"Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 22 қыркүйектегі № 998 қаулысы

      Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      «Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                       К. Мәсімов

Қазақстан Республикасының мәдени саясатының
тұжырымдамасы туралы

      ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) бекітілсін.
      2. Қазақстан Республикасының Үкіметі:
      1) Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекітсін;
      2) осы Жарлықтан туындайтын өзге де шараларды қабылдасын.
      3. Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар:
      1) өз қызметінде Тұжырымдаманы басшылыққа алсын және оны іске асыру жөнінде қажетті шаралар қабылдасын;
      2) мемлекеттік жоспарлау жүйесінің қабылданатын құжаттарының Тұжырымдамамен сәйкес келуін қамтамасыз етсін.
      4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.
      5. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
      Президенті                            Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы 
Президентінің     
2014 жылғы "  "   
№ Жарлығымен     
БЕКІТІЛГЕН      

Қазақстан Республикасының мәдени саясатының
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ МАЗМҰНЫ

      1. Кіріспе
      2. Қазақстан Республикасында мәдениет саласын дамытудың жалпы пайымы
      2.1. Ағымдағы ахуалды талдау
      2.2. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының ұзақ мерзімді тұжырымдамасының қажеттілігіне негіздеме
      2.3. Ұлттың мәдени коды
      3. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының жалпы тәсілдері мен негізгі қағидаттары
      3.1. Мақсаты мен міндеттері
      3.2. Жалпы тәсілдер
      3.3. Негізгі қағидаттар
      3.4. Халықаралық мәдени кеңістікке ықпалдасу
      4. Қазіргі заманғы мәдени кластерлер
      4.1. Шығармашылық кластерлер
      Мұражайлар ғылым мен зерттеу қызметін дамытудың тірек орталықтары ретінде
      Қорық-мұражайлар
      Әдебиет, кітап шығару мен кітапхана ісі
      Бейнелеу өнері, дизайн және сәулет
      Театр, музыка, хореография және цирк өнері
      Кино индустриясын қазіргі заманғы мәдени кеңістіктің аса маңызды кластері ретінде дамыту
      4.2. Мәдени-туристік кластерлер
      «Астана – Еуразия жүрегі» кластері
      «Алматы – Қазақстанның еркін мәдени аймағы» кластері
      «Шығыс Қазақстан – Алтай маржаны» кластері
      «Оңтүстік Қазақстан – Ұлы Жібек Жолын жаңғырту» кластері
      «Батыс Қазақстан – Каспий қақпалары» кластері
      5. Іске асыру кезеңі мен күтілетін нәтижелер, нысаналы индикаторлар
      6. Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асыру көзделетін нормативтік құқықтық актілердің тізбесі

«Дәстүр мен мәдениет – ұлттың генетикалық коды»
Н.Ә. Назарбаев

1. Кіріспе

      Қазақстан Республикасының мәдени саясатының ұзақ мерзімді тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты 2014 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында әзірленді.
      Жаңа мәдени саясаттың стратегиялық доминантасы Мемлекет басшысы ұсынған, Қазақстан халқын өзінің бай мәдени мұрасымен және шығармашылық әлеуетімен Қазақстан Республикасының әлемнің дамыған 30 елінің қатарына кіру мақсатына ойдағыдай қол жеткізуге жұмылдыруға үндейтін «Мәңгілік ел» ұлттық идеясы болып табылады.
      Бүгінгі күні мәдениет пен мәдени әлеуетті дамыту әлем халқы мен мемлекеттерінің көпшілігінің аса маңызды даму басымдықтарының қатарына кіреді. Мәдениеттің даму деңгейі, ұлттық және әлемдік мәдени мұраны сақтап қалу мен байытуды, сапалы мәдени құндылықтардың жасалуын, таратылуы мен қолданылуын, жемісті мәдени алмасу мен тұлғаның рухани-шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсетуін қамтамасыз ететін, тиімді жұмыс істейтін мәдени институттар инфрақұрылымы мен тетіктерінің болуы табыстың аса маңызды критерийлерінің бірі болып табылады.
      Табысты мемлекеттің мәдени саясаты жасампаз құндылықтық бағдарларды қалыптастыру негізінде қоғамның орнықты дамуын қамтамасыз етуге бағытталады және қоғам мен мемлекеттің тіршілік әрекетінің барлық маңызды аспектілерін дамытудың сапалы өлшемі болып табылады.
      Мәдениет саласындағы жетістіктер ведомстволардың, мәдениет мекемелерінің жұмыстарымен, статистиканың сандық көрсеткіштерімен және белгілі есімдермен ғана өлшенбейді. Бүгінде мәдениет – тұлғаның рухани-эстетикалық дамуының, ұлттық бірлікті қалыптастырудың және елді әлемдік қоғамдастыққа ықпалдастырудың мықты құралы.
      Мәдениеттің рөлін ұғынуға деген қазіргі заманғы көзқарас тұлғаның, бизнестің және тұтас мемлекеттің табысқа қол жеткізу аспектілерінің бірі ретінде қоғамның шығармашылық белсендiлiкке деген көзқарасы өзгеріп жататын жаңа әлеуметтiк-мәдени ортаны қалыптастыру қажеттiлігiн негіздейді.
      Мұндай жағдайларда креативтік пен бәсекеге қабілеттілік алдыңғы шепке шығады. Мәдениет саласы экономика ресурстарының біріне, бизнес-бастамалар үшін тартымды инвестициялық салаға айналып келеді, бұл: кино индустриясы, анимация, цирк өнері, мұражай, концерт және театр қызметтері сияқты және т.б. өнердің жекелеген түрлері мен мәдениет ұйымдарын экономикалық тұрғыдан табысты (рентабельді) деңгейге шығаруға мүмкіндік береді.

2. Қазақстан Республикасында мәдениет саласын дамытудың
жалпы пайымы 2.1. Ағымдағы ахуалды талдау

      Саланың тарихи қалыптасқан және тәуелсіздік жылдары қарқынды дамыған инфрақұрылымы қазақстандық мәдениеттің одан әрі дамуы үшін негізгі тұғырнама қызметін атқарады.
      Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2014 жылғы 1 қаңтарға елде 62 театр, 4 185 кітапхана, 45 концерттік ұйым, 3 164 клуб үлгісіндегі мекеме, кино қою мен кинофильм шығаруды жүзеге асыратын 125 ұйым, 224 мұражай, 112 ойын-сауық және демалыс саябағы, 5 хайуанаттар бағы және 5 цирк бар. Оның ішінде 40 кітапхана, 198 клуб, 9 театр, 11 концерттік ұйым, кинопрокаттауды жүзеге асыратын 81 ұйым, 47 ойын-сауық және демалыс саябағы мен 1 мұражай жеке меншікте.
      Елімізде өзінің сәулеті бойынша бірегей «Қазақстан» орталық концерт залы, Орталық Азиядағы ең ауқымды «Астана Опера» опера және балет театры, елімізде мәдени мұраның маңызды құндылықтары жинақталатын ең ірі орынға айналатын Қазақстан Республикасының Ұлттық мұражайы ашылды.
      Сала инфрақұрылымы жылына орта есеппен 90,5 миллионнан астам адамға қызмет көрсетуге мүмкіндік береді. Мемлекеттік және жеке меншік сектор үлесінің арақатынасы тиісінше 94,9 %-ды және 5,1 %-ды құрайды.
      Қазіргі бағыттардың, жанрлар мен стильдердің барлығы дерлік өз дамуын классикалық, халықтық және бұқаралық мәдениеттен алды. Қазақстандық музыка, бейнелеу, кино және театр өнері әртүрлі халықаралық өнер фестивальдарында, көрмелерде, форумдарда, биеннале мен байқауларда лайықты ұсынылды. Үздік өнер шеберлерінің әлем мәдениетінің ең айтулы алаңдарында тағылымдамадан өтуге мүмкіндігі бар.
      Еліміздің театр алаңдарында жыл сайын 10 мыңнан астам спектакль қойылады, олардың 300-і отандық және шетелдік хореографтардың, балетмейстерлердің, режиссерлердің жаңа қойылымдары, «Тәуелсіздік толғауы» шығармашылық байқауларының шығармалары.
      Отандық кино индустриясы белсенді дамуда. «Қазақфильм» АҚ киностудиясында түрлі жанрлар мен форматтардағы фильмдерді түсіруге мүмкіндік беретін киноөндірістің қазіргі заманғы толық технологиялық тізбегі қамтамасыз етілген.
      Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша халықтың негізгі зияткерлік ресурсы болуға бағытталған ҚазҰЭК – Қазақ ұлттық электрондық кітапханасының қорын кеңейту бойынша жұмыс жүргізілуде. Электрондық каталогтың көлемі 18 000 библиографиялық жазбаны құрайды. Қашықтықтан пайдаланушылардың сұратуы бойынша жыл сайын кітаптардың е-көшірмелерін әзірлеуге орта есеппен 1 500 тапсырыс қабылданып, өңделеді.
      Шетелде қазақстандық мәдениетті танымал ету шеңберінде соңғы бірнеше жыл бойы Мәдениет күндері форматындағы іс-шаралармен ТМД-ның барлық дерлік елдері, Еуропа мен Азияның, Таяу Шығыстың жетекші елдері қамтылып келеді.
      «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру барысында іс-шаралар кешені жүзеге асырылды, тарих пен мәдениеттің жаңа ескерткіштерінің ашылуы, маңызды тарихи-мәдени объектілерді консервациялау, реставрациялау және реконструкциялау, елдің мәдени мұрасын зерделеудің тұтас жүйесі үшін база құру соның нәтижесі болды.
      Тарих пен мәдениеттің отандық ескерткіштерін ауқымды түгендеу жүргізілді, республикалық (218 ескерткіш) және жергілікті (11 277) маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімдері бекітілді.
      «Қазақтың дәстүрлі мың күйі», «Қазақтың дәстүрлі мың әні» және «Батырлар жыры» бірегей жобаларының шеңберінде халық шығармашылығының ең үздік үлгілері жүйелендірілді.
      Қазақстан халықаралық ынтымақтастық желісі бойынша мәдениет саласындағы негізгі конвенцияларды: 1972 жылғы Дүниежүзілік мәдени және табиғи мұраны қорғау туралы конвенцияны, 2003 жылғы Материалдық емес мәдени мұраны (МеММ) қорғау туралы конвенцияны, 1954 жылғы Қарулы қақтығыстар болған жағдайда мәдени құндылықтарды қорғау туралы конвенцияны ратификациялады.
      ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра тізіміне мәдениет ескерткіштері – Қожа Ахмет Яссауи кесенесі мен Таңбалы археологиялық ландшафтының петроглифтері, сондай-ақ «Сарыарқа – Солтүстік Қазақстанның даласы мен көлдері» табиғи мұра объектісі енгізілді. Жібек жолының Жетісу бөлігінің қазақстандық сегіз объектісі: Талғар, Қаялық, Қарамерген, Ақтөбе, Өрнек, Құлан, Қостөбе, «Ақыртас» археологиялық кешені «Жібек жолы: Чанань-Тянь-Шань дәлізі бағыттарының желісі» атты сериялық трансұлттық номинацияның құрамында ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра тізіміне кірді.
      Тұтастай алғанда, саланың әлеуеті мейлінше жоғары, бұған көрсетілетін мәдени қызметтерді тұтынудың тұрақты өсу серпіні дәлел. Тек соңғы он жылда ғана театрларға бару көрсеткіші 35 %-ға артты, кітапханалардың тұрақты оқырмандарының саны 18 %-ға өсті, кинотеатрлардың көрермендер саны 5 есе ұлғайды.
      Алайда, жалпы сала көрсеткіштері қарқынды өскенімен, мәдениет және өнер саласы қызметкерлерінің әлеуметтік мәртебесі мен беделі бұрынғысынша төмен күйінде қалып отыр. Сала қызметкерлерінің орташа айлық еңбекақысы республикадағы қызметтің барлық салалары бойынша осыған ұқсас көрсеткіштің 61-72 %-ын құрайды. Қызметтің көрсетілген түрі бойынша еңбекақы қоры елдегі жалпы еңбекақы қорының 1,3 %-ын құрайды. Мәдениет саласындағы жаңа жұмыс орындарын құру серпіні саланың жұмыспен қамтудың орташа республикалық көрсеткішінен артта қалғанын көрсетіп отыр.
      Ағымдағы ахуалды талдаудың негізінде саланың мынадай проблемаларын бөліп көрсетуге болады:
      1) атқарушы билік органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары қабылдайтын шешімдерде тиімді үйлестірудің болмауы, сондай-ақ мәдениет ұйымдарының, әсіресе ауылдағы желісін дамытуда сақталып келе жатқан теңсіздік;
      2) мәдениет мекемелері желісін дамыту қажеттілігі мен бюджеттің оларды ұстау жөніндегі мүмкіндіктері арасында сәйкессіздік бар;
      3) жастар мен балалардың шығармашылық әлеуетін дамытудың жүйелі тәсілі жоқ;
      4) өнердің қазіргі заманғы бағыттары мен оның жаңа ағымдары тиісінше даму мен қолдау ала алмай келеді;
      5) ұлттық рухани құндылықтар мен бағдарларды жарқын көркемдік образдарда бейнелейтін заманауи өнер туындыларының жетіспеушілігі;
      6) ғылыми тәсілдің және өнер теориясы мен практикасында өзара байланыстың болмауы: көркемөнер білімін беру, өнертану, мұражай ісі, археология, реставрациялау, туризм, кино, театр шашыраңқы орналасқан және өзара келістірілмеген;
      7) мұражайлар мен қорық-мұражайлар ғылыми-зерттеу қызметін дамыту әлеуетін жеткілікті пайдаланбайды;
      8) меценаттық, демеушілік және волонтерлік институттары дамымаған, мәдениет саласында мемлекеттік-жекешелік әріптестіктің әлеуеті мардымсыз пайдаланылады;
      9) бос уақыт мәдениеті мен мәдени сервисті дамыту стратегиясы жоқ.
      Мәдениет саласындағы қолданыстағы нормативтік құқықтық база заманауи инновация және ықпалдасу процестерің талаптарына толыққанды сәйкес келмейді, өңірлердің, моноқалалар мен шалғайдағы ауылдардың қажеттіліктерін ескермейді.
      Елімізде қолданыстағы шығармашылық білім беру жүйесінің музыка, балет, орындаушылық, бейнелеу өнері бойынша кадрлар даярлаудағы көрсеткіштері жоғары болғанымен, кино, анимация, сурет өнері, мүсін, графика, дизайн, декоративті-қолданбалы өнер, мұражай, реставрация, кітапхана ісі саласындағы мамандар тапшылығының спектрін түгел қамтымайды. Көркемөнер білімі оқытудың барлық деңгейлерінде шығармашыл мамандарды даярлауды жүйелі қайта құру талап етеді.
      Кадр тапшылығы «креативті» жаңа таптың – белсенді және бұқаралық әлеуметтік топтың пайда болуы мен дамуын тежеп отыр, мәселен, АҚШ-та оның үлесі қазірдің өзінде халықтың 30 %-ынан асады.
      Өнердің, мұражайтанудың және мәдениеттанудың барлық салаларында ғылымды дамыту жеке назар аударуды талап етеді. Бүгінде мұражай ісі, тарих, археология, этнография, реставрациялау, өнертану және мәдениеттану саласында ғылыми зерттеулерді жүргізудің үйлестірілген саясаты жоқтың қасы. Ғылыми және практикалық нәтижелерге, артефактілерге, тарихи-мәдени объектілерге тиісті түсінік берілмейді және құндылықтарды мұраға алу мен мәдени бірегейлікті қалыптастырудың қазіргі заманғы процестеріне ықпалдастырылмаған.
      Жастар мәдениетін, сондай-ақ балалар мен жасөспірімдер шығармашылығын және көркемдік-эстетикалық білім беруді қолдау жүйесін дамытуға тиісінше көңіл бөлінбейді. Осы жағдай қоғамның, әсіресе жастардың шетелдік мәдени құндылықтар мен идеалдарына жаппай бағдарлануына себеп болды, бұл құндылықтар мен мәдени иммунитеттің орнықты шәкілін қалыптастыруға теріс әсер етеді.
      Эстетикалық талғамға, адамгершілікке тәрбиелеуге, отандық мәдениетке деген қызығушылық пен құрмет сезімін дағдыландыруға бағытталған балаларға арналған түрлі мәдени өнімдерді (оның ішінде анимациялық) шығару стратегиясы жоқ.
      Қазақстан мәдениеті мен өнерінің көптеген салаларының әріптестігі мен бәсекелестігі шарттарында әлемдік мәдени процеспен ықпалдасу әлеуеті толыққанды іске асырылмаған. Танымал имидждік жобаларды – халықаралық конкурстар мен фестивальдарды іске асыру, туристік трансұлттық бағыттар мен кластерлерді дамыту әлемдегі қазақстандық мәдениеттің мәртебесін нығайтуға ықпал ете алады және етуге тиіс.
      Зор мүмкіндіктер бола тұра, мәдениет және өнер саласындағы креативті индустриялар мен ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың әлсіз дамуы саланы дамытудың инновациялық тәсілін қалыптастыруға және мәдениет өнімдері мен көрсетілетін қызметтеріне кең қолжетімділікті қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.

Мәдени саясаттың модельдері

      Мәдени саясат саласында әртүрлі жолдар мен тәсілдер бар және әрбір дамыған мемлекет қазіргі тарихи-мәдени тәжірибесіне, объективті саяси және экономикалық артықшылықтарға негізделетін өзінің бірегей стратегиясын басшылыққа алады.
      Мәдени саясаттың модельдері мынадай негізгі басымдықтарға бағдарланған: қолданыстағы мәдени құндылықтарды қорғау, мәдени шығармашылықты қолдау және ілгерілету, мәдени өмірді (ортаны) дамыту. Басқару (жоспарлау), қаржыландыру және заңнамалық қамтамасыз ету қазіргі заманғы дамыған және дамушы елдердің мәдени саясатының негізгі аспектілері болып табылады.
      Басқару модельдері:
      1) харизматикалық саясат – мемлекеттің күш-жігері құндылықтардың берік жүйесін құруға, жалпыұлттық және әлемдік маңызы бар имидждік жобаларды, шығармашылық ұйымдарды, ұжымдар мен тұлғаларды қолдауға бағдарланған;
      2) қолжетімділік саясаты – мемлекеттің негізгі күш-жігері элитарлық мәдениет пен өнерді ілгерілетуге, халықтың қалың бұқарасының арасында талғам мен жоғары эстетикалық құндылықтарды қалыптастыруға бағытталған;
      3) мәдени өзін-өзі көрсете білу саясаты – классикалық мәдени иерархия және эстетикалық санаттардың айқын болмауы, басты рөлді мәдени өзін-өзі сәйкестендіру мен өзін-өзі көрсетуге деген (этникалық, әлеуметтік, кәсіптік және т.б.) кез келген ұмтылыс атқарады.
      Мәдениет саласындағы кез келген басқару моделінің негізін елдің бірыңғай мәдени кеңістігін құруға мемлекеттің жоғары дәрежеде қатысу қағидаты айқындайды.
      Сонымен бірге, әлемдік практикада мәдениет саласын дамытудың айқын және әмбебап стандарттары мен оның табыстылығының критерийлері қалыптаспаған. Әрбір ел өзінің ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін және стратегиялық перспективаларының пайымын ескере отырып, мәдени саясаттың міндеттері мен құралдар жиынтығын айқындайды.
      Дамыған елдердің мәдени саясатының заманауи бағытын сипаттайтын бірқатар жалпы әлемдік үрдістер бар, олардың ішіндегі ең маңыздылары:
      1) шығармашылыққа жәрдемдесу және шығармашылық бостандық генерациясы;
      2) мәдени мұраның сақталуын, ұлттық мәдениет пен тілдің қорғалуын қамтамасыз ету;
      3) халықтың барлық санаттарының мәдени өмірге қатысуына тең мүмкіндіктер жасау;
      4) жастардың, әсіресе балалардың шығармашылық жетілуі үшін жағдайлар жасау;
      5) қоғамның мәдени және әлеуметтік-экономикалық дамуын ықпалдастыру және басқалары болып табылады.
      Ұсынылған басқару модельдерінің әлемдік үздік практикаларының оң элементтерінің синтезі Қазақстан үшін маңызды. Мәдениет саласындағы серпінді дамып келе жатқан процестердегі мемлекет, қоғам және тұлға мүдделерінің теңдігін қолдау орнықты және табысты мемлекеттің мәдени саясатының неғұрлым оңтайлы қағидаты болып табылады.

