ИПС "Әділет"

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының газ саласын дамытудың 2022 – 2026 жылдарға арналған кешенді жоспары (бұдан әрі – Кешенді жоспар) бекітілсін.

2. Орталық және жергілікті атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар (келісу бойынша), сондай-ақ Кешенді жоспардың орындалуына жауапты өзге де ұйымдар (келісу бойынша):

1) Кешенді жоспарда көзделген іс-шаралардың уақтылы іске асырылуын қамтамасыз етсін;

2) тоқсан сайын есепті тоқсаннан кейінгі айдың 5-і күніне дейін Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігіне Кешенді жоспардың орындалу барысы туралы ақпарат беріп отырсын.

3. Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі жылына екі рет, 15 шілдеге және 15 қаңтарға қарай Кешенді жоспардың орындалу барысы туралы жиынтық ақпаратты Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппаратына беріп тұрсын.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 17.03.2023 № 236 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

4. Кешенді жоспардың орындалуын бақылау және үйлестіру Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігіне жүктелсін.

5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі	Ә. Смайылов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2022 жылғы 18 шілдедегі
№ 488 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасының газ саласын дамытудың 2022 – 2026 жылдарға арналған кешенді жоспары

Ескерту. Жоспарға өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 17.03.2023 № 236 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

Кіріспе

"Жасыл" энергетиканы дамыту, атап айтқанда энергияның баламалы және жаңартылатын көздеріне көшу жағдайында көптеген мемлекеттер мен ірі трансұлттық мұнай-газ компаниялары өзінің болашақ дамуының негізгі бағдарларын пысықтау үшін әлемдік экономиканың көмірсутек ресурстарына деген қажеттілігінің жаһандық өрбу сценарийлеріне елеулі назар аударады.

Табиғи газ әлемдік энергетика құрылымында және халықаралық отын теңгерімінде ерекше орын алады.

Қазақстанда Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша және Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың басшылығымен елдің ұзақ мерзімді дамуының стратегиясы – "Қазақстан – 2050 стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" табысты іске асырылуда, елдің орнықты дамуының маңызды басымдықтарының бірі ретінде экономика салаларын пайдалылық, инвестициялардан қайтарымдылық пен бәсекеге қабілеттілік қағидаттарында дамытудағы жан-жақты экономикалық прагматизм айқындалған, онда елдің газ ресурстарын және тұтас газ саласын басқарудың ағымдағы жүйесін қайта қарау да көзделген.

Газ саласы Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік әл-ауқатында басты рөл атқарады. Бұл ретте газ саласын тиімді дамыту үшін бірқатар тежеуші факторлар бар, оның ішінде газдың ресурстық базасын кеңейту жобаларының инвестициялық тартымдылығының төмендігі, газ тасымалдау инфрақұрылымының шамадан тыс тозуы, ішкі нарықта газ жеткізу кезінде баға белгілеудің шығынсыз деңгейіне қол жеткізілмеуі.

Елдің энергетикалық және экономикалық қауіпсіздігін арттыру мақсатында бұл секторда тиісті реформалар талап етіледі.

Кешенді жоспар Қазақстан Республикасының газ саласын кезең-кезеңімен реформалаудың және кешенді дамытудың 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған пайымы мен негізгі тәсілдерін айқындайды.

Бұл құжатта тежеуші факторларды талдау және газ саласын мынадай бағыттар бойынша тиімді дамыту үшін қажетті бастамалар қамтылған:

газды барлаудың, өндірудің, өңдеудің және газ тасымалдаудың жеткізуші инфрақұрылымын салудың жаңа жобалары үшін қолайлы инвестициялық ахуал жасау есебінен тауарлық газ ресурстарын ұлғайту;

қолдауға мұқтаж тұтынушылар санаттары үшін, ең алдымен, халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтары үшін газ бағасын ұстап тұрудың мемлекеттік саясатын ескере отырып, ішкі нарықты қамтамасыз ету;

ішкі нарықтың қажеттіліктерін басымдықпен қамтамасыз еткеннен кейін артық газ есебінен газ экспорты;

газ тасымалдаудың қол жеткізілген көрсеткіштерін ұстап тұру және ұлғайту, газдандыруды, оның ішінде Қазақстанның солтүстік өңірлерін газдандыруды одан әрі дамыту және газбен орнықты жабдықтауға қауіп төндіретін күрделі ақаулар мен "олқы тұстарды" жою үшін газ тасымалдау инфрақұрылымын жаңғырту және кеңейту;

мұнай-газ химиясын дамытуға ықпал ету;

газ саласын басқару реформасы.

Ағымдағы жағдайды талдау

Тауарлық газ ресурстарын ұлғайту

Өз құрылымы бойынша Қазақстан Республикасында өндірілетін газ негізінен ілеспе мұнай газы болып табылады.

Қазақстанда газ өндірудің 75 %-дан астамын Қарашығанақ, Қашаған және Теңіз жобалары қамтамасыз етеді (бұл ретте Қарашығанақта жалпы өндіру көлемі төрт жыл бойы іс жүзінде өзгеріссіз қалды, ал Теңіз бен Қашағанда үш жыл бойы біртіндеп ұлғайды).

2021 жылдың қорытындысы бойынша өндірілген ілеспе мұнай газының шамамен 32 %-ы қабаттық қысымды ұстап тұру үшін қабатқа кері айдалды, 13%-ы жер қойнауын пайдаланушылардың жеке технологиялық мұқтаждықтарына, электр энергиясын өндіруге және кәдеге жаратуға пайдаланылды, сондай-ақ 55 % өңдеуге жіберілген болатын.

Өңделген газды өткізудің жалпы көлемінен ішкі нарықтың қажеттілігіне 72 % және экспортқа 28 % жіберілді.

Энергетикалық қауіпсіздікті сақтау және газ саласын одан әрі орнықты дамыту үшін ресурстық базаны кеңейту қажет.

Шикі газ өндіру көлемін және тауарлық газ өндірісін басым тәртіппен ұлғайту барланған, қазіргі уақытта игеруге дайын кен орындары (Қаламқас –Теңіз, Прорва кен орындары тобы, Өріктау) есебінен жоспарланған. Қосымша преференцияларды пысықтау елеулі прогреске ықпал ететін болады, бұл стратегиялық инвесторларды тарта отырып, осы кен орындарын игеруді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Трансшекаралық болып табылатын Имашев кен орнында (172 млрд м³) қосымша зерттеу және барлау жүргізу жоспарлануда.

Қашаған кен орнында кеңейту жобаларының қазір қаралып отырған тұжырымдамалары ілеспе шикі газды коммерцияландыру мүмкіндігін басым етеді. Бүгінгі күні тартылған инвестор газ және газбен жабдықтау саласындағы ұлттық оператормен (бұдан әрі – ұлттық оператор) бірлесіп, жылына 1 млрд м³ шикі газ өңдеуге арналған газ өңдеу зауытын (бұдан әрі – ГӨЗ) салу бойынша инвестициялық шешім қабылдады. Қашаған кен орнының операторы кен орнын игерудің кейінгі кезеңдерінде экономикалық және технологиялық негіз болған жағдайда ГӨЗ-де газ өткізуді өрістетуді жоспарлап отыр. Бұл жобалар маңызды болып табылады және мемлекет тарапынан қолдауды талап етуі мүмкін.

Елдің ішкі нарығын газбен тұрақты және үздіксіз қамтамасыз ету мақсатында 2012 жылы тауарлық газды бірыңғай сатып алушы институты енгізілді.

Ұлттық оператор – "QazaqGaz" ҰК" АҚ-ның жер қойнауын пайдаланушылардан газды сатып алудағы басым құқығын және оны ішкі нарықта да, сыртқы нарықтарда да өткізудің айрықша құқығын көздейтін тауарлық газды көтерме және бөлшек саудада өткізу нарығының монополиялық моделі экспорттық кірістер есебінен ішкі нарықта бағаларды субсидиялауды қамтамасыз етеді.

Сонымен бірге 2010 – 2021 жылдары ішкі нарықта газ тұтыну көлемі 9 млрд м³-ден 18,6 млрд м³дейін 106 % ұлғайды, ал 2025 жылға қарай тауарлық газ тапшылығы күтілуде. Бұл ұлттық оператордың экспорттық кірістері есебінен ішкі нарықты субсидиялау мүмкіндігін жоққа шығарады және тауарлық газды өндіру көлемін ұлғайту жөнінде шаралар кешенін қабылдауды талап етеді.

Сонымен қатар жеке инвестициялар үшін тауарлық газ өндірудің тартымсыз болуының себебі – нарыққа мемлекеттің монополиялы қатысуы және ол жүзеге асырып отырған бағаларды реттеу. Ішкі нарықты монополияландырудың монополиялық шығындар қаупі де бар.

Осыған байланысты жеке, мемлекеттік емес инвестицияларды тарту мақсатында нарықты реттеуден реттеуден біртіндеп арылудан тұратын бәсекелі модельді жасау, нарықты реттеуден арылтудың және газдың тәуелсіз жеткізушілері үшін жер қойнауын пайдаланушылардың ресурстарына делдалсыз тең, тікелей қолжетімділікті қамтамасыз етудің құралы ретінде биржалық сауданы дамыту тауарлық газ нарығын дамытудың ұзақ мерзімді мақсатына айналуға тиіс.

Тауарлық газ нарығын дамытудың бәсекелі моделін іске асыру үшін газ өндіру көлемін ұлғайту, оны ішкі нарыққа өткізуден болатын шығындарды және 2025 жылға қарай ЕАЭО ортақ газ нарығын қалыптастыру жағдайында ішкі және сыртқы нарықтардағы баға диспаритетін қысқарту қажет.

Елді газдандыру

Бүгінгі күні елімізде "Газ және газбен жабдықтау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Заң) 5-бабының 4) тармақшасына сәйкес әзірленген және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 4 қарашадағы № 1171 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасын газдандырудың 2015 – 2030 жылдарға арналған бас схемасы (бұдан әрі – бас схема) іске асырылуда. Үкіметтің тапсырмасына сәйкес газдандырудың бас схемасын 2022 жылдың соңына дейін өзектілендіру көзделіп отыр.

Бас схемаға сәйкес елдің ішкі тұтынушыларын газдандыру мемлекеттік қаражат, сондай-ақ ұлттық оператор компаниялары тобының инвестициялық бағдарламалары есебінен жүзеге асырылады.

2010 жылдан бастап 2021 жыл аралығындағы кезеңде мемлекеттік бюджет есебінен 1300-ден астам газдандыру жобасы іске асырылды, өңірлерде 18 мың км астам газ тарату желілері салынды.

Елді газдандыру бюджет қаражатынан басқа инвестициялық бағдарламалардың іс-шараларын іске асыру шеңберінде ұлттық оператордың кірістері есебінен де жүргізіледі. 2010 – 2021 жылдары ұлттық оператор елдің әртүрлі өңірлерінде газбен жабдықтаудың 9,5 мың км астам тарату желісінің құрылысы бойынша іс-шараларды орындады.

2019 жылғы желтоқсанда Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың "Бес әлеуметтік бастама" атты Қазақстан халқына Жолдауында айтылған тапсырмасы және Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың "Игілік баршаға! Сабақтастық. Әділдік. Өрлеу" сайлауалды бағдарламасы шеңберінде берілген "Сарыарқа" МГҚ құрылысын уақтылы аяқтау жөніндегі тапсырмасы бойынша "Қызылорда – Нұр-Сұлтан" бағытында ұзындығы 1061,3 км "Сарыарқа" МГҚ-ның бірінші кезеңінің құрылысы аяқталды және пайдалануға берілді.

