Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеу қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 12 желтоқсандағы № 1512 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 4 қыркүйектегі № 745 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 04.09.2015 № 745 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

РҚАО-ның ескертпесі.
ҚР мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мәселелері бойынша 2014 жылғы 29 қыркүйектегі № 239-V ҚРЗ Заңына сәйкес ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпандағы № 18-02/161 бұйрығын қараңыз.

Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі Орман кодексінің 113-бабы 1-тармағының 19) тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеу қағидалары бекітілсін.
2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2011 жылғы 12 желтоқсандағы
№ 1512 қаулысымен
бекітілген

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу қағидалары

1. Жалпы ережелер

1. Осы Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеу қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі Орман кодексінің 113-бабы 1-тармағының 19) тармақшасына сәйкес әзірленді және мемлекеттік орман қоры учаскелерінде кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеу тәртібін айқындайды.
2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) абрис – кеспеағашты бөлу және бағалау (таксациялау) барысында жасалатын кеспеағаштың далалық сызбасы;
2) мөлшерлеп бөлу – көршілес орман қоры учаскелерінен мөлшерлеу сипаттамасы бойынша ерекшеленетін орман қорының бастапқы есеп бірлігі;
3) бұтақ қоры – қалыңдығы 3 сантиметр және одан да қалың дің бұталар қоры;
4) кәделік сүрек – қабықсыз дөңгелек ағаш материалдары. Кәделік сүрекке мына шарттарға сай келетін ағаш діңінің қиындылары жатады:
қабықсыз жоғарғы кесігінің диаметрі кемінде 3 сантиметр;
қолданыстағы «Қылқан жапырақты тұқымдас дөңгелек ағаш материалдары», «Жапырақты тұқымдас дөңгелек ағаш материалдары», «Сүрек. Кемістіктер» МемСТ-тарына сәйкес жол берілетін нормалардан аспайтын сүрек кемі;
5) кәделік сүрек ірілігінің санаттары (ірі, орташа, ұсақ) – қабықсыз жоғарғы кесігіндегі ірі ағаш материалдарының диаметрі бойынша айқындалады;
6) кеспеағаш аймағы - ағаш кесудiң барлық түрлерi үшiн бөлiнген немесе ағаштары кесiлу сатысындағы орман учаскесi;
7) кеспеағаштарды мөлшерлеу кезінде ескерілетін қалдықтар – кәделік бөліктің қабығы;
8) кеспеағаштарды бөлу – шекараны нақтылы және кеспеағаштарды мөлшерлей отырып айқындау, кесуге жатқызылған ағаштарға белгi соғу, кеспеағаш алқабында есепке алынған сүректердi заттай және ақшалай мөлшерлеу жөніндегі iс-шаралар;
9) мөлдек – бағалық белгілермен және мөлдек бағаналармен табиғи күйінде шектелген ағаш кесуді ұтымды пайдалануға арналған кеспеағаштың бір бөлігі;
10) орманды (кеспеағашты) мөлшерлеу – орман ресурстарының, соның iшiнде кесу көзделетiн екпе ағаштардың сапалық және сандық сипаттамаларын анықтау, есепке алу, бағалау жөніндегі iс-шара;
11) отындық ағаш – үй жылытуға арналған қабығы алынбаған сүрек қиындылары;
12) сүректің жалпы қоры – сүрек діңдері мен бөрікбасынан дайындалатын сүрек көлемі;
13) сүректің тауарлық (өнімді) қоры – қалдықтарды қоспағанда, жалпы қор бөлігі;
14) технологиялық ағаштар – негізінен сүрек жаңқасын алуға арналған қабығы алынбаған дің қиындылары;
15) шөпшек пен өрім қоры – қалыңдығы 2 - 4 сантиметр (шөпшек) және 2 сантиметрден төмен жұқа (өрім) бөрікбасы бұталарының қоры;
3. Сүрек дайындау ағаш кесудің мына түрлерін жүргізу кезінде жүзеге асырылады:
1) өсіп-жетілген және толысып піскен ағаштарды басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу;
2) аралық мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу (орманды күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу, іріктеп санитарлық мақсатта ағаш кесу және құндылығы төмен орман екпеағаштарын, сондай-ақ қорғаныштық, су сақтау және басқа да қасиеттерінен айырылған екпеағаштарды қайта жаңартуға байланысты кесу, жекелеген талшыбықтарды кесу);
3) өзге мақсаттарда кесу (су тораптарын, құбыр желілерін, жолдар салуға байланысты, жаппай санитарлық мақсатта ағаш кесу; орман соқпақтарын, өртке қарсы жыралар қазу; жарамды қоқыстарды тазалау кезінде).
4. Мемлекеттік орман қоры учаскелерін басты мақсатта, аралық мақсатта пайдалану үшін ағаш кесуге және өзге де мақсаттарда ағаш кесулерге, сүрек, шайыр және ағаш сөлдерін, арзан қолды сүрек ресурстарын дайындауға әзірлеу кезінде мына жұмыстар жүргізіледі:
1) басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу, аралық мақсатта пайдалану және өзге де мақсаттарда ағаш кесулер, сондай-ақ сүрек, шайыр және ағаш сөлдерін, арзан қолды сүрек ресурстарын дайындау жүргізілетін учаскелерді қаз-қалпында іріктеу және ресімдеу;
2) сапасын, санын анықтау, дайындауға арналған орман ресурстарының мөлшерін, материалдық және ақшалай мөлшерлеу.
5. Кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеуді (таксациялауды) мемлекеттік орман иеленуші жүзеге асырады.

2. Сүректі есепке алу түрлері

6. Түбірімен босатылатын сүректі есепке алу кесу тәсілдеріне байланысты:
1) алаңы бойынша (жаппай ағаш кесудің барлық түрлері кезінде қолданылады);
2) кесуге тағайындалатын ағаштар саны бойынша жүргізіледі.
Кесуге тағайындалатын ағаштар саны бойынша есепке алу:
іріктеп ерікті (бұдан әрі – іріктеп кесу), біртіндеп, екі мәрте біртіндеп және жолақтап біртіндеп (бұдан әрі – біртіндеп кесу) ағаш кесу;
сүректің орташа диаметрі 8 сантиметр және одан да жуан болған кезде сирету, жол аршу үшін ағаш кесу;
іріктетіп санитарлық мақсатта ағаш кесу (жас талдардың кеуіп қалғандарын кесуден басқа);
жалғыз-жарым ағаштарды кесу кезінде қолданылады.
Ағаштар саны бойынша босатылатын сүректі есепке алу кезінде кесуге тағайындалатын ағаштар алдын-ала:
3) дайындалған ағаш материалдарының саны бойынша таңбаланады.
Дайындалған ағаш материалдарының саны бойынша есепке алу, егер кесілуге тиіс сүрек қорын алдын-ала айқындау мүмкін болмаса:
жарықтандыру мен тазарту кезінде;
егер кесуге тағайындалатын сүректің орташа диаметрі 8 сантиметрден төмен болса, сирету және жол аршу үшін кесу кезінде;
жас талдардың кеуіп қалғандарын кесу, желопырық, құйын соғу, құлап қалған ағаштарды жинау кезінде жүргізіледі.
Жергілікті халықты сүрек отынымен тегін қамтамасыз ету үшін мемлекеттік орман иеленуші айқындайтын кеспеағаштардан тыс жерлердегі қоқысты тазалау кезінде (кеспеағаштардан тыс жерде табиғи жолмен құлап жатқан және өнеркәсіптік мақсатта дайындалмайтын сүректің қалдығы (діңдері мен бұталары) оны босату ағаш кесу билеттерінде дайындауға жататын сүрек мөлшері көрсетіліп жүргізіледі. Бұл жағдайда орман иеленуші ағаш кесу билетінде көрсетілген мөлшерде ағаш дайындайды.
Арзан қолды сүрек ресурстарын босату әдетте олардың мөлшерін ескере отырып жүргізіледі.
7. Есепке алудың барлық түрі жағдайында босатылуға тиіс сүрек мөлшері тығыз текше метрмен айқындалады. Сексеуіл сүрегін босату кезінде массаны тоннамен есепке алуға рұқсат етіледі.
8. Орман ресурстарын дайындалған өнім мөлшері бойынша босату кезінде мынадай өлшем бірліктері қолданылады:
1) декалитрлер – сүрек сөлдері үшін;
2) тығыз текше метрлер – бұталар және бөрене күйіндегі ағаш материалдары үшін;
3) құрастыру текше метрлері – кесу қалдықтары, шөпшек, бұталық жем, қылқан жапырақтылар табандары үшін;
4) тонналар – шайыр, қабық үшін;
5) дана – шыбықтар мен шөпшектерден, тал шыбығынан, сондай-ақ жаңажылдық шыршалардан жасалған ұсақ сұрыптар үшін.

3. Кеспеағаштар бөліп беру кезінде жүзеге асырылатын
іс-шаралар (жұмыстар)