Қаржыландыру модельдері

      АҚШ: мәдениетті мемлекеттік қолдаудың мықты идеологиялық негізі бар және «шабыт беретін мемлекет» ретінде белгілі. Қаржыландыруды гранттар, қорлар мен демеушілер қамтамасыз етеді. Мәдениет миссиясы америкалық құндылықтар жүйесі мен өмір салтын жаһандық ауқымдарда жылжытуды, АҚШ-тың дүние жүзіндегі демократияның, адам құқықтары мен бостандығының қорғаушысы ретіндегі ерекше имиджін қалыптастыруды қамтиды.
      Ресей: «2013 – 2020 жылдарға арналған мәдениет пен туризмді дамыту» мемлекеттік бағдарламасы қолданылады, оның негізгі мақсаты – тұлға мен мемлекеттің рухани-адамгершілік дамуы, елдің бірыңғай мәдени кеңістігі мен көп ұлтты халықтың рухани бірлігін нығайту. Негізгі қаржыландыру көзі – федералдық бюджет. Тікелей қаржыландыру Ресейде бұқаралық мәдениет ұйымдарының орта есеппен 80 %-ға дейінгі кірісін қамтамасыз етеді. Жеке қайырымдылықтар, демеушілер мен меценаттар үшін салықтық жеңілдіктер пайда бойынша салық салынатын базаны мәдениет пен өнерді дамытуға жасалған қайырымдылық шамасына азайтудан көрініс табады. Бұл жағдайларда салық салынатын пайда кәсіпорындар үшін 5 %-ға дейін, ал банктер үшін – 3 %-ға дейін азайтылады. Ресейдің мәдени саясаты мәдениет пен оның әлеуметтік рөлінің ұлттық ұғымына негізделген.
      Қытай: мәдени саясаттың екі бағыты бар – мемлекет тарапынан қаржыландырылатын және бақыланатын дәстүрлі бағыт: идеология, көрсетілетін әлеуметтік мәдени қызметтер, шығармашылық, ғылыми зерттеулер, мәдени мұраны қорғау, сондай-ақ еркін бәсекелестік жағдайында мәдениет өнімдерін өндіретін мәдениет индустриясы. Мемлекеттік қаржыландыру инвестициялардың мемлекеттік емес нысандарымен үйлеседі: инвестициялауды көтермелеу, мәдениет саласындағы қаржы қорларын кеңейту, серпінді және жоғары технологиялы жобаларға мемлекеттік кредит беру және т.б. Үкімет мәдениетті дамыту қорын құру мен мәдениет саласындағы коммерциялық кәсіпорындар арқылы мәдени индустрия саласын қалыптастырудың тиімді тетігін құрды.
      Ұлыбритания және Канада: мемлекет ұлттық мәдениетті қолдау бойынша негізгі қаржылық ауыртпалықты өзіне алады, бұл ретте оны бөлуге қатыспайды – «ашық қол» қағидаты. Бұл функцияны тәуелсіз әкімшілік органдар жүзеге асырады, олар өз кезегінде қаржы қаражатын арнайы комитеттер мен сарапшылар топтарына береді. Корпоративтік демеушілік мәдениетті қаржыландырудың мемлекет күш-жігеріне барабар маңызды тетігін білдіреді.
      Германия: бюджеттік қаржыландыруды негізінен өңірлік және жергілікті биліктер жүзеге асырады, экономикалық еркіндіктің үстем мәні мойындалады. Мәдениет саласындағы саясат мемлекеттік қаржыландырумен қатар гранттық қолдау жүйесінің тетіктері дамыған жеке және қоғамдық қаржыландыруды қамтиды.
      Франция: мәдениетті қаржыландыруды орталық, өңірлік және жергілікті билік органдары мен біршама дәрежеде жеке сектор жүзеге асырады. Орталық органдар ұлттық деңгейдегі жобаларды іске асыру жөніндегі міндеттемелерді өздеріне алады. Мәдениет істері жөніндегі кеңестер жұмыс істейді.
      Швеция, Норвегия, Дания мәдениет саласында орталық деңгейдегі мықты әкімшіліктің болуына негізделген, ол мәдени саясаттың барлық қатысушыларының қызметінде, атап айтқанда өңірлік және жергілікті қоғамдастықтарда үйлестіруші рөлін атқарады.
      Аустрия: Аустрияда мәдениет ұйымдарын мемлекеттік субсидиялау 75 %-дан бастап 100 %-ға дейін. Франциядағы сияқты Аустрияда да мемлекеттік қаржыландыру негізгі үш: федералдық, өңірлік, муниципалдық деңгейде жүзеге асырылады.
      Оңтүстік Корея, Малайзия, Сингапур: мәдени саясаттың шығыс азиялық нұсқасы әлеуметтік жауапкершілікті, әлеуметтік ұйымшылдықты қалыптастыру, қалаларды жаңғырту, қоршаған ортаны қорғау арқылы мәдениеттің әлеуметтік тартымды рөлін қайта жаңартуға сайып келеді. Мәдениет институттарына, шығармашылық индустрияларға, туризм көлемін ұлғайту мақсатында экономикалық бағдарланған жобаларды қолдауға зор мән беріледі.
      Әлемдік тәжірибені талдау мемлекеттің мүдделілігі мен мәдениет саласында сауатты құрылған саясат әлеуметтік тұрақтылыққа, құндылықтар жүйесін қалыптастыру мен оның сабақтастығына, отансүйгіштік пен ұлттық сәйкестікке ықпал ететінін, саланың инновациялық дамуы мен орнықты экономикалық өсуді ынталандыратынын көрсетті.
      Әлемдік үздік практикаларды ескерсек, АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Оңтүстік Корея және Сингапур сияқты елдердің үлгісі бойынша мәдениет саласындағы демеушілік пен меценаттықты қолдаудың пәрменді құқықтық тетіктерін құру Қазақстан үшін әсіресе өзекті.
      Қазіргі заманғы әлемдік тәжірибе икемді кластерлік құрылымдардың жоғары табыстылығын көрсетіп отыр. Серпінді бағыттарға дәлдеп шоғырлану жалпы саланы дамыту бағдарын белгілеуге мүмкіндік береді.
      Әлеуметтік маңызы бар жобалар мен коммерциялық емес салаларды – әсіресе Ресей, Қытай, Франция, Аустрия және т.б. үлгісі бойынша классикалық және академиялық өнерді мемлекеттік қаржыландыруды сақтап қалу да маңызды. Орталық органдар ұлттық деңгейдегі жобаларды іске асыру бойынша міндеттемелерді өздеріне алатын және мәдениет істері жөніндегі кеңестер жұмыс істейтін Францияның тәжірибесі оңтайлы болып табылады.

2.2. Қазақстан Республикасының мәдени саясатының ұзақ
мерзімді тұжырымдамасының қажеттілігіне негіздеме

      Соңғы онжылдықтарда біздің елімізде және әлемде болған өзгерістердің серпіні мен сипаты мәдени саланы қолдау мен дамытудың тәсілдері мен әдістерін қайта қарауды талап етеді.
      Жаһандану дәуірі әріптестік пен диалог арқылы индустриядан кейінгі қоғамға қарай қозғалуды қамтамасыз ететін жедел әлеуметтік, экономикалық және саяси жаңғыртудың аса маңызды факторы ретінде мәдениетті қоса алғанда, көптеген институттарды транформациялауға ықпал етті.
      Мәдени саясат ұлттық бірлікті қалыптастырудың неғұрлым тиімді құралдарының бірі болып табылады. Ол қоғамда мәдени өмір процестерін мемлекеттік қолдау және азаматтарды мәдениет құралдарымен тәрбиелеу жолымен жүзеге асырылады.
      Мәдени саясаттың жаңа моделін қалыптастырудың аса маңызды шарты қоғам мен мемлекеттің мүдделерін біріктіру болып табылады.
      Қазіргі заманғы қазақстандық мәдениет жаһанданудың сын-қатерлері мен қауіптерінен қорғауды ғана емес, сонымен қатар әлемдік мәдени кеңістікте өзінің мәдени тауашасын жасауды да қажет етеді.

2.3. Ұлттың мәдени коды

      Қазіргі заманғы қазақстандық мәдениет ұлттың генетикалық кодының қалыптасқан тарихи-мәдени негізімен жаһандық мәдени диалогқа белсене қатысуы үшін барлық алғышарттарға ие. Ұлттың мәдени кодының негізгі құрамдас бөліктері мұра, салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, тіл, отбасы, шаруашылық жүйелер (өмір салты), мерекелер болып табылады.
      Тіршілікке қабілетті мәдениет өзінің табиғи даму жолы мен өзгерістерін өз іргетасын сақтай отырып өтеді. Сәйкестік өз мәдениеті құндылығының тартымдылығы төмендеген және оны төл мәдениеттің рухани және адамгершілік құндылықтарының бастауынан адастыруға қабілетті басқасы алмастыра алатын жағдайда бұзылуы мүмкін.
      Қазіргі заманғы Қазақстанды мәдени дамытудың маңызды бағыттарының бірі мәдени мұраны сақтау, зерделеу және тарату болып табылады. Мәдени мұра – қоғамымыз бен мемлекетіміздің шоғырлануы мен ойдағыдай дамуының сарқылмас әлеуеті.
      Мемлекеттік мәдени саясат қоғамды рухани, мәдени, ұлттық біріктіруге және адамгершілігі мол, дербес ойлай білетін шығармашыл, жауапты тұлғаны қалыптастыруға бағытталуы тиіс.
      Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, мәдени мұраны тарату және ықпалдастыру технологиясы қазіргі заманғы ғылыми ізденістерден бастап мәдени туризмге дейін мәдени кластерлерді қалыптастыруға негіз болады. Кластерлерді дамыту катализаторы мәдени мұраны күнделікті тыныс-тіршіліктің, жанды және үнемі дамып отыратын дәстүрдің жаңа ұрпақ үшін өзекті ажырамас бөлігі етуге мүмкіндік беретін креативті индустриялар болып табылады.
      Тіл мәдениеттің негізгі элементі және ұлт пен оның бірлігін қалыптастырудың мүлтіксіз шарты болып табылады. Қазақ тілін сақтау және дамыту біздің мемлекетіміздің мәдени саясатының аса маңызды міндетін құрайды. Қазақстан мәдениетінің әлемдік қоғамдастыққа ықпалдасуы қазақ, орыс, ағылшын тілдерінің үш тұғырлылығын көздейтін мемлекеттік тіл саясаты арқылы қамтамасыз етіледі.
      Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер тыныс-тіршіліктің барлық салаларындағы адам әрекетінің ұрпақтан ұрпаққа берілетін орнықты жүйесі ретінде қайталанбас даралығын сақтайды және халықтың жан-дүниесін көрсетеді. Олардың өзгешелігі табиғи орта мен шаруашылық құрылыстың ерекшелігіне байланысты. Қазақ халқының материалдық және материалдық емес мәдениетінің элементтерін сақтау және ілгерілету қажет.
      Отбасы институтының арқасында ұрпақтар сабақтастығы қамтамасыз етіледі. Мәдени саясаттың аса маңызды міндеті қоғамдық санада адам өмірі мен қоғам амандығының кепілі ретінде отбасы құндылықтары ұғымын қалыптастыру болып табылады.
      Ұлттық мерекелерде бай әрі алуан түрлі дәстүрлер, салт-жоралғылар, әдет-ғұрыптар, ойын-сауықтар, ырымдар, ойындар, салтанаттар және т.б. топтастырылады. Жалпы халықтық, мемлекеттік мерекелерді атап өту қоғамдық сана-сезімді оң арнаға бұрып, мақтаныш пен отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыра отырып, шоғырландырушы фактор болып табылады.
      Ұлттық бейнелерді қалыптастыру, ұлтты ұйытуға қабілетті мерекелік іс-шаралар дәстүрлерін қалыптастыру үлкен рөл атқарады.
      Дәстүрлі құндылықтарды қолдау ұлттық сәйкестенуді айқындайтын адамгершілік бағдарларын қалыптастыру және дамыту тілді дамыту, мәдени-тарихи құндылықтарды, дәстүрлерді, ұлттық мерекелерді, дәстүрлі кәсіпшілік пен қолөнерді сақтау арқылы жүзеге асырылады.

3. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының жалпы тәсілдері
мен негізгі қағидаттары 3.1. Мақсаты мен міндеттері

      Мақсаттары: елдің біртұтас мәдени кеңістігін дамыту, қазақстандықтардың бәсекеге қабілетті мәдени ділі мен рухани биіктігін қалыптастыру, экономиканың сәтті дамуына және елдің халықаралық жағымды имиджін қалыптастыруға әсер ететін қазіргі заманғы мәдени кластерлер құру.
      Міндеттері:
      1) азаматтардың рухани-адамгершілік бағдарларын, қазақстандық жаңа отансүйгіштік пен орнықты құндылықтар жүйесін қалыптастыру;
      2) ұлттық саналуандылықты сақтау және Қазақстан халқы мәдениетін үйлесімді дамыту негізінде бүкілқазақстандық мәдени кеңістікті дамыту;
      3) отандық мәдениетті әлемдік мәдени кеңістікпен ықпалдастыру, Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасын елімізде және шет елдерде кеңінен ілгерілету, меншікті ұлттық брендтерді қалыптастыру;
      4) бәсекеге қабілетті мәдени ортаны және қазіргі заманғы мәдени кластерлерді қарқынды дамыту үшін жағдай жасау;
      5) тарихи-мәдени мұраны одан әрі сақтау және жаңа «Мәңгілік ел» мемлекеттік бағдарламасында танымал ету;
      6) өнердің барлық түрлері, жанрлары мен бағыттары – кино, анимация, әдебиет, көркем сурет және басқалар арқылы таратылатын қазіргі заманның үздік үлгілерін, атаулы тарихи оқиғалар мен артефактілерді, мәдени мұра мен дәстүрді білдіретін жарқын көркем бейнелер жасау;
      7) ішкі және сырттан келетін мәдени туризмді дамыту үшін елдің тарихи-мәдени ландшафтын кеңінен пайдалану.

3.2. Жалпы тәсілдер

      Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асыру «Қазақстан – 2050» Стратегиясы мен «Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдамаға» сәйкес ұзақ мерзімді дамудың жаһандық бағыттарына негізделген тәсілдер мен қағидаттар жүйесі негізінде жүзеге асырылатын болады.
      Мәдениетті дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізінде мынадай тәсілдер:
      1) мәдениеттің барлық бағыттарын дамытудың өзара байланыстағы жүйелілігі мен кешенділігі;
      2) мәдениеттің үдемелі дамуының тарихи сабақтастығы мен үздіксіздігі;
      3) негізділік пен басымдық;
      4) инклюзивтілік пен әлеуметтік бағдарлану;
      5) инновациялығы мен креативтілігі жатыр.
      Адами капитал, шығармашылық ресурс, жүйелі мемлекеттік қолдау мен бизнес-бастамалар бәсекеге қабілетті мәдени ортаны қарқынды дамытудың берік іргетасына айналуға тиіс, ол өз кезегінде экономикада, әлеуметтік және мәдени өмірде мемлекет пен қоғам табысының басты көрсеткіші болып табылады.

