"Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын бекіту және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 қарашадағы № 799 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

"Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын бекіту және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

Б. Сағынтаев

Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын бекіту және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасының Үкіметі, орталық және жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар өз қызметінде Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын басшылыққа алсын және оны іске асыру бойынша қажетті шаралар қабылдасын.

3. Осы Жарлыққа қосымшаға сәйкес Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп танылсын.

4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

5. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті

Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы " " № Жарлығына ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасы Президентінің күші жойылған кейбір жарлықтарының ТІЗБЕСІ

1. "Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 10, 115-құжат).

2. Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 27 тамыздағы № 371 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың 2-тармағы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 68, 976-құжат).

3. "Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 11 қарашадағы № 689 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2013 ж., № 65, 679-құжат).

Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы " " № Жарлығымен бекітілген

Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары 1-бөлім. Кіріспе

Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары (бұдан әрі – 2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспар) мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаты болып табылады және ол Қазақстанның 2025 жылға дейінгі ұзақ мерзімді даму стратегиясын іске асыру үшін орта мерзімді даму жоспарын білдіреді. Ол Қазақстанның әлемнің дамыған отыз елінің лигасына ілгерілеуін қамтамасыз етеді.

2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспар Мемлекет басшысы 2017 жылдың басында жариялаған, саяси және институционалдық өзгерістерді, қоғамдық сана мен экономиканың өзгерістерін қамтитын Елдің үшінші жаңғыру процестерін іске қосады. Ол жаңғырту процестерін іске асыруға бағытталған және жеделдетілген сапалы экономикалық өсу мен елдегі өмір сүру сапасын арттыру жөніндегі міндеттерді қойып отыр.

2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспар Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын (бұдан әрі – 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары) алмастырады, ол жаһандық қаржы дағдарысының салдарын жойды және экономиканың әртараптандырылған тұрақты өсуіне ауысуды жеделдетті. 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының негізгі міндеттері мен нысаналы индикаторлары орындалды, қалғандары мемлекеттік бағдарламалар мен жоспарлар арқылы іске асырылуда.

Екшелген экономикалық саясаттың арқасында біздің еліміз соңғы жылдардың құрылымдық дағдарысынан ойдағыдай өтті, сондай-ақ оң экономикалық өсу қарқынын және халықтың әл-ауқатының жақсаруын қамтамасыз етті. Бірақ қазіргі кезең экономиканың шикізаттық моделі артықшылықтарының төмендеуі, жаһандық экономикадағы протекционизмнің өсуі, цифрлық қоғамның қарқынды дамуы, технологиялық парадигманың өзгеруі, Индустрия 4.0 дамуы сияқты сын-қатерлер қойып отыр – ол Қазақстаннан әлемдегі түбегейлі өзгерістерге жедел ден қоюды талап етеді.

2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспардың негізінде экономиканың өнімділігін және күрделілігін арттыру, адами капиталды дамыту және бәсекелестіктің өсуі жағдайында жекеменшік қаражатты тарту, жеке сектордың көшбастаушы рөлі мен ел өңірлерінің даму әлеуетін іске асыру есебінен экспортқа бағдарланған өндірісті ынталандыруға негізделген жаңа экономикалық өсу моделі қамтылған. Экономикалық өсудің жаңа моделі экономиканың өсу қарқынын әлемдік орташа деңгейден жоғары деңгейде қамтамасыз етеді және "орташа кіріс тұзағын" еңсеруге мүмкіндік береді.

2025 жылға дейінгі негізгі мақсат – адамдар әл-ауқатының әлемнің дамыған отыз елінің лигасына кіру жолында Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (бұдан әрі – ЭЫДҰ) елдерінің деңгейіне шығуына алып келетін экономиканың сапалы әрі тұрақты көтерілуіне қол жеткізу. Экономиканың сапалы өсуі бизнес пен адами капиталдың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, технологиялық жаңғыртуға, институционалдық ортаны жетілдіруге, сондай-ақ адамның табиғатқа теріс ықпалын барынша азайтуға негізделуге тиіс. Экономикалық өсу халықтың өмір сүру сапасының артуымен, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымы (бұдар әрі – БҰҰ) тұрақты даму мақсаттарына және ЭЫДҰ стандарттарына сәйкес қатар жүруге тиіс.

2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспар жеті маңызды жүйелі реформаның және жеті басым саясаттың айналасында құрылған, олар 2025 жылға дейін экономикада және елдің әлеуметтік өмірінде жүзеге асырылуға тиіс. Елдің әлемдегі дамыған 30 елдің қатарына кіру жолындағы прогресін өлшеу үшін түйінді ұлттық индикаторлар мен халықаралық индекстер айқындалды.

2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспардың ойдағыдай іске асырылуы мемлекеттік органдардың, бизнес пен азаматтық қоғам өкілдерінің үйлестірілген іс-қимылын талап етеді.

2-тарау. Ағымдағы ахуалды және жаһандық үрдістерді талдау 2.12020 жылға дейінгі Стратегиялық жоспарды іске асыру қорытындылары

2010 жылы қабылданған 2020 жылға дейінгі Стратегиялық жоспар өз міндетін 2007 – 2009 жылдардағы әлемдік қаржы дағдарысынан кейін ел экономикасында қалыптасқан ахуалды тұрақтандыра отырып орындады. 2016 жылдың қорытындылары бойынша жалпы ішкі өнім (бұдан әрі – ЖІӨ) көлемі 2009 жылға қатысты 36,5%-ға өсті, бұл экономиканың өсуі бойынша стратегиялық мақсатқа мерзімінен бұрын қол жеткізуді қамтамасыз етті.

Макроэкономикалық тұрақтылық сақталды. 2016 жылы инфляция 8,5%-ға дейін төмендеді. Ұлттық қордың қаражатын қоса алғанда, елдің халықаралық резервтерінің көлемі 90,7 млрд. АҚШ долларын құрады және ЖІӨ-ден 66,1%-ға дейін ұлғайды.

2010 – 2016 жылдар кезеңінде шағын және орта бизнес (бұдан әрі – ШОБ) субъектілерінің жалпы қосылған құнының (бұдан әрі – ЖҚҚ) үлесі 20,6%-дан 26,8%-ға дейін ұлғайды. ШОБ-тың белсенді субъектілерінің саны екі есе өсті, 256,7 мың жұмыс орны сақталып, 81,1 мың жұмыс орны құрылды.

Қолайлы бизнес-ортаны қалыптастыруда айтарлықтай жақсартуларға қол жеткізілді, бұл 2014 – 2017 жылдары Қазақстанның Doing Business 2018 рейтингінде 17 позицияға – 36-орынға жоғарылауымен расталып отыр.

Экономиканың шикізат емес секторларына отандық және шетелдік инвестициялар 64,3%-ға дейін ұлғайды. ЖІӨ-дегі тікелей шетелдік инвестициялардың үлесі 15,6 пайыздық тармаққа өсті.

Сенімді құқықтық орта қалыптастыру мақсатында тегін заң көмегін ұсынуға бағытталған заңдар қолданысқа енгізілді, судьяларды іріктеудің біліктілік талаптары мен тетіктерін қатаңдату мәселелері регламенттелді, сондай-ақ Судьялардың жаңа әдеп кодексі бекітілді. Осы жылдары "соттардың дербестігі" көрсеткіші бойынша Қазақстан Дүниежүзілік экономикалық форумның (бұдан әрі – ДЭФ) Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің рейтингінде 30позицияға көтеріліп, 79-орынға ие болды.

Экономиканы жедел әртараптандыру үшін индустриялық-инновациялық даму бағдарламасының алғашқы бесжылдығы аяқталды және екінші бесжылдықты іске асыру жалғастырылуда. 7 жылда Индустрияландыру картасының шеңберінде 900-ден астам жоба енгізіліп, 90 мыңға жуық тұрақты жұмыс орны құрылды. Экономиканың энергияны қажет етуі 6 жылда шамамен 30%-ға төмендеді.

"Агробизнес" бағдарламасының шеңберінде агроөнеркәсіптік кешенде (бұдан әрі – АӨК) АӨК субъектілерін субсидиялау 2 есеге ұлғайды. Қабылданған шаралар өңдеу өнеркәсібіндегі еңбек өнімділігінің 31,7%-ға, агроөнеркәсіптік кешенде 3,6 есеге өсуіне мүмкіндік берді.

"Нұрлы жол" инфрақұрылымды ауқымды дамыту бағдарламасы шеңберінде 1,6 мың км-ге жуық автомобиль жолдары салынып, реконструкцияланды, Жезқазған – Бейнеу теміржол желісі мен логистикалық инфрақұрылымның құрылысы аяқталды. Батыс Еуропа – Батыс Қытай магистральдық көлік дәлізі іске қосылды.

2020 жылға дейінгі Стратегиялық жоспардың негізгі бағыттарының бірі білім беруге, ғылымға және денсаулық сақтау саласына инвестициялар болып табылады.

Мектепке дейінгі ұйымдар желісін кеңейту арқылы 3-6 жастағы балаларды қамту 85,8%-ға дейін өсті. Орта білім беруде жоғары қамту деңгейі байқалуда (98,1%). Бастауыш мектептердегі білім беру сапасы бойынша Қазақстан TIMSS рейтингінде үздік 15 елдің қатарына кіреді. QS WUR әлемдік рейтингілерінде қазақстандық 8 жоғары оқу орны атап өтілді, оның 2-уі топ-300 және топ-400 құрамына кірді.

Денсаулық сақтау саласында бірыңғай ұлттық жүйе қалыптастырылды. Жеті жылда қазақстандықтардың күтілетін өмір сүру ұзақтығы 3 жылға артып, 2016 жылы 72,3 жасты құрады. Аналар өлім-жітімінің деңгейі 2009 жылмен салыстырғанда 3 есеге, нәрестелер өлім-жітімі 2 еседен астамға азайды.

Мемлекет қабылдаған азаматтарды әлеуметтік қолдау жөніндегі кешенді шаралардың арқасында 2009 – 2016 жылдар кезеңінде табысы ең төмен күнкөріс деңгейінен аз халықтың үлесі 8,2%-дан 2,6%-ға дейін төмендеді. Өткен жылдары жұмыссыздық деңгейі тұрақты – 5%-ға жуық болды.

Ұлтаралық келісімді, қауіпсіздікті, халықаралық қатынастар тұрақтылығын қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінді. Ар-ұят еркіндігіне құқықты одан әрі іске асыру, сондай-ақ Қазақстанда тұратын барлық этностардың мәдениеті мен дәстүрлерінің еркін дамуы үшін қолайлы жағдай жасау бойынша жұмыс жүргізілді. Этносаралық және конфессияаралық даулардың профилактикасы мен оларды ерте алдын алудың тиімді жүйесі құрылды. Қазақстан халықаралық қатынастардың белсенді субъектісі болып табылады және әлемдік саясат үшін маңызы бар шешімдер қабылдауға қатысады. Еліміз Еуразиялық экономикалық одақ (бұдан әрі – ЕАЭО) және Дүниежүзiлiк сауда ұйымы (бұдан әрi – ДСҰ) сияқты өңірлік және жаһандық экономикалық жүйелерге белсенді түрде интеграциялануда.

Сонымен бірге 2014 жылдан бастап жаһандық қайта өндірісі бар "жаңа болмыс" ретінде және осының салдары ретінде әлемдік мұнай бағаларының айтарлықтай төмендеуімен сипатталатын кезең басталды. Бұл еліміздің орнықты дамуы үшін жаңа сын-қатерлер мен тәуекелдерді туындатты.

2020 жылға дейінгі Стратегиялық жоспардың іске асырылуынан бастап Мемлекет басшысы орта мерзімді перспективада стратегиялық міндеттерді іске асыруды қайта қарау жолдарын талап ететін "Қазақстан-2050" Стратегиясы, Ұлт жоспары–бес институционалдық реформаны жүргізу жөніндегі 100 нақты қадам, Қазақстанның үшінші жаңғыруы және Қоғамдық сананы жаңғырту сияқты маңызды саяси құжаттарға бастамашылық жасады.

2.2 Қазақстанды дамыту үшін бәсекелі артықшылықтар мен салалар

Бүгінгі күні Қазақстан – бұл экономикалық дамуда ерекше серпіліс жасаған және мемлекеттің институционалдық негізін қалыптастырған ел. Қазақстан табыс деңгейі орташа ел ретінде танылады: сатып алу қабілетінің паритеті бойынша жан басына шаққандағы ЖІӨ 26 048 халықаралық долларды құрайды.

Экономикалық өсу

2010 жылдан бастап 2014 жылға дейінгі кезеңде ЖІӨ өсуі жылына 5-7%-ды құрады. 2014 жылдан бері әлемдік экономикада ахуалдың күрт өзгергені байқалды, нәтижесінде 2015 – 2016 жылдары Қазақстанның экономикалық өсуі жылына 1-1,2%-ға дейін баяулады. 2017 жылдың басынан бері ел экономикасы шамамен 4% жоғары өсу траекториясына қайта оралды, бұл экономиканың жаңа даму шарттарына бейімделгенін айғақтап отыр.

Өсудің тұрақтылығы іскерлік белсенділік пен жұмыспен қамтуды қолдау үшін Ұлттық қордың қаражатын пайдалана отырып контрциклдік макроэкономикалық реттеу саясаты есебінен қамтамасыз етілді.

2000 жылмен салыстырғанда экономиканың құрылымында сапалы өзгерістер болды. ЖІӨ құрылымында көрсетілетін қызметтер саласының үлесі 2000 жылғы 48,3%-бен салыстырғанда 57%-ға дейін ұлғайды, өңдеу өнеркәсібінің үлесі 10%-дан 11,8%-ға дейін, көлік және логистика үлесі 6%-дан 8%-ға дейін өсті. Бұл ретте Үдемелі индустриялық-инновациялық дамытудың мемлекеттік бағдарламасын іске асырудың арқасында өңдеу секторының өсу қарқыны тау-кен өндіру өнеркәсібінің өсу қарқынынан асып түсті. Қазақстанда бұрын өндірілмеген 500-ден астам жаңа өнім түрлері жасалды. Олардың ішінде жүк және жолаушы вагондары, электровоздар, жүк, жеңіл автомобильдер мен автобустар, трансформаторлар, рентген-аппаратура, жарықдиодты жарықшамдар, титан құймалары және қорытпалар, дәрілік заттар, сүт өнімдері және басқалары бар. Өңделген тауарлардың үлесі 23,3%-дан 30,3%-ға дейін, тауарлық позициялардың үлесі 777-ден 824-ге дейін өсті.

"Нұрлы жол" бағдарламасының шеңберінде экономиканың бәсекеге қабілеттілігін едәуір арттыратын елдің экспорттық және транзиттік мүмкіндіктерін дамытуға бағытталған тиімді көлік-логистика инфрақұрылымы қалыптасты.

Агроөнеркәсіп секторының бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, ұсақ және орта шаруашылықтарды ауылшаруашылық кооперциясына кеңінен тартуға, отандық ауыл шаруашылығы өнімдері экспортының өсуіне, су және жер ресурстарын тиімді пайдалануға бағытталған АӨК дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы іске асырылуда. Соңғы 7 жылда ауыл шаруашылығы өнімдерін жалпы шығару 2,5 есе өсті.

Экономиканы әртараптандыру жөніндегі шараларға қарамастан Қазақстан экономикасының күрделілігі индексі -0,52-ні құрады, мұның өзі Ресей (0,21) және Малайзия (1,08) деңгейлерімен салыстырғанда төмен.

Экономиканың өсуін тежейтін негізгі факторлардың бірі экономика салаларындағы еңбек өнімділігінің деңгейі бойынша ілесе алмау болып табылады. Мысалы, ауыл шаруашылығында мұндай ілесе алмау деңгейі 12-15 есеге, тау-кен өндіру өнеркәсібінде 5-10 есеге, өңдеу өнеркәсібінде 2-4 есеге жетеді. Өнімділіктің өсуін қазіргі заманғы технологиялардың жеткіліксіз енуі мен дамуы, негізгі құралдар тозуының жоғары деңгейі мен жоғары емес технологиялық деңгейі тежеп отыр, ол негізгі капиталға инвестициялар көлемінің 2007 жылы ЖІӨ-нің 30,6%-дан 2016 жылы 25,3%-ға дейін төмендеуінің салдарынан болды. Меншікті технологиялардың дамуы Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстары (бұдан әрі – ҒЗТКЖ) дамуының төмен деңгейімен шектеледі (Қазақстанда ҒЗТКЖ шығындары ЖІӨ-нің 0,15%-ы, Ресейде – 1,2%-ды, Малайзияда – 1,3%-ды, Австралияда – 2,2%-ды құрайды).

Қаржы саласында экономиканың нақты секторын қаржыландыруды тежейтін өзекті проблемалар сақталуда. Қарыз алушылардың жоғары тәуекелдері мен банк активтерінің төмен сапасынан банктік кредит беру көлемі шектелуде. Банктердің балансында шетел валютасының айтарлықтай жоғары үлесі сақталуда, бұл олардың теңгемен қаржыландыруды ұсыну мүмкіндіктерін төмендетеді. 2017 жылғы қаңтарда жұмыс істемейтін кредиттердің үлесі 6,7%-ға дейін төмендегеніне қарамастан, активтердің сапасы төмен болып қалуда. Баламалы қаржыландыру көздері (бағалы қағаздар нарығы, венчурлық қаржыландыру, факторинг, лизинг сияқты және өзгелері) жеткілікті дамымаған.

2014 – 2016 жылдары фискалдық ынталандыру шаралары нәтижесінде салық-бюджет саласындағы көрсеткіштердің нашарлауы байқалды.
2017 жылға қарай мұнай емес тапшылық 9%-ға дейін ұлғайды, мемлекеттік борыш ЖІӨ-нің 20%-ына дейін артты. Сонымен бірге жалпы бюджет тапшылығын 3%-дан аспайтын деңгейде және Ұлттық қордың активтерін
ЖІӨ-нің 30%-ынан астам деңгейде ұстап тұрудың арқасында елде тұрақты фискалдық жағдай сақталып отыр.

Бизнесті және кәсіпкерлікті дамыту

Кәсіпкерлікті дамыту үшін бизнес-климатты жақсарту, рұқсат беру жүйесін жетілдіру, бизнес құру және мемлекеттік бақылау-қадағалау қызметін оңтайландыру рәсімдерін оңайлату бойынша түбегейлі шаралар қабылданды.

2017 жылғы Doing Business рейтингінде Қазақстан реформалардың ең көп санын – кәсіпкерлікті ынталандыруға және экономикалық қызметтің белсенділігін арттыруға бағытталған ықтимал он бағыттың жетеуінде 48 реформаны жүзеге асырған мемлекет ретінде танылды. Нәтижесінде Қазақстан рейтингте ЭЫДҰ-ның Бельгия, Италия, Израиль, Грекия және Түркия сияқты елдерінен басып озды.

Соңғы үш жылда Қазақстан экономикадағы мемлекеттің қатысу үлесін қысқарту саясатын белсенді түрде жүргізіп келеді. Жекешелендіру бағдарламасы шеңберінде 2014 – 2017 жылдар аралығында 125 млрд. теңге сомаға 433 объекті өткізілді. "Yellow Pages Rule" қағидаларын орындау мемлекет қатысатын субъектілер қызметінің түрлерін 47%-ға – 652-ден 346-ға дейін қысқартуға мүмкіндік берді. Мемлекеттік функцияларды бәсекелес ортаға беру басталды. Осы мақсатта 2015 жылы "Өзін-өзі реттеу туралы" заң қабылданды, нарықтың дайындығын талдау енгізілді, институционалдық тетіктер құрылды.

Қабылданған шараларға қарамастан, мемлекет қаржы ресурстары мен білікті кадрларды өзіне тарта отырып, нарықтарда маңызды рөл атқарады (ЖІӨ-де ЖҚҚ үлесі 18,6%-ға дейін).

ШОБ субъектілерінің экономикаға қосқан үлесі салыстырмалы түрде төмен 24% деңгейінде қалып отыр, орташа кәсіпорындар саны қысқаруда (2014 – 2016 жылдары 41%-ға). Бизнестің дамуын тежейтін факторлар қаржыландыруға шектеулі қолжетімділік, бизнес жүргізу жағдайында өңірлер арасындағы елеулі алшақтық, заңнамадағы кемшіліктер болып қала береді, бұл бизнесті ірілетудің орнына оның бөлшектенуіне әкеп соғады.

ШОБ секторының экспорттық әлеуетін дамыту үшін экспортты ілгерілету жөніндегі шаралардың кең топтамасы ұсынылады. Алайда, ірі нарықтардан қашықтығы жоғары логистикалық шығасыларға әкеп соғады және қазақстандық тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді.

Әлеуметтік саясат

Экономика мен әлеуметтік дамудағы жетістіктер нәтижесінде халық саны 5 жыл ішінде шамамен 1,5 миллион адамға ұлғайды. Бір мезгілде денсаулықты да, жалпы өмір сүру деңгейін де сипаттайтын халықтың өмір сүру ұзақтығы 2000 жылдан бастап 6,8 жылға біртіндеп өсіп, 2016 жылы 72,3 жылды құрады.

Елде бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі қалыптасты. Жүйелі түрде жүргізілетін скрининг азаматтардың денсаулығын қорғаудың неғұрлым пәрменді әрі тиімді шараларының біріне айналды. Қатерлі ісіктерді ерте анықтау нәтижесінде онкологиялық аурулардан болатын өлім-жітім көрсеткіштері 100 мың адамға шаққанда 2013 жылғы 99,49-дан 2016 жылы
88,79-ға дейін азайды.

Сонымен бірге денсаулық сақтауды қаржыландырудың жеткілікті болмауы және өңірлер бойынша қаржы ресурстарының біркелкі бөлінбеуі орын алып отыр. Шалғай өңірлерде медицина персоналының жетіспеушілігі әлі де байқалады, қалалар мен ауылдардың кадрлармен қамтамасыз етілуі арасындағы айырмашылық 4 есеге жетеді. Медициналық көрсетілетін қызметтердің жеткіліксіз сапасы және жоғары білікті медициналық көмектің қолжетімділігі байқалады.

Қазақстанның білім беру жүйесі халықаралық білім беру кеңістігіне интеграциялануға бағытталған, жоғары білімнің Болон жүйесіне көшуі жүзеге асырылып, зияткерлік мектептер желісі мен халықаралық деңгейдегі университет Назарбаев Университеті құрылды, "Болашақ" халықаралық бағдарламасы іске асырылуда. Қазақстанда орта біліммен толық қамту қамтамасыз етілдіжәне 3-6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту 86%-ға дейін ұлғайтылды.

Қазақстанның PISA рейтингі бойынша орташа балы ЭЫДҰ елдерінің ұқсас көрсеткішінен 10%-ға төмен екендігін ескере отырып, орта білім беру сапасының көрсеткіштері жақсартуды талап етеді. Қала мен ауыл арасындағы білім беру сапасының айырмашылықтары сақталуда, бұл ауыл мектептерінің ҰБТ-ның орташа балы бойынша шамамен 10%-ға артта қалушылығынан көрініс табады.

Техникалық және кәсіптік білім беру (бұдан әрі – ТжКБ) жүйесінде дуалды білім беру жүйесі енгізіліп, халықаралық стандарттар енгізілуде. Сонымен қатар, ТжКБ жүйесі инженерлік-техникалық кадрларды даярлау үшін қажетті практикалық дағдыларды қамтамасыз етпейді, материалдық-техникалық база ескірген, ал білім беру бағдарламаларының көпшілігі әлі де халықаралық білім стандарттарына сәйкес келмейді.

Елде ЖОО-лардың көп болуына қарамастан, QS World University Rankings 2016 халықаралық рейтингінде тек 8 университет ұсынылған, ал еліміздің үздік жоғары оқу орны (ҚазҰУ) ЖОО-ларда білім беру сапасын жақсарту мүмкіндігін айғақтайтын 236-орынды иеленеді.

Сонымен бірге бүгінгі таңда ел халқының тек 11%-ы жоғары білікті зияткерлік жұмысты, шығармашылықты және тұрақты емес міндеттерді шешуді көздейтін білім экономика саласында жұмыс істейді. Бітіруші кадрлардың құзыреттілік деңгейі де жақсарту алаңы болып табылады, өйткені ДЭФ Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінде (бұдан әрі – ЖБИ) Қазақстан орта білім беру сапасы бойынша 138 елден 68-орынды, жоғары білім беру сапасы бойынша 63-орынды, менеджмент мектептерінің сапасы бойынша 100-орынды және персоналды дайындау және дамыту деңгейі бойынша 70-орынды иеленеді. Бұл кəсіптік білім беру жүйесінің, оның жаңа экономиканың қажеттіліктерімен байланысының, сондай-ақ еңбек нарығын реттейтін əлеуметтік– еңбек инфрақұрылымының алдында күрделі міндеттер қояды.

Білім берудің өзге де проблемалары арасында педагогикалық мәртебенің беделді еместігін және осы саладағы жоғары емес еңбекақыны, ЭЫДҰ елдерімен салыстырғанда білім беру жүйесін қаржыландырудың жеткіліксіздігін белгілеуге болады.

Әлеуметтік салада табысы ең төмен күнкөріс деңгейінен аз халықтың үлесі 25 жыл ішінде 15,6 есеге азайды, соңғы 20 жылда Қазақстан халқының орташа жан басына шаққандағы номиналды ақшалай табысы 32 есеге өсті.

Жұмыссыздық деңгейі шамамен 5% деңгейінде қалып отыр, алайда өз бетінше жұмыспен қамтылғандардың үлесі жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санынан 25% деңгейінде жоғары үлесі сақталып отыр. Әсіресе, ауылдық жерлерде өзін-өзі өнімді емес жұмыспен қамту ерекше алаңдаушылық туындатады.

Зейнетақымен қамсыздандыру саласында ынтымақты зейнетақылардың төленуін қолайлы деңгейде ұстап тұру үшін олардың мөлшері инфляция қарқынынан басып оза отырып, жыл сайын индекстеледі. Тұтастай алғанда, 25 жылда орташа айлық зейнетақы мөлшері 227 есеге артып, соңғы 10 жылда зейнетақы мөлшері орташа есеппен жылына 15,7%-ға ұлғайды.Алайда өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды және халықтың жұмыспен бейресми қамтылған топтарының жинақтаушы зейнетақы қорымен толық қамтылмау проблемасы сақталып отыр.

Өмір сүру сапасының маңызды көрсеткіші тұрғын үймен қамтамасыз етілу болып табылады. Тұрғын үй құрылысының мемлекеттік бағдарламаларын іске асырудың арқасында жыл сайын шамамен 10 млн ш.м тұрғын үй пайдалануға беріледі. Бүгінгі күні тұрғын үймен қамтамасыз етілу жан басына шаққанда 21 ш.м-ге дейін өсті, бұл Шығыс Еуропа елдерінің деңгейінен кейін қалып отыр (жан басына шаққанда 25 ш.м). "Нұрлы жер" бағдарламасының шеңберінде 2025 жылға дейін 85,4 млн. ш.м астам тұрғын үйдің пайдалануға берілуі күтіледі.

Мемлекеттік басқару және заң үстемдігі

Мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту Ұлт жоспары – бес институционалдық реформаны іске асыру жөніндегі 100 нақты қадам шеңберінде жүргізілуде.

2017 жылы мемлекеттік билік тармақтары арасында өкілеттіктерді қайта бөлуге бағытталған конституциялық реформа жүзеге асырылды. Парламенттің рөлі мен оның үкіметті бақылауы күшейтілді. Азаматтар алдында жауапты "ықшам үкімет" қалыптастырылуда. Функциялар мен көрсетілетін қызметтердің бір бөлігі төмен тұрған деңгейлерге және бәсекелі ортаға берілді.

Мемлекеттік қызмет саласында меритократия қағидаттары, мемлекеттік қызметшілерді бағалаудың жаңа жүйесі енгізілді. Этика жөніндегі уәкілетті тұлға лауазымы енгізілді. Соңғы 5 жылда мемлекеттік құрылымдардың тиімділігі 25%-ға (Дүниежүзілік банктің WGI индексі бойынша, 2015), ал халықтың мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің сапасына қанағаттану деңгейі 2014 – 2015 жылдардағы бағалау қорытындысы бойынша тек соңғы 2 жылдың ішінде 20%-ға артты.

Дегенмен 2015 жылы Дүниежүзілік банктің бағалауына сәйкес мемлекеттік құрылымдардың тиімділік индексі 100 балдан 41 балды құрады, ал аса дамыған 30 ел тобының көрсеткіші 75 балды құраған болатын. Ағымдағы саясат инновацияларды қолдамайды, нәтижесінде мемлекеттік органдар жұмысындағы табысты өзгерістер нақтылық сипатқа ғана ие болып, кеңінен таралмайды. Қазіргі кезде бақылау тетіктері басым түсіп отыр, олар көп жағдайда нәтижеге емес, процеске бағдарлануды ынталандырады.

Мемлекеттік институттардың есеп беруін, ашықтығын және айқындығын күшейту мақсатында сараптамалық талқылау мен қоғамдық ауқымды консультациялар жүргізу көзделген. Аудит пен қызмет тиімділігін бағалаудың, сондай-ақ азаматтарды тарту институттарының жаңа жүйесі енгізілуде. Халыққа мемлекеттік қызметтер көрсету жүйесі "Азаматтарға арналған үкімет" корпорациясын құра отырып толық жаңғыртылды. Сонымен бірге, халық пен бизнес мемлекет жұмысына әлі де болса әлсіз тартылған – азаматтық белсенділік индексі ықтимал 100 балдан 39 балды құрайды.

Заң үстемдігін және сот төрелігін қамтамасыз ету үшін сот жүйесі реформаланды. Істерді қарау мерзімдері жартысына қысқарды, оңайлатылған сот ісін жүргізу мен реттеудің баламалы шараларын пайдалана отырып шешілген істер саны өсуде. Судьяларды іріктеудің біліктілік талаптары мен тетіктері қатаңдатылды.

2000 жылдардың басынан бері бірқатар қылмыстық істер құрамын қылмыстық сипаттан арылтудан, қылмыстық жауапкершілікті жеңілдетуден, депенализациялаудан, жазалау, баламалы бас бостандығынан айыру шараларын кеңінен қолданудан тұратын қылмыстық саясатты ізгілендіру кезең-кезеңімен жүргізіліп келеді. 2017 жылғы шілдеде бизнеске қылмыстық-құқықтық қысымды төмендету, адал кәсіпкерлерді қылмыстық процесс шеңберіне тартуды азайту бойынша қосымша шараларды көздейтін Заң қабылданды.

Қазақстан Республикасының 2015 – 2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың жаңа жүйесінің негізін қалады, оның басымдықтары сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың алдын алу жөніндегі шаралар болып табылады. "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" Заң қабылданды, мұнда алдын алу құралдары енгізілді. БҰҰ Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясы ратификацияланды. Қазақстан ЭҰДҰ Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі іс-қимылдың Стамбул жоспарына қатысушы болды және 19 ұсыныстың 14-інде прогресс байқалып отыр. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатқа сенім білдірген қазақстандықтардың саны 2015 жылы 60%-дан
2016 жылы 73%-ға дейін өсті.

Оң серпінге қарамастан, заңдардың сақталу деңгейі әлі де жеткіліксіз. Мысалы, 2016 жылы Дүниежүзілік банктің Заң үстемдігі индексінде Қазақстан көрсеткіші ықтимал 100 балдың 41 балын құрады, бұл ретте алдыңғы қатарлы елдердің көрсеткіштері 75 балдан жоғары. Transparency International индексінде сыбайлас жемқорлықты түйсіну деңгейі алдыңғы қатарлы елдердің 55 балымен салыстырғанда, 100-ден 29 балды құрайды.

Өңірлік саясат

Өңірлік саясат өңірлердің теңгерімделген дамуына, экономикалық өсу орталықтарында еңбек және қаржы ресурстарын аумақтық шоғырландыруды ынталандыруға, тұратын жеріне қарамастан, жұмыспен қамтуды және халықтың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған.

Ұлттық деңгейде Астана, Алматы, Шымкент және Ақтөбе сияқты ірі агломерацияларда экономикалық өсу орталықтары бар макроөңірлер қалыптастырылуда. Өңірлік деңгейде облыс орталықтары мен Семей және Түркістан қалалары, перспективалық моно- (27) және шағын (41) қалалар, тірек ауылдар (6660-тың 314-і) мен шекара маңындағы аумақтар өсу нүктелері ретінде айқындалды. Басқарылатын урбандалуды жүргізу үшін инвестицияларды тарту, инновацияларды, жайлы қалалық ортаны дамыту, ішкі көші-қонды басқару бөлігінде агломерацияларды дамытуға аса көңіл бөлінеді. Моно- және шағын қалаларды дамытуда экономиканы әртараптандыру және ШОБ-қа қолдау көрсету жөніндегі шараларға екпін жасалған.

Бір мезгілде Қазақстан халықтың орналасу тығыздығы төмен болуымен (орташа есеппен шаршы км-ге 6,6 адам) және урбандалудың орташа деңгейімен (Ресейдегі 74%-бен, Малайзиядағы 77%-бен салыстырғанда, 54%) сипатталады, бұл әлеуметтік қызметтерді көрсету және инфрақұрылымды салу құнын ұлғайтады.

Өңірлердің әлеуметтік және экономикалық дамуындағы сәйкессіздік негізгі проблема болып қалуда. Жалпы өңірлік өнім (бұдан әрі – ЖӨӨ) бойынша ең көп үлес Алматы қаласына (20%-дан астам), ең аз үлес Солтүстік Қазақстан облысына (2%) тиесілі. Өңірлердегі халықтың жан басына шаққандағы ЖӨӨ ең жоғары (Атырау облысы) мәндері ең төменгісінен (Оңтүстік Қазақстан облысы) 7 есе ерекшеленеді.

Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында өкілеттіліктерге жүргізілген орталықсыздандыру нәтижесінде тиісті штат саны бар функциялардың басым бөлігі кезең-кезеңімен жергілікті деңгейге берілді, ауылдық округтер әкімдіктерінің аппараттары құрылды. Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту азаматтардың шешім қабылдау процесіне қатысу мүмкіндігін арттырды. Аудандық маңызы бар қалаларда, ауылдық (селолық) округтерде оларды аудандардың (қалалардың) мәслихаттарында сайлау арқылы әкімдердің сайлауы өткізілді. Мемлекеттік бюджеттің 4-ші деңгейі енгізілуде, жергілікті өзін-өзі басқарудың бюджет көздері кеңейтілді.

Көпшілік функциялардың жергілікті деңгейге берілуіне байланысты өңірлерді институционалдық, кадрлық және қаржылық қамтамасыз етуді нығайту талап етіледі. Бюджетаралық қатынастар, субвенцияларды бөлу және алып қою жүйесі өңірлерді өзін-өзі ұйымдастыруға және ішкі ресурстарды дамытуға, экспорттық әлеуетті және салық салынатын базаны өсіруге, инвестициялар тартуға жеткіліксіз деңгейде ынталандырады. Бұл ретте жоспарлау шешімдер қабылдау кезінде жергілікті жерлердегі мүмкіндіктер мен шектеулер туралы толық хабардар болмау жағдайларында "жоғарыдан төменге" қағидаты бойынша орталықтандырылған түрде жүзеге асырылады.

Сыртқы экономикалық интеграция

Сауда қатынастарының әлемдік жүйесіне интеграциялану мақсатында Қазақстан көпвекторлы сыртқы саясатты ойдағыдай жүргізуде.

Қазақстанның 2015 жылғы қарашада ДСҰ кіруі сауда ашықтығы саясатының басты жетістігі болды. ДСҰ-ға мүше болуының арқасында Қазақстан сыртқы нарықта неғұрлым қолайлы жағдайларға, сондай-ақ сауда дауларын реттеу және кемсітушілік шаралардың алдын алу құралына қол жеткізді.

Өңірлік экономикалық интеграция шеңберінде Қазақстан Кеден одағынан ЕАЭО дейінгі жолдан өтті. Қазақстанның еуразиялық интеграция процесіне қатысуы – бұл экономиканы әртараптандырудың, шикізаттық емес секторларға инвестициялар тартудың және өткізу нарығын кеңейтудің тиімді құралдарының бірі.

Ұлттық бірегейлік

Қоғамдық сананы жаңғыртудың базалық қағидаттары "Мәңгілік ел" патриоттық актісінде, Мемлекет басшысының "Қазақстанның әлеуметтік жаңғыруы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына 20 қадам", "Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру" бағдарламалық мақалаларында көрініс тапқан және қол жеткізілуде.

Қазақстанның бәсекелес артықшылықтарының арасында елдің бірлігі мен мәдени алуантүрлілігі, айқын ұлттық бірегейлілігі, толеранттылығы және ең үздігін ғана меңгере отырып, өзгерістерге бейімделе білу қабілеті атап көрсетіледі.

Қазақстандық қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлік моделі әлемдегі неғұрлым сәтті модельдердің бірі деп танылды. Республикамыз азаматтардың жеке және ұлттық қауіпсіздігі деңгейі бойынша жоғары позицияларға ие. Қазақстандық этносаясаттың артықшылықтары: этникалық және діни тиесілілігіне қарамастан, азаматтық теңқұқылықты іске асыру тетіктері, азаматтық қағидаты бойынша қазақстандық бірегейлікті және бірлікті нығайту, этностардың тілін, дәстүрлері мен мәдениетін дамытуға жағдай жасау мен қолдау көрсету болып табылады.

Мемлекет гендерлік теңдікке қол жеткізу үшін жыныстық белгісі бойынша кемсітушіліктің барлық нысандарын еңсеру және еңбек, қоғамдық және жеке өмірдің барлық салаларында әйелдер мен ерлердің мүмкіндіктерін толыққанды іске асыру жағдайын жасайды. Қазақстан БҰҰ-ның әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту және қорғау саласындағы негіз құрайтын құжаттарына қосылды.

Азаматтардың елдің қоғамдық-саяси өміріне қатысуын, мемлекет пен азаматтық қоғам институттарының өзара іс-қимылын қамтамасыз ету үшін құқықтық және институционалдық жағдайлар жасалды. Мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде қоғамдық кеңестер жұмыс істейді. Үкіметтік емес ұйымдармен бірлесіп жүргізілетін әлеуметтік жобаларды мемлекеттік қаржыландыру тетіктері жетілдірілуде. Жергілікті өзін-өзі басқару құралдары дамып келеді.

Халық бастамашылдығы деңгейінің төмен болуы (халықтың сауалнамаларына сәйкес олардың тек 10%-ы өз әлеуеттеріне сенеді) проблема болып табылады. Әлеуметтанушылық сауалнамалардың деректері бойынша халықтың 30%-ы ел дамуына белсенді қатысуға дайын, бұл ретте жастар арасында осы көрсеткіш шамамен 60%-ды құрайды.

Жасыл экономика және қоршаған орта

Қазақстан энергияны көп қажет ететін экономикасы бар ел болып табылады, сондықтан бүгінгі күні тұрақты ұзақ мерзімді даму жолына өту үшін қадамдар қажет.

Қазақстан жаңғыртылатын энергия көздеріне көшу және қоршаған ортаны қорғау мәселелерін кешенді түрде шешетін "Жасыл экономика" тұжырымдамасын іске асыруда. 2050 жылға қарай балама және жаңартылатын энергияны пайдалану үлесінің 50%-ына қол жеткізу мақсаты қойылды.

Қазақстан Париж келісіміне қосылып, парниктік газдар шығарындыларын 2030 жылға дейін 15%-ға төмендету жөнінде мәліметілген жарналарға қол жеткізуге міндеттенеді.

Жаңартылатын энергия көздерін (бұдан әрі – ЖЭК), энергия үнемдеуді және энергия тиімділігін дамыту үшін заңнамалық және экономикалық тетіктер құрылды. 2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша елімізде жиынтық қуаты шамамен 300 МВт ЖЭК-ті пайдаланатын 50-ге жуық кәсіпорын жұмыс істейді, олардың 2016 жылы өндірген электр энергиясының үлесі 1%-ды құрады.

Халықтың орталықтандырылған сумен жабдықтауға қолжетімділігі қалаларда 82%-дан 88%-ға дейін, ал ауылдық елді мекендерде 42,5% -дан 52,3% -ға дейін өсті.

Қоршаған ортаның жай-күйіне байланысты проблемалар әлі шешілмеуде: жерлердің тозуы, су ресурстарының тапшылығы, қалаларда ауа ластануыныңжоғары деңгейі, тұрмыстық қалдықтарды кәдеге жарату.

2.3 Болашақтың мүмкіндіктері мен сын-қатерлері: мегатрендтер мен жаһандық даму сценарийлері

2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспарды әзірлеу кезінде 100-ден астам жаһандық мегатрендтер зерделенді және жаһандық даму сценарийлері әзірленді. Жаһандық мегатрендтерге орта мерзімді перспективада Қазақстанға тікелей әсер ететін, қазірдің өзінде жаһандық деңгейде бұрыннан бар үрдістер кіреді. Жаһандық даму сценарийлері өз кезегінде болашақтың айқынсыздығын ескереді және неғұрлым ықтимал, сонымен қатар біздің еліміз үшін маңызы бар 2025 жылға дейінгі әлемдік өзгерістердің түрлі полярлы нұсқаларын қамтиды.

Қазақстан үшін өзекті жаһандық мегатрендтер

Мегатрендтердің бүкіл алуан түрінен 5 негізгі топ таңдап алынды: әлеуметтік, технологиялық, экономикалық, экологиялық және саяси.

Әлеуметтік мегатрендтер

Көптеген дамыған және дамушы елдер, сондай-ақ ірі компаниялар адами капиталды дамытуға басты назар аударған. Бүкіл әлем бойынша білім беруге инвестициялар өсіп келеді. Бұл салаға мемлекеттік инвестициялар 2012 жылы 4,4 трлн. АҚШ долларынан 2016 жылы 5,9 трлн. АҚШ долларына дейін 34%-ға өсті. Жеке инвестициялар да арта түсуде: 2017 жылы кадрларды дамыту саласындағы бес жүз көшбасшының қатарына кіретін жекеменшік компаниялардың 27%-ы өз қызметкерлерін оқытуға арналған бюджеттерін ұлғайтты. Білімді халықтың үлесі 2050 жылға қарай қазіргі 66%-дан 77%-ға дейін өсуге тиіс, бұл ретте жоғары білімі бар адамдар саны екі есеге дерлік өседі.

Жаңа экономикалық тәртіп – "білім экономикасының" қалыптасуы жүріп жатыр. Айқынсыздық жағдайында жұмыс істей алатын, шығармашылық тәсілді талап ететін күрделі талдамалық міндеттерді орындауға қабілетті адамдар көптеген кәсіби артықшылықтарға ие болуда. Озық елдердің жұмыспен қамту құрылымында мұндай форматтағы адамдар қазірдің өзінде кемінде 25%-ды құрап отыр, бұл ретте дамушы елдер үшін – 8-17%. Ақпаратқа жеңіл қол жеткізудің пайда болуымен адам жинақтаған білім деректер іздеу мен өңдеу дағдысына орын бере отырып, өз құндылығын жоғалта бастады. Әлем өз тарихында алғаш рет мамандарды әзір нарықта жоқ мамандықтарға даярлауға мәжбүр болып отыр. Тиісінше, сыни тұрғыдан ойлай білу, деректердің ауқымды көлемімен жұмыс істеу, командамен тиімді жұмыс істеу, өзгерістерге тез бейімделу сияқты. "ХХІ ғасырдың әмбебап дағдыларын дамытуға" баса назар аудару арқылы білім берудің жаңа құрамдауышы туралы мәселе туындап отыр.

Білім беру моделінің өзі де өзгеруде. Дәстүрлі білім беру жүйесінде енді білімге деген монополия жоқ, цифрлық технологиялардың арқасында өзін-өзі жетілдіру рөлі артуда. 2015 жылы АҚШ-та академиялық сағаттардың жалпы санының 22%-ы онлайн режимде оқыту үлесіне тиесілі, 2005 жылы бұл сан небары 7%-ды құраған болатын. Осыған байланысты соңғы 20 жылдың ішінде білім беру технологияларына жеке инвестициялардың көлемі ерекше қарқынмен өсті және 2010 жылдан бастап 2015 жылға дейінгі кезеңде бұрын-соңды болмаған 32%-ға жетті. 2015 жылға қарай әлемдік білім беру саласында 3 100-ден астам компания жұмыс істеді, олардың базасында әртүрлі ойындар, әлеуметтік тұғырнамалар, оқу қоғамдастықтары, сондай-ақ тіл үйрету және сауаттылықты арттыру бағдарламалары жасалды. Салыстыру үшін 1995 жылы мұндай компаниялар 800-ден кем болған.

Урбандалу және көші-қон жаһандық аумақта күшейіп келеді. Жаңа технологияларды енгізу және ауқым әсері елішілік және трансшекаралық көші-қон көлемінің өсуіне алып келеді. Атап айтқанда, бүгінгі күні бүкіл әлемде трансшекаралық мигранттар саны үш еседен астамға өсті: егер
1960 жылы олар 80 миллионнан аз болса, 2016 жылы ол шамамен төрттен бір миллиардқа жуық болды. Бұл тұрғылықты оқитын, жұмыс істейтін жерін іздеген кезде мүмкіндіктер ауқымының едәуір кеңейгендігін білдіреді. Неғұрлым талап етілетін кәсіп алу құқығына бәсекелестік деңгейі өңірлік деңгейден жаһандық деңгейге ауысты. Этникалық толеранттылық ерекше рөлге ие болуда: 2015 жылы халықаралық мигранттардың саны 244 млн адамға жетті, бұл 2000 жылмен салыстырғанда 41%-ға артық.

Елдер шегінде адамдар қалаларға көшуде. Айталық, 1960 жылы қала халқының үлесі тек 34%-ды құраса, 2015 жылы ол 54%-ға дейін өсті, ал 2050 жылға қарай болжам бойынша 70%-ға дейін ұлғаяды. Қалалар әлемдік ЖІӨ-нің 70%-дан астамын және жаңа жұмыс орындарын құруға ұқсас үлесті қамтамасыз етеді. Бұған дамыған инфрақұрылым, тұрғындардың жоғары өмір сүру, тұтыну және шоғырлану деңгейі ықпал етуде. Бұл ретте 2030 жылға дейін халықтың ең көп өсуі мегаполистерде және олардың агломерацияларында күтіледі. Мегаполистер саны 2012 жылы 20-дан 2025 жылы 37-ге дейін өсетіні көзделеді.

Z ұрпағы – бұл жаңа құндылықтарға ие және жаңаша ойлайтын адамдар ұрпағы. 2025 жылға қарай Z ұрпағының немесе екі мыңыншы жылдар ұрпағының (1995 – 1997жылдары және кейінірек туған адамдар) өкілдері бүкіл жұмыс күшінің жалпы көлемінің шамамен 25%-ға жуығын құрайтын болады. Бүгінгі күні алдыңғы буын "жаңа технологиялар" деп есептейтін, Z ұрпағы үшін олардың бүкіл саналы өмірі сонымен өткен жалғыз шындық. Олар – бала кезден бастап цифрлық технологияларды (digital natives деп аталатын) пайдаланатын және ақпаратқа шектеусіз қол жеткізе алатын адамдар. "Зет" үшін жеке тұлға ретінде өсу, жұмыс пен жеке өмір арасындағы тепе-теңдік қаржылық сыйақы мен мансапқа қарағанда, басымырақ. Алдыңғы ұрпақтарға қарағанда, "зеттер" жұмыс берушілерді ғана емес, қызмет салаларын да, тіпті тұрғылықты жерін де оңай өзгертеді. Жаңа қызметкерлер үшін күресте ұйымдарға Google, Apple, Amazon сияқты және басқа да ең ірі корпорациялар жасаған құндылықтарға бейімделуге тура келеді.

Технологиялық мегатрендтер

Жаңа технологиялар әлемдік экономикаларды, тиісінше, еңбек нарықтарын да өзгертеді. "Индустрия 4.0", заттар интернеті, робот техникасы, нанотехнологиялар, автономды көлік құралдары, 3D басып шығару сияқты және басқа да технологиялар белсенді түрде енгізілуде. Роботтандырылған шешімдердің құны төмендейді: 2005 жылы дәнекерлеуші роботқа арналған шығындар 182 мың АҚШ долларын, 2014 жылы 133 мың АҚШ долларын құрайды, алдын ала бағалау бойынша 2025 жылға қарай 103 мың АҚШ долларына дейін тағы 23%-ға төмендейді. Әлемде пайдаланылатын роботтардың жалпы саны 2017 жылы 1,6 миллионнан асты және бағалау бойынша 2 жылдан соң олардың саны 2,5 миллионға дейін 56 %-ға өседі деп болжануда.

Әлемдік еңбек нарығындағы технологиялық серпілістен кейін жаһандық "дағдылардағы алшақтық" байқалуда. Жұмыс процестерін автоматтандыру және цифрландыру кәсіпорындардың біліктілігі орташа және төмен кадрларға деген қажеттілігін жойса, жоғары білікті қызметкерлерге деген сұраныс күрт жоғарылауда. Нәтижесінде әлемдік жұмыс берушілердің орташа есеппен
35%-ы білікті персоналды іздестіруде қиындықтарға ұшырауда, ал Жапонияда бұл көрсеткіш 85 %-ға жетіп отыр.

Әртүрлі бағалау бойынша бизнес-процестердің басталған автоматтандырылуы мен цифрландырылуы таяу арада қазіргі кездегі барлық кәсіптердің 9%-дан 50%-ға дейін жоғалу қаупіне әкеп соқтырады. Дүниежүзілік экономикалық форумның бағалауы бойынша 2020 жылға қарай 7,1 миллион жұмыс орны жойылып кетеді. Қазірдің өзінде қысқартуға ұшырағалы отырған кәсіптерге талдамашылар, бухгалтерлер, заңгерлер, трейдерлер, рекрутерлер, әкімшілік персонал және басқалары жатады. Сақталып отырған "дәстүрлі" кәсіптердің мәні айтарлықтай өзгереді. Біліктілігі, құзыреті мен өзгерістерге қабілетсіздігі жаңа экономикалық жағдайларға бейімделуіне мүмкіндік бермейтін "артық адамдар" пайда болады. Қазіргі заманғы экономика жағдайында "артық адамдар" бейресми жұмыспен қамту қатарын толықтырып, әлеуметтік шиеленіс көзіне айналуы мүмкін.

Технологиялық өсу қашықтықтан жұмыспен қамтудың және өзін-өзі жұмыспен қамтудың белсенді түрде дамуына бастау болды. Тұғырнамалық шешімдерді (Uber, Airbnb) дамыту өзін-өзі жұмыспен қамтуды дамытуға ынталандыру болды. Тек Еуропада бұл сегменттегі жұмыспен қамтуды кем дегенде 17%-ға ұлғайтып, 2025 жылға қарай платформалар арқылы транзакциялар көлемі 20 есеге өседі.

Цифрлық технологиялар өмірдің ажырамас бөлігіне айналды. Цифрлық қызметтер цифрлық қоғамдастықтар шеңберінде ыңғайлы әрі аз шығынды шешімдерге негізделген бірлесіп пайдалану экономикасының өсуіне ықпал етеді. Олар, мысалға, BlaBlaCar немесе Airbnb сияқты бірлескен сапарлар (райдшеринг) немесе тұрғын үйді бірлесіп пайдалану қызметтері. Мұндай экономика едәуір әлеуетке ие; 2025 жылға дейін ол жылына 27%-ға өседі деп күтілуде.

Ауқымды деректер жиынтығы теңдесі жоқ өсуді көрсетуде. Бүгінгі күні адамзат "ақпараттық дүмпу" дәуірін бастан кешіруде – 2013 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңде деректердің жалпы саны 10 есеге ұлғаяды. 2015 жылы бұл нарықтың көлемі 125 миллиард АҚШ долларына жетіп, жыл сайын шамамен 10 %-ға – бағдарламалық қамтамасыз ету нарығына қарағанда, шамамен екі есе жылдамырақ өсіп келеді. Бұлтты есептеулер және деректер талдамасы – 2015 жылы технологияларды дамыту саласындағы барлық стартаптардың 46%-ы тиесілі болған жаңа цифрлық экожүйенің 2 негізі. Сансыз мүмкіндіктерден басқа, ауқымды деректерді дамыту оларды қауіпсіз түрде жинау, сақтау және олардың қоғам өмірінде шамадан тыс көп болу салдары туралы мәселені көтереді.

Жасанды интеллект жасау жолындағы алғашқы қадам болып табылатын машинамен оқыту (өзін-өзі оқыту жүйелері) мен нейрондық желілерді әзірлеу және енгізу деректермен жұмыс істеу саласындағы жаңа технологиялардың бірі болып табылады.

Экономикалық мегатрендтер

Протекционизмнің өсуіне қарамастан, нарықтардың жаһандануы қазірдің өзінде қайтымсыз. Әлемдік экономикада ДСҰ қағидаттарына (Трансатлантикалық әріптестік, өңірлік Тұтастай қамтитын экономикалық әріптестік) залал келтіретін сауда режимдерін өңірлендіру, "санкциялар соғыстар" және протекционизмнің күшеюі сияқты күрделі процестер байқалуда. Экономикалар мен билікті орталықсыздандыру жүріп жатыр: "Brexit" – (Ұлыбританияның Еуропалық Одақтан шығуы), Дональд Трамптың инаугурациялық сөзінде "americanism, not globalism" деген сөздермен атап өтілген АҚШ-тың жаңа фокусы. Ресей үшін қағидатты болып табылатын АҚШ-пен және Батыспен ынтымақтастық тереңдей түсуде. 2015 жылы "үлкен жиырмалық" елдері 600-ден астам шектеуші сауда шараларын енгізді. Дамыған елдердің көпшілігі мигранттар ағынын шектеуде.

Дегенмен нарықтар мен ақпараттың қолжетімділігін қамтамасыз ететін технологиялар мен ұтқырлықты дамыту, капитал ағындарының трансшекаралық қозғалысы және халықаралық қаржыландыру жаһандану процесін қайтымсыз етеді.

Жаппай өндіруден жаппай кастомизациялауға ауысу жүріп жатыр. Ірі компаниялар арасында өнімнің сапасы, қосымша көрсетілетін қызметтер және клиентке бағдарлану деңгейі шешуші рөл атқаратын "тұтынушы үшін үздіксіз шайқас" жүргізілуде. Мarketplace цифрлық алаңдары (Aliexpress.com және басқалары) есебінен әлемдік нарықтардың қолжетімді болуы бәсекелестікті күшейтетін тағы бір фактор болып табылады.

Әлемдік тауар айналымының төмендеуі аясында көрсетілетін қызметтердің саудасы бойынша қарқынды өсу байқалуда. Көрсетілетінқызметтердің көпшілігі цифрлық бола түсуде, ал дәстүрлі тауар өндірушілері өз ұсыныстарында түрлі көрсетілетін қызметтерді қамтиды. Айталық, автоөндірушілер өз күш-жігерін машиналарды иеленіп, оларға қызмет көрсетуді ғана емес, оларды пайдалануды қалайтын жүргізушілерге бағыттай отырып, қызмет көрсету нарықтарына шығады. Мысалы, Daimler компаниясы car2go деп аталатын автомобильдерді бірлесіп пайдалану қызметін Солтүстік Америкада, Еуропа мен Қытайда 30 жерде тіркелген екі миллионнан астам клиенттер үшін іске қосты. BMW компаниясы Sixt автомобильдерді жалға беру компаниясымен әріптес бола отырып, Австралияда және Еуропаның14 елінде DriveNow деп аталатын ұқсас қызметті ұсынады.

Әлеуметтік қолдау енді тек қана мемлекеттік жауапкершілік аймағы болып табылмайды. Әлеуметтік қолдау көрсетуде корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік пен үкіметтік емес және коммерциялық емес ұйымдардың қызметі ерекше рөл атқарады. Мысалы, АҚШ-та корпоративтік және жеке әлеуметтік шығындардың ЖІӨ-дегі жалпы көлемі 11%-ды құрайды, бұл қазірдің өзінде мемлекеттік шығындардың 19% көлемімен шамалас.

Экологиялық мегатрендтер

Таза өндіріс пен жаңартылатын энергия көздеріне көшу жалғасуда. Қалдықтарды кәдеге жарату, көмірқышқыл газы шығарындыларына арналған квоталарды сақтау мәселелерге байланысты бизнес пен үкіметке көп қысым көрсетіліп отыр. Бұл бизнесті жасыл технологияларды іздеуге, әзірлеуге және енгізуге ынталандырады. Болжамдар бойынша 2020 жылға қарай әлемдік энергетикада жаңартылатын энергияның үлесі 2013 жылғы 22%-ға қарағанда, 26%-дан асады. ЖЭК-ке халықаралық инвестициялар 2001 жылғы 61 млрд. АҚШ долларынан 2015 жылы 301 млрд. АҚШ долларына дейін ұлғайды, ал энергиямен жабдықтауға жалпы инвестициялардан ЖЭК-тің үлесі іс жүзінде, 10%-дан 19%-ға дейін екі есеге ұлғайды.

Аурулардың алдын алу және салауатты өмір салты танымал болып келеді. Дамыған елдердің халқы көп уақыты мен жеке ресурстарын аурулардың профилактикасына және өз өмірлерінің ұзақтығы мен сапасын ұлғайтуға көбірек жұмсайды.

Органикалық, экологиялық таза өнімдерге сұраныстың артуы ерекше байқалуда. Нәтижесінде 2011 жылдан 2015 жылға дейінгі кезеңде органикалық өнімдерді өндіруге бөлінген ауыл шаруашылығы жерлерінің ауданы, 36 млн. гектардан 44 млн. гектарға дейін 22%-ға ұлғайды. 2020 жылы экологиялық таза ауыл шаруашылығы өнімдерінің әлемдік нарығы 200-250 млрд. АҚШ долларын құрайды.

Таза ауа мен таза ауыз суға қол жеткізу сияқты базалық өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету аса маңызды проблема болып қалып отыр. Мысалы, 2025 жылға қарай 1,8 млрд адам су ресурстары мүлдем тапшы елдерде немесе өңірлерде тұратын болады, ал әлем халқының үштен екісі су режимі шиеленіскен жағдайда болуы мүмкін.

Саяси мегатрендтер

Экономикасы үлкен елдер өздерінің экономикалық және саяси қуатын жоғалтуда. "Үлкен жетiліктің" тарихи тұрғыдан басым мемлекеттерi (бұдан әрі – G7) "көпполярлы" әлемнің пайда болуымен және бірқатар дамушы елдер мен ықпалды коалициялардың өсiп келе жатқан алып күшімен бетпе-бет келуде. 2012 жылдан бастап дамушы елдердің ЖІӨ (сатып алу қабілетінің паритеті бойынша) G7 елдерінің ЖІӨ-нен асып түсті. Бүгінгі күні әлемдік ірі проблемаларды талқылауға тең дауыс беру құқығына ие елдердің үлкен тобы қатысады. "77тобы" (бұдан әрі – G77) мысалы, өздерінің экономикалық мүдделерін қанағаттандыруға және БҰҰ ішіндегі келіссөздерде өз позицияларын нығайтуға ұмтылатын дамушы елдердің коалициясы ретінде пайда болды. 2015 жылға қарай G77-ге 134-тен астам мемлекет кірді.

Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету – әлемдік қоғамдастықтың күн тәртібіндегі мәселе. Экстремизмге және терроризмге қарсы күрес бойынша қабылданып жатқан күш-жігерге қарамастан, террористік шабуылдар мен саяси зорлық-зомбылық қаупі, әсіресе Африкада, Таяу Шығыста және Ауғанстанда жоғары күйінде қалып отыр. Соңғы уақытта террористік актілер терроризммен байланысты "дәстүрлі" елдерде ғана емес, сонымен қатар ішкі терроризм ұлттық қауіпсіздікке елеулі қатер төндіретін дамыған елдерде де орын алудан. Діни экстремизм алдындағы үрей христиан, сол сияқты көптеген мұсылман елдерінде де күшейді.

Физикалық терроризммен қатар, кибер терроризм қаупі артып келеді. Дәстүрлі террористік шабуылдарға ұқсас болуына қарамастан, кибер-шабуылдар ерекше тәсілді талап етеді. Әлемдік қоғамдастыққа ақпараттық инфрақұрылымды одан әрі нығайтып, үкімет пен жеке сектор арасындағы неғұрлым тиімді ынтымақтастықты қалыптастыру қажет. Айталық, халықаралық қауіпсіздік нарығы оған деген өсіп келе жатқан мүдделілікті көрсетіп отыр және 2021 жылы жоспарлы өсуі 182 млрд. АҚШ долларына дейін, жыл сайын орташа есеппен 9,5%-ға өсе отырып, 2015 жылы 105 млрд. АҚШ доллары болып бағаланған.

Үкіметтердің көпшілігі цифрлық ақпарат арналарын халықты диалогқа тарту және азаматтарға дауыс беру құқығын ұсыну тұғырнамасы ретінде пайдалана отырып, халықпен қарым-қатынас арналарының санын ұлғайтуда. БАҚ рөлінің күшеюі, оның ішінде жаңалық ақпаратын интернетке және әлеуметтік желілерге ауыстыру есебінен күшеюі байқалады, бұл оның таралу жылдамдығын жеделдетеді және оқырманды тарту деңгейін арттырады.

Жаһандық даму сценарийлері және олардың Қазақстанға әсері

Жаһандық даму сценарийлерін зерделеу стратегиялық жоспарлаудың сенімділігін арттыруға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде стратегияны ықтимал сыртқы сілкіністерге неғұрлым икемді етуге көмектеседі. 2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспар алдағы әлемдік оқиғалардың үш сценарийін қамтиды және олардың әрқайсысында заманауи табысты мемлекеттің мәртебесін сақтау және нығайту үшін Қазақстанға қажетті даму жолдарын әзірлейді. Жаһандық сценарийлерді қалыптастыру кезінде Қазақстан экономикасы үшін өзекті, айқын емес салаларға: геосаяси, экономикалық және ресурстық, сондай-ақ әлеуметтік салаларға ерекше көңіл бөлінді.

Оқиғалардың әртүрлі даму нұсқалары 2025 жылға қарай әлемнің үш әртүрлі полярлы даму сценарийі болып қалыптасады.

"Технологиялар серпілісі" сценарийі технологиялық прогресс әлемдегі негізгі бәсекелі артықшылықтың біріне айналғанын көздейді. Дер кезінде инновацияларға инвестиция салған және оларды енгізуді қамтамасыз ете алған елдер экономиканың барлық салаларында өнімділіктің жоғары өсу қарқынына қол жеткізді. Мұндай жағдайда дамыған елдер жыл сайын орташа есеппен
2,5%-ға, дамушы елдер 4,7%-ға өсті.

Бұл сценарий іске асырылатын болса, Қазақстанға өмірде қажетті жоғары технологиялық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің басым бөлігін импорттауға және ол үшін табиғи ресурстармен ақы төлеуге мәжбүр қалыс қалған елдер тобында мәңгі қалып қоймау үшін барлық салаларға дер кезінде технологиялық жаңғырту жүргізу өте маңызды. Негізгі құралдарды және өндірістік процестерді жаңарту, жұмыс күшінің когнитивті және технологиялық дағдылары мен құзыреттерін дамыту, жоғары білікті мамандарды тарту, кибер-қауіпсіздікті қамтамасыз ету ең бастысы болуы керек. Осы сценарий бойынша 2050 жылға қарай әлемнің отыз жетекші елдерінің лигасына кіруді қамтамасыз ету үшін Қазақстан 2025 жылға дейін нақты мәнінде 5,0% деңгейінде ЖІӨ-нің орташа жылдық өсу қарқынына қол жеткізуі қажет.

"Біртұтас ашық әлем" сценарийі ырықтандыру, еркін сауда және халықаралық интеграция аясында жаһандану процестерін күшейтуді көздейді. Азия елдерінің рөлін күшейте отырып, дамушы елдердің озық өсуі күтілуде. Мұндай қолайлы жағдайларда дамыған елдердің өсу қарқыны жылына орташа есеппен 3,1%-ға, ал дамушы елдер қарқыны 5,2%-ға жоғарылайды.

Мұндай сценарий іске асырылған жағдайда, Қазақстан үшін халықаралық интеграция процестеріне, әсіресе Еуразия өңірінде "Жаңа Жібек жолы" жобасына неғұрлым терең интеграция арқылы белсенді түрде қатысу маңызды. ҒЗТКЖ-ға және инновацияларға жедел ірі ауқымды инвестициялар тарту, сондай-ақ ішкі бәсекелестікті күшейту Қазақстанға неғұрлым бәсекеге қабілетті тауарлармен және көрсетілетін қызметтермен әлемдік нарыққа шығуға және әлемдік сауда көлеміндегі өз үлесін арттыруға мүмкіндік береді. Шетелдік инвестицияларды тарту және Қазақстанның қолайлы имиджін қалыптастыру үшін ЭЫДҰ-ның заң үстемдігін қамтамасыз етуге, экономиканың ашықтығын арттыруға және тұрақты дамуға қол жеткізуді қамтамасыз етуге бағытталған ұсынымдарын іске асыруды жеделдету қажет. Бұл жағдайларда өзінің
2050 жылға қарай әлемнің отыз жетекші елінің лигасына кіруін қамтамасыз ету үшін Қазақстан 2025 жылға дейін нақты мәнінде 5,4% деңгейінде ЖІӨ-нің орташа жылдық өсу қарқынына қол жеткізуі қажет.

"Бөлінген әлем" сценарийі протекционизм саясатының кең таралуын болжайды, нәтижесінде жалпы әлемдік өсу баяулайды, ал дамушы елдердің экономикалары өз серпінін жоғалтады. Әлемдік сауданың айтарлықтай құлдырауы күтілуде. Саяси тұрғыдан алғанда, ұлтшылдық құбылыстарының, ұлтаралық және конфессияаралық қақтығыстардың өсуі, көші-қонды шектеу аясында әлем одан сайын бөлшектенетүседі. Бұл қолайсыз сценарий дамыған елдердіңЖІӨ орташа жылдық өсу қарқынының жылына орташа есеппен
1,2%-ға дейін, ал дамушы елдерде 2,7%-ға дейін төмендеуіне алып келеді.

Бұл сценарий іске асырылған жағдайда, Қазақстан үшін шикізат тауарларының экспортынан түсетін кірістердің азаюын өтеу мақсатында экспортталатын тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің ассортиментін кеңейту және әлемдік нарықтарда олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру маңызды. Халықтың осал топтарын қорғау үшін әлеуметтік басымдықтарға баса назар аудару қажет. Шетелдік әріптестермен сындарлы қарым-қатынастарды сақтау үшін егемен, зайырлы мемлекет ретінде Қазақстанның халықаралық имиджін ұстап тұру аса маңызды болады. Бұл жағдайда 2050 жылға қарай әлемнің отыз жетекші елінің лигасына кіруді қамтамасыз ету үшін Қазақстанға 2025 жылға дейін нақты мәнінде 4,3% деңгейінде ЖІӨ-нің орташа жылдық өсу қарқынына қол жеткізу қажет.

Ұсынылған үш даму сценарийінің неғұрлым ықтимал
сценарийі – "Технологиялар серпілісі" сценарийі. Бүгінгі күннің өзінде өнеркәсіп пен қызмет көрсетулердегі озық технологияларды кеңінен пайдалануға ауысу үрдісін көруге болады. Ұлыбританияның Еуропалық Одақтан күтілетін шығуына және АҚШ-тың жаңа президентінің консервативті саясат жүргізетініне қарамастан, 2017 жылы дамыған экономикалардың өсу қарқыны жеделдеді. Консервативтік бағытты ұстанатын популист-саясаткерлерге үміттенуді жоғалтудың алғашқы белгілері пайда болуда, бұл Франциядағы президенттік сайлаудың нәтижесі арқылы көрініп отыр. Ресурстар бағаларының деңгейі тұрақтанды және шамалы өсуді көрсетеді, бұл ретте нарыққа қатысушылар орта мерзімді перспективада бағаның өсуіне қатысты оптимистік танытуда. Бұл фактілер шынайы әлемдегі оқиғалардың даму серпіні "Технологиялар серпіні" сценарийінде алдын ала айқындалған шарттармен сәйкес келеді деп есептеуге негіз болады, сондықтан да бұл сценарий 2025 жылға дейінгі стратегиялық жоспарда басым сценарий ретінде таңдап алынған.

3-тарау. Қазақстанның 2025 жылға дейінгі пайымы, өсу моделі және даму мақсаттары

Отыздық лигасына кіру жолында – Елдіңүшінші жаңғыруын іске қосу

2017 жылдың басында Қазақстан Республикасының Президенті Елдің үшінші жаңғыруының басталғаны туралы жариялады. Оның мақсаты жеделдетілген экономикалық өсу және адамдардың өмір сүру сапасын арттыру болып табылады, бұл елімізге өзінің 2050 жылғы пайымын іске асыруға және әлемнің дамыған отыз елінің лигасына кіруге мүмкіндік береді. Үшінші жаңғырту жаңарудың үш маңызды процесін қамтиды:

бірінші – бұл жеке сектордың рөлі басым болған жағдайда технологиялық жаңғыртуға және мемлекеттік аппараттың тиімділігін айтарлықтай арттыруға негізделген экономиканы жаңғырту;

екінші – бұл билікті орталықсыздандыруға және Президенттің Қазақстан Республикасының Парламентіне және Үкіметіне өкілеттіктерін беруге, сондай-ақ мемлекеттік басқару институттарының тиімділігін арттыруға бағытталған саяси және институционалдық жаңғырту;

үшінші жаңару процесі – бұл республика халқының ашықтығын, прагматизмін және бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған қоғамдық сананы жаңғырту.

Бірінші кезекте 2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспар Үшінші жаңғыру мақсаттарын орындауға мүмкіндік беретін экономикалық өсудің жаңа моделін құруға бағытталған. Жоспардың мәні 2025 жылға дейін іске асыру түбегейлі маңызды жүйелі реформаларда және "Қазақстан-2050" стратегиясын іске асыру шеңберінде басталған, жалғастыруды қажет ететін басым саясаттарда болып табылады.

Экономикалық өсудің жаңа моделі: экспортқа бағдарланған өнімділігі жоғары бәсекелі экономика

Қазақстан экономикасының қағидатты трансформациясы мұнайдың жоғары бағасының дәуірі үшін тән сандық өсу басымдығынан және мемлекеттік капитализмнің үстем рөлінен бас тартуға негізделген сапалы экономикалық өсудің жаңа моделіне көшуді талап етеді. Бұл экономикалық өсудің үш негізгі факторы: экономиканың өнімділігі мен күрделілігін арттыру, құзыреттерді дамыту, сондай-ақ жеке капиталды тарту басты орынға шығатынын білдіреді. Басты міндеттердің бірі бәсекелестікті, жеке бизнестің жетекші рөлін көтермелеу және өсуді барынша ұлғайту факторы ретінде өңірлер әлеуетін ашып көрсету болып табылады. Жаңа модель қосылған құны жоғары экспортқа бағдарланған экономиканы құруға бағытталатын болады.

Экономиканың өнімділігі мен күрделілігінің өсуі кәсіпорындар мен салалардың операциялық тиімділігін арттыру, ел өмірінің барлық экономикалық, саяси және әлеуметтік аспектілерін технологиялық жаңарту және цифрландыру есебінен оның көлемін ұлғайтудың негізгі факторы болып табылады. Технологиялардыңтрансферіне және бейімделуіне бағытталған қолданбалы зерттеулер мен инновацияларға, сондай-ақ қолданыстағы артықшылықтарға негізделген немесе өзекті проблемаларды шешуге бағытталған технологияларды әзірлеуге инвестициялар салуды ынталандыру үздіксіз технологиялық жаңару процесін құруға мүмкіндік береді.

Алайда экономиканың өнімділігі мен күрделілігінің өсуі үнемі жетілдіріліп және күрделендіріліп отыратын технологиялар жағдайында шешімдер іздеу, енгізу және орындау үшін қажетті креативті дағдылар мен когнитивті құзыреттерге ие адамдар болмаса мүмкін емес. Осылайша, құзыреттерді дамыту қажеттігі, қайта даярлау мен біліктілікті арттырудың тиімді жүйесін қамтамасыз ету, салалар мен өңірлер арасындағы еңбек ресурстарының ағыны процестерін басқару ең бастысы болып отыр.

Экономикалық өсудің жаңа моделінде бәсекелестікті және жеке бизнестің жетекші рөлін көтермелеуге ерекше орын беріледі. Бәсекелестік кәсіпорындар өнімділігінің өсуі, еңбек нарығындағы құзыреттерді дамыту, жаңа кәсіпорындардың пайда болуы есебінен жаңа жұмыс орындарын құру үшін ынталандырады. Тұтастай алғанда бәсекелі ортаны дамыту кәсіпкерлік бастаманың және жеке кәсіпкерліктің өсуіне алып келеді.

Қабылданған дағдарысқа қарсы шаралардың салдарынан туындаған мемлекеттік ресурстардың шектеулілігін ескере отырып, жекеменшік капиталды тарту қажетті технологиялық жаңарту жүргізу мен инновацияларды дамытудың міндетті шарты болып табылады.

Экономикалық өсудің қосымша факторы өңірлердің әлеуетін ашып көрсету болып табылады. Жергілікті экономикалық резервтерді тарту және адами капиталды жақсарту, бір жағынан, өңірлік өндіріс көлемін барынша ұлғайтуға және тұтыну нарықтарын өсіруге, ал екінші жағынан, тұтастай алғанда өңірлердегі халықтың өмір сүру сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

Отандық тұтыну нарығының аз сыйымдылығын ескере отырып, экспортқа бағдарлану тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің өсіп келе жатқан көлемін өткізу нарығының шекарасын кеңейтуге және құн жасаудың жаһандық тізбегінен орын алуға мүмкіндік береді. Инфрақұрылымдық және логистикалық шектеулері жоқ көрсетілетін қызметтер экспорты Қазақстанның сыртқы нарықтардан қашықтығы проблемасын шешуге мүмкіндік береді. Экспорттық нарықтардағы сауда шетелдік өндірушілермен бәсекелесу есебінен экспортталатын тауарлар мен қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін, күрделілігін және әртараптандырылуын арттыру үшін ынталандыру болып табылады.

Экономиканың сапалы өсу драйверлері

Сапалы өсуді қамтамасыз ету үшін экономика салаларында жаңа өсу драйверлерін енгізу талап етіледі. Базалық салаларда және көрсетілетінқызметтер салаларында олардың технологиялылығын және экспортқа бағдарлануын арттыру үшін қажетті өзгерістер болуға тиіс.

Бірінші драйвер экономика салаларының операциялық тиімділігін арттыру және өнімді өндіруге, тасымалдауға және сатуға, технологиялық жаңару мен цифрландыруға арналған инвестицияларға шығындарды азайту есебінен, сондай-ақ жасыл экономикаға көшу үшін жағдайлар жасау есебінен экономиканың тиісті салалары өнімділігінің өсуі болуға тиіс. Бұл қазіргі салалардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруы тиіс.

Екінші драйвер экспортқа бағдарланған тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің алуан түрлері есебінен экспортқа бағдарланған қазіргі салалардың өндіріс көлемінің өсуі болып табылады. Сонымен қатар қосылған құны жоғары тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге, жаһандық жеткізу тізбектерінен орын алуға экспортты ілгерілетуге және экономикалық айналымға табиғи және жер ресурстарын ұтымды тартуға басымдық берілуге тиіс. Нәтижесінде жаһандық нарықтағы елдің позициялары барлық негізгі экспорттық бағыттар бойынша нығайтылуы тиіс.

Өсудің үшінші драйвері жеткізу тізбегін құру, қазіргі салалар қиылысында көрсетілетін қызметтерді дамыту, технологиялық компанияларды оқшауландыру, технологиялар трансфері және инновацияларды коммерцияландыру есебінен туындауы тиіс экономиканың жаңа жоғары өнімді салаларын қалыптастыру болады. Осыған байланысты экономика әртараптандырылады және өңірде жаңа бәсекелі артықшылықтар жасалады.

Бұл ретте, экономика салаларында жаңа өсу драйверлерін табысты іске қосу үшін жеке инвестицияларды тарту және технологиялық құзыреттерді арттыру бойынша барынша қолайлы жағдайлар жасау шешуші фактор болып табылады.

Жаңа экономикалық өсу моделінің бес қағидаты – 2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспардың негізін қалаған шешуші өзгерістер.

Жаңа экономикалық модельге көшу қазіргі мемлекеттік саясатта қағидатты өзгерістерді талап етеді. Бұл өзгерістер Стратегиялық жоспардың идеологиясын құрайды және оның реформаларын, мақсаттары мен басымдықтарын негіздейді. Үкімет, орталық мемлекеттік және жергiлiктi атқарушы органдар өздерiнiң стратегиялық және ағымдағы мiндеттерiн орындау кезiнде 2025 жылға дейінгі стратегиялық жоспарда баяндалған қағидаттарға сүйенедi.

Осылайша, экономикалық өсудің жаңа моделі мынадай қағидаттарға:

өнімділік пен сапаға жаппай бағдарлану: жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету мен жалақыны арттыру есебінен тұтынуды ынталандырудан тауарлар мен қызметтер өнімділігінің өсуі, әртараптануы және сапасы есебінен өндірісті ынталандыруға;

адамдардың, кәсіпорындардың және салалардың технологиялық бағытталуы: білім беруде жаттап алу мен есте сақтау әдістемесінен және жекелеген салаларда технологияларды пайдаланудан өмірдің барлық кезеңдерінде креативті, когнитивті дағдыларды дамытуға, технологияларды жаппай енгізуге және жалпыға ортақ цифрландыруға;

бәсекелестік өсуді ынталандырушы ретінде: мемлекеттік және жекеменшік моно- және олигополияларды дамытудан, импорт алмастырудан және шетелдік таланттарды тартуға шектеулерден салаларды монополиядан шығару, экспортты ілгерілету, технологиялық компанияларды оқшаулау және таланттарды тарту есебінен бәсекелестікті көтермелеуге;

жеке сектордың басым рөлі: өсу локомотиві ретінде мемлекеттік сектордан: жоспарлау, іске асыруға жауапкершілік, инвестициялар, кәсiпорындарға тiкелей қолдау көрсету өсу локомотивi ретiнде жекеменшiк секторға: тосқауылдарды жою, инвестицияларды ынталандыру, iске асыру үшiн ортақ жауапкершiлiк;

өңірлердің белсенді ұстанымы және теңгерімді өңірлік даму: ресурстарды орталықтандырылған жоспарлаудан және бөлуден, ірі агломерациялардың өсуіне шоғырландырудан үлкен экономикалық дербестілікке, жауапкершілікке, бәсекелестікке және өңірлер арасындағы кооперацияға ауысу қағидаттарына негізделеді.

Қазақстанның 2025 жылға дейінгі пайымы мен мақсаты

Халықтың, бизнес және мемлекеттік сектор өкілдерінің күтулеріне сәйкес, Қазақстан алдыңғы қатарлы технологиялар мен дағдыларға негізделген халықтың өмір сүруінің өсіп келе жатқан деңгейі мен бәсекеге қабілетті экономикасы бар ашық, біріккен және әділ елге айналуға тиіс.

Қазақстан Республикасының 2025 жылға қарай стратегиялық мақсаты – бизнес пен адами капиталдың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, технологиялық жаңғырту, институционалдық ортаны жетілдіру және табиғатқа теріс әсерді барынша азайту негізінде экономиканың ЭЫДҰ елдерімен салыстырылатын адамдардың өмір сүру деңгейін арттыруға алып келетін сапалы әрі тұрақты өсуіне қол жеткізу.

Қазақстан ЭЫДҰ-ға мүше елдерден кем емес әлеуметтік-экономикалық және институционалдық даму деңгейіне қол жеткізуге және кейіннен ЭЫДҰ құрамына кіруге бағытталған. Бұл өмір сүру сапасын арттыруға, оның ішінде БҰҰ-ның тұрақты даму мақсаттарына және ЭЫДҰ стандарттарына сәйкес арттыруға мүмкіндік береді. Тұрақты даму мақсаттарына, сондай-ақ мемлекет өмірінің барлық салаларында озық практикалар мен ЭЫДҰ стандарттарын енгізу Қазақстанның әлемнің дамыған отыз елдерінің қатарына кіру жолындағы прогресін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бұл мақсатқа қол жеткізу жылына орташа есеппен ЖІӨ-нің 4,5-5,0%-дан кем емес деңгейінде экономикалық өсуге сәйкес келеді, бұл Қазақстанға 2025 жылға қарай ЖІӨ деңгейінің өсуін жан басына шаққанда 46 100 АҚШ долларына дейін (қабілетінің тепе-теңдігі бойынша бойынша) қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Жоспарланған өсу қарқынын қамтамасыз ету белгіленген мақсаттарға қол жеткізудің қажетті алғышарты болып табылады. Сонымен бірге ЖІӨ елдегі өмір сүру сапасын, азаматтардың нақты әл-ауқатының деңгейін және қоршаған ортаға келтірілген зиянды толық көрсетпейді. Осыған байланысты прогресті өлшеу және мақсатқа жету үшін халықтың өмір сүру сапасын және экономикалық өсудің сапасын өлшейтін ұлттық нысаналы көрсеткіштер көзделген.

7x7 жоспары – жүйелі жеті реформа және "Қазақстан-2050" Стратегиясын іске асырудың жеті басым саясаты.

2025 жылға дейінгі стратегиялық жоспар жүйелі өзгерістерді жүзеге асыруға бағытталған дамудың басым бағыттарының екі түрін қамтиды.

Бірінші түрі: бұл 2025 жылға дейін ел экономикасында және әлеуметтік өмірінде болуға тиіс жеті маңызды серпінді өзгерістер.

Екінші түрі: "Қазақстан-2050" стратегиясын іске асырудың басым саясаттары – бұл "Қазақстан-2050" стратегиясында айқындалған басым бағыттар бойынша Үкімет жүзеге асыратын бағыт.

1-сурет. 7 жүйелі реформа және 7 басым саясат жоспары

Жеті жүйелі реформа

2025 жылға дейінгі жүйелі реформалар қайта құрудың негізгі бағыттары бойынша басымдықтар мен міндеттерді, сондай-ақ мұндай қайта құруларды іске асыру бойынша нақты шараларды – бастамаларды – қамтиды.

1-реформа. Жаңа адами капитал. Реформа тұрақты өсу үшін адами капиталды дамытуға және кадрларды даярлау деңгейін арттыру, білім беру жүйесін үздіксіз өмір бойы оқыту қайта бағдарлау және білім беру мен педагогикалық кадрлардың сапасын жақсарту, салалар мен өңірлер арасында еңбек ресурстарын тиімді бөлу процестерін басқару есебінен экономиканың кадрға деген ағымдағы және болашақтағы қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған.

2-реформа. Технологиялық жаңарту және цифрландыру. Реформа 4.0 индустриясы технологияларын, экономиканы цифрландыруды қолдана отырып салаларды технологиялық жаңғыртуға және ғылымды қажет ететін экономиканы дамыту үшін инновациялық инфрақұрылымдарды құруға және цифрландыру, ең алдымен қазіргі салаларды цифрландыру, технологиялық қайта жарақтандыру, инфрақұрылым және инновациялар құру есебінен оның өнімділігін арттыруға бағытталған.

3-реформа. Бәсекелестік және бәсекеге қабілетті бизнес. Реформа бәсекелес орта мен экспорттық әлеуетті дамыту есебінен жеке секторды өзектендіруге бағытталған. Тиімсіз мемлекеттік компанияларды жекешелендіру және жою арқылы, сондай-ақ мемлекеттік-жеке меншік (бұдан әрі – МЖӘ) шеңберінде қызметтің жекелеген түрлерін жеке секторға беру арқылы мемлекет пен монополиялардың рөлі қысқаратын болады. Бизнес үшін кедергілер төмендейтін болады және орта кәсіпорындардың өсуі үшін шаралар қолданылатын болады, жабылу рәсімдері оңайлатылатын болады, сондай-ақ тараптардың тең өкілдік қағидатын бұрмалайтын тікелей қаржылық қолдау практикасы қысқартылатын болады. Сапа стандартын импорттаушы ел стандарттарына сәйкестендіру, кәсіпорынның операциялық тиімділігін арттыру және экспортқа жылжытуды қолдау есебінен тауарлар мен қызметтердің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға басты назар аударылатын болады.

4-реформа. Құқықтық мемлекет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл. Реформа заңдарды сақтау, сыбайлас жемқорлықты жою және құқықтық мәдениетке тәрбиелеу есебінен қолайлы әлеуметтік-экономикалық ахуалды құруға бағытталған. Бұл реформаның маңызды міндеті сот жүйесін халықаралық стандарттарға келтіру, меншіктік құқық кепілдігін қамтамасыз ету, заңнамалықтардың тұрақтылық деңгейін арттыру, азаматтардың құқықтық сауаттылығын тәрбиелеу болып табылады. Сыбайлас жемқорлықтың туындауының бастапқы себебінің алдын алу процестерді оңтайландыру және цифрландыру, адами факторды азайту, сатып алудың ашық рәсімдерін енгізу есебінен қол жеткізілетін болады.

5-реформа. Мықты өңірлер және урбандалу. Реформа өмір сапасының базалық деңгейін қамтамасыз ету кезінде өңірлер арасындағы әлеуметтік-экономикалық айырмашылықты қысқартуға бағытталған. Даму өңірлерге экономикалық өкілеттіктердің үлкен бөлігін беру және өңірлік басшылардың жауапкершілік дәрежесін арттыру, өңірлік деңгейде инвестицияларды тарту тетіктерін жетілдіру есебінен қол жеткізілетін болады. Урбандану процессі агломерацияларда ғана емес, экономикалық әлеуеті бар орташа қалаларда да қамтамасыз етілетін болады. Әлеуметік және көліктік инфрақұрылымды дамыту, бизнесті қолдау және білім берудің озық практикасын тарату ел бойынша өмір мен жұмыс үшін базалық жағдайларды қамтамасыз етеді.

6-реформа. Қоғамдық сананы жаңғырту. Реформа өзінің болашағына және Қазақстанның болашағына жауапкершілікті тәрбиелейтін, мықты және еліне адал адамдардың Біртұтас ұлтты қалыптастыруға, азаматтардың жеке бәсекеге қабілеттілігі мен прагматизмін арттыруға бағытталған. Ұлттық мәдениетті дамытуға және экстремизмнің алдын алуға ерекше назар аударылған.

7-реформа. Мемлекеттік сектор өзгерістердің көшбасшысы ретінде. Реформа елдегі өзгерістер агенті ретінде орталық және жергілікті мемлекеттік органдар мен ұйымдардың рөлін арттыруға бағытталған. Мемлекеттің рөлін қайта ойлау, процестерді және деректер базасын цифрландыру есебінен мемлекеттік аппараттың өнімділігін арттыру маңызды. Клиентке бағдарлану және бейімділікті дамыту табысты жеке корпорациялар деңгейінде мемлекет басқаратын үкіметтің ірі міндеттерінің бірі болады.

"Қазақстан-2050" стратегиясын іске асырудың жеті басым саясаты

Іске асырудын басым саясаттары – ол 2025 жылға дейінгі кезеңде мемлекеттік бағдарламалар және жоспарлар шеңберінде жүзеге асырылатын қағидаттар мен міндеттер.

1-саясат. Макроэкономикалық саясат бюджеттің тұрақтылығына және мұнай емес тапшылықты азайтуға, ақша-кредит саясатының икемділігі мен қаржы және құрылымдық саясаттың үйлесуін қамтамасыз етуге бағдарланған. Бұл бағытты іске асырудың негізгі нәтижесі макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету болады.

2-саясат. Экономика салаларының бәсекеге қабілеттілігі – саясатәлем нарықтарындағы базалық салалардың позицияларын нығайту, олардың операциялық тиімділігін арттыру және қайта өңдеуді тереңдету; жаңа құзыреттілікті дамыту және технологияларды бейімдеу жолымен жаңа өнімдер мен қызметтерді өңірлік нарыққа шығару; өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің құнын төмендету және сапасын ұлғайту есебінен экономика секторларының бәсекеге қабілеттігін қосымша ұлғайту арқылы қазіргі салалардың сапалы өсуін қолдауға бағытталған.

3-саясат. Қаржылық нарықты дамыту саясаты экономикадағы қаржыландырудың, инвестициялаудың тиімді тізбегін құруға бағытталған, ол банк секторының қаржылық тұрақтылығын және экономиканы кредиттеуді арттыратуды, қаржыландырудың баламалы көздерін дамытуды, қолжетімді орта және ұзақ мерзімді қорландыруды, халықаралық қаржы орталығын дамытуды және халықтың қаржылық сауаттылығын арттыруды қамтиды.

4-саясат. Экономикаға жеке инвестицияларды белсенді тарту саясаты елдегі инфестициялық ахуалды жақсарту, инвесторлардың құқығын қорғауды күшейту, оларды тарту бойынша шараларды жандандыру, сондай-ақ инвесторлармен жұмыста инфрақұрылымды жақсарту есебінен инфестицияларды тартуға және ұстап тұруға бағдарланатын болады.

5-саясат. Өмір сапасын арттыру саясаты БҰҰ тұрақты даму мақсаттарына сәйкес халық денсаулығын жақсарту, әлеуметтік қамтамасыз ету және сақтандыру жүйесін оңтайландыру, зейнеткерлік қамтамасыз ету жүйесін жаңғырту және тұрғын үйге қолжетімділікті арттыру есебінен адамдар өмірінің базалық деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған.

6-саясат. Жасыл экономика және қоршаған ортаны қорғау саласындағы саясат халықтың өмір деңгейінің өсуі үшін дамудың экологиялық қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етуге, баламалы энергия көздерін дамытуға; Қазақстаның су және жер ресурстарының сапасын арттыруға; ауа сапасын жақсартуға; қалдықсыз экономиканы дамытуға және биологиялық алуандықты сақтауға бағытталған. Энергия тиімділігі мен энергия үнемдеуді арттыру, сондай-ақ жасыл қаржыландыру қағидаттарын енгізу маңызды бағыт болып табылады, бұл ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын қысқартуға мүмкіндік береді.

7-саясат. Барынша белсенді сыртқы экономикалық саясат Қазақстанның халықаралық интеграциялық процестерге, әлемдік экономика интеграциялану жобаларына тиімді қатысуы және сыртқы нарықтарда елдің позициясын күшейту арқылы Қазақстан үшін неғұрлым қолайлы экономикалық жағдайлар құруға бағытталған. Халықаралық институттармен халықаралық саяси, әлеуметтік және экономикалық процестердің жағымды қатысушы ретінде Қазақстанның тығыз ынтымақтастығы жалғастырылуда.

4-тарау. Асамаңызды серпінді өзгерістер: жүйелі реформалар 1-реформа. Жаңа адами капитал

Реформаның мәні: XXI ғасырдың жоғары сапалы және қажетті дағдыларға ие адами капиталды дамыту Қазақстан экономикасының одан әрі өсуі тәуелді болатын басым міндет болып табылады. Жаңа уақыттың құзыреттілігі жаңа қажетті дағдыларды үздіксіз үйренуге және меңгеруге дайын болуды қамтиды. Технологиялық жаңару мен цифрландыру өз жұмыс уақытын тиімді пайдаланатын, технология мен білімді қолдануға, процестерді жетілдіруге және инновацияларды жүзеге асыруға қабілетті персоналсыз мүмкін емес.

2025 жылға қарай Қазақстан үшін қағидатты өзгерістер:

дәстүрлі оқу бағдарламаларынан функционалдық сауаттылыққа, болашақ еңбек нарығында талап етілетін заманауи дағдылар мен құзыреттілікті қалыптастыруға;

қазақстандық білім берудің жергілікті фокусынан сыртқы нарықтарда қазақстандық білім берудің қажеттілігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға;

педагогтарды педагог кәсібіне ынталандырудың төмен деңгейінен барынша абыройлы лауазым ретінде көтеруге;

қалыптасқан орта және жоғары білімнен дағдылар мен құзыреттілікті өмір бойы тұрақты жетілдіруге;

еңбек ресурстарының өнімділігіне қарамастан олардың салалар мен өңірлердегі шоғырлануынан еңбек ресурстарын салалар мен өңірлер арасында теңгерімді бөлуге өзгеретін болады.

Алдағы міндеттер

Адами капиталды дамытудың қажетті шарттары жоғары сапалы және қажетті дағдылармен оқыту болып табылады. Осы мақсатта білім беру жүйесінің жалпы деңгейі артатын болады: білім беру бағдарламалары жаңа экономиканың сұраныстарына сәйкес халықаралық стандарттарды ескере отырып өзектендірілетін болады, педагогикалық кадрларды даярлау және ынталандыру сапасын арттыру бойынша шаралар қабылданатын болады. Білім беру саласындағы өзгерістер жеке бизнеспен әріптестікте іске асырылады және технологиялық және цифрлық құзыреттілікке ие білікті кадрлармен еңбек нарығының қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталатын болады.

Кадрларға және осы кадрларды даярлау жүйесіне жаңа экономика сұранысын үйлестіру, сондай-ақ қазіргі жұмыс істеп жүрген қызметкерлерді қайта даярлауға және біліктілігін арттыруға қолжетімділікті қамтамасыз ету қажет. Бұл процестің басталу нүктесі жаңа экономиканың кадрлық қажеттілігін қамтамасыз ететін ұлттық болжамдау жүйесін дамыту мен қызметкерлерді қажетті дағдылармен және құзыреттілікпен қамтамасыз ететін ұлттық біліктілік жүйесін дамыту болады.

Қазіргі еңбек ресурстарының әлеуеті барынша тиімді пайдаланылуға тиіс.Кәсіпорындар, салалар және елді мекендер арасындағы жұмыс күшінің қозғалысы барынша өнімді жұмыс орындарына біртіндеп орын ауыстыруы үшін жағдайлар жасауды талап етеді, ол еңбек ұтқырлығы мен еңбек нарығы инфрақұрылымын дамыту есебінен іске асырылатын болады. Жұмысқа орналастыру және шетелден жоғары білікті мамандарды тарту бойынша белсенді шаралар экономиканы қажетті кадрлармен жедел қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

"Білім беру экономикалық өсудің негізі ретінде" басымдығы

Білім беру жүйесіне жаңа адами капиталды – "ХХІғасыр дағдыларына" ие, Қазақстанда жаңа экономикалық қалып негізін құрайтын мамандарды даярлауға басым рөл беріледі. Білім беру жүйесі барлық деңгейлерде білім берудің қолжетімділігі мен инклюзивтілігін қамтамасыз етуге, жаңа операциялық және технологиялық шешімдерді ұсынуға және енгізуге, жаңа жоғары өнімді жұмыс орындарын құруға және толтыруға қабілетті болашақ экономика сұранысына жауап беретін кадрларды – инноваторлар мен рационализаторды дайындауға бағытталуға тиіс.Білім беру жүйесін жаңғырту білім беру бағдарламаларының мазмұнын жаңартуды, білім беру саласын цифрландыруды, білім беру ұйымдарының академиялық және басқарушылық дербестігін кеңейтуді, білім беру ұйымдарының қызметіне қоғамның қатысу рөлін арттыруды, білім беру саласына жеке инвестициялар тартуды талап етеді. Жаңғыртудың ең басты шартының бірі білім беру жүйесін жаңартылған бағдарлама бойынша өзінің пәніне үйретіп қана қоймай, бағдарламаларды өзгеріп жатқан уақыт талаптарына үнемі бейімдеп, оқушыларға талап етілетін практикалық дағдыларды үйрететін педагогтармен қамтамасыз ету болып табылады.

Осылайша, бұл басымдықты іске асыру мынадай міндеттерді:

технологиялық дағдыларды ескере отырып, түгел қамтитын және талап етілетін білімге қол жеткізуді;

педагогикалық кадрларды даярлаудың мотивациясы мен сапасын арттыруды;

білім беруді жаһандық ортаға интеграциялауды талап етеді.

"Технологиялық дағдыларды ескере отырып түгел қамтитын және талап етілетін білімге қол жеткізу" міндеті

Жаһандық экономикалық сын-қатерлер, технологияның қарқынды дамуы мен білім экономикасының өсуі білім беру мен оқытудың жаңа әдістерін қажет ететіндігін көрсетеді. Білім беру бағдарламалары мамандандырылған салалық дағдыларға, сондай-ақ күрделі кешенді міндеттерді шығармашылық және инновациялық шешу дағдыларына, үздіксіз жетілдіру және командада жұмыс істеу қабілетіне ие кадрларды даярлауға бағытталуға тиіс.

1.1 "Білім берудің қолжетімділігі мен инклюзивтілігін қамтамасыз ету" бастамасы. Мектепке дейінгі білім беру когнитивті дамыту және оқуға қызығушылығын ынталандыру үшін маңызды басталу нүктесі болып табылады. Балаларды 1 жастан 6 жасқа дейінгі жаста мектепке дейінгі білім берумен қамтуды арттыру мақсатында мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігін пайдалана отырып, жеке меншік мектепке дейінгі ұйымдар желісін дамыту жалғасын табатын болады. Бұл үшін жұмыс күні толық емес шағын орталықтар жергілікті бюджет пен МЖӘ тетіктері қаражаты есебінен біртіндеп толық жұмыс істейтін режимге ауыстырылатын болады.

Барлық тілек білдірушілерге жұмыс біліктілігі, оның ішінде курстық даярлық бойынша тегін техникалық және кәсіптік білім алуға мүмкіндік беріледі. Бұл жастар үшін тегін алғашқы жұмыс біліктілігіне қолжетімділікті қамтамасыз ететін әлеуметтік лифт жасауға мүмкіндік береді. Курстық даярлықпен барлық тілек білдірушілер, оның ішінде біліктілігі жоқ жастар, аз қамтылған отбасылардың балалары, жұмыссыздар, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен оқу орталықтары мен колледждер базасында өз бетінше жұмыс жасайтындар, сондай-ақ жұмыс берушілер қамтылады.

Жоғары оқу орнының ақылы бөліміне еркін түсу мақсатында талапкерлерге жоғары оқу орындарына түсу кезінде түсу емтихандарын өткізу формасын таңдау құқығы берілетін болады.

Талап етілетін жұмыс біліктіліктері бойынша орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің арнайы оқу бағдарламаларын құру арқылы ерекше білім қажеттіліктері бар адамдар үшін барлық деңгейлерде білім алуға қолжетімділікті қамтамасыз етуге, педагогика қызметкерлерінің біліктілігін арттыруға қолжетімділікті қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізілетін болады.

1.2 "Білім берудің барлық деңгейлеріндегі бағдарламалардың мазмұнын жаңарту" бастамасы. Балаларды бастауыш білім алуға дайындау үшін мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің білім беру бағдарламаларын іске асыруда сабақтастық құрылатын болады. Қаріпке, оқумен жазуға оқыту (оның ішінде, "Әліппе" – "Букварь"), сондай-ақ балалардың әлеуметтік, практикалық өмірлік дағдылары мен өзін-өзі тану дағдыларын ерте дамыту нөлінші сыныпта өтетін болады.

Орта білім беру жүйесіне функционалдық сауаттылықты, сыни ойлауды, нақты өмірде білім мен дағдыларды қолдану қабілеттерін қалыптастыруға бағдарланған білім берудің жаңартылған мазмұнын енгізу ұсынылатын болады. Оқу бағдарламаларына жаңа технологияларды, ғылыми инновацияларды, математикалық модельдеуді, бағдарламалауды, роботтехникасын және бастапқы технологиялық дайындауды дамытуға бағытталған STEM-элементтері қамтылатын болады. Бұл үшін қосымша білім беру бағдарламалары, сыныптан тыс іс-шаралар, ғылыми үйірмелер мен сыныптан тыс сабақтар ұйымдастырылатын болады. Жоғары сыныптарда бірқатар пәндер ағылшын тілінде оқытылатын болады.

ТжКБ жүйесінде жұмыс берушілердің қатысуымен және жаңа кәсіби стандарттар негізінде әзірленген WorldSkills халықаралық талаптарына, роботтехникасына, цифрлық дағдыларға, көптілділікке негізделген жаңартылған білім беру бағдарламалары енгізілетін болады. Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің сабақтастығын қамтамасыз ету үшін жоғары оқу орындарына түсуі кезінде жекелеген пәндер бойынша кредиттерді ескеруге мүмкіндік беретін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру жүйесінде оқытудың кредиттік-модульдік технологиясына көшу жүзеге асырылады. Қазақстандық студенттер Worldskills кәсіби шеберлік дағдыларын дамыту бойынша халықаралық және ұлттық чемпионаттарға қатысатын болады.

ТжКБ жүйесінде халықаралық және кәсіби стандарттарға сәйкес келетін білім беру бағдарламаларын әзірлеу және тарату кәсіпорындармен бірлесіп құрылған базалық колледждер мен құзыреттілік орталықтары арқылы жүзеге асырылатын болады. Кадрларды даярлауды жүйелендіру мақсатында ТжКБ оқу орындарын бейіндер бойынша бөлу жұмыстары жалғасатын болады.

Білім беру бағдарламаларын өзектендіру үшін қорытындысы бойынша барынша талап етілетін мамандықтар бойынша білім беру бағдарламаларының тізілімі жаңартылатын қолданыстағы бағдарламаларға бағалау жүргізілетін болады. Олардың өзектілігі мен қазіргі және болашақтағы бизнес қажеттіліктеріне сәйкестігін айқындау үшін бағалау жұмыс берушілердің қатысуымен жүргізіледі.

Нарықта барынша талап етілетін бағдарламаларды таңдау үшін білім беру бағдарламаларына тұрақты түрде мониторингілеу және олардың тиімділігіне салыстыру жүзеге асырылатын болады (мысалы, бітірушілердің жалақысының деңгейі, жұмысқа орналасқан түлектердің үлесі бойынша). Мемлекеттік білім беру тапсырысының құрылымы кадрларға болжанатын қажеттіліктер мен бизнестің қатысуымен айқындалатын салалар арасындағы жұмыспен қамтылғандардың болжамды ағындары бойынша деректерді ескере отырып қайта қаралатын болады.

Ғылыми-зерттеу институттары мен жоғары оқу орындары арасындағы кооперацияларды арттыру бойынша жұмыстар (пилоттық жобалар шеңберінде) жалғастырылатын болады. Бұл жұмыс барысында студенттер зерттеу қызметіне, ал ғылыми-зерттеу институттарының профессор-оқытушылар құрамы жоғары оқу орындарында оқыту үшін тартылатын болады. Бұл студенттерге арналған оқытудың ғылыми және қолданбалы құрамдауышын арттыруға, сондай-ақ оларды инновациялар мен технологияларды әзірлеуге және енгізуге ықпал етеді.

Жоғары оқу орындары түлектерінің функционалдық мүмкіндіктерін кеңейту және еңбек нарығында олардың ұтқырлығын арттыру мақсатында студенттерді таңдаудың құрамдауышы есебінен жоғары оқу орындарының негізгі білім беру бағдарламаларын игеру кезеңінде қосымша біліктілік алу мүмкіндігі берілетін болады.

1.3 "Академиялық еркіндікті және жұртшылықтың қатысуын арттыру" бастамасы. Орта білім беру ұйымдарының басқарушылық және қаржылық қызметіне қоғамдық бақылауды жүзеге асыру мақсатында қамқоршылық кеңестер өкілеттіктерінің спектрі кеңейтілетін болады. Қамқоршылық кеңестер мектептер мен балалар үйлерінің ішкі өмірін ұйымдастырудағы маңызды органдардың бірі болады, мектептердің өзін-өзі бағалау рәсімдері жетілдірілетін болады. Мектептерді мемлекеттік бақылау Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес тәуекелдер дәрежесін бағалау жүйесі бойынша жүзеге асырылатын болады.

Оқу орындарының академиялық, басқарушылық дербестігін орталықсыздандыру және арттыру саясаты жалғасады. Жоғары оқу орындарына оқу бағдарламаларын әзірлеуде, кадрлық жұмысты ұйымдастыруда, сондай-ақ бюджетті басқаруда дербестік ұсынылады. Жоғары оқу орындарының алдына түлектерді еңбек нарығына дайындау бойынша міндет қойылады. Жоғары оқу орындарында ақпарат көзі болып табылатын кәсіби бағдарлану және жұмысты таңдауға және жалға алу процесіне дайындауға (түйіндеме әзірлеу, сұхбат алуға дайындау) байланысты мәселелерде оқушыларды қолдау кеңселері белсендетілетін болады.

Жоғары оқу орындарды басқаруға, академиялық, операциялық және қаржылық қызметті бақылауға, сондай-ақ жоғары оқу орындары басшылығы қызметінің тиімділігін бағалауға белсенді қатысатын қадағалау кеңестерінің рөлі күшейтілетін болады. Тиімділікті бағалау білім беру процесінің сапасына және оқу орнын басқару сапасына, мысалы еңбек нарығында түлектердің талап етілуіне, жүргізілетін зерттеу жұмысының өзектілігіне және басқаларға байланысты болады.

Аталған шараны іске асыру шеңберінде жоғары оқу орындарын басқару бойынша озық практиканың мысалы ретінде Назарбаев Университетінің тәжірибесі пайдаланылатын болады.

1.4 "Мемлекеттік-жекешелік әріптестікті кеңейту және білім беру саласына жеке инвестициялар тарту" бастамасы. Білім берудің барлық деңгейлерінде әріптестікті кеңейту және жеке инвестицияларды тарту білім беру қызметтерінің сапасын арттырудың, мемлекеттік білім беру объектілеріне жүктемені және оқушылар орындары тапшылығын төмендетудің, жеке білім беру қызметтерін дамытудың маңызды құралдарының бірі болып табылады.