9. Кеспеағаштар бөліп беру жөніндегі жұмыстар басталмас бұрын мемлекеттік орман иеленушілер мынадай әзірлік жұмыстарын жүргізеді:
1) мынадай орман өсіру материалдарына талдау жасалады және нақтыланады:
басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу, орманды күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу, санитарлық мақсатта ағаш кесу, жалғыз-жарым ағаштарды жинау және қоқысты жою ведомосы;
қайта жаңартуға тағайындалған учаскелер;
шырын ағызуда тұрған және шырын ағызуға жобаланатын екпелер, мемлекеттік орман қорын есепке алу және оның сипаттамасы жөніндегі материалдар;
2) жұмыс көлемі белгіленеді және кеспеағаш қорына бірінші кезекте енгізілуге тиіс алаңдар анықталады (жай-күйі бойынша кесуді қажет ететін толысып піскен және бүлінген бітік өскен ағаштар, өткен жылдардың толық кесілмеген ағаштары мен басталмаған кеспеағаштары, шырын ағызудан алынған екпелер, сондай-ақ басқа мақсаттарда пайдалану үшін берілуіне байланысты тазартылуға тиіс алаптарда өсіп келе жатқан бітік ағаштар);
3) осы Қағидалардың 1-қосымшасына сәйкес нысан бойынша сүрек дайындау үшін әрбір мемлекеттік орман иеленушіге, орманшылыққа немесе ұзақ мерзімді орман пайдалануға берілген мемлекеттік орман қоры учаскелеріне тұқымдарының топтары бойынша (қылқан жапырақты ағаштар, жұмсақ жапырақты ағаштар, қатты жапырақты ағаштар, сексеуілдер, бұталар), ағаш кесу түрлері: басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу, аралық мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу (түрлері бойынша), басқа да кесулер бойынша (мақсаты бойынша) кеспеағаштар бөліп беру жоспары жасалады.
Іріктеу жоспарын орман күтуші Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2005 жылғы 14 ақпандағы № 141 қаулысымен бекітілген Мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде ағаш кесу қағидаларына (бұдан әрі – Ағаш кесу қағидасы) сәйкес орман орналастыру материалдарының негізінде жасайды.
10. Нақты күйінде кесуге алдын ала іріктеуді орманшы немесе оның тапсыруы бойынша оның көмекшісі жүргізеді. Егер нәтижесінде орман өсіруді жоспарлау деректерімен елеулі алшақтықтар байқалатын болса, бұл учаскелер кесу үшін жабылады.
11. Кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеу әдетте 25 мамырдан 25 қазанға дейінгі қар жоқ кезеңде жүргізіледі:
1) басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу бойынша – кеспеағаш кесуге түсуден 2 жыл бұрын;
2) аралық мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу бойынша – кесуге дейін 1 жыл бұрын;
3) өзге кесулер бойынша – нақты қажеттілігіне қарай.
12. Шайыр және ағаш сөлiн, екiншi дәрежелi ағаш ресурстарын дайындау үшін кеспеағаш, сондай-ақ сүрекдіңдерден ықтимал сөл ағызу аймағын бөлу жүргізілмейді.
13. Жалғыз-жарым ағаштарды кесу, құрылыстар мен ғимараттарға бөлінген учаскелерде жекелеген ағаштарды кесу кезінде, сондай-ақ шекарасы осы учаскелерді іріктеу кезінде айқындалған құндылығы шамалы орман екпелерін қайта жаңартуға арналған учаскелерді тазарту кезінде алаңдарды шектеу жүргізілмейді.
14. Кеспеағаштар алаңдардың шектеу жөніндегі жұмыстар:
1) анық орамдық соқпақтармен, шекаралық сызықтармен, бағалау (таксациялау) нысаналарымен және орман өскен жерлермен шектелген жақтарын қоспағанда, ағаштар кесуді;
2) кеспеағаштар бұрыштарына орман шаруашылығы белгілерін (бағаналарын) қоюды;
3) сызықтарды өлшеп алуды, олардың арасындағы бұрыштарды және еңіс бұрыштарын өлшеуді, сондай-ақ орамдық соқпақтармен, бағалау (таксациялау) нысаналарымен немесе басқа да тұрақты бағдарлармен геодезиялық байламды қамтиды.
15. Жазық жерлердегі кеспеағаштар негізінен тік бұрышты нысандағы кеспеағаштар түрінде бөлінеді, ал таулы ормандарда олардың шекарасы рельефтің сипатына байланысты белгіленеді. Теріс пішінді бағалау (таксациялау) телімдері, егер олардың көлемі қолданыстағы Ағаш кесу қағидалары белгілеген кеспеағаштардың шекті мөлшерінен асып кетпесе, кесуге толықтай бөлінеді. Орамда кесуге бір мезгілде бірнеше бөлек телімдер іріктелуі мүмкін, бұл үшін олардың жиынтық көлемі кеспеағаштың белгіленген мөлшерінен асып кетпеуі керек (мысалдар осы Қағидалардың 2-қосымшасындағы 1 және 2-сұлбаларда келтірілген).
16. Жаппай кеспеағаш кесулеріне бөлінетін кеспеағаштар нысаналарында барлық кіші өлшемді ағаштар (диаметрі 16 сантиметр және одан да үлкен ірі ағаштар қалыс қалады) оларды кеспеағаш жағына қарай қаратып шабады. Нысанаға іргелес ағаштарда белгі қойылады.
Біртіндеп және іріктеп кесуге, сондай-ақ орманды күтіп-баптау мақсатында ағаш кесуге іріктелетін кеспеағаштардың нысаналарында ағаштар негізінен кесілмейді, ал нысаналар бұтақтар мен шыбықтарды кесу және бұтаны жинау есебінен тазартылады.
17. Кеспеағаштардың шекарасын суретке түсіру және белгілеу буссольдің, гониметрдің немесе басқа да геодезиялық аспаптардың көмегімен, ал сызықтардың өлшемі – өлшеу жолағымен немесе ұзындығы 20 метр және одан да ұзын болат рулеткамен жүргізіледі.
Кеспеағаштар бөлу кезіндегі қателіктер:
1) сызықтарды өлшеу кезінде – 200 метрге 1 метрден;
2) бұрыштарды өлшеу кезінде – 1 градустан аспауға тиіс.
18. Кеспеағаштар мөлдектерге бөлінеді, бұл үшін:
1) бір кеспеағаштан сүрек босатуды әртүрлі ағаш дайындаушы жүргізуі;
2) кеспеағаштың жекелеген бөліктері еңістердің тіктігі бойынша 10 градус артық болатын таулы жағдайларда бөлінетін ең аз мөлшерлі алқап 1 гектардан кем болмауға тиіс.
Әрбір кеспеағашта телімдердің нөмірленуі бөлек жүргізіледі.
19. Кеспеағаштың жекелеген бөліктерінде Қазақстан Республикасы Орман кодексіне сәйкес сақтау көзделген мөлшерде өсе алатын өспе мен тал болған жағдайда өспе мен тал учаскелері табиғи күйінде шектеледі және кеспеағаш абрисіне жазылады.
20. Мөлшерлеу (таксациялау) дәлдігін арттыру мақсатында кеспеағаштар (телімдер) бітік өскен ағаштардың біртектілігі бойынша мөлшерлеу (таксациялау) телімдеріне бөлінеді. Кеспеағаштарды (телімдерді) мөлшерлеу (таксациялау) телімдеріне бөлу:
1) егер кеспеағаштың (телімнің) әртүрлі бөліктерінде құрамның кемінде екі өлшемі бар бір немесе бірнеше тұқым биіктіктерінің разрядтары бір немесе одан да көп разрядқа ерекшеленген;
2) кеспеағаштың (телімнің) жекелеген бөліктерінің мөлшерлеу (таксациялау) сипаттамасында: қор бойынша 15% астам, құрамы бойынша – 2 өлшемнен астам айырмашылық болған кезде жүргізіледі.
Мөлшерлеу (таксациялау) телімінің ең аз алабы кеспеағаш (телім) алабы 10 гектарға дейін болған жағдайда 0,5 гектар және кеспеағаш (телім) алабы 10 гектар және одан да көп болған жағдайда – 2,0 гектар болып белгіленеді.
Кеспеағаш (телім) шегіндегі мөлшерлеу (таксациялау) телімдері абристе нөмірленеді, олардың қаз-қалпындағы шекарасы нысаналармен шектелмейді, олар тек ағаш шабумен ғана белгіленеді.
21. Кеспеағаштардың (телімдердің) бұрыштарында диаметрі 12-16 сантиметр бағаналар қойылады. Бағаналар 0,7 метр тереңдікте жерге көміледі. Бағананың жер бетіндегі биіктігі 1,3 метр болуға тиіс. Жол бойына жақын маңда бағаналар айқыш-ұйқыш табан ағашпен бекітіледі.
Кеспеағаш (телім) жоғарғы жақтары екі орам етіп таралады. Таралымның астынан тиісті жазуы бар «терезе» - жұмсақ ойық салынады. Қағидалардың 3-қосымшасына сәйкес, кесілген жылына қарамастан екі немесе бірнеше аралас кеспеағаш (телім) бұрыштардың бір нүктесінде үйлескен кезде жазбалар үшін тиісті мөлшердегі «терезелері» бар бір телімдік бағана қойылады.
22. Бағаналарда кеспеағаштың (мөлдектің) пайдалану алаңы ғана көрсетіледі. Жаппай кеспеағаштардың пайдалану алаңына:
1) көлеміне қарамастан орман өспеген учаскелер (батпақты жерлер, ағаш кесілуі, алаңқай жерлер және тағы басқа);
2) Мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде ағаш кесу қағидаларына сәйкес бөлінетін тұқымдық алаңдар;
3) пісіп-жетілген бітік ағаштар арасында орналасқан қылқан және қатты жапырақты ағаш тұқымдарының орта жастағы және пісіп-жетіліп қалған орманының жас талдар учаскелері енгізілмейді. Пайдаланылмайтын учаскелер шекаралық ағаштардың сыртқы жағынан жеңіл белгі қойылып нысаналармен қал-қалпында шектеледі.
Пайдаланылмайтын учаскенің алаңы учаскенің шекаралық сызықтарының өлшемдері негізінде айқындалады. Қажет болған жағдайда геодезиялық түсірілім жүргізіледі.
23. Кеспеағаштарды біртіндеп және іріктеп кесуге, сондай-ақ күтіп-баптау мақсатында кесуге іріктеу кезінде орман өспеген учаскелер кеспеағаш алаңына енгізілмейді.
24. Жаппай кеспеағаш кесу үшін кеспеағаштар іріктеумен бір мезгілде Ағаш кесу қағидаларына сәйкес тұқымдықтарды іріктеу және қайта есептеу, тұқымдық топтар мен алаңқайларды қоршау жүргізіледі.
Топтық және жеке дара тұқымдықтар түріндегі тұқым шашқыштар діңіндегі қабыққа ептеп қана қызыл бояу жағылып, бояумен нөмірленеді. Тұқымдық алаңқайларды шектеу шекаралық ағаштардың сыртқы жағынан қабығына жеңіл белгі қою арқылы жүргізіледі.
25. Кеспеағаштар іріктеу кезінде далалық абрис (кескін) жасалып, онда:
1) ішкі нысаналардың орналасуы және олардың арасындағы қашықтық;
2) кеспеағаштың ораммен және нысана желісімен байланымы, шекаралық және ішкі нысаналардың өлшемдері;
3) сызықтар румбалары;
4) сызықтардың өлшемдері, сондай-ақ геодезиялық түсірім кезінде сызықтардың румбалары көрсетіліп, кеспеағаш ішінде бөлінген пайдаланылмайтын алаңдар;
5) мөлшерлеу (таксациялау) телімдерінің шекарасы;
6) мөлдектердің, мөлшерлеу (таксациялау) телімдерінің нөмірлері;
7) қайта есептеу жолақтарының орналасуы;
8) әрбір мөлдек шегінде әрбір пайдалану және пайдаланылмайтын телімнің алаңы;
9) тұқымдық топтардың, алаңқайлардың, шыбығы, жас талы бар учаскелердің орналасуы және олардың алаңы көрсетіледі.
Далалық абристің (кескіннің) негізінде осы Қағидалардың 2-қосымшасындағы 1 және 2-сұлбалары бойынша кеспеағаштың сызбасы жасалады. Кеспеағаштар (мөлдектер) алаңдарын есептеу кезінде осы Қағидалардың 4-қосымшасына сәйкес, ал таулы жағдайлар үшін - сызықтар көлбеулігіне жасалатын түзетулер осы Қағидалардың 5-қосымшасына сәйкес нұсқамалар басшылыққа алынады.
26. Кесуге тағайындалған учаскелерді белгілеп алғаннан кейін кеспеағаштарға мөлшерлеу (таксациялау) жүргізіледі.
Мөлшерлеу (таксациялау) әдістемесі кеспеағаштың есепке алынуы мен алаңына байланысты болады.
Кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеудің (таксациялаудың) барлық әдістерінде 1 гектарға шаққанда құрамы, орташа биіктігі, жасы және мөлшері көрсетіліп, шаруашылық тұрғыдан бағалы тұқымдардың өміршеңдік өсімі есепке алынады.

4. Ағаштарды кесуге тағайындау және оларды қайта есептеу

27. Ағаштарды кесуге алдын ала іріктеу барлық біртіндеп және іріктеп кесулер үшін, сондай-ақ орманды күтіп-баптау мақсатында кесу (жарықтандыруды, сиретуді және бітік өскен ағаштардың орташа диаметрі 8 сантиметрден аз, ал Шығыс Қазақстан облысы Шығыс Қазақстан өңірінің мемлекеттік орман иеліктері бойынша 16 сантиметрден аз өтпелі кесуді қоспағанда) және іріктеп санитарлық мақсатта ағаш кесу (кеуіп қалған жас ағаштарды кесуден, желопырықты, жел сұлатпасын жоюдан, құлаған ағаштарды жинаудан басқа) үшін жүргізіледі. Кесуге іріктеп алынған ағаштарға 1,3 метр биіктікте терең белгі салынады, ал диаметрі 8 сантиметр және одан да жуан ағаштарда (Шығыс Қазақстан облысы Шығыс Қазақстан өңірінің мемлекеттік орман иеліктері бойынша диаметрі 16 сантиметр және одан да жуан ағаштарда) сонымен бірге тамыр мойны таңбаланады.
28. Ағаштарды қайта есептеу тұқымдары, техникалық жарамдылық санаттары (сапасы) және табанының қалыңдағы: ағаштың орташа диаметрі сантиметрден жуан болғанда – 4 сантиметр және бітік өскен ағаштың орташа диаметрі 16 сантиметрге дейін болғанда – 2 сантиметр болатын жағдайларда жүргізіледі.
Диаметр 1,3 метр биіктікте өлшенеді. Тау жағдайында (еңістерде) 1,3 метр биіктік ағашқа бүйір жағынан (еңістің көлбеуі бойынша) келген кезде жер бетінен белгіленеді. Диаметрлерді өлшеу бағыты күн көзіне және еңістің бағытына қатысты кездейсоқ болуға тиіс.
Қайта есептеуге табанының қалыңдығы 8 сантиметр, ал Шығыс Қазақстан облысы Шығыс Қазақстан өңірінің мемлекеттік орман иеліктері бойынша 16 сантиметр ағаштар жатады.
29. Техникалық жарамдылығы (сапасы) бойынша ағаштар үш санатқа бөлінеді:
1) кәделік ағаштар – діңнің тамырға тақау бөлігінен алғанда кәделік сортименттердің жалпы ұзындығы 6,5 метр және одан да ұзын ағаштар, ал биіктігі 20 метрден асатын ағаштарда – олардың биіктігінің кемінде үштен бірін құрайтын ағаштар;
2) жартылай кәделік ағаштар – діңнің тамырға тақау бөлігінен алғанда кәделік сортименттердің ұзындығы 2 метрден 6,5 метрге дейінгі және ағаштар, ал биіктігі 20 метрден асатын ағаштарда - 2 метрден олардың биіктігінің үштен біріне дейінгі ағаштар. Тамырын ашу қажет болған жағдайда кәделік сортименттердің ең қысқа ұзындығы кемінде 3 метр болуға тиіс;
3) отындық ағаштар – діңнің тамырға тақау бөлігінен алғанда кәделік сортименттердің ұзындығы кемінде 2 метр немесе діңнің төменгі жартысында кемінде 3 метр (тамырын ашу қажеттігін ескергенде) болатын ағаштар.

5. Сүрек босату үшін кеспеағашты алаңын есепке ала
отырып мөлшерлеу (таксациялау)

30. Кесудің жаппай кеспеағаш тәсілі үшін кеспеағашты мөлшерлеу (таксациялау) тәсілі осы Қағидалардың 6-қосымшасында көрсетілген шарттармен кеспеағаштың (мөлдектің) алаңына және рельефке байланысты болады.
Сексеуіл кеспеағаштарын мөлшерлеу (таксациялау) осы Қағидалардың 36-тармағына сәйкес жүргізіледі.
31. Жаппай қайта есептеу кеспеағашта жүргізіледі, ал онда екі және одан да көп мөлдек болған жағдайда – осы Қағидалардың 28-тармағында көзделген тәртіппен әрбір мөлшерлеу (таксациялау) телімі бойынша әрбір мөлдекте жеке жүргізіледі (осы Қағидалардың2-қосымшасындағы 1-сұлбада көрсетілген).
Жаппай қайта есептеуді жүргізудің ерекшеліктері мынадай:
1) жаппай қайта есептеу 1,3 метр биіктікте ағаштарға тиісті белгі салып, өлшегіш айырмен диаметрлерін өлшеу арқылы жүргізіледі, бұл жағдайда ағаштарға таңба соғылмайды;
2) телім, мөлдек немесе тұтастай алғанда кеспеағаш шегінде әрбір құраушы тұқым үшін өсіп тұрған ағаштардың – табанының қалыңдығы орташа үш мөлшерде болатын үш ағаштың биіктігі өлшенеді. Егер тұқымның қатысуы құрамда үш өлшемнен аспаса, табанының қалыңдығы орташа бір мөлшерде болатын осы тұқымның бес ағашы өлшенеді;
3) биіктікті өлшеу үшін ағаштар телім (кеспеағаш) алаңы бойынша біркелкі іріктеп алынады. Әрбір іріктеп алынған ағаштың диаметрі 1 сантиметрге және биіктігі 0,5 метрге дейін дөңгелектеніп, 1,3 метр биіктікте өлшенеді. Егер нысаналарда кесіп алынған ағаштар диаметрі мен биіктігі бойынша орта есеппен алғанда жақын болса, өлшеу үшін осы ағаштар пайдаланылуы мүмкін;
4) қайта есептеудің, ағаштардың, іріктеп алынған тұқымдықтардың биіктігін өлшеудің, өскін мен жас талдарды есепке алудың нәтижелері кесуге тағайындалған ағаштарды қайта есептеу ведомосына осы Қағидалардың 7-қосымшасына сәйкес нысан бойынша жазылады.
32. Суыртпақтап қайта есептеу шекаралық сызықтарды және кеспеағаштың ұзын жағына қатар тартылған, ал онда екі және одан да көп мөлдек болған жағдайда - әрбір мөлдектің ұзын жағына қатар тартылған ішкі нысаналар бойымен осы Қағидалардың 2-қосымшасындағы 2-сұлба мысал ретінде отырғызылған ағаш жалдарында жүргізіледі. Кеспеағаштың нысанына, жергілікті жердің рельефіне және өсіп тұрған ағаштардың ерекшеліктеріне байланысты жолақтар бүкіл кеспеағашты (мөлдекті) қамтитын және сипаттайтын жағдайда оларды басқаша орналастыруға да жол беріледі.
Суыртпақтап қайта есептеу ерекшеліктері мынадай:
1) қайта есептелетін жалдардың саны және жалдардың ені тұтастай алғанда кеспеағаш (мөлдек) үшін оның еніне байланысты осы Қағидалардың 8-қосымшасында көрсетілген шарттарға сәйкес белгіленеді;
2) суыртпақтап қайта есептеудің жиынтық алаңы кеспеағаштың (мөлдектің) жалпы алаңының кемінде 10 % құрауға тиіс;
3) егер шекаралық сызықтар орман пұшпағының, ағаш кесілген ескі жерлердің, кең соқпақтардың бойымен өтсе немесе бағалау (таксациялау) сипаттамасы мөлдектегі (телімдегі) осындай сипаттамадан өзгеше болатын бүлінген ағаштарға жанасса, онда оларды қайта есептеу жалдарын салу үшін пайдалануға жол берілмейді және тиісінше ішкі нысаналарда жалдардың саны немесе ені көбейеді;
4) ішкі нысаналар шекаралық сызықтардан тең қашықтықта орналасуға тиіс. Нысаналар арасындағы қашықтықтарда олардың арасындағы орташа қашықтықтың 20 % аспайтын мөлшерде айырмаға жол берілмейді. Ішкі нысаналар міндетті түрде ілу, ағаштарға белгі салу арқылы және өлшегішпен тартылады;
5) суыртпақтап қайта есептеу алаңдарын дұрыс белгілеу кеспеағашты осы әдіспен бағалаудың (таксациялау) дәлме-дәлдігін арттырудың негізгі шарттарының бірі. Жалдардың енін қайта есептеуді көзбен мөлшерлеп анықтауға жол берілмейді;
6) қайта есептелетін жалдың енін бақылап өлшеу өсіп тұрған ағаштардың көрінуіне қарай әрбір 20-40 метр сайын жүргізіледі. Жалдардың шекарасы ағаштарға салынатын таңбалармен немесе жалдың бүкіл ұзындығы бойына белгілермен белгіленеді. Жалдың ені ұзындығы 2,5 метр сырықпен өлшенеді;
7) қайта есептеу жалының бұрыштарына телімнің нөмірі және қайта есептеу жалының ұзындығы көрсетілген қазықтар қағылады;
8) жалдардағы ағаштардың диаметрлері мен биіктіктерін өлшеу және өсу сипаттамасын анықтау жаппай қайта есептеудегі сияқты жүргізіледі. Қайта есептеу ведомосы әрбір мөлдекке жасалады, ал егер ол телімдерге бөлінген болса, онда осы Қағидалардың 7-қосымшасына сәйкес нысан бойынша әрбір телімге жасалады.