3.3. Негізгі қағидаттар

      Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асыру мынадай қағидаттарға негізделеді:
      1) жаһандық әлемде отандық мәдениеттің өзіндік болмысын және ұлттық сәйкестігін айқындайтын ұлттық мәдени мұраның басымдығы;
      2) мәдениетті өсу факторы және әлеуметтік дамудың қуатты ресурсы ретінде тану;
      3) елдің мәдени саналуандығын құрметтеу, полиэтникалық Қазақстанның мәдениеті мен дәстүрлерін қолдау және дамыту;
      4) шығармашыл тұлға мен мәдени өзін-өзі көрсету нысандарының еркіндігі;
      5) жаңа институционалдық бірлестіктер, қазіргі заманғы мәдени кластерлер мен озық технологиялар базасында мәдени орта бірлігі.
      Бұл қағидаттар бәсекеге қабілетті жаңа мәдени ділді қалыптастыруға өзек болады, оның негізінде қалыптасқан құндылықтар жүйесі, шығармашылық белсенділік, сұранысқа ие мәдени өнімді жасауға қабілеттілік жатыр. Отандық мәдениет сапалық тұрғыдан жаңа деңгейге шығуы және әлемде кеңінен танымал болуы тиіс.
      Бәсекеге қабілетті мәдени ортаны қалыптастыру үшін жағдайлар жасау мынадай тетіктердің үйлесуін болжайды:
      1) мәдениет саласында басқару жүйесін жетілдіру;
      2) өнер саласының бірыңғай білім беру кеңістігі;
      3) ғылымды дамыту, халықаралық зерттеу бағдарламаларын іске асыру;
      4) мәдениет саласында ақпараттық және инновациялық технологияларды кеңінен қолдану;
      5) қазіргі заманғы мәдени кластерлерді дамыту.
      Мәдениет саласындағы басқару жүйесін жетілдіру жеке инвестицияларды тарту практикасын, меценаттықты және басқаларды пайдалануды болжайды. Мәдениеттің институционалдық өрісін өзгерту, ұйымдар менеджментінің тиімділігін арттыру саланы терең жаңғыртуға ықпал ететін болады.
      Мәдени қоғамдастықты тарту және мәдениет саласындағы басқарушылық мәселелерді үйлестіру мақсатында Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Әдебиет және өнер жөніндегі ұлттық кеңес пен Қазақстан Республикасының мәдениет саласындағы уәкілетті органының жанынан салалар бойынша көркемдік кеңестер құру ұсынылады.
      Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Әдебиет және өнер жөніндегі ұлттық кеңес мәдени саясатты іске асыру мәселелеріндегі басты консультативтік-кеңесші орган болмақ, оның құрамына депутаттар және Қазақстан Республикасы Үкіметінің мүшелері, көрнекті шығармашыл тұлғалар, шығармашылық одақтар мен мәдениет ұйымдарының басшылары, сарапшылар, қоғам қайраткерлері және бизнес-қоғамдастықтың өкілдері кіретін болады. Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Әдебиет және өнер жөніндегі ұлттық кеңестің жұмыс органы Қазақстан Республикасының мәдениет саласындағы уәкілетті органы болады.
      Қазақстан Республикасының мәдениет саласындағы уәкілетті органы жанынан театр, музыка және концерт қызметі, цирк өнері, киноиндустрия, мұражай ісі мен археология, бейнелеу өнері, сәулет пен дизайн, әдебиет және кітап басу бойынша көркемдік кеңестер құрылатын болады. Көркемдік кеңестер шығармашылық одақтармен тығыз өзара іс-қимыл жасай отырып, жоғары көркемдік туындылардың бәсекеге қабілетті отандық өнімін және мәдениет пен өнер нысаналарын жасау мақсатында салалық кластерлер нысанында институционалдық бірлестіктердің қызметтерін үйлестіруді қамтамасыз ететін болады.
      Өңірлердің мәдени даму мәселелері Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Әдебиет және өнер жөніндегі ұлттық кеңестің ұсынымдарын ескере отырып, жергілікті атқарушы органдар деңгейінде шешілуге тиіс.
      Басқарудың жаңа үйлестіруші құрылымының негізгі мақсаты – бұл репертуарды, гастрольдік қызметті қалыптастыруға, кадр саясаты мәселелерін шешуге бағытталған шоғырландырылған тұғырнамасы бар мәдени саясатты тиімді іске асыру.
      Мәдениет және өнер саласында жұмыс істеп тұрған қоғамдық Одақтарды, қауымдастықтарды, қорларды, үкіметтік емес ұйымдарды және т.с. жандандыру және жаңаларын құру қажет.
      Мемлекеттік құрылымдармен қатар, белгілі бір өкілеттіктер, нақты уәждемелер берілген және заңнамалық кепілдіктермен қорғалған әлеуметтік және бизнес-институттар, шығармашылық қауымдастықтар мәдени саясатты іске асыру субъектілері болуы тиіс.
      Мемлекеттік-жекешелік әріптестікті дамыту мемлекеттік қаржыландыруды инвестициялардың мемлекеттік емес нысандарымен үндестіре үйлестіруді пайымдайды. Мәдениет саласындағы ынтымақтастықтың ықтимал тетіктері ретінде концессиялық модельдер мен схемалар қарастырылуы мүмкін, мұнда мемлекет объектінің негізгі қызмет бейінін сақтау шартымен, оны пайдалану құқығын жекеше бизнеске береді. Бұл мемлекеттік меншікте тұрған галерея, тарихи ғимарат немесе тарихи-мәдени ескерткіш болуы мүмкін.
      Әлеуметтік-мәдени саланы қолдау және дамыту мақсатында ұлттық компаниялар мәдениет ұйымдарымен ұзақ мерзімді ынтымақтастықты дамытуы қажет.
      Мәдениет саласындағы меценаттық пен демеушілікті ынталандыру тетіктерін жетілдіру мәселелерін әзірленіп жатқан «Қайырымдылық, демеушілік және меценаттық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы шеңберінде қарастыру жоспарлануда.
      Өнер саласының бірыңғай білім беру кеңістігі.
      Қазіргі заманғы білім беру парадигмасы, ең алдымен, жасампаз тұлға мен жоғары рухани-адамгершілік және эстетикалық құндылықтарды шығарушыларды дамытуға бағдарлануға тиіс.
      Мәдениет саласында білім берудің үздіксіздік, сабақтастық, шығармашылық және кәсіптік құзыреттілік, дуальді оқыту қағидаттарына негізделген жаңа моделін қалыптастыру қажет.
      Францияда, Қытайда, Оңтүстік Кореяда, Ресейде және басқа елдерде сәтті іске асырылып келе жатқан әлемдік практиканы ескере отырып, мәдениет пен өнер саласындағы мамандандырылған жетекші оқу орындары бейінді ведомствоның қарамағында болуға тиіс. Аталған тетік шығармашыл қызметкерлерді даярлауды қамтамасыз етуге және мемлекеттік мәдени-білім беру саясатының мәдениет және өнер саласындағы еңбек нарығының қажеттіліктеріне бағдарлануға мүмкіндік береді.
      Мәдениет саласындағы ақпараттық және инновациялық технологияларды кеңінен қолдану мәдени коммуникациялардың жаңа нысандарын дамытудың және бүкіл елдің мәдени кеңістігін біріктірудің маңызды факторы болып табылады. Қазіргі заманғы әлемнің феномені мәдениет өніміне кеңінен қолжетімділікті қамтамасыз ететін е-мәдениет болып табылады.
      Елді ауқымды әлеуметтік жаңғырту шеңберінде Мемлекет басшысы зияткерлік ақпаратқа қолжетімділіктің инновациялық нысандарын дамыту және Қазақ ұлттық электрондық кітапханасының қорын елеулі түрде кеңейту бойынша міндет қойды. Әлеуметтік маңызы бар басылымдар бағдарламасы бойынша шығарылған барлық кітаптар осы жүйеге енгізілуге тиіс. 2020 жылға дейін елдің кітапхана қорларын 100 % цифрландыруды қамтамасыз ету қажет.
      2025 жылға дейін виртуалды мұражайлар желісін құру және барлық мұражай қорларын, концерттік жазбаларды, материалдық және материалдық емес тарихи-мәдени мұраның атаулы туындыларын электрондық форматқа көшіру жоспарлануда. Ақпаратқа қолжетімділікті еліміздің мәдени өмірін танымал бір ресурсқа шоғырландыруға мүмкіндік беретін «E-culture.kz» виртуалды жаңа порталын құру жолымен қамтамасыз етуге болады. Бұл Қазақстанның мәдениеті мен өнерін әлемдік кеңістікке ілгерілетудің және оларды кеңінен танымал ету мүмкіндігінің ең қолжетімді форматы болып табылады.
      Қазіргі заманғы мәдени кластерлерді дамыту. Мәдени ортаның бәсекеге қабілеттілігі бірінші кезекте кластерлік құрылымдар арқылы қамтамасыз етіледі. Мәдени кластер – шығармашылық, білім мен ғылым, экономика және бизнес арасында өзара іс-қимылды қамтамасыз ететін, бәсекеге қабілетті өнім жасайтын экономиканың шығармашылық секторы. Кластерлік тәсіл – бұл ең алдымен жекелеген өңірдің немесе саланың, сол сияқты тұтас мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік беретін жаңа басқарушылық технология.
      Мәдени кластер экономикалық, корпоративтік, көркемдік, имидждік және технологиялық әсерді қамтамасыз етеді. Саланы дамытудың стратегиялық міндеттері мәдени кластерлерді қалыптастырудың екі: шығармашылық және мәдени-туристік бағытын айқындайды.

3.4. Халықаралық мәдени кеңістікке ықпалдасу

      Қазақстандық мәдениет жаһандық мәдени диалогтың белсенді қатысушысына айналуға тиіс, бұл бәсекеге қабілетті мәдени орта қалыптастырудың түйінді көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Халықаралық мәдениет ұйымдарымен мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты нығайту мен кеңейту, жетекші шетелдік мәдени, зерттеу мен сараптау және білім беру институцияларымен бірлескен шығармашылық және зерттеу бағдарламаларын, мәдениет пен ғылымның және өнердің әртүрлі салаларын дамыту жөніндегі жобаларды әзірлеу мұндай диалогтың негізгі шарты болады.
      Елдің мұражай кластерін және «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасына ұқсас тарихи-мәдени мұраны сақтау бойынша «Мәңгілік ел» бағдарламасын іске асыру ғылыми-зерттеу жұмысының әлеуетті базасына айналуы мүмкін. Осы жобаны іске асыру ұрпақтардың рухани сабақтастығы мен өзіндік сәйкестенуін қамтамасыз етеді.
      Бұл бағытта басты назар беделді шетелдік сарапшыларды, ғылыми-зерттеу институттары мен консалтингтік ұйымдарды тарта отырып, материалдық және материалдық емес мұраны одан әрі қорғауға және танымал етуге аударылады. Тарихи-мәдени мұраны қорғаудың, консервациялаудың, реставрациялау мен реконструкциялаудың әлемдік үздік практикаларын кеңінен қолдану өнертану мен мұражайтануды, тарихи, археологиялық, этнографиялық ғылымдарды сапалы жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік береді. Халықтық білім мен шеберлікті, амалдар мен тілді, жанұялық және рәсімдік-мерекелік өмірдің дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын беретін қоғамдастықтарды қолдау Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасын сақтауға мүмкіндік береді.
      Материалдық емес мәдени мұраның ұлттық тізілімін қалыптастыру, жүйелендіру және үнемі жаңартып тұру, Қазақстанның бүкіл өңірлерінде оның элементтеріне түгендеу жүргізу және материалдық емес мәдени мұра элементтерін ЮНЕСКО-ның тізіміне жаппай ілгерілету қажет. ЮНЕСКО, ИКОМОС (Ескерткіштер мен көрнекі орындарды сақтау жөніндегі халықаралық кеңес), ТҮРКСОЙ (Түркі мәдениетінің халықаралық ұйымы), ИСЕСКО (Білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі Ислам ұйымы) және тағы басқалар сияқты шетелдік жетекші ұйымдармен ынтымақтастық еліміздің тарихи-мәдени мұрасын қорғау және қалпына келтіру бойынша кешенді міндеттерді іске асыруға, отандық өнердің барлық бағыттарын дамытуға және оны мемлекетімізден тыс жерлерде белсенді түрде танымал етуге мүмкіндік береді.
      Көпжақты мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық пен ел мүдделеріне сай неғұрлым маңызды шарттарға, конвенциялар мен келісімдерге қосылу саласында халықаралық құқықтық базаны кеңейтудің стратегиялық маңызы бар.
      Қазақстанның ЮНЕСКО-ның «Мәдени өзін-өзі таныту нысандарын қорғау және көтермелеу туралы» конвенциясына қосылуы мәдениеттердің өзара еркін іс-қимыл жасасуы, жақындасуы үшін, мәдениетаралық диалог саясатын ұлттық, сол сияқты халықаралық деңгейде де ілгерілетуге жағдай жасауға ықпал ететін болады.
      Нәтижесінде, Қазақстан әлемдік мәдениет пен өнерді, тарихи ғылымды, археология мен өнертануды дамыту орталықтарының біріне, кәсіптік шеберлікті арттыру мен шығармашылық өсудің жетекші халықаралық мектебіне айналуы мүмкін.
      Атап айтқанда, Астанада мәдениет саласындағы жаңа халықаралық ұйым – «Silk Road» мәдени даму жөніндегі Еуразиялық кеңесінің штаб-пәтерін ашу мүмкіндігі пысықталатын болады.

4. Қазіргі заманғы мәдени кластерлер 4.1. Шығармашылық кластерлер

      Шығармашылық кластерлер мәдениет пен өнердің жекелеген салаларын дамытуға, мәдени өнімдердің интерактивтік деңгейін арттыруға, қолайлы креативті орта қалыптастыруға, шығармашылық бірлестіктердің және жалпы мәдениет ұйымдарының бәсекелік артықшылықтарын нығайтуға ықпал етеді. Шығармашылық кластерлердің түрі тұжырымдамаға, пайда болу табиғаты мен бұл бірлестіктердің басым құрамдас бөліктеріне тәуелді. Кластерлік құрылымдарды қалыптастырудың негізгі екі тәсілі бар: біртекті, бұл тәсіл формальды әкімшілік-аумақтық шекарадан тыс саланың бір секторын біріктіру қағидатына негізделген, сондай-ақ көпбейінді, бұл тәсіл белгілі бір аумақтың (қаланың, ауданның, облыстың) шегінде оқшауланған. Елдің бірыңғай мәдени кеңістігін қалыптастыру бойынша алға қойылған міндеттердің ерекшелігін ескере отырып, қазіргі заманғы Қазақстанның екі тәсілді де пайдаланғаны жөн.
      Саланың біртектес секторларымен ұсынылған шығармашылық кластерлер мыналарды қамтиды: мұражай ісі; әдебиет, кітап басу және кітапхана ісі; бейнелеу өнері, дизайн мен сәулет; театр, хореография, музыка, орындаушылық және цирк өнері; кино индустриясы, анимация және ұлттық телевизия.

Мұражайлар ғылым мен зерттеу қызметінің тірек орталықтары
ретінде

      Қазіргі заманғы әлемде мұражай – бұл ғылым, білім, коммуникация, мәдени ақпарат пен шығармашылық инновациялар орталығы. Мұражай ісін реформалау шеңберінде 2020 жылға дейін мұражайлардың функцияларын мәдени-ағартушылық және имидж орталықтарына дейін кеңейту және ғылыми-зерттеу қызметін дамыту, тарихи ғылыммен, археологиямен, реставрациялаумен, өнертанумен, этнографиямен өзара іс-қимыл жасау үшін (он тоғыз мұражай мен галереяны біріктіретін АҚШ-тың Смитсоновский институты, Санкт-Петербургтегі Эрмитаж, Париждегі Лувр үлгісі бойынша) жағдай жасау жоспарлануда. Осыған байланысты қор қоймаларының материалдық-техникалық базасын нығайту мәселелері қаралатын болады.
      Мұражай ісі бойынша көркемдік кеңес құру ел мұражайларының жұмысын үйлестіруге, мұражайлар желісін нығайтуға, негізгі мұражай қорларын танымал ету және кеңінен таныстыру жүйесін қалыптастыруға, оларды ел ішінде және шет елдерде экспозициялауға, мұражайаралық ықпалдасуға жәрдемдеседі.
      Қазақстан мұражайлары тарихи-мәдени мұраны кеңінен танымал ету және қазіргі заманғы форматта түсіндіру мақсатында ғылыми мекемелердің, мұрағаттардың, кітапханалардың өзара іс-қимылы мен ынтымақтастығының тірек орталықтарына айналуға тиіс.
      Барлық мұражай қорлары кеңінен қолжетімді, электрондық форматқа көшірілген және виртуалды кеңістікте ұсынылған болуға тиіс.
      Әлемдік құндылыққа ие артефактілерді жәдігерлеуге бағдарланған Қазақстанның жетекші мұражайларының көркемдік қорларын қалыптастыру тәсілдері жүйелі деңгейде қайта қаралуға тиіс. Шетелдік тәжірибе Луврдағы «Джоконда», Дрезден галереясындағы «Сикстин Мадоннасы», Туриндегі «Туринская плащаница» және т.б. сияқты әлемдік деңгейдегі теңдессіз туындылар мұражай кеңістігін қалыптастырудың өзегі болып табылатынын көрсетіп отыр, бұл мұражайларды жаппай туристер легін тартатын имидж орталығына айналдырады. Мұражайда бірегей артефактіні, халықаралық ауқымдағы тарихи жәдігерді кеңінен танымал ету осы жолдағы маңызды қадам болып табылады. Туристік ағындардың негізі көлемі мәдениет объектілеріне, мінәжат орындары мен тарихи-мәдени ландшафттарға баруға бағдарланғанын ескерсек, аталған басымдықтың тиімді қайтымы болатыны сөзсіз.

Қорық-мұражайлар

       Отырар мемлекеттік археологиялық қорық-мұражайының, «Ордабасы» ұлттық тарихи-мәдени қорық-мұражайының, «Ежелгі Тараз ескерткіштері», «Әзірет-Сұлтан», «Есік», «Берел» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайларының; «Таңбалы», «Ұлытау» тарихи-мәдени және табиғи қорық-мұражайларының; «Жидебай-Бөрілі» Абай әдеби мемориалдық қорық-мұражайының жұмыс істеу тұжырымдамаларын да қайта қарау қажет.
      Бұл бірегей объектілер мәдени туризмнің әлемдік орталықтарына айналуға тиіс. Оларды дамыту бекітілген бас жоспарлардың негізінде жүзеге асырылатын болады және Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асырумен нақты үйлестірілетін болады.
      Өңірлік мұражайлар мен қорық-мұражайларды дамытудың бірыңғай стратегиясы әлемнің жетекші мұражайларымен және халықаралық ұйымдармен ғылыми және шығармашылық алмасуды қамтамасыз етеді.
      Қазақстан 2030 жылға дейін тарихи ғылымды, археология мен өнертануды дамытудың халықаралық орталықтарының біріне айналуға тиіс.

Әдебиет, кітап шығару мен кітапхана ісі

      Әдебиет – қоғамның рухани-құндылықтар бағдарын қалыптастыратын мәдениет салаларының бірі болған және солай болып қала береді. Мемлекеттік мәдени саясатты толыққанды іске асыру үшін қазіргі заманғы қоғамның және оның құндылық бағдарларының рухани ахуалының жарқын көрінісі болып табылатын қазақ әдебиетін одан әрі дамытуға көңіл аудару қажет.
      Осы бағытта әдебиет, кітап шығару және кітапхана ісі жөніндегі көркемдік кеңес жетекші рөл атқаруға тиіс, ол елімізде әдебиетті дамытудың негізгі тұжырымдарын белгілейді, үздік шығармашылық ресурстарды біріктіреді, жас дарындарды кеңінен іздеу мен тартуды қамтамасыз етеді.
      Қазақстандықтардың мәдени ментальділігін, отансүйгіштігін, жастар үшін құндылық пайымдары мен бағдарларын қалыптастыруға бағытталған әлеуметтік маңызы бар әдебиетті басып шығару мемлекеттік мәдени саясаттың басымдығы болып табылады. Баспа қызметі саласындағы саясат жаңа заманның үздік үлгілерін, тарихи мұраны, оқиғаларды және тарих пен мәдениеттің ұлы тұлғаларының бейнелерін, қазіргі заман кейіпкерлерін балалар әдебиетін, классиканы, әлемдік, ұлттық поэзия мен проза антологиясын қоса алғанда, әдебиеттің барлық жанрлары мен бағыттарында бейнелейтін әдебиетке бағдарланатын болады.
      Қазақстан кітапханалары жинақталған қоғамдық бiлiмге кеңінен қол жеткізуді қазіргі заманғы қолайлы форматта қамтамасыз ететін көп функциялы, ақпараттық және демалыс орталықтарына айналуға тиіс. Қазіргі заманғы кітапхананың негізгі міндеті қоғамның ақпараттық мәдениетін, кітап оқуға, тілдерге, отандық тарих пен мәдениетке орнықты қызығушылығын қалыптастыру болып табылады.

Бейнелеу өнері, дизайн және сәулет

      Бейнелеу өнерін, декоративтік-қолданбалы өнерді, дизайнды, сәулетті шығармашылық кластерлер ретінде қарастыра отырып, олардың өнімдерінің ерекшелігі көпшіліктің санасында халықтың, уақыт пен елдің көрнекі бейнесі ретінде орын алатынын ескеру қажет. Бұл ерекшелік ұлттық мәдени брендтерді жасау мен ілгерілетуде негізгі нысандардың бірі болып табылады. Сәулет пен дизайн өнердің әлеуметтік маңызы бар түрлері бола отырып, елдің мәдени-тарихи ландшафты мен адамның тіршілік ету ортасының эстетикасын қалыптастырады, сондай-ақ әлеуметтік-мәдени кеңістікті ұйымдастырады.
      Бейнелеу өнері, сәулет және дизайн жөніндегі көркемдік кеңес қызметі арт-кластерлерді ілгерілету шығармашылық арт-индустриялар үшін қолайлы жағдайлар жасау жөніндегі жұмыстарды үйлестіруге, қазіргі заманғы өнер мен халық шығармашылығының жаңа бағыттарын қолдауға бағытталатын болады.

