидов обязательны для исполнения работодателем.

Статья 207. Сокращенная продолжительность рабочего времени работников - инвалидов

1. Работникам - инвалидам первой и второй групп устанавливается сокращенная продолжительность рабочего времени - не более 36 часов в неделю.

2. Продолжительность ежедневной работы (рабочей смены) работников - инвалидов первой и второй групп не может превышать семи часов.

Статья 208. Ограничение применения суммированного режима рабочего времени для работников - инвалидов

1. Для работников - инвалидов первой и второй групп не допускается применение суммированного режима рабочего времени.

2. Работникам - инвалидам третьей группы не может устанавливаться суммированный режим рабочего времени, если такой режим запрещен им по медицинским показаниям.

Статья 209. Ограничение работы в ночное время, сверхурочной работы, работы в выходные и праздничные дни, направления в командировку работников - инвалидов

Привлечение к сверхурочной работе, работе в ночное время, в выходные и праздничные дни, направление в командировку работников - инвалидов допускается только с их письменного согласия, если такая работа не запрещена им по медицинским показаниям.

Статья 210. Предоставление ежегодного трудового отпуска работникам - инвалидам

Работникам - инвалидам ежегодный трудовой отпуск предоставляется в соответствии с графиком отпусков, утверждаемым работодателем по согласованию с ними.

Статья 211. Предоставление дополнительного оплачиваемого ежегодного отпуска работникам - инвалидам

1. Дополнительный оплачиваемый ежегодный отпуск предоставляется одновременно с ежегодным трудовым отпуском либо по желанию работника предоставляется в другое время рабочего (календарного) года.

Глава 24. Особенности регулирования труда
гражданских служащих

Статья 212. Поступление на гражданскую службу

1. Поступление на гражданскую службу осуществляется в порядке назначения либо по конкурсу.

2. Конкурс организовывается и проводится государственным учреждением (казенным предприятием), имеющим вакантную должность.

3. Порядок поступления на гражданскую службу и проведения конкурса на занятие вакантной должности гражданского служащего определяется Правительством Республики Казахстан.

4. Прием на гражданскую службу осуществляется путем заключения трудового договора и издания акта работодателя.

Статья 213. Перечень должностей гражданских служащих

Перечень должностей гражданских служащих определяется Правительством Республики Казахстан.

Статья 214. Ограничения, связанные с пребыванием на гражданской службе

Гражданский служащий не вправе:

1) использовать в неслужебных целях средства материально-технического, финансового и информационного обеспечения, другое государственное имущество и служебную информацию;

2) участвовать в действиях, препятствующих нормальному функционированию гражданской службы и выполнению должностных обязанностей;

3) использовать служебное положение в целях, не связанных с гражданской службой.

Статья 215. Перевод гражданского служащего на работу в другое государственное учреждение (казенное предприятие)

Гражданский служащий по его письменному заявлению может быть переведен на работу в другое государственное учреждение (казенное предприятие) по согласованию между руководителями соответствующих организаций.

Статья 216. Аттестация гражданских служащих

В целях определения уровня профессиональной и квалификационной подготовки, деловых качеств, гражданские служащие проходят аттестацию.

Порядок и условия проведения аттестации гражданских служащих определяется уполномоченным государственным органом соответствующей сферы деятельности.

Статья 217. Продвижение по гражданской службе

1. Продвижение по службе гражданского служащего осуществляется путем перевода его на вышестоящую должность.

2. Преимущественным правом на продвижение по гражданской службе пользуются гражданские служащие, имеющие высокий уровень квалификации и опыт работы, постоянно повышающие свой профессиональный, квалификационный уровень.

Статья 218. Повышение квалификации и переподготовка гражданских служащих

1. Гражданские служащие могут быть направлены в соответствующие организации образования с целью углубления профессиональных знаний и навыков, приобретения профессий и специальностей.

2. Обучение, переобучение, стажировка, включая научную стажировку, в случае обучения без отрыва от производства (работы) гражданского служащего оплачивается за счет средств направляющей организации.

За время учебы гражданского служащего за ним сохраняется занимаемая должность, гарантии и компенсационные выплаты.

3. Гражданскому служащему, проходящему повышение квалификации или переподготовку по специальности, соответствующей профилю деятельности гражданской службы предоставляется оплачиваемый учебный отпуск.

Статья 219. Поощрения гражданских служащих

За добросовестное исполнение должностных обязанностей, за высокое качество выполнения работ, в том числе работ особой сложности и срочности, за инициативу, творческую активность и другие достижения в работе гражданский служащий может быть поощрен:

1) продвижением по гражданской службе;

2) денежным вознаграждением;

3) объявлением благодарности.

Статья 220. Гарантии и компенсационные выплаты гражданским служащим при переезде на работу в другую местность

Гражданским служащим при переезде на работу вместе с государственным учреждением (казенным предприятием) в другую местность (другой населенный пункт) по существующему административно-территориальному делению выплачиваются:

стоимость проезда к месту работы самого гражданского служащего и членов его семьи (кроме случаев, когда государственное учреждение (казенное предприятие) предоставляет соответствующее средство передвижения);

расходы по провозу имущества;

суточные за каждый день нахождения в пути;

единовременное пособие в размере шести должностных окладов по занимаемой должности;

заработная плата за дни сбора в дорогу и устройства на новом месте жительства, но не более шести дней, а также за время нахождения в пути.

Статья 221. Оплата труда гражданских служащих

1. Система оплаты труда гражданских служащих устанавливается нормативными правовыми актами Республики Казахстан.

2. Гражданским служащим здравоохранения, социального обеспечения, образования, культуры и спорта работающим в аульной (сельской) местности, по решению местных представительных органов, за счет средств местного бюджета, устанавливаются повышенные должностные оклады и тарифные ставки по сравнению с окладами и ставками гражданских служащих, занимающихся этими видами деятельности в городских условиях.

3. Перечень должностей специалистов здравоохранения, социального обеспечения, образования, культуры и спорта, работающим в аульной (сельской) местности, определяется местным исполнительным органом по согласованию с местным представительным органом.

Статья 222. Отпуск гражданским служащим

1. Гражданским служащим предоставляются оплачиваемые ежегодные трудовые отпуска продолжительностью тридцать календарных дней, с выплатой пособия на оздоровление в размере должностного оклада. Пособие для оздоровления гражданским служащим выплачивается один раз в календарном году.

Для отдельных категорий гражданских служащих законами Республики Казахстан может быть установлена более длительная продолжительность оплачиваемого ежегодного трудового отпуска.

2. Гражданским служащим, обучающимся в высших учебных заведениях, по соглашению с работодателем предоставляются оплачиваемые учебные отпуска на период сдачи экзаменов, подготовки и защиты дипломного проекта (работы), сдачи выпускных экзаменов.

Статья 223. Дополнительное основание для прекращения трудового договора с гражданскими служащими

1. Помимо оснований для прекращения трудового договора с работниками, установленных настоящим Кодексом, дополнительным основанием для прекращения трудового договора с гражданскими служащими является достижение ими пенсионного возраста, установленного законом Республики Казахстан.

2. С работником, достигшим пенсионного возраста и обладающим высоким профессиональным и квалификационным уровнем, с учетом их работоспособности руководителем государственного учреждения (казенного предприятия) трудовой договор может продлеваться на срок до одного года.

Глава 25. Особенности регулирования труда работников
субъектов малого предпринимательства

Статья 224. Субъекты малого предпринимательства, в отношении которых устанавливаются особенности регулирования трудовых отношений

1. Особенности регулирования труда, установленные настоящей главой, распространяются на субъектов малого предпринимательства со среднегодовой численностью работников не более 10 человек.

2. Количество работников определяется на начало каждого календарного года исходя из занятости на протяжении полного рабочего дня. Превышение количества работников 10 человек на протяжении года не препятствует субъекту малого предпринимательства руководствоваться положениями настоящей главы.