6. Ағаштар саны мен дайындалған ағаш материалдарының
мөлшерін ескере отырып сүрек босату үшін
кеспеағаштарды мөлшерлеу (таксациялау)

33. Басты мақсатта пайдалану үшін біртіндеп және іріктеп кесуге бөлінген кеспеағаштарда кесуге тағайындалған ағаштар санын ескере отырып сүрек босату үшін, сондай-ақ орманды күтіп-баптау мақсатында ағаш кесуді және іріктеп санитарлық мақсатта ағаш кесуді жүргізу үшін шекаралары кесілуге жататын ағаштардағы таңбалармен белгіленетін жолдарға (технологиялық дәліздерге) алдын ала өлшем жасалады.
34. Белгіленген енді жолдардағы ағаштарды тұқымдары және техникалық жарамдылық санаттары бойынша бөліп, оларға жаппай қайта есептеу жүргізіледі. Содан соң соқпақтарда кесуге ағаштар бөліп алынып, олар тамыр мойнында таңбаланады және 1,3 метр биіктікте терең белгі салынады және қайта есептеу дәл осындай тәртіппен жүргізіледі. Кесуге белгіленген барлық ағаштарды қайта есептеудің және модельді ағаштардың биіктігін өлшеудің деректері осы Қағидалардың 8-қосымшасында көрсетілген Кесуге тағайындалған ағаштарды қайта есептеу ведомосына енгізіледі.
35. Кесудің жиілігі Ағаш кесу қағидаларына сәйкес белгіленеді және осы орман құрылымы бойынша ағаш кесуге дейінгі екпелердің жалпы қорына кесуге тағайындалған сүректің (жолдар мен соқпақтарда) санына ара-қатынасымен айқындалады.
36. Осы Қағидалардың 27-тармағында көрсетілген жағдайларда жарықтандыру, тазалау, сирету және өтпелі шабу жүргізу кезінде, сондай-ақ сексеуіл екпелерінде басты мақсатта пайдалану үшін кесу кезінде кесілуге тиіс сүрек мөлшерін алдын ала анықтап алу үшін көлемі екпелердің біртектілік дәрежесіне байланысты кеспеағаш алаңының 1 пайызынан 3 пайызына дейін болуы мүмкін (екпелер біртекті болған сайын іріктеу пайызы солғұрлым аз болады) сынақ алаңдары алынады. Екпеағаш (мөлдек) көлемі 5 гектарға дейін болған жағдайда кемінде екі сынақ алаңы, кеспеағаш (мөлдек) көлемі 6-10 гектар болғанда - кемінде үш сынақ алаңы және 10 гектардан астам болған жағдайда - оларды кеспеағаш (мөлдек) бойынша біркелкі орналастырып әрбір 10 гектарға бір сынақ алаңынан алынады. Қаз-қалпындағы сынақ алаңдары сынақ алаңының бұрыштарына орнатылатын биіктігі 0,5 метр қазықтармен белгіленеді. Қазықтарға "СА" (сынақ алаңы) деген жазба жасалады.
Сынақ алаңында ағаштарды іріктеу, кесу және дайындалған сүректі сортименттерге бөлу жүргізіледі. Сынақ алаңын пысықтау деректері кеспеағаштың (мөлдектің) бүкіл алаңына көшіріледі.
37. Кесудің басқа тәсілдерінде де, сондай-ақ кесуге диаметрі кемінде 8 сантиметр ағаштар тағайындалатын кеспеағаштарды біртіндеп, іріктеп ағаш кесуге және орманды күтіп-баптау мақсатында ағаш кесуге іріктеу кезінде кесілуге тиіс жіңішке сүректің қоры дәл осындай тәртіппен айқындалады.
38. Босатылатын сүректі дайындалған ағаш материалдарының мөлшері бойынша есепке алу кезінде дайындалуға тиіс сүректің қоры алдын ала көз мөлшерімен айқындалады. Қажет болған жағдайларда кеспеағаш (мөлдек) алаңының 3-5 % қамтитын сынақ алаңдары алынуы мүмкін. Сынақ алаңдарының деректері кейіннен кеспеағаштың (мөлдектің) бүкіл алаңына көшіріледі.
Дайындалған ағаш материалдарының түпкілікті есебі нақты дайындау деректері бойынша (кеспеағаштарда немесе төменгі қоймаларда) жүргізіледі.

7. Кеспеағаштарды материалдық және ақшалай мөлшерлеу
(таксациялау)

39. Кеспеағаштарды (мөлдектерді) мөлшерлеу (таксациялау) бойынша жалпы нұсқаулар:
1) кеспеағаштарды (мөлдектерді) материалдық мөлшерлеу (таксациялау) кезінде сүректің жалпы қоры ол кәделік және отындық бөліктерге, ал қажет болған жағдайларда ұшарбасының жарамды бөлігіне бөліне отырып айқындалады. Кәделік сүрек ірілік (ірі, орташа, ұсақ) санаттары бойынша бөлінеді. Өрімталдардың орташа көлемі есептеп шығарылады;
2) түбірімен босатылатын сүректі, сондай-ақ арзанқолды сүрек ресурстарын ақшалай мөлшерлеу (таксациялау) түбірімен босатылатын сүрек үшін ақының қолданыстағы базалық ставкаларының негізінде әрбір кеспеағаш (мөлдек) бойынша жүргізіледі;
3) материалдық-ақшалай мөлшерлеу (таксациялау) ведомосында қалыңдық сатылары бойынша көлемдер 0,01 текше метрге дейін дөңгелектеп есептеледі, ал мөлдек бойына жалпы қорытындылар 1 текше метрге дейін дөңгелектенеді, сүректі ақшалай мөлшерлеу (таксациялау) 1 теңгеге дейін дәлдікпен жүргізіледі;
4) кеспеағаштарды материалдық мөлшерлеу (таксациялау) кезінде «Қазақстан ормандарын мөлшерлеуге (таксациялауға) арналған нормативтер», 2 бөлім: «Қазақстан ормандарына арналған сортименттік және тауарлық кестелер» анықтамалығында (Қайнар, 1987) жарияланған сортименттік және тауарлық кестелер пайдаланылады.
40. Жаппай және суыртпақтап қайта есептеу материалдарын өңдеудің ерекшеліктері:
1) Кесуге тағайындалған ағаштарды қайта есептеу ведомосынан тұқымдары, қалыңдық сатылары және техникалық жарамдылық санаттары бойынша кеспеағаштағы (мөлдектегі) ағаштар саны осы Қағидалардың9-қосымшасына сәйкес нысан бойынша жаппай, суыртпақтап қайта есептеу кезінде Материалдық-ақшалай мөлшерлеу (таксациялау) ведомосына көшіріп жазылады. Бұл ретте жартылай кәделік ағаштар саны кәделік және отындық болып тепе-тең бөлінеді;
2) қайта есептеу ведомосында келтірілген ағаштар биіктігін өлшеу негізінде басым тұқым үшін өлшем жасалған қалыңдықтың әрбір сатысы бойынша, ал қалған құраушы тұқымдар үшін – қалыңдықтың орташа сатысы бойынша орташа арифметикалық биіктіктер есептеп шығарылады.
Биіктіктер мен диаметрлердің ара-қатынасы бойынша биіктіктер разрядтары кестелерінің көмегімен өлшенген қалыңдық сатыларының әрқайсысының биіктігі разряды айқындалады. Тұқым бойынша орташа разряд қалыңдық сатылары бойынша разрядтардың орташа арифметикалық разряды ретінде белгіленеді.
Ағаштарды қайта есептеу қабат-қабат бойынша жүргізілетін күрделі ағаш шоғырларында биіктік разрядтары да қабат-қабат бойынша, ал қажет болған жағдайларда – жасаралық буындары бойынша айқындалады;
3) сорттар мен сортименттер бойынша ірілік санаты шегінде кәделік сүректің, технологиялық ағаштардың, отындық ағаштардың, ағаштың ұшар басы қалдықтарының, өтімді бөліктерінің жалпы қоры, өнімі биіктіктердің тиісті разрядының сортименттік кестелерінің деректерін ағаштар санына көбейту арқылы әрбір мөлдек пен тұқым бойынша айқындалады;
4) жалдарды қайта есептеу материалдарын өңдеу кезінде сүректі материалдық мөлшерлеу (таксациялау) жаппай қайта есептеу кезіндегі сияқты жүргізіледі. Қайта есептеу алаңынан кеспеағаш (мөлдек) алаңына көшу үшін ауыстыру коэффициенті (0,01-ге дейін дөңгелектеп) есептеледі, ол кеспеағаштың (мөлдектің) пайдалану алаңын (тұқымдық шоқ ағаштар мен белдеулер алаңынсыз) қайта есептеу алаңына бөлу жолымен айқындалады. Әрбір тұқым бойынша қорытындылар аудару коэффициентіне көбейтіледі және осылайша тұтастай алғанда кеспеағаш (мөлдек) үшін барлық көрсеткіштер бойынша көлемдер есептеп шығарылады. Ақшалай мөлшерлеу (таксациялау) жүргізілгенге дейін мөлдек бойынша көлемдерден қалдырылатын тұқымдықтар және тұқымдық топтардағы ағаштар қоры алып тасталады;
5) мөлдектегі өрімталдың орташа мөлшері дің сүрегінің өнімді қорын қайта есептеу діңдерінің санына бөлуден жеке қаралатын мөлшер ретінде есептеледі;
6) жаппай емес басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесуге, орманды күтіп-баптау мақсатында кесуге және іріктеп санитарлық мақсатта ағаш кесуге бөлінген кеспеағаштарда (мөлдектерде) мөлдектегі (телімдегі) іріктеп алынатын сүректің қоры 6-бөлімге сәйкес кесуге тағайындалған ағаштарды қайта есептеу деректері бойынша айқындалады. Материалдарды одан әрі өңдеу жаппай және суыртпақтап қайта есептеу сияқты тәртіппен жүргізіледі;
7) біртіндеп ұзақ мерзімді кесу кеспеағаштарында алдымен жаппай кесу үшін жалдарды қайта есептеу кезіндегі сияқты қалыңдық сатылары бойынша жалпы қоры мен оның сортименттік құрылымы айқындалады. Жалпы қоры мен қабылданған кесу жиілігі бойынша кесуге жататын сүрек көлемі есептеп шығарылады, оған қалыңдығы жоғары сатылардағы ағаштар енгізіледі. Бітік өскен ағаштардың қалған бөлігі (неғұрлым төмен сатылары) кесуге жатпайды. Қайта есептеу жалдарында алынған қалыңдық сатылары кесуге белгіленген ағаштар үшін ірілік және отындық ағаш сатылары бойынша кәделік сүректің жалпы қоры, өнімі туралы деректер мөлдек (телім) алаңына аударылады.

8. Кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеу (таксациялау)
жөніндегі жұмыстардың дәлме-дәлдігіне және олардың сапасын
тексеруге қойылатын талаптар

41. Кеспеағаштарды бөліп беру және мөлшерлеу (таксациялау) жөніндегі жұмыстардың сапасын тексеру оларды орындау барысында да, олар аяқталғаннан кейін де жүргізіледі. Тексеру нәтижесінде:
1) іріктелген кеспеағаш қорының есепті кеспеағашқа және тұқымдар топтары, пайдалану түрлері және мемлекеттік орман қорының санаттары бойынша сүрек босатудың белгіленген көлемдеріне сәйкестігі;
2) Орман кесу ережесі талаптарының сақталуы;
3) кеспеағашты (мөлдекті) мөлшерлеу (таксациялау) әдісін таңдаудың дұрыстығы;
4) нақты жұмыстардың және іріктеу материалдарын техникалық ресімдеудің сапасы;
5) анықтамалық-нормативтік материалдарды (биіктік разрядтарының қосымша кестелерін, сортименттік және тауарлық кестелерді) таңдау мен қолданудың дұрыстығы анықталады.
42. Кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеу (таксациялау) жөніндегі жұмыстарды тексеруді орманшылық өкілінің қатысуымен мемлекеттік орман иеленуші саны бойынша кеспеағаштардың кемінде 5 % және әрбір орманшылық бойынша 3 %, бірақ кемінде екі кеспеағашта жүргізеді.
Тексеру нәтижелері бойынша осы Қағидалардың 10-қосымшасына сәйкес нысан бойынша 25 мамырдан 25 қазанға дейінгі кезенде кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеу (таксациялауды) тексеру актісі жасалады.
Жұмыс мынадай жағдайларда:
1) кеспеағашты бөліп беру Ағаш кесу қағидаларын бұза отырып жүргізілген;
2) жаппай және жалдарды қайта есептеу деректері кеспеағаштағы кәделік сүректің жалпы қоры және қоры бойынша тексеру деректерімен алшақтығы 10 % асып кеткен;
3) нысана саны осы Қағидаларда көзделген мөлшерден аз болған;
4) орташа биіктіктер мен диаметрлердің дұрыс айқындалмауына (7% және одан көп қателікпен), ағаштардың техникалық жарамдылық санатына қате бөлінуіне (олардың санында 12 % және одан да көп қателікпен) жол берілген;
5) іріктелген кеспеағаштарды табиғи күйінде ресімдеу қанағаттанарлықсыз болған (шекаралардың нақты айқындалмады, бағандардың немесе оларда жазулардың болмауы);
6) кеспеағаштарды жаппай емес кесуге және орманды күтіп-баптау мақсатында ағаш кесуге іріктеу кезінде:
іріктелетін сүректің қоры 10 %-дан астам алшақтықта болған;
ағаштарды кесуге (қате тағайындалған және қате қалдырылған) кесуге жататын ағаштардың жалпы санына 10 % астам мөлшерде дұрыс іріктеп алынбамаған жағдайларда қанағаттанарлықсыз деп танылады.
43. Тексеру нәтижелеріне байланысты мемлекеттік орман иеленуші кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеу (таксациялау) бойынша материалдарға түзету енгізеді немесе жұмыс жаңадан орындалады.

9. Кеспеағаш қоры бойынша құжаттама

44. Осы Қағидаларға сәйкес жасалған кеспеағаштардың далалық абристері, ағаштарды қайта есептеу, биіктіктерді өлшеу, өскіндерді есепке алу және басқа да ведомостар, материалдық-техникалық мөлшерлеу (таксациялау) ведомостары мемлекеттік орман иеленушіде сақталады.
Көрсетілген құжаттардан басқа екі данада мыналар жасалады:
1) пайдалану түрлері бойынша жылдық бөліп беру альбомдарына кітапша етіп тігілетін кеспеағаштар сызбалары, олардың бір данасы орманшылықта, екіншісі мемлекеттік орман иеленушіде сақталады;
2) осы Қағидалардың 11-қосымшасына сәйкес нысан бойынша кезекті жылдық кеспеағаштың ведомосы, оның бір данасы орманшылықта, екіншісі мемлекеттік орман иеленушіде сақталады.
45. Мемлекеттік орман иеленуші облыстар әкімдіктерінің Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына осы Қағидалардың 12-қосымшасына сәйкес нысан бойынша Кезекті жылдық кеспеағаштың жиынтық ведомосын береді.
46. Планшеттер мен мөлшерлеу (таксациялау) сипаттамаларына қажетті өзгерістер мен жазбалар енгізіледі.
47. Осы Қағидалардың 13-қосымшасына сәйкес нысан бойынша Орман шығысы кітабын мемлекеттік орман иеленуші жүргізеді, сондай-ақ ол орманшылықтарда жүргізіледі.

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
1-қосымша

_____________ орманшылығы бойынша 20 ___ жылға арналған
кеспеағаштарды бөлу жоспары

Орам нөмірі	Телім нөмірі	Тұқым топтары бойынша	Кесу тәсілі	Бөлінуге жатады			Кеспеағаш бөлініп отырған ағаш дайындаушының атауы
				алаңы, гектар	қор
					жалпы	соның ішінде өтімді
1	2	3	4	5	6	7	8

Мемлекеттік орман қорының санаты ___________________________

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
2-қосымша

1-сұлба. Жаппай қайта есептеуге арналған кеспеағаш абрисі

Жазық орман	Жазықтағы шоқ ормандар

Тау орманы (кеспеағаш көлемі 5 гектар және одан көп)

Ю

Кеспеағаш нөмірі Мөлдек нөмірі Телім нөмірі Қайта есептеу жолақтары Жолақ нөмірі Ұзындық, метр ені, метр алқап, гектар 2 1 31 1 205 10 0,205 2 325 10 0,325 3 300 10 0,300 4 270 10 0,270 Мөлдек бойынша жиыны 1,100 2 32 5 375 10 0,375 6 200 10 0,200 7 310 10 0,310 8 340 10 0,340 Жиыны 1,225 31 9 185 10 0,185 10 220 10 0,220 11 250 10 0,250 Жиыны 0,655 Мөлдек бойынша жиыны 1,880 Кеспеағаш бойынша жиыны 2,980

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
3-қосымша

Мемлекеттік орман қорында мөлдек бағандарына жазба салу тәртібі

Жазба үлгілері:
кеспеағаштар үшін мөлдектер үшін
25-3 25-8
ЖК-2004 ЖК-2004
2-6,3 1(3)-1,7
1-ші жол - айналым мен телім нөмірі;
2-ші жол - шара түрі (жаппай кесу) және кесу жылы;
3-ші жол - кеспеағаш нөмірі және алаңы, гектар (жақшада - мөлдек нөмірі).
Шаралар атауларында мынадай негізгі қысқартулар қабылданды:
Жаппай кесулер - ЖК
Біртіндеп кесу - БК
Біртіндеп екі мәрте кесу - БЕК
Жолақтап біртіндеп кесу - ЖБК
Іріктеп ерікті кесу - ІЕК
Жаппай санитарлық мақсатта ағаш кесу - ЖСК
Іріктеп санитарлық мақсатта кесу - ІСК
Қайта жаңартып кесу - ҚЖК
Жарықтандыру - Жт
Тазарту - Тз
Сирету - Ср
Өтпелі кесу - Өтк
Басқа мақсаттарда пайдалану үшін ағаш кесу - БмК

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
4-қосымша

Телімдер мен мөлдектер алқаптарын есептеу техникасы

Дұрыс пішінді (тік үшбұрыш, трапеция және басқалар түрінде) кеспеағаштар (мөлдектер) алқаптарын есептеу жалпы қабылданған тәсілмен жүзеге асырылады (3-сурет).

3-сурет. Трапеция мен үшбұрыштың көлемін анықтау

Дұрыс емес пішінді кеспеағаштар (мөлдектер) мен телімдердің алқабы екі түрлі тәсілмен: шаршы торлар түріндегі палеткамен немесе параллель сызықтары бар палеткамен есептеледі.
Шаршы торлар түріндегі палетканы пайдаланғанда өлшеніп отырған учаскенің шекарасына енетін мөлшері 1 шаршы сантиметр және 1 шаршы милиметр квадраттар саны есептеледі. Бұл сан 1 шаршы сантиметр және 1 шаршы милиметр гектарлар санына көбейтіледі. Алқап гектармен осылай анықталады.
Параллель сызықтар түріндегі палетканы пайдалану неғұрлым тиімді. Ол калькада немесе айтарлықтай тұнық қағазда сызылады. Палетка сызықтары арасындағы қашықтық 8 милиметр (4-сурет).

4-сұлба. Дұрыс емес пішінді учаскенің алқабын анықтау сұлбасы: 1 - трапециялар мен үшбұрыштардың орта сызықтары (палетка сызықтары); 2 - шартты трапециялар мен үшбұрыштардың сызықтары (көрнекілік үшін көрсетілген); Н - орта сызықтар арасындағы қашықтық (палетка қадамы); L – телім нобайымен шектелген палетка сызықтарының ұзындығы. Sтелім =(l1-1+l2-2+l3-3+....l9-9)xh

Палетка телім сызбасына сызықтар учаскенің ұзын білігіне шамамен қатар өтетіндей етіп қойылады. Өлшеуін-циркульдің немесе сызғыштың көмегімен палетканың учаске шегіндегі әрбір сызығы қиындысының ұзындығы анықталады (учаске шегіндегі сызықтардың саны 5-тен кем болмауға тиіс. Қиындылардың осы ұзындықтарының сомасы 0,1-ге дейін дөңгелектеніп, 0,8 ге және гектарлар 1 шаршы сантиметр санына көбейтіледі. Сөйтіп, алқаптың гектары алынады.
Гектар 1 шаршы сантиметр саны абрис масштабына байланысты:
1) масштаб 1:10 000 - 1 шаршы сантиметр - 1 гектар,
2) масштаб 1:20 000 - 1 шаршы сантиметр - 4 гектар,
3) масштаб 1:25 000 - 1 шаршы сантиметр - 6,25 гектар.
Содан соң кеспеағаштағы (мөлдектегі) барлық учаскелер бойынша есептелген алқаптардың сомасы анықталады. Ол кеспеағаштың (мөлдектің) алқабымен салыстырылады. Жол беруге болмайтын 2%-дан астам қиғаштық орын алса, қателік іздестіріледі. Жол берілетін 2%-ға дейін мөлшердегі қиғаштық кеспеағаштың (мөлдектің, телімнің) әрбір жеке учаскесінің алқабына теп-тең қосылады.

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
5-қосымша

Сызықтар көлбеуіне арналған түзетулер кестесі, метр

Көлбеу бұрышы, градус	Қашықтық
	10	20	30	40	50	60	70	80	90	100
4	0,0	0,0	0,1	0,1	0,1	0,1	0,2	0,2	0,2	0,2
5	0,0	0,0	0,1	0,2	0,2	0,2	0,3	0,3	0,3	0,4
6	0,1	0,1	0,2	0,2	0,3	0,3	0,4	0,4	0,5	0,5
7	0,1	0,1	0,2	0,3	0,4	0,4	0,5	0,6	0,7	0,7
8	0,1	0,2	0,3	0,4	0,5	0,6	0,7	0,8	0,9	1,0
9	0,1	0,2	0,4	0,5	0,6	0,7	0,9	1,0	1,1	1,2
10	0,2	0,3	0,5	0,6	0,8	0,9	1,1	1,2	1,4	1,5
11	0,2	0,4	0,6	0,7	0,9	1,1	1,3	1,5	1,7	1,8
12	0,2	0,4	0,7	0,9	1,1	1,3	1,5	1,7	2,0	2,2
13	0,3	0,5	0,8	1,0	1,2	1,5	1,8	2,1	2,3	2,6
14	0,3	0,6	0,9	1,2	1,5	1,8	2,1	2,4	2,7	3,0
15	0,3	0,7	1,0	1,4	1,7	2,0	2,4	2,7	3,1	3,4
16	0,4	0,8	1,2	1,5	1,9	2,3	2,7	3,1	3,5	3,9
17	0,4	0,9	1,3	1,7	2,2	2,6	3,1	3,5	3,9	4,4
18	0,5	1,0	1,5	2,0	2,4	2,9	3,4	3,9	4,4	4,9
19	0,5	1,1	1,6	2,2	2,7	3,3	3,8	4,4	4,9	5,4
20	0,6	1,2	1,8	2,4	3,0	3,6	4,2	4,8	5,4	6,0
21	0,7	1,3	2,0	2,7	3,3	4,0	4,6	5,3	6,0	6,6
22	0,7	1,5	2,2	2,9	3,6	4,4	5,1	5,8	6,6	7,3
23	0,8	1,6	2,4	3,2	4,0	4,8	5,6	6,4	7,2	7,9
24	0,9	1,7	2,6	3,5	4,3	5,2	6,1	6,9	7,8	8,8
25	0,9	1,9	2,8	3,7	4,7	5,6	6,6	7,5	8,4	9,4
26	1,0	2,0	3,0	4,0	5,1	6,1	7,1	8,1	9,1	10,1
27	1,1	2,2	3,3	4,4	5,4	6,5	7,6	8,7	9,8	10,9
28	1,2	2,3	3,5	4,7	5,9	7,0	8,2	9,4	10,5	11,7
29	1,2	2,5	3,8	5,0	6,3	7,5	8,8	10,0	11,3	12,5
30	1,3	2,7	4,0	5,4	6,7	8,0	9,4	10,7	12,1	13,4
31	1,4	2,9	4,3	5,7	7,1	8,6	10,0	11,4	12,9	14,3
32	1,5	3,0	4,6	6,1	7,6	9,1	10,6	12,2	13,7	15,2
33	1,6	3,2	4,8	6,5	8,1	9,7	11,3	12,9	14,5	16,1
34	1,7	3,4	5,1	6,8	8,5	10,3	12,0	13,7	15,4	17,1
35	1,8	3,6	5,4	7,2	9,0	10,8	12,7	14,5	16,3	18,1
36	1,9	3,8	5,7	7,6	9,5	11,5	13,4	15,3	17,2	19,1
37	2,0	4,0	6,0	8,1	10,1	12,1	14,1	16,1	18,1	20,1
38	2,1	4,2	6,4	8,5	10,6	12,7	14,8	17,0	19,1	21,2
39	2,2	4,5	6,7	9,9	11,1	13,4	15,6	17,8	20,1	22,3
40	2,3	4,7	7,0	8,4	11,7	14,0	16,4	18,7	21,1	23,4

Мысал. Өлшенген сызықтың ұзындығы 146 метр, көлбеу бұрышы 20 градус
100 метр сызыққа түзету 6,0 метрді құрайды.
40 метр 2,4 метр
6 метр 0,36 метр
146,0 метр 8,76 метр
Осыдан келіп сызықтың жазықтық жалғасы 146,0 метр - 8,8 метр + 137,2 метрге тең болады.