Театр, музыка, хореография, орындаушылық және цирк өнері

      Облыстық театрларды, концерт және цирк ұйымдарын қоса алғанда, мәдениет мекемелерін көркемдік кеңестер мен тиісті салалық мәдени кластерлерді дамытуға белсенді қатыстыру арқылы республикалық мәдени саясат орбитасына тарту стратегиялық оңтайлы қадам болмақ.
      Қазақстанның театр өнері бүкіл Қазақстанның театрлық дәстүрлерінің ықпалдасуы жағдайында өзіндік болмысын сақтай отырып дамуда. Қала және ауыл халқының театр өнеріне тең қол жеткізуін қамтамасыз ету, сондай-ақ қазақстандық үздік қойылымдарды халықаралық театр кеңістігіне ілгерілету мақсатында гастроль және фестиваль қызметін ұйымдастырудың жүйелі тәсілі қажет.
      Кәсіптік өсу, оның ішінде бүкіл әлем мойындаған сахналарда және елімізде әлемдік деңгейдегі сахна алаңдарын жасау үшін қолайлы жағдайлар мен мүмкіндіктер жасау қажет.
      Осы бірлестіктердің институционалдық құрылымдары репертуар саясатын, гастрольдік қызметті үйлестіру, сахналық шеберлікті арттыру, кадрларды іріктеу мен даярлау саласындағы жүйелі мәселелерді орталықтандыра шешуді талап етеді. Осы тәсіл қолда бар ресурстарды шоғырландыруға және олардың қызметін барынша ұтымды етуге қол жеткізуге, дамудағы өңірлік айырмашылықтарды нивелирлеуге, кадрларды әлеуметтік қолдау тәсілдерін біріздендіруге мүмкіндік береді.
      2030 жылға қарай біздің еліміз кәсіптік шеберлікті жоғарылату мен шығармашылық өсудің халықаралық жетекші мектебіне айналуға тиіс.
      Қазақстанның музыкалық мәдениетінің бай мұрасын сақтап қалу және дамыту үшін композиторлар мен дәстүрлі және классикалық музыка орындаушыларын, дарынды халық орындаушыларын қолдау жөнінде пәрменді шаралар қажет. Қазақи дәстүрлі музыка мәдениетінің түрлері мен жанрларын сақтау материалдық емес мәдени мұраны қорғау туралы халықаралық конвенцияны іске асыру шеңберіндегі басым міндет болып табылады.
      Классикалық би, сол сияқты халықтық би жанрларын қамтитын хореографиялық өнер би өнерінің заманауи үрдістеріне сай келетін өзіндік болмысын әсем қимылмен көрсету эстетикасында маңызды орын алады. Ұлттық хореография академиясының қызметі мен «Астана-балет» тәрізді жаңа ұжымдарды құру отандық хореографияны дамытуға жаңа мүмкіндіктер береді.

Кино индустриясын қазіргі заманғы мәдени кеңістіктің аса
маңызды кластері ретінде дамыту

      Біздің тарихымыз бен мәдениетімізді өзекті етудің және әлемдік кеңістікке ықпалдастырудың ең тиімді тәсілдерінің бірі кино өнері мен кино индустриясын дамыту, әлемнің жетекші кинокомпаниялары мен телеарналарын ынтымақтастыққа тарту саласында жатыр. Олардың тәжірибесі өндірістің дәл маманданғанын айғақтайды: Голливуд, Мосфильм – тек көркем фильмдер шығарады; ВВС, National Geographic, Discovery – сапалы деректі және ғылыми-танымдық фильмдерді түсіреді; Дисней және Союзмультфильм студиялары – анимациялық өнімдер шығаруға маманданған. Отандық кино өндірісінің тәсілдерін саралау және 2020 жылдан кейін деректі және анимациялық фильмдер шығару бойынша жеке «Kazakh Аnimation» мемлекеттік кино фабрикасын құру мүмкіндігін қарастыру қажет.
      Ұлттық кинематограф қазіргі заманның үздік үлгілерін, еліміздің бірегей тарихи-мәдени мұрасын, тарихи оқиғалар мен ұлы тұлғаларды танымал етуге бағдарлануға тиіс. Отансүйгіштік пен төзімділікті қалыптастыру мәселелеріне баса назар аудару қажет. Отандық кинокомпаниялардың қоржынында әлемдік кеңістікте отандық тарихты, мәдениет пен өнерді танытатын жарқын көркем бейнелер жасайтын деректі және көркем фильмдердің ауқымды жобалары болуға тиіс. Қазақ хандығының тарихы, қазақ мемлекеттілігінің тарихы бойынша қазақ халқының тарихындағы жеке тұлғалар туралы сериалдар мен фильмдер түсіруді ұйымдастырған жөн. Көрнекті қайраткерлер мен тарихи оқиғаларды берудің жарқын және қазіргі заманғы көркем нысандары Қазақстан тарихын әлемдік түпмәтінге ұтымды енгізуге мүмкіндік береді.
      Анимацияны дамыту ерекше маңызды болып табылады. Құндылықтардың жағымды жүйесін ұлықтауға арналған мультфильмдер мен толық метражды мультипликациялық фильмдер «Kazakh Аnimation» кинофабрикасының негізгі өнімдеріне айналуға тиіс, олар ойын-сауық индустриясының брендтері және «темірқазық» жобалары болуға тиіс. Дисней Ленд үлгісі бойынша анимациялық көркем бейнелерден бастап, ойыншықтарға, кәдесыйларға, баспа өнімдеріне дейін және басқа да жарқын имидждік өнімдер жасау қажет.
      Ұлттық телевизия мәдени коммуникацияның жетекші нысаны ретінде. Телевизия қоғамның базалық рухани құндылықтарын кеңінен таратуға бағдарлануға тиіс. Дүниетаным мен мәдени ментальділікті қалыптастырудағы ауқымды әсерін ескерсек, ұлттық телевизия жалпы мәдени тұжырымдаманы қажет етеді. «Білім және Мәдениет», «Балапан» арналары бүкіл мәдени байлығымызды, әлемдік өнердің нысандары мен бағыттарының алуан түрін, үздік ұлттық дәстүрлер мен рухани бағдарларды қазіргі заманның жаңа форматында таратуда зор әлеуеті бар. Таралатын контентте ғылыми жетістіктер мен жаңалықтарды, археологияның, тарихтың және мәдениеттің бірегей ескерткіштері туралы мәліметтерді пайдалану қажет. Мысалы, Алтын адам және сақ артефактілері әлем жұртшылығының назарын түгелдей аудартуға қабілетті дүние жүзіне танымал бренд бола алады.

4.2. Мәдени-туристік кластерлер

      Мәдени-туристік кластерлерді дамыту өңірлердің мәдени ортасын қалыптастырудың жалпы стратегиясының бір бөлігі ретінде қаралады, бұл ауылдағы жаңа инфрақұрылымдық жобаларды ынталандырады, жастардың, балалардың және жергілікті мәдени қоғамдастықтардың шығармашылық белсенділігін, дәстүрлі кәсіпшілік пен қолөнердің қайта түлеуін қолдайды.
      Өңірдегі адами ресурстардың дамуына шынайы инвестициялар бола отырып, мәдени-туристік кластерлер кәсіпкерлік белсенділікті ынталандырады, экономиканың шығармашылық секторын нығайтады, мәдени құндылықтарға қолжетімділіктегі теңсіздікті нивелирлейді және қала-ауыл желісі бойынша өнімді мәдени алмасуға ықпал етеді.
      Жергілікті атқарушы органдар аумақтардың шынайы әлеуеті және жекелеген аудандардың даму ерекшеліктері ескерілетін, өңірлік кластерлердің бірегей құрылымы айқындалатын инвестициялық жобаларды іске асыру үшін қолайлы ахуал қалыптастыру жағдайларын қамтамасыз етуде басты рөл атқарады.
      Мәдени-туристік кластерлердің жоғары әлеуеті аумақтың тарихи-мәдени аумақтардың халықаралық имиджі мен оң әлеуметтік және экономикалық нәтижеге қол жеткізуге бағытталған инфрақұрылым құруда жатыр.
      Бұл аумақтардың танымал брендтерін, өңірлердің тарихи-мәдени имиджін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
      Мәдени демалыс сервистік функцияны сақтай және жетілдіре отырып, өз мазмұнын өзгертеді. Мәдениет пен өнердің түрлі бағыттары бойынша әлемдік деңгейдегі ойын-сауық орталықтарын, экологиялық этно-саябақтар, мәдени қорықтар құру еліміздің толық мәдени ландшафтын қалыптастыру үшін база болып табылады.
      Туристік саланы дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасына бес туристік кластер айқындалған: Астана, Алматы, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан және Батыс Қазақстан, олардың базистерінде мәдениет объектілері маңызды орын алады, бұл туристік және мәдени салалардың өзара іс-қимыл жасасуының маңыздылығын айқындайды.

«Астана – Еуразия жүрегі» кластері

      Астананың даму стратегиясының басты мақсаты қала тұрғындарының жоғары өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету мен мәдени және шығармашылық жетістіктердің жоғары деңгейімен үйлесімді қоғам құру болып табылады.
      Астананың жоғары бәсекеге қабілеттілігінің түйінді аспектілерінің бірі елорданың қазіргі заманғы жоғары технологиялы мәдени инфрақұрылымы болып табылады, онда 7 театрды, 8 мұражайды, 27 кітапхананы, 7 кинотеатрды, 8 концерт ұйымын, циркті, 9 мәдениет және демалыс саябақтарын, галереяны және т.б. қамтитын республикалық деңгейдегі мәдениет объектілері шоғырланған.
      Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезін өткізудің,
2013 – 2022 халықаралық мәдениеттер жақындасуының онжылдығы бастамасының, Қазақстан Республикасының ЕҚЫҰ-ға, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына (ШЫҰ), Ислам Ынтымақтастық Ұйымына (ИЫҰ) мүшелілігінің, Астана экономикалық форумын ұйымдастырудың арқасында елорда танымал халықаралық брендке айналып келеді.
      «Астана Опера» жаңа опера және балет театры мен «Astana Ballet», Қазақстан тарихының ұлттық мұражайы және басқалар сияқты қазіргі заманғы шығармашылық ұжымдардың мүмкіндіктері Астананың жалпыға белгілі Мәскеудегі П.Чайковский атындағы халықаралық музыкалық конкурстың, Канн, Венеция, Берлин кинофестивальдерінің, Dance Open халықаралық балет фестивалінің, Вена балының, Ван Клиберн музыкалық фестивалінің және т.б. үлгісі бойынша халықаралық классикалық және қазіргі заманғы ірі өнер конкурстарын өткізу алаңқайына айналуына мүмкіндік береді.
      2020 жылға дейін «Astana Musical» мемлекеттік мюзикл театрын құруды, «Astana World Theatre Festival» дүниежүзілік театр фестивалін, 24-ші Дүниежүзілік театр Конгресін (ITI-UNESCO) өткізуді және басқаларды қамтитын бірқатар ауқымды имидждік жобаларды өткізу мәселелері пысықталатын болады.
      Мүдделі жеке инвесторлар болған жағдайда елорданың маңайында «Этноауыл және қолөнершілер көшесі» жобасын іске асыру туралы мәселені қарастыруға болады, ал Шучье-Бурабай курорттық аймағы республикалық және халықаралық деңгейдегі имидждік концерттік іс-шараларды өткізуге арналған амфитеатрмен толықтырылуы мүмкін.
      ЮНЕСКО дүниежүзілік мұралардың алдын ала тізіміне енгізілген тарихи-мәдени объектілерді белсенді дамыту перспективалы бағыт болып табылады: Тасмола мәдениетінің қорғандары, Беғазы-Дәндібай мәдениетінің қорымдары және басқалары, сондай-ақ «Жібек жолы» сериялық трансұлттық номинациясына енгізілген объектілер.
      EXPO-2017 көрмесі Астананың мәдени имиджін халықаралық аренаға жылжытуға зор мүмкіндік ашады. Астана мен оның маңайы төл көшпелі мәдениеттің, сондай-ақ отандық шеберлердің орындауындағы ұлттық және әлемдік музыка, би, театр өнерінің үздік туындыларын таныстыру орталығына айналмақ. Көрме шеңберінде салынған павильондар мен кешендер елорданың мәдени инфрақұрылымын байыта түседі.

«Алматы – Қазақстанның еркін мәдени аймағы» кластері

      Алматының шығармашылық қала ретінде дамуы шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсету үшін оңтайлы ортаны қалыптастырады.
      Өзінің бай тарихы мен қалыптасқан дәстүрлері бар Алматы қаласының мәдени инфрақұрылымында 13 театр, 15 мұражай, 24 кинотеатр, 12 концерттік ұйым, 31 кітапхана, клуб үлгісіндегі 10 мекеме, хайуанаттар бағы, цирк, 6 мәдениет және демалыс саябақтары мен өзге де мәдениет объектілері орналасқан, олардың басым бөлігінің республикалық маңызы бар.
      Қалада жыл сайын өзін-өзі танытқан «Apple fest», «Оркестрлер парады», «Арт-алаң», «Алматы жүрегімде», «Arbat fest», «Халықаралық қуыршақтар карнавалы» және басқа да қалалық ірі мерекелер мен фестивальдер өтеді. Тәуелсіз жаңа мәдени институциялар – «Шебер» дизайн-шеберханалары қалыптасуда, тәуелсіз жаңа бастамалар – «Weekender» музыка фестивалі, «Откровение» жастар театр фестивалі, «Полифония» әдебиет фестивалі, «Дәм мерекесі» тамақ фестивалі және басқалар туындап, ойдағыдай іске асырылуда.
      Петроглифтері бар Таңбалы бірегей археологиялық ландшафты, ЮНЕСКО дүниежүзілік мұра объектілерінің алдын ала тізіміне енгізілген Ешкіөлмес петроглифтері бар Жетісу Алатауының тізбегі, сондай-ақ Есік қорғаны мен «Жібек жолы» сериялық трансұлттық номинациясына енгізілген объектілер (Боралдай сақ қорғаны, Талғар, Қаялық, Қарамерген ежелгі қалашықтар) ерекше қызығушылық тудырады.
      Стоунхендждегі өнер фестивалінің үлгісі бойынша Таңбалы тастың ашық аспаны астындағы ежелгі ғибадатхананың мінәжат кеңістігін халықаралық фестивальдар (The Spirit of Tengri қазіргі заманғы этникалық музыка фестивалі) және мәдениет пен өнер форумдары өткізілетін жерге айналдыруға болады. Мұндай форматтағы айтулы іс-шаралар әлемдік ғылыми қоғамдастықты Алматының тарихи-мәдени объектілеріне тартуға мүмкіндік береді.

«Шығыс Қазақстан – Алтай маржаны» кластері

      Өңір Шығыс Қазақстан облысының солтүстік және шығыс бөліктерін қамтиды. Кластердің құрамында: 13 мұражай, 322 кітапхана, 2 театр, 5 концерт ұйымы, 6 кинотеатр, клуб үлгісіндегі 307 мекеме, 3 мәдениет және демалыс саябағы, хайуанаттар бағы бар. Өскемен мен Семей қалаларында бірегей тарихи-мәдени объектілер мен сәулет ескерткіштері, сондай-ақ «Берел» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайы бар, мұнда «Алтай – түркі халықтарының алтын бесігі» түркітілдес халықтардың дәстүрлі халықаралық фестивалі өткізіледі. Алтайдың табиғи ландшафтының этнотуризмді дамыту үшін зор келешегі бар. Өңірде көптеген қорғандар бар, ІІI-II ғасырлардан қалған патша көмбелері табылған.
      Шығыс Қазақстанда 2020 жылға дейінгі бірқатар мәдени жобаларды іске асыру саланың инфрақұрылымын күшейтіп, өңірдегі мәдениет саласын дамытудың жаңа перспективаларын ашады.
      Өскеменде қазірдің өзінде-ақ қалыптасып кеткен «MUSEUMстан» форматындағы халықаралық мұражай фестивалін өткізу дәстүрі жалғастырылатын болады.
      Ұлы ақын Абайдың отаны Семейде абайтанушылар мен жас әдебиетшілердің халықаралық симпозиумдары өткізілетін болады.
      Катон-Қарағайда «Бал алқабы» атты ауқымды этномәдени фестивальдің өткізілуі халық кәсіпшілігі мен қолөнерін қайта жандандыруға, өңірдің төл мәдениетін дамытуға өзінің нақты үлесін қосуға қабілеті бар шығармашылық ұжымдар мен жекелеген орындаушыларды, музыканттарды, суретшілерді, декоративтік-қолданбалы өнер шеберлерін қолдауға бағытталатын болады.

«Оңтүстік Қазақстан – Ұлы Жібек Жолын жаңғырту» кластері

      Кластер 28 мұражайды, 8 театрды, 431 кітапхананы, клуб үлгісіндегі 268 мекемені, 5 кинотеатрды, 39 мәдениет және демалыс саябақтарын, 2 циркті, хайуанаттар бағын, бір концерт ұйымын қамтиды. Тарихи-мәдени объектілердің қатарына мыналар кіреді: ежелгі Түркістан мен «Әзірет-Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайының ескерткіштері, ортағасырлық Отырар қалашығы мен Отырар даласының археологиялық объектілері (ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген), Сауран археологиялық кешені, Ақыртас сарай кешені, палеолитикалық учаскелері мен геоморфологиясы бар Қаратау мемлекеттік табиғи қорығы, ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген Арпа-Өзен петроглифтері, Қорқыт Ата мемориалдық кешені және тағы да басқалар.
      Осы объектілердің барлығының зор әлеуеті бар және олардың трансшекаралық деңгейде орнығуы әбден мүмкін. «Әзірет-Сұлтан» мемориалдық кешені мен оның маржаны – Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің бүкіл әлем мұсылмандары сыйынатын діни орталыққа айналу перспективасы бар. Келешекте Шымкентте, Отырар қаласының маңайында Қазақстанның мәдениеті мен өнерін зерттеу бойынша Әл-Фараби мұрасына арналған халықаралық ғылыми форум өткізу мәселесі қарастырылатын болады.