Қызылорда облысынан бастау алған "Сарыарқа" газ құбырының бірінші кезеңі астананы, еліміздің орталық өңірлерін және солтүстік өңірінің бір бөлігін экологиялық таза отын түрімен қамтамасыз етуге мүмкіндік берді, бұл тәуелсіздік алған сәттен бері еліміз үшін тарихи маңызды оқиғалардың бірі болып табылады.

Осылайша, 2022 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша еліміздің халқын газдандыру деңгейі 53,07 %-ға жетті немесе 9,8 млн адам табиғи газға қол жеткізді.

Газдандыру деңгейінің өсуін және жаңа тұтынушылардың қосылғанын ескере отырып, 2010 – 2021 жылдары ішкі нарықта газ тұтыну көлемі 9,0 млрд м³-ден 18,6 млрд м³-ге дейін 106 %-ға өсті, олар ұлттық оператордың газ тасымалдау жүйесі арқылы жеткізіледі.

Газдандырудың бас схемасын тиімді іске асыруға кедергі келтіретін негізгі проблемалар:

1) берілетін объектілер құнының объективті емес және ұзақ уақыт бағалануы;

2) осы рәсім кезінде тариф белгілеу мәселесінің реттелмеуіне байланысты объектілердің берілуін тежеу;

3) коммуналдық меншіктен республикалық меншікке беру кезеңінде объектілерді беру рәсімінің ұзақтығы және ведомстволық тиесілігі (2 және одан көп жыл).

Тауарлық газ экспорты және транзиті

Ішкі және сыртқы нарықтарға көмірсутектерді жеткізудің көп векторлы қағидаттарына сүйене отырып, Қазақстан тауарлық газдың транзиті мен экспорттық жеткізілімдері бойынша экономикалық тиімді барлық маршруттарды дамытуға ұмтылады.

2021 жылдың қорытындысы бойынша қазақстандық газдың экспорты 7,2 млрд м³ құрады.

2017 жылғы 15 қазаннан бастап "Қазақстан – Қытай" МГҚ арқылы Қытайға отандық газды жеткізу басталды, осылайша экспорттық бағыттар әртараптандырылды. Қытай тарапымен жылына 10 млрд м³ дейін қазақстандық газды жеткізу бойынша орта мерзімді келісімшарт жасалды.

2017 – 2021 жылдар аралығындағы кезеңде Қытайға қазақстандық газ экспорты 1,5 млрд м³-ден 5,9 млрд м³-ге дейін төрт есе өсті.

Аса ірі жеткізуші елдер мен газ тұтынушылар арасында географиялық қолайлы орналасуының арқасында Қазақстан Республикасының перспективалы транзиттік әлеуеті бар.

Газ транзиті көлемінің көзі Өзбекстан Республикасы мен Түрікменстан, ал алушылары – Ресей Федерациясы мен Қытай болып табылады.

2021 жылдың қорытындысы бойынша халықаралық газ транзиті 79,3 млрд м³, оның ішінде ортаазиялық газ транзиті – 48,5 млрд м³, ресейлік – 30,8 млрд м³ құрады.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы Қазақстан – Қытай газ құбырын салу мен пайдаланудағы ынтымақтастық туралы келісімге сәйкес газды ішкі тасымалдау мен отандық газды экспорттауға да, Қазақстан аумағы арқылы Қытайға ортаазиялық газды транзиттеуге де арналған "Қазақстан – Қытай" газ құбыры салынды және табысты пайдаланылуда.

"Қазақстан – Қытай" газ құбыры екі учаскеден тұрады:

бірінші учаске – үш желілі, жалпы өткізу қабілеті жылына 55 млрд м³ "Түрікменстан – Өзбекстан – Қазақстан – Қытай" бағыты бойынша газ құбыры учаскесі;

екінші учаске – бір желілі, өткізу қабілеті жылына 15 млрд м³ "Бейнеу – Бозой – Шымкент" бағыты бойынша газ құбыры учаскесі.

"Қазақстан – Қытай" МГҚ-ның Қазақстан үшін стратегиялық мәні аса маңызды, себебі ол:

елдің батыстағы газ өндіретін өңірлерінен газ жеткізу есебінен Қазақстан Республикасының бұрын импортқа тәуелді болған оңтүстік өңірлерін табиғи газбен қамтамасыз ету арқылы Қазақстан Республикасының энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді;

"Сарыарқа" МГҚ "Бейнеу – Бозой – Шымкент" МГҚ-ға қосу есебінен елді мекендерді, оның ішінде республиканың орталық және солтүстік өңірлерін газдандыруға ықпал етеді;

"Орта Азия – Орталық", "Бұхара – Орал", "Сарыарқа", "Газли – Шымкент", "Бұхара газды ауданы – Ташкент – Бішкек – Алматы" МГҚ қоса алғанда, аса ірі газ магистральдарын біріктіріп, бірыңғай газ тасымалдау жүйесін құрайды, бұл газ легін тиімді басқаруға мүмкіндік береді;

мынаған:

ортаазиялық газды жеткізудің транзиттік әлеуетін арттыруға;

қазақстандық газды жеткізудің экспорттық бағыттарын әртараптандыруға мүмкіндік береді.

Осылайша, "Қазақстан – Қытай" газ құбыры Қазақстан экономикасында баға жетпес рөл атқарады.

Сонымен қатар экспорттық әлеуетті қолдау, оңтүстік және орталық өңірлерді газбен тұрақты қамтамасыз ету үшін "Бейнеу – Бозой – Шымкент" МГҚ екінші желісін салу қажет.

Мұнай-газ химиясы

Қазақстанда мұнай-газ секторын шикізаттық бағытталудан қосылған құны жоғары өнім шығаруға қайта бағдарлау жұмыстары тұрақты негізде жүргізілуде, бұл мұнай-газ химиясы өнеркәсібін дамытуды көздейді.

Қазақстан Республикасының мұнай-химия өнеркәсібін дамытудың 2008 – 2013 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2010 – 2014 жылдарға және 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламалары (ИИДМБ) іске асырылды, олардың шеңберінде мұнай өңдеу зауыттары (МӨЗ) жаңғыртылды, битум өндіру зауыты және хош иісті көмірсутектер (бензол, параксилол) кешені салынды, Атырау облысында мұнай-газ химиясы мен индустриялық жобаларға арналған арнайы экономикалық аймақ құрылды.

Қазақстанда экспортқа бағдарланған, мұнай-газ химиясы өнімдерін шығаратын бірқатар өндірістер жұмыс істейді.

Жаңа кәсіпорындардың іске қосылуына және жұмыс істеп тұрған қазақстандық зауыттардың өнім шығару көлемінің ұлғаюына байланысты жыл сайын мұнай-газ химиясы өнімдері өндірісінің өсуі байқалады.

2021 жылы өндірілген мұнай-газ химиясы өнімінің көлемі 190 мың тоннаны құрады, бұл 2016 жылмен (66 мың тонна) салыстырғанда 3 есе артық. 2030 жылға қарай өнім өндірудің болжамды көлемі 3 млн тоннаға дейін ұлғаяды деп күтілуде.

Газ саласын дамытудың негізгі мақсаттары мен бағыттары

Кешенді жоспардың негізгі мақсаттары Заңның 4-бабына сәйкес басым тәртіппен Қазақстан Республикасының тұтынушыларын қауіпсіз және іркіліссіз газбен жабдықтауды қамтамасыз ету, газ транзиті жөніндегі міндеттемелерді тұрақты орындау, газдың ресурстық базасын кеңейту және газ экспортының көлемін ұлғайту болып табылады.

Газ саласы ел экономикасы өсуінің драйверіне айналып, мынадай көрсеткіштерге қол жеткізу шартымен 2030 жылға қарай ЖІӨ-ге салымды екі еселей алады:

тауарлық газ ресурстарын ұлғайту: тауарлық газ өндірісін 2021 жылғы 29,4 млрд м³-ден 2030 жылға қарай 42,1 млрд м³-ге дейін ұлғайту мүмкіндігі бар. Ішкі нарықты және экспортты тауарлық газбен қамтамасыз ету үшін фискалдық преференциялар және жер қойнауын пайдаланушылар үшін тауарлық газды тиімді сатып алу бағасын беру жолымен газ жобаларына инвестицияларды ынталандыруды ескере отырып, газ өндіру мен өңдеудің жаңа жобаларына инвестициялар тарту қажет;

ішкі нарық: Қазақстан Республикасының халқын газдандырумен қамту деңгейін 2021 жылғы 9,8 млн адамнан (53,07 %) 2030 жылы 13,5 млн адамға (65 %) дейін ұлғайту жоспарланып отыр;

тасымалдау: тасымалдаудың өсуіне байланысты қолданыстағы газ тасымалдау жүйесінің сенімді және тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету, сондай-ақ оның өткізу қабілетін ұлғайту қажет.

Шикі газ өндіру мен тауарлық газ өндірісінің ұлғаюын, Қазақстанның оңтүстік және орталық аудандарын газдандырудың дамуын, жылу-электр генерациялау кәсіпорындарының газға ауыстырылуын ескере отырып, "Бейнеу – Бозой – Шымкент" магистральдық газ құбырының қуаты жылына 10 млрд м³ және одан жоғары 2-ші желісін салу қажет болады;

мұнай-газ химиясы: қосымша жұмыс орындарын ашуға және ел экономикасының табысын ұлғайтуға мүмкіндік беретін бәсекеге қабілетті мұнай-газ химиясы саласын құру үшін мүмкіндіктер бар. Бұл бағытта ұлттық оператор мүдделі инвесторларға шикізаттың кепілді көлемін және өндіріс орындарына тасымалдаудың тұрақты шарттарын қамтамасыз ету мақсатында олармен өзара іс-қимыл жасауда.

Қойылған мақсаттарға қол жеткізу халықаралық сарапшылардың, оның ішінде Азия даму банкі сарапшыларының ұсынымдарын ескере отырып, қордаланған проблемалардың уақтылы шешілуіне және жоғарыда көрсетілген бағыттар бойынша даму бастамаларының іске асырылуына тікелей байланысты;

газды газ-мотор отыны ретінде пайдалану: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 29 қарашадағы № 797 қаулысымен бекітілген Табиғи газды мотор отыны ретінде пайдалануды кеңейту жөніндегі 2019 – 2022 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын одан әрі іске асыру бойынша мемлекеттік қолдау қажет.