Барлық толық жинақталған мектептерде білім беру мекемелерінің шығындарын қаржыландырудан "әрбір оқушыға бекітілетін ақша" қағидаты бойынша оқушылардың санына байланысты оларды оқытуға арналған шығындарды қаржыландыруды көздейтін жан басына шаққандағы қаржыландыру тетігі енгізілетін болады. Бұл білім беру ұйымдары арасындағы бәсекелестікті қамтамасыз етеді және білім беру қызметінің сапасын арттыруға ынталандырады. Бұл ретте, білім беру тапсырысы меншік нысанына қарамастан мектептерде орналастырылатын болады, бұл жеке секторды жеке мектептер желісін кеңейтуге ынталандыратын болады. Жеке секторды ынталандыру және қолданыстағы МЖӘ тетіктерін күшейту мақсатында мектептердің СанЕжН мен ҚНжЕ қайта қаралады, мектептерді сенімгерлік басқаруға беру мәселесі пысықталатын болады. Мектеп оқушыларын қызығушылықтары бойынша үйірмелермен барынша тарту мақсатында жеке сектор есебінен қосымша білім дамитын болады.

ТжКБ жүйесінде жан басына шаққандағы қаржыландырудың нормативтері қайта қаралып, ТжКБ ұйымдарын сенімгерлік басқаруға беру мәселесі пысықталатын болады. Дуалды оқыту шеңберінде студенттерге практикалық сабақтарды бергені және ұйымдастырғаны үшін қосымша төлем түрінде өндірістен инженер-педагогикалық кадрларды тарту үшін ынталандыру шаралары көзделетін болады.

Жоғары білім беру жүйесінде жұмыс берушілерді тарта отырып академиялық кредиттердің игерілетін көлемін ескере отырып мемлекеттік білім беру тапсырысын қаржыландыру бойынша ұсыныстар әзірлей отырып, жоғары оқу орнын кредиттік жан басына шаққандағы қаржыландыруға көшіру мәселесі пысықталатын болады.

Жеке қаржыландыруды тарту шеңберінде жоғары оқу орындары мен компаниялардың өзара іс-қимылы ұйымдастырылатын болады. Компания тарапынан әріптестік үлес білім беру гранттарын бірлесіп қаржыландыруды, тағылымдамадан өту мүмкіндігін, тәлімгерлік жүйесін, тренингтер мен практикалық оқу іс-шараларын өткізу үшін алаңдар беруді қамтитын болады.Өзара іс-қимыл жеке бизнестің жоғары оқу орындары базасында оқу бағдарламаларын әзірлеуге қатысуына және оқытудың практикалық моделін құруға, персонал біліктілігін арттыруға мүмкіндік береді.

1.5 "Білім беруді цифрландыру" бастамасы. Процестің барлық қатысушыларының электрондық деректер банкін және электронды форматта қажетті ақпаратты қамтитын оқушының электронды бейінін, сондай-ақ қажетті цифрлық сервистерді қамтитын білім беруді басқару жүйесі құрылады. Мысалы, балаларды бала бақшаларға қабылдау процесі автоматтандырылатын болады, орта білім беруде электрондық күнделіктер мен журналдар енгізілетін болады. Білім беруді басқару жүйесі мемлекеттік органдардың бірыңғай деректер базасына кіріктірілетін болады. Сондай-ақ Big Data технологиясын (үлкен деректерді өңдеу технологиясы) пайдалана отырып басқа цифрлық білім беру сервистері кіріктірледі.

Барлық деңгейлерде цифрлық білім беру контенті құрылады, интерактивті және қашықтықтан оқыту әдісі таратылатын болады. Атап айтқанда, интерактивті және инновациялық технологияларды пайдалана отырып электрондық білім беру материалдары мен электрондық кітапханалар құрылады. Арнайы материалдар аз қамтылған мектеп оқушылары үшін әзірленеді. Интернет-платформасында "ашық университеттер" құру, электронды оқыту ресурстарының контентін әзірлеу, жоғары оқу орындары, ТжКБ ұйымдары мен мектептер арасындағы оқыту бағдарламаларын кіріктіру есебінен қашықтықтан оқытудың қолжетімділігі артады. Бұл "өмір бойы оқыту" тұжырымдамасын насихаттауға және шалғайдағы, ауылдық өңірлердегі оқушыларға арналған оқу шарттарын теңестіруге қажетті жағдайлар жасайды.

"Педагогикалық кадрларды даярлаудың мотивациясы мен сапасын арттыруды" міндеті

Білім сапасын арттыру заманауи білімі бар жоғары білікті педагогтарсыз, сондай-ақ технологиялар мен оқыту әдістерінсіз мүмкін емес. Болашақ педагогтарды тартудың және оқытудың тәсілдерін қайта қарау, бүгінгі педагогикалық құрамның біліктілігін арттыру, мұғалім кәсібінің беделін арттыру қажет.

1.6 "Педагогикалық кадрлардың беделін және ынталандырылуын арттыру" бастамасы. Мұғалімдердің еңбекақы төлемінің деңгейі үлгілік оқу жоспарларын қайта қарау жолымен кезең-кезеңімен артатын болады, педагогикалық қызметкерлерге нормативтік оқу жүктемесі азайтылатын болады. Бұл шара оқыту сапасын, педагогтердің кәсіптік даярлығы мен қайта даярлығы деңгейін арттыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ мұғалімдерге қосымша ақылы білім беру қызметтерін көрсету үшін жағдайлар жасайды, бұл педагогтер үшін ынталандыру шараларының бірі болып табылады.

1.7 "Педагогикалық оқу орындарындағы бағдарламаларды жаңарту" бастамасы. Цифрлық технологияларды пайдалана отырып жаңа оқыту әдістерін енгізу және ағылшын тілінде оқыту мақсатында педагогикалық кадрларды даярлауға арналған оқу жоспарлары мен білім беру бағдарламалары жаңартылатын болады. Жаңартылған жоспарлар мен бағдарламалар бойынша оқытушы құрам біліктілігін арттыру бойынша қажетті тренигтер өткізілетін болады.

Жоғары білікті педагогикалық кадрлардың жаңа буынын тәрбиелеу үшін оқу орындарында тәлімгерлік жүйесі қайта іске қосылатын болады. Тәлімгер-педагогтерді ынталандыру шаралары көзделеді.

1.8 "Педагогтердің біліктілігін арттыру және озық педагогикалық практиканы тарату" бастамасы. Өңірлік оқу орындары мен озық оқу орындарындағы (Назарбаев Университеті, ҚМЭБИ, ҚБТУ, Назарбаев Зияткерлік мектептері және басқалар) педагогикалық кадрлар арасында білім алмасу жалғасатын болады.Оқытушылар құрамы үшін халықаралық алмасу бағдарламасы ұйымдастырылады, бұл ретте озық педагогикалық практикаларды және цифрлық және технологиялық дағдыларды дамытуға, ағылшын тілін зерделеуге ерекше назар аударылатын болады. Ағылшын тілінде мамандандырылған пәндерді оқытуға қабілетті педагогтерді даярлау және қайта даярлаудың баламалы деңгейі мен мерзімдері қамтамасыз етілетін болады.

Педагогтердің педагогикалық шеберлігін арттыру және озық оқу орындарының тәжірибесін тарату үшін білім берудің онлайн-платформасы құрылады. Бұл шара өңірлердегі педагогтердің озық білім беру материалдарын алуға ықпал етеді.

Мектепке дейінгі мекемелердің педагогикалық кадрларының сапалық құрамын жақсартуға ерекше назар аударылатын болады. "Мектепке дейінгі тәрбиелеу және оқыту" мамандығы бойынша жоғары оқу орындары мен колледждерде педагогикалық кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы біртіндеп ұлғайтылады, ал 2019 жылдан бастап мектепке дейінгі білім беру жүйесінде педагогикалық кадрларды тәуелсіз сертификаттау енгізілетін болады.

ТжКБ жүйесінің педагогикалық кадрлары мен басшыларын қайта даярлау үшін практикалық бағдарлануды және кәсіби-тұлғалық әлеуетті дамытуды көздейтін инженерлік-педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттырудың жаңа моделі енгізіледі. Өндіріс мамандарына WordSkills стандарттары бойынша педагогикалық шеберлік оқытылатын болады.

Педагогтердің кәсіби даярлығын, қалыптастырушылық деңгейін және кәсіби құзыреттілікті дамытуын, кәсіби маңызды тұлғалық қасиеттер көрінісін бағалайтын біліктілік емтиханы арқылы "Педагог" кәсіби стандартында көзделген талаптарға сәйкестікке біліктілігі расталатын болады.

1.9 "Педагогикалық ресурстарды еңбек күші артық өңірлерден еңбек күшінің тапшылығы бар өңірлерге тең бөлу" бастамасы. Еңбек күшінің тапшылығы бар өңірлерді педагогикалық кадрлармен толықтыру "Мәңгілік Ел жастары – индустрияға" атты әлеуметтік жобасын іске асыру шеңберінде жалғасады. Жыл сайын еңбек күші артық өңірлердің жастарынан педагогикалық кадрларды даярлауға еңбек күшінің тапшылығы бар өңірлердің жоғары оқу орындары үшін мемлекеттік білім беру тапсырысы көзделетін болады. Бұдан әрі жобаны іске асыру шеңберінде магистранттар мен докторанттарды даярлауға басты назар бағытталатын болады.

"Білім беруді жаһандық ортаға интеграциялау" міндеті

Білім беру бағдарламаларының ағылшын тілін белсенді тарата отырып сыртқы нарықтарға шығуы қазақстандық білімнің сыртқы нарықтарда бәсекеге қабілеттілігі мен талап етілуін арттыруға ықпал ететін болады.

1.10 "Білім беру хабын құру және ағылшын тілінде білім беру қызметтерін дамыту" бастамасы. Қазақстан Орталық Азияда білім беру хабына айналуға ұмтылыс жасайтын болады. Қазақстандық жоғары оқу орындарына шетел студенттерін тарту бойынша жұмыс жүргізіледі. Бұл үшін университеттер әлемдік стандарттарға сәйкес келетін заманауи инфрақұрылым деңгейін беретін халықаралық деңгейге қол жеткізу үшін барлық жағдайларды жасайтын болады. Шетел әріптестерімен кеңінен ынтымақтастық: бірлескен білім беру бағдарламаларын енгізу, шетел оқытушыларын, топ-менеджерлер мен студенттерді тарту, ғылыми жобаларды іске асыру, университетті басқаруға әріптестердің қатысуы арқылы болжанады. Шетелде қазақстандық білім форумдарын, көрмелерін және күндерін өткізу кеңінен пайдаланылады.

Ағылшын тілінде жүргізілетін білім беру бағдарламаларының саны ұлғайтылатын болады, ағылшын тілінде сөйлетін мамандарды даярлауға бөлінетін гранттар үлесі артады, ағылшын тілінде оқыту үшін профессорлық-оқытушылық құрамның біліктілігі арттырылады, ағылшын тілінде оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешен әзірленетін болады.

"Кадрларды даярлау жүйесін жаңа экономика талапарына бағдарлау" басымдығы

Қазақстанның білім беру жүйесі жаңа экономиканы өнімділікті арттыруға, кәсіпорындар мен салаларды технологиялық жаңартуға және цифрландыруға қабілетті кадрлармен қамтамасыз ету бойынша ауқымды міндеттерді қамтиды. Бұған білім беру жүйесінен еңбек нарығына жаңа білікті жұмысшылардың келуі және қазіргі жұмысшыларды оқыту есебінен қол жеткізілетін болады.

Экономиканың болашақтағы еңбек ресурстарына қажеттіліктерін бағалауға және болжауға мүмкіндік беретін жүйе құрылатын болады. Елдегі кәсіпорындардың қазіргі басшылары мен персоналдарын қайта даярлау болжанатын "өмір бойы оқыту" тұжырымдамасы одан әрі дамитын болады.

"Ұлттық болжау және біліктілік жүйелерін дамыту" міндеті

Еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныс балансқа жетуі керек, бұл үшін бүгінгі таңда, 5 жылдан кейін, 10 жылдан кейін елге қандай мамандар қажет; бұл мамандар қандай дағдылар мен құзыреттіліктерге ие болуы керек?, деген сұрақтарға жауап беру қажет.

Кадрларға сұраныс пен ұсынысты ортақ теңдікке келтіру еңбек ресурстарын дамытудың ұлттық болжау жүйесі мен ұлттық біліктілік жүйесін дамыту есебінен қамтамасыз етілетін болады.

1.11 "Сабақтардың өзекті жіктемесін қолдау" бастамасы. Еңбек нарығы мен білім беру жүйесінің әртүрлі элементтері арасындағы өзара байланысты қалыптастыру негізі еңбек нарығын диагностикалаудың негізгі құралы ретінде Ұлттық кәсіптердің жіктемесі (кәсіптердің біртекті топтарының стандартталған тізбесі) үнемі жаңартып отырылатын болады. Өзекті жіктеме еңбек нарығын уақтылы және толық есепке алуға және оны дамытудың егжей-тегжейлі болжамдарын жасауға мүмкіндік береді. Жіктеме жұмыс күшіне қойылатын сапалық талаптарды қалыптастыруды және Ұлттық біліктілік жүйесін толыққанды енгізуді қамтамасыз етеді.

1.12 "Болжау құралдарын дамыту" бастамасы. 2025 жылға қарай Қазақстанда қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективаға кадрлық қажеттіліктерді айқындау бойынша математикалық модельдеуді, сараптамалық бағалауды және сауалнама сессияларын біріктіретін құралдар кешенін білдіретін еңбек ресурстарын дамытуды болжаудың ұлттық жүйесі іске қосылады.

1.13 "Кәсіби стандарттарды әзірлеу және өзектендіру" бастамасы. Кәсіби стандарттар мамандықтардың нақты бір түрлеріне арналған бизнес талаптарының эталоны болады. Олар бизнестен мамандарды даярлауға арналған техникалық міндеттердің бірі болады және барлық мамандықтар бойынша білім, дағдылар мен құзыреттіліктердің толық жиынтығын айқындайды. Бастама шеңберінде жаңа кәсіптік стандарттар әзірленеді және елде бұрыннан бар кәсіптік стандарттар өзектендіріледі, олар тікелей бизнестің қатысуымен бекітілетін болады.

1.14 "Кәсіби стандарттар негізінде білім беру бағдарламаларын әзірлеу" бастамасы. Кәсіби стандарттар білім беру мазмұнын және білім беру үдерісін жаңа экономика талаптарына сәйкестендірудің негізгі шарты болатын техникалық және кәсіптік, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесінде білім беру бағдарламалары мен оқу-әдістемелік базаны әзірлеу және жаңарту үшін негіз болады.

1.15 "Тәуелсіз біліктілік сертификаттау жүйесін енгізу" бастамасы. Еңбек нарығында кәсіптік стандарттардың өлшемшарты мен талаптары жаңадан келген жұмысшыларына тәуелсіз бағалау жүргізеді, сондай-ақ жұмыс істеп жүрген жұмысшыларға тікелей бизнестің қатысуымен біліктілік санатын беруге мүмкіндік береді. Білім беру процесі мен білім беру жүйесі жұмысының нәтижелерін бағалаудың аражігі ажыратылатын болады және бизнес кадрларды даярлау сапасын өзі айқындай алады.Сондай-ақ, мамандарды сертификаттауға қойылатын жалпыұлттық талаптарды қалыптастыру және біліктілікті сертификаттау саласында ведомствоаралық және салааралық үйлестіруді қамтамасыз ететін Ұлттық біліктілік органын құру процестері пысықталатын болады.

"Қызметкерлердің біліктілігін арттыруда кəсіпорындарды қолдау" міндеті

Технологиялық жаңғырту дәстүрлі салалардағы еңбек ресурстарына сұраныстың қысқаруына және жаңа салалардағы сұраныстың артуына байланысты еңбек нарығында елеулі өзгерістерге алып келеді. Экономиканы сұранысқа ие кадрлармен уақтылы және сапалы ұсынумен қамтамасыз ету және барлық азаматтарды қызмет түрін ауыстыру мүмкіндіктерімен қамтамасыз ету үшін қайта даярлау, біліктілігін арттыру және шетелде оқыту бағдарламаларына қолжетімділік қамтамасыз етілетін болады.

1.16 "Қайта даярлау бағдарламаларын дамыту" бастамасы. Жұмыс біліктіліктері бойынша тегін техникалық және кәсіптік білім алу мүмкіндігін, оның ішінде курстық дайындау арқылы барлық өтінім білдірушілерге беру бойынша жұмыс жалғасатын болады.Технологиялық өзгерістерді іске қосу үшін қажетті мамандарды қайта даярлау үшін қазіргі жоғары оқу орындары мен ТжКБ ұйымдары қызметкерлерді қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарын ашады. Бұл курстар жұмыс пен оқуды біріктіруге ыңғайлы әртүрлі форматта – кешкі оқыту нысанында, өндірістен қол үзіп және қол үзбей оқыту нысанында ұсынылады.

Қазіргі кәсіптік білім беру ұйымдарынан басқа оқу инфрақұрылымы кәсіпорындар мен жеке провайдерлердегі оқу орталықтарымен толықтырылады. Операторлардың бәсекеге қабілетті нарығын дамыту қайта даярлау бағдарламаларын тезірек ауқымды етуге және еңбек ресурстарына сұраныстың өзгеруіне ден қоюдың жедел тетігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Оқытуды бюджеттік қаржыландырумен қатар компаниялар тарапынан бірлесіп қаржыландыру оқыту барысында алынған білімді белсенді қолдануға ынталандырады.

1.17 "Кәсіпорындардағы басқарушы буынның біліктілігін шетелде арттыру" бастамасы. Кадрларды шетелде дайындау бойынша қолданыстағы бағдарламаларда компаниялардың басқарушы буыны мен инженерлік персоналдары үшін операциялық тиімділігін арттыру, технологияларды басқару және цифрландыру бойынша дағдыларын дамытуға бағытталған қысқа мерзімді курстардан өту мүмкіндігі көзделетін болады. Оқытуды бюджеттік қаржыландырумен қатар компаниялар тарапынан бірлесіп қаржыландыру талап етілетін білімді алуды және оларды Қазақстанда қолдануды ынталандырады. Компанияларға арналған бағдарламаларға қатысу мүмкіндіктері мен шарттары кеңінен жарияланатын болады. Уақыт өте келе, Қазақстан аумағында жеке операторлар базасында қайта даярлау және қайта оқыту бойынша ұқсас курстар жасалып, кеңейтілетін болады.

"Өнімді жұмыспен қамтуға жәрдемдесу" басымдығы

Басымдық қолда бар еңбек ресурстары өнімділігінің өсуіне жәрдемдесуге бағытталған болады.Өнімділікті ынталандыру жұмыс күшінің еңбек ұтқырлығын қамтамасыз етуге негізделеді. Соңғысы салалар арасындағы өнімді еңбек ресурстарын оңтайлы бөлуге ықпал ететін кәсіптік ұтқырлықты, халықты экономикалық негізделген орналастыруға және өңірлердің демографиялық теңгеріміне ықпал ететін аумақтық ұтқырлықты және барлық қазақстандықтар үшін еңбек нарығында жаңа мүмкіндіктер құру үшін мемлекет арсеналында бар өнімді жұмыспен қамтуды қолдаудың өзге де белсенді құралдарын қамтитын болады. Бұл ретте, төменгі өнімділік салаларында, экономиканың бейресми секторында жұмыс істейтін халық санатын және жұмыссыздарды қолдауға бағдарлану сақталатын болады.

Өнімді жұмыспен қамтуды қолдаудың мемлекеттік шараларына халықтың "қол жеткізу нүктесі" ретінде қызмет ететін еңбек нарығының инфрақұрылымын жетілдіру маңызды міндет болып табылады. Бұл ретте, Қазақстанның экономикалық өсуін қамтамасыз ету үшін елдегі құзыретті кадрлардың жетіспеушілігі қажет болған жағдайда шетелден жоғары білікті қызметкерлерді тарта отырып орны толтырылатын болады.

Осылайша, бұл басымдықты іске асыру мынадай:

еңбек ұтқырлығына жәрдемдесу және жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шаралары;

еңбек делдалдығының тиімді моделін құру;

шетелден жоғары білікті кадрларды тарту үшін қолайлы жағдайлар жасау міндеттерін талап етеді.

"Еңбек ұтқырлығына жәрдемдесу және жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шаралары" міндеті

Қолда бар еңбек ресурстары құрылымын өнімді жұмыспен қамту пайдасына өзгертуге бағытталғаншаралар жүзеге асырылатын болады.
Аз еңбек өнімділігі бар салаларда, экономиканың бейресми секторларында жұмыс істейтін адамдар, сондай-ақ жұмыссыздар санатына ерекше назар аударылатын болады. Еңбек ресурстарын экономиканың өнімділігі төмен салаларынан өнімділігі жоғары салаларға; еңбек күшінің артықтығы байқалатын және төмен өнімді өңірлерден еңбек тапшылығы бар және жоғары өнімді өңірлерге, сондай-ақ ауылдардан қалаларға; өнімсіз өз бетінше жұмыс істейтіндер, бейресми жұмыс істейтіндер және жұмыссыздар санаттарынан өнімді өз бетінше жұмыс істейтіндер, кәсіпкерлер және өнімді жалдамалы қызметкерлер санатына қайта бөлуге жәрдемдесетін шаралар іске асырылатын болады.

1.18 "Жұмыссыздар мен өзін-өзі жұмыспен қамтығандар үшін қысқа мерзімді кәсіптік оқыту" бастамасы. Бастама шеңберінде жұмыссыз және өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдарды еңбек нарығында сұранысқа ие кәсіптік дағдылар мен құзыреттер алу мүмкіндігімен қамтамасыз ету бойынша жұмыс жалғастырылатын болады.Еңбек нарығында талап етілетін қысқа мерзімді курстар халықтың ең мұқтаж топтарына: жастарға ("Баршаға арналған тегін кәсіптік-техникалық білім" жобасы шеңберінде, мұнда кәсіптік білімі жоқ адамдар талап етілетін жұмыс кәсібін меңгере алады); мүмкіндігі шектеулі тұлғалар мен қарт адамдар (арнайы оқу бағдарламаларын әзірлеу есебінен) өзектендіріледі және іске асырылады.Осы жұмысқа жеке провайдерлер де тартылатын болады.

1.19 "Бейресми жұмыспен қамтылған қызметкерлердің жұмысын қалыптастыру" бастамасы. Бейресми жұмысты қамтуды, бәрінен бұрын өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық арасында азайту үшін жеңілдетілген тіркеу, есепке алу және салық салу жүйесін енгізу, әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін қамту, өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға және ауылдық жерлерде жұмыспен қамтылғандарға ерекше назар аудара отырып еңбек шарттарын "заңдастыру" шаралары, "көлеңкелі" жұмыс берушілердің жауапкершілігін күшейту, профилактикалық шараларды кеңейту, "жосықсыз жұмыс берушілердің" тізілімін енгізу сияқты жазалау сипатындағы шараларды; электрондық коммерция саласында мониторинг, мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінде жеке тұлғалар мәртебелерін өзектендіру; ақпараттық-насихаттау жұмыстары бойынша белсенді шараларды қамтитын шаралар кешені әзірленетін болады.

1.20 "Жаппай кәсіпкерлікті дамыту" бастамасы. Жаппай кәсіпкерлікті дамыту өнімді жұмыспен қамту нысандарының бірі ретінде екі негізгі элементті қамтитын болады.Біріншіден, тәжірибелі бизнес тренерлерінің басшылығымен кәсіпкерліктің негіздерін оқыту бизнеске жаңадан келгендерге қажетті құзыреттілікті дамытуына көмектеседі. Екіншіден, ауылдар мен қалаларда өз ісін жаңадан бастаған көптеген адамдар үшін инвестициялық қаражаттың негізгі көзі болып табылатын микрокредит алуды одан әрі дамыту.

1.21 "Ерікті қоныс аударуға жәрдемдесу" бастамасы. Жұмыс күші артық орналасқан облыстардан кадрлар жетіспеушілігі байқалатын облыстарға ерікті қоныс аударуы кезінде еңбек ресурстарының аумақтық ұтқырлығын ынталандыру жалғасатын болады.

Бұл тәсіл еңбек ресурстарының қалыптасып отырған сұранысына сәйкес ішкі мигранттар ағынын одан әрі саралай отырып өңірлік квота белгіленетін "экономикалық өсу нүктелерінде" (агломерацияларға, ірі және орташа қалаларға, елдік немесе өңірлік маңызы бар ірі жобалардың орналасуына, шекара аудандарының перспективаларына) негізделетін болады.

Көшіп-қонушыларға тұрғын үйді жалдау және біржолғы төлем мүмкіндігімен коммуналдық көрсетілетін қызметтерді төлеу бойынша жылдық шығыстарды өтеуге субсидия нысанында қаржылық қолдау көрсетілетін болады. Бұл ретте, тұрғын үйді жалдау бойынша шығыстардың орнын толтыру үшін субсидиялауға, қайталама нарықтан тұрғын үй сатып алуға көзделген қаражатты пайдалану мүмкіндігі берілетін болады. Сондай-ақ тұрғын үй құрылыс жинақтары жүйесі арқылы тұрғын үй қарыздарын беру мүмкіндігі қарастырылатын болады.

Көшіп-қонушыларды жұмысқа орналастыру үшін қосымша ынталандыру шаралары жергілікті атқарушы органдарды субсидиялау құқығымен, сондай-ақ жаңа бизнес идеяларды іске асыру үшін көшіп-қонушыларға алдын ала кәсіпкерліктің негіздерін оқыту және оларға мемлекеттік гранттар мен бау-бақша, ауылшаруашылығы мақсатындағы немесе коммерциялық мақсаттағы жер учаскелерін беруді қамтамасыз ете отырып, жұмыс орындарын беруге қабілетті жұмыс берушілерді тарту сияқты шаралар болып табылады.

"Еңбек делдалдылығының тиімді моделін құру" міндеті

Салалар, елді мекендер мен санаттар арасындағы еңбек ресурстары ағынын тиімді басқару мемлекет пен бизнестің тікелей немесе электрондық көрсетілетін қызметтер арқылы жүгінген азаматтарына қолдаудың барлық шараларын көрсетуі арқылы қатарлас арналарды біріктіретін еңбек нарығының дамыған инфрақұрылымы есебінен қамтамасыз етілетін болады.

1.22 "Электрондық еңбек биржасын енгізу" бастамасы. Онлайн-портал базасында мемлекеттік жұмыспен қамту орталықтарындағы, жеке агенттіктердегі, бұқаралық ақпарат құралдарындағы, интернет-алаңдарындағы барлық бос орындар мен жұмыс іздеушілер туралы деректерді шоғырландыру үшін жұмысқа орналастыру бойынша бірыңғай цифрлық алаң енгізілетін болады. Электрондық биржа қаржылық шығындарсыз және ауқымды қамту географиясымен резюме мен бос орындарды электрондық форматта іздестіру үшін кең мүмкіндік береді.Азаматтарға арналған ақпараттық пакет бос орындар сипаттамасын және мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде мемлекеттік қолдаудың тиісті қолжетімді шараларын, оның ішінде уақытша тұрғын үй алу шарттары мен мүмкіндіктері, көшіп-қонуға дайындық тәртібі, біліктілік пен ұсынылатын оқу орындары туралы ақпаратты қамтитын болады.

Негізгі функционалмен қатар онлайн-порталдың ыңғайлы сервистері онлайн режимде кәсіптік бағдарлау, азаматтарды талап етілетін кәсіптер мен оқыту курстары, сапа болжамдары және еңбек нарығы бойынша талдама туралы хабардар ету сияқты көрсетілетін қызметтердің кең спектрін қамтитын болады.

1.23 "Халықты жұмыспен қамту орталықтарын жаңғырту" бастамасы. Мемлекеттік халықты жұмыспен қамту орталықтарының жұмысына трансформация жүргізіледі.

Жұмыссыздар мен өзін-өзі өнімсіз жұмыспен қамтыған азаматтар үшін кәсіптік бағдарлау, талап етілетін кәсіптер бойынша оқыту және жұмысқа орналастыру сияқты сапалы көрсетілетін қызметтердің кең жиынтығы ұсынылатын болады. Әрбір жұмыс іздеуші үшін оның дағдыларын диагностикалауға және оны тұрақты және өнімді жұмыспен қамтамасыз ету бойынша атаулы шаралар кешенін әзірлеуге негізделген кәсіби дамудың жеке стратегиясы әзірленетін болады.

Жұмыс берушілерге қатысты мемлекеттік жұмыспен қамту орталықтары өзара іс-қимылдың белсенді және электрондық форматын енгізеді. Бос жұмыс орындарын тіркеу рәсімдерін жеңілдету, оның ішінде цифрлық арналар есебінен жұмыс берушілердің базасын едәуір кеңейтеді, ол үшін халықты жұмыспен қамту орталықтары заманауи HR қызметтері ретінде жұмыс істейтін болады.

Жұмыспен қамту орталықтары жұмысының барлық рәсімдері барынша автоматтандырылады, ал жұмыс іздеушілермен де, жұмыс берушілермен де байланыстар "бір терезе" қағидаттарына, атаулылығы мен нәтижелерге бағдарлануына негізделетін болады. Бұл ретте еңбек делдалдығының көп арналылығы жүйесінің тиімділігі жұмыспен қамтуға жәрдемдесу қызметтеріне қолжетімділік нүктелерінің көпүлгілілігі: халыққа қызмет көрсету орталықтары, "egov" электрондық үкімет порталы, ауылдық елді мекендер әкімдері және бірыңғай электрондық еңбек биржасы есебінен қамтамасыз етілетін болады.

1.24 "Жекеменшік жұмыспен қамту агенттіктерін азаматтарды жұмысқа орналастыруға тарту" бастамасы. Экономиканы технологиялық жаңғырту жағдайында азаматтарды жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін кеңейту үшін жекелеген мемлекеттік көрсетілетін қызметтер аутсорсингі арқылы жекеменшік жұмыспен қамту агенттіктері тартылатын болады. Оларға кәсіптік бағдар беру, жұмысқа орналастыру, кадрларды даярлау және қайта даярлау бойынша көрсетілетін қызметтер берілетін болады.Бұл үшін әділ тарифтік саясат әзірленеді.

Олардың әлеуетін барынша күшейту бойынша мемлекеттік жұмыспен қамту орталықтары жеке секторға сенімгерлік басқаруға үшін берілетін болады. Осылайша, еңбек нарығында көрсетілетін қызметтер провайдерлері желісін кеңейту қамтамасыз етілетін болады, бұл азаматтар үшін еңбек ұтқырлығының мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтеді.

"Шетелден жоғары білікті кадрларды тарту үшін қолайлы жағдайлар жасау" міндеті

Кадрларды даярлау және қайта даярлау жүйесін қайта құрылымдаудың өтпелі кезеңінде жергілікті жұмыс күші құзыреттілігінің тапшылығы елге жоғары білікті мамандарды – шетелде жұмыс істейтін қазақстандықтар мен шетелдік жұмыскерлерді Қазақстанға тарту бөлігінде еңбек нарығынайтарлықтай ырықтандыру арқасында ішінара қанағаттандырылатын болады.Бұл ретте, Қазақстан азаматтарын қайтаруға басты назар аударылатын болады.

Шетелден жоғары білікті кадрлар үшін ашық нарық мамандар тапшылығын қысқартуға, экономика өнімділігін арттыруға, қазақстандық қызметкерлерге еңбек нарығындағы бәсекелестікті күшейту есебінен озық әлемдік практиканы қабылдауға және жергілікті персоналды кәсіби дамыту үшін ынталандыруға мүмкіндік береді. Шетел мамандарын тарту шетел мамандарын ұлттық кадрлармен одан әрі алмастыру мақсатында жалпыұлттық біліктілікті арттыру бағдарламасын іске асырумен сүйемелденетін болады.

1.25 "Шетелдегі жоғары білікті мамандарға Қазақстандағы жұмысқа орналасу мүмкіндіктері туралы ақпарат беру" бастамасы. Жоғары білікті кадрлар үшін жұмысқа орналастыру бойынша ұсыныстардың болуы туралы ақпарат жұмыс берушілерге де, Қазақстанға арналған Интернет желісіндегі ақпараттық ресурстарда да кеңінен таратылатын болады. Басшылық, инженерлік-технологиялық, ғылыми-зерттеу жұмыс тәжірибесі бар Қазақстан азаматтарын отанға қайтаруға ерекше назар аударылатын болады.

1.26 "Жоғары білікті шетел жұмысшыларын тарту үшін ынталандыру шараларын енгізу" бастамасы. Жоғары білікті мамандарды тарту үшін преференциальды режим құрылады, біліктілік деңгейі бойынша шетелдік қызметкерлер үшін визаларды санаттау жүзеге асырылатын болады. Жоғары білікті мамандар, кәсіпкерлер мен олардың отбасылары мүшелері үшін квоталар жойылады, экономикалық орындылығына тест жүргізу қажеттілігі, виза алу мерзімі қысқарады, елде болу ұзақтығы ұлғайтылады, құжаттарды беру процесі жеңілдетіледі.

Ел үшін басым жобаларды іске асыруға қатысу үшін білікті шетелдік жұмыскерлерге іске асыратын жобаларының сипатына байланысты бірден 3 жылға рұқсат беріледі. Қазақстанда, әсіресе білім беру, денсаулық сақтау және өңдеу өнеркәсібі салаларында дербес және ұзақ мерзімді кәсіптік қызметті жоспарлайтын жұмыскерлерүшін біліктілінің сәйкестігі туралы анықтама да 3 жыл бойы жарамды болады. Бұдан басқа, отбасы мүшелеріне квотсыз жұмысқа рұқсат алуға мүмкіндік берілетін болады.

Қазақстанда жұмыс істейтін шетелдіктер үшін "Астана" халықаралық қаржы орталығы (бұдан әрі – АХҚО) базасында визалық-көші-қон мен салық қызметтеріне, ақпаратты өңдеу орталығы, халыққа қызмет көрсету орталығы (бұдан әрі – ХҚКО) және мамандандырылған ХҚКО қызметтеріне ғана емес, сондай-ақ тұрғын үйді, білім беру және медициналық мекемелерді іздестіруге жәрдемдесу бойынша "бір терезе" қағидаты бойынша орталықтандырылған қолжетімділікке мүмкіндік беретін АХҚО Экспат Орталығы құрылады.

1.27 "Еңбек нарығын заңсыз көші-қоннан және өнімсіз жұмыспен қамту импортынан қорғау" бастамасы. Біліктілігі төмен қызметкерлерге олардың ағындарын шектеу мақсатында бір жылға дейінгі мерзімде уақытша жұмысқа рұқсат беріледі. Бұл рұқсаттар жасы бойынша шектей отырып және мемлекеттік бюджетке алым төлеуді сақтай отырып, жеке тұлғалардың үй шаруашылығында жұмыс істейтін маусымдық шетелдік жұмыскерлер мен иммигранттарға қолданылатын болады.

Күтілетін нәтижелер

Білім беру жүйесі өзекті мазмұны мен нәтижелі білім беру процесі арқасында отандық жұмыс берушілердің сеніміне және қоғам тануына ие болған біліктіліктің барлық деңгейлерінде еңбек ресурстарының тиімді жеткізушісі болады. Білім беру сапасының көрсеткіштері жақсарады;
2025 жылға қарай PISA тесті деректері бойынша орта мектеп білімінің сапасын бағалау математика бойынша 460-тан 480-ге дейін, оқу бойынша 427-ден 450-ге дейін, ғылым бойынша 456-дан 490-ға дейін болады.

Реформа еңбек өнімділігінің артуы, экономиканың сапалы даму қажеттіліктерін қанағаттандыратын дағдылардың болуы, тиімді еңбек мүмкіндігі мен жаңа жұмыс орындарын құру мүмкіндіктері арқасында жылдам экономикалық өсуді қамтамасыз ететін білікті кадрлардың жеткілікті мөлшерін жұмыспен қамту бойынша ұсыныстарды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Еңбек нарығы бейресми және нәтижесіз жұмыспен қамтудың төмен деңгейі кезінде формалды етудің жоғары дәрежесімен сипатталады.Елдің еңбек ресурстары еңбек нарығы мен экономиканың өзгермелі жағдайына тез бейімделуге қабілеті кәсіби және географиялық тұрғыдан ұтқыр болады. Тиімді жұмыс істеп тұрған еңбек нарығы институттары әрбір қызметкер үшін ең жақсы орын табуға және оның жеке әлеуетінің барынша ашылуына мүмкіндік береді. Жүргізіліп отырған реформа экономикаға аз өнімді жұмыс орындарында өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық тобын тартуға және 2025 жылы оның үлесін аз қамтылған халықтың 40%-ының кірісін халықтың жалпы табысынан 22, 8%-дан 27%-ға дейін көтере отырып өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың жалпы санынан 16%-дан 7%-ға дейін төмендетуге мүмкіндік береді.

Шетелдік жоғары білікті мамандарды қысқа мерзімді кезеңде тарту еңбек нарығының қажеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, ал шетелдік профессионалдар үшін нарықтың ашықтығы қазақстандық қызметкерлерге шетелден озық кәсіби тәжірибенің берілуіне ықпал ететін болады.

2-реформа. Технологиялық жаңарту мен цифрландыру

Реформаның мәні: Реформа қазіргі салалар мен тұтастай экономиканың өнімділігін ұлғайтуға, сондай-ақ оның күрделілігін арттыруға бағытталған. Шығындардың төмендеуі, тауарлар мен қызметтер өндірісі көлемінің артуы, салалардың әртараптандырылуы және жоғары өнімді жұмыс орындары санының өсуі негізгі нәтиже болады.

2025 жылға қарай Қазақстан үшін қағидатты өзгерістер:

ресурстардың көп мөлшерін тарту есебінен экономикалық өсуден неғұрлым жоғары өнімділік пен ғылымды қажет ету есебінен өсуге;

өңдеу салаларындағы өнімділікті ұлғайтуға назар аударуданбарлық салаларға қолжетімді технологиялық қайта жарақтандыру мен цифрландыруға;

Үкіметтің қорғауымен және бақылауымен озық технологияларды дамытудан шетелдік технологиялардытрансферттеу мен бейімдеу және өз технологияларын дамыту үшін орта құруға.

Алдағы міндеттер

Реформа алдында қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кезеңде экономиканың технологиялық жаңаруы мен цифрлануын қамтамасыз ету арқылы өнімділікті арттыру міндеті тұр. Қысқа мерзімді кезеңде реформа бүгінгі экономика мен салаларды технологиялық жаңартуды және цифрландыруды іске қосуға бағытталатын болады, ол неғұрлым ұзақ мерзімді перспективада жаңа жоғары технологиялық, цифрлық экономиканы қалыптастыру үшін негіз жасауға мүмкіндік береді.

"Салаларды технологиялық жаңарту және цифрландыру" басымдығы

Технологиялық жаңғырту қазіргі кәсіпорындардың өнімділігін арттырады, оларды сыртқы нарықтарда барынша заманауи және бәсекеге қабілетті етеді. Жаңа технологиялар жаңа жоғары өнімді кәсіпорындардың жергілікті стартаптардың,сол сияқты Қазақстан аумағында орналасқан шетелдік компаниялардың пайда болуының іргетасы болады.

Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігін сақтаумен дамытудың кілті – мемлекет пен бизнестің, оның ішінде ауыл шаруашылығы, тау-кен өнеркәсібі, өңдеу өнеркәсібі, көлік-логистикалық инфрақұрылымы, сауда, денсаулық сақтау, білім беру және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар сияқты басым бағыт салаларындағы бірлескен күш-жігерімен цифрлық құрамдауышты дамыту болып табылады.

Аталған басымдық шеңберінде мынадай міндеттер:

болашақ технологияларын дамыту;

инфрақұрылымды және цифрландыруға арналған заңнаманы дамыту;

жоғары өнімді технологиялық компанияларды тарту іске асырылатын болады.

"Болашақ технологияларын дамыту" міндеті

Өнеркәсіпті одан әрі жаңғыртудың маңызды бағыты – төртінші өнеркәсіп революциясы немесе 4.0 индустриясы деп аталатын элементтер қолданылатын базалық салаларды технологиялық қайта жабдықтау бойынша шаралар кешенін іске асыру. Цифрлық шешімдерді енгізу барлық физикалық активтерді өтпелі цифрландыру және оларды цифрлық экожүйеге интеграциялау негізін құруғамүмкіндік береді,бұл жаппай өндірістен жаппай дараландыруға өту негізін құруға, өндіріс икемділігін арттыруға, жаңа өнімдерді игеру уақытын қысқартуға, логистикалық процестерді жеделдетуге ықпал етеді, ол жаңа бизнес-моделдерді іске асыруға және клиенттермен жұмыс істеудің дараландырылған тәсілін қолдануға мүмкіндік береді. 4.0 индустриясы технологияларын әлемдiк практикада белсенді қолдану салалардағы өнiмдiлiкті 5-8%-ға, ал жекелеген жағдайларда 15 %-ға дейiн (машина жасау) ұлғайтуға алып келеді. 4.0 индустриясының технологиялары өнеркәсіптің капиталды қажет ететін салаларыныңкең базасы бар елдер үшін өте маңызды.

Салаланың технологиялық даму деңгейін арттыру үшін:

жаңа отандық технологияларды әзірлеуге және шетелдік технологияларды оқшаулауға, оның ішінде мемлекеттік тапсырыс/сатып алу арқылы сұраныс жасауға;

жаңа технологияларды енгізуге қойылатын бірыңғай талаптарды қалыптастыруға;

жаңа технологияларды коммерцияландырумен трансферттеуді қаржылық қолдауға;

технологиялар сараптамасын, технологиялар бойынша консультациялық қызметтерді және салаларда/секторларда алдынала мақұлданған технологиялық шешімдерді қалыптастыруды қамтитын сараптамалық сүйемелдеуге бағытталған салалардағы тиісті технологиялық саясаттарды айқындап іске асыру қажет.

Цифрландыруды дамыту үшін нарықтағы ойыншылар тарапынан цифрлық технологияларға сұранысты сындарлы ынталандыру маңызды. Оларды қолдануды мүмкіндігінше тиімді ету үшін жағдайлар жасау қажет, бұл олардың тартымдылығын арттырады. Мысалы, онлайн төлем процестерін жеңілдету электрондық коммерцияны, сондай-ақ салалас салаларды жедел дамыту үшін жағдайлар жасауға көмектеседі: қолма-қол ақшасыз төлемдер нарығы, цифрлық банктік қызметтер, бизнес үшін ұйымдастырушылық және логистикалық цифрлық шешімдер.

2.1 "Технологиялық процестерді стандарттау" бастамасы.Күшейіп келе жатқан бәсекелестік жағдайында стандарттар саясаты елдің ғылыми-техникалық прогресін одан әрі нығайтуға бағытталатын болады. Атап айтқанда, ұлттық стандарттарды ЭЫДҰ стандарттарына сәйкес мерзімді жаңарту, салалық мемлекеттік органдарда стандарттау бойынша жекелеген құрылымдық бөлімшелер құру, заманауи стандарттарды алу және технологиялық құзыреттерді арттыру үшін кәсіпорындарды ынталандыру құралдарын кеңейту, аккредиттелген зертханалар желісін дамыту қамтамасыз етілетін болады. Технологиялық процестер, олардың арасындағы интерфейстер мен хаттамалар (мысалы, RFID, 4G немесе TCP / IP сияқты) стандартталатын болады. Бұл бастама қарапайымдылықты және енгізудің ең аз уақытын қамтамасыз ете отырып 4.0 индустриясыныңзаманауи технологияларын пайдалануға енгізу процесін жеңілдетеді және өнеркәсіптік өндірістің қолданыстағы тізбектеріндегі "ақылды зауыттарды" интеграциялауды жеделдетеді. Бұдан басқа, кәсіпорындарды технологиялық жаңарту және экономиканың базалық салаларында құзыреттерді оқшаулау үшін мемлекеттік тапсырыстың ішкі ресурстары пайдаланылатын болады. Жобалық тәсіл шеңберінде стандарттар, сатып алу, мемлекеттік қолдау шаралары, сараптамалық сүйемелдеу (құзыреттерді арттыру) саясаттарын қоса алғанда, салалардағы технологиялық саясатты іске асыру үшін салалық мемлекеттік органдар мен даму институттарының функцияларын нақтылау бойынша дәйекті жұмыс жүргізілетін болады.

2.2 "I4.0 құзыреттер орталығын құру" бастамасы. Инновациялық шешімдерді ауқымды ету, ел бойынша өндірістер арасында 4.0 индустрисы технологияларын сипаттау және тарату үшін мемлекеттік-жекешелік әріптестіктер негізінде құзыреттер орталықтары мен пилотты алаңдар құрылатын болады. Аталған орталықтар ірі жергілікті және шетелдік өнеркәсіптік компаниялармен әріптестік шеңберінде ұйымдастырылады және жаңа технологияларды тестілеуге, оларды пайдаланудың практикалық тәжірибесін беруге, қажетті ұйымдастырушылық өзгерістерге арналған алаңға айналады.

2.3 "Модельді цифрлық фабрикалар құру" бастамасы. МЖӘ негізінде модельдік цифрлық фабрикалар құру жоспарланып отыр, оларда 4.0 индустриясының технологияларын енгізу болжануда және олар өндіріске цифрлық технологияларды енгізудің тиімділігін көрсететін болады.

2.4 "Компанияларды жабдықтарды жаңартуға ынталандыру" бастамасы.Компанияларды өндірісті жаңғыртуға және жаңа шешімдерді (мысалы, 3D принтерлер, автоматтандырылған дрондар, сенсорлар) сатып алу үшін қажетті жабдықтарды жаңартуға ынталандыру шаралары әзірленіп, енгізіледі. Бұл шаралар қаржылық,сол сияқты қаржылық емес жеңілдіктерді, ақпараттық қолдауды қамтиды. Корпоративтік және өңірлік қайта даярлау, біліктілікті арттыру және өнеркәсіптік кәсіпорындар персоналының жаңа технологияларды игеруі бағдарламаларына қолдау көрсетілетін болады.

2.5 "Технологиялар трансферін ынталандыру" бастамасы. Мемлекет кәсіпорындармен бірлесіп саланың технологиялық міндеттері мен стратегиялық проблемаларын айқындау бойынша жұмыс жүргізілетін технологиялар трансфері бойынша басым салаларды айқындайды. Білім, құзыреттер мен технологиялар трансферінің мәдениетін дамыту мақсатында өз білімдерін жұмыс берушілер арқылы не өз фирмаларын құру арқылы жергілікті компанияларға және "стартаптарға" беретін шетелдік АТ-да және жоғары технологиялық компанияларда жұмыс істейтін қазақстандықтардың пулы тартылатын болады.

Технологиялар трансферіне қатысты мемлекеттік пен жеке бизнестің өзара байланысы тұрғысында технологиялардыңкері трансферін (reverse technology transfer) дамыту мақсатында шетелде жоғары технологиялық бизнесті сатып алатын қазақстандық компанияларды мемлекеттік қолдау тетігі де көзделетін болады. Әлемдік тәжірибеде дамушы елдердің компаниялары дамыған елдер активтерін сатып алатын көптеген прецеденттер бар.

2.6 "Технологиялық брокерлерді тарту" бастамасы. Елге заманауи технологиялардың ағынын қамтамасыз ету мақсатында B2B (бизнеске арналған бизнес) форматында технологиялық брокерлік бойынша қызметтердің кең спектрін ұсыну бойынша жұмыс жандандырылып технологиялық брокерлер пулы қалыптастырылады. Технологиялық брокерлердің міндеті кәсіпорындар диагностикасын жүргізу, ынтымақтастық пен трансфер нысаны бойынша консультациялар беру және оқыту, жаңа технологияларды енгізуге қатысты ұсынымдар беру, мамандар мен әріптестерді тарту болып табылады. Кәсіпорындардың технологиялық деңгейін арттыру үшін технологиялар трансферінің халықаралық желісіне қосылу арқылы озық технологияларды скаутингі (іздеу) жүргізіледі.

2.7 "Жобаларға технологиялық сараптама жүргізу" бастамасы. Мемлекеттік бюджеттен қолдау табатын өңдеу өнеркәсібі жобаларына технологиялық сараптама жүргізудің бірыңғай тәсілдері/өлшем шарттары енгізіледі. Өндіріс пен өнімділіктің рентабельділігітөмен қолдау тапқан жобалар үлесі барынша қысқартылады.

2.8 "Жасыл технологияларды дамыту" бастамасы. Жаңа технологияларды таңдағанда және енгізген кезде шетелде энергиялық тиімді және ақылды деп танылған, климаттық жарамдылығы менэкономикалық тиімділігі Қазақстан жағдайында пайдалануға мүмкіндік беретін технологияларбасым технологияларға айналады. Электр энергетикасында жаңа генерациялау қуат көздері оның ішінде жаңартылатын энергия көздерін пайдалану бойынша объектілер енгізіледі, бұл электр энергиясына өсіп келе жатқан сұраныспен ескі электр станцияларын пайдаланудан шығаруға аясында өзекті болып табылады.

Заманауи стандарттарды енгізу, энергия тиімділігін арттыру және энергия генерациялайтын станциялардың пайдалану шығындарын төмендету "Жасыл технологияларды" енгізудің негізгі факторларына айналады.

Бұл үшін ішкі және халықаралық қаржылардың жеткілікті көлемі жұмылдырылып, қажетті инвестицияларға қолдау көрсетуге бағытталған қаржылық қызметтер құрылатын болады.

Жасыл жобаларды қаржыландыру бойынша жаңа құралдар (атап айтқанда "жасыл" облигациялар шығарылымы) АХҚО базасында құрылатын болады.

Қазақстанның технологиялар трансферті жөніндегі бастамасын іске асыру жалғасатын болады – "Жасыл көпір" әріптестік бағдарламасы және оның қисынды жалғасы ретінде энергетикалық секторды трансформациялауға "жасыл" бизнеске көшуге, "жасыл" технологиялар мен үздік практикаларды беруге және бейімдеуге және "жасыл" қаржыларды дамытуға қолдау көрсететін "Жасыл" технологиялар және инвестициялық жобаларды дамыту жөніндегі халықаралық орталық (бұдан әрі – ЖTХО) құрылатын болады.

"Инфрақұрылымды дамыту және цифрландыру үшін кедергілерді жою" міндеті

Экономиканы цифрландыруды дамыту үшін телекоммуникациялар құралдарының қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ету қажет. Желімен қамту және оған қол жеткізу сапасы, өткізу қабілеті ұлғайтылып, заңнамалық және әкімшілік кедергілер азайтылатын болады.

2.9 "Ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымды дамыту" бастамасы. Салаларды технологиялық жаңарту және цифрландыру бойынша жағдайлар жасау үшін сенімді, қолжетімді және қауіпсіз цифрлық инфрақұрылымды дамыту жалғасатын болады. Ауылдардың цифрлық теңсіздігін төмендету мақсатында неғұрлым перспективалы 1 227 ауылдық елді мекен үшін Интернет желісіне жоғары жылдамдықты қолжетімділік қамтамасыз етілетін болады. Бұдан басқа, халықтың 95%-ы цифрлық эфирлік хабар таратумен қамтамасыз етілетін болады.

2.10 "Технологияларды дамыту үшін заңнамалық жағдайларды қамтамасыз ету" бастамасы.Неғұрлым қолайлы технологияларды пайдалануды стандарттау және өнертабыстар мен шешімдерге зияткерлік меншік құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету сияқты болашақ технологияларды дамытуды және экономиканы цифрландыруды ынталандыруға мүмкіндік беретін заңнамалық өзгерістер қабылданатын болады.

2.11 "Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін инфрақұрылым жасау" бастамасы.Интернеттің қазақстандық сегментіндегі ақпараттық қауіпсіздікті бұзуға байланысты оқиғаларға ден қою мәселелері бойынша үйлестіру жүзеге асырылатын болады. Зиянды кодты зерттеу зертханасы, ақпараттық қауіпсіздік заттарын зерттеу зертханасы, ақпараттық қауіпсіздік саласындағы сынақ зертханасы жарақтандырылатын болады. Киберқауіпсіздікті бұзуға байланысты оқиғаларға мониторингті жүзеге асыру және оларға ден қою үшін мемлекеттік органдар шеңберінде, сол сияқты мемлекеттік органдар мен жеке компаниялар арасындағы әріптестік шеңберінде қажетті құрылымдар (мысалы, бейіндік қауымдастықтар арқылы) құрылады немесе күшейтіледі. Қазақстан ақпаратты беру және сақтау стандарттарды айқындау бойынша киберқауіпсіздік мәселелеріндегі халықаралық процестердің қатысушысы болады. Азаматтардың ақпараттық қауіпсіздік мәселелері бойынша хабардар болуы арттырылатын болады, мектептерде
АКТ-ні қауіпсіз пайдалану негіздеріне оқыту енгізілетін болады.

"Өнімділігі жоғары технологиялық компанияларды тарту" міндеті

Өнімділігі жоғары технологиялық компаниялар болашақ экономиканың негізіне айналуға болуы тиіс. Бұл үшін меншікті инновациялық компаниялардың пайда болуына және дамуына, сондай-ақ жоғары технологиялық шетелдік компаниялардыжергіліктендіру үшін жағдайлар жасау қажет.

2.12 "Жоғары өнімді технологиялық компанияларды оқшаулау" бастамасы. Трансұлттық және жоғары технологиялық компаниялармен ынтымақтастықты нақты жолға қою қамтамасыз етіліп,және оларды Қазақстанға тарту үшін жағдайлар жасалатын болады.

Шетелдік инвесторлар үшін ұлттық және өңірлік деңгейлерде барлық қолданыстағы инвестициялық қолдау шаралары туралы шет тілдеріндегі ақпаратқа қолжетімділік жақсартылатын болады. Қолдау шаралары бірінші кезекте технологияларды дамыту деңгейі жоғары және өнімділігі жоғары компанияларға, сондай-ақ жасыл технологияларды ілгерілетуші компанияларға беріледі (шикізатпен айналыспайтын компанияларға басымдық беріледі). Бұл ретте қолдау шараларына оңтайландыру жүргізіледі, тиімсіз шаралар жойылады, мемлекеттік органдар мен салалық даму институттары рөлдерінің аражігі ажыратылып нақтыланады.

Қазақстан аумағында шетелдік компаниялардыжергіліктендіру кезінде компания жұмысы шеңберінде,сол сияқты жергілікті білім беру бағдарламаларына қатысқан жағдайда да жергілікті қызметкерлерді оқытқаныүшін компанияларға бөлінетін жеңілдіктер жүйесі әзірленіп енгізілетін болады.

Инвесторлардың құқықтарын қамтамасыз ету жөніндегі саясат өнімділігіжоғары технологиялық компанияларға қолданылатын болады.

2.13 "Жергіліктендірілген компаниялардың өзара байланысын қамтамасыз ету" бастамасы.Жергіліктендірілген компаниялар арасындағы өзара іс-қимылдың ыңғайлылығы үшін олар, мүмкіндігінше, арнайы экономикалық аумақтарда (бұдан әрі – АЭА) және индустриялық аймақтарда (бұдан әрі – ИА) орналасатын болады. Осы мақсатта АЭА және ИА инфрақұрылымның құрылысы аяқталатын болады. ИА құрылысының тетігі мен МЖӘ қағидаты бойынша индустриялық парктер қосымша дамитын болады. Сондай-ақ басқару тиімділігі арттады. ИА басқару үшін әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар жергілікті және шетелдін ұйымдарды тарта отырып басқарушы компаниялар құрылуы мүмкін. Бұдан басқа, АЭА және ИА регламенттейтін заңнама елеулі жетілдірілетінзаң әзірленуде. Осы бастаманы іске асыру инновациялық кластерлер қатысушыларына технологиялық шешімдерді тестілеу және енгізу, технологиялық платформаларды орналастыру, құзыреттер орталықтарын, моделдік өндірістерді, инкубаторларды құру, сондай-ақ экономиканың дәстүрлі, сол сияқты жаңа секторларындағы жобаларды бірлесіп іске асыру үшін консалтингтік қызметтер көрсету үшін бірыңғай жүйеге бірігуге мүмкіндік береді.

"Жаңа экономика үшін негіз құру" басымдығы

Жаңа экономиканы дамыту экономиканы қажетті жаңа технологиялармен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін үздіксіз инновация процесін талап етеді. Ол үшін инновацияларға сұраныс қалыптастыруға жағдай жасау, атап айтқанда корпоративтік сектор басшыларының жаңа технологияларды енгізуге қызығушылығын арттыратын жағдай жасау қажет.

Инновациялық даму қолданбалы және іргелі сипаттағы ғылыми-зерттеу қызметін үнемі жетілдіруді талап етеді. Бұл ретте қолданбалы зерттеулер бизнестің айқын қажеттіліктеріне сәйкес келіп, ал іргелі зерттеулердің нәтижелері жаңа технологияларды әзірлеу үшін негіз болуға тиіс. Отандық ғылыми қоғамдастықты халықаралық ғылыми ортаға қосу арқылы оны интернационалдандыру қажет. Қазақстандық зерттеу ұйымдарының шетелдік ҒЗИ-лармен барынша жоғары кооперациясы және шетелдік ғалымдарды тарту елімізге жаһандық зерттеу ортасына жылдам енуге мүмкіндік береді.

Бұл басымдықтың шеңберінде мынадай міндеттер іске асырылатын болады:

"цифрлық адамдарды" дамыту;

инновацияларды ынталандыру;

ғылыми зерттеулер жүйесін дамыту.

"Цифрлық адамдарды" дамыту" міндеті

Цифрландыруды тарату үшін экономиканы мамандар және басқарушылар сияқты кадрлармен қамтамасыз ету керек. Қажетті дағдылар мен құзыреттерді жедел дамыту үшін алдыңғы қатардағы мамандардың айтарлықтай бөлігі шетелде және Қазақстан аумағында халықаралық орталықтар мен ұйымдарда дайындалатын болады.

Азаматтарға цифрлық технологияның артықшылықтарын түсіндіріп, күнделікті өмірлерінде оларды қолдануға үйретіп, халық тарапынан оларға сұранысты қамтамасыз ету маңызды, бұл цифрлық өнімдер мен шешімдерге сұранысты жедел дамытуға мүмкіндік береді.

2.14 "Экономика салаларын АКТ саласындағы мамандандырылған кадрлармен қамтамасыз ету" бастамасы.Бүгінгі таңдағы аса маңызды міндеттердің бірі экономиканың нақты салалары үшін ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласындағы мамандарды даярлау болып табылады. Заманауи цифрлық құзыреттерді қалыптастыру үшін колледждер мен жоғары оқу орындары ірі кәсіпорындармен әріптестікте шетелдік жоғары оқу орындарын және трансұлттық компанияларды тарта отырып, ІТ-мамандықтар бойынша жаңа білім беру бағдарламаларын әзірлейтін болады. Цифрлық технологияларды ескере отырып, оқытушылар үшін біліктілікті арттыру курстары ұйымдастырылады. Астана қаласында кампустары бар халықаралық ІТ университетін және басқа да университеттерді ашу мәселесі пысықталады. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар және ақпараттық қауіпсіздік бойынша тиісті мамандықтарға абитуриенттерді тарту үшін ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында мамандар даярлауға грант бөлу көзделген.

2.15 "Азаматтардың цифрлық технологияларды қолдануын ынталандыру" бастамасы. Цифрлық сауаттылықты арттыру үшін халықтың барлық санаттарын базалық және практикалық цифрлық дағдыларға оқыту процесі ұйымдастырылатын болады. Бұл бастама бастауыштан бастап кәсіби деңгейге дейінгі білім берудің барлық кезеңдерін қамтиды. Шағын және орта бизнес өкілдеріне ерекше назар аударылатын болады, олардың цифрлық сауаттылығын және өнімділігін арттыру мақсатында жеңілдік шарттарымен АКТ көрсетілетін қызметтерінің базалық топтамасының құрамы айқындалатын болады. Бұл бастама күнделікті және кәсіби өмірде цифрлық технологиялардың барлық мүмкіндіктерін қолданатын цифрлық және креативті қоғам құру үшін бағдар болады.

"Инновацияларды ынталандыру" міндеті

Технологияларды ұзақ мерзімді дамыту үшін қазақстандық компаниялар шетелден жаңа шешімдер мен мамандарды импорттап қана қоймай, сонымен қатар өздерінің технологиялық әзірлемелерін, оның ішінде әлемге танымал шешімдерді ел нарығының ерекшеліктеріне бейімдеуге бағытталған технологиялық әзірлемелерін жасаулары қажет. Бұл үшін жаңа және цифрлық технологияларды жеңілдету және оларға салынатын инвестицияларды анағұрлым тартымды ету мақсатында инновацияларды коммерцияландырудың толыққанды инновациялық экожүйесі керек және кәсіпорындардың инновациялық қызметке қатысуын ынталандыру қажет. Бұл міндетті іске асырудағы маңызды нәтижелердің бірі ел аумағында технологиялық стартаптардың танымалдығын және санын арттыру болады.

2.16 "Инновациялық экожүйені дамыту және инновациялық бизнесті дамыту" бастамасы. Жаңа отандық инновациялық кәсіпорындардың (стартаптардың) пайда болуын қамтамасыз ету үшін инновациялық экожүйені дамыту жалғастырылады. Бірыңғай саясатты және идеяны іске асырудан бастап бизнес-модельді ауқымды етуге дейін толық циклды қалыптастыру мақсатында қазіргі уақытта шашыраңқы жұмыс істейтін инновациялар жүйесінің негізгі қатысушылары (Білім және ғылым, Инвестициялар және даму, Ұлттық экономика министрліктері, салалық министрліктер) арасында байланыс, ақпарат алмасу және ынтымақтастық кеңейтіледі.

Жобаларды ілгерілету үшін бастапқы кезеңдерде міндеті технологиямен байланысты бизнесті жеке инвестициялар үшін тартымды деңгейге дейін жеткізу болып табылатын коммерцияландыру офистері мен бизнес инкубаторлар желісі кеңейтіліп, жаңғыртылады. Бизнес-инкубаторлар жаңа форматта, оның ішінде жоғары оқу орындарымен ынтымақтаса отырып жұмыс істейді, бұл ретте стартаптарға консультациялық және тәлімгерлік көрсетілетін қызметтердің кең ауқымы ұсынылатын болады. Ісін жаңа бастаған кәсіпкерлер білім алудан бастап бизнес-жоспарлар мен жобаларды іске асыруға дейін толық даму жолынан өте алады.

Осыған байланысты тікелей бизнес-инкубаторларды,индустриялық-инновациялық жобаларды іске асыру үшін,сол сияқты олардың резиденттерін де қолдауды көздейтін бизнес-инкубациялау жүйесін дамыту бағдарламасы іске қосылады. Жоғары технологиялық стартаптарға өндірістік алаңдар түрінде, оның ішінде жұмыс істеп тұрған өндірістер базасында сервистік қолдау көрсетіледі. Стартаптар бизнес-инкубаторларда тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар жүргізуге, тәжірибелік үлгілер, прототиптер немесе пайдалы модельдер құруға, өз өнімдерінің аз сериялы топтамасын шығаруға мүмкіндік алады. Бұл стартаптарға өздерінің ауқаттылығын және өз әзірлемесінің өткізілетінін дәлелдеуге, сатуды және өндірістіауқымды етуді бастауға нақты мүмкіндіктер береді. Зерттеулер мен инновацияларға инвестиция салатын компанияларды дамыту үшін жерді сатып алу немесе жеңілдік шарттарымен жалға алу мүмкіндігі беріледі.

Жоғары технологиялық бизнестің сындарлы массасын ұлғайту мақсатында технологиялар мен инновациялар саласында неғұрлым талантты мамандарды тарту есебінен Қазақстанда "Стартап Қазақстан" бастамасын іске асыру жалғастырылады. Бағдарлама халықаралық венчурлық қорларды және стартаптарды дайындау (акселерациялау) бағдарламаларын тарту арқылы жүзеге асырылады. Әріптестік желісі АҚШ, Еуропа, ТМД елдері мен Азияның жетекші инкубаторлары мен қорларын қамтиды.

2.17 "Инновациялық жобалар мен кәсіпорындарды қаржыландыру жүйесін дамыту" бастамасы. Инновациялық жобалар мен стартаптарды қаржыландыру жоғары тәуекелмен байланысты бизнестің жеке саласы болып табылады және ерекше заңнамалық және саяси қолдау шараларын қабылдауды талап етеді. Осы себепті инновациялық гранттар түрінде мемлекеттік қолдау көрсетуді және тәуекелді жеке қаржыландыруды тарту үшін жағдай жасауды қамтитын инновациялық жобалар мен стартаптарды қаржыландырудың кешенді жүйесін енгізу қамтамасыз етіледі. Инновациялық жобалар мен стартаптардың жоғары тәуекелін ескере отырып, халықаралық практикаға сәйкес оларды бақылау және бюджеттік қаржыландырудың тиімділігі жеке жобалар бөлінісінде емес, жалпы инвестициялық портфель шеңберінде қаралуға тиіс.

Инновациялық гранттарды мемлекеттік қаржыландыру жүйесі жетілдіріледі. Инновациялық жобаларды мемлекеттік қолдаудың тиімділігін, бағалау тәсілдері әзірленетін және/немесе өзгертілетін болады, халықаралық үздік практикаға негізделген және венчурлық инвестициялау нарығына қатысушылардың белсенділігін ынталандыруға, осы салаға жеке капитал тартуға, инвестор мен кәсіпкердің өзара іс-қимыл жасау тетіктерін жетілдіруге бағытталған венчурлық қорларды ұйымдастырудың тиімді жүйесі енгізіледі.

Жеке тәуекелді қаржыландыруды тарту және жас компаниялар мен инноваторлар үшін бастапқы жағдайлар жасау үшін ЭКСПО-2017 инфрақұрылымы базасында Astana International Smart Technologies Hub халықаралық технологиялық хабы құрылады. Бұл, бір жағынан, стартаптарға венчурлық инвесторларды, адал бизнесті, жеке инвестициялар қорлары мен басқа инвесторларды және екінші жағынан, өз идеяларын коммерцияландыру үшін қаражат іздейтін бүкіл әлемнің стартаптарын және инноваторларын тартуға арналған бірегей алаң болмақ. Хабтың тиімді жұмыс істеуі және оның барлық қатысушылары арасында өзара іс-қимыл жасау үшін қолдау құралдары айқындалады, тиісті технологиялық инфрақұрылым, жаңа іске салынған инвестициялар қоры және инвесторлармен идея алмасу және кездесулер өткізу үшін әлеуметтік инфрақұрылым жасалады. Сондай-ақ идеяларды пысықтауда және тестілеуде стартаптар мен инноваторларға әріптес болатын Назарбаев Университетінің жанындағы ғылыми паркпен өзара іс-қимыл қамтамасыз етіледі. Осы саладағы үздік әлемдік практикаларды қолдану тәжірибесі бар мамандар хабты басқаруға тартылады. Хабты басқаруда және оның жұмыс істеуінде Үкіметтің рөлі аз болады.

2.18 "Кәсіпорындардың инновациялық қызметін ынталандыру" бастамасы. Компаниялардың инновациялық өнімдерді, көрсетілетін қызметтерді әзірлеуге және жаңа технологияларды енгізуге қызығушылығын арттыру ынталандырылатын болады. Кәсіпорындар үшін ҒЗТКЖ мен инновацияларды ұзақ мерзімді инвестициялаудың перспективалары мен артықшылықтарын көздейтін жағдайлар заңнамалық деңгейде жасалады. Салық заңнамасына Фраскати Басшылығына сәйкес ҒЗТКЖ анықтамасын қайта қарау; ҒЗТКЖ-ға байланысты күрделі шығыстарды шегеру; сәтсіз инновациялар жағдайында шегерімге қатысты қағидаларды (патент алу туралы талап және мұндай болмаған жағдайда салық субсидияларын қайтару туралы талап) және қолайлы шығындардың тізбесін (негізгі қызметі ҒЗТКЖ болып табылмайтын компаниялар үшін ҒЗТКЖ-ға арналған шығындар) қайта қарау бөлігінде өзгерістер енгізілетін болады. Квазимемлекеттік секторда басшыларды уәждеу жүйесі инновациялық қызметті (ҒЗТКЖ жүргізу және жаңа технологияларды енгізу) жүргізуге қайта бағдарланатын болады, тиісті міндеттер мен
ТНК айқындалады.

Заманауи технологиялар импортын одан әрі дамыту мақсатында инновациялық шешімдердің шетелдік өндірушілерімен әріптестікке жәрдемдесу бойынша шаралар әзірленеді және енгізіледі.

"Ғылыми зерттеулер жүйесін дамыту" міндеті

Қолданыстағы ғылыми зерттеулер жүйесі технологиялық жаңғыртуды белсенді қолдауға қайта бағдарланады. Әлемдік үрдістерді ескере отырып, цифрландыру, жасанды интеллект, нейрожелілер, заттар интернеті, ғарыш ғылымдары, дағдарыстарды болжау (су дағдарысы, өңірдегі соғыстар)сияқты неғұрлым өзекті тақырыптар бойынша ғылыми жобаларды өткізу және қаржыландыру қажет. Ол үшін ғылыми және/немесе ғылыми техникалық қызмет нәтижелерін (бұдан әрі – ҒҒТҚН) коммерцияландыру бойынша жобаларды жеке бірлесіп қаржыландыру көлемін 50%-ға арттыру қажет.

Экономика мен индустрияның қажеттіліктері ғылым дамуының басты драйверіне айналуда. Өз кезегінде мемлекет ғылыми-зерттеу жобаларына гранттар беру және ҒҒТҚН коммерцияландыру кезінде ғылымды бірлесіп қаржыландыру тетігі арқылы өндіріспен байланысқа бағдарлайды.

2.19 "Адами капиталға басты назар аудару және жас ғалымдарды қолдау" бастамасы.Болашақ ұлт ұзақ мерзімді перспективада талап етілетін дағдылар мен білімге ие болуға тиіс. Жастарды ғылымда, технологияларда, қоғамдық құрылыста болып жатқан және алдағы уақытта болатын өзгерістер үрдісіне бағдарлау қажет. Алайда, жас көшбасшы ғалымдардың болмауы жаңа бағыттарға ден қоюдың баяулауына алып келуде. Сондықтан, жас ғалымдарды қолдау гранттық қаржыландыру үшін өткізілетін конкурстар шеңберінде, сондай-ақ тікелей ЖОО мен ғылыми ұйымдар ішінде жүзеге асырылатындағы маңызды. Барлық кезеңдерде жас ғалымдарды белсенді қолдау PhD-ге және тағылымдамаларға гранттар санын ұлғайту, жас ғалымдар топтары үшін ғылыми гранттар бөлу, қазақстандық жобаларды іске асыру үшін шетелдік ғалымдарды тарту арқылы жүзеге асырылады.

Жастарды ғылымға белсенді тарту мақсатында жас ғалымдар қауымдастығы құрылады, ал ғылымды жалпыға танымал ету және жас ғалымдар санын арттыру үшін өңірлік ғылыми форумдар өткізіледі, ғылыми-танымал журналдар шығарылады және ғалым мамандығы имиджін барынша насихаттау жүзеге асырылады.

2.20 "Қазақстандық ғылымды халықаралық ғылыми кеңістікке интеграциялау. Ағылшын тіліне толығымен көшу" бастамасы. Қазақстан ғылымы халықаралық ғылыми қоғамдастықтан оқшауланған, оның дәлелі – сілтемеде пайдаланудың төмендігі. Қазақстандық журналдар көп жағдайда халықаралық ғылым тілі – ағылшын тіліне аударылмайды. Аталған бастама шеңберінде қазақстандық ғалымдардың Қазақстан үшін маңызы бар халықаралық бағдарламалар мен жобаларға қатысу пайызы артады. Қазақстан ғылымының жұмыс тілі ағылшын тілі болады. Міндетті түрде қазақ және ағылшын тілдерінде нұсқалары бар 3-4 ғылыми-танымал бұқаралық журналды немесе интернет-басылымдарды дамыту арқылы отандық ғылымды әлемдік ғылыми кеңістікке интеграциялау бойынша жұмыс жалғасады. Ірі ғылыми базалармен толықтырылатын 6-8 ағылшын тіліндегі қазақстандық ғылыми журнал шығарылады. Жоғары оқу орнында ғылымды дамытуға басты назар аударылады.

Қазақстан ғылымын халықаралық интеграциялау:

CERN, NASA, NSF, ESF (European Science Foundation), Helmholtz Association (Германия), Вашингтондағы Карнеги институты, Халықаралық атом энергиясы агенттігі (МФГАТЭ) және басқа жобаларға қатысушы мәртебесін алу;

Human Brain Project және The Human Genome Project мегажобаларына қатысу;

Shell, Total, Кремний даласы, Google өкілдерімен зерттеу жобаларын бірлесіп іске асыру;

Scopus, Elsevier, Euromonitor және басқалардың халықаралық деректер базаларына қолжетімділікті қамтамасыз ету;

Ислам елдері ұйымының ғылыми қорын дамыту;

жас ғалымдарды Қытай ұлттық жаратылыстану ғылымдары қорының, Еуропалық одақтың ғылыми орталықтарының жобаларына оқыту және қатыстыру есебінен жүзеге асырылады.

Қазақстан халықаралық ғылыми ұйымдардың барынша көп штаб-пәтерлерін тартатын өңірлік ғылыми хабқа айналуға тиіс.

2025 жылға қарай Қазақстанның кемінде 10-15 ғалымы халықаралық ғылыми жобаларға қатысады, ал бірлескен халықаралық жобалар саны 2-3 есе ұлғаяды.

2.21 "Ғылыми беделді қайта іске қосу" бастамасы. Бүгінде Қазақстанда бедел тетіктері жұмыс істемейді, олардың орнына әлі күнге дейін төрешілдік сипатқа ие, формальды, ғылымға тән емес бақылау құралдары қолданылады. Бұл жағдайда ғалымдар жұмысының тиімділігін бағалау кезінде ғылымдыкөп қажет ететін параметрлерді енгізу ең үздік құрал болып табылады.

2.22 "Ғылыми өсу үшін қолайлы орта. Ғылымды тұрақты дамыту" бастамасы. Жоғары ғылыми-техникалық комиссия бекіткен ғылымды қаржыландыруды 2025 жылға қарай 1%-ға дейін кезең-кезеңімен ұлғайту жоспарын жандандырған жөн.

Ғылыми әзірлемелердің нарыққа шығуын және бизнестің ғылымға қатысуын ынталандыру мақсатында қазақстандық әзірлемелерді коммерцияландыруды жүзеге асыратын кәсіпкерлер үшін салық преференциялары мен жеңілдіктері, оның ішінде ҚҚС бойынша жеңілдіктер көзделеді.

Салалардың, секторлардың және кәсіпорындардың ғылым арқылы ілгерілейтін экономикаға көшуі үшін қажет (ғылымды көп қажет ететін экономика) барлық факторлармен ресурстарға аса назар аудару қажет. Айталық, жер қойнауын пайдаланушылардың ЖЖК 1 % ҒЗТКЖ бөлу практикасы "Ғылым қоры" АҚ қаржыландыратын ҒҒТҚН коммерцияландыру жобаларына қатысты да қолданылады.

Осыдан бөлек, ғылыми әзірлемелер нәтижелерінің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігіне ықпал ететін қолданыстағы тетіктер мен процестерді жетілдіру, оның ішінде ғылымды үш жылдық бюджеттеуге көшу (үш жылдық шарттар жасау) бойынша жүйелі мәселелер шешіледі. Бұл ғылыми процестердің үздіксіздігін қамтамасыз етеді, ғалымдардың жалақысы жөніндегі мәселені шешуге мүмкіндік береді, ғылыми нәтижелерге қол жеткізуді қамтамасыз етеді, төрешілдік және әкімшілік кедергілерді төмендетеді, тұтастай алғанда ҒҒТҚН коммерцияландыру жөніндегі мемлекеттік бюджеттік бағдарламаның іске асырылу тиімділігін арттырады.

Базалық қаржыландыру көлемі ғылыми ұйымдар мен ғылыми ұжымдардың нәтижелілік көрсеткіштерімен байланыстырылады. Жоғары оқу орындары мен ҒЗИ ең үздік ғылыми ұжымдар үшін бәсекеге түседі, сондай-ақ лайықты инфрақұрылымды қамтамасыз етуге уәждейтін болады. Базалық қаржыландырумен бірге ғылыми ұйымды инфрақұрылымдық дамыту гранттарды тарту қаражаты есебінен қолдау табады. Грант саны неғұрлым көбірек тартылған сайын, университеттің немесе ғылыми ұйымның инфрақұрылымына соғұрлым жоғары пайыз аударылады.

Сарапшылардың құпиялылығын сақтай отырып, жобаларға ашық және жария сараптама жүргізу қамтамасыз етіледі.

"Ғылым қоры" АҚ "іргелі зерттеулер – қолданбалы зерттеулер – ҒҒТҚН коммерцияландыру" тізбегін сүйемелдейді. "Ғылым қоры" АҚ базасында бірыңғай үйлестіру орталығымен бірге аумақтық білімді генерациялау және коммерцияландыру орталықтары құрылады.

Ғылыми зерттеулердің заманауи инфрақұрылымы жасалады – жетекші жоғары оқу орындарының жанындағы инжиниринг орталықтары, сондай-ақ технологиялық дамудың негізгі бағыттары бойынша 2025 жылға қарай ұлттық зерттеу орталықтарының (зертханалардың) дамыған жүйесі пайда болады. Осылайша, зерттеулер жүргізу үшін "ғылыми қалалар" жүйесі құрылады және халықаралық зерттеушілер топтарын тарту үшін ең жаңа инфрақұрылымға барынша үлес қосу қамтамасыз етіледі.

2.23 "Жоғары технологиялық өндірісте ғылыми әзірлемелердің талап етілуі" бастамасы. Ғылым дамуының басты драйвері экономика және индустрия қажеттіліктері болып табылады. Бірлесіп қаржыландыру қағидаттарында гранттарды іске асыру өндірістік консорциумдар санын арттыру; Falling Walls Lab, K-Startup Grand Challenge және басқа да конкурстарға қатысу есебінен ғылыми жобаларға шетелдік инвестицияларды тарту; іргелі және гуманитарлық зерттеулерді бірлесіп қаржыландыру қағидаттарына біртіндеп көшіру; жеке инвестицияларды тарта отырып қана, коммерцияландыру жобаларын іске асыру; "Горизонт 2020", "Фольксваген қоры" және басқа халықаралық бағдарламаларға қатысу есебінен шетелдік инвестицияларды тарту; ТҰК-пен ғылыми жобаларды бірлесіп іске асыру; жоғары оқу орындарының жанындағы коммерцияландыру офистері желісін дамыту және олардың қызметін өзектілендіру арқылы жүзеге асырылады. Жобаларды іске асыру кезінде ғылымның өңірлік өнеркәсіп алыптарымен және жүйе құраушы кәсіпорындармен өзара іс-қимылын ретке келтіру бойынша жұмыс жалғасады.

2.24 "Ғылымның бизнес-процестерін цифрландыру" бастамасы. Ғылымның бизнес-процестерін толық цифрландыру шеңберінде ғылым бойынша ұлттық ақпараттық жүйе енгізіледі, ол мемлекеттік қолдаудың барлық түрлерін, барлық жобалар мен бағдарламаларды, олардың орындаушыларын және нәтижелерін, сондай-ақ ғылыми инфрақұрылым, материалдық-техникалық база туралы инфрақұрылымды қоса алғанда, өзекті ғылыми-техникалық ақпаратты көрсететін болады. Жүйе ғылыми салалар, өңірлер, мекемелер бөлінісінде ғылымның дамуын онлайн талдауды; авторлық құқықтарды сақтай отырып, ғылыми-техникалық қызмет нәтижелеріне және диссертацияларға онлайн қолжетімділік ұсынуды; нақты уақыт режимінде ғылыми-техникалық дамудың есептерін, статистикасын, талдауын және басқа көрсеткіштерін онлайн генерациялауды; гранттық және нысаналы бағдарламалық қаржыландыруға өтінімдер беруді толық автоматтандыруды; нақты уақыт режимінде ұлттық R&D жобаларды басқаруды; ғылыми-техникалық ақпарат жүйесінің мобильді көрсетілетін қызметтерін қамтамасыз етеді.

Күтілетін нәтижелер

Цифрлық бастамаларды және инновациялық, ғылымды қажет ететін даму бастамаларын іске асыру қосымша құнды жасау мен экономикадағы шығасыларды қысқартудың елеулі әлеуетіне ие, бұл 2025 жылдан бастап елдің ЖІӨ-нің жылына 5-6% деңгейінде өсу қарқынына қол жеткізуге мүмкіндік береді, бұл ретте 1,7%-2,2%, яғни шамамен 30%-40% цифрландыруға ғана тиесілі болады.

2025 жылға қарай Қазақстан Республикасының ЖІӨ-дегі онлайн экономиканың үлесі ағымдағы 0,2%-дан кемінде 2,3%-ға дейін өсуге тиіс. ҒЗТКЖ шығындары бұл ретте ЖІӨ-нің 1%-ға дейін артады.

Нәтижесінде, барлық салалар, әсіресе шикізаттық емес салалар сыртқы және ішкі нарықтардағы өнімдермен көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын төмендетіп, сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттырады, сондай-ақ өндіріс көлемін арттыру үшін ресурстарды босата алады. Зияткерлік меншікті сатудан түсетін кіріс 2025 жылға қарай біртіндеп 25%-ға дейін артады.

Қазақстан Республикасының бүкіл халқы, бизнесі және мемлекеттік органдары, реформаның бенефициары болады, өйткені ол тыныс-тіршіліктің барлық салаларын қамтиды және мемлекеттің әрбір азаматы мен тұрғынының өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған. Реформа
ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында жұмыс істейтін мамандардың пайдасына жұмыспен қамту құрылымында елеулі өзгерістер әкелуге тиіс.

Бағдарламаны іске асырудың маңызды нәтижесі 2022 жылға қарай Қазақстанның халықаралық цифрландыру индексіндегі (БҰҰ АКТ даму индексі) 30 елдің қатарына және 2025 жылға қарай алғашқы 25 елдің қатарына кіруін жеделдетеді.

ЖІӨ энергия сыйымдылығын 2008 жылғы деңгейге қарағанда 40%-ға дейін төмендету отандық өнімдердің өзіндік құнын тиісінше төмендетуге және олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, энергияны көп қажет етпейтін өндірістер құруға, өнеркәсіптің, энергетиканың, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың негізгі құралдарын жаңғыртуға, энергия ресурстарын тиімді пайдалануға, бюджеттік ұйымдардың энергетикалық ресурстарға жұмсайтын шығыстарын төмендетуге алып келеді. ЖЭК-тен энергия өндіру көлемінің бірте-бірте өсуі (2025 жылға қарай 6%) Қазақстанда қоршаған ортаның ластану деңгейін азайтуға және өмір сүру сапасын арттыруға ықпал етеді.

Экономикалық әсер мен бәсекеге қабілеттіліктің өсуіне қол жеткізуден басқа цифрландыру бағдарламаның негізгі міндеттерінің бірі – халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған әлеуметтік салаларға оң әсерін тигізеді. Мұндай бастамалар қысқа мерзімді перспективада инвестициялардан тікелей қайтарымдарды болжамайды, бірақ олар елдің ұзақ мерзімді дамуы үшін маңызды (мысалы, білім беруді дамыту), сондай-ақ мемлекет рөлінің квинтэссенциясы ретінде (денсаулық сақтауды, электрондық үкіметті, "Ақылды қалаларды" дамыту) қажет. Осындай бастамалардың жиынтық әсері тұрақты әсерге ие және бірнеше жылдар өткеннен кейін ғана толық көрінеді. 2025 жылға қарай білім берудің, денсаулық сақтаудың және инвестициялық ортаның сапалы дамуының әсері басталады деп күтілуде.

3-реформа. Бәсекелестік және бәсекеге қабілетті бизнес

Реформаның мәні: Реформа мемлекеттің және мемлекеттік монополиялардың рөлін қысқартуға, бизнесті жүргізудегі кедергілерді төмендетуге, жеке кәсіпорындардың, әсіресе орта кәсіпорындардың өсуін ынталандыруға бағытталған. Негізгі нәтижелер бәсекелес ортаны дамыту, жеке секторды және кәсіпкерлік бастаманы жандандыру, шикізаттық емес экспорттың өсуі болып табылады.

2025 жылға қарай Қазақстан үшін түбегейлі өзгерістер:

мемлекет иелігінен алу жөніндегі бағдарламаны шектеулі
қамтудан – бағдарламаны қамтуды кеңейту, оның ішінде МЖӘ құралдары есебінен кеңейтуге;

тізім бойынша мемлекеттік активтерді сатудың "сандық"
міндетінен – компанияларды таңдаудың және жекешелендіру бағдарламасының табыстылығын бағалаудың құрылымданған жүйесіне;

жеке бизнес үшін күшейтілген әкімшілік бақылаудан және кедергілердің болуынан – қызметті қысқартуға және жеңілдетуге, әкімшілік бақылау деңгейін және кедергілер санын төмендетуге;

төрелік ету мүмкіндігі бар салық жүйесінен – кәсіпорындар мен инвестициялардың өсуін ынталандыратын салық жүйесінің тұрақтылығына;

экспортталатын тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің шектелген көлемінен – халықаралық сападағы экспортталатын тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің әртараптандырылған құрылымына.

Алдағы міндеттер

Дамудың жаңа кезеңінде жеке бизнес экономикалық өсудің негізгі қозғаушы күші және жаңа жұмыс орындарының пайда болуының негізіне айналуға тиіс, ал бәсекелестік өнімділік пен өндірілетін тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру үшін ынтаны қалыптастыратын болады.

Бәсекелестіктің және бизнестің бәсекеге қабілеттілігінің деңгейін арттыру үшін мемлекеттің экономикадағы рөлін қайта қарау, ішкі нарықта жеке сектордың өсуіне жағдай жасауды қамтамасыз ету және бизнесті халықаралық нарықтарға одан әрі экспанциялау қажет. Осы міндеттерді шешу үшін мемлекеттің экономикадағы ағымдағы рөлін оны ішінара төмендету және нарықтың барлық қатысушылары үшін тең жағдайларды қамтамасыз ету арқылы өзгерту өте маңызды. Бұл жекешелендіру жүргізудің тиімді және сараланған процесінің, оның ішінде бағдарламаның мақсаттары мен объектілерін нақты айқындаумен, мемлекеттік органдардың функцияларын бәсекелес ортаға берудің және МЖӘ құралдарын пайдалануды кеңейтудің арқасында мүмкін болады.

Кәсіпорындарды дамытуды ынталандыру мақсатында бизнес ашуды, жүргізуді және жабуды жеңілдету, үздік практикалар мен салалық стандарттарды ілгерілету бойынша жұмыс жалғасады, барлық бизнес субъектілерін қаржылық емес сапалы қолдау (бірінші кезекте консультациялық және ақпараттық) қамтамасыз етіледі.

Бәсекеге қабілеттілікті арттырудың қажетті көзі компаниялардың, атап айтқанда басқа салаларға көрсетілетін қызметтерді немесе аралық өнімдерді ұсынатын компаниялардың, мысалы барлық қалған салалардың бәсекеге қабілеттілігіне мультипликативті әсер ететін табиғи монополиялардың ішкі бизнес-процестерін оңтайландыру болады.

Жеке бизнесті халықаралық нарықтарға, оның ішінде қаржылық емес қолдау шаралары мен экспортқа бағдарланған қызметтерді ілгерілету есебінен экспанциялау оның өсуінің табиғи жалғасы болады.

"Мемлекеттің экономикадағы рөлін өзгерту" басымдығы

Бес институционалдық реформа шеңберінде мемлекеттік меншік үлесін ЭЫДҰ елдерінің деңгейіне дейін – ЖІӨ-нің 15 %-ына дейін төмендету бойынша мақсат айқындалды. Бұл мақсат бизнес үшін, оның өзін-өзі дамытуы және елде адал бәсекелестік құру үшін кеңістік ашуға бағытталған.

Одан әрі жекешелендіру, МЖӘ құралдарын дамыту, мемлекет қатысатын заңды тұлғалар қызметінің түрлерін қысқарту, қайта реттеу, әкімшілік кедергілер мен қысымды төмендету бәсекелес экономиканың қалыптасуына және жеке бизнестің дамуына жәрдемдеседі.

Осыған байланысты осы басымдық шеңберінде мынадай міндеттерді шешу қажет:

жекешелендіру бағдарламасының тиімділігін арттыру;

жеке бизнесті МЖӘ құралдарын қолдануға тарту үшін қолайлы жағдайлар жасау;

мемлекеттік функцияларды беру және қайта реттеуді оңтайландыру.

"Жекешелендіру бағдарламасының тиімділігін арттыру" міндеті

Мемлекет экономиканың бәсекелі орта құруға болатын секторларынан толығымен шығады. Аталған міндет шеңберінде жекешелендіру бағдарламасына қатысты тәсіл қайта қаралады, рәсімдер жеңілдетіледі, компанияларды таңдау үшін нақты қағидаттар белгіленеді және активтерді бәсекелі ортаға берудің ықтимал әдістері кеңейтіледі. Жекешелендіру процесі тұрақты болады және мемлекет қатысатын тиімсіз компанияларды таратуға, сондай-ақ бәсекелі ортада жұмыс істейтін кәсіпорындарды жеке секторға беруге бағытталады.

3.1 "Тұрақты жұмыс істейтін процесс ретінде жекешелендіру" бастамасы. Жекешелендіру бағдарламасы үшін кәсіпорындарды таңдау елдің стратегиялық даму, ұлттық қауіпсіздік мақсаттарын, мемлекеттің экономикаға қатысу негіздемесін және мерзімдерін, саладағы бәсекелестік дәрежесін, компанияның инвестициялық тартымдылығын, кәсіпорынды басқарудың әлеуметтік маңызын, тиімділігін және өзге де өлшемшарттарды негізге ала отырып, тұрақты негізде жүзеге асырылатын болады. Жыл сайын тауар нарығын талдау қорытындылары бойынша мемлекеттік және квазимемлекеттік сектор объектілері Yellow Pages қағидатына сәйкес кейіннен жекешелендіру үшін айқындалатын болады. Жекешелендірудегі реттеуді өзгерту және кедергілерді жою бойынша жұмыс тұрақты негізде жүргізілетін болады.

3.2 "Ашық және айқын жекешелендіруді жүргізу" бастамасы. Жекешелендіру үздік әлемдік практикаларға және айқындықтың, ашықтықтың және барлық инвесторлар топтарына әділ көзқарастың стандарттарына сәйкес, сондай-ақ қоғамдық бақылау арқылы жүргізеді. Орталықтандырылған веб-сайтта жоспарлар, рәсімдер, мерзімдер, объектілер, мәмілелердің параметрлері мен құрылымы, сату алдындағы дайындық және мәмілелер жасасу барысы, мәмілелердің нәтижелері және объектілердің жаңа иелері/операторлары туралы өзекті ақпарат қазақ, орыс және шет тілдерінде ұсынылады.

Әлеуетті инвесторлар мен қоғам жекешелендіру барысы мен нәтижелері туралы үнемі құлақтандырылатын болады, оның ішінде халықаралық алаңдарда, бұқаралық ақпарат құралдарында жүйелі жарияланымдар және репортаждар, маңызды объектілер бойынша мәліметтер барысының онлайн-трансляциялары жүргізіледі.

Бұл шаралар қоғамның мемлекетке сенімін нығайтуға ықпал етеді және мемлекеттік меншіктің, сондай-ақ ұлттық компаниялар активтерінің тұлғалардың шектелген тобының пайдасына әділетсіз қайта бөлінуіне жол бермейді, бұл бәсекелестіктің нақты өсуін ынталандыратын болады.

"Жеке сектордың МЖӘ құралдарын пайдалануы үшін қолайлы жағдай жасау" міндеті

Міндет шеңберінде МЖӘ рәсімін жеңілдету бойынша жұмыс жүргізіледі, сондай-ақ жеке инвестициялардың құралдары және қолданылуы кеңейетін болады.

3.3 "МЖӘ рәсімдерін және тетіктерін жеңілдету" бастамасы. Үздік әлемдік практикаларды қолдана отырып, МЖӘ рәсімдері мен тетіктерін жеңілдету бойынша жұмыс жалғасады. Жобаларды бағалаудың және іріктеудің стандартталған тетігі енгізілетін болады, құжаттаманы келісу және шарттар жасасу үшін кезеңдер мен мерзімдер оңтайландырылады. МЖӘ жобаларының валюталық тәуекелдерін қаржыландыру және кепілдендіру тетігі жетілдірілетін болады. Тұтастай алғанда, реттеушi ортаның ашықтығын және болжамдығын арттыруға бағытталған заңнаманы жетілдіру, сондай-ақ МЖӘ жобаларын іске асыру бөлігінде бюджет және салық заңнамасын жақсарту процесі жалғасады.

3.4 "МЖӘ қолданылатын құралдарын және тәсілдерін кеңейту" бастамасы. Негізгі құралдар объектілерін құру және/немесе реконструкциялау туралы талап қоймай, жеке секторды тартуға мүмкіндік беретін қызметтер көрсету шарттары есебінен МЖӘ құралдарын әлеуметтік салада, мысалы денсаулық сақтау, мәдениет, білім беру. салаларда пайдалану кеңейтіледі. Сондай-ақ МЖӘ құралдарын қолдану үшін объектілерді таңдауға қатысты бағдарламалық тәсіл қамтамасыз етіледі.

"Функцияларды беру және реттеуді оңтайландыру" міндеті

Мемлекеттің функцияларын бәсекелі ортаға беру салаларда жұмысты неғұрлым тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді, мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттырады, сондай-ақ жеке сектордың дамуына ықпал етеді.

Реттеу, атап айтқанда, бақылау-қадағалау функциясы ыңғайлы болуы және жеке сектордың жұмысын жеңілдету үшін барынша жеңілділетілетін, ашық және болжамды болады.

3.5 "Функцияларды мемлекеттен бәсекелі ортаға беру" бастамасы.
Мемлекет функцияларын бәсекелі ортаға және өзін-өзі реттейтін ұйымдарға беру жүзеге асырылатын болады. Бәсекелі ортаға беруге жататын мемлекеттік органдардың функцияларын жыл сайынғы іріктеу функцияларға түгендеу жүргізу арқылы қамтамасыз етілетін болады.

Стратегиялық функциялар мен ұлттық қауiпсiздiк мәселелерiн қозғайтын функцияларды қоспағанда, мемлекеттiк органдардың реттеу және іске асыру функцияларын бәсекелес ортаға беру қаралуда. Беру туралы шешім нарықтардың дайындығын объективті және тәуелсіз талдау нәтижелері бойынша ғана қабылданады. Тиісінше орындалмаған жағдайда функцияларды мемлекетке қайтару тетігі белгіленетін болады.

Алғашқы толқын шеңберінде мемлекеттік органның бірқатар функцияларын берумен және өзiн-өзi реттейтiн ұйымдарға бақылау функцияларын мемлекеттiк органға бекітумен экологиялық аудит және бағалау қызметі саласында өзін-өзі реттейтін ұйымдар құрылатын болады. Үкіметтік емес ұйымдар арқылы әлеуметтік саладағы міндеттерді шешуге бағытталған әлеуметтік бағдарламалар мен жобалар бойынша функцияларды іске асыру көзделуде.

Бұл бастама сондай-ақ жекешелендіру, аутсорсинг және өзге де тетіктер негізінде квазимемлекеттік сектор кәсіпорындарының бірқатар көрсетілетін қызметтерін жеке секторға беру бойынша шаралар қабылдауды көздейді. Бұл ретте стандарттау және регламенттеу мақсатында мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырылатын, халыққа және бизнеске қатысты жекелеген сақталған функциялар мемлекеттік көрсетілетін қызметтерге жатқызылады.

3.6 "Квазимемлекеттік сектор мен табиғи монополиялар субъектілерінің рұқсат беру жүйесін жетілдіру" бастамасы. Квазимемлекеттік сектор және табиғи монополиялар субъектілерінің рұқсат беруші реттеуін кезең-кезеңімен реформалау жүргізілетін болады. Мұндай рұқсаттардың толық тізбесі бекітіледі, сондай-ақ оларды берудің ашық рәсімдері, қағидалары мен біліктілік талаптары регламенттеледі.

3.7 "Мемлекеттік бақылауды және қадағалауды қысқарту" бастамасы. Мемлекеттік бақылау-қадағалау функцияларына жүргізілген ауқымды ревизия нәтижелері бойынша бақылау және қадағалау салалары алып тасталады, кәсіпкерлік субъектілерін тексеру жөніндегі талаптар қысқарады, мемлекеттік органдардың қайталанатын және мемлекет пен тұтынушы қауіпсіздігіне қатер туғызатын тәуекелмен байланысты емес бақылау және қадағалау функциялары алып тасталады. Бақылау органдарының жеке бизнесті тексерулерінің санын және ұзақтығын қысқарту жалғасады, сондай-ақ бақылау органдарының құжаттама көлемін және тексерулер уақытын қысқартуы есебінен тексерулер рәсімі жеңілдетіледі. Тексерулер жүргізуді ұйымдастыру мемлекеттік бақылау және қадағалау ашықтығын қамтамасыз ететін бірыңғай электрондық платформада жүзеге асырылады, сондай-ақ тексеру жүргізу үшін кәсіпкерлерді іріктеу кезінде тәуекелдерді басқару жүйесі автоматтандырылады.

"Профилактикалық бақылау" институты енгізіледі, бұл мемлекеттік органдарды қолданыстағы анықтау және жазалау саясатының орнына құқық бұзушылықтардың алдын алу және ескерту саясатына қайта бағдарлауға мүмкіндік береді.

3.8 "Есептілік және ақпарат беру талаптарын қысқарту" бастамасы. Есептілік және ақпарат беру бойынша талаптар жүйеге келтіріледі және қайталану алып тасталады. Сондай-ақ цифрландыру есебінен кәсіпкерлік субъектілерінің ақпарат жинауға және беруге байланысты шығасылары азайтылады. Гильотина әдісін пайдалана отырып, 2024 жылға қарай есептілік және ақпарат беру бойынша талаптар санын 50%-ға қысқарту жоспарланып отыр.

"Жеке бизнестің өсуінынталадыру" басымдығы

Экономиканың жаңа өсуі тұрғысында елде бизнес жүргізу жағдайларын одан әрі жақсарту, қаржыландыруға қолжетімділікті арттыру, сондай-ақ тауарлар мен көрсетілетін қызметтер сапасын арттыру қажет. Атап айтқанда, жеке бизнесті дамыту және ынталандыру табиғи ресурстармен байланысты емес тікелей шетелдік инвестициялар тартуға мүмкіндік береді.

Осыған байланысты мынадай міндеттерді:

бәсекеге қабілетті кәсіпорындардың дамуын ынталандыру;

тәуекелдерді азайту және қаржыландыру қолжетімділігін қамтамасыз ету;

өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруды ынталандыруды шешуге күш-жігер жұмсау қажет.

"Бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды дамыту" міндеті

Міндет шеңберінде кәсіпкерлікті қаржылай емес қолдау есебінен бизнестің өсуі үшін жағдай жасау және оны жақсарту бойынша жұмыс жүргізіледі.

3.9 "Бизнеске қызмет көрсету және қолдау бойынша бір терезе құру" бастамасы. Қазіргі "Атамекен" ҰКП КҚО базасында және "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясының тәжірибесі ескеріле отырып, бір терезе қағидаты бойынша толық форматты кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтары (КҚО) ашылады. Бір терезе бизнесті қолдау мен дамытудың барлық қолданыстағы мемлекеттік бағдарламалары бойынша толық ақпарат береді, сондай-ақ аталған бағдарламаларды іске асыруға тартылған барлық операторлардың көрсетілетін қызметтерін бірқалыпты түрде ұсынады. Сондай-ақ ақпарат және көрсетілетін қызметтер қарапайым және пайдалануға ыңғайлы веб-сайт және мобильды қосымша арқылы ұсынылады. Бұл кәсіпкерлердің көрсетілетін қызметтерге қолжетімділігін жеңілдетуге, бизнес үшін қажетті ақпарат пен құжаттаманы алу және жинау, өзге де міндеттерді шешу процесін жеңілдетуге және жеделдетуге мүмкіндік береді.

3.10 "Кәсіпкерлерді сервистік қолдау шараларымен қамтуды кеңейту" бастамасы. Кәсіпкерлік әлеуетті, құзыреттерді арттыру және іскерлік байланыстарды кеңейту мақсатында бизнесті қаржылық емес қолдау құралдары жетілдірілетін болады. Бизнестің жол картасы 2020 бағдарламасы шеңберінде оқыту бағдарламаларына қатысушыларға, оларды іріктеу рәсіміне, басшылық пен тәлімгерлік деңгейіне мониторинг жүргізіледі, бұл бағдарламаның негізгі кемшіліктері мен ақауларын анықтауға мүмкіндік береді. Бағдарламаға қатысу үшін берілетін квота кеңейтіледі, бұл көптеген кәсіпкерлерді оқытуға тарту үшін мүмкіндік береді.

3.11 "Бизнес жүргізу үшін жағдайларды жақсарту" бастамасы. Дүниежүзілік банк тобының "Бизнесті жүргізу" рейтингінде елдің позицияларын жақсарту бойынша жұмыс жалғасатын болады. Көрсетілетін қызметтер мен тауарлар экспортының уақыты мен құнын (шекаралық және кедендік бақылау, құжаттарды ресімдеу) қысқарту, электрмен жабдықтау жүйелеріне қосылу рәсімдерінің санын азайту, кредиттік операцияларды қорғау және кредит тізілімі мен кредит бюросын қамту деңгейін арттыру, есептілікті дайындауға, беруге және салықтар мен аударымдарды төлеуге (немесе ұстап қалу) жұмсалатын уақытты қысқарту және т.б. сияқты артта қалу орын алған салаларды жақсартуға қол жеткізілетін болады.

3.12 "Орта бизнестің өсуін ынталандыру үшін салық жүйесін үндестіру" бастамасы. Шағын және орта бизнес кәсіпорындары мен дара кәсіпкерлер үшін тең салық жағдайларын жасауға арналған салық жүйесін өзгерту жалғасатын болады. Бұл компаниялардың өсуін және ірілендірілуін ынталандыруға мүмкіндік береді.

3.13 "Аграрлық секторда өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың кооперативтер ұйымдастыруын ынталандыру" бастамасы. Жеке қосалқы шаруашылықтардың мәртебесін реттеу үшін нормативтік құқықтық база жаңартылады.

Өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықты ауыл шаруашылығы кооперациясына барынша тарту және кооперативтердің ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау көлемін одан әрі ұлғайту үшін жағдай жасау және мемлекеттік қолдау көрсету жалғасатын болады. Бұл оларға жеке мүлікке билік етуде дербестікті сақтай отырып, экономикалық қызметті енгізуге бірлесіп қатысу арқылы өздері өндіретін өнімді өткізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

"Тәуекелдерді азайту және қаржыландыруға қолжетімділікті қамтамасыз ету" міндеті

Жеке кәсіпорындардың қаржыландыруға қолжетімділігін кеңейту үшін кредиторлар мен инвесторлардың тәуекелдерін азайту мақсатында олардың төлем қабілеттілігі мен ашықтық деңгейін арттыру қажет. Міндет шеңберінде кəсіпорындарды жабу рәсімдері жеңілдетіледі, компанияларды корпоративтік басқару күшейтіледі, кредиттік-рейтингтік ұйымдардың құзыреттілігі мен жауапкершілігі артып, кредиттік шешім қабылдау процесі жетілдіріледі.

3.14 "Кәсіпорындарды жабу рәсімдерін жеңілдету" бастамасы. Белсенді емес және тиімсіз жұмыс істейтін кәсіпорындардың үлесін азайту үшін рәсімнің ашықтығын, қарапайымдылығын арттыру және мерзімдерін қысқарту есебінен тетіктер мен заңды тұлғаларды жабу жеңілдетіледі. Заңды тұлғалардың банкроттық рәсімдерін одан әрі жетілдіру мүмкіндігі қаралады және заңды тұлғалардың банкроттық рәсімдері енгізіледі.

3.15 "Корпоративтік басқару деңгейін арттыру" бастамасы. Корпоративтік басқару жүйесін және эмитенттер мен қарыз алушылардың тәуекелдерді басқару жүйелерінің ашықтық деңгейін арттыруға және жетілдіруге бағытталған ақпарат ашуын одан әрі жетілдіру жалғасатын болады.

3.16 "Қарыз алушылар мен эмитенттердің қаржылық жағдайы туралы ақпараттың ашықтығын арттыру" бастамасы. Қарыз алушылар мен эмитенттердің қаржылық жағдайы туралы деректердің ашықтығын және қолжетімділігін арттыру бойынша жан-жақты жұмыс жүргізілетін болады. Кредиттік тарихтарды қалыптастыру және кредиттік есептерді ұсыну мәселелері бойынша кредиттік бюролардың банк институттарымен өзара
іс-қимылы күшейтіледі, ақпарат берушілердің және көрсетілетін қызметтер спектрінің тізбесі кеңейту мәселесі қаралады, үздік халықаралық практикаға сәйкес қарыз алушылардың кредитті өтеуге қабілеттілігін бағалау құралдары жетілдіріледі. Жергілікті рейтингтік агенттіктерге көрсетілетін қызметтер тізбесін кеңейту есебінен кең ауқымды өкілеттіктер ұсынылатын болады; рейтингтік бағаларды беру жөніндегі әдіснама жаңартылады; рейтингтік агенттіктердің қызметін реттеу, бақылау және қадағалау тетіктері енгу мүмкіндігі қарастырылып, олардың рейтингтік бағаларды берудегі жауапкершілігі арта түседі. Аудиторлық қызметті реттеу, оның ішінде айыппұлдар мен анық емес ақпарат үшін лицензияны қайтарып алу тетігі арқылы реттеу күшейтуі қарастырылатын болады.

3.17 "Баламалы қаржыландыру көздеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету" бастамасы. Private eguity, факторинг, микрокредит беру, венчурлық қорлар және басқалар сияқты банктік емес қаржыландыру құралдарын дамыту үшін нормативтік құқықтық база жаңартылады. Микроқаржы институттары үшін анағұрлым арзан қаржыландыруды тарту мақсатында апекс ұйымын құру жөніндегі іс-шаралар әзірленетін болады.

"Өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруды ынталандыру" міндеті

Міндет шеңберінде ұлттық стандарттарды халықаралық деңгейге сәйкестендіру және сертификаттау инфрақұрылымын дамыту есебінен өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруды ынталандыру көзделеді. Бұл ұлттық компанияларға өздерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, сондай-ақ халықаралық өткізу нарығына шығуға мүмкіндік береді.

3.18 "Ұлттық стандарттарды халықаралық стандарттармен жедел үндестіру" бастамасы. Ұлттық стандарттарды халықаралық стандарттармен үйлестіру процесі жеделдетіледі. Экспортқа бағдарланған салаларға арналған стандарттар негізгі сыртқы нарықтардың тиісті стандарттарымен үндестірілетін болады. Өзге де өнімдер мен көрсетілетін қызметтер үшін халықаралық стандарттарды таңдау талап етілетін сапа деңгейіне негізделе отырып жүзеге асырылады.

3.19 "Сынақ базаларын, сертификаттау орталықтарын дамыту" бастамасы. Жаңа сынақ және сертификаттау орталықтары құрылады, сондай-ақ қолданыстағылары кеңейтіледі және толық жарақтандырылады. Жоғары оқу орындарының зертханалық базалары негізінде жаңа сынақ орталықтары құрылады.

3.20 "Өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің сапасын тұрақты бақылау" бастамасы. Өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ету үшін техникалық аудит (өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің сапасын тәуелсіз бақылау) жүргізілетін болады. Мемлекеттің бизнес қызметіне артық араласуынсыз бизнесті дамыту мақсатында кәсіпорындар тәуелсіз аудит арқылы өнім сапасы тұрғысынан үнемі өз-өзіне бақылау жүргізуі пысықталатын болады. Бұл ретте, нарыққа қатысушылар функцияларының аражігі ажыратылады. Аудит қорытындылары бойынша қалыптастырылған тізбе адал компанияларды одан әрі дамуға ынталандырады және сапалы өнімдер шығаруды қамтамасыз етеді.

"Өнімділіктің өсуіне кедергі келтіретін тосқауылдарды жою" басымдығы

Технологиялық жаңғырту мен цифрландырудан басқа өнімділік өсуінің маңызды факторы кәсіпорындардың операциялық қызметінің тиімділігін арттыру болып табылады. Тиімділік жеке қызметті жақсарту (өндірістік процестер, материалдарды сатып алу және жеткізу процестері, әкімшілендіру процестері және т.б.), сондай-ақ ресурстарға (оның ішінде электр энергиясына, суға, газға), логистикаға және өнімдерді өткізуге арналған шығындарды азайту есебінен артуы мүмкін.

Осыған байланысты мынадай:

жұмыс істеп тұрған салалардың операциялық тиімділігін арттыру;

табиғи монополиялардың операциялық тиімділігін арттыру;

көлік-логистика және сауда инфрақұрылымын дамыту міндеттерін шешу қажет.

"Салалардың операциялық тиімділігін арттыру" міндеті

Экономиканың барлық секторларында төмен өнімділік жағдайында өңдеу өнеркәсібінен басқа да салаларға өнімділікті арттыруға бағытталған шаралар құралдарын кеңейту және қолданыстағы бағдарламаларды қамту қажет. Мұндай ауысу салалар арасындағы айырмашылықтарға байланысты бизнеске тікелей қолдау көрсетуден басқа жаңа тетіктер әзірлеуді талап етеді. Мысалы, ішкі автомобиль нарығын қорғауға бағытталған кедергіні жою көлік және логистика саласында парктің жаңаруын жылдамдатуға мүмкіндік береді. Сауда инфрақұрылымын жасау, мысалы электрондық сауда платформасын құру делдалдар санын және тиісінше ауыл шаруашылығы өнімдерінің құнын төмендетеді.

Өнімділік өсуінің технологиялық процестері, құралдары мен ықтимал нәтижелері туралы хабардар болуды арттыру мақсатында компаниялар басшылары мен иелерінің білім және құзыреттер деңгейін арттыру бойынша жұмыс жүргізіледі.

3.21 "Операциялық тиімділікті арттыруды ынталандырулардың қамтылуын ұлғайту және оңтайландыру" бастамасы. Ынталандыру шараларын салалық қамту кеңейтілетін болады, атап айтқанда барлық салаларда өнімділікті арттыру үшін ынталандыру көзделеді. Бұл ретте, қолдау тетіктері әрбір жеке саладағы өнімділіктің өсуін тежейтін нақты кедергілерге байланысты салалар арасында әртараптандырылады. Қолданыстағы шаралардан тиімсіз және қажетсіз шаралар алып тасталады. Оның орнына кедергілерді жоюға және бизнеске қолдау көрсетуге бағытталған өнімділіктің өсуін ынталандырудың жаңа қаржылық емес тетіктері әзірленеді.

3.22 "Бизнесті операциялық тиімділікті арттыру құралдары туралы белсенді түрде хабардар ету" бастамасы. Ұлттық кәсіпкерлер палатасының қолдауымен Қазақстандағы компаниялардың басшылары мен иелерінің хабардарлығын арттыру үшін тұрақты негізде салалық зерттеулер мен конференциялар өткізу бойынша жұмыстар басталады. Зерттеулер мен іс-шаралардың негізгі тақырыптарының бірі өнімділікті арттыру және энергия тиімділігін жақсарту болады. Бұл зерттеулер технологиялар шолуын, операциялық тиімділікті арттыру құралдарының сипаттамасын, үздік практикалар мысалдарын, персоналдың біліктілігін арттыру әдістемелерін, экспорт нарықтарында жұмыс істеу үшін қажет ақпаратты қамтиды.

3.23 "Өнімділікті арттыру шараларын әзірлеу және оның мәртебесін мониторингілеу үшін диалог платформасын құру" бастамасы. Экономика салаларында өнімділікті арттыру жөніндегі шараларды әзірлеу және іске асыру жеке және квазимемлекеттік секторлар кәсіпорындарын тарту арқылы жүргізілетін болады. Бұл үшін бизнестің, банктердің және мемлекеттік органдардың қатысуымен тұрақты мемлекеттік-жекешелік диалог алаңдары жұмыс істейтін болады. Алаңдар Бәсекеге қабілеттілік кеңесі шеңберінде жұмыс істей алады. Жетекші рөл Ұлттық кәсіпкерлер палатасына беріледі.

"Табиғи монополиялардың операциялық тиімділігін арттыру" міндеті

Табиғи монополиялардың операциялық тиімділігін арттыру барлық салаларда өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік береді. Шекті тарифтер тетіктерінен басқа, инновациялық технологияларды енгізуге бағдарланған тариф белгілеудің ынталандырушы әдістері енгізілетін болады. Тариф белгілеудің ынталандырушы әдісінің негізгі өлшемшарттары ұсынылатын қызметтердің сапасы, сенімділігі және тиімділігі болып табылады.

3.24 "Электр энергиясы мен қуаттың көтерме сауда нарығының моделін енгізу" бастамасы. Электр энергиясын өндіру сегментінің проблемаларын шешу үшін шекті тарифтер тетігін ауыстыратын электр энергиясы мен қуаттың (нысаналы модель) көтерме сауда нарығының моделі әзірленіп, енгізілетін болады. Нысаналы модель шеңберінде электр энергиясы мен қуат нарықтарының бәсекелес баға белгілеумен жұмыс істеуі көзделуде. Нысаналы модельге көшуді 2019 жылдан бастап жүзеге асыру болжанады.

Электр энергиясының тарифтері, сондай-ақ қуат бағалары (қолданыстағы, жаңа және жаңартылатын) электр энергиясын өндіру секторының инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ететіндей қалыптастырылуға тиіс. Атап айтқанда, электр энергиясының тарифі электр энергиясын өндірушілердің барлық негізделген шығындарын өтеп, тіркелген пайда қамтамасыз етуге тиіс, ал қуат төлемақысы өндірушілердің инвестициялық шығындарын өтеуге тиіс.

3.25 "Ұзақ мерзімді тарифтік реттеу жүйесін өзектілендіру" бастамасы. Энергетика саласын тиімді дамыту, оны технологиялық жаңарту және жаңа активтер құру үшін тариф белгілеу әдістері жетілдіріледі.

Тариф белгілеудің үздік әлемдік практикасына сәйкес көрсетілетін қызметтер сапасы, сенімділігі және тиімділігі өлшемшарттары сияқты табиғи монополиялар субъектілерінің көрсетілетін қызметтерінің сапасын арттыру тетіктері енгізіледі, бекітілетін тариф деңгейі осыларға қол жеткізуге байланысты болады.

3.26 "Энергетика саласында бәсекелестікті күшейту және қатысушыларды шоғырландыру" бастамасы. Энергиямен жабдықтаудың сенімділігін арттыру және электр энергиясының шығындарын төмендету үшін энергетика саласында құрылымдық өзгерістер жүзеге асырылатын болады. Өңірлік электр желілері компанияларын (ӨЭЖ) ірілендіруге ықпал ететін тетіктер мен талаптар енгізілетін болады. ЕЖҰ электр энергиясының тарифтерін қалыптастыру туралы егжей-тегжейлі ақпаратты ашып көрсетуге және жариялауға, оның ішінде электр энергиясын сатып алудың, беру және тарату бойынша көрсетілетін қызметтердің және құнын көрсетуге міндетті болады. Энергия беруші компаниялар үшін біліктілік талаптары енгізілетін болады. Жылу энергиясын өндіретін және беретін субъектілердің жаңа өзара іс-қимыл тетіктері қаралады.

3.27 "Магистральдық теміржол желісінің тариф белгілеу жүйесін жетілдіру және операциялар жүргізу қызметтерін мемлекеттік реттеуден шығару" бастамасы. Магистральдық теміржол желісінің көрсетілетін қызметтерін тарифтік реттеудің оңтайлы моделін қалыптастыруға, қызметтерді көрсету шығындары мен кірістерін құрылымдауға және теңгерімдеуге,
сондай-ақ көрсетілетін қызметтердің тиісті сапасын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жаңа прогрессивті тәсілдер енгізіледі. Магистральдық теміржол желісінің көрсетілетін қызметтерінің тарифтерін реттеу мемлекеттің қарамағында қалады, ал жылжымалы құрамның операциялар жүргізу қызметтері мемлекеттік қадағалаудан шығарылады.

"Көлік-логистика және сауда инфрақұрылымын дамыту" міндеті

Көлік-логистика инфрақұрылымын дамыту біріншіден, Қазақстан аумағында тауарларды тасымалдау құны мен уақытын азайтуға, екіншіден, халықаралық көлік дәліздеріне интеграциялануды қамтамасыз етуге бағытталады. Сауда инфрақұрылымын дамыту делдалдар санын азайтуға және тиісінше тауарларды өткізу құнын төмендетуге бағытталатын болады.

Қазақстанның транзиттік әлеуетін іске асыру, сондай-ақ экономикалық өсуді қолдау көлік-логистика жүйесінен негізгі халықаралық көлік дәліздеріне белсенді интеграциялануды талап етеді. Көлік саласындағы көрсетілетін қызметтердің сапасы ең жоғары деңгейге шығарылып, сондай-ақ жүктердің тасымалдануын оңтайландыруға және жеткізу мерзімдерін қысқартуға негізделуі қажет. Бұл негізгі транзиттік бағыттардың дамуын қамтамасыз етуге, қолданыстағы көлік инфрақұрылымының "тар жерлерін" жоюға және Қазақстанның барлық халықаралық көлік дәліздерін дамытуға мүмкіндік береді.

Экономиканың жекелеген секторларында (атап айтқанда, ауыл шаруашылығында) көптеген делдалдардың болуына байланысты шығасыларды азайту мақсатында көтерме сауда-тарату орталықтарын және электрондық сауданы дамыту үшін жағдай жасалады.

3.28 "Автомобиль жолдарының сапасын арттыру және жол бойында көрсетілетін қызметтерді дамыту" бастамасы. Республикалық автомобиль жолдары желісінің жағдайын жақсарту үшін оларды күтіп ұстауды қаржыландыру көлемі ұлғайтылады, сондай-ақ жол жөндеу жұмыстарымен қамту кеңейтіледі. Бұл ретте, жолдарды күтіп ұстауға және жөндеуге жұмсалатын шығыстардың тиімділігін арттыру үшін автожолдарды ақаусыз күтіп ұстау жөніндегі келісімшарттардың жаңа нысандары, яғни тікелей нәтижеге бағдарланған жаңа нысандары енгізіледі. Аталған келісімшарттардың басты ерекшелігі жұмыс көлемін сандық есепке алудан жол жағдайының сапалық көрсеткіштеріне ауысу болып табылады, бұл ретте мердігер жұмыстарды орындаудың реттілігі мен технологияларын өз бетінше таңдауға құқылы.

Жол бойындағы сервисті дамыту мақсатында халықаралық және республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының бойында көрсетілетін қызмет объектілерін салу бойынша жұмыстар жүргізіледі. Жол бойындағы сервис объектілерінің бір бөлігін республикалық бюджет есебінен, оның ішінде "Орталық-Оңтүстік", "Орталық-Шығыс", "Орталық-Батыс" бағыттары бойынша жобалар, сондай-ақ автожолдарды реконструкциялаудың басқа да жобалары шеңберінде қаржыландыру жоспарлануда. Объектілердің бір бөлігі желілік бизнес-құрылымдарды, оның ішінде ірі кәсіпкерлік субъектілерін және мүдделі инвесторларды тарту арқылы салынады, кешенді объектілер болып өзгертіледі немесе толық жарақтандырылады. Бұл ретте, жеке сектордың мүдделілігін арттыру үшін перспективалы сервис объектілерін халықаралық және республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының бойына орналастыру схемасы бекітіледі, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдардың салынып жатқан және жоспарланып отырған сервис объектілеріне инженерлік коммуникацияларды тартуға рұқсат құжаттарын беру рәсімдерін жеңілдету мүмкіндігі қаралады.

3.29 "Халықаралық көлік дәліздерінің өткізу қабілетін арттыру" бастамасы. Транзиттік жүк ағыны әлеуетін тұрақты талдау негізінде және "тар жерлерді" жою қағидаты негізге алына отырып, көлік инфрақұрылымының қуатын ұлғайту жүзеге асырылады. Осылайша, халықаралық дәліздердің өткізу қабілеттілігі ұлғаяды, оның ішінде Алматы қаласының айналма теміржол желісі, Достық-Мойынты учаскесінде екінші теміржол жолдары салынып, Жарық-Жезқазған және Қызылорда-Шалқар теміржол учаскелері жаңғыртылатын болады. Сонымен қатар, жылжымалы құрамның санын, атап айтқанда жалғамалы платформаларды ұлғайту және автомобиль жүк көлік құралдарының паркін жаңарту үшін ынталандыру жасалатын болады.

Кедендік өткізу пункттерінің тиімділігін арттыру мақсатында "бір терезе" қағидаты бойынша жұмыс істейтін стандартталған түрдегі кедендік декларацияларды берудің және табыс етудің электрондық жүйесі – "Бірыңғай өткізу арнасы" енгізілетін болады. Жүктерді тексеріп қараудың тәуекелге бағдарланған жүйесі енгізіледі және мемлекеттік қызметшілердің тексерулер кезіндегі жұмысын үйлестіру ұйымдастырылады. Қазақстандық өткізу пункттерінің инфрақұрылымы жүк және жолаушылар ағындары, қала инфрақұрылымы және кедендік бақылау технологияларына қойылатын заманауи талаптар ескеріле отырып, бірыңғай кешенді шешім негізінде жаңартылады.

3.30 "Электрондық сауданы дамыту" бастамасы. Электрондық сауданың және тұтынушы мен кәсіпкер арасындағы өзара қарым-қатынастың регламенттелуін, сондай-ақ Интернет желісінде тұтынушылардың құқықтарын қорғау нормаларын айқындайтын реттеу жетілдірілетін болады. Атап айтқанда, қолма-қол ақшасыз төлемдерде кездесетін қазіргі шектеулер ақпараттық түсіндіру жұмыстары және банк карталарымен қауіпсіз онлайн төлеуге қолжетімділік есебінен алып тасталады. Электрондық сауда қатысушыларына мемлекеттік қолдау көрсету мүмкіндігі қаралады.

"Экспортты және әртараптандыруды ілгерілету" басымдығы

Ішкі нарықтың сыйымдылығы төмен болған кезде экономиканы әртараптандыру бағыты өңдеу өнеркәсібі мен көрсетілетін қызметтер саласын экспортқа бағдарлауды талап етеді. Өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің экспортын арттыру мақсатында экспорттаушыларды қолдау тетіктері енгізілген. Перспективалы экспорттық қоржын ұғымы енгізіледі, ол Қазақстанның перспективалы өткізу нарықтарының қажеттіліктеріне және салыстырмалы артықшылықтарына негізделе отырып айқындалады.

Бұл ретте Қазақстан өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін төмендететін сыртқы және ішкі кедергілер сақталып отыр. Айталық, сыртқы нарықтардағы импорттық баждар өнімдердің құнын арттырады. Экспорттың өсуіне кедергі келтіретін қосымша фактор шетелде бизнес жүргізуде білім мен тәжірибенің жоқтығы, сондай-ақ отандық өндірушілерде ауқым әсерінің жоқтығы болып табылады.

Осыған байланысты аталған басымдық шеңберінде мынадай екі міндетті:

экспорттаушыларды қаржылық және қаржылық емес қолдау шараларын кеңейтуді;

экспортқа бағдарланған көрсетілетін қызметтерді дамытуды шешу қажет.

"Экспорттаушыларды қаржылық және қаржылық емес қолдау шараларын кеңейту" міндеті

Экспорттаушылар сыртқы нарықтарда жұмыс істеу кезінде тарифтік және тарифтік емес кедергілердің болуы, сауда инфрақұрылымының жоқтығы, тәжірибенің және сұраныстың ерекшеліктері, өткізу арналары мен құқықтық өріс туралы хабардар болудың жеткіліксіздігі сияқты бірқатар қиыншылықтарға тап болады. Міндет шеңберінде осы қиындықтарды еңсеру және экспорттаушыларға ыңғайлы нысанда қолдау көрсету бойынша шаралар іске асырылатын болады.

3.31 "Институттарды үйлестіру және экспорттаушылар үшін
"бір терезе" құру" бастамасы. Процестердің қайталануын болдырмау және экспорттаушылардың қолдау алу процесінің айқындығын қамтамасыз ету үшін рөлдердің аражігін нақты бөлу жүргізіледі және экспортқа қолдау көрсететін ұйымдарды (оның ішінде "KazakhExport") үйлестіру үшін тетіктер құрылады.

Бұдан басқа, Қазақстанда экспортты қолдау бойынша барлық көрсетілетін қызметтерді біріктіретін бірыңғай онлайн-платформа әзірленетін болады. Аталған платформа базасында электрондық сервистер кешені, оның ішінде рұқсат беру құжаттарын алу, қолдау шараларын көрсету, көлік және логистиканы басқару жөніндегі сервистер және экспорттаушыларға консультациялар беруге арналған қосымша сервистер іске асырылады. Платформаның инфрақұрылымы экспорттаушыларға бірыңғай өткізу арнасы арқылы стандартталған түрде құжатты бір рет ұсынуға мүмкіндік береді, кейіннен мұны мүдделі мемлекеттік органдар және даму институттары көрсетілетін қызметтерді ұсыну және сыртқы экономикалық қызметтің жүзеге асырылуына бақылау жүргізу кезінде өз құзыреттеріне сәйкес пайдаланатын болады.

3.32 "Сыртқы нарықтарда тарифтік және тарифтік емес кедергілерді жою" бастамасы. Туындайтын сауда дауларын реттеу және сыртқы сауда кедергілерін жою мемлекеттік органдар мен жеке сектордың күш-жігерін үйлестіру (кәсіпкерлер қауымдастықтары мен одақтары арқылы) кезінде жүзеге асырылатын болады. Жеке сектордың міндеті сыртқы нарықтарға қолжетімділік жағдайларының нашарлауы туралы ақпарат беру болады. Сыртқы сауда кедергілерін жою үшін мемлекет Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭС) мүше болу шеңберінде Преференциялық сауда туралы келісімдердің, еркін сауда аймақтарының санын кеңейту; сыртқы сауда кедергілерін жою бойынша келісілген шаралар кешенін әзірлеу; жаңа өткізу нарықтарына шығумен байланысты экспорттаушының шығасыларын азайтуға бағытталған шараларды әзірлеу бойынша жұмыс жүргізетін болады.

Нарыққа қолжетімділікте халықаралық келісімнің тікелей бұзылуынан туындамайтын кемсітушілік жағдайлары болған кезде (мысалы, саудадағы техникалық кедергілер) мемлекет консультациялар беру тетіктерін пайдаланады, нарыққа қолжетімділік бойынша бар шектеулерді жоюға тырысатын болады. Мемлекеттік органдар мен жеке сектордың өзара іс-қимылы экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператордың қолдауымен жүзеге асырылатын болады.

3.33 "Сыртқы нарықтарда экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай оператор өкілдіктерін дамыту" бастамасы. Басымдығы және мүдделілігі жоғары елдерде қазақстандық бизнестің тұрақты болуын және оның мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге, экспорттаушылар үшін сауда әріптестерін іздеуге және коммерциялық келіссөздер жүргізуге көмек көрсетуге бағытталған өкілдіктер желісі құрылады. Бұдан басқа, өкілдіктер промоутерлік іс-шаралар жүргізуге, сыртқы нарықтардағы сұраныс пен сату арналары туралы ақпарат жинауға қолдау көрсетуді, сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтің қазақстандық қатысушыларына қазақстандық өнімдерді экспорттаудағы кедергілерді еңсеруге жәрдем көрсетуді жүзеге асырады.

3.34 "Экспортты ілгерілету бойынша қаржылық шараларды дамыту" бастамасы. Экспортты ілгерілетуді қаржылық қолдау шараларының тиімділігін арттыру, барлық көлемдегі (ірі, орта, шағын) көптеген компаниялар үшін қолдау шараларына тең қолжетімділікті қамтамасыз ету, сондай-ақ экспорттаушылардың өтінімдерін қарау мерзімдері мен рәсімдерін қысқарту бойынша шаралар қабылданатын болады.

Экспортты қолдау жөніндегі шаралар үшін тартылатын қаржыландыру көлемін экспорты дамыған елдердің деңгейіне дейін шамамен ЖІӨ 1% ұлғайту мақсатында Экспортты ілгерілету жөніндегі бірыңғай операторды дамыту оның қаржылық тұрақтылығын және әлемнің қаржы институттары мен экспорттық-кредиттік агенттіктер тарапынан сенім дәрежесін арттыруға бағытталатын болады. Бұл қажетті ұзақ мерзімді қаржы ресурстарын тартуға, сондай-ақ ДСҰ шеңберінде көзделген шектеулер ескеріле отырып, кредиттер мен сақтандырудың құнын біршама төмендетуге мүмкіндік береді.

"Экспортқа бағдарланған көрсетілетін қызметтерді дамыту" міндеті

Көрсетілетін қызметтер экспортын дамыту үшін кедергілер жойылады және айтарлықтай экспорттық әлеуетке ие көрсетілетін қызметтерді сыртқы нарықтарға ілгерілету қамтамасыз етіледі. Мұндай көрсетілетін қызметтерге медицина және білім беру туризмі саласындағы көрсетілетін қызметтерді қоса алғанда, туристік көрсетілетін қызметтер, қаржы және іскерлік көрсетілетін қызметтер, транзиттік көлік және ғарыш қызметтері жатады.

3.35 "Туристік саланы дамыту үшін жағдай жасау" бастамасы. Жол, жол бойындағы, коммуналдық және өзге де инфрақұрылымдарды, бос уақыт өткізу объектілерін және туристік бағдарларды, оның ішінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен орман шаруашылығын дамыту үшін заңнама жетілдіріледі және шаралар қабылданады.

3.36 "Шетелдік туристерді тарту үшін ақпараттық-жарнамалық науқандарды іске қосу" бастамасы. Қазақстан және оның туристік объектілері туралы өзекті ақпараты бар елдік веб-портал өзектілендіріліп, қолдау көрсетілетін болады. Сондай-ақ туризмді ілгерілету жөніндегі жарнамалық-маркетингтік жоспар, елдік және ұлттық туристік бренд те әзірленетін болады. Бірінші кезектегі елдер үшін жеке ақпараттық-жарнамалық стратегиялар әзірленеді.

3.37 "Көші-қон бақылауы рәсімдерін және визаларды ресімдеуді жеңілдету" бастамасы. Кіру визасын ресімдеуге құжаттар беру, шақыртуларды ресімдеу және мемлекеттік органның шешімімен анықтама алу процесін жеңілдету үшін визалық көші-қон интернет-порталы ұйымдастырылады, визаларды онлайн беру рәсімі енгізіледі және ADS (Approved Destination Status) визаларын беру тетігі жетілдіріледі. Визалық көші-қон режимі біріздендіріле отырып, мемлекеттік физикалық шекара арқылы өту процесі жеңілдетілетін болады. Бұл ретте, бірінші басымдықтағы елдердің жолаушылары үшін "72 сағатқа визасыз транзит" режимі енгізілетін болады. Көші-қон режимін бұзғаны үшін әкімшілік қамауды қолданусыз және сот шешімін күтусіз тікелей өткізу пункттерінде айыппұлды онлайн төлеу практикасы енгізілетін болады.

3.38 "Медициналық туризмді дамыту" бастамасы. Жақын және алыс шет елдерден медициналық туристерді тарту үшін жетекші медициналық орталықтар мен санаториялық-курорттық мекемелер (кластерлер) базасында алдыңғы қатарлы сапалы медициналық және сауықтыру қызметтері қалыптастырылады.

Медициналық туризм саласындағы негізгі қатысушылар, бірінші кезекте, халықаралық аккредиттеуден өткен қазақстандық медициналық ұйымдар болады. Пациенттерге бағдарланған сервисті дамыту және қонақжайлылық қағидаттарын, медициналық көрсетілетін қызметтердің өнім берушілерін уәждеу тетіктерін енгізу бойынша іс-шаралар жалғасады.

Медициналық көрсетілетін қызметтердің әлемдік нарығында қазақстандық медициналық туризм бренді медициналық туризм бойынша әлемдік компаниялармен және қауымдастықтармен әріптестік өзара қарым-қатынастарды құру және кеңейту есебінен ілгерілейтін болады.

3.39 "Қаржылық және іскерлік көрсетілетін қызметтерді дамыту" бастамасы. АХҚО аумағында ағылшын құқығы қағидаттарына және жетекші қаржы орталықтарының стандарттарына негізделген ерекше құқықтық режим, сондай-ақ тәуелсіз реттеу, елге шетелдік инвестицияларды, шетелдік қаржы институттарын және біліктілігі жоғары кадрларды, қаржы институттарын және біліктілігі жоғары кадрларды тарту үшін жеңілдетілген салықтық, оңайлатылған визалық және еңбек режимдері қолданылатын болады. Озық шетелдік компанияларды шоғырландыру және қаржы мен инвестициялар саласында адами капиталды арттыру АХҚО-ның жергілікті сараптама орталығы ретінде құрылуының алғашқы кезеңінде аталған бағытта экспорттың өсуіне әлеуетті түрде жанама ықпал етеді.

3.40 "Қазақстандық дәліздерді және транзиттік сервисті ілгерілету" бастамасы. Қазақстандық көлік сервистерін шет елдерге ілгерілету бойынша тұрақты жұмыс іске қосылады. Шетелдік жүк жөнелтушілермен жұмыстар жүргізу арқылы транзиттік теміржол тасымалдары кезінде кері жүктеу ұлғаятын болады. Трансқазақстандық бағдарларға жаңа клиенттерді тарту мақсатында жаңа бағдарлар мен бәсекеге қабілетті сервистер қалыптастырылатын болады.

3.41"Ғарыш қызметтерін және сынақ қызметін дамыту" бастамасы. Қазақстанның жолсерік топтамасын қолдау мен дамытуға арналған және айтарлықтай экспорттық әлеуетке ие ғарыш аппараттарының құрастыру-сынақ кешені жұмыс істейтін болады. Еуропа, Азия және Африка елдері негізгі өткізу нарықтарына айналады. Кешен заманауи жабдықпен жарақтандырылады және ғарыш техникасы құрамдауыштарын жасауға және Еуропа мен Ресейде шығарылатын барлық ғарыш аппараттары түрлерінің ғарыш кеңістігінің факторларына ықпал етуіне сынақ жүргізуді қамтамасыз етеді. Экспорттық әлеуетті іске асыру үшін Жерді қашықтықтан зондтаудың ғарыш жүйесінің бағдарламалық қамтамасыз етуі жетілдіріледі, қажетті ІТ инфрақұрылымы құрылады, шетел сарапшыларын тарта отырып, маркетинг жөніндегі персонал оқытылады және даярланады.

Күтілетін нәтижелер

Жеке сектордың экономикалық белсенділігі айтарлықтай өседі, шағын және орта кәсіпкерліктің ЖІӨ-гі үлесі 35% - ға дейін ұлғаяды. Бірінші кезекте, 2020 жылға қарай бұл мемлекеттің экономикадағы үлесінің ЖІӨ-де ЖҚҚ 15% дейін азаюы, әкімшілік кедергілердің әлсіреуі және реттеуді оңтайландыру есебінен болады, жиынтығында бұл ЭЫДҰ-ның бәсекелестік орта индексі бойынша 2,2 балл деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Шағын, орта және ірі кәсіпорындарды дамыту (орта кәсіпкерлік үлесі ЖІӨ-де ЖҚҚ-ның 15% жеткен кезде) түрлі қаржылай емес қолдау шараларын көрсету, көлік-логистика және сауда инфрақұрылымын дамыту (логистика тиімділігінің индексі бойынша 38-орынға қол жеткізу) есебінен ынталандырылады, бұл ұлттық валютадағы несие қоржыны көлемінің үлесі ЖІӨ-нің 50% деңгейінде болған кезде қарыз қаражатына жоғары сұраныс есебінен бәсекелес ортаның өсуіне және қаржы секторының дамуына серпін береді.

Өнімділігі жоғары салаларды дамыту Гарвард Университетінің индексіне сәйкес экономиканың "күрделілік" деңгейін арттыра отырып (55-орынға қол жеткізу), экономиканы əртараптандыруға жəне жалпы экспорт көлемінде шикізаттық емес экспорттың 50% деңгейіндегі анағұрлым жоғары үлесі есебінен экономиканың құрылымдық дағдарыстарға тұрақтылығын қамтамасыз етуге, сондай-ақ бюджеттің мұнай емес тапшылығын 6%-ға дейін немесе одан төмен азайтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Жаңғыртудың әсері экономикамен жанама байланысы ғана бар көптеген салаларда да сезіледі. Қазақстан Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінде өз позициясын арттыруды жалғастырады.

4-реформа. Сыбайлас жемқорлықсыз құқықтық мемлекет

Реформаның мәні: Реформа заңдардың сақталуын қамтамасыз ету, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың үздік алдын алу тетіктерін белсенді қолдану, азаматтардың құқықтық мәдениетін қалыптастыру есебінен қолайлы инвестициялық және іскерлік ахуал құруға бағытталған. Реформаны іске асыру бизнес жүргізу тәуекелдерін төмендетіп, халықтың өмір сүру сапасын жақсартады.

2025 жылға қарай Қазақстан үшін қағидаттық өзгерістер:

заң шығарушылықтан – заңдарды сақтауға және құқық қолдану практикасын қамтамасыз етуге;

объективтi құқықтық қорғау кепiлдiгiне жеткіліксіз дәрежеде сенімді болудан – мемлекеттік билік институттарына, күшті және тәуелсiз сот жүйесіне жоғары сенiм білдіру деңгейіне;

сыбайлас жемқорлық үшін жазалаудан – сыбайлас жемқорлық іс-қимылдарын жасау мүмкіндігіне жол бермеуге;

кейбір құқық бұзушылықтар мен сыбайлас жемқорлыққа төзуден – әрбір азаматтың өз құқықтарын білуіне және заңдардың сақталу құндылығын түсінуіне.

Алдағы міндеттер

Экономиканың жедел өсуі үшін заңның үстемдігін және меншік құқықтарына кепілдік беруді қамтамасыз ету, сыбайлас жемқорлықтың алдын алуды жалғастыру, қоғамда сыбайлас жемқорлықты толығымен қабылдамау ахуалын қалыптастыру қажет. Бизнес өкілдері, жергілікті және халықаралық сарапшылар Қазақстанның 2025 жылға дейін құқықтық дамуындағы негізгі басымдықтар ретінде осы бағыттарды бірауыздан бөліп көрсетіп отыр⁸.

Күрделі және жиі өзгеретін заңдарды сақтау айтарлықтай қиындық туғызады, ал азаматтардың құқықтарын бұзу және сот жүйесіне қалыптасып отырған сенім білдіру деңгейі "ойын қағидаларын" бұрмалайды. "Заңнаманы жетілдіру және заңдардың сақталуы үшін жағдай жасауды қамтамасыз ету" басымдығының негізгі міндеттері заңдардың сапасын, түсінікті болуын қамтамасыз ету, сондай-ақ халықтың сенім білдіру деңгейі жоғары, әділ, тәуелсіз сот арқылы қорғалуға кепілдік беру болып табылады.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласында алдын алу шараларын қолдану практикасын жалғастыру және процестерді жеңілдету және ашықтығын арттыру есебінен пара беру алғышарттарын жою, толығымен автоматтандыру және есептілік арқылы лауазымды адамдардың құқыққа қайшы іс-әрекеттер жасау мүмкіндігін шектеу қажет. Жаңа цифрлық технологиялардың даму шамасына қарай оларды қолдану мүмкіндігін қарау қажет.

Құқықтық қоғам құрудағы табыстың маңызды құрамдас бөлігі құқық бұзушылықтарға мүлдем төзбеушілікті қалыптастыру болып табылады. Қоғамның жоғары құқықтық мәдениетінсіз, қоғамдағы заңдардың рөлін және құқық бұзушылықтар арқылы қоғамға келтірілетін залал деңгейін түсінусіз заңдардың сақталуы және сыбайлас жемқорлықтың болмауы мүмкін емес.

"Заңнаманы жетілдіру және заңдардың сақталуы үшін жағдай жасауды қамтамасыз ету" басымдығы

Бұл басымдық шеңберінде заңдардың адал сақталуына кедергі келтіретін себептер жойылады: заңнаманың тиісті сапасы, заңдардың орындалуы қамтамасыз етіледі, азаматтардың құқықтарын қорғау тетігі жақсартылады, сот жүйесінің тәуелсіздігі күшейтіледі және қоғамның мемлекеттік институттарға сенім білдіру деңгейі артады. Қазақстанда құқық қорғау жүйесі халықаралық стандарттарға барынша жақын болады. Мынадай:

заңнаманың сапасын және тұрақтылығын арттыру;

бостандық пен меншік құқығын қорғау тетіктерін жақсарту;

сот жүйесінің тәуелсіздігін қамтамасыз ету міндеттері шешілетін
болады.

Заңнаманың және құқық қолданудың сапасын, тұрақтылығын арттыру" міндеті

Сапасы жоғары болжамды заңнама ел ішіндегі өмір сүру сапасының деңгейін арттырады, Қазақстанды халықаралық бизнес үшін анағұрлым бәсекеге қабілетті әрі тартымды етеді. Заңды екіжақты түсіндіру мүмкіндігін жою, қайталануды болдырмау, заңнамадағы өзгерістер мен жаңалықтардың болжамдылығын қамтамасыз ету қажет. Ең алдымен, бұл халық пен бизнес үшін маңызы жоғары заңдарға қатысты болады.

Заңнаманы, оның нормативтік деңгейлерін және құқық құрылымын одан әрі жаңғырту ұлттық заңнаманың, оның базалық салаларының даму басымдықтарын, ведомстволық норма шығармашылық рөлін, құқықтық реттеу тетігінде заңнамалық және заңға тәуелді актілер үлесінің оңтайлы арақатынасын айқындауға бағытталатын болады. Бұл ретте ұлттық заңнаманы дамытудың басымдықтарын айқындау бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету призмасы, жаһандық әлемдегі біздің құқықтық жүйемізді тартымды ету арқылы жүргізілетін болады. Мемлекет пен азаматтың (ұйымның) арасындағы қоғамдық-құқықтық қатынастардан туындайтын құқық туралы дауларды шешетін әкімшілік әділет мәселесі қаралатын болады. Қоғамдық-құқықтық сипаттағы дауларды шешу тәртібін процестік оқшаулау және заңдастыру мәселесі қаралады. Әкімшілік іс жүргізу қылмыстық және азаматтық іс жүргізумен қатар сот төрелігін жүзеге асырудың толыққанды нысаны болады.

4.1 "Заңнаманың сапасын арттыру" бастамасы. Экономикалық әсер талдауын енгізу, реттеушілік әсерді бағалауды кеңінен пайдалану, жобаларды анағұрлым сапалы дайындау, консультациялар жүргізу үшін жеткілікті мерзім бөлу арқылы заң жобаларын дайындау бойынша процестер және институционалдық мүмкіндіктер жақсартылады.

Мемлекеттің құқық шығармашылық рөлі ең алдымен азаматтық айналым субъектілеріне қызмет үшін (әсіресе кәсіпкерлік) көбірек еркіндік беруге, оның ішінде құқық диспозитивтілігі қағидатын кеңінен қолдана отырып, еркіндік беруге бағытталады. Сөзсіз және әрқашан мемлекеттің қарамағында болатын, сондай-ақ бірқатар жағдайларда анағұрлым "икемді" және нақты нормативтік-құқықтық реттеуді қажет ететін мемлекеттік монополиядан тыс болуы мүмкін, қатаң нормативтік-құқықтық реттеуге жататын салалар мен аялар нақты айқындалатын болады. Бұл реттеу белгілі бір жағдайларда институционалдық ортаның дайындық шамасына қарай мемлекеттік емес субъектілерге берілуі мүмкін.

Заңдардың сапасын арттыруға бағытталған қылмыстық құқық жетілдірілетін болады. Оның нормалары заң нақтылығы және салдардың болжамдылығы талаптарына сай болады, яғни жеткілікті деңгейде нақты тұжырымдалады және заң ережелерін ерікті түрде түсіндіру мүмкіндігін жоя отырып, заңды іс-әрекетті заңсыз іс-әрекеттен ажыратуға мүмкіндік беретін түсінікті өлшемшарттарға негізделеді.

4.2 "Құқық қолдануды жақсарту" бастамасы. Көптеген сарапшылар отандық заңдардың сапасы жеткілікті деңгейдегі жоғары, бұл ретте олар нашар орындалады деп атап өтуде. Заңдар мен өзге де нормативтiк актілердің іске асырылуының ұйымдық-құқықтық тетіктері айқындалады, оның ішінде құқық қолданудың тиімділігін бағалауға байланысты олардың орындалуын мониторингілеу және бағалау жүргізіледі. Құқықтық мониторинг шеңберінде нормативтік құқықтық актілерді қолдану нәтижелерінің сараптамасын енгізу қаралатын болады.

4.3 "Заңнаманы жаңарту процесін регламенттеу" бастамасы. Құқықтық актілерді, әсіресе халық пен бизнестің қызметін тікелей регламенттейтін құқықтық актілерді жаңартудың ең көп жиілігі шектеулі болады. Ықтимал тәуекелдер болжамын және заңның қабылдану негізділігін немесе сындарлығын бағалауды қоса алғанда, заң жобаларын бағалау рәсімдерін жетілдіру арқылы заңнаманың тұрақтылығына қол жеткізілетін болады. Барлық өзгерістер халық үшін қолжетімді форматта жарияланады және қажетті түсініктемелерді қамтиды.

"Меншік құқықтары мен бостандықтарын қорғау тетіктерін жақсарту" міндеті

Меншік бостандығы мен құқықтарын қорғау азаматтар мен бизнестің мемлекетке сенім білдірудің тиісті деңгейін қамтамасыз ететін негізгі шарттардың бірі болып табылады.

4.4 "Қылмыстық заңнаманы қылмыстық сипаттан арылту және әкімшілік заңнаманы ізгілендіру" бастамасы. Салықтық, кедендік және басқа да құқық бұзушылықтарды қоса алғанда, қоғамдық қауіптілік дәрежесі жоғары емес экономикалық құрамдарды қылмыстық сипаттан арылту және ізгілендіру бойынша жұмыс бұдан әрі жалғасатын болады. Енгізілген өзгерістердің нақты әсері заманауи талдамалық және пікіртерім әдістері арқылы бағаланатын болады.

Қылмыстық заңнаманы қылмыстық сипаттан арылтуға оның жазалау сипатын төмендету, құқық қорғау стандарттарын енгізу есебінен қол жеткізілетін болады. Заңдылық пен құқықтық тәртіптің жай-күйі үшін тәуекелдерді есепке ала отырып, ең алдымен экономикалық қылмыс саласында қылмыстық саясатты бұдан әрі ізгілендіру мүмкіндіктері айқындалатын болады.

Әкімшілік заңнаманы ізгілендіру бизнес ортаға қысымды бұдан әрі төмендетуді, ашықтықты қамтамасыз етуді, мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің тұтынушыларымен байланыстарды қысқартуды және сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуді қамтиды. Оң өзгерістер, мысалы, айыппұлдарды ерікті түрде төлеу, салықтық құқық бұзушылықтар кезінде қылмыстық жауапкершілікті алып тастау бойынша өзгерістер одан әрі қолданылады. Ізгілендіру ең алдымен алғаш рет ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыс жасаған адамдарға, сондай-ақ халықтың әлеуметтік осал топтарына қатысты болады. Әкімшілік құқық бұзушылықтарды ізгілендіру құқық бұзушылықтарды қалпына келтіруге, әкімшілік-құқықтық шаралармен қақтығыстардың алдын алуға бағытталады. Олардың қоғамдық қауіптілік дәрежесі мен құқық бұзушылық сипатына мөлшерлес болуы қағидатының сақталуы қамтамасыз етіледі.

Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы iстердi қарау бойынша соттар мен соттардан тыс инстанциялар арасында өкiлеттiктердi шектеудің нақты тұжырымдамасы әзірленеді. Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы жаңартылған заңнама қолдану үшін қарапайым және тиімді болады, сонымен бірге құқықтар мен заңды мүдделерге қол сұғудан негізінен соттан тыс қорғауға бағытталады.

Бұл өзгертістердің жергілікті жерлерде практикалық қолданылуын ынталандыруға және бақылауға ерекше назар аударылады.

4.5 "Дамыған елдердің базалық қағидаттарын енгізумен қылмыстық процесті жаңғырту" бастамасы. Сотқа дейінгі процестің дамыған елдердің базалық қағидаттарына сәйкес келетін моделі кезең-кезеңмен енгізілетін болады, ол адам құқықтарын қылмыстық қудалау шеңберіне негізсіз тартудан қорғау кепілдіктерін нығайтуды, айыптауды төмендетуді, қылмыстық іс бойынша процессуалдық шешімдерді қабылдау кезінде объективтілікті арттыруды білдіреді. Қорғаушы тарапқа дәлелдер жинау және оларды сотқа ұсыну бойынша көптеген мүмкіндіктерді берумен, қылмыстық процесте айыптау және қорғау тараптарының жарыспалылық қағидаты күшейтілетін болады.

Қылмыстық-процессуалдық құқық шеңберінде адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған қылмыстық сот жүргізудің негізгі қағидаттары іске асырылатын болады. Белгіленген тәртіп негізсіз айыптау мен соттаудан, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғауды, кінәсіз адамды айыптаған немесе соттаған жағдайда оны дереу және толық ақтауды қамтамасыз етеді.

Заңдылықты мүлтіксіз сақтау қамтамасыз етілетін болады, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары кепілдіктерінің жүйесі күшейтіледі, жасырын тергеу әрекеттерін және жедел-іздестіру іс-әрекеттерін жүзеге асыру кезінде осындай әрекеттердің құралдары мен әдістерін заңсыз пайдалану үшін жауаптылықты күшейтумен, жеке өмірге қол сұқпаушылық қамтамасыз етіледі.

4.6 "Азаматтардың мүдделерін қорғау сапасын жақсарту" бастамасы. Заң көмегін көрсетудің стандарттары мен қағидаттары заңнама жүзінде бекітіледі, кірістері төмен адамдарға құқықтық көмек көрсету жүйесі жақсартылады, ауылдық жерлерде адвокаттық қызметтерге қол жетімділік қамтамасыз етіледі. "Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" Заң әзірленетін болады.

Бітімгерлік рәсімдері мен дауларды соттан тыс реттеу тетіктерінің қолданысын, оның ішінде сот тәртібінде де, соттан тыс тәртіпте де жеке-құқықтық даулар (медиация, делдалдық және басқасы) арасында ымыраға қол жеткізудің әртүрлі жолдары мен тәсілдерін бекіту арқылы кеңейту болжанады.

4.7 "Қылмыстық құқық бұзушылық үшін мүлікті тәркілеу түріндегі жазаны қолдануды шектеу" бастамасы. 2016 жылдан бастап тәркілеу институтының қысқартылған түрі пайда болды – тәркілеуге қылмыс жасау құралдары мен қылмыстық жолмен алынған кірістер жатады. Тәркілеу институтын одан әрі ізгілендіру мүмкіндіктері айқындалатын болады. Қылмыстық кодекстің және басқа да нормативтік құқықтық актілердің шектеу әлеуеті бар баптарын тұрақты негізде анықтау мақсатында кәсіпкерлермен және инвесторлармен жұмыс жүргізіледі. 2025 жылға дейін Қылмыстық кодексте және басқа да құжаттарда өзгерту әлеуеті 50 бапқа дейін болатын мүлікті тәркілеуді кезең-кезеңмен қысқарту бойынша жұмыс жалғасатын болады. Тәркілеуді қолдану негіздері қысқарады және мүліктің заңсыз жолмен сатып алынуына дәлелдер ұсынудың нақты өлшемшарттары белгіленетін болады.

4.8 "Рейдерліктен нормативтік-құқықтық қорғауды қамтамасыз ету" бастамасы. Рейдерлік және бәсекелестікті жою мақсатында заңсыз қысым көрсету туралы өтініштерді қараудың ерекше тәртібі көзделетін болады. Осылай арнайы алгоритм және рейдерлікке қарсы іс-шаралар жүзеге асырылатын өлшемшарттар ұсынылады.

4.9 "Үздік практикалар тәжірибесі бойынша әкімшілік әділет жүйесін құру" бастамасы. Азаматтардың мемлекеттік аппаратпен қарым-қатынасында азаматтардың құқықтарын қорғауға арналған сот (немесе квазисоттық) институты ретінде әкімшілік әділет органы енгізіледі. Жария құқықтықтық сипаттағы дауларды шешу тәртібін процестік оқшаулау және заңдастыру мәселесі қаралатын болады. Әкімшілік іс жүргізу қылмыстық және азаматтық сот ісін жүргізумен қатар сот төрелігін жүзеге асырудың толыққанды нысанына айналады.

4.10 "Құқық қорғау жүйесін дамыту" бастамасы. Құқық қорғау органдарын дамыту, олардың жұмыс нысандары мен әдістерін жетілдіру жалғасады. Кадр саясатының тұрақтылығы қамтамасыз етілді, құқық қорғау органдары қызметкерлерінің біліктілігі мен тәртібіне қойылатын талаптар артады. Құқық қорғау органдарының құрылымдары мен функциялары оңтайландырылатын болады, ұйымдастыру-басқарудың тиімді тетіктері белгіленеді және құқық қорғау органдарына тән емес функциялардан толық босатумен функциялар тиімді бөлінеді. Құқық қорғау органдарының қызметін бағалаудың нақты өлшемшарттары айқындалады, ал олардың жұмысының басты көрсеткіші азаматтардың оларға деген сенімдерінің деңгейі болады.

4.11 "Құқық қорғау органдарын және соттарды цифрландыру" бастамасы. Қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істер электрондық форматқа ауыстырылады. Бұл бұрмалау мен сыбайлас жемқорлықты азайтуға, сондай-ақ осы істер бойынша іс жүргізуді үнемді етуге және тиісінше адам құқықтары мен бостандықтарын қорғауға нұқсан келтірмей, мемлекеттік бюджетке жүктемені азайтуға мүмкіндік береді. Құқық бұзушылықтар туралы өтініштер беру, айыппұлдар төлеудің цифрлық жүйесі құрылады, бұл адами фактордың теріс әсерін барынша азайтуға мүмкіндік береді. Құқықтық статистиканың көлемді деректерімен жұмыс істеу үшін талдамалық құралдар енгізіледі.

Бірыңғай сот практикасының ашық электрондық жүйесі құрылады. Сот процесінің кез-келген қатысушысы оны қызықтыратын сипаттамалар бойынша барлық сот актілерімен таныса алатын болады. Сондай-ақ, қараудың сапасын және өтініштің нәтижесін, не өтініш берушінің қанағаттануын бағалау жүйесін енгізу және/немесе кеңінен қолдану болжанады.

4.12 "Кәсіпкерлік кодексті дамыту" бастамасы. Кәсіпкерлік кодексті одан әрі дамыту кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде жария және жеке мүдделердің теңгерімін қамтамасыз етеді. Кодекс кәсіпкерлікті реттеудің отандық және шетелдік ең үздік тәжірибесін ескере отырып, бизнес саласындағы әкімшілік кедергілердің артуы үшін басты заңды тосқауыл болады.

"Сот төрелігін және сот жүйесінің тәуелсіздігін қамтамасыз ету" міндеті

Заңдардың сақталуы үшін жағдай жасаудағы аса маңызды міндет құқық бұзушылықтар үшін жазаның сөзсіз болу қағидатын және соттың тәуелсіздігі қағидатын қамтамасыз ету болып табылады.

4.13 "Сот жүйесінің тәуелсіздіктің халықаралық стандарттарына сәйкестігін қамтамасыз ету" бастамасы. Сот жүйесі тәуелсіздіктің халықаралық қағидаттарына сәйкес жетілдіріледі. Ұлт жоспары – 100 нақты қадамды іске асыру шеңберінде сот жүйесінде меритократия қағидаттары қамтамасыз етіледі. Судьялардың кадрлық ұтқырлығы арттырылатын болады, олардың сот әкімшілігі органдарының жұмысына қатысуының және оқыту бағдарламаларын іске асырудың жаңа тетіктері енгізіледі. Соттар мен судьяларды мамандандыру бойынша жұмыс жалғасады, қосымша мамандандырылған соттарды құру мүмкіндігі қаралады.

Сот билігінің қызметін толық, объективті және қалтықсыз жариялау қамтамасыз етілетін болады.

4.14 "Алқабилер сотының қолданылу тетігін жақсарту және оның аясын бұдан әрі кеңейту" бастамасы. Алқабилер сотының жұмысын ұйымдастырудың байланыстарды, оның ішінде судьялармен байланыстарды шектеуді, жауаптылықты арттыруды және басқаларды қамтитын белгілі әлемдік моделі таңдалады және қабылданады. Сотта үміткерлердің және алқабилерді іріктеу жүйесінің сапасын арттыру үшін алқа билер отырысына үміткерлер тізімін (бірыңғай, қосалқы, қосымша) автоматтандырылған түрде қалыптастыруға баса назар аударылатын болады. Болашақта алқабилер соты қолданылатын қылмыстық істер санатын одан әрі арттыру қаралады.

4.15 "Сот актілерінің орындалу тиімділігін арттыру" бастамасы. Атқарушылық іс жүргізу сот актілерін жеке орындау институтын дамыту, сот орындаушыларының іс жүргізу әрекеттерін барынша автоматтандыру арқылы жүзеге асырылады.

4.16 "Қылмыстық-құқықтық шараларды жетілдіру" бастамасы. Қоғамнан оқшаулаумен байланысты емес қылмыстық-құқықтық шаралар кеңінен қолданылатын болады. Қылмыстық жазаларды орындау жүйесі жалпыға танылған халықаралық стандарттарға жақындатылады. Бас бостандығынан айыру орындарында адамның қауіпсіздігі, жазаның осы түрін өтеп жатқан адамдардың құқықтары мен заңды мүдделері сақталады. Сотталған адамның күндізгі уақытта мекеме шегінде жүріп-тұруы мен адамдармен қарым-қатынас жасауы, түнгі уақытта жеке үй-жайда оқшаулану мүмкіндігі болатын, ұстаудың камералық тәртібіне біртіндеп көшу жүзеге асырылатын болады. Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған азаматтарды қоғамның толық мүшелері ретінде әлеуметтендіруге бағытталған жүйелік шаралар қабылданатын болады.

"Сыбайлас жемқорлыққа қарсы алдын алу шараларын күшейту" басымдығы

Сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу және оның алдын алу елдегі сыбайлас жемқорлықтың жалпы деңгейін төмендету үшін басты міндет болып табылады. ЭЫДҰ Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресудің негізгі төрт қағидатының бірі ретінде алдын алу шараларын белгілейді. Ағымдағы мақсат – халықтың және бизнестің тарапынан "заңсыз әрекеттерге деген талапты", сондай-ақ оларды жүзеге асыру мүмкіндігін төмендетіп, алдын алу шараларын айтарлықтай күшейту.

Басымдық сыбайлас жемқорлыққа қарсы жүйелі, алдын алу шараларын ауқымды қолдануға және қылмыстық-құқықтық құралдарды әсіресе сыбайлас жемқорлық тәуекелі жоғары салаларда нақты пайдалануға бағытталатын болады.

Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін мынадай:

сыбайлас жемқорлық тәуекелі жоғары процестерді оңтайландыру және оңайлату;

дерекқорлар және талдама есебінен ашықтықты арттыру міндеттері қойылды.

"Сыбайлас жемқорлық тәуекелі жоғары процестерді оңтайландыру және оңайлату" міндеті

Азаматтар мен бизнес үшін маңызды қызметтер мен функцияларды оңайлату және цифрландыру, олардың ашықтығын арттыру заңсыз әрекеттерді жасаудың қажеттілігі мен мүмкіндігін азайтуға мүмкіндік береді. Сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу шаралары мемлекеттік және жеке сектор ұйымдарының аса маңызды салаларында кезең-кезеңмен қолданылатын болады, оларға нәтижесі бойынша "сыбайлас жемқорлықтан еркін аймақтар" деген жария мәртебе беріледі.

4.17 "Азаматтардың мемлекетпен байланыстарын одан әрі оңайлату" бастамасы. Халықтың мемлекетпен өзара іс-әрекеттесуінің барлық нүктелеріне аудит жүргізіледі және оңайлатуға немесе автоматтандыруға әлеуеті бар мемлекеттік қызметтер мен функциялар айқындалады, электронды түрде немесе "бір терезе" қағидаты бойынша қол жетімді мемлекеттік қызметтердің үлесі артады. Болашақта "бір өтініш" қағидаты енгізіледі (мемлекеттік көрсетілетін қызметтер қосымша құжаттар ұсынусыз, өтініш пен жеке басты куәландыратын құжаттың көшірмесі негізінде көрсетіледі). Келесі қадам "Барыншы белсенді мемлекеттік көрсетілетін қызметтер" тұжырымдамасын іске асыру болады, бұл кезде азамат қандай да бір сұрау салусыз мемлекеттік көрсетілетін қызметті алудың қажеттілігі туралы автоматты түрде хабарлама алады.

4.18 "Процестерді автоматтандыруды қамтамасыз ету" бастамасы. Мемлекеттік органдарда белгілі бір өлшемшарттарға жатқызылатын барлық процестер автоматтандырылады. Бірқатар мемлекеттік функцияларды құру мүмкіндігі, мысалы, блокчейн сияқты құқықтарды белгілеу және өзгерту процесін автоматтандыратын және даулы мәселелерді болдырмайтын технологиялар базасында жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу зерделенеді.

4.19 "Сатып алу жүйесін жетілдіру" бастамасы. ЭЫДҰ стандарттарына сәйкес, сатып алу процесін жосықсыз ұйымдастыруға күдік туындағанда немесе анықталған жағдайда әрекетте туралы мемлекеттік сатып алу қатысушысына нұсқау әзірленетін болады. Сатып алудың бірыңғай тәсілдерін белгілеу, жауаптылықты және бақылауды күшейту мақсатында квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сатып алуын реттеу бойынша жұмыс жүргізілетін болады.

"Дерекқорлар және талдама есебінен ашықтықты арттыру" міндеті

Деректердің ашықтығы заңға қайшы әрекеттерді жасау үшін алғышарттарды жоюға қажетті шарттарының бірі болып табылады. Бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтауды және олардың алдын алу бойынша ұсынымдарды қалыптастыруды оңайлатады.

4.20 "Бірыңғай дерекқорлар құру" бастамасы. Осы бастаманың шеңберінде мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелеріне, оның ішінде "электрондық үкімет" порталында ведомствоаралық интеграция жүргізу жоспарлануда. Мысалы, бірыңғай дерекқорлар мемлекеттік сатып алу салаларын, жер учаскелері туралы деректерді және басқаларын қамтиды.

4.21 "Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болжаудың заманауи әдістерін енгізу" бастамасы. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау және болжау дерекқорларды пайдалана отырып барынша белсенді талдаманың заманауи әдістерімен толықтырылады. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау нәтижесінде анықталған ұсынымдарды енгізу сыбайлас жемқорлыққа ықпал ететін себептер мен шарттарды жою мақсатында заңнамада бекітіледі.

"Тұрақты құқықтық мәдениетті қалыптастыру" басымдығы

Құқықтық мәдениетті қалыптастыру бойынша жұмыстардың үлкен бөлігі сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласында, біршама бөлігі заңдарды білуді, түсінуді және сақтауды білдіретін құқықтық мәдениеттің жалпы деңгейін арттыру саласында жүргізілуде. Бұл ретте кейбір мемлекеттік органдарға азаматтардан түсетін өтініштердің айтарлықтай бөлігі (30-50 %) заңдарды түсіндіру қажеттілігімен байланысты. Басымдықтың басты міндеттері – заңдардың және нормативтік құқықтық актілердің халыққа түсінікті тілдік стильде және форматта берілуін қамтамасыз ету, сондай-ақ білім беру бағдарламаларына құқықтық оқытудың заманауи форматтарын енгізуді қамтамасыз ету. Құқықтық мәдениетті қалыптастыруда қоғамдық бақылау бағдарламаларын жалпыға танымал ете отырып, оны таратуға азаматтардың өздерін тарту үшін маңызды орын беріледі.

Болашақта мынадай:

заңдардың сақталмауына және сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікті дамыту;

қоғамдық бақылауды жалпыға танымал ету және мемлекеттік институттарға сенімді арттыру міндеттерінің шешілуіне басты назар аудару қажет.

"Заңдардың сақталмауына және сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікті дамыту" міндеті

Азаматтар мен бизнестің өз құқықтары туралы хабардар болуы, оларға құқықтық қоғамның артықшылықтарын түсіндіру сыбайлас жемқорлыққа төзушілік деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.

4.22 "Құқықтық тәрбие және білім беру бағдарламаларын кеңейту" бастамасы. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбие және білім берудің қолданыстағы бағдарламасы құқық қорғаудың басқа да аспектілеріне, оның ішінде адам құқықтары, Еңбек кодексі қолданылады Бағдарлама азаматтарға арналған іс-шараларды және жергілікті жерлердегі мемлекеттік қызметшілер үшін түсіндіру жұмыстарын қамтиды. Электрондық құқықтық білім беру тұжырымдамасы енгізілетін болады. Заңнаманы қолданудың мағынасы мен қағидаттарын түсіндіретін оңайлатылған форматтағы өзекті құқықтық құжаттардан тұратын ашық ақпараттық-құқықтық ресурс құру жоспарлануда. Азаматтардың құқықтық сауаттылығын, мемлекеттік қызметшілердің арасында заң жөніндегі сауаттылығын арттыру, азаматтардың күнделікті өмірінде аса қажет болатын құқық салаларындағы өзекті проблемалар бойынша ақпараттық ресурстардың көлемін кеңейту мен сапасын арттыру бойынша жұмыс жалғасады.

4.23 "Заңдарды сақтамауға төзбеушілікті дамыту бойынша қолданылатын жанама шараларды кеңейту" бастамасы. Әрбір азаматқа сыбайлас жемқорлықтың зардабын түсіндіретін, заңдарды сақтамау мен сыбайлай жемқорлыққа төзбеушілікке тәрбиелеу бойынша түсіндіру бағдарламасы кеңейтілетін болады. Нәтижелерін ашық жариялаумен төзімсіздік деңгейін тұрақты түрде өлшеу жоспарланады.

"Қоғамдық бақылауды танымал ету және мемлекеттік институттарға сенімді арттыру" міндеті.

Қоғамдық бақылау құқық бұзушылыққа қарсы күреске әрбір азаматты тартуға мүмкіндік береді.

4.24 "Қоғамдық бақылау бағдарламаларын танымал ету" бастамасы. "Азаматтық бақылау" және "Мемлекеттік қызметтегі этика" сияқты заңдарды сақтауды қоғамдық бақылау бағдарламаларын тарату және жария ету бойынша жұмыс жүргізілетін болады. Заңнамада анонимділік қағидатын және теріс пайдаланулар туралы хабарлайтын адамдарды қорғау, сондай-ақ осындай адамдарға кедергі келтіретіндерге қатысты санкциялар көзделеді.

4.25 "Мемлекеттiк институттарға сенiм деңгейi бойынша тиімділіктің басты көрсеткiштерiн енгізу" бастамасы.

Электронды үкімет базасында оны мониторингілеу және ашық жариялаумен, мемлекеттік институттарға қоғамның сенім деңгейін бағалайтын тиімділіктің басты көрсеткіші енгізілетін болады. Мониторингтің нәтижелері мемлекеттік институттар мен олардың жоғары көрсеткіштерге қол жеткізген қызметкерлерін марапаттау және олардың үздік тәжірибесін тарату үшін пайдаланылатын болады.

4.26 "Сөз бостандығы мен БАҚ-ты дамыту" бастамасы. БАҚ қоғамдық мүддені қорғаушы рөлін атқара алуы үшін ЭЫДҰ елдерінің озық тәжірибесіне сәйкес олардың ақпаратқа қол жеткізуін және пікірлерін еркін білдіруін, журналистік тергеп-тексеру және басқаларын жүргізу кезінде журналистерді және ақпарат көздерін қорғауға кепілдік беруді қамтамасыз ету қажет. Этика, кәсібилік деңгейін көтеру, БАҚ-ты ырықтандыру және оның ашықтығы үшін БАҚ бәсекелестік қолдау табады, ол тәуелсіз ақпараттық ресурстарды және халықаралық Мемлекеттік органдар басшыларының жұртшылыққа есеп беру практикасы одан әрі дамытылады.

Күтілетін нәтижелер

Сыбайлас жемқорлықты қысқарту бойынша оң өзгерістер (Transparency International сыбайлас жемқолықты түйсіну индексі 435 балға дейін өседі) және құқықтық мәдениетті тәрбиелеу экономикаға кешенді ықпал етеді. Олар жеке инвестицияларды ынталандыру (бұл жанама түрде негізгі капиталға инвестициялардың өсуіне өзінің үлесін – 2025 жылға қарай ЖІӨ-ден 19,4%-ға дейі береді), жеке бизнестің өсуі, адами капиталды тарту және дамыту бойынша жүйелік реформалар шеңберінде қабылданатын шаралардың әлеуетін толық іске асыруға мүмкіндік береді. Елде сыбайлас жемқорлық деңгейінің төмендеуі сыбайлас жемқорлықтан залалды жылына 2%-ға дейін қосымша экономикалық өсуге айналдыруға мүмкіндік береді. Аталған реформа бойынша қабылданған шаралар TheWorldJusticeProject заң үстемдігі индексі бойынша позицияларды әлемде 55-60-орынға дейін жақсартуға мүмкіндік береді.

5-реформа. Мықты өңірлер және урбандалу

Реформаның мәні. Реформа еліміздің барлық аймақтарында өмір сүру сапасын қамтамасыз ету кезінде жергілікті әлеуетті (экономикалық резервтерді) тиімді пайдаланумен қамтамасыз етілетін өңірлердің экономикалық өсуі есебінен еліміздің ЖІӨ-арттыруға бағытталған.

2025 жылға қарай Қазақстанда орын алатын қағидатты өзгерістер:

орталықтандырылған жоспарлаудан және ресурстарды бөлуден – экономикалық дербестік пен бюджетті ұтымды пайдалану үшін өңірлердің жауапкершілігіне;

бюджеттен трансферттер мен субсидиялар бөлу арқылы өңірлерді қолдаудан – өңірлерді дамытуға бағытталған инвестицияларды тартуға;

ұлттық жоспарлардың "шартты" орындалуынан – аймақаралық бәсекелестік және кооперация жағдайларында нәтижеге бағдарлануға;

ішкі дамуды ескере отырып аймақтық жоспарлаудан – бірыңғай экономикалық нарық ретінде аумақтық дамуды үйлестіруге;

бүкіл елдегі өмір сүрудің базалық деңгейін теңестіру тәсілінен – өмір сүрудің негізгі сапасына және барлық азаматтар үшін ұтқырлыққа.

Алдағы міндеттер

Реформа аясында өңірлердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, урбандалу және байланыста болуды қамтамасыз ету және барлық өңірлерде өмір сүрудің базалық деңгейін қамтамасыз ету сияқты үш басты басымдық айқындалды.

Өңірлік саясаттың бағыты шығыстарды теңестіруден өңірлердің меншік кірістері өсімін ынталандыруға ауыстырылатын болады. Өңірлердің бәсекеге қабілетін арттыру үшін жергілікті атқарушы органдарды ынталандыру жүйесін қалыптастыру қажет. Өңірлік саралауды азайтуға қол жеткізу ресурстарды өңірлер арасында қайта бөлу есебінен емес, өңірлердің өздері жүзеге асыратын даму жолдары мен көздерін іздестіру негізінде жүзеге асырылуы тиіс. Мұндай ауысу фискалды және бюджеттік саясатты өзгертуді, жеке инвестицияларды тарту бойынша жергілікті атқарушы органдардың қызметін жандандыруды және өндірістің экспортқа бағдарлануын талап етеді. Бұдан басқа жоспарлау жүйесінің "төменнен-жоғарыға" жүйесін енгізу арқылы өңірдегі мүдделерді ескеруді қамтамасыз ету үшін мемлекеттік жоспарлау жүйесіне өзгеріс енгізу қажет.

Нашар дамыған өңірлерге субсидиялар мен трансферттер беру саясатынан алшақтау тұрақты сипатқа ие болуы тиіс, бұл оларда өмір сүрудің базалық деңгейін сақтау және қамтамасыз ету үшін қажет. Базалық деңгейде барлық өңірлерде сапалы білім беру, денсаулық сақтау қызметтері, қолжетімді баспана, қоршаған ортаның сапасын арттыруды қамтамасыз ету қажет.

"Өңірлердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру" басымдығы

Өңірлердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін мынадай:

өңірлердің экономикалық дербестігін қамтамасыз ету;

өңіраралық бәсекелестікті пен кооперацияны дамыту міндеттерін шешу қажет.

"Өңірлердің экономикалық дербестігін қамтамасыз ету" міндеті

Бұл міндет өкілеттіктерді одан әрі беру есебінен өңірлердің экономикалық, кадрлық дербестігін арттыруға бағытталған. Сонымен бірге дербестікті ұлғайту жергілікті билік органдарының есептілігін күшейтуді білдіреді.

5.1 "Мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктерді одан әрі беру" бастамасы. Өкілеттіктерді одан әрі беру: орталық атқарушы органдардан жергілікті атқарушы органдарға, сондай-ақ жергілікті биліктің жоғары тұрған органдарынан төменгі тұрған органдарына дейінгі мемлекеттік биліктің барлық деңгейлерін қамтиды.

Республикалық деңгейде қорғаныс қабілетін және ұлттық қауіпсіздікті, заңдылықты және құқықтық тәртіпті, бірыңғай салықтық, бюджеттік, көліктік-коммуникациялық және энергетикалық, әлеуметтік саясатты қамтамасыз ету және басқа да сияқты бірқатар стратегиялық мәселелер сақталатын болады. Өңірлердің олардың алдына қойылған стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуі үшін саясаттың қажетті шараларын дербес айқындау бойынша өкілеттіктері кеңейтілетін болады. Атап айтқанда, бұл бизнеске қолдау көрсету, инвестиция тарту, жұмысқа орналасуға ықпал ету, инфрақұрылымды дамыту сияқты қолдау жолдарын таңдауға қатысты.

Бұл ретте, өкілеттіктерді қайта бөлу тиісті орталық және жергілікті мемлекеттік құрылымдардың, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жаңа функциялар мен өкілеттіктерді жүзеге асыру үшін операциялық және техникалық институционалдық дайындығын қамтамасыз етумен сүйемелденетін болады. Жаңа функциялар мен өкілеттіктерді орындау үшін тиісті кадрлық және материалдық-техникалық ресурстар қамтамасыз етілетін болады.

5.2 "Өңірлердің экономикалық дербестігін арттыру" бастамасы. Жергілікті атқарушы органдардың нысаналы трансферттерге және субсидияларға тәуелділігін төмендету және олардың мықты жақтары мен бәсекеге қабілеттілік әлеуеттеріне сәйкес өңірлердің экономикасын дамыту бойынша пәрменді шаралар қабылдауға ынталандыру қажет.

Жергiлiктi атқарушы органдардың кірістік базасы капиталдың ұлттық нарығына инвестициялық қарыздарды тарту және кәсіпкерліктің дамуын ынталандыру нәтижесінде салықтық базаны арттыру есебінен кеңейтілетін болады.

5.3 "Жергілікті жерлерде кадрлар ресурсын басқару" бастамасы.

Биліктің барлық деңгейлерін білікті кадрлар құрамымен қамтамасыз ету үшін штатты күшейту және жергілікті атқарушы органдардың біліктілігін көтеру, сондай-ақ олардың еңбегіне ақыны кеңейтілген өкілеттіктер мен функцияларға сәйкес көтеру бойынша шаралар қабылданатын болады. Өңірлердегі бағалау мен еңбекке ақы төлеудің бірыңғай жүйесі шеңберінде қызметкерлердің қызметі мен құзіреті нәтижелерін ескере отырып, өңірлерде бағалау мен бонустық жүйенің алдыңғы қатарлы әдістерін кезең-кезеңмен енгізу қамтамасыз етіледі.

5.4 "Жергілікті өзін-өзі басқару органдарын одан әрі нығайту" бастамасы. Өңірлік маңызы бар қалалар, ауылдар, елді мекендер, ауылдық округтер деңгейінде өкілетті жергілікті өзін-өзі басқару органын құру мәселесі пысықталады, бұл жергілікті қауымдастықтың бюджетті бекітуге қатысуына мүмкіндік береді. Сондай-ақ, жергілікті өзін-өзі басқару бюджеттерінің кіріс көздерін одан әрі арттыру мәселесі де қаралады. Бұдан басқа, мемлекеттік қызметтің тартымдылығын арттыру мақсатында ауылда мемлекеттік қызметшілер үшін әлеуметтік қолдау шаралары көзделетін болады.

5.5 "Жергілікті биліктің есептілігін қамтамасыз ету" бастамасы. Жергілікті биліктің есептілігі тиісті мәслихаттар, халық, бизнес пен сараптамалық қауымдастық алдында тұрақты есеп берудің толықтығын, ашықтығын, қолжетімділігі мен дұрыстығын арттыру есебінен қамтамасыз етілетін болады. Азаматтар жергілікті деңгейде мемлекеттік қаржыны басқару және бюджетті құру туралы егжей-тегжейлі ақпаратқа қол жеткізеді. Бюджеттік процесс бөлігінде мәслихаттардың құзіретін арттыру бойынша шаралар іске асырылатын болады. Бұдан басқа, бюджеттік процес туралы ашық және дұрыс ақпарат ұсынуды қоса алғанда, мәслихаттарға қажетті қолдау көрсету үшін тәуелсіз зерттеу ведомствосын құру мүмкіндігі қаралатын болады.

"Өңіраралық бәсекелестік пен кооперацияны дамыту" міндеті

Өңірлерді дамыту үшін маңызды ынталандыру республикалық бюджеттен инвестициялық қаражаттарды алу үшін бизнесті жүргізудің жеңілдігі мен жарыспалылығы бойынша өңірлердің рейтингі негізінде олардың арасындағы бәсекелестік болуы тиіс. Бұл ретте, бәсекелестік өңірлерді оқшаулауға себеп болмай, керісінше, мүмкіндіктерді іздестіру және ресурстарды оңтайландыру бойынша аймақаралық ынтымақтастықты нығайтуды қамтамасыз етуі тиіс болады.

5.6 "Бизнесті жүргізудің жеңілдігі жөніндегі өңірлік рейтинг жүйесін енгізу" бастамасы. Экономикалық көрсеткіштерге және бизнес пікіртерімдері нәтижелеріне құрылған рейтингілер түріндегі аймақтарды салыстыру құралы әзірленеді және енгізіледі. Рейтингінің негізгі мақсаты, мысалы, желілерге қосылуды, жерге қол жеткізуді, іс-әрекеттердің айқын бағыттарын қамтамасыз ету есебінен, экономикалық даму, бизнес үшін жағдай жасау бөлігінде өңірлер арасындағы бәсекелестікті ынталандыру болады. Рейтинг жыл сайын жаңартылады, ашық түрде жарияланады және оның негізінде өңірлердің арасындағы үздік практиканы жинау мен тарату жүзеге асырылатын болады.

5.7 "Республикалық бюджеттен инвестицияларды негіздеу процесін енгізу" бастамасы. Республикалық бюджеттен қаржыландыру үшін жергілікті жобаларды анықтаған кезде мемлекеттік бюджеттің қатысуы инфрақұрылымның дамуымен шектелген, жеке сектормен бірлесіп қаржыландырылатын жобаларға басымдық берілетін болады. Салым бірлігіне шаққанда ең көп адам санын қамтитын және өнімділіктің өсуіне, технологиялық жаңартуға, цифрландыруға және экспортқа бағдарланған тауарларды шығаруға бағытталған жобаларға басымдық беріледі.

5.8 "Өңірлер арасындағы ынтымақтастықты дамыту үшін ынталандыру" бастамасы. Өңірлердің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың маңызды құралдарының бірі бірнеше өңірдің дамуындағы синергетикалық әсер алу үшін өңірлердің арасындағы кооперация болады. Аумақтық кластерлерді және өңірлераралық инвестициялық жобаларды құруды көтермелеу үшін оларды қаржыландыруға бюджет қаражаты бөлінетін болады (барлық заңнамалық тосқауылдарды жою болжанады).

5.9 "Перспективалы елді мекендердің дамуын үйлестіру" бастамасы. Елдің аумақтық-кеңістіктік дамуының болжамды схемасын іске асыру нәтижесінде өңірлердің дамуы үйлестірілген және келісілген болады. Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе хаб-қалаларында макроөңірлердің экономикалық белсенділік орталықтарымен, капиталдарды, ресурстарды, алдыңғы қатарлы технологиялар мен көрсетілетін қызметтерді шоғырландырудың бірыңғай экономикалық нарығын құруға бағытталған шараларды іске асыру жалғасады.

"Урбандалу және байланысты қамтамасыз ету" басымдығы

Урбандалу мен қалалық ортаны дамыту деңгейі жалпы елдің даму деңгейін көрсетеді және одан әрі әлеуметтік-экономикалық даму үшін маңызды фактор болып табылады. Орташа және шағын қалаларға мемлекеттік және жеке инвестицияларды, сондай-ақ еңбек ресурстарын тарту үшін мынадай:

орташа және шағын қалалардың басымдығымен реттелетін урбандалу;

экономикалық өсу орталықтары арасында көліктік байланыстылықты қамтамасыз ету шаралары іске асырылатын болады.

"Орташа және шағын қалалардың басымдығымен реттелетін урбандалу" міндеті

Мемлекет әсіресе ірі қалалар – агломерациялар орталықтарының ықпал ету аймағында орналасқан шағын және орташа қалалардың экономикалық дамуына, "SmartCity" тұжырымдамасы негізінде қалалық ортаны басқару үшін жоғары технологиялық шешімдерді енгізуге, перспективалы елді мекендер мен өңірлердің дамуын үйлестіруге назар аударады.

5.10 "Орташа және шағын қалаларды дамыту" бастамасы. Облыстық және аумақтық маңызы бар орташа және шағын қалалардың дамуына ерекше назар аударылатын болады. Бұл үшін әлеуметтік инфрақұрылым мен көрсетілетін қызметтер саласын дамытуды басымдау, жеке кәсіпкерліктің өсуіне жағдай жасау, өмір сүру сапасын жақсарту, оның ішінде орташа және шағын қалаларда жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету мақсатында "2020 жылға дейін өңірлерді дамыту" бағдарламалары және аумақтарды дамыту бағдарламалары қайта форматталады.

Қолда бар әлеуетті ескере отырып, облыс орталықтарының және басқа да орташа қалалардың дамуы жөніндегі жұмысты негізінен жергілікті мемлекеттік органдар жүзеге асырады. "Орталықтың" қатысуы ең алдымен ұлттық ауқымдағы ірі мемлекеттік жобаларда көзделеді.

Сонымен бірге, перифериялық аумақтар депопулясының алдын алу мақсатында оларға жеке инвестициялық жобаларды іске асыруға жәрдемдесу арқылы перспективалы шағын және моноқалаларды дамыту бойынша шаралар қабылданатын болады. Қалаларды тиімді дамыту мақсатында қалалық басқару, экономикалық саясат, бюджетті қалыптастырудың, сондай-ақ қалалық инфрақұрылымды қолдауға арналған қаржылық құралдардың және басқаларының қазіргі заманғы қағидаларын ескеретін тиісті тұжырымдама қабылданатын болады. Ірі қалалар функционалды қалалық аудандар деп аталатын іргелес елді мекендермен қатар дамитын болады.

Осы мақсатта тірек ауылдарда және шағын қалаларда көрсетілетін қызметтер, өңдеу өнеркәсібі салаларын дамытуға қажет шаралар қолданылатын болады.

5.11 "SmartCity тұжырымдамасын іске асыру" бастамасы. Қазақстанның барлық қалаларында "SmartCity" тұжырымдамасы іске асырылатын болады, ол ресурстардың барлық түрлерін ұтымды пайдалану мен басқару үшін жоғары технологиялық шешімдерді қолдануды көздейді. Қала өмірінің барлық салаларына, оның ішінде қаланың әлеуметтік, көліктік, инженерлік, энергетикалық, тұрғын үй және ақпараттық инфрақұрылымын басқару, коммуналдық қызмет көрсету, қала салуды жоспарлау, "ақылды" ғимараттар салу қоса алғанда цифрлық технологияларды енгізу қажет. "SmartCity" тұжырымдамасына көшу "ақылды қалаларды" салудың ұлттық стандарттарын енгізуді және аймақтық даму саласында тиісті бағдарламалық құжаттарды қайта қарауды талап етеді.

"Экономикалық өсу орталықтары арасында көліктік байланысты қамтамасыз ету" міндеті

Экономикалық әлеуеті жоғары елді мекендердің қол жетімділігін арттыру және тұрақты өмір сүру мүмкіндігін қамтамасыз ету мақсатында жол және теміржол желісін салу және реконструкциялау қажет.

5.12 "Шұғыла қағидаты бойынша көлік инфрақұрылымын дамытуды жалғастыру" бастамасы. Алматы, Астана, Ақтөбе және Шымкент хаб-қалаларындағы орталықтарымен елдің макроөңірлерін қалыптастыру арқылы Қазақстанның бірыңғай экономикалық нарығын құру бойынша жұмыс жалғасатын болады. Макроөңірлер шегінде қалалар мен қала маңы араларында байланысты қамтамасыз ету үшін қала маңы көлігінің интеграцияланған инфрақұрылымы құрылады.

Хаб-қалалар арасындағы жолға уақытты қысқарту мақсатында "Астана – Қарағанды – Балқаш – Алматы" бағыты бойынша "Орталық-Оңтүстік" жобасы, "Астана –Павлодар –Семей – Қалбатау – Өскемен" бағыты бойынша "Орталық-Шығыс" жобасы, "Астана –Арқалық – Торғай – Ырғыз – Шалқар –Қандыағаш" бағыты бойынша "Орталық-Батыс" жобасы іске асырылады. Облыс орталықтары хаб-қалалармен қосылатын болады, сонымен бірге облыстар шеңберінде орташа және шағын қалалар "шұғыла" қағидаты бойынша облыстық орталықтармен біріктірілетін болады.

5.13 "Көлік қолжетімділігін арттыру" бастамасы. Таңдалған бағдарлар бойынша тасымалдау құнын азайту үшін көлік компанияларымен ұзақ мерзімдік келісімшарттарға көшу жүзеге асырылады және тиісті мемлекеттік қолдау көрсетіледі.

Бұл ретте, бірінші кезекте көліктік компанияларға қаржылық емес қолдау көрсету және мемлекет шығыстарын ұлғайтуға алып келмейтін қолдау қаралады. Мысалы, "бағдарлар топтамаларын" сату есебінен тасымалдар құнын субсидиялау тетігін іске асыру мүмкіндігі қаралады, онда көліктік компания көп сұранысқа ие емес бағдарларда тасымал құны бойынша өздеріне міндеттемелер қабылдайды және сұранысқа ие бағдарларда жоғары бағаларды белгілеу құқығын алады.

Бұдан басқа, жергілікті жерлерде қалалар мен жақын орналасқан елді мекендер арасында қызмет көрсетудің тиісті деңгейіндегі үздіксіз және қауіпсіз көлік қатынасын қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдануы тиіс. Бұл үлкен қалалардың әлеуметтік және тұрғын үй инфрақұрылымына жүктемені азайтуға және еңбек көші-қонын дамыуға мүмкіндік береді.

"Барлық өңірлерде өмір сүрудің базалық деңгейін қамтамасыз ету" басымдығы

Кез келген өңірдің тартымдылығы, оның бұдан әрі даму перспективалары және тұрғындардың әл-ауқаты деңгейі халықтың өмір сүру сапасымен айқындалады. Халықтың өмір сүру сапасын арттыру – елдің леуметтік-экономикалық саясатының басты мақсаты. Өңірлердің ЖӨӨ арттыру салдары өңірлік еңбек нарықтарында сұраныс пен ұсыныс арасындағы теңгерімсіздікті күшейту және өңірлер арасында халықтың өмір сүру сапасы мен кірісі бойынша айырмашылықты арттыру болуы мүмкін. Өмір сүрудің базалық деңгейін ұстап тұру үшін мынадай:

базалық әлеуметтік көрсетілетін қызметтерді қамтамасыз ету;

экологиялық ахуалды жақсарту міндеттері іске асырылады

"Базалық әлеуметтік көрсетілетін қызметтерді қамтамасыз ету" міндеті

Әсіресе шағын қалаларда және ауылдық жерде денсаулық сақтау және білім беру салаларында көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру мақсатында білікті кадрларды дайындау, материалдық-техникалық базаны жақсарту, ресурстарды тиімді пайдалану, базалық әлеуметтік көрсетілетін қызметтерді ұсыну бойынша объектілердің жұмыс істеу жағдайларын жақсарту қажет.

5.14 "Өңірлерде сапалы білім мен денсаулық сақтаудың қол жетімділігі" бастамасы. Денсаулық сақтау инфрақұрылымы инвестицияларды тартуды және жеке меншік сектордың үлесін ұлғайтуды, ғимараттың дизайнына және инфрақұрылымын сүйемелдеуге технологиялық жаңашылдықтарды енгізуді көздейтін денсаулық сақтау желісін дамытудың бірыңғай перспективалық жоспарының негізінде халықтың қажеттіліктерін есепке ала отырып қалыптастырылатын болады.

Бұдан басқа инвестициялық жоба шеңберінде созылмалы инфекциялық емес аурулары бар пациенттерді қашықтықтан мониторингілеу бойынша мобильдік қосымшалар мен гаджеттерді енгізумен SMART-медицина технологиясын жетілдіру жөніндегі жұмыстар жалғастырылады. Медициналық ұйымдар қажетті IT-инфрақұрылымымен, интернет желісіне қол жеткізумен және көзделген қаражат шегінде меншікті бизнес-процестерді автоматтандыруға арналған сертификатталған медициналық ақпараттық жүйелермен жасақталатын болады.

Шалғайдағы елді мекендерде білім беру қызметтерінің сапасын арттыру мақсатында мектептердің жай-күйі жақсартылады және олардың материалдық-техникалық базасы жаңартылады. Интерактивті және инновациялық технологияларды қолданумен қашықтықтан оқытуды ұйымдастыру мәселелері пысықталатын болады. Жақын орналасқан елді мекенде тұратын мектеп оқушылары үшін тірек мектептерді (ресурстық орталықтарды) ашу және мектеп көлігін іске қосу жұмысы жалғастырылады.

5.15 "Өңірлерде денсаулық сақтау мен білім беруді қаржыландыруды қамтамасыз ету" бастамасы. Денсаулық сақтау қызметтерімен жаппай қамту қағидаты негізінде трансформациялау арқылы, оның ішінде тарифтік саясатты жетілдіру және негізгі құралдар амортизациясын өтеу мен бірлесіп төлем жасау тетігін жетілдіру мәселесін пысықтау арқылы денсаулық сақтауды қаржыландыру жүйесін жетілдіру мүмкіндігі қаралады.

Негізгі шаралар барлық әлеуметтік әріптестерді (мемлекет, жұмыс берушілер мен азаматтар) тарту арқылы қаржыландыру көздерін әртараптандыруға, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу шеңберінде теңгерімделуді және қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталатын болады. Алғашқы медициналық-санитариялық көмек (бұдан әрі – АМСК) қаржыландырудың басым бағыты болады.

Денсаулық сақтау мен білім беруде әлеуметтік саланың объектілерін салуға МЖӘ тетігін қолдану практикасы жалғасатын болады. Жергілікті бюджет қаражатының жеткіліксіздігі анықталған жағдайда, республикалық бюджеттен трансферттер өңірлердің инфрақұрылыммен қамтамасыз етілуіндегі елеулі үйлесімсіздіктерді жою және ұлттық мәні бар жобаларды іске асыру үшін ғана бөлінеді.

5.16 "Жеке қауіпсіздікке кепілдік беруді қамтамасыз ету" бастамасы. Елдің әрбір өңірінде азаматтардың жеке қауіпсіздігінің базалық деңгейін қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізіледі. Негізгі бағыт – ең жиі жасалатын құқық бұзушылықтардың, мысалы, ұрлықтың алдын алу болады. Жаңа қылмыстардың алдын алуға және жолын кесуге, жасалған қылмыстарды ашуға және азаматтарды қорғау деңгейін арттыруға бағытталған жобалар, мысалы, "Ұрлыққа жол берме" форматындағы жобалар әзірленеді және енгізіледі.

5.17 "Ауыз судың қолжетімділігін қамтамасыз ету" бастамасы. Халықты сапалы және толық көлемде ауыз сумен қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ ағынды суларды тазартудың қажетті деңгейін қамтамасыз ету үшін сумен жабдықтау және су бұрудың жаңа объектілерін салу және қолданыстағы объектілерін қалпына келтіру жұмыстары жалғасатын болады. Нәтижесінде 2025 жылға қарай барлық қалалар орталықтандырылған сумен жабдықтаумен қамтамасыз етіледі, ал ауылдарда орталықтандырылған сумен жабдықтаумен қамтамасыз ету деңгейі 80 % құрайды.

"Экологиялық ахуалды жақсарту" міндеті

Қазақстанның экологиялық стандарттарын, оның ішінде елді мекендердің тозаңдылығы, өнеркәсіптік кәсіпорындар мен автокөліктің атмосфераға шығарындыларын, энергияның баламалы көздерін енгізу және халықты ауыз сумен қамтамасыз ету көрсеткіштері бойынша дамыған елдердің деңгейіне дейін көтеру қажет.

5.18 "Экологиялық стандарттарды қайта қарау" бастамасы. Халықаралық тәжірибе мен ел мүмкіндіктері негізінде Қазақстанның экологиялық стандарттарының тізімі техникалық және экономикалық тұрғыдан қайта қаралады.

Тұрақты даму жөніндегі шараларды одан әрі мониторингілеу және әзірлеу үшін ластанудың өңірлік ерекшелігін, сондай-ақ эмиссия нормативтерін белгілеу кезінде қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштерін ескере отырып, ластайтын заттар тізбесі айқындалатын болады.

Бұдан басқа, әлемдік және халықаралық тәжірибені есепке ала отырып, құрылыс саласындағы нормативтік-техникалық құжаттар тұрақты негізде жандандырылады.

5.19 "Тұрмыстық қатты қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату саласын дамыту" бастамасы. ЭДЫҰ елдерінің алдыңғы қатарлы практикасын есепке ала отырып, "құрғақ" және "дымқыл" және басқа түрлері қағидаты бойынша тұрмыстық қатты қалдықтарды (бұдан әрі – ТҚҚ),бөлек жинауды; қоқыс шығаратын компаниялардың пресс-компакторы бар сұрыптау желілерін орнатуын, қайталама өнім, энергетикалық ресурстар (биогаз, электр қуаты), компос алумен, қалдықтарды кәдеге жарату және қайта өңдеу бойынша объектілерді салуды қамтитын тұрмыстық қатты қалдықтарды (ТҚҚ) кәдеге жарату жөніндегі жүйелік шаралар қабылданады. Бағдарлама шеңберінде ТҚҚ кәдеге жарату және қайта өңдеу бойынша шағын және орта бизнесті дамыту үшін жағдай жасалады, өңірлер ішінде және арасында қалдықтарды сұрыптау мен қайта өңдеуді жүзеге асыратын кәсіпорындар арасында, ынтымақтастық орнатылады. Бұдан басқа, халықтың экологиялық жағдай жөнінде хабардар болуын арттыру бойынша ақпараттық кампания ұйымдастырылады.

5.20 "Ластаушы төлейді" қағидатын енгізу" бастамасы. Қоршаған орта ластануының алдын алу үшін қоршаған ортаға зиян келтірудің дәлелденген фактісіне негізделген "ластаушы төлейді" қағидаты бойынша үздік халықаралық тәжірибе зерделенеді және алынады, ол мемлекет тарапынан табиғатты қорғау жөніндегі іс-шаралардның кез келгенін субсидиялауды болдырмайды және қоршаған ортаны қорғау үшін жауапкершілікті табиғатты пайдаланушыға жүктейді.

5.21 "Компаниялар үшін кешенді экологиялық рұқсаттарды енгізу" бастамасы. Шекті жол берілетін эмиссияларды нормалауға негізделген кәсіпорындарды командалық-әкімшіліктік реттеудің орнына соңғы технологиялық әзірлемелерді қолданатын ("Қолданыстағы ең үздік технология" қағидаты негізінде) кешенді экологиялық шешімдерді ынталандыру жүйесі енгізілетін болады.

Бұдан басқа, қоршаған ортаға зиян келтірудің нақты дәлелдеріне негізделген жазалау мен айыппұлдар жүйесі енгізіледі. Алымдар мен айыппұлдарды жинау бөлігінде жүйені үйлестіру жүргізіледі, сондай-ақ өнеркәсіптік өндіріс салалары үшін залалды бағалаудың қағидалары бірегейлендіріледі, бұл өндіріп алуды айқын және объективті етуге мүмкіндік береді.

5.22 "Кәсіпорындардың қоршаған ортаға әсерін бағалау процесін өзгерту" бастамасы. Шағын және орта бизнес кәсіпорындарының экологиялық сауатты басқару шешімдерін қабылдауы үшін қоршаған ортаның жағдайына және халықтың денсаулығына кез келген шаруашылық қызметі әсерінің сипатын, белсенділігін және тәуекелдік дәрежесін анықтау процесі қоршаған ортаға әсер етуді бағалау процесіне өзгертілетін болады.

5.23 "Қоршаған ортаны қорғау саясатын белсенді ілгерілету" бастамасы.Жарияланымдар (электрондық жіберілімдер, журналдар, телевизия), қағидалар мен қағидаттарды түсіндіре отырып, реттеуіш пен компаниялар арасында тікелей байланыс, қоршаған ортаны қорғау саласындағы жетістіктер үшін салалық наградаларды табыстау арқылы "жасыл экономиканы" кеңінен ілгерілетуге назар аударылатын болады.

Күтілетін нәтижелер

Әрбір өңірдің мүмкіндіктері мен артықшылықтарын пайдалану, жергілікті жерлерде мүмкіндіктерді кеңейту, өңірлік мемлекеттік аппараттар қызметкерлерінің уәждерін күшейту, бизнесті жүргізудің жеңілдігін арттыру (Бизнесті жүргізудің жеңілдігі бойынша Қазақстан Республикасының өңірлерінің ұлттық рейтингі арқылы өлшенетін болады) мен еңбек ресурстарының ағыны мен одан әрі урбандалу (урбандалған халықтың 60 % деңгейіне қол жеткізу күтілуде) үшін қажетті жағдайлармен қамтамасыз ету есебінен өңірлердің арасындағы ЖӨӨ бойынша айырмашылық 2,7 белгісіне дейін төмендейді (ЖӨӨ көрсеткіштері ең жоғарғы 8 өңір бойынша орташа мәннің көрсеткіштері ең төменгі 8 өңір бойынша орташа мәнге қатынасы) және өңірлердің теңгерімді экономикалық өсуі қамтамасыз етілетін болады. Әсіресе салыстырмалы түрде алғанда даму әлеуеті төмен өңірлерде өмір сүрудің базалық сапасын ұстап тұру БҰҰ-ның адам дамуы индексіндегі Қазақстанның позициясын 56-дан 40-ға дейін көтеру, өмір сүру ұзақтығын 75 жасқа дейін ұлғайту, нәрестелер өлімін төмендету (1000 тірі туған нәрестеге сәйкесінше 7,2-ге дейін), мектепке дейінгі білім және тәрбие берумен 1-ден 6 жасқа дейінгі балалардың 80 %-ын қамту сияқты өлшемдерде көрініс табады.

6-реформа. Қоғамдық сананы жаңғырту

Реформаның мәні: "Қоғамдық сананы жаңғырту" реформасы күшті және жауапты адамдардың бірыңғай ұлтын қалыптастыруға бағытталған. Оның негізгі нәтижесі тұрғындардың өз болашағына деген жауаптылығының, жеке бәскелелістікке қабілеттілігі мен прагматизмінің артуы, сондай-ақ ұлттық мәдениетті ілгерілету және экстремистік идеологияның тарауына жол бермеу болып табылады.

Қазақстанда үшін 2025жылға қарай орын алатын қағидатты өзгерістер:

"тек өзімнің және өзіме жақын ортамның қамын ойлаймын" деген көзқарастан – қалаға және елге қамқорлық жасайтын "жауапты азаматқа";

жас ұрпақтың еліктеуі үшін іріктемелі үлгілерден – өмірдің барлық салаларындағы рөлдік модельдерге;

шетелдік мәдениетті ішінара қабылдаудан – елде де, одан тыс жерлерде де ұлттық мәдениетті ілгерілетуге.

Алдағы міндеттер

Саяси жүйені және экономиканы сәтті жаңғырту үшін халықты барынша тарту талап етіледі. Сондықтан кең ауқымды түрленулер қоғамдық сананы жаңғыртумен қатар жүруі тиіс, бұл мықты да, жауапты адамдардың біртұтас

ұлты болып қалыптасуға мүмкіндік береді. Бұл процестің маңызды шарты жүргізіліп отырған жаңғырту сәттілігінің іргетасы ретінде ұлттық бірегейлікті сақтап қалу болып табылады. Бұл үшін келешек ұрпақты Қазақстандық табысты тұлғалардың үлгісінде тәрбиелеу, ұлттық мәдениетті тек елімізде ғана емес, сонымен қатар шет елдерде де насихаттау, сондай-ақ қоғамда экстремизмге нөлдік төзімділікті қалыптастыру қажет. Отбасылық саясатты қалыптастырудағы жеке көзқарасымызды айқындаудың маңызы зор, өйткені адами капиталдың сапасына әсер ететін барлық әлеуметтік институттар арасында отбасының маңызы ерекше. Әрбір адамның тұлға ретінде дамуы да өзгеше маңызды, бұл жоғары білікті, жауапты адамдар резервін қалыптастырады. Бұдан басқа, осындай резервті қалыптастыру үшін салауатты өмір салтын одан әрі насихаттау, бәсекеге қабілеттілікті арттыру үшін мүмкіндік беру, сондай-ақ "жауапты азаматтарды" тәрбиелеу қажет. Өз еліне, өз ауылына, қаласына, өңіріне, өз отанына деген сүйіспеншіліктен басталатын патриотизмге тәрбиелеуге ерекше мән беріледі. Ел Президенті "Туған жер" бағдарламасын ұсынды, ол кейін "Туған ел" деп аталатын ауқымды бағдарламаға ұласуы тиіс.

"Өмірге прагматикалық көзқарасты қалыптастыру" басымдығы

Прагматикалық көзқара өзінің ұлттық және жеке ресурстарын нақты түсінуді, оларды үнеммен жұмсауды, өзінің болашағын жоспарлай білуді танытады. Өзінің біліміне, салауатты өмір салтын ұстануына және кәсіби жетістіктеріне назар аудара отырып, өмір сүруге ұтымды көзқарас қалыптастыруға тәрбиелеуге баса назар аударылады. Нәтижесінде, жеке адам ретінде де, тұтастай ұлт ретінде де, өз мүмкіндіктерін есепке ала отырып, нақты мақсаттарға қол жеткізуге ұмтылу ел дамуының негізі болады. Осыған байланысты күш-жігерді мынадай:

"жауапты азамат" бейнесін танымал ету;

салауатты өмір салтын танымал ету және бұқаралық спортқа қолдау көрсету міндеттеріне бағыттау қажет.

"Жауапты азамат" бейнесін танымал ету" міндеті

Міндеттің аясында қоршаған әлемге жауапты қарауға, жергілікті және ұлттық деңгейде қоғамдық өмірге белсене араласуға, қатысушылық пен бастамашылық сезімін дамытуға бағытталған әрбір азаматтың сана-сезімін жаңғыртуға үшін негіз қамтамасыз етілетін болады. Бұл халықтың бойында заманауи қоғамның жаңа мәдениеті – ұстамдылық, ауқаттылық және рационалдылық мәдениетін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бағдарламада жаңа жаңғыртылған қоғам құру үшін негізінен жастарға сенім артылады.

6.1 "Азаматтардың бойында "меншік иесі" мәдениетін дамыту" бастамасы. Білім беру қызметі қолданыстағы бағдарламалар шеңберінде жеке өзінің меншігі үшін ғана емес, сондай-ақ қоғамдық меншік үшін де жауапты болу тұрғысынан жүзеге асырылады. Әлеуметтік бастамалардың картасы

әзірленіп, жүзеге асырылатын болады, өздерінің ұсыныстарын беру және маңызды мәселелер бойынша шешімдерге ықпал ету мүмкіндігі арқылы азаматтардың елді мекендердің әлеуметтік өміріне тартылуын қамтамасыз етеді.

6.2 "ҮЕҰ, мемлекет және бизнестің үшжақты әріптестігі жүйесін құру" бастамасы. Әлеуметтік бастамаларды іске асыру, азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғау кезінде үкімет емес ұйымдырдың (бұдан әрі –ҮЕҰ) мемлекетпен және бизнеспен ынтымақтастығын қамтамасыз ету үшін алаң және тұрақты құқықтық база құрылады. Жобалардың, бағдарламалардың нәтижелері мен ықпалын қоса алғанда, ҮЕҰ қызметінің әлеуметтік-экономикалық әсерін бағалаудың кешенді әдістемесі әзірленеді және енгізіледі. Азаматтық қоғамның мемлекетті басқаруға қатысу жүйесін жетілдіру үшін қоғамдық кеңестер қызметі, қоғамдық бақылау жүйесі жетілдіріледі, сондай-ақ жаңа әлеуметтік технологиялар енгізіледі.

6.3 "Халық арасында "экологиялық" мәдениетті дамыту" бастамасы. Жеке және өнеркәсіптік тұтыну кезінде табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану идеясын таратуға бағытталған ақпараттық-насихаттау қызметі жүзеге асырылады.

"Салауатты өмір салтын танымал ету" міндеті

Міндеттің аясында салауатты өмір салтын ұстанатын, таза және экологиялық тағамдармен дұрыс тамақтанатын, спортпен айналысатын адамдардың санын көбейтуге ерекше назар аударылатын болады. Салауатты ұлтты қалыптастыру үшін жағдай жасау адамдардың өмір сүру ұзақтығын арттырады, денсаулық сақтау шығыстарын азайтады, өмір сүру сапасына қанағаттану деңгейін және еңбек өнімділігін арттырады.

6.4 "Бұқаралық спортпен айналысуды насихаттау" бастамасы. Ең алдымен дене шынықтыру-сауықтыру кешендерінің қол жетімділігін арттыру және мәдени-бұқаралық спорттық іс-шаралар өткізу есебінен спортпен айналысуға халықты жаппай тарту қамтамасыз етілетін болады. Спорттық объектілер халықтың тығыздығын, көлікке қолжетімділігін және спорттың дамып отырған түрлерін ескере отырып орналастырылатын болады. Дене шынықтыру дайындығының балалар-жасөспірімдер клубтарының желісін құру және жалпы білім беретін мектептердің жанында Отбасылық спорт күнін өткізу бойынша жұмыс жалғасады. Халықты дене шынықтыру-спорттық тәрбиелеудің жалпы ұлттық жүйесі қалыптастады, оның шеңберінде азаматтардың жеке ерекшеліктеріне байланысты таңғы және өндірістік гимнастиканы қоса алғанда, қозғалу белсенділігінің көлемі блйынша ұсынымдар әзірленеді және енгізіледі.

Жұқпалы емес аурулардың дамуы тәуекелінің басқарылатын факторларының әсерін төмендету жөніндегі шараларды, оның ішінде тұзды және қантты шамадан тыс пайдалануды, алкоголь мен темекіні тұтынуды төмендету арқылы дұрыс тамақтануды насихаттауды жалғастыру қажет.

6.5 "Цифлық платформалар негізінде салауатты өмір салтын насихаттау" бастамасы. Жиі кездесетін және қауіпті аурулар, олардың алдын алу жолдары, салауатты өмір салтын ұстану қағидаттары, спортпен шұғылдану мүмкіндіктері туралы ақпарат, оның ішінде осы саладағы жүргізіліп жатқан акциялар мен бастамалар туралы мәліметтер әлеуметтік желілерде және мобильді қосымшаларда насихатталады.

6.6 "Спорт саласындағы білім беру бағдарламаларын дамыту" бастамасы.Спорттық менеджмент, спорт жаттықтырушысы, спорттық медицина, спорттық психология сияқты мамандандыру бойынша оқу орындарында бейінді спорттық білім беру бағдарламаларын құру және жақсарту мүмкіндігі қаралатын болады. Негізгі мақсат әуесқойлық және кәсіби спорт саласында мамандарды даярлау сапасын арттыру болады.

"Ұлттық бірегейлікті сақтау" басымдығы

Қоғамдық сананы жаңғырту процесінде ұлттық салт-дәстүрді, тілді, музыканы, әдебиеті сақтаудың маңызы зор. Қазақстанда әрбір адам жеке үлесі мен жеке кәсіби қасиеттері бойынша бағаланатын меритократиялық қоғам құрылады. Осыған байланысты, бәсекеге қабілетті азаматтың "рөлдік модельдерін" таңдап, оларды танымалы етуді жүзеге асырудың маңызы айрықша зор.

Ұлттық деңгейде әлемдік нарықтарға шыға алатын, бәсекеге қабілетті, қол жетімді мәдени ортаны қалыптастыруды қамтамасыз ету талап етіледі. Мәдениет саласында талантты және перспективалы қайраткерлерді одан әрі ынталандыру және қолдау көрсету, сондай-ақ барлық мәдениет ұйымдарының қызметіне жаңа ақпараттық технологияларды белсенді түрде енгізе отырып, мәдени өнімдерге жоғары сұранысты жандандыру қажет. Салауатты өмір салтын насихаттайтын бағдарламалармен қатар бос уақыт мәдениетін қалыптастыру, әдебиетке, өнерге, тарихқа және қасиетті жерлерге деген қызығушылықты арттыру бойынша шараларды іске асыру талап етіледі.

Сонымен бірге, отбасылық құндылықтар мен гендерлік теңдік мәселелеріне ерекше назар аудару керек. Отбасы мен неке, отбасылық тәрбие мен қоғамдағы әйелдер мен ерлердің теңдігі мәселелері алдыңғы қатарда болуы тиіс. Сондай-ақ, экстремизмнің таралуына жол бермеу бойынша дәйекті және жүйелі жұмыс істеудің маңызы зор.

Осыған байланысты күш-жігерді мынадай:

бәсекеге қабілетті, қол жетімді мәдени ортаны қалыптастыру, шығармашылықты қолдау;

отбасылық құндылықтарды сақтау және гендерлік кемсітушілікке жол бермеу;

экстремизмнің таралуын болдырмау міндеттерін шешуге бағыттау қажет.

"Бәсекеге қабілетті, қол жетімді мәдени ортаны қалыптастыру, шығармашылықты қолдау" міндеті

Мәдениетті өсу факторы және әлеуметтік дамудың қуатты ресурсы ретінде тану отандық мәдениетті әлемдік мәдени кеңістікке интеграциялауды, сондай-ақ Қазақстанның тарихи және мәдени мұрасын елімізде және шетелде кеңінен танытуды, өзінің мәдени брендтерін қалыптастыруды талап етеді. Осы міндеттің шеңберінде халықтың қалың тобы арасында талғам мен жоғары эстетикалық құндылықтарды тәрбиелеу, олардың сабақтастығын, саланың инновациялық дамуын ынталандыру және еліміздің мәдени өміріне кеңінен қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін жағдай жасалатын болады. Бәсекеге қабілетті мәдени ортаны қарқынды дамытуға құрылған құндылықтар жүйесі, шығармашылық белсенділік және мәдениеттің сұранысқа ие болатын өнімдерін жасау қабілеті ықпал етеді. Бұл ретте, тарихи тәжірибе мен дәстүрлер жаңғырту сәттілігінің маңызды алғышарты және міндетті шарты болады.