«Батыс Қазақстан – Каспий қақпалары» кластері

      Кластердің мәдени инфрақұрылымында 4 театр, 6 мұражай, 405 кітапхана, клуб үлгісіндегі 278 мекеме, 3 концерт ұйымы, 9 кинотеатр,  7 ойын-сауық және демалыс саябақтары бар. Мұнда мынадай тарихи-мәдени объектілер орналасқан: Бекет-Ата, Шопан-Ата және Қараман-Ата жерасты мешіттері; Омар және Тұр кесенелері; Маңғышлақ түбегіндегі қорымдар; Шерқала тауы, «Бөкей Ордасы» ескерткіштер кешені және тағы басқалар.
      Бұл бірегей өңірді әртүрлі форматтағы әйгілі мәдени іс-шараларды өткізетін орынға айналдыруға болады. 2020 жылға дейін әртүрлі форматтағы имиджік іс-шаралар сериясын өткізу мәселесі қарастырылатын болады: отандық батырлар Исатай мен Махамбетке арналған фольклорлық фестиваль, «Көрісу» қонақжайлық күні, Дина Нүрпейісова атындағы халықаралық композиторлар мен дәстүрлі әндерді орындаушылар конкурсы және басқалар. Каспий күнін халықаралық атап өту жаңа серпінге ие болуы мүмкін. Ақтаудағы «Каспий айналасындағы мыңжылдықтар» атты қазіргі заманғы ән фестивалі Каспий маңындағы елдер халқының еуразиялық ән конкурсы ретінде орын алуы мүмкін. «Адай жылқысының күні» форматындағы этномәдени іс-шаралар өңірдің мәдени төл тұрмысын білдіретін бренд бола алады.
      Бейбарыс сұлтанның отаны – Атырау қазақтардың атақты әскери шайқастарын тарихи реконструкциялау жүргізілетін орынға айналады.
      Мәдениет және демалыс объектілерін, жаңа, кеңінен танылатын сахна алаңдарын дамыту, имидждік іс-шаралар (шетелде Қазақстан мәдениеті маусымдары, «Наурызды» жаңа форматта мерекелеу, халықаралық фестивальдар мен конкурстар) өткізу мүмкіндігі, кино, анимация, көркем сурет, дизайн саласындағы мәдени имидждік өнімдерді тарату, қолөнер шеберліктері мен халықтың қолданбалы өнерін дамыту – осының барлығы қазіргі заманғы шығармашылық және мәдени-туристік кластерлерді дамытуда, шығармашылық белсенділікті ынталандыратын, жас дарындар мен шығармашылық индустриялардың дамуын қолдайтын маңызды әлеуметтік жобаларды іске асырудың маңызды құрамдас бөліктеріне айналмақ.
      2030 жылға қарай Қазақстан инфрақұрылымы дамыған және әлемдік деңгейдегі тиімді кластерлері бар мәдениет пен демалыстың халықаралық орталықтарының біріне айналуға тиіс.

5. Іске асыру кезеңі мен күтілетін нәтижелер, нысаналы
индикаторлар

      Мәдени саясаттың берілген қағидаттары мен тәсілдерін іске асыру мынадай кезеңдерді көздейді:
      1-кезең – 2015 – 2019 жылдар;
      2-кезең – 2020 – 2030 жылдар.
      Бірінші кезең құқықтық шаралардың қазіргілерін бейімдеу және жаңаларын жасау бойынша нақты қадамдарды, сондай-ақ саланы, негізгі кластерлерді дамытудың институционалдық тетіктерін көздейді, олардың көпшілігі 2015 – 2016 жылдары іске асырылуға тиіс.
      Мәдениет саласын жаңғырту процесін дәл мониторингтеу және оның шикізаттық емес экономикадағы орнын айқындау мақсатында ЭЫДҰ мен IMD халықаралық рейтингтерінің шеңберінде саланың даму серпінін бағалауға бағытталған әлеуметтанушылық зерттеулер сериясын жүргізу жалғасатын болады.
      Мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетіктерін кеңінен қолдану негізінде 2020 жылға қарай өнердің жекелеген түрлері мен мәдениет ұйымдары экономикалық тұрғыдан табысты (рентабельді) деңгейге шығарылатын болады.
      Негізгі институционалдық өзгерістердің қатарында Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Әдебиет және өнер жөніндегі ұлттық кеңес пен салалар бойынша көркемдік кеңестер құру бар.
      Бірінші кезеңде:
      1) тиісті құқықтық база дайындалады;
      2) Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Әдебиет және өнер жөніндегі ұлттық кеңес құрылады;
      3) 2015 – 2016 оқу жылы «Мюзикл әртісі» мамандығы бойынша кәсіпқой актерлердің алғашқы түлектері шығарылады;
      4) өнер саласында бірыңғай білім беру кеңістігі құрылады;
      5) ғылым мен зерттеу қызметі белсенді дамытылады; еліміздің мұражайлары тарих ғылымын, археология мен өнертануды дамытудың тірек орталығына айналады;
      6) салалық көркемдік кеңестер құрылады;
      7) жетекші халықаралық ұйымдардың (ЮНЕСКО, ТҮРКСОЙ, ИСЕСКО және басқалар) жобаларына ықпалдасу күшейтіледі;
      8) бизнеспен әріптестікті дамыту шеңберінде:
      әлемдік деңгейдегі демалыс ойын-сауық орталықтарын құрудың және ұлттық мәдени брендтерді қалыптастырудың салалық кешенді бизнес-жоспары әзірленеді;
      дарынды ауыл жастарын қолдаудың және ілгерілетудің жол картасы әзірленеді;
      мәдени туризмнің трансұлттық маршруттарын дамыту бойынша стартап жобасы әзірленеді;
      9) 2020 жылға дейін еліміздің барлық кітапхана қорын кешенді цифрлауды аяқтау жөніндегі салалық іс-қимыл жоспары іске асырылды;
      10) бірыңғай репертуар, кадр саясатын қалыптастырудың және гастрольдік қызметті ұйымдастырудың нақты тетіктері пысықталады;
      11) ауқымды республикалық және халықаралық имидждік іс-шаралар сериясы іске асырылады;
      12) ауылдар мен моноқалалар үшін мәдениет саласындағы менеджерлер қажеттігінің жүйелі мониторингі қамтамасыз етіледі;
      13) ЭКСПО – 2017 көрмесінің мәдени бағдарламаларын кешенді дайындау және іске асыру қамтамасыз етіледі.

      Бірінші кезеңнің түйінді индикаторлары:
      1) 2020 жылға қарай ұлттық кітапхана қорын цифрлау 100 %-ға жететін болады;
      2) кітапханаларға келу саны 2 есе ұлғаяды;
      3) мұражайларға келу саны 3 есе ұлғаяды;
      4) театрларға келу саны 2 есе ұлғаяды;
      5) халықтың мәдениет саласында көрсетілетін қызметтердің сапасымен қанағаттануы кемінде 70 %-ды құрайды.
      Екінші кезең саланы одан әрі институционалдық және инфрақұрылымдық қайта құруға, шығармашылық ресурстардың әлеуетін нығайтуға, саланы кластерлік дамыту және креативті өнеркәсіп аймағын құру саласындағы жұмыстарды орындауға бағдарланған. Бірінші кезеңде қаланған ұлттық брендтерді қалыптастыру негіздері жаппай ілгерілетіледі және еліміз бен шет елдер ауқымында кеңінен таралады.
      2030 жылы Қазақстан:
      1) әлемдік мәдениет пен өнерді дамыту орталықтарының біріне;
      2) дамыған инфрақұрылымы бар әлемдік ойын-сауық және демалыс орталықтарының біріне;
      3) тарих ғылымын, археология мен өнертануды дамытудың халықаралық орталықтарының біріне;
      4) кәсіптік шеберлікті арттыратын және шығармашылық өсуге болатын халықаралық жетекші мектепке;
      5) халықаралық жетекші ұйымдардың аса ірі өңірлік орталығына айналады;
      6) Астанада «Silk Road» мәдени даму Еуразиялық министрлер жөніндегі кеңесін құру мүмкіндігі пысықталады.
      Мынадай бағыттар бойынша жұмыс жалғасады:
      7) қазіргі заманғы өнердің жаңа бағыттарын қолдау, жастардың қосалқы мәдениетімен өзара іс-қимыл жасасу;
      8) киноны, анимацияны, бейнелеу өнерін, театрды, музыка өнерін, әдебиетті және тағы басқаларды қоса алғанда, барлық салаларда әлеуметтік бағдарланған, рухани-адамгершілік және отансүйгіштік бағыттағы мәдени өнімдер өндірісінің кешенді жоспарын іске асыру;
      9) мәдениеттің экспорттық әлеуеті бар брендтік өнімін құру;
      10) еліміздің тарихи-мәдени ландшафтының туристік логистикасын, ішкі және сырттан келетін туристер легіне қызмет көрсететін трансұлттық бағыттарды кеңейту;
      11) мәдени туризмді және басқаларын дамытудың аса маңызды «темірқазық» жобалары ретінде еліміздің айтулы мәдени кешендерін толық қайта жаңғырту және реконструкциялау.
      Екінші кезеңнің түйінді индикаторлары:
      1) ұлттық кітапхананың қорына келіп түскен жаңа кітаптарды 100 % деңгейде цифрлау қамтамасыз етілетін болады;
      2) кітапханаларға келу саны 20 %-ға дерлік ұлғаяды;
      3) мұражайларға келу саны 2 есе ұлғаяды;
      4) театрларға келу саны 3 есе ұлғаяды;
      5) халықтың мәдениет саласында көрсетілетін қызметтердің сапасымен қанағаттануы кемінде 70-75 %-ды құрайды.
      Елдің бірыңғай мәдени кеңістігін құру бойынша іс-қимылдың жаңа ауқымы мен жүйелі шаралар жалпыұлттық идеяның негізінде мәдени өрістің шекаралары мен форматын едәуір кеңейтіп, ұрпақтардың рухани сабақтастығы мен өз ойын білдіруді қамтамасыз етеді: шығармашыл капитал, мәдени кластерлер мен бизнес, бәсекеге қабілетті ментальділік. Осының нәтижесінде мәдениет мекемелері көрсететін қызметтерді бөлудегі аумақтық теңгерімсіздік жойылады, ал креативті индустриялар секторы мәдениетке өзінің экономикалық мүмкіндіктерін кеңейтуге мүмкіндік береді.
      Жалпы, елдің бірыңғай мәдени кеңістігі экономиканың нақты секторындағы өнердің барлық бағыттарының орнықты дамуын қамтамасыз етеді: 2030 жылға қарай мәдениет секторы ІЖӨ көлеміндегі, мәдениетте жұмыспен қамтылған халықтың көлемінде, мәдени өнімнің экспорттық әлеуетінде әлемнің дамыған елдерінің орташа көрсеткішіне ұмтылады.
      Қазақстан бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына мәдениет пен өнердегі дамудың жоғары деңгейімен кіреді.

6. Қазақстан Республикасының мәдени саясат тұжырымдамасын іске
асыру көзделетін нормативтік құқықтық актілердің тізбесі

      Тұжырымдаманың бірінші кезеңінде төменде санамаланған міндеттерді іске асыру:
      1) отандық мәдениетті әлемдік мәдени кеңістікке ықпалдастыру, Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасын елімізде және шет елдерде кеңінен ілгерілету, меншікті ұлттық брендтерді қалыптастыру;
      2) бәсекеге қабілетті мәдени ортаны және заманауи мәдени кластерлерді қарқынды дамыту үшін жағдай жасау;
      3) тарихи-мәдени мұраны одан әрі сақтау және танымал ету;
      4) өнердің барлық түрлері, жанрлары мен бағыттары – кино, анимация, әдебиет, көркем сурет және басқалары арқылы таратылатын қазіргі заманның үздік бейнелерін, атаулы тарихи оқиғалар мен артефактілерді, мәдени мұра мен дәстүрді білдіретін жарқын көркем бейнелер жасау;
      5) ішкі және сырттан келетін мәдени туризмді дамыту үшін елдің тарихи-мәдени ландшафтын кеңінен пайдалану – мынадай нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер енгізу арқылы көзделеді:
      «Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы»
1992 жылғы 2 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы;
      «Мәдениет туралы» 2006 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы;
      «Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.
      Тұтастай алғанда, Тұжырымдаманың мақсаттары мен міндеттері мына нормативтік құқықтық актілер арқылы іске асырылатын болады:
      1) «Мәдениет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
      2) «Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
      3) «Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
      4) Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасы және Қазақстанды әлеуметтік жаңғыртудың 2016 жылға дейінгі кезеңге арналған жалпыұлттық жоспары;
      5) Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдама және оны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары;
      6) Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасы;
      7) Мемлекеттік жастар саясатының 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасы;
      8) Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасын сақтау және дамыту тұжырымдамасы;
      9) «Ақпаратты Қазақстан 2020» мемлекеттік бағдарламасы;
      10) мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарлары.
      Көрсетілетін мәдениет қызметтерінің стандарттары мен қолжетімділік кепілдіктері көзделетін «Ең төменгі әлеуметтік стандарттар мен кепілдіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, сондай-ақ меценаттықты ынталандыру және мәдениет пен өнер саласындағы жекеше секторды тарту тетіктері көрініс табатын «Қайырымдылық, демеушілік және меценаттық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы әзірлену сатысында.

О проекте Указа Президента Республики Казахстан "О Концепции культурной политики Республики Казахстан"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 22 сентября 2014 года № 998

      Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
      внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан «О Концепции культурной политики Республики Казахстан».

      Премьер-Министр
      Республики Казахстан                       К. Масимов

      О Концепции культурной политики Республики Казахстан 

      ПОСТАНОВЛЯЮ:
      1. Утвердить прилагаемую Концепцию культурной политики Республики Казахстан (далее – Концепция).
      2. Правительству Республики Казахстан:
      1) утвердить План мероприятий по реализации Концепции;
      2) принять иные меры, вытекающие из настоящего Указа.
      3. Центральным государственным и местным исполнительным органам:
      1) руководствоваться в своей деятельности Концепцией и принять необходимые меры по ее реализации;
      2) обеспечить согласованность принимаемых документов системы государственного планирования с Концепцией.
      4. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.
      5. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

      Президент
      Республики Казахстан                       Н.Назарбаев

УТВЕРЖДЕНА     
Указом Президента 
Республики Казахстан
от 2014 года №   

КОНЦЕПЦИЯ
культурной политики Республики Казахстан

                      СОДЕРЖАНИЕ

      1. Введение
      2. Общее видение развития сферы культуры в Республике Казахстан
      2.1. Анализ текущей ситуации
      2.2. Обоснование необходимости долгосрочной Концепции культурной политики Республики Казахстан
      2.3. Культурный код нации
      3. Общие подходы и основные принципы культурной политики Республики Казахстан
      3.1. Цель и задачи
      3.2. Общие подходы
      3.3. Основные принципы
      3.4. Интеграция в международное культурное пространство
      4. Современные культурные кластеры
      4.1. Творческие кластеры
      Музеи как опорные центры развития науки и исследовательской деятельности
      Музеи-заповедники
      Литература, книгоиздание и библиотечное дело
      Изобразительное искусство, дизайн и архитектура
      Театральное, музыкальное, хореографическое и цирковое искусство
      Развитие киноиндустрии как важнейшего кластера современного культурного пространства
      4.2 Культурно-туристские кластеры
      Кластер «Астана – сердце Евразии»
      Кластер «Алматы свободная культурная зона Казахстана»
      Кластер «Восточный Казахстан – жемчужина Алтая»
      Кластер «Южный Казахстан – возрождение Великого Шелкового пути»
      Кластер «Западный Казахстан – Каспийские ворота»
      5. Период реализации и ожидаемые результаты, целевые индикаторы
      6. Перечень нормативных правовых актов, посредством которых предполагается реализация Концепции культурной политики Республики Казахстан

         «Традиции и культура – это генетический код нации»

Н.А. Назарбаев

                      1. Введение

      Долгосрочная Концепция культурной политики Республики Казахстан (далее - Концепция) разработана в целях реализации Послания Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана от 17 января 2014 года «Казахстанский путь – 2050: единая цель, единые интересы, единое будущее».
      Стратегической доминантой новой культурной политики является выдвинутая Главой государства национальная идея «Мәңгілік Ел», призванная консолидировать казахстанский народ с его богатым культурным наследием и творческим потенциалом на успешное достижение цели вхождения Республики Казахстан в число 30-ти развитых стран мира.
      Сегодня развитие культуры и культурного потенциала входит в число важнейших приоритетов развития многих народов и государств мира. Одним из важнейших критериев успеха выступают уровень развития культуры, наличие эффективно работающей инфраструктуры культурных институтов и механизмов, обеспечивающих сохранение и обогащение национального и мирового культурного наследия, создание, трансляцию и потребление качественных культурных ценностей, плодотворный культурный обмен и духовно-творческую самореализацию личности.
      Культурная политика успешного государства направлена на обеспечение устойчивого развития общества на основе формирования созидательных ценностных ориентиров и является качественным измерением развития всех важных аспектов жизнедеятельности общества и государства.
      Достижения в сфере культуры не измеряются только работой ведомств, учреждений культуры, количественными показателями статистики и наличием известных имен. Культура сегодня – это мощный инструмент духовно-эстетического развития личности, формирования национального единства и интеграции страны в мировое сообщество.
      Современный подход к пониманию роли культуры обуславливает необходимость формирования новой социокультурной среды, в которой происходит изменение отношения общества к творческой активности как одному из аспектов успеха личности, бизнеса и государства в целом.
      В таких условиях на передний план выходят креативность и конкурентоспособность. Сфера культуры становится одним из ресурсов экономики, привлекательной инвестиционной сферой для бизнес-инициатив, что позволяет вывести отдельные виды искусства и организации культуры на экономически прибыльный (рентабельный) уровень: киноиндустрия, анимация, цирковое искусство, музейная, концертная и театральная деятельность и др.