Ресурстық база

Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі газ теңгерімі, млн м³

Атауы	2022 ж.	2023 ж.	2024 ж.	2025 ж.	2026 ж.	2027 ж.	2028 ж.	2029 ж.	2030 ж.
Атауы	болжам	болжам	болжам	болжам	болжам	болжам	болжам	болжам	болжам
Қазақстан Республикасының шикі газын өндіру	57 497	58 690	66 609	71 832	72 973	82 716	86 559	85 479	87 089
Газ өндіру (жұмыс істеп тұрған кен орындары)	57 486	58 391	65 529	69 531	70 007	78 781	82 050	80 175	81 711
Қазақстан Республикасының шикі газын айдау	20 503	21 795	26 595	31 712	35 577	39 275	40 991	42 564	41 051
Жаңа кен орындарын іске қосудан алынатын шикі газдың қосымша көлемі	11	299	1 080	2 302	2 966	3 935	4 509	5 304	5 378
Қазақстан Республикасының тауарлық газ өндірісі	29 590	30 227	32 091	33 137	35 446	38 164	38 830	39 079	42 218
Барлық жаңа жобаларды іске қосқанда тауарлық газдың қосымша көлемі	126	356	1 735	2 709	5 528	7 521	7 986	8 616	12 588
Тауарлық газ өндірісі (жұмыс істеп тұрған кен орындары)	29 464	29 871	30 355	30 427	29 918	30 643	30 844	30 463	29 630
Жер қойнауын пайдаланушылардың жеке технологиялық мұқтаждықтарына арналған тауарлық газ (мұнай қыздыратын электр-энергетикалық пеш, қазандықтар және т. б. өндіруге)	4 588	4 499	5 747	7 119	8 593	8 890	8 926	8 823	8 742
Тауарлық газ ресурстары, млн м³ (өткізу)	25 002	25 728	26 344	26 018	26 853	29 274	29 904	30 256	33 476
Ішкі нарықта тауарлық газды тұтыну, млн м³	19 817	21 269	23 178	28 001	29 104	31 206	31 573	31 946	32 363
Ағымдағы ішкі тұтыну	18 271	18 734	19 113	19 634	20 062	21 639	22 006	22 379	22 796
Перспективалы тұтыну	1 546	2 535	4 065	8 367	9 042	9 567	9 567	9 567	9 567
Газ-химия жобалары	939	939	1 089	1 189	1 464	1 989	1 989	1 989	1 989
Өнеркәсіп орындарын газға ауыстыру (Арселор және Қазақмыс)	384	684	684	684	684	684	684	684	684
Электр энергетикасы жобалары	223	912	2 292	6 494	6 894	6 894	6 894	6 894	6 894
Қазақстан Республикасының тауарлық газ экспорты, млн м³	5 186	4 459	3 166	-1 983	-2 251	-1 932	-1 669	-1 690	1 113

* Газдың бұл теңгерімі болжамды болып табылады және экономиканың мұқтаждары үшін отынның баламалы түрлерін пайдалануға сүйене отырып түзетілуі мүмкін, бұл экспорттық әлеуетті және газ ресурстарын ұтымды пайдалануды сақтауға да мүмкіндік береді.

** Газ өңдеудің 6 млрд м³ дейін ұлғаюы ескерілетін Қашаған ГӨЗ қуатын қосымша 6 млрд м³ кеңейту жобасы (2б кезең) қосымша зерделеуді талап етеді.

*** Мұнай-газ химиясынан алынатын өнімдер: полиэтилен, полипропилен, ПЭТФ, полиамиды, ПВХ, полибутадиен және т.б.

Іс жүзіндегі сценарий бойынша тауарлық газ өндірісін 2030 жылға қарай жылына 42,1 млрд м³ дейін ұлғайту болжануда.

Ірі мұнай-газ активтерінде газ өндіру

2030 жылға қарай Қазақстанда шикі газ өндіру 87 млрд м³ деңгейінде болады деп күтілуде. Алайда 2030 жылы өндірілген 87 млрд м³ газдың 42,1 млрд м³ ғана тауарлық газ (48 %) етіп өңделетін болады. Қалған газ өз қажеттіліктеріне пайдаланылады немесе қабатқа кері айдалатын болады.

Қабатқа газды кері айдау қабат қысымын ұстап тұрудың тиімді тәсілдерінің бірі болып табылады, осы әдісті таңдау жөніндегі шешім геологиялық, техникалық-экономикалық факторларды ескере отырып қабылданады. Теңіз және Қарашығанақ кен орындарында газды кері айдау қабаттық қысымды ұстап тұрудың әртүрлі балама нұсқаларын қарау және бұрын мақұлданған Кен орындарын игеру стратегиясы ескеріліп, жобалық құжаттармен расталған, қалыптасқан инфрақұрылымы бар қабаттық қысымды ұстап тұрудың сыналған әдісі болып табылады. Осы кен орындарында газды кері айдауды қысқарту сұйық көмірсутектерді өндіру деңгейінің төмендеуіне әкеледі.

Келісілген кеңейту жобаларын ескере отырып, Теңіз және Қарашығанақ кен орындарында газды коммерцияландыруды таңдау мұқият зерделеніп, технологиялық және экономикалық параметрлер бойынша жеке тәсілмен негізделетін болады әрі уәкілетті мемлекеттік органдармен және әріптестермен келісіледі.

Газ өндіру өсімінің жаңа жобаларын іске асыру

Қазіргі уақытта шикі газ өндіруді және тауарлық газ өндірісін ұлғайту әлеуеті "ҚазМұнайГаз" ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамының (бұдан әрі – ҚМГ) "Өріктау Орталық" және "Батыс Прорва" сияқты перспективалы кен орындарымен және ұлттық оператордың Анабай және Придорожное кен орындарымен байланысты.

Осы жобаларды іске асыру есебінен шикі газ өндіруді ұлғайту 2030 жылға қарай 2,2 млрд м³ дейін жетуі мүмкін.

млн м³

Саны	Кен орындары	2021 ж.	2022ж.	2023ж.	2024ж.	2025ж.	2026ж.	2027ж.	2028ж.	2029ж.	2030ж.
4	Орталық Өріктау, Батыс Прорва, Анабай, Придорожное			201	611	1 831	2 220	2 352	2 330	2 282	2 187

• газ өндіру көлемі игеруге арналған жобалық құжаттар бекітілгеннен кейін нақтыланатын болады.

Бұған қоса, бірқатар кен орнында өндіру үшін газ өңдеу қуаты мен жеткізуші газ тасымалдау инфрақұрылымын салуды бағалау қажет болатын алынатын расталған газ қорлары бар:

млн м³

Саны	Кен орындары	2021 ж.	2022ж.	2023ж.	2024ж.	2025ж.	2026ж.	2027ж.	2028ж.	2029ж.	2030ж.
4	Теплов-Токарев тобы (8 кен орны), Аңсаған (Алмекс+), Рожковское, Қарашығанақтан қосымша 2,5 млрд м³ газ өңдеу			98	469	691	3 479	4 111	4 674	5 213	4 538

* газды коммерцияландыру жобасын қарау жоспарланған.

Газ өндіру мен өңдеудің жаңа жобаларын іске асыру үшін олардың рентабельділігінің жеткіліксіздігі тежеуші фактор болып табылады, ол:

а) газдың бөлшек сауда бағаларын ішкі нарықта ұстап тұру қажеттілігіне және жер қойнауын пайдаланушылардың газды экспорттай алмауына байланысты жер қойнауын пайдаланушылардан газды сатып алу бағаларының төмендігіне;

б) газ жобаларын іске асыруға жұмсалатын жоғары күрделі шығындарға;

в) игеруге дайын, барланған жаңа газ қорларының болмауына байланысты.

Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың тапсырмасы бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметінің, "Шетелдік инвесторлардың қазақстандық кеңесі" қауымдастығының, "ҚазМұнайГаз" ҰК" АҚ мен газ және газбен жабдықтау саласындағы ұлттық оператордың бірлескен жұмыс тобы шеңберінде мұнай-газ саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру бойынша жұмыс жүргізілуде.

Газ бөлігінде газ жобаларының инвестициялық тартымдылығын арттырудың негізгі екі тетігі талқылануда:

газды барлаудың, өндіру мен өңдеудің жаңа жобалары үшін ұлттық оператордың жер қойнауын пайдаланушылардан газ сатып алуы үшін бағаның ынталандырушы формуласы;

газ жобалары үшін преференциялар, оның ішінде газды барлау, өндіру, өңдеу және жеткізуші газ тасымалдау инфрақұрылымын салу кезеңдерін қамтитын фискалдық преференциялар.

Газ жер қойнауын пайдаланушылардан жаңа газ жобаларына инвестиция салатын барлық жер қойнауын пайдаланушыларға газ тасымалдау жүйесіне кедергісіз тең қолжетімділіктің берілуі ескеріліп, ұзақ мерзімді офтейк-келісімшарттар шеңберінде комиссиялық негіздегі формула бойынша сатып алынатын болады.

Формула жер қойнауын пайдаланушылардың бәріне оферта ретінде ұсынылатын болады және кен орындары бөлінісінде газдың жаңа көлеміне қолданылады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика және Қаржы министрліктері фискалдық преференциялар беру тетіктерін қарастыруда, өйткені газ жобаларының қажетті рентабельділігін қамтамасыз ету үшін ынталандырушы формула жеткіліксіз. Атап айтқанда, мынадай фискалдық преференцияларды беру мүмкіндіктері қарастырылуда:

Кемінде 12 % деңгейіндегі рентабельділікті қамтамасыз ету үшін газ жобаларына қолданылуға болатын ықтимал преференциялардың тізбесі
Газ өндіру	Газ өңдеу	Жеткізуші инфрақұрылым
Мүлік салығынан босату ЭКС-дан босату (жаңа газ және газ конденсаты кен орындарында сұйық көмірсутектер өндірілген жағдайда) ПҚӨС-тен босату КТС төлеуден босату ҚҚС төлеуден босату Амортизация лимитін 50 %-ға дейін ұлғайту (өндіруге дейінгі, сол сияқты кейінгі шығындар үшін) КТС және ТТС пайдасына салынатын салықтар бойынша салық салынатын базаны есептеу үшін капиталдың 100 % өсімін енгізу Үстеме пайда салығынан босату	Мүлік салығын төлеуден босату КТС төлеуден босату Жер салығын төлеуден босату 0 % импорт кезінде ҚҚС және баж (оның ішінде ГӨЗ жұмысына арналған жабдықтар мен реагенттерге) ҚҚС төлеуден босату Газ өңдеудің жанама өнімдерін: сұйытылған көмірсутекті газ бен конденсатты 100 % экспорттау мүмкіндігі	Мүлік салығын төлеуден босату КТС төлеуден босату Жер салығын төлеуден босату 0 % импорт кезінде ҚҚС және баж (оның ішінде компрессорлық станцияларға арналған құбырлар мен жабдықтарға) ҚҚС төлеуден босату

Жаңа газ жобаларына газ бағасының ынталандырушы формуласын және преференцияларды, оның ішінде фискалдық преференцияларды қолдануды уәкілетті орган мен инвестор арасында қол қойылатын жақсартылған модельдік келісімшарт (бұдан әрі – ЖМК) тетігін ескере отырып, заңнамалық түрде бекіту көзделіп отыр.

Газды геологиялық барлау

Қазіргі уақытта газ өндіру жобаларын жете барлауды және жоспарлауды талап ететін бірқатар перспективалы кен орындары бар:

Саны	Кен орындары	Газдың геологиялық қорлары, млрд м³
Саны	Кен орындары	А+В+С1	С2	Жиыны
18	Ақтоты, Қаламқас-теңіз, Орталық, Қайраң, Лебяжі, Оңтүстік Придорожное, Құбасай, Пионерское, Ракушечное, Аса, Хазар, Махат, С.Нұржанов, Оңтүстік Өріктау, Қаламқас құрлық, Хвалынское, Имашев, Ростошин	395,2	554,7	950,0

Сондай-ақ шамамен 804 млрд м³ ресурстары бар бірқатар перспективалы газ учаскелері бар.

Саны	Перспективалы газ учаскелері	Күтілетін ресурстар, млрд м³
14	Әскер, Солтүстік, Оңтүстік, Карповский Оңтүстік, Карповский Солтүстік, Федоров блогы, Қобыланды, Шырақ	803,8

Негізінен бұл кен орындары мен учаскелер ертеде табылған және рентабельділігінің төмендігі, инвесторлардың болмауы, экологиялық шектеулер себептері бойынша игерілмеген, тоқтап тұрған қорға жатады.

Геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу шығынды және қаупі жоғары процесс болып табылады. Сондықтан бірінші кезектегі мақсат газдың анықталған қорларын өндіруге енгізу болып табылады. Қорларды толықтыру мақсатында барлау жұмыстарын газ қорларының сарқылуына қарай жүргізу қажет.

Кейіннен қорларды өндіруге енгізу бойынша бірінші кезектегі міндет шешілгеннен кейін қорларды 100 % және одан жоғары молықтыру коэффициентіне қол жеткізу мақсатында Қазақстанда көмірсутектерді барлаудың ауқымды бағдарламасын іске асыру қажет.

Ол үшін:

негізгі шөгінді бассейндер шегінде газ ресурстарының табылу әлеуеті жоғары аумақтарда геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу;

аз зерттелген шөгінді бассейндер шегінде зерделеуді арттыру;

барлау және өндіру кезеңіне преференциялар беруді ескере отырып, халықаралық мұнай-газ компаниялары мен басқа да инвесторларды көмірсутектерді барлауға тарту қажет.

Жазылғандарды ескере отырып, тауарлық газ өндіруді, өңдеуді және оның өндірісін ұлғайту бойынша мынадай басым міндеттер айқындалды:

ірі мұнай-газ активтеріндегі газды коммерцияландырудың техникалық-экономикалық мүмкіндігін зерттеуді жалғастыру;

халықаралық мұнай-газ компанияларын тартуды ескере отырып, көмірсутектерді барлау бағдарламасын әзірлеу және іске асыру;

газға ынталандырушы бағаларды және фискалдық преференцияларды ұсынуды ескере отырып, оларды игеру экономикалық тұрғыдан орынды болған жағдайда, ҚМГ-да бар, игеруге дайын жобалар есебінен тауарлық газды өндіруді және оның өндірісін ұлғайту;

газды барлау, өндіру, өңдеу жобаларының және жеткізуші газ инфрақұрылымын салудың инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін фискалдық преференциялар ұсыну;

ұлттық оператордың көлемдердің бір бөлігін жаңа газ жобаларына инвестиция салатын барлық жер қойнауын пайдаланушылардың газ тасымалдау қуаттарына кедергісіз қолжетімділігін ескере отырып, ұзақ мерзімді офтейк-келісімшарттар бойынша комиссиялық негізде "экспорттан нетбэк" бағасы бойынша өткізуді көздейтін газ бағасының ынталандырушы формуласын әзірлеуі.

Ішкі нарық

2021 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанның 9,8 млн астам тұрғыны (халықтың 53,07 %-ы) табиғи газға қол жеткізді. Ішкі нарықтағы тұтынудың жалпы көлемі 18,6 млрд м³ жетті.

Газды халықтан басқа (тұтыну үлесі 27 %), өнеркәсіп орындары мен бюджеттік ұйымдар (27 %), жылу энергетикалық компаниялар мен коммуналдық-тұрмыстық кәсіпорындар (46 %) пайдаланады.

Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес халықты табиғи газбен қамтуды 2030 жылға қарай 13,5 млн адамға дейін (65 %) ұлғайту мақсатында елді, оның ішінде солтүстік өңірлерді одан әрі газдандыру жалғасатын болады. Осы тапсырманы іске асыру шеңберінде әртүрлі нұсқалар, оның ішінде "Сарыарқа" МГҚ жобасының одан арғы кезеңдерін салу зерделенуде.

Сондай-ақ ішкі тұтынушылар үшін газ бағасының өсімін одан әрі тежеу саясаты жалғасатын болады. Негізінен халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтары үшін (2021 жылғы жағдай бойынша шамамен 218 мың отбасы немесе ел халқының 8 %-ы газ бағасын тежеуге мұқтаж) газ бағасы тежелетін болады.

Бұған қоса, ұлттық оператордың газдың ішкі нарығын субсидиялауға шығындарының айтарлықтай өсуі шұғыл шешім қабылдауды талап ететін проблемалардың бірі болып табылады, бұл дефолтқа әкелуі және тиісінше газбен тұрақты жабдықтау үшін қауіп төндіруі мүмкін.

2015 – 2021 жылдары ұлттық оператордың ішкі нарықта тауарлық газды көтерме саудада өткізу шығындарының сомасы шамамен 587 млрд теңгені құрады. Бұл шығындар газ экспортынан түскен кірістер есебінен өтелді.

Алдағы уақытта 2022 – 2026 жылдар аралығындағы кезеңде ұлттық оператор шығындары 1 трлн теңгеге дейін өсуі мүмкін. Бұл магистральдық және таратушы жаңа желілердің пайдалануға берілуіне, мұнай-газ химиясы жобаларына қосымша 4-5 млрд м³ газ бөлінуіне, электр энергиясын генерациялайтын бірқатар қуаттарды газға ауыстыру салдарынан газдандыру деңгейінің ұлғаюына, сондай-ақ ресурстар көлемінің жеткіліксіздігінен экспорттың қысқаруына байланысты.

Нәтижесінде, 2022 жылдан бастап ұлттық оператордың ішкі нарықта тауарлық газды көтерме саудада өткізу шығындары басқа қызмет түрлерінен түсетін кірістерден асып түсетін болады.

Жазылған проблемаларды ескере отырып, ішкі газ нарығын дамытудың мынадай басым бағыттарын айқындау қажет:

Ішкі нарықта газға баға белгілеудің мыналарды көздейтін жаңа моделін әзірлеу қажет:

халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтарын қоса алғанда, газ бағасының тежеу жүзеге асырылатын тұтынушылардың жаңа санаттарын енгізу;

газ үшін "экспорттан нетбэк" қағидаты бойынша қалыптастырылатын нарықтық бағаны төлеуге қабілетті тұтынушылардың жаңа санаттарын енгізу (мұндай тұтынушыларға криптовалюталар майнингін жүзеге асыратын кәсіпорындар және газ үшін нарықтық баға төлеуге қабілетті жаңа ірі өнеркәсіптік тұтынушылар жатады);

ұлттық оператордың қаржылық орнықтылығын ұзақ мерзімге қамтамасыз етуді және дефолтқа жол бермеу үшін заңнамалық шараларды қабылдауды есепке ала отырып, реттеуші органдардың тарифтер мен бағаларды ұзақ мерзімді жоспарлау тетіктерін әзірлеу.

Табиғи монополиялар саласындағы қолданыстағы заңнаманы жетілдіру қажеттігі тарифтік саясат саласындағы маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Атап айтқанда, "ҚазТрансГаз Аймақ" акционерлік қоғамы (бұдан әрі – ҚТГА) мен "Интергаз Орталық Азия" акционерлік қоғамының (бұдан әрі – ИОА) қолданыстағы шекті тарифтері бес жылдық кезеңге бекітіледі. Оларда тарифтерді бекіту туралы өтінім берілген сәтте жұмыс істеп тұрған газ құбырларына ғана қызмет көрсетуге арналған шығындар ескеріледі. Тарифтер қолданылатын кезеңде ҚТГА немесе ИОА жаңа газ құбырларын теңгерімге немесе сенімгерлік басқаруға қабылдайды. Алайда тарифтер бес жылдық кезеңге бекітілетіндіктен және олардың қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін оларды өзгерту заңнамалық түрде көзделмегендіктен, тарифтерге жаңа газ құбырлары бойынша шығындарды қосу мүмкін емес.

Ұлттық оператор жыл сайын пайыздардың аз сомасын төлеу және негізгі борышты өтеу үшін облигациялардың айналым мерзімінің соңында қомақты соманы төлеу шартымен облигациялар шығарады. Заңнамаға сәйкес тарифтерге облигацияларға қызмет көрсету бойынша нақты төлемдерді ғана қосуға болады, бұл тарифтердің күрт салдарынан облигацияларды өтеудің қомақты сомасын тарифтерге қосуды қиындатады.

Осындай тәсілдің нәтижесінде газ құбырлары ұзақ уақыт бойы ЖАО теңгерімінде болады, бұл кейіннен ел тұтынушыларын газбен қауіпсіз және іркіліссіз жабдықтау тәуекелдеріне әкелуі мүмкін. Бұл ретте ҚТГА мен ИОА-да салынған желілерді ретке келтіруге және пайдалануға беруге, сондай-ақ штат жинау, материалдарды сатып алу, нормативтерге сәйкес тиісті қызмет көрсетуді ұйымдастыру бойынша қосымша шығындар туындайды.

"Азаматтық қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы 70-бабының 1) тармақшасына сәйкес газ (құбыржолмен) тасымалдау қауіпті өндірістік объектілерге жатқызылған. "Газ және газбен жабдықтау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы 30-бабының 5-тармағына сәйкес газ тарату ұйымдарының құрамында, демалыс және мереке күндерін қоса алғанда, тәулік бойы жұмыс режиміндегі авариялық-диспетчерлік қызметтің болуы міндетті. Бұдан басқа, Энергетика министрінің 2014 жылғы 12 қарашадағы № 117 бұйрығымен бекітілген тауарлық газды бөлшек саудада өткізудің үлгілік шартының 9-тармағының 4) тармақшасына сәйкес өнім беруші газбен қауіпсіз, авариясыз және іркіліссіз жабдықтауды қамтамасыз етуге және газды қабылдау-беру пунктіне дейін газ қысымын ұстап тұруға міндетті.

Тауарлық газды өндіру көлемін ұлғайту, нарықтың инвестициялық тартымдылығын арттыру, сондай-ақ қолданыстағы баға және тариф белгілеу мен салық салу тетіктерінің жетілмегендігіне байланысты ұлттық оператордың шығындарын қысқарту мақсатында мынадай шаралар қабылдау қажет:

газ тұтынушылардың екі жаңа санатын енгізуді көздеу: газды коммерциялық ірі тұтынушылар және цифрлық майнингті жүзеге асыратын тұлғалар, немесе цифрлық майнингті жүзеге асыратын, газды коммерциялық (нарықтық) көтерме және бөлшек бағалар бойынша сатып алатын тұлғалар үшін электр энергиясын өндіретін тұлғалар;

Энергетика министрлігіне ұзақ мерзімді кезеңге (5 жыл) тауарлық газға шекті көтерме сауда бағасын бекіту бойынша құзырет беру;

тауарлық газдың шекті көтерме бағаларын жылына екі рет өзгерту мүмкіндігін көздеу: МГҚ-мен газ тасымалдау тарифтерін қайта қарау кезінде және заңның қолданыстағы ережелеріне сәйкес 1 шілдеден бастап өзгерту мүмкіндігін көздеу;

күнтізбелік бір жыл ішінде тауарлық газдың шекті көтерме сауда бағасын арттыруды 15 %-дық шектеуді қайта қарау;

"Табиғи монополиялар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына: тарифтердің деңгейін олардың қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін қайта қарау мүмкіндігі; тарифтік сметаға іс жүзінде өтеу айналым мерзімінің соңында көзделетін облигацияларды өтеуге арналған жыл сайын қалыптастырылатын резервтерді енгізу бөлігінде тиісті өзгерістер енгізу;

ішкі нарықта өткізу мақсатында ұлттық оператордың жер қойнауын пайдаланушылардан тауарлық газды сатып алуының басым құқығын алып тастауды, нарықты реттеуден кезең-кезеңімен бас тарта отырып, биржалық сауда-саттықты енгізуді, тауарлық газды бөлшек саудада өткізу жөніндегі ұлттық оператордың қызметін тоқтатуды қамтитын тауарлық газды көтерме және бөлшек саудада өткізу нарықтарының бәсекелес моделін әзірлеу және іске асыру мерзімдерін айқындау.