Статья 225. Сроки трудовых договоров для субъектов малого предпринимательства

Субъекты малого предпринимательства могут заключать трудовые договоры с работниками на определенный срок без ограничения, предусмотренного подпунктом 2) пункта 1 статьи 30 настоящего Кодекса.

Статья 226. Правила трудового распорядка субъекта малого предпринимательства

Субъект малого предпринимательства утверждает правила трудового распорядка самостоятельно.

Статья 227. Режим работы

Субъекты малого предпринимательства имеют право устанавливать режим работы, предусматривающий привлечение к работе в выходные и праздничные дни в соответствии с графиком, который утверждается работодателем, а также использовать суммированного режима учета рабочего времени или разделения рабочего дня на части с соблюдением общих требований по продолжительности рабочего времени.

Статья 228. Условия оплаты труда

Условия оплаты труда работников субъектов малого предпринимательства, устанавливаются или изменяются работодателем и доводятся до сведения работников во время заключения трудового договора или не позднее, чем за месяц до их утверждения. При утверждении условий оплаты работы работодатель не имеет право в одностороннем порядке изменять условия трудового договора.

Статья 229. Участие субъектов малого предпринимательства в социальном партнерстве

На трудовые отношения с участием субъектов малого предпринимательства распространяется действие соглашений в случае, если работодатели и работники объединились в соответствующие организации для ведения переговоров и подписания таких соглашений.

Статья 230. Особенности организации безопасности и охраны труда у субъектов малого предпринимательства

Организация безопасности и охраны труда у субъектов малого предпринимательства может осуществляться на договорной основе с физическими или юридическими лицами.

Глава 26. Особенности регулирования труда
государственных служащих, депутатов
Парламента и маслихатов, судей Республики
Казахстан, лиц, состоящих на военной службе,
и работников правоохранительных органов

Статья 231. Регулирование труда государственных служащих, депутатов Парламента и маслихатов, судей Республики Казахстан

Труд государственных служащих, депутатов Парламента и маслихатов, судей Республики Казахстан регулируется настоящим Кодексом с особенностями и изъятиями, предусмотренными специальными законами и иными нормативными правовыми актами Республики Казахстан, устанавливающими особые условия и порядок поступления на службу, ее прохождения и прекращения, особые условия труда, условия оплаты труда, а также дополнительные льготы, преимущества и ограничения.

Статья 232. Лица, состоящие на государственной военной службе, и работники правоохранительных органов

1. К лицам, состоящим на государственной военной службе, относятся лица проходящие службу в Вооруженных Силах Республики Казахстан, органах национальной безопасности, Республиканской гвардии, во внутренних войсках, военно-следственных органах и военной полиции, в Службе охраны Президента Республики Казахстан, органах управления и частях гражданской обороны и органах военной прокуратуры.

2. К работникам правоохранительных органов относятся лица, состоящие на службе в органах внутренних дел, уголовно-исполнительной системы Министерства юстиции Республики Казахстан, финансовой полиции, государственной противопожарной службе, таможенных органах, органах прокуратуры Республики Казахстан, осуществляющие правоохранительную деятельность в соответствии с законами Республики Казахстан.

Статья 233. Регулирование труда лиц, состоящих на государственной военной службе, и работников правоохранительных органов

Труд лиц, состоящих на государственной военной службе, и работников правоохранительных органов регулируется настоящим Кодексом с особенностями и изъятиями, предусмотренными специальными законами и иными нормативными правовыми актами Республики Казахстан, устанавливающими особые условия и порядок поступления на службу, ее прохождения и прекращения, особые условия труда, условия оплаты труда, а также дополнительные льготы, преимущества и ограничения.

Раздел 4. Социальное партнерство и коллективные
отношения в сфере труда
Глава 27. Социальное партнерство в сфере труда

Статья 234. Задачи социального партнерства

Социальное партнерство в Республике Казахстан направлено на решение следующих задач:

1) создание эффективного механизма регулирования социальных, трудовых и связанных с ними экономических отношений;

2) содействие обеспечению социальной стабильности и общественного согласия на основе объективного учета интересов всех слоев общества;

3) содействие в обеспечении гарантий прав работников в сфере труда, осуществление их социальной защиты;

4) содействие процессу консультаций и переговоров между сторонами социального партнерства на всех уровнях;

5) содействие разрешению коллективных трудовых споров.

Статья 235. Основные принципы социального партнерства

Основными принципами социального партнерства являются:

1) полномочность представителей сторон;

2) равноправие сторон;

3) свобода выбора перечня вопросов, вносимых для обсуждения;

4) добровольность принятия обязательств;

5) уважение интересов сторон;

6) обязательность выполнения коллективных договоров, соглашений;

7) ответственность сторон, их представителей за невыполнение по их вине принятых обязательств по соглашению;

8) содействие государства в укреплении и развитии социального партнерства.

Статья 236. Система социального партнерства

Социальное партнерство обеспечивается в форме взаимодействия сторон посредством органов социального партнерства:

1) на республиканском уровне - республиканской трехсторонней комиссией по социальному партнерству и регулированию социальных и трудовых отношений (далее - республиканская комиссия);

2) на отраслевом уровне - отраслевыми комиссиями по социальному партнерству и регулированию социальных и трудовых отношений (далее - отраслевая комиссия);

3) на региональном (областном, городском, районном) уровне - областными, городскими, районными комиссиями по социальному партнерству и регулированию социальных и трудовых отношений (далее - региональная комиссия);

4) на уровне организаций в форме соглашений или коллективных договоров, устанавливающих конкретные взаимные обязательства в сфере труда между представителями работников и работодателем.

Статья 237. Формы социального партнерства

Социальное партнерство осуществляется в формах:

коллективных переговоров по подготовке проектов коллективных договоров, соглашений и их заключению;

взаимных консультаций (переговоров) по вопросам регулирования трудовых отношений и иных непосредственно связанных с ними отношений, обеспечения гарантий прав работников в сфере труда и совершенствования трудового законодательства Республики Казахстан;

участия представителей работников и работодателей в досудебном разрешении трудовых споров.

Статья 238. Стороны социального партнерства

Сторонами социального партнерства являются исполнительные органы, работники, работодатели в лице их представителей, уполномоченных в установленном порядке.

Статья 239. Организация социального партнерства на республиканском уровне

1. Республиканская комиссия является постоянно действующим органом по обеспечению согласования интересов сторон социального партнерства путем проведения консультаций и переговоров, которые оформляются соответствующими решениями.

2. Участниками республиканской комиссии являются полномочные представители Правительства Республики Казахстан, республиканских объединений работников и республиканских объединений работодателей.

3. Полномочными представителями республиканских объединений работников являются объединения, имеющие структурные подразделения (филиалы и представительства) на территории более половины областей Республики Казахстан.

4. Полномочными представителями республиканских объединений работодателей являются союзы (ассоциации) двух и более республиканских объединений юридических лиц.

Представление от указанных союзов (ассоциаций) осуществляется на пропорциональной основе в зависимости от количества входящих в их состав республиканских общественных объединений.

Статья 240. Организация социального партнерства на отраслевом уровне

1. Отраслевая комиссия является постоянно действующим органом по обеспечению согласования интересов сторон социального партнерства путем проведения консультаций и переговоров, которые оформляются соответствующими решениями.

2. Участниками отраслевых комиссий являются полномочные представители уполномоченных государственных органов соответствующих сфер деятельности, представители работодателей и работников.

3. Полномочными представителями республиканских отраслевых объединений работников являются объединения работников, имеющие структурные подразделения (филиалы и представительства) на территории более половины областей Республики Казахстан.

4. Полномочными представителями работодателей являются представители отраслевых предприятий.

Статья 241. Организация социального партнерства на региональном уровне

1. Региональная комиссия является постоянно действующим органом по обеспечению согласования интересов сторон социального партнерства путем проведения консультаций и переговоров, которые оформляются соответствующими соглашениями и решениями.