2. Общее видение развития сферы культуры в Республике Казахстан 2.1. Анализ текущей ситуации

      Исторически сложившаяся и получившая интенсивное развитие за годы независимости инфраструктура отрасли служит базовой платформой для дальнейшего развития казахстанской культуры.
      По данным Агентства Республики Казахстан по статистике на 1 января 2014 года в стране действует 62 театра, 4 185 библиотек, 45 концертных организаций, 3 164 учреждений клубного типа, 125 организаций, осуществляющих кинопоказ и производство кинофильмов, 224 музея, 112 парков развлечений и отдыха, 5 зоопарков и 5 цирков. Из них, в частной собственности находится 40 библиотек, 198 клубов, 9 театров, 11 концертных организаций, 81 организация, осуществляющая кинопрокат, 47 парков развлечений и отдыха и 1 музей.
      В стране открыты уникальные по своей архитектуре Центральный концертный зал «Казахстан», самый масштабный в Центральной Азии театр оперы и балета «Астана-Опера», Национальный музей Республики Казахстан, призванный стать крупнейшим в стране местом свода знаковых ценностей культурного наследия.
      Инфраструктура отрасли позволяет обслуживать в среднем более
90,5 миллионов человек в год. Соотношение доли государственного и частного сектора составляет соответственно: 94,9 % и 5,1 %.
      Практически все существующие направления, жанры и стили получили свое развитие в классической, народной и массовой культуре. Казахстанское музыкальное, изобразительное, кино- и театральное искусство достойно представлено на различных международных фестивалях искусств, выставках, форумах, биеннале и конкурсах. Лучшие мастера искусств имеют возможность стажироваться на самых престижных площадках мирового искусства.
      На театральных площадках страны ежегодно ставится более 10 тысяч спектаклей, 300 из них – это новые постановки отечественных и зарубежных хореографов, балетмейстеров, режиссеров, произведения творческих конкурсов «Тәуелсіздік толғауы».
      Активно развивается отечественная киноиндустрия. На киностудии АО «Казахфильм» обеспечена полная современная технологическая цепочка кинопроизводства, позволяющая снимать фильмы разных жанров и форматов.
      По поручению Главы государства ведется работа по расширению фонда Казахской национальной электронной библиотеки – КазНЭБ, призванного стать основным интеллектуальным ресурсом нации. Объем электронного каталога составляет 18 000 библиографических записей. Ежегодно по запросам дистанционных пользователей принимается и отрабатывается в среднем 1 500 заказов на изготовление е-копий книг.
      В рамках популяризации казахстанской культуры за рубежом мероприятиями в формате Дней культуры за последние несколько лет охвачены практически все страны СНГ, ведущие государства Европы и Азии, Ближнего Востока.
      В ходе реализации Государственной программы «Мәдени мұра» был осуществлен комплекс мероприятий, результатом которых стали открытие новых памятников истории и культуры, консервация, реставрация и реконструкция значимых историко-культурных объектов, создание базы для целостной системы изучения культурного наследия страны.
      Проведена масштабная инвентаризация отечественных памятников истории и культуры, утверждены государственные списки памятников истории и культуры республиканского (218 памятников) и местного (11 277) значения.
      В рамках уникальных проектов «Қазақтың дәстүрлі мың күйі», «Қазақтың дәстүрлі мың әні» и «Батырлар жыры» систематизированы лучшие образцы народного творчества.
      По линии международного сотрудничества Казахстан ратифицировал основные конвенции в сфере культуры: Конвенцию 1972 года об охране всемирного культурного и природного наследия, Конвенцию 2003 года об охране нематериального культурного наследия (НКН), Конвенцию 1954 года о защите культурных ценностей в случае вооруженного конфликта.
      В Список всемирного наследия ЮНЕСКО включены памятники культуры – мавзолей Ходжа Ахмеда Яссауи и петроглифы археологического ландшафта Тамгалы, а также объект природного наследия «Сарыарка – степи и озера Северного Казахстана». Восемь казахстанских объектов Семиреченского отрезка Шелкового пути: Талгар, Каялык, Карамерген, Актобе «Степнинское», Орнек, Кулан, Костобе, археологический комплекс «Акыртас» вошли в Список всемирного наследия ЮНЕСКО в составе серийной транснациональной номинации «Шелковый путь: сеть маршрутов Чанань-Тянь-Шанского коридора».
      В целом, потенциал отрасли достаточно высокий, о чем свидетельствует стабильная динамика роста потребления культурных услуг. Только за последние десять лет на 35 % повысился показатель посещаемости театров, на 18 % выросло число постоянных читателей библиотек, в 5 раз увеличилось количество зрителей кинотеатров.
      Однако при интенсивном росте показателей отрасли в целом, по- прежнему низким остаются социальный статус и престиж работников сферы культуры и искусства. Среднемесячная заработная плата работников отрасли составляет 61-72 % от аналогичного показателя по всем областям деятельности в республике. Фонд заработной платы по указанному виду деятельности составляет 1,3 % от общего фонда заработной платы по стране. Динамика создания новых рабочих мест в сфере культуры свидетельствует об отставании отрасли от среднереспубликанского показателя занятости.
      На основе анализа текущей ситуации можно выделить следующие проблемы отрасли:
      1) отсутствие эффективной координации в принимаемых решениях органов исполнительной власти и местного самоуправления, а также сохраняющаяся диспропорция в развитии сети организаций культуры, особенно на селе;
      2) существует несоответствие между необходимостью развития сети учреждений культуры и возможностями бюджета по их содержанию;
      3) отсутствует системный подход к развитию творческого потенциала молодежи и детей;
      4) не получают должного развития и поддержки современные направления искусства и его новые течения;
      5) недостаток современных произведений искусства, воплощающих национальные духовные ценности и ориентиры в ярких художественных образах;
      6) отсутствие научного подхода и взаимосвязи теории и практики искусства: рассредоточены и не согласованы между собой художественное образование, искусствознание, музейное дело, археология, реставрация, туризм, кино, театр;
      7) музеи и музеи-заповедники не достаточно используют потенциал развития научно-исследовательской деятельности;
      8) не развиты институты меценатства, спонсорства и волонтерства, слабо используется потенциал государственно-частного партнерства в сфере культуры;
      9) нет стратегии развития культуры досуга и культурного сервиса.
      Действующая нормативно-правовая база в сфере культуры не в полной мере соответствует требованиям современных инновационных и интеграционных процессов, не учитывает потребности регионов, моногородов и отдаленных сел.
      Действующая система творческого образования в стране, имея высокие показатели в подготовке кадров по музыкальному, балетному, исполнительскому, изобразительному искусству, не охватывает весь спектр потребностей в специалистах в области кино, анимации, живописи, скульптуры, графики, дизайна, декоративно-прикладного искусства, музейного, реставрационного, библиотечного дела. Художественное образование требует системного преобразования подготовки творческих специальностей на всех уровнях обучения.
      Кадровый дефицит тормозит появление и развитие нового «креативного» класса – активной и массовой социальной группы, доля которой, например, в США уже превышает 30 % населения.
      Отдельного внимания требует развитие науки во всех сферах искусства, музееведения и культурологии. Сегодня практически нет скоординированной политики проведения научных исследований в области музейного дела, истории, археологии, этнографии, реставрации, искусствоведения и культурологии. Научные и практические результаты, артефакты, историко-культурные объекты не получают должной интерпретации и не интегрированы в современные процессы наследования ценностей и формирования культурной идентичности.
      Отсутствует должное внимание к развитию молодежной культуры, а также системы поддержки детского и юношеского творчества и художественно-эстетического образования. Данная ситуация обусловила массовую ориентированность общества, особенно молодежи, на инокультурные ценности и идеалы, что отрицательно влияет на формирование устойчивой шкалы ценностей и культурного иммунитета.
      Отсутствует стратегия производства различных видов детской культурной продукции (в том числе анимационной), призванной воспитывать эстетический вкус, нравственность, прививать интерес и уважение к отечественной культуре.
      Не в полной мере реализован потенциал интегрирования в мировой культурный процесс на условиях партнерства и конкуренции многих отраслей культуры и искусства Казахстана. Укреплению статуса казахстанской культуры в мире может и должна способствовать реализация узнаваемых имиджевых проектов – международных конкурсов и фестивалей, развития туристических транснациональных маршрутов и кластеров.
      Слабое развитие креативных индустрий и информационно-коммуникационных технологий в сфере культуры и искусства, при наличии больших возможностей, не позволяет сформировать инновационный подход к развитию отрасли и обеспечить широкий доступ к продуктам и услугам культуры.

Модели культурной политики

      Существуют разные пути и подходы в области культурной политики, и каждое развитое государство руководствуется собственной уникальной стратегией, обусловленной существующим историко-культурным опытом, объективными политическими и экономическими преимуществами.
      Модели культурной политики ориентированы на следующие основные приоритеты: защита существующих культурных ценностей, поддержка и продвижение культурного творчества, развитие культурной жизни (среды). Управление (планирование), финансирование и законодательное обеспечение являются основными аспектами культурной политики современных развитых и развивающихся стран.
      Модели управления:
      1) харизматическая политика – усилия государства нацелены на выстраивание прочной системы ценностей, поддержку имиджевых проектов, творческих организаций, коллективов и личностей, имеющих общенациональное и мировое значение;
      2) политика доступности – основные усилия государства направлены на продвижение элитарной культуры и искусства, формирование вкусов и высоких эстетических ценностей среди широких слоев населения;
      3) политика культурного самовыражения – размываются классическая культурная иерархия и эстетические категории, главенствующую роль играет любая попытка культурной самоидентификации и самовыражения (этническая, социальная, профессиональная и др.).
      Основу любой модели управления в сфере культуры определяет принцип высокого участия государства в создании единого культурного пространства страны.
      Вместе с тем, в мировой практике не сформировано четких и универсальных стандартов развития сферы культуры и критериев ее успешности. Каждая страна определяет набор задач и инструментов культурной политики с учетом собственных особенностей и возможностей и видения стратегических перспектив.
      Существует ряд общемировых тенденций, характеризующих современный вектор культурной политики развитых стран, важнейшими из которых являются:
      1) содействие творчеству и генерация творческой свободы;
      2) обеспечение сохранности культурного наследия, защиты национальной культуры и языка;
      3) создание равных возможностей участия в культурной жизни всех слоев населения;
      4) создание условий для творческой реализации молодежи, в особенности детей;
      5) интеграция культурного и социо-экономического развития общества и др.
      Для Казахстана важен синтез положительных элементов лучших мировых практик представленных моделей управления. Поддержка баланса интересов государства, общества и личности в динамично развивающихся процессах сферы культуры является наиболее оптимальным принципом культурной политики стабильного и успешного государства.

Модели финансирования

      США: государственная поддержка культуры имеет мощную идеологическую основу и позиционируется как «государство-вдохновитель». Финансирование обеспечивают гранты, фонды и спонсоры. Миссия культуры включает продвижение американской системы ценностей и образа жизни в глобальных масштабах, формирование особого имиджа США как защитника демократии, прав и свобод человека во всем мире.
      Россия: действует Государственная программа «Развитие культуры и туризма на 2013-2020 годы», основная цель которой – духовно-нравственное развитие личности и государства, укрепление единого культурного пространства страны и духовного единства многонационального народа. Основной источник финансирования – федеральный бюджет. Прямое финансирование в России обеспечивает в среднем до 80 % доходов массовых организаций культуры. Налоговые льготы для частных пожертвований, спонсоров и меценатов выражаются в уменьшении налогооблагаемой базы по прибыли на величину пожертвований на развитие культуры и искусства. Налогооблагаемая прибыль в этих случаях уменьшается для предприятий до 5 %, а для банков – до 3 %. Культурная политика России основана на национальном понимании культуры и ее социальной роли.
      Китай: выделяется два направления культурной политики – традиционное, которое финансируется и контролируется государством: идеология, социальные культурные услуги, творчество, научные исследования, охрана культурного наследия, а также индустрия культуры, производящая продукты культуры в условиях свободной конкуренции. Государственное финансирование сочетается с негосударственными формами инвестиций: поощрение инвестирования, расширение финансовых фондов в сфере культуры, государственное кредитование прорывных и высокотехнологичных проектов и др. Правительство через основание фонда развития культуры и коммерческие предприятия в сфере культуры создало эффективный механизм формирования сферы культурной индустрии.
      Великобритания и Канада: государство берет на себя основное финансовое бремя по поддержке национальной культуры, не участвуя при этом в его распределении – принцип «вытянутой руки». Эту функцию осуществляют независимые административные органы, которые, в свою очередь, передают финансовые средства специальным комитетам и группам экспертов. Корпоративное спонсорство выступает важным механизмом финансирования культуры, паритетным с государственными усилиями.
      Германия: бюджетное финансирование осуществляется главным образом региональными и местными властями, признается доминирующее значение экономической свободы. Политика в сфере культуры наряду с государственным включает частное и общественное финансирование с развитыми механизмами системы грантовой поддержки.
      Франция: финансирование культуры осуществляется центральными, региональными и местными органами власти и в небольшой степени частным сектором. Центральные органы берут на себя обязательства по реализации проектов национального уровня. Действуют советы по делам культуры.
      Швеция, Норвегия, Дания основываются на существовании сильной администрации в сфере культуры на центральном уровне, которая играет роль координатора в деятельности всех участников культурной политики, в частности, в региональных и местных сообществах.
      Австрия: государственное субсидирование культурных организаций в Австрии составляет от 75 % до 100 %. В Австрии, как и во Франции, государственное финансирование осуществляется на трех основных уровнях: федеральном, региональном, муниципальном.
      Южная Корея, Малайзия, Сингапур: восточноазиатский вариант культурной политики заключается в возрождении социально привлекательной роли культуры посредством формирования социальной ответственности, социальной сплоченности, возрождения городов, охраны окружающей среды. Большое значение уделяется институтам культуры, творческим индустриям, поддержке экономически-ориентированных проектов с целью увеличения объема туризма.
      Анализ мирового опыта показал, что заинтересованность государства и грамотно выстроенная политика в сфере культуры способствуют социальной стабильности, формированию и преемственности системы ценностей, патриотизма и национальной идентичности, стимулируют инновационное развитие отрасли и устойчивый экономический рост.
      С учетом лучших мировых практик для Казахстана особенно актуально выстроить действенные правовые механизмы поддержки спонсорства и меценатства в области культуры по примеру таких стран как США, Великобритания, Германия, Южная Корея и Сингапур.
      Современный мировой опыт показывает высокую успешность гибких кластерных структур. Точечная концентрация на прорывных направлениях позволит задать ориентиры для развития отрасли культуры в целом.
      Также важно сохранять государственное финансирование социально значимых проектов и некоммерческих отраслей – особенно классического и академического искусства по примеру России, Китая, Франции, Австрии и др. Оптимальным является опыт Франции, где центральные органы берут на себя обязательства по реализации проектов национального уровня и действуют советы по делам культуры.

2.2. Обоснование необходимости долгосрочной Концепции
культурной политики Республики Казахстан

      Динамика и характер изменений, которые произошли за последние десятилетия в нашей стране и мире, требуют пересмотра подходов и методов поддержки и развития культурной сферы.
      Эпоха глобализации способствовала трансформации многих институтов, включая культуру, как важнейший фактор ускорения социальной, экономической и политической модернизации, обеспечивающий движение к постиндустриальному обществу через партнерство и диалог.
      Культурная политика является одной из наиболее эффективных средств формирования национального единства. Она осуществляется путем государственной поддержки процессов культурной жизни в обществе и воспитания граждан средствами культуры.
      Важнейшим условием формирования новой модели культурной политики является единение интересов общества и государства.
      Современная казахстанская культура нуждается не только в защите от вызовов и угроз глобализации, но и создании собственной культурной ниши в мировом культурном пространстве.

2.3 Культурный код нации

      Современная казахстанская культура имеет все предпосылки для активного участия в глобальном культурном диалоге со своей сложившейся историко-культурной основой генетического кода нации. Основными составляющими культурного кода нации являются наследие, традиции, обычаи, язык, семья, хозяйственные системы (жизненный уклад), праздники.
      Жизнеспособная культура проходит свой естественный путь развития и трансформации, сохраняя свой стрежень. Идентичность может дать сбой в случае, когда ценности своей культуры окажутся малопривлекательными и ее может заместить другая, способная увести от истоков духовных и нравственных ценностей исконной культуры.
      Одним из важных векторов культурного развития современного Казахстана являются сохранение, исследование и трансляция культурного наследия. Культурное наследие – это неисчерпаемый потенциал консолидации и успешного развития нашего общества и государства.
      Государственная культурная политика должна быть направлена на духовное, культурное, национальное объединение общества и формирование нравственной, самостоятельно мыслящей творческой, ответственной личности.
      Мировой опыт показывает, что технология трансляции и интеграция культурного наследия нации лежат в основе формирования современных культурных кластеров: от научных изысканий до культурного туризма. Катализатором развития кластеров являются креативные индустрии, позволяющие сделать культурное наследие неотъемлемой частью повседневности, живой и постоянно развивающейся традиции, актуальной для нового поколения.
      Язык является основным элементом культуры и непременным условием формирования нации и ее единства. Сохранение и развитие казахского языка составляют важнейшую задачу культурной политики нашего государства. Интеграция казахстанской культуры в мировое сообщество обеспечивается государственной языковой политикой, которая предусматривает триединство языков: казахский, русский, английский.
      Обычаи и традиции как устойчивая система поведения человека в разных сферах жизнедеятельности, передающаяся из поколения в поколение, сохраняют неповторимую самобытность и выражают душу народа. Их своеобразие связано со спецификой природной среды и хозяйственного уклада. Следует сохранять и продвигать элементы материальной и нематериальной культуры казахского народа.
      Благодаря институту семьи обеспечивается преемственность поколений. Важнейшей задачей культурной политики является культивирование в общественном сознании понимания ценности семьи как залога благополучия жизни человека и общества.
      Национальные праздники аккумулируют богатство и разнообразие традиций, ритуалов, обычаев, зрелищ, обрядов, игр, торжеств и т.д. Празднования общенародных, государственных праздников являются консолидирующим фактором общественного сознания, направляя его в позитивное русло, формируя чувства гордости и патриотизма.
      Огромную роль играют формирование национальных образов, культивирование традиций праздничных мероприятий, способных сплотить народ.
      Поддержка традиционных ценностей, формирование и развитие нравственных ориентиров, определяющих национальную идентичность, осуществляются через развитие языка, сохранение культурно-исторических ценностей, традиций, национальных праздников, традиционных промыслов и ремесел.

3. Общие подходы и основные принципы культурной
политики Республики Казахстан

3.1. Цель и задачи

      Цели: развитие единого культурного пространства страны, формирование конкурентоспособной культурной ментальности и высокой духовности казахстанцев, современных культурных кластеров, влияющих на успешное развитие экономики и формирование позитивного международного имиджа страны.
      Задачи:
      1) формирование духовно-нравственных ориентиров граждан, нового казахстанского патриотизма и устойчивой системы ценностей;
      2) развитие всеказахстанского культурного пространства на основе сохранения национального многообразия и гармоничного развития культуры народа Казахстана;
      3) интеграция отечественной культуры в мировое культурное пространство, широкое продвижение историко-культурного наследия Казахстана в стране и за рубежом, формирование собственных национальных брендов;
      4) создание условий для интенсивного развития конкурентоспособной культурной среды и современных культурных кластеров;
      5) дальнейшее сохранение и популяризация историко-культурного наследия в новой Государственной программе «Мәңгілік Ел»;
      6) создание ярких художественных образов, воплощающих лучшие образцы современности, примечательные исторические события и артефакты, культурное наследие и традиции, тиражируемые посредством всех видов, жанров и направлений искусства – кино, анимации, литературы, живописи и др.;
      7) широкое использование историко-культурного ландшафта страны для развития внутреннего и въездного культурного туризма.

3.2. Общие подходы

      Реализация Концепции культурной политики Республики Казахстан будет осуществляться на основе системы подходов и принципов, обусловленных глобальными векторами долгосрочного развития, согласно Стратегии «Казахстан-2050» и «Концепции по вхождению Казахстана в число 30-ти развитых государств мира».
      В основе государственной политики в сфере развития культуры лежат следующие подходы:
      1) системность и комплексность развития всех направлений культуры во взаимосвязи;
      2) историческая преемственность и непрерывность поступательного развития культуры;
      3) обоснованность и приоритетность;
      4) инклюзивность и социальная направленность;
      5) инновационность и креативность.
      Человеческий капитал, творческий ресурс, системная государственная поддержка и бизнес-инициативы должны стать прочным фундаментом интенсивного развития конкурентоспособной культурной среды, которая в свою очередь является главным показателем успеха государства и общества в экономике, социальной и культурной жизни.