Газдандырудың бас схемасын өзектілендіру

Қолданыстағы Бас схема өзектілендіруді қажет етеді:

халықты табиғи газбен қамтуды 2030 жылға қарай 13,5 млн адамға дейін (65 %) ұлғайту мақсатын ескерсек, газдандырудың жаңа жобаларын әзірлеу талап етіледі;

Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес Қазақстанның солтүстік облыстарын газдандырудың нұсқаларын әзірлеу қажет. Қолданыстағы Бас схемада орталық және солтүстік өңірлерді газдандыру "Тобыл – Көкшетау – Астана" бағыты бойынша газ құбырын салу арқылы жоспарланған болатын, алайда қазіргі уақытта Нұр-Сұлтан қаласы мен Қарағанды облысын газдандыру "Сарыарқа" газ құбыры есебінен жүзеге асырылады;

бұған қоса, бастапқы межеленген техникалық және экономикалық параметрлерден ауытқып орындалған кейбір газдандыру жобаларын жаңарту талап етіледі;

қазіргі уақытта мұнай-газ химиясы жобалары іске асырылуда, сондай-ақ өңірлерде жылу-электр орталықтарын газға ауыстыру, сұйытылған/сығылған табиғи газды мотор отыны ретінде пайдалануды кеңейту бойынша жұмыстар жүргізілуде, "Батыс Еуропа – Батыс Қытай" халықаралық көлік бағытындағы транзиттік жүк легін және "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамының теміржол локомотивтерін газбен қамтамасыз ету жөніндегі міндеттер жаңартылды, бұл бұрын болжанған газ тұтыну құрылымы мен көлемін, сондай-ақ Бас схеманың техникалық-экономикалық көрсеткіштерін елеулі түзетуді талап етеді.

Бас схеманы өзектілендіру кезіндегі маңызды жайт қаражатты жоспарлау мен игерудің тиімділігін, сондай-ақ газ инфрақұрылымы объектілерін жобалау, салу және пайдалану сапасын қамтамасыз ететін негізгі өлшемшарттарды белгілеу болып табылады.

Тасымалдау

Ішкі нарықта газға сұраныстың ұлғаюына байланысты тасымалдау көлемі өседі, бұл қолданыстағы газ тасымалдау жүйесінің сенімді жұмыс істеуін, сондай-ақ оның өнімділігін ұлғайтуды қамтамасыз етуді талап етеді.

Алайда бүгінгі таңда газ тасымалдау инфрақұрылымының шектен тыс тозуы және оның өткізу қабілетінің жеткіліксіздігі газ тасымалдауды дамыту үшін тежеуші факторлар болып табылады. Газ құбырларының басым бөлігі 50 жылдан астам қолданылып келеді. Тозудың орташа деңгейі 75 %-дан асады.

Барлық жерде газбен жабдықтау қауіпсіздігіне қатер төндіретін ақаулар (құбырлардың шектен тыс ақаулар, қаяу, құбыр металының ақаулары, жіктер тұсындағы жарамсыз ақаулар, құбырдағы ойық коррозия) анықталды.

Тозығы жеткен кейбір газ құбырлары тұтас өңірлер үшін жалғыз газ алу көзі болып табылады (Атырау облысы үшін "Мақат – Солтүстік Кавказ" МГҚ, Маңғыстау облысы үшін "Окарем – Бейнеу" МГҚ, Қазақстанның оңтүстігі үшін "Бұхара газды ауданы – Ташкент – Бішкек – Алматы" МГҚ, Қостанай облысы үшін "Қарталы – Рудный – Қостанай" МГҚ).

Газ тасымалдау инфрақұрылымының қолданыстағы өткізу қабілеті өңірлерді газдандыруды жалғастыру және перспективалы мұнай-газ химияcы жобаларын газбен қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз.

Мысалы, "Бейнеу – Шымкент" МГҚ өткізу қабілетінің жеткіліксіздігіне байланысты газ саласының мынадай бағыттар бойынша перспективалы дамуы тежелуде:

Қазақстанның оңтүстік, орталық және солтүстік өңірлерін одан әрі газдандыру;

газ өндірудің жаңа жобаларынан газ тасымалдауды қамтамасыз ету және тиісінше Қытайға экспорт көлемін арттыру;

перспективалы мұнай-газ химиясы жобаларын және Алматы қаласындағы ЖЭО-2, ERG, "ArcelorMittal" акционерлік қоғамын қоса алғанда, елдің оңтүстігі мен орталығында жаңа ірі коммерциялық тұтынушыларды газбен қамтамасыз ету.

Мұндай жағдайда газ тасымалдау инфрақұрылымы проблемаларын шешудің мынадай жолдары қарастырылуда:

1. Инвестициялар көлемі техникалық аудит нәтижелері бойынша алдын ала бағаланатын Қазақстан Республикасының газ тасымалдау жүйесі объектілерін кешенді жаңғырту қажет.

Автоматтандыру және цифрландыру процестерін міндетті түрде пайдалану, оның ішінде компрессорлық станцияларды және газ тасымалдау инфрақұрылымының басқа да объектілерін SCADA жүйелерімен қашықтан мониторингтеу, ұлттық оператордың газ тасымалдау жүйесін кешенді жаңғыртудың бөліктері газ тасымалдау жүйесі объектілерін картографиялау және цифрландыру болып табылады.

2. Өткізу қабілеті жылына 10 млрд м³ және одан да көп болатын жаңа газ құбырын салу есебінен газ тасымалдаудың негізгі күретамыры – "Бейнеу – Шымкент" МГҚ кеңейту қажет.

Жаңа газ құбырын жеке инвестициялар тарту есебінен салуды қарастыру жоспарланып отыр.

Жаңа газ құбырын салу жобасының инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету үшін инвестициялық қызметті мемлекеттік қолдау мәселелерін реттейтін қолданыстағы заңнамаға сәйкес фискалдық преференцияларды қоса алғанда, инвестициялық преференциялар беру қажет.

Инвесторға "тасымалда немесе төле" талабымен ұзақ мерзімді шартты және жаңа газ құбыры бойынша ИОА тасымалдау тарифіне ұқсас тасымалдау тарифін ұсыну болжанады.

Мұнай-газ химиясын дамытуға жәрдемдесу

Көмірсутек шикізатын өңдеу Қазақстанның табиғи ресурстарын тиімді пайдалану бағыттарының бірі болып табылады және экономиканы әртараптандырудың ықтимал нұсқасы ретінде қаралады.

Қазақстанда қосымша жұмыс орындарын ашуға және ел экономикасының табысын ұлғайтуға мүмкіндік беретін бәсекеге қабілетті мұнай-газ химиясы саласын құру үшін барлық мүмкіндік бар.

Бұл бағытта ұлттық оператор мүдделі инвесторларды шикізат ретінде газдың кепілдендірілген көлемімен қамтамасыз ету мақсатында олармен өзара іс-қимыл жасайды.

Газдың ықтимал тапшылығы жағдайында мұнай-газ химиясы жобаларын қолжетімді газбен қамтамасыз ету жөніндегі стратегиялық міндет толығымен газдың ресурстық базасын дамыту жөніндегі бастамалардың табыстылығына тәуелді болады.

Ұлттық операторды нығайту бойынша басымдықтар мен міндеттер

Заңның 5-бабының 2) тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 5 шілдедегі № 914 қаулысымен газ және газбен жабдықтау саласындағы ұлттық оператор айқындалды.

Заңның 4-бабына сәйкес ұлттық оператордың негізгі рөлі ішкі тұтынушыларды газбен қамтамасыз ету болып табылады.

Ұлттық оператор бұдан әрі де өз рөлін сақтайды.

Кешенді жоспардың міндеттерін есепке ала отырып, ұлттық оператор қызметі мынадай бағыттарға шоғырланатын болады:

халықтың әлеуметтік жағынан осал бөлігі үшін бағаны тежеуді көздейтін ішкі тұтынушылар үшін газ бағасын белгілеудің мемлекеттік саясатын есепке ала отырып, басым тәртіппен ішкі нарыққа газ жеткізу;

газ экспортын қоса алғанда, қызметтің басқа түрлері есебінен газдың ішкі нарығынан болатын шығындарды өтеу;

ішкі нарықты газбен қамтамасыз ету үшін жеткілікті ресурстарды шоғырландыру (қажет болған жағдайда газ импорты, газды барлау, өндіру, өңдеу бойынша жаңа жобаларды іске асыру және Қазақстан Республикасындағы жер қойнауын пайдаланушылармен және шетелдік инвесторлармен үйлесімдікте жеткізуші газ тасымалдау инфрақұрылымын салу);

Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлесімдікте газ саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру бойынша шараларды әзірлеу;

Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлесімдікте өзектілендірілген Газдандырудың бас схемасын ескере отырып, газдандыруды дамыту жобаларын жоспарлау және жүзеге асыру.

2025 жылға қарай Еуразиялық экономикалық одақтың (бұдан әрі – ЕАЭО) ортақ газ нарығын құру болжануда. Бұл үшін ұлттық оператор ЕАЭО-ның ортақ газ нарығында тең құқықты әріптес болуы үшін оның позицияларын нығайту қажет.

Кешенді жоспарды қаржыландыру

Қазақстанның қолданыстағы газ тасымалдау инфрақұрылымының объектілерін 2030 жылға дейін жаңғырту үшін инвестициялар қажет, олардың көлемі техникалық аудит нәтижелері бойынша алдын ала бағаланады.

Сондай-ақ газ тасымалдау инфрақұрылымының жаңа объектілерін құруға:

газдандыруды дамыту;

транзиттік және экспорттық әлеуетті арттыру;

Қазақстан Республикасындағы тауарлық газ ресурстарын ұлғайту үшін барлау, өндіру және өңдеу жобаларын іске асыру бөлігінде инвестициялар қажет.

Р/с №	Іс-шаралар	Қажетті қаржыландыру сомасы	Қаржыландыру көзі
1.	Өзектілендірілген Газдандырудың бас схемасына сәйкес газдандырудың жаңа жобалары	бюджет Бас схеманы өзектілендіру нәтижесінде нақтыланатын болады	мемлекеттік бюджет
2.	Газ тасымалдау инфрақұрылымын жаңғырту және кеңейту	қаржыландыру көздері жобаларды дайындау және іске асыру процесінде, ТЭН/ЖСҚ әзірлеу қорытындысы бойынша нақтыланатын болады	меншікті қаражат және қайтарылуы тасымалдауға арналған тарифтер, газдың көтерме және бөлшек сауда бағалары, сондай-ақ жарғылық капиталды толықтыру арқылы мемлекеттік бюджеттен қаражат бөлу есебінен қамтамасыз етілетін қарыз қаражаты
3.	Барлаудың жаңа жобалары, газды өндіру мен өңдеуді арттыру	бюджет тауарлық газ ресурстарын ұлғайтуға бағытталған жобалар үшін ТЭН әзірлеу нәтижесінде нақтыланатын болады	қарыз қаражаты немесе инвесторлар қаражаты, ішінара ұлттық оператордың өз қаражаты есебінен (жеткізуші газ тасымалдау инфрақұрылымы бөлігінде)

Ұлттық оператордың мүмкіндіктері шектеулі болуына, сондай-ақ мемлекеттің бос бюджет қаражатының болмауына байланысты газ саласының инвестициялық жобалары үшін қаржыландыруды тартуда қиындықтар бар.