2. Участниками региональных комиссий являются соответствующие полномочные представители местных исполнительных органов, представители работодателей и работников.

3. Полномочными представителями работников являются региональные объединения работников крупных или средних предприятий региона.

4. Полномочными представителями работодателей являются региональные объединения работодателей или представители крупных и средних предприятий региона.

Статья 242. Регулирование социально-трудовых отношений на уровне организаций

Для обеспечения регулирования социально-трудовых отношений, ведения коллективных переговоров и подготовки проектов коллективного договора, соглашений, их заключения, а также для организации контроля за выполнением коллективного договора и соглашений на уровне организаций на равноправной основе по решению сторон образуются комиссии из наделенных необходимыми полномочиями представителей сторон.

Статья 243. Принципы и порядок формирования постоянно действующих республиканской, отраслевых, региональных комиссий

1. Постоянно действующие республиканская, отраслевые, региональные комиссии формируются на основе следующих принципов:

1) обязательности участия представителей органов исполнительной власти, представителей работодателей и работников в деятельности комиссий;

2) полномочности сторон;

3) паритетного представительства;

4) равноправия сторон;

5) взаимной ответственности сторон.

2. Персональный состав участников комиссий формируется каждой стороной социального партнерства самостоятельно.

Статья 244. Основные цели и задачи республиканской, отраслевых, региональных комиссий

1. Основными целями комиссий являются регулирование социальных и трудовых отношений и согласование интересов сторон социального партнерства.

2. Основными задачами комиссий являются:

1) согласование позиций сторон социального партнерства по основным направлениям социальной и экономической политики;

2) разработка и заключение соглашений;

3) разработка, согласование и утверждение мероприятий по реализации соглашений;

4) проведение консультаций и выработка рекомендаций по вопросам, связанным с ратификацией и применением международных трудовых норм.

3. Комиссии действуют в соответствии с утвержденными ими положениями и планами работ. Заседания комиссий проводятся не реже двух раз в год.

Статья 245. Основные права республиканской, отраслевых и региональных комиссий

Республиканская, отраслевая и региональная комиссии вправе:

1) рассматривать на своих заседаниях проблемы проведения согласованной политики в области социальных и трудовых отношений;

2) согласовывать интересы исполнительных органов, объединений работодателей и работников при разработке проекта соглашения, реализации указанного соглашения, выполнении решений комиссии;

3) запрашивать у исполнительных органов, работодателей и (или) представителей работников информацию о заключаемых и заключенных соглашениях, регулирующих социальные и трудовые отношения;

4) осуществлять контроль за выполнением своих решений, а в случае их неисполнения ответственными лицами направлять соответствующей стороне социального партнерства информацию с предложениями по устранению выявленных нарушений и привлечению к ответственности лиц, виновных в невыполнении условий соглашения;

5) запрашивать и получать у исполнительных органов информацию о социальном положении, необходимую для ведения коллективных переговоров и подготовки проекта соглашения, организации контроля за выполнением указанного соглашения;

6) вносить предложения по разработке нормативных правовых актов в области социальных и трудовых отношений на рассмотрение уполномоченных государственных органов;

7) создавать рабочие группы с привлечением ученых и специалистов;

8) приглашать на заседание комиссии работников исполнительных органов, общественных объединений, а также независимых экспертов;

9) принимать совместные соглашения и решения, которые обязательны для рассмотрения и исполнения в установленные комиссией сроки исполнительными органами, объединениями работодателей и работников;

10) принимать участие в проведении международных, республиканских, межрегиональных совещаний, конференций, конгрессов, семинаров по вопросам социальных и трудовых отношений и социального партнерства в порядке, согласованном с организаторами указанных мероприятий.

Глава 28. Порядок заключения соглашений между
сторонами социального партнерства

Статья 246. Порядок принятия решений республиканской, отраслевыми, региональными комиссиями

1. Решения комиссий принимаются только на основе достижения согласия всех сторон в переговорах и оформляются соответствующими соглашениями.

2. В ходе переговоров, если стороны не смогли прийти к согласию, составляется протокол, в который вносятся окончательно сформулированные предложения сторон по устранению разногласий и о сроках возобновления переговоров.

3. Порядок принятия решений и организации работы разрабатывается и утверждается комиссиями.

Статья 247. Стороны, виды и действие соглашений

1. На республиканском уровне заключается Генеральное соглашение между Правительством Республики Казахстан, республиканскими объединениями работодателей и республиканскими объединениями работников.

2. На отраслевом уровне заключаются отраслевые соглашения между соответствующими исполнительными органами и уполномоченными представителями работодателей и работников.

3. На региональном уровне заключаются региональные (областные, городские, районные) соглашения между местными исполнительными органами, объединениями работодателей, работников.

4. Действие соглашений распространяется на соответствующие исполнительные органы, работодателей и работников, которые уполномочили соответствующих представителей сторон на переговорах разработать и заключить данные соглашения от их имени, а также на исполнительные органы, работодателей и работников, присоединившихся к соглашению после его заключения.

Статья 248. Право на ведение переговоров по подготовке соглашений

1. Инициатором переговоров по разработке, содержанию, заключению, изменению, дополнению соглашения вправе выступать любая из сторон социального партнерства.

2. При наличии на республиканском, отраслевом, региональном уровнях нескольких уполномоченных работниками и работодателями представителей каждому из них предоставляется право на ведение переговоров от имени представляемых ими работников и работодателей.

Статья 249. Содержание соглашений

1. Соглашения должны включать в себя положения:

1) о сроке действия;

2) о порядке контроля за исполнением;

3) о порядке внесения изменений и дополнений в соглашение;

4) об ответственности сторон в случае невыполнения взятых на себя обязательств.

2. Содержание Генерального соглашения определяется постоянно действующей республиканской трехсторонней комиссией по социальному партнерству и регулированию социальных и трудовых отношений, исходя из проектов Генерального соглашения, представленных всеми сторонами социального партнерства или одной из них.

3. Содержание отраслевого и регионального соглашений определяется постоянно действующими отраслевой и региональной комиссиями по социальному партнерству и регулированию социальных и трудовых отношений на основе проектов соглашений, представленных всеми сторонами социального партнерства или одной из них.

4. Соглашениями могут быть предусмотрены положения:

1) об оплате, условиях и охране труда, режиме труда и отдыха;

2) о механизме регулирования оплаты труда, исходя из уровня цен и инфляции, прожиточного минимума и выполнения показателей, определенных соглашением;

3) о компенсационных выплатах;

4) о содействии занятости, профессиональной подготовке и переподготовке работников;

5) об организации охраны здоровья работников на производстве путем создания благоприятных условий для работы и отдыха и обеспечении соответствующей окружающей среды;

6) о мерах по пропаганде здорового образа жизни;

7) о специальных мероприятиях по социальной защите работников и членов их семей;

8) о мерах защиты работников на случай временной приостановки производства;

9) о предотвращении конфликтов и забастовок, укреплении трудовой дисциплины;

10) другие положения по социально-трудовым вопросам, не противоречащие законодательству;

11) о содействии в развитии социальной инфраструктуры.

Статья 250. Порядок ведения переговоров, разработки и заключения соглашений

1. Стороны, получившие письменные предложения о начале переговоров от другой стороны, обязаны в течение десяти календарных дней рассмотреть их и приступить к переговорам.

2. Порядок ведения переговоров, сроки разработки и заключения соглашений, а также внесение в них изменений и дополнений, присоединения к ним утверждаются комиссиями.

3. Соглашения вступают в силу с момента их подписания сторонами либо со дня, установленного в соглашениях. Все приложения к соглашениям являются их неотъемлемой частью и имеют с ними равную юридическую силу.

4. Срок действия соглашения устанавливается по согласованию сторон либо до принятия нового соглашения, но не может превышать три года.