3.3. Основные принципы

      Реализация Концепции культурной политики Республики Казахстан будет основываться на следующих принципах:
      1) приоритетность национального культурного наследия, определяющего самобытность и национальную идентичность отечественной культуры в глобальном мире;
      2) признание культуры как фактора роста и мощного ресурса социального развития;
      3) уважение культурного многообразия страны, поддержка и развитие культур и традиций полиэтничного Казахстана;
      4) свобода творческой личности и форм культурного самовыражения;
      5) единство культурной среды на базе новых институциональных объединений, современных культурных кластеров и передовых технологий.
      Данные принципы являются ядром формирования новой культурной конкурентоспособной ментальности, в основе которой – выстроенная система ценностей, творческая активность, способность создавать востребованный продукт культуры. Отечественная культура должна выйти на качественно новый уровень и стать широко узнаваемой в мире.
      Создание условий для формирования конкурентоспособной культурной среды предполагает сочетание следующих механизмов:
      1) совершенствование системы управления в сфере культуры;
      2) единое образовательное пространство сферы искусства;
      3) развитие науки, реализация международных исследовательских программ;
      4) широкое применение информационных и инновационных технологий в сфере культуры;
      5) развитие современных культурных кластеров.
      Совершенствование системы управления в сфере культуры предполагает использование практики привлечения частных инвестиций, меценатства и др.. Изменение институционального поля культуры, повышение эффективности менеджмента организаций будут способствовать глубокой модернизации отрасли.
      С целью привлечения культурного сообщества и координации управленческих вопросов в сфере культуры предлагается создание Национального совета по литературе и искусству при Президенте Республики Казахстан и художественных советов по отраслям при уполномоченном органе в сфере культуры Республики Казахстан.
      Национальный совет по литературе и искусству при Президенте Республики Казахстан станет главным консультативно-совещательным органом в вопросах реализации культурной политики, в состав которого войдут депутаты и члены Правительства Республики Казахстан, выдающиеся творческие личности, руководители творческих союзов и организаций культуры, эксперты, общественные деятели и представители бизнес-сообщества. Рабочим органом Национального совета по литературе и искусству при Президенте Республики Казахстан станет уполномоченный орган в сфере культуры Республики Казахстан.
      Будут созданы художественные советы по театральной, музыкальной и концертной деятельности, цирковому искусству, киноиндустрии, музейному делу и археологии, изобразительному искусству, архитектуре и дизайну, литературе и книгоизданию при уполномоченном органе в сфере культуры Республики Казахстан. Художественные советы в тесном взаимодействии с творческими союзами будут обеспечивать координацию деятельности институциональных объединений в форме отраслевых кластеров с целью создания конкурентоспособного отечественного продукта высокохудожественных произведений и предметов культуры и искусства.
      Вопросы культурного развития регионов должны решаться на уровне местных исполнительных органов с учетом рекомендаций Национального совета по литературе и искусству при Президенте Республики Казахстан.
      Основная цель новой координирующей структуры управления – это эффективная реализация культурной политики с консолидированной платформой, направленной на формирование репертуара, гастрольной деятельности, решение вопросов кадровой политики.
      Необходимы активизация существующих и учреждение новых общественных Союзов, ассоциаций, фондов, неправительственных организаций и т.п. в сфере культуры и искусства.
      Субъектами реализации культурной политики наряду с государственными структурами призваны стать социальные и бизнес-институты, творческие сообщества, наделенные определенными полномочиями, реальными мотивациями и защищенные законодательными гарантиями.
      Развитие государственно-частного партнерства предполагает гармоничное сочетание государственного финансирования с негосударственными формами инвестиций. В качестве возможных механизмов сотрудничества в сфере культуры могут рассматриваться концессиональные модели и схемы, когда государство предоставляет частному бизнесу право пользования объектом при условии сохранения основного профиля его деятельности. Это могут быть галерея, историческое здание или историко-культурный памятник, находящиеся в государственной собственности.
      Необходимо развивать долговременное сотрудничество национальных компаний с организациями культуры в целях поддержки и развития социально-культурной сферы.
      Вопросы совершенствования механизмов стимулирования меценатства и спонсорства в сфере культуры планируется рассмотреть в рамках разрабатываемого Закона Республики Казахстан «О благотворительной, спонсорской и меценатской деятельности».
      Единое образовательное пространство сферы искусства.
      Современная образовательная парадигма должна быть ориентирована, прежде всего, на развитие личности-созидателя и творца высоких духовно-нравственных и эстетических ценностей.
      Необходимо сформировать новую модель образования в сфере культуры, основанную на принципах непрерывности, преемственности, творческой и профессиональной компетентности, дуального обучения.
       С учетом мировой практики, которая успешно реализуется во Франции, Китае, Южной Корее, России и других странах, ведущие специализированные учебные заведения в сфере культуры и искусства должны находиться в ведении профильного ведомства. Данный механизм позволит обеспечить подготовку творческих работников и ориентировать государственную культурно-образовательную политику на потребности рынка труда в сфере культуры и искусства.
      Широкое применение информационных и инновационных технологий в сфере культуры является важным фактором развития новых форм культурных коммуникаций и объединения культурного пространства всей страны. Феноменом современного мира является е-культура, обеспечивающая широкий доступ к продукту культуры.
      В рамках масштабной социальной модернизации страны Глава государства поставил задачу по развитию инновационных форм доступа к интеллектуальной информации и значительному расширению фонда Казахской национальной электронной библиотеки. Все книги, выпущенные по программе социально значимых изданий, должны быть включены в данную систему. До 2020 года необходимо обеспечить 100 % оцифровку библиотечных фондов страны.
      До 2025 года планируется создать сеть виртуальных музеев и перевести в электронный формат все музейные фонды, записи концертов, значимые элементы материального и нематериально историко-культурного наследия. Доступ к информации может быть обеспечен путем создания нового виртуального портала «E-culture.kz», который позволит сфокусировать культурную жизнь страны на одном популярном ресурсе. Это самый доступный формат для продвижения культуры и искусства Казахстана в мировое пространство и возможности сделать широко узнаваемыми их.
      Развитие современных культурных кластеров.
      Конкурентоспособность культурной среды обеспечивается в первую очередь посредством кластерных структур. Культурный кластер – это творческий сектор экономики, обеспечивающий взаимодействие между творчеством, образованием и наукой, экономикой и бизнесом, создающий конкурентоспособный продукт. Кластерный подход – это прежде всего новая управленческая технология, позволяющая повысить конкурентоспособность как отдельного региона или отрасли, так и государства в целом.
      Культурный кластер обеспечивает экономический, корпоративный, художественный, имиджевый и технологический эффект. Стратегические задачи развития отрасли определяют два направления формирования культурных кластеров: творческие и культурно-туристские.

3.4. Интеграция в международное культурное пространство

      Казахстанская культура должна стать активным участником глобального культурного диалога, что является одним из ключевых показателей сформированности конкурентоспособной культурной среды. Укрепление и расширение культурно-гуманитарного сотрудничества с международными организациями культуры, разработка совместных творческих и исследовательских программ, проектов по развитию различных отраслей культуры и науки и искусства с ведущими зарубежными культурными, исследовательскими и экспертными и образовательными институциями выступает основным условием диалога.
      Потенциальной базой научно-исследовательской работы могут стать музейный кластер страны и реализация программы по сохранению историко-культурного наследия «Мәңгілік Ел» по аналогии с Государственной программой «Мәдени мұра». Реализация данного проекта обеспечит духовную преемственность и самоидентификацию поколений.
      Основной акцент данного направления делается на дальнейшую охрану и популяризацию материального и нематериального наследия с привлечением авторитетных зарубежных экспертов, научно-исследовательских институтов и консалтинговых организаций. Широкое применение лучших мировых практик и стандартов охраны, консервации, реставрации и реконструкции историко-культурного наследия позволит поднять искусствоведение и музееведение, историческую, археологическую, этнографическую науки на качественно новый уровень. Поддержка сообществ, передающих народные знания и умения, образы и язык, обычаи и нравы семейной и обрядово-праздничной жизни, будет способствовать сохранению нематериального культурного наследия Казахстана.
      Необходимо сформировать, систематизировать и регулярно обновлять национальный реестр нематериального культурного наследия, провести инвентаризацию его элементов во всех регионах Казахстана и широко продвигать элементы нематериального культурного наследия в список ЮНЕСКО. Сотрудничество с ведущими зарубежными организациями, такими как ЮНЕСКО, ИКОМОС (Международный совет по сохранению памятников и достопримечательных мест), ТЮРКСОЙ (Международная организация тюркской культуры), ИСЕСКО (Исламская организация по вопросам образования, науки и культуры) и др. позволит реализовать комплекс задач по охране и восстановлению историко-культурного наследия страны, развивать все направления отечественного искусства и активно популяризировать его за пределами государства.
      Стратегически важным является расширение международно-правовой базы в сферах многостороннего культурно-гуманитарного сотрудничества и присоединения к наиболее важным, отвечающим интересам страны договорам, конвенциям и соглашениям.
      Присоединение Казахстана к Конвенции ЮНЕСКО «Об охране и поощрении форм культурного самовыражения» будет способствовать созданию условий для свободного взаимодействия, сближению культур, продвижению политики межкультурного диалога, как на национальном, так и международном уровнях.
      В итоге, Казахстан может стать одним из центров развития мировой культуры и искусства, исторической науки, археологии и искусствоведения, ведущей международной школой повышения профессионального мастерства и творческого роста.
      В частности, будет прорабатываться возможность открытия в Астане штаб-квартиры новой международной организации в области культуры – Евразийского совета по культурному развитию «Silk Road».

4. Современные культурные кластеры

4.1. Творческие кластеры

      Творческие кластеры будут способствовать развитию отдельных сфер культуры и искусства, повышению уровня интерактивности культурных продуктов, формированию благоприятной креативной среды, укреплению конкурентных преимуществ творческих объединений и организаций культуры в целом. Тип творческих кластеров зависит от концепции, природы возникновения и преобладающих составляющих элементов этих объединений. Существует два основных подхода к формированию кластерных структур: однородный, основанный на принципе объединения одного сектора отрасли вне формальных административно-территориальных границ, а также многопрофильные, локализованные в пределах определенной территории (города, района, области). С учетом специфики поставленных задач по формированию единого культурного пространства страны применительно к современному Казахстану целесообразно использовать оба подхода.
      Творческие кластеры, представленные однородными секторами отрасли, включают в себя: музейное дело; литературу, книгоиздание и библиотечное дело; изобразительное искусство, дизайн и архитектуру; театральное, хореографическое, музыкальное, исполнительское и цирковое искусство; киноиндустрию, анимацию и национальное телевидение.

Музеи как опорные центры развития науки и
исследовательской деятельности

      В современном мире музей – это центр науки, образования, коммуникации, культурной информации и творческих инноваций. В рамках реформирования музейного дела до 2020 года планируются расширение функции музеев до культурно-образовательных и имиджевых центров и создание условий для развития научно-исследовательской деятельности, взаимодействия с исторической наукой, археологией, реставрацией, искусствоведением, этнографией (по примеру Смитсоновского института США, объединяющего девятнадцать музеев и галерей, Эрмитажа в
Санкт-Петербурге, Лувра в Париже и др.). В связи с этим будут рассмотрены вопросы укрепления материально-технической базы фондохранилищ.
      Создание художественного совета по музейному делу будет содействовать координации работы музеев страны, укреплению музейной сети, формированию системы популяризации и широкой презентации основных музейных фондов, их экспонирования в стране и за рубежом, широкой межмузейной интеграции.
      Музеи Казахстана должны стать опорными центрами взаимодействия и сотрудничества научных учреждений, архивов, библиотек в целях широкой популяризации и интерпретации историко-культурного наследия в современном формате.
      Все музейные фонды должны быть широко доступны, переведены в электронный формат и представлены в виртуальном пространстве.
      На системном уровне должны быть пересмотрены подходы к формированию художественных фондов ведущих музеев Казахстана, ориентированных на экспонирование артефактов, имеющих мировую ценность. Зарубежный опыт показывает, что ядром формирования музейного пространства являются шедевры мирового уровня, такие как «Джоконда» в Лувре, «Сикстинская Мадонна» в Дрезденской галерее, «Туринская плащаница» в Турине и т.д., что делает музеи имиджевыми центрами притяжения массового туристического потока. Важным шагом на этом пути станет популяризация в музее уникального артефакта, легендарной исторической реликвии международного масштаба. Учитывая, что основной объем туристических потоков ориентирован на посещение объектов культуры, сакральных мест и историко-культурных ландшафтов, заданный приоритет будет иметь эффективную отдачу.

Музеи-заповедники

      Необходимо пересмотреть и концепцию работы музеев-заповедников Отрарского государственного археологического заповедника-музея, Национального историко-культурного заповедника-музея «Ордабасы», государственных историко-культурных заповедников-музеев «Памятники древнего Тараза», «Азрет-Султан», «Иссык», «Берель»; историко-культурных и природных заповедников-музеев «Тамгалы», «Улытау»; литературно-мемориального заповедника музея Абая «Жидебай-Борили».
      Эти уникальные объекты должны стать мировыми центрами культурного туризма. Их развитие будет осуществляться на основе утвержденных генеральных планов и четко скоординировано с реализацией  Концепции развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2020 года.
      Единая стратегия развития региональных музеев и музеев-заповедников обеспечит научный и творческий обмен с ведущими музеями мира и международными организациями.
      До 2030 года Казахстан должен стать одним из международных центров развития исторической науки, археологии и искусствоведения.

Литература, книгоиздание и библиотечное дело

      Литература была и остается одной из ведущих сфер культуры, формирующей духовно-ценностную ориентацию общества. Для полноценной реализации государственной культурной политики необходимо акцентировать внимание на дальнейшем развитии казахской литературы, являющейся ярким отражением состояния духовности современного общества и его ценностных ориентиров.
      В данном направлении ведущую роль должен сыграть художественный совет по литературе, книгоизданию и библиотечному делу, который обозначит основные концепты развития литературы в стране, объединит лучшие творческие ресурсы, обеспечит широкий поиск и вовлечение молодых талантов.
      Издание социально значимой литературы, направленной на формирование культурной ментальности казахстанцев, патриотизма, ценностных установок и ориентиров для молодежи, является приоритетом государственной культурной политики. Политика в области издательской деятельности будет ориентирована на литературу, воплощающую лучшие образцы современности, историческое наследие, события и образы выдающихся личностей истории и культуры, героев нашего времени во всех жанрах и направлениях, включая детскую литературу, классику, антологию мировой, национальной поэзии и прозы.
      Библиотеки Казахстана должны стать многофункциональными информационными и досуговыми центрами, обеспечивающими в современном удобном формате широкий доступ к накопленному общественному знанию. Ключевой задачей современной библиотеки является формирование информационной культуры общества, устойчивого интереса к чтению, языкам, отечественной истории и культуре.

Изобразительное искусство, дизайн и архитектура

      Рассматривая изобразительное, декоративно-прикладное искусство, дизайн, архитектуру как творческие кластеры, следует учитывать, что особенность их продуктов закрепляется в массовом сознании как визуальный образ народа, времени и страны. Данная специфика является одной из основных форм в создании и продвижении национальных культурных брендов. Архитектура и дизайн, являясь социально значимыми видами искусства, формируют культурно-исторический ландшафт страны и эстетику среды обитания человека, а также организуют социокультурное пространство.
      Деятельность художественного совета по изобразительному искусству, архитектуре и дизайну будет направлена на координацию работы по продвижению арт-кластеров, созданию благоприятных условий для творческих арт-индустрий, поддержку новых направлений современного искусства и народного творчества.

Театральное, музыкальное, хореографическое,
исполнительское и цирковое искусство

      Стратегически оптимальным шагом станет вовлечение культурных учреждений, включая областные театры, концертные и цирковые организации, в орбиту республиканской культурной политики при их активном участии в художественных советах и развитии соответствующих отраслевых культурных кластеров.
      Театральное искусство Казахстана развивается, сохраняя самобытность в условиях интеграции театральных традиций всего Казахстана. С целью обеспечения равного доступа к театральному искусству жителей городов и сельского населения, а также продвижения лучших казахстанских постановок на международном театральном пространстве, необходим системный подход к организации гастрольной и фестивальной деятельности.
      Необходимо создавать благоприятные условия и возможности для профессионального роста, в том числе на всемирно признанных сценах, и создания сценических площадок мирового уровня в нашей стране.
      Институциональные структуры данных объединений требуют централизованного решения системных вопросов в области координации репертуарной политики, гастрольной деятельности, повышения сценического мастерства, подбора и подготовки кадров. Данный подход позволит консолидировать имеющиеся ресурсы и добиться максимальной рационализации их деятельности, нивелирования региональных диспропорций в развитии, унификации подходов социальной поддержки кадров.
      К 2030 году наша страна должна стать ведущей международной школой повышения профессионального мастерства и творческого роста.
      Для сохранения и развития богатого наследия музыкальной культуры Казахстана нужны действенные меры по поддержке композиторов и исполнителей традиционной и классической музыки, талантливых народных исполнителей. Сохранение видов и жанров казахской традиционной музыкальной культуры является приоритетной задачей в рамках реализации международной Конвенции об охране нематериального культурного наследия.
      Хореографическое искусство, включающее в себе жанры как классического, так и народного танца, занимает важное место в эстетике пластического выражения самобытности, отвечающей современным тенденциям танцевального искусства. Деятельность Национальной академии хореографии и создание новых коллективов, таких как «Астана-балет», даст новые возможности для развития отечественной хореографии.

Развитие киноиндустрии как важнейшего кластера
современного культурного пространства

      Один из самых эффективных способов актуализировать и интегрировать нашу историю и культуру в мировое пространство лежит в области развития искусства кино и киноиндустрии, привлечения к сотрудничеству ведущих кинокомпаний и телеканалов мира Их опыт свидетельствует о четкой специализации производства: Голливуд, Мосфильм – выпускают только художественные фильмы; ВВС, National Geographic, Discovery – снимают качественные документальные и научно-популярные фильмы; студии Дисней и Союзмультфильм – специализируются на выпуске анимационной продукции. Необходимо дифференцировать подходы к отечественному кинопроизводству и рассмотреть возможность создания после 2020 года отдельной государственной кинофабрики по созданию документальных и анимационных фильмов «Kazakh Аnimation».
      Национальный кинематограф должен быть ориентирован на популяризацию лучших образцов современности, уникального историко-культурного наследия страны, исторических событий и выдающихся личностей. Особое внимание необходимо уделить вопросам формирования патриотизма и толерантности. В активе отечественных кинокомпаний должны быть масштабные художественные и документальные проекты, создающие яркие художественные образы, презентующие отечественную историю, культуру и искусство в мировом пространстве. Следует организовать производство сериалов и фильмов по истории казахского ханства, истории казахской государственности, об отдельных личностях из истории казахского народа. Яркие и современные художественные формы передачи исторических событий и выдающихся деятелей позволят органично включить историю Казахстана в мировой контекст.
      Особенно важным является развитие анимации. Основными продуктами кинофабрики «Kazakh Аnimation» должны стать мультфильмы, призванные культивировать позитивную систему ценностей, и полнометражные мультипликационные фильмы, которые должны стать брендами и «якорными» проектами индустрии развлечений. По примеру Дисней Ленда необходимо создавать яркую имиджевую продукцию: от анимационных художественных образов до игрушек, сувениров, печатной продукции и др.
      Национальное телевидение как ведущая форма культурной коммуникации. Телевидение также должно быть ориентировано на широкую трансляцию базовых духовных ценностей общества. Учитывая масштабное воздействие на формирование мировоззрения и культурной ментальности, национальное телевидение нуждается в общей культурной концепции. Каналы «Білім және Мәдениет», «Балапан» имеют огромный потенциал передачи в новом современном формате всего массива культурного богатства, многообразия форм и направлений мирового искусства, лучших национальных традиций и духовных ориентиров. Необходимо использовать научные достижения и открытия, сведения об уникальных памятниках археологии, истории и культуры в транслируемом контенте. К примеру, Золотой человек и сакские артефакты могут стать всемирно узнаваемым брендом, способным привлечь огромное внимание мировой общественности.