6.7 "Үш тілділік бағдарламасын енгізу" бастамасы. Шет тілдерін, әсіресе ағылшын тілін үйрету мүмкіндіктерімен халықты барынша мол қамту қамтамасыз етіледі. Білім берудің барлық деңгейлерінде Назарбаев Зияткерлік мектептерінің тәжірибесі бойынша үш тілдікті енгізу жалғасады. Бағдарлама шеңберінде қазақ әліпбиін латын әліпбиіне кезең-кезеңмен көшіру жүзеге асырылады.

6.8 "Әлемдегі үздік білімге қол жеткізу"бастамасы. Осы бастаманың шеңберінде әлемдік үздік тәжірибенің оң элементтерінің қолданыстағы мәдени-білім беру модельдерімен және стандарттарымен синтезделуін қамтамасыз етудің маңызы зор. Бұл үшін қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар бойынша үздік кітаптар қазақ тіліне аударылатын болады.

6.9 "Шығармашылықтыынталандыру және оған қолдау көрсету" бастамасы. Талантты адамдарды іріктеу, оларға қолдау көрсету және оларды танытудың үздіксіз тұтас жүйесі құрылады, сондай-ақ дуальды оқытудың "мектептен үлкен өмірге дейін" қағидаты бойынша өмір бойы үздіксіз білім алу мүмкіндігі қамтамасыз етіледі. Қолайлы креативті ортаны қалыптастыру үшін шығармашылық бірлестіктердің, мәдениет ұйымдарының, мәдени-туристік кластерлердің бәсекелестік артықшылықтарын нығайтуға жағдайлар жасалады. Бұл ретте, бос уақыт мәдениетінің әлемдегі аса танымалы және сұранысқа ие нысандары, сондай-ақ әдебиет пен өнерге қоғамдық қызығушылықты арттыру кең насихатталады.

6.10 "Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы" жобасын ұйымдастыру"бастамасы. Өзіміздің ұлттық рәмізімізді құру және тарихи-мәдени объектілерді адамдар көп баратын жерлерге айналдыру, оларды барлық қазақстандықтардың ұлттық санасында сабақтастырып, елдің бірыңғай рухани белдеуіне біріктіруге мүмкіндік береді. Қазақстанның киелі жерлерінің мәдени-географиялық белдеуін ұлттық санада нығайту үшін киелі жерлердің географиясындағы олардың рөлі мен орны бойынша әрбір қазақстандыққа білім беру қамтамасыз етіледі. Киелі жерлер бойынша ішкі және сыртқы мәдени-туристік бағдарлар іске қосылады, оларды елде және әлемде кеңінен таныту қамтамасыз етіледі.

6.11 "Өлке тану жұмысын ұйымдастыру және әлеуметтік бастамаларды қолдау" бастамасы. Бұл бастама шеңберінде білім беру, экология және абаттандыру, өңірдің тарихын зерделеу, мәдени-тарихи ескерткіштер мен жергілікті маңызы бар мәдени объектілерді қалпына келтіру саласында өлкетану жұмыстары ұйымдастырылады. Сондай-ақ бизнесмендер, шенеуніктер, зиялы қауым өкілдері мен жастар атынан өзінің туған жеріне қолдау көрсету үшін ұсынылатын әлеуметтік бастамаларға жәрдем көрсетіледі.

"Отбасылық құндылықтарды сақтау және гендерлік кемсітушілікке жол бермеу" міндеті

Отбасыларды қолдау, нығайту және қорғау, отбасының жан-жақты дамуына ықпал ететін қажетті жағдайларды жасау, ана, әке болуды және балаларды қорғау мемлекеттік отбасылық саясаттың негізі болады. Қазақстанның гендерлік саясаты қоғамның барлық салаларында ерлер мен әйелдердің паритеттік құқықтарға, жеңілдіктерге, міндеттерге және мүмкіндіктерге жетуге, сондай-ақ жыныстық белгісі бойынша кемсітушіліктің барлық нысандары мен көріністерін жеңуге бағытталатын болады.

6.12 "Отбасылық және гендерлік саясат саласындағы заңнаманы жетілдіру" бастамасы. Осы бастаманың шеңберінде отбасылық қатынастар, ана мен баланы қорғау, балалардың тәрбиесі үшін жауапкершілікті арттыру саласында ерлер мен әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігін қамтамасыз ету, жыныстық белгілері бойынша кемсітушілік пен зорлық-зомбылықтың барлық нысандарына жол бермеу мәселелерінде заңнаманы жетілдіру қамтамасыз етілетін болады. БҰҰ халықаралық талаптарына, Тұрақты даму мақсаттарына және ЭЫДҰ стандарттарына сәйкес жыныстық белгілері бойынша кемсітушілік пен зорлық-зомбылықтың барлық нысандарына жол бермеу және олардың жолын кесу саласындағы заңнамалық актілерді жетілдіру жалғасады.

6.13 "Мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау жүйесін мемлекеттік реттеу және оған гендерлік әсерді бағалауды енгізу арқылы гендерлік теңдік институтын нығайту" бастамасы. Гендерлік саясат саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді қамтамасыз ететін уәкілетті орган айқындалады. Гендерлік тәсілдер, оның ішінде гендерлік статистика мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау жүйесіне интеграцияланады, сондай-ақ ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүдделерін қамтамасыз етуге бағытталған нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу кезінде ескерілетін болады.

6.14 "Ерлер мен әйелдерді тең дәрежеде жұмыспен қамтамасыз ету үшін жағдай жасау" бастамасы. Ұлттық шоттар жүйесіне бейресми секторда, күтім бойынша ескерілмеген үй еңбегінде, үй еңбегінде, жалдау бойынша үй жұмысында және басқаларында жұмыспен қамтылуды өлшейтін гендерлік-сезімтал көрсеткіштер қосылатын болады. Гендерлік аспектіні ескере отырып, еңбек режимі мен еңбекті қорғау бойынша заңнама жетілдіріледі, еңбек жағдайлары жақсартылады, жұмыспен қамтудың икемді нысандарын енгізу мен кеңейту мүмкіндіктері қаралады. Жұмыспен қамтылуға және кәсіпкерлікпен айналысуға жәрдемдесу арқылы, оның ішінде әдетте ер адамдар жұмыс істейтін экономика секторларында әйелдердің экономикалық мүмкіндіктерін кеңейтуге қолдау көрсетіледі.

6.15 "Кәсіпкерлік қызмет үшін қажетті барлық ресурстарға ерлер мен әйелдердің тең қол жеткізуін қамтамасыз ету" бастамасы. Кәсіпкерлікті дамыту мақсатында ерлер мен әйелдер тең мүмкіндіктермен қамтамасыз етіледі. Тұрақты негізде тұрғылықты жері, жасы, мүгедектігі мен мүліктік жағдайы бойынша гендерлік аспектіде әлеуметтік қызмет көрсетудің қолжетімділігі мен ШОБ субъектілеріне мемлекеттік қолдау көрсетуге талдау жүргізіледі. Әкімшілік ауыртпалық тосқауылдарын, шектен тыс нормативтік шектеулерді, сондай-ақ әйелдер кәсіпкерлерлігінің дамуы тосқауылдарын қысқарту бойынша саясат жетілдіріледі.

6.16 "Гендерлік ағартуды ілгеріленту" бастамасы. Барлық жастағы адамдарды қамтитын және гендерлік стереотиптерді жоюға ықпал ететін гендерлік білім беру және халықты ағартудың дамыған жүйесі жұмыс істейді. Гендерлік теңдікке және деректерді жинау мен талдауды қоса алғанда, атап айтқанда мемлекеттік шешімдерді қабылдаудың алдында гендерлік ықпалды бағалау бөлігінде гендерлік аспектілерді жан-жақты есепке алуға бағытталған білім беру мен біліктілікті арттыру бағдарламалары кеңейтілетін болады.

6.17 "Ерлер мен әйелдердің тең әріптестігіне негізделген отбасылық қарым-қатынастарды қалыптастыру арқылы отбасы институтын нығайту" бастамасы. Отбасылық құндылықтар мен дәстүрлерді ілгерілету, мәдени-ағарту және мәдени-бұқаралық іс-шараларды ұйымдастыру арқылы ұрпақтар сабақтастығын сақтау бойынша жұмыс күшейтіледі, отбасы саясаты проблемаларын зерделеу бойынша институционалдық құрылымды айқындау мәселесі қаралады. Әлеуметтік жетімдіктің алдын алу үшін қорғаншылық, қамқоршылық, патронат, асырап алу, баланы қабылдайтын отбасы сияқты балалар үйінің тәрбиеленушілерін отбасына орналастырудың баламалы нысандарын дамыту бойынша, сондай-ақ отбасылық типтегі балалар үйлерін құру бойынша жұмыс жандандырылатын болады. Заңнамалық реттеу шеңберінде кәмелетке толмаған балалары бар ата-аналар үшін жұмыс уақытын қысқарту мәселесі қаралады. Барлық мүдделі тараптарды тартумен ата-аналардың, соның ішінде жалғыз басты ата-аналардың құзіреті моделі әзірленетін болады. Әкенің рөлін арттыру институты күшейтіліп, бала тәрбиеп отырған әкелердің құқықтарын іске асыру үшін тең жағдайлар қамтамасыз етіледі. Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде отбасыларға кәсіби көмек көрсету саласындағы ҮЕҰ-ның қызметі (отбасын ресурстық қолдау, дағдарыс орталықтары, сенім телефондары) күшейтілетін болады.

"Экстремизмнің таралуына жол бермеу" міндеті

Қазақстанда барлық дін өкілдерінің заң алдындағы теңдігі мен діни бірлестіктердің ішкі істеріне араласпауға және діни нанымдарға құрметпен қарауға негізделген мемлекеттік-конфессиялық қатынастар қалыптасты.

Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы – әлемдік қоғамдастықтың бір бөлігі болып табылады, оның тарихы қазіргі әлемнің жағдайымен және оның даму динамикасымен, халықаралық саясат пен экономикадағы өзгерістермен, экстремизм мен терроризмге қарсы тұруымен тығыз байланысты. Осыған байланысты, деструктивті ағымдар идеологиясы таралуын болдырмауға бағытталған алдын алу шараларын қабылдау өте қажет.

6.18 "Ұлттық қауіпсіздік саласындағы құқықтық нормаларды уақтылы енгізу және дұрыс қолдану" бастамасы. Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, оның ішінде терроризм, этникалық және діни экстремизм, заңсыз көші-қон, нашақорлық және есірткі бизнесі, адам саудасы, компьютерлік қылмыс, атыс қаруын заңсыз дайындау және оның айналысы, сыбайлас жемқорлық сипатындағы, сондай-ақ ақша жылыстату саласына жататын халықаралық қылмыстың алдын алуға және оның таралуының жолын кесуге бағытталған құқықтық нормаларды уақтылы енгізу және дұрыс қолдану бойынша жұмыс жалғасатын болады.

6.19 "Экстремизмнің алдын алу бойынша ауқымды ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын ұйымдастыру" бастамасы. Ақпараттық-түсіндіру жұмыстары көпшілікке экстремизмнің қауіпі туралы объективті ақпаратты ұсынуға бағытталған жобалар арқылы мемлекеттің үкіметтік емес ұйымдармен өзара іс-қимылы аясында жүзеге асырылатын болады. Спорттық-ойын-сауық іс-шараларының, лагерьлер мен клубтардың әлеуеті пайдаланылады. Бұл іс-шаралар патриотизм сезімін сіңіруге, зайырлы және дәстүрлі құндылықтарды нығайтуға жәрдемдесетін болады.

6.20 "Экстремизмнің таралуына жол бермеу бойынша нақты алдын алу жұмыстары" бастамасы. Радикалдық идеялар таралуының алдын алудағы ең тиімді нысан оны таратушылармен нақты оңалту жұмыстарын жүргізу болып табылады. Осыған байланысты мынадай: тиісті кадрлармен, әдістемелік, материалдық-қаржылық ресурстармен қамтамасыз етумен елдің барлық өңірлерінде оңалту орталықтары (қызметтері) желісін ұйымдастыру; радикалдық көзқарастағы адамдарды оңалтумен айналысатын мамандарды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесін ұйымдастыру; мұсылман дінінің өкілдерін нақты теологиялық оңалтуға барынша тартуды қамтамасыз ету шараларын іске асыру мүмкіндігі қаралатын болады.

6.21 "Радикалдық идеологияны ұстанушылар үшін оңалту орталықтары мен бөлімдерінің қызметін ұйымдастыру" бастамасы. Радикалды идеологияның ұстанушылары үшін оңалту орталықтары мен бөлімдерінің қызметін ұйымдастыру жөніндегі бастаманы іске асыру мақсатында үкіметтік емес ұйымдармен жүйелі түрде ынтымақтастық орнатылады. Бұдан әрі көптеген өңірлерде құзіретті мамандарды тартумен осындай орталықтарды ұйымдастыру мүмкіндігі қаралады.

6.22 "Экстремизмнің алдын алу бойынша жұмыстарға діни қызмет өкілдерінің қатысуын күшейту" бастамасы. Бұдан былай экстремизмнің таралуының алдын алу бойынша жұмыстарға ресми діни қызмет өкілдері тартылатын болады. Ресми түрде тіркелген діни бірлестіктердің әлеуеті дін саласында заң жобасы, ақпараттық-түсіндіру және өзге де қызметте пайдаланатын болады.

Күтілетін нәтижелер

Қоғамдық сананы сәтті жаңғырту Стратегиялық жоспарды іске асыру ұсынатын мүмкіндіктерді толық пайдалана алатын азаматтардың белсенді, жауапты және іскер қоғамын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бірінші кезекте бұл білім алу, шағын және орта бизнесті бастау және дамыту, еңбек ұтқырлығы, инновацияларды қолдану және мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді электрондық түрде пайдалану бөлігіндегі мүмкіндіктер. Алға қойылған тапсырмаларды орындау жергілікті қоғамдастықтардың және жекелей алғанда әрбір қазақстандықтың бәсекеге қабілеттілігін және прагматизмін арттырады, сондай-ақ азаматтардың қоғамдық процестерге белсенді қатысу мәдениетін дамыту, мемлекет істерін басқарудағы азаматтық қоғам институттарының қатысуын кеңейту, қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешуге ҮЕҰ пен бизнестің қатысу тетіктерін жетілдіру арқылы жалпы қоғамның эволюциялық даму деңгейін арттыруға мүмкіндік береді. Қалған өзгерістермен бір жиынтықта – экономика, бизнес және басқа да салаларда – БҰҰ Қазақстанның адами даму индексі бойынша өсуі күтілуде.

7-реформа. Мемлекеттік сектор өзгерістер көшбасшысы ретінде

Реформаның мәні: мемлекеттік органдардың рөлін, олардың жүзеге асырылуын өзінің үлгісінде көрсете отырып, елдегі өзгерістердің бастамашысы мен оның жетекшісі ретінде арттыру. Бұл шаралар жұмыстың өнімділігін, технологиялылығын, бейімділігін, клиентке бағдарлануын және ұйымдастыру мәдениетін қамтиды, бұларды орындау жұмыс сапасын жеке корпорациялардың үздік үлгілері деңгейіне жеткізуді қамтамасыз етеді. Реформаны жүзеге асыруға бағдарламалар мен саясатты әзірлеуге, олардың орындалуын бақылауға қоғам өкілдерін тарту арқылы "Назар аударатын мемлекет" тұжырымдамасын іске асырудың рөлі ерекше.

2025 жылға қарай Қазақстанда орын алатын қағидатты өзгерістер:

ішкі процестерде технологияларды шектеулі пайдаланудан – технологияларға өнімділікті арттыратын қозғаушы күш ретінде қарауға;

проблемалар мен қажетті әрекеттерді дербес айқындаудан – проблемаларды бизнеспен және халықпен әріптестікте шешуге;

тәуекелді барынша азайту және нақты инновацияларды қолданудан – мемлекеттік органдарда және бүкіл елдегі өзгерістерді қолдау және кеңінен таратуға;

регламенттерді сақтау мен мерзімдерді қайткенде де орындау басымдығынан – бастамашылдық және нәтижелілік басымдығына.

Алдағы міндеттер

Мемлекеттік аппарат аталған реформаның бастау көзіне "Өзгерісті өзіңнен баста" қағидатын қояды. Мемлекеттік органдардағы өзгерістер басқа реформалардың басымдықтарынан кейін болады. Бұл бірінші кезекте мемлекеттік қызметшілер еңбегінің өнімділігін арттыру үшін олардың жұмысын технологиялық жаңғыртуға қатысты. Сондай-ақ бизнесте қолданылатын үздік тәжірибелерден алынған жаңа қағидаттар мен әдістерді енгізу жөніндегі жұмыстар жүргізіледі, ол азаматтардың қанағаттану дәрежесіне бағдарлануды білдіреді. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді әсіресе жергілікті деңгейде жедел және сапалы көрсету клиентке бағдарлану қағидаттары негізделетін болады. Бизнес-практиканың нәтижелілік, бейімділік сияқты басқа да маңызды белгілері де мемлекеттік қызмет саласында дамитын болады.

"Мемлекеттік органдардың жұмысын цифрландыру" басымдығы

Мемлекеттік органдардың күнделікті жұмысына цифрлық технологияларды енгізу қажет. Бұл ретте, цифрландыру және жаңа технологияларды енгізу ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етумен сүйемелденуі тиіс. Аталған басымдықтың аясында мынадай:

мемлекеттік органдардың ішкі процестерін цифрландыру және реинжирингілеу;

ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету міндеттері қаралады.

"Мемлекеттік органдардың ішкі процестерін цифрландыру және реинжирингілеу" міндеті

Бүгінгі күні мемлекеттік органдар жұмыс істейтін іс жүргізу және құжат айналымы стандарттарының басым бөлігі өзектендірілмеген, осының салдарынан процестер күрделене түсіп, шешім қабылдау мерзімдері баяулайды. Мемлекеттік органдардың ішкі процестерін жаппай цифрландыруды енгізу осы проблеманы шешуі тиіс.

7.1 "Мемлекеттік органдардың ішкі процестерін цифрландыру" бастамасы. Ішкі процестерді цифрландыру ақпараттық жүйелерді дамытуды (мысалы, сот ісін жүргізу процесін автоматтандыру), процестерді интеграциялауға арналған платформаларды құруды (мысалы, ұлттық геоақпараттық жүйе) және инфрақұрылымды дамытуды (мысалы, бұлттық құжат айналымы) қамтиды. Ішкі құжаттарды орналастыру және олармен алмасу мақсатында мемлекеттік органдар мен олардың ведомстволық бағынысты ұйымдары үшін қолжетімді платформа құру статистикалық және есептік деректермен, талдамалық материалдармен жедел алмасып отыруға мүмкіндік береді.

7.2 "Мемлекеттік органдардың ішкі процестерін оңтайландыру" бастамасы. Процестерді оңайлату және ресурстарды оңтайландыру мақсатында жергілікті және орталық мемлекеттік органдардың жұмысына "сканирлеу" жасалады. Қысқартудың негізгі қағидаты қайталануды жою, процесс элементтерін оңайлату және қысқарту, мысалы, келісулер кезіндегі сатыларды және қағаз жүзінде сүйемелдеуді талап етуді қысқарту болуы керек. Бұл ретте функцияны оңтайландыру нәтижесінде босаған адами ресурстар мемлекеттік органдар қызметінің өзге бағыттары үшін кадр көзі бола алады.

"Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету" міндеті

Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету техникалық шараларды іске асыруды ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік қызметшілердің жеке басының жауапкершілігін арттыра отырып қауіпсіздік шараларына үйретуді талап етеді.

7.3 "Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша техникалық шараларды іске асыру" бастамасы. Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін халықаралық стандарттарға сәйкес жабдық, бағдарламалық қамтылым, жаңа технологияларды қолдану процестері және басқалары сияқты барлық маңызды салаларды қамтитын техникалық шаралар іске асырылады. Мемлекеттік қызметшілер үшін шағын электрондық құрылғыларды пайдалану бойынша нормативтік құқықтық шектеулерді төмендетуге, жұмыс мақсатында Интернет желісін пайдалануды кеңейтуге бағытталған шаралар қабылданатын болады. Бұл ретте құпиялылыққа қойылатын талаптарды қоса алғанда, қауіпсіздіктің қажетті деңгейі сақталатын болады.

7.4 "Мемлекеттік қызметшілерді ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге оқыту" бастамасы. Мемлекеттік қызметшілерді жаңа технологияларды қауіпсіз пайдалануға үйрету үшін мысалы, Интернет желісін, бұлттық технологияларды, шағын компьютерлер, планшеттер, смартфондарды пайдалану бөлігінде қағидалар мен талаптарға, қоғамдық орындарда электрондық-ақпараттық ресурстармен жұмыс істеу қағидаларына оқытуды қамтитын бағдарламалар жүргізіледі. Цифрлық сауаттылық, АКТ пайдалану мәдениеті және заманауи технологияларға сенім дамытылады.

"Нәтиже және азаматтардың мүдделеріне бағдарлануды арттыру" басымдығы

Нәтижеге бағдарлануды дамыту жалпы саясаттардың және атап айтқанда, жекелеген мемлекеттік қызметшілердің нәтижелілігін арттыру жолымен жүзеге асырылады. Осы қасиеттерді дамыту мынадай:

нәтижелілікті қамтамасыз ету әдістерін жүйелендіру;

жұмысқа бейімділік әдісін дамыту;

клиентке бағдарланушылық негізінде сапаны арттыру міндеттері шеңберінде іске асырылатын болады.

"Нәтижеге бағдарлану тәсілдерін жүйелендіру" міндеті

Нәтижеге бағдарлану, сапалы және дұрыс түсіндірілген деректерді қамтамасыз ету, сондай-ақ жобалар мен даму бағдарламалары барынша нәтижелі болуы үшін жобалық басқаруды қолдану мемлекеттік органдар жұмысының жалпы тиімділігін елеулі көтеруге мүмкіндік береді.

7.5 "Нәтижелерге қол жеткізу бойынша ынталандыру жүйесіне көшу" бастамасы. Жеке компаниялардағы ынталандыру қағидаттарына ұқсас мемлекеттік қызметкерлерді олардың нақты нәтижелерге қол жеткізуіне байланысты материалдық ынталандыру жүйесі біртіндеп және барлық жерде жетілдірілетін болады. Жауапкершіліктің артуына және соңғы нәтижеге әсер етуіне байланысты "кепілденділірмеген", сыйақы (бонустар) мөлшері де артатын болады. Нәтижелерді бағалау мемлекеттік қызметшілер үшін – жылдық жеке жоспарларын; мемлекеттік органдар үшін – стратегиялық жоспарларын орындауы негізінде; мемлекеттік органдардың басшылары мен әкімдер үшін – мемлекеттік қызмет көрсету сапасының индикаторларына, өмір сүру сапасына, инвестиция тартуына; Үкімет мүшелері үшін – интегралды макроэкономикалық көрсеткіштерге қол жеткізуі бойынша жүргізілетін болады.

7.6 "Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін одан әрі арттыру, стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды іске асыру" бастамасы. Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды әзірлеу кезінде процеске емес, нәтиженің сапасына бағдарланған нысаналы индикаторларды, сондай-ақ іске асыру, нәтижелерді мониторингілеу мен бағалау тетіктерінайқындау есебінен сапалы іске асырылуын қамтамасыз етуге аса назар аударылатын болады.

Іске асыру процесінде шешім қабылдауда жауапкершілік пен дербестілік мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың ең төменгі мүмкін болатын басқару деңгейлеріне бөлінетін болады.

Мониторингілеу және бағалау жүйесі бағдарламаларды іске асыру барысында бүкіл бағдарламаны/саясатты тұтастай қайта қарауды және қайта бекітуді талап етпестен, түзету шараларын енгізуге мүмкіндік беретін болады. Бағдарлама аяқталғаннан кейін әзірлеу, іске асыру және әсерді бағалау сатыларында мемлекеттік саясаттар мен бағдарламалардың экономиканың (салалардың, қоғамның, жекелеген нарық ойыншыларының) жағдайына әсерін талдау практикасын енгізу есебінен тұрақты мониторингілеу мен бағалау күшейтіледі.

7.7 "Статистикалық деректердің сапасын арттыру" бастамасы. Статистикалық деректерді, әсіресе, олардың нәтижелілігін бағалау үшін бағдарламалар мен жобалардың нәтижелері туралы деректерді жинақтау жүйесі жетілдіріледі. Кемшіліктері бар салаларда ақпараттың толықтығы мен объективтілігі, жоғары нақтылау деңгейі, деректерді жаңартудың тұрақтылығы мен уақтылығы қамтамасыз етіледі. Сонымен қатар, тиісті рейтингтік елдік баға жасау үшін халықаралық ұйымдар пайдаланатын деректердің сапасы мен сенімділігін арттыру бойынша жұмыстар жүргізілетін болады.

7.8 "Жобалық басқаруды қолдану" бастамасы. Мемлекеттік органдардың ішінде, бірінші кезекте, ірі өзгерістерді талап ететін жобаларды әзірлеу мен іске асыру сияқты салаларда пайдалану үшін жобалау тәсілдерін қолдану бойынша іс-шаралар іске асырылады. Ең жаңа, мысалы, цифрлық технологиялармен байланысты тақырыптар бойынша бағдарламалар мен жобаларды әзірлеу үшін Agile сияқты заманауи тәсілдер қолданылады. Бұл ретте, мемлекеттік органдар арасында жобалық басқарудың үздік тәжірибелерімен алмасу жолға қойылатын болады.

"Жұмыста бейімділік тәсілін дамыту" міндеті

Әлемде болып жатқан өзгерістердің ауқымдылығы мен жиілілігін ескере отырып, болып жатқан процестерге ден қою жеделдігін арттыру, сондай-ақ озық түрде және әлемдік трендтерді ескере отырып, мемлекеттік органдардың процестері мен іс-қимылдарын жетілдіру қажеттігі туындайды. Бұл үшін өзгерістер мен бейімділікке жедел ден қоюды көтермелеу қажет.

7.9 "Жаңа және инновациялық жобалар үшін "байқап көру және қателесу" әдісін қолдану" бастамасы. Жаңа тәсілдер мен инновациялық шешімдерді енгізу, көбіне алдына ала болжанбаған тәуекелдермен және жасырын кемшіліктермен ұштасады. Мемлекеттік органдардың жұмысында жобаны іске асыру барысында оның сенімділі мен орындылығын тексеру үшін, сондай-ақ тиімсіз болған жағдайда, жобадан уақытында бас тарту үшін пилоттық режимде тәжірибе жасау (іске қосу, тестілеу және шешімдерді түзету) мүмкіндіктеріне қолдау көрсетілуі тиіс. Сәтті жобалар орталық және жергілікті басқару органдары арасында одан әрі тираждалуы міндетті болады.

"Клиентке бағдарланудың негізінде сапаны арттыру" міндеті

Мемлекеттік органдардың іс-қимылдары тікелей халық пен бизнестің мүдделерін қанағаттандыруға бағдарлануы тиіс. Клиентке бағдарлануды арттыру көрсетілетін қызметтер мен атқарылған жұмыс бойынша тұрақты кері байланыс алу есебінен жүргізілетін болады, бұл мемлекеттік органдарға, бірінші кезекте, неғұрлым өзекті мәселелерді шешетін жобалар мен бағдарламаларды іске асыруға мүмкіндік береді.

7.10 "Ақпараттың қолжетімділігін арттыру" бастамасы. Мемлекет ұсынатын қызметтерге, сондай-ақ мемлекеттік органдардың жоспарлары мен қызметінің нәтижелеріне қатысты бүкіл ақпарат ашық түрде қолжетімді болуы тиіс. Бұл ретте ақпаратты ұсыну мен таратудың "Ашық Үкімет" порталдары мен әлеуметтік желілер сияқты заманауи нысандары пайдаланылуы тиіс. Үкімет порталы кері байланыс ұсынуды жеңілдетуге, деректерді өзектілендіру мен визуалдандыруды автоматтандыруға және неғұрлым сапалы, әлеуметтік маңызы бар талдаманы ұсыну үшін жетілдірілетін болады.

7.11 "Еститін мемлекетті" дамыту" бастамасы. "Еститін мемлекет" қағидаттарына сәйкес әріптестікке бағдарлана отырып, бизнес пен азаматтардың шешімдер мен маңызды мемлекеттік құжаттарды дайындауға қатысу мүмкіндіктері кеңейтіледі. Қоғамдық кеңестердің, азаматтармен "кері байланыстың", бизнес өкілдері қатысатын сарапшылық кеңестердің рөлі күшейтіледі; мобильді қосымшалар мен "электронды үкімет" негізінде азаматтармен цифрлық іс-қимыл жасасу тәсілдері қалыптастырылып, танымал етіледі. Азаматтарға ығайлылықты арттыру үшін қоғамдық кеңестерде, мысалы, "Ашық үкімет" негізінде, қатысудың цифрлық әрі ыңғайлы тетігі жасалуы мүмкін. Азаматтар мен бизнес өкілдері өз пікірлерін білдіруге, бағдарламалар мен саясаттарды әзірлеу кезінде ескерілетін, қабылданған өзгерістер бойынша идеялары мен шешімдерін ұсынуға мүмкіндік алады.

Мемлекеттік қызмет көрсету мәселелерінде азаматтық белсенділікті арттыру үшін бірыңғай диалог платформасы қалыптастырылатын және әлеуметтік пікіртерімдердің жаңа әдістері жүргізілетін болады.

7.12 "Мемлекеттік қызмет көрсету кезінде азаматтардың қанағаттану деңгейіне бағдарлану" бастамасы. Халықтың қанағаттануы тиімділіктің негізгі көрсеткіштерінің бірі ретінде пайдаланылатын болады. Қанағаттанушылықты зерттеу тұрақты негізді жүргізілетін болады. Өлшеу әдістемесі бекітілетін, көрсеткіш барынша декомпозицияланатын болады. Азаматтардың мемлекеттік көрсетілетін қызметтерге қанағаттанушылығының нысаналы деңгейі мен мониторингілеудің іріктелген нәтижелері ашық түрде қолжетімді болады. Азаматтардың тек мемлекеттік көрсетілетін қызметтерге ғана емес, сонымен қатар мектептерге, ауруханаларға қанағаттанушылығы да өлшенетін болады.

"Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы" Заңға, мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізбесіне өзгерістер енгізіледі, мемлекеттік қызмет көрсету сапасын бағалау әдістемесі мен мемлекеттік бақылау қағидалары жетілдіріледі, жаңа мемлекеттік қызмет көрсету стандарттары мен регламенттері қабылданады. Мемлекеттік қызмет көрсету сапасын бағалау жүйесі мен мемлекеттік бақылау жүйесін тәуекелдерді уақтылы анықтауға және басқаруға, ақпараттық технологиялардың мүмкіншіліктерін пайдалана отырып, оларды даму резервтерін айқындауға бағдарлау арқылы жетілдірілетін болады.

"Мемлекеттік сектордағы сананы жаңғырту" басымдығы

Орталық және жергілікті мемлекеттік органдар мен ұйымдар еліміздегі қоғамдық сананы жаңғыртудың "өзгерістер агентіне" айналады. Мемлекеттік қызметшілерді құндылықтар жүйесін нығайту, уәждеу мен жұмысқа жауапкершілікпен қарауы бүкіл елдегі қоғамдық сананың жаңғыруына түрткі болады. Мемлекеттік сектордағы сананы жаңғырту жөніндегі кешенді бағдарлама екі: "басшылардан бағыныстыларға" және "тікелей мемлекеттік қызметшілерге" деген бағыт бойынша өтетін болады.

Бұл басымдық:

басшыларды бағыныстыларды уәждеу және жұмысының тиімділігі деңгейін өзгертуге тарту;

ұйымдастыру мәдениетін дамыту және мемлекеттік қызметтің мәртебесін арттыру деген екі міндетті қамтиды.

"Басшыларды бағыныстыларды уәждеу мен жұмысының тиімділігі деңгейін өзгертуге тарту" міндеті

Мемлекеттік қызметшілердің санасын жаңғыртуға жасалатын ең маңызды қадам тікелей басшылары тарапынан қолдауды қамтамасыз ету болып табылады. Басшылар бағыныстылармен жұмыс істеудің неғұрлым заманауи тәсілдері туралы қажетті ақпаратпен қамтамасыз етіледі.

7.13 "Басшыларды бағыныстылардың тиімділігін арттыру мен уәждеу тәсілдеріне оқыту" бастамасы. Неғұрлым табысты тәсілдерге шолу бойынша материалдар әзірленіп, таратылады, халықаралық сарапшылардың қажетті тренингтері мен таныстырылымдары ұйымдастырылады. Мемлекеттік органдардың түрлі департаменттерінің басшылары арасында тәжірибе алмасу үшін семинарлар ұйымдастырылды. Оқыту фокусы тәсілдердің іс жүзінде қолданылуы мен олардың нәтижелеріне аударылатын болады.

"Ұйымдастыру мәдениетін дамыту және мемлекеттік қызметтің беделін арттыру" міндеті

Бұл міндет мінез-құлықтың көтермеленетін моделін әзірлеуге бағытталған.

7.14 "Мемлекеттік қызметшілер арасында ұйымдастыру мәдениетін әзірлеп, жылжыту" бастамасы. Бөлімше ішінде де, сол сияқты ведомствоаралық мәселелер бойынша да мемлекеттік қызметшілер арасындағы өзара іс-қимылды көтермелейтін, мемлекеттік қызметішлерге арналған прагматикалық, тиімділік, кәсібилілік және тағы басқалар сияқты құндылықтар жүйесі әзірленіп, танымал етілетін болады.

Құндылықтар жүйесін жылжыту мемлекеттік органдардың ұйымдастырушылық мәдениетін өзгерту жөніндегі кешенді бағдарламаның негізгі элементтерінің біріне айналады.

7.15 "Мемлекеттік қызметтің мәртебесін арттыру" бастамасы. Мемлекеттік қызметтің жеке сектордағы жұмысқа қатысты бәсекеге қабілеттілігін арттыруды, бүкіл мансаптық жолында кәсіби даму үшін қосымша жағдайлар жасауды, жетістіктерді жариялауды қамтитын мемлекеттік қызметтің мәртебесін қалыптастыру және жылжыту бойынша іс-шаралар қабылданатын болады.

Мемлекеттік қызметшілерге нәтижеге бағдарлана отырып, еңбекақы төлеу және сыйақы беру жүйесін одан әрі жетілдіру жүргізілетін болады. Еңбекақы төлеу және сыйақы беру деңгейі жұмыстың күрделілігіне, шешім қабылдау аясына, жауапкершілік деңгейіне, мемлекеттік органның алдына қойылған міндеттерге қол жеткізудегі үлесі мен қызметтегі жеке нәтижелеріне байланысты болады.

Мемлекеттік қызметшілердің кәсіби дамуына ерекше назар аударылады. Кәсіби даму басқарудың озық технологиялары мен әдістемелерін меңгеруді, инновациялық ұсыныстарды әзірлеуге қатысу, құзыретті басшылардан үйрену мүмкіндігін, неғұрлым табысты сарапшылардан, жеке және квазимемлекеттік сектордың ірі компанияларында және тағы басқа жерлерде тағылымдамадан өтуді қамтиды.

Барлық мансаптық деңгейлердегі неғұрлым талантты мемлекеттік қызметшілер, олардың жетістіктері, табысты жобалары, инновациялық ұсыныстары туралы ақпаратты мемлекеттік қызметкерлер арасында да, сол сияқты жастар арасында да тарату үшін ауқымды ақпараттық науқан өткізілетін болады.

Күтілетін нәтижелер

Мемлекеттік аппараттағы өзгерістерді іске қосу Стратегиялық жоспардың қалған реформаларын енгізуді және олардан әсер алуды жылдамдатады. Өзгерістердің катализаторы рөлінде бола тұра, мемлекеттік сектор басқару әдістерінің бейімділігі мен заманауилығы бөлігінде жеке сектормен жақындаса алады, шешімдер қабылдауды жеделдетеді және көрсетілетін қызметтердің өзінің тиімділігін арттыру және неғұрлым ықшам аппаратты қалыптастыру есебінен мемлекеттік шығындарды үнемдеуді жүзеге асыра алады.

Азаматтарды мемлекеттің қызметіне тарту мемлекеттің күш-жігерін нақты тіршілік сапасын жақсартуға неғұрлым тиімді трансляциялауға мүмкіндік береді. Клиентке бағдарлану халық пен бизнес тарапынан мемлекеттік көрсетілетін қызметтерге қанағаттанушылығын арттырады. Қабылданған шаралардың нәтижесінде Қазақстан Дүниежүзілік банктің мемлекеттік басқару тиімділігі индексінде 51.44 (102 орын) процентильден 60-75 процентильге дейін (80 – 100орын) көтеріледі.

5-тарау. Эволюциялық жол: "Қазақстан-2050" стратегиясын іске асыру басым бағыттары 1-саясат. Ынталандырушы макроэкономикалық саясат

Саясаттың мәні: Макроэкономикалық саясат тұрақты экономикалық өсуді, жұмыспен қамтуды, баға деңгейінің тұрақтылығы мен мемлекеттік бюджеттің теңгерімділігін қамтамасыз етуге бағытталған. Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету, тиімді ақша-кредит саясаты мен ынталандырушы салық саясатын жүргізу, инфляция деңгейін кезең кезеңімен төмендету, бюджет шығыстарын ұтымды ету және фискалдық орталықсыздандыру макроэкономикалық саясаттың негізгі қағидаттарына айналады.Жалпы жинақтардың ЖІӨ-нің кемінде 25-30 % деңгейіне дейін өсуі үдемелі өсудің шартына айналады, бұл өнімділігі жоғары жұмыс орындарын құру, бизнестің "көлеңкеден" шығуы және инфляция деңгейін төмендетуге бағытталған, тиімді ақша-кредит саясатын жүргізу арқылы халықтың, мғемлекет пен бизнестің нақты кірістерін арттыру есебінен, салыстырылатын елдердің деңгейіне сәйкес келеді.

1-міндет. Макроэкономикалық және құрылымдық саясатты үйлестіру

Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ұлттық Банкі тұрақты экономикалық даму, жұмыспен қамту мен баға деңгейінің тұрақтылығы бойынша мақсаттарға қол жеткізу үшін ақша-кредит, салық-бюджет саясатын үйлестіруді қамтамасыз ететін болады.

Ақша-кредит, салық-бюджет, сыртқы экономикалық және құрылымдық саясаттарды үйлестіру үшін негізгі міндет осы саясаттарды әзірлеу және іске асыру кезінде жүйелі тәсілдерді қалыптастыру мен пайдалану болып табылады.

2-міндет. Ақша-кредит саясатын күшейту

Ел экономикасының теңгерімді өсуін қолдау және әлеуметтік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында инфляция деңгейін біртіндеп 4 %-ға жеткізу және кейін аспайтын деңгейде ұстап тұру ақша-кредит саясатының негізгі міндетіне айналады. Инфляцияның нысаналы деңгейіне қол жеткізу үшін теңгенің құбылмалы айырбас бағамы режимі кезінде пайыздық саясатқа баса назар аудара отырып, ақша-кредит саясатының құралдар жүйесі қолданылатын болады.

Ұлттық Банктің нарықтық мөлшерлемелерді базалық мөлшерлеменің пайыздық дәлізінде ұстап тұруға бағытталған пайыздық саясаты инфляциялық күтулер мен айырбас бағамына қатысты күтулерді неғұрлым тиімді реттеуге мүмкіндік береді, осылайша ақша нарығындағы құбылмалылықты шектеуге және ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыруға, шетел валютасындағы активтерге сұранысты төмендетуге және долларландыру деңгейін төмендетуге ықпал етеді.

Қаржылық тұрақтылықты сақтап тұру пруденциалды реттеу, қадағалау және инспекциялау әдістерімен қамтамасыз етіледі. Бұл қызметтің маңызды бағыты, олардың тұрақтылығын арттыру мақсатында есептіліктің дұрыстығы және банк капиталының сапасы бойынша талаптарды арттыру болады. Банктердің кредиттік белсенділігі капиталдық тұрақтылығы мен сапасын арттырудың салдарына айналады.

Ұлттық Банктің халық пен бизнесті тұрақты, уақтылы хабардар ету мен қажетті және жеткілікті түсіндірмелер беруге бағытталған ақпараттық-коммуникациялық қызметі кқшейтілетін болады.

3-міндет. Экономиканың өсуін қолдауға арналған салық-бюджет саясаты

Экономиканың одан әрі өсуін сақтау және бюджеттің мұнай кірістеріне тәуелділігін біртіндеп азайту үшін мемлекеттік қаржының салықтық түсімдерінің тұрақтылығын нығайту салық-бюджет саясатының негізгі міндетіне болады.

Ұлттық қордың қаражатын пайдалануды қысқарту, мұнай емес сектордан түсетін кірістердің өсуін ынталандыру және бюджет шығыстарының тиімділігін арттыру есебінен мұнай емес тапшылық 2016 жылы ІЖӨ-нің 9 %-нан
2025 жылы ЖІӨ-нің 6 %-на дейін қысқаруы тиіс.

Мемлекеттік бюджет шығыстарының тиімділігін арттыру мақсатында нарықтық бағаларды бұрмалауға әкеп соқтыратын және жеке сектордың дамуына теріс ықпал ететін қолдау бағдарламалары біртіндеп қысқартылатын болады. Мемлекеттік кәсіпорындар мен квазимемлекеттік сектордың кəсіпорындары үшін бюджеттік қаржыландыру да біртіндеп төмендейтін болады. Өзін өзі ақтайтын жобаларды көбіне қарыз капиталын тарта отырып, даму институттары қаржыландыратын болады. Мемлекет жеке инвестицияларды ауыстырмай, жеке сектордың инвестициялық белсенділігін ынталандырады.

Ұлттық қордың активтерін тұрақтандыру және сақтау үшін Ұлттық қордан республикалық бюджет шығыстарын қаржыландыруға қаражат тарту көлемі мұнай емес сектордан түсетін кірістердің өсуіне байланысты біртіндеп төмендейді.

Жалпы, орта мерзімді перспективада бюджет тапшылығы қалыпты борыштық жүктемені және үкіметтің ішкі және сыртқы міндеттемелері бойынша төлем қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін ЖІӨ-ге қатысты 1 % аспайтын деңгейде сақталады.

Бюджетаралық қатынастар шеңберінде жергілікті және өңірлік мәселелерді шешуде жергілікті атқарушы органдардың дербестігін арттыру бойынша шаралар қабылданатын болады. Орта мерзімді кезеңде бюджетаралық қатынастар саясатының негізгі мақсаты халыққа Қазақстан Республикасының Конституциясымен және заңдарымен кепілдендірілген бюджеттік қызметтер ұсынуда өңірлердің тең фискалдық мүмкіндіктерін қамтамасыз ету болып табылады.

Салық әкімшілдендіруді ырықтандыру мен кедендік әкімшілендіруді жүйелендіру, сондай-ақ салықтық есептілікті жеңілдету және барынша азайту саясаты жалғастырылады.

Жаңа салық саясаты әлеуметтік бағытқа ие болуы тиіс. Бұл үшін ынталандыру, оның ішінде білімге және өзін, өзінің отбасы мен қызметкерлерін медициналық сақтандыруға қаражат салатын компаниялар мен азаматтарды салықтан босату практикасын көздейтін шаралар кешені әзірленетін болады.

Салық жүйесін реформалаудың негізгі міндеті мемлекет пен салық төлеушілердің мүдделері теңгерімінің сақталуын ескере отырып, салық салуда жаңа тәсілдерді қолдану, сондай-ақ ұзақ мерзімді перспективада бюджет кірістерінің тұрақтылығын сақтау және ұлғайту болып табылады.

Салық жүйесін жетілдіру мақсатында:

өзін өзі жұмыспен қамтыған адамдарды "көлеңкеден" шығаруға әкелетін, бөлшек сауда және ауыл шаруашылығына арналған бірыңғай салық негізінде жеңілдетілген салық режимдерін енгізу;

жеке тұлғалар үшін табыстар мен шығыстарды жалпыға бірдей декларациялауды енгізу;

әлеуметтік салық мөлшерлемелерін қайта қарау жолымен еңбекақы төлеу қорына жүктемені төмендету;

азаматтарды салықтарды ерікті түрде төлеуге ынталандыру – салықтықәкімшілікті жеңілдету;

қолма-қол ақшасыз айналымды салықтық ынталандыру, қосылған құн салығын әкімшілендіруді жетілдіру және арнайы салық режимдерін реформалау есебінен көлеңкелі экономиканың үлесін төмендету;

жаңа кен орындарын өндіруді ынталандыру арқылы инвестициялық қызметті арттыру;

адал салық төлеушінің мүдделерін қорғау бойынша шаралар қабылданатын болады.

Салықтық тексерулерге бастамашылық жасау үшін негіздемелер 56 %-ға (32-ден 14-ге дейін) азаяды, бұл 2025 жылға қарай тексерулер санын 3 есеге қысқартуға мүмкіндік береді.

2019 жылдан бастап ірі салық төлеушілермен өзара іс-қимыл жасасу үшін салықтық және кедендік бақылаудың ұштасуын, сондай-ақ қосымша тексерулердің қажеттілігі болмауын болжайтын, көлденең мониторингілеу енгізіледі. 2020 жылдан бастап шағын және орта бизнес үшін талап қою мерзімін 5 жылдан 3 жылға дейін қысқарту көзделіп отыр. Салық төлеушінің сенімділігіне байланысты салықтық әкімшілендіруге сараланған тәсіл енгізіледі.

2019 жылдан бастап ерікті негізде ҚҚС бойынша бақылау шотын енгізу жолымен ел ішінде сатып алынған тауарлар бойынша дебеттік сальдоны қайтару тетігі көзделетін болады. Жеделдетіп қайтарудан басқа, бұл тетік ҚҚС жалтару схемаларын қолдануды елеулі қиындатады.

Өтпелі кезеңнен кейін сауда саласында көлеңкелі айналымды төмендету мақсатында 2020 жылдан бастап патент негізіндегі арнайы салық режимінен сауда саласы алып тасталады. Патент негізіндегі арнайы салық режимі қолданылатын қызмет түрлерінің тізбесі қысқартылып, қол өнеріне қолданылатын болады.

2020 жылдан бастап шаруа қожалықтары үшін жердің бағалау құнынан кіріске салық салу объектісі өзгереді, бұл жалпыға бірдей декларациялау талаптарына сәйкес келеді.

Жеке табыс салығының прогрессивті шәкілін енгізу және міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру мөлшерлемесінің ұлғаюына, 2020 жылдан бастап жұмыс берушілердің міндетті зейнетақы жарналары енгізілуіне байланысты әлеуметтік салық мөлшерлемесін ықтимал төмендету мәселелері пысықталатын болады. Осы мақсаттар үшін 2019 жылы өнімсіз өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдар сәйкестендіріледі және оларды заңды айналымға тартуға арналған тәсілдер әзірленеді.

4-міндет. Мемлекеттік борыш деңгейін қауіпсіз деңгейде ұстау

Бюджетке борыштық жүктемені төмендету және борышты ел үшін қауіпсіз деңгейде ұстап тұру мақсатында жыл сайын үкімет борышының, мемлекеттік кепілдіктер беру лимиттері мен жергілікті атқарушы органдары борышының лимиттері белгіленеді.

Көлемдерін Үкіметпен келісу арқылы квазимемлекеттік сектордың сырттан қарыз алуын шектеу мүмкіндігі қарастырылды.

Инвесторлық базаны кеңейту және Үкіметтің борыштық бағалы қағаздар шығару стратегиясын жетілдіруін қоса алғанда, мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын дамыту жалғастырылады.

Жалпы, елдің борыштық саясаты бюджет тапшылығын қаржыландыру және елдің борышын қауіпсіз деңгейде ұстап тұру үшін қолайлы шарттарда үкіметтік қарыз алуларды жүзеге асыруға бағытталады.

2-саясат. Экономика салаларының бәсекеге қабілеттілігі

Саясаттың мәні: Экономика салаларын дамыту саясаты еліміздің әлемдік нарықтардағы бәсекелестік артықшылықтарын нығайтуға және тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өндіруде жаңа бәсекелестік артықшылықтарын қалыптастыруға бағытталатын болады. Жаңа технологияларды енгізудің арқасында, әсіресе қызмет көрсету саласында жаңа индустриялар мен экономиканың перспективті салаларын құру және дамыту ынталандырылатын болады.

1-міндет. Базалық салалардың әлемдік нарықтардағы позицияларын нығайту

Базалық салаларды дамыту саясаты, бірінші кезекте, өңірлік және әлемдік нарықтардағы өнімділік пен бәсекеге қабілеттікті арттыруға, табиғи ресурстарды тартуға және өңдеуді барынша тереңдетуге, қосылған құнның жаһандық тізбегіне енгізуге және жаңа экспорттық өнімдер мен көрсетілетін қызметтерді өсіруге бағытталатын болады.

Агроөнеркәсіптік кешен

Агроөнеркәсіп кешеніндегі саясат ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруға, ауыл шаруашылығы өнімін өңдеуді тереңдетуге, еліміздің азық-түліктік қауіпсіздігі мен экспортқа бағдарланған экологиялық таза өнім өсіруге бағдарланатын болады.

Ауыл шаруашылығы кооперативтерін одан әрі дамуын алады. Кооперативтердің барлық түрлеріне, атап айтқанда, өндірістік, дайындау және өңдеуге жан-жақты қолдау көрсетілетін болады. Бұл жер, өндірістік, еңбек ресурстарын қолданудың тиімділігін арттыруға, өнімді, техниканы өндірудің озық технологияларын бірлесіп қолдануға, өндірілген ауылшаруашылық тауар өндірушілер (бұдан әрі – АШТӨ) өнімдерін делдалсыз, тікелей сауда желілеріне және қайта өңдеуге тұрақты өткізуді жолға қоюға мүмкіндік береді.

Өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығына инвестициялар тарту мақсатында, Қазақстан-Венгрия тікелей инвестициялар қорының тәжірибесін ескере отырып, жаңа инвестициялық қорлар құру мәселелері пысықталатын болады. Толыққанды сақтау, логистика және тиімсіз делдалдық құрамдауыштарды болдырмайтын ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу инфрақұрылымын құру, сондай-ақ аграрлық машина жасауды дамыту нысаналы бағыттарға айналады.

Ауыл шаруашылығы дамыған елдердің халықаралық тәжірибесін қолдану және заманауи технологияларды енгізу үшін, халықаралық мамандарды тартумен және жергілікті ауыл шаруашылығы өндірушілерін оқыта отырып, модельдік фермалар желісі құрылатын болады.

Ауыл шаруашылығында жануарлар мен өсімдік өнімдерін сәйкестендіру және қадағалау технологиялары қолданылады. Сонымен қатар, субсидиялар бөлу процесін автоматтандыру, ауыл шаруашылығы техникасын тіркеу мен кепілге беруді автоматтандыру жоспарланып отыр. Су және жер ресурстарын тиімді басқару және шөлейттенумен күресу үшін геоақпараттық жүйелер жаппай қолданыс табады.

Технологияларды тиімді трансферттеу және аграрлық ғылымды дамыту мақсатында отандық ауыл шаруашылығы ҒЗИ мен ЖОО-ның халықаралық ғылыми қоғамдастықпен өзара іс-қимылы жандандырылатын болады, негізгі міндет асыл тұқымды гендік қорды дамыту, өсімдік шаруашылығында өнімділікті арттыру, нақты жер өңдеуді дамыту, сондай-ақ ресурстар тиімділігін арттыру болады.

Азық-түлік қауіпсіздігін ескере отырып, өнімнің басым түрлері бойынша экспорттық әлеуетке қолдау көрсетілетін болады. Азия елдеріне (Қытай, Үндістан, Иран және басқалар) экспорттың жоғары өсу қарқыны күтілуде, бұл бағыттар тиісті логистикалық бағыттарды құруды талап етеді.

Органикалық өнім өндіру ауыл шаруашылығы өндірісінің, атап айтқанда, дамыған елдерге экспорттық әлеуетін дамытудың перспективалық бағытына айналады. Меншікті органикалық өнімдер өндірісін сертификаттау жүйесі енгізіледі, өнімнің сапасын анықтау бойынша мамандандырылған зертханалар дамытылады.

"Азық-түлік келісім шарт корпорациясы" ҰК" АҚ-ны АӨК-тің Экспорттық орталығы ретінде қайта құра отырып, ауылшаруашылығы өнімін әлеуетті өткізу нарықтарына жылжытуға мақсатты қолдау көрсетілетін болады.

Өнімділікті арттыруға, шикізатты өндеуді тереңдетуге және агротехнологияларды енгізуге бағдарланатын субсидиялау тетіктері оңтайландырылатын болады, Сонымен біз мезгілде өндірушілерді барынша отырып, субсидиялаудан қолжетімді және қайтарымды кредиттеуге біртіндеп көшу іске асырылатын болады. Қаржы құралдары түпкілікті нәтижеге және өңірлерді мамандандыруға байланыстырылатын болады.

"ҚазАгро" АҚ холдингі арқылы АӨК-ді дамытудың басым бағыттарын қаржыландыру, холдингтің еншілес ұйымдары арқылы тікелей кредиттеуді кезең кезеңімен азайту және кейін АӨК субъектілерін кредиттеу үшін жеке қаржы ұйымдарын (кредиттік серіктестіктерді, микроқаржы ұйымдарын, екінші деңгейлі банктерді (бұдан әрі – ЕДБ),лизингтік компанияларды) қаржыландыруды ұлғайту арқылы жалғастырылатын болады.Кредиттік серіктестіктер мен кооперативтер желісін кеңейту және дамыту бойынша жұмыс жүргізіледі. Кредиттік серіктестіктер мен кооперативтердің, қызмет стандарттары мен қағидаларын әзірлеу, кредиттік серіктестіктердің қызметін бақылау-қадағалау функциялары бар өзін-өзі реттейтін ұйымдары құрудың мүмкіндігі қарастырылатын болады.

Өсімдік шаруашылығы өнімін тиімді дамыту мақсатында қайта өңдеу және өнімдерді өткізу инфрақұрылымымен байланыстыра отырып, өндірістің өңірлік мамандандыру қамтамасыз етіледі. Өсімдік шаруашылығында өсімдік шаруашылығы өнімін сақтау инфрақұрылымын салу, минералды тыңайтқыштар мен пестицидтерді пайдалануды ынталандыру қамтамасыз етіледі, сондай-ақ жоғары репродукциялы тұқым өндіру және пайдалану ынталандырылады.Басымды ауылшаруашылық өнімдерін өндіруді ынталандыру қамтамасыз етіледі. Егіс алқаптарының құрылымын әртараптандыру, бір жылдық және көпжылдық шөптердің, жем-шөптің, майлы дақылдардың және өзге де басымды дақылдардың алқаптарын ұлғайту, аралас жемдерді өндіруді және сұранысқа ие өнімдерді экспорттауды ұлғайту бойынша жұмыстар жалғастырылады. Топырақты рекультивациялау және мелиорациялау тәсілдері жаңартылады.

Мал шаруашылығының жем-шөп қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатында мал дақылдарын өндіру өндірісіне жұмсалған шығындарды және мамандандырылған техника мен жабдықты сатып алу кезіндегі инвестициялық шығындарды субсидиялау есебінен азығы дақылдары өндірісінің өсуін ынталандыру қамтамасыз етіледі.

Мал шаруашылығында еттің көлемі мен сапасының өсуін қамтамасыз ету үшін асыл тұқымды тектік қорды ұлғайтуға, сондай-ақ жем-шөппен қамтамасыз етуді арттыруға аса назар аударылатын болады. Республикалық палаталар мен мемлекет тарапынан асыл тұқымды мал өнімінің сапасын бақылау, селекциялық және асыл тұқымды мал өсіру жұмыстарының сапасын бағалау тетіктері күшейтіледі.

Ветеринарлық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін жүйелі түрде диагностикалық, профилактикалық және жою іс-шаралары өткізілетін, халықаралық стандарттарға сай келетін ветеринариялық диагностикалық және иммундық-профилактикалық препараттарды пайдалануды ұлғайту жүргізілетін болады.

Тау-кен металлургия кешені

Тау-кен металлургия кешені дамыту саясаты өндіру көлемін ұлғайтуға, одан әрі қайта бөлуді дамытуға және қосылған құнды ұлғайтуға бағытталады.

Ресурстық базаны кеңейту және инвестициялық тартымдылықты арттыру мақсатында инвесторлардың құқықтарын сақтауды кепілдендіру, олардың капиталын қорғау, әкімшілік рәсімдерді түбегейлі жеңілдету бөлігінде жер қойнауын пайдаланудың нормативтік-құқықтық базасы жетілдірілетін болады. Геологиялық барлау жұмыстарының нәтижелері, минералды ресурстар мен минералды қорлар туралы жария геологиялық есептілікті толығымен халықаралық стандарттарға көшіру жүзеге асырылатын болады.

Жер қойнауын пайдалану саласында деректердің толықтығын, сенімділігі мен ашықтығын қамтамасыз ете отырып, инвесторларға арналған геологиялық ақпарат жүйелендірілетін Ұлттық деректер базасы құрылатын болады.

Геологиялық барлауға және өндіру мен өңдеуді технологиялық дамытуға инвестициялар тарту үшін және өндіру саласының кадрлық әлеуетін қамтамасыз етуге және шикізат базасы мен өндіруді дамытуға технологиялар трансфертін экономикалық және фискалдық ынталандыру көзделетін болады.

Шетелдік инвесторларды тарту мақсатында АХҚО шеңберінде шағын және жаңа жер қойнауын пайдаланушылар үшін ("junior miners") жеке биржа алаңы құрылатын болады.

Тау-кен жабдықтарын пайдалануды оңтайландыру, қауіпсіздікті, ішкі логистиканы арттыру, сондай-ақ өнімділік пен энергия тиімділігін арттыру мақсатында "Индустрия 4.0" санатындағы мамандандырылған ақпараттық жүйелерді енгізу белсенді түрде ілгерілетілетін болады.

Еңбек өнімділігі мен өндірістің экологиялылығын арттыру мақсатында дәстүрлі жүйе құратын металлургиялық салаларды қайта құрылымдау мен жаңғырту жалғастырылатын болады.

Машина жасау, құрылыс, мұнай-газ секторы мен көлік қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өнімдер шығаруға маманданатын, қуаттылғы 0,3-2,0 млн. тонна шағын зауыттарды (шағын металлургия) іске қосу арқылы саланы әртараптандыру белсендірілетін болады.

Қара металлургияны дамыту болат алу үшін жоғары сапалы шикізат өндіру, жаңа буынды ферроқорытпалар өндіру, болаттың жаңа түрлерін өндіру мен жоғары легірленген болат ассортиментін кеңейту бойынша басым бағыттарды іске асыруға бағытталатын болады.

Түсті металлургияны дамыту базалық металдарды өндіруді кеңейтуге, сондай-ақ жоғары технологиялық өнімдер мен терең өңдеу өнімдерін, атап айтқанда, өнеркәсіптік құрылыс үшін жаппай импортталатын өнімдердің көлемін арттыруға және номенклатурасын кеңейтуге бағытталатын болады.

Отын-энергетика кешені

Саланы дамыту саясаты өндіру көлемін ұлғайтуға, өңдеуді тереңдетуге және елдің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге негізделетін болады.

Орта мерзімді перспективада өндіру көлемін ұлғайту Қашаған кен орны мен Теңіз кен орнының болашақта кеңейту жобасы шеңберінде іске асырылатын болады.

Өңдеуді тереңдету мақсатында мұнай өңдеу және жоғары әлемдік стандарттарға сәйкес келетін мұнай өнімдерін өндіру, сондай-ақ ілеспе мұнай газын өңдеу және өндіруге арналған технологиялар мен инфрақұрылымды дамыту бойынша жұмыс жалғасады. Газ химиясын, газды мотор отыны нарығын дамыту мен шалғай аудандарды газдандыру үшін жоғары қайта бөлу газын және қосылған құны жоғары газ-химия өнімдерін алуға мүмкіндік беретін инфрақұрылым жасалады.

Мұнай өңдеу үшін экономикалық тұрғыдан рентабельді жағдайлар жасау үшін түрлі мұнай өнімдеріне арналған экспорттық кедендік баждар мен акциздерді қайта қарау мәселелері пысықталады.

Қазақстан саланың өзінің технологиялық әлеуетін дамыту тұрғысынан ең перспективалы ресурстық салалардың бірі болып табылатын атом саласын дамытуды жалғастырады.

Ядролық отынның толық циклін құру мақсатында Шығыс Қазақстан облысындағы Үлбі металлургия зауыты негізінде атом электр станцияларына арналған жылу шығарушы жинақтарды өндіру зауыты салынады.

Электр энергетикасын дамыту саясаты генерациялау мен тасымалдаудың теңгерімді және тұрақты дамуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ электр энергиясының өзіндік құнын төмендетуге бағытталатын болады. Басымды энергетикалық объектілерді (оның ішінде ұлттық және өңірлік электр желілерін) жаңғырту және салу, ішкі нарықтың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін қажетті өңірлік электр желілерін салу және реконструкциялау, ішкі және сыртқы нарықта қазақстандық тауар өндірушілердің бәсекелестік артықшылықтарын сақтау мақсатында өнеркәсіп үшін тарифтерді ұстап тұру негізгі бағыттарға айналады.

Электр қуатын өндіру сегментінің проблемаларын шешу үшін бәсекеге қабілетті бағамен жұмыс істейтін электр энергиясы мен қуат нарығының жұмыс істеуі қарастырылатын электр энергиясы мен қуаттылықтың көтерме сауда нарығының модельдерін (нысаналы модель) әзірлеу және енгізу жоспарланып отыр. Электр энергиясының өзіндік құны тарифтік реттеу жүйесін жетілдіру арқылы төмендетілетін болады.

Энергия тиімділігін арттыру және энергия шығындарын төмендету мақсатында өнеркәсіп арасында да, сол сияқты халықтың арасында да энергияны тұтынуды интеллектуалдық басқару жүйелерін, энергия үнемдеу технологиялары енгізу ынталандырылатын болады.

Жаңартылатын энергия көздері одан әрі дамытылады.

2-міндет. Индустрияландыруды тереңдету және жаңа қазақстандық тауарларды сыртқы нарықтарға шығару

Неғұрлым жоғары қайта бөлу өнiмдерiн өндiру мақсатында жоғары технологиялық өнiмдер өндiрiсiн дамыту және жаһандық қосылған құн тiзбектеріне (ҚҚТ) енгізу үшiн қолайлы жағдайлар жасалады.

Саясат өңдеу өнеркәсібінің бәсекеге қабілеттілігін ынталандыруға, еңбек өнімділігін арттыруға және дайын өнім экспортының көлемін арттыруға назар аударатын болады.

Индустрияландыру және өңдеу өнеркәсібі салаларында құн жасаудың технологиялық тізбектерін дамыту арқылы экономиканы әртараптандыру бойынша белсенді жұмыс жалғастырылады.

Тұрақты индустрияға өту үшін жоғары технологиялық қайта бөлу тауарларын шығаруға қабілетті, жүйе құрайтын жобалар іске асырылатын болады. Бұл "салмақ орталығы" индустриялдық кәсіпкерліктің шекті массасын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл ретте, сыртқы жағдайлардың өзгерісіне икемді және жылдам бейімделетін өнеркәсіпті құруға мүмкіндік беретін, жоғары технологиялық ШОБ-ты дамыту бойынша шаралар алдын ала қабылданатын болады.

Жабдықтың жұмыс істеу режимдерін оңтайландыру, өнімділік пен еңбек қауіпсіздігін арттыру, логистиканы, өнім сапасын жақсарту, сұранысты болжауды жақсарту, өнімді нарыққа шығару уақытын қысқарту, сатудан кейінгі қызмет көрсетуді жақсарту мақсатында өндірісте "Индустрия 4.0" технологияларын (Big data, 3D-шығару, робот техникасы, сенсорлар, машиналық оқыту, қосымша шынайылық) енгізу негіз болады.

Өңдеу секторын дамытуға инвестициялар салатын кәсіпорындар үшін салық салудың жеңілдетілген режимін қолдану, күшейтілген экспорттық қолдау және еңбек өнімділігін арттыру бөлігінде қолдау көрсету қарастырылатын болады. Экономиканың негізгі салаларының өнімдерін қолдану және өңдеу арқылы қосылған құнның өсуі негізгі өлшемшартқа айналады.

Өңдеу секторын жаһандандыру және жергіліктендіру мақсатында жекелеген секторларға технологияларға, сол сияқты өткізу нарықтарына рұқсат берілетін жетекші шетелдік өндірушілер тартылатын болады. Өндірісті жергіліктендіру мен технологияны трансферттеу мақсатында импорттық тауарлардың ірі мемлекеттік және квазимемлекеттік сатып алу шеңберінде офсеттік саясат элементтері қайта қаралатын болады.

Машина жасауда, бірінші кезекте, базалық салалар тұтынатын өнімдер өндірісі дамиды. Әлемдік өндірушілерді тартуға байланысты бұрғылау кешендері, астық тасығыштар, контейнер тасығыштар, комбайндар, жаткалар мен сепкіштер, тракторлар мен бульдозерлер, тау-кен жабдықтары, электр жабдықтары, локомотивтер, жүк және жолаушылар вагондары сияқты жаңа соңғы өнім түрлері игеріледі.

Екінші басымды бағыт – толықөндіріс циклын құруға бағдарлана отырып, отандық компаниялардың әлемдік көшбасшылармен ынтымақтастығына негізделетін, көлік құралдарын, олардың бөліктерін, керек-жарақтары мен қозғалтқыштарды өндіру.

Агрохимия және өнеркәсіпке арналған химиялық заттарды өндіру химия өнеркәсібін дамытудың басым секторларына айналады. Жоғары ғылымды қажет етуіне байланысты, осы секторларды дамыту кластерлік тәсілдің негізінде жүзеге асырылады. Мұнай-газ химия өндірісінің (полипропилен, полиэтилен) төңірегінде пластик өнімдерін өндіру дамитын болады.

Энергия үнемдеуші, адамның денсаулығы мен экология үшін қауіпсіз жоғары технологиялық материалдарды өндіру басымды бағыт болып табылады.

3-міндет. Жаңа индустриялар мен қызмет көрсету саласын дамыту

Цифрландыру мен технологиялық революция экономиканың дәстүрлі салаларының негізінде және төңірегінде жаңа индустриялардың туындауына мүмкіндік жасайды. Жаңа индустриялар тауар өндірісінде де, сол сияқты қызмет көрсету саласында да туындауы мүмкін.

Жоғары өнімді қызмет көрсету экономиканың жаңа "өсу нүктесіне" айналуы тиіс. Аэроғарыштық қызметтер, инжиниринг, АКТ, білім беру, медициналық туризм, заң қызметтері сияқты экспортталатын қызметтердің құрылымын әртараптандыру жоспарланып отыр.

Көліктік көрсетілетін қызметтерді дамыту. "Нұрлы жол" бағдарламасында көзделген заманауи логистикалық хаб құру "Бір белдеу, бір жол" мемлекетаралық жобасы шеңберінде Қазақстанның транзиттік-көліктік әлеуетін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

Қытай мен Оңтүстік-Шығыс Азиядан логистиканы Еуропаға дейін тартуға, мультимодальды тасымалдауды жүзеге асыру үшін халықаралық деңгейдегі сервистік инфрақұрылымды және сауда-логистикалық орталықтар желісін қалыптастыруға, авиа-хабтарды дамытуға мүмкіндік береді. Саланы тиімді басқару жүйесін қамтамасыз ету көліктік көрсетілетін қызметтер нарығына мемлекеттің қатысуын біртіндеп қысқартады және көлік субъектілеріне техникалық, экологиялық және біліктілік талаптарына сәйкестігін айқын бақылау тетігін қалыптастырады.

"Ашық аспан" саясаты іске асырылатын болады, бұл Қазақстанды әлемдегі ең ірі сауда-өнеркәсіптік және қаржы орталықтарымен қосуға, авиалогистиканың құнын төмендетуге, туристік және жүк ағындарын арттыруға мүмкіндік береді.

Әлемнің тораптық транзиттік нүктелерінде көлік-логистикалық объектілер құру бойынша шаралар қабылданатын болады. Қазақстан үшін халықаралық теңіз порттарына қол жеткізуді кеңейту мен әртараптандыру маңызды басымдық болып табылады.

Инжинирингтік көрсетілетін қызметтерді құру. Базалық және өңдеу салаларында индустриалды жобаларды іске асыруға мамандандырылған жобалау, технологиялық сараптама және консалтинг, техникалық аудит және қадағалау, технологияларды бейімдеу және жүйелі интеграциялау сияқты бәсекеге қабілетті инжинирингтік көрсетілетін қызметтерді құрудың жоғары әлеуеті іске асырылатын болады. Осы бағытта осы секторларды дамытуда жинақталған тәжірибенің синергиясы және кейін шетелдік нарықтарға шыға отырып, әлемнің жетекші инжинирингтік компанияларын тарту маңызды.

Әлеуметтік экономиканы дамыту. Білім беру мен денсаулық сақтауға жеке инвестицияларды тартуға және осы салалардың көрсетілетін қызметтерді экспорттауының өсуіне жағдай жасалады. Бұл қызметтердің экспорттық әлеуетін іске асыру локомотиві Назарбаев Университетінің халықаралық деңгейдегі кластерлері болып табылады. Халықаралық кеңістікке тиімді интеграциялану үшін әлемнің жетекші клиникаларымен, ЖОО-ларымен және зерттеу институттарымен стратегиялық әріптестік жолға қойылатын болады.

Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар саласындағы қызметтерді дамыту. Ақпараттық-коммуникациялық қызметтерді дамыту шеңберінде қазақстандық IT-қызметтердің экспорттық әлеуетін арттыру, "бұлтты" технологияларды енгізу, деректерді сақтау және өңдеу, бағдарламалау қызметтерін енгізу, электрондық мемлекеттік қызметтердің сапасын арттыру, сондай-ақ Қазақстанның аумағын жылдамдығы жоғары интернетпен қамтуды арттыру ұсынылады. Astana Hub және "Алатау" инновациялық технологиялар паркі" АЭА базасында, сондай-ақ "Назарбаев Университеті" базасында инновациялық орталықтарды дамыту есебінен Қазақстандық IT-компаниялардың экспорттық әлеуетін арттыру жоспарлануда. Қазақстандық компаниялардың экспорттық әлеуеті зерттеледі, оның негізінде экспортқа арналған IT-қызметтер тізілімі әзірленетін болады.

IT-стартаптарын қолдаудың толық циклына жағдай жасау мақсатында ЭКСПО-2017 объектілерінің бірінің негізінде Astana Hub құрылады. Бұл халықаралық технологиялық паркі ИТ-бизнесті, әзірлеушілер мен шетелдік инвесторларды тартуға арналған алаң ретінде қызмет етеді. Жобаны қаржыландыру тетігі АХҚО шеңберінде іске асырылатын болады, хаб үшін кадрлармен негізгі қамтамасыз етуші Назарбаев Университеті болады.

Қаржылық қызметтерді дамыту. Банктік, сақтандыру қызметтері мен активтерді басқару қызметтерінің сапасын арттыру жоспарланып отыр. Банктерде тәуекел менеджменті мен ақпараттық қауіпсіздіктің сапасын арттыру, блокчейн технологияларын қолдану бойынша шаралар қабылданатын онлайн-банкингке және қолма қол ақшасыз есеп айырысуға толық көшу іске асырылатын болады. Жоғары экспорттық әлеует АХҚО қызметі (қаржылық талдама, төрелік, есепке алу, fintech, төлем жүйелері) шеңберінде іске асырылатын болады.

Сауда қызметін дамыту. Транзакциялық шығасыларды төмендету, өткізу нарықтарын кеңейту мақсатында мынадай бағыттар айқындалды: нарықтарды жаңғырту, ірі ретейлердің франчайзингтік жобаларын қолдау, сауда объектілерін дамыту және B2B, B2C, C2C электрондық коммерция платформаларын дамыту. Көтерме және бөлшек сауда кәсіпорындары үшін электрондық коммерция алаңын құру сапалы өнімге, әсіресе ауылдық жерлерде қолжетімділікті арттыруға мүмкіндік береді. Отандық электрондық сауда алаңдарын халықаралық электрондық сауда алаңдарымен (Alibaba, Amazon, Ebay) интеграциялау тауарларды экспорттауға, сондай-ақ көліктік-пошта қызметтері үшін қосымша мүмкіндіктер ашады.

Туризмді дамыту. Астана, Алматы, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан және Батыс Қазақстан – бес туристік кластерлері құрылып, дамытылады. Астана қаласы іскерлік, медициналық және білім беру, Алматы қаласы – іскерлік және халықаралық тау шаңғысы, Шығыс Қазақстан – экологиялық/тұрақты (оның ішінде аграрлық, орманшылық, шытырман оқиғалы), Оңтүстік Қазақстан – мәдени (оның ішінде рухани, этнографиялық), Батыс Қазақстан – жағажай туризмі орталықтары ретінде айқындалады.Бұл ретте, туристік кластерлер құруда табысты тәжірибесі бар стратегиялық (зәкірлі) инвесторлар үшін қолайлы жағдайлар жасалатын болады. Кейін әзірленген тәсілдер Қазақстанның басқа да өңірлеріне таратылатын болады, бұл саяхатқа алуан түрлі бағыттары көп бірыңғай туристік желісін құруға мүмкіндік береді.

Мысалы, Жібек жолы шеңберінде, көршілес елдердің туристік объектілерін қамти отырып, өңіраралық туристік пакеттер ерекше даму алатын болады. Осының шеңберінде тарихи, археологиялық, киелі объектілер реставрацияланатын болады.

Жүріп-тұруы шектеулі (зейнеткерлер, мүгедектер, аз қамтылған) топтарға қызмет көрсетудің, қол жетімділік және маршруттары қауіпсіздігінің арнайы стандарттары енгізілетін болады. Білім беру процесінде (оның ішінде қоғамдық және дене тәрбиесінде) балалар мен жасөспірімдер туризмін дамыту бойынша кешенді шаралар қабылданады. Заманауи инфрақұрылымның болуына байланысты жұмыс спорт (қысқы спорт түрлері), бизнес (форумдар, конференциялар), денсаулық сақтау және білім беру сияқты туристік бағыттар жылжытылатын болады.

4-міндет. Ұлттық экономиканы жаңғыртудағы ұлттық холдингтердің рөлі

"Самұрық-Қазына" ҰӘҚ, "Бәйтерек" ҰБХ және "ҚазАгро" ҰБХ ұлттық холдингтері экономикалық өсудің жаңа моделін құруда белсенді рөл атқаратын болады. Бұл ретте, бұл холдингтердің рөлі мемлекеттік бастамалар мен бағдарламаларды өткізушілер рөлінен экономиканың жеке секторының дамуымен қарама-қайшылыққа түспей, елдің ұзақ мерзімді дамуына ықпал ететін мемлекеттік және коммерциялық мақсаттарды көздейтін, заманауи тиімділігі жоғары, ықшам және кәсіби институттардың рөліне өзгеруі тиіс. Бұл ұйымдардың активтері мен функционалы экономиканы әртараптандыруға, цифрлық және технологиялық жаңғыртуға бағытталатын болады.

Бұл ретте, олардың стратегиялық рөлінің сәттілігінің негізгі факторы корпоративтік басқару деңгейі жоғары, "yellow pages" қағидаттарына сәйкес холдингтердің тән емес функцияларын және міндеттерін оңтайландыру және активтерді бәсекелес ортаға берумен, жаңа салаларды дамыту мақсатында инвестициялық қызметтің тәсілдерін жетілдірумен квазимемлекеттіктен жоғары технологиялық және тиімді институттарға трансформациялану процестерін тиімді аяқтау болып табылады. Барлық холдингтер бағдарламаларды іске асыру үшін мемлекеттік емес көздерден қорландыруды оның ішінде қоса инвестицияларды тарту бойынша жұмыстарды жалғастырады.

3-саясат. Қаржы нарығын дамыту

Саясаттың мәні: қаржы секторын дамыту саясаты банк секторының қаржылық тұрақтылығын арттыру мен экономиканы кредиттеуді, баламалы қаржыландыру көздерін дамытуды, "Астана" халықаралық қаржы орталығын дамыту мен халықтың қаржылық сауаттылығын арттыруды қамтитын қаржыландырудың тиімді тізбегін қалыптастыруға бағдарланған.

1-міндет. Банк секторының тұрақтылығын арттыру

Бұл міндеттің мақсаты төлем қабілетсіздігі тәуекелдерін төмендетуге және 2015 жылы басталған, капиталдың жеткілігі бойынша банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің ұсыныстарын кезең кезеңмен енгізуді жалғастыруды көздеген қадағалау функцияларын орындау есебінен қаржы секторының тұрақтылығын арттыру жөніндегі Ұлттық Банктің жұмысы болып табылады.

Банк қызметін пруденциялдық реттеуді, халықаралық тәжірибені пайдалана отырып, банк қызметінің тәуекелдерін басқару жүйесін жетілдіру, сондай-ақ жалпы қаржы жүйесін институционалдық дамытуды қамтамасыз ету бойынша жұмыс жалғастырылады.

Заңнаманы жетілдіру мақсатында Ұлттық банкке жедел бақылау және тәуекелге бағдарланған қадағалауды қолдану бойынша құқықтар беру, аудиторлық және бағалау компанияларының жауапкершіліктерін күшейту, акционерлердің ашықтығын қамтамасыз ету және корпоративтік басқаруды жақсарту, банктердің дәрменсіздігін реттеу режимін жетілдіру жөніндегі кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі.

Банк секторын сауықтыру бойынша міндеттерді шешу шеңберінде екінші деңгейдегі банктердің баланстарын "жаман" кредиттерден тазарту және, қажет болған жағдайда, акционерлер тарапынан банктерді толық капиталдандыруды қамтамасыз ету бойынша жұмыстар жалғастырылады.

Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің стандарттарына көшу шеңберінде проблемалардың туындауы мен тәуекелдердің іске асырылуын күтпей, дағдарысты құбылыстарды алдын-ала ескерту бойынша жұмыстарды күшейтетін қадағалау процессі – Базель ІІ-нің екінші құрамдауышын енгізу бойынша ұсынымдар әзірленеді. 2025 жылға қарай ағымдағы реттеу режимінің Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің (Базель ІІІ) жеке капиталдың жеткіліктігі мен өтімділігі жөніндегі негізгі қағидаттарына ауысуы бойынша жұмысы жалғастырылады.

Жалпы, Ұлттық банк пен Үкіметтің жұмысы банк секторында нарықтық жағдайларды бұрмалайтын факторларды төмендетуге бағытталады, атап айтқанда: мемлекеттің араласуы және мемлекет қаражаты есебінен жеке банктерді қолдау азайтылады, банк секторындағы корпоративтік басқарудың транспаренттігі мен тиімділігін арттыру бойынша жұмыстар жалғастырылады, экономиканы қаржыландырудағы квазимемлекеттік институттардың рөлдері біртіндеп азаяды, банк секторында, оның ішінде, жаңа капитал, жаңа банк өнімдері мен қызметтерді әкелуге қабілетті шетелдік қаржылық институттарды қоса алғанда, нарыққа жаңа жеке қатысушылардың кіруіне бөгет болатын кедергілерді төмендету арқылы бәсекелестікті арттыру шаралары қабылданады.

2-міндет. Экономиканы ұзақ мерзімді кредиттік ресурстармен қамтамасыз ету

Банк жүйесін тұрақты қорландыру базасының болмауы экономиканы кредиттеу бойынша банктердің мүмкіндіктерін шектейтін, банк секторының тұрақтылығын арттыру бойынша негізгі кедергілердің бірі болып табылады. Ұлттық валютада орта мерзімді және ұзақ мерзімді қорландыруды қалыптастыру үшін депозиттік базаны күшейту және депозиттердің мерзімдерін ұлғайтуды ынталандыру бойынша шаралар қабылданады. Сонымен бірге қаржы секторының қалған құралдары үшін бағалық бағдарға айналатын және қаржылық делдалдықты ынталандыратын, мемлекеттік бағалы қағаздардың кірістілігі қисығын құру, сақтау үшін қажетті борыштық құралдарды шығару қамтамасыз етіледі.

Ішкі қорландыру көздері сонымен қатар тұрғындар мен отандық кәсіпорындардың бос ресурстары есебінен артатын болады. Халықтың жинақтарын қорландыру, жеке капиталдың шамадан тыс кетуін және репатриациялау көзі ретінде тартуға мүмкіндік беретін Private Banking құралдары дамытылады.

Банктердің теңгерімдерін "жаман кредиттерден" тазарту, қор нарығын дамыту және халықтың жинақтарын инвестициялауға мүмкіндіктерді кеңейту үшін екінші деңгейдегі банктен заңды тұлғаға берілетін қарыз бойынша талап ету құқықтарын беру кезінде табыстарды мойындау тетігі жетілдіріледі; қарыз бойынша берешектері кешірілген кезде пайда болған жеке және заңды тұлғалардың табыстары салық салудан босатылады. Бизнеске осындай берешектермен проблемаларды уақтылы шешуге және кәсіпкерлік қызметін жалғастыруға мүмкіндік беретін банктік борыштарды жедел қайта құрылымдау тетігі енгізіледі. Банктердің нарықтық емес активтерін секьюриттеудің тиімді тетіктерін енгізу есебінен банк секторының борыштық міндеттемелерін қайта қаржыландыруына жағдай жасалады.

Ипотекалық тұрғын үй кредиттерінің қолжетімділігін арттыру және банктердің ипотекалық кредиттеуін жандандыру бойынша жұмыстар жалғастырылады, ипотекалық кредиттерді секьюриттеу тетігі енгізіледі.

Бұл ретте елдің экономикалық өсуін қамтамасыз ету үшін 2025 жылға қарай ұзақ мерзімді кредиттер үлесін өсіре отырып, несие қоржынын 50% дейін арттыру бойынша белсенді жұмыс жүргізіледі, бұны ұзақ мерзімді кредиттер үлесінің өсуімен, Шығыс Еуропа, Латын Америкасы, Таяу Шығыс пен Орталық Азия елдерінің көрсеткіштерімен салыстыруға болады.

3-міндет. Қаржылық қызметтер мен қор нарығын дамыту

Банктік және басқа да қаржылық қызмет түрлерінің белсенді енуі нарық сұранысын ескеретін өнімдерді шығару есебінен ғана емес, сонымен бірге жаңа технологияларды енгізу есебінен де жүзеге асырылуы тиіс. Осы міндетті шешу үшін банктердің цифрлық технологияларды пайдалану, банктік қызметтердің жаңа тиімді түрлерін кеңейту және дамыту, қашықтықтан қызмет көрсету бөлігінде белсенділігін одан әрі арттыру бойынша жұмыстар жалғастырылады, бұл шығыстарды оңтайландыруға және олар көрсететін қызметтердің құнына оң әсер етеді.

Қор нарығын белсендіру

Реттеуші ортаны одан әрі жетілдіру барлық құнды қағаздарды ұстаушылар туралы бірыңғай деректер базасын құру мақсатында құнды қағаздар нарығының инфрақұрылымын оңтайландыру бағытында жүзеге асырылатын болады, бұл клиенттердің шығысыларын қысқартуға, мәмілелерді тіркеу рәсімдерін жеңілдетуге, бағдарламалық-техникалық қамтамасыз етуді оңтайландыруға және құнды қағаздармен жасалатын мәмілелерді тіркеу уақытын қысқартуға мүмкіндік береді.

Құнды қағаздардың биржадан тыс нарықтарының ашықтығы артады және осы нарықта айналымдағы қаржылық құралдарға сұранысты ынталандыруға бағытталған шаралар алдын ала қабылданады. Нарыққа қатысушыларды құнды қағаздармен жасалған биржадан тыс мәмілелер және құнды қағаздарға қалыптасқан бағалар туралы ақпаратпен қамтамасыз ету, сондай-ақ биржадан тыс нарықта айналымдағы қаржылық құралдарға сұранысты ынталандыру бойынша жұмыс жүргізіледі.

Жаңа технологияларды енгізу, электрондық сауданы инвесторлардың сауда-саттықтарға қашықтықтан қол жеткізу жүйелеріндамыту, акционерлердің жалпы жиналысында электрондық дауыс беру жүйесін құру жолымен құнды қағаздарды сату шарттарын жеңілдету жоспарлануда.

Құнды қағаздарды шығару проспектісінің электронды форматына ауысу және оны қаржылық есеп беру депозитарийінде эмитенттер орналастырған ақпараттар негізінде автоматты түрде жаңарту жолымен құнды қағаздарды шығаруға байланысты рұқсат беру рәсімдерін одан әрі оңтайландыру жүргізіледі.

ДСҰ-ға кіру және капиталдың халықаралық нарықтарымен интеграциялануы жағдайында отандық делдалдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында инвестициялық банкингті дамыту үшін жағдайлар жасау бойынша жұмыстар жалғастырылады.

Құнды қағаздар нарығын одан әрі дамыту үшін қажетті жағдайлар тиімді жасау үшін формальды тәсілден тәуекелге бағдарланған реттеуге және құнды қағаздар нарығының субъектілерін қадағалауға өту бойынша шаралар қабылданатын болады.

Зейнетақылық активтерді басқару нарығын дамыту

Зейнетақылық активтерді инвестициялық басқару бойынша функцияларды бәсекелі ортаға беру есебінен экономиканың басымды секторларын қаржыландыру үшін "ұзын" ақшаларды бере алатын зейнетақылық активтерді басқару компаниялары атынан стратегиялық инвесторлар класы құрылады. Стратегиялық инвесторлардың пайда болуы эмитенттер үшін қор нарығында қаржыландыруды тартуға қосымша ынталандыру болады. Сонымен бір уақытта жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақымен қамтамасыз етудің алдыңғы жүйесінің кемшіліктерін ескеру қажет.

Салым салушыларға оның зейнетақылық жинақтарын инвестициялық басқару стратегиясын және басқару компаниясын таңдау құқығы берілетін болады, бұл да зейнетақылық қызметтер нарығында бәсекені қамтамасыз етеді.

Қорландыруға сұранысты қамтамасыз ету

Қорландыруға сұранысты қамтамасыз ету үшін эмитенттерді қолдау бағдарламасын енгізу арқылы жеке компанияларға құнды қағаздар нарығында қаржыландыруды тарту үшін ынталандырулар жасалады, сондай-ақ тұрғындар үшін өзінің жинақтарын түрлі құнды қағаздарға инвестициялауға (оның ішінде қолжетімді қаржылық құралдардың базасын арттыру арқылы және реттеуші талаптарды ырықтандыру есебінен) мүмкіндіктері артады.

Ұлттық компаниялар мен квазимемлекеттік сектор компанияларын қазақстандық қор биржасына шығару жүзеге асырылады.

Мемлекеттің экономикаға қатысуының айқындығын арттыру және бизнесті мемлекеттік қолдау процестерінің нарықтық қағидаттарына сәйкестігін арттыру үшін мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыру және қор нарығының құралы арқылы мемлекеттік қолдауды ұсынуға жағдайлар жасалады.

Инвесторлық базаны кеңейту мақсатында, брокерлік қызмет көрсетуді, активтерді басқаруды, капитал мен эмитенттер нарығын талдауды, консалтингтік қызметтер мен андеррайтингті қоса алғанда, қаржылық қызметтердің кең спектрін ұсынатын инвестициялық банктердің жұмыс істеуі үшін жағдайлар жасалады.

Өзге де банктік емес қаржылық қызметтерді дамыту

Сақтандыру секторын институттық дамыту және тұрақтылығын арттыру бойынша, венчурлық қаржыландыруды дамыту үшін заңнаманы жаңғырту бойынша жұмыстар жалғастырылады.

Баламалы қаржыландыру көздерінің тартымдылығын арттыру мақсатында инвестицияларға кепілдік беру және шығындарды өтеу жүйелерін енгізу мүмкіндіктері қарастырылады.

Инвестициялық құрамдағы ерікті жинақтаушы сақтандыруды дамыту үшін өмірді сақтандыру жөніндегі компаниялар салымшыларға ұсынылатын инвестициялық өнімдер тізбегін кеңейтеді. Сақтандыру қызметтерінің тізбегін кеңейту және сақтандыру компанияларының тұрақтылығын арттыру бойынша жұмыстар жалғастырылады.

ШОБ секторын, оның ішінде мемлекеттік қолдау есебінен жедел өтімділікпен қамтамасыз ету мақсатында факторинг нарығын дамыту бойынша шаралар енгізіледі. Лизингтік, оның ішінде дамыту институттары есебінен қызмет көрсету нарығын дамыту саясаты жалғастырылады. Құқықтық нормалар осы қаржылық қызметтердің ерекшеліктерін жақсы көрсетуі үшін заңнамаға қажетті өзгерістер енгізіледі.

Қаржылық қызметтерді цифрландыру

Жаһандық сауда қаржыларын, төлем құралдары мен жүйелерін дамыту, қаржылық қызметтерді алу шығасылары мен уақытын қысқарту үрдістері қызметтердің, оның ішінде қаржы секторында да цифрландыруды жеделдетеді.

Кредиттеу және сақтандыру қызметтері, бұлтты бухгалтерия мен есептілік бойынша көрсетілетін қызметтер, кредиттік досьені енгізу цифрландырылады, бұл қағаз құжаттаманы ұсыну бойынша талаптарды қысқартады.

Цифрлық қызметтер көрсетуді белсенді енгізу шеңберінде блокчейн-технологияларды енгізу үшін жағдайлар жасалатын болады.

Қаржылық қызметтерді алу үшін коммерциялық интернет пен мобильдік құрылғыларды пайдалану белсенді қарқынмен дамитын болады. Жеке тұлғалар арасында кредиттеу сияқты жаңа бизнес модельдері енгізіледі.

Цифрлық қаржылық қызметтердің өсуі қолма қол ақшасыз төлемдер үлесін ұлғайтады және көлеңкелі экономиканың көлемін азайтуға ықпал ететін болады.

4-міндет. "Астана" халықаралық қаржы орталығын дамыту

"Астана" халықаралық қаржы орталығын (АХҚО) дамыту: капитал нарығы, активтерді басқару, дәрменді жеке тұлғалардың әл-ауқатын басқару (Private banking), қаржылық технологиялар мен исламдық қаржыландыру сияқты бес стратегиялық бағыт бойынша жүзеге асырылады.

Баламалы қаржыландыру көздерін дамыту үшін АХҚО базасында қаржы биржасын дамыту жұмысы жалғасады. АХҚО ерекше құқықтық мәртебеге ие және ЕХРО-2017 инфрақұрылым базасында жеке аумағы бар. АХҚО инвесторлар үшін қолайлы жағдайларды: ағылшын құқығының қағидаттарына негізделген коммерциялық және азаматтық құқықты, тәуелсіз реттеу режимін; салықтық жеңілдіктерді; жеңілдетілген тіркеу режимі мен тартымды инвестициялық климатты қамтамасыз етеді.

Капитал нарығын дамыту үшін әлемнің озық биржаларымен ынтымақтаса отырып, АХҚО технологиясы жоғары биржаларын құру есебінен қажетті экожүйе және сапалы биржалық инфрақұрылым қалыптастырылатын болады. Озық әлемдік тәжірибеге сәйкес қор нарығының ашықтығын дамыту және шетелдік инвесторлардың тарту үшін АХҚО реттеу мен биржасының инфрақұрылымы қамтамасыз етілетін болады. АХҚО биржасы "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ ірі активтерінің акцияларын орналастыру үшін пайдаланылады. Сонымен қатар АХҚО биржасында өңір үшін жаңа "жасыл" қаржыландыру, исламдық қаржыландыру, қаржылық технологиялар құралдары шығарылатын болады.

Халықаралық қаржы орталығы базасында ақылды келісімшарттар алгоритмі орнатылған арнайы криптографикалық жетондар (криптотокендер) шығару жолымен қорландыруды тартуға жағдай жасау туралы мәселе пысықталатын болады. Жаңа қаржы институттарының қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ету және жаңа технологияларды пайдаланатын клиенттерді қорғау үшін реттеу тетігі жасалатын болады.

Қазақстанда ақылды келісімшарттар мен таратылған тіркелім технологияларын дамыту қаржы нарығының кеңдігі мен тереңдігін арттыра отырып, жеке инвесторлар (жеке тұлғалар) көп болу үшін ұйымдастырылған қаржы нарығына қолжетімділікті қамтамасыз етеді, сондай-ақ шығасыларды айтарлықтай азайтады.

АХҚО активтерді басқару саласындағы жергілікті нарықты және сараптаманы дамыту жөніндегі қызметі бастапқы сатысында активтерді басқару нарығында қызмет көрсететін халықаралық компанияларды тартуға бағытталатын болады. Халықаралық басқарушы компанияларды тарту елде стратегиялық инвесторлар класын құрудың катализаторына айналады, Private Banking құралдарын дамытуға түрткі болуға мүмкіндік береді.

АХҚО қаржылық технологияларды дамыту үшін тартымды экожүйелер құру жұмыстарын жалғастырады. Икемді реттеу енгізілетін, сондай-ақ финтех-компаниялар мен жеке кәсіпкер-инженерлер үшін офис кеңістіктерін қамтитын қаржылық технологиялардың арнайы орталықтарын құру, кәсіпкерлерді қолдау бағдарламаларын өткізу, қаржылық технологияларды дамыту жөніндегі жергілікті және шетелдік компаниялар мен институттарды тарту, шеберлік сыныптары мен оқу бағдарламаларын өткізу, зерттеу зертханаларын құру, қаржылық технологияларды жылжыту бойынша конференциялар мен іс-шаралар өткізу қарастырылатын болады.

Исламдық қаржыландыру индустриясына жаңа қарқын беру үшін АХҚО базасында қолайлы құқықтық және реттеу ортасы жасалады және жаңа исламдық қаржыландыру құралдары әзірленетін болады. Қазақстан заңнамасы исламдық өнімдерді сәйкес дәстүрлі өнімдермен қатар қарастырады, сондықтан исламдық қаржыландыру үшін ұқсас шарттар қолданылады.

Халықаралық исламдық қаржы ұйымдарымен ынтымақтастық жалғастырылатын болады.

5-міндет. Халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру және қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқығын қорғау, қаржылық инклюзивтілікті, халықтың қаржылық өнімдермен және қызметтермен қамтылуын арттыру

Халықтың қаржылық сауаттылығының жеткіліксіздігі қаржы секторында қосымша қатерлер төндіреді. Қаржылық сауаттылықты тұрақты арттыру әрбір қаржылық көрсетілетін қызметті тұтынушының күнделікті міндетіне айналуы тиіс. Бір мезгілде қаржылық қызметтерді алудың барлық кезеңінде халыққа өз құқығын қорғайтын тетіктердің толық жиынтығын қамтамасыз ету қажет.

Қаржылық білімді арттыру, бюджетті жоспарлау дағдыларын дамыту және қаржылық өнімдерді пайдалану бойынша сараланған шешімдер қабылдау бойынша шаралар қабылданады.

Бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қатысушылар мен эмитенттерді қоса алғанда, инвесторлардың қаржылық сауаттылығын, олардың бағалы қағаздар нарығындағы процестер туралы, онда жұмыс істейтін субъектілердің қызметі туралы хабардар болуын арттыру жалғасатын болады.

Халықтың сақтандыру мәдениетін арттыру сақтандыру құралдарын танымал етуге, сақтандыруға сенімді арттыру және тарихи қалыптасқан халықтың мемлекет тарапынан әлеуметтік және басқа көмектерге бағдарланушылығын төмендетуге бағытталатын болады.

Исламдық қаржылық өнімдерге сұранысты арттыру мақсатында халық пен бизнестің исламдық қаржыландырудың мәні мен оның қолжетімділігі туралы хабардарлығын арттыру бойынша жұмыс жалғасатын болады. Сонымен қатар жаңадан ұсынылып жатқан реформаларға халықтың сенімсіздігін жою үшін жинақтаушы зейнетақы жүйесінің өзекті мәселелері бойынша халық арасында ақпараттық-түсіндіру жұмысы жалғасатын болады.

Қаржылық қызметтерді тұтынушылар құқығын қорғауды қамтамасыз ету, тәуекелі жоғары кредиттеу және көлеңкелі реттелмейтін кредиттік нарық қауіптерін шектеу үшін халыққа қарыз берудің жеке тәртібі көзделетін болады. Жеке тәртіп заңды тұлғаларға төлем және қайтарымдылық шартымен ақша беруді де, сол сияқты заттарды (қызметтерді) беруді де қарастыратын, бірақ банктік қарыз беру шарты немесе микрокредит беру шарты болып табылмайтын барлық қарыз беру шарттарына қатысты болады.

Қаржылық қызметтерді тұтынушылардың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында қаржылық ресурстарды (мысалы, біріккен "халықтық" қаржыландыру, инвестициялау, кредиттеу) тартудың баламалы тетіктерін реттеудің ықтимал шарттары қарастырылатын болады.

Халық пен кәсіпкерлер үшін кредиттің қолжетімділігін ұлғайтудан басқа, банктегі есеп айырысу және жинақ шоттарының болуы сияқты басқа да базалық қаржылық өнімдер мен қызметтерді қамтамасыз ету жұмысы жалғасатын болады. Мұндай өнімдерге қолжетімділікті, оның ішінде цифрландыру арқылы арттыру қаржылық жағынан дамыған және шалғай өңірлер арасындағы алшақтықты төмендетуге мүмкіндік береді.

4-саясат. Инвестицияларды белсенді тарту

Саясаттың мәні: Мемлекеттік инвестициялық саясат қолайлы инвестициялық ахуалды қалыптастыруға, инвесторлар құқығын қорғауды нығайтуға, инвестицияларды тарту және ұстап қалу үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған. Бұл ретте институционалдық ортаны жетілдіру, мемлекеттің инвестициялық саясатының ашықтығы мен айқындылығын арттыру инвесторлардың сенімін нығайтудың маңызды факторлары болып табылады, Қазақстан Республикасындағы экономикалық белсенділікті арттыруға және өңдеуші секторды дамытуға ықпал етеді.

1-міндет. Реттеуді және инвесторлардың мемлекетпен өзара
іс-қимылын жаңғырту есебінен инвестициялық ахуалды жақсарту

Инвестициялық ахуал институционалдық ортаны жетілдіру, инвестициялық заңнаманың және мемлекеттік саясаттың ашықтығын арттыру, инвестициялық преференциялар беру, шетелдік мамандарды тартуға арналған жеңілдетілген режим, арнайы экономикалық және индустриялық аймақтарды дамыту және бизнес жүргізу жеңілдігіне арналған жағдайларды қамтамасыз етудің арқасында жақсаратын болады.

Инвестициялық ахуалды жақсарту және инвестицияларды тарту бойынша шаралар үздік халықаралық практиканы ескере отырып, басқа ауқымды нарықтарда жұмыс істейтін инвесторлардың қолайлы, ең аз қосымша күш жұмсай отырып, қазақстандық активтерге инвестиция сала бастайтын мүмкіндіктері болатындай әзірленуі және іске асырылуы тиіс.

Қазақстандағы және жетекші шетелдік нарықтардағы инвестиция салу шарттарының үйлесімділігі мен үндесуі ұзақ мерзімді перспективада сақталуы тиіс.

Қазақстан Президенті жанындағы Шетелдік Инвесторлар Кеңесінің шеңберіндегі белсенді жұмыс жалғасатын болады. Инвесторларды мемлекеттік қолдаудың қолданыстағы шаралары ЭЫДҰ елдерінің тәжірибесі мен жалпыға бірдей халықаралық практика ескеріле отырып, оңтайландырылады.

Инвестицияларды тарту шараларын жоспарлау және іске асыру алуан түрлі инвестициялардың өзара байланысын және оларды кешенді түрде дамыту мүмкіндігін ескеретін болады.

Кәсіпкерлік және инвестициялық қызмет мәселелерін қозғайтын негізгі заңдар мен құқықтық актілер бойынша толық және егжей-тегжейлі өзекті ақпарат жариялауды қамтитын ағылшын тіліндегі тиісті ақпаратқа қол жеткізу жақсаратын болады. Жоспарланып отырған іскерлік айналымда ағылшын тілін пайдалануды кеңейту, нормативтік құжаттар мен оқыту бағдарламаларын ағылшын тіліне аудару, тек ағылшын тілін білген кезде қазақстан экономикасына инвестициялармен байланысты қызметті кедергісіз және табысты жүргізуге болатындай жағдайға жеткізеді. Бұл жаңа инвесторларды тартудағы ақпараттық кедергілерді айтарлықтай төмендетеді.

Технологиялық жаңғырту және экономиканы дамыту міндеттерін назарға ала отырып, құзырлы және қажетті адами ресурстарды тарту үшін визалық және көші-қон режимін одан әрі жетілдіру бойынша шаралар қабылданады.

Еркін экономикалық аймақ және индустриялық аймақ тәжірибесі ескерілетін болады, ол инвестиция тарту тетіктері ретінде олардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

2-міндет. Инвесторлар құқығын қорғауды күшейту есебінен инвестициялық ахуалды жақсарту

Инвестор құқықтарының көлемі мен сол құқықтарды қорғау тетіктері инвестициялық ахуалдың негізгі элементтері болып табылады.

Инвесторлар құқығын қорғаудың негізгі кепілдіктерін тиісінше орындауға басымдылық беріледі. Бұл инвесторлармен өзара іс-қимыл кезінде әділдік және тең құқылық қағидаттарын қамтамасыз етуді, неғұрлым қолайлы режимді қамтиды.

Инвесторлармен өзара іс-қимыл кезінде әділдік және тең құқылық қағидатын қолдану әлеуетті инвесторлар қатарын кеңейту және қазақстандық экономиканы қаржыландыру шарттарын жақсарту үшін негіз болып табылады. Қазақстанға келген кез-келген инвестор өзінің бәсекелестерімен тең жағдайларда жұмыс істейтініне сенімді болуы тиіс.

Инвесторлардың сенімін арттыру мақсатында инвесторлардың проблемаларын сотқа дейін шешу және шағымдарын басқару тетіктері әзірленетін болады. Бұл жерде Kazakh Invest, Инвестициялық омбудсменнің, Инвесторларды тарту жөніндегі кеңестің (Инвестициялық штаб), сондай-ақ басқа мемлекеттік органдардың өзара іс-қимылы ерекше рөл атқарады. Инвесторлардың шағымдарын жүйелі және тұрақты түрде қадағалау, сондай-ақ проблемаларды шешудің тиімді әдістері ерекше рөл атқарады.

Соттардың біліктілігі мен кәсіби білімін арттыруды қоса алғанда инвестициялық даулар бойынша сот жүйесі мен сот практикасын жетілдіру жұмысы жүргізілетін болады. АХҚО юрисдикциясында әрекет ететін инвесторлар ағылшынның Жалпы құқығына негізделген арнайы құқықтық жүйеге қол жеткізе алады.

Халықаралық практиканы ескере отырып, жаңа форматтағы халықаралық инвестициялық келісімдер жасасу жөніндегі тәсілдер әзірленетін болады.

Инвестициялық ахуалды жақсартуға берешек толық өтелген және қылмыстық сөз байласу немесе жасырын ниет болмаған кезде салықтық бұзушылықтарды қылмыстық сипаттан арылту ықпал етеді. Салық саласындағы келіспеушіліктерді сотқа дейін шешу мақсатында Салық омбудсмені институты енгізілетін болады.

3-міндет. Отандық және шетелдік инвестицияларды барынша белсенді тарту

Инвестицияларды барынша белсенді тарту әлемдік инвестициялық қоғамдастыққа, ең әуелі экспортқа бағдарланған инвестицияларға Қазақстан экономикасының бәсекелес артықшылықтары туралы ақпаратты айқындауға және беруге бағытталады. Инвесторларды тарту үшін сол сияқты өнімдерді экспорттау үшін де инвесторлардың қызығушылығын тудыратын және елді дамыту мүддесіне сай келетін бәсекеге қабілетті салалалар (кіші салалар) және нақты елдер анықталатын болады. Отандық инвесторлар да бұл ретте мемлекеттік инвестициялық саясатты іске асыруға байланысты ақпараттар мен мүмкіндіктерге шетелдік инвесторлар сияқты қол жеткізе алады.

Әлеуетті инвесторлармен келіссөздер өткізіліп, әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті, барынша жоғары қосылған құны бар жаңа, жаңғыртылған өнімдер мен қызметтерді меңгеруге, әзірлеуге және енгізуге бағытталған инвестицияларды тартуға ерекше назар аударатын инвесторлардың елге келу сапары ұйымдастырылады.

Сондай-ақ инфрақұрылымдық және сервистік жобаларға жеке сектордың қатысуын ұлғайту бойынша шаралар қабылданатын болады. Ол үшін жекешелендіру бағдарламасының әлеуеті және мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетігі пайдаланылатын болады.

Отандық кәсіпорындардың өндірістік және технологиялық қуаттарын дамытуға, олардың басқарушылық әлеуетін халықаралық стандарттарға дейін жақсартуға бағытталған шетелдік және жергілікті компаниялар арасындағы байланысты дамыту шаралары іске асырылатын болады.

"Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингіне кіретін даму институттарының қызметін қорландыруға сыртқы бюджеттен тыс қаражат тарту практикасы жалғастырылып, кеңейтілетін болады.

Салалар мен өңірлер бөлінісінде инвесторларға арналған "Инвестициялық жобалар картасы" қалыптастырылады, халықаралық практикаға сәйкес әлеуетті инвесторлар үшін жобаларды "жинақтауды", қаржылық модельдер құруды, тизерлер дайындауды, data-room ұйымдастыруды қамтитын инвестициялық жобаларды сүйемелдеу функциясы енгізіледі.

4-міндет. Инвестицияларды тарту үшін инфрақұрылымды жетілдіру

Заманауи инвестициялық инфрақұрылым Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметке байланысты практикалық мәселелерді шешудің жеңілдігі мен жылдамдығын қамтамасыз етуі тиіс.