5. В тех случаях, когда на работников одновременно распространяется действие нескольких соглашений, применяются наиболее благоприятные для работников условия соглашений.

6. Генеральное, отраслевые, региональные соглашения закрепляются подписями представителей сторон социального партнерства.

7. Подписанные сторонами отраслевые, региональные соглашения с приложениями в десятидневный срок направляются для уведомительной регистрации.

Статья 251. Регистрация соглашения

1. Регистрацию отраслевых соглашений и региональных соглашений, заключенных на областном уровне, осуществляет уполномоченный государственный орган по труду.

2. Регистрацию отраслевых и региональных соглашений, заключенных на городском, районном уровне, осуществляют местные исполнительные органы.

Статья 252. Контроль за выполнением соглашений

Контроль за выполнением соглашений осуществляют стороны социального партнерства.

Статья 253. Координаторы комиссий

Координаторы республиканской, отраслевой и региональной комиссий назначаются совместным решением сторон. Координатор комиссии:

1) не вмешивается в деятельность сторон;

2) приглашает для участия в работе комиссии представителей объединений работодателей и работников, представителей органов исполнительной власти, не являющихся членами комиссий, а также ученых и специалистов, представителей других организаций;

3) обеспечивает работу комиссии и рабочих групп, ведение протоколов, подготовку проектов решений и контроль за их исполнением.

Глава 29. Коллективный договор

Статья 254. Стороны коллективного договора

1. Сторонами коллективного договора являются работодатель (представитель работодателя) и представители работников.

2. Коллективный договор также может заключаться в филиалах, представительствах или иных обособленных структурных подразделениях организации.

Статья 255. Содержание и структура коллективного договора

1. Содержание и структура коллективного договора определяется сторонами. В коллективный договор могут включаться взаимные обязательства работников и работодателя по следующим вопросам:

1) об улучшении организации труда и повышении эффективности производства;

2) о нормировании, формах, системах оплаты труда, размерах тарифных ставок и окладов, доплат и надбавок;

3) об индексации оплаты труда, о выплате пособий и компенсационных выплат;

4) о продолжительности рабочего времени и времени отдыха, трудовых отпусках;

5) о создании здоровых и безопасных условий труда и быта, улучшения охраны здоровья, гарантиях медицинского страхования работников и их семей, охране окружающей среды;

7) о регулировании трудового распорядка и дисциплины труда;

8) об обеспечении занятости, подготовке, повышении квалификации, переподготовке и трудоустройстве высвобождаемых работников;

9) о гарантиях и льготах работникам, совмещающим работу с обучением;

10) об улучшении жилищных и бытовых условий работников;

11) об оздоровлении, санитарно-курортном лечении и отдыхе работников;

12) о предотвращении расторжения трудовых договоров по инициативе работодателя по мотивам забастовок;

13) об ответственности работников и работодателя за причиненный ими ущерб;

14) об ответственности сторон за выполнение коллективного договора;

15) другие вопросы, определенные сторонами.

2. В коллективный договор включаются нормативные положения, если в нормативных правовых актах прямо указано о необходимости включения этих положений.

3. Коллективный договор не должен ухудшать положение работников по сравнению с отраслевым, региональным соглашениями.

Статья 256. Порядок разработки и заключения коллективного договора

1. Инициатором подготовки проекта коллективного договора может быть любая из сторон.

2. Для ведения коллективных переговоров и подготовки проекта коллективного договора стороны в десятидневный срок создают на паритетной основе комиссию. Количество членов комиссии, его персональный состав, сроки разработки проекта и заключения коллективного договора определяется соглашением сторон.

Работники, не являющиеся членами профессионального союза, вправе уполномочить как орган профсоюзной организации, так и иных представителей для представления их интересов во взаимоотношениях с работодателем.

При наличии в организации нескольких представителей работников ими может создаваться единый представительный орган для участия в комиссии и подписания коллективного договора. При этом каждому из них предоставляется право на представительство в составе единого органа по ведению переговоров на основе принципа пропорционального представительства в зависимости от численности представляемых ими работников-членов профессионального союза.

3. Подготовленный комиссией проект коллективного договора подлежит обязательному обсуждению работниками организации. Формы обсуждения проекта определяются самими работниками. Проект дорабатывается комиссией с учетом поступивших замечаний и предложений.

4. При достижении соглашения сторон коллективный договор составляется не менее чем в двух экземплярах и подписывается представителями сторон.

5. При наличии разногласий между сторонами по отдельным положениям коллективного договора в течение двух месяцев со дня начала коллективных переговоров стороны должны подписать коллективный договор на согласованных условиях с одновременным составлением протокола разногласий.

6. Изменение и дополнение коллективного договора производится только по взаимному согласию сторон в порядке, установленном настоящей статьей для его заключения.

7. Участники коллективных переговоров не вправе разглашать полученные сведения, если эти сведения составляют государственные секреты, служебную, коммерческую или иную охраняемую законом тайну.

8. Участники коллективных переговоров могут освобождаться от выполнения трудовых обязанностей на время их проведения с сохранением среднемесячной заработной платы. Данный срок включается в их трудовой стаж.

9. Работодатель обязан в месячный срок представить подписанный сторонами коллективный договор в территориальное подразделение уполномоченного органа по труду для мониторинга.

Статья 257. Сроки и сфера действия коллективного договора

1. Коллективный договор заключается на срок, определяемый сторонами.

2. Коллективный договор вступает в силу с момента его подписания, если иное не предусмотрено его положениями, и обязателен для выполнения сторонами.

3. Действие коллективного договора распространяется на работодателя и всех работников организации, от имени которых подписан коллективный договор или присоединившихся к нему позднее на основании письменного заявления.

4. Коллективный договор сохраняет свое действие на период реорганизации (слияния, присоединения, разделения, выделения, преобразования) организации.

5. При смене собственника организации действие коллективного договора сохраняется в течение трех месяцев. В этот период стороны вправе начать переговоры о заключении нового коллективного договора или сохранении, изменении и дополнении действующего.

6. При ликвидации организации или объявлении ее банкротом коллективный договор прекращает действие с момента прекращения трудовых договоров со всеми работниками.

Статья 258. Ответственность сторон за неисполнение коллективного договора

За неисполнение обязательств, предусмотренных коллективным договором, стороны несут ответственность в соответствии с коллективным договором и законодательством Республики Казахстан.

Глава 30. Рассмотрение коллективных трудовых споров

Статья 259. Порядок оформления и заявления требований работников

1. Требования работников по вопросам установления и изменения условий и оплаты труда, заключения, изменения и выполнения коллективных договоров и соглашений между работниками и работодателем, объединением работодателей формируются и утверждаются на общем собрании (конференции) работников при наличии не менее половины от общего числа работников организации большинством голосов участников собрания.

2. Требования работников излагаются в письменной форме и направляются работодателю, объединениям работодателей в трехдневный календарный срок со дня проведения общего собрания (конференции) работников.

3. В случае, если указанные требования выдвигаются работниками разных работодателей, то эти требования могут представлять отраслевые или региональные объединения работников, либо иные уполномоченные работниками лица и органы.

4. Работодатель, объединение работодателей обязаны воздерживаться от всякого вмешательства, способного воспрепятствовать проведению собрания (конференции) работников по выдвижению требований.

Статья 260. Рассмотрение требований работников

1. Работодатель, объединение работодателей обязаны рассмотреть выдвинутые работниками требования не позднее семи календарных дней со дня их получения и принять меры для их разрешения, а при невозможности разрешения, в указанный срок довести свои решения и предложения в письменном виде до работников с указанием своих представителей для дальнейшего рассмотрения возникших разногласий.

2. Коллективный трудовой спор считается возникшим со дня оформления письменного сообщения работодателя, объединения работодателей о существе имеющихся разногласий в отношении требований работников или с даты составления протокола разногласий в ходе коллективных переговоров, либо со дня истечения срока, указанного в пункте 1 настоящей статьи в случае не сообщения работодателем, объединением работодателей своих решений.