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
6-қосымша

Кеспеағашты мөлшерлеу (таксациялау) әдісін таңдауға
арналған шарттар

Кеспеағаштарды мөлшерлеу (таксациялау) әдісі	Кеспеағаш (мөлдек) алаңы, гектар	Қолдану шарттары
1	2	3
Жаппай қайта есептеу Суыртпақтап есептеу Жаппай қайта есептеу Суыртпақтап есептеу	10 гектарға дейін 10 гектардан астам 5 гектарға дейін 5 гектардан астам	Жазықтағы ормандар Жазықтағы ормандар Таулы ормандар Таулы ормандар

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
7-қосымша

Кесуге тағайындалған ағаштарды қайта есептеу ведомосы

Мемлекеттік орман иеленуші _______________________________,
_______________________________ орманшылығы, мемлекеттік орман
қорының санаты ________________________________________, басым тұқым
____________________________________, орам № _____, кеспеағаш №
_____, мөлдек № __________, мөлшерлеу телімі №______, кеспеағаштың
(мөлдектің) пайдалану алаңы _______гектар. Кесу түрі ______________,
кесу тәсілі _________________. Қайта есептеу: жаппай, суыртпақтап
(керегі сызылсын). Жалдар № ______, жалдар ұзындығы _______ метр,
жалдар ені _______. Өскін: құрамы _____________________, 1 гектарға
саны _______ мың дана., өскіннің орташа биіктігі_______________ метр.
Тұқымдық алаңдар саны ______ дана., олардың алаңы _______ гектар.
Орманды қалпына келтіру тәсілі _____________________________________
Тазалау тәсілі _____________________________________________________

Қалыңдық табаны сантиметр	Тұқымдар бойынша, ағаштар саны, дана						Тұқымдары бойынша жекелеген және топтық тұқымдық ағаштар (тұқымдықтар) саны		Биіктік разрядтарын анықтауға арналған модельдік ағаштар
	шырша			қайың					тұқым	1 сантиметрге дейін дөңгелектенген диаметр	0,5 метрге дейін дөңгелектенген биіктік	Биіктік разряды
	кәделік	жартылай кәделік	отындық	кәделік	жартылай кәделік	отындық	шырша	қайың
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
8
12
16
20
т.б. жиыны

Күні _______________ Қайта есептегендер _____________

Бағандар бітік өскен ағаштардың қанша тұқымы болса, сонша рет қайталанады.

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
8-қосымша

Қайта есептелетін жалдардың саны және олардың ені

Кеспеағаштың (мөлдектің) ені, метр		Қайта есептелетін жалдар саны		Жалдың ені, метр
	шекаралық сызықтарда	ішкі нысаналарда	шекаралық сызықтарда	ішкі нысаналарда
1	2	3	4	5
100 метрге дейін 101-200	4 4	- 1	10 10	- 10

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
9-қосымша

Жаппай, жалдық қайта есептеу кезінде кеспеағашты
материалдық-ақшалай мөлшерлеу ведомосы

Мемлекеттік орман иеленуші _________________________________________,
__________________________ орманшылығы, мемлекеттік орман қорының
санаты ____________, басым тұқым _______________, орам № ______,
кеспеағаш № _____, мөлдек № ______, бағалау телімі №______, пайдалану
алаңы ________ гектар. Пайдалану түрі__________, кесу түрі
_____________. Қайта есептеу: жаппай, суыртпақтап (керегі сызылсын),
аударым коэффициенті ___. Өскін: құрамы __________, 1 гектарға жалпы
саны _____ мың дана., өскіннің орта биіктігі ___ метр. Тазалау тәсілі
_____________. Орманды қалпына келтіру тәсілі ___________________.
Тұқымдық ағаштар: тұқымдықтар саны _______ дана., тұқымдық алаңдар
_____ дана., олардың алаңы_____ гектар. Сүрек жөнелту (тұтыну)
бекетінен қашықтығы ____ километр.

Қалыңдық табаны сантиметр	Ағаштар саны			Кәделік діңдер көлемі, текше метр									Ағаш діңдерінің көлемі, текше метр				Сондай-ақ ұшарбастың өтімді өнімді бөлігі, текше метр
	қәделік	отындық	жиыны	Кәделік сүрек				Технологиялық ағаш	Отындық ағаш	өнімді сүрек, жиыны	қалдықтар	барлығы	Технологиялық ағаш	Отындық ағаш	қалдықтар	барлығы
				ірі	орта	ұсақ	жиыны
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18
				Тұқым __________						Биіктік разряды _____________
8
12
16
Тағы басқалар
Қайта есептеу алаңында жиыны, текше метр
Кеспе ағашта (мөлдекте) жиыны
1 текше метр үшін төлем,теңге
Мөлдектегі сүректің жалпы құны, теңге

Күні_______________ Мөлшерлеуді жүргізген _______________

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
10-қосымша

Кеспеағаштарды бөліп беру мен мөлшерлеуді
(таксациялауды) тексеру актісі

Мемлекеттік орман иеленуші _______________ орманшылығы _____________
Тексеруді ____________________ қатысуымен жүргізген _________________
Орам № _______, кеспеағаш № _____, мөлдек № _____, пайдалану түрі
____________, кесу тәсілі __________________________________________.
Заттай ресімдеу сапасы ______________________________________________
Бөліп берудің қолданыстағы ережесіне сәйкестігі _____________________
Ескертпе: кеспеағашты мөлшерлеу (таксациялау) телімдеріне бөлу туралы
_______________ мөлшерлеу нысаналарының саны туралы суыртпақтап қайта
есептеу алаңының пайызы туралы ______________________________________
Материалдық және ақшалай бағалау туралы _____________________________

Көрсеткіштер	Алаңы, гектар	Жаппай немесе суыртпақтап қайта есептеу кезіндегі ағаштардың жалпы саны, дана			Кеспеағаштағы (мөлдектегі) қор, текше метр					Төлемақы өлшемі, теңге
		барлығы	соның ішінде		барлығы			соның ішінде тұқымдар бойынша
			кәделік	ағаштық	кәделік	технологиялық ағаш	отындық ағаш	Қарағай*	Қайын*
								кәделік	технологиялық ағаш
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

Бөліп беру деректері
Тексеру деректері
Алшақтық, % Ерекше ескертпелер Қолдар: __________________
Бағандар бітік өскен ағашта қанша тұқым болса, сонша рет қайталанады

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
11-қосымша

Кезекті жылдық кеспеағаштың 20 __ жылға арналған ведомосы

Облысы __________________, мемлекеттік орман иеленуші ______________,
_______________________________________________________ орманшылығы.

р/с №

Орам нөмірі

Кеспе ағаш нөмірі

Мөлдек нөмірі

Телім нөмірі

Алаң, гектар

Пайдалану түрі

Басым тұқым

Тұқым

Қор, текше метр

Кәделік

Технологиялық ағаш

Отындық ағаш

жиыны

одан басқа, ұшарбасы өнімі

қалдықтар

барлығы

кестенің жалғасы:

кеспеағаштың жалпы пайдаланатын жолдан қашықтығы	Төлемақы мөлшері, теңге					Өскін		Тұқымдық топтардағы немесе алаптардағы тұқымдықтар мен ағаштар саны	Тұқымдық алаптар алаңы	Тазалау тәсілі	Қалпына келтіру тәсілі
	кәделік	технологиалық ағаш	отындық ағаш	ұшарбас өнімі	жиыны	алаңы, гектар	1 гектарға саны, дана

Орманшы __________________________________________________________

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
12-қосымша

Бөлінген кеспеағаштардың 20 ____ жылға арналған
жиынтық ведомосы

_____________________________ облысының
__________________________ мемлекеттік орман иеленушісі бойынша

Орманшылық атауы	Пайдалану түрі	Басым тұқым	Қор, текше метр				Төлемақы мөлшері, теңге
			кәделік	технологиялық ағаш	отындық ағаш	жиыны
1	2	3	4	5	6	7	8

Мемлекеттік орман қорының санаты _______________________
Басшы __________________________________________________
20___жылғы "___"________________________________________

Мемлекеттік орман қоры
учаскелерінде кеспеағаштарды
бөліп беру мен мөлшерлеу
қағидаларына
13-қосымша

Орман шығысының кітабы

_______________ облысы Мемлекеттік орман иеленуші _______________

р/с №	орманшылық	Орам нөмірі	кеспе ағаш нөмірі	мөлдек нөмірі	босатуға негіздеме	Ағаш кесу билеті		ағаш дайындаушы	басым тұқым	тұқым	кесу тәсілі
						уақыты	нөмірі
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12

кестенің жалғасы

Ағаш кесу билеті бойынша босатуға рұқсат етілді (алымы) және нақты дайындалғаны (бөлгіші)								бағалау құны, теңге
алаңы, гектар	кәделік	Технологиялық ағаш	отындық ағаш	жиыны	Бұдан басқа ұшарбас пен шөпшек өнімі	қалдықтар	барлығы
13	14	15	16	17	18	19	20	21

кестенің жалғасы

куәландыру актісінің уақыты	Мерзімі кейінге қалдырылған кесілмеген ағаш		Тасып әкетілмеген сүректің қалдығы, текше метр			ескертпе
	гектар	текше метр	кәделік	технологиялық ағаш	отындық ағаш
22	23	24	25	26	27	28

Мемлекеттік орман қорының санаты ____________________________________
Пайдалану түрі ______________________________________________________
Ескертпе: Кітапты мемлекеттік орман иеленуші әрбір жылдың кеспеағаштары бойынша жеке-жеке жүргізеді. Мерзімінен бұрын кесу, сондай-ақ сүректі қосымша босату ол бөлінген жылғы кеспеағаш қоры есебіне ескеріледі. Кітап мемлекеттік орман қорының санаттары бойынша, ал олардың шегінде - пайдалану түрлері (басты мақсатта пайдалану, аралық мақсатта пайдалану, басқа да кесулер) бойынша толтырылады. Қорытындылары жылдар бойынша шығарылады.
Мерзімі кейінге қалдырылған кесілмеген ағаштарды кесуге беру туралы деректер орман шығысы кітабына енгізіледі, бұл ретте ескертпеде тиісті жазбаға қарсы тұста куәландыру актісінің уақыты, ағашы кем кесілген жыл және кітаптағы жазбаның реттік нөмірі көрсетіледі. Қалған сүректі (25-27-бағандар) тасып әкету кезінде ескертпеде тиісті белгілер қойылады.

Об утверждении Правил по отводу и таксации лесосек на участках государственного лесного фонда

Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 декабря 2011 года № 1512. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 4 сентября 2015 года № 745

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 04.09.2015 № 745 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Примечание РЦПИ.
В соответствии с Законом РК от 29.09.2014 г. № 239-V ЗРК по вопросам разграничения полномочий между уровнями государственного управления см. приказ и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 27 февраля 2015 года № 18-02/161.

В соответствии с подпунктом 19) пункта 1 статьи 113 Лесного кодекса Республики Казахстан от 8 июля 2003 года Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Утвердить прилагаемые Правила по отводу и таксации лесосек на участках государственного лесного фонда.
2. Настоящее постановление вводится в действие по истечении десяти календарных дней со дня первого официального опубликования.

Премьер-Министр
Республики Казахстан К. Масимов

Утверждены
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 12 декабря 2011 года № 1512

Правила
по отводу и таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

1. Общие положения

1. Настоящие Правила по отводу и таксации лесосек на участках государственного лесного фонда (далее - Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 19) пункта 1 статьи 113 Лесного кодекса Республики Казахстан от 8 июля 2003 года и определяют порядок отвода и таксации лесосек на участках государственного лесного фонда.
2. В настоящих Правилах используются следующие основные понятия:
1) абрис - полевой чертеж лесосеки, составляемый в процессе отвода и таксации лесосеки;
2) таксационный выдел - первичная учетная единица лесного фонда, отличающаяся по таксационной характеристике от соседних участков лесного фонда. В лесосеке (делянке) допускается один или несколько таксационных выделов;
3) запас сучьев - запас ветвей кроны толщиной 3 сантиметра и более;
4) деловая древесина - круглые лесоматериалы без коры. К деловым относятся отрезки ствола, отвечающие следующим условиям:
диаметр в верхнем торце без коры не менее 3 сантиметров;
пороки древесины не превышают допустимых норм согласно действующим ГОСТам "Лесоматериалы круглые хвойных пород", "Лесоматериалы круглые лиственных пород", "Древесина. Пороки";
5) категории крупности деловой древесины (крупная, средняя, мелкая) - определяются по диаметру круглых лесоматериалов в верхнем торце без коры;
6) лесосека - участок леса, отведенный для рубок всех видов или находящийся в стадии рубки;
7) отходы, учитываемые при таксации лесосек - кора от деловой части;
8) отвод лесосек - мероприятия по определению границ в натуре и таксации лесосек, отметке подлежащих вырубке деревьев, материальной и денежной оценке учтенной на лесосеке древесины;
9) делянка - часть лесосеки, предназначенная для рациональной организации рубок леса, отграниченная в натуре визирами и деляночными столбами;
10) таксация леса (лесосек) - мероприятие по выявлению, учету, оценке качественных и количественных характеристик лесных ресурсов, в том числе насаждений, намечаемых для рубки;
11) дрова топливные - отрезки древесины в коре, предназначенные для отопления;
12) общий запас древесины - объем древесины, заготавливаемый из древесных стволов и кроны;
13) товарный (ликвидный) запас древесины - часть общего запаса за исключением отходов;
14) дрова технологические - отрезки ствола в коре, предназначенные преимущественно для выработки древесной щепы;
15) запас хвороста и хмыза - запас ветвей кроны толщиной 2-4 сантиметра (хворост) и менее 2 сантиметров (хмыз).
3. Заготовка древесины осуществляется при проведении следующих видов рубок леса:
1) главного пользования, проводимых в спелых и перестойных древостоях;
2) промежуточного пользования (рубок ухода за лесом, выборочных санитарных рубок и рубок, связанных с реконструкцией малоценных лесных насаждений, а также насаждений, теряющих защитные, водоохранные функции, рубок единичных деревьев в молодняках);
3) прочих рубок (сплошных санитарных рубок, расчистки лесных площадей в связи со строительством гидроузлов, трубопроводов, дорог; при прокладке просек, создании противопожарных разрывов; уборки ликвидной захламленности).
4. При подготовке участков государственного лесного фонда для проведения рубок главного пользования, промежуточного пользования и прочих рубок, заготовки живицы, древесных соков и второстепенных древесных ресурсов проводятся следующие работы:
1) подбор и оформление в натуре участков, на которых будут производиться рубки главного пользования, рубки промежуточного пользования и прочие рубки, а также заготовка живицы, древесных соков и второстепенных древесных ресурсов;
2) определение качества, количества, материальная и денежная оценка лесных ресурсов, предназначенных для заготовки.
5. Отвод и таксация лесосек осуществляется государственным лесовладельцем.