Аталған инвестициялық жобаларды меншік нысанына қарамастан (квазимемлекеттік сектор немесе жеке инвесторлар) инвестициялық капиталды тарту арқылы ішінара жүзеге асыруға болады.

Осылайша, мемлекет газ тасымалдау инфрақұрылымын жаңғыртуды және сырттан инвестициялар тарту есебінен газ саласын дамытудың перспективалы жаңа жобаларын жүзеге асыра алады, бұл қазір елдің газ саласын одан әрі дамыту үшін өте қажет.

Бұл үшін Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 14 қаңтардағы № 13 қаулысымен бекітілген инвестициялық жобаларды іске асыруға арналған қызметтің басым түрлерінің тізбесін "газ саласы" деген бөліммен толықтыру қажет. Бұл бөлім газдандыруды, жаңа газ тасымалдау инфрақұрылымын салуды және жаңғыртуды, газды барлау, өндіру және өңдеу жөніндегі жаңа жобаларды іске асыруды көздейтін болады.

Сондай-ақ ұлттық операторға инвесторлармен:

газ тасымалдау үшін – "тасымалда немесе төле";

газ сығымдаудың көрсетілетін қызметтері үшін – "сығымда немесе төле";

газды өңдеу үшін – "газды өңдеуге бер немесе төле" талабымен газды тасымалдаудан, өңдеуден, өткізуден және газды сығымдауды қоса алғанда, ілеспе қызметтер көрсетуден түсетін кірістер есебінен инвестициялардың қайтарылуына кепілдік беретін келісімшарттарды жасасуға өкілеттік беру қажет.

Р/c №	Атауы	Аяқталу нысаны	Орындау мерзімі	Жауапты орындаушылар	Қаржыландыру көлемі	Қаржыландыру көздері
1	2	3	4	5	6	7
Күтілетін нәтижелер: 1) тауарлық газдың ресурстық базасы: тауарлық газ өндірісін 42,1 млрд м³ дейін ұлғайту; газды барлау, өндіру, өңдеу және газ тасымалдайтын инфрақұрылым салу жобаларының инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін шаралар әзірлеу; 2) ішкі нарық: Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың солтүстік өңірлерді газдандыру және халықты газдандырумен жалпы қамтуды 65 %-ға жеткізу жөніндегі тапсырмаларын ескере отырып, Газдандырудың бас схемасын өзектілендіру; 3) тасымалдау: газ тасымалдау инфрақұрылымының тозу деңгейін 25 %-ға дейін қысқарту, өткізу қабілетін газдандыру бойынша нысаналы көрсеткіштерді қамтамасыз ету үшін қажетті деңгейге дейін кеңейту; 4) мыналарды: а) қолдауды қажет ететін тұтынушылардың санаттары, ең алдымен халықтың әлеуметтік осал топтары үшін газ бағаларын тежеуді; б) газға нарықтық баға төлеуге қабілетті тұтынушылардың жаңа санаттарын енгізуді; в) ұлттық оператордың қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету үшін тарифтер мен бағаларды ұзақ мерзімді жоспарлауды және дефолттың алдын алу үшін мемлекеттік қолдау шараларын заңнамалық бекітуді ескере отырып, газға баға белгілеу моделін жетілдіру; 5) мұнай-газ химиясы: шикізаттың кепілдік берілген көлемін және оны мұнай-газ химиясы өндірістері орындарына тасымалдаудың тұрақты шарттарын ұсыну.
1.	Газдың ресурстық базасын ұлғайту
1.1.	Ірі жобалардан газ өндіруді және өңдеуді ұлғайту
1.	Жылына 1,15 млрд м³ шикі газды қайта өңдеу үшін Қашаған ГӨЗ салу (1-кезең)	пайдалануға беру актісі	2022 – 2024 жылдар	ЭМ, PSA (келісу бойынша), QazaqGaz (келісу бойынша), инвестор (келісу бойынша)	378,3 млрд тг	QazaqGaz-дың меншікті қаражаты/ қарыз қаражаты (қажет болған кезде)
2.	Базалық жобалау туралы келісімдерге қол қою (2а кезең)	базалық жобалау туралы келісім	2022 жыл	QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
3.	Базалық жобалау туралы келісімдерге қол қою (2б кезең)	базалық жобалау туралы келісім	2022 жыл	QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
4.	ҚМГ стратегиялық әріптесімен бірлесіп Қаламқас-теңіз кен орнының газ қорларын игеру мүмкіндігін зерделеу	техникалық-экономикалық есеп	2022 жыл	ЭМ, ҚМГ(келісу бойынша), QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
5.	Жаңаөзен қаласында жаңа ГӨЗ салу	пайдалануға беру актісі	2022 – 2024 жылдар	ҚМГ (келісу бойынша)	айқындалуы тиіс	меншікті немесе қарыз қаражаты
1.2.	ҚМГ кен орындарында газ өндірудің жаңа жобаларын іске қосу
6.	ЖМК преференцияларын беру мүмкіндігін және газды пайдалану нұсқаларын (оның ішінде сутегі өндірісі үшін) ескере отырып, ҚМГ кен орындарының газ қорларын игеру жоспарларын айқындау	жол картасы	2023 жылғы төртінші тоқсан	ҚМГ (келісу бойынша), QazaqGaz (келісу бойынша), ЭМ, ҰЭМ	талап етілмейді	-
1.3.	Газды геологиялық барлау
7.	QazaqGaz-дың тікелей келіссөздер құқығын іске асыру мүмкіндігін ескере отырып, МЖҚҚББ-дағы перспективалы газ учаскелерінің тізбесін айқындау	перспективалы газ учаскелерінің тізбесі	2023 жылғы мамыр	ЭМ, ИИДМ, QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
1.4.	Газды барлау, өндіру, өңдеу және жеткізуші газ тасымалдау инфрақұрылымын салу жобаларын ынталандыруға арналған преференциялар
8.	Газды барлау және өндіру жобалары үшін преференциялар, оның ішінде ЖМК шеңберінде фискалдық преференциялар беру мүмкіндігін қарау	Үкіметке ақпарат	2022 жыл	ЭМ, ҰЭМ, Қаржымині, СІМ, ҚШИКҚ (келісу бойынша), QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
9.	Қашаған кен орнынан 1 млрд м³ шикі газды өңдеу үшін "ҰИМТ" АЭА-ға қосу жолымен МӨЗ салу жобасына преференциялар беру мүмкіндігін қарау	Үкіметке ақпарат	2022 жыл	ЭМ, ҰЭМ, ИИДМ, Қаржымині, СІМ	талап етілмейді	-
10.	Жаңаөзен қаласында жаңа газ өңдеу зауытын салу жобасы үшін преференциялар беру мүмкіндігін қарау	Үкіметке ақпарат	2022 жыл	ЭМ, ҰЭМ, ИИДМ, Қаржымині, СІМ, ҚМГ (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
11.	Өңделген газ ресурстарын ұлғайту мақсатында ГӨЗ және газды кешенді дайындау қондырғыларын (бұдан әрі – ГКДҚ) салудың барлық жаңа жобаларына АЭА преференцияларын қолдану мүмкіндігін қарау	Үкіметке ақпарат	2022 жыл	ЭМ, ҰЭМ, Қаржымині, СІМ, ИИДМ, ҚШИКҚ (келісу бойынша), QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
12.	Жер қойнауын пайдаланушылардан газ сатып алу үшін бағаның ынталандырушы формуласын және оны жаңа газ жобаларына қолдану тетіктерін әзірлеу	Үкіметке ұсыныс	2022 жыл	ЭМ, QazaqGaz (келісу бойынша), ҚМГ (келісу бойынша), ҚШИКҚ (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
1.5.	Импорттық газды сатып алу
13.	Ішкі нарықта газ тапшылығын болдырмау үшін газ импортын қамтамасыз ету	Үкіметке ақпарат	2022 – 2025 жылдар	ЭМ, QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
1.6.	Газдың ресурстық базасының өсуін ынталандыру үшін заңнамаға өзгерістер енгізу
14.	Кен орындарында Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің көмірсутектерді өндіруді есепке алудың ақпараттық жүйесіне деректер беретін шикі газ есептеуіштерін орнату мәселесін пысықтау	Үкіметке ұсыныс	2022 жылғы желтоқсан	ЭМ, Kazenergy, жер қойнауын пайдаланушылар (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
15.	Қабатқа айдалатын немесе алау етіп нормадан көп жағылатын газды, сондай-ақ мұнай-газ кен орындарындағы бос газ кенжатындарын өндіру және өңдеу жөніндегі ЖМК преференциялары мен газ бағасының ынталандырушы формуласы ескерілетін ынталандырушы шаралар	Үкіметке ұсыныс	2022 жылғы желтоқсан	ЭМ, QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
2.	Газ тасымалдау инфрақұрылымын дамыту және жаңғырту
2.1.	Газ тасымалдау жүйесінің жай-күйіне тәуелсіз техникалық аудит жүргізу
16.	Техникалық аудит (желілік бөлік)	техникалық аудит туралы есеп	2022 жыл	QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	QazaqGaz меншікті қаражаты есебінен
2.2.	1-кезең. 2021–2025 жылдар аралығындағы кезеңге арналған газ тасымалдау инфрақұрылымын кеңейту және жаңғырту бағдарламалары
17.	Маңғыстау облысының Құрық ауылында АГТС орнатып, "Жаңаөзен – Ақтау" МГҚ-дан "Жетібай – Құрық" магистральдық бұрма газ құбырын салу	пайдалануға беру актісі	2022 жыл	QazaqGaz (келісу бойынша)	22,9 млрд тг (ЖСҚ-ға сәйкес нақты құны)	QazaqGaz меншікті қаражаты/қарыз қаражаты (қажет болған кезде)
18.	2 БГП орнатып, Құрық ауылы маңындағы АГТС-тан жылы жағажай курорт аймағындағы Сарша мекені мен "Rixos Aktau" қонақүйіне дейін жоғары қысымды газ құбырын салу	пайдалануға беру актісі	2023 жыл	QazaqGaz (келісу бойынша)	7,4 млрд тг (ЖСҚ-ға сәйкес нақты құны)	QazaqGaz меншікті қаражаты/қарыз қаражаты (қажет болған кезде)
19.	"Бейнеу – Жаңаөзен" МГҚ-ның 2-желісін салу	пайдалануға беру актісі	2023 жыл	QazaqGaz (келісу бойынша)	160,8 млрд тг (ЖСҚ-ға сәйкес нақты құны)	20 % Қордың меншікті қаражаты және 80 % QazaqGaz меншікті қаражаты/қарыз қаражаты (қажет болған кезде)
20.	Маңғыстау облысының газ тасымалдау жүйесін күрделі жөндеу	пайдалануға беру актісі	2024 жыл	QazaqGaz (келісу бойынша)	43,1 млрд тг (ЖСҚ-ға сәйкес нақты құны)	QazaqGaz меншікті қаражаты
21.	Қолданыстағы "Мақат – Солтүстік Кавказ" МГҚ - ға ұзындығы 130 км Ду 1020 мм резервтік газ құбырын (лупинг) салу	пайдалануға беру актісі	2023 жыл	QazaqGaz (келісу бойынша)	89,1 млрд тг (ЖСҚ-ға сәйкес нақты құны)	20 % Қордың меншікті қаражаты және 80 % QazaqGaz меншікті қаражаты/қарыз қаражаты (қажет болған кезде)
2.3.	2025 жылға қарай ішкі нарықта тұтынудың өсу болжамын ескере отырып, газ тасымалдау инфрақұрылымын кеңейту жобалары
22.	ББШ 2-ші желісін салу үшін қаржыландыру көздерін айқындау	Үкіметке ұсыныс	2023 жыл	Қор (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
23.	Газ тасымалдау инфрақұрылымын жаңғырту және кеңейту бағдарламасының 2-кезеңі үшін қаржыландыру көздерін айқындау	Үкіметке ұсыныс	2022 жыл	ЭМ, ҰЭМ, Қор (келісу бойынша) QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
2.4.	Газ тасымалдау инфрақұрылымын жаңғыртудың 2-кезеңін іске асыруды жоспарлау
24.	Газ тасымалдау инфрақұрылымын жаңғыртудың 2-кезеңі жобаларының тізбесін нақтылау, тариф есебінен қаржыландыруды айқындау, қажет болған жағдайда республикалық бюджет пен "Самұрық-Қазына" АҚ қаражатын тарту. Жобалардың алдын ала тізбесінде мыналар қамтылған: сүйемелдеуші инфрақұрылым объектілерін (ГАА, БӨАжА және т.б.) жаңғырту; газ тасымалдауда қолданылатын, 75 %-дан астам тозған МГҚ учаскелеріне ҚІД жүргізу және жөндеу ("ОАО" МГҚ, "Бұхара – Орал" МГҚ, "СОН" МГҚ, "МСК" МГҚ, "БГА – ТБА" МГҚ, "Газли – Шымкент" МГҚ, "Окарем – Бейнеу" МГҚ); сүйемелдеуші инфрақұрылым объектілерін (ГАА, БӨАжА және т.б.) жаңғырту	Үкіметке ақпарат	2024 жыл	QazaqGaz (келісу бойынша), ЭМ, ҰЭМ, Қаржымині	талап етілмейді	QazaqGaz меншікті қаражаты
3.	Халықтың әлеуметтік тұрғыдан осал топтарын қорғауды ескере отырып, газға баға белгілеудің жаңа тәсілдері
3.1.	Халықтың әлеуметтік тұрғыдан осал топтарын қорғаудың тиімді жүйесін және ішкі нарықта тауарлық газ бағасын одан әрі субсидиялау бойынша QazaqGaz мүмкіндіктерін ескере отырып, газға баға белгілеудің жаңа тәсілдерін іске асыру мақсатында заңнамаға өзгерістер енгізу
25.	Газға баға белгілеудің жаңа тәсілдерін іске асыру мақсатында заңнамаға мыналарды көздейтін өзгерістер енгізу: а) газ бағасын тежеу саясаты жүзеге асырылатын жаңа санаттарды енгізу: атаулы әлеуметтік көмек және тұрғын үй көмегін алатын халықтың әлеуметтік тұрғыдан осал топтары; б) газдың нарықтық бағасын төлеуге қабілетті тұтынушылардың жаңа санаттарын енгізу, оның ішінде ірі коммерциялық тұтынушылар және цифрлық майнингті жүзеге асыратын кәсіпорындар; в) әрбір санат үшін тауарлық газ бағасын белгілеу тәртібін (формула) айқындау; г) жылына 2 рет: МГҚ-мен газ тасымалдау тарифтері өскен кезде; "Газ және газбен жабдықтау туралы "Қазақстан Республикасы Заңының қолданыстағы ережелеріне сәйкес 1 шілдеден бастап түзету мүмкіндігін ескере отырып, ұзақ мерзімді кезеңге арналған шекті көтерме бағаларды бекіту; д) МГҚ мен газ тарату жүйесі арқылы газды тасымалдауға бекітілген тарифті оның қолданылу мерзімі өткенге дейін өзгерту негіздерін кеңейту; е) күнтізбелік бір жыл ішінде шекті көтерме сауда бағаларының көтерілуін 15 %-ға шектеуді алып тастау; ж) тарифтік сметаға облигациялар және басқа да кредиттік құралдар түріндегі қарыз қаражатын қосу	Үкіметке ақпарат	2022 – 2023 жылдар	ЭМ, ҰЭМ, QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
3.2.	Тарифтер мен бағаларға қысымды төмендету үшін газ тасымалдау инфрақұрылымын кеңейту және жаңғырту жобаларына арналған преференциялар
26.	Тарифтер мен бағаларға қысымды төмендету үшін газ тасымалдау инфрақұрылымын кеңейту және жаңғырту жобаларының өзін-өзі ақтауы кезеңіне фискалдық жеңілдіктер беру мүмкіндігін қарау	Үкіметке ұсыныс	2022 жыл	ЭМ, ҰЭМ, Қаржымині, QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
4.	Газдандыруды дамыту
4.1.	Газдандырудың 2030 жылға дейінгі бас схемасын өзектілендіру
27.	Газдандырудың бас схемасын өзектілендіру	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	2022 жыл	ЭМ, QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
28.	Қазақстан Республикасын газдандырудың 2030 жылға дейінгі бас схемасы шеңберінде Қазақстанның солтүстік облыстарын газдандыру нұсқаларын әзірлеу	Үкіметке ұсыныс	2022 жыл	ЭМ, Қор, QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
4.2.	Газ тасымалдау объектілері мен тарату желілерін салу бюджеті мен функцияларын ЖАО-дан QazaqGaz-ға беру
29.	Бюджет кодексінің шеңберінде газдандырудың бас схемасын іске асыруға арналған бюджет қаражатын QazaqGaz-ға бағыттау тетігін айқындау	Үкіметке ұсыныс	2022 жыл	ЭМ, Қаржымині, ҰЭМ, QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
5.	Газ генерациясының үлесін 2030 жылға қарай сағатына 33 млрд кВт-қа дейін ұлғайту (жалпы энергия теңгерімінде 25 %)
5.1.	Газ генерациясы бойынша мақсаттарға қол жеткізу үшін қуаттарды, газ көлемін, газ тасымалдау және газ тарату инфрақұрылымын жоспарлау
30.	Ұлттық энергетикалық желіні дамыту жоспары шеңберінде газ генерациясы бойынша мақсаттарға қол жеткізу үшін жол картасын жасай отырып, қуаттарды, газ көлемін және талап етілетін инфрақұрылымды келісу	Қордың жол картасы	2022 жылғы екінші тоқсан	ЭМ, Қор (келісу бойынша), QazaqGaz (келісу бойынша), KEGOC (келісу бойынша), Самұрық-Энерго (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
5.2.	Түркістан облысында 1000 МВт бу-газ электр қондырғысын (бұдан әрі – БГҚ) салу
31.	Түркістан облысында 1000 МВт БГҚ салуға алдын ала техникалық-экономикалық негіздемені (бұдан әрі – алдын ала ТЭН) әзірлеу	алдын ала ТЭН	2022 жылғы екінші тоқсан	Қор (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
6.	QazaqGaz акциялары пакетінің 25 % IPO
32.	"Ұлттық холдингтердің және (немесе) ұлттық компаниялардың не олардың аффилиирленген тұлғаларының, сондай-ақ мемлекет қатысатын өзге де заңды тұлғалардың жарғылық капиталдарына берілген және (немесе) олардың меншігінде тұрған стратегиялық объектілердің және мемлекетпен аффилиирленбеген заңды тұлғалардың, сондай-ақ жеке тұлғалардың меншігінде тұрған стратегиялық объектілердің тізбелерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 30 маусымдағы № 651 қаулысына QazaqGaz акциялары пакетінің 25 %-ын стратегиялық объектілер тізбесінен алып тастау бөлігінде өзгеріс енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы	2022 жыл	ҰЭМ, ЭМ, Қаржымині, ҰҚК (келісу бойынша), Қор (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
33.	"Жекешелендірудің 2021–2025 жылдарға арналған кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 29 желтоқсандағы № 908 қаулысына QazaqGaz акцияларының пакетінің 25 %-ын ІРО-ға шығару бөлігінде өзгеріс енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы	2022 жыл	Қаржымині, ЭМ, ҰЭМ, ҰҚК (келісу бойынша), Қор (келісу бойынша), QazaqGaz (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
34.	QazaqGaz акцияларын бастапқы жария орналастыруды (IPO) дайындау және іске асыру	бағалы қағаздар шығару	2022 – 2023 жылдар	QazaqGaz (келісу бойынша), Қор (келісу бойынша)	консультанттарды тартқаннан кейін нақтылануға тиіс	QazaqGaz есебінен