Статья 261. Примирительные процедуры

1. Требования работников, при невозможности их разрешения в порядке, предусмотренном статьей 260 настоящего Кодекса, рассматриваются в порядке примирительных процедур.

Отклоненные работодателем, объединением работодателей (их представителями) или удовлетворенные ими частично требования первоначально рассматриваются в примирительной комиссии, а при не достижении соглашения в ней - трудовым арбитражем.

2. На любой из стадий рассмотрения коллективного трудового спора стороны могут обратиться к посреднику. Процедура посредничества является самостоятельной по отношению к примирительным процедурам в примирительной комиссии, трудовом арбитраже и может идти параллельно с ними.

Статья 262. Примирительная комиссия

1. Примирительная комиссия создается сторонами в течение трех календарных дней со дня доведения либо несообщения своего решения работодателем, объединением работодателей (их представителями) решения до сведения работников (их представителей) либо со дня составления протокола разногласий в ходе коллективных переговоров.

2. Примирительная комиссия формируется из представителей сторон коллективного трудового спора на паритетной основе. Решение о создании примирительной комиссии оформляется актом работодателя и решением представителей работников.

3. Примирительная комиссия рассматривает требования работников (их представителей) в срок не позднее семи календарных дней со дня ее создания. Порядок рассмотрения требований примирительной комиссией, продление указанного срока рассмотрения осуществляется по соглашению сторон и оформляется протоколом.

4. В процессе примирительной процедуры примирительная комиссия консультируется с работниками (их представителями), работодателем, объединением работодателей (их представителями), государственными органами и иными заинтересованными лицами.

5. Решение комиссии принимается на основе соглашения сторон, оформляется протоколом, подписываемым представителями сторон, и имеет для сторон обязательную силу.

6. При не достижении соглашения в примирительной комиссии ее работа прекращается, а для разрешения спора создается трудовой арбитраж.

Статья 263. Трудовой арбитраж

1. Трудовой арбитраж создается сторонами коллективного трудового спора в течение пяти календарных дней со дня прекращения работы примирительной комиссии с участием членов республиканской, отраслевой или региональной комиссий по регулированию социально-трудовых отношений.

2. Количество членов трудового арбитража, его персональный состав, порядок рассмотрения трудового спора определяются соглашением сторон. Трудовой арбитраж должен состоять не менее, чем из пяти человек. В состав трудового арбитража включаются представители общественных объединений, государственный инспектор труда, специалисты, эксперты и другие лица.

3. Председатель трудового арбитража избирается сторонами из числа членов арбитража.

4. Коллективный трудовой спор рассматривается трудовым арбитражем с обязательным участием представителей сторон коллективного трудового спора, а при необходимости также с участием представителей других заинтересованных лиц.

5. Процедура рассмотрения спора определяется трудовым арбитражем и доводится до сведения сторон коллективного трудового спора.

6. Решение трудового арбитража принимается не позднее семи календарных дней со дня его создания простым большинством голосов членов арбитража. При разделении голосов членов трудового арбитража поровну, решающим является голос председателя. Решение должно быть

мотивированным, излагаться в письменной форме и подписываться всеми членами арбитража.

7. Решение трудового арбитража является обязательным для исполнения сторонами коллективного трудового спора.

Статья 264. Рассмотрение коллективного трудового спора с участием посредника

1. Порядок рассмотрения коллективного трудового спора с участием посредника определяется по соглашению сторон коллективного трудового спора.

2. В качестве посредников сторонами определяются нейтральные по отношению к ним организации и лица. Республиканская, отраслевая, региональная комиссии по регулированию социально-трудовых отношений могут с согласия сторон коллективного трудового спора привлекать к работе по урегулированию коллективных трудовых споров руководителей и работников центральных и местных исполнительных органов, ассоциаций и других общественных объединений, работодателей, а также независимых экспертов.

Во всех случаях избрания посредников от них должно быть получено письменное согласие на посредничество.

Статья 265. Последствия достижения соглашения сторон по коллективному трудовому спору

1. Во всех случаях достижения соглашения между сторонами коллективного трудового спора о его разрешении с участием посредника или без него незаконченные примирительные процедуры прекращаются, а условиями разрешения спора считаются условия соглашения между сторонами.

2. Достижение соглашения между сторонами о разрешении спора влечет за собой прекращение забастовки, если она была объявлена.

Статья 266. Обязанности сторон и примирительных органов по урегулированию коллективных трудовых споров

1. Ни одна из сторон не вправе уклоняться от участия в примирительных процедурах.

2. Если примирительная комиссия и трудовой арбитраж не смогли урегулировать разногласия сторон коллективного трудового спора, причины этого в письменной форме доводятся до сведения сторон. В этом случае работники вправе использовать все иные предусмотренные законом способы защиты своих интересов, вплоть до забастовки.

Статья 267. Гарантии в связи с разрешением коллективного трудового спора

Члены примирительной комиссии, посредники, трудовые арбитры на время участия в разрешении коллективного трудового спора освобождаются от основной работы в случае согласия работодателя.

Статья 268. Право на забастовку

1. Работники могут принять решение о проведении забастовки, если посредством примирительных процедур не удалось добиться разрешения коллективного трудового спора, а также в случаях уклонения работодателя от примирительных процедур либо невыполнения соглашения, достигнутого в ходе разрешения коллективного трудового спора.

2. Решение о проведении забастовки принимается на собрании (конференции) работников (их представителей) при наличии не менее половины от общего числа работников организации и считается принятым, если за него проголосовало не менее двух третей голосов участников собрания (конференции).

3. Забастовку возглавляет уполномоченный работниками (их представителями) орган (забастовочный комитет). В случае объявления забастовки работниками (их представителями) нескольких работодателей с одинаковыми требованиями, ее может возглавить объединенный орган, формируемый из равного числа представителей этих работников (их представителей).

4. Участие в забастовке является добровольным. Никто не может быть принужден к участию или отказу от участия в забастовке.

5. Лица, принуждающие работников к участию или отказу от участия в забастовке, несут ответственность в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Статья 269. Объявление о начале забастовки

1. Работодатель, объединение работодателей (их представители) должны быть письменно предупреждены уполномоченным органом о начале забастовки и возможной ее продолжительности не позднее, чем за пятнадцать календарных дней до ее объявления.

2. В решении об объявлении забастовки указывается:

1) перечень разногласий сторон, являющихся основанием для проведения забастовки;

2) дата, место и время начала забастовки, ее продолжительность и предполагаемое количество участников;

3) наименование органа, возглавляющего забастовку, состав представителей работников, уполномоченных на участие в примирительных процедурах;

4) предложения по минимуму необходимых работ (услуг), выполняемых в период проведения забастовки.

Статья 270. Полномочия органа, возглавляющего забастовку

1. Орган, возглавляющий забастовку, действует в пределах прав, предоставленных ему настоящим Кодексом и на основе полномочий, которыми наделяют его работники (их представители).

2. Орган, возглавляющий забастовку, имеет право:

1) представлять интересы работников (их представителей) во взаимоотношениях с работодателем, объединением работодателей (их представителями), государственными, профсоюзными, иными юридическими и должностными лицами по вопросам разрешения выдвинутых требований;

2) получать от работодателя, объединения работодателей (их представителей) информацию по вопросам, затрагивающим интересы работников (их представителей);

3) освещать ход рассмотрения требований работников (их представителей) в средствах массовой информации;

4) привлекать специалистов для дачи заключений по спорным вопросам;

5) приостанавливать забастовку с согласия работников (их представителей).

3. Для возобновления ранее приостановленной забастовки не требуется повторного рассмотрения спора примирительной комиссией, посредником или в трудовом арбитраже. Работодатель, объединение работодателей (их представители) и орган по урегулированию трудовых споров должны быть предупреждены о возобновлении забастовки не позднее, чем за три рабочих дня.