2. Виды учета древесины

6. Учет древесины, отпускаемой на корню, в зависимости от способов рубок производится:
1) по площади (применяется при всех видах сплошных рубок);
2) по числу деревьев, назначаемых в рубку.
Учет по числу деревьев, назначаемых в рубку, применяется при проведении:
добровольно-выборочных (далее - выборочные рубки), постепенных, длительно-постепенных и полосно-постепенных рубок (далее - постепенные рубки);
прореживаний, проходных рубок при среднем диаметре древостоя 8 сантиметров и более;
выборочных санитарных рубок (кроме рубки сухостоя в молодняках);
при рубке единичных деревьев.
При учете отпускаемой древесины по числу деревьев, назначаемые в рубку деревья предварительно клеймятся;
3) по количеству заготовленных лесоматериалов.
Учет по количеству заготовленных лесоматериалов производится, если предварительно не представляется возможным определить запас подлежащей вырубке древесины:
при осветлениях и прочистках;
при прореживаниях и проходных рубках, если средний диаметр, назначаемых в рубку древостоев менее 8 сантиметров;
при вырубке сухостоя в молодняках, бурелома, ветровала, уборке валежных деревьев.
При уборке внелесосечной захламленности (естественный отпад древесины (стволы и ветви), лежащий на земле вне лесосек и не заготавливаемый в промышленных целях) в местах, определяемых государственным лесовладельцем для обеспечения местного населения топливной древесиной на безвозмездной основе, ее отпуск производится с указанием в лесорубочных билетах количества подлежащей заготовке древесины. В этом случае лесопользователь заготавливает количество древесины, указанное в лесорубочном билете.
Отпуск второстепенных древесных ресурсов производится с учетом по их количеству.
7. Количество подлежащей отпуску древесины при всех видах учета определяется в плотных кубических метрах. При отпуске древесины саксаула разрешается производить учет по массе в тоннах.
8. При отпуске лесных ресурсов по количеству заготовленной продукции применяются следующие единицы измерения:
1) декалитры - для древесных соков;
2) плотные кубические метры - для лесоматериалов в хлыстах и круглом виде;
3) складочные кубические метры - для порубочных остатков, хвороста, веточного корма, хвойной лапки;
4) тонны - для живицы, коры;
5) штуки - для мелких сортиментов из тонкомера и хвороста, ивового прута, а также новогодних елок.

3. Мероприятия (работы), осуществляемые при отводе лесосек

9. До начала работ по отводу лесосек государственными лесовладельцами проводятся следующие подготовительные работы:
1) анализируются и уточняются лесоустроительные материалы:
ведомость рубок главного пользования, рубок ухода за лесом, санитарных рубок, уборки единичных деревьев и ликвидации захламленности;
участков, назначенных к реконструкции;
насаждений, находящихся в подсочке и проектируемых в подсочку и материалы по учету и характеристике государственного лесного фонда;
2) устанавливается объем работ и выявляются площади, подлежащие первоочередному включению в лесосечный фонд (перестойные и поврежденные древостои, требующие рубки по состоянию, недорубы и не начатые лесосеки прошлых лет, насаждения, вышедшие из подсочки, а также древостои, произрастающие на площадях, подлежащих расчистке в связи с передачей их для использования в других целях);
3) составляется план отвода лесосек по группам пород (хвойные, мягколиственные, твердолиственные, саксаульники, кустарники), по видам рубок: рубки главного пользования, рубки промежуточного пользования (по видам), прочие рубки (по назначению) для каждого государственного лесовладения, лесничества или участков государственного лесного фонда, переданных в долгосрочное лесопользование для заготовки древесины по форме согласно приложению 1 к настоящим Правилам.
План отвода составляется лесничим на основе материалов лесоустройства в соответствии с Правилами рубок леса на участках государственного лесного фонда, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 февраля 2005 года № 141 (далее - Правила рубок леса).
10. Предварительный отбор участков леса под рубку в натуре производится лесничим или по его поручению помощником лесничего. В случае обнаружения несоответствия намечаемых к отводу участков леса данным таксационного описания и планшетов, они не отводятся в рубку.
11. Отвод лесосек и таксация производится в бесснежный период с 25 мая по 25 октября:
1) по рубкам главного пользования - за 2 года до поступления лесосек в рубку;
2) по рубкам промежуточного пользования - за 1 год до рубки;
3) по прочим рубкам - по фактической необходимости.
12. Отвод лесосек для заготовки живицы и древесных соков, второстепенных древесных ресурсов, а также зоны возможной подсочки древостоев не производится.
13. Отвод лесосек не производится при рубке единичных деревьев, рубке отдельных деревьев на участках, отведенных под строения и сооружения, а также при расчистке участков, предназначенных для реконструкции малоценных лесных насаждений, границы которых определены при отводе этих участков.
14. Работы по отграничению площадей лесосек включают:
1) прорубку визиров, за исключением сторон, отграниченных ясными квартальными просеками, граничными линиями, таксационными визирами и не покрытыми лесом землями;
2) постановку лесохозяйственных знаков (столбов) на углах лесосек;
3) промер линий, измерение углов между ними и углов наклона, а также геодезическую привязку к квартальным просекам, таксационным визирам или постоянным ориентирам.
15. Лесосеки в равнинных лесах отводятся прямоугольной формы, а в горных лесах их границы устанавливаются в зависимости от характера рельефа. Таксационные выделы неправильной конфигурации отводятся в рубку полностью, если площадь их не превышает предельные размеры лесосек, установленные Правилами рубок леса. В квартале допускается отводить в рубку одновременно несколько разрозненных выделов, если их суммарная площадь не превышает установленных размеров лесосеки, указанной в схемах 1 и 2 в приложении 2 к настоящим Правилам.
16. На визирах лесосек, отводимых под сплошнолесосечные рубки, срубаются все тонкомерные деревья (крупные деревья диаметром 16 сантиметров и более обходятся) с валкой их в сторону лесосеки. На деревьях, прилегающих к визиру, делаются затески.
На визирах лесосек, отводимых под постепенные и выборочные рубки, а также рубки ухода за лесом, деревья, не срубаются, а визиры расчищаются за счет обрубки сучьев и веток и уборки кустарника.
17. Съемка границ и привязка лесосек производится с помощью буссоли, гониометра или других геодезических инструментов, а промеры линий - мерной лентой или стальной рулеткой длиной 20 метров и более.
Ошибки при отводе лесосек не допускается превышать:
1) при измерении линий - 1 метра на 200 метров;
2) при измерении углов - не более 1 градуса.
18. Лесосеки разбиваются на делянки, в случаях, если:
1) отпуск древесины из одной лесосеки производится разным лесозаготовителям;
2) в горных условиях, когда отдельные части лесосеки отличаются по крутизне склонов более чем на 10 градусов, минимальная площадь выделяемой по крутизне делянки допускается не менее 1 гектара.
Нумерация делянок в каждой лесосеке производится отдельно.
19. При наличии в отдельных частях лесосеки жизнеспособного подроста и молодняка в количествах, предусмотренных к сохранению в соответствии с Лесным кодексом Республики Казахстан, участки подроста и молодняка отграничиваются в натуре и наносятся на абрис лесосеки.
20. В целях повышения точности таксации лесосеки (делянки) делятся по степени однородности древостоев на таксационные участки. Разделение лесосек (делянок) на таксационные участки производится:
1) если в разных частях лесосеки (делянки) разряды высот одной или нескольких пород, представленных не менее чем двумя единицами состава, различаются на один разряд и более;
2) при разнице в таксационной характеристике отдельных частей лесосеки (делянки): по запасу - более 15 %, составу - более 2 единиц.
Минимальная площадь таксационного участка устанавливает 0,5 гектар при площади лесосеки (делянки) до 10 гектар и 2,0 гектар - при площади лесосеки (делянки) 10 гектар и более.
Таксационные участки в пределах лесосеки (делянки) нумеруются на абрисе, их границы в натуре визирами не отграничиваются, а отмечаются только затесками.
21. На углах лесосек (делянок) ставятся столбы диаметром 12-16 сантиметров. Столбы закапываются в землю на глубину 0,7 метров. Столб устанавливается над землей на высоту 1,3 метра. Вблизи дорог столбы укрепляют крестовиной.
Верх лесосечных (деляночных) столбов затесывается на два ската. Под гребнем делается гладкая выемка "окно" с соответствующей надписью. При совпадении в одной точке углов двух или нескольких смежных лесосек (делянок) независимо от года их рубки устанавливается один деляночный столб с соответствующим количеством "окон" для надписей согласно приложению 3 к настоящим Правилам.
22. На столбах указывается только эксплуатационная площадь лесосеки (делянки). В эксплуатационную площадь сплошных лесосек не включаются:
1) не покрытые лесом участки (болота, вырубки, прогалины, сенокос, и прочие) независимо от их величины;
2) семенные куртины, выделяемые в соответствии с Правилами рубок леса;
3) расположенные среди спелых древостоев участки молодняков, средне-возрастного и приспевающего леса хвойных и твердолиственных пород. Неэксплуатационные участки отграничиваются в натуре визирами с легкими затесками на коре с внешней стороны граничных деревьев.
Площадь неэксплуатационного участка определяется на основании промеров граничных линий участка. При необходимости производится геодезическая съемка.
23. При отводе лесосек под постепенные и выборочные рубки, а также рубки ухода, не покрытые лесом участки в площадь лесосеки не включаются.
24. Одновременно с отводом лесосек для сплошнолесосечной рубки, в соответствии с Правилами рубок леса производится отбор и перечет семенников, отграничение семенных групп и куртин.
Обсеменители в виде групп и единичных семенников отмечаются легким подрумяниванием коры на стволах и нумеруются краской. Отграничение семенных куртин производится путем легких затесок на коре с внешней стороны граничных деревьев.
25. При отводе лесосек составляется полевой абрис, на котором указываются:
1) расположение внутренних визиров и расстояние между ними;
2) привязка лесосеки к квартальной или визирной сети, промеры граничных и внутренних визиров;
3) румбы линий;
4) выделенные внутри лесосеки неэксплуатационные площади с указанием промеров линий, а также румбов линий при геодезической съемке;
5) границы таксационных выделов;
6) номера делянок, таксационных выделов;
7) расположение лент перечета;
8) площадь каждого эксплуатационного и неэксплуатационного выдела в пределах каждой делянки;
9) расположение семенных групп, куртин, участков с подростом, молодняком, и их площадь.
На основании полевого абриса составляется чертеж лесосеки по схемам 1 и 2 приложения 2 к настоящим Правилам. При вычислении площадей лесосек (делянок) руководствуются техникой вычисления площадей лесосек (делянок), согласно приложению 4 к настоящим Правилам, а для горных условий - таблицей поправок на наклон линий, согласно приложению 5 к настоящим Правилам.
26. После отграничения участков, назначенных в рубку производится таксация лесосек.
Метод таксации зависит от вида учета и площади лесосеки.
При всех методах отвода и таксации лесосек производится учет жизнеспособного подроста хозяйственно ценных пород с указанием состава, средней высоты, возраста и количества на 1 гектар.

4. Назначение деревьев в рубку и их перечет

27. Предварительный отбор деревьев в рубку производится для всех постепенных и выборочных рубок, а также для рубок ухода за лесом (за исключением осветлений, прореживаний и проходных рубок при среднем диаметре древостоев менее 8 сантиметров, а по государственным лесовладениям Восточно-Казахстанского региона Восточно-Казахстанской области менее 16 сантиметров) и выборочных санитарных рубок (кроме рубки сухостоя в молодняках, разработки бурелома, ветровала, уборки валежных деревьев). Отобранные в рубку деревья отмечаются глубокой затеской на высоте 1,3 метра, а с диаметра 8 сантиметров и выше (по государственным лесовладениям Восточно-Казахстанского региона Восточно-Казахстанской области с диаметра 16 сантиметров и выше), кроме того, клеймятся у корневой шейки.
28. Перечет деревьев производится по породам, категориям технической годности (качества) и ступеням толщины: 4 сантиметра - при среднем диаметре древостоя выше 16 сантиметров и 2 сантиметра - при среднем диаметре древостоя до 16 сантиметров.
Диаметр измеряется на высоте 1,3 метров. В горных условиях (на склонах) высота 1,3 метров устанавливается от поверхности земли при подходе к дереву сбоку (по горизонтали склона). Направление измерений диаметров относительно стран света и направления склона будет случайным.
Перечету подлежат деревья со ступени толщины 8 сантиметров, а по государственным лесовладениям Восточно-Казахстанского региона Восточно-Казахстанской области - 16 сантиметров.
29. По качественной оценке деревья делятся на три категории:
1) деловые - деревья, у которых общая длина деловых сортиментов в комлевой части ствола составляет 6,5 метров и более, а у деревьев высотой более 20 метра - не менее одной трети их высоты;
2) полуделовые - деревья с длиной деловых сортиментов в комлевой части ствола от 2 до 6,5 метров, а у деревьев высотой более 20 метров - от 2 метров до одной трети их высоты. При необходимости откомлевки минимальная длина деловых сортиментов не менее 3 метров;
3) дровяные - деревья с длиной деловых сортиментов менее 2 метров в комлевой части ствола или менее 3 метров в нижней половине ствола (с учетом необходимой откомлевки).

5. Таксация лесосек для отпуска древесины
с учетом по площади

30. Для сплошнолесосечного способа рубки выбор метода таксации лесосек зависит от площади лесосеки (делянки) и рельефа на условиях указанных в приложении 6 к настоящим Правилам.
Таксация саксауловых лесосек производится в соответствии с пунктом 36 настоящих Правил.
31. Сплошной перечет производится на лесосеке, а при наличии двух и более делянок в ней - на каждой делянке отдельно по каждому таксационному выделу в соответствии с пунктом 28 настоящих Правил (указана в приложении 2 к настоящим Правилам на схеме 1).
Особенности производства сплошного перечета следующие:
1) сплошной перечет производится путем обмера диаметров мерной вилкой с соответствующими отметками на деревьях затеской на высоте 1,3 метров, при этом клеймение деревьев не производится;
2) в пределах выдела, делянки или лесосеки в целом для каждой составляющей породы измеряются высоты растущих деревьев - по три дерева в трех средних ступенях толщины. Если участие породы в составе не превышает трех единиц, то обмеряются пять деревьев этой породы из одной средней ступени толщины;
3) деревья для обмера высот подбираются равномерно по площади выдела (лесосеки). У каждого отобранного дерева измеряется диаметр на высоте 1,3 метров с округлением до 1 сантиметра и высота - до 0,5 метров. Для обмера допускается использовать деревья, срубленные на визирах, если они близки к средним по диаметру и высоте;
4) результаты перечета, обмера высот деревьев, отобранных семенников, учета подроста и молодняка записываются в ведомость перечета деревьев, назначенных в рубку, по форме согласно приложению 7 к настоящим Правилам.
32. Ленточный перечет производится на лентах, закладываемых вдоль граничных линий и внутренних визиров, проложенных параллельно длинной стороне лесосеки на примере схемы 2 приложения 2 к настоящим Правилам, а при наличии двух и более делянок в ней - параллельно длинной стороне каждой делянки. В зависимости от формы лесосеки, рельефа местности и особенностей древостоя допускается и иное размещение лент при условии, что они будут охватывать и характеризовать всю лесосеку (делянку).
Особенности производства ленточного перечета следующие:
1) количество лент перечета и ширина лент устанавливаются в целом для лесосеки (делянки) в зависимости от ее ширины в соответствии с условиями, указанные в приложении 8 к настоящим Правилам;
2) суммарная площадь ленточных перечетов составляет не менее 10 % общей площади лесосеки (делянки);
3) если граничные линии проходят вдоль опушек леса, старых вырубок, широких просек или примыкают к расстроенным древостоям, таксационная характеристика которых отличается от таковой на делянке (выделе), то использование их для закладки лент перечета не допускается и соответственно увеличивается количество или ширина лент на внутренних визирах;
4) внутренние визиры располагаются на равном расстоянии от граничных линий. Не допускается разница в расстояниях между визирами более чем на 20 % от среднего расстояния между ними. Внутренние визиры прокладываются четко вешением, затесками на деревьях и промером;
5) правильное определение площади ленточных перечетов - одно из основных условий повышения точности таксации лесосек этим методом. Определение ширины лент перечета визуально не допускается;
6) контрольный промер ширины ленты перечета производится через каждые 20-40 метров, в зависимости от просматриваемости древостоя. Границы лент отмечаются затесками на деревьях или вешками по всей длине ленты. Ширина лент отмеряется шестом длиной 2,5 метров;
7) на углах лент перечета ставятся колья с указанием номера выдела и длины лент перечета;
8) измерение диаметров и высот деревьев на лентах и характеристика подроста производятся так же, как при сплошном перечете. Ведомость перечета деревьев, назначенных в рубку составляется на каждую делянку, а если она разделена на выделы, то на каждый выдел, по форме согласно приложению 7 к настоящим Правилам.