Шетелдік инвестициялар тартуды кең өкілеттіктері бар және шетелдік өкіл желілері мен өңірлік филиалдары бар инвестициялар жөніндегі "Kazakh Invest" мамандандырылған ұлттық инвестициялық компания "бір терезе" қағидаты бойынша жүзеге асыратын болады. "Kazakh Invest" инвестициялық жобаларды іске асырудың перспективалары мен шарттарын талқылаған кезде бірыңғай келіссөз жүргізушінің және инвестициялық жобаларды іске асыруға қажет әртүрлі рұқсаттар мен келісімдер беруді қоса алғанда, мемлекеттік қызметтер жүйесіне қол жеткізудің бірыңғай арнасының функциясын атқаратын болады.

Әріптес банктер мен инвестициялық компаниялардың, сондай-ақ, шетелдік инвестордың жобаға енуін тиімді сүйемелдеуге арналған консультациялық және техникалық қызметтердің өнім берушілерінің желісі қалыптастырылады.

Еркін экономикалық аймақтардың жұмысы үйлестіріледі және өңірдің ерекшеліктерін және логистикалық құрамдас бөлігін ескере отырып, әрбір ЕЭА бойынша инвестициялық жобалардың әлеуетті тізімі қалыптастырылады.

Жобаның салалық ерекшелігіне байланысты жобаларға немесе мемлекеттік кепілдік тетіктеріне мемлекет қатысуының түрлі схемалары әзірленеді. Перспективалық, қолданыстағы және жаңа, бірінші кезекте экспортқа бағдарланған жобаларды іздестіру бөлігінде кәсіпкерлерге қолдау көрсету орталықтарымен өзара тығыз іс-қимыл қамтамасыз етіледі.

АХҚО-ның дамуы сондай-ақ капитал нарықтарының жұмыс істеуіне байланысты компаниялардың экожүйесін қалыптастыру есебінен инвестицияларды тарту бойынша инфрақұрылымды кеңейтуге ықпал етеді.

Білім беру мекемелерімен жұмыс іске асырылатын және перспективалық инвестициялық жобаларды кадрлармен қамтамасыз етуге бағытталатын болады.

5-саясат. Жоғары өмір сүру сапасын қамтамасыз ету

Саясаттың мәні: Өмір сүру сапасын жақсарту жөніндегі мемлекет саясаты халық үшін Конституциямен кепілдендірілген ең төменгі әлеуметтік стандарттар мен толық әлеуметтік қорғалуды қамтамасыз ететін әлеуметтік қамтамасыз ету нормаларын кезең-кезеңімен жақсартуға бағдарланған. Өмір сүрудің жоғары сапасы оның ішінде сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау, сондай-ақ тұрғын-үй жағдайларын жақсарту және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы (бұдан әрі – ТКШ) саласындағы іс-шаралардың тиімділігін арттыру арқылы қамтамасыз етіледі. БҰҰ тұрақты даму мақсатарына сәйкес негізгі нәтиже азаматтардың әлеуметтік саламаттылығын қамтамасыз ету болады.

1-міндет. Әлеуметтік саламаттылықты қамтамасыз ету

2025 жылға дейін Қазақстан азаматтарының өмір сүру сапасын арттыру жөніндегі бастапқы сатыдағы міндеттерінің бірі еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды қамтамасыз ету саласында, зейнетақы жүйесін және әлеуметтік сақтандыруды дамытуда, әлеуметтік қызмет көрсету және көмектің атаулылығы жүйесін жаңғыртуға әлемдік стандарттарына қол жеткізу үшін жүйелі реформалар арқылы әлеуметтік саламаттылықты қамтамасыз ету болып қалады.

Ең аз әлеуметтік стандарттарды қамтамасыз ету

Экономикалық өсу мен бюджеттік мүмкіндіктерге байланыстырылған ең төмен әлеуметтік стандарттар кезең-кезеңімен халықаралық баламаларға жақындай түседі.

Ең төменгі күнкөріс деңгейінің мөлшері мен құрылымы – мемлекеттіңбарлық базалық әлеуметтік төлемдерін есептеудің негізі ретінде тұтыну себетінің нақты құнын көрсете отырып, тұрақты негізде қайта қаралады, сол арқылы халықтың, оның ішінде базалық зейнетақы мен базалық жәрдемақы алушыларға қолайлы өмір сүру деңгейіне кепілдік берілуі тиіс.

Кедейлік шегін айқындау әдістемесі оңтайландырады: бірінші кезеңде оның деңгейі ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасына қатысты артады, кейіннен кезең-кезеңімен ел бойынша орташа кіріспен байланыстырылады, ол табысы аз халыққа әлеуметтік көмек мөлшеріне оң әсерін тигізеді.

Жалақының ең аз мөлшерін кезең-кезеңімен өзгерту мәселесі пысықталады, ол барынша дамыған елдердегі сияқты елдегі орташа жалақыға қатысты айқындалатын болады және ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан асып түседі.

Еңбек қауіпсіздігін және қорғауды қамтамасыз ету

Тәуекел-менеджментке негізделген еңбекті қорғауды басқарудың стандартталған инновациялық жүйесі енгізіледі.

Алдағы уақытта қауіпсіздік және еңбекті қорғау бойынша стандарттарына кейіннен қайта қарау және өзектілендірумен кең ауқымды түгендеу жүргізу күтілуде.

Сақтау мониторингі стандарттардың электрондық деректер базасын енгізу есебінен шешілетін болады.

Еңбекті қорғау саласында кадрларды дамытуға оқытудың жаңа түрлері мен тәсілдерін енгізу есебінен қол жеткізілетін болады (өзекті бағдарламалар, қашықтықтан оқыту, тренажерлар және имитациялық модельдер, басқалар).

Зейнетақы жүйесін дамыту

Зейнетақы жүйесі одан әрі дамиды, бұл ретте өнімді және формальдандырылған жұмыспен қамтуды ынталандыруға басты назар аударылады.

Біріншіден, зейнетақы жасына жеткендерің барлығына мемлекеттің бюджеттен төленетін базалық зейнетақы мөлшері еңбек өтілі мен зейнетақы жүйесіне қатысу ұзақтығына "байланысты" болады. Осылайша, жұмыс істейтін азаматтар бұрын жұмыссыздармен немесе зейнетақы жарналарын төлемегендермен салыстырғанда үлкен мөлшердегі базалық зейнетақы алады.

Екіншіден, базалық зейнетақыдан басқа жұмыс істеген зейнеткерлер Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан зейнетақы төлемдерін алады, онда зейнетақы жүйесінің жаңа шартты-жинақтаушы зейнетақы жүйесі құрамдауышының шеңберінде жұмыс істеген зейнеткердің 10% зейнетақы жарналарына қосымша оның жұмыс берушісінен 5% зейнетақы аударымдары жинақталады.

Жұмыс істеген зейнеткер үшін зейнетақы төлемдерінің үшінші көзі оның ерікті зейнетақы жинағы болуы мүмкін.

Әлеуметтік сақтандыруды дамыту

Әлеуметтік сақтандыру жоспарлы түрде дамытылады және өнімді және формальдандырылған жұмыспен қамтуды ынталандыруға бағытталатын болады.

Біріншіден, бұл әлеуметтік тәуекелдер туындаған жағдайда жұмыс істейтін азамат пен оның отбасында бірнеше төлем көзі болуының арқасында қамтамасыз етіледі. Мысалы, еңбекке қабілеттілігінен айырылған жағдайда мемлекеттік бюджеттен мүгедектік бойынша базалық жәрдемақылар, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан еңбекке қабілеттілікті жоғалту бойынша төлемдер, сондай-ақ жұмыс беруші аударымдарының есебінен жиналған, жеке сақтандыру компанияларының төлемдері қолжетімді болады.

Екіншіден, зейнетақы жүйесіне ұқсас, әлеуметтік сақтандыру жүйесінде қатысу өтілі мен төлемдер мөлшері арасындағы өзара байланыс күшейтілетін болады: кірістерді ауыстыру коэффициенттері (жұмысын жоғалту, асыраушысынан айрылу, еңбекке қабілеттілігін жоғалту) ұлғаяды, төлемдердің ұзақтығы (жұмысын жоғалту) ЭЫДҰ елдерінің деңгейіне дейін кезең-кезеңімен ұлғаяды.

Әлеуметтік көмектің атаулылығын күшейту және әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін жаңғырту

Халықтың аз қамтылған топтарына әлеуметтік көмек көрсету кезінде атаулылық күшейтілетін болады. Еңбекке жарамсыздар үшін көмек сөзсіз қамтамасыз етіледі. Сонымен бірге жұмыс істей алатын табысы аз адамдар үшін көмек әлеуметтік келісімшарт негізінде қолжетімді болады. Бұл табысы аз адамдарды қолдау өз өмірін нашарлататын жағдайларды (мысалы, қажетті кәсіби дағдылардың болмауы) еңсеруге және жұмыспен қамтуға жәрдемдесуге бағытталған белсенді шараларға қатысуға дайындығына байланысты болатынын білдіреді.

Мемлекет тарапынан барынша белсенді тәсілді кезең-кезеңімен енгізу әлеуметтік көмек көрсетудің маңызды аспектісі болады. Қолдау органдары, көмекке жүгінген адамдарға қызмет көрсетуден басқа халықтың аз қамтылған санаттарын ауылдық жерлерге аса назар аудара отырып, ақпараттық жүйелер арқылы табысы аз адамдарды өздігінен анықтайды.

Арнайы әлеуметтік қызметтердің атаулылығын, қолжетімділігі мен сапасын күшейтуді көздейтін әлеуметтік қызмет көрсету жүйесі жаңғыртылады.

Атаулылықты күшейтуге қызмет көрсетудің өтініш білдіру тәсілінен барынша белсенді тәсіліне көшу арқылы қол жеткізіледі. Аутсорсинг шеңберінде жеке және азаматтық сектор ұйымдары Мұқтаж адамдардың әлеуметтік тіркелімін қалыптастыра отырып, мақсатты контингентті анықтайды. Олар жасына, тыныс-тіршілік шектерінің дәрежесіне, өмір жағдайына, жеке қажеттіліктеріне байланысты алушылар санаттарына бөлінеді. Тізбе деректерінің негізінде қызметтерге қажеттілік және қаржыландыру көлемі анықталып, атаулы әлеуметтік қызметтер көрсетілетін болады.

Қолжетімділік қонаққа қабылдайтын отбасыларында мұқтаж және партонатты күтімдегі жұмыспен қамтылмаған отбасы мүшелерін; әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарының базасында жеке сектор, қалалар мен ауылдарда МЖӘ қағидаттары негізінде құрылған аз сыйымды көп бейінді үйлер, сондай-ақ шалғай ауылдардағы "мобильді қызметтерді"; мемлекеттік мамандандырылған интернат-үйлерін жұмысқа тарту есебінен күшейтілмек.

Жеке сектордың сапасын және қатысуын күшейтуге қызмет көрсетудің жаңартылған стандарттары мен экономикалық тұрғыдан ақталған тартымды тарифтер себеп болады. Стандарттарға қызмет көрсетудің көлемі, мерзімі мен ұсыну шарттары, олардың жан басына шаққандағы нормативтерге негізделген құны, сапа индикаторы және ұсынылатын қызметтердің нәтижелерін бағалау кіреді.

Мұқтаж жандар біліктілігі туралы, көрсетілетін қызмет түрлері, жұмыстарының нәтижелері туралы ақпаратты қамтитын Мамандардың бірыңғай тізілімін құру арқылы әлеуметтік қызметтерді алу нысанын таңдау мүмкіндігіне ие болады. Бұл ретте мемлекет мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ететін реттеуші және бақылаушы рөлді өзіне сақтап қалады.

2-міндет. Қолжетімді және сапалы денсаулық сақтау саласын дамыту

Қазақстан денсаулық сақтау қызметтерімен жалпы қамтуға қол жеткізген елдер қатарына қосылатын болады. Денсаулық сақтауды қаржыландыру әртараптандырылады және тұрақты дамуға және саланың жаһандық бәсекеге қабілеттілігі жеткілікті дәрежеде қамтамасыз етіледі.

Денсаулық сақтау жүйесін цифрландыру

Денсаулық сақтау жүйесінің қолжетімділігін, сапасын, қауіпсіздігін, тиімділігін, тұрақтылығын және пациенттерге бағдарлануын арттыру деректер мен процестерді кешенді цифрландыруға негізделетін болады. Жинақталған білім базасының тұтастай қамтылған цифрлық деректері клиникалық және саяси шешімдерді интеграциялаған қолдаудың негізгі көзіне айналады. Ол үшін денсаулық сақтау салысындағы статистика және жіктеу ЭЫДҰ елдерімен үндестіріледі, барлық деңгейдегі өзекті деректерге қолжетімділік қамтамасыз етіледі. Телемедицина, роботтандырылған әдістер және денсаулық сақтау саласында жасанды интеллект енгізу бойынша жобаларға қолдау көрсетілетін болады.

Профилактикаға және ауруды бастапқы кезеңде басқаруға қайта бағытталу

Нақты профилактика және ауруды бастапқы кезеңде басқару мақсатында генетикалық зерттеулер мен дербестендірілген медицинаны енгізудің мүмкіндіктері қарастырылады.

Бұл тәсіл одан әрі жинақталған статистикалық деректер базасы негізінде шешімдерді қабылдау, эпидемиологиялық зерттеулер жүргізу арқылы Қоғамдық денсаулық сақтау қызметінің дамуына ықпал етеді. Бұл қоғамдық денсаулық қорғау қызметінің жұмысын профилактикаға, тәуекелдерді бағалауға және ауруларды бастапқы сатыда басқаруға қайта бағдарлау шараларын іске асыру бойынша мүмкіндік береді.

Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесін енгізу

Медициналық көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттыру үшін міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі
(бұдан әрі – МӘМС) енгізілетін болады, оның шеңберінде азаматтардың, жұмыс беруші мен мемлекеттің халықтың денсаулығын қорғау бойынша ынтымақты жауапкершілігі қағидаты іске асырылады. Бұл ретте, медициналық ұйымды сол сияқты дәрігерді де таңдау мүмкіндігі беріледі.

Сондай-ақ денсаулық сақтау саласының даму басымдықтарын ескере отырып, шектелген ресурстарды тиімді пайдалану мақсатында медициналық көрсетілетін қызметтерді стратегиялық сатып алу жүйесі енгізілетін болады.

БМСК және бәсекелестік ортаны дамыту

Сектордың тиімділігіне қызметтерді амбулаториялық деңгейде шоғырландыру және үйлестіру есебінен мамандандырылған қызметтермен толық интеграциялау арқылы қол жеткізілетін болады. Бастапқы деңгейде бәсекелес ортаны дамыту пациентке бағдарланған модельді енгізуге мүмкіндік береді, бұл жағдайда көмек көрсету тұратын жеріне тікелей жақын жерде қол жетімді болады.

Медициналық ұйымдарды басқарылатын жекешелендіру медициналық көмектің тиімділігі мен қолжетімділігі үшін жеке сектордың құзыреттері мен ресурстарын тартуға бағытталатын болады. Мемлекеттік сектор БҰҰ-ның "Тұрақты даму мүддесінде жаһандық әріптестік шеңберінде жұмысты жүзеге асыру және жандандыру құралдарын күшету" тұрақты дамудың 17-жаһандық мақсатына сәйкес денсаулық сақтауда жеке секторды дамытуға нақты бағыт берілетін болады.

Мемлекеттік функцияларды бәсекелі ортаға беру процесі жалғасады.

Медициналық және фармацевтикалық білім беру мен ғылымды жаңғырту

Медициналық және фармацевтикалық білім беру мен ғылымды жаңғырту жетекші шетелдік университеттермен стратегиялық әріптестік арқылы үздік практикалар мен стандарттарды трансферттеу негізінде жалғасады. Бұл білім беру, ғылым және практиканы интеграциялауды қамтамасыз етеді.

Медицина жұмыскерлерін лицензиялау және сақтандыру жүйесін енгізу

Қауіпсіз және білікті медициналық көмек көрсету үшін кәсіби қызметті лицензиялаудың жаңа жүйесін енгізу және іске асыру мүмкіндігі қаралатын болады.

Сонымен бірге медициналық жұмыскерлердің кәсіби жауапкершілігін сақтандыру жүйесін кәсіби тәуекелдерді басқарудың құрамдауышы ретінде медициналық көмек көрсету практикасымен интеграциялау бойынша мәселені пысықтау жоспарлануда.

Дәрі-дәрмек саясатын жетілдіру

Сапалы, қауіпсіз және тиімді дәрілік заттармен және медициналық бұйымдармен қамтамасыз ету тиісті фармацевтикалық практикалар мен медициналық бұйымдардың қауіпсіздігін, сапасын және тиімділігін қамтамасыз ету жүйесі бойынша фармацевтикалық инспекторат пен фармацевтикалық инспекцияны жетілдіру және медициналық бұйымдардың қауіпсіздігі, сапасы мен тиімділігін мониторингілеу, медициналық өнімдерді қадағалау жүйесін енгізу арқылы қамтамасыз етіледі.

3-міндет. Тұрғын үй инфрақұрылымының қолжетімділігін және жайлылығын арттыру

Тұрғын үй саясаты жер учаскелерін инженерлік инфрақұрылыммен қамтамасыз ету және азаматтарға жеке тұрғын үйлерді салуға осы жер учаскелерін бөлу арқылы жеке тұрғын үй құрылысын дамытуға бағытталатын болады. Жылына 40 мыңнан астам жер учаскелерін инженерлік желілермен жыл сайын қамтамасыз ету жоспарланып отыр.

Пилоттық жоба шеңберінде облыс орталықтарында, моно және шағын қалаларда негізінен отандық құрылыс материалдарын қолдана отырып (90%-ға дейін), бірыңғай сәулеттік стильде аз қабатты жеке тұрғын үйлер салынады.

Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінің салымшылары мен әкімдіктердің кезекте тұрғандарға кредиттік тұрғын үй құрылысының көлемін ұлғайту үшін бұрын квазимемлекеттік сектор субъектілеріне Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры есебінен бөлінген қаражат тартылатын болады. Тартылған қаражат "револьверлік" негізде тұрғын үй жинақ жүйесіне қатысушылардың тұрғын үйді сатып алуы есебінен кері қайтады. 2025 жылдың соңына дейін 8,5 млн шаршы метр кредиттік тұрғын үй енгізіледі, ол 120 мыңнан астам азаматты тұрғын үймен қамтамасыз етеді.

Халықтың әлеуметтік осал топтарының тұрғын үй мәселелерін шешу үшін сатып алу құқығынсыз тұрғын үйді жалға алу құралы пайдаланылады. Осы мақсатта жыл сайын шамамен 3 мыңға жуық пәтер салынады.

Жалпы 2022 жылға қарай 53 млн. шаршы метр, 2025 жылға дейін - 96,5 млн шаршы метр тұрғын үй немесе 900 мыңнан астам пәтер салу жоспарлануда.

Тұрғын үй-коммуналдық саладағы саясат сапалы коммуналдық қызметтерді үздіксіз беруді қамтамасыз етуге, басқару жүйесінің тиімділігін арттыруға, энергияны үнемдейтін және ресурс үнемдеуші технологияларды пайдалануға бағытталған болады.

Пәтер иелері мен басқару органдарының өзара іс-қимылы мен жауапкершілігін бөлудің оңтайлы тетіктері айқындалады, коммуналдық инфрақұрылым секторында объектілерді жаңғырту, инновациялық технологиялар мен материалдарды трансферттеу және коммерцияландыру бойынша жұмыс жалғасады.

Сектордың инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында сектордың ашықтығын, ақпараттың қол жетімділігін қамтамасыз ету, тарифтерді қалыптастыру жүйесін жетілдіру бойынша жүйелі шаралар қабылданатын болады.

Цифрландыру шеңберінде саланың ашықтығын, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласының субъектілерін толық қамтуды қамтамасыз ететін бірыңғай деректер базасы енгізілетін болады.

6-саясат. Жасыл экономика және қоршаған ортаны қорғау

Саясаттың мәні: Жасыл экономика және қоршаған ортаны қорғау саласындағы саясат су мен жер ресурстарының сапасын, ауа сапасын жақсартуға, баламалы энергия көздерін дамытуға, климаттың өзгеруіне бейімделуге, сондай-ақ экономиканың декарбонизациясы және энергия тиімділігін арттыруға бағдарланған. Негізгі нәтиже халықтың өмір сүру сапасының, экологиялық қауіпсіздіктің өсуі, экологиялық тәуекелдер мен экологиялық тапшылықты төмендету, сондай-ақ орнықты даму мен бәсекеге қабілеттілікті арттыру болады.

1-міндет. Париж келісімінің мақсаттарына қол жеткізу

Климаттың өзгеруі туралы Париж келісімін іске асыру және ЭКСПО негізінде Жасыл технологиялар мен инвестициялық жобалар орталығын құру бойынша одан әрі шаралар елдің жасыл экономикаға көшуі үшін мәнді қадамдар болады.

Жасыл экономикаға жататын анықтамаларды кеңейтумен қатар Жасыл экономикаға көшу тұжырымдамасы сондай-ақ Париж келісіміне сәйкестендіріледі. Жасыл экономиканы дамыту бағыттары климаттың өзгеруін болдырмауға және парниктік газдар шығарындыларын жасыл технологияларды қолдану арқылы азайту жөніндегі қабылданған міндеттемелерге қол жеткізуге бейімделуге ықпал етеді.

2-міндет. Қаржыландыру көздерін анықтау және жасыл қаржы мен инвестициялар тартуды есепке алу

Жасыл технологияларды қаржыландыру үшін халықаралық қорлар мен жеке инвестициялар, сондай-ақ республикалық және жергілікті бюджеттер пайдаланылады.

Инвестициялар 124 ел үкіметтерінің бастамасы бойынша құрылған "Жасыл" климаттық қор шеңберінде дамушы елдерде парниктік газ шығарындыларын шектеу және азайту мақсатында, сондай-ақ климаттың өзгеру салдарына бейімделуге көмектесу үшін бөлінеді. Осы қормен және Еуропалық қайта құру және даму банкі белсенді ынтымақтастықта Қазақстандағы жаңартылатын энергия көздеріне инвестицияларды ұлғайту және бірлескен жобаларды іске асыру күтілуде.

Мемлекеттік қаражат МЖӘ жобалары шеңберінде бөлінеді. Бұл ретте қаржы ресурстарын жоспарлау жылдам және икемді түрде жүргізіледі, себебі жасыл технологиялар үнемі жетілдірілуде және өндіріс процестер тез арзандауда. Осыған байланысты жасыл экономикаға көшуге жұмсалатын қаражаттарды одан әрі жоспарлау және есепке алу үшін қолданылатын жоба технологияларын бағалау үшін айқын өлшемшарттар анықталады.

Шығарындыларға квоталар саудасы нарығын дамыту бойынша жұмыс жалғасады және оны шетелдік нарықпен интеграциялау үшін шаралар қабылданатын болады.

Бұдан басқа Қазақстан АХҚО инфрақұрылымы және құрылып жатқан Жасыл технологиялар мен инвестициялық жобалардың халықаралық орталығы базасында жасыл қаражаттар саласындағы өңірлік көшбасшы болуға ниетті..

3-міндет. Жасыл технологияларға инвестицияларды ынталандыру

Тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді экологиялық таза өндіруге, парниктік газ шығарындыларын азайтуға, сондай-ақ климаттың өзгеруіне төзімді технологияларды қолдануға инновацияларды және инвестицияларды ынталандыру және көтермелеу жалғастырылады.

Осы мақсатта салық салу мен тарифтерді белгілеу бөлігінде қолданыстағы заңнама жетілдіріледі және өндірісті жаңғырту, инновациялық технологияларды енгізу, ғылым мен өндірістің өзара іс-қимылы арқылы энергияны үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру бойынша шараларды іске асыру жалғастырылады.

Электр энергиясы секторында зияткерлік есепке алу жүйесін/"ақылды электр желілерін"/және электр энергиясын сақтау жүйесін одан әрі енгізу бойынша шаралар қабылданатын болады.

4-міндет. Экономиканы декарбонизациялау

Дамытудың осы бағыты бойынша жасыл инвестициялық жобаларды ішкі, сол сияқты халықаралық көздерден іске асыру үшін мемлекеттік және жеке қаржы ресурстарын жұмылдыру арттырылады.

Экономиканы декарбонизациялау бойынша нақты шаралар әзірлеу мақсатында көмірқышқыл газы шығарындыларының қоршаған орта жағдайына, бизнес жүргізу жағдайларына, өмір сүру сапасына, азаматтардың денсаулығы мен өнімділігіне экономикалық әсерін кешенді бағалау және бағдарламалық салалық құжаттарда есепке алу жүргізіледі.

Өңірлерді одан әрі газдандыру бойынша жұмыстармен қатар, көмірмен жұмыс істейтін жылу электр станциялары жаңғырту және газды пайдалануға көшу ынталандырылатын болады.

5-міндет. Су ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыру мен қорғау

Елдің су ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыру және қорғау үшін ауыл шаруашылығында, өнеркәсіпте және коммуналдық секторда су үнемдеу бойынша жүйелік шаралар әзірленеді және енгізіледі.

Ауыл шаруашылығында жалпы су тұтынуды төмендету; заманауи су үнемдеу технологияларын енгізу; жабық топырақты аудандардың үлесін ұлғайту; ірі инфрақұрылымдық объектілерін – каналдарды, су қоймаларын қалпына келтіру, оларды ұстап тұру үшін меншік құқықтары мен жауапкершілікті анықтау бойынша шаралар жалғастырылатын болады.

Тұрақты және жайылма суарылатын сұранысқа ие жерлерді суару суымен қамтамасыз ету үшін ирригациялық және дренаждық желілерді қалпына келтіру жалғастырылады.Су ресурстарын мониторингілеу, оларды болжамдау және тиісінше бақылауды қамтамасыз ете отырып, басқару және суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін және мелиорациялық іс-шаралардың орындалуын мониторингілеу жүйесін жетілдіру жоспарлануда.Су ресурстары тапшылығын ұлттық сол сияқты өңірлік деңгейде қысқарту үшін трансшекаралық су ресурстары суларын бөлу, жерасты суларын пайдалану, жаңа инфрақұрылым салу, су объектілерінің су жинау алаңдарының ормандылығын ұлғайту және табиғат қорғау мақсатындағы су жіберуді жүзеге асыру бойынша шаралар қабылданатын болады.

Өнеркәсіптегі су ресурстарын тиімді пайдалану саясатының негізгі бағыттары энергетика, өндіру және металлургия салаларында суды үнемдеу, ағынды суларды қайта пайдалану және айналмалы сумен жабдықтау технологияларын енгізу есебінен жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда суды пайдалануды жалпы төмендету; жаңа өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін суды жинау және тазалау стандарттарын еуропалық деңгейге дейін көтеру болады.

Коммуналдық шаруашылықта тұрмыстық техника мен сантехникаға арналған суды үнемдеу стандарттарын жетілдіру; су тасқыны ағындарын тежеу және жыл бойы өзгермелілікті өтеу үшін су қоймалары мен резервуарларды салу; су ресурстары мол бассейндер, сондай-ақ қазіргі кезде қолжетімді емес ресурстар есебінен тапшылығы бар жерлерді қамтамасыз ету үшін су таратқыш және каналдарды салу; ағынды суларды тазарту станцияларын және тұзды және тұздылау су тазарту қондырғыларын салу; бассейндік жүйелерді қалпына келтіруге, орман отырғызуға, арналарды қалпына келтіруге, қалдық тұнбаларды тазалауды қоса алғандағы кешенді тәсілдер бойынша шаралар жалғастырылатын болады.

Үкімет суды тұтынуға теріс әсер ететін және бюджетке елеулі ауыртпалық салатын мемлекеттік қолдау түрлерін реформалайды, сондай-ақ су шаруашылығының, азық-түлік және энергетикалық қауіпсіздіктің барынша жоғары деңгейіне қол жеткізу үшін көп мақсатты су инфрақұрылымдарының (КСИ) үлесі арттырылады.

Трансшекаралық өзендердің су ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану үшін Орталық Азия, Қытай және Ресей елдерімен гидрологиялық және гидрохимиялық ақпаратты бірлесіп іріктеу және алмасу үшін ынтымақтастық орнатылады. Үкімет жоғарыда аталған елдермен ҚР аумағын су ресурстарының жеткілікті көлемімен және сапасымен қамтамасыз ету бойынша екі жақты және көп жақты халықаралық құқықтық құжаттарды жасасу бойынша жұмыстар жүргізетін болады.

Сондай-ақ жерлердің шөлейттенуіне қарсы күрес әрі қарай жалғасатын болады. Жер ресурстарын жүйелі түрде бағалау және түгендеу жүргізіледі, жер ресурстарының сапасын сақтауға және қалпына келтіруге ынталандыратын жерді пайдаланудың экономикалық тетіктері енгізіледі, шөлейттену процесін тоқтату бойынша жұмыстар іске асырылатын болады.

6-міндет. Жаңартылатын энергия көздерін (бұдан әрі – ЖЭК) дамыту, дәстүрлі энергия көздерін жетілдіру

ЖЭК саласындағы әлемдік үрдістерді ескере отырып, ЖЭК саласына жаңа міндеттер қою қажет, атап айтқанда олардың елдің жалпы энергия балансындағы үлесін арттыру және бірыңғай энергетикалық жүйеге интеграциялау арқылы дамыту.

Ол үшін жоспарлаудың, әкімшілендірудің және тарификациялаудың икемді жүйесін болжайтын ЖЭК қолдаудың аукциондық тетігін енгізу бөлігінде ЖЭК саласындағы заңнама жетілдіреді. ЖЭК нарығында әкімшілік кедергілер төмендетіледі.

ЖЭК қолданатын Энергия өндіруші ұйымдар тізбесінде көзделген ЖЭК саласындағы жобаларды іске асыру жоспарланып отыр. Қазақстан Республикасының бірыңғай энергетикалық жүйесінің аймақтары бойынша ЖЭК объектілерінің рұқсат етілген максималды қуаттылығын жыл сайын бекіту мүмкіндігі қарастырылуда.

Сонымен бірге, дәстүрлі энергия көздерін өндірушілерге және тұтынушыларға қолданылатын технологиялар мен өндірістік қуаттардың тиімділігін арттыру және жаңғырту, қоршаған ортаға және адамдардың денсаулығына түсетін жүктемені азайту бөлігінде қойылатын талаптар күшейтіледі.

7-міндет. Биологиялық алуан түрлілікті сақтау

Эндемиялық, сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерді, бірегей эталондық учаскелерді және жалпы табиғи экологиялық жүйелерді сақтаудың ең тиімді шарасы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесінің құрылуы және жұмыс істеуі.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың ауданын ұлғайту бойынша жұмыс жалғастырылады. 2025 жылға дейінгі кезеңде тағы да 2 ұлттық парк және 3 табиғи резерват құру жоспарланып отыр.

Осыған сүйене отырып, репрезентативтілікті қамтамасыз ету мақсатында 2025 жылға қарай Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аумақтарының ауданын мемлекет ауданының 10-12 % дейін жеткізу жоспарланып отыр.

Қазақстан аумақтардың ормандылығын ұлғайту және оны 4,8 % дейін жеткізу, мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерін сақтау, жабайы аңдардың, оның ішінде сирек кездесетін және жойылып кету қаупі төніп тұрған түрлерінің санын сақтау және ұлғайту, еріксіз және жартылай ерікті жағдайларда аң – құс өсіруді дамыту, балық түрлерінің популяциясын сақтау және тауарлық балық шаруашылығы мен аквамәдениетті дамыту арқылы биологиялық алуан түрлілікті сақтау саясатын одан әрі жалғастырады.

2015 жылы БҰҰ даму бағдарламасымен бірлесіп әзірленген, жер ресурстарын тұрақты басқару (бұдан әрі – ЖРТБ) бойынша ұлттық стратегияға сәйкес 2025 жылға дейін Қазақстандағы жерлердің тозу және шөлейттену проблемасын жүйелі түрде шешуге бағытталған ЖРТБ бойынша стратегиялық шараларды іске асыру жұмыстары жалғасын табады.

Сандық өсу ормандар мен ағаш өсіру көлемдерін ұлғайту, сондай-ақ облыс орталықтарының айналасында жасыл аймақтар құру, жеке ағаш өсіруді дамыту, сондай-ақ республика аумағында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар желісін кеңейту есебінен болжанып отыр.

8-міндет. Қалдықтары аз экономиканы дамыту

Тиісті оқытудан өткен инженерлік-техникалық кадрлардың, сонымен қатар, басқарушы персоналдың жеткілікті санын қамтамасыз ету бөлігінде қалдықтары аз экономиканы дамыту саясаты жалғастырылады. Халықтың эко-мәдениетін қалыптастыру жұмысы жүргізіледі.

Өндіріс және тұтыну қалдықтарының айналымына қатысты қолданыстағы заңнаманы талдау жүргізіледі. Қалдықтардың пайда болуын азайтуға ынталандырушы халықаралық озық тәжірибеге негізделіп, қалдықтарды мемлекеттік басқару саясаты қайта қаралады. Қалдықтарды өңдеушілер институтын дамыту мақсатында оларды ынталандыру тетіктері және өнеркәсіптік қалдықтарды өңдеу инфрақұрылымын және кәсіпорындарын қалыптастыру және олар тұрақты жұмыс істеу үшін ынталандыру енгізу бойынша шаралар әзірленеді.

9-міндет. Өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару

Қалдықтарды басқару саласындағы саясат қалдықтардан кейіннен тауарларды немесе өзге де өнімдерді өндіру (дайындау) үшін пайдаланылатын шикізат және (немесе) өзге де материалдар ала отырып қалдықтықтарды өңдеуге бағытталған. Қазақстан Республикасының аумағында өндірістік қалдықтарды өңдеуді ынталандыру және дамыту үшін қолданыстағы экологиялық заңнамаға өзгерістер енгізу жоспарланып отыр.

7-саясат. Барынша белсенді сыртқы экономикалық саясат

Саясаттың мәні: Сыртқы экономикалық саясат, бір жағынан, экономикалық дипломатия құралдарын пайдалану арқылы, халықаралық ұйымдарда, көпжақты экономикалық интеграциялық бірлестіктерде мемлекеттік мүдделерді ілгерілету және қорғау жолымен әлемдік экономикаға одаң әрі, тереңірек интеграциялануға бағдарланған. Екінші жағынан, елдің сыртқы экономикалық байланыстарын жолға қою және нығайту, өзара тиімді сауда құру арқылы, одан да көп қазақстандық компанияларды сыртқы сауда қызметіне тарту арқылы, қазақстандық экспорттық өнімнің қосылған құнының бәсекелесу қабілеті мен сапасын арттыру жолымен елдің экономикалық өсуі мен дамуына жәрдемдесуге бағдарланған.

1-міндет. ЕАЭО шеңберінде ұлттық мүдделерді ілгерілету

Қазақстан Республикасының Еуразиялық экономикалық одаққа қатысуы экономикалық өсу, азаматтардың әл-ауқатын арттыру, қазақстандық өнімнің сыртқы нарыққа қолжетімділігі үшін жағдай жасауды қамтамасыз етеді.

ЕАЭО шеңберінде тек қана экономикалық ынтымақтастық мәселелері қаралады. ЕАЭО ұлттық органдарынан жоғары тұратын органдарының тең құқылық және консенсус қағидаттарына сәйкес жұмыс істеуі интеграцияның тиімділігін арттыру үшін түйінді шарттардың бірі болып табылады. Қазақстан ЕАЭО мәртебесін тек қанаэкономикалық интеграцияға бағытталған халықаралық ұйым ретінде сақталуын қамтамасыз етуді жалғастырады.

ЕАЭО-ның ішкі нарығы жұмыс істеуінің негізгі қағидаттарының бірі-ішкі нарыққа өзара қолжетімділігі үшін кедергілердің болмауы, алып қоюлар мен шектеулердің ең аз саны. Кедергілерді, алып қоюларды және шектеулерді анықтау және жою бойынша белсенді жұмыс жалғастырылады, бұл кооперация және ЕАЭО мүше мемлекеттердің ұлттық экономикаларының бәсекеге қабілеттілігін арттырады.

Ішкі еркін нарық құрудың маңызды тетігі жыл сайын өзектілендірілетін алып қоюлар мен шектеулерді жою жөніндегі "Жол карталары" болуы тиіс.

ЕАЭО жаңа Кеден кодексінің күшіне енуі бизнес үшін қағидатты жаңа жағдайлар жасайды, кедендік рәсімдерді елеулі түрде жеңілдетеді. Кедендік әкімшілендіру саласында жаңа тәсілдер енгізіледі, атап айтқанда:

электрондық кедендік декларациялаудың басымдылығы және жазбаша декларациялауды тек қана белгілі бір жағдайларда қолдану;

тауар декларациясын олардың негізінде толтырылған құжаттарды кеден органына ұсынусыз тапсыру мүмкіндігі;

кедендік декларацияны тексеру нәтижелері бойынша, ол солардың негізінде толтырылған құжаттарды сұрату не тауарларды тексеруге байланысты кедендік бақылаудың нысандарын жүргізу қажеттігі анықталмаса, тауарларды шығару мерзімін кедендік декларация тіркелген сәттен бастап, 4 сағатқа дейін қысқарту;

тауарлар шығарылған сәтке дейін басталған кедендік бақылау аяқталмаған жағдайда, тауарларды кедендік баждар, салықтар төлеуді қамтамасыз етумен шығару мүмкіндігін белгілеу;

уәкілетті экономикалық операторлар институтын жетілдіру;

жекелеген кедендік рәсімдердің мазмұны мен шарттарын нақтылау;

Одақтың кедендік шекарасынан тауарлардың жекелеген санатын өткізу тәртібі мен шарттарын оңайлату.

ЕАЭО шартының мемлекеттік сатып алуға қатысты нормаларын іске асыру нәтижесінде, ЕАЭО мүше-мемлекеттердің мемлекеттік және муниципалдық сатып алуларына тең және әділетті қолжетімділік қамтамасыз етіледі.

ЕАЭО Қазақстанның энергетика, көлік, өнеркәсіп және ауылшаруашылығындағы өндірістік және экспорттық әлеуетін іске асыру үшін айтарлықтай мүмкіндіктер ашады.

2025 жылға қарай мұнай және мұнай өнімдерінің ортақ нарығы құрылады, ол өзара саудада эскпорттық кедендік баждар мен шектеулер қолданбауды көздейді. Сондай-ақ 2025 жылға қарай газ тасымалдау инфрақұрылымына ЕАЭО бойынша әріптес елдердің тең қолжетімділігін қамтамасыз ету көзделген. Ортақ электр энергетикалық нарықты 2019 жылға қарай қалыптастыру жоспарланып отыр.

Халық үшін қауіпсіз және сапалы дәрі-дәрмектерге қолжетімділікті қамтамасыз ету, қазақстандық фармацевтикалық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында ортақдәрілік заттар нарығының жұмыс істеуі бойынша жұмыс жалғастырылады.

Көрсетілетін қызметтердің белгілі бір секторлары бойынша бірыңғай нарық құру бойынша жұмыс жүргізілуде. Бірыңғай нарық барлық мүше-мемлекеттердің аумағында қызмет көрсету еркіндігін болжамдайды және тиімді бәсекелестікті қамтамасыз ету, кәсіпкерлік қызметті кемсітушіліксіз шарттарында жүзеге асыру сияқты негізін қалайтын қағидаттарға негізделеді. Көрсетілетін қызметтің өнім берушілеріне қызметті заңды тұлға құру талабынсыз өз мемлекетінде алынған рұқсаттың негізінде, персоналдың кәсіби біліктілігін мойындаумен көрсету мүмкіндігі беріледі.

Келісілген (үйлестірілген) агроөнеркәсіптік саясат ауылшаруашылығы өнімінің өндірісі мен нарықтарының дамуын теңгерімдеуге, ішкі және сыртқы нарықтардағы өндірушілерді қорғауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бәсекеге қабілетті өнеркәсіпті дамытуға, кооперациялық тізбектер және инновациялық-технологиялық прогресс үшін база құру үшін жағдайларды қамтакмасыз етуге, бірлесіп өндірген өнімді жаһандық нарықтарға ілгерілетуге бағытталған өнеркәсіптік ынтымақтастық одан әрі дамиды.

Мүше-мемлекеттер өнімдерінің ЕАЭО жалпы нарығындағы үлесін ұлғайту, оқшауландыру деңгейін арттыру, қолданыстағы өндірістерді жаңғырту және ЕАЭО мүше-мемлекеттер өнеркәсібінің жаңа секторларын құру үшін шаралар қабылданады.

2016 жылы күшіне енгізілген ЕАЭО және Вьетнам арасындағы еркін сауда аймағы туралы келісімінің мысалы бойынша ЕАЭО елдерімен сауданы кеңейту және экспортты әртараптандыру мақсатында Индиямен, Мысырмен, Израильмен, Иранмен, Сербиямен, Сингапурмен еркін сауда аймағын құру бойынша жұмыс жүргізілуде, Қытаймен сауда-экономикалық ынтымақтастықты тереңдету пысықталуда.

ЕАЭО-ның үшінші елдермен ынтымақтастығын сауда келісімдерін жасасу нысанында кеңейтуі Қазақстанның экспорттық әлеуетін ұлғайту, өнімді инвестициялар мен озық технологияларды елге тартуға қатысты мүдделеріне толығымен сай келеді

2-міндет. Жалпы мемлекеттің және қазақстандық өндірушілердің экономикалық мүдделерін ДСҰ шеңберінде ілгерілету, ұсыну және қорғау.

ДСҰ шеңберінде өтпелі кезеңнің аяқталу және кең ауқымды бәсекелестікке дайындалу тұрғысынан ішкі экспорттық рәсімдерді жетілдіру, қазақстандық экспорттаушылар үшін кедергілерді жою және оларды қолдау мүмкіндіктерін барынша пайдалану бойынша жұмыс жандандырылады.

ДСҰ-ның мүшесі бола отырып, ДСҰ ережелерінің ашықтығы, айқындылығы мен тұрақтылығының арқасында Қазақстан тауарлары мен қызметтерінің әлемдік нарыққа қол жеткізу шарттарын жақсартты, сауда дауларын реттеу және кемсітушілік шараларының алдын-алу бойынша тиісті құралдарға қол жеткізді. ДСҰ-ға мүше елдердің экономикасына қатысудың неғұрлым кең мүмкіндіктеріне сондай-ақ, қазақстандық инвесторлар да ие болды.

Қазақстандық өндірушілер мен экспорттаушылардың ДСҰ шеңберінде демпингке қарсы тергеп-тексерулерді жүргізу қағидалары мен рәсімдері туралы хабардарлығын арттыру маңызды міндет болып табылады.

Қазақстанның ДСҰ-ға қосылу процесінде қабылдаған міндеттемелерді орындауы қолданыстағы және әзірленетін ұлттық заңнаманы Ұйымның қағидаларына үндестіру арқылы қамтамасыз етіледі, тұрақты негізде оның органдарымен тиісті ақпарат алмасу жүзеге асырылатын болады.

Қазақстанның экономикасы үшін әлеуетті қызығушылықты білдіретін бағыттар бойынша ДСҰ-ға мүшелердің міндеттемелерін орындауын бақылауға қатысу практикасы кеңейтілетін болады.

ДСҰ қағидаларында рұқсат етілген шаралармен өсуін ынталандыру, өндіріс пен экспортты әртараптандыру жөніндегі ұсыныстар тұрақты негізде әзірленетін болады.

ДСҰ кіруден барлық артықшылықтар мен пайдаларды алу үшін елдің экономикалық даму векторын экспорттық-шикізат экспансиясы стратегиясынан жоғары қосылған құны және терең өңдеуі бар шикізаттық емес экспорт стратегиясына ауыстыру бойынша шаралар кешені іске асырылатын болады.

3-міндет. ЭЫДҰ-мен ынтымақтастықты тереңдету

ЭЫДҰ-мен ынтымақтастықты дамыту Қазақстанның сыртқы экономикалық саясаты басымдылықтарының бірі болып табылады, себебі Қазақстанның мақсаты осы ұйымға кіру.

Озық практикалар мен ЭЫДҰ стандарттарын имплементациялау бойынша жұмыс жалғастырылатын болады, оның бірінші кезеңі еуразиялық континеттің 13 еліндегі бәсекеге қабілеттілігін арттыру бойынша шараларды әзірлеуге және іске асыруға бағытталған ЭЫДҰ бәсекеге қабілеттілігінің Еуразиялық бағдарламасы болды. Осы бағдарлама шеңберінде жер қойнауын пайдалануға инвестиция тарту, өңірлік бәсекеге қабілеттілік, инновациялық саясат, білім беру сияқты салаларда бірқатар жобалар іске асырылуда.

Қазақстанның ЭЫДҰ-мен құрылымдық, экономикалық, саяси және әлеуметтік реформаларды жүргізуге және мемлекеттік басқару, қалалық даму, ШОБ, сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат, жасыл экономика, әлеуметтік саясат сияқты салаларды реформалау жөніндегі ЭЫДҰ ұсынымдарын іске асыру жөніндегі ұлттық Жол картасын бекітуге бағдарланған Ынтымақтастықтың елдік бағдарламасына қол қою болды. Бастапқыда 2015 – 2016 жылдарға арналған Ынтамақтастықтың елдік бағдарламасы 2018 жылдың соңына дейін ұзартылды.

ЭЫДҰ-мен белсенді өзара іс-қимыл Қазақстанның ЭЫДҰ-нің комитеттері мен жұмыс органдарына қатысуы және Ұйымның басшылық қағидаттарына қосылу арқылы іске асырылады. Бекітілген тиісті іс-қимылдар жоспарының шеңберінде қазақстанның ЭЫДҰ-ның комитеттері мен жұмыс органдарына қатысуы деңгейін ұлғайт бойынша жұмыс жалғасын табады.

4-міндет. Қазақстан Республикасы мен Еуропалық одақ арасында кеңейтілген әріптестік пен ынтымақтастық туралы Келісім шеңберіндегі ынтымақтастық

Қазақстан мен Еуропалық одақ (бұдан әрі – ЕО) арасында кеңейтілген әріптестік және ынтымақтастық туралы келісім өзара сауданы дамытуды, экономикалық байланыстарды кеңейтуді, экономиканың өндірістік секторларына инвестициялау үшін қолайлы жағдайлар жасауды және инвестициялық ахуалдың тұрақтылығы мен айқындылығына кепілдік бере отырып, Қазақстан мен ЕО арасындағы инвесторлар мен кәсіпкерлердің экономикалық қызметтерін инвестициялау және жүзеге асыру үшін өзара кемсітпеушілік жағдайларын беруді көздейді. Келісімде, сондай-ақ тауарларды кедергісіз транзиттеу бойынша өзара міндеттемелер бар, бұл қазақстандық өнімдерді ЕО нарығына экспорттауға ықпал етуі тиіс.

Еңбек ресурстарын қажетті дағдылармен өсіру, оның ішінде жоғары білікті жұмыс күшінің жетіспеушілігі байқалатын экономиканың сол секторларында шетелдік білікті мамандарды тарту арқылы экономиканы әртараптандыру және жаңғырту бойынша міндеттерін шешуге ықпал ететін болады. Осы тұрғыдан Қазақстан ЕО-ге келісімдік негізде мамандарды тарту бойынша қосымша кепілдіктер берді, өз кезегінде мұндай кепілдіктерді көпжақты негізде ДСҰ-ның мүше елдеріне ұсынады.

Мемлекеттік сатып алу рәсімдерінің шеңберінде көзделген, Келісіммен бекітілген ұлттық режим қағидаты және базалық тәсілдер, сондай-ақ баға бағамы және өтпелі кезеңдер бойынша уағдаластықтар қазақстандық өнім берушілерге мемлекеттік сатып алудың еуропалық нарығына кемсітпеушілік, ашық және болжамды шарттармен шығуын қамтамасыз етеді. Бұл ретте, Қазақстан экспорттық монополияға тыйым салуды, ішкі нарықтағы бағаларды реттеуді жоюды, еуропалық компанияларға мұнай мен газ кен орындарына кемсітусіз қол жеткізулерін қамтамасыз етуге ұмтылатын болады.

5-міндет. Инвестицияларды өзара көтермелеу және іскерлік байланыстарды екіжақты форматта қарқындатуға жәрдемдесу

Қазақстан өнімді инвестиция мен технология көздері болуға қабілетті басым елдермен тығыз екіжақты экономикалық қарым-қатынасты дамытуды жалғастырады.

Қазақстан инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы 46 екіжақты және 1 көпжақты келісімге қол қойды. Түркия, Хорватия, Бахрейн, Сауд арабиясы, БАӘ және т. б. елдермен жаңартылған және жаңа екі жақты инвестициялық келісімдерге қол қойылады. Қазақстан әлемдік тәжірибе негізінде инвестицияларды көтермелеу және қорғау туралы халықаралық келісімдер жасасуға ортақ тәсілдерді әзірлеу бойынша қажетті қадамдар қабылдайды.

Әлеуетті инвесторларға визалық рәсімдерді оңайлату бөлігіндегі жұмыс жалғастырылады. Астана Халықаралық қаржы орталығын дамытуға жәрдемдесу мақсатында 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап ЭЫДҰ, ЕО, Малайзия, Монако, БАӘ мен Сингапур елдері үшін, жалпы алғанда, 45 ел үшін визасыз режим енгізілген.

Бүгінгі таңда қазақстандық визалардан босату туралы дипломатиялық паспорттардың иелері үшін 66 елмен, ал қызметтік паспорттардың иелері үшін Қазақстан 43 елмен келісімге қол қойды. Сонымен қатар, бүгінгі күні Қазақстан азаматтары үшін визалардан босату туралы 20 мемлекетпен екіжақты келісімге қол қойылған.

Қазақстан үшін инвестициялық, сауда-экономикалық, технологиялық, туристік дамыту мәселелері жөніндегі әріптес ретінде қызығушылық тудыратын елдермен визалық режимді өзара ырықтандыру бойынша белсенді жұмыс жалғасатын болады. Бұл бизнес-контактілерді кеңейтуге арналған рәсімдерді едәуір жеңілдетеді, әкімшілік кедергілерді төмендетеді, Қазақстанның ашық және өзара тиімді іскерлік қарым-қатынасқа бағытталған мемлекет ретіндегі имиджін арттырады.

6-міндет. Өңірлік ынтымақтастықты кеңейту

ТМД елдері Қазақстанның басымды сауда әріптестері болып қалуда. Біздің еліміз ТМД еркін сауда аймағының шеңберінде преференциалдық режимнің мүмкіндіктерін тауарлар саудасы үшін кеңінен пайдаланады.

Көрсетілетін қызметтердің еркін саудасы, құру, қызметі және ТМД қатысушы – елдердің инвестицияларын жүзеге асыру туралы Келісімді әзірлеу жүргізілуде.

Қазақстанның Орталық Азия елдерімен ынтымақтастығы географиялық жақындығына байланысты және сауда-экономикалық байланыстарын тереңдету үшін әлеуетіне байланысты маңызды басымдықтарының бірі болып табылады. Қазақстандық экспорттаушылардың Орталық Азия елдерін шикізаттық қана емес, терең өңделетін тауарлармен толықтыруға өндірістік, технологиялық мүмкіндіктері бар. Сондай-ақ, Орталық Азия елдерімен ынтымақтастықты дамыту қазақстандық бизнеске таяу Шығыс, Оңтүстік Азия, сондай-ақ ҚХР батыс өңірлерінің нарығына кедергісіз шығуға мүмкіндік береді.

7-міндет. "Бір белдеу, бір жол", көлік дәліздерін дамыту

Қазақстан Батыс Қытай мен Еуропа арасында, Ресей мен Орталық Азия елдерінің арасында оңтайлы жағдайға ие, Каспий теңізі арқылы Таяу Шығысқа, Орталық Азия елдері арқылы Оңтүстік Азия елдеріне қол жеткізе алады.

Қазақстан сауда-көлік логистикасы және инфрақұрылым саласындағы халықаралық бастамаларға белсене қатысуды жалғастырады.

"Бір белдеу, бір жол" бастамасын іске асырудан барынша жақсы әсер алу мақсатында отандық көліктік-логистикалық инфрақұрылымды жаңғырту, логистикалық орталықтарды құру және сауда рәсімдерін жеңілдету саясаты жалғастырылады.

Азия Даму Банкінің Орталық Азиялық өңірлік экономикалық ынтымақтастығы бағдарламасының шеңберінде көліктік-логистикалық бағдарларды дамыту бөлігінде одан әрі қадамдар жасалатын болады.

6-тарау. 2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспарды іске асыру тәсілі

Стратегиялық жоспар реформалардың кешенді жоспары және саясаттар жинағы болып табылады, оның жетістігі нақты мақсаттар мен нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған өзара байланысты міндеттер мен бастамаларды толық ауқымды іске асыру арқылы айқындалады. Бұдан басқа, реформалар мен саясаттарды жүзеге асыру барлық мүдделі мемлекеттік органдардың, сондай-ақ бизнес пен азаматтық қоғамның үйлестірілген әрекетін талап етеді.

Мемлекеттік жоспарлау жүйесіне сәйкес 2025 жылға дейінгі стартегиялық жоспар "Қазақстан-2050" стратегиясынан кейінгі бірінші деңгейдегі құжат болып табылады. Қазақстанның стратегиялық даму жоспары Елді аумақтық кеңістікте дамытудың 2020 жылға дейінгі болжамды схемасы, мемлекеттік бағдарламалар, мемлкеттік органдардың стратегиялық жоспарлары аумақтарды дамыту, ұлттық басқарушы холдингтерді, ұлттық холдингтерді және жарғылық капиталына мемлекет қатысатын ұлттық компанияларды дамыту стратегиялары арқылы іске асырылады.

2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспарды табысты іске асыру төрт қағидатқа негізделген.

1-қағидат. Реформаларды іске асыру нəтижелері үшін нақты жауапкершілік

Стратегиялық жоспардың реформаларын, саясаттарын және жалпы мақсаттарына қол жеткізуді бақылауды Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің төрағалық етуімен Экономиканы жаңғырту жөніндегі мемлекеттік комиссия жүзеге асырады.

Әрбір реформаның және саясаттың орындалуына жауапкершілік Премьер-Министрдің орынбасарлары мен Президент Әкімшілігі Басшыларының орынбасарлары деңгейіндегі кураторларға жүктеледі. Әрбір реформа мен саясат кураторлары министрлер мен мемлекеттік орган басшылары деңгейіндегі міндеттер кураторлары арасында жауапкершілікті бөлу арқылы оның міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді.

Міндет кураторларының Жұмыс тобын қолдауды ведомствоаралық өзара іс-қимылды талап ететін өзгерістерді іске асыру үшін жобалық офис шеңберінде Үкімет қалыптастырған жобалық офистер жүзеге асырады. Проблемаларды жедел және кешенді шешу үшін жобалық офистерге мүдделі мемлекеттік органдар мен бизнес өкілдері кіреді.

Бұл тәсіл, бірінші кезекте, айтарлықтай өзгерістерді не әртүрлі мүдделі тараптардың үйлестірілген іс-қимылын талап ететін реформалар мен саясаттар шеңберіндегі міндеттер мен бастамаларды орындауға қолданылады. Басқа міндеттер мен бастамаларды министрліктер мен мемлекеттік органдар тиісті мемлекеттік және үкіметтік бағдарламаларды орындау шеңберінде және оның ағымдағы қызметі шеңберінде жүзеге асырады.

2-қағидат. Енгізу нəтижелері үшін жауапкершілікті бизнеспен жəне қоғамдастықпен бөлісу

Бизнес, азаматтық қоғам және мемлекеттік органдар Стратегиялық жоспарды іске асырудағы жауапкершілікті өзара бөліседі. Ол үшін бизнестің атынан "Атамекен" Ұлттық кәсіпкерлер палатасы президиумы, азаматтық қоғам атынан Қазақстанның Азаматтық альянсы кеңесінің және үкіметтің арасында бірлесіп іске асыру туралы Келісімге қол қою жоспарланып отыр.

Бірлесіп іске асыру, реформа шеңберінде бастамаларды жүзеге асыру жолдарын табу үшін консультациялар мен пікір алмасу жүргізуді, сондай-ақ Стратегиялық жоспардың реформаларының мақсаттары мен мақсаттарына қол жеткізуді мониторингілеуді болжайды. Әр бастаманы іске асыру барысында жүйелі түрде оларға бағытталған және олардың өмір сүру деңгейін жақсартатын халық топтары анықталады.

Бірлесіп іске асыру шеңберінде үкімет қажетті заңнамалық, реттеуші және институционалдық жағдайлар жасауды, кедергілерді жоюды, сондай-ақ қажетті саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Бизнес тарапынан мемлекеттік органдарға қажетті консультацияларды беруге белсенді түрде қатысу, сондай-ақ операциялық тиімділікті арттыру бойынша, технологиялық жаңару, қызметкерлердің құзыретін дамыту және тағы басқалары бойынша
іс-шараларды өткізу арқылы өнімділігі мен өз тауарлары мен көрсетілетін қызметтерінің сапасын арттыру үшін нақты шаралар күтіледі. Азаматтық қоғам өкілдері құзыретті дамытуға және халықтың қоғамдық санасын жаңғыртуға бағытталған іс-шараларға қатысады.

3-қағидат.Міндеттерге және бастамаларға басымдық беру

Күш-жігерді шоғырландыру және нәтижесін тез арада алу үшін бастамаларға олардың маңыздылығы деңгейіне, іске асыру күрделілігіне және шұғылдылығына қатысты басымдық беріледі. Барынша басымдық мына сипаттамаларға сәйкес келетін бастамаларға беріледі:

Стратегиялық жоспардың мақсаттары мен жалпы ұлттық нысаналы индикаторларына қол жеткізуде айтарлықтай күтілетін әсері бар;

елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының бірнеше бағытына күтілетін әсері бар;

оларды іске асыру үшін талап етілетін ресурстар мен күш-жігерге қатысты күтілетін жоғары әсері бар;

ұзақ мерзімді перспективада ел дамуы үшін нәтижелер беретін не қол жеткізілген табыстар мен прогрестерді көрсететін тез нәтижелер әкелетін;

олардың орындалуы басқа бастамаларды іске асыруды бастауға өте қиын болып табылатын.

4-қағидат. Нәтижеге назар аудару және тәуелсіз бағалау

Міндет кураторларына міндеттерді орындаудың және нысаналы индикаторларға қол жеткізудің барынша тиімді әдісін таңдауда белгілі бір еркіндік беріледі. Жұмыс топтары мен жобалық офистер жұмысының тиімділігі бастамаларды орындау нәтижелерімен емес, міндеттерді орындау нәтижелері және нысаналы индикаторларға қол жеткізу нәтижелері бойынша бағаланады.

Стратегиялық жоспардың іске асырылуын мониторингілеу жыл сайынғы негізде мемлекеттік жоспарлау жүйесінің төмен тұрған құжаттарын іске асыру нәтижелерін ескере отырып, нысаналы индикаторларға қол жеткізу нәтижесі бойынша жүргізіледі. Реформаларды жүзеге асыру процесінде есептілікті барынша азайту және жеңілдету үшін операциялық мониторингтің стандартты құралдары, оның ішінде цифрлық технологиялар негізінде қолданылады.

Іске асыруды бағалау мемлекеттік жоспарлау әдіснамасына сәйкес жүргізіледі.Тәуелсіз бағалауға қол жеткізу үшін сыртқы ұйымдар, оның ішінде халықаралық ұйымдар тартылуы мүмкін (мысалы ЭЫДҰ, Дүниежүзілік банк немесе басқалар).

Мониторинг және бағалау процесі нысаналы индикаторлардың, реформалардың, міндеттердің және/немесе бастамалардың күтілетін нәтижелерге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін өзгерісіне (немесе жоюға) жол береді.

7-тарау. Түйінді нысаналы индикаторлар

2025 жылға дейінгі Стратегиялық жоспардың түйінді ұлттық индикаторлары (бұдан әрі – ТҰИ) 2021, 2025 жылдарға қарай және 2050 жылы қол жеткізілуге тиіс нысаналы нәтижелерді көрсетеді.

Сала	ТҰИ деңгейі	Индикатор	Өлшем бірлігі	Мәндері
				2016 жыл	2021 жыл	2025 жыл	2050 жыл
Әл-ауқаттың өсуі
Экономикалық өсу	I	Жан басына шаққандағы ЖІӨ	Номиналды мәндегі ағымдағы АҚШ долларында	7 715	13 190	18 500	33 270
			Номиналды мәндегі халықаралық долларда (СҚТ бойынша)	26 048	34 600	46 100	60 000
	II	Еңбек өнімділігінің орташа жылдық өсу қарқыны	2016 жылғы деңгейден 2016 жылға қарай өсу %	-	4,4	4,7	4,5
Экономиканың сапалы өсуі
Макроэкономикалық тұрақтылық	I	Мемлекеттік бюджеттің мұнай емес тапшылығы	% ЖІӨ-ден	9,0	<6,6	<6,0	-
		Инфляция	кезең соңындағы %	8,5	3,0-4,0	3,0-4,0	-
Әртараптандыру	I	Тауарлар мен қызметтердің шикізаттық емес экспорт үлесі	экспорттың жалпы көлеміндегі %	44,6	45,9	50,0	70,0
	II	Экономика күрделілігінің индексі	Рейтингтегі орны (балл)	78 (-0,5)	70 (-0,3)	55 (0)	16 (1,5)
Бизнес орта және кәсіпкерлікті дамыту	I	ЖІӨ-гі шағын және орта бизнес үлесі	ЖІӨ-ден %	26,8	30,0	35,0	50,0
		ЭЫДҰ бәсекелестік ортасының индексі(Product Market Regulation)	балл	-	2,7	2,2	1,5
	II	Экономикадағы орта кәсіпкерлік үлесі	ЖІӨ-ғы ЖҚҚ %	4,8%	10%	15%	20%
		Экономикадағы мемлекет қатысатын кәсіпорындардың үлесі (2020 жылға дейін)	ЖІӨ-ғы ЖҚҚ %	18,3%	15%	-	-
		ҚР өңірлерінің бизнесті жүргізу жеңілдігі бойынша ұлттық рейтингі	Орташа баллдың өсімі	-	Деректер 2018 жылдан бастап қолжетімді болады
Технологиялар және инновациялар	I	БҰҰ АКТ дамыту индексі	Орны	52	30	25	15
	II	Кең жолақты Интернет желісіне қол жетімділікпен қамтамасыз етілген перспективалық АЕМ саны	Бірлік			1227
		Экономикадағы ҒЗТКЖ-на шығындар	ЖІӨ %	0,14	0,5	1,0	3,0
Қаржы нарығы және инвестициялар	I	Негізгі капиталға инвестициялар	ЖІӨ %	16,4	17,1	19,4	30,0
	II	Ұлттық валютадағы несие қоржынының көлемі	ЖІӨ-ден %	18	≥30	30-50	50≤
Инфра-құрылым	I	Логистика тиімділігінің индексі	Орны	77	40	38	30
Өмір сүру сапасының өсуі
Денсаулық сақтау	I	Туу кезіндегі күтілетін өмір сүру ұзақтығы	жыл	72,3	73,3	75,0	84,0
	II	Нәресте өлім-жітімі	1000 тірі туғандарға шаққандағы саны	8,6	7,8	7,2	3,5
		Ана өлім-жітімі	100 мың тірі туғандарға шаққандағы саны	12,7	11,0	10,0	9,0
Білім беру	I	PISA тестіне сәйкес орта білім беру сапасын бағалау	Математикадан орташа балл	460	470	480	510
			Оқу бойынша орташа бал	427	440	450	510
			Ғылым бойынша орташа бал	456	465	490	510
	II	QS-WUR рейтингісінде белігіленген Қазақстан жоо-ның саны, ТОП-200	бірлік	0	2	3	-
		1-ден 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі білім берумен және тәрбиемен қамту	балалардың жалпы санының %	64,5	70,0	80,0	90,0
Кіріс пен жұмыспен қамту	I	Халықтың ең аз қамтылған 40%-ның табысының үлесі	халықтың жалпы табысының %-ы	22,8	24,9	27,0	34,5
		Жұмыссыздық деңгейі	%	4,9	≤5	≤5	3-4
	II	Өнімсіз еңбекпен қамтылғандар үлесі	өз бетінше жұмыспен қамтылғандар- дың жалпы санынан %	16,0 24	10,0	7,0	5,0
	I	Урбандалу деңгейі	%	55,6	58,0	60,0	70,0
		Өңірлер арасында ЖӨӨ дамуының айырмашылығы	n есе	3,2	3,0	2,7	2,5
	II	Тұрғын үйді пайдалануға беру көлемі	мың шаршы метр	9619	5348	96081	363121
		Орталықтандырылған сумен жабдықтаумен қамтамасыз етілу: - қалаларда	%	88,0	98,0	100,0	-
		- АЕМ		52,3	64,0	80	-
Жасыл экономика және қоршаған орта	I	ЖІӨ энергиялық сыйымдылығы (қоршаған ортаға прокси-көрсеткіш ықпалы)	2008 жылғы деңгейден төмендеу %	28 26	30	40	50
	II	Жаңартылатын энергия көздерінен электр энергия үлесі	өндірудің жалпы көлемінен %	0,9	3	6	5027
Иституттар	I	Дүниежүзілік банктің мемлекеттік басқару тиімділігінің индексі (Government Effectiveness)	Орны (процентиль)	102 (51,44)	100–115 (55–60)	80–100 (60–75)	30–50 (75–90)
	II	Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі Corruption Perception Index, НГО Transparency International)	балл	29	32	35	62
		Заң үстемдігі индексі (Rule of Law Index, "The World Justice Project" ҮЕҰ)	Рейтингтегі орны (ұпай)	73 (0,50)	65–70 (0,51)	55–60 (0,53–0,54)	25–30 (0,66–0,70)
Тұрақты мониторингті жүзеге асыру үшін кешенді халықаралық көрсеткіштер индекстері
		ДЭФ Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі	Рейтингтегі орны	52	46	40	30
		БҰҰ-ның адам дамуы индексі	Рейтингтегі орны	56	48	40	30

Стратегиялық жоспардың түйінді ұлттық индикаторларын анықтау тәсілдері

Стратегиялық жоспардың түйінді ұлттық индикаторлары және олардың нысаналы мәндері Қазақстанның 2050 жылы әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына ену бойынша мақсатына қол жеткізудегі прогресті өлшеу, Қазақстанның позициясын 30 дамыған елмен салыстыру, сондай-ақ берілген Стратегиялық жоспарда қамтылған реформалар мен саясаттардың орындалуын бағалау үшін анықталған.

Әлемдегі дамыған елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы деңгейін, сол сияқты халықтың өмір сүру сапасының деңгейін көрсететін факторлардың жиынтығы бойынша айқындалды. ЭЫДҰ-ға мүше болуы, әл-ауқат деңгейі (жан басына шаққандағы ІЖӨ) және Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі (Дүниежүзілік экономикалық форум), Адами даму индексі (БҰҰ), Мемлекеттік басқару тиімділігінің индексі (Дүниежүзілік банк), Құқықтың үстемдігі индексі (World Justice Project), Дүниежүзілік бақыт индексі (БҰҰ) және Жемқорлықты қабылдау индексі (Transparency International) халықаралық индекстердегі позиция сияқты факторлар бойынша салыстыру жүргізілді. Факторлар жиынтығы бойынша ең жақсы мәндерге ие 30 ел таңдап алынды. Олардың қатарына Швейцария, Норвегия, Нидерланды, Швеция, Финляндия, Германия, Жаңа Зеландия, Канада, Австралия, АҚШ, Ұлыбритания, Ирландия, Австрия, Бельгия, Жапония, Израиль, Франция, Оңтүстік Корея, Испания, Сингапур, Чехия, Эстония, Чили, Польша, Португалия, Италия, Латвия, Біріккен Араб Эмираттары және Словакия енді. Бұдан әрі бұл елдер индикаторлардың нысаналы мәндерін анықтау үшін қолданылды.

Стратегиялық жоспардың түйінді ұлттық индикаторлары өлшеудің
13 саласы бойынша прогресті қадағалап отырады. Өлшеу салалары көрсеткіштердің айтарлықтай толық кешенін қамтитын Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексімен өлшенетін, Ең жақсы өмір индексімен (ЭЫДҰ), "Қазақстан-2050" Стратегиясының және Әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдамамен өлшенетін салаларды салыстыру жолымен анықталды. Өлшеу салалары сондай-ақ ел дамуының осы кезеңінде сындарлы болып табылатын, мысалы, өңірлердің дамуы сияқты Стратегиялық жоспардың реформалары мен басым саясаттарының бағыттарын ескереді. Өлшеу салалары үш топқа біріктірілген: әл-ауқаттың өсуі, экономикалық өсу сапасы және халықтың өмір сүру сапасы.

"Әл-ауқаттың өсу" тобына экономикалық өсуді өлшеу саласы кіреді. "Экономикалық өсу сапасын" қадағалау үшін макороэкономикалық тұрақтылық, әртараптандыру, бизнес орта және кәсіпкерлікті дамыту, технологиялар және инновациялар, қаржы нарығы және инфрақұрылым сияқты салалар енгізілген. "Халықтың өмір сүру сапасы" денсаулық, білім беру, табыс және жұмыспен қамту, өңірлік даму, жасыл экономика және қоршаған орта және институттар арқылы өлшенеді.

Әлемнің дамыған елдеріне қатысты Қазақстанның прогресін салыстыру үшін жүйелі түрде мониторингілеу мақсаттарында жалпы танылған халықаралық индекстер айқындалған. Халықаралық индекстердің маңыздылығы елдегі жағдайды бағалау үшін оны шетелдік сарапшылар мен инвесторлардың кеңінен қолдануы, ол Қазақстанның назарынан тыс қалмауы тиіс.

Индикаторолардың нысаналы мәндерін есептеудің базалық алғышарттары

Орташа жылдық халық саны 2017 жылдан бастап 2025 жылды қоса алғанда 18 048,6-дан 19 834,8 мың адамға дейін өседі деп болжануда, бұл ретте жұмыспен қамтылған халық саны орта есеппен 0,25% жылдық өсімді ескере отырып, 8 750 адамға жетеді. 2020 жылдан бастап инфляция деңгейі 3-4% белгісінде тоқтайды, теңгенің АҚШ долларына айырбас бағамы 330 деңгейінде белгіленген, Brent маркалы мұнайдың әлемдік бағасы 55 доллар деңгейінде, ал металдардың әлемдік бағасының орташа жылдық өсу қарқыны 2,6% деңгейінде. Бұл ретте белгіленген деңгейден шикізаттың әлемдік бағасының асып түсуі Ұлттық қорға аударымдар жасау арқылы жойылады деп болжануда. Сондай-ақ Қазақстанда шикі мұнай мен газ конденсатын өндіру көлемі
2016 жылдан бастап 29,3 млн. тоннаға өседі және 2025 жылы 107,3 млн. тоннаны құрайды деп болжанып отыр.

Индикаторлардың нысаналы мәндерін бағалау тәсілдері

Индикаторлардың нысаналы мәндерін бағалау тәсілдері олардың ерекшеліктеріне байланысты өзгеріп отырды. Жаһандық деңгейде Қазақстанды басқа елдермен тікелей салыстыруға мүмкіндік беретін халықаралық индикаторлар үшін, мақсаттар үздік әлемдік практикаға сәйкес белгіленді. Бұл тәсіл Қазақстанға әлемдік көшбасшылармен салыстырылатын өсу сапасын қамтамасыз етуге назар аударуға мүмкіндік береді.

Әрбір индикатор бойынша әлемдік үздік практикаға сәйкес келетін деңгей, әлемнің 30 дамыған елінің мәндері негізінде анықталды. Индикаторлардың әрқайсысы бойынша 2025 жылға арналған нысаналы мән 2050 жылға арналған нысаналы мән негізінде есептелді, бұл Қазақстанның әлемнің 30 дамыған елдер қатарына кірудің ұзақ мерзімді бағдары болып табылады. Осылайша нысаналы мән бастапқыда 2050 жылға белгіленді және әдеттегідей бүгінгі көшбасшы елдердің арасында 2015 – 2016 жылдар деңгейінің орташа мәніне тең қабылданды.

Есептеу негізінде алынған 2021, 2025 және 2050 жылдарға арналған нысаналы мәндер сарапшылар пікірлері ескеріле отырып тексерілді және бейімделді. Бұдан басқа әрбір көрсеткіштің нысаналы мәндерін бағалау кезінде бастамалардың 2017 – 2021 жылдардағы іске асырылуының кейінге қалдырылған әсері болжанды: бастаманы енгізуді бастау мен алғашқы нәтижелер алу арасында белгілі бір кезең өту керек. Көрсеткіштерді бағалау әдісіне қарамастан өршілдіктің жоғары деңгейі мен нысаналы мәндерге қол жеткізу арасында теңгерімділік сақталды. Индикаторлардың нақты мәндерін түзету жағдайында нысаналы мәндерге тиісті өзгерістер енгізілуі мүмкін.

О проекте Указа Президента Республики Казахстан "Об утверждении Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2025 года и признании утратившими силу некоторых указов Президента Республики Казахстан"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 ноября 2017 года № 799

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан "Об утверждении Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2025 года и признании утратившими силу некоторых указов Президента Республики Казахстан".

Премьер-Министр Республики Казахстан

Б. Сагинтаев

Об утверждении Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2025 года и признании утратившими силу некоторых указов Президента Республики Казахстан

ПОСТАНОВЛЯЮ:

1. Утвердить прилагаемый Стратегический план развития Республики Казахстан до 2025 года.

2. Правительству Республики Казахстан, центральным и местным исполнительным органам, а также государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, руководствоваться в своей деятельности Стратегическим планом развития Республики Казахстан до 2025 года и принять необходимые меры по его реализации.

3. Признать утратившими силу некоторые указы Президента Республики Казахстан согласно приложению к настоящему Указу.

4. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

5. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

Президент Республики Казахстан

Н. Назарбаев

Утвержден Указом Президента Республики Казахстан от " " 2017 года №

Стратегический план развития Республики Казахстан до 2025 года Глава 1. Введение

Стратегический план развития Республики Казахстан до 2025 года (далее – Стратегический план до 2025 года) является документом системы государственного планирования и представляет собой среднесрочный план развития в реализацию долгосрочной Стратегии развития Казахстана до 2050 года. Он обеспечит продвижение Казахстана в лигу тридцати развитых стран мира.

Стратегический план до 2025 года запускает процессы Третьей модернизации страны, объявленные Главой государства в начале 2017 года и охватывающие политические и институциональные изменения, изменения общественного сознания и экономики. Он направлен на реализацию процессов модернизации и ставит задачи по ускоренному качественному экономическому росту и повышению качества жизни в стране.

Стратегический план до 2025 года приходит на смену Стратегическому плану развития Республики Казахстан до 2020 года (далее – Стратегический план до 2020 года), который нивелировал последствия глобального финансового кризиса и ускорил переход к диверсифицированному устойчивому росту экономики. Основные задачи и целевые индикаторы Стратегического плана до 2020 года исполнены, оставшиеся реализуются через государственные программы и планы.

Благодаря взвешенной экономической политике, наша страна успешно преодолела структурный кризис последних лет, а также обеспечила положительные темпы экономического роста и улучшение благополучия населения. Но новое время бросает нам новые вызовы: снижение преимуществ сырьевой модели экономики, рост протекционизма в глобальной экономике, стремительное развитие цифрового общества, смена технологической парадигмы, развитие Индустрии 4.0 – требуют от Казахстана молниеносной реакции на происходящие в мире кардинальные изменения.

В основу Стратегического плана до 2025 года заложена новая модель экономического роста, базирующаяся на стимулировании экспортоориентированного производства за счет повышения производительности и сложности экономики, развития человеческого капитала и привлечения частных средств в условиях роста конкуренции, лидирующей роли частного сектора и реализации потенциала развития регионов страны. Новая модель экономического роста обеспечит темпы роста экономики на уровне выше среднемировых и позволит преодолеть "ловушку среднего дохода".

Главная цель до 2025 года – добиться качественного и устойчивого подъема экономики, ведущего к выходу благосостояния людей на уровень стран Организации экономического сотрудничества и развития (далее – ОЭСР) на пути к лиге тридцати развитых стран мира. Качественный рост экономики должен быть основан на повышении конкурентоспособности бизнеса и человеческого капитала, технологической модернизации, совершенствовании институциональной среды, а также минимизации негативного влияния человека на природу. Экономический рост должен сопровождаться повышением качества жизни населения, в том числе в соответствие с Целями устойчивого развития Организации Объединенных Наций (далее – ООН) и стандартами ОЭСР.

Стратегический план до 2025 года построен вокруг семи важнейших системных реформ и семи приоритетных политик, которые должны быть осуществлены в экономике и социальной жизни страны до 2025 года. Для измерения прогресса страны на пути вхождения в число 30 развитых стран мира определены ключевые национальные индикаторы и международные индексы.

Успешная реализация Стратегического плана до 2025 года требует скоординированных действий государственных органов, представителей бизнеса и гражданского общества.

Глава 2. Анализ текущей ситуации и глобальных тенденций 2.1. Итоги реализации Стратегического плана до 2020 года

Принятый в 2010 году Стратегический план до 2020 года выполнил свою задачу, стабилизировав ситуацию, сложившуюся в экономике страны после мирового финансового кризиса 2007 – 2009 годов. По итогам 2016 года объем валового внутреннего продукта (далее – ВВП) вырос на 36,5% к 2009 году, что обеспечило досрочное достижение стратегической цели по росту экономики.

Сохранена макроэкономическая стабильность. В 2016 году инфляция снизилась до 8,5%. Объем международных резервов страны, включая средства Национального фонда, составил 90,7 млрд. долл. США и увеличился до 66,1% от ВВП.

В период с 2010 по 2016 годы доля валовой добавленной стоимости (далее – ВДС) субъектов малого и среднего бизнеса (далее –МСБ) увеличилась с 20,6% до 26,8%. Количество активных субъектов МСБ выросло вдвое, сохранено 256,7 тыс. и создано 81,1 тыс. рабочих мест.

Достигнуты значительные улучшения в формировании благоприятной бизнес-среды, что подтверждается ростом Казахстана в рейтинге Doing Business 2018 на 17 позиций до 36-го места за 2014 – 2017 годы.

Отечественные и иностранные инвестиции в несырьевые секторы экономики увеличились до 64,3%. Доля прямых иностранных инвестиций в ВВП выросла на 15,6 процентных пункта.

В целях формирования надежной правовой среды введены в действие законы, направленные на создание системы предоставления бесплатной юридической помощи, регламентированы вопросы ужесточения квалификационных требований и механизмов отбора судей, а также утвержден новый Этический кодекс судей. За эти годы по показателю "независимости судов" Казахстан поднялся на 30 позиций в рейтинге Глобального индекса конкурентоспособности (далее – ГИК) Всемирного экономического форума, заняв в нем 79 место.

Для ускоренной диверсификации экономики завершена первая пятилетка программы индустриально-инновационного развития и продолжается реализация второй пятилетки. За 7 лет в рамках Карты индустриализации было введено более 900 проектов и создано около 90 тыс. постоянных рабочих мест. Энергоемкость экономики за 6 лет снизилась почти на 30%.

В агропромышленном комплексе (далее – АПК)в рамках Программы "Агробизнес" увеличено субсидирование субъектов АПК в 2 раза. Принятые меры позволили обеспечить рост производительности труда в обрабатывающей промышленности на 31,7%, в агропромышленном комплексе в 3,6 раза.

В рамках программы масштабного инфраструктурного развития "Нұрлыжол" построено и реконструировано около 1,6 тыс. км автомобильных дорог, завершено строительство железнодорожной линии Жезказган – Бейнеу и логистической инфраструктуры. Запущен магистральный транспортный коридор Западная Европа – Западный Китай.

Одним из ключевых направлений Стратегического плана до 2020 года стали инвестиции в образование, науку и здравоохранение.

Вследствие расширения сетей дошкольных организаций охват детей в возрасте 3-6 лет вырос до 85,8%. В среднем образовании отмечается высокий уровень охвата (98,1%). По качеству образования в начальных школах Казахстан входит в 15 лучших стран в рейтинге TIMSS. В мировых рейтингах QS WUR были отмечены 8 казахстанских ВУЗов, из них 2 ВУЗа вошли в топ-300 и топ-400.

В сфере здравоохранения сформирована единая национальная система. За семь лет ожидаемая продолжительность жизни казахстанцев увеличилась на 3 года и составила 72,3 года в 2016 году. Уровень материнской смертности снизился в 3 раза по сравнению с 2009 годом, младенческой смертности – более чем в 2 раза.

Благодаря комплексным мерам по социальной поддержке граждан, предпринятым государством, в период с 2009 по 2016 годы доля населения с доходами ниже прожиточного минимума снизилась с 8,2% до 2,6%. В прошедшие годы уровень безработицы оставался стабильным – около 5%.

Особое внимание уделялось обеспечению межнационального согласия, безопасности, стабильности международных отношений. Проведена работа по созданию благоприятных условий для дальнейшей реализации права на свободу совести, а также свободного развития культуры и традиций всех этносов, проживающих в Казахстане. Создана эффективная система профилактики и раннего предупреждения межэтнических и межконфессиональных конфликтов. Казахстан является активным субъектом международных отношений и участвует в принятии решений, имеющих важное значение для мировой политики. Страна активно интегрируется в региональные и глобальные экономические системы такие, как Евразийский экономический союз (далее – ЕАЭС) и Всемирная торговая организация (далее – ВТО).

Вместе с тем с 2014 года начался период, характеризующийся как "новая реальность", с глобальным перепроизводством и, как следствие, существенным падением мировых цен на нефть. Это обусловило новые вызовы и риски для устойчивого развития страны.

С начала реализации Стратегического плана до 2020 года Главой государства были инициированы важнейшие политические документы стратегического характера, такие как Стратегия "Казахстан-2050", План нации – 100 конкретных шагов по проведению 5 институциональных реформ, Третья модернизация Казахстана и Модернизация общественного сознания, которые требуют пересмотра подходов к реализации стратегических задач на среднесрочную перспективу.

2.2 Конкурентные преимущества и области для развития Казахстана

Сегодня Казахстан – это страна, совершившая невероятный рывок в экономическом развитии и сформировавшая институциональную основу государства. Казахстан позиционируется как страна со средним уровнем дохода: ВВП на душу населения по паритету покупательной способности составляет 26 048 международных долларов.

Экономический рост

В период с 2010 по 2014 годы рост ВВП составлял 5-7 % в год. Начиная с 2014 года, наблюдалось резкое изменение ситуации в мировой экономике, в результате чего в 2015 – 2016 годы экономический рост Казахстана замедлился до 1-1,2 % в год. С начала 2017 года экономика страны вернулась на траекторию высокого роста порядка 4 %, что свидетельствует об адаптации экономики к новым условиям развития.

Устойчивость роста обеспечивалась за счет политики контрциклического макроэкономического регулирования с использованием средств Национального фонда для поддержки деловой активности и занятости. Среднегодовые темпы инфляции с 2000 года составили 8,4 %.

Произошли качественные изменения в структуре экономики по сравнению с 2000 годом. В структуре ВВП доля сферы услуг увеличилась до 57 % по сравнению с 48,3 % в 2000 году, доля обрабатывающей промышленности выросла с 10 % до 11,8 %, доля транспорта и логистики – с 6 % до 8 %. При этом благодаря реализации Государственной программы форсированного индустриально-инновационного развития темпы роста обрабатывающего сектора превышали темпы роста горнодобывающей промышленности. Создано более 500 новых видов продукции, ранее не производимых в Казахстане. Среди них грузовые и пассажирские вагоны, электровозы, грузовые, легковые автомобили и автобусы, трансформаторы, рентген-аппаратура, светодиодные светильники, титановые слитки и слябы, лекарственные средства, молочная продукция. Доля обработанных товаров увеличилась с 23,3 % до 30,3 %, доля товарных позиций – с 777 до 824.

В рамках Программы "Нұрлыжол" сформирована эффективная транспортно-логистическая инфраструктура, направленная на развитие экспортных и транзитных возможностей страны, что существенно повышает конкурентоспособность экономики.

Реализуется Государственная программа развития АПК на 2017 – 2021годы, направленная на повышение конкурентоспособности агропромышленного сектора, широкое вовлечение мелких и средних хозяйств в сельскохозяйственную кооперацию, рост экспорта сельскохозяйственной продукции и эффективное использование водных и земельных ресурсов.
За последние 7 лет валовый выпуск продукции сельского хозяйства вырос в 2,5 раза.

Несмотря на принимаемые меры по диверсификации экономики индекс сложности¹ экономики Казахстан составляет -0,52, что, для сравнения, ниже уровня России (0,21) и Малайзии (1,08).

Одним из основных факторов, сдерживающих рост экономики, является отставание по уровню производительности труда в отраслях экономики. К примеру, в сельском хозяйстве степень такого отставания достигает 12-15 раз, в горнодобывающей промышленности-5-10раз, в обрабатывающей промышленности– 2-4 раза. Рост производительности сдерживают недостаточное проникновение и развитие современных технологий, высокий уровень износа и невысокий технологический уровень основных средств, что стало следствием снижения объема инвестиций в основной капитал с 30,6% от ВВП в 2007 году до 25,3 % в 2016 году. Развитие собственных технологий ограничено низким уровнем развития Научно-исследовательских и опытно-конструктивных работ(далее – НИОКР) (затраты на НИОКР в Казахстане составляют 0,15 % от ВВП, в России – 1,2 %, Малайзии – 1,3 %, в Австралии – 2,2 %)².

В финансовой сфере сохраняются актуальные проблемы, сдерживающие финансирование реального сектора экономики. Объемы банковского кредитования ограничиваются ввиду высоких рисков заемщиков и низкого качества активов банков. Сохраняется достаточно высокая доля иностранной валюты в балансе банков, что снижает их возможности для предоставления финансирования в тенге. Несмотря на снижение доли неработающих кредитов до 6,7 % в январе 2017 года, сохраняется низкое качество активов. Недостаточно развиты альтернативные источники финансирования (такие как рынок ценных бумаг, венчурное финансирование, факторинг, лизинг и прочее).

В результате мер фискального стимулирования в 2014 – 2016 годах произошло ухудшение показателей в налогово-бюджетной сфере. Ненефтяной дефицит увеличился до 9 % к 2017 году, увеличился государственный долг до 20% ВВП. Вместе с тем, благодаря поддержанию общего дефицита бюджета на уровне не более 3 % и активов Национального фонда на уровне свыше 30% ВВП, сохраняется устойчивая фискальная позиция страны.

Развитие бизнеса и предпринимательства

Для развития предпринимательства приняты кардинальные меры по улучшению бизнес-климата, совершенствованию разрешительной системы, упрощению процедур создания бизнеса и оптимизации государственной контрольно-надзорной деятельности.

В рейтинге Doing Business 2017 года Казахстан отмечен как государство, осуществившее наибольшее количество реформ – 48 реформ в семи из десяти возможных направлений, направленных на стимулирование предпринимательства и активизацию экономической деятельности. В результате Казахстан опередил в рейтинге такие страны ОЭСР как Бельгия, Италия, Израиль, Греция и Турция.

Последние три года Казахстан активно проводит политику сокращения доли участия государства в экономике. В рамках программы приватизации с 2014 по 2017 год реализовано 433 объекта на сумму 125 млрд. тенге. Выполнение правил "Yellow Pages Rule" позволило сократить виды деятельности субъектов с государственным участием на 47% – с 652 до 346. Начата передача государственных функций в конкурентную среду. Для этого в 2015 году принят Закон "О саморегулировании", введен анализ готовности рынка, созданы институциональные механизмы.

Несмотря на принимаемые меры, государство по-прежнему играет значительную роль на рынках (до 18,6% доля ВДС в ВВП), оттягивая на себя финансовые средства и квалифицированные кадры.

На сравнительно низком уровне в 24% остается вклад субъектов МСБ в экономику, сокращается количество средних предприятий (на 41% за 2014 – 2016 годы). Сдерживающими факторами развития бизнеса остаются ограниченный доступ к финансированию, существенный разрыв между регионами в условиях ведения бизнеса, пробелы в законодательстве, приводящие к дроблению бизнеса вместо его укрупнения.

Для развития экспортного потенциала сектора МСБ предоставляется широкий набор мер по продвижению экспорта. Однако удаленность от крупных рынков влечет за собой высокие логистические издержки и снижает конкурентоспособность казахстанских товаров.

__________________________
¹Center of International Development at Harvard University, Atlas of Economic Complexity2 Группа Всемирного Банка; Комитет по статистике МНЭ РК

Социальная политика

В результате достижений в экономике и социальном развитии численность населения за 5 лет увеличилась почти на 1,5 млн. человек. Постепенно растет ожидаемая продолжительность жизни населения, одновременно характеризующая и здоровье, и общий уровень жизни, составив 72,3 года в 2016 года с ростом на 6,8 лет с 2000 года.

В стране сформирована единая национальная система здравоохранения. Одной из наиболее действенных и эффективных мер по охране здоровья граждан стал регулярно проводимый скрининг. В результате раннего выявления злокачественных опухолей показатели смертности от онкологических заболеваний снизились на 100 тыс. чел. с 99,49 в 2013 году до 88,79 в 2016 году.

Вместе с тем, имеют место недостаточное финансирование здравоохранения и неравномерное распределение финансовых ресурсов по регионам. Наблюдается недостаток медицинского персонала в отдаленных регионах с разницей между кадровой обеспеченностью городов и сел в 4 раза. Отмечаются недостаточное качество медицинских услуг и доступность высококвалифицированной медицинской помощи.

Система образования Казахстана направлена на интеграцию в международное образовательное пространство, осуществлен переход высшего образования к Болонской системе, созданы сеть интеллектуальных школ и Университет международного уровня Назарбаев Университет, реализуется международная программа "Болашак". В Казахстане обеспечен полный охват средним образованием и увеличен до 86% охват дошкольным воспитанием и обучением детей в возрасте от 3 до 6 лет.

Требуют улучшения показатели качества среднего образования, учитывая, что средний балл Казахстана по рейтингу PISA на 10% ниже аналогичного показателя стран ОЭСР. Сохраняются различия в качестве образования между городом и селом, что отражается в примерно
10% отставании сельских школ по среднему баллу единого национального тестирования.

В системе технического и профессионального образования (далее – ТиПО) внедрена система дуального образования и внедряются международные стандарты. Вместе с тем, система ТиПО до сих пор не обеспечивает практические навыки, необходимые для подготовки инженерно-технических кадров, материально-техническая база устарела, а большинство образовательных программ все еще не соответствует международным образовательным стандартам.

Несмотря на большое количество ВУЗов в стране, только 8 университетов представлено в международном рейтинге QS World University Rankings 2016, а лучший ВУЗ страны (КазНУ) занимает 236 место, что свидетельствует о необходимости улучшения качества образования в ВУЗах.

Вместе с тем на сегодняшний день лишь 11% населения страны занято в сфере экономики знаний, которая подразумевает высококвалифицированный интеллектуальный труд, творческий подход и решение нерутинных задач. Уровень компетенции выпускаемых кадров также является областью для улучшения, так как Казахстан занимает 68-е место по качеству среднего образования из 138 стран в ГИК, 63-е место по качеству высшего образования,100-е место по качеству школ менеджмента и 70-е место по уровню подготовки и развития персонала. Это ставит серьезные задачи перед системой профессионального образования, ее связью с потребностями новой экономики, а также социально-трудовой инфраструктурой, регулирующей рынок труда.

Среди прочих проблем образования можно выделить непрестижность педагогического статуса и невысокую оплату труда в данной сфере, недостаточность финансирования системы образования по сравнению со странами ОЭСР.

В социальной сфере доля населения с доходами ниже прожиточного минимума сократилась в 15,6 раз за 25 лет, среднедушевые номинальные денежные доходы населения Казахстана выросли в 32 раза за последние 20 лет.

Уровень безработицы сохраняется в пределах 5%, однако сохраняется высокая доля самозанятых на уровне 25% от общей численности занятого населения. Особую озабоченность вызывает непродуктивная самозанятость, особенно в сельских районах.

В сфере пенсионного обеспечения для поддержания выплат солидарных пенсий на приемлемом уровне их размеры ежегодно индексируются с опережением темпов инфляции. В целом за 25 лет среднемесячный размер пенсии вырос в 227 раз, а за последние 10 лет размер пенсии ежегодно увеличивался в среднем на 15,7%. Однако сохраняется проблема не полного охвата накопительной пенсионной системой самозанятых и неформально занятых групп населения.

Важным показателем качества жизни является обеспеченность жильем. Благодаря реализации государственных программ жилищного строительства, последние годы ежегодно вводится порядка 10 млн. кв. м. жилья. Сегодня обеспеченность жильем на душу населения выросла до 21 кв. м, что вместе с тем отстает от уровня стран Восточной Европы (25 кв. м на душу населения). В рамках Программы "Нұрлы жер" ожидается ввод свыше 85,4 млн. кв. м. жилья до 2025 года.

Государственное управление и верховенство закона

Модернизация системы государственного управления проводится в рамках Плана нации – 100 конкретных шагов по реализации пяти институциональных реформ.

В 2017 году осуществлена конституционная реформа, направленная на перераспределение полномочий между ветвями государственной власти. Усилены роль Парламента и его контроль над правительством. Формируется "компактное правительство", ответственное перед гражданами. Часть функций и услуг передана на нижестоящие уровни и в конкурентную среду.

На государственной службе внедрены принципы меритократии, новая система оценки государственных служащих. Введена должность уполномоченного по этике. За последние 5 лет эффективность государственных структур выросла на 25% (по индексу WGI Всемирного банка, 2015), а удовлетворенность населения качеством государственных услуг – на 20% только за последние 2 года, по итогам оценки за 2014 – 2015 годы.

Тем не менее в 2015 году индекс эффективности государственных структур согласно оценке Всемирного банка составил 41 балл из 100, в то время как группа 30 развитых стран имеет показатели от 75 баллов. Текущая система не поощряет инновации, в результате чего успешные изменения работы государственных органов носят точечный характер и не получают широкого распространения. На сегодняшний день превалируют контрольные механизмы, которые больше стимулируют ориентацию на процесс, а не на результат.

В целях усиления подотчетности, открытости и прозрачности государственных институтов предусмотрено проведение экспертного обсуждения и широких общественных консультаций. Внедряется новая система аудита и оценки эффективности деятельности, а также институтов вовлечения граждан. Полностью модернизирована система оказания госуслуг населению c созданием корпорации "Правительство для граждан". Вместе с тем, население и бизнес все еще слабо вовлечены в деятельность государства – индекс гражданской активности составляет 39 баллов из 100 возможных.

Для обеспечения верховенства закона и правосудия реформирована судебная система. Сроки рассмотрения дел сократились наполовину, растет количество дел, решенных с использованием упрощенного судопроизводства и альтернативных мер урегулирования. Ужесточены квалификационные требования и механизмы отбора судей.

С начала 2000-х годов поэтапно проводится гуманизация уголовной политики, состоящая в декриминализации целого ряда составов уголовных преступлений, смягчении уголовной ответственности, депенализации, широком применении мер наказания, альтернативных лишению свободы. В июле 2017 года принят Закон, в котором предусмотрены дополнительные меры по снижению уголовного-правового давления на бизнес, минимизации вовлечения в орбиту уголовного процесса добросовестных предпринимателей.

Антикоррупционная стратегия Республики Казахстан на 2015 – 2025 годы заложила основы новой системы противодействия коррупции, приоритетами которой являются меры по предупреждению коррупционных действий. Принят Закон "О противодействии коррупции", которым введены превентивные инструменты. Ратифицирована Конвенция ООН против коррупции. Казахстан стал участником Стамбульского плана действий ОЭСР по борьбе с коррупцией и продемонстрировал прогресс по 14 рекомендациям из 19. Число казахстанцев, выразивших доверие антикоррупционной политике, выросло с 60% в 2015 году до 73% в 2016 году.

Несмотря на положительную динамику, уровень соблюдения законов все еще недостаточен. Например, в 2016 году в Индексе верховенства закона Всемирного банка показатель Казахстана составил 41 балл из 100 возможных, при том, что ведущие страны имеют показатели свыше 75 баллов. Уровень восприятия коррупции в индексе Transparency International составляет 29 баллов из 100, по сравнению с 55 баллами у ведущих стран.

Региональная политика

Региональная политика направлена на сбалансированное развитие регионов, стимулирование территориальной концентрации трудовых и финансовых ресурсов в центрах экономического роста, повышение занятости и качества жизни населения независимо от места их проживания.

На национальном уровне формируются макрорегионы с центрами экономического роста в крупных агломерациях – Астана, Алматы, Шымкент и Актобе. На региональном уровне точками роста определены областные центры и города Семей и Туркестан, перспективные моно- (27) и малые (41) города, опорные села (314 из 6660) и приграничные территории. Для проведения управляемой урбанизации особое внимание уделяется развитию агломераций, в части привлечения инвестиций, развития инноваций, комфортной городской среды, управления внутренней миграцией. В развитии моно- и малых городов сделан акцент на принятии мер по диверсификации экономики и поддержке субъектов МСБ.

Одновременно, Казахстан характеризуется низкой плотностью населения (в среднем – 6,6 человек на кв. км) и средним уровнем урбанизации (54% по сравнению с 74% в России, 77% в Малайзии), что увеличивает стоимость предоставления социальных услуг и строительства инфраструктуры.

Основной проблемой остается диспропорция в социальном и экономическом развитии регионов. По валовому региональному продукту (далее – ВРП) наибольшую долю занимает город Алматы (более 20%), наименьшую – Северо-Казахстанская область (2%). ВРП на душу населения в регионах с наибольшим (Атырауская область) и наименьшим (Южно-Казахстанская область) значениями различаются в 7 раз.

В результате проведенной децентрализации полномочий между уровнями государственного управления значительное количество функций с соответствующей штатной численностью поэтапно передано на местный уровень, созданы аппараты акимов сельских округов. Развитие местного самоуправления расширило возможность граждан участвовать в процессе принятия решений. Проведены выборы акимов в городах районного значения, аульных (сельских) округах посредством их выборов маслихатами районов (городов). Внедряется 4-й уровень государственного бюджета, расширены доходные источники бюджета местного самоуправления.

В связи с передачей большого числа функций на местный уровень требует укрепления институциональное, кадровое и финансовое обеспечение регионов. Система межбюджетных отношений, распределения субвенций и изъятий в недостаточной степени стимулирует регионы для самоорганизации и развития внутренних ресурсов, наращивания экспортного потенциала и налогооблагаемой базы, привлечения инвестиций. При этом планирование осуществляется централизованно по принципу "сверху-вниз" в условиях неполной информированности о возможностях и ограничениях на местах при принятии решений.

Внешнеэкономическая интеграция

Казахстан успешно проводит многовекторную внешнюю политику в целях интеграции в мировую систему торговых отношений.

Ключевым достижением торговой открытости стало вступление Казахстана воВТО, состоявшееся в ноябре 2015 года. Благодаря членству в ВТО Казахстан получил более благоприятные условия на внешнем рынке, а также доступ к инструментарию по урегулированию торговых споров и предупреждению дискриминационных мер.

В рамках региональной экономической интеграции Казахстан прошел путь от Таможенного союза до ЕАЭС. Участие Казахстана в евразийском интеграционном процессе – это один из эффективных инструментов диверсификации экономики, привлечения инвестиций в несырьевые сектора и расширения рынка сбыта.

Национальная идентичность

Базовые принципы модернизации общественного сознания заложены и достигаются в патриотическом акте "Мәңгілік ел", программных статьях
Главы государства "Социальная модернизация Казахстана: 20 шагов к Обществу Всеобщего Труда", "Болашаққабағдар: руханижаңғыру".

Среди конкурентных преимуществ Казахстана выделяются единство и культурное многообразие страны, выраженная национальная идентичность, толерантность и способность приспосабливаться к изменениям, принимая только самое лучшее.

Казахстанская модель общественного согласия и общенационального единства признана одной из наиболее успешных в мире. Республика занимает высокие позиции по уровню личной и национальной безопасности граждан. Преимуществами казахстанской этнополитики являются: механизмы реализации гражданского равноправия независимо от этнической и религиозной принадлежности, укрепление казахстанской идентичности и единства на принципе гражданства, создание условий и поддержка для развития языка, традиций и культуры этносов.

Государство создает условия для достижения гендерного равенства для преодоления всех форм дискриминации по половому признаку и создания условий для полной реализации способностей женщин и мужчин во всех сферах трудовой, общественной и личной жизни. Казахстан присоединился к основополагающим документам ООН в сфере расширения и защиты прав и возможностей женщин.

Созданы правовые и институциональные условия для обеспечения участия граждан в общественно-политической жизни страны, взаимодействия государства и институтов гражданского общества. На всех уровнях государственного управления действуют общественные советы. Совершенствуются механизмы государственного финансирования социальных проектов, проводимых совместно с неправительственными организациями. Развиваются инструменты местного самоуправления.

Проблемой является низкий уровень инициативности населения (согласно опросам населения, лишь 10% населения полагается только на себя). По данным социологических опросов 30% населения готово активно участвовать в развитии страны, при этом среди молодежи данный уровень составляет порядка 60%.

Зеленая экономика и окружающая среда

Казахстан является страной с энергоемкой экономикой, поэтому на сегодняшний день необходимы шаги по переходу к устойчивому долгосрочному развитию.

Казахстан реализует Концепцию зеленой экономики, которая комплексно решает вопросы перехода к возобновляемой энергетике и охране окружающей среды. Задана цель на достижение 50% доли использования альтернативной и возобновляемой энергии к 2050 году.

Казахстан присоединился к Парижскому соглашению и обязуется достичь заявленных вкладов по сокращению выбросов парниковых газов на 15% до 2030 года.

Созданы законодательные и экономические механизмы для развития возобновляемых источников энергии (далее –ВИЭ), энергосбережения и энергоэффективности. На 1 января 2017 года в стране действуют около 50 предприятий, использующих ВИЭ суммарной мощностью порядка 300 МВт, доля вырабатываемой электроэнергии которыми за 2016 год составила 1%.

Повышен доступ населения к центральному водоснабжению с 82% до 88% в городах и с 42,5% до 52,3% в сельских населенных пунктах.

Остаются нерешенными проблемы, связанные с состоянием окружающей среды: деградация земель, дефицит водных ресурсов, высокий уровень загрязненности воздуха в городах, утилизация бытовых отходов.

2.3 Возможности и вызовы будущего: мегатренды и сценарии глобального развития

При разработке Стратегического плана до 2025 года изучены более 100 глобальных мега трендов и выработаны сценарии глобального развития. Глобальные мега тренды включают уже существующие на глобальном уровне тенденции, которые в среднесрочной перспективе будут оказывать непосредственное влияние на Казахстан. Сценарии глобального развития, в свою очередь, учитывают неопределенность будущего и включают наиболее вероятные, но в то же время разнополярные варианты мировых изменений до 2025 года, имеющие значение для нашей страны.

Глобальные мегатренды, актуальные для Казахстана

Из всего многообразия мегатрендов выбраны 5 ключевых групп: социальные, технологические, экономические, экологические и политические.

Социальные мега тренды

Большинство развитых и развивающихся стран, а также крупных компаний сделало ставку на развитие человеческого капитала. Объем инвестиций в образование по всему миру растет. Государственные инвестиции в этой сфере возросли на 34% с 4,4 трлн. долл. США в 2012 году до 5,9 трлн. долл. США в 2016 году. Растут и частные инвестиции: в 2017 году 27% частных компаний, входящих в пятисотку лидеров в сфере развития кадров, увеличили бюджеты на обучение своих сотрудников. Доля образованного населения к 2050 году должна вырасти с текущих 66% до 77%, при этом число людей с высшим образованием вырастет практически вдвое.

Идет формирование нового экономического уклада – "экономики знаний". Все больше профессиональных преимуществ получают люди, способные работать в условиях неопределенности и выполнять сложные аналитические задачи, требующие творческого подхода. В структуре занятости передовых стран люди такой формации уже сейчас составляют не менее 25%, при этом для развивающихся стран – 8-17%. С появлением облегченного доступа к информации накопленные человеком знания начинают терять свою ценность, уступая место навыкам поиска и обработки данных. Впервые за свою историю мир вынужден готовить специалистов к профессиям, которых еще нет на рынке. Соответственно, встает вопрос о новой составляющей образования со смещением акцента в сторону развития универсальных "навыков XXI века": умения критически мыслить, обращаться с крупными массивами данных, эффективно работать в команде, быстро адаптироваться к изменениям.

Меняется и сама образовательная модель. У традиционной системы образования больше нет монополии на знания, благодаря цифровым технологиям возрастает роль самообучения. В 2015 году в США на долю онлайн-обучения пришлось 22% от общего количества академических часов, в 2005 году эта цифра составляла всего 7%. В связи с этим в течение последних 20 лет объем частных инвестиций в образовательные технологии рос колоссальными темпами и в период с 2010 по 2015 год достиг беспрецедентных 32%. К 2015 году в мировой сфере образования насчитывалось свыше 3100 компаний, на базе которых создавались различные игры, социальные платформы, учебные сообщества, а также программы изучения языков и повышения грамотности. Для сравнения в 1995 году таких компаний было менее 800.

Урбанизация и миграция усиливаются в глобальном масштабе. Внедрение новых технологий и так называемый эффект масштаба приводят к росту объемов внутристрановой и трансграничной миграции. В частности, к сегодняшнему дню численность трансграничных мигрантов во всем мире выросла более чем втрое: если в 1960 году их было менее 80 миллионов, то в 2016 году уже примерно четверть миллиарда. Это означает существенное расширение спектра возможностей при поиске места жительства, обучения, работы. Уровень конкуренции за право получения наиболее востребованной профессии переходит от регионального на глобальный. Особую роль приобретает этническая толерантность: в 2015 году число международных мигрантов достигло 244 млн. человек, что на 41% больше показателей 2000 года.