_________________________________
² Техникалық аудит нәтижесі бойынша МГҚ желілік бөлігінің жаңғырту жоспары жасалады

Ескертпе:

"Қашаған кен орнының шикізаты базасында қуаты жылына 1,15 млрд м³ газ өңдеу зауытын салу" және "Инвестициялар тарту есебінен Түркістан облысында қуаты 350 МВт БГҚ салу" іс-шаралары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 730 қаулысымен бекітілген "Қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған орнықты экономикалық өсу" ұлттық жобасында көзделген.

Аббревиатуралардың толық жазылуы:

АГТС – автоматтандырылған газ таратушы станциялар;

Арселор – "ArcelorMittal" акционерлік қоғамы;

АЭА – арнайы экономикалық аймақ;

"БГА – ТБА" МГҚ – "Бұхара газды ауданы – Ташкент – Бішкек – Алматы" магистралдық газ құбыры;

БӨАжА – бақылау-өлшеу аспаптар және автоматика;

ГАА – газ айдайтын агрегат;

ЖАО – жергілікті атқарушы органдар

ЖЭО – жылу электр орталығы;

ЖІӨ – жалпы ішкі өнім;

ЖСҚ – жобалау-сметалық құжаттама;

ИИДМ – Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі;

Қаржымині – Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі;

Қазақмыс – "Қазақмыс" корпорациясы;

Қор – "Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры" акционерлік қоғамы;

ҚШИКҚ – "Қазақстан шетелдік инвесторлар кеңесі" қауымдастығы;

ҚІД – құбырішілік диагностика;

МГҚ – магистральдық газ құбыры;

МЖҚҚББ – Мемлекеттік жер қойнауы қорын басқару бағдарламасы;

"МСК" МГҚ – "Мақат – Солтүстік Кавказ" магистральдық газ құбыры;

"ОАО" МГҚ – "Орта Азия – Орталық" магистральдық газ құбыры;

РБ – республикалық бюджет;

"СОН" МГҚ – "Союз – Оренбург – Новопсков" магистралдық газ құбыры;

Самұрық-Энерго – "Самұрық-Энерго" акционерлік қоғамы;

СІМ – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі;

ТЭН – техникалық-экономикалық негіздеме;

ҰҚК – Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті;

ҰЭМ – Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі;

"ҰИМТ" АЭА – "Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі" арнайы экономикалық аймағы;

ЭМ – Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі;

ERG – Eurasian Resources Group;

Kazenergy – "Kazenergy" Қазақстан мұнай-газ және энергетика кешені ұйымдарының қауымдастығы" заңды тұлғалар бірлестігі;

KEGOC – "Kazakhstan Electricity Grid Operating Company" акционерлік қоғамы;

PSA – "PSA" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі;

QazaqGaz – "QazaqGaz" ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамы.

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемый Комплексный план развития газовой отрасли Республики Казахстан на 2022 – 2026 годы (далее – Комплексный план).