6. Таксация лесосек для отпуска древесины с учетом по числу
деревьев и количеству заготовленных лесоматериалов

33. Для отпуска древесины с учетом по числу деревьев, назначенных в рубку, на лесосеках, отведенных под постепенные и выборочные рубки главного пользования, а также для проведения рубок ухода за лесом и выборочных санитарных рубок, производится предварительная разметка волоков (технологических коридоров), границы которых обозначаются затесками на деревьях, подлежащих вырубке.
34. На волоках установленной ширины производится сплошной перечет деревьев с распределением их по породам и категориям технической годности. Затем производится отбор деревьев в рубку в пасеках с клеймением их у корневой шейки и глубокой затеской на высоте 1,3 метров с ведением перечета в таком же порядке. Данные перечета всех намеченных в рубку деревьев и обмера высот модельных деревьев заносятся в Ведомость перечета деревьев, назначенных в рубку, указанных в приложении 8 к настоящим Правилам.
35. Интенсивность рубки устанавливается в соответствии с Правилами рубок леса и определяется соотношением количества назначенной в рубку древесины (на волоках и в пасеках) к общему запасу насаждения до рубки по данным лесоустройства.
36. Для предварительного определения количества подлежащей вырубке древесины при проведении осветлений, прочисток, прореживаний и проходных рубок в случаях, указанных в пункте 27 настоящих Правил, а также при рубках главного пользования в саксауловых насаждениях закладываются пробные площади, размер которых в зависимости от степени однородности насаждения допускается колебание от 1 до 3 % площади лесосеки (чем однороднее насаждение, тем меньше процент выборки). При величине лесосеки (делянки) до 5 гектара закладывается не менее двух пробных площадей, при площади лесосеки (делянки) 6-10 гектар - не менее трех пробных площадей и свыше 10 гектар - по одной пробной площади на каждые 10 гектар с равномерным размещением их по лесосеке (делянке). Пробные площади в натуре обозначаются колышками высотой 0,5 метров, которые устанавливаются по углам пробной площади. На колышках делается надпись "СА" (пробная площадь).
На пробной площади производится отбор, рубка деревьев и разработка заготовленной древесины на сортименты. Данные разработки пробной площади переводятся на всю площадь лесосеки (делянки).
37. Аналогично определяется запас подлежащей вырубке тонкомерной древесины и при других способах рубок, а также при отводе лесосек под постепенные, выборочные рубки и рубки ухода за лесом, когда в рубку назначаются деревья менее 8 сантиметров в диаметре.
38. При учете отпускаемой древесины по количеству заготовленных лесоматериалов, запас, подлежащий заготовке древесины предварительно определяется визуально. В необходимых случаях допускается закладывать пробные площади, охватывающие 3-5 % площади лесосеки (делянки). Данные пробных площадей в последующем переводятся на всю площадь лесосеки (делянки).
Окончательный учет заготовленных лесоматериалов производится по данным фактической заготовки (на лесосеках или нижних складах).

7. Материальная и денежная оценка лесосек

39. Общие указания по оценке лесосек (делянок):
1) при материальной оценке лесосек (делянок) определяется общий запас древесины с распределением его на деловую и дровяную части, а в необходимых случаях также ликвида из кроны. Деловая древесина распределяется по категориям крупности (крупная, средняя, мелкая). Вычисляется средний объем хлыста;
2) денежная оценка отпускаемой на корню древесины, а также второстепенных древесных ресурсов производится по каждой лесосеке (делянке) на основе действующих базовых ставок платы за древесину, отпускаемую на корню;
3) в ведомости материальной и денежной оценки объемы по ступеням толщины вычисляются с округлением до 0,01 кубических метров, а общие итоги по делянке округляются до 1 кубических метров, денежная оценка древесины производится с точностью до 1 тенге;
4) при материальной оценке лесосек используются сортиментные и товарные таблицы, опубликованные в справочнике "Нормативы для таксации лесов Казахстана", часть 2: "Сортиментные и товарные таблицы для лесов Казахстана" (Кайнар, 1987).
40. Особенности обработки материалов сплошного и ленточного перечетов:
1) число деревьев на лесосеке (делянке), по породам, ступеням толщины и категориям технической годности из Ведомости перечета деревьев, назначенных в рубку переписывается в Ведомость материально-денежной оценки лесосеки при сплошном, ленточном перечете по форме согласно приложению 9 к настоящим Правилам. При этом число полуделовых деревьев распределяется поровну на деловые и дровяные;
2) на основании обмеров высот деревьев, приведенных в ведомости перечета, для преобладающей породы вычисляются средние арифметические высоты по каждой ступени толщины, по которой производились замеры, а для остальных составляющих пород - по средней ступени толщины.
По соотношению высот и диаметров с помощью таблиц разрядов высот определяется разряд высоты каждой из измеренных ступеней толщины. Средний разряд по породе устанавливается как среднеарифметический из разрядов по ступеням толщины.
В сложных древостоях, когда перечет деревьев производится по ярусам, разряды высот определяют также по ярусам, а в необходимых случаях - по возрастным поколениям;
3) общий запас, выход деловой древесины в пределах категорий крупности по сортам и сортиментам, дров технологических, дров топливных, отходов, ликвида из кроны определяются по каждой делянке и породе путем перемножения данных сортиментных таблиц соответствующего разряда высот на число деревьев;
4) при обработке материалов ленточного перечета материальная оценка древесины производится так же, как при сплошном перечете. Для перехода от площади перечета к площади лесосеки (делянки) вычисляется переводной коэффициент (с округлением до 0,01 коэффициента), который определяется делением эксплуатационной площади лесосеки (делянки) (без площади семенных куртин и полос) на площадь перечета. Итоги по каждой породе перемножаются на переводной коэффициент и таким образом вычисляются объемы по всем показателям для лесосеки (делянки) в целом. До проведения денежной оценки из объемов по делянке исключается запас оставляемых семенников и деревьев в семенных группах;
5) средний объем хлыста на делянке вычисляется как частное от деления ликвидного запаса стволовой древесины на число стволов перечета;
6) на лесосеках (делянках), отведенных под не сплошные рубки главного пользования, рубки ухода за лесом и выборочные санитарные рубки, запас выбираемой древесины на делянке (выделе) определяется по данным перечета назначенных в рубку деревьев в соответствии с главой 6 настоящих Правил. Дальнейшая обработка материалов производится также, как для сплошного и ленточного перечетов;
7) на лесосеках длительно-постепенных рубок вначале определяется общий запас и его сортиментная структура по ступеням толщины так же, как при ленточном перечете для сплошных рубок. По общему запасу и принятой интенсивности рубки вычисляется объем древесины, подлежащей вырубке, в который включаются деревья высших ступеней толщины. Остальная часть древостоя (более низкие ступени) рубке не подлежит. Полученные на лентах перечета данные об общем запасе, выходе деловой древесины по категориям крупности и дров для деревьев, намеченных в рубку ступеней толщины, переводятся на площадь делянки (выдела).

8. Требования к точности и проверки
качества работ по отводу и таксации лесосек

41. Проверка качества работ по отводу и таксации лесосек производится как в процессе их выполнения, так и после окончания. В результате проверки устанавливаются:
1) соответствие отведенного лесосечного фонда расчетной лесосеке и установленным объемам отпуска древесины по группам пород, видам пользования и категориям государственного лесного фонда;
2) соблюдение требований правил рубок леса;
3) правильность выбора метода таксации лесосеки (делянки);
4) качество натурных работ и технического оформления материалов отвода;
5) правильность подбора и применения нормативно-справочных материалов (вспомогательных таблиц разрядов высот, сортиментных и товарных таблиц).
42. Проверка работ по отводу и таксации лесосек производится государственным лесовладельцем в присутствии представителя лесничества не менее чем на 5 % лесосек по количеству и 3 % по площади по каждому лесничеству, но не менее чем на двух лесосеках.
По результатам проверки в период с 25 мая по 25 октября составляется акт проверки отвода и таксации лесосек, по форме согласно приложению 10 к настоящим Правилам.
Работа признается неудовлетворительной в следующих случаях:
1) отвод лесосек произведен с нарушением правил рубок леса;
2) расхождения данных сплошного или ленточного перечета с данными проверки по общему запасу и запасу деловой древесины на лесосеке превышают 10 %;
3) число визиров меньше, чем предусмотрено настоящими Правилами;
4) допущено неправильное определение средних высот и диаметров (с ошибкой 7 % и более), распределение деревьев на категории технической годности (с ошибкой в их числе 12 % и более);
5) оформление отведенных лесосек в натуре неудовлетворительное (неясность границ, отсутствие столбов или надписей на них);
6) при отводе лесосек под несплошные рубки и рубки ухода за лесом:
расхождения запасов выбираемой древесины более 10 %;
неправильный отбор деревьев в рубку (неправильно назначенных и неправильно оставленных) более 10 % случаев к общему числу подлежащих рубке деревьев.
43. В зависимости от результатов проверки государственным лесовладельцем вносятся исправления в материалы по отводу и таксации лесосек или работа выполняется заново.

9. Документация по лесосечному фонду

44. Составленные в соответствии с настоящими Правилами полевые абрисы лесосек, ведомости перечета деревьев, обмера высот, учета подроста и другие, а также ведомости материально-денежной оценки хранятся у государственного лесовладельца.
Кроме указанных документов, в двух экземплярах составляются:
1) чертежи лесосек, сброшюрованные в альбомы годичных отводов по видам пользования, из которых один экземпляр хранится в лесничестве, другой у государственного лесовладельца;
2) ведомость очередной годичной лесосеки, по форме согласно приложению 11 к настоящим Правилам, один экземпляр которой хранится в лесничестве, другой у государственного лесовладельца.
45. Государственный лесовладелец представляет Управлению природных ресурсов и регулирования природопользования акиматов областей Сводную ведомость очередной годичной лесосеки, по форме согласно приложению 12 к настоящим Правилам.
46. На планшеты и в таксационные описания вносятся необходимые изменения и записи.
47. Книга расхода леса, по форме согласно приложению 13 к настоящим Правилам, ведется государственным лесовладельцем, а также в лесничествах.

Приложение 1
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

План отвода лесосек на 20____ год
по ___________________________________________ лесничеству

Номер квартала	Номер выдела	По группам пород	Способ рубки	Подлежит отводу			Наименование лесозаготовителя для которого отводится лесосека
				площадь гектар	запас
					общий	в том числе ликвидный
1	2	3	4	5	6	7	8

Категория государственного лесного фонда __________________

Приложение 2
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Схема. 1. Абрис лесосеки для сплошного перечета

Равнинные леса	Равнинные колочные леса

Ю

№ лесосеки № делянки № выдела Ленты перечета № ленты длина, метр ширина, метр площадь, гектар 2 1 31 1 205 10 0,205 2 325 10 0,325 3 300 10 0,300 4 270 10 0,270 Итого по делянке 1,100 2 32 5 375 10 0,375 6 200 10 0,200 7 310 10 0,310 8 340 10 0,340 итого 1,225 31 9 185 10 0,185 10 220 10 0,220 11 250 10 0,250 итого 0,655 Итого по делянке 1,880 Итого по лесосеке 2,980

Приложение 3
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Порядок заполнения деляночных
столбов в государственном лесном фонде

Примеры надписи:
для лесосеки: для делянки:
25-3 25-8
ЖК-2004 ЖК-2004
2-6,3 1(3)-1,7
1-я строка - номер квартала и выдела;
2-я строка - вид мероприятия (сплошная рубка) и год рубки;
3-я строка - номер лесосеки и площадь, гектар (в скобках - номер делянки).
Приняты следующие основные сокращения в наименовании мероприятий:
Сплошные рубки - ЖК;
Постепенные рубки - БК;
Длительно-постепенные рубки - БЕК;
Полосно-постепенные рубки - ЖБК;
Добровольно-выборочные рубки - IЕК;
Сплошные санитарные рубки - ЖСК;
Выборочные санитарные рубки - IСК;
Рубки реконструкции - КЖК;
Осветления - Жт;
Прочистки - Тз;
Прореживание - Ср;
Проходные рубки - Отк;
Прочие рубки - БмК.

Приложение 4
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Техника вычисления площадей выделов и делянок

Вычисление площадей лесосек (делянок) правильной формы (в виде прямоугольника, трапеции и др.) осуществляется общепринятым способом (рис 3).

Рис. 3. Определение площади трапеции и треугольника.

Площадь лесосек (делянок) и выделов неправильной формы вычисляется двумя способами: палеткой в виде сетки квадратов или палеткой с параллельными линиями.
При использовании палетки в виде сетки квадратов подсчитывается число квадратов размерами 1 квадратного метра и 1 квадратного миллиметра, входящих в границы измеряемого участка. Это число умножается на число гектаров в 1 квадратном сантиметре и 1 квадратном миллиметре. Так определяется площадь в гектарах.
Наиболее эффективно использование палетки в виде параллельных линий. Она вычерчивается на кальке или достаточно прозрачной бумаге. Расстояние между линиями палетки 8 миллиметров (рис.4).