4. Полномочия органа, возглавляющего забастовку, прекращаются в случаях, когда стороны коллективного трудового спора подписали соглашение об его урегулировании, а также в случае признания забастовки незаконной.

5. При осуществлении своих полномочий орган, возглавляющий забастовку, не вправе принимать решения, относящиеся к компетенции работодателя, государственных органов и общественных объединений.

Статья 271. Незаконные забастовки

1. Забастовки признаются незаконными:

1) по политическим мотивам, в том числе с требованиями об изменении конституционного строя, нарушения целостности Республики, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства, а также культа жестокости и насилия, созыва, роспуска или изменения порядка деятельности государственных органов, отставки их руководителей;

2) в случае объявления без учета сроков, процедур и требований, предусмотренных настоящим Кодексом;

3) в случаях, когда это создает реальную угрозу жизни и здоровью людей;

4) в организациях железнодорожного транспорта, гражданской авиации, связи, на непрерывно действующих производствах, приостановка деятельности которых связана с тяжелыми и опасными последствиями, при несоблюдении условий, указанных в пункте 2 настоящей статьи;

5) в организациях, выполняющих задачи по обеспечению обороноспособности, правопорядка и безопасности Республики;

6) в иных случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан.

При наличии одного из оснований, указанных в настоящем пункте, прокурор вправе приостановить забастовку до принятия судом соответствующего решения.

2. В организациях, обеспечивающих жизнедеятельность населения (общественный транспорт, организации обеспечивающие снабжение водой, электроэнергией, теплом), забастовка может проводиться лишь в том случае, если сохраняется необходимый для населения уровень соответствующих услуг, определяемый на основе предварительного соглашения с местным исполнительным органом.

3. Решение о признании забастовки незаконной принимается судом в соответствии с законами Республики Казахстан.

4. Решение суда о признании забастовки незаконной доводится до сведения работников через орган, возглавляющий забастовку, и обязывает работников (их представителей) отменить или прекратить ее и возобновить работу не позднее суток после вручения копии решения суда органу, возглавляющему забастовку.

5. Орган, возглавляющий забастовку, имеет право на обжалование решения суда в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.

Статья 272. Гарантии работникам в связи с проведением забастовки

1. Организация или участие в забастовках (за исключением случаев, предусмотренных пунктом 1 статьи 271 настоящего Кодекса) не может рассматриваться как нарушение работником трудовой дисциплины и повлечь применение мер дисциплинарного воздействия, предусмотренных настоящим Кодексом.

2. На время забастовки за работником сохраняется место работы (должность), право на выплату пособий по социальному страхованию, трудовой стаж, а также гарантируются другие права, вытекающие из трудовых отношений.

Заработная плата за время забастовки участвующим в ней работникам не сохраняется.

3. За работниками, не принимавшими участие в забастовке, но в связи с ней не имевшими возможности выполнять свою работу, сохраняется средняя заработная плата в размерах, установленных трудовым или коллективным договорами.

Статья 273. Последствия признания забастовки незаконной

При признании судом забастовки незаконной работодатель может привлечь к дисциплинарной ответственности работников, принимавших участие в организации или проведении забастовки, приостановить или прекратить деятельность организации.

Раздел 5. Безопасность и охрана труда
Глава 31. Государственное управление в области
безопасности и охраны труда

Статья 274. Государственное управление, контроль и надзор в области безопасности и охраны труда

Государственное управление, контроль и надзор в области безопасности и охраны труда осуществляется уполномоченным государственным органом по труду и иными уполномоченными государственными органами в соответствии с их компетенцией.

Статья 275. Нормативные требования по безопасности и охране труда

1. Нормативные требования по безопасности и охране труда устанавливаются нормативными правовыми актами Республики Казахстан и должны содержать правила, процедуры и критерии, направленные на сохранение жизни и здоровья работников в процессе их трудовой деятельности.

2. Требования по безопасности и охране труда обязательны для исполнения работодателями и работниками при осуществлении ими деятельности на территории Республики Казахстан.

Статья 276. Мониторинг и оценка рисков в сфере безопасности и охраны труда

В целях комплексной оценки условий труда на рабочих местах, снижения производственного травматизма и предупреждения несчастных случаев на производстве, уполномоченный государственный орган по труду и его территориальные подразделения организуют мониторинг и оценку рисков в сфере безопасности и охраны труда.

Глава 32. Гарантии прав работников в области
безопасности и охраны труда

Статья 277. Гарантии прав на безопасность и охрану труда при заключении трудового договора

1. В трудовом договоре должна быть указана достоверная характеристика рабочего места, включая опасные и вредные производственные факторы, указаны гарантии, льготы и компенсационные выплаты за работу в таких условиях, предусмотренные законодательством Республики Казахстан и коллективным договором.

2. Заключение трудового договора на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда и вредными производственными факторами, а также на подземные работы, должно осуществляться после прохождения гражданином предварительного медицинского осмотра и определения отсутствия противопоказаний по состоянию здоровья в соответствии с требованиями, установленными нормативными правовыми актами уполномоченного государственного органа в области здравоохранения.

Статья 278. Обязательные медицинские осмотры работников

1. Работодатель за счет собственных средств обязан организовывать проведение периодических медицинских осмотров и обследований работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда, в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.

2. Работники, занятые на работах, связанных с повышенной опасностью, машинами и механизмами, должны проходить предсменное медицинское освидетельствование. Список профессий, требующих предсменного медицинского освидетельствования, определяется уполномоченным государственным органом в области здравоохранения.

Статья 279. Гарантии прав работников на безопасность и охрану труда в процессе трудовой деятельности

1. Условия безопасности труда на рабочем месте должны соответствовать требованиям государственных стандартов, правил по безопасности и охране труда.

2. На время приостановления работ вследствие нарушения работодателем требований по безопасности и охране труда за работником сохраняются место работы (должность) и средняя заработная плата.

3. Отказ работника от выполнения работ в случае возникновения непосредственной опасности для его жизни и здоровья или окружающих людей не влечет привлечения его к дисциплинарной и (или) материальной ответственности.

4. В случае необеспечения работодателем работника средствами индивидуальной и (или) коллективной защиты, специальной одеждой работник вправе прекратить выполнение трудовых обязанностей, а работодатель обязан оплатить возникший по этой причине простой в размере средней заработной платы работника.

5. В случае причинения вреда жизни и здоровью работника при исполнении им трудовых обязанностей возмещение нанесенного ему вреда производится в порядке и на условиях, предусмотренных настоящим Кодексом и гражданским законодательством Республики Казахстан.

6. При обнаружении у работника признаков производственной травмы, профессионального заболевания (отравления) или иного повреждения здоровья вследствие воздействия вредных и (или) опасных производственных факторов работодатель осуществляет перевод работника на другую работу, не противопоказанную его здоровью в порядке, предусмотренном статьей 44 настоящего Кодекса.

Статья 280. Обучение, инструктирование и проверка знаний работников по вопросам безопасности и охраны труда

1. Обучение, инструктирование, проверка знаний работников по вопросам безопасности и охраны труда проводятся работодателем за счет собственных средств.

2. Порядок и сроки проведения обучения, инструктирования и проверок знаний по вопросам безопасности и охраны труда работников определяются уполномоченным государственным органом по труду по согласованию с иными уполномоченными государственными органами соответствующих сфер деятельности.