В пределах стран население перемещается в города. Так, в 1960 году доля городского населения составляла лишь 34%, в 2015 году выросла уже о 54%, а к 2050 году, предположительно, увеличится до 70%. Города обеспечивают более 70% мирового ВВП и аналогичную долю в создании новых рабочих мест. Этому способствуют развитая инфраструктура, высокий уровень жизни, потребления и концентрации жителей. При этом наибольший рост населения до 2030 года ожидается в мегаполисах и их агломерациях. Предполагается, что количество мегаполисов вырастет с 20 в 2012 году до 37 в 2025 году.

Поколение Z – это поколение людей с новыми ценностями и новым типом мышления. К 2025 году представители поколения Z или поколения двухтысячных (люди, родившиеся в 1995 – 1997 годах и позже) будут составлять около 25% от общего размера всей рабочей силы. То, что сегодня предыдущее поколение считает "новыми технологиями", для поколения Z – единственная реальность, в которой прошла вся их сознательная жизнь. Это люди, с детства использующие цифровые технологии (так называемые, digitalnatives) и имеющие неограниченный доступ к информации. Личностный рост, баланс между работой и частной жизнью для "Зет" приоритетнее финансового вознаграждения и карьеры. В отличие от предыдущих поколений, "Зеты" легко меняют не только работодателей, но и сферы деятельности и даже места проживания. В борьбе за новых сотрудников организациям придется адаптироваться под их ценности, что уже делают крупнейшие корпорации, такие как Google, Apple, Amazon и другие корпорации.

Технологические мегатренды

Новые технологии меняют мировые экономики, а, следовательно, и рынки труда. Активно внедряются такие технологии как "Индустрия 4.0", интернет вещей, робототехника, нанотехнологии, автономные транспортные средства, 3D-печать и другие. Снижается стоимость роботизированных решений: затраты на робота-сварщика в 2005 году составляли 182 тыс. долл. США, в 2014 году – 133 тыс. долл. США, к 2025 году, по предварительным оценкам, они снизятся еще на 23% до 103 тыс. долл. США. Общее число эксплуатируемых роботов в мире в 2017 году перевалило за 1,6 млн., и как предполагается через 2 года их количество по оценкам вырастет на 56% до 2,5 млн.

Вслед за технологическим бумом на мировом рынке труда уже наблюдается глобальный "разрыв в навыках". Автоматизация и цифровизация рабочих процессов устраняют потребность предприятий в среднеквалифицированных и низкоквалифицированных кадрах, в то время как спрос на высококвалифицированных сотрудников резко идет вверх. В результате в среднем 35% мировых работодателей сталкиваются с трудностями в поиске квалифицированного персонала, а в Японии этот показатель достигает 85%.

По разным оценкам начавшаяся автоматизация и цифровизация бизнес-процессов в ближайшее время поставят под риск исчезновения от 9 до 50% всех ныне существующих профессий. По оценке Всемирного экономического форума7,1 миллионов рабочих мест исчезнет к 2020 году. К профессиям, которые уже сейчас подвергаются сокращению, относятся аналитики, бухгалтеры, юристы, трейдеры, рекрутеры, административный персонал и другие профессии. Суть сохранившихся "традиционных" профессий существенно изменится. Появятся так называемые "лишние люди", чьи навыки, компетенции и неприспособленность к изменениям не дадут им возможности приспособиться к новым экономическим реалиям. "Лишние люди" в условиях современной экономики могут пополнить ряды неформальной занятости и стать источником социальной напряженности.

Технологический рост дал начало активному развитию удаленной занятости и самозанятости. Стимулом к развитию самозанятости явилось развитие платформенных решений (таких как Uber, Airbnb). Только в Европе объем транзакций через платформы к 2025 году вырастет в 20 раз, увеличив занятость в этом сегменте минимум на 17%.

Цифровые технологии стали неотъемлемой частью жизни. Цифровые услуги способствуют росту экономики совместного пользования, которая строится на удобных и низкозатратных решениях в рамках цифровых сообществ. Это, к примеру, сервисы совместных поездок (райдшеринга) или совместного использования жилья, такие как BlaBlaCar или Airbnb. Такая экономика обладает значительным потенциалом; как ожидается, до 2025 года она будет расти на 27% в год.

Беспрецедентный рост показывают большие массивы данных. Сегодня человечество переживает эпоху "информационного взрыва" – общее количество данных в период с 2013 по 2020 год увеличится в 10 раз. В 2015 году размер этого рынка достиг 125 млрд. долл. США и продолжает расти почти на 10% в год – примерно вдвое быстрее, чем рынок программного обеспечения. Облачные вычисления и аналитика данных – две основы новой цифровой экосистемы, на которые в 2015 году пришлись 46% всех стартапов в области развития технологий. Кроме великого множества возможностей, развитие больших данных ставит вопрос об их безопасном сборе, хранении и последствиях их переизбытка в жизни общества.

Одним из новейших технологий в области работы с данными являются разработка и внедрение машинного обучения (самообучающихся систем) и нейронных сетей, которые являются первым шагом на пути к созданию искусственного интеллекта.

Экономические мега тренды

Несмотря на рост протекционизма, глобализация рынков уже необратима. В мировой экономике наблюдаются сложные процессы регионализации торговых режимов в ущерб принципам ВТО (Трансатлантическое партнерство, региональное Всеобъемлющее экономическое партнерство), "санкционных войн" и усиления протекционизма. Происходит децентрализация экономик и власти: Brexit (выход Великобритании из Европейского Союза), новый фокус США, подчеркнутый в инаугурационной речи Дональда Трампа словами "americanism, notglobalism". Углубляется принципиальное для России соперничество с США и Западом. За 2015 год страны "большой двадцатки" ввели более 600 ограничительных торговых мер. Все большее число развитых стран ограничивает приток мигрантов.

Тем не менее развитие технологий и мобильности, обеспечивающее доступность рынков и информации, трансграничное движение потоков капитала и международное финансирование делают процесс глобализации необратимым.

Происходит переход от массового производства к массовой кастомизации. Среди крупнейших компаний ведется непрерывная "битва за потребителя", где качество продукта, дополнительно предоставляемые услуги и уровень клиентоориентированности играют решающую роль. Еще одним фактором, усиливающим конкуренцию, является доступность мировых рынков за счет цифровых площадок marketplace (Aliexpress.com и другие площадки).

Стремительный рост переживает торговля услугами на фоне снижения мирового товарооборота. Все больше услуг становится цифровыми, а традиционные производители товаров включают в свои предложения различные услуги. Так автопроизводители выходят на рынки предоставления услуг, направляя свои усилия на водителей, предпочитающих пользоваться машинами, а не владеть и обслуживать их. Например, компания Daimler запустила услугу совместного использования автомобилей (carsharing) под названием car2goдляболее чем двух миллионов зарегистрированных клиентов в 30 точках в Северной Америке, Европе и Китае. Компания BMW предлагает аналогичную услугу под названием DriveNow в Австралии и 14 европейских стран в партнерстве с компанией по прокату автомобилей Sixt.

Социальная поддержка уже не является зоной сугубо государственной ответственности. Особую роль в оказании социальной поддержки выполняют корпоративная социальная ответственность и деятельность неправительственных и некоммерческих организаций. Например, в США общий объем корпоративных и частных социальных затрат в ВВП составляет 11%, что уже соизмеримо с объемом государственных затрат – 19%.

Экологические мегатренды

Продолжается переход на чистое производство и возобновляемые источники энергии. Все большее давление оказывается на бизнес и правительства в связи с вопросами утилизации отходов, соблюдения квот на выбросы углекислого газа. Это стимулирует бизнес на поиск, разработку и внедрение зеленых технологий. По прогнозам к 2020 году доля возобновляемой энергии в мировой энергетике превысит отметку в 26% против 22% в 2013 году. Международные инвестиции в ВИЭ увеличились с 61 млрд. долл. США в 2001 году до 301 млрд. долл. США в 2015 году, а доля ВИЭ от общих инвестиций в энергоснабжение увеличилась практически вдвое с 10% до 19%.

Профилактика заболеваний и здоровый образ жизни набирают популярность. Население развитых стран тратит все больше времени и личных ресурсов на профилактику заболеваний и увеличение продолжительности и качества собственной жизни.

Отмечается увеличение спроса на органические, экологически чистые продукты. В результате только за период с 2011 по 2015 годы площадь сельскохозяйственных земель, выделяемых под производство органических продуктов, увеличилась на 22% с 36 до 44 млн. га. Мировой рынок экологически чистой сельхозпродукции в 2020 году составит 200-250 млрд. долл. США.

Важной проблемой остается обеспечение базовых условий жизни, таких как доступ к чистому воздуху и чистой питьевой воде. Например, к 2025 году 1,8 млрд. человек будут проживать в странах или регионах с абсолютным дефицитом водных ресурсов, а две трети мирового населения могут оказаться в условиях напряженности водного режима.

Политические мегатренды

Страны больших экономик теряют свое экономическое и политическое могущество. Исторически доминировавшие государства "Большой семерки" (далее – G7) столкнулись с возникновением "многополярного" мира и растущим могуществом ряда развивающихся стран и влиятельных коалиций. С 2012 года ВВП развивающихся стран (по паритету покупательской способности) превысил ВВП стран G7. На сегодняшний день в обсуждении крупнейших мировых проблем участвует большая группа стран, обладающих равным правом голоса. "Группа 77" (далее – G77), к примеру, возникла как коалиция развивающихся стран, стремящихся к удовлетворению своих экономических интересов и укреплению своих позиций на переговорах внутри ООН. К 2015 году в G77 вступило более 134 государств.

Обеспечение национальной безопасности находится на повестке мирового сообщества. Несмотря на предпринимаемые усилия по борьбе с экстремизмом и терроризмом, риск террористических атак и политического насилия в мире остается высоким, особенно в Африке, на Ближнем Востоке и в Афганистане. В последнее время террористические акты происходят не только в странах, "традиционно" ассоциирующихся с терроризмом, но и в развитых странах, где внутренний терроризм представляет серьезную угрозу национальной безопасности. Страх перед религиозным экстремизмом усилился как в христианских, так и большинстве мусульманских стран.

Наряду с физическим терроризмом растет угроза кибер терроризма. Несмотря на сходство с традиционными терактами, кибер-атаки требуют особого подхода. Мировому сообществу необходимо в еще большей степени укрепить информационную инфраструктуру, создать более эффективное сотрудничество между правительством и частным сектором. Так рынок международной безопасности отражает растущую заинтересованность в нем и оценивался в 105 млрд. долл. США в 2015 году с планируемым ростом до 182 млрд. долл. США в 2021 году, со средним ежегодным ростом в 9,5%.

Все больше правительств увеличивают количество каналов коммуникации с населением, используя цифровые каналы информации как платформу для вовлечения населения в диалог и предоставления гражданам права голоса. Наблюдается усиление роли СМИ, в том числе за счет перехода новостной информации в интернет и социальные сети, что значительно ускорит скорость ее распространения и повысит уровень вовлеченности читателя.

Сценарии глобального развития и их влияние на Казахстан

Изучение сценариев глобального развития позволяет повысить надежность стратегического планирования, что, в свою очередь, помогает сделать стратегию более гибкой к возможным внешним потрясениям. Стратегический план до 2025 года включает три сценария дальнейших мировых событий и в каждом из них разрабатывает пути развития, необходимые Казахстану для сохранения и усиления статуса успешного современного государства. При формировании глобальных сценариев особое внимание было уделено областям неопределенности, актуальным для экономики Казахстана: геополитической, экономической и ресурсной, а также социальной.

Различные варианты развития событий складываются в три разнополярных сценария развития мира к 2025 году.

Сценарий "Бум технологий" предполагает, что технологический прогресс стал основным конкурентным преимуществом в мире. Страны, которые вовремя инвестировали в инновации и смогли обеспечить их внедрение, добились высоких темпов роста производительности во всех отраслях экономики. В этих условиях развитые страны будут расти на 2,5%, а развивающиеся – на 4,7% в среднем ежегодно.

На случай реализации данного сценария Казахстану важно своевременно провести технологическую модернизацию всех отраслей, чтобы навсегда не попасть в группу отстающих стран, которые вынуждены импортировать большую часть ставших жизненно необходимыми высокотехнологичных товаров и услуг и расплачиваться за это природными ресурсами. На первый план должны выйти обновление основных средств и производственных процессов, развитие когнитивных и технологических навыков и компетенций рабочей силы, привлечение высококвалифицированных специалистов, обеспечение кибер-безопасности. При данном сценарии до 2025 года Казахстану необходимо добиться среднегодовых темпов роста ВВП на уровне 5,0% в реальном выражении, чтобы к 2050 году обеспечить себе вхождение в лигу тридцати ведущих стран мира.

Сценарий "Единый открытый мир" предполагает усиление процессов глобализации на фоне либерализации, свободной торговли и международной интеграции. Ожидается опережающий рост развивающихся стран с усилением роли стран Азии. В этих благоприятных условиях темпы роста развитых стран повысятся на 3,1%, а развивающихся – на 5,2% в среднем в год.

В случае реализации такого сценария, для Казахстана важно принимать активное участие в процессах международной интеграции, особенно в Евразийском регионе, путем более глубокой интеграции в проект "Нового шелкового пути". Проведение быстрых крупномасштабных инвестиций в НИОКР и инновации, а также усиление внутренней конкуренции позволят Казахстану выйти на мировые рынки с более конкурентоспособными товарами и услугами и повысить свою долю в объемах мировой торговли. Для привлечения иностранных инвестиций и формирования благоприятного имиджа Казахстана необходимо ускорить реализацию рекомендаций ОЭСР, направленных на обеспечение верховенства закона, повышение открытости экономики и достижение устойчивого развития. В этих условиях до 2025 года Казахстану необходимо добиться среднегодовых темпов роста ВВП на уровне 5,4% в реальном выражении, чтобы к 2050 году обеспечить свое вхождение в лигу тридцати ведущих стран мира.

Сценарий "Разрозненный мир" предполагает широкое распространение политики протекционизма, в результате чего общемировой рост замедлится, а экономики развивающихся стран утратят свой импульс. Ожидается значительный спад мировой торговли. В политическом плане мир станет еще более раздробленным на фоне роста проявлений национализма, межнациональных и межконфессиональных конфликтов, ограничения миграции. Этот неблагоприятный сценарий приведет к снижению среднегодовых темпов роста ВВП развитых стран до 1,2%, а развивающихся – до 2,7% в среднем в год.

В случае реализации данного сценария для Казахстана важно расширение ассортимента экспортируемых товаров и услуг и повышение их конкурентоспособности на мировых рынках для компенсации снижения доходов от экспорта сырьевых товаров. Необходимо усилить акцент на социальные приоритеты, дабы защитить уязвимые слои населения. Для сохранения конструктивных отношений с зарубежными партнерами важно поддержание международного имиджа Казахстана как суверенного светского государства. В этих условиях до 2025 года Казахстану необходимо будет добиться среднегодовых темпов роста ВВП на уровне 4% в реальном выражении, чтобы к 2050 году обеспечить себе вхождение в лигу тридцати ведущих стран мира.

Из трех представленных сценариев развития наиболее вероятным представляется сценарий "Бум технологий". Уже сегодня можно увидеть тренд перехода к широкомасштабному использованию передовых технологий в промышленности и услугах. Несмотря на ожидаемый выход Великобритании из Европейского союза и проведение консервативной политики новым президентом США, в 2017 году ускорились темпы роста развитых экономик. Появляются первые признаки разочарования в консервативно настроенных политиках-популистах, что иллюстрируется исходом президентских выборов во Франции. Уровень цен на ресурсы стабилизировался и показывает небольшой рост, при этом участники рынка высказывают оптимизм по поводу роста цен в среднесрочном периоде. Эти факты дают основания считать, что динамика развития событий в реальном мире совпадает с предопределенными условиями в сценарии "Бум технологий", из-за чего этот сценарий был выбран как приоритетный в Стратегическом плане до 2025 года.

Глава 3. Видение, модель роста и цели развития Казахстана до 2025 года, ключевые национальные индикаторы На пути к лиге тридцати – запуск Третьей модернизации страны

В начале 2017 года Президент Республики Казахстан объявил о начале Третьей модернизации страны. Ее целями являются ускоренный экономический рост и повышение качества жизни людей, что позволит стране реализовать свое видение 2050 года и войти в лигу тридцати развитых стран мира. Третья модернизация охватывает три важных процесса обновления:

первый – это модернизация экономики, в основу которой должна лечь технологическая модернизация при превалирующей роли частного сектора и существенное повышение эффективности государственного аппарата;

второй – это политическая и институциональная модернизация, направленная на децентрализацию власти и делегирование полномочий от Президента к Парламенту и Правительству Республики Казахстан, а также на повышение эффективности институтов государственного управления;

третий процесс обновления – это модернизация общественного сознания, призванная повысить открытость, прагматизм и конкурентоспособность населения республики.

В первую очередь Стратегический план до 2025 года направлен на создание новой модели экономического роста, которая позволит выполнить цели Третьей модернизации. Суть Плана заключается в системных реформах, которые принципиально важно реализовать до 2025 года, и в приоритетных политиках, начатых в рамках реализации Стратегии "Казахстан-2050", которые необходимо продолжить.

Новая модель экономического роста: высокопроизводительная экспортоориентированная конкурентная экономика

Принципиальная трансформация экономики Казахстана требует перехода на новую модель качественного экономического роста, основанную на отказе от приоритета количественного роста, характерного для эпохи высоких цен на нефть, и от главенствующей роли государственного капитализма. Это означает, что на первый план выходят три ключевых фактора экономического роста: повышение производительности и сложности экономики, развитие компетенций, а также привлечение частного капитала. Одной из главнейших задач становится поощрение конкуренции, лидирующей роли частного бизнеса и раскрытие потенциала регионов как фактора максимизации роста. Новая модель будет направлена на создание экспортоориентированной экономики с высокой добавленной стоимостью.

Рост производительности и сложности экономики является основным фактором повышения ее объема за счет повышения операционной эффективности предприятий и отраслей, технологического обновления и цифровизации всех экономических, политических и социальных аспектов жизни страны. Стимулирование инвестиций в прикладные исследования и инновации, направленные на трансфер и адаптацию технологий, а также на разработку технологий, основанных на уже имеющихся преимуществах или направленных на решение актуальных проблем, позволит сделать процесс технологического обновления непрерывным.

Однако рост производительности и сложности экономики невозможен без наличия людей, обладающих креативными навыками и когнитивными компетенциями, необходимыми для поиска, внедрения и исполнения решений в условиях постоянно совершенствующихся и усложняющихся технологий. Таким образом на первый план выходит необходимость развития компетенций, обеспечения эффективной системы переобучения и повышения квалификации, управления процессами перетока трудовых ресурсов между отраслями и регионами.

В новой модели экономического роста особое место отводится поощрению конкуренции и лидирующей роли частного бизнеса. Конкуренция создаст стимулы для роста производительности предприятий, развития компетенций на рынке труда, создания новых рабочих мест за счет появления новых предприятий. В целом развитие конкурентной среды приведет к росту предпринимательской инициативы и частного бизнеса.

Учитывая ограниченность государственных ресурсов, вызванную предпринятыми антикризисными мерами, привлечение частного капитала является обязательным условием для проведения необходимого технологического обновления и развития инноваций.

Дополнительным фактором экономического роста является раскрытие потенциала регионов. Вовлечение локальных экономических резервов и улучшение человеческого капитала позволят с одной стороны максимизировать объемы регионального производства и нарастить рынки потребления, а с другой стороны в целом повысить качество жизни населения в регионах.

Учитывая небольшую емкость отечественного рынка потребления, ориентация на экспорт позволит расширить границы рынка сбыта растущего объема товаров и услуг и встроиться в глобальные цепочки создания стоимости. Экспорт услуг, не имеющих инфраструктурных и логистических ограничений, позволит решить проблему удаленности Казахстана от внешних рынков. Торговля на экспортных рынках станет стимулом для повышения конкурентоспособности, сложности и диверсификации номенклатуры экспортируемых товаров и услуг за счет конкуренции с иностранными производителями.

Драйверы качественного роста экономики

Для обеспечения качественного роста требуется запуск новых драйверов роста в отраслях экономики. В базовых отраслях и отраслях сферы услуг должны произойти изменения, необходимые для повышения их технологичности и экспортоориентированности.

Первым драйвером должен стать рост производительности существующих отраслей экономики за счет повышения их операционной эффективности и снижения затрат на производство, транспортировку и реализацию продукции, на инвестиции в технологическое обновление и цифровизацию, а также за счет создания условий для перехода к зеленой экономике. Это должно повысить конкурентоспособность существующих отраслей.

Вторым драйвером является рост объемов производства существующих отраслей с ориентацией на экспорт за счет многообразия видов товаров и услуг, ориентированных на экспорт. Причем фокус внимания должен приходиться на товары и услуги с высокой добавленной стоимостью, встраивание в глобальные цепочки поставок, продвижение экспорта и рациональное вовлечение природных и земельных ресурсов в экономический оборот. В результате позиции страны на глобальном рынке должны быть усилены по всем основным экспортным направлениям.

Третьим драйвером роста будет формирование новых высокопроизводительных отраслей экономики, которые должны возникнуть за счет создания цепочек поставок, развития услуг на стыке существующих отраслей, локализации технологичных компаний, трансфера технологий и коммерциализации инноваций. Благодаря этому должны произойти диверсификация экономики и создание новых конкурентных преимуществ в регионе.

При этом ключевым фактором для успешного запуска новых драйверов роста в отраслях экономики является создание наиболее благоприятных условий по привлечению частных инвестиций и повышению технологических компетенций.

Пять принципов новой модели экономического роста – ключевые изменения, на которых основывается Стратегический план до 2025 года

Переход к новой экономической модели требует принципиальных изменений в текущей государственной политике. Эти изменения составляют идеологию Стратегического плана и лежат в основе его реформ, целей и приоритетов. Правительство, центральные государственные и местные исполнительные органы при выполнении своих стратегических и текущих задач будут придерживаться принципов, заложенных в Стратегическом плане до 2025 года.

Таким образом, новая модель экономического роста основывается на следующих принципах:

повсеместная ориентация на производительность и качество: от стимулирования потребления за счет обеспечения занятости и повышения зарплат – к стимулированию производства за счет роста производительности, диверсификации и качества товаров и услуг;

технологическая направленность людей, предприятий и отраслей: от методики заучивания и запоминания в образовании и от использования технологий в отдельных отраслях – к развитию креативных, когнитивных навыков на всех этапах жизни, повсеместному проникновению технологий и всеобщей цифровизации;

конкуренция как стимулятор роста: от развития государственных и частных моно- и олигополий, от замещения импорта, и ограничения на привлечение иностранных талантов – к поощрению конкуренции за счет демонополизации отраслей, продвижения экспорта, локализации технологических компаний и привлечения талантов;

преобладающая роль частного сектора: от государственного сектора как локомотива роста: планирование, ответственность за реализацию, инвестиции, прямая поддержка предприятий – к частному сектору как локомотиву роста: устранение барьеров, стимулирование инвестиций, совместная ответственность за реализацию;

активная позиция регионов и сбалансированное региональное развитие: от централизованного планирования и распределения ресурсов, от концентрации на росте только крупнейших агломераций – к большей экономической самостоятельности, ответственности, конкуренции и кооперации между регионами.

Видение и цель Казахстана до 2025 года

Согласно ожиданиям населения, представителей бизнеса и государственного сектора, Казахстан должен стать открытой, единой и справедливой страной с растущим уровнем жизни людей и конкурентоспособной экономикой, основанной на передовых технологиях и навыках.

Стратегическая цель Республики Казахстан к 2025 году –добиться качественного и устойчивого роста экономики, ведущего к повышению уровня жизни людей, сопоставимого со странами ОЭСР, на основе повышения конкурентоспособности бизнеса и человеческого капитала, технологической модернизации, совершенствовании институциональной среды и минимальном отрицательном воздействии на природу.

Казахстан нацелен на достижение социально-экономического и институционального развития на уровне, не уступающем странам-членам ОЭСР, и последующее вступление в ОЭСР. Это позволит повысить качество жизни населения, в том числе в соответствие с Целями устойчивого развития ООН и стандартами ОЭСР. Соответствие Целям устойчивого развития, а также внедрение передовых практик и стандартов ОЭСР во всех сферах жизнедеятельности государства позволит обеспечить прогресс Казахстана на пути вхождения в число тридцати развитых стран мира.

Достижению этой цели соответствует рост экономики на уровне не менее 4,5-5,0% ВВП в среднем в год, что позволит Казахстану к 2025 году обеспечить рост уровня ВВП на душу населения до 46100 долл. США (по Паритету покупательской способности).

Обеспечение запланированных темпов роста является необходимым условием для достижения поставленных целей. Вместе с тем ВВП в полной мере не отражает качество жизни, уровень реального благосостояния граждан и ущерб, наносимый окружающей среде. В этой связи для измерения прогресса и достижения цели предусмотрены ключевые национальные индикаторы, измеряющие качество жизни населения и качество экономического роста.

План 7×7 – семь системных реформ и семь приоритетных политик реализации Стратегии "Казахстан-2050"

Стратегический план до 2025 года включает два типа приоритетных направлений развития, нацеленных на осуществление системных изменений.

Первый тип: системные реформы – это семь важнейших прорывных изменений, которые должны произойти в экономике и социальной жизни страны до 2025 года.

Второй тип: приоритетные политики реализации Стратегии "Казахстан-2050" – это курс, осуществляемый Правительством по приоритетным направлениям, определенным Стратегией "Казахстан-2050".

Рисунок 1. План 7 системных реформ и 7 приоритетных политик

Семь системных реформ

Системные реформы до 2025 года включают в себя приоритеты и задачи по основным направлениям преобразований, а также конкретные меры – инициативы – по реализации таких преобразований.

Реформа 1. Новый человеческий капитал. Реформа направлена наразвитие человеческого капитала для устойчивого роста и обеспечение текущих и будущих потребностей экономики в кадрах за счет повышения уровня их подготовки, переориентации системы образования на непрерывности обучения на протяжении всей жизни и повышения качества образования и педагогических кадров, управления процессами эффективного распределения трудовых ресурсов между отраслями и регионами.

Реформа 2. Технологическое обновление и цифровизация. Реформа направлена на технологическую модернизацию отраслей с применением технологий Индустрии 4.0, цифровизацию экономики и создание инфраструктуры инноваций для развития наукоемкой экономики и повышение повышения ее производительности за счет цифровизации, в первую очередь существующих отраслей, технологического перевооружения, создания инфраструктуры и инноваций.

Реформа 3. Конкуренция и конкурентоспособный бизнес.

Реформа направлена на активизацию частного сектора за счет развития конкурентной среды и экспортного потенциала. Путем приватизации и ликвидации неэффективных государственных компаний, а также передачи в частный сектор отдельных видов услуг в рамках государственно-частного партнерства
(далее – ГЧП), будет сокращена роль государства и монополий. Будут снижены барьеры для бизнеса и приняты меры для роста средних предприятий, упрощены процедуры закрытия, сокращена прямая финансовая поддержка. Особое внимание будет уделено повышению качества и конкурентоспособности товаров и услуг за счет приведения стандартов качества в соответствие со стандартами стран-импортеров, повышения операционной эффективности предприятий и поддержки в продвижении экспорта.

Реформа 4. Правовое государство и противодействие коррупции.

Реформа направлена на создание благоприятного социально-экономического климата за счет соблюдения законов, предотвращения коррупции и развития правовой культуры. Важнейшими задачами этой реформы являются приведение судебной системы к международным стандартам, обеспечение гарантий прав собственности, повышение уровня стабильности законодательства, воспитание правовой грамотности граждан. Предупреждение первопричин возникновения коррупции будет достигнуто за счет оптимизации и цифровизации процессов, снижения человеческого фактора, внедрения прозрачных процедур закупок.

Реформа 5. Сильные регионы и урбанизация.

Реформа направлена на сокращение социально-экономического разрыва между регионами при обеспечении базового уровня качества жизни. Развитие будет достигаться за счет делегирования большего числа экономических полномочий в регионы, повышения степени ответственности региональных руководителей и совершенствования механизмов стимулирования бизнеса и привлечения инвестиций на региональном уровне. Урбанизация будет происходить не только на уровне агломераций, но и средних городов с экономическим потенциалом. Развитие социальной и транспортной инфраструктуры, поддержка бизнеса и распространение передовых практик образования обеспечат базовые условия для жизни и работы по всей стране.

Реформа 6. Модернизация общественного сознания.

Реформа направлена на становление единой Нации сильных и преданных стране людей, что включает в себя воспитание ответственности за свое будущее и будущее Казахстана, повышение личной конкурентоспособности и прагматизма граждан. Особое внимание уделено развитию национальной культуры и предотвращению экстремизма.

Реформа 7. Государственный сектор как лидер изменений.

Реформа направлена на повышение роли центральных и местных государственных органов и организаций как агентов перемен в стране. Важно переосмыслить роль государства, повысить производительность государственного аппарата за счет цифровизации процессов и баз данных. Развитие клиентоориентированности и адаптивности будет одной из крупнейших задач правительства, которое должно управлять государством на уровне успешных частных корпораций.

Семь приоритетных политик реализации Стратегии
"Казахстан-2050"

Приоритетные политики реализации– это принципы и задачи, реализация которых осуществляется в рамках государственных программ и планов в период до 2025 года.

Политика 1. Макроэкономическая политика ориентирована на устойчивость бюджета и снижение ненефтяного дефицита, обеспечение гибкости денежно-кредитной политики и координацию с финансовой и структурной политикой. Основным результатом реализации этого направления станет обеспечение макроэкономической стабильности.

Политика 2. Конкурентоспособность отраслей экономики – политика направлена на поддержание качественного роста существующих отраслей за счет укрепления позиций базовых отраслей на мировых рынках, повышения их операционной эффективности и углубления переработки; вывод на региональный рынок новых продуктов и услуг путем развития новых компетенций и адаптации технологий; дополнительного увеличения конкурентоспособности секторов экономики за счет снижения стоимости и увеличения качества продуктов и услуг.

Политика 3.Политика развития финансового рынка ориентирована на построение эффективной цепочки финансирования, инвестирования, что включает в себя повышение финансовой устойчивости банковского сектора и кредитования экономики, развитие альтернативных источников финансирования, обеспечение доступного средне и долгосрочного фондирования, развитие международного финансового центра и повышение финансовой грамотности населения.

Политика 4. Политика по активному привлечению инвестиций в экономику будет ориентирована на привлечение и удержание инвестиций за счет улучшения инвестиционного климата в стране, усиления защиты прав инвесторов, активизации мер по их привлечению, а также улучшения инфраструктуры по работе с инвесторами.

Политика 5. Политика повышения качества жизни ориентирована на обеспечение базового уровня жизни людей за счет улучшения здоровья населения, оптимизации систем социального обеспечения и страхования, модернизации системы пенсионного обеспечения и повышения доступности жилья, в соответствии с Целями устойчивого развития ООН.

Политика 6. Политика в области зеленой экономики и охраны окружающей среды направлена на обеспечение экологической безопасности и устойчивости развития для роста уровня жизни населения; развитие альтернативных источников энергии; повышение качества водных и земельных ресурсов Казахстана; улучшение качества воздуха; развитие безотходной экономики и сохранение биологического разнообразия. Важными направлениями остаются повышение энергоэффективности и энергосбережения, а также внедрение принципов зеленого финансирования, что позволит сократить энергоемкость ВВП.

Политика 7. Проактивная внешнеэкономическая политика направлена на создание наиболее благоприятных экономических условий для Казахстана путем его эффективного участия в международных интеграционных процессах, проектах интеграции в мировую экономику и усиление позиций страны на внешних рынках. Продолжится тесное сотрудничество Казахстана как позитивного участника международных политических, социальных и экономических процессов с международными институтами.

Глава 4. Важнейшие прорывные изменения: системные реформы Реформа 1. Новый человеческий капитал

Суть реформы: Развитие человеческого капитала, обладающего высококачественными и востребованными навыками XXI века, является приоритетной задачей, от которой будет зависеть дальнейший рост экономики Казахстана. Компетенции нового времени включают готовность к непрерывному обучению и освоению новых необходимых навыков. Технологическое обновление и цифровизация невозможны без наличия компетентного персонала, эффективно использующего свое рабочее время, способного применять технологии и знания, совершенствовать процессы и осуществлять инновации.

Принципиальные изменения для Казахстана к 2025 году:

от традиционных программ обучения – к развитию функциональной грамотности, формированию современных навыков и компетенций, востребованных рынками труда будущего;

от локального фокуса казахстанского образования – к повышению востребованности и конкурентоспособности казахстанского образования на внешних рынках;

от невысокой мотивации педагогов – к профессии педагога, как одной из наиболее престижных;

от формализованного среднего и высшего образования – к постоянному совершенствованию навыков и компетенций в течение всей жизни;

от концентрации трудовых ресурсов в отраслях и регионах, независимо от их производительности – к сбалансированному распределению трудовых ресурсов между отраслями и регионами.

Предстоящие задачи

Необходимым условием развития человеческого капитала является обучение будущих работников высококачественным и востребованным навыкам. С этой целью будет повышен общий уровень системы образования: образовательные программы будут актуализированы с учетом международных стандартов под запросы новой экономики, будут приняты меры по повышению качества подготовки и мотивации педагогических кадров. Изменения в сфере образования будут реализованы в партнерстве с частным бизнесом и нацелены на обеспечение потребностей рынка труда квалифицированными кадрами, обладающими технологическими и цифровыми компетенциями.

Необходимы синхронизация спроса новой экономики на кадры и системы подготовки этих кадров, а также обеспечение доступа уже существующих работников к переобучению и повышению квалификации. Отправной точкой этого процесса станет развитие национальной системы прогнозирования, обеспечивающей кадровые потребности новой экономики, и национальной системы квалификаций, обеспечивающей работников необходимыми навыками и компетенциями.

Потенциал уже существующих трудовых ресурсов должен использоваться более эффективно. Движение рабочей силы между предприятиями, отраслями и населенными пунктами потребует создания условий для плавного и гибкого перетока к более производительным рабочим местам, что будет реализовано за счет развития трудовой мобильности и инфраструктуры рынка труда. Активные меры по содействию занятости и привлечению высококвалифицированных специалистов из-за границы позволят быстро обеспечить экономику необходимыми кадрами.

Приоритет "Образование как основа экономического роста"

Системе образования отводится лидирующая роль в подготовке нового человеческого капитала – специалистов, обладающих "навыками XXI века", которые станут основой нового экономического уклада в Казахстане. Система образования должна быть нацелена как на обеспечение доступности и инклюзивности образования на всех уровнях, так и на подготовку кадров, отвечающих запросам будущей экономики – инноваторов и рационализаторов, способных предлагать и внедрять новые операционные и технологические решения, создавать и заполнять новые, высокопроизводительные рабочие места. Модернизация системы образования требует обновления содержания образовательных программ, цифровизации сферы образования, расширения академической и управленческой самостоятельности организаций образования, повышения роли общественного участия в деятельности организаций образования, привлечения частных инвестиций в сферу образования. Одним из главных условий модернизации является обеспечение системы образования педагогами, которые могут не только научить своему предмету по обновленной программе, но также регулярно адаптировать программы к меняющимся запросам времени и прививать учащимся требуемые практические навыки.

Таким образом, реализация данного приоритета требует выполнения следующих задач:

достижение всеохватывающего и востребованного образования с учетом технологических навыков;

повышение мотивации и качества подготовки педагогических кадров;

интеграция образования в глобальную среду.

Задача "Достижение всеохватывающего и востребованного образования с учетом технологических навыков"

Глобальные экономические вызовы, быстрое развитие технологий и рост экономики знаний диктуют потребность в новых методиках преподавания и обучения. Образовательные программы должны быть направлены на подготовку кадров, обладающих специализированными отраслевыми навыками, а также навыками творческого и инновационного решения сложных комплексных задач, желанием постоянного самосовершенствования и умением работать в команде.

Инициатива 1.1 "Обеспечение доступности и инклюзивности образования". Дошкольное образование является важной отправной точкой для когнитивного развития и стимулирования интереса к обучению у детей.
С целью повышения охвата дошкольным образованием детей в возрасте
от 1 до 6 лет будет продолжено развитие сети частных дошкольных организаций с использованием механизма государственно-частного партнерства. Для этого мини-центры с неполной продолжительностью рабочего дня будут постепенно переведены на полнозанятый режим работы за счет средств местного бюджета и механизмов ГЧП.

Будет предоставлена возможность получения для всех желающих бесплатного технического и профессионального образования по рабочим квалификациям, в том числе через курсовую подготовку. Это позволит создать социальный лифт для молодежи, обеспечивающий доступ к бесплатной первой рабочей квалификации. Курсовой подготовкой будут охвачены все желающие, в том числе молодежь без квалификации, дети из малообеспеченных семей, безработные, самозанятые на базе учебных центров и колледжей за счет государственного бюджета, а также работодателей.

С целью свободного поступления на платное отделение высшего учебного заведения абитуриентам будет предоставлено право выбора формы вступительных экзаменов при поступлении в ВУЗы.

Будет проведена работа по обеспечению доступа к получению образования на всех уровнях для лиц с особыми образовательными потребностями посредством создания специальных учебных программ среднего, технического и профессионального, послесреднего образования по востребованным рабочим квалификациям, повышению квалификации педагогических работников.

Инициатива 1.2 "Обновление содержания программ всех уровней образования". Для подготовки детей к получению начального образования будет создана преемственность в реализации образовательных программ дошкольного и начального образования. Обучение алфавиту, чтению и письму (в том числе "Әліппе" – "Букварь"), а также раннее развитие у детей социальных, практических жизненных навыков и навыков самообучения будут проходить в нулевом классе.

Будет продолжено внедрение обновленного содержания в систему среднего образования, ориентированное на формирование у обучающихся функциональной грамотности, критического мышления, способностей применять знания и умения в реальной жизни. В учебные программы будут включены STEM-элементы, направленные на развитие новых технологий, научных инноваций, математического моделирования, программирования, робототехники и начальной технологической подготовки. Для этого также будут организованы программы дополнительного образования, внеклассные мероприятия, научные кружки и внеклассные занятия. В старшей школе ряд предметов будет преподаваться на английском языке.

В системе ТиПО будут внедрены обновленные образовательные программы, учитывающие международные требования WorldSkills, робототехники, цифровых навыков, полиязычия, разработанные с участием работодателей и на основе новых профессиональных стандартов. Для обеспечения преемственности с высшим и послевузовским образованием будет осуществлен переход на кредитно-модульную технологию обучения в системе технического и профессионального, послесреднего образования, которая даст возможность учитывать при поступлении в ВУЗы кредиты по отдельным дисциплинам. Учащиеся Казахстана будут принимать участие в международных и национальных чемпионатах по развитию навыков профессионального мастерства Worldskills.

Разработка и трансляция образовательных программ, соответствующих международным и профессиональным стандартам в системе ТиПО, будут осуществлены через базовые колледжи и центры компетенции, созданные совместно с предприятиями. В целях систематизации подготовки кадров будет продолжена работа по профилизации учебных заведений ТиПО.

Для актуализации образовательных программ будет проведена оценка существующих программ, по итогам которой будет обновлен реестр образовательных программ по наиболее востребованным специальностям. Для определения их актуальности и соответствия текущим и будущим потребностям бизнеса оценка будет проведена при содействии работодателей.

Будут осуществляться постоянный мониторинг образовательных программ и сравнение их эффективности (например, по уровню заработной платы выпускников, доле трудоустроившихся выпускников), для отбора наиболее востребованных на рынке программы. Структура государственного образовательного заказа будет пересматриваться с учетом данных по прогнозной потребности в кадрах и прогнозируемых перетоков численности занятых между отраслями, определяемых с участием бизнеса.

Будет продолжена работа (в рамках пилотных проектов) по повышению кооперации между научно-исследовательскими институтами и ВУЗами. Эта работа будет заключаться в привлечении студентов к исследовательской деятельности, а профессорско-преподавательского состава научно-исследовательских институтов – к преподаванию в ВУЗах. Это повысит исследовательскую и прикладную составляющую обучения для студентов, а также вовлечет их в процессы разработки и внедрения инноваций и технологий.

С целью расширения функциональных возможностей выпускников ВУЗов и повышения их мобильности на рынке труда за счет компонента по выбору будет предоставлена возможность получения дополнительной квалификации в период освоения основных образовательных вузовских программ.

Инициатива 1.3. "Повышение академической свободы и общественного участия". В целях осуществления общественного контроля за управленческой и финансовой деятельностью организаций среднего образования будет расширен спектр полномочий попечительских советов. Попечительские советы будут одним из важнейших органов в организации внутренней жизни школ и детских домов, будет совершенствоваться процедура самооценки школ. Государственный контроль школ будет осуществляться в соответствии с Предпринимательским кодексом Республики Казахстан по системе оценки степени риска.

Будет продолжена политика децентрализации и повышения академической, управленческой самостоятельности учебных заведений. Высшим учебным заведениям будет предоставлена самостоятельность в разработке учебных программ, организации кадровой работы, а также управлении бюджетом. Перед вузами также ставится задача по подготовке выпускников к рынку труда. Будут активизированы офисы профориентации Вузов, служащие источником информации и поддержки учащихся в вопросах, связанных с выбором работы, и подготовкой к процессу найма (подготовка резюме, подготовка к прохождению интервью).

Будет повышена роль наблюдательных советов, которые будут активно принимать участие в управлении вузами, осуществлять контроль за академической, операционной и финансовой деятельностью, а также давать оценку эффективности деятельности руководства вуза. Оценка эффективности будет зависеть от качества образовательного процесса и качества управления учебным заведением, измеряемым, например, востребованностью выпускников на рынке труда, актуальностью проводимой исследовательской работы.

В рамках реализации данных мер в качестве примера лучшей практики по управлению высшими учебными заведениями будет использоваться опыт Назарбаев Университет.

Инициатива 1.4 "Расширение государственно-частного партнерства и привлечение частных инвестиций в сферу образования". Расширение партнерства и привлечение частных инвестиций на всех уровнях образования являются важным инструментом повышения качества образовательных услуг, снижения нагрузки на государственные объекты образования и дефицита ученических мест, развития частных образовательных услуг.

Во всех полнокомплектных школах будет внедрен механизм подушевого финансирования, предусматривающий переход от финансирования затрат образовательных учреждений к финансированию затрат на обучение учащихся в зависимости от их численности, попринципу "деньги идут за учеником". Это обеспечит конкуренцию между образовательными организациями и будет стимулировать повышение качества образовательных услуг. При этом, образовательный заказ будет размещаться в школах вне зависимости от формы собственности, что будет мотивировать частный сектор к расширению сети частных школ. В целях стимулирования частного сектора и усиления действующих механизмов ГЧП будут пересмотрены СанПины и СНиПы школ, будет проработан вопрос передачи школ в доверительное управление. В целях наибольшего охвата школьников кружками по интересам получит развитие дополнительное образование за счет частного сектора.

В системе ТиПО будет пересмотрен норматив подушевого финансирования и проработан вопрос передачи в доверительное управление организаций ТиПО. В рамках дуального обучения будет предусмотрена мера стимулирования для привлечения инженерно-педагогических кадров с производства в виде доплаты за преподавание и организацию практических занятий для студентов.

В системе высшего образования будет проработан вопрос перехода на кредитно-подушевое финансирование высшего образования с выработкой предложений по финансированию государственного образовательного заказа с учетом осваиваемого объема академических кредитов с вовлечением работодателей.

В рамках привлечения частного финансирования будет организовано взаимодействие вузов и компаний. Партнерский вклад со стороны компаний будет включать в себя софинансирование образовательных грантов, возможность стажировок, систему наставничества, предоставление площадок для проведения тренингов и практических обучающих мероприятий. Взаимодействие позволит частному бизнесу участвовать в разработке учебных программ и построить практичную модель обучения, повышать квалификацию персонала на базе вузов.

Инициатива 1.5 "Цифровизация образования". Будет создана система управления образованием, которая будет включать электронный банк данных всех участников процесса и электронный профиль обучающегося, содержащий необходимую информацию в электронном формате, а также необходимые цифровые сервисы. Например, будет автоматизирован процесс зачисления детей в детские сады, в среднем образовании будут внедрены электронные дневники и журналы. Система управления образованием будет интегрирована в единую базу данных государственных органов. Также будут интегрированы сторонние цифровые сервисы образования c использованием технологий BigData (технология обработки больших данных).

На всех уровнях будет создаваться цифровой образовательный контент, будут распространяться методы интерактивного и дистанционного обучения. В частности, будут созданы электронные образовательные материалы и электронные библиотеки с применением интерактивных и инновационных технологий. Специальные материалы будут разработаны для обучающихся малокомплектных школ. Повысится доступность дистанционного обучения за счет создания "открытых университетов" на интернет-платформе, разработки контента электронных обучающих ресурсов, интеграции программ обучения между вузами, организациями ТиПО и школами. Это создаст необходимые условия для продвижения концепции "обучение в течение всей жизни" и выравнивания условий обучения для учащихся в удаленных, сельских регионах.

Задача "Повышение мотивации и качества подготовки педагогических кадров"

Повышение качества образования невозможно без высококвалифицированных педагогов, обладающих современными знаниями, а также технологиями и методами преподавания. Необходимо пересмотреть подходы к привлечению и обучению будущих педагогов, повышению квалификации сегодняшнего педагогического состава, повышению престижа профессии преподавателя.

Инициатива 1.6 "Повышение престижа и мотивации педагогических кадров". Уровень оплаты труда учителей будет поэтапно повышаться путем пересмотра типовых учебных планов, будет снижена нормативная учебная нагрузка на педагогических работников. Данная мера позволит повысить качество преподавания, уровень профессиональной подготовки и переподготовки педагогов, а также создаст условия для оказания учителями дополнительных платных образовательных услуг, что станет для педагогов одной из мер стимулирования.

Инициатива 1.7 "Обновление программ в педагогических учебных заведениях". Будут обновлены учебные планы и образовательные программы по подготовке педагогических кадров с целью внедрения новых методик обучения, в том числе с применением цифровых технологий, и обучения английскому языку. Будут проведены необходимые тренинги по повышению квалификации преподавательского состава по обновленным планам и программам.

Будет перезапущена система наставничества в учебных заведениях для воспитания нового поколения высококвалифицированных педагогических кадров. Будут предусмотрены меры, стимулирующие педагогов-наставников.

Инициатива 1.8 "Повышение квалификации педагогов и распространение передовых педагогических практик".Будет продолжен обмен знаниями между педагогическими кадрами региональных учебных заведений и передовых учебных заведений (таких как Назарбаев Университет, КИМЭП, КБТУ, Назарбаев Интеллектуальные школы и других).Будут организованы программы международного обмена для преподавательского состава, при этом, особое внимание будет уделяться освоению передовых педагогических практик и цифровых и технологических навыков, изучению английского языка.Будут обеспечены адекватный уровень и сроки подготовки и переподготовки педагогов, способных преподавать специализированные предметы на английском языке.

Будут созданы образовательные онлайн-платформы для повышения педагогического мастерства педагогов и трансляции опыта передовых учебных заведений. Данная мера будет способствовать получению педагогами в регионах лучшего образовательного материала.

Особое внимание будет уделено улучшению качественного состава педагогических кадров дошкольных учреждений. Поэтапно будет увеличиваться государственный образовательный заказ на подготовку педагогических кадров в вузах и колледжах по специальности "Дошкольное воспитание и обучение", а с 2019 года в системе дошкольного образования будет внедрена независимая сертификация педагогических кадров.

Для переподготовки педагогических кадров и руководителей системы ТиПО будет внедрена новая модель повышения квалификации инженерно-педагогических кадров, которая предусматривает практическую ориентированность и развитие профессионально-личностного потенциала. Специалисты с производства будут обучены педагогическому мастерству по стандартам WordSkills.

Педагоги будут подтверждать квалификацию на соответствие требованиям, предусмотренным профессиональным стандартом "Педагог", через квалификационный экзамен, оценивающийуровень профессиональной подготовки, сформированности и развития профессиональных компетенций, выраженности профессионально важных личностных качеств.

Инициатива 1.9 "Равномерное распределение педагогических ресурсов из трудоизбыточных регионов в трудодефицитные регионы". Насыщение педагогическими кадрами трудодефицитных регионов будет продолжено в рамках реализации социального проекта "Мәңгілік Ел жастары - индустрияға". Ежегодно будет предусмотрен государственный образовательный заказ для вузов трудодефицитных регионов на подготовку педагогических кадров из числа молодежи трудоизбыточных регионов. В дальнейшем основной упор в рамках реализации проекта будет направлен на подготовку магистрантов и докторантов.

Задача "Интеграция образования в глобальную среду"

Выход образовательных программ на внешние рынки вместе с активным распространением английского языка будет способствовать повышению конкурентоспособности и востребованности казахстанского образования на внешних рынках.

Инициатива 1.10 "Создание образовательногохаба и развитие образовательных услуг на английском языке". Казахстан будет стремиться стать образовательным хабом Центральной Азии. Будет проводиться работа по привлечению иностранных студентов в казахстанские вузы. Для этого университеты будут создавать все условия для достижения международного уровня с присущей ему современной инфраструктурой, соответствующей мировым стандартам. Предполагается широкое сотрудничество с зарубежными партнерами: внедрение совместных образовательных программ, привлечение зарубежных преподавателей, топ-менеджеров и студентов, реализация научных проектов, участие партнеров в управлении университетом. Будет шире практиковаться проведение форумов, выставок и дней казахстанского образования за рубежом.

Будет увеличено количество образовательных программ на английском языке, повышена доля грантов на подготовку англоговорящих специалистов, повышены квалификации профессорско-преподавательского состава для преподавания на английском языке, разработаны учебники и учебно-методический комплекс на английском языке.

Приоритет "Ориентирование системы подготовки кадров на требования новой экономики"

Система образования Казахстана стоит перед масштабной задачей по обеспечению новой экономики кадрами, способными к повышению производительности, технологическому обновлению и цифровизации предприятий и отраслей. Это будет достигнуто как за счет притока на рынок труда новых квалифицированных работников из системы образования, так и через обучение уже действующих работников.

Будут созданы системы, позволяющие оценить и спрогнозировать будущие потребности экономики в трудовых ресурсах. Получит развитие концепция "обучения в течение всей жизни", предполагающая переобучение действующих руководителей и персонала предприятий страны.

Задача "Развитие национальных систем прогнозирования и квалификаций"

Спрос и предложение на рынке труда должны прийти к балансу, а для этого необходимо ответить на вопросы, какие специалисты необходимы стране сегодня, через 5 лет, через 10 лет; какими навыками и компетенциями должны обладать эти специалисты? Приведение спроса и предложения на кадры к общему знаменателю будет обеспечено за счетразвития национальной системы прогнозирования развития трудовых ресурсов и национальной системы квалификаций.

Инициатива 1.11 "Поддержание актуальной классификации занятий". Основа формирования взаимосвязи между различными элементами рынка труда и системой образования будет заложена регулярным обновлением Национального классификатора занятий (стандартизированный перечень однородных групп профессий), как основного инструмента диагностики рынка труда. Актуальная классификация позволит вести своевременный и полный учет состояния рынка труда и подготовку детальных прогнозов его развития. Классификатор также обеспечит формирование качественных требований к рабочей силе и полноценное внедрение Национальной системы квалификаций.

Инициатива 1.12 "Развитие инструментов прогнозирования".

К 2025 году в Казахстане будет действовать национальная система прогнозирования развития трудовых ресурсов, представляющая собой комплекс инструментов, сочетающих математическое моделирование, экспертные оценки и опросные сессии по определению кадровых потребностей на ближайшую и долгосрочную перспективу.

Инициатива 1.13 "Разработка и актуализация профессиональных стандартов". Профессиональные стандарты станут эталоном требований бизнеса к конкретным видам занятий. Они будут, своего рода техническим заданием от бизнеса на подготовку специалистов и определят исчерпывающий набор знаний, навыков и компетенций по всем профессиям. В рамках инициативы будут разработаны новые и актуализированы уже существующие в стране профессиональные стандарты, которые будут утверждены при непосредственном участии бизнеса.

Инициатива 1.14 "Разработка образовательных программ на основе профессиональных стандартов".Профессиональные стандарты станут основой для разработки и обновления образовательных программ и учебно-методической базы в системе технического и профессионального, высшего и послевузовского образования, что станет основным условием соответствия содержания образования и образовательного процесса требованиям новой экономики.

Инициатива 1.15 "Внедрение независимой системы сертификации квалификации". На рынке труда критерии и требования профессиональных стандартов позволят проводить независимую оценку новоприбывших, а также присваивать квалификационную категорию уже действующим работникам при непосредственном участии бизнеса. Образовательный процесс и оценка результатов работы системы образования будут разграничены, и бизнес сможет сам определять качество подготовки кадров. Также будут проработаны процессы формирования общенациональных требований к сертификации специалистов и создания Национального квалификационного органа, обеспечивающего межведомственную и межотраслевую координацию в области сертификации квалификаций.

Задача "Поддержка предприятий в повышении квалификации сотрудников"

Технологическая модернизация повлечет за собой значительные изменения на рынках труда, связанные со снижением спроса на трудовые ресурсы в ряде традиционных отраслей и растущим спросом в новых отраслях. Для обеспечения экономики своевременным и качественным предложением востребованных кадров и обеспечения всех граждан возможностями для смены вида деятельности будет обеспечен доступ к программам переквалификации, повышения квалификации и обучения за границей.

Инициатива 1.16 "Развитие программ переквалификации". Будет продолжена работа по предоставлению всем желающим возможности получения бесплатного технического и профессионального образования по рабочим квалификациям, в том числе через курсовую подготовку. Для переподготовки специалистов, необходимых для запуска технологических изменений, существующие высшие учебные заведения и организации ТиПО откроют курсы по переобучению и повышению квалификации работников. Данные курсы будут предлагаться в различных форматах, удобных для совмещения работы и учебы – в вечерней форме обучения, с отрывом и без отрыва от производства.

Помимо действующих организаций профессионального образования инфраструктура обучения дополнится учебными центрами при предприятиях и частными провайдерами. Развитие конкурентного рынка операторов позволит быстрее масштабировать программы переквалификации и обеспечить оперативный механизм реагирования на изменения спроса на трудовые ресурсы. Софинансирование обучения со стороны компаний, наряду с бюджетным финансированием, создаст стимулы для активного применения полученных в ходе обучения знаний.

Инициатива 1.17 "Повышение квалификации управляющего звена предприятий за рубежом". Для управляющего звена и инженерного персонала компаний в существующих программах по подготовке кадров за рубежом будут предусмотрены возможности прохождения краткосрочных курсов, направленных на развитие навыков по повышению операционной эффективности, управлению технологиями и цифровизации. Софинансирование обучения со стороны компаний, наряду сбюджетным, создаст стимулы для получения требуемых знаний и их применения в Казахстане. Возможности и условия участия в программах для компаний будут широко освещаться. Со временем и на территории Казахстана будут создаваться и расширяться подобные курсы на базе частных операторов по переквалификации и переобучению.

Приоритет "Содействие продуктивной занятости"

Приоритет будет направлен на скорейшее содействие росту производительности имеющихся трудовых ресурсов.Стимулирование производительности будет основано на обеспечении трудовой мобильности рабочей силы. Последняя будет включать профессиональную мобильность, содействующую оптимальному распределению производительных трудовых ресурсов между отраслями, территориальную мобильность, способствующую экономически обоснованному расселению населения и демографической сбалансированности регионов, и прочие активные инструменты поддержки продуктивной занятости, имеющиеся в арсенале государства для создания новых возможностей на рынке труда для всех казахстанцев. При этом сохранится ориентация на поддержку категорий населения, занятых в низко-производительных отраслях, неформальном секторе экономики, и безработных.

Важной задачей станет совершенствование инфраструктуры рынка труда, выступающей в качестве "точки доступа" населения к государственным мерам поддержки продуктивной занятости. При этом нехватка собственных компетентных кадров в стране для обеспечения экономического роста Казахстана при необходимости будет восполнена привлечением высококвалифицированных работников из-за границы.

Тем самым, реализация данного приоритета требует выполнения следующих задач:

содействие трудовой мобильности и активные меры содействия занятости;

создание эффективной модели трудового посредничества;

создание благоприятных условий для привлечения высококвалифицированных кадров из-за границы.

Задача "Содействие трудовой мобильности и активные меры содействия занятости"

Будет реализован комплекс мер, направленных на изменение структуры имеющихся трудовых ресурсов в пользу продуктивной занятости. Особый упор будет сделан на тех категориях населения, которые заняты в низко-производительных отраслях, неформальном секторе экономики, а также на безработных. Будут реализованы меры, содействующие перераспределению трудовых ресурсов из менее производительных отраслей экономики в более производительные; из трудоизбыточных и низко-производительных регионов в трудодефицитные и высокопроизводительные, а также из сел в города; из категорий непродуктивно самозанятых, неформально занятых и безработных в категории продуктивно самозанятых, предпринимателей и производительных наемных работников.

Инициатива 1.18 "Краткосрочное профессиональное обучение для безработных и самозанятых". В рамках инициативы будет продолжена работа по обеспечению безработных и самозанятых возможностями получения профессиональных навыков и компетенций, востребованных на рынке труда. Будут актуализированы и реализованы краткосрочные курсы по востребованным на рынке труда профессиям с упором на инклюзивность для особо нуждающихся групп населения: молодежи (в рамках проекта "Бесплатное профессионально-техническое образование для всех", где люди, не имеющие профессионального образования, смогут освоить востребованные рабочие профессии); лиц с ограниченными возможностями и лиц пожилого возраста (за счет разработки специальных программ обучения). К этой работе будут также привлечены частные провайдеры.

Инициатива 1.19 "Формализация деятельности неформально занятых работников". Для снижения неформальной занятости, прежде всего среди самостоятельно занятого населения, будет реализован комплекс мер, включающий меры стимулирующего характера – в том числе введение упрощенных систем регистрации, учета и налогообложения, охват системой социального обеспечения, "легализация" трудовых договоров с упором на самозанятых и занятых в сельской местности; меры взыскательного характера – в том числе усиление ответственности "теневых" работодателей, расширение профилактических мер, введение реестра "недобросовестных работодателей"; меры контрольного характера – в том числе мониторинг в сфере электронной коммерции, актуализация статусов физических лиц в информационных системах государственных органов; активные меры по информационно-разъяснительной работе.

Инициатива 1.20 "Развитие массового предпринимательства". Развитие массового предпринимательства, как одной из форм продуктивной занятости, будет включать два основных элемента. Во-первых, обучение основам предпринимательства под руководством опытных бизнес-тренеров поможет новичкам развить необходимые в бизнесе компетенции.Во-вторых, дальнейшее развитие в селах и городах получит микрокредитование, являющееся основным источником инвестиционных средств для многих людей, начинающих свое дело.

Инициатива 1.21 "Содействие добровольному переселению". Будет продолжено стимулирование территориальной мобильности трудовых ресурсов при добровольном переселении из областей с избыточным предложением рабочей силы в те области, где отмечается нехватка кадров.

Подход будет основан на "точках экономического роста" (агломерации, крупные и средние города, дислокации крупных проектов странового или регионального значения, перспективные приграничные территории), по которым будут устанавливаться региональные квоты с последующей дифференциацией потоков внутренних мигрантов в соответствии со спросом на трудовые ресурсы.

Переселенцам будет предоставляться финансовая поддержка в форме субсидий на возмещение годовых расходов по найму (аренде) жилья и оплате коммунальных услуг с возможностью единовременной выплаты. При этом будет предоставлена возможность использовать средства, предусмотренные на субсидии по возмещению расходов по найму жилья, на приобретение жилья на вторичном рынке. Также будет рассмотрена возможность предоставления жилищных займов через систему жилищных строительных сбережений.

Дополнительными стимулирующими мерами для трудоустройства переселенцев станут такие меры, как вовлечение работодателей, способных предоставить рабочие места, с правом субсидирования местными исполнительными органами, а также предварительное обучение переселенцев основам предпринимательства и предоставление им государственных грантов для реализации новых бизнес идей и земельных участков для ведения огородничества, сельхоз назначения или для коммерческих целей.

Задача "Создание эффективной модели трудового посредничества"

Эффективное управление перетоками трудовых ресурсов между отраслями, населенными пунктами и категориями будет обеспечено за счет развитой инфраструктуры рынка труда, сочетающей параллельно действующие каналы, посредством которых государство и бизнес будут оказывать все меры поддержки гражданам, обратившимся напрямую или через электронные услуги.

Инициатива 1.22 "Внедрение электронной биржи труда". На базе онлайн-портала будет внедрена единая цифровая площадка по трудоустройству для консолидации данных обо всех вакансиях и соискателях с государственных центров занятости, частных агентств, средств массовой информации, интернет-площадок. Электронная биржа будет предоставлять широкие возможности для поиска резюме и вакансий в электронном формате, без финансовых издержек и с широкой географией охвата. Информационный пакет для граждан будет включать описание вакансий и сопутствующих доступных мер государственной поддержки в рамках госпрограмм, в том числе об условиях и возможностях для получения временного жилья, порядок подготовки к переезду, возможностях получения квалификации и рекомендуемых местах обучения.

Наряду с основным функционалом удобные сервисы онлайн-портала будут включать широкий спектр услуг, таких как профессиональная ориентация в онлайн-режиме, информирование граждан о востребованных профессиях и учебных курсах, качественные прогнозы и аналитика по рынку труда.

Инициатива 1.23 "Модернизация центров занятости населения". Будет проведена трансформация работы государственных центров занятости населения.

Для обратившихся безработных и непродуктивно самозанятых граждан будет предоставляться широкий набор качественных услуг, в том числе по профессиональной ориентации, обучению востребованным профессиям, трудоустройству. Для каждого соискателя будет разработана индивидуальная стратегия профессионального развития, основанная на диагностике его навыков и выработке комплекса адресных мер по обеспечению его устойчивой и производительной занятости.

В отношении работодателей государственные центры занятости внедрят проактивный и электронный формат взаимодействия. Упрощение процедур регистрации вакансий, в том числе за счет цифровых каналов, значительно расширит базу работодателей, для которых центры занятости населения станут работать как современные HR-службы.

Все процедуры в работе центров занятости населения будут максимально автоматизированы, а контакты как с соискателями и с работодателями будут выстраиваться на принципах "одного окна", адресности и ориентации на результат. При этом эффективность многоканальной системы трудового посредничества будет обеспечена за счет многообразия точек доступа к услугам содействия занятости: центры обслуживания населения, портал электронного правительства "egov", акимы сельских населенных пунктов и единая электронная биржа труда.

Инициатива 1.24 "Вовлечение частных агентств занятости в трудоустройство граждан". В условиях технологической модернизации экономики для расширения возможностей граждан по трудоустройству будут привлечены частные агентства занятости через аутсорсинг отдельных государственных услуг. Им на выполнение будут переданы услуги по профессиональной ориентации, трудоустройству, подготовке и переподготовке кадров. Для этого будет выработана справедливая тарифная политика.

По мере укрепления их потенциала государственные центры занятости будут передаваться в доверительное управление частному сектору. Таким образом, будет обеспечено расширение сети провайдеров услуг на рынке труда, что значительно расширит возможности трудовой мобильности для граждан.

Задача "Создание благоприятных условий для привлечения высококвалифицированных кадров из-за границы"

В переходный период трансформации системы подготовки и переподготовки кадров дефицит компетенций местной рабочей силы будет частично удовлетворяться благодаря существенной либерализации рынка труда в части привлечения в страну высококвалифицированных специалистов - работающих за границей казахстанцев и иностранных работников – в Казахстан. При этом первоочередное внимание будет уделяться возвращению граждан Казахстана.

Рынок, открытый для высококвалифицированных кадров из-за рубежа, позволит сократить дефицит специалистов, повысить производительность экономики, дать возможность казахстанским сотрудникам перенять лучшие мировые практики и создаст стимулы для профессионального развития местного персонала за счет усиления конкуренции на рынке труда. Привлечение иностранных специалистов будет сопровождаться реализацией общенациональной программы повышения квалификации в целях дальнейшего замещения иностранных специалистов национальными кадрами.

Инициатива 1.25 "Информирование высококвалифицированных специалистов из-за границы о возможностях трудоустройства в Казахстане". Информация о наличии предложений по трудоустройству для высококвалифицированных кадров будет широко распространена как среди работодателей, так и на посвященных Казахстану информационных ресурсах в сети Интернет. Особое внимание будет уделяться возвращению на родину высококвалифицированных граждан Казахстана, имеющих опыт руководящей, инженерно-технологической, научно-исследовательской работы.

Инициатива 1.26 "Введение стимулирующих мер для привлечения высококвалифицированных иностранных работников". Будет создан преференциальный режим для привлечения высококвалифицированных специалистов, осуществлена категоризация виз для иностранных работников по уровню квалификации. Для высококвалифицированных кадров, предпринимателей и членов их семей будут отменены квоты, необходимость проведения теста на экономическую целесообразность, сокращены сроки получения визы, увеличен срок пребывания в стране, упрощен процесс подачи документов.

Для участия в реализации приоритетных для страны проектов квалифицированным иностранным работникам, в зависимости от характера реализуемых проектов, будут сразу выдаваться разрешения сроком на 3 года. Справки о соответствии квалификации для работников, планирующих самостоятельную и долгосрочную профессиональную деятельность в Казахстане, особенно в сферах образования, здравоохранения и обрабатывающей промышленности, также будут действовать в течение 3 лет. Кроме того, членам семей будет предоставлена возможность получения разрешения на работу без квот.

Для иностранцев, работающих в Казахстане, на базе Международного финансового центра "Астана" (далее – МФЦА) будет создан Экспат Центр МФЦА, который предоставит возможность централизованного доступа по принципу "одного окна" не только к визово-миграционным и налоговым услугам, услугам центра обработки информации, центра обслуживания населения (далее – ЦОН) и специализированных ЦОН, но и к услугам по содействию в поиске жилья, образовательных и медицинских учреждений.

Инициатива 1.27 "Защита рынка труда от нелегальной миграции и импорта непродуктивной занятости". Работникам низкой квалификации в целях ограничения их притока будут выдаваться разрешения на временную работу сроком до одного года. Эти разрешения будут распространятся на сезонных иностранных работников и трудовых иммигрантов, работающих в домашнем хозяйстве у физических лиц с ограничением по возрасту и сохранением уплаты сбора в государственный бюджет.

Ожидаемые результаты

Система образования станет эффективным поставщиком трудовых ресурсов всех уровней квалификаций, заслужившим доверие отечественных работодателей и признание общества благодаря актуальному содержанию и результативному образовательному процессу. Улучшатся показатели качества образования; к 2025 году оценка качества среднего школьного образования по данным теста PISA возрастет с 460 до 480 баллов по математике,
с 427 до 450 по чтению, с 456 до 490 по науке.

Реформа позволит обеспечить предложение по трудоустройству достаточному количеству квалифицированных кадров, генерирующих ускоренный экономический рост, благодаря растущей производительности труда, наличию навыков, удовлетворяющих потребности качественного развития экономики, наличию возможностей и способностей к эффективному труду и созданию новых рабочих мест. Рынок труда будет характеризоваться высокой степенью формализации при низких значениях неформальной и непродуктивной занятости. Трудовые ресурсы страны станут профессионально и географически мобильными, способными быстро адаптироваться к изменяющимся условиям рынка труда и экономики. Эффективно действующие институты рынка труда позволят найти лучшее место для каждого работника и в наибольшей степени раскрыть его личностный потенциал. Проводимая реформа также позволит привлечь в экономику группу самозанятого на низкопроизводительной работе населения, и снизить ее долю с 16% до 7% от общего числа самостоятельно занятых, повысив доходы наименее обеспеченных 40% населения с 22,8% до 27% от общих доходов населения в 2025 году.

В краткосрочном периоде привлечение иностранных высококвалифицированных специалистов позволит обеспечить потребности рынка труда, а открытость рынка для иностранных профессионалов будет способствовать передаче казахстанским работникам передового профессионального опыта из-за рубежа.

Реформа 2. Технологическое обновление и цифровизация

Суть реформы: Реформа направлена на увеличение производительности существующих отраслей и экономики в целом, а также на повышение ее сложности. Основным результатом станут снижение затрат, увеличение объемов производства товаров и услуг, диверсификация отраслей и рост числа высокопроизводительных рабочих мест.

Принципиальные изменения для Казахстана к 2025 году:

от экономического роста за счет вовлечения большего количества ресурсов – к росту за счет более высокой производительности и наукоемкости

от упора на увеличение производительности в обрабатывающих отраслях – к технологическому перевооружению и цифровизации, доступным всем отраслям

от развития передовых технологий под защитой и контролем Правительства – к созданию среды для трансфера и адаптации иностранных и развития собственных технологий

Предстоящие задачи

Перед реформой стоит задача по повышению производительности через обеспечение технологического обновления и цифровизации экономики в краткосрочном и долгосрочном периоде. В краткосрочном периоде реформа будет нацелена на запуск технологического обновления и цифровизации сегодняшней экономики и отраслей, что в более долгосрочной перспективе позволит заложить основы для формирования новой высокотехнологичной, цифровой экономики.

Приоритет "Технологическое обновление отраслей и цифровизация"

Технологическая модернизация повысит производительность существующих предприятий, сделает их более современными и конкурентоспособными на внешних рынках. Новые технологии станут фундаментом для появления новых высокопроизводительных предприятий, как местных стартапов, так и локализуемых на территории Казахстана иностранных компаний.

Ключом к сохранению и развитию конкурентоспособности экономики Казахстана является развитие цифровой составляющей совместными усилиями государства и бизнеса, в том числе в отраслях приоритетного направления, таких как сельское хозяйство, горнодобывающая промышленность, обрабатывающая промышленность, транспортно-логистическая инфраструктура, торговля, здравоохранение, образование и отрасли информационно-коммуникационных технологий.

В рамках данного приоритета будут реализованы следующие задачи:

развитие технологий будущего;

развитие инфраструктуры и законодательства для цифровизации;

привлечение высокопроизводительных технологических компаний.

Задача "Развитие технологий будущего"

Важное направление дальнейшей модернизации промышленности – реализация комплекса мер по технологическому перевооружению базовых отраслей, где будут применяться элементы так называемой четвертой промышленной революции, или Индустрии 4.0. Внедрение цифровых решений позволит создать основу для сквозной цифровизации всех физических активов и их интеграции в цифровую экосистему, что будет способствовать созданию основы для перехода от массового производства к массовой индивидуализации, повышению гибкости производства, сокращению времени освоения новой продукции, ускорению логистических процессов, что позволит реализовывать новые бизнес-модели и применять индивидуализированный подход работы с клиентами. Активное применение технологий Индустрии 4.0 в мировой практике влечет за собой увеличение производительности в отраслях на 5-8%, а в отдельных случаях это увеличение достигает 15% (машиностроение).Технологии Индустрии 4.0 особенно важны для стран с широкой базой капиталоемких отраслей промышленности.

Для повышения уровня технологического развития отрасли необходимо определить и реализовать соответствующие технологические политики в отраслях, направленные на:

создание спроса на разработку новых отечественных технологий и локализацию зарубежных технологий, в том числе посредством государственного заказа/закупок;

формирование единых требований к внедрению новых технологий;

финансовую поддержку коммерциализации и трансферта новых технологий;

экспертное сопровождение, включающее экспертизу технологий, консультационные услуги по технологиям и формирование предварительно одобренных технологических решений в отраслях/секторах.

Для развития цифровизации критично стимулировать спрос на цифровые технологии со стороны игроков рынка. Необходимо создать условия, чтобы сделать их применение максимально прибыльным, что повысит их привлекательность. Например, упрощение процессов оплаты онлайн поможет создать условия для ускоренного развития электронной коммерции, а также смежных отраслей: рынка безналичных платежей, цифровых банковских услуг, организационных и логистических цифровых решений для бизнеса.

Инициатива 2.1 "Стандартизация технологических процессов". В условиях усиливающейся конкуренции политика стандартов будет направлена на дальнейшее усиление научно-технического прогресса страны. В частности, будет обеспечено периодическое обновление национальных стандартов в соответствии со стандартами ОЭСР, создание отдельных структурных подразделений по стандартизации в отраслевых государственных органах, расширение инструментов стимулирования предприятий для получения современных стандартов и повышения технологических компетенций, развитие сети аккредитованных лабораторий. Будут стандартизированы технологические процессы, интерфейсы между ними и протоколы (такие как, например, RFID, 4G, или TCP/IP). Данная инициатива упростит процесс ввода в эксплуатацию современных технологий Индустрии 4.0 и ускорит интеграцию "умных заводов" в существующие цепочки промышленного производства, обеспечив простоту и минимальные сроки внедрения. Кроме того, будут использованы внутренние ресурсы государственного заказа для технологического обновления предприятий и локализации компетенций в базовых отраслях экономики. В рамках проектного подхода будет проведена последовательная работа по конкретизации функций отраслевых госорганов и институтов развития для реализации технологических политик в отраслях, включая политики стандартов, закупок, мер господдержки, экспертного сопровождения (повышения компетенций).

Инициатива 2.2 "Создание центров компетенций I4.0". Будут созданы центры компетенций и пилотные площадки на основе государственно-частных партнерств для масштабирования инновационных решений, описания и распространения зарекомендовавших себя технологий Индустрии 4.0 среди производств по всей стране. Данные центры будут организованы в рамках партнерства с крупными местными и иностранными промышленными компаниями и станут площадкой для тестирования новых технологий, передачи практического опыта их использования, необходимых организационных изменений.

Инициатива 2.3 "Создание модельных цифровых фабрик". Планируется создание модельных цифровых фабрик на основе ГЧП, в которых предполагается внедрение технологий Индустрии 4.0 и которые послужат демонстрацией эффективности внедрения цифровых технологий в производстве.

Инициатива 2.4 "Стимулирование компаний на обновление оборудования". Будут разработаны и внедрены меры стимулирования компаний на обновление оборудования, необходимого для модернизации производства и закупки новых решений (например, 3D принтеры, автоматизированные дроны, сенсоры). Данные меры будут включать как финансовые, так и нефинансовые льготы, информационную поддержку и прочее. Будет оказана поддержка корпоративным и региональным программам переобучения, повышения квалификации и освоения новых технологий персоналом промышленных предприятий.

Инициатива 2.5 "Стимулирование трансфера технологий". Государство определит приоритетные отрасли по трансферу технологий, где совместно с предприятиями будет проводиться работа по определению технологических задач и стратегических проблем отрасли. В целях развития культуры трансфера знаний, компетенций и технологий будет привлечен пул казахстанцев, работающих в зарубежных IT и высокотехнологичных компаниях, которые будут передавать свои знания местным компаниям и "стартапам" через работодателей либо путем создания собственных фирм.

В контексте взаимосвязи государства и частного бизнеса в отношении трансфера технологий, будет также предусмотрен механизм по государственной поддержке казахстанских компаний, приобретающих высокотехнологичный бизнес за рубежом с целью развития обратного трансфера технологий (reversetechnologytransfer). В мировом опыте существует множество прецедентов, когда компании из развивающихся стран приобретают активы в развитых странах.

Инициатива 2.6 "Привлечение технологических брокеров".С целью обеспечения притока в страну современных технологий будет активизирована работа по предоставлению широкого спектра услуг по технологическому брокерству в формате В2В (бизнес для бизнеса) и сформирован пул технологических брокеров. Задача технологических брокеров – проведение диагностики предприятий, консультации и обучение по форме сотрудничества и трансфера, предоставление рекомендаций относительно внедрения новых технологий, привлечение специалистов и партнеров. Для повышения технологического уровня предприятий будет проведен скаутинг (поиск) передовых технологий посредством вхождения в международную сеть трансфера технологий.

Инициатива 2.7 "Проведение технологической экспертизы проектов". Будут внедрены единые подходы/критерии проведения технологической экспертизы проектов обрабатывающей промышленности, поддерживаемых из государственного бюджета. Будет сокращена до минимума доля поддержанных проектов с низкой рентабельностью производства и производительностью.

Инициатива 2.8 "Развитие зеленых технологий". При выборе и внедрении новых технологий приоритетными станут признанные за рубежом энергоэффективные и умные технологии, климатическая пригодность и экономическая эффективность которых позволяет использовать их в условиях Казахстана. В электроэнергетике будут внедрены новые источники генерации, в том числе объекты по использованию возобновляемых источников энергии, что также является актуальным на фоне растущего спроса на электроэнергию и вывода из эксплуатации старых электростанций.

Ключевыми факторами внедрения "зеленых технологий" станут внедрение современных стандартов, повышение энергоэффективности и снижение эксплуатационных затрат энергогенерирующих станций.

Для этого будут мобилизованы достаточные объемы внутренних и международных финансов и созданы финансовые услуги, направленные на поддержку необходимых инвестиций.

Новые инструменты по финансированию зеленых проектов (в частности, выпуск "зеленых" облигаций) будут созданы на базе МФЦА.

Будет продолжена реализация инициативы Казахстана по трансферту технологий – Программа партнерства "Зеленый мост", и как ее логическое продолжение будет создан Международный центр по развитию "зеленых" технологий и инвестиционных проектов, который окажет поддержку в трансформации энергетического сектора, переходе к "зеленому" бизнесу, трансферту и адаптации "зеленых" технологий и лучших практик и развитии "зеленых" финансов.

Задача "Развитие инфраструктуры и устранение барьеров для цифровизации"

Для развития цифровизации экономики необходимо обеспечить доступность и качество средств телекоммуникаций. Будут увеличены охват и качество доступа к сети, пропускная способность, минимизированы законодательные и административные барьеры.

Инициатива 2.9 "Развитие информационно-коммуникационной инфраструктуры". Для создания условий по технологическому обновлению и цифровизации отраслей будет продолжено развитие надежной, доступной и безопасной цифровой инфраструктуры. В целях снижения цифрового неравенства сел будет обеспечен высокоскоростной доступ к сети Интернет для 1227 наиболее перспективных сельских населенных пунктов. Кроме этого 95% населения будет обеспечено цифровым эфирным вещанием.

Инициатива 2.10 "Обеспечение законодательных условий для развития технологий". Будут приняты законодательные изменения, которые позволят стимулировать развитие технологий будущего и цифровизацию экономики, такие как стандартизация использования наиболее применимых технологий и обеспечение защиты прав интеллектуальной собственности на изобретения и решения.

Инициатива 2.11 "Создание инфраструктуры для обеспечения информационной безопасности". Будет осуществляться координация по вопросам реагирования на инциденты, связанные с нарушением информационной безопасности в казахстанском сегменте интернета. Будет оснащена лаборатория по исследованию вредоносного кода, лаборатория по исследованию средств информационной безопасности, испытательная лаборатория в сфере информационной безопасности. Для осуществления мониторинга и реагирования на инциденты, связанные с нарушением кибербезопасности, будут созданы или усилены необходимые структуры как в рамках государственных органов, так и в рамках партнерства между государственными органами и частными компаниями (например, через профильные ассоциации). Казахстан станет участником международных процессов в вопросах кибербезопасности по определению стандартов передачи и хранения информации. Будет повышена осведомленность граждан по вопросам информационной безопасности, введено обучение основам безопасного использования информационно-коммуникационных технологий (далее – ИКТ) в школах.

Задача "Привлечение технологичных высокопроизводительных компаний"

Основой будущей экономики должны стать технологичные высокопроизводительные компании. Для этого необходимо создать условия для появления и развития собственных инновационных компаний, а также для локализации высокотехнологичных иностранных компаний.

Инициатива 2.12 "Локализация высокопроизводительных технологических компаний". Будет обеспечено точечное налаживание сотрудничества с транснациональными и высокотехнологичными компаниями и созданы условия для их привлечения в Казахстан.

Для иностранных инвесторов будет улучшен доступ к информации на иностранных языках обо всех действующих мерах инвестиционной поддержки на национальном и региональном уровнях. Меры поддержки будут в первую очередь предоставляться компаниям с высоким уровнем развития технологий и высокой производительностью, а также компаниям, продвигающим зеленые технологии (предпочтение будет отдаваться несырьевым компаниям). При этом будет проведена оптимизация мер поддержки, упразднены неэффективные меры, разграничены и конкретизированы роли государственных органов и отраслевых институтов развития.

При локализации иностранных компаний на территории Казахстана будет разработана и внедрена система льгот, выделяемых компаниям за обучение местных сотрудников, как в рамках работы компании, так и в случае участия в локальных образовательных программах.

Политика по обеспечению прав инвесторов будет распространена на высокопроизводительные технологические компании.

Инициатива 2.13 "Обеспечение взаимосвязей локализованных компаний". Для удобства взаимодействия между локализованными компаниями они, по возможности, будут располагаться на территориях специальных экономических (далее – СЭЗ) и индустриальных зон (далее – ИЗ). С этой целью будет завершено строительство инфраструктуры СЭЗ и ИЗ. Дополнительно будет развиваться механизм строительства ИЗ и индустриальных парков по принципу ГЧП. Также будет повышена эффективность управления. Для управления ИЗ социально-предпринимательских корпораций могут создаваться управляющие компании, в том числе с привлечением местных и иностранных организаций. Помимо этого, разрабатывается закон, в рамках которого будет значительно усовершенствовано законодательство, регламентирующее СЭЗ и ИЗ. Реализация данной инициативы позволит участникам инновационных кластеров объединиться в единую систему для тестирования и внедрения технологических решений, размещения технологических платформ, создания центров компетенций, модельных производств, инкубаторов, а также предоставления консалтинговых услуг для совместной реализации проектов как в традиционных, так и в новых секторах экономики.

Приоритет "Создание основ для новой экономики"

Развитие новой экономики требует непрерывного процесса инновации, который позволит обеспечить экономику необходимыми новыми технологиями. Для этого необходимо создать условия для формирования спроса на инновации, в частности, условия, повышающие заинтересованность руководителей корпоративного сектора во внедрении новых технологий.

Инновационное развитие требует постоянного совершенствования научно-исследовательской деятельности прикладного и фундаментального характера. При этом прикладные исследования должны отвечать насущным потребностям бизнеса, а результаты фундаментальных исследований должны стать основой для выработки новых технологий. Должна произойти интернационализация отечественного научного сообщества путем его вступления в международную научную среду. Максимальная кооперация казахстанских исследовательских организаций с иностранными научно-исследовательскими институтами (далее – НИИ) и привлечение иностранных ученых позволят стране быстро встроиться в глобальную исследовательскую среду.

В рамках данного приоритета будут реализованы следующие задачи:

развитие "цифровых людей";

стимулирование инноваций;

развитие системы научных исследований.

Задача "Развитие "цифровых людей"

Для распространения цифровизации необходимо обеспечить экономику кадрами как специалистами, так и управленцами. Для ускоренного развития необходимых навыков и компетенций подготовка значительной части первых специалистов будет проходить в международных центрах и организациях как за границей, так и на территории Казахстана.

Важно обеспечить спрос на цифровые технологии со стороны населения, разъяснив гражданам преимущества и приучив к их использованию в повседневной жизни, что позволит ускорить развитие спроса на цифровые продукты и решения.

Инициатива 2.14 "Обеспечение отраслей экономики специализированными кадрами в области ИКТ". Одной из критически важных задач на сегодня является подготовка специалистов в области информационно-коммуникационных технологий для конкретных отраслей экономики. Для формирования современных цифровых компетенций колледжами и вузами в партнерстве с крупными предприятиями будут разработаны новые образовательные программы по ІТ-специальностям с привлечением зарубежных вузов и транснациональных компаний. Будут организованы курсы повышения квалификаций для преподавателей с учетом цифровых технологий. Будет прорабатываться вопрос открытия международного ІТ-университета и других университетов с кампусами в городе Астана. Для привлечения абитуриентов в соответствующие специальности по информационно-коммуникационным технологиям и информационной безопасности предусмотрено выделение грантов на подготовку специалистов в области информационно-коммуникационных технологий.

Инициатива 2.15 "Стимулирование использования цифровых технологий гражданами". Для повышения цифровой грамотности будет организован процесс обучения всех слоев населения базовым и практическим цифровым навыкам. Данная инициатива затронет все этапы образования - от начального до профессионального. Особое внимание будет уделяться представителям малого и среднего бизнеса, в целях повышения цифровой грамотности и производительности которых будет определен состав базового пакета ИКТ услуг на льготных условиях. Данная инициатива станет ориентиром для формирования цифрового и креативного общества, использующего все возможности цифровых технологий в повседневной и профессиональной жизни.

Задача "Стимулирование инноваций"

Для долгосрочного развития технологий необходимо, чтобы казахстанские компании не только импортировали новые решения и специалистов из-за границы, но и создавали свои технологические разработки, в том числе направленные на адаптацию популярных в мире решений к особенностям рынка страны. Для этого необходима полноценная инновационная экосистема для коммерциализации инноваций и стимулы для участия предприятий в инновационной деятельности, чтобы упростить и сделать более привлекательными инвестиции в новые и цифровые технологии. Одним из важных результатов реализации этой задачи станет увеличение популярности и количества технологичных стартапов на территории страны.

Инициатива 2.16 "Развитие инновационной экосистемы и культивирование инновационного бизнеса". Для обеспечения появления новых отечественных инновационных предприятий (стартапов) будет продолжено развитие инновационной экосистемы. С целью формирования единой политики и полного цикла – от проведения идеи до масштабирования бизнес-модели будут расширены связи, обмен информацией и сотрудничество между основными участниками системы инноваций.

Для продвижения проектов на начальных этапах будет расширена и модернизирована сеть офисов коммерциализации и бизнес-инкубаторов, задачей которых станет доведение связанного с технологиями бизнеса до уровня, привлекательного для частных инвестиций. Бизнес-инкубаторы будут действовать в новом формате, в том числе в сотрудничестве с вузами, где стартапам будет предоставлен широкий выбор консультационных и наставнических услуг. Начинающие предприниматели смогут пройти цельный путь развития – от обучения до реализации бизнес-планов и проектов.

В связи с этим будет запущена программа развития системы бизнес-инкубирования, предусматривающая как поддержку непосредственно бизнес-инкубаторов, так и их резидентов в реализации индустриально-инновационных проектов. Высокотехнологичным стартапам будет предоставлена сервисная поддержка в виде производственных площадок, в том числе на базе действующих производств. В бизнес-инкубаторах стартапы получат возможность проводить опытно-конструкторские работы, создавать опытные образцы, прототипы или полезные модели, выпускать мелкосерийные партии своей продукции. Это даст стартапам реальную возможность доказать состоятельность и реализуемость своей разработки, начать продажи и масштабирование производства. Для развития компаний, инвестирующих в исследования и инновации, будет предоставляться возможность выкупа или аренды земли на льготных условиях.

В целях наращивания критической массы высокотехнологичного бизнеса за счет привлечения наиболее талантливых специалистов в области технологий и инноваций в Казахстане будет продолжена реализация инициативы "Стартап Казахстан". Программа будет осуществляться с привлечением международных венчурных фондов и программ подготовки (акселерации) стартапов. Партнерская сеть будет охватывать ведущие инкубаторы и фонды в США, Европе, странах Содружества Независимых Государств (далее – СНГ) и Азии.

Инициатива 2.17 "Развитие системы финансирования инновационных проектов и предприятий". Финансирование инновационных проектов и стартапов представляет собой отдельную сферу бизнеса, связанную с высокими рисками, и требует принятия особых законодательных и политических мер поддержки. По этой причине будет обеспечено внедрение комплексной системы финансирования инновационных проектов и стартапов, включающей оказание государственной поддержки в виде инновационных грантов и создание условия для привлечения частного рискового финансирования. Учитывая высокие риски инновационных проектов и стартапов, контроль и эффективность их бюджетного финансирования в соответствии с международной практикой должны рассматриваться в рамках инвестиционного портфеля в целом, а не в разрезе отдельных проектов.

Система государственного финансирования инновационных грантов будет усовершенствована. Будут разработаны и/или изменены подходы к оценке эффективности государственной поддержки инновационных проектов, внедрена эффективная система организации венчурных фондов, основанная на лучшей международной практике и направленная на стимулирование активности участников рынка венчурного инвестирования, привлечение частного капитала в эту отрасль, на совершенствование механизмов взаимодействия инвестора и предпринимателя.

Для привлечения частного рискового финансирования и создания стартовых условий для молодых компаний и инноваторов будет создан международный технологический хаб AstanaInternationalSmartTechnologiesHub на базе инфраструктуры ЭКСПО-2017. Он станет уникальной площадкой для привлечения венчурных инвесторов, бизнес ангелов, фондов частных инвестиций и других инвесторов, заинтересованных в инвестициях в стартапы, с одной стороны, и стартапов и инноваторов со всего мира, ищущих средства для коммерциализации своих идей, с другой стороны. Для эффективного функционирования хаба и взаимодействия между всеми его участниками будут определены инструменты поддержки, созданы соответствующая технологическая инфраструктура, фонд посевных инвестиций и социальная инфраструктура для обмена идеями и встреч с инвесторами. Также будет обеспечено взаимодействие с Научным парком при Назарбаев Университете, который станет партнером стартапам и инноваторам в отработке и тестировании идей. В управление хаба будут привлечены специалисты, имеющие опыт применения лучших мировых практик в этой области. Роль Правительства в управлении и функционировании хаба будет минимальной.

Инициатива 2.18 "Создание стимулов для инновационной деятельности предприятий". Будут созданы стимулы для повышения заинтересованности компаний в разработке инновационных продуктов, услуг и внедрении новых технологий. Предприятиям на законодательном уровне будут обеспечены условия, предусматривающие перспективы и преимущества их долгосрочного инвестирования в НИОКР и инновации. Будут внесены изменения в налоговое законодательство в части пересмотра определения НИОКР согласно Руководству Фраскати; вычета капитальных расходов, связанных с НИОКР; пересмотра правил, касающихся вычета в случае неудачных инноваций (требование о получении патента и возврате налоговых субсидий в случае отсутствия такового), и перечня приемлемых затрат (затраты на НИОКР для компаний, для которых НИОКР не является основной деятельностью). В квазигосударственном секторе система мотивации руководителей будет переориентирована на проведение инновационной деятельности (проведение НИОКР и внедрение новых технологий), определены соответствующие задачи и ключевые показатели эффективности.

Будут разработаны и внедрены меры по содействию партнерства с зарубежными производителями инновационных решений с целью дальнейшего развития импорта современных технологий.

Задача "Развитие системы научных исследований"

Существующая система научных исследований будет переориентирована на активную поддержку технологической модернизации. С учетом мировых тенденций необходимо проведение и финансирование научных проектов по наиболее актуальным темам, таким как цифровизация, искусственный интеллект, нейросети, интернет вещей, космические науки, прогнозирование кризисов (водный кризис, войны в регионе). Для этого необходимо увеличение объемов частного софинансирования проектов по коммерциализации результатов научной и/или научно технической деятельности (далее – РННТД) на 50%.

Главным драйвером развития науки станут потребности экономики и индустрии. В свою очередь государство при предоставлении грантов на научно-исследовательские проекты и коммерциализацию РННТД ориентирует науку на связь с производством, через механизм софинансирования.

Инициатива 2.19 "Акцент на человеческий капитал и поддержка молодых ученых". Нация будущего будет обладать навыками и знаниями, которые будут востребованы в длительной перспективе. Необходимо ориентировать молодежь на существующие и намечающиеся тренды изменений в науке, технологиях, общественном укладе. Однако отсутствие молодых ученых – лидеров приводит к замедленному реагированию на новые направления. Поэтому, важно, чтобы поддержка молодых ученых осуществлялась в рамках проводимых конкурсов на грантовое финансирование, а также непосредственно внутри ВУЗов и научных организаций. Активная поддержка молодых ученых на всех этапах будет осуществляться через увеличение количества грантов на PhD и стажировок, выделение научных грантов для молодых групп ученых, привлечение иностранных ученых для реализации казахстанских проектов.

В целях активного вовлечения молодежи в науку будет создана ассоциация молодых ученых, а для популяризации науки и повышения количества молодых учҰных будут проводиться региональные научные форумы, создаваться научно-популярные журналы и осуществляться максимальная пропаганда имиджа профессии ученого.

Инициатива 2.20 "Интеграция казахстанской науки в международное научное пространство. Полный переход на английский язык". Казахстанская наука изолирована от международного научного сообщества, тому свидетельство – низкая цитируемость. Казахстанские журналы в большинстве своем даже не переводятся на английский язык – международный язык науки. В рамках данной инициативы будет увеличен процент участия казахстанских ученых в международных, значимых для Казахстана, программах и проектах. Рабочим языком науки Казахстана будет являться английский язык. Будет продолжена работа по интеграции отечественной науки в мировое научное пространство посредством развития 3-4 научно-популярных массовых журналов или интернет-изданий с обязательными версиями на казахском и английском языках. Будут созданы 6-8 казахстанских англоязычных научных журналов, индексируемых крупнейшими научными базами. Основной упор будет сделан в сторону усиления вузовской науки.

Международная интеграция казахстанской науки будет осуществляться за счет:

получения статуса участника в проектах CERN, NASA, NSF, ESF (EuropeanScienceFoundation), HelmholtzAssociation (Германия), Института Карнеги в Вашингтоне, Международного агентства по атомной энергии (МАГАТЭ);

участия в мегапроектах HumanBrainProject и TheHumanGenomeProject;

совместной реализации исследовательских проектов с представителями Shell, Total, Кремниевой долины, Google;

обеспечения доступа к международным базам данных Scopus, Elsevier, Euromonitor;

развития научного фонда Организации Исламских Стран;

обучения и участия молодых ученых в проектах Национального фонда естественных наук Китая, научных центров Европейского союза.

Казахстан должен стать региональным научным хабом, привлекающим максимальное количество штаб-квартир международных научных организаций.

К 2025 году как минимум 10-15 ученых Казахстана будут принимать участие в международных научных проектах, а количество совместных международных проектов увеличится в 2-3 раза.

Инициатива 2.21 "Перезапуск научной репутации". Сегодня в Казахстане репутационные механизмы не работают, вместо них действуют забюрократизированные, формальные, несвойственные науке инструменты контроля. Лучшим инструментом, в этом случае, будет является внедрение наукометрических параметров при оценке эффективности работы ученых.

Инициатива 2.22 "Комфортная среда для научного роста. Устойчивое развитие науки". Следует активизировать план поэтапного увеличения финансирования науки, утвержденного Высшей научно-технической комиссией, до 1% к 2025 году.

В целях стимулирования вывода научных разработок на рынок и участия бизнеса в науке будут предусмотрены налоговые преференции и льготы для предпринимателей, осуществляющих коммерциализацию казахстанских разработок, в том числе по налогу добавленной стоимости (далее – НДС).

Необходимо сконцентрировать внимание на всех факторах и ресурсах, необходимых для развития отраслей, секторов и предприятий для перехода в экономику, движимую наукой (наукоҰмкая экономика). Так, практика по выделению 1 % от среднегодового дохода недропользователей на НИОКР также будет применена к проектам коммерциализации РННТД, финансируемых АО "Фонд науки".

Ко всему прочему, будут решены системные вопросы по совершенствованию действующих механизмов и процессов, влияющих на качество и конкурентоспособность результатов научных разработок, в том числе переход на трехлетнее бюджетирование науки (заключение трехлетних договоров). Это обеспечит непрерывность научных процессов, позволит решить вопрос по заработным платам ученых, обеспечит достижения научных результатов и снизит бюрократические и административные барьеры, в целом, повысит эффективность реализации государственной бюджетной программы по коммерциализации РННТД.

Объемы базового финансирования будут увязаны с показателями результативности научных организаций и научных коллективов. ВУЗы и НИИ будут конкурировать за лучшие научные коллективы, а также мотивированы на обеспечение достойной инфраструктуры. Наряду с базовым финансированием инфраструктурное развитие научной организации будет поддерживаться за счет средств от привлечения грантов. Чем большее количество грантов будет привлечено, тем больший процент будет отчисляться на инфраструктуру университета или научной организации.

Будет обеспечена открытая и публичная экспертиза проектов, с сохранением конфиденциальности экспертов.

АО "Фонд науки" будет сопровождать цепочку "фундаментальные исследования – прикладные исследования – коммерциализация РННТД". Будут сформированы территориальные центры генерации и коммерциализации знаний с единым координационным центром на базе АО "Фонд науки".

Будет сформирована современная инфраструктура научных исследований – инжиниринговые центр при ведущих ВУЗах, а также развитая сеть национальных исследовательских центров (лабораторий) по ключевым направлениям технологического развития к 2025 году. Таким образом будет создана система "наукоградов" для проведения исследований – максимальное вложение в новейшую инфраструктуру для привлечения международных групп исследователей.

Инициатива 2.23 "Востребованность научных разработок в высокотехнологичном производстве". Главным драйвером развития науки станут потребности экономики и индустрии. Реализация грантов на принципах софинансирования будет осуществляться черезувеличение количества производственных консорциумов; привлечение зарубежных инвестиций на научные проекты за счет участия в таких конкурса как FallingWallsLab,K-StartupGrandChallenge и других; постепенный переход фундаментальных и гуманитарных исследований на принципы софинансирования; реализацию проектов коммерциализации лишь с привлечением частных инвестиций; привлечение зарубежных инвестиций за счет участия в международных программах, таких как "Горизонт 2020", "Фонд Фольксвагена"; совместную реализацию научных проектов с транснациональными компаниями; развитие сети офисов коммерциализации при вузах и активизацию их деятельности. Будет продолжена работа по налаживанию взаимодействия науки с региональными промышленными гигантами и системообразующими предприятиями при реализации проектов.

Инициатива 2.24 "Цифровизация бизнес-процессов науки". В рамках полной цифровизации бизнес-процессов науки будет внедрена национальная информационная система по науке, которая будет демонстрировать актуальную научно-техническую информацию, включая все виды государственной поддержки, все проекты и программы, их исполнителей и результаты, а также информацию о научной инфраструктуре, материально-технической базе. Система будет обеспечивать онлайн анализ развития науки в разрезе научных отраслей, регионов, учреждений и прогнозирование развития науки; предоставление онлайн доступа к результатам научно-технической деятельности и диссертаций с соблюдением авторских прав; онлайн генерацию отчетов, статистики, анализа и других показателей научно-технического развития в режиме реального времени; полную автоматизацию подачи заявок на грантовое и программно-целевое финансирование; автоматизацию
научно-технической экспертизы; управление в режиме реального времени национальными R&D проектами; мобильные услуги системы научно-технической информации.

Ожидаемые результаты

Реализация цифровых инициатив и инициатив по инновационному и наукоҰмкому развитию имеет значительный потенциал создания добавленной стоимости и сокращения издержек в экономике, что позволит достичь темпов роста ВВП страны на уровне 4,5-5% в год на горизонте с 2025 года, причем 1,7%-2,2%, то есть около 30-40%, придется исключительно на цифровизацию.

Доля онлайн экономики в ВВП Республики Казахстан к 2025 году должна вырасти с текущих 0,2% до как минимум 2,3%. Затраты на НИОКР при этом возрастут до 1% ВВП.

В итоге, все отрасли – и в особенности несырьевые – смогут снизить себестоимость, повысить качество и конкурентоспособность продуктов и услуг на внешнем и внутреннем рынках, высвободить ресурсы для увеличения объемов производства. Доход от продажи интеллектуальной собственности будет постепенно увеличиваться до 25 % к 2025 году.

Бенефициарами реформы станут все население, бизнес и государственные органы Республики Казахстан, так как она затрагивает все сферы жизнедеятельности и нацелена на повышение уровня жизни каждого гражданина и жителя государства. Реформа должна привести к существенным сдвигам в структуре занятости в пользу специалистов, занятых в сфере информационно-коммуникационных технологий.

Важным результатом реализации программы также станет ускорение вхождения Казахстана в 30-ку в международном индексе цифровизации (индекс развития ИКТ ООН) уже к 2022 году и в число первых 25 стран к 2025 году.

Снижение уровня энергоемкости ВВП до 40% от уровня 2008 года приведет к соответствующему снижению себестоимости отечественной продукции и повышению ее конкурентоспособности, созданию неэнергоемких производств, модернизации основных средств промышленности, энергетики, жилищно-коммунального хозяйства, эффективному использованию энергетических ресурсов, снижению расходов бюджетных организаций на энергетические ресурсы. Постепенный рост объемов выработки энергии от ВИЭ (до 6% к 2025 году) будет способствовать снижению уровня загрязнения окружающей среды и повышению качества жизни в Казахстане.

Помимо достижения экономического эффекта и роста конкурентоспособности, цифровизация окажет положительное влияние на социальные сферы, нацеленные на улучшение качества жизни населения – одна из ключевых целей программы. Такие инициативы не предполагают прямого возврата от инвестиций в краткосрочной перспективе, но они важны для долгосрочного развития страны (например, развитие образования), а также необходимы как квинтэссенция роли государства (развитие здравоохранения, электронного правительства, "Умных городов"). Совокупный эффект от таких инициатив имеет отложенный характер и будет очевиден в полной мере только спустя годы. К 2025 году ожидается начало эффекта от качественного развития образования, здравоохранения и инвестиционной среды.

Реформа 3 Конкуренция и конкурентоспособный бизнес

Суть реформы: Реформа направлена на сокращение роли государства и государственных монополий, снижение барьеров для ведения бизнеса, стимулирование роста частных, в особенности, средних предприятий. Основными результатами станут развитие конкурентной среды, активизация частного сектора и предпринимательской инициативы, рост несырьевого экспорта.

Принципиальные изменения для Казахстана к 2025 году

от ограниченного охвата программы по разгосударствлению – к расширению охвата программы, в том числе за счет инструментов ГЧП;

от "количественной" задачи по продаже государственных активов по списку – к структурированной системе выбора компаний и оценки успешности программы приватизации;

от повышенного административного контроля и наличия барьеров для частного бизнеса – к сокращению и упрощению деятельности, снижению уровня административного контроля и количества барьеров;

от налоговой системы с возможностью арбитражей – к стабильности налоговой системы, стимулирующей рост предприятий и инвестиций;

от ограниченного объема экспортируемых товаров и услуг – к диверсифицированной структуре экспортируемых товаров и услуг международного качества.

Предстоящие задачи

На новом этапе развития частный бизнес должен стать основной движущей силой экономического роста и появления новых рабочих мест, а конкуренция создаст стимулы для повышения производительности и качества производимых товаров и услуг.

Для повышения уровня конкуренции и конкурентоспособности бизнеса необходимы пересмотр роли государства в экономике, обеспечение условий для роста частного сектора на внутреннем рынке и дальнейшая экспансия бизнеса на международные рынки. Для решения данных задач крайне важно изменить текущую роль государства в экономике за счет ее выборочного снижения и обеспечения равных условий для всех участников рынка. Это станет возможным благодаря эффективному и взвешенному процессу проведения приватизации, в том числе с четким определением самих целей и объектов программы, передаче функций государственных органов в конкурентную среду и расширения использования инструментов ГЧП.

С целью создания стимулов для развития предприятий будет продолжена работа по облегчению открытия, ведения и закрытия бизнеса, продвижению лучших практик и отраслевых стандартов, будет обеспечена качественная нефинансовая поддержка для всех субъектов бизнеса (в первую очередь консультационная и информационная).

Необходимым источником повышения конкурентоспособности станет оптимизация внутренних бизнес-процессов компаний, в частности, предоставляющих услуги или промежуточные продукты другим отраслям, например, естественные монополии, оказывающие мультипликативный эффект на конкурентоспособность всех остальных отраслей.

Естественным продолжением роста частного бизнеса станет его экспансия на международные рынки, в том числе за счет мер нефинансовой поддержки и продвижения экспортоориентированных услуг.

Приоритет "Изменение роли государства в экономике"

В рамках Пяти институциональных реформ определена цель по снижению доли государственной собственности до уровня стран ОЭСР – до 15% от ВВП. Данная цель направлена на открытие пространства для бизнеса, его саморазвития и создания здоровой конкуренции в стране.

Дальнейшая приватизация, развитие инструментов ГЧП, сокращение видов деятельности юридических лиц с участием государства, дерегулирование, снижение административных барьеров и давления помогут становлению конкурентной экономики и развитию частного бизнеса.

В связи с этим в рамках данного приоритета необходимо решить следующие задачи:

повышение эффективности программы приватизации;

создание благоприятных условий для вовлечения частного бизнеса в использование инструментов ГЧП;

передача государственных функций и оптимизация регулирования.

Задача "Повышение эффективности программы приватизации"

Государство выходит из секторов экономики, где возможно формирование конкурентной среды. В рамках данной задачи будет пересмотрен подход к программе приватизации, упрощены процедуры, заданы четкие принципы для выбора компаний и расширены возможные способы передачи активов в конкурентную среду.Процесс приватизации станет постоянным и направленным на ликвидацию неэффективных компаний с участием государства, а также передачу частному сектору предприятий, функционирующих в конкурентной среде.

Инициатива 3.1 "Приватизация как постоянно действующий процесс". Выбор предприятий для программы приватизации будет осуществляться на постоянной основе, исходя из целей стратегического развития страны, национальной безопасности, обоснования и сроков участия государства в экономике, степени конкуренции в отрасли, инвестиционной привлекательности компании, социальной значимости, эффективности управления предприятием и прочих критериев. Ежегодно, по результатам анализа товарных рынков будут определяться объекты государственного и квазигосударственного сектора для последующей приватизации в соответствии с принципом YellowPages. На постоянной основе будет вестись работа по изменению регулирования и снятию барьеров в приватизации.

Инициатива 3.2 "Проведение открытой и прозрачной приватизации". Приватизация будет проведена в соответствии с лучшими мировыми практиками и стандартами прозрачности, открытости и справедливого отношения ко всем группам инвесторов, а также под общественным контролем. На централизованном веб-сайте будет предоставляться актуальная информация на казахском, русском и иностранных языках о планах, процедурах, сроках, объектах, параметрах и структуре сделок, ходе предпродажной подготовки и совершения сделок, результатах сделок и информации о новых владельцах/операторах объектов.

Будут проводиться регулярное оповещение потенциальных инвесторов и общественности о ходе и результатах приватизации, в том числе на международных площадках, регулярные публикации и репортажи в средствах массовой информации, онлайн-трансляции хода сделок по важнейшим объектам.

Данные меры будут способствовать укреплению доверия к государству со стороны общества и препятствовать недобросовестному перераспределению государственной собственности, а также активов национальных компаний в пользу ограниченного круга лиц, что будет стимулировать реальный рост конкуренции.