4.2. Культурно-туристские кластеры

      Развитие культурно-туристских кластеров рассматривается как часть общей стратегии формирования культурной среды регионов, стимулирующей новые инфраструктурные проекты на селе, поддерживающие творческую активность молодежи, детей и местных культурных сообществ, возрождение традиционных промыслов и ремесел.
      Являясь реальными инвестициями в развитие человеческих ресурсов региона, культурно-туристские кластеры стимулируют предпринимательскую активность, укрепляют творческий сектор экономики, нивелируют диспропорции в доступе к культурным ценностям и способствуют продуктивному культурному обмену по линии город-село.
      Местные исполнительные органы играют решающую роль в обеспечении условий формирования благоприятного климата для реализации инвестиционных проектов, учитывающих реальный потенциал территорий и особенности развития отдельных районов, определяющих уникальную структуру региональных кластеров.
      Высокий потенциал культурно-туристских кластеров заключается в формировании международного имиджа историко-культурных территорий и сопутствующей инфраструктуры, нацеленной на достижение положительного социального и экономического эффекта.
      Это позволит формировать узнаваемые бренды территорий, историко-культурный имидж регионов.
      Культурный досуг, сохраняя и совершенствуя сервисную функцию, меняет свое содержание. Создание центров развлечения мирового уровня, экологических этно-парков, культурных заповедников по различным направлениям культуры и искусства является базой для формирования полного культурного ландшафта страны.
      Концепцией развития туристской отрасли до 2020 года определены пять туристических кластеров: Астана, Алматы, Восточный Казахстан, Южный Казахстан и Западный Казахстан, в базисе которых значительное место занимают объекты культуры, что определяет важность взаимодействия туристской и культурной отраслей.

Кластер «Астана – сердце Евразии»

      Главной целью стратегии развития Астаны являются обеспечение высокого уровня жизни горожан и создание гармоничного общества с высокими показателями культурных и творческих достижений.
      Одним из ключевых аспектов высокой конкурентоспособности Астаны выступает современная высокотехнологичная культурная инфраструктура столицы, где сконцентрированы объекты культуры республиканского уровня, включающие: 7 театров, 8 музеев, 27 библиотек, 7 кинотеатров, 8 концертных организаций, цирк, 9 парков культуры и отдыха, галерею и др.
      Благодаря проведению съездов лидеров мировых и традиционных религий, инициативе международного десятилетия сближения культур 2013-2022, членству Республики Казахстан в ОБСЕ, Шанхайской организации сотрудничества (ШОС), Организации исламского сотрудничества (ОИС), организации Астанинского экономического форума, столица становится узнаваемым международным брендом.
      Возможности нового театра оперы и балета «Астана Опера» и современных творческих коллективов, таких как «Astana Ballet», Национального музея истории Казахстана и др. позволяют Астане стать площадкой для проведения крупных международных конкурсов классического и современного искусства по примеру общеизвестного международного музыкального конкурса им. П. Чайковского в Москве, кинофестивалей в Каннах, Венеции, Берлине, Международного фестиваля балета Dance Open, Венского бала, музыкального фестиваля Ван Клиберна и т.д.
      До 2020 года будет проработан вопрос проведения ряда масштабных имиджевых проектов, включающих создание государственного театра мюзикла «Astana Musical», проведение всемирного театрального фестиваля «Astana World Theatre Festival», 24-й Всемирного театрального конгресса (ITI-UNESCO) и др.
      При условии наличия заинтересованных частных инвесторов в пригороде столицы возможно рассмотреть вопрос о реализации проектов «Этнодеревня и улица ремесленников», а Щучинско-Боровская курортная зона может быть дополнена амфитеатром для проведения имиджевых концертных мероприятий республиканского и международного уровней.
      Перспективным направлением является активное развитие историко-культурных объектов, включенных в предварительный список всемирного наследия ЮНЕСКО: курганы Тасмолинской культуры, могильники Бегазы-Дандыбаевской культуры и др, а также объекты, включенные в серийную транснациональную номинацию «Шелковый путь».
      Огромные возможности для продвижения культурного имиджа Астаны на международную арену открывает выставка EXPO-2017. Астана и ее окрестности станут центром презентации нашей самобытной кочевой культуры и шедевров национального и мирового музыкального, танцевального, театрального искусства в исполнении отечественных мастеров. Построенные в рамках выставки павильоны и комплексы обогатят культурную инфраструктуру столицы.

Кластер «Алматы свободная культурная зона Казахстана»

      Развитие Алматы как творческого города формирует оптимальную среду для творческой самореализации.
      Культурная инфраструктура г. Алматы с его богатой историей и сложившейся традицией представлена 13 театрами, 15 музеями,
24 кинотеатрами, 12 концертными организациями, 31 библиотекой,
10 учреждениями клубного типа, зоопарком, цирком, 6 парками культуры и отдыха и др. объектами, большинство из которых республиканского значения.
      В городе ежегодно проходят уже зарекомендовавшие себя крупные городские праздники и фестивали «Apple fest», «Парад оркестров»,
«Арт-площадка», «Алматы жүрегімде», «Аrtbat fest», «Международный карнавал кукол» и многие другие. Происходит формирование новых независимых культурных институций – дизайн-мастерские «Шебер», возникают и успешно реализуются новые независимые инициативы – музыкальный фестиваль «Weekender», молодежный театральный фестиваль «Откровение», литературный фестиваль «Полифония», фестиваль еды «Праздник вкуса» и др.
      Особый интерес представляют уникальный археологический ландшафт Тамгалы с петроглифами, горная цепь Жетысуского Алатау с петроглифами Ешкиольмес, включенными в предварительный список объектов всемирного наследия ЮНЕСКО в Республике Казахстан, а также Иссыкские курганы и объекты, включенные в серийную транснациональную номинацию «Шелковый путь» (Боралдайские сакские курганы, древние городища Талгар, Каялык, Карамерген).
      По примеру фестивалей искусств в Стоунхендже сакральное пространство древнего святилища под открытым небом Тамгалы Тас может стать местом проведения международных фестивалей (фестиваль современной этнической музыки The Spirit of Tengri) и форумов по культуре и искусству. Знаковые мероприятия такого формата позволят привлечь мировое научное сообщество к историко-культурным объектам Алматы.

Кластер «Восточный Казахстан – жемчужина Алтая»

      Регион включает северные и восточные части Восточно-Казахстанской области. В составе кластера: 13 музеев, 322 библиотеки, 2 театра, 5 концертных организаций, 6 кинотеатров, 307 учреждений клубного типа, 3 парка культуры и отдыха, зоопарк. Имеются уникальные историко-культурные объекты и памятники архитектуры в городах Усть-Каменогорск и Семей, а также государственный историко-культурный заповедник-музей «Берель», где проводится традиционный международный фестиваль тюркоязычных народов «Алтай - золотая колыбель тюркских народов». Природный ландшафт Алтая имеет большие перспективы для развития этнотуризма. В регионе находится множество курганов, обнаружены царские захоронения III-II вв.
      Реализация ряда культурных проектов до 2020 года в Восточном Казахстане укрепит инфраструктуру отрасли и откроет новые перспективы развития сферы культуры региона.
      В Усть-Каменогорске будет продолжена традиция проведения уже сформировавшегося международного музейного фестиваля в формате «MUSEUMстан».
      В Семее, на родине великого поэта Абая, будут проводится международные симпозиумы абаеведов и молодых литераторов.
      Проведение масштабного этнокультурного фестиваля в Катон-Карагае «Долина меда» будет направлено на возрождение народных промыслов и ремесел, поддержку творческих коллективов и отдельных исполнителей, музыкантов, художников, мастеров декоративно-прикладного искусства, способных внести реальный вклад в развитие самобытной культуры региона.

Кластер «Южный Казахстан – возрождение
Великого Шелкового пути»

      Кластер включает 28 музеев, 8 театров, 431 библиотеку, 268 учреждений клубного типа, 5 кинотеатров, 39 парков культуры и отдыха, 2 цирка, зоопарк, одну концертную организацию. В число историко-культурных объектов входят: памятники древнего Туркестана и Государственного историко-культурного заповедника-музея «Азрет-Султан», археологические объекты средневекового городища Отрар и отрарского оазиса (включенные в предварительный список ЮНЕСКО), археологический комплекс Сауран, дворцовый комплекс Акыртас, каратауский государственный природный заповедник с палеолитическими участками и геоморфологией, петроглифы Арпа-Узень, включенные в предварительный список ЮНЕСКО, мемориальный комплекс Коркыт Ата и др.
      Все данные объекты имеют огромный потенциал и могут позиционироваться на трансграничном уровне. Мемориальный комплекс «Азрет-Султан» и его жемчужина мавзолей Ходжа Ахмеда Яссауи имеют перспективу стать духовным центром паломничества мусульман всего мира. В перспективе будет рассмотрен вопрос проведения в Шымкенте, близ города Отрар, Международного научного форума по исследованию культуры и искусства Казахстана, посвященного наследию аль-Фараби.

Кластер «Западный Казахстан – Каспийские ворота»

      Культурная инфраструктура кластера представлена 4 театрами, 6 музеями, 405 библиотеками, 278 учреждениями клубного типа, 3 концертными организациями, 9 кинотеатрами, 7 парками развлечений и отдыха. Здесь расположены следующие историко-культурные объекты: подземные мечети Бекет-Ата, Шопан-Ата и Караман-Ата, мавзолей Омара и Тура; некрополи полуострова Мангышлак; гора Шеркала, комплекс памятников «Бокеевская Орда» и др.
      Уникальный регион может стать местом проведения популярных культурных мероприятий. До 2020 года будет рассмотрен вопрос проведения серии имиджевых мероприятий: фестиваля фольклора, посвященного отечественным героям Исатаю и Махамбету, Дня гостеприимства «Көрісу», Международного конкурса композиторов и исполнителей народной музыки имени Дины Нурпеисовой и др. Новый импульс может получить международное празднование Дня Каспия. Фестиваль современной песни в Актау «Тысячелетия вокруг Каспия» может позиционироваться как евразийский песенный конкурс народов прикаспийских стран. В качестве самобытного культурного бренда региона могут стать этнокультурные мероприятия в формате «День адайской лошади».
      Атырау, родина султана Бейбарыса, станет местом проведения исторических реконструкций знаковых военных сражений казахов.
      Развитие объектов культуры и досуга, новых широко узнаваемых сценических площадок, возможность проведения имиджевых мероприятий (сезоны казахстанской культуры за рубежом, празднование «Наурыз» в новом формате, международных фестивалей и конкурсов), тиражирование имиждевой продукции в сфере кино, анимации, живописи, дизайне, развитие ремесленничества и народно-прикладного искусства, – все это станет важной составляющей развития современных творческих и культурно-туристских кластеров, реализации значимых социальных проектов, стимулирующих творческую активность, поддерживающих молодые таланты и развитие творческих индустрий.
      К 2030 году Казахстан должен стать одним из международных центров культуры и досуга с развитой инфраструктурой и эффективными кластерами мирового уровня.

5. Период реализации и ожидаемые результаты,
целевые индикаторы

      Реализация заданных принципов и подходов культурной политики предполагает следующие этапы:
      1 этап 2015 – 2019 годы;
      2 этап 2020 – 2030 годы.
      Первый этап предусматривает конкретные шаги по адаптации существующих и созданию новых правовых мер, а также институциональных механизмов развития отрасли, основных кластеров, большинство из которых должно быть реализовано в 2015 – 2016 году.
      В целях четкого мониторинга процесса модернизации в сфере культуры и определения ее места в несырьевой экономике, будет продолжено проведение серии социологических исследований, направленных на оценку динамики отрасли в рамках международных рейтингов ОЭСР и IMD.
      На основе широкого применения механизмов государственно-частного партнерства к 2020 году отдельные виды искусства и организаций культуры будут выведены на экономически прибыльный (рентабельный) уровень.
      В числе основных институциональных преобразований – создание Национального совета по литературе и искусству при Президенте Республики Казахстан и художественных советов по отраслям.
      На первом этапе:
      1) будет подготовлена соответствующая правовая база;
      2) создан Национальный совет по литературе и искусству при Президенте Республики Казахстан;
      3) в 2015 – 2016 учебном году состоится первый выпуск профессиональных актеров по специальности «Артист мюзикла»;
      4) создано единое образовательное пространство в сфере искусства;
      5) активное развитие получают наука и исследовательская деятельность; музеи страны выступают опорными центрами развития исторической науки, археологии и искусствоведения;
      6) созданы отраслевые художественные советы;
      7) усилена интеграция в проекты ведущих международных организаций (ЮНЕСКО, ТЮРКСОЙ, ИСЕСКО и др.);
      8) в рамках развития партнерства с бизнесом будут:
      разработан отраслевой комплексный бизнес-план создания развлекательных центров досуга мирового уровня и формирования национальных культурных брендов;
      разработана дорожная карта патроната и продвижения талантливой сельской молодежи;
      разработан стартап проект по развитию транснациональных маршрутов культурного туризма;
      9) реализован отраслевой план действий по завершению комплексной оцифровки всего библиотечного фонда страны до 2020 года;
      10) отработаны четкие механизмы формирования единой репертуарной, кадровой политики и организации гастрольной деятельности;
      11) реализована серия масштабных республиканских и международных имиджевых мероприятий;
      12) обеспечен регулярный мониторинг потребности в менеджерах для сферы культуры села и моногородов;
      13) обеспечена комплексная подготовка и реализация культурной программы ЭКСПО-2017.
      Ключевые индикаторы первого этапа:
      1) к 2020 году будет достигнута 100 % оцифровка национального библиотечного книжного фонда;
      2) число посещений библиотек увеличится в 2 раза;
      3) число посещений музеев увеличится в 3 раза;
      4) число посещений театров увеличится в 2 раза;
      5) удовлетворенность населения качеством услуг в сфере культуры составит не менее 70 %.
      Второй этап нацелен на дальнейшее институциональное и инфраструктурное преобразование отрасли, укрепление потенциала творческих ресурсов, выполнение работ в области кластерного развития отрасли и создания зон креативных индустрий. Заложенные на первом этапе основы формирования национальных брендов получают массовое продвижение и широкое тиражирование в масштабах страны и за рубежом.
      К 2030 году Казахстан станет:
      1) одним из центров развития мировой культуры и искусства;
      2) одним из мировых центров развлечений и досуга с развитой инфраструктурой;
      3) одним из международных центров развития исторической науки, археологии и искусствоведения;
      4) ведущей международной школой повышения профессионального мастерства и творческого роста;
      5) крупнейшим региональным центром ведущих международных организаций;
      6) будет прорабатываться возможность открытия в Астане Евразийского совета министров по культурному развитию «Silk Road».
      Продолжится работа по следующим направлениям:
      7) поддержка новых направлений современного искусства, взаимодействие с молодежными субкультурами;
      8) реализация комплексного плана производства социально-ориентированного, духовно-нравственного и патриотически направленного продукта культуры во всех сферах, включая кино, анимацию, изобразительное, театральное, музыкальное искусство, литературу и др.;
      9) создание брендовой продукции культуры с экспортным потенциалом;
      10) расширение туристической логистики историко-культурного ландшафта страны, транснациональных маршрутов, обслуживающих внутренние и въездные туристические потоки;
      11) полная реставрация и реконструкция знаковых культурных комплексов страны, как важнейших «якорных» проектов развития культурного туризма и др.
      Ключевые индикаторы второго этапа:
      1) на уровне 100 % будет обеспечиваться оцифровка новых поступлений национального библиотечного книжного фонда;
      2) число посещений библиотек увеличится практически на 20 %;
      3) число посещений музеев увеличится в 2 раза;
      4) число посещений театров увеличится в 3 раза;
      5) удовлетворенность населения качеством услуг в сфере культуры составит не менее 70-75 %.
      Новый масштаб действий и системные меры по созданию единого культурного пространства страны обеспечат духовную преемственность и самоидентификацию поколений на основе общей национальной идеи, значительно расширив границы и формат культурного поля: творческий капитал, культурные кластеры и бизнес, конкурентоспособная ментальность. В результате будут преодолены территориальные диспропорции распределения услуг учреждений культуры, а сектор креативных индустрий позволит культуре расширить свои экономические возможности.
      В целом, единое культурное пространство страны обеспечит устойчивое развитие всех направлений искусства в реальном секторе экономики: к 2030 году сектор культуры стремится к среднему показателю развитых стран мира в объеме ВВП, в объеме занятого в культуре населения, в экспортном потенциале культурной продукции.
      Казахстан входит в 30 конкурентоспособных стран с высоким уровнем развития культуры и искусств.

6. Перечень нормативных правовых актов, посредством
которых предполагается реализация Концепции культурной
политики Республики Казахстан

      В период первого этапа Концепции предполагается реализация нижеперечисленных задач:
      1) интеграция отечественной культуры в мировое культурное пространство, широкое продвижение историко-культурного наследия Казахстана в стране и за рубежом, формирование собственных национальных брендов;
      2) создание условий для интенсивного развития конкурентоспособной культурной среды и современных культурных кластеров;
      3) дальнейшее сохранение и популяризация историко-культурного наследия;
      4) создание ярких художественных образов, воплощающих лучшие образцы современности, примечательные исторические события и артефакты, культурное наследие и традиции, тиражируемые посредством всех видов, жанров и направлений искусства – кино, анимации, литературы, живописи и др.;
      5) широкое использование историко-культурного ландшафта страны для развития внутреннего и въездного культурного туризма – предполагается посредством внесения поправок в следующие нормативные правовые акты:
      Закон Республики Казахстан от 2 июля 1992 года «Об охране и использовании объектов историко-культурного наследия»;
      Закон Республики Казахстан от 15 декабря 2006 года «О культуре»;
      Закон Республики Казахстан от 27 июля 2007 года «Об образовании».
      В целом, цели и задачи Концепции будут реализованы посредством следующих нормативных правовых актов:
      1) Закон Республики Казахстан «О культуре»;
      2) Закон Республики Казахстан «Об охране и использовании объектов историко-культурного наследия».
      3) Закон Республики Казахстан «О туристской деятельности в Республике Казахстан»;
      4) Концепция социального развития Республики Казахстан до 2030 года и Общенациональный план социальной модернизации Казахстана на период до 2016 года;
      5) Концепция по вхождению Казахстана в число 30 самых развитых государств мира и план мероприятий по ее реализации;
      6) Концепция развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2020 года;
      7) Концепция государственной молодежной политики до 2020 года;
      8) Концепция сохранения и развития нематериального культурного наследия Казахстана;
      9) Государственная программа «Информационный Казахстан 2020»;
      10) стратегические планы государственных органов.
      На стадии разработки находятся законы Республики Казахстан
«О минимальных социальных стандартах и гарантиях», где будут предусмотрены стандарты и гарантии доступности услуг культуры, а также «О благотворительной, спонсорской и меценатской деятельности», где будут отражены механизмы стимулирования меценатства и привлечения частного сектора в сферу культуры и искусства.