Глава 33. Права и обязанности работника и работодателя
в области безопасности и охраны труда

Статья 281. Права работника на безопасность и охрану труда

Работник имеет право:

1) на рабочее место, защищенное от воздействия вредных и (или) опасных производственных факторов, которые могут вызвать травму, профессиональное заболевание (отравление), иное повреждение здоровья или снижение трудоспособности;

2) на обеспечение санитарно-бытовыми помещениями, средствами индивидуальной и коллективной защиты, специальной одеждой в соответствии с требованиями, предусмотренными законодательством Республики Казахстан о безопасности и охране труда, а также трудовым и коллективными договорами;

3) на обращение в уполномоченный государственный орган по труду и его территориальные подразделения о проведении обследования условий и охраны труда на его рабочем месте;

4) на участие лично или через своего представителя в проверке и рассмотрении вопросов, связанных с улучшением условий, безопасности и охраны труда;

5) на отказ от выполнения работы при возникновении ситуации, создающей угрозу его здоровью или жизни, с письменным извещением об этом непосредственного руководителя или работодателя;

6) на образование и профессиональную подготовку, необходимые для безопасного исполнения трудовых обязанностей, в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.

Статья 282. Обязанности работника в области безопасности и охраны труда

Работник обязан:

1) немедленно сообщать своему непосредственному руководителю о каждом несчастном случае, происшедшем на производстве, о признаках профессионального заболевания (отравления), а также о ситуации, которая создает угрозу жизни и здоровью людей;

2) проходить обязательные периодические медицинские осмотры и предсменное медицинское освидетельствование, а также медицинское освидетельствование для перевода на другую работу по производственной необходимости, либо при появлении признаков профессионального заболевания.

Статья 283. Права работодателя в области безопасности и охраны труда

Работодатель имеет право:

1) поощрять работников за создание благоприятных условий труда на рабочих местах, рационализаторские предложения по созданию безопасных условий труда;

2) отстранять от работы и привлекать к дисциплинарной ответственности работников, нарушающих требования по безопасности и охраны труда в порядке, установленном настоящим Кодексом.

Статья 284. Обязанности работодателя в области безопасности и охраны труда

1. Работодатель обязан:

1) принимать меры по предотвращению любых рисков на рабочих местах и в технологических процессах путем проведения профилактики, замены производственного оборудования и технологических процессов на более безопасные;

2) проводить обучение и подготовку работников по безопасности и охране труда;

3) проводить мероприятия по безопасности и охране труда;

4) проводить инструктаж, обеспечивать документами по безопасному ведению производственного процесса и работ;

5) проходить проверку знаний по вопросам безопасности и охраны труда и организовать проверку знаний руководителей и специалистов в соответствии с правилами, утвержденными уполномоченным государственным органом по труду;

6) создать работникам необходимые санитарно-гигиенические условия, обеспечить ремонт специальной одежды и обуви работников, снабжение их средствами профилактической обработки моющими и дезинфицирующими средствами, медицинской аптечкой, молоком, лечебно-профилактическим питанием в соответствии с нормами, установленными уполномоченным государственным органом по труду;

7) предоставлять уполномоченному государственному органу по труду и его территориальным подразделениям, должностным лицам органов санитарно-эпидемиологической службы, представителям работников необходимую информацию о состоянии безопасности, условий и охраны труда в организациях;

8) исполнять предписания государственных инспекторов труда;

9) осуществлять регистрацию, учет и анализ несчастных случаев и профессиональных заболеваний на производстве;

10) проводить с участием представителей работников периодическую, не реже чем один раз в пять лет, аттестацию производственных объектов по состоянию условий труда, а также обязательную аттестацию после реконструкции, модернизации, установления новой техники или технологии в соответствии с правилами, утвержденными уполномоченным государственным органом по труду;

11) обеспечивать расследование несчастных случаев на производстве в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан;

12) страховать ответственность за нанесение вреда здоровью и жизни работника при исполнении им трудовых обязанностей;

13) сообщать о случаях острого отравления в соответствующее территориальное подразделение уполномоченного государственного органа в области санитарно-эпидемиологического благополучия населения.

2. Трудовым либо коллективным договорами с учетом специфики деятельности и видов работ, наличия источников повышенной опасности могут быть предусмотрены дополнительные обязанности работодателя.

Глава 34. Организация безопасности и охраны труда

Статья 285. Служба безопасности и охраны труда у работодателя

1. В целях обеспечения соблюдения требований безопасности и охраны труда в производственных организациях с численностью более 50 работников работодатель обязан создать службу безопасности и охраны труда. По своему статусу служба безопасности и охраны труда приравнивается к основным производственным службам.

2. Основные направления деятельности и организация работ служб безопасности и охраны труда определяются уполномоченным государственным органом по труду.

3. Работодатели с численностью работников до 50 человек вводят должность специалиста по безопасности и охране труда с учетом специфики деятельности либо обязанности по безопасности и охране труда возлагают на другого специалиста.

Статья 286. Разработка нормативных правовых актов и нормативов в области безопасности и охраны труда

1. Нормативные правовые акты и нормативы в области безопасности и охраны труда устанавливают организационные, технические, технологические, санитарно-гигиенические, биологические, физические и иные нормы, правила, процедуры и критерии, направленные на сохранение жизни и здоровья работников в процессе их трудовой деятельности.

2. Разработка нормативов в области безопасности и охраны труда осуществляются соответствующими уполномоченными государственными органами в порядке, установленном Правительством Республики Казахстан.

3. Разработка и утверждение инструкций по безопасности и охране труда осуществляются работодателем в порядке, утвержденном уполномоченным государственным органом по труду.

Статья 287. Требования по безопасности и охране труда при проектировании, строительстве и эксплуатации производственных объектов и средств производства

1. Проектирование, строительство и реконструкция производственных зданий и сооружений, разработка и использование технологий, конструирование и изготовление машин, механизмов, оборудования и других изделий, не отвечающих требованиям государственных стандартов, правил и норм по охране труда, санитарно-эпидемиологических, строительных правил и норм не допускаются.

2. Новые или реконструируемые производственные объекты, средства производства или другие виды продукции не могут быть приняты и введены в эксплуатацию, если они не соответствуют требованиям по безопасности и охране труда, а также требованиям санитарных и строительных правил и норм.

3. Производственные объекты подлежат обязательной периодической аттестации по условиям труда в порядке, установленном уполномоченным государственным органом по труду.

4. Приемка в эксплуатацию объекта производственного назначения производится приемочной комиссией с обязательным участием государственного инспектора труда.

Глава 35. Расследование и учет несчастных случаев и
иных повреждений здоровья работников,
связанных с трудовой деятельностью

Статья 288. Общие положения расследования несчастных случаев

1. Расследование несчастных случаев производится в отношении работников, а также в отношении:

1) лиц, получающих профессиональную подготовку;

2) лиц, обучающихся в учебных заведениях, реализующих образовательные программы начального профессионального, послевузовского профессионального образования, при прохождении ими профессиональной практики или выполнении работы у работодателя;

3) военнослужащих, привлеченных к выполнению работ, не связанных с прохождением военной службы;

4) лиц, привлекаемых к труду по приговору суда;

5) личного состава военизированных аварийно-спасательных частей, военизированной охраны, членов добровольных команд по ликвидации последствий аварий, стихийных бедствий, по спасению человеческой жизни и имущества.

2. Повреждение здоровья работников, связанное с их трудовой деятельностью и приведшее к временной или постоянной нетрудоспособности либо смерти, рассматривается как несчастный случай на производстве, а его обстоятельства.

Статья 289. Порядок расследования несчастных случаев

1. О каждом несчастном случае пострадавший или очевидец обязан незамедлительно сообщить работодателю.

2. Работодатель обязан организовать первую медицинскую помощь пострадавшему и его доставку в организацию здравоохранения, а также сохранить до начала расследования обстановку на месте несчастного случая.

3. Работодатель о несчастном случае на производстве или ином повреждении здоровья работников немедленно сообщает:

1) в государственную инспекцию труда уполномоченного государственного органа по труду;

2) представителям работников;

3) страховой организации при наличии соответствующего договора со страховой организацией;

4) правоохранительному органу по месту, где произошел несчастный случай;

5) органам промышленного и ведомственного контроля и надзора.