Задача "Создание благоприятных условий для использования инструментов ГЧП частным сектором"

В рамках задачи будет проведена работа по упрощению процедуры ГЧП, а также расширен инструментарий использования частных инвестиций.

Инициатива 3.3 "Упрощение процедур и механизмов ГЧП". Будет продолжена работа по упрощению процедуры и механизмов ГЧП с использованием лучших мировых практик. Будет внедрен стандартизированный механизм оценки и отбора проектов, оптимизированы этапы и сроки согласования документации и заключения договоров. Будет усовершенствован механизм финансирования и гарантирования валютных рисков проектов ГЧП. В целом, продолжится процесс совершенствования законодательства, направленный на повышение прозрачности и предсказуемости регуляторной среды, а также улучшения бюджетного и налогового законодательства в части реализации проектов ГЧП.

Инициатива 3.4 "Расширение используемого инструментария и подхода к ГЧП". Будет расширено использование инструментов ГЧП в социальной сфере, например, в области здравоохранения, культуры, образования за счет договоров оказания услуг, позволяющих привлекать частный сектор без требования о создании и/или реконструкции объектов основных средств. Также будет обеспечен программный подход к выбору объектов для применения инструментов ГЧП.

Задача "Передача функций и оптимизация регулирования"

Передача функций государства в конкурентную среду обеспечит наиболее эффективную организацию работы в отраслях, повысит качество предоставления государственных услуг, а также будет способствовать развитию частного сектора.

Регулирование, в частности, контрольно-надзорная функция будет максимально упрощено, прозрачно и предсказуемо для удобства и облегчения работы частного сектора.

Инициатива 3.5 "Передача функций от государства в конкурентную среду". Будет осуществлена передача функций государства в конкурентную среду и саморегулируемым организациям. Ежегодный отбор функций государственных органов, подлежащих передаче в конкурентную среду будет обеспечиваться путем проведения инвентаризаций функций.

К передаче в конкурентную среду рассматриваются регулятивные и реализационные функции государственных органов, за исключением стратегических функций и функций, затрагивающих вопросы национальной безопасности. Решение о передаче будет приниматься только по результатам объективного и независимого анализа готовности рынков. В случае ненадлежащего исполнения будет установлен механизм возврата функций государству.

В рамках первой волны будут созданы саморегулируемые организации в сфере экологического аудита и оценочной деятельности с передачей ряда функций государственного органа и закреплением за государственным органом функций контроля за саморегулируемыми организациями. Предусматривается реализация функций по социальным программам и проектам, направленным на решение задач в социальной сфере через неправительственные организации.

Данная инициатива также предусматривает принятие мер по передаче ряда услуг предприятий квазигосударственного сектора в частный сектор на основе приватизации, аутсорсинга и иных механизмов. При этом в целях стандартизации и регламентации отдельные сохраненные функции по отношению к населению и бизнесу, финансируемые за счет государственного бюджета, будут отнесены к государственным услугам.

Инициатива 3.6 "Совершенствование разрешительной системы субъектов квазигосударственного сектора и естественных монополий".Будет проведено поэтапное реформирование разрешительного регулирования субъектов квазигосударственного сектора и естественных монополий. Будет законодательно утвержден исчерпывающий перечень таких разрешений, а также регламентированы прозрачные процедуры их выдачи, правила и квалификационные требования в отраслевом законодательстве.

Инициатива 3.7 "Сокращение государственного контроля и надзора". По итогам проведенной масштабной ревизии государственных контрольно-надзорных функций будут исключены сферы контроля и надзора, сокращены требования по проверке субъектов предпринимательства, исключены дублирующие и несвязанные с рисками угрозы безопасности государства и потребителя контрольные и надзорные функции госорганов. Будет продолжено снижение количества и продолжительности проверок частного бизнеса контролирующими органами, а также упрощена сама процедура проверок за счет сокращения объема документации и времени проверок контролирующими органами. Организация проведения проверок будет осуществляться на единой электронной платформе, что обеспечит прозрачность государственного контроля и надзора, а также будет автоматизирована система управления рисками при отборе предпринимателей для проведения проверки.

Будет введен институт "профилактического контроля", который позволит переориентировать госорганы на политику профилактики и предупреждения правонарушений вместо действующей политики выявления и наказания.

Инициатива 3.8 "Сокращение требований по отчетности и предоставлению информации". Будут систематизировано и устранено дублирование требований по отчетности и предоставлению информации. Также, в том числе за счет цифровизации, будут сокращены издержки субъектов предпринимательства, связанные со сбором и предоставлением информации. С применением метода гильотины к 2024 году планируется сократить количество требований по отчетности и предоставлению информации на 50%.

Приоритет "Стимулирование роста частного бизнеса"

В контексте нового роста экономики необходимо дальнейшее улучшение условий ведения бизнеса в стране, повышение доступа к финансированию, а также повышение качества товаров и услуг. В частности, развитие и стимулирование частного бизнеса позволят привлечь прямые иностранные инвестиции, не связанные с природными ресурсами.

В связи с этим необходимо направить усилия на решение следующих задач:

стимулирование развития конкурентоспособных предприятий;

снижение рисков и обеспечение доступа к финансированию;

стимулирование повышения качества продуктов и услуг.

Задача "Развитие конкурентоспособных предприятий"

В рамках задачи будет проведена работа по предоставлению и улучшению условий для роста бизнеса за счет нефинансовой поддержки предпринимательства.

Инициатива 3.9 "Создание единого окна по обслуживанию и поддержке бизнеса". Будут созданы полноформатные центры обслуживания предпринимателей (далее – ЦОП) на базе существующих ЦОП Национальной палаты предпринимателей "Атамекен" (далее – НПП) и с учетом опыта Государственной корпорации "Правительство для граждан" по принципу единого окна. Единое окно будет предоставлять полную информацию по всем действующим государственным программам поддержки и развития бизнеса, а также предоставлять услуги – в единообразном виде – всех операторов, задействованных в реализации данных программ. Также информация и услуги будут предоставляться через простой и удобный для пользования веб-сайт и мобильное приложение. Это позволит облегчить доступ предпринимателей к услугам, упростить и ускорить процесс получения и сбора необходимой информации и документации для бизнеса и решения прочих задач.

Инициатива 3.10 "Расширение охвата предпринимателей мерами сервисной поддержки". В целях повышения предпринимательского потенциала, компетенций и расширения деловых связей будут совершенствоваться инструменты нефинансовой поддержки бизнеса. Будет проведен мониторинг участников обучающих программ, процедуры их отбора, уровня руководства и наставничества в рамках Программы "Дорожная карта бизнеса 2020", что позволит выявить основные недостатки и пробелы программы. Будут расширены квоты для участия в программе, что позволит привлечь больше предпринимателей к обучению.

Инициатива 3.11 "Улучшение условий для ведения бизнеса". Будет продолжена работа по улучшению позиций страны в рейтинге "Ведение бизнеса" группы Всемирного банка. Будут достигнуты улучшения в тех областях, где имеется отставание, таких как, в частности, сокращение времени и стоимости для экспорта услуг и товаров (пограничный и таможенный контроль, оформление документов), сокращение количества процедур для подключения к системам электроснабжения, повышение уровня защиты кредитных операций и охвата кредитным реестром и кредитным бюро, сокращение времени, затрачиваемого на подготовку, подачу отчетности и уплату (или удержание) налогов и отчислений.

Инициатива 3.12 "Гармонизация налоговой системы для поощрения роста среднего бизнеса". Будет продолжено изменение налоговой системы, призванное создать равные налоговые условия для предприятий среднего и малого бизнеса и индивидуальных предпринимателей. Это позволит стимулировать рост и укрупнение компаний.

Инициатива 3.13 "Стимулирование организации кооперативов самозанятого населения в аграрном секторе". Будет обновлена нормативная правовая база для урегулирования статуса личных подсобных хозяйств.

Будут продолжены создание условий и оказание государственной поддержки для максимального вовлечения самозанятого населения в сельскохозяйственную кооперацию и дальнейшего увеличения объемов заготовки сельскохозяйственной продукции кооперативами. Это позволит им обеспечить реализацию производимой продукции путем совместного участия в введении экономической деятельности с сохранением самостоятельности в распоряжении собственным имуществом.

Задача "Снижение рисков и обеспечение доступа к финансированию"

Для расширения доступа частных предприятий к финансированию необходимо повысить уровень их платежеспособности и прозрачности в целях снижения рисков кредиторов и инвесторов. В рамках задачи будут упрощены процедуры закрытия предприятий, усилено корпоративное управление компаний, повышены компетентность и ответственность кредитно-рейтинговых организаций и усовершенствован процесс принятия кредитного решения.

Инициатива 3.14 "Упрощение процедур закрытия предприятий". Для сокращения доли неактивных и неэффективно работающих предприятий будет упрощен механизм закрытия юридических лиц за счет повышения прозрачности, простоты и сокращения сроков процедуры. Будут рассмотрены возможности для дальнейшего совершенствования процедуры банкротства юридических лиц и введены процедуры банкротства физических лиц.

Инициатива 3.15 "Повышение уровня корпоративного управления". Будет продолжено дальнейшее совершенствование системы корпоративного управления и раскрытия информации эмитентами и заемщиками, направленное на повышение уровня прозрачности и совершенствование систем управления рисками.

Инициатива 3.16 "Повышение прозрачности информации о финансовом состоянии заемщиков и эмитентов". Будет проведена всесторонняя работа по повышению прозрачности и доступности данных о финансовом состоянии заемщиков и эмитентов. Будет усилено взаимодействие кредитных бюро с банковскими институтами по вопросам формирования кредитных историй и предоставления кредитных отчетов, проработан вопрос расширения перечня поставщиков информации и спектр услуг, усовершенствованы инструменты оценки кредитоспособности заемщиков в соответствии с лучшими международными практиками. Будет проработан вопрос представления местным рейтинговым агентствам более широких полномочий за счет расширения перечня услуг; будет обновлена методология по присвоению рейтинговых оценок; рассмотрена возможность внедрения механизмов регулирования, контроля и надзора за деятельностью рейтинговых агентств, повышена их ответственность за предоставленные рейтинговые оценки. Будет рассмотрена возможность усиления регулирования аудиторской деятельности, в том числе за счет штрафов, и механизма отзыва лицензии за недостоверную информацию.

Инициатива 3.17 "Обеспечение доступа к альтернативным источникам финансирования". Будет обновлена нормативно-правовая база для развития инструментов небанковского финансирования, таких как, privateequity, факторинг, микрокредитование, венчурные фонды и прочие. Будут разработаны мероприятия по созданию апексной организации с целью привлечения более дешевого финансирования для микрофинансовых институтов.

Задача "Стимулирование повышения качества продуктов и услуг"

В рамках задачи будут предусмотрены стимулы для повышения качества продуктов и услуг за счет приведения национальных стандартов к международному уровню и развития инфраструктуры сертификации. Это позволит национальным компаниям повысить свою конкурентоспособность, а также выйти на международные рынки сбыта.

Инициатива 3.18 "Ускоренная гармонизация национальных стандартов с международными". Будет ускорен процесс гармонизации национальных стандартов с международными. Стандарты для экспортоориентированных отраслей будут гармонизированы с соответствующими стандартами ключевых внешних рынков. Для прочих продуктов и услуг выбор международных стандартов будет осуществляться исходя из требуемого уровня качества.

Инициатива 3.19 "Развитие испытательных баз, сертификационных центров". Будут созданы новые, а также расширены и дооснащены действующие испытательные и сертификационные центры. Новые испытательные центры будут созданы на основе лабораторных баз высших учебных заведений.

Инициатива 3.20 "Постоянный контроль качества продуктов и услуг". Будет проводиться технический аудит (независимый контроль качества продуктов и услуг) для обеспечения безопасности и качества продукции и услуг. В целях развития бизнеса без излишнего вмешательства государства в его деятельность будут проработаны меры стимулирования проведения постоянного самоконтроля предприятиями качества продукции путем независимого аудита. При этом, функции участников рынка будут разграничены. Перечень, сформированный по итогам аудита, будет стимулировать добросовестные компании на дальнейшее их развитие и обеспечит выпуск качественной продукции.

Приоритет "Устранение барьеров, препятствующих росту производительности"

Помимо технологической модернизации и цифровизации важным фактором роста производительности является повышение эффективности операционной деятельности предприятий. Эффективность может быть повышена за счет улучшения собственной деятельности (производственные процессы, процессы закупки и доставки материалов, процессы администрирования), а также снижения затрат на ресурсы (в том числе на электроэнергию, воду, газ), логистику и реализацию продуктов.

В связи с этим необходимо решить следующие задачи:

повышение операционной эффективности существующих отраслей;

повышение операционной эффективности естественных монополий;

развитие транспортно-логистической и торговой инфраструктуры.

Задача "Повышение операционной эффективности отраслей"

В условиях низкой производительности во всех секторах экономики необходимо расширить инструментарий мер и охват действующих программ, направленных на повышение производительности, с обрабатывающей промышленности также и на другие отрасли. Такой переход, ввиду различия между отраслями, потребует разработки новых механизмов, помимо предоставления прямой поддержки для бизнеса. Так, например, снятие барьера, направленного на защиту внутреннего рынка автомобилей, позволит ускорить обновление парка в сфере транспорта и логистики. Создание торговой инфраструктуры, например, платформы электронной торговли снизит количество посредников и, соответственно, стоимость сельскохозяйственной продукции.

В целях повышения осведомленности о технологических процессах, инструментах и потенциальных результатах роста производительности будет проведена работа по повышению уровня знаний и компетенций руководителей и собственников компаний.

Инициатива 3.21 "Увеличение охвата и оптимизация стимулов повышения операционной эффективности". Будет расширен отраслевой охват стимулирующих мер, а именно созданы стимулы для повышения производительности во всех отраслях. При этом, механизмы поддержки будут диверсифицированы между отраслями, в зависимости от конкретных барьеров, сдерживающих рост производительности в каждой отдельной отрасли. Из уже существующих мер будут исключены неэффективные и невостребованные. Вместо них будут разработаны новые нефинансовые механизмы стимулирования роста производительности, направленные на снятие барьеров
и оказание содействия бизнесу.

Инициатива 3.22 "Активное информирование бизнеса об инструментах повышения операционной эффективности". При поддержке Национальной палаты предпринимателей будет запущена работа по проведению отраслевых исследований и конференций для повышения информированности руководителей и владельцев компаний в Казахстане на регулярной основе. Одними из ключевых тем исследований и мероприятий станут повышение производительности и улучшение энергоэффективности. Эти исследования будут включать обзоры технологий, описание инструментов повышения операционной эффективности, примеры лучших практик, методики повышения квалификации персонала, информацию, необходимую для работы на экспортных рынках.

Инициатива 3.23 "Создание диалоговой платформы для разработки мер и мониторинга статуса повышения производительности". Разработка и реализация мер по повышению производительности в отраслях экономики будут проводиться с вовлечением предприятий частного и квазигосударственного секторов. Для этого будут действовать постоянные государственно-частные диалоговые площадки с участием бизнеса, банков и государственных органов. Площадки могут функционировать в рамках Совета конкурентоспособности. Лидирующая роль будет отведена Национальной палате предпринимателей.

Задача "Повышение операционной эффективности естественных монополий"

Повышение операционной эффективности естественных монополий позволит снизить себестоимость продуктов и услуг во всех отраслях. Помимо механизмов предельных тарифов будут введены стимулирующие методы тарифообразования, ориентированные на внедрение инновационных технологий. Основными критериями стимулирующего метода тарифообразования являются качество, надежность и эффективность предоставляемых услуг.

Инициатива 3.24 "Внедрение модели оптовых рынков электроэнергии и мощности". Для решения проблем сегмента производства электроэнергии будет разработана и внедрена модель оптовых рынков электроэнергии и мощности (целевая модель), которая придет на смену механизму предельных тарифов. В рамках целевой модели рассматривается функционирование рынков электроэнергии и мощности с конкурентным ценообразованием. Переход к целевой модели предполагается осуществить с 2019 года.

Тарифы на электроэнергию, а также цены на мощность (существующую, новую и модернизируемую) должны формироваться таким образом, чтобы обеспечить инвестиционную привлекательность сектора производства электроэнергии. В частности, тариф на электроэнергию должен полностью покрывать все обоснованные затраты производителей электроэнергии и обеспечивать фиксированную прибыль, а плата за мощность должна покрывать инвестиционные затраты производителей.

Инициатива 3.25 "Актуализация системы долгосрочного тарифного регулирования". Для эффективного развития энергетической отрасли, ее технологического обновления и строительства новых активов будут усовершенствованы методы тарифообразования.

В соответствии с лучшей мировой практикой тарифообразования, будут внедрены механизмы повышения качества услуг субъектов естественной монополии, такие как критерии качества, надежности и эффективности услуг, от достижения которых будет зависеть уровень утверждаемого тарифа.

Инициатива 3.26 "Усиление конкуренции и консолидация игроков в энергетической отрасли". Для повышения надежности энергоснабжения и снижения затрат на электроэнергию будут проведены структурные преобразования в энергетической отрасли. Будут внедрены механизмы и требования, способствующие укрупнению региональных электросетевых компаний. Энергоснабжающие организации будут обязаны раскрывать и публиковать детальную информацию о формировании тарифов на электроэнергию, в том числе указывать стоимость покупки электроэнергии, услуг по передаче и распределению. Для энергопередающих компаний будет рассмотрена возможность введения квалификационных требований. Будут рассмотрены новые механизмы взаимодействия субъектов производства и передачи тепловой энергии.

Инициатива 3.27 "Совершенствование системы тарифообразования магистральной железнодорожной сети и выведение услуг оперирования из-под государственного регулирования". Будут внедрены новые прогрессивные подходы, которые позволят сформировать оптимальную модель тарифного регулирования услуги магистральной железнодорожной сети, структурировать и сбалансировать затраты и доходы от оказания услуг, а также обеспечить надлежащее качество оказываемых услуг. Регулирование тарифов на услуги магистральной железнодорожной сети останется в ведении государства, в то время как услуги оперирования подвижным составом будут выведены из-под государственного надзора.

Задача "Развитие транспортно-логистической и торговой инфраструктуры"

Развитие транспортно-логистической инфраструктуры будет направлено, во-первых, на снижение стоимости и времени транспортировки товаров на территории Казахстана, и во-вторых, на обеспечение интеграции в международные транспортные коридоры. Развитие торговой
инфраструктуры – будет направлено на снижение количества посредников и, соответственно, стоимости реализации товаров.

Реализация транзитного потенциала Казахстана, а также поддержание экономического роста требуют от транспортно-логистической системы активной интеграции в ключевые международные транспортные коридоры. Качество услуг в транспортной сфере должно быть выведено на максимальный уровень, а также основываться на оптимизации перевозки грузов и сокращении сроков доставки. Это позволит обеспечить развитие основных транзитных направлений, ликвидировать "узкие места" существующей транспортной инфраструктуры и развить все международные транспортные коридоры Казахстана.

С целью снижения издержек, связанных с наличием большого количества посредников в отдельных секторах экономики (в частности, в сельском хозяйстве), будут созданы условия для развития оптово-распределительных центров и электронной торговли.

Инициатива 3.28 "Повышение качества автомобильных дорог и развитие придорожных услуг". Для улучшения состояния республиканской сети автомобильных дорог будут увеличены объемы финансирования на содержание, а также расширен охват ремонтных дорожных работ. При этом, для повышения эффективности расходов на содержание и ремонт будут внедрены новые формы контрактов по бездефектному содержанию автодорог, то есть ориентированные непосредственно на результат. Главной отличительной чертой данных контрактов является переход от количественного учета объема работ к качественным показателям состояния дороги, при этом подрядчик имеет право самостоятельно определять последовательность и технологии выполнения работ.

В целях развития придорожного сервиса будет проведена работа по строительству объектов услуг вдоль автомобильных дорог международного и республиканского значения. Часть объектов придорожного сервиса планируется финансировать за счет республиканского бюджета, в том числе в рамках проектов по направлениям "Центр-Юг", "Центр-Восток", "Центр-Запад", а также других проектов реконструкции автодорог. Часть объектов будет построена, преобразована или доукомплектована в комплексные объекты сервиса путем привлечения сетевых бизнес-структур, в том числе субъектов крупного предпринимательства и заинтересованных инвесторов. При этом для повышения заинтересованности частного сектора будет утверждена схема расположения перспективных объектов сервиса вдоль автомобильных дорог международного и республиканского значения, а также рассмотрена возможность упрощения процедур выдачи разрешительных документов местными исполнительными органами на подвод инженерных коммуникаций к строящимся и планируемым объектам сервиса.

Инициатива 3.29 "Повышение пропускной способности международных транспортных коридоров". На основе регулярного анализа потенциала транзитных грузопотоков и исходя из принципа ликвидации "узких мест" будет осуществляться увеличение мощности транспортной инфраструктуры. Так,будет увеличена пропускная способность международных коридоров, в том числе будет построена обводная железнодорожная линия города Алматы, построены вторые железнодорожные пути на участке Достык-Мойынты, модернизированы железнодорожные участки Жарык-Жезказган и Кызылорда-Шалкар. Кроме того, будут созданы стимулы для увеличения количества подвижного состава, в частности, фитинговых платформ и обновления парка автомобильных грузовых транспортных средств.

В целях повышения эффективности таможенных пунктов пропуска будет внедрен "Единый пропускной канал" – электронная система подачи и выдачи таможенных деклараций стандартизированного вида, работающая по принципу "одного окна". Будет внедрена рискоориентированная система досмотра грузов и организована координация работы государственных служащих при проверках. Инфраструктура казахстанских пунктов пропуска будет обновлена на основе единого комплексного решения с учетом грузовых и пассажирских потоков, городской инфраструктуры и современных требований к технологиям таможенного контроля.

Инициатива 3.30 "Развитие электронной торговли". Будет усовершенствовано регулирование электронной торговли и регламентации взаимоотношений между потребителем и предпринимателем, а также определяющих нормы защиты прав потребителей в сети Интернет. В частности, существующие ограничения безналичных платежей будут сняты за счет разъяснительной информационной работы и повышения доступности безопасной оплаты банковскими картами онлайн. Будет рассмотрена возможность предоставления государственной поддержки игрокам электронной торговли.

Приоритет "Продвижение экспорта и диверсификации"

Курс на диверсификацию экономики при низкой емкости внутреннего рынка требует ориентации обрабатывающей промышленности и сферы услуг на экспорт. С целью увеличения экспорта продуктов обрабатывающей промышленности уже внедрены механизмы поддержки экспортеров. Будет введено понятие перспективной экспортной корзины, которая будет определяться исходя из потребностей перспективных рынков сбыта и сравнительных преимуществ Казахстана.

При этом сохраняются внешние и внутренние барьеры, снижающие конкурентоспособность продуктов Казахстана. Так, импортные пошлины на внешних рынках увеличивают стоимость продуктов. Дополнительным фактором, препятствующим росту экспорта, является отсутствие знаний и опыта ведения бизнеса за рубежом, а также отсутствие эффекта масштаба у отечественных производителей.

В связи с этим в рамках данного приоритета необходимо решить следующие две задачи:

расширение мер финансовой и нефинансовой поддержки экспортеров;

развитие экспортоориентированных услуг.

Задача "Расширение мер финансовой и нефинансовой поддержки экспортеров"

При работе на внешних рынках экспортеры сталкиваются с рядом затруднений – наличие тарифных и нетарифных барьеров, отсутствие торговой инфраструктуры, недостаточный опыт и информированность об особенностях спроса, каналов сбыта и правового поля. В рамках задачи будут реализованы меры по преодолению таких трудностей и предоставлению поддержки экспортерам в удобной для них форме.

Инициатива 3.31 "Координация институтов и создание "единого окна" для экспортеров". Для исключения дублирования процессов и обеспечения прозрачности процесса получения поддержки экспортерами будет проведено четкое разграничение ролей и созданы механизмы для координации организаций, оказывающих поддержку экспорту (в т. ч. "KazakhExport").

Кроме того, будет разработана единая онлайн-платформа, которая объединит все услуги по поддержке экспорта в Казахстане. На базе этой платформы будет реализован комплекс электронных сервисов, в том числе сервисы по получению разрешительных документов, оказанию мер поддержки, управлению транспортом и логистикой и дополнительные сервисы для консультирования экспортеров. Инфраструктура платформы позволит экспортерам однократно представлять документы в стандартизированном виде через единый пропускной канал для последующего использования заинтересованными государственными органами и институтами развития в соответствии с их компетенцией при предоставлении услуг и проведении контроля за осуществлением внешнеэкономической деятельности.

Инициатива 3.32 "Снятие тарифных и нетарифных барьеров на внешних рынках". Урегулирование возникающих торговых споров и устранение внешних торговых барьеров будет осуществляться при координации усилий государственных органов и частного сектора (через ассоциации и союзы предпринимателей). Задачей частного сектора станет предоставление информации об ухудшении условий доступа на внешние рынки. Для устранения внешних торговых барьеров государством будет проведена работа по расширению числа соглашений о преференциальной торговле, зон свободной торговли в рамках членства в Евразийском экономическом союзе; выработке согласованного комплекса мер по устранению внешних торговых барьеров; разработке мер, направленных на снижение издержек экспортера, связанных с выходом на новые рынки сбыта.

При наличии дискриминационных условий доступа на рынок, которые не следуют из прямого нарушения международного соглашения (например, технические барьеры в торговле), государство будет использовать механизмы консультаций, пытаться устранить существующие ограничения по доступу на рынок. Взаимодействие государственных органов и частного сектора будет осуществляться при поддержке единого оператора по продвижению экспорта.

Инициатива 3.33 "Развитие представительств Единого оператора по продвижению экспорта на внешних рынках". Будет создана сеть представительств, направленная на обеспечение постоянного присутствия и защиты интересов казахстанского бизнеса в странах приоритетного и высокого интереса, поиск торговых партнеров для экспортеров и помощь в проведении коммерческих переговоров. Кроме того, представительства будут осуществлять поддержку в проведении промоутерских мероприятий, сборе информации о спросе и каналах продаж на внешних рынках, а также оказывать содействие казахстанским участникам внешнеэкономической деятельности в преодолении барьеров для экспорта казахстанской продукции.

Инициатива 3.34 "Развитие финансовых мер по продвижению экспорта". Будут приняты меры по повышению эффективности мер финансовой поддержки продвижения экспорта, обеспечению равного доступа к мерам поддержки для большего количества компаний всех размеров (крупные, средние, малые), а также сокращению сроков и процедур рассмотрения заявок экспортеров.

Для увеличения объема привлекаемого финансирования для мер по поддержке экспорта до уровня стран с развитым экспортом, порядка 1% ВВП, развитие Единого оператора по продвижению экспорта будет направлено на повышение уровня его финансовой устойчивости и степени доверия со стороны финансовых институтов и экспортно-кредитных агентств мира. Это позволит привлечь необходимые долгосрочные финансовые ресурсы, а также существенно снизить стоимость кредитов и страхования с учетом ограничений, предусмотренных в рамках ВТО.

Задача "Развитие экспортоориентированных услуг"

Будут сняты барьеры для развития экспорта услуг и обеспечено продвижение на внешних рынках услуг, обладающих значительным экспортным потенциалом. К таким услугам относятся туристические услуги, включая услуги в сфере медицинского и образовательного туризма, финансовые и деловые услуги, транзитные транспортные и космические услуги.

Инициатива 3.35 "Создание условий для развития туристской отрасли". Будет усовершенствовано законодательство и предприняты меры для развития дорожной, придорожной, коммунальной и иной инфраструктуры, объектов досуга и туристских маршрутов, в том числе в особо охраняемых природных территориях и лесных хозяйствах.

Инициатива 3.36 "Запуск информационно-рекламных кампаний для привлечения иностранных туристов". Актуализируется и будет поддерживаться страновой веб-портал с актуальной информацией о Казахстане и его туристских объектах. Также будут разработаны рекламно-маркетинговый план по продвижению туризма, страновой и национальный туристский бренд. Для стран первого приоритета будут разработаны индивидуальные информационно-рекламные стратегии.

Инициатива 3.37 "Упрощение процедур миграционного контроля и оформления виз". Для упрощения процесса подачи документов на оформление въездной визы, оформления приглашений и получения справки с решением государственного органа будет организован визово-миграционный интернет-портал, введена процедура выдачи виз онлайн и усовершенствован механизм выдачи ADS (ApprovedDestinationStatus) виз. Будет упрощен процесс перехода через государственные физические границы с унификацией визово-миграционного режима. При этом для пассажиров стран первого приоритета будет внедрен режим "безвизового транзита на 72 часа". За нарушение миграционного режима будут внедрены практики онлайн оплаты штрафа непосредственно в пунктах пропуска без применения административного ареста и ожидания решения суда.

Инициатива 3.38 "Развитие медицинского туризма". Для привлечения медицинских туристов из стран ближнего и дальнего зарубежья будут формироваться качественные передовые медицинские и оздоровительные услуги на базе ведущих медицинских центров и санаторно-курортных учреждений (кластеров).

Основными игроками в сфере медицинского туризма станут, в первую очередь, казахстанские медицинские организации, прошедшие международную аккредитацию. Продолжатся мероприятия по развитию пациентоориентированного сервиса и внедрению принципов гостеприимства, механизмов мотивации поставщиков медицинских услуг.

Бренд казахстанского медицинского туризма на мировом рынке медицинских услуг будет продвигаться за счет создания и расширения партнерских взаимоотношений с мировыми компаниями и ассоциациями по медицинскому туризму.

Инициатива 3.39 "Развитие финансовых и деловых услуг". На территории МФЦА будут действовать особый правовой режим, основанный на принципах английского права и стандартах ведущих финансовых центров, а также независимое регулирование, льготный налоговый, упрощенный визовый и трудовой режимы для привлечения в страну иностранных инвестиций, зарубежных финансовых институтов и высококвалифицированных кадров. Локализация передовых зарубежных компаний и увеличение человеческого капитала в сфере финансов и инвестиций потенциально будут иметь сопутствующий эффект на рост экспорта в данном направлении на первоначальном этапе становления МФЦА в качестве локального центра экспертизы.

Инициатива 3.40 "Продвижение казахстанских коридоров и транзитного сервиса". Будет запущена постоянная работа по продвижению казахстанских транспортных сервисов в зарубежных странах. Будет повышена обратная загрузка при транзитных железнодорожных перевозках путем проведения работ с иностранными грузоотправителями. С целью привлечения новых клиентов на трансказахстанские маршруты будут сформированы новые маршруты и конкурентоспособные сервисы.

Инициатива 3.41 "Развитие космических услуг и испытательной деятельности". Будет функционировать сборочно-испытательный комплекс космических аппаратов, предназначенный для поддержания и развития спутниковой группировки Казахстана и обладающий значительным экспортным потенциалом. Основными рынками сбыта станут страны Европы, Азии и Африки. Комплекс будет оснащен современным оборудованием и способен производить компоненты космической техники и обеспечивать проведение испытаний на воздействие факторов космического пространства практически всех типов космических аппаратов, производимых в Европе и России. Для реализации экспортного потенциала будет усовершенствовано программное обеспечение космической системы дистанционного зондирования Земли, создана необходимая IT инфраструктура, проведены обучение и подготовка персонала по маркетингу с привлечением зарубежных экспертов.

Ожидаемые результаты

Значительно вырастет экономическая активность частного сектора, доля малого и среднего предпринимательства в ВВП увеличится до 35%. В первую очередь, это произойдет за счет снижения доли участия государства в экономике до 15% ВДС в ВВП к 2020 году, ослабления административных барьеров и оптимизации регулирования, что в сумме позволит достичь уровня 2,2 баллов по индексу конкурентной среды ОЭСР. Развитие малых, средних и крупных предприятий (при достижении средним предпринимательством доли 15% ВДС в ВВП) будет стимулироваться за счет оказания различных мер нефинансовой поддержки, развития транспортно-логистической и торговой инфраструктуры (достижение 38 места по индексу эффективности логистики), что даст толчок к росту конкурентной среды и развитию финансового сектора за счет большего спроса на заемные средства при доле объемов ссудного портфеля до 50% от ВВП.

Развитие высокопроизводительных отраслей позволит диверсифицировать экономику, повысив уровень ее "сложности" согласно индексу Гарвардского Университета (достижение 55 места), и обеспечить устойчивость экономики к структурным кризисам за счет более высокой доли несырьевого экспорта на уровне 50% в общем объеме экспорта, а также обеспечить снижение ненефтяного дефицита бюджета до 6% или ниже. Эффект модернизации будет также ощутим во многих сферах, лишь косвенно связанных с экономикой. Казахстан продолжит повышать позиции в Глобальном индексе конкурентоспособности Всемирного экономического форума.

Реформа 4. Правовое государство без коррупции

Суть реформы: Реформа направлена на создание благоприятного инвестиционного и делового климата за счет обеспечения соблюдения законов, активного применения передовых превентивных механизмов противодействия коррупции, формирования правовой культуры граждан. Реализация реформы снизит риски для ведения бизнеса и улучшит качество жизни населения.

Принципиальные изменения для Казахстана к 2025 году

от законотворчества – к соблюдению законов и обеспечению правоприменительной практики;

от недостаточной уверенности в гарантиях объективной правовой защиты – к высокому уровню доверия к институтам государственной власти, сильной и независимой судебной системе;

от наказания за коррупцию– к недопущению возможности коррупционных действий;

от терпимости к некоторым правонарушениям и коррупции – к знанию своих прав и пониманию ценности соблюдения законов каждым гражданином.

Предстоящие задачи

Для ускоренного экономического роста необходимо обеспечить верховенство закона и гарантии прав собственности, продолжить превенцию коррупции, сформировать атмосферу полного неприятия коррупции в обществе. Представители бизнеса, местные и международные эксперты единодушно выделяют именно эти направления как главные приоритеты в правовом развитии Казахстана до 2025 года.

Сложные и часто меняющиеся законы значительно усложняют их соблюдение, а нарушение прав граждан и сложившийся уровень доверия к судебной системе искажают "правила игры". Ключевыми задачами приоритета "Совершенствование законодательства и обеспечение условий для соблюдения законов" будут обеспечение качества, понятности законов, а также гарантия справедливой, независимой судебной защиты с высоким уровнем доверия населения.

В сфере противодействия коррупции следует продолжить практику применения превентивных мер и искоренить предпосылки для дачи взятки за счет упрощения и прозрачности процессов, посредством полной автоматизации и подотчетности ограничить возможности должностных лиц совершать противоправные действия. Необходимо будет рассмотреть возможность применения новых цифровых технологий по мере их развития.

Важной составляющей успеха в формировании правового общества является установление нулевой терпимости к правонарушениям. Соблюдение законов и отсутствие коррупции невозможны без высокой правовой культуры общества понимания роли законов в обществе и степени ущерба, наносимого обществу посредством правонарушений.

Приоритет "Совершенствование законодательства и обеспечение условий для соблюдения законов"

В рамках данного приоритета будут устранены причины, препятствующие добросовестному соблюдению законов: обеспечено должное качество законодательства, улучшен механизм защиты прав граждан, усилена независимость судебной системы и повышен уровень доверия общества к государственным институтам. Система правовой защиты в Казахстане будет максимально приближена к международным стандартам. Будут решены следующие задачи:

повышение качества и стабильности законодательства;

улучшение механизмов защиты свободы и прав собственности;

обеспечение независимости судебной системы.

Задача "Повышение качества, стабильности законодательства и правоприменения"

Предсказуемое законодательство высокого качества повысит уровень жизни внутри страны, сделает Казахстан более конкурентоспособным и привлекательным для международного бизнеса. Необходимо устранить возможности для двойственных трактовок законов, исключить их дублирование, обеспечить предсказуемость изменений и нововведений в законодательстве. В первую очередь это коснется законов, имеющих наибольшую важность для населения и бизнеса.

Дальнейшая модернизация законодательства, его нормативных уровней и структуры права будет направлена на определение приоритетов развития национального законодательства, его базовых отраслей, роли ведомственного нормотворчества, оптимального соотношения удельного веса законодательных и подзаконных актов в механизме правого регулирования. При этом определение приоритетов развития национального законодательства будет производится через призму обеспечения конкурентоспособности, привлекательности нашей правовой системы в глобальном мире. Будет рассмотрен вопрос об административной юстиции, разрешающей споры о праве, возникающие из публично-правовых отношений между государством и гражданином (организацией). Будет рассмотрен вопрос процессуального обособления и легитимации порядка разрешения конфликтов публично-правового характера. Административное производство станет полноправной формой осуществления правосудия, наряду с уголовным и гражданским судопроизводством.

Инициатива 4.1 "Повышение качества законодательства". Будут улучшены процессы и институциональные возможности по подготовке законопроектов посредством внедрения анализа экономического эффекта, более широкого использования оценки регуляторного воздействия, выделения достаточных сроков для более качественной подготовки проектов, проведения консультаций.

Правотворческая роль государства будет ориентирована на предоставление субъектам прежде всего гражданского оборота все большей свободы для деятельности (особенно предпринимательской), в том числе с более широким использованием принципа диспозитивности в праве. Будут четко определены сферы и отрасли, подлежащие жесткому нормативно-правовому регулированию, которые безусловно и всегда будут находиться в ведении государства, а также те, которые могут оказаться за пределами государственной монополии, так как в ряде случаев предпочтительнее более "мягкое" и точечное нормативно-правовое регулирование. Это регулирование может на определенных условиях передаваться негосударственным субъектам по мере готовности институциональной среды.

Будет усовершенствовано уголовное право, его нормы будут соответствовать требованиям юридической точности и предсказуемости последствий, то есть будут сформулированы с достаточной степенью четкости и основаны на понятных критериях, позволяющих со всей определенностью отличать правомерное поведение от противоправного, исключая возможность произвольной интерпретации положений закона.

Инициатива 4.2 "Улучшение правоприменения". Многие эксперты отмечают достаточно высокое качество отечественных законов, которые при этом плохо исполняются. Будут определены организационно-правовые механизмы реализации законов и иных нормативных актов, в том числе мониторинг и оценка эффективности их исполнения. В рамках правового мониторинга будет рассмотрено внедрение экспертизы результатов применения нормативных правовых актов.

Инициатива 4.3 "Регламентация процесса обновления законодательства". Будет ограничена максимальная частота обновления правовых актов, в особенности, непосредственно регламентирующих деятельность населения и бизнеса. Стабильность законодательства будет достигаться через совершенствование процедуры оценки законопроектов, включая прогноз возможных рисков и оценку обоснованности или критичности принятия закона. Все изменения будут публиковаться в доступном для населения формате и содержать необходимые разъяснения.

Задача "Улучшение механизмов защиты прав и свобод и прав собственности"

Защита свобод и прав собственности является одним из основных условий, обеспечивающих должный уровень доверия граждан и бизнеса к государству.

Инициатива 4.4 "Декриминализация уголовного и гуманизация административного законодательств". Будет проведена дальнейшая работа по декриминализации и гуманизации экономических составов с невысокой степенью общественной опасности, включая налоговые, таможенные и другие правонарушения. Реальный эффект от уже внедренных изменений будет оценен с помощью современных аналитических и опросных методов.

Декриминализация уголовного законодательства будет достигнута за счет снижения ее репрессивности, внедрения правозащитных стандартов. Будут определены возможности для дальнейшей гуманизации уголовной политики – прежде всего в сфере экономической преступности, с учетом рисков для состояния законности и правопорядка.

Гуманизация административного законодательства будет включать дальнейшее снижение давления на бизнес-среду, обеспечение прозрачности, сокращение контактов с потребителями государственных услуг и снижение уровня коррупциогенности. Позитивные изменения получат дальнейшее распространение, например, изменения по исключению уголовной ответственности при добровольной уплате штрафов, налоговых правонарушениях. Гуманизация будет касаться главном образом лиц, впервые совершивших преступления небольшой и средней тяжести, а также социально уязвимых групп населения. Гуманизация административных правонарушений будет направлена на восстановление нарушенных прав, предупреждение конфликтов административно-правовыми мерами. Будет обеспечено соблюдение принципа их соразмерности степени общественной опасности и характеру правонарушения.

Будет выработана четкая концепция разграничения полномочий между судом и внесудебными инстанциями по рассмотрению дел об административных правонарушениях. Обновленное законодательство об административных правонарушениях будет простым и эффективным в применении и направлено на преимущественно внесудебную защиту от посягательств на права и законные интересы.

Особое внимание будет уделено работе по стимулированию и контролю за практическим применением указанных изменений на местах.

Инициатива 4.5 "Модернизация уголовного процесса с внедрением базовых принципов развитых стран". Будет поэтапно внедрена модель досудебного процесса, соответствующая базовым принципам развитых стран, предполагающая укрепление гарантий защиты прав человека от необоснованного вовлечения в орбиту уголовного преследования, снижение обвинительного уклона, повышение объективности при принятии процессуальных решений по уголовному делу. Будет усилен принцип состязательности сторон обвинения и защиты в уголовном процессе с приданием стороне защиты более широких возможностей по сбору доказательств и представления их суду.

В рамках уголовно-процессуального права будут реализованы основополагающие принципы уголовного судопроизводства, направленные на защиту прав и свобод человека. Установленный порядок обеспечит защиту от необоснованного обвинения и осуждения, незаконного ограничения прав и свобод человека и гражданина, в случае незаконного обвинения или осуждения невинного – незамедлительную и полную его реабилитацию.

Будет обеспечено неукоснительное соблюдение законности, усилена система гарантий прав и свобод граждан, обеспечена неприкосновенность частной жизни при осуществлении негласных следственных действий и оперативно-розыскной деятельности с усилением ответственности за незаконное использование средств и методов таких действий и такой деятельности.

Инициатива 4.6 "Улучшение качества защиты интересов граждан". Будут законодательно установлены стандарты и принципы оказания юридической помощи, улучшена система оказания правовой помощи лицам с низким уровнем доходов, обеспечен доступ к адвокатским услугам в сельской местности. Будет разработан Закон "Об адвокатской деятельности и юридической помощи".

Предполагается расширение действия примирительных процедур и механизмов внесудебного урегулирования споров, в том числе с помощью закрепления разнообразных путей и способов достижения компромисса между сторонами частно-правовых конфликтов (медиация, посредничество и другие) как в судебном, так и во внесудебном порядке.

Инициатива 4.7 "Ограничение применения наказания в виде конфискации имущества за уголовные правонарушения". С 2016 года заработал институт конфискации в усеченном виде – конфискации подлежат только средства совершения преступления и доходы, полученные преступным путем. Будут определены возможности для дальнейшей гуманизации института конфискации. На регулярной основе будет проводиться работа с предпринимателями и инвесторами с целью определения статей Уголовного кодекса и других нормативных правовых актов, по которым существует потенциал ограничения. До 2025 года будет продолжена работа по поэтапному сокращению ограничения конфискации имущества с потенциалом изменения до 50 статей в Уголовном кодексе и других документах. Будут сокращены основания для применения конфискациии установлены четкие критерии по предоставлению доказательств приобретения имущества незаконным путем.

Инициатива 4.8 "Обеспечение нормативно-правовой защиты от рейдерства". Будет предусмотрен особый порядок рассмотрения заявлений о рейдерстве и оказании незаконного давления с целью устранения конкуренции. Так, будут предложены специальный алгоритм и критерии, по которым будут осуществляться мероприятия, противодействующие рейдерству.

Инициатива 4.9 "Создание системы административной юстиции по опыту лучших практик". Будет внедрена административная юстиция как судебный (или квазисудебный) институт, предназначенный для защиты прав граждан в отношениях с государственным аппаратом. Будет рассмотрен вопрос процессуального обособления и легитимации порядка разрешения конфликтов публично-правового характера. Административное производство станет полноправной формой осуществления правосудия, наряду с уголовным и гражданским судопроизводством.

Инициатива 4.10 "Развитие правоохранительной системы". Продолжатся развитие органов правопорядка, совершенствование форм и методов их работы. Будет обеспечена стабильность кадровой политики, повышены требования к квалификации и дисциплине сотрудников правоохранительных органов. Структуры и функции правоохранительных органов будут оптимизированы, установлены более эффективные организационно-управленческие механизмы и эффективное распределение функций, с полным исключением несвойственных правоохранительным органам функций. Будут определены четкие критерии оценки деятельности правоохранительных органов, а главным показателем качества их работы станет уровень доверия граждан.

Инициатива 4.11 "Цифровизация правоохранительных органов и судов". Уголовные, гражданские и административные дела будут переведены в электронный формат. Это снизит возможности для фальсификации и коррупции, сделает производство по этим делам более экономным, снизит нагрузку на государственный бюджет без ущерба защите прав и свобод человека. Будет создана цифровая система подачи заявлений о правонарушениях, оплаты штрафов, что минимизируе твлияние человеческого фактора. Будут внедрены аналитические инструменты для работыс большими объемами данных правовой статистики.

Будет создана открытая электронная система единой судебной практики. Любой участник судебного процесса сможет ознакомиться со всеми судебными актами по интересующим его характеристикам. Также предполагается внедрение и/или более широкое использование системы оценки качества рассмотрения и результата обращений, удовлетворенности обращающегося.

Инициатива 4.12 "Развитие Предпринимательского кодекса". Дальнейшее развитие Предпринимательского кодекса обеспечит баланс публичных и частных интересов при осуществлении предпринимательской деятельности. Кодекс станет главным юридическим препятствием для роста административных барьеров в сфере бизнеса с учетом лучших отечественных и зарубежных практик регулирования предпринимательства.

Задача "Обеспечение правосудия и независимости судебной системы"

Наиболее важной задачей по созданию условий для соблюдения законов является обеспечение принципа неотвратимости наказания за правонарушения и принципа независимости суда.

Инициатива 4.13 "Обеспечение соответствия судебной системы международным стандартам независимости". Судебная система будет совершенствоваться в соответствии с международными принципами независимости. В рамках реализации Плана нации – 100конкретных шагов в судебной системе будут обеспечены принципы меритократии. Будет повышена кадровая мобильность судей, внедрены новые механизмы их участия в работе органов судебного администрирования и реализации обучающих программ. Будет продолжена работа по специализации судов и судей, рассмотрена возможность образования дополнительных специализированных судов.

Будет обеспечено полное, объективное и беспристрастное публичное освещение деятельности судебной власти.

Инициатива 4.14 "Улучшение механизма и дальнейшее расширение области применения суда присяжных". Будет выбрана и принята одна из признанных мировых моделей организации работы присяжных, включающая ограничение контактов, в том числе и с судьями, увеличение ответственности. Особое внимание будет уделено автоматическому формированию списков кандидатов в присяжные заседатели для повышения качества кандидатов и системы отбора присяжных. Будет рассмотрено дальнейшее расширение категории уголовных дел, по которым будет применяться суд присяжных.

Инициатива 4.15 "Повышение эффективности исполнения судебных актов". Исполнительное производство будет усовершенствовано путем развития института частного исполнения судебных актов, максимальной автоматизации процессуальных действий судебных исполнителей.

Инициатива 4.16 "Совершенствование уголовно-правовых мер". Будут широко применены уголовно-правовые меры, не связанные с изоляцией от общества. Система исполнения уголовных наказаний будет приближена к общепризнанным международным стандартам. В местах лишения свободы будет обеспечена безопасность личности, соблюдение прав и законных интересов лиц, отбывающих данный вид наказания. Будет осуществлен постепенный переход к камерному порядку содержания, при котором осужденный, имея в дневное время возможность передвижения и межличностного общения в пределах учреждения, в ночное время будет изолирован в отдельном помещении. Будут приняты системные меры, направленные на ресоциализацию граждан, освободившихся из мест лишения свободы, как полноправных членов общества.

Приоритет "Усиление превентивных мер по противодействию коррупции"

Недопущение и предотвращение коррупции является наиболее приоритетной задачей для снижения общего уровня коррупции в стране. ОЭСР выделяет превентивные меры, как один из четырех ключевых принципов для борьбы с коррупцией в Казахстане. Текущая цель – значительно усилить превентивные меры, снизить как "спрос на неправомерные действия" со стороны населения и бизнеса, так и возможность их осуществления.

Приоритет будет направлен на масштабное применение системных, превентивных мер борьбы с коррупцией и переход на точечное использование уголовно-правовых инструментов преимущественно в тех сферах, где наблюдаются наибольшие коррупционные риски.

Для предотвращения коррупции поставлены следующие задачи:

оптимизация и упрощение процессов с высоким коррупционным риском;

повышение прозрачности за счет баз данных и аналитики;

Задача "Оптимизация и упрощение процессов с высоким коррупционным риском"

Упрощение и цифровизация критичных услуг и функций для граждан и бизнеса, повышение их прозрачности снизят необходимость и возможность для совершения неправомерных действий. Меры по предотвращению коррупции будут применяться поэтапно в наиболее критичных сферах деятельности организаций государственного и частного сектора, которым по результатам будет присваиваться публичный статус "зон, свободных от коррупции".

Инициатива 4.17 "Дальнейшее упрощение контактов граждан с государством". Будет проведен аудит всех точек взаимодействия населения с государством, определены государственные услуги и функции, имеющие потенциал к упрощению или автоматизации, увеличена доля услуг, доступных в электронном виде или по принципу "одного окна". В дальнейшем будет внедрен принцип "одного заявления" (государственные услуги будут оказываться на основании заявления и копии документа, удостоверяющего личность, без предоставления дополнительных документов). Следующим шагом станет реализация концепции "проактивных государственных услуг", когда гражданин без каких-либо запросов получает автоматическое уведомление о необходимости получения государственной услуги.

Инициатива 4.18 "Обеспечение автоматизации процессов". В государственных органах будут автоматизированы все процессы, подпадающие под четко определенные критерии. Будет изучена возможность выстраивания ряда государственных функций, например, регистрации прав на недвижимое имущество, на базе технологий, автоматизирующих процесс установления и изменения прав и исключающих спорные моменты, таких как блокчейн.

Инициатива 4.19 "Совершенствование системы закупок". В соответствии со стандартами ОЭСР будет разработана инструкция участника государственных закупок о действиях в случае подозрения или выявления недобросовестной организации процесса закупок. С целью установления единых подходов, усиления ответственности и контроля будет проведена работа по регулированию закупок субъектов квазигосударственного сектора.

Задача "Повышение прозрачности за счет баз данных и аналитики"

Открытость данных является необходимым условием устранения предпосылок для совершения неправомерных действий. Это также упростит выявление коррупционных рисков и формирование рекомендаций по их предотвращению.

Инициатива 4.20 "Создание единых баз данных". В рамках данной инициативы планируется проведение межведомственной интеграции информационных систем государственных органов, в том числе с порталом "электронного правительства". Например, единые базы данных охватят сферы государственных закупок, данные о земельных участках и многое другое.

Инициатива 4.21 "Внедрение современных методов предсказания коррупционных рисков". Анализ и прогнозирование коррупционных рисков будут дополнены современными методами предиктивной аналитики с использованием единых баз данных. Внедрение рекомендаций, выявленных в результате анализа коррупционных рисков, будет закреплено законодательно в целях устранения причин и условий, способствующих коррупции.

Приоритет "Формирование устойчивой правовой культуры"

Большая часть работ по формированию правовой культуры ведется в сфере противодействия коррупции, значительно меньше – в сфере повышения общего уровня правовой культуры, предполагающей знание, понимание и соблюдение законов. При этом существенная часть (30-50%) всех обращений граждан в некоторые государственные органы связана с необходимостью разъяснения законов. Ключевые задачи приоритета – обеспечить понятный населению языковой стиль и формат законов и нормативных правовых актов, а также внедрить современные форматы правового обучения в образовательные программы. Особая роль в формировании правовой культуры отводится вовлечению самих граждан в ее распространение за счет популяризации программы общественного контроля.

Необходимо акцентировать внимание на решении следующих задач:

развитие нетерпимости к несоблюдению законов и коррупции;

популяризация общественного контроля и повышение доверия к государственным институтам.

Задача "Развитие нетерпимости к несоблюдению законов и коррупции"

Информированность граждан и бизнеса о своих правах, разъяснение им преимущества правового общества позволят снизить уровень терпимости к коррупции.

Инициатива 4.22 "Расширение программ правового воспитания и образования". Существующая программа антикоррупционного воспитания и образования будет распространена на другие аспекты правоприменения, в том числе на права человека, Трудовой кодекс. Программа будет включать как мероприятия для граждан, так и разъяснительную работу для государственных служащих. Будет внедрена концепция электронного правового образования. Планируется создание открытого информационного правового ресурса, содержащего актуальные правовые документы в упрощенном формате, с разъяснением значений и принципов применения законодательства .Продолжится работа по повышению правосознания граждан, юридической грамотности среди государственных служащих, расширению объемов и повышению качества информационных ресурсов по актуальным проблемам в отраслях права, наиболее востребованных в повседневной жизни граждан.

Инициатива 4.23 "Расширение применяемых косвенных мер по развитию нетерпимости к несоблюдению законов". Будет расширена разъяснительная программа по воспитанию нетерпимости к несоблюдению законов и коррупции, объясняющая каждому гражданину масштаб ущерба, наносимого коррупционными действиями. Планируются регулярные замеры уровня нетерпимости с публикацией результатов в открытом доступе.

Задача "Популяризация общественного контроля и повышение доверия к государственным институтам".

Общественный контроль позволит вовлечь каждого гражданина в борьбу с правонарушениями.

Инициатива 4.24 "Популяризация программ общественного контроля". Будет вестись работа по распространению и популяризации программ общественного контроля за соблюдением законов, таких как "Гражданский контроль" и "Этика на государственной службе". Законодательством будут предусмотрены нормы, обеспечивающие принцип анонимности и защиту лиц, сообщающих о злоупотреблениях, а также санкции в отношении препятствующих таким лицам.

Инициатива 4.25 "Внедрение ключевых показателей эффективности по уровню доверия к государственным институтам". Будет введен ключевой показатель эффективности, оценивающий уровень доверия общества к государственным институтам, с его мониторингом на базе электронного правительства и открытой публикацией. Результаты мониторинга будут использоваться для поощрения государственных институтов и их сотрудников, добившихся высоких показателей, и распространения их лучшего опыта.

Инициатива 4.26 "Развитие свободы слова и средств массовой информации". Для того, чтобы средства массовой информации (далее – СМИ) могли играть роль защитников общественных интересов, необходимо обеспечить их доступом к информации и свободой выражения мнения, гарантировать защиту журналистов и источников информирования при проведении журналистских расследований, в соответствии с лучшими практиками стран ОЭСР. Для повышения уровня этики, профессионализма, либерализации и прозрачности СМИ будет поощряться конкуренция. Получит дальнейшее развитие практика подотчетности руководителей государственных органов перед общественностью.

Ожидаемые результаты

Положительные изменения по сокращению коррупции (индекс восприятия коррупции TransparencyInternational вырастет до 35 баллов) и воспитанию правовой культуры будут иметь комплексный эффект на экономику. Они позволят полностью реализовать потенциал принимаемых в рамках системных реформ мер по стимулированию частных инвестиций (что косвенно даст свой вклад в рост инвестиций в основной капитал – до 19,4% от ВВП к 2025), росту частного бизнеса, привлечению и развитию человеческого капитала. Снижение уровня коррупции в стране позволит трансформировать ущерб от коррупции в дополнительный экономический рост от 2% в год. Принятые меры по данной реформе позволят улучшить позиции по индексу верховенства закона TheWorldJusticeProject до 55-60 места в мире.

Реформа 5. Сильные регионы и урбанизация

Суть реформы. Реформа направлена на увеличение ВВП страны за счет экономического роста регионов, обеспечиваемого эффективным использованием имеющегося локального потенциала (экономических резервов) при обеспечении базового качества жизни по всей стране.

Принципиальные изменения для Казахстана к 2025 году:

от централизованного планирования и распределения ресурсов – к экономической самостоятельности и ответственности регионов за рациональное использование бюджета;

от поддержки регионов путем выделения трансфертов и субсидий из бюджета – к привлечению инвестиций, направленных на развитие регионов;

от "формального" исполнения национальных планов – к ориентации на результат в условиях межрегиональной конкуренции и кооперации;

от территориального планирования с учетом внутреннего развития – к координации территориального развития как единого экономического рынка;

от уравнительного подхода базового уровня жизни по всей стране – к обеспечению базового качества жизни и мобильности для всех граждан.

Предстоящие задачи

В рамках реформы определены три крупных приоритета – повышение конкурентоспособности регионов, урбанизация и обеспечение связанности и обеспечение базового уровня жизни во всех регионах.

Фокус региональной политики будет перенесен с выравнивания расходов на стимулирование роста собственных доходов регионов. Для повышения конкурентоспособности регионов необходимо сформировать систему стимулов у местных исполнительных органов. Ослабление региональной дифференциации должно достигаться не за счет перераспределения ресурсов между регионами, а на основе инициативного поиска путей и источников развития, осуществляемого самими регионами. Такой переход потребует изменения фискальной и бюджетной политики, активизации деятельности местных исполнительных органов по привлечению частных инвестиций и ориентации производства на экспорт. Кроме того, необходимо внести изменения в систему государственного планирования для обеспечения учета интересов в регионе путем введения системы планирования "снизу-вверх".

Отход от политики предоставления субсидий и трансфертов наименее благополучным регионам должен носить постепенный характер для сохранения и обеспечения в них базового уровня жизни. На базовом уровне необходимо обеспечить качественное образование, услуги здравоохранения, доступное жилье и улучшение качества окружающей среды во всех регионах.

Приоритет "Повышение конкурентоспособности регионов"

Для повышения конкурентоспособности регионов предстоит решить следующие задачи:

обеспечение экономической самостоятельности регионов;

развитие межрегиональной конкуренции и кооперации.

Задача "Обеспечение экономической самостоятельности регионов"

Данная задача направлена на увеличение экономической, кадровой самостоятельности регионов, в том числе за счет дальнейшего делегирования полномочий. Вместе с тем, увеличение самостоятельности предполагает усиление подотчетности местных властей.

Инициатива 5.1 "Дальнейшее делегирование полномочий между уровнями государственного управления". Дальнейшее делегирование полномочий охватит все уровни государственного управления: от центральных государственных органов местным исполнительным органам, а также от вышестоящих органов местной власти нижестоящим.

На республиканском уровне будут сохранены стратегические вопросы, такие как обеспечение обороноспособности и национальной безопасности, законности и правопорядка, единой налоговой, бюджетной, транспортно-коммуникационной и энергетической, социальной политики и ряд других. Будут расширены полномочия регионов по самостоятельному определению необходимых мер политики для достижения стратегических целей, поставленных перед ними. В частности, это касается выбора путей поддержки бизнеса, привлечения инвестиций, содействия занятости, развития инфраструктуры.

При этом перераспределение полномочий будет сопровождаться обеспечением операционной и технической институциональной готовности соответствующих центральных и местных государственных структур, а также органов местного самоуправления к выполнению новых функций и полномочий. Для выполнения новых функций и полномочий будут обеспечены соответствующие кадровые и материально-технические ресурсы.

Инициатива 5.2 "Повышение экономической самостоятельности регионов". Необходимо снизить зависимость местных исполнительных органов от целевых трансфертов и субсидий и стимулировать их к принятию действенных мер по развитию экономики регионов в соответствии с их сильными сторонами и конкурентоспособными преимуществами.

Ожидается, что доходная база местных исполнительных органов будет расширяться за счет привлечения инвестиционных займов на национальном рынке капитала и увеличения налоговой базы в результате стимулирования развития предпринимательства.

Инициатива 5.3 "Управление кадровыми ресурсами на местах". Для обеспечения всех уровней власти квалифицированным кадровым составом будут приняты меры по усилению штатаи повышению квалификации местных исполнительных органов, а также повышению оплаты их труда, соразмерно расширенным полномочиям и функциям. В рамках единой системы оценки и оплаты труда в регионах будет обеспечено поэтапное внедрение передовых методов оценки и бонусной системы в регионах, учитывающих результаты деятельности и компетенции сотрудников.

Инициатива 5.4 "Дальнейшее укрепление органов местного самоуправления". Будет проработан вопрос создания представительного органа местного самоуправления на уровне городов районного значения, сел, поселков и сельских округов, что позволит местному сообществу участвовать в утверждении бюджета. Также будет проработан вопрос дальнейшего увеличения доходных источников бюджетов местного самоуправления. Кроме того, в целях повышения привлекательности государственной службы на селе будут предусмотрены меры социальной поддержки для государственных служащих.

Инициатива 5.5 "Обеспечение подотчетности местных властей". Подотчетность местных властей будет обеспечена за счет повышения полноты, прозрачности, доступности и достоверности регулярной отчетности перед соответствующими маслихатами, населением, бизнесом и экспертным сообществом. Граждане получат доступ к подробной информации о составлении бюджета и управлении государственными финансами на местном уровне. Будут реализованы меры по повышению компетенций маслихатов в части бюджетного процесса. Кроме того, будет рассмотрена возможность создания независимого исследовательского ведомства для предоставления необходимой поддержки маслихатам, включая предоставление объективной и достоверной информации о бюджетном процессе.

Задача "Развитие межрегиональной конкуренции и кооперации"

Важным стимулом для развития регионов должна стать конкуренция между ними на основе рейтинга регионов по легкости ведения бизнеса и соревновательности за получение инвестиционных средств из республиканского бюджета. При этом необходимо будет обеспечить, чтобы конкуренция не стала причиной для обособленности регионов, а, наоборот, послужила для усиления межрегиональной кооперации по поиску возможностей и оптимизации ресурсов.

Инициатива 5.6 "Внедрение системы рейтинга регионов по легкости ведения бизнеса". Будет разработан и внедрен инструмент сравнения регионов в виде рейтинга, построенного на экономических показателях и результатах опросов бизнеса. Основной задачей рейтинга станет стимулирование конкуренции между регионами в части экономического развития, создания условий для бизнеса, например, за счет обеспечения подключения к сетям, доступа к земле, четких направлений действий. Рейтинг будет ежегодно обновляться, публиковаться в открытом доступе и на его основе будут проводиться сбор и распространение лучших практик между регионами.

Инициатива 5.7 "Внедрение процесса обоснования инвестиций из республиканского бюджета". При определении местных проектов для финансирования из республиканского бюджета преимущество будет отдаваться проектам, софинансируемым частным сектором, где участие государственного бюджета ограничено развитием инфраструктуры. Приоритетными будут считаться проекты, охватывающие максимальное количество населения на единицу вложений и направленные на рост производительности, технологическое обновление, цифровизацию и выпуск экспортоориентированных товаров.

Инициатива 5.8 "Создание стимулов для развития сотрудничества между регионами". Одним из важных инструментов повышения конкурентоспособности регионов станет кооперация между регионами для получения синергетического эффекта в развитии нескольких регионов. Для поощрения создания территориальных кластеров и межрегиональных инвестиционных проектов будут выделяться бюджетные средства на их финансирование (предполагается снятие всех законодательных барьеров).

Инициатива 5.9 "Координация развития перспективных населенных пунктов". В результате реализации Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны развитие регионов станет скоординированным и согласованным. Будет продолжена реализация мер, направленных на создание единого экономического рынка с центрами экономической активности макрорегионов, концентрации капиталов, ресурсов, передовых технологий и услуг в городах-хабах Астане, Алматы, Шымкенте, Актобе.

Приоритет "Урбанизация и обеспечение связанности"

Уровень развития урбанизации и городской среды отражает уровень развития страны в целом и является важным фактором для дальнейшего социально-экономического развития. Для привлечения в средние и малые города государственных и частных инвестиций, а также трудовых ресурсов будут реализованы следующие задачи:

регулируемая урбанизация с приоритетом на средние и малые города;

обеспечение транспортной связанности между центрами экономического роста.

Задача "Регулируемая урбанизация с приоритетом на средние и малые города"

Внимание государства будет направлено на экономическое развитие малых и средних городов, особенно расположенных в зоне влияния крупных городов – центров агломераций, внедрение высокотехнологичных решений для управления городской средой на основе концепции "SmartCity", координацию развития перспективных населенных пунктов и регионов.

Инициатива 5.10 "Развитие средних и малых городов". Будет уделено особое внимание развитию средних и малых городов областного и районного значения как центров экономического развития регионов. Для этого будут переформатированы программы "Развития регионов до 2020 года" и программы развития территорий с целью приоритизации развития социальной инфраструктуры и сферы услуг, создания условий для роста частного предпринимательства, повышения качества жизни, в том числе обеспечения занятости в средних и малых городах.

С учетом имеющегося потенциала работа по развитию областных центров и других средних городов будет осуществляться преимущественно силами местных исполнительных органов. Участие "центра" будет предусмотрено, в первую очередь, в крупных государственных проектах национального масштаба.

Вместе с тем, для предотвращения депопуляции периферийных территорий будут приняты меры по развитию перспективных моно- и малых городов путем содействия в реализации в них частных инвестиционных проектов. В целях эффективного развития городов будут приняты соответствующие меры, учитывающие современные принципы городского управления, экономической политики, формирования бюджетов, а также финансовые инструменты для поддержки городской инфраструктуры. Крупные города будут развиваться параллельно с прилегающими населенными пунктами, образуя так называемые функциональные городские районы.

В этих же целях в опорных селах и малых городах будут приняты меры поддержки развития сферы услуг и обрабатывающей промышленности.

Инициатива 5.11 "Реализация концепции "SmartCity". Во всех городах Казахстана будет реализована концепция "SmartCity", которая предусматривает применение высокотехнологичных решений для рационального использования и управления всеми видами ресурсов. Необходимо внедрить цифровые технологии во все сферы жизнедеятельности городов, включая управление социальной, транспортной, инженерной, энергетической, жилищной и информационной инфраструктурой города, предоставление государственных услуг, градостроительное планирование, строительство "умных" зданий. Переход на концепцию "SmartCity" требует внедрения национальных стандартов построения "умных городов" и пересмотра соответствующих программных документов в сфере регионального развития.

Задача "Обеспечение транспортной связанности между центрами экономического роста"

В целях повышения доступности и обеспечения возможности постоянного проживания в населенных пунктах с высоким экономическим потенциалом необходимы строительство и реконструкция дорожных и железнодорожных сетей.

Инициатива 5.12 "Продолжение развития транспортной инфраструктуры по лучевому принципу". Будет продолжена работа по созданию единого экономического рынка Казахстана путем формирования макрорегионов страны с центрами в городах-хабах Алматы, Астане, Актобе и Шымкенте. В пределах макрорегионов будет создаваться интегрированная инфраструктура пригородного транспорта для обеспечения связи между городами и пригородами.

С целью сокращения времени в пути между городами-хабами будут реализованы проекты "Центр-Юг" по направлению "Астана – Караганды – Балхаш – Алматы", "Центр-Восток" по направлению "Астана – Павлодар – Семей –Калбатау– Усть-Каменогорск", проект "Центр-Запад" по направлению "Астана – Аркалык –Торгай– Иргиз –Шалкар–Кандыагаш". Областные центры будут соединены с городами-хабами, в то время как средние и малые города в рамках областей будут соединены с областными центрами по "лучевому" принципу.

Инициатива 5.13 "Увеличение доступности транспорта". Для снижения стоимости перевозок по выбранным маршрутам будет осуществлен переход на долгосрочные контракты с транспортными компаниями и предоставлена соответствующая государственная поддержка.

При этом в первую очередь, будут рассматриваться нефинансовая поддержка транспортных компаний и поддержка, не ведущая к увеличению расходов государства. Например, реализация механизма субсидирования стоимости перевозок за счет продажи "пакетов маршрутов", где транспортная компания берет на себя обязательства по стоимости перевозок на непопулярных маршрутах и получает право установить более высокие цены на востребованных маршрутах.

Кроме того, на местах должны быть приняты меры по обеспечению бесперебойного и безопасного транспортного сообщения с надлежащим уровнем обслуживания между городами и ближайшими населенными пунктами. Это позволит снизить нагрузку на социальную и жилищную инфраструктуру больших городов и развивать трудовую миграцию.

Приоритет "Обеспечение базового качества жизни во всех регионах"

Привлекательность любого региона, перспективы его дальнейшего развития и уровень благосостояния жителей определяются качеством жизни населения. Повышение качества жизни населения – главная цель социально-экономической политики страны. Следствием максимизации ВРП регионов может стать усиление несбалансированности между спросом и предложением на региональных рынках труда и увеличение разрыва между регионами по доходам и качеству жизни населения. Для поддержания базового уровня жизни будут реализованы следующие задачи:

обеспечение базовых социальных услуг;

улучшение экологической ситуации.

Задача "Обеспечение базовых социальных услуг"

В целях повышения качества предоставляемых услуг в сферах здравоохранения и образования, особенно в малых городах и сельской местности необходимы подготовка квалифицированных кадров, улучшение материально-технической базы, эффективное использование ресурсов, улучшение условий функционирования объектов по предоставлению базовых социальных услуг.

Инициатива 5.14 "Доступность качественного образования и здравоохранения в регионах". Инфраструктура здравоохранения будет формироваться с учетом потребностей населения на основе единого перспективного плана развития сети здравоохранения, предусматривающей привлечение инвестиций и увеличение доли частного сектора, внедрение технологических новшеств в дизайне и поддержании инфраструктуры зданий.

Кроме этого, продолжится работа по совершенствованию технологий SMART-медицины, с внедрением мобильных приложений и гаджетов по удаленному мониторингу пациентов с хроническими неинфекционными заболеваниями в рамках инвестиционного проекта. Медицинские организации будут оснащены необходимой IT инфраструктурой, доступом к сети интернет и сертифицированными медицинскими информационными системами для автоматизации собственных бизнес-процессов.

С целью повышения качества образовательных услуг в отдаленных населенных пунктах будет улучшено состояние школ и обновлена их материально-техническая база. Будут проработаны вопросы организации дистанционного обучения с применением интерактивных и инновационных технологий. Будет продолжена работа по созданию опорных школ (ресурсных центров) и запуску школьного транспорта для учащихся, проживающих в близлежащих населенных пунктах.

Инициатива 5.15 "Обеспечение финансирования здравоохранения и образования в регионах". Будет рассмотрена возможность совершенствования системы финансирования здравоохранения путем трансформации на основе принципа всеобщего охвата услугами здравоохранения, в том числе через проработку вопросов совершенствования тарифной политики и возмещения амортизации основных средств и механизма со-оплаты.

Основные меры будут направлены на диверсификацию источников финансирования путем вовлечения всех социальных партнеров (государство, работодатели и граждане), обеспечение сбалансированности и финансовой устойчивости в рамках внедрения обязательного социального медицинского страхования. Первичная медико-санитарная помощь (далее – ПМСП) станет приоритетным направлением финансирования.

Будет продолжена практика применения механизма ГЧП на строительстве объектов социальной сферы в здравоохранении и образовании. В случае выявления нехватки средств местного бюджета, будут выделяться трансферты из республиканского бюджета исключительно для устранения острых диспропорций в обеспеченности регионов инфраструктурой и реализации проектов национального значения.

Инициатива 5.16 "Обеспечение гарантий личной безопасности". Будет проведена работа по обеспечению базового уровня личной безопасности граждан в каждом регионе страны. Основным направлением станет профилактика наиболее распространенных правонарушений, например, краж. Будут разработаны и внедрены проекты, направленные на предупреждение и пресечение новых преступлений, раскрытие уже совершенных преступлений и повышение уровня защищенности граждан, например, проекты формата "Стоп кражам".

Инициатива 5.17 "Обеспечение доступа к питьевой воде". Для обеспечения населения питьевой водой соответствующего качества и в полном объеме, а также обеспечения необходимого уровня очистки сточных вод будут продолжены строительство новых объектов водоснабжения и водоотведения и реконструкция уже действующих объектов. В результате к 2025 году все города будут обеспечены централизованным водоснабжением, а уровень обеспечения централизованным водообеспечением в селах составит 80%.

Задача "Улучшение экологической ситуации"

Необходимо повысить экологические стандарты Казахстана до уровня развитых стран, в том числе по показателям запыленности населенных пунктов, выбросов в атмосферу промышленными предприятиями и автотранспортом, внедрения альтернативных источников энергии и обеспечения населения питьевой водой.

Инициатива 5.18 "Пересмотр экологических стандартов". На основе международного опыта и возможностей страны будет пересмотрен список экологических стандартов Казахстана с технической и экономической точек зрения.

Для дальнейшего мониторинга и разработки мер по устойчивому развитию будет определен перечень загрязняющих веществ с учетом региональной специфики загрязнений, а также целевых показателей качества окружающей среды при установлении нормативов эмиссий.

Кроме этого, на постоянной основе будут актуализироваться нормативно-технические документы в сфере строительства с учетом мирового и международного опыта.

Инициатива 5.19 "Развитие отрасли переработки и утилизации твердых бытовых отходов". Будут приняты системные меры по утилизации твердых бытовых отходов (далее – ТБО), включающие раздельный сбор ТБО по принципу "сухой" и "влажный" и другие виды с учетом передовой практики стран ОЭСР; установку мусоровывозящими компаниями сортировочных линий с пресс-компактором, а также строительство объектов по утилизации и переработке отходов с получением вторичной продукции, энергетических ресурсов (биогаз, электричество), компоста. В рамках программы будут созданы условия для развития малого и среднего бизнеса по утилизации и переработке ТБО, налажено сотрудничество между предприятиями, осуществляющими сортировку и переработку отходов, внутри и между регионами. Кроме того, будет организована информационная кампания по повышению экологической осведомленности населения.

Инициатива 5.20 "Внедрение принципа "загрязнитель платит".Для предотвращения загрязнения охраны окружающей среды будет изучен и перенят лучший международный опыт по принципу "загрязнитель платит", основанный на доказанном факте причинения вреда окружающей среде, который исключает любое субсидирование природоохранных мероприятий со стороны государства и возлагает ответственность за охрану окружающей среды на природопользователя.

Инициатива 5.21 "Внедрение комплексных экологических разрешений для компаний". Вместо командно-административного регулирования предприятий, основанного на нормировании предельно допустимых эмиссий, будет внедрена система стимулирования комплексных экологических решений, использующих последние технологические разработки (на основе принципа "Наилучшая существующая технология").

Кроме того, будет введена система наказаний и штрафов, основанная на фактическом доказательстве ущерба окружающей среде. Будет проведена гармонизация системы в части ставок сборов и штрафов, а также унифицированы правила оценки ущерба для отраслей промышленного производства, что позволит сделать взыскание прозрачным и объективным.

Инициатива 5.22 "Изменение процесса оценки влияния предприятий на окружающую среду". Для принятия экологически грамотных управленческих решений предприятиями малого и среднего бизнеса процесс по выявлению характера, интенсивности и степени риска от воздействия любого вида хозяйственной деятельности на состояние окружающей среды и здоровья населения будет изменен на процесс оценки воздействия на окружающую среду.

Инициатива 5.23 "Активное продвижение политики охраны окружающей среды". Акцент на широкое продвижение "зеленой политики" будет сделан через публикации (электронные рассылки, журналы, телевидение), прямые контакты между регулятором и компаниями с разъяснениями правил и принципов, вручение отраслевых наград за достижения в области охраны окружающей среды.

Ожидаемые результаты

За счет использования особенностей и преимуществ каждого региона, расширения возможностей на местах, усиления мотивации сотрудников региональных государственных аппаратов, повышения легкости ведения бизнеса (будет измеряться через Национальный рейтинг регионов
Республики Казахстан по легкости ведения бизнеса) и обеспечения необходимых условий для перетока трудовых ресурсов и дальнейшей урбанизации (ожидается достижения уровня 60% урбанизированного населения) разрыв по ВРП между регионами снизится доотметки
2,7 (соотношение среднего значения по 8 регионам с самыми высокими показателями к среднему значению по 8 регионам с самыми низкими показателями ВРП) и будет обеспечен сбалансированный экономический рост регионов. Поддержание базового качества жизни, особенно в регионах со сравнительно низким потенциалом развития, найдет отражение в таких измерениях, как повышение позиции Казахстана с 56 до 40 места в Индексе человеческого развития ООН, увеличение продолжительности жизни до 75 лет, снижение смертности младенцев (до 7,2 на 1000 родившихся живыми соответственно), расширение охвата до 80% детей с 1 до 6 лет дошкольным образованием и воспитанием.

Реформа 6. Модернизация общественного сознания

Суть реформы: "Модернизация общественного сознания" направлена на становление единой нации сильных и ответственных людей. Основным результатом станет повышение ответственности за собственное будущее, личной конкурентоспособности и прагматизма жителей, а также продвижение национальной культуры и предотвращение распространения экстремистской идеологии.

Принципиальные изменения для Казахстана к 2025 году:

от подхода "забочусь только о себе и близком круге" – к "ответственному гражданину", заботящемуся о городе и стране;

от выборочных примеров для подражания для молодого поколения – к ролевым моделям во всех сферах жизни;

от частичного заимствования зарубежных культур – к продвижению национальной культуры как в стране, так и за ее пределами.

Предстоящие задачи

Для успешной модернизации политической системы и экономики требуется полноценное вовлечение населения. Именно поэтому масштабные преобразования должны сопровождаться опережающей модернизацией общественного сознания, которая позволит стать единой нацией сильных и ответственных людей. Важным условием этого процесса является сохранение национальной идентичности как фундамента успеха проводимой модернизации. Для этого необходимо воспитать поколение на примерах успешных деятелей Казахстана, продвигать национальную культуру не только в стране, но и за рубежом, а также сформировать в обществе абсолютное неприятие экстремизма. Важно определить собственные подходы к формированию семейной политики, так как семья играет важнейшую роль в развитии человеческого капитала нации. Личностное развитие каждого человека в отдельности также находится в приоритете, формируя резерв высококвалифицированных, ответственных людей. Кроме того, для формирования этого резерва необходима дальнейшая популяризация здорового образа жизни, предоставление возможностей для повышения конкурентоспособности, а также воспитание "ответственных граждан". Особая роль отводится воспитанию патриотизма, начинающегося с любви к своей земле, своему аулу, городу, региону, с любви к малой родине. Президентом страны предложена программа "Туғанжер", которая должна перейти в более широкую установку "Туған ел".

Приоритет "Воспитание прагматичного подхода к жизни"

Прагматичный подход означает четкое понимание своих национальных и личных ресурсов, их экономное расходование, умение планировать свое будущее. Будет сделан упор на воспитание рационального подхода к жизни, с акцентом на собственное образование, здоровый образ жизни и профессиональный успех. Как следствие, ориентация на достижение конкретных целей с расчетом своих возможностей и пределов как человеком, так и нацией в целом, станет основой для развития страны. В связи с этим необходимо направить усилия на решение следующих задач:

популяризация образа "ответственного гражданина";

популяризация здорового образа жизни и поддержка массового спорта.

Задача "Популяризация образа "ответственного гражданина"

В рамках задачи будет обеспечена основа для модернизации сознания каждого гражданина, нацеленной на ответственное отношение к окружающему миру, активное участие в общественной жизнина местном и национальном уровнях, развитие чувства причастности и инициативности. Это позволит привить населению новую культуру современного общества – культуру умеренности, достатка и рациональности. Основной упор программы будет сделан на молодежь для становления нового модернизированного общества.

Инициатива 6.1 "Развитие культуры "собственника" у граждан". Образовательная деятельность в рамках существующих программ будет осуществляться с позиции воспитания ответственности не только за личную, но и за общественную собственность. Будет разработана и внедрена карта социальных инициатив, которая обеспечит вовлеченность граждан в социальную жизнь населенных пунктов посредством возможности выдвигать собственные предложения и влиять на решения по важнейшим вопросам.

Инициатива 6.2 "Создание системы трехстороннего партнерства – НПО, государства и бизнеса". Будет создана площадка и устойчивая правовая база для обеспечения сотрудничества неправительственных организации (далее – НПО) с государством и бизнесом при реализации социальных инициатив, защите прав и интересов граждан. Будет разработана и внедрена комплексная методика оценки социально-экономического эффекта деятельности НПО, включая результаты и влияние проектов, программ. Для совершенствования системы участия гражданского общества в управлении государством будет усовершенствована деятельность общественных советов, система общественного контроля, а также внедрены новые социальные технологии.

Инициатива 6.3 "Развитие "экологической" культуры среди населения". Будет осуществляться информационно-пропагандистская деятельность, нацеленная на распространение идеи рационального пользования природными ресурсами как при личном, так и при производственном потреблении.

Задача "Популяризация здорового образа жизни"

В рамках задачи будет сделан акцент на увеличение количества людей, ведущих здоровый образ жизни, правильно питающихся здоровой и экологичной пищей, занимающихся спортом. Создание условий для становления здоровой нации позволит увеличить продолжительность жизни, снизить расходы на здравоохранение, повысить удовлетворенность качеством жизни и уровень производительности труда.

Инициатива 6.4 "Популяризация занятия массовым спортом". Будет обеспечено массовое вовлечение населения в занятия спортом, в первую очередь за счет повышения доступности физкультурно-оздоровительных комплексов и проведения культурно-массовых спортивных мероприятий. Спортивные объекты будут размещаться с учетом плотности населения, транспортной доступности и развиваемых видов спорта. Продолжится работа по созданию сети детско-юношеских клубов физической подготовки и проведению Дня семейного спорта при общеобразовательных школах. Будет сформирована общенациональная система физкультурно-спортивного воспитания населения, в рамках которой в зависимости от индивидуальных особенностей граждан будут разработаны и внедрены рекомендации по объему двигательной активности, включая утреннюю и производственную гимнастику.

Необходимо продолжить мероприятия по уменьшению влияния управляемых факторов риска развития неинфекционных заболеваний: через популяризацию здорового питания, в том числе путем снижения избыточного потребления соли и сахара, а также через снижение потребления алкоголя и табака.

Инициатива 6.5 "Пропаганда здорового образа жизни на базе цифровых платформ". Информация о наиболее частых и опасных заболеваниях, путях их предотвращения, принципах ведения здорового образа жизни, возможностях заниматься спортом будет популяризироваться и продвигаться в социальных сетях и мобильных приложениях, включая сведения о проводимых акциях и инициативах в этой сфере.

Инициатива 6.6. "Развитие образовательных программ в сфере спорта". Будет рассмотрена возможность создания и улучшения профильных спортивных образовательных программ в учебных заведениях по таким специализациям как спортивный менеджмент, тренер по спорту, спортивная медицина, спортивная психология. Основной целью станет повышение качества подготовки специалистов в сфере любительского и профессионального спорта.

Приоритет "Сохранение национальной идентичности"

В процессе модернизации общественного сознания важно сохранить национальные традиции и обычаи, язык, музыку и литературу. В Казахстане будет построено меритократическое общество, где каждый оценивается по личному вкладу и профессиональным качествам. В этой связи крайне важно выбрать "ролевые модели" конкурентоспособного гражданина и осуществить их популяризацию.

На национальном уровне требуется обеспечить формирование конкурентоспособной доступной культурной среды с выходом на мировые рынки. Необходимо дальнейшее стимулирование и поощрение талантливых и перспективных деятелей в области культуры, а также активизировать высокий спрос на продукты культуры, активно внедряя новые информационные технологии в деятельность всех организаций культуры. Наряду с программами популяризации здорового образа жизни требуется реализация мер по формированию культуры досуга, повышению интереса к литературе, искусству, истории и сакральным местам.

Вместе с тем, необходимо уделить особое внимание вопросам семейных ценностей и гендерного равенства. На первый план должны выйти вопросы положительного образа семьи и брака, семейного воспитания и равенства женщин и мужчин в обществе. Также стоит отметить важность последовательной и постоянной работы по предотвращению распространения экстремизма.

В связи с этим необходимо направить усилия на решение следующих задач:

формирование конкурентоспособной доступной культурной среды, поддержка творчества;

сохранение семейных ценностей и недопущение гендерной дискриминации;

предотвращение распространения экстремизма.

Задача "Формирование конкурентоспособной доступной культурной среды, поддержка творчества"

Признание культуры как фактора роста и мощнейшего ресурса социального развития требует интеграции отечественной культуры в мировое культурное пространство, а также широкого продвижения историко-культурного наследия Казахстана в стране и за рубежом, формирования собственных культурных брендов. В рамках данной задачи будут созданы условия для воспитания вкуса и высоких эстетических ценностей среди широких слоев населения, их преемственности, стимулирования инновационного развития отрасли и обеспечения широкого доступа к культурной жизни страны. Интенсивному развитию конкурентоспособной культурной среды будет способствовать выстроенная система ценностей, творческая активность и способность создавать востребованные продукты культуры. При этом исторический опыт и традиции станут важнейшими предпосылками и обязательным условием успеха модернизации.

Инициатива 6.7 "Внедрение программы трехъязычия". Будет обеспечен максимальный охват населения возможностями изучения иностранных языков, в особенности английского языка. Продолжится внедрение трехъязычия на всех уровнях образования по опыту Назарбаев Интеллектуальных школ. В рамках программы будет осуществляться поэтапный переход казахского алфавита на латиницу.

Инициатива 6.8 "Обеспечение доступа к лучшим мировым знаниям". В рамках данной инициативы важно обеспечить синтез положительных элементов лучших мировых практик с действующими культурно-образовательными моделями и стандартами. Для этого на казахский язык будут переводиться лучшие образовательные книги по общественным и гуманитарным наукам.

Инициатива 6.9. "Стимулирование и поддержка творчества". Будет создана непрерывная целостная система подбора, поддержки и продвижения талантов, а также гарантирована возможность непрерывного образования в течение жизни по принципу дуального обучения "от школы до большой сцены". Для формирования благоприятной креативной среды будут обеспечены условия для укрепления конкурентных преимуществ творческих объединений, организаций культуры, культурно-туристских кластеров. При этом будут культивироваться наиболее популярные и востребованные в мире формы культуры досуга, а также повышение устойчивого общественного интереса к литературе и искусству.

Инициатива 6.10 "Организация проекта "Сакральная география Казахстана". Создание собственной национальной символики и сакрализация исторических и культурных объектов позволят объединить их в единый духовный пояс страны, увязав воедино в национальном сознании всех казахстанцев. Для закрепления в общенациональном сознании культурно-географического пояса святынь Казахстана будет обеспечена образовательная подготовка каждого казахстанца по их роли и месту в сакральной географии. Будут запущены внутренние и внешние культурно-туристские маршруты по сакральным местам, обеспечена их широкая популяризация в стране и мире.

Инициатива 6.11. "Организация краеведческой работы и поддержка социальных инициатив". В рамках данной инициативы будут организованы краеведческие работы в сфере образования, экологии и благоустройства, изучения региональной истории, восстановления культурно-исторических памятников и культурных объектов местного значения. Также будет оказано содействие социальным инициативам, выдвигаемым от лица бизнесменов, чиновников, представителей интеллигенции и молодежи для поддержки своей малой родины.

Задача "Сохранение семейных ценностей и недопущение гендерной дискриминации"

Поддержка, укрепление и защита семей, создание необходимых условий, способствующих всестороннему развитию семей, охрана материнства, отцовства и детства будут основами государственной семейной политики. Гендерная политика Казахстана будет ориентирована на достижение паритетных прав, выгод, обязанностей и возможностей мужчин и женщин во всех сферах жизнедеятельности общества, а также на преодоление всех форм и проявлений дискриминации по половому признаку.

Инициатива 6.12 "Совершенствование законодательства в сфере семейной и гендерной политики". В рамках данной инициативы будет обеспечено совершенствование законодательства в вопросах обеспечения равенства прав и возможностей мужчин и женщин в сфере семейных отношений, защиты материнства и детства, повышения ответственности родителей за воспитание детей, пресечения всех форм дискриминации и насилия по половому признаку. Продолжится совершенствование законодательных актов в сфере недопустимости и пресечения всех форм дискриминации и насилия по половому признаку в соответствии с международными требованиями ООН, Целями устойчивого развития и стандартами ОЭСР.

Инициатива 6.13 "Укрепление института гендерного равенства путем государственного регулирования и внедрения оценки гендерного воздействия в систему государственного и бюджетного планирования". Будет определен уполномоченный орган, осуществляющий руководство и межотраслевую координацию в сфере гендерной политики. Гендерные подходы, в том числе гендерная статистика, будут интегрированы в систему государственного и бюджетного планирования, а также будут учитываться при разработке нормативных правовых актов, направленных на обеспечение равных прав и равных возможностей мужчин и женщин.

Инициатива 6.14 "Создание условий для обеспечения равной занятости мужчин и женщин". В систему национальных счетов будут включены гендерно-чувствительные показатели, измеряющие занятость в неформальном секторе, неучтенный домашний труд по уходу, надомный труд, домашнюю работу по найму. С учетом гендерного аспекта будет усовершенствовано законодательство по режиму и охране труда, улучшены условия труда, рассмотрены возможности внедрения и расширения гибких форм занятости. Будет оказана поддержка расширению экономических возможностей женщин через содействие занятости и предпринимательству, в том числе тех в секторах экономики, в которых традиционно заняты мужчины.

Инициатива 6.15 "Обеспечение равного доступа мужчин и женщин ко всем видам ресурсов, необходимых для предпринимательской деятельности". В целях развития предпринимательства будут обеспечены равные возможности для мужчин и женщин. На регулярной основе будет проводиться анализ доступности социальных услуг и государственной поддержки субъектов МСБ в гендерном аспекте по месту жительства, возрасту, инвалидности и имущественному положению. Будет усовершенствована политика по сокращению барьеров административного бремени, чрезмерных нормативных ограничений, а также барьеров в развитии женского предпринимательства.

Инициатива 6.16 "Продвижение гендерного просвещения". Будет действовать развитая система гендерного образования и просвещения населения, охватывающая все возрастные категории и способствующая устранению гендерных стереотипов. Будут расширены программы обучения и повышения квалификации, направленные на гендерное равенство и всесторонний учет гендерных аспектов, включая сбор и анализ данных, в частности оценку гендерного воздействия перед принятием государственных решений.

Инициатива 6.17 "Укрепление института семьи посредством формирования семейных отношений, основанных на равном партнерстве мужчин и женщин". Будет усилена работа по продвижению семейных ценностей и традиций, сохранению преемственности поколений через организацию культурно-просветительских и культурно-массовых мероприятий, а также рассмотрен вопрос определения институциональной структуры по изучению проблем семейной политики. Для профилактики социального сиротства будет активизирована работа по развитию альтернативных форм семейного устройства воспитанников детских домов, таких как опека, попечительство, патронат, усыновление, приемная семья, а также по созданию детских домов семейного типа. В рамках законодательного урегулирования будет рассмотрен вопрос сокращения рабочего времени для родителей, имеющих несовершеннолетних детей и разработана модель родительских компетенций, в том числе родителей-одиночек. Будет усилен институт отцовства и обеспечены равные условия для реализации прав отцов, воспитывающих детей. В рамках предусмотренного социального заказа будет активизирована деятельность НПО в сфере оказания профессиональной помощи семьям (ресурсная поддержка семьи, кризисные центры, телефоны доверия).

Задача "Предотвращение распространения экстремизма"

В Казахстане сформированы государственно-конфессиональные отношения, основанные на равенстве всех перед законом, невмешательстве во внутренние дела религиозных объединений и уважительном отношении к религиозным убеждениям.

Между тем, Республика Казахстан – часть мирового сообщества, ее история неразрывно связана с состоянием и динамикой развития современного мира, с изменениями международной политики и экономики, противодействием экстремизму и терроризму. В этой связи крайне необходимо предпринимать превентивные действия, направленные на предотвращение распространения идеологии деструктивных течений.

Инициатива 6.18 "Своевременное введение и правильное применение правовых норм в области национальной безопасности". Будет продолжена работа по своевременному введению и правильному применению правовых норм, направленных на обеспечение национальной безопасности, в том числе на предупреждение и пресечение распространения терроризма, этнического и религиозного экстремизма, незаконной миграции, наркомании и наркобизнеса, торговли людьми, компьютерной преступности, незаконного изготовления и оборота огнестрельного оружия, международных преступлений коррупционного характера, а также относящихся к сфере отмывания денег.

Инициатива 6.19 "Организация масштабной информационно-разъяснительной работы по профилактике экстремизма". Информационно-разъяснительная работа будет реализовываться в рамках взаимодействия государства с неправительственными организациями посредством проектов, направленных на предоставление широкой общественности объективной информации об опасности экстремизма. Будет использован потенциал спортивно-развлекательных мероприятий, лагерей и клубов. Данные мероприятия будут способствовать привитию чувства патриотизма, укреплению светских и традиционных ценностей.

Инициатива 6.20 "Точечная профилактическая работа по предотвращению распространения экстремизма". Наиболее эффективной формой предупреждения распространения радикальных идей является точечная реабилитационная работа с ее носителями. В связи с этим будет рассмотрена возможность реализации следующих мер: организации работы сети реабилитационных центров (служб) во всех регионах страны, с обеспечением их соответствующими кадровыми, методическими, материально-финансовыми ресурсами; организации системы подготовки, переподготовки и повышения квалификации специалистов, занимающихся реабилитацией лиц с радикальными взглядами; обеспечения действенного вовлечения представителей мусульманского духовенства в точечную теологическую реабилитацию.

Инициатива 6.21 "Организация деятельности центров и отделов реабилитации для последователей радикальной идеологии". С целью реализации инициативы по организации деятельности центров и отделов реабилитации для последователей радикальной идеологии будет налажено системное сотрудничество с неправительственными организациями. В дальнейшем будет рассмотрена возможность организации таких центров с привлечением в них компетентных специалистов в большинстве регионов.

Инициатива 6.22 "Усиление участия представителей духовенства в работе по предотвращению экстремизма". В дальнейшем в работу по предупреждению распространения экстремизма будут включены представители официального духовенства. Потенциал официально зарегистрированных религиозных объединений будет использован в законопроектной, информационно-разъяснительной и иной деятельности в сфере религий.

Ожидаемые результаты

Успешная модернизация общественного сознания позволит сформировать активное, ответственное и предприимчивое общество граждан, способных в полной мере воспользоваться возможностями, которые предоставит реализация Стратегического плана. В первую очередь, это возможности в части получения образования, запуска и развития малого и среднего бизнеса, трудовой мобильности, применения инноваций, использования государственных услуг в электронном виде. Выполнение поставленных задач позволит повысить конкурентоспособность и прагматизм местных сообществ и каждого казахстанца в отдельности, а также повысить уровень эволюционного развития общества в целом путем формирования культуры активного участия граждан в общественных процессах, расширения участия институтов гражданского общества в управлении делами государства, совершенствования механизмов участия НПО и бизнеса в решении социальных проблем общества. В совокупности с остальными изменениями – в сферах экономики, бизнеса и прочими – ожидается значительный рост Казахстана по индексу человеческого развития ООН.

Реформа 7. Государственный сектор как лидер изменений

Суть реформы: повышение роли государственных органов как инициаторов и проводников изменений в стране, показывая их осуществимость на собственном примере. Данные меры включают повышение производительности деятельности, технологичности, адаптивности, клиентоориентированности и организационной культуры, выполнение которых обеспечит повышение качества работы на уровне лучших примеров частных корпораций. Особую роль в осуществлении реформы будет играть реализация концепции "Слышащего государства" за счет вовлечения общественности в разработку программ и политик, в контроль за их реализацией.

Принципиальные изменения для Казахстана к 2025 году:

от ограниченного использования технологий во внутренних процессах – к технологиям как к движущей силе повышения производительности;

от определения проблем и необходимых действий самостоятельно – к решению проблем в партнерстве с бизнесом и населением;

от минимизации риска и применения только точечных инноваций – к поощрению и тиражированию изменений в государственных органах и по всей стране;

от приоритета на соблюдение регламентов и выполнение сроков любой ценой – к приоритету на инициативность и результативность.

Предстоящие задачи

Государственный аппарат во главу данной реформы ставит принцип "Начни изменения с себя". Изменения в государственных органах будут следовать приоритетам других реформ. В первую очередь это касается технологической модернизации работы государственных служащих для повышения производительности их труда. Также будет проведена работа по внедрению новых принципов и методов работы, взятых из лучших практик, применяемых в бизнесе, предполагающих ориентированность на степень удовлетворҰнности граждан. Оперативное и качественное оказание государственных услуг, особенно на местном уровне, будет основано на принципах клиентоориентированности. Другие важнейшие качества из бизнес-практики, такие как результативность, адаптивность, также будут развиваться в сфере государственной службы.

Приоритет "Цифровизация деятельности государственных органов"

Необходимо внедрить цифровые технологии в ежедневную работу государственных органов. При этомцифровизация и внедрение новых технологий должны сопровождаться обеспечением информационной безопасности. В рамках данного приоритета рассматриваются следующие задачи:

цифровизация и реинжиниринг внутренних процессов в государственных органах;

обеспечение информационной безопасности.

Задача "Цифровизация и реинжиниринг внутренних процессов в государственных органах"

На сегодняшний день не актуализирована значительная часть тех стандартов делопроизводства и документооборота, по которым работают государственные органы, из-за чего усложняются процессы и замедляются сроки принятия решений. Внедрение массовой цифровизации внутренних процессов в государственных органах должно решить эту проблему.

Инициатива 7.1 "Цифровизация внутренних процессов государственных органов".Цифровизация внутренних процессов будет включать развитие информационных систем (например, автоматизация процесса судопроизводства), создание платформ для интеграции процессов (например, национальная геоинформационная система) и развитие инфраструктуры (например, облачный документооборот). Создание доступной платформы для государственных органов и их подведомственных организаций в целях размещения и обмена внутренними документами позволит оперативно обмениваться статистическими и отчетными данными, аналитическими материалами.

Инициатива 7.2 "Оптимизация внутренних процессов государственных органов". В целях упрощения процессов и оптимизации ресурсов будет произведено "сканирование" работы центральных государственных и местных исполнительных органов. Основным принципом сокращения должно стать устранение дублирования, упрощение и сокращение элементов процесса, например, стадий при согласованиях и требований по бумажному сопровождению. При этом высвобождаемые в результате оптимизации функций человеческие ресурсы могут послужить источником кадров для других направлений деятельности государственных органов.

Задача "Обеспечение информационной безопасности"

Обеспечение информационной безопасности требует не только реализации технических мер, но и обучения государственных служащих мерам безопасности с повышением личной ответственности.

Инициатива 7.3 "Реализация технических мер по обеспечению информационной безопасности". Для обеспечения информационной безопасности в соответствии с международными стандартами будут реализованы необходимые организационные и технические меры, покрывающие все важные области – оборудование, программное обеспечение, процессы применения новых технологий. Будут приняты меры, направленные на снижение нормативных правовых ограничений по использованию портативных электронных устройств для государственных служащих, на расширение использования сети интернет для рабочих целей. При этом будет сохранен необходимый уровень безопасности, включая требования к конфиденциальности.

Инициатива 7.4 "Обучение государственных служащих обеспечению информационной безопасности". Для обучения государственных служащих безопасному использованию новых технологий будут проведены программы, включающие обучение правилам и требованиям, например, в части использования сети интернет, облачных технологий, портативных компьютеров, планшетов, смартфонов, правилам работы с электронно-информационными ресурсами в публичных местах. Будут развиваться цифровая грамотность, культура использования ИКТ и доверие к современным технологиям.

Приоритет "Повышение ориентированности на результат и интересы граждан"

Развитие ориентированности на результат будет осуществляться путем повышения результативности политик в целом и отдельных государственных служащих в частности. Развитие этих качеств будет реализовано в рамках следующих задач:

систематизация подхода к обеспечению результативности;

развитие адаптивного подхода к работе;

повышение качества на основе клиентоориентированности.

Задача "Систематизация подходов к ориентированности на результат"

Ориентированность на результат, обеспечение качественных и правильно интерпретированных данных, а также распространение проектного управления для максимальной результативности проектов и программ развития позволят значительно поднять общую эффективность работы государственных органов.

Инициатива 7.5 "Переход к системе стимулирования по достижению результатов". Постепенно и повсеместно – по аналогии с принципами стимулирования труда в частных компаниях – будет совершенствоваться система материального стимулирования государственных служащих в зависимости от достижения ими конкретных результатов. В зависимости от увеличения ответственности и воздействия на конечный результат будет повышаться размер "негарантированного", премиального вознаграждения (бонусов). Оценка результатов будет проводиться на основе выполнения годовых индивидуальных планов – для государственных служащих; стратегических планов – для государственных органов; по достижению индикаторов качества государственных услуг, качества жизни, привлечения инвестиций – для руководителей государственных органов и акимов; интегральных макроэкономических индикаторов - для членов Правительства.

Инициатива 7.6 "Дальнейшее повышение эффективности деятельности государственных органов, реализации стратегических и программных документов". При разработке стратегических и программных документов особое внимание будет уделяться обеспечению качественной реализации за счет определения целевых индикаторов, ориентированных не на процесс, а на качество результата, а также механизмов реализации, мониторинга и оценки результатов.

В процессе реализации ответственность и самостоятельность в принятии решений будет делегирована на наименьшие возможные уровни управления центральных государственных и местных исполнительных органов.

Система мониторинга и оценки будет позволять вносить корректирующие меры в ходе реализации программ без требования пересмотра и переутверждения всей программы/политики целиком. Будут усилены регулярный мониторинг и оценка за счет внедрения практики анализа воздействия государственных политик и программ на состояние экономики (отраслей, общества, отдельных рыночных игроков) на стадиях разработки, реализации и оценки эффекта после завершения программы.

Инициатива 7.7 "Повышение качества статистических данных". Будет усовершенствована система сбора статистических данных, в особенности данных о результатах проектов и программ для оценки их результативности.
В областях, где существуют пробелы, будут обеспечены полнота и объективность информации, высокий уровень детализации, регулярность и своевременность обновления данных. Также будет проводиться работа по повышению качества и надежности данных, используемых международными организациями для составления соответствующих рейтинговых страновых оценок.

Инициатива 7.8 "Распространение проектного управления". Будут реализованы мероприятия по распространению проектного подхода внутри государственных органов, в первую очередь для использования в таких областях, как разработка и реализация проектов, требующих крупных изменений. Для разработки программ и проектов по самым современным темам, например, связанным с цифровыми технологиями, будут применяться современные подходы, такие как Agile. При этом будет налажен обмен лучшими практиками проектного управления между государственными органами.

Задача "Развитие адаптивного подхода в работе"

Учитывая масштабность и частоту изменений, происходящих в мире, возникает необходимость повысить оперативность реагирования на происходящие процессы, а также опережающим образом и с учетом мировых трендов совершенствовать процессы и действия государственных органов. Для этого необходимо поощрять оперативное реагирование на изменения и адаптивность.

Инициатива 7.9 "Применение метода "проб и ошибок" для новых и инновационных проектов". Внедрение новых подходов и инновационных решений зачастую сопровождается непредвиденными рисками и латентными недостатками. В работе государственных органов должны приветствоваться возможности экспериментировать (запускать, тестировать и корректировать решения) в пилотном режиме в ходе реализации проекта для проверки его надежности и целесообразности, а также чтобы вовремя отказаться от проекта в случае его нерентабельности. Успешные проекты будут обязательны к дальнейшему тиражированию среди центральных и местных государственных органов.

Задача "Повышение качества на основе клиентоориентированности"

Действия государственных органов должны быть ориентированы непосредственно на удовлетворение интересов населения и бизнеса. Повышение клиентоориентированности будет происходить за счет постоянного получения обратной связи по предоставляемым услугам и выполненной работе, что позволит государственным органам в первую очередь реализовывать проекты и программы, решающие наиболее актуальные проблемы.

Инициатива 7.10 "Повышение доступности информации". Вся информация, касающаяся предоставляемых государством услуг, а также планов и результатов деятельности государственных органов, должна предоставляться в открытом доступе. При этом должны использоваться современные формы предоставления и распространения информации, такие как порталы "Открытого правительства" и социальные сети. Портал правительства будет усовершенствован для упрощения предоставления обратной связи, автоматизации актуализации и визуализации данных и предоставления более качественной социально значимой аналитики.

Инициатива 7.11 "Развитие "Слышащего государства". Будут расширяться возможности для участия бизнеса и граждан в разработке решений и важнейших государственных документов с ориентацией на партнерство в соответствии с принципами "Слышащего государства". Будет усилена роль общественных советов, "обратной связи" с гражданами, экспертных советов с участием представителей бизнеса; сформированы и популяризованы цифровые способы взаимодействия с гражданами на базе мобильных приложений и "электронного правительства". Для повышения удобства граждан может быть создан цифровой и удобный механизм участия в общественных советах на базе, например, "Открытого правительства". Граждане и представители бизнеса будут иметь возможность выражать свое мнение, предлагать идеи и решения по принимаемым изменениям, которые будут учитываться в процессе разработки программ и политик.

Для повышения гражданской активности в вопросах оказания государственных услуг будет сформирована единая диалоговая платформа и проводится новые методы социологических опросов.

Инициатива 7.12 "Ориентирование на уровень удовлетворенности граждан при оказании государственных услуг". Удовлетворенность населения будет использоваться как один из ключевых показателей эффективности. Исследование удовлетворенности будет проводиться на регулярной основе. Методика измерения будет закреплена, показатель будет максимально декомпозирован. Целевые уровни удовлетворенности граждан государственными услугами и выборочные результаты мониторинга будут размещены в открытом доступе. Будет измеряться не только удовлетворенность граждан государственными услугами, но также школами, больницами.

Будут внесены поправки в Закон "О государственных услугах", реестр государственных услуг, совершенствованы методики оценки и правил государственного контроля за качеством оказания государственных услуг, приняты новые стандарты и регламенты государственных услуг. Будет усовершенствована система оценки и государственного контроля за качеством оказания государственных услуг посредством их ориентации на своевременное выявление и управление рисками, определение резервов развития с использованием возможностей информационных технологий.

Приоритет "Модернизация сознания в государственном секторе"

Центральные государственные и местные исполнительные органы и организации станут "агентами изменений" модернизации общественного сознания в стране. Укрепление системы ценностей, мотивации и ответственного отношения к работе у государственных служащих подстегнет модернизацию общественного сознания во всей стране. Комплексная программа по модернизации сознания в государственном секторе будет проходить по двум направлениям: "от руководителей к подчиненным" и "напрямую государственным служащим". Данный приоритет включает две задачи:

вовлечение руководителей в изменение уровня мотивации и эффективности работы подчиненных;

развитие организационной культуры и повышение престижа государственной службы.