2. Центральным и местным исполнительным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан (по согласованию), а также иным организациям (по согласованию), ответственным за исполнение Комплексного плана:

1) обеспечить своевременную реализацию мероприятий, предусмотренных Комплексным планом;

2) ежеквартально до 5 числа месяца, следующего за отчетным кварталом, представлять информацию о ходе исполнения Комплексного плана в Министерство энергетики Республики Казахстан.

3. Министерству энергетики Республики Казахстан представлять два раза в год, к 15 июля и 15 января, сводную информацию о ходе исполнения Комплексного плана в Аппарат Правительства Республики Казахстан.

Сноска. Пункт 3 - в редакции постановления Правительства РК от 17.03.2023 № 236 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

4. Контроль и координацию за исполнением Комплексного плана возложить на Министерство энергетики Республики Казахстан.

5. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

А. Смаилов

Утвержден
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 18 июля 2022 года № 488

Комплексный план
развития газовой отрасли Республики Казахстан на 2022 – 2026 годы

Сноска. Коплексный план с изменением, внесенным постановлением Правительства РК от 17.03.2023 № 236 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Введение

В условиях развития "зеленой" энергетики, а именно перехода на альтернативные и возобновляемые источники энергии многие государства и крупные транснациональные нефтегазовые компании уделяют серьезное внимание глобальным сценариям развития потребности мировой экономики в углеводородных ресурсах для выработки ключевых ориентиров своего будущего развития.

Природный газ занимает особое место в структуре мировой энергетики и международном топливном балансе.

В Казахстане по инициативе Первого Президента Республики Казахстан – Елбасы Назарбаева Н.А. и под руководством Главы государства Токаева К.К. успешно реализуется стратегия долгосрочного развития страны "Стратегия "Казахстан – 2050": новый политический курс состоявшегося государства", в которой в качестве одного из важных приоритетов устойчивого развития страны определен всеобъемлющий экономический прагматизм в развитии отраслей экономики на принципах прибыльности, возврата от инвестиций и конкурентоспособности, которая также подразумевает пересмотр текущей системы управления ресурсами газа страны и газовой отраслью в целом.

Газовая отрасль играет ключевую роль в экономическом и социальном благополучии Республики Казахстан. При этом существуют сдерживающие факторы для эффективного развития газовой отрасли, в том числе низкая инвестиционная привлекательность проектов расширения ресурсной базы газа, критическая изношенность газотранспортной инфраструктуры, недостижение безубыточного уровня ценообразования при поставках газа на внутреннем рынке.

В целях повышения энергетической и экономической безопасности страны в данном секторе требуются соответствующие реформы.

Комплексный план определяет видение и основные подходы к поэтапному реформированию и комплексному развитию газовой отрасли Республики Казахстан на период до 2030 года.

Данный документ содержит анализ сдерживающих факторов и необходимые инициативы для эффективного развития газовой отрасли по следующим направлениям:

увеличение ресурсов товарного газа за счет создания благоприятного инвестиционного климата для новых проектов разведки, добычи, переработки газа и строительства подводящей газотранспортной инфраструктуры;

обеспечение внутреннего рынка с учетом государственной политики сдерживания цен на газ для категорий потребителей, которые нуждаются в поддержке, прежде всего для социально-незащищенных слоев населения;

экспорт газа за счет излишков газа после приоритетного обеспечения потребностей внутреннего рынка;

поддержание и увеличение достигнутых показателей транспортировки газа, модернизация и расширение газотранспортной инфраструктуры для дальнейшего развития газификации, в том числе северных регионов Казахстана, и устранения критических дефектов и "узких мест", угрожающих устойчивому газоснабжению;

содействие развитию нефтегазохимии;

реформа управления газовой отраслью.

Анализ текущей ситуации.

Увеличение ресурсов товарного газа.

По своей структуре добываемый газ в Республике Казахстан в основном является попутным нефтяным газом.

Более 75 % добычи газа в Казахстане обеспечивают проекты Карачаганак, Кашаган и Тенгиз (при этом валовой объем добычи на Карачаганаке на протяжении четырех лет оставался практически неизменным, а на Тенгизе и Кашагане в течение трех лет постепенно увеличивался).

По итогам 2021 года порядка 32 % добытого попутного нефтяного газа закачано обратно в пласт для поддержания пластового давления, 13 % использовано на собственные технологические нужды недропользователей, выработку электроэнергии и утилизацию, а также 55 % было направлено на переработку.

Из общего объема реализации переработанного газа было направлено на потребности внутреннего рынка – 72 % и экспорт – 28 %.

Для сохранения энергетической безопасности и дальнейшего устойчивого развития газовой отрасли необходимо расширение ресурсной базы.

Увеличение объемов добычи сырого газа и производства товарного газа в приоритетном порядке планируется за счет разведанных месторождений, готовых к разработке в настоящее время (Каламкас - Море, Прорвинская группа месторождений, Урихтау). Существенному прогрессу будет способствовать проработка дополнительных преференций, что позволит осуществить разработку данных месторождений с привлечением стратегических инвесторов.

Дополнительно планируются изучение и проведение доразведки на месторождении Имашевское (172 млрд м³), которое является трансграничным.

Текущие рассматриваемые концепции проектов расширения на месторождении Кашаган ставят в приоритет возможность коммерциализации попутного сырого газа. На сегодня уже принято инвестиционное решение по строительству газоперерабатывающего завода (далее – ГПЗ) на переработку 1 млрд м³ в год сырого газа привлеченным инвестором совместно с национальным оператором в сфере газа и газоснабжения (далее – национальный оператор). Оператор месторождения Кашаган планирует нарастить реализацию газа на ГПЗ при наличии экономической и технологической обоснованности на последующих этапах освоения месторождения. Эти проекты являются значимыми и могут потребовать поддержки со стороны государства.

С целью стабильного и бесперебойного обеспечения газом внутреннего рынка страны в 2012 году введен институт единого закупщика товарного газа.

Монопольная модель рынка оптовой и розничной реализации товарного газа, предусматривающая преимущественное право национального оператора АО "НК "QazaqGaz" на приобретение газа у недропользователей и исключительное право на его реализацию как на внутреннем, так и внешнем рынках, обеспечивает субсидирование цен на внутреннем рынке за счет экспортных доходов.

Вместе с тем за 2010 – 2021 годы объемы потребления газа на внутреннем рынке выросли на 106 % с 9 млрд м³ до 18,6 млрд м³, а к 2025 году ожидается дефицит товарного газа. Это исключает возможности субсидирования внутреннего рынка за счет экспортных доходов национального оператора и требует принятия комплекса мер по увеличению объемов добычи товарного газа.

Вместе с тем причинами непривлекательности добычи товарного газа для частных инвестиций являются монопольное присутствие на рынке государства и осуществляемое им ценовое регулирование. Монополизация внутреннего рынка также содержит риски монопольных издержек.

В этой связи долгосрочной целью развития рынка товарного газа должны стать создание конкурентной модели, включающей поэтапное дерегулирование рынка в целях привлечения частных, негосударственных инвестиций, развитие биржевых торгов как инструмента дерегулирования рынка и обеспечения равного, прямого доступа без посредника к ресурсам недропользователей для независимых поставщиков газа.

Для реализации конкурентной модели рынка товарного газа необходимы увеличение объемов добычи газа, сокращение убытков от его реализации на внутренний рынок и диспаритета цен на внутреннем и внешнем рынках в условиях формирования общего рынка газа ЕАЭС к 2025 году.

Газификация страны

На сегодняшний день в стране реализуется Генеральная схема газификации Республики Казахстан на 2015 – 2030 годы (далее – Генеральная схема), разработанная в соответствии с подпунктом 4) статьи 5 Закона Республики Казахстан "О газе и газоснабжении" (далее – Закон) и утвержденная постановлением Правительства Республики Казахстан от 4 ноября 2014 года № 1171. Согласно поручению Правительства предполагается актуализация Генеральной схемы газификации до конца 2022 года.

Согласно Генеральной схеме газификация внутренних потребителей страны осуществляется за счет государственных средств¹, а также инвестиционных программ группы компаний национального оператора.

В период с 2010 по 2021 годы за счет государственного бюджета реализовано свыше 1300 проектов газификации, построено более 18 тысяч км газораспределительных сетей в регионах.

Помимо бюджетных средств газификация страны также ведется за счет доходов национального оператора в рамках реализации мероприятий инвестиционных программ. За 2010 – 2021 годы национальным оператором были выполнены мероприятия по строительству более 9,5 тысяч км распределительных сетей газоснабжения в различных регионах страны.

___________________________________________________

¹В приоритетном порядке за счет средств государственного бюджета средства выделяются на достижение индикаторов/показателей, отраженных в Национальных проектах соответствующей отрасли.

На другие мероприятия средства будут выделяться с учетом развития экономики и потенциала увеличения доходной базы бюджета.

В декабре 2019 года в рамках поручения Первого Президента Республики Казахстан – Елбасы Назарбаева Н.А., озвученного в Послании народу Казахстана "Пять социальных инициатив", и поручения Главы государства Токаева К.К., данного в рамках предвыборной программы "Благополучие для всех! Преемственность. Справедливость. Прогресс" по своевременному завершению строительства МГ "Сарыарка", завершено строительство и введен в эксплуатацию первый этап МГ "Сарыарка" по маршруту "Кызылорда – Нур-Султан" протяженностью 1061,3 км.

Первый этап газопровода "Сарыарка", берущего начало с Кызылординской области, позволил обеспечить экологически чистым видом топлива столицу, центральные и часть северных регионов страны, что является одним из исторически знаковых событий для страны с момента обретения независимости.

Таким образом, по состоянию на 1 января 2022 года уровень газификации населения страны достиг 53,07 %, или 9,8 млн. человек получили доступ к природному газу.

С учетом роста уровня газификации и подключения новых потребителей за 2010-2021 годы объемы потребления газа на внутреннем рынке выросли на 106 % с 9,0 млрд м³ до 18,6 млрд м³, которые поставляются по газотранспортной системе национального оператора.

Основные проблемы, мешающие эффективной реализации Генеральной схемы газификации:

1. Необъективная и продолжительная оценка стоимости передаваемых объектов.

2. Сдерживание передачи объектов из-за неурегулированности вопросов тарифообразования при данной процедуре.

3. Длительная процедура передачи и ведомственная принадлежность объектов в период передачи из коммунальной в республиканскую собственность (от 2 и более лет).

Экспорт и транзит товарного газа

Основываясь на принципах многовекторности поставок углеводородов на внутренние и внешние рынки, Казахстан стремится развивать все экономически выгодные маршруты по транзиту и экспортным поставкам товарного газа.

По итогам 2021 года экспорт казахстанского газа составил 7,2 млрд м³.

С 15 октября 2017 года началась поставка отечественного газа в Китай по магистральному газопроводу (далее - МГ) "Казахстан-Китай", тем самым диверсифицированы экспортные маршруты. Заключен среднесрочный контракт с китайской стороной по поставке казахстанского газа до 10 млрд м³ в год.

С 2017 года по 2021 год экспорт казахстанского газа в Китай увеличился в четыре раза с 1,5 млрд м3 до 5,9 млрд м³.

Республика Казахстан благодаря географическому расположению между крупнейшими странами-поставщиками и потребителями газа обладает перспективным транзитным потенциалом.

Источником объемов транзита газа являются Республика Узбекистан и Туркменистан, получателями – Российская Федерация и Китай.

По