4. Расследование несчастного случая проводится комиссией, создаваемой уполномоченным государственным органом по труду в течение двадцати четырех часов работодателем с момента его наступления.

5. Расследование групповых несчастных случаев, при которых погибло более пяти человек проводится комиссией, создаваемой Правительством Республики Казахстан.

Статья 290. Оформление, регистрация и учет несчастных случаев

Порядок создания и работы комиссии, оформления, регистрации и учета несчастных случаев, связанных с производством, определяется уполномоченным государственным органом по труду.

Раздел 6. Контроль за соблюдением трудового
законодательства Республики Казахстан
Глава 36. Государственный контроль

Статья 291. Государственный контроль за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан

1. Государственный контроль за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан осуществляют государственные инспекторы труда уполномоченного государственного органа по труду и его территориальных органов.

2. К государственным инспекторам труда относятся:

1) главный государственный инспектор труда Республики Казахстан - руководитель государственной инспекции труда уполномоченного государственного органа по труду Республики Казахстан;

2) главные государственные инспекторы труда уполномоченного государственного органа по труду Республики Казахстан - работники государственной инспекции труда уполномоченного государственного органа по труду Республики Казахстан;

3) главный государственный инспектор труда по области, городам Астана и Алматы - соответствующий заместитель руководителя областного, городов Астана и Алматы территориального подразделения уполномоченного государственного органа по труду Республики Казахстан;

4) государственные инспекторы труда по областям, городам и районам работники государственных инспекций труда областных, городов Астана и Алматы территориальных подразделений уполномоченного государственного органа по труду Республики Казахстан.

3. Положение о государственном инспекторе труда утверждается Правительством Республики Казахстан.

Статья 292. Права государственных инспекторов труда

При осуществлении государственного контроля за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан государственные инспекторы труда имеют право:

1) проводить проверки соблюдения работодателями трудового законодательства Республики Казахстан;

2) производить проверку выполнения условий, оговоренных в разрешениях на привлечение иностранной рабочей силы;

3) запрашивать и получать от работодателей соответствующие документы и иную информацию, необходимую для выполнения возложенных на них функций;

4) выдавать обязательные для исполнения работодателями предписания об устранении выявленных нарушений трудового законодательства Республики Казахстан, а также составлять протоколы о нарушениях, налагать административные взыскания;

5) давать разъяснения по вопросам, входящим в их компетенцию;

6) приостанавливать (запрещать) эксплуатацию организаций, отдельных производств, цехов, участков, рабочих мест и оборудования при выявлении нарушений требований нормативных правовых актов о безопасности и охране труда, которые создают угрозу жизни и здоровью работников, до устранения этих нарушений;

7) запрещать выдачу и использование на рабочих местах специальной одежды, средств индивидуальной и коллективной защиты, не отвечающих установленным для них требованиям;

8) требовать отстранения от работы работников, не прошедших обучение, инструктирование, проверку знаний по вопросам безопасности и охраны;

9) направлять в соответствующие правоохранительные и суды информацию, исковые требования и иные материалы по фактам нарушений трудового законодательства Республики Казахстан, невыполнение предписаний государственных инспекторов труда работодателями;

10) участвовать в проверке знаний работников по вопросам безопасности и охраны труда;

11) осуществлять контроль за полнотой и достоверностью ведения работодателем внутреннего контроля по безопасности и охране труда;

12) осуществлять иные права, предусмотренные законодательством Республики Казахстан.

Статья 293. Обязанности государственных инспекторов труда

Государственные инспекторы труда обязаны:

1) осуществлять контроль за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан;

2) своевременно рассматривать обращения работников и работодателей по вопросам применения трудового законодательства;

3) выявлять причины и обстоятельства, приводящие к нарушениям трудового законодательства, принимать меры по их устранению и восстановлению нарушенных прав;

4) осуществлять сбор, анализ и обобщение причин нарушений трудового законодательства, участвовать в разработке и принятии мер по реализации мероприятий, направленных на усиление работы по предупреждению нарушений трудового законодательства;

5) принимать участие в расследованиях несчастных случаев и профессиональных заболеваний на производстве;

6) проводить разъяснительную работу по вопросам применения трудового законодательства;

7) не разглашать сведения, составляющие государственные секреты, служебную, коммерческую и иную охраняемую законом тайну, полученную при осуществлении своих должностных полномочий.

Статья 294. Обжалование действий государственных инспекторов труда

1. Действия государственных инспекторов труда могут быть обжалованы в порядке подчиненности Главным государственным инспекторам областей, городов Астаны и Алматы, Республики Казахстан и в судебном порядке.

2. Обжалование не приостанавливает исполнения выданных актов государственных инспекторов труда.

Статья 295. Ответственность за нарушение трудового законодательства Республики Казахстан

1. Лица, виновные в нарушении трудового законодательства Республики Казахстан, несут ответственность в соответствии с законами Республики Казахстан.

2. Лица, препятствующие государственному инспектору труда в выполнении им служебных обязанностей в соответствии с его компетенцией, выражающееся в недопущении проведения проверки, в отказе от предоставления необходимых документов и информации о деятельности работодателя по вопросам безопасности и охраны труда, несут ответственность в соответствии с законами Республики Казахстан.

Глава 37. Внутренний и общественный контроль
по безопасности и охране труда

Статья 296. Внутренний контроль по безопасности и охране труда

1. Внутренний контроль по безопасности и охране труда осуществляется работодателем в целях соблюдения установленных нормативов на рабочих местах и принятия незамедлительных мер по устранению выявляемых нарушений.

2. Внутренний контроль включает в себя организацию наблюдения за состоянием условий труда, проведение оперативного анализа данных производственного контроля, оценку рисков и принятие мер по ликвидации обнаруженных несоответствий.

Статья 297. Общественный контроль по безопасности и охраны труда

Общественный контроль по безопасности и охраны труда в организации осуществляет общественный инспектор по охране труда, назначаемый представителем работников или общим собранием работников.

Статья 298. Права общественного инспектора по охране труда

Общественный инспектор по охране труда имеет право:

1) осуществлять защиту прав работников на охрану труда перед работодателем посредством общественного контроля за соблюдением работодателями нормативных правовых актов и нормативов по охране труда, соглашений, коллективных договоров по созданию работодателем нормальных условий труда и техники безопасности на рабочих местах в организациях;

2) принимать участие в расследовании несчастных случаев на производстве и в проводимых государственными инспекторами труда комплексных проверках состояния безопасности и охраны труда;

3) получать информацию и разъяснения, в том числе в письменном виде, от работодателей и иных должностных лиц организации необходимую для выполнения своих функций;

4) осуществлять проверки выполнения работодателями обязательств, предусмотренных соглашениями, коллективными договорами в части охраны труда и вносить по итогам проверки на имя должностных лиц предложения об устранении выявленных нарушений;

5) принимать участие в работе комиссий по испытаниям и приемке в эксплуатацию производственных объектов и средств производства;

6) принимать участие в разработке нормативных правовых актов об охране труда, вносить свои предложения;

7) обращаться в соответствующие государственные органы с требованиями о привлечении к ответственности работодателей и иных должностных лиц организаций, которые виновны в нарушении законодательства Республики Казахстан о безопасности и охране труда, положений соглашений и коллективных договоров в части охраны труда, сокрытии несчастных случаев на производстве и профессиональных заболеваний;

8) принимать участие в рассмотрении трудовых споров, связанных с изменением условий труда, нарушением законодательства Республики Казахстан о безопасности и охране труда, невыполнением обязательств соглашений и коллективных договоров, а также трудовых договоров в части безопасности и охраны труда;

9) обращаться по заявлению работника с исковыми заявлениями в суды для защиты прав работников на возмещение вреда, причиненного увечьем или иным повреждением здоровья в связи с исполнением трудовых обязанностей, и в других случаях ущемления прав работников на безопасность и охрану труда.

Президент Республики Казахстан