Задача "Вовлечение руководителей в изменение уровня мотивации и эффективности работы подчиненных"

Критичным шагом к модернизации сознания государственных служащих является обеспечение поддержки со стороны непосредственных руководителей. Руководители будут обеспечены необходимой информацией о наиболее современных подходах работы с подчиненными.

Инициатива 7.13 "Обучение руководителей подходам к улучшению эффективности и мотивации подчиненных". Будут разработаны и распространены материалы по обзору наиболее успешных подходов, организованы необходимые тренинги и презентации международных экспертов. Будут организованы семинары для обмена опытом между руководителями различных департаментов государственных органов. Фокус обучения будет сделан на практическом применении подходов и их результатах.

Задача "Развитие организационной культуры и повышение престижа государственной службы".

Данная задача направлена на разработку поощряемой модели поведения.

Инициатива 7.14 "Разработка и продвижение организационной культуры среди государственных служащих". Будет разработана и популяризирована система ценностей для государственных служащих, таких как прагматичность, эффективность, профессионализм, которая будет поощрять взаимодействие между государственными служащими, как внутри подразделений, так и по межведомственным вопросам.

Продвижение системы ценностей станет одним из ключевых элементов комплексной программы по изменению организационной культуры государственных органов.

Инициатива 7.15 "Повышение престижа государственной службы". Будут приняты меры по формированию и продвижению престижа государственной службы, включающие повышение конкурентоспособности государственной службы относительно работы в частном секторе, формирование дополнительных условий для профессионального развития на протяжении всего карьерного пути, освещение успехов.

Будет проводиться дальнейшее совершенствование системы оплаты труда и премирования государственных служащих с ориентацией на результат. Уровень оплаты труда и премирования будет зависеть от сложности работы, широты принятия решений, степени ответственности, вклада в достижение поставленных перед государственным органом задач и личных результатов деятельности.

Особое внимание будет отдано профессиональному развитию государственных служащих. Профессиональное развитие будет включать освоение передовых технологий и методик управления, возможность участвовать в разработке инновационных предложений, учиться у компетентных руководителей, стажироваться у наиболее успешных экспертов, в крупнейших компаниях частного и квазигосударственного сектора.

Будет проводиться масштабная информационная кампания, как среди государственных служащих, так и среди молодежи, для распространения информации о наиболее талантливых государственных служащих всех карьерных уровней, их достижениях, успешных проектах, инновационных предложений.

Ожидаемые результаты

Запуск изменений в государственном аппарате ускорит внедрение и получение эффекта от остальных реформ Стратегического плана. Выступая в роли катализатора изменений, государственный сектор сможет сблизиться с частным сектором в части адаптивности и современности методов управления, ускорить принятие решений и осуществить экономию государственных расходов за счет повышения собственной эффективности услуг и формирования более компактного аппарата.

Вовлечение граждан в деятельность государства позволяет более эффективно транслировать усилия государства в улучшение фактического качества жизни. Клиентоориентированность повысит удовлетворенность государственными услугами со стороны населения и бизнеса. В результате принятых мер Казахстан поднимется в индексе эффективности государственного управления Всемирного Банка с 51.44 (102 место)
до 60-75 процентиля (80 -100 место).

Глава 5. Эволюционный путь: приоритетные направления реализации Стратегии "Казахстан-2050" Политика 1. Стимулирующая макроэкономическая политика

Суть политики: Макроэкономическая политика ориентирована на обеспечение устойчивого экономического роста, занятость, стабильность уровня цен и сбалансированность государственного бюджета. Основными приоритетами макроэкономической политики станут обеспечение макроэкономической стабильности, проведение эффективной денежно-кредитной политики и стимулирующей налоговой политики, поэтапное снижение уровня инфляции, рационализация бюджетных расходов и фискальная децентрализация .Условием устойчивого поступательного роста станет рост валового сбережения до уровня не менее 25-30% ВВП, что соответствует уровню сопоставимых стран, за счет повышения реальных доходов населения, государства и бизнеса через создание высокопроизводительных рабочих мест, расширение налоговой базы в несырьевом секторе, выход бизнеса из "тени" и проведение эффективной денежно-кредитной политики, направленной на снижение уровня инфляции.

Задача 1. Координация макроэкономической и структурной политики

Правительством Республики Казахстан и Национальным Банком будет обеспечена координация денежно-кредитной и налогово-бюджетной политики для достижения целей по устойчивому экономическому росту, занятости и стабильности уровня цен.

Основными задачами для координации денежно-кредитной, налогово-бюджетной, внешнеэкономической и структурной политик являются формирование и использование системного подхода при разработке и обеспечении реализации данных политик.

Задача 2. Усиление денежно-кредитной политики

Основным приоритетом денежно-кредитной политики станет постепенное достижение и последующее поддержание инфляции на уровне не выше 4% с целью поддержки сбалансированного роста экономики и обеспечения социальной безопасности страны. Для достижения целевого уровня инфляции будет применяться система инструментов денежно-кредитной политики с основным акцентом на процентную политику при режиме плавающего обменного курса тенге.

Процентная политика Национального Банка, направленная на удержание рыночных ставок в пределах процентного коридора базовой ставки, позволит более эффективно регулировать инфляционные ожидания и ожидания в отношении обменного курса, тем самым способствуя ограничению волатильности на денежном рынке и формированию долгосрочных процентных ставок, снижению спроса на активы в иностранной валюте и снижению уровня долларизации.

Поддержание финансовой стабильности будет обеспечено методами пруденциального регулирования, надзора и инспекций. Важным направлением этой деятельности будет повышение требований по достоверности отчетности и качеству капитала банков в целях повышения их устойчивости. Следствием повышения устойчивости и качества капитала станет рост кредитной активности банков.

Будет усилена информационно-коммуникационная деятельность Национального Банка, направленная на регулярное, своевременное информирование и предоставление необходимых и достаточных разъяснений для населения и бизнеса.

Задача 3. Налогово-бюджетная политика для поддержания роста экономики

Ключевыми задачами налогово-бюджетной политики будут укрепление устойчивости налоговых поступлений государственных финансов для поддержания дальнейшего роста экономики и постепенное снижение зависимости бюджета от нефтяных доходов.

Ненефтяной дефицит должен сократиться с 9% ВВП в 2016 году
до 6% ВВП в 2025 году за счет сокращения использования средств Национального фонда, стимулирования роста доходов от ненефтяного сектора и повышения эффективности бюджетных расходов.

В целях повышения эффективности расходов государственного бюджета будет постепенно сокращено финансирование программ поддержки, влекущих за собой искажение рыночных цен и негативно влияющих на развитие частного сектора. Также будет постепенно снижаться бюджетное финансирование для государственных предприятий и предприятий квазигосударственного сектора. Окупаемые проекты будут финансироваться преимущественно институтами развития с привлечением ими заемного капитала. Государство будет стимулировать инвестиционную активность частного сектора, не замещая частные инвестиции.

Для стабилизации и сохранения активов Национального фонда будут постепенно сокращаться объемы привлечения средств Национального фонда для финансирования расходов республиканского бюджета во взаимоувязке с ростом поступлений от ненефтяного сектора.

В целом, в среднесрочной перспективе дефицит бюджета будет поддерживаться на уровне не более 1% к ВВП для обеспечения умеренной долговой нагрузки и платежеспособности правительства по внутренним и внешним обязательствам.

В рамках межбюджетных отношений будут приниматься меры по повышению самостоятельности местных исполнительных органов в решении вопросов регионального и местного значения. Основной целью политики межбюджетных отношений в среднесрочном периоде является обеспечение равных фискальных возможностей регионов в предоставлении населению бюджетных услуг, гарантированных Конституцией Республики Казахстан и законодательством.

Будет продолжена политика либерализации налогового и систематизации таможенного администрирования, а также упрощение и минимизирование налоговой отчетности.

Новая налоговая политика должна иметь социальную направленность. Для этого будет разработан комплекс стимулирующих мер, в том числе предусматривающих практику освобождения от налогов компаний и граждан, вкладывающих средства в образование и медицинское страхование себя, своей семьи и сотрудников.

Главными задачами реформирования налоговой системы являются применение новых подходов в налогообложении с учетом соблюдения баланса интересов государства и налогоплательщиков, а также сохранение стабильности и увеличение доходов бюджета в долгосрочной перспективе.

В целях совершенствования налоговой системы будут приняты меры по:

внедрению упрощенных налоговых режимов на базе единого налога для розничной торговли и сельского хозяйства, что приведет к выводу из "тени" самозанятых лиц;

внедрению всеобщего декларирования доходов и расходов для физических лиц;

снижению нагрузки на фонд оплаты труда путем пересмотра ставок социального налога;

стимулированию граждан к добровольной уплате налогов – упрощение налогового администрирования;

снижению доли теневой экономики за счет налогового стимулирования безналичного оборота, совершенствования администрирования налога на добавленную стоимость и реформирования специальных налоговых режимов;

повышению инвестиционной деятельности посредством стимулирования разработки новых месторождений;

защите интересов добросовестного налогоплательщика.

На 56% будут сокращены основания для инициирования налоговых проверок (с 32 до 14 оснований), что позволит сократить количество проверок к 2025 году в 3 раза.

С 2019 года для взаимодействия с крупными налогоплательщиками будет введен горизонтальный мониторинг, который предполагает сопряжение налогового и таможенного контроля, а также отсутствие необходимости дополнительных проверок. Начиная с 2020 года, предусматривается сокращение срока исковой давности с 5 до 3 лет для субъектов МСБ. Вводится дифференцированный подход к налоговому администрированию в зависимости от благонадежности налогоплательщика.

С 2019 года будет предусмотрен механизм возврата дебетового сальдо по приобретенным товарам внутри страны путем введения контрольного счета по НДС на добровольной основе. Помимо ускоренного возврата этот механизм существенно затруднит применение схем по уклонению от НДС.

В целях снижения теневого оборота в сфере торговли после переходного периода с 2020 года из специального налогового режима на основе патента будет исключена сфера торговли. Перечень видов деятельности, на которые распространяется специальный налоговый режим на основе патента, сократится и будет распространяться на ремесленничество.

С 2020 года для крестьянских хозяйств изменится объект налогообложения с оценочной стоимости земли на доход, что соответствует требованиям всеобщего декларирования.

Будут проработаны вопросы внедрения прогрессивной шкалы индивидуального подоходного налога и возможного снижения ставки социального налога в связи с увеличением ставки обязательного социального медицинского страхования, введением обязательных пенсионных взносов работодателей с 2020 года. Для этих целей в 2019 году будут идентифицированы непродуктивные самозанятые и выработаны подходы для вовлечения их в легальный оборот.

Задача 4. Удержание уровня долга на безопасном уровне

В целях снижения долговой нагрузки на бюджет и удержания долга на безопасном уровне для страны ежегодно устанавливаются лимиты правительственного долга, предоставления государственных гарантий и лимиты долга местных исполнительных органов.

Предусмотрена возможность ограничения внешнего заимствования квазигосударственного сектора через согласование их объемов с Правительством.

Продолжится развитие рынка государственных ценных бумаг, включая расширение инвесторской базы и совершенствование стратегии выпуска долговых ценных бумаг Правительством.

В целом, долговая политика страны будет направлена на осуществление правительственных заимствований на приемлемых условиях для финансирования дефицита бюджета и удержание долга страны на безопасном уровне.

Политика 2. Конкурентоспособность отраслей экономики

Суть политики: Политика развития отраслей экономики будет направлена на закрепление конкурентных преимуществ страны на мировых рынках и формирование новых конкурентных преимуществ в производстве и экспорте товаров и услуг. Благодаря внедрению новых технологий будут стимулировать создание и развитие новых индустрий и перспективных отраслей экономики, особенно в сфере услуг.

Задача 1. Укрепление позиций базовых отраслей на мировых рынках

Политика развития базовых отраслей будет направлена, в первую очередь, на повышение производительности и конкурентоспособности нарегиональных и мировых рынках, вовлечение природных ресурсов и максимальное углубление переработки, включение в глобальные цепочки добавленной стоимости и рост новых экспортных продуктов и услуг.

Агропромышленный комплекс

Политика в агропромышленном комплексе будет ориентирована на повышение производительности сельского хозяйства, углубление переработки сельхозпродукции, обеспечение продовольственной безопасности страны и рост экспортоориентированной экологически чистой продукции.

Дальнейшее развитие получат сельскохозяйственные кооперативы. Будет оказана всесторонняя поддержка всем видам кооперативов, в частности, производственным, заготовительным и перерабатывающим. Это позволит повысить эффективность использования земельных, производственных, трудовых ресурсов, будет способствовать совместному использованию прогрессивных технологий производства продукции, техники, налаживанию стабильного сбыта произведенной продукции сельхозтоваропроизводителей без посредников напрямую на переработку и в торговые сети.

В целях привлечения инвестиций в растениеводство и животноводство с учетом опыта Казахстанско-венгерского фонда прямых инвестиций будут проработаны вопросы создания новых инвестиционных фондов. Целевыми направлениями станут создание полноценной инфраструктуры хранения, логистики и переработки сельхозпродукции, исключающей неэффективные посреднические составляющие, а также развитие аграрного машиностроения.

Для распространения международного опыта стран с развитым сельским хозяйством и внедрения современных технологий будет создана сеть модельных ферм с привлечением международных специалистов и обучением местных сельхозтоваропроизводителей.

В сельском хозяйстве будут применены технологии идентификации и прослеживаемости животных и растительной продукции. Также планируется автоматизация процесса выделения субсидий, автоматизации регистрации и залога сельскохозяйственной техники. Массовое применение найдут геоинформационные системы для эффективного управления водными и земельными ресурсами и борьбе с опустыниванием.

В целях эффективного трансферта технологий и развития аграрной науки будет активизировано взаимодействие отечественных сельскохозяйственных НИИ и ВУЗов с международным научным сообществом, основными задачами будут развитие племенного генофонда, повышение репродуктивности в растениеводстве, развитие точного земледелия, а также повышение ресурсоэффективности.

Будет поддерживаться экспортный потенциал по приоритетным видам продукции с учетом продовольственной безопасности. Высокие темпы роста экспорта ожидаются в странах Азии (Китай, Индия, Иран и другие), что потребует выстраивания соответствующих логистических маршрутов.

Перспективным направлением развития экспортного потенциала сельскохозяйственного производства станет производство органической продукции, в частности, в развитые страны. Будет внедрена собственная система сертификации производства органической продукции, получат развитие специализированные лаборатории по определению качества продукции.

Будет оказана целенаправленная поддержка продвижению сельскохозяйственной продукции на потенциальные рынки сбыта с преобразованием акционерного общества "национальная компания "Продкорпорация" в Экспортный центр АПК.

Будут оптимизированы механизмы субсидирования, которые будут ориентированы на повышение производительности, углубление переработки сырья и внедрение агротехнологий. В тоже время будет реализован постепенный переход от субсидий к доступному и возвратному кредитованию с максимальным охватом производителей. Финансовые инструменты будут привязаны к конечному результату и специализации регионов.

Будет продолжено финансирование приоритетных направлений развития АПК через акционерное общество "Холдинг "КазАгро" с поэтапным сокращением прямого кредитования через дочерние компании холдинга и увеличением фондирования частных финансовых организаций (кредитные товарищества, микрофинансовые организации, банки второго уровня, лизинговые компании) для последующего кредитования субъектов АПК.Будет проведена работа по расширению и развитию сети кредитных товариществ и кооперативов. Будут рассмотрена возможность создания саморегулируемых организаций кредитных товариществ и кооперативов с функцией разработки стандартов и правил деятельности, осуществления контрольно-надзорных функций за деятельностью кредитных товариществ.

В целях эффективного развития продукции растениеводства будет обеспечена региональная специализация производств с привязкой к инфраструктуре переработки и сбыта продукции. В растениеводстве будут обеспечены стимулирование строительства инфраструктуры хранения продукции растениеводства, использования минеральных удобрений и пестицидов, а также производство и использование семян высоких репродукций.

Будет обеспечено стимулирование производства приоритетных сельскохозяйственных культур. Продолжится работа по диверсификации структуры посевных площадей, увеличению площадей под однолетние и многолетние травы, кормовые, масличные и другие приоритетные культуры, увеличению роста производства комбикормов и экспорту востребованной продукции. Будут модернизированы подходы к мелиорации и рекультивации почвы.

В целях обеспечения потребностей животноводческой отрасли в кормах будет обеспечено стимулирование роста производства кормовых культур путем субсидирования затрат на их производство и инвестиционных затрат при закупе специализированной техники и оборудования.

В животноводстве для обеспечения роста объема и качества мяса будет сделан акцент на увеличение племенного генофонда, а также повышение обеспеченности кормами. Будут усилен контроль качества племенной продукции, усовершенствованы механизмы оценки качества селекционной и племенной работы со стороны республиканских палат и государства.

Для обеспечения ветеринарной безопасности будут проводиться системные диагностические, профилактические и ликвидационные мероприятия, по увеличению использования ветеринарных диагностических и иммунопрофилактических препаратов, соответствующих международным стандартам.

Горнометаллургический комплекс

Политика развития горнометаллургического комплекса будет направлена на увеличение объемов добычи, развитие дальнейших переделов и увеличение добавленной стоимости.

В целях расширения ресурсной базы и повышения инвестиционной привлекательности будет совершенствоваться нормативная правовая база недропользования в части гарантии соблюдения прав инвесторов, защиты их капитала, кардинального упрощения административных процедур. Будет реализован полный переход на международные стандарты публичной геологической отчетности о результатах геологоразведочных работ, минеральных ресурсах и минеральных запасах.

В сфере недропользования будет создана Национальная база данных, в которой будет систематизирована геологическая информация для инвесторов, с обеспечением полноты, достоверности и прозрачности данных.

Будут предусмотрены экономические и фискальные стимулы для привлечения инвестиций в геологоразведку и технологическое развитие добычи и переработки, обеспечения кадрового потенциала добывающей отрасли и трансфера технологий в сегменте развития сырьевой базы и добычи.

В рамках МФЦА, в целях привлечения иностранных инвесторов будет создана отдельная биржевая площадка для малых и новых недропользователей ("juniorminers").

Активно будет продвигаться внедрение специализированных информационных систем категории "Индустрия 4.0" в целях оптимизации использования горнорудного оборудования, повышения безопасности, внутрипроизводственной логистики, и также повышения производительности и энергоэффективности.

Будут продолжены реструктуризация и модернизация традиционных системообразующих металлургических производств с целью повышения производительности труда и экологичности производства.

Будет активизирована диверсификация отрасли с запуском мини-заводов мощностью 0,3-2,0 млн. тонн (малая металлургия), специализирующихся на выпуске продукции для удовлетворения нужд машиностроения, строительства, нефтегазового сектора и транспорта.

Развитие черной металлургии будет направлено на реализацию приоритетных направлений по производству высококачественного сырья для получения стали, производству ферросплавов нового поколения, производству новых видов стали и расширение ассортимента высоколегированной стали.

Развитие цветной металлургии будет направлено на расширение производства базовых металлов, а также номенклатуры и увеличение объемов производства высокотехнологичных видов продукции и продукции глубокой переработки, в частности, массово импортируемой для промышленного строительства.

Топливно-энергетический комплекс

Политика развития отрасли будет основываться на увеличении объемов добычи, углублении переработки и обеспечении энергобезопасности страны .

Увеличение объемов добычи в среднесрочной перспективе будет реализовано в рамках Кашаганского месторождения и проекта будущего расширения Тенгизского месторождения.

В целях углубления переработки продолжится работа по развитию технологий и инфраструктуры для переработки нефти и производства нефтепродуктов, соответствующих высоким мировым стандартам, а также попутного нефтяного газа. Для развития газохимии, рынка газомоторных топлив и газификации удаленных районов будет создана инфраструктура, которая позволит получить переработку газа высоких переделов и газохимическую продукцию высокой добавленной стоимости.

Для создания экономически рентабельных условий для переработки нефти будут проработаны вопросы по пересмотру экспортных таможенных пошлин и акцизов на различные виды нефтепродуктов.

Казахстан продолжит развивать атомную отрасль, которая является одной из самых перспективных среди ресурсных отраслей с точки зрения развития технологического потенциала самой отрасли.

В целях выстраивания полного цикла создания ядерного топлива на базе Ульбинского металлургического завода в Восточно-Казахстанской области будет построен завод по производству тепловыделяющих сборок для атомных электростанций

Политика по развитию электроэнергетики будет направлена на обеспечение сбалансированного и устойчивого развития генерации и транспортировки, а также снижение себестоимости электроэнергии. Основными направлениями станут модернизация и строительство приоритетных энергообъектов (в том числе национальная и региональные электрические сети), необходимых для обеспечения потребности внутреннего рынка, сдерживание тарифов для промышленности с целью сохранения конкурентного преимущества казахстанских товаропроизводителей на внутреннем и внешнем рынках.

Для решения проблем сегмента производства электроэнергии планируются разработка и внедрение модели оптовых рынков электроэнергии и мощности (целевая модель), в рамках которой рассматривается функционирование рынков электроэнергии и мощности с конкурентным ценообразованием. Себестоимость электроэнергии будет снижена за счет усовершенствования системы регулирования тарифов.

В целях повышения энергоэффективности и снижения энергопотерь будет стимулировано внедрение интеллектуальных систем управления энергопотреблением, технологий энергосбережения как среди промышленности, так и среди населения.

Дальнейшее развитие получат возобновляемые источники энергии.

Задача 2. Углубление индустриализации и вывод на внешние рынки новых казахстанских товаров

В целях производства продукции более высокого передела будут созданы благоприятные условия для развития производства высокотехнологичных продуктов и встраивания в глобальные цепочки добавленной стоимости.

Политика акцентирована на стимулирование конкурентоспособности обрабатывающей промышленности, повышение производительности труда и увеличение объемов экспорта готовой продукции.

Продолжится активная работа по диверсификации экономики через индустриализацию и развитие технологических цепочек создания стоимости в отраслях обрабатывающей промышленности.

Будут реализованы системообразующие проекты, способные производить товары высокотехнологичных переделов. Эти "центры тяжести" позволят сформировать критическую массу индустриального предпринимательства. При этом будут предприняты меры по развитию высокотехнологичного МСБ, что позволит создать гибкую, быстро адаптирующуюся к изменению внешних условий.

Основой станут внедрение технологий "Индустрии 4.0" (Bigdata, 3D-печать, робототехника, сенсоры, машинное обучение, дополненная реальность) на производстве в целях оптимизации режимов работы оборудования, повышения производительности и безопасности труда, логистики, повышения качества продукции, улучшения прогнозирования спроса, сокращения сроков вывода продукции на рынок, улучшения послепродажного обслуживания.

Для предприятий, инвестирующих в развитие обрабатывающего сектора, будут предусмотрены применение льготного режима налогообложения, усиленная экспортная поддержка и поддержка в части повышения производительности труда. Ключевым критерием станет рост добавленной стоимости через применение и обработку продукции базовых отраслей экономики.

В целях глобализации и локализации обрабатывающего сектора в отдельные отрасли будут привлечены ведущие иностранные производители, которые предоставят доступ как к технологиям, там и рынкам сбыта. В целях локализации производства и трансферта технологий, в рамках крупных государственных и квазигосударственных закупок импортных товаров будут предусмотрены элементы офсетной политики.

В машиностроении будет развиваться в первую очередь производство продукции, потребляемой базовыми отраслями. С привлечением мировых производителей будут освоены новые конечные виды продукции, как например, буровые комплексы, зерновозы, контейнеровозы, комбайны, жатки и сеялки, тракторы и бульдозеры, горнорудное оборудование, электрооборудование, локомотивы, грузовые и пассажирские вагоны.

Другое приоритетное направление – производство транспортных средств, их частей, принадлежностей и двигателей, которое будет базироваться на сотрудничестве отечественных компаний с мировыми лидерами с ориентиром на создание полного цикла производства.

Приоритетными секторами развития химической промышленности станут агрохимия и производство базовых и специальных химикатов для промышленности. В виду высокой наукоемкости, развитие данных секторов будет осуществляться на базе кластерного подхода. Вокруг нефтегазохимических производств (полипропилен, полиэтилен) будет развиваться производство пластиковых изделий.

Приоритетным направлением является производство высокотехнологичных материалов – энергосберегающих, безопасных для здоровья человека и экологии.

Задача 3. Развитие новых индустрий и сферыуслуг

Цифровизация и технологическая революция создают возможности для возникновения новых индустрий на базе и вокруг традиционных отраслей экономики.Новые индустрии могут появляться как в производстве товаров, так и в сфере услуг.

Высокопродуктивные услуги должны стать новыми "точками роста" экономики и способствовать дальнейшему наращиванию экспортного потенциала страны. Планируется диверсификация структуры экспортируемых услуг, таких как аэрокосмические услуги, инжиниринг, ИКТ, образование, медицинский туризм, юридические услуги.

Развитие транспортных услуг. Создание современного логистического хаба, предусмотренного Программой "Нұрлыжол", позволит эффективно использовать транзитно-транспортный потенциал Казахстана в рамках межгосударственного проекта "Один пояс, один путь".

Будут внедрены интеллектуальные системы планирования и формирования грузо- и пассажиропотоков, что позволит максимально перетянуть логистику из Китая и Юго-Восточной Азии в Европу, сформировать сервисную инфраструктуру международного уровня и сети торгово-логистических центров для осуществления мультимодальных перевозок, развить авиа-хабы. Обеспечение эффективной системы управления отраслью позволит постепенно сократить участие государства на рынке транспортных услуг и создать прозрачный механизм контроля над соблюдением технических, экологических и квалификационных требований к субъектам транспорта.

Будет реализована политика "открытого неба", что позволит соединить Казахстан с крупнейшими торгово-промышленными и финансовыми центрами мира, снизить стоимость и повысить качество авиалогистики, увеличить туристические и грузовые потоки.

Будут приняты меры по созданию транспортно-логистических объектов в узловых транзитных точках мира.Важным приоритетом также является расширение и диверсификация доступа для Казахстана к международным морским портам.

Создание инжиниринговых услуг. Будет реализован высокий потенциал создания конкурентоспособных инжиниринговых услуг, таких как проектирование, технологическая экспертиза и консалтинг, технический аудит и надзор, адаптация технологий и системная интеграция, со специализацией на реализацию индустриальных проектов в базовых и обрабатывающих отраслях. В данном направлении важна синергия опыта, наработанного в развитии данных секторов, и привлечении ведущих инжиниринговых компаний мира с последующим выходом на иностранные рынки.

Развитие социальной экономики. Будут созданы условия для привлечения частных инвестиций в образование, здравоохранение и роста экспорта услуг этих отраслей. Локомотивом реализации экспортного потенциала данных услуг могут стать кластеры международного уровня Назарбаев университета. В целях эффективной интеграции в международное пространство будет налажено стратегическое партнерство с сетями ведущих клиник, ВУЗов и исследовательских учреждений мира.

Развитие услуг в сфере информационных и коммуникационных технологий. В рамках развития информационно-коммуникационных услуг предлагается повысить экспортный потенциал казахстанских IT-услуг, внедрить "облачные" технологии, услуги хранения и обработки данных, программирования, повысить качество оказания электронных государственных услуг, а также повысить покрытие территории Казахстана высокоскоростным интернетом. Повышение экспортного потенциала казахстанских IT-компаний планируется на базе технопарков AstanaHub и СЭЗ "Парк инновационных технологий "Алатау", а также за счет развития инновационных центров на базе Назарбаев Университета. Будет изучен экспортный потенциал казахстанских компаний, на основе которого будет разработан реестр IT -услуг для экспорта.

AstanaHub будет создан на базе одного из объектов ЭКСПО-2017 с целью создания условий для полного цикла поддержки IT-стартапов, в том числе по направлениям fintech и e-commerce. Этот международный технопарк будет выступать как платформа для привлечения IT-бизнеса, разработчиков и иностранных инвесторов. Механизм финансирования проектов будет реализован в рамках МФЦА, основным поставщиком кадров для хаба станет Назарбаев Университет.

Развитие финансовых услуг. Планируется повышение качества банковских, страховых услуг и услуг по управлению активами. Будут разработаны меры по повышению качества риск менеджмента и информационной безопасности в банках, применение технологий блокчейн, реализован полный переход на онлайн-банкинг и безналичные расчеты. Высокий экспортный потенциал будет реализован в рамках деятельности МФЦА (финансовая аналитика, арбитраж, учет, fintech, платежные системы).

Развитие торговых услуг. В целях снижения транзакционных издержек, расширения рынков сбыта определены следующие направления: модернизация рынков, поддержка франчайзинговых проектов крупных ритейлеров, развитие торговых объектов и разработка платформ для электронной коммерции B2B, В2С, С2С. Создание платформы по электронной коммерции для предприятий оптовой и розничной торговли позволит увеличить доступ к качественной продукции, особенно в сельской местности. Интеграция отечественных электронных торговых площадок с международными (Alibaba, Amazon, Ebay) откроет дополнительные возможности для экспорта товаров, а также для транспортно-почтовых услуг.

Развитие туризма. Будут созданы и развиты пять туристских кластеров – Астана, Алматы, Восточный Казахстан, Южный Казахстан и Западный Казахстан. Астана будет определена как центр делового, медицинского и образовательного, Алматы – делового и международного горнолыжного, Восточный Казахстан – экологического/устойчивого (в том числе аграрного, лесного, приключенческого), Южный Казахстан – культурного (в том числе духовного, этнографического), Западный Казахстан – пляжного туризма. При этом будут созданы благоприятные условия для стратегических (якорных) инвесторов, имеющих успешный опыт создания туристских кластеров. В последующем выработанные подходы будут распространены и на другие регионы Казахстана, что позволит выстроить единую туристскую сеть с большим разнообразием маршрутов для путешествий.

Особое развитие получать межрегиональные туристские пакеты с охватом туристских объектов соседних стран, например, в рамках Шелкового пути. В рамках этого будет проведена работа по реставрации исторических и археологических, сакральных объектов.

Будут реализованы меры по развитию социальногои инклюзивного туризма с внедрением особых стандартов обслуживания, доступности и безопасности маршрутов для маломобильных групп. В рамках образовательного процесса будет принят комплекс мер по развитию детско-юношеского туризма.Ввиду наличия современной инфраструктуры будут продвигаться такие туристические направления как зимние виды спорта, бизнес (форумы, конференции), здравоохранение и образование.

Задача 4. Роль национальных холдингов в модернизации национальной экономики

Национальные холдинги ФНБ "Самрук-Казына", НУХ "Байтерек" и НУХ "КазАгро" будут играть активную роль в построении новой модели экономического роста. При этом, роль данных холдингов должна измениться от роли проводников государственных инициатив и программ к роли современных высокоэффективных, компактных и профессиональных институтов, преследующих государственные и коммерческие цели, способствующие долгосрочному развитию страны, не вступая в противоречие с развитием частного сектора экономики. Активы и функционал данных организаций будут направлены на диверсификацию, цифровую и технологическую модернизацию экономики.

При этом ключевым фактором успеха их стратегической роли является эффективное завершение процессов трансформации из квазигосударственных в высокотехнологичные и эффективные институты с высоким уровнем корпоративного управления, оптимизации несвойственных функций и задач холдингов в соответствии с принципами "yellowpages" и передачи активов в конкурентную среду, совершенствования подходов к инвестиционной деятельности с целью развития новых отраслей. Все холдинги продолжат работу по привлечению фондирования из негосударственных источников, в том числе через со-инвестирование, на реализацию программ.

Политика 3. Развитие финансового рынка

Суть политики: политика развития финансового сектора ориентирована на построение эффективной цепочки финансирования экономики, которая включает повышение финансовой устойчивости банковского сектора и кредитование экономики, развитие альтернативных источников финансирования, развитие Международного финансового центра "Астана" и повышение финансовой грамотности населения.

Задача 1. Повышение стабильности банковского сектора

Целью данной задачи будет являться работа Национального Банка по повышению стабильности финансового сектора за счет выполнения надзорных функций, нацеленных на снижение рисков неплатежеспособности и продолжение поэтапного внедрения рекомендаций Базельского комитета по банковскому надзору по достаточности капитала.

Будет продолжена работа по совершенствованию пруденциального регулирования деятельности банков, системы управления рисками банковской деятельности с использованием международной практики, а также обеспечению институционального развития финансовой системы в целом.

В целях совершенствования законодательства будут внесены изменения и дополнения в некоторые законодательные акты по предоставлению права Национальному Банку по оперативному контролю и применению риск-ориентированного надзора, усилению ответственности аудиторских и оценочных компаний, обеспечению прозрачности акционеров и улучшению корпоративного управления, совершенствованию режима урегулирования несостоятельности банков.

В рамках решения задачи по оздоровлению банковского сектора будут продолжены работы по расчистке балансов банков второго уровня от "плохих" кредитов и, при необходимости, обеспечению докапитализации банков со стороны акционеров.

В рамках перехода к стандартам Базельского комитета по банковскому надзору будут выработаны подходы по введению второго компонента Базель II – надзорного процесса, усиливающего работу по превентивному предупреждению кризисных явлений, не дожидаясь возникновения проблем и реализации риска. Продолжится работа по переходу текущего регуляторного режима на основные принципы Базельского комитета по банковскому надзору (Базель III) по достаточности собственного капитала и ликвидности к
2025 году.

В целом, работа Национального банка и Правительства будет направлена на снижение факторов, искажающих рыночные условия в банковском секторе, а именно: будет снижаться государственное вмешательство и поддержка частных банков за счет государственных средств, будет продолжена работа по повышению транспарентности и эффективности корпоративного управления в банковском секторе, постепенно будет уменьшаться роль квазигосударственных институтов в финансировании экономики, будут приниматься меры по повышению конкуренции в банковском секторе, в том числе, через снижение барьеров, препятствующих входу на рынок новых частных участников, включая зарубежные финансовые институты, способные привнести новый капитал, новые банковские продукты и услуги.

Задача 2. Обеспечение экономики долгосрочными кредитными ресурсами

Отсутствие стабильной базы фондирования банковской системы является одним из основных препятствий по повышению устойчивости банковского сектора, ограничивающих возможности банков по кредитованию экономики.

Для формирования среднесрочного и долгосрочного фондирования в национальной валюте будут приняты меры по усилению депозитной базы и стимулированию увеличения сроков депозитов. Также будет обеспечен выпуск долговых инструментов, необходимых для создания поддержания кривой доходности государственных ценных бумаг, которая станет ценовым ориентиром для остальных инструментов финансового сектора и будет стимулировать финансовое посредничество.

Внутренние источники фондирования будут также повышаться за счет свободных ресурсов населения и отечественных предприятий. Будут развиваться инструменты PrivateBanking, которые позволят привлечь сбережения населения как источник фондирования, снижения оттока и репатриации частного капитала.

Для расчистки балансов банков от "плохих кредитов", развития фондового рынка и расширения возможностей для инвестирования сбережений населения будет усовершенствован механизм признания доходов при уступке права требования по займу, передаваемого от банка второго уровня юридическим лицам; освобожден от налогообложения доход физического и юридического лица, возникший при прощении задолженности по займу. Будет внедрен механизм оперативной реструктуризации банковских займов, который позволит бизнесу своевременно решать проблемы с такой задолженностью и продолжить осуществление предпринимательской деятельности. Будут созданы условия для рефинансирования долговых обязательств банковского сектора за счет внедрения эффективных механизмов секьюритизации нерыночных активов банков.

Продолжится работа по повышению доступности ипотечных жилищных кредитов и активизации ипотечного кредитования банками, будет внедрен механизм секьюритизации ипотечных кредитов.

При этом для обеспечения экономического роста страны будет проводиться активная работа по увеличению ссудного портфеля до 50% к 2025 году с ростом доли долгосрочных кредитов, что сопоставимо с показателями стран Восточной Европы, Латинской Америки, Ближнего Востока и Центральной Азии с ростом доли долгосрочных кредитов.

Задача 3. Развитие финансовых услуг и фондового рынка

Активное проникновение банковских и других видов финансовые услуги должно осуществляться не только за счет создания продуктов, учитывающих запросы рынка, но также за счет внедрения новых технологий. Для решения данной задачи будет продолжена работа по дальнейшему повышению активности банков в части использования цифровых технологий, расширения и развития новых эффективных видов банковских услуг, дистанционного обслуживания, что приведет к оптимизации расходов и положительно скажется на стоимости оказываемых ими услуг.

Активизация фондового рынка

Дальнейшее совершенствование регуляторной среды будет осуществляться в направлении оптимизации инфраструктуры рынка ценных бумаг в целях создания единой базы данных обо всех держателях ценных бумаг, что позволит сократить издержки клиентов, упростить процедуры регистрации сделок, оптимизировать программно-техническое обеспечение и сократить время регистрации сделок с ценными бумагами.

Будет повышена прозрачность внебиржевого рынка ценных бумаг и предприняты меры, направленные на стимулирование спроса на финансовые инструменты, обращающиеся на данном рынке. Будет проводиться работа по обеспечению участников рынка информацией о совершенных внебиржевых сделках с ценными бумагами и сложившихся ценах на ценные бумаги, а также стимулирование спроса на финансовые инструменты, обращающиеся на внебиржевом рынке.

Планируется упрощение условий торговли ценными бумагами путем внедрения новых технологий, развитие электронной торговли, систем дистанционного доступа инвесторов к торгам, создание системы электронного голосования на общем собрании акционеров.

Будет проведена дальнейшая оптимизация разрешительных процедур, связанных с выпуском ценных бумаг, путем перехода на электронный формат проспекта выпуска ценных бумаг и его автоматическое обновление на основании информации, размещаемой эмитентами в депозитарии финансовой отчетности.

Продолжатся работы по созданию условий для развития инвестиционного банкинга в целях повышения конкурентоспособности отечественных брокеров в условиях вхождения в ВТО и интеграции с международными рынками капитала.

Для эффективного создания необходимых условий для дальнейшего развития рынка ценных бумаг будут приняты меры по переходу от формализованного подхода к риск-ориентированному регулированию и надзору за субъектами рынка ценных бумаг.

Развитие рынка по управлению пенсионными активами

За счет передачи функций по инвестиционному управлению пенсионными активами в конкурентную среду будет создан класс стратегических инвесторов в лице компаний по управлению пенсионными активами, способных предоставлять "длинные" деньги для финансирования приоритетных секторов экономики. Появление стратегических инвесторов станет дополнительным стимулом для эмитентов к привлечению финансирования на фондовом рынке. Одновременно необходимо учесть недостатки предыдущей системы пенсионного обеспечения из накопительных пенсионных фондов.

Вкладчикам будет предоставлено право выбора инвестиционной стратегии управления его пенсионными накоплениями и управляющей компании, что также обеспечит конкуренцию на рынке пенсионных услуг.

Обеспечение спроса на фондирование

Для обеспечения спроса на фондирование будут созданы стимулы для частных компаний к привлечению финансирования на рынке ценных бумаг путем внедрения программ поддержки эмитентов, а также расширить возможности для населения инвестировать свои сбережения в различные виды ценных бумаг (в том числе через увеличение базы доступных финансовых инструментов и за счет либерализации регуляторных требований).

Будет осуществлен вывод национальных компаний и компаний квазигосударственного сектора на фондовую биржу.

Для повышения прозрачности государственного участия в экономике и соответствия процессов государственной поддержки бизнеса рыночным принципам будут созданы условия для финансирования государственных программ и предоставления государственной поддержки через инструментарий фондового рынка.

В целях расширения инвесторской базы будут созданы условия для функционирования инвестиционных банков, предоставляющих широкий спектр финансовых услуг, включая брокерское обслуживание, управление активами, анализ рынков капитала и эмитентов, консалтинговые услуги и андеррайтинг.

Развитие иных небанковских финансовых услуг

Продолжится работы по институциональному развитию и повышению устойчивости страхового сектора, модернизации законодательства для развития венчурного финансирования.

В целях повышения привлекательности альтернативных источников финансирования будет рассмотрена возможность внедрения систем гарантирования инвестиций и компенсации убытков.

Для развития добровольного накопительного страхования с инвестиционной составляющей компании по страхованию жизни будут расширять линейку инвестиционных продуктов, предлагаемых вкладчикам. Будет продолжена работа по расширению линейки страховых услуг и повышения устойчивости страховых компаний.

Будут внедряться меры по развитию рынка факторинга в целях обеспечения сектора МСБ быстрой ликвидностью, в том числе за счет государственной поддержки. Будут продолжена политика по развитию рынка лизинговых услуг, в том числе за счет институтов развития. Будут внесены необходимые изменения в законодательство, чтобы правовые нормы лучше отражали специфику данных финансовых услуг.

Цифровизация финансовых услуг

Развитие глобальных торговых финансов, платежных инструментов и систем, тенденции к сокращению издержек и времени получения финансовых услуг ускоряют цифровизацию услуг, в том числе и в финансовом секторе.

Будут оцифрованы услуги кредитования и страхования, услуги по облачной бухгалтерии и отчетности, внедрение кредитного досье, что сократит требования по предоставлению бумажной документации.

В рамках активного внедрения цифровых услуг будут создаваться условия для внедрения блокчейн-технологий.

Будет активным темпом развиваться возможности для получения финансовых услуг через интернет с использованием мобильных устройств. Будут внедряться новые бизнес модели, такие как взаимное кредитование между физическими лицами.

Рост цифровых финансовых услуг увеличит также долю безналичных платежей и будет также способствовать уменьшению объема теневой экономики.

Задача 4. Развитие Международного финансового центра "Астана"

Развитие МФЦА осуществляется по пяти стратегическим направлениям: рынок капитала, управление активами, управление благосостоянием состоятельных частных лиц (Privatebanking), финансовые технологии и исламское финансирование.

Продолжится работа по развитию фондовой биржи на базе МФЦА для развития альтернативных источников финансирования. МФЦА обладает особым правовым статусом и отдельной территорией на базе инфраструктуры ЕХРО-2017. МФЦА обеспечит благоприятные условия для инвесторов: коммерческое и гражданское право, основанное на принципах английского права, независимый регулятивный режим; налоговые льготы; упрощенный регистрационный режим и привлекательный инвестиционный климат.

Для развития рынка капитала будет сформирована необходимая экосистема и качественная биржевая инфраструктура за счет создания высокотехнологичной биржи МФЦА при сотрудничестве с лидирующими биржами мира. Будет обеспечено регулирование и инфраструктура биржи МФЦА в соответствии с лучшей мировой практикой для повышения прозрачности фондового рынка и привлечения иностранных инвесторов. Биржа МФЦА будет использоваться для размещения акций крупных активов АО ФНБ "Самрук-Қазына". Также на бирже МФЦА будет осуществляться выпуск новых для региона инструментов "зеленого" финансирования, исламского финансирования, финансовых технологий.

На базе Международного финансового центра будет проработан вопрос о создании условий для привлечения фондирования путем выпуска специальных криптографических жетонов (криптотокенов) со встроенными алгоритмами умных контрактов. Будет создан механизм регулирования для обеспечения безопасности и устойчивости новых финансовых институтов и защиты клиентов, использующих новые технологии.

Развитие умных контрактов и технологий распределенного регистра в Казахстане обеспечит доступ к организованному финансовому рынку для большего числа индивидуальных инвесторов (физических лиц), тем самым увеличивая широту и глубину финансового рынка, а также заметно снизит издержки.

Деятельность МФЦА по развитию локального рынка и экспертизы в области управления активами на первоначальной стадии будет направлена на привлечение международных компаний, оказывающих услуги на рынке управления активами. Привлечение международных управляющих компаний станет катализатором создания класса стратегических инвесторов в стране, позволит создать толчок для развития инструментов PrivateBanking.

МФЦА продолжит работу по созданию привлекательной экосистемы для развития финансовых технологий. Будет внедрено гибкое регулирование, а также рассмотрено создание специального центра финансовых технологий, включающего офисное пространство для финтех-компаний и индивидуальных предпринимателей-инженеров, проведение программ поддержки предпринимательства, привлечение местных и иностранных компаний и институтов по развитию финансовых технологий, проведение мастер-классов и обучающих программ, создание исследовательских лабораторий, проведение конференций и мероприятий по продвижению финансовых технологий.

Для придания нового импульса индустрии исламского финансирования, на базе МФЦА будет создана благоприятная правовая и регуляторная среда и разработаны новые исламские финансовые инструменты. Законодательство Казахстана рассматривает исламские продукты наравне с соответствующими традиционными продуктами, поэтому для исламского финансирования предусматриваются аналогичные условия.

Будет продолжено сотрудничество с международными исламскими финансовыми организациями.

Задача 5. Повышение финансовой грамотности населения и защита прав потребителей финансовых услуг, повышение финансовой инклюзивности, охвата населения финансовыми продуктами и услугами

Недостаточная финансовая грамотность населения создает дополнительные риски в финансовом секторе. Постоянное повышение финансовой грамотности должно стать повседневной задачей каждого потребителя финансовых услуг. Одновременно необходимо обеспечение полного набора механизмов, позволяющих населению защищать свои права на всех этапах получения финансовых услуг.

Будут приняты меры по повышению финансовых знаний, развитию навыков планирования бюджета и принятия взвешенных решений по использованию финансовых продуктов.

Будет продолжено повышение финансовой грамотности инвесторов, их информированности о процессах, происходящих на рынке ценных бумаг, о деятельности функционирующих на нем субъектов, включая профессиональных участников рынка ценных бумаг и эмитентов.

Повышение страховой культуры населения будет направлено на популяризацию инструментов страхования, повышение доверия к страхованию и снижение исторически сложившейся ориентированности населения на социальную и иную помощь со стороны государства.

Будет продолжена работа по повышению осведомленности населения и бизнеса о сути исламского финансирования и его доступности с целью повышения спроса на исламские финансовые продукты. Также будет продолжена информационно-разъяснительная работа среди населения по актуальным вопросам накопительной пенсионной системы для устранения недоверия населения к новым предлагаемым реформам.

Для обеспечения защиты прав потребителей финансовых услуг, ограничения угроз высокорискового кредитования и теневого нерегулируемого кредитного рынка будет предусмотрен отдельный порядок предоставления займов населению. Отдельный порядок будет касаться всех договоров займа, предусматривающих предоставление как денег, так и вещей (услуг) физическим лицам на условиях платности и возвратности, но не являющихся договорами банковского займа или договоров о предоставлении микрокредита.

В целях защиты законных прав и интересов потребителей финансовых услуг будут рассмотрены возможные условия регулирования альтернативных механизмов привлечения финансовых ресурсов (например, совместное "народное" финансирование, инвестирование, кредитование).

Помимо увеличения доступности кредита для населения и предпринимателей, будет продолжена работа по обеспечению доступности других базовых финансовых продуктов и услуг – таких, например, как наличие расчетного и сберегательного счета в банке. Расширение доступности таких продуктов, в том числе, через цифровизацию, позволит снизить разрыв между финансово развитыми и удаленными регионами.

Политика 4. Активное привлечение инвестиций

Суть политики: Государственная инвестиционная политика направлена на создание благоприятного инвестиционного климата, укрепление защиты прав инвесторов, создание благоприятных условий для привлечения и удержания инвестиций. При этом, совершенствование институциональной среды, повышение прозрачности и предсказуемости инвестиционной политики государства являются важными факторами укрепления доверия инвесторов, способствуют повышению экономической активности и развитию обрабатывающего сектора в Республике Казахстан.

Задача 1. Улучшение инвестиционного климата за счет модернизации регулирования и взаимодействия инвесторов с государством

Инвестиционный климат будет улучшаться благодаря совершенствованию институциональной среды, повышению прозрачности инвестиционного законодательства и государственной политики, предоставлению инвестиционных преференций, упрощенному режиму для привлечения иностранных специалистов, развитию специальных экономических и индустриальных зон и обеспечению условий для легкости ведения бизнеса.

Меры по улучшению инвестиционного климата и привлечению инвестиций должны разрабатываться и реализовываться с учетом лучшей международной практики таким образом, чтобы инвесторы, работающие на других масштабных рынках, имели возможность комфортно, при минимальных дополнительных усилиях начать инвестировать в казахстанские активы.

Совместимость и гармонизация условий инвестирования в Казахстане и на ведущих зарубежных рынках должна сохраняться в долгосрочной перспективе.

Будет продолжена активная работа в рамках Совета Иностранных Инвесторов при Президенте Казахстана. Действующие меры государственной поддержки инвесторов будут оптимизированы с учетом опыта стран ОЭСР и общепринятой международной практики.

Планирование и реализация мер по привлечению инвестиций будет учитывать взаимосвязь различных видов инвестиций и возможности по их комплексному развитию.

Будет улучшен доступ к соответствующей информации на английском языке, что включает публикацию полной и детальной актуальной информации по основным законам и правовым актам, затрагивающим вопросы предпринимательской и инвестиционной деятельностей. Планируемое расширение использования английского языка в деловом обороте, перевод нормативных документов на английский язык и программы обучения позволят добиться ситуации, когда владения лишь английским языком будет достаточно для беспрепятственного и успешного ведения деятельности, связанной с инвестициями в казахстанскую экономику. Это значительно снизит информационный барьер для привлечения новых инвесторов.

Принимая во внимание задачи технологической модернизации и развития экономики, будут приняты меры по дальнейшему совершенствованию визового и миграционного режима для привлечения компетентных и востребованных человеческих ресурсов.

Будет учтен опыт СЭЗ и ИЗ, что позволит повысить их эффективность как механизмов привлечения инвестиций.

Задача 2. Улучшение инвестиционного климата за счет усиления защиты прав инвесторов

Объем прав инвестора и механизмы защиты этих прав являются ключевыми элементами инвестиционного климата.

Приоритетом считается надлежащее выполнение основных гарантий защиты прав инвесторов. Это включает обеспечение выполнения принципов справедливости и равноправия при взаимодействии с инвесторами, режим наибольшего благоприятствования.

Применение принципа справедливости и равноправия при взаимодействии с инвесторами является ключевым для расширения круга потенциальных инвесторов и улучшения условий финансирования казахстанской экономики. Любой инвестор, приходящий в Казахстан, должен быть уверен, что он играет по тем же правилам, что и его конкуренты.

С целью повышения доверия инвесторов будет разработан механизм досудебного решения проблем и управления жалобами инвесторов. В нем особую роль будет играть взаимодействие KazakhInvest, Инвестиционного омбудсмена, Совета по привлечению инвесторов (Инвестиционного штаба), а также других государственных органов. Особую роль будет играть систематическое и постоянное отслеживание жалоб инвесторов, а также эффективные методы решения проблем.

Будет проведена работа по совершенствованию судебной системы и судебной практики по инвестиционным спорам, включая повышение квалификации и профессиональных знаний судей. Инвесторы, действующие в юрисдикции МФЦА, будут иметь доступ к специальной правовой системе, основанной на английском Общем праве.

Будут разработаны подходы по заключению международных инвестиционных соглашений нового формата с учетом международной практики

Улучшению инвестиционного климата будет способствовать декриминализация налоговых нарушений при полном погашении задолженности и отсутствии преступного умысла или сговора. В целях досудебного разрешения разногласий в налоговой сфере будет внедрен институт Налогового омбудсмена.

Задача 3. Проактивное привлечение отечественных и иностранных инвестиций

Проактивное привлечение инвестиций будет направлено на определение и передачу мировому инвестиционному сообществу информации о конкурентных преимуществах казахстанской экономики, прежде всего для экспортоориентированных инвестиций. Будут определены конкурентоспособные (под)отрасли, представляющие интерес для инвесторов и отвечающие интересам развития страны, и конкретные страны, как для привлечения инвесторов, так и для экспорта продукции. Отечественные инвесторы при этому будут иметь такой же доступ к информации и возможностям, связанным с реализацией государственной инвестиционной политики, что и иностранные инвесторы.

Будут проводиться переговоры с потенциальными инвесторами, организованы визиты инвесторов в страну с особым фокусом на привлечение инвестиций, направленных на освоение, разработку и внедрение новых, модернизированных продуктов и услуг с более высокой добавленной стоимостью, конкурентоспособных на мировом рынке.

Также будут предприняты меры по увеличению участия частного сектора в инфраструктурных и сервисных проектах. Для этого будет использован потенциал программы приватизации и механизма государственно-частного партнерства.

Будут реализованы меры по развитию связей между иностранными и местными компаниями, направленные на развитие производственных и технологических мощностей отечественных предприятий, улучшение их управленческого потенциала до международных стандартов.

Будет продолжена и расширена практика привлечения внешних внебюджетных средств фондирования деятельности институтов развития, входящих в НУХ "Байтерек".

Будет сформирована "Карта инвестиционных проектов" для инвесторов в разрезе отраслей и регионов и выстроена функция сопровождения инвестиционных проектов для потенциальных инвесторов в соответствии с международной практикой, включающая "упаковку" проектов для потенциальных инвесторов, построение финансовых моделей, подготовку тизеров, организацию data-room.

Задача 4. Совершенствование инфраструктуры для привлечения инвестиций

Современная инвестиционная инфраструктура должна обеспечивать легкость и быстроту решения практических вопросов, связанных с инвестиционной деятельностью в Республике Казахстан.

Привлечение иностранных инвестиций будет осуществляться по принципу "одного окна" специализированной национальной компанией по инвестициям "KazakhInvest" с широкими полномочиями и с сетью зарубежных представителей и региональных филиалов. "KazakhInvest" будет выполнять функции единого переговорщика при обсуждении перспектив и условий реализации инвестиционных проектов и единого канала доступа к системе государственных услуг, включая выдачу различных разрешений и согласований необходимых для реализации инвестиционных проектов.

Будет сформирована сеть партнерских банков и инвестиционных компаний, а также поставщиков консультационных и технических услуг для эффективного сопровождения входа иностранного инвестора в проект.

Будут скоординирована работа свободных экономических зон и сформирован потенциальный список инвестиционных проектов по каждой СЭЗ с учетом специфики региона и логистической составляющей.

Будут проработаны различные схемы участия государства в проектах или механизмы государственной гарантии в зависимости от отраслевой специфики проекта. Будет обеспечено тесное взаимодействия с центрами поддержки предпринимателей в части поиска перспективных действующих и новых проектов, в первую очередь экспортоориентированных.

Развитие МФЦА также будет способствовать расширению инфраструктуры по привлечению инвестиций за счет формирования экосистемы компаний, связанных с функционированием рынков капитала.

Работа с образовательными учреждениями будет направлена на кадровое обеспечение реализуемых и перспективных инвестиционных проектов.

Политика 5. Обеспечение высокого качества жизни

Суть политики: Политика государства по повышению качества жизни ориентирована на поэтапное улучшение уже гарантированных Конституцией минимальных социальных стандартов для населения и норм социального обеспечения, обеспечивающих полную социальную защищенность. Высокое качество жизни будет обеспечено в том числе через качественное и доступное здравоохранение, а также улучшение жилищных условий и повышение эффективности мероприятий в сфере жилищно-коммунального хозяйства. Основным результатом станет обеспечение социального благополучия граждан, в соответствии с Целями устойчивого развития ООН.

Задача 1. Обеспечение социального благополучия

До 2025 года одной из первостепенных задач по повышению качества жизни граждан Казахстана, останется обеспечение социального благополучия путем системных реформ для достижения мировых стандартов в сфере обеспечения безопасности и охраны труда, развития пенсионной системы и социального страхования, модернизация системы социального обслуживания и адресность помощи.

Обеспечение минимальных социальных стандартов

Минимальные социальные стандарты, увязанные с ростом экономики и бюджетными возможностями, будут поэтапно приближаться к международным аналогам.

Величина и структура прожиточного минимума – как основы в расчете всех базовых социальных выплат от государства – будет пересматриваться на постоянной основе, отражая реальную стоимость потребительской корзины, тем самым гарантируя приемлемый уровень жизни для населения, в том числе получателей базовой пенсии и базовых пособий.

Методика определения черты бедности будет оптимизирована: на первом этапе ее уровень будет повышен относительно величины прожиточного минимума, а впоследствии – поэтапно привязан к среднему медианному доходу по стране, что положительно скажется на размерах социальной помощи малообеспеченному населению.

Будет прорабатываться вопрос поэтапного изменения минимального размера заработной платы, который, как в наиболее развитых странах, будет определяться по отношению к средней заработной плате по стране и превысит величину прожиточного минимума.

Обеспечение безопасности и охраны труда

Будет внедрена инновационная стандартизированная система управления охраной труда на основе риск-менеджмента.

Предстоит масштабная инвентаризация стандартов по безопасности и охране труда с последующим пересмотром и актуализацией.

Мониторинг соблюдения будет решаться за счет внедрения электронной базы данных стандартов.

Кадровое развитие в области охраны труда будет достигнуто за счет внедрения новых видов и способов обучения (актуальные программы, дистанционное обучение, тренажеры и имитационные модели).

Развитие пенсионной системы

Пенсионная система получит дальнейшее развитие, при этом фокус будет сделан на стимулирование продуктивной и формализованной занятости.

Во-первых, размер базовой пенсии, выплачиваемой государством из бюджета всем достигшим пенсионного возраста, будет "привязан" к трудовому стажу и длительности участия в пенсионной системе. Таким образом, работавшие граждане будут получать базовую пенсию большего размера в сравнении с ранее безработными или не отчислявшими пенсионные взносы.

Во-вторых, помимо базовой пенсии, работавшие пенсионеры будут получать пенсионные выплаты из единого накопительного пенсионного фонда, где в дополнение к 10%-ным пенсионным взносам работавшего будут аккумулироваться 5%-ные пенсионные отчисления от его работодателя в рамках нового условно-накопительного компонента пенсионной системы.

Третьим источником пенсионных выплат для работавшего пенсионера могут стать его добровольные пенсионные накопления.

Развитие социального страхования

Социальное страхование будет планово развиваться и будет направлено на стимулирование продуктивной и формализованной занятости.

Во-первых, это будет обеспечено благодаря наличию у работающего и его семьи нескольких источников выплат в случае наступления социальных рисков. Например, при утрате трудоспособности, будут доступны базовые пособия по инвалидности из государственного бюджета, выплата по утрате трудоспособности из Государственного фонда социального страхования, а также выплаты частных страховых компаний из средств, аккумулированных за счет отчислений работодателя.

Во-вторых, аналогично пенсионной системе, в системе социального страхования будет усилена взаимосвязь между стажем участия и размерами выплат: будут увеличены коэффициенты замещения доходов (потеря работы, потеря кормильца, утрата трудоспособности), поэтапно увеличена продолжительность выплат до уровня стран ОЭСР (потеря работы).

Усиление адресности социальной помощи и модернизация системы социального обслуживания

Будет усилена адресность при оказании социальной помощи малообеспеченным слоям населения. Для нетрудоспособных помощь будет оказываться в безусловном порядке. Вместе с тем, для тех малообеспеченных, которые могут работать, помощь будет доступна на основе социального контракта. Это значит, что поддержка малообеспеченного будут зависеть от его собственной готовности преодолевать обстоятельства, ухудшающие его жизнь (например, отсутствие необходимых профессиональных навыков), и участвовать в активных мерах содействия занятости.

Важным аспектом оказания социальной помощи станет поэтапное внедрение проактивного подхода со стороны государства. Органы поддержки, помимо обслуживания обратившихся за помощью, будут самостоятельно выявлять нуждающиеся категории населения с упором на сельскую местность, определяя малообеспеченных через информационные системы.

Система социального обслуживания будет также подвержена модернизации, которая предусматривает усиление адресности, доступности и качества специальных социальных услуг.

Усиление адресности будет достигнуто через переход от заявительного к проактивному подходу оказания услуг. Организациями частного и гражданского сектора в рамках аутсорсинга будет определяться целевой контингент с формированием Социального регистра нуждающихся лиц. Они будут распределены на категории получателей в зависимости от возраста, степени ограничения жизнедеятельности, жизненной ситуации, индивидуальных потребностей. На основе данных регистра будут определяться потребность в услугах и объемах финансирования, оказываться адресное социальное обслуживание.

Доступность будет усилена за счет привлечения незанятых членов семьи нуждающегося и патронатного ухода в гостевых семьях; частного сектора на базе центров социального обслуживания, многопрофильных домов малой вместимости, создающихся на принципах ГЧП в городах и селах, а также "мобильных служб" в отдаленных селах; государственных специализированных домов-интернатов.

Усилению качества и вовлечению частного сектора будут служить обновленные стандарты услуг и экономически оправданные привлекательные тарифы. Стандарты будут включать объем, сроки и условия предоставления услуг, их стоимость на основе подушевого норматива, индикаторы качества и оценку результатов представляемых услуг.

У самих нуждающихся появится возможность выбора формы получения социального обслуживания благодаря созданию Единого регистра специалистов, содержащей информацию об их квалификациях, видах оказываемых услуг, результатах работы. При этом, государство сохранит за собой регулирующую и контролирующую роль, обеспечивая тем самым защиту прав лиц с ограниченными возможностями.

Задача 2. Развитие доступного и качественного здравоохранения

Казахстан войдет в число стран, достигших всеобщего охвата услугами здравоохранения. Финансирование здравоохранения будет диверсифицировано и стабильно обеспечено на достаточном для постоянного развития и глобальной конкурентоспособности отрасли уровне.

Цифровизация системы здравоохранения

Повышение доступности, качества, безопасности, эффективности, устойчивости и пациентоориентированности системы здравоохранения будет основана на комплексной цифровизации данных и процессов. Всеобъемлющие цифровые данные накопленной базы знаний будут основным источником для интегрированной поддержки клинических и политических решений. Для этого, статистика и классификация в сфере здравоохранения будут гармонизированы со странами ОЭСР, будет обеспечена доступность актуальных данных на всех уровнях. Будет оказана поддержка проектам по внедрению телемедицины, роботизированных методов и искусственного интеллекта в здравоохранении.

Переориентация на профилактику и управление заболеваниями на ранних стадиях

В целях точечной профилактики и управления заболеваниями на ранних стадиях будет рассмотрена возможность внедрения генетических исследований и персонифицированной медицины.

Данный подход в дальнейшем будет способствовать развитию Службы общественного здравоохранения, посредством принятия решений на основе накопленной базы статистических данных, с проведением эпидемиологических исследований. Это позволит реализовать меры по переориентации деятельности службы охраны общественного здоровья на профилактику, оценку рисков и управление заболеваниями на ранних стадиях.

Внедрение системы обязательного социального медицинского страхования

Для повышения качества и доступности медицинских услуг будет внедрена система обязательного социального медицинского страхования, в рамках которой будет реализован принцип солидарной ответственности гражданина, работодателя и государства за охрану здоровья населения. При этом будет предоставлен выбор как медицинской организации, так и врача.

Также будет внедрена система стратегического закупа медицинских услуг с целью эффективного использования ограниченных ресурсов с учетом приоритетов развития здравоохранения.

Развитие ПМСП и конкурентной среды

Эффективность сектора будет достигнута за счет фокуса и координации услуг на амбулаторном уровне с полной интеграцией специализированных служб. Развитие конкурентной среды на первичном звене позволит внедрить пациентоориентированную модель, когда помощь будет доступна в непосредственной близости от места проживания.

Управляемая приватизация медицинских организаций будет нацелена на вовлечение компетенций и ресурсов частного сектора для эффективности и доступности медицинской помощи. Государственным сектором будет задано четкое направление по развитию частного сектора в здравоохранении в соответствии с семнадцатой Глобальной целью устойчивого развития ООН "Укрепление средств осуществления и активизация работы в рамках Глобального партнерства в интересах устойчивого развития".

Продолжится процесс передачи государственных функций в конкурентную среду.

Модернизация медицинского и фармацевтического образования и науки

Продолжится модернизация медицинского и фармацевтического образования и науки на основе трансферта лучших практик и стандартов посредством стратегического партнерства с ведущими зарубежными университетами. Это обеспечит интеграцию образования, науки и практики.

Внедрение системы лицензирования и страхования медицинских работников

Будет рассмотрена возможность внедрения и реализации новой системы лицензирования на профессиональную деятельность для оказания безопасной и квалифицированной медицинской помощи.

Наряду с этом планируется проработка вопроса по интеграции системы страхования профессиональной ответственности медицинских работников в практику оказания медицинской помощи как компонент управления профессиональными рисками.

Совершенствование лекарственной политики

Обеспечение качественными, безопасными и эффективными лекарственными средствами, и медицинскими изделиями будет обеспечена путем совершенствования фармацевтического инспектората и фармацевтических инспекций по надлежащим фармацевтическим практикам и системе обеспечения безопасности, качества и эффективности медицинских изделий, фармаконадзора и мониторинга безопасности, качества и эффективности медицинских изделий, внедрения системы отслеживания медицинской продукции.

Задача 3. Повышение доступности и комфорта жилья и жилищной инфраструктуры

Жилищная политика будет направлена на развитие индивидуального жилищного строительства путем обеспечения земельных участков инженерной инфраструктурой и выделения данных земельных участков гражданам для строительства индивидуальных жилых домов. Ежегодно планируется обеспечивать инженерными сетями более 40 тыс. земельных участков в год.

В рамках пилотного проекта будут строиться индивидуальные малоэтажные жилые дома в областных центрах, моно-и малых городах в едином архитектурном стиле с применением преимущественно (до 90%) отечественных строительных материалов.

Для увеличения объемов строительства кредитного жилья для вкладчиков Жилстройсбербанка и очередников акиматов будут привлекаться ранее выделенные субъектам квагизоссектора средства из Национального фонда Республики Казахстан. Привлекаемые средства будут оборачиваться на "револьверной" основе за счет выкупа жилья участниками системы жилстройсбережений. До конца 2025 года будет введено 8,5 млн. кв. метров кредитного жилья, что обеспечит жильем более 120 тыс. граждан.

Для решения жилищных проблем социально-уязвимых слоев населения будет использован инструмент арендного жилья без права выкупа. Для этих целей ежегодно будет строиться порядка 3 тыс. квартир.

В целом к 2022 году планируется построить свыше 53 млн. кв.м. жилья, до 2025 года – 96,5 млн. кв. м. или свыше 900 тыс. квартир.

Политика в жилищно-коммунальной сфере будет направлена на обеспечение бесперебойного предоставления качественных коммунальных услуг, повышение эффективности системы управления, применение энергоэффективных и ресурсосберегающих технологий.

Будут определены оптимальные механизмы взаимодействия и распределения ответственности собственников квартир и органов управления, в секторе коммунальной инфраструктуры будет продолжена работа по модернизации объектов, трансферту и коммерциализации инновационных технологий и материалов.

В целях повышения инвестиционной привлекательности сферы будут приняты системные меры по обеспечению прозрачности сектора, доступности информации, совершенствованию системы тарифообразования.

В рамках цифровизации будет внедрена единая база данных, которая обеспечит прозрачность сферы, полный охват субъектов жилищно-коммунальной сферы.

Политика 6. Зеленая экономика и охрана окружающей среды

Суть политики: Политика в области зеленой экономики и охраны окружающей среды ориентирована на повышение качества водных и земельных ресурсов, качества воздуха, развития альтернативных источников энергии, адаптации к изменению климата, а также декарбонизации и повышения энергоэффективности экономики. Основным результатом станет рост качества жизни населения, экологической безопасности, снижение экологических рисков и экологического дефицита, а также рост устойчивости развития и повышения конкурентоспособности.

Задача 1. Достижение целей Парижского соглашения

Реализация Казахстаном Парижского соглашения по изменению климата и дальнейшие меры по созданию Центра зеленых технологий и инвестиционных проектов на базе ЭКСПО, будут предметными шагами по переходу страны к зеленой экономике.

Наряду с расширением определений, относящихся к зеленой экономике, Концепция по переходу к зеленой экономике будет также приведена в соответствие с Парижским соглашением. Направления развития зеленой экономики будут способствовать предотвращению изменений климата и адаптации к ним для достижения принятых обязательств по снижению выбросов парниковых газов путем применения зеленых технологий.

Задача 2. Определение источников финансирования и учет зеленых финансов и привлечения инвестиций

Для финансирования зеленых технологий будут использоваться международные фонды и частные инвестиции, а также республиканский и местные бюджеты.

Инвестиции будут выделяться в рамках "Зеленого" климатического фонда, созданного по инициативе правительств 124 стран с целью ограничения и сокращения выбросов парниковых газов в развивающихся странах, а также для помощи в адаптации к последствиям изменения климата. При активном сотрудничестве с данным фондом и Европейским банком развития и реконструкции ожидается расширение инвестиций в возобновляемые источники энергии в Казахстане и реализация совместных проектов.

Государственные средства будут выделяться в рамках проектов ГЧП. При этом планирование финансовых ресурсов будет проводиться оперативно и гибко, так как зеленые технологии постоянно совершенствуются и происходит быстрое удешевление производственных процессов. В этой связи, будут определены четкие критерии по оценке применяемых технологий проектов для дальнейшего планирования и учета средств, затраченных на переход к зеленой экономике.

Будут продолжена работа по развитию рынка торговли квотами на выброс и будут приняты меры по его интеграции с зарубежным рынком.

Кроме того, Казахстан намерен стать региональным лидером в сфере зеленых финансов на базе инфраструктуры МФЦА и создаваемого Международного центра зеленых технологий и инвестиционных проектов.

Задача 3. Стимулирование инвестиций в зеленые технологии

Будет продолжено стимулирование и поощрение инноваций и инвестиций в экологически чистое производство товаров и услуг, снижение выбросов парниковых газов, а также для применения технологий, устойчивых к изменению климата.

С этой целью будет усовершенствовано действующее законодательство в части налогообложения и тарифообразования и продолжена реализация мер по энергосбережению и повышению энергоэффективности за счет модернизация промышленности, внедрения инновационных технологий, взаимодействия науки и производства.

В секторе электроэнергии будут приняты меры по дальнейшему внедрению систем интеллектуального учета/"умных электросетей"/и систем хранения электроэнергии.

Задача 4. Декарбонизация экономики

По данному направлению развития будет повышена мобилизация государственных и частных финансовых ресурсов для реализации зеленых инвестиционных проектов, как из внутренних, так и из международных источников.

С целью выработки конкретных мер по декарбонизации экономики будет проведена комплексная оценка и учет в программных отраслевых документах экономического влияния выбросов углекислого газа на состояние окружающей среды, на условия ведения бизнеса, качество жизни, здоровье и производительность граждан.

Будет стимулироваться модернизация угольных тепловых электроцентралей и переход на использование газа, наряду с работой по дальнейшей газификации регионов.

Задача 5. Повышение эффективности использования и охрана водных ресурсов

Для повышения эффективности использования и охраны водных ресурсов страны будут разработаны и внедрены системные меры по водосбережению в сельском хозяйстве, промышленности и коммунальном секторе.

В сельском хозяйстве будут продолжены меры по общему сокращению потребления воды; внедрению современных водосберегающих технологий; увеличению доли площадей закрытого грунта; восстановлению крупных инфраструктурных объектов – каналов, водохранилищ, определению прав собственности и ответственности за их поддержание.

Будет продолжено восстановление ирригационных и дренажных сетей для обеспечения поливной водой востребованных земель регулярного и лиманного орошения. Планируется совершенствование системы мониторинга водных ресурсов, их прогнозирования и управления с обеспечением надлежащего контроля и мониторинга мелиоративного состояния орошаемых земель и выполнения мелиоративных мероприятий. Для сокращения дефицита водных ресурсов как на национальном, так и региональном уровне будут приняты меры по вододелению трансграничных водных ресурсов, использованию подземных вод, строительству новой инфраструктуры, увеличению лесистости водосборных площадей водных объектов и осуществлению природоохранных попусков.

Основными направлениями политики по эффективному использованию водных ресурсов в промышленности будут общее сокращение использования воды на действующих предприятиях за счет внедрения технологий водосбережения в энергетической, добывающей и металлургической отраслях и повторного использования сточных вод и оборотного водоснабжения; и повышение стандартов забора и очистки воды до европейского уровня для новых промышленных предприятий.

В коммунальном хозяйстве будут продолжены меры по повышению стандартов водосбережения для бытовой техники и сантехники; строительству водохранилищ и резервуаров для сдерживания стоков воды при паводках и компенсации вариативности в течение года; строительству водоводов и каналов для обеспечения дефицитных территорий за счет бассейнов с избытком водных ресурсов, а также тех ресурсов, которые на сегодня отнесены к недоступным; строительству станций очистки сточных вод и установок очистки соленой и солоноватой воды; комплексному подходу к восстановлению бассейновых систем, включая посадку леса, восстановление дельт, очистку от иловых осадков.

Правительством будут реформированы виды государственной поддержки, негативно влияющие на потребление воды и оказывающие значительную нагрузку на бюджет, а также будет увеличен вклад многоцелевых водных инфраструктур для достижения более высоких уровней водохозяйственной, пищевой и энергетической безопасности.

Для охраны и рационального использования водных ресурсов трансграничных рек будет установлено сотрудничество по совместному отбору и обмену гидрологической и гидрохимической информацией со странами Центральной Азии, Китая и России. Правительство будет работать над заключением двусторонних и многосторонних международных правовых документов с вышеназванными странами по обеспечению водными ресурсами территории РК в достаточном объеме и соответствующего качества.

Будет также продолжена борьба с опустыниванием земель. Будут проводиться регулярная оценка и инвентаризация земельных ресурсов, внедряться экономические механизмы землепользования, стимулирующие сохранение и восстановление качества земельных ресурсов, реализоваться работы по приостановлению процесса опустынивания.

Задача 6. Развитие возобновляемых источников энергии
(далее – ВИЭ), совершенствование традиционных источников энергии

Учитывая мировые тенденции в области ВИЭ, необходимы новые задачи в области ВИЭ, в частности их развитие путем увеличения доли в общем энергобалансе страны и их интеграции в единую энергетическую систему.

Для этого будет усовершенствовано законодательство в области ВИЭ в части внедрения аукционного механизма поддержки ВИЭ, который предполагает гибкую систему планирования, администрирования и тарификации. Будут снижены административные барьеры на рынке ВИЭ.

Планируется реализация проектов в области ВИЭ, предусмотренных в Перечне энергопроизводящих организаций, использующих ВИЭ. Рассматривается возможность ежегодного утверждения максимально допустимой мощности объектов ВИЭ по зонам единой электроэнергетической системы Республики Казахстан.

Одновременно будут усилены требования к производителям и потребителям традиционных источников энергии в части повышения эффективности и модернизации используемых технологий и производственных мощностей, снижения нагрузки на окружающую среду и здоровье граждан.

Задача 7. Сохранение биологического разнообразия

Наиболее эффективной мерой сохранения эндемичных, редких и исчезающих видов, уникальных эталонных участков и природных экосистем в целом, является создание и функционирование системы особо охраняемых природных территорий.

Будет продолжена работа по увеличению площади особо охраняемых природных территорий. В период до 2025 года планируется создание еще 2 национальных парков и 3-х природных резерватов.

Исходя из этого с целью обеспечения репрезентативности, к 2025 году планируется довести площадь особо охраняемых природных территорий Казахстана до 10-12 % от площади страны.

Казахстан продолжит политику сохранения биологического разнообразия через увеличение лесистости территории и доведения ее до 4,8%, сохранение объектов государственного природно-заповедного фонда, сохранение и увеличение численности диких животных, в том числе редких и находящихся под угрозой исчезновения, развитие дичеразведения в невольных и полувольных условиях, сохранение популяции видов рыб и развитие товарного рыбоводства и аквакультуры.

Продолжится работа по реализации стратегических мер по устойчивому управлению земельными ресурсами (далее – УУЗР), которые направлена на системное решение проблемы деградации и опустыниванию земель в Казахстане до 2025 года в соответствии с национальной стратегией по УЗЗР, разработанной в 2015 году совместно с Программой Развития ООН.

Количественный рост предполагается за счет увеличения объемов воспроизводства лесов и лесоразведения, также создание зеленых зон вокруг областных центров, развития частного лесоразведения, также расширения сети особо охраняемых природных территории республики.

Задача 8. Развитие малоотходной экономики

Будет продолжена политика по развитию малоотходной экономики в части обеспечения достаточного количества инженерно-технических кадров, а также управленческого персонала, прошедших соответствующее обучение. Будет проведена работа по формированию эко-культуры населения.

Будет проанализировано действующее законодательство, связанное с обращением отходов производства и потребления. Пересмотрена политика государственного управления отходами, взяв за основу наилучший международный опыт стимулирующий сокращение образования отходов. В целях развития института переработчиков отходов будут разработаны механизмы их стимулирования и меры по формированию инфраструктуры и предприятий по переработке промышленных отходов и внедрению стимулов для их устойчивого функционирования.

Задача 9. Управление отходами производства и потребления

Политика в области управления отходами будет направлена на переработку отходов с извлечением из отходов сырья и (или) иных материалов, используемых в дальнейшем в производстве (изготовлении) товаров или иной продукции. Для стимулирования и развития переработки промышленных отходов на территории Республики Казахстан планируется внести изменения в действующее экологическое законодательство.

Политика 7. Проактивная внешнеэкономическая политика

Суть политики: Внешнеэкономическая политика, с одной стороны, будет ориентирована на дальнейшую, более глубокую интеграцию в мировую экономику посредством использования инструментов экономической дипломатии, продвижения и защиты государственных интересов в международных организациях, многосторонних экономических интеграционных объединениях. С другой стороны, она будет направлена на содействие экономическому росту и развитию страны через налаживание и укрепление внешнеэкономических связей страны, создание взаимовыгодной торговли, вовлечение большего числа казахстанских компаний во внешнеторговую деятельность, повышение конкурентоспособности и качества добавленной стоимости казахстанской экспортной продукции.

Задача 1. Продвижение национальных интересов в рамках ЕАЭС

Участие Республики Казахстан в Евразийском экономическом союзе обеспечит условия для экономического роста, повышения благосостояния граждан, доступа казахстанской продукции на внешние рынки.

В рамках ЕАЭС рассматриваются вопросы исключительно экономического сотрудничества. Функционирование наднациональных органов ЕАЭС на принципах равноправия и консенсуса является одним из ключевых условий для повышения эффективности интеграции. Казахстан продолжит обеспечивать сохранение статуса ЕАЭС как международной организации, нацеленной только на экономическую интеграцию.

Один из основных принципов функционирования внутреннего рынка ЕАЭС – отсутствие барьеров для взаимного доступа на внутренний рынок, минимальное количество изъятий и ограничений. Будет продолжена активная работа по выявлению и устранению барьеров, изъятий и ограничений, что повысит уровень кооперации и конкурентоспособности национальных экономик государств-членов ЕАЭС.

Важным механизмом создания свободного внутреннего рынка должны стать "Дорожные карты" по устранению изъятий и ограничений, которые будут ежегодно актуализироваться.

Вступление в силу нового Таможенного кодекса ЕАЭС создаст принципиально новые условия для бизнеса, значительно упростит таможенные процедуры. Будут внедрены новые подходы в сфере таможенного администрирования, а именно:

приоритета электронного таможенного декларирования и применение письменного декларирования только в определенных случаях;

возможность подачи декларации на товары без представления таможенному органу документов, на основании которых она заполнена;

сокращение сроков выпуска товаров до 4 часов с момента регистрации таможенной декларации, если по результатам проверки таможенной декларации не выявлена необходимость запроса документов, на основании которых она заполнена либо проведения форм таможенного контроля, связанных с проверкой товаров;

установление возможности выпуска товаров под обеспечение уплаты таможенных пошлин, налогов в случае, если таможенный контроль, начатый до выпуска товаров, не завершен;

совершенствование института уполномоченных экономических операторов;

уточнение содержания и условий отдельных таможенных процедур;

упрощение порядка и условий перемещения через таможенную границу Союза отдельных категорий товаров.

В результате реализации норм Договора ЕАЭС, касающихся государственных закупок, будет обеспечен равный и справедливый доступ к государственным и муниципальным закупкам государств-членов ЕАЭС.

ЕАЭС открывает значительные возможности для реализации производственного и экспортного потенциала Казахстана в энергетике, транспорте, промышленности и сельском хозяйстве.

К 2025 году будет создан общий рынок нефти и нефтепродуктов, который предусматривает неприменение во взаимной торговле экспортных таможенных пошлин и ограничений. Также к 2025 году предусмотрено обеспечение равного доступа к газотранспортной инфраструктуре стран-партнеров по ЕАЭС. Общий электроэнергетический рынок планируется сформировать к 2019 году.

В целях обеспечения доступности безопасных и качественных лекарств для населения, повышения конкурентоспособности казахстанских фармацевтических предприятий будет продолжена работа по функционированию общего рынка лекарственных средств.

Ведется работа по созданию единого рынка по определенным секторам услуг. Единый рынок предполагает свободу оказания услуг на территории всех государств-членов и базируется на таких основополагающих принципах, как обеспечение эффективной конкуренции, осуществление предпринимательской деятельности на недискриминационных условиях. Поставщики услуг будут иметь возможность предоставлять услуги без требования учреждения юридического лица, на основании разрешения, полученного в своем государстве, с признанием профессиональной квалификации персонала.

Согласованная (скоординированная) агропромышленная политика позволит сбалансировать развитие производства и рынков сельскохозяйственной продукции, обеспечить защиту производителей на внутреннем и внешних рынках.

Дальнейшее развитие получит промышленное сотрудничество, направленное на развитие конкурентоспособной промышленности, обеспечение условий для создания кооперационных цепочек и базы для инновационно-технологического прогресса, продвижения совместно произведенной продукции на глобальные рынки.

Будут приняты меры для увеличения доли продукции государств-членов на общем рынке ЕАЭС, повышения уровня ее локализации, модернизации действующих производств и создания новых секторов промышленности государств-членов ЕАЭС.

По примеру вступившего в силу в 2016 году соглашения о зоне свободной торговли между ЕАЭС и Вьетнамом, в целях расширения торговли и диверсификации экспорта стран ЕАЭС проводится работа по созданию зон свободной торговли с Индией, Египтом, Израилем, Ираном, Сербией, Сингапуром, прорабатывается углубление торгово-экономического сотрудничества с Китаем.

Расширение сотрудничества ЕАЭС с третьими странами в форме заключения торговых соглашений будет полностью отвечать интересам Казахстана по увеличению его экспортного потенциала, привлечению производительных инвестиций и передовых технологий в страну.

Задача 2. Продвижение, представление и защита экономических интересов государства в целом и казахстанских производителей в рамках ВТО

В контексте завершения переходного периода и подготовки к полномасштабной конкуренции в рамках ВТО будет активизирована работа по совершенствованию внутренних экспортных процедур, устранению барьеров для казахстанских экспортеров и максимальному использованию возможностей по их поддержке.

Став членом ВТО, Казахстан улучшил условия доступа своих товаров и услуг на мировые рынки благодаря прозрачности, предсказуемости и стабильности правил ВТО, получил доступ к соответствующему инструментарию по урегулированию торговых споров и предупреждению дискриминационных мер. Более широкие возможности участия в экономиках стран – членов ВТО получили также казахстанские инвесторы.

Важной задачей является повышение осведомленности казахстанских производителей и экспортеров о правилах и процедурах проведения антидемпинговых расследований в рамках ВТО.

Выполнение Казахстаном обязательств, принятых в процессе присоединения к ВТО, будет обеспечиваться путем гармонизации действующего и разрабатываемого национального законодательства с правилами Организации, на постоянной основе будет осуществляться соответствующий информационный обмен с ее органами.

Будет расширена практика участия в контроле за выполнением обязательств членами ВТО по направлениям, представляющим потенциальный интерес для экономики Казахстана.

На постоянной основе будут разрабатываться предложения по стимулированию роста, диверсификации производства и экспорта мерами, разрешенными правилами ВТО.

Для получения всех преимуществ и выгод от вступления в ВТО будет реализован комплекс мер по смещению вектора экономического развития страны от стратегии экспортно-сырьевой экспансии к стратегии несырьевого экспорта с высокой добавленной стоимостью и глубокой переработкой.

Задача 3. Углубление сотрудничества с ОЭСР

Развитие сотрудничества с ОЭСР является одним из приоритетов внешнеэкономической политики Казахстана, поскольку Казахстан ставит целью вступление в эту организацию.

Будет продолжена работа по имплементации передовых практик и стандартов ОЭСР, первым этапом которого стала Евразийская программа конкурентоспособности ОЭСР, направленная на разработку и реализацию мер по повышению конкурентоспособности в 13 странах евразийского континента.

Следующим этапом стало подписание Страновой программы сотрудничества Казахстана с ОЭСР, ориентированной на проведение структурных, экономических, политических и социальных реформ, и утверждение национальной Дорожной карты по реализации рекомендаций ОЭСР по реформированию таких сфер, как государственное управление, городское развитие, МСБ, антикоррупционная политика, зеленая экономика, социальная политика. Первоначально рассчитанная на 2015-2016 годы, Страновая программа сотрудничества продлена до конца 2018 года.

Активное взаимодействие с ОЭСР реализуется также через участие Казахстана в комитетах и рабочих органах ОЭСР и присоединение к руководящим принципам Организации. Продолжится работа по повышению уровня казахстанского участия в комитетах и рабочих органах ОЭСР в рамках соответствующего утвержденного плана действий.

Задача 4. Сотрудничество в рамках Соглашения о расширенном партнерстве и сотрудничестве между Республикой Казахстан и Европейским союзом

Соглашение о расширенном партнерстве и сотрудничестве между Казахстаном и Европейским союзом (далее – ЕС) предусматривает развитие взаимной торговли, расширение экономических связей, создание благоприятных условий для инвестирования в производственные сектора экономики, гарантируя стабильность и предсказуемость инвестиционного климата, взаимное предоставление недискриминационных условий для инвестирования и осуществления экономической деятельности инвесторами и предпринимателями. Соглашение также содержит взаимные обязательства по беспрепятственному транзиту товаров, что должно способствовать экспорту казахстанской продукции на рынок ЕС.

Наращивание трудовых ресурсов с необходимыми навыками, в том числе, через привлечение иностранных квалифицированных специалистов, в тех секторах экономики, где наблюдается нехватка высококвалифицированной рабочей силы, будет способствовать решению задач по диверсификации и модернизации экономики. В этом контексте Казахстан предоставил ЕС дополнительные гарантии по привлечению специалистов на контрактной основе. ЕС, в свою очередь, предоставляет такие гарантии на многосторонней основе всем странам-членам ВТО.

Закрепленный Соглашением принцип национального режима и базовые подходы, предусмотренные в рамках процедур государственных закупок, а также договоренности по ценовым порогам и переходным периодам обеспечат казахстанским поставщикам выход на европейские рынки государственных закупок на недискриминационных, прозрачных и предсказуемых условиях. При этом, Казахстан будет стремиться обеспечить запрет на экспортные монополии, отмену регулирования цен на внутреннем рынке, предоставить недискриминационный доступ европейским компаниям к месторождениям нефти и газа.

Задача 5. Взаимное поощрение инвестиций и содействие интенсификации деловых связей в двустороннем формате

Казахстан продолжит развивать тесные двусторонние экономические отношения с приоритетными странами, способными стать источниками производительных инвестиций и технологий.

Казахстан подписал 46 двусторонних и 1 многостороннее соглашение о поощрении и взаимной защите инвестиций. Будут подписаны обновленные и новые двусторонние инвестиционные соглашения с Турцией, Хорватией, Бахрейном, Саудовской Аравией, ОАЭ. Будут приняты необходимые шаги по разработке общих подходов к заключению Казахстаном международных соглашений о поощрении и защите инвестиций на основе мирового опыта.

Будет продолжена работа в части упрощения визовых процедур для потенциальных инвесторов. В целях содействия развитию Международного финансового центра Астана с 1 января 2017 года уже введен безвизовый режим для стран ОЭСР, ЕС, Малайзии, Монако, ОАЭ, Сингапура, в общей сложности, для 45 стран.

На сегодняшний день Казахстан подписал соглашения об освобождении от казахстанских виз для владельцев дипломатических паспортов с 66 странами, а для владельцев служебных паспортов с 43 странами. Наряду с этим, на сегодняшний день подписаны двусторонние соглашения с 20 государствами об освобождении от виз для граждан Казахстана.

Активная работа по взаимной либерализации визового режима со странами, представляющими интерес для Казахстана в качестве партнеров по вопросам инвестиционного, торгово-экономического, технологического, туристического развития будет продолжена. Это значительно упростит процедуры для расширения бизнес-контактов, снизит административные барьеры, повысит имидж Казахстана как открытого и нацеленного на взаимовыгодные деловые отношения государства.

Задача 6. Расширение регионального сотрудничества

Страны СНГ остаются приоритетными торговыми партнерами Казахстана. Наша страна широко использует возможности преференциального режима для торговли товарами в рамках зоны свободной торговли СНГ. Ведется разработка Соглашения о свободной торговле услугами, учреждении, деятельности и осуществлении инвестиций государств-участников СНГ.

Сотрудничество Казахстана со странами Центральной Азии является одним из важнейших приоритетов в силу географической близости и потенциала для углубления торгово-экономических связей. У казахстанских экспортеров есть производственные, технологические возможности для того, чтобы насытить рынок стран Центральной Азии не только сырьевыми, но и товарами более глубокой переработки. Также развитие сотрудничества с центральноазиатскими странами предоставляет казахстанскому бизнесу возможность беспрепятственного выхода на рынки ближнего Востока, Южной Азии, западных регионов КНР.

Задача 7. "Один пояс, один путь", развитие транспортных коридоров

Казахстан занимает выгодное положение между Западным Китаем и Европой, между Россией и центральноазиатскими странами, имеет доступ к Ближнему Востоку через Каспийское море, через соседние центральноазиатские страны – к странам Южной Азии.

Казахстана продолжит активноучаствовать в международных инициативах в области торгово-транспортной логистики и инфраструктуры.

В целях максимизации эффекта от реализации инициативы "Один пояс, один путь" будет продолжена политика модернизации отечественной транспортно-логистической инфраструктуры, создания логистических центров и упрощения торговых процедур.

Дальнейшее шаги будут приняты в части развития транспортно-логистических маршрутов в рамках программы Центральноазиатского регионального экономического сотрудничества Азиатского банка развития.

Глава 6. Подходы к реализации Стратегического плана до 2025 года

Стратегический план является комплексным планом реформ и сводом политик, успех которого определяется полномасштабной реализацией взаимосвязанных задач и инициатив, направленных на достижение конкретных результатов. Осуществление реформ и политик требует скоординированных действий всех вовлеченных государственных органов, а также бизнеса и гражданского общества.

В соответствии с системой государственного планирования Стратегический план до 2025 года является документом первого уровня после Стратегии "Казахстан-2050". Стратегический план развития Казахстана реализуется посредством Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны, государственных программ, стратегических планов государственных органов, программ развития территорий, стратегий развития национальных управляющих холдингов, национальных холдингов и национальных компаний с долей государства в уставном капитале. В этой связи, действующие стратегические и программные документы нижестоящего уровня должны быть приведены в соответствие со Стратегическим планом.

Успешная реализация Стратегического плана до 2025 года основана на четырех принципах.

Принцип 1. Четкая ответственность за результаты реализации реформ

Контроль за реализацией реформ, политик и за достижением общих целей Стратегического плана будет осуществлять Государственная комиссия по модернизации экономики под председательством Премьер-Министра Республики Казахстан.

Ответственность за выполнение каждой реформы и политики будет возложена на соответствующих кураторов на уровне заместителей Премьер-Министра и заместителей Руководителя Администрации Президента. Куратор каждой реформы и политики обеспечит выполнение ее задач путем распределения ответственности между кураторами задач на уровне руководителей государственных органов.

Поддержку Рабочих групп кураторов задач будут осуществлять проектные офисы, сформированные правительством в рамках проектного управления для реализации изменений, требующих межведомственного взаимодействия. Для оперативного и комплексного решения проблем в проектные офисы войдут представители заинтересованных государственных органов и бизнеса.

В первую очередь данный подход будет распространяться на выполнение задач и инициатив в рамках реформ и политик, требующих значительных изменений либо скоординированности действий различных заинтересованных сторон. Остальные задачи и инициативы будут осуществляться министерствами и государственными органами в рамках исполнения соответствующих государственных и правительственных программ и их текущей деятельности.

Принцип 2. Разделение ответственности за результаты внедрения с бизнесом и общественностью

Бизнес, гражданское общество и государственные органы разделят между собой ответственность за реализацию Стратегического плана. Для этого планируется подписание Соглашения о совместной реализации между бизнесом в лице Национальной палаты предпринимателей "Атамекен", гражданским обществом в лице совета Гражданского альянса Казахстана и правительством.

Совместная реализация предполагает проведение консультаций и обмен мнениями для определения конкретных механизмов осуществления инициатив в рамках реформ, зоны ответственности каждой стороны, а также выстраивание механизма мониторинга достижения целей Стратегического плана.

В рамках совместной реализации правительство обеспечит создание необходимых законодательных, регуляторных и институциональных условий, устранение барьеров, а также осуществление необходимых политик. Со стороны бизнеса ожидается активное участие в предоставлении необходимых консультаций, а также конкретные действия для повышения производительности и качества собственных товаров и услуг путем проведения мероприятий по повышению операционной эффективности, технологическому обновлению, развитию компетенций сотрудников и т. д. Представители гражданского общества примут участие в мероприятиях, направленных на развитие компетенций и модернизацию общественного сознания населения.

Принцип 3. Приоритизация задач и инициатив

Для концентрации усилий и скорейшего получения результатов инициативы будут приоритизированы исходя из уровня их важности, сложности реализации и срочности. Более приоритетными будут инициативы, отвечающие следующим характеристикам:

будут иметь наибольший ожидаемый эффект на достижение целей Стратегического плана и общенациональных целевых индикаторов;

будут иметь ожидаемый эффект сразу на несколько направлений социально-экономического развития страны;

будут иметь высокий ожидаемый эффект относительно ресурсов и усилий, требуемых для их реализации;

принесут результаты для развития страны в долгосрочной перспективе либо принесут быстрые результаты, которые позволят демонстрировать достигаемые успехи и прогресс;

их выполнение является критическим для запуска реализации других инициатив.

Принцип 4. Фокус на результат и независимая оценка

Кураторам задач будет предоставлена определенная свобода в выборе наиболее эффективного способа выполнения задачи и достижения целевых индикаторов. Эффективность работы рабочих групп и проектных офисов будет оцениваться на основе результата выполнения задач, а не инициатив, а также по результатам достижения целевых индикаторов.

Мониторинг реализации Стратегического плана будет проводиться на ежегодной основе по результатам достижения целевых индикаторов с учетом результатов реализации нижестоящих документов системы государственного планирования. Для минимизации и упрощения отчетности в процессе осуществления реформ будут применены стандартные инструменты операционного мониторинга, в том числе на основе цифровых технологий.

Оценка реализации будет проводиться в соответствии с методологией государственного планирования. Для получения независимой оценки могут быть привлечены внешние организации, в том числе международные (например, ОЭСР, Всемирный банк или другие).

Процесс мониторинга и оценки будет допускать изменение (или даже отмену) целевых индикаторов, реформ, задач и/или инициатив для обеспечения достижения ожидаемых результатов.

Глава 7. Ключевые национальные индикаторы

Ключевые национальные индикаторы (далее – КНИ) Стратегического плана до 2025 года отражают целевые результаты, которые должны быть достигнуты к 2021, 2025 и 2050 году.

Сфера	Уровень КНИ	Индикатор	Единицы измерения	Значения
				2016 год	2021 год	2025 год	2050 год
Рост благосостояния
Экономический рост	I	ВВП на душу населения	В текущих долларах в номинальном выражении	7 715	13 190	18 500	33 270
			В международных долларах (по ППС) в номинальном выражении	26 048	34 600	46 100	60 000
	II	Среднегодовой темп роста производительности труда	% роста от уровня 2016 г. в ценах 2016 года	-	4,4	4,7	4,5
Качественный рост экономики
Макроэкономичес-кая стабильность	I	Ненефтяной дефицит государственного бюджета	% от ВВП	9,0	<6,6	<6,0	-
		Инфляция	% на конец периода	8,5	3,0-4,0	3,0-4,0	-
Диверсифи-кация	I	Доля несырьевого экспорта товаров и услуг	% в общем объеме экспорта	44,6	45,9	50,0	70,0
	II	Индекс сложности экономики	Место в рейтинге (балл)	78 (-0,5)	70 (-0,3)	55 (0)	16 (1,5)
Бизнес среда и развитие предпринимательства	I	Доля малого и среднего бизнеса в ВВП	% от ВВП	26,8	30,0	35,0	50,0
		Индекс конкурентной среды ОЭСР (ProductMarketRegulation)	Балл	-	2,7	2,2	1,5
	II	Доля среднего предпринимательства в экономике	% ВДС в ВВП	4,8	10	15	20
		Доля предприятий с государственным участием в экономике (до 2020 года)	% ВДС в ВВП	18,3	15	-	-
		Национальный рейтинг регионов РК по легкости ведения бизнеса	Прирост среднего балла	-	Данные будут доступны с 2018 г.
Технологии и инновации	I	Индекс развития ИКТ ООН	Место	52	30	25	15
	II	Количество перспективных СНП обеспеченных широкополосным доступом к сети Интернет	ед.			1227
		Затраты в экономике на НИОКР	% от ВВП	0,14	0,5	1,0	3,0
Финансовый рынок и инвестиции	I	Инвестиции в основной капитал	% от ВВП	16,4	17,1	19,4	30,0
	II	Объем ссудного портфеля	% от ВВП	18	≥30	30-50	50≤
Инфра-структура	I	Индекс эффективности логистики	Место	77	40	38	30
Рост качества жизни
Здравоохранение	I	Ожидаемая продолжительность жизни при рождении	лет	72,3	73,3	75,0	84,0
	II	Младенческая смертность	Количество на 1000 родившихся живыми	8,6	7,8	7,2	3,5
		Материнская смертность	Количество на 100тыс. родив-шихся живыми	12,7	11,0	10,0	9,0
Образование	I	Оценка качества школьного образования по данным теста PISA	Средний балл по математике	460	470	480	510
			Средний балл по чтению	427	440	450	510
			Средний балл по науке	456	465	490	510
	II	Количество вузов Казахстана, отмеченных в рейтинге QS-WUR, ТОП-200	ед.	0	2	3	-
		Охват детей с 1 до 6 лет дошкольным воспитанием и обучением	% от общего числа детей	64,5	70,0	80,0	90,0
Доходы и занятость	I	Доля доходов наименее обеспеченных 40% населения	% в общих доходах населения	22,8	24,9	27,0	34,5
		Уровень безработицы	%	4,9	≤5	≤5	3-4
	II	Доля непродуктивно занятых	% от общего числа самостоятельно занятых	13,6	10,0	7,0	5,0
Региональное развитие	I	Уровень урбанизации	%	55,6	58,0	60,0	70,0
		Разрыв развития по ВРП на душу населения между регионами	n раз	3,2	3,0	2,7	2,5
	II	Объем ввода жилья	тыс. квартир	89,3	104	125
		Обеспеченность централизованным водоснабжением: - в городах	%	88,0	98,0	100,0	-
		- в СНП		52,3	64,0	80	-
Зеленая экономика и окружающая среда	I	Энергоемкость ВВП (показатель-прокси влияния на окружающую среду)	% снижения от уровня 2008 г.	13	20	25	50
	II	Доля электроэнергии от возобновляемых источников энергии	% от общего объема производства	0,9	3	6	50
Институты	I	Индекс эффективности государственного управления Всемирного Банка (GovernmentEffectiveness)	Место (процентиль)	102 (51,44)	100–115 (55–60)	80–100 (60–75)	30–50 (75–90)
	II	Индекс восприятия коррупции (CorruptionPerceptionIndex, НГО TransparencyInternational)	балл	29	32	35	62
		Индекс верховенства закона (RuleofLawIndex, НГО "TheWorldJusticeProject")	Место в рейтинге (балл)	73 (0,50)	65–70 (0,51)	55–60 (0,53–0,54)	25–30 (0,66–0,70)
Комплексные международные индексы для осуществления постоянного мониторинга
		Глобальный индекс конкурентоспособности ВЭФ	Место в рейтинге	52	46	40	30
		Индекс человеческого развития ООН	Место в рейтинге	56	48	40	30

Подходы к определению ключевых национальных индикаторов Стратегического плана

Ключевые национальные индикаторы Стратегического плана и их целевые значения определены таким образом, чтобы измерить прогресс Казахстана по достижению цели 2050 года о вхождении в число 30 развитых стран мира, сопоставить позиции Казахстана относительно 30 развитых стран, а также оценить выполнение реформ и политик, заложенных в данном Стратегическом плане.

Развитые страны мира определялись по совокупности факторов, которые отражают как уровень социального-экономического развития страны, так и уровень качества жизни населения. Проведено сопоставление по таким факторам, как членство в ОЭСР, уровень благосостояния (ВВП на душу населения) и позиции в международных индексах: Глобальный индекс конкурентоспособности (ВЭФ), Индекс человеческого развития (ООН), Индекс эффективности государственного управления (Всемирный банк), Индекс верховенства закона (WorldJusticeProject), Всемирный индекс счастья (ООН) и Индекс восприятия коррупции (TransparencyInternational). Были выбраны 30 стран, которые имеют наилучшие значения по совокупности факторов. Среди них: Швейцария, Норвегия, Нидерланды, Швеция, Финляндия, Германия, Новая Зеландия, Канада, Австралия, США, Великобритания, Ирландия, Австрия, Бельгия, Япония, Израиль, Франция, Южная Корея, Испания, Сингапур, Чехия, Эстония, Чили, Польша, Португалия, Италия, Латвия, Объединенные Арабские Эмираты и Словакия. В дальнейшем эти страны использовались для определения целевых значений индикаторов.

Ключевые национальные индикаторы Стратегического плана отслеживают прогресс по 13сферам измерения. Сферы измерения были определены путем сопоставления областей, измеряемых Глобальным индексом конкурентоспособности, Индексом лучшей жизни (ОЭСР), Стратегией "Казахстан-2050" и Концепцией вхождения в 30 развитых стран. Сферы измерения также учитывают направления реформ и приоритетных политик Стратегического плана, которые являются актуальными на данном этапе развития страны, как, например, региональное развитие. Сферы измерения объединяются в три группы: рост благосостояния, качество экономического роста и качество жизни населения.

В группу "рост благосостояния" входит сфера измерения – экономический рост. Для отслеживания "качества экономического роста" включены такие сферы, как макроэкономическая стабильность, диверсификация, бизнес среда и развитие предпринимательства, технологии и инновации, финансовый рынок и инвестиции и инфраструктура. "Качество жизни населения" измеряется через здоровье, образование, доходы и занятость, региональное развитие, зеленая экономика и окружающая среда и институты.

По сфере измерения определены целевые индикаторы двух уровней. Индикаторы первого уровня отражают уровень развития Казахстана относительно развитых стран мира. Индикаторы второго уровня включают показатели, отражающие актуальные на данном этапе проблемы для Казахстана. При выборе индикаторов учитывались Цели устойчивого развития ООН.

Для целей регулярного мониторинга и сопоставления прогресса Казахстана относительно развитых стран мира определены основные общепризнанные международные индексы. Важность мониторинга международных индексов заключается в том, что они широко используются зарубежными экспертами и инвесторами для оценки ситуации в стране, а это значит, что Казахстан не может оставлять их без внимания.

Базовые предпосылки для расчета целевых значений индикаторов

Предполагается, что среднегодовая численность населения в период с 2017 по 2025 год вырастет с 18 048,6 до 19 834,8 тысяч человек, при этом численность занятого населения составит 8 750,9 тысяч человек, учитывая ежегодный прирост в среднем на 0,25%. Уровень инфляции с 2020 года прогнозируется на отметке в 3-4%, обменный курс тенге к доллару США - на уровне 330, мировые цены на нефть марки Brent – на уровне 55 долларов, а среднегодовые темпы роста мировых цен на металлы – на уровне 2,6%. При этом предполагается, что превышение мировых цен на сырье сверх установленного уровня будет стерилизовано путем отчислений в Национальный фонд. Также предполагается, что объемы добычи сырой нефти и газового конденсата в Казахстане вырастут на 29,3 млн. тонн с 2016 года и составят 107,3 млн тонн в 2025 году.

Подход к оценке целевых значений индикаторов

Подход к оценке целевых значений индикаторов варьировался в зависимости от их специфики. Для международных индикаторов, позволяющих проводить на глобальном уровне прямое сравнение Казахстана с другими странами, цели устанавливались в соответствии с лучшими мировыми практиками. Такой подход дает Казахстану возможность сфокусироваться на обеспечении качества роста, сопоставимого с мировыми лидерами.

По каждому индикатору уровень, соответствующий лучшим мировым практикам, определялся на основе значений 30 развитых стран мира. По каждому из индикаторов целевое значение на 2025 год рассчитывалось исходя из целевого значения на 2050 год, который является долгосрочным ориентиром Казахстана по вхождению в число 30 развитых стран мира. Таким образом, целевое значение изначально устанавливалось на 2050 год, и, как правило, оно принималось равным медианному значению уровня 2015 – 2016годов среди сегодняшних стран-лидеров.

Целевые значения для 2021, 2025 и 2050 годов, полученные на основании расчетов, проверялись и адаптировались с учетом экспертных мнений. Кроме того, при оценке целевых значений каждого из показателей предполагался отложенный эффект реализации инициатив в 2017 – 2021году: между началом внедрения инициатив и получением первых результатов должен пройти определенный период. Независимо от подхода к оценке показателей сохранялся баланс между высоким уровнем амбиций и достижимостью целевых значений. В случае корректировки фактических значений индикаторов могут быть внесены соответствующие изменения в целевые значения.

ПРИЛОЖЕНИЕ к Указу Президента Республики Казахстан от " " 2017 года №

ПЕРЕЧЕНЬ
утративших силу некоторых указов Президента Республики Казахстан

1. Указ Президента Республики Казахстан от 1 февраля 2010 года № 922 "О Стратегическом плане развития Республики Казахстан до 2020 года" (САПП Республики Казахстан, 2010 г., № 10, ст. 115).

2. Пункт 2 изменений и дополнений, которые вносятся в некоторые указы Президента Республики Казахстан, утвержденных Указом Президента Республики Казахстан от 27 августа 2012 года № 371 (САПП Республики Казахстан, 2012 г., № 68, ст. 976).

3. Указ Президента Республики Казахстан от 11 ноября 2013 года № 689 "О внесении изменения в Указ Президента Республики Казахстан от 1 февраля 2010 года № 922 "О Стратегическом плане развития Республики Казахстан до 2020 года" (САПП Республики Казахстан, 2013 г., № 65, ст. 679).