Схема. 4. Схема определения площади участка неправильной формы: 1 - средние линии трапеций и треугольников (линии палетки), 2 - линии условных трапеций и треугольников (показаны для наглядности), H - расстояние между средними линиями (шаг палетки), L - длина линий палетки, ограниченная конфигурацией выдела. Sвыдела =(l1-1+l2-2+l3-3+...+l9-9) х h

Палетка накладывается на чертеж выдела так, чтобы линии проходили примерно перпендикулярно длинной оси участка. С помощью циркуля-измерителя или линейки определяется длина отрезка каждой линии палетки в пределах участка (число линий в пределах участка не менее пяти). Сумма этих длин отрезков с округлением до 0,1 сантиметр умножается на 0,8 сантиметр и на число гектаров в 1 квадратный сантиметр. Таким образом, получается площадь в гектарах.
Количество гектаров в 1 зависит от масштаба абриса:
масштаб 1:10 000 - в 1 квадратный сантиметр - 1 гектар,
масштаб 1:20 000 - в 1 квадратный сантиметр - 4 гектар,
масштаб 1:25 000 - в 1 квадратный сантиметр - 6,25 гектар.
Затем определяется сумма вычисленных площадей по всем участкам в лесосеке (делянке). Она сравнивается с площадью лесосеки (делянки). Если имеется недопустимая - более 2 % невязка, то отыскивается ошибка. Допустимая невязка в пределах до 2 % разбрасывается пропорционально площади каждого отдельного участка лесосеки (делянки, выдела).

Приложение 5
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Таблица поправок на наклон линии, метров

Углы наклона, градусы	Расстояние
	10	20	30	40	50	60	70	80	90	100
4	0,0	0,0	0,1	0,1	0,1	0,1	0,2	0,2	0,2	0,2
5	0,0	0,0	0,1	0,2	0,2	0,2	0,3	0,3	0,3	0,4
6	0,1	0,1	0,2	0,2	0,3	0,3	0,4	0,4	0,5	0,5
7	0,1	0,1	0,2	0,3	0,4	0,4	0,5	0,6	0,7	0,7
8	0,1	0,2	0,3	0,4	0,5	0,6	0,7	0,8	0,9	1,0
9	0,1	0,2	0,4	0,5	0,6	0,7	0,9	1,0	1,1	1,2
10	0,2	0,3	0,5	0,6	0,8	0,9	1,1	1,2	1,4	1,5
11	0,2	0,4	0,6	0,7	0,9	1,1	1,3	1,5	1,7	1,8
12	0,2	0,4	0,7	0,9	1,1	1,3	1,5	1,7	2,0	2,2
13	0,3	0,5	0,8	1,0	1,2	1,5	1,8	2,1	2,3	2,6
14	0,3	0,6	0,9	1,2	1,5	1,8	2,1	2,4	2,7	3,0
15	0,3	0,7	1,0	1,4	1,7	2,0	2,4	2,7	3,1	3,4
16	0,4	0,8	1,2	1,5	1,9	2,3	2,7	3,1	3,5	3,9
17	0,4	0,9	1,3	1,7	2,2	2,6	3,1	3,5	3,9	4,4
18	0,5	1,0	1,5	2,0	2,4	2,9	3,4	3,9	4,4	4,9
19	0,5	1,1	1,6	2,2	2,7	3,3	3,8	4,4	4,9	5,4
20	0,6	1,2	1,8	2,4	3,0	3,6	4,2	4,8	5,4	6,0
21	0,7	1,3	2,0	2,7	3,3	4,0	4,6	5,3	6,0	6,6
22	0,7	1,5	2,2	2,9	3,6	4,4	5,1	5,8	6,6	7,3
23	0,8	1,6	2,4	3,2	4,0	4,8	5,6	6,4	7,2	7,9
24	0,9	1,7	2,6	3,5	4,3	5,2	6,1	6,9	7,8	8,8
25	0,9	1,9	2,8	3,7	4,7	5,6	6,6	7,5	8,4	9,4
26	1,0	2,0	3,0	4,0	5,1	6,1	7,1	8,1	9,1	10,1
27	1,1	2,2	3,3	4,4	5,4	6,5	7,6	8,7	9,8	10,9
28	1,2	2,3	3,5	4,7	5,9	7,0	8,2	9,4	10,5	11,7
29	1,2	2,5	3,8	5,0	6,3	7,5	8,8	10,0	11,3	12,5
30	1,3	2,7	4,0	5,4	6,7	8,0	9,4	10,7	12,1	13,4
31	1,4	2,9	4,3	5,7	7,1	8,6	10,0	11,4	12,9	14,3
32	1,5	3,0	4,6	6,1	7,6	9,1	10,6	12,2	13,7	15,2
33	1,6	3,2	4,8	6,5	8,1	9,7	11,3	12,9	14,5	16,1
34	1,7	3,4	5,1	6,8	8,5	10,3	12,0	13,7	15,4	17,1
35	1,8	3,6	5,4	7,2	9,0	10,8	12,7	14,5	16,3	18,1
36	1,9	3,8	5,7	7,6	9,5	11,5	13,4	15,3	17,2	19,1
37	2,0	4,0	6,0	8,1	10,1	12,1	14,1	16,1	18,1	20,1
38	2,1	4,2	6,4	8,5	10,6	12,7	14,8	17,0	19,1	21,2
39	2,2	4,5	6,7	9,9	11,1	13,4	15,6	17,8	20,1	22,3
40	2,3	4,7	7,0	8,4	11,7	14,0	16,4	18,7	21,1	23,4

Пример. Длина измеренной линии 146 метров, угол наклона 20 градусов.
Поправка на линию в 100 метров составит 6,0 метров
40 метров 2,4 метров
6 метров 0,36 метров
146,0 метров 8,76 метров
Отсюда горизонтальное продолжение линии равняется 146,0 метров - 8,8 метров + 137,3 метров

Приложение 6
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Условия для выбора метода таксации лесосек

Метод таксации лесосек	Площадь лесосеки (делянки) гектар	Условия применения
1	2	3
Сплошной перечет	До 10 гектар включительно	Равнинные леса
Ленточный перечет	Более 10 гектар	Равнинные леса
Сплошной перечет	До 5 гектар включительно	Горные леса
Ленточный перечет	Более 5 гектар	Горные леса

Приложение 7
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Ведомость перечета деревьев, назначенных в рубку

Государственный лесовладелец ____________________________________,
лесничество ____________________________, категория государственного
лесного фонда ______________________________________, преобладающая
порода _______________________, квартал № _____, лесосека № _____,
делянка № __________, таксационный выдел № ______, эксплуатационная
площадь лесосеки (делянки) _______ гектар. Вид рубки
___________________, способ рубки ___________________. Перечет:
сплошной, ленточный (нужное подчеркнуть). № лент _____, длина лент
______ метр, ширина лент ______. Подрост: состав ________________,
количество на 1 гектар ______ тысяч штук, средняя высота
подроста _______________ метр. Число семенных куртин ______ штук, их
площадь _______ гектар.
Способ восстановления леса ________________________________ Способ
очистки _________________________________________________________.

Ступень толщины, сантиметрах	Число деревьев по породам, штук						Число единичных и групповых семенных деревьев (семенников) по породам		Модельные деревья для определения разряда высот
	ель *			береза *					п о р о д а	диаметр с округлением до 1 сантиметра	высота с округлением до 0,5 метров	разряд высот
	д е л о в ы х	п о л у д е л о в ы х	д р о в я н ы х	д е л о в ы х	п о л у д е л о в ы х	д р о в я н ы х	е л ь	б е р е з а
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
8
12
16
20
и т.д.
Итого

Дата ____________________ Перечет произвели _________________________
* Графы повторяются столько раз, сколько пород в древостое

Приложение 8
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Количество лент пересчета и их ширина

Ширина лесосеки (делянки), метров	Количество лент пересчета		Ширина ленты, метр
1	2		3
	на граничных линиях	на внутренних визирах	на граничных линиях	на внутренних визирах
до 100	4	-	10	-
101-200	4	1	10	10

Приложение 9
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Ведомость материально-денежной оценки лесосеки
при сплошном, ленточном перечете

Государственный лесовладелец __________________________________,
лесничество ______________________________, категория
государственного лесного фонда __________________________________,
преобладающая порода ______________________, квартал № ___, лесосека
№ _____, делянка № ______, таксационный выдел №______,
эксплуатационная площадь ________ гектар.
Вид пользования_____________, способ рубки ____________. Перечет:
сплошной, ленточный (нужное подчеркнуть), переводной коэффициент ___
Подрост: состав __________, общее количество на 1 гектар __ тысяч
штук, средняя высота подроста ___ метр.
Способ очистки _______________________. Способ восстановления леса
__________________________________________.
Обсеменители: число семенников _________ штук, семенных куртин
_______ штук, их площадь _____ гектар.
Удаленность от пункта отгрузки (потребления) древесины ____ километр.

Ступень толщины сантиметр	число деревьев			Объем деловых стволов, кубический метр
				деловая древесина				дрова	дрова топливные	ликвидная древесина, итого
	д е л о в ы х	д р о в я н ы х	и т о г о	к р у п н а я	с р е д н я я	м е л к а я	и т о г о
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
				Порода ___________						Разряд высот __________
8
12
16
и т. д.
Итого на площади перечета, кубических метров
Итого на лесосеке (делянке)
Размер платы за 1 куби- ческий метр, тенге
Общая стоимость древесины на делянке, тенге

продолжение

Объем деловых стволов, кубический метр		Объем дровяных стволов, кубический метр				Кроме того, ликвид из кроны, кубический метр
о т х о д ы	в с е г о	дрова техноло- гические	дрова топливные	отходы	всего
12	13	14	15	16	17	18
Разряд высот

Дата Оценку произвел _________________________

Приложение 10
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Акт проверки отвода и таксации лесосек

Государственный лесовладелец _______________________________________,
лесничество _________________________________________________________
Проверка произведена (кем)_______________________________________, в
присутствии _________________________________________________________
Квартал № _______, лесосека № _____, делянка № _____, вид
пользования ________________, способ рубки __________________________
Качество натурного оформления _______________________________________
Соответствие отвода действующим правилам рубок
_____________________________________________________________________
Замечания: о выборе способа перечета ________________________________
о разделении лесосеки (делянки) на

П о к а з а т е л и	Площадь, гектар	Общее число деревьев при сплошном или ленточном перечете, штук			Запас на лесосеке (делянке), кубический метр									Размер платы, тенге
					всего			в том числе по породам
		в с е г о	в том числе		д е л о в ы х	Дров техноло- гических	Дров топлив- ных	сосна*			береза*
			д е л о в ы х	д р о в я н ы х
								д е л о в ы х	дров техно- логи- ческих	дров топлив- ных	д е л о в ы х	дров техно- логи- ческих	дров топ- лив- ных
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15

Данные отвода
Данные проверки
Расхождение, % Особые замечания Подписи: __________________
Графы повторяются столько раз, сколько пород в древостое.

Приложение 11
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Ведомость очередной годичной лесосеки на 20 _____год

Область ___________________________, государственный лесовладелец
_______________________, лесничество _____________________________

№ п.п	Номер квартала	Номер лесосеки	Номер делянки	Номер выдела	Площадь, гектар	Вид пользования	Преобладающая порода	Порода
1	2	3	4	5	6	7	8	9

продолжение

Запас, кубический метр							Удаленность лесосеки от дорог общего пользования, километр	Размер платы, тенге
д е л о в о й	дров техноло- гических	дров топливных	итого	Кроме того, ликвида из кроны	о т х о д ы	всего		д е л о в о й	дров технологи- ческих
10	11	12	13	14	15	16	17	18	19

продолжение

Размер платы, тенге			Подрост		Число семенников и деревьев в семенных группах или куртинах	Площадь семенных куртин	Способ очистки	Способ восста- новления
дров топливных	ликвида из кроны	итого	площадь, гектар	количество на 1 гектар, штук
20	21	22	23	24	25	26	27	28

Лесничий __________________________

Приложение 12
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Сводная ведомость
отведенных лесосек на 20___ год

по государственному лесовладельцу _____________________ области

Наименование лесничества	Вид пользования	Преобла- дающая порода	Запас, кубический метр				Размер платы, тенге
			деловой	дров технологических	дров топливных	итого
1	2	3	4	5	6	7	8

Категория государственного лесного фонда _____________________
Руководитель _________________________
"___" ______________ 20____ год

Приложение 13
к Правилам по отводу и
таксации лесосек на участках
государственного лесного фонда

Книга расхода леса

Область ______________________________________________________
Государственный лесовладелец _________________________________,

№ п/п	Лесничество	Номер квартала	Номер лесосеки	Номер делянки	Основание к отпуску	Лесорубочный билет
						дата	номер
1	2	3	4	5	6	7	8

продолжение

Лесозаго- товитель	Преобла- дающая порода	П о р о д а	Способ рубки	Разрешено к отпуску по лесорубочному билету (числитель) и фактически заготовлено (знаменатель)
				площадь, гектар	масса, кубический метр
					д е л о в о й	Дров техно- логи- ческих	Дров топлив- ных	и т о г о	кроме того, ликвида из кроны и хвороста	о т х о д ы	в с е г о
9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20

продолжение

Таксовая стоимость, тенге	Дата акта освидетель- ствования	Недоруб на который предоставлена отсрочка		Остаток невывезенной древесины, кубический метр			Приме- чание
				деловой	дров техноло- гических	дров топливных
		гектар	Кубический метр
21	22	23	24	25	26	27	28

Категория государственного лесного фонда ____________________________
Вид пользования _____________________________________________________
Примечание: Книга ведется государственным лесовладельцем по лесосекам (делянкам) каждого года отдельно. Досрочная рубка, а также дополнительный отпуск древесины учитываются в счет лесосечного фонда того года, на который он выделен. Книга заполняется по категориям государственного лесного фонда, а в их пределах - по видам пользования (главное пользование, промежуточное пользование и прочие рубки). Итоги подводятся по годам.
Данные о передаче в рубку недорубов, на которые предоставлена отсрочка, заносятся в книгу расхода леса, при этом против соответствующей записи в примечании указывается дата акта освидетельствования, год недоруба и порядковый номер записи в книге.
При окончании вывозки оставшейся древесины (графа 25-27) в примечании делаются соответствующие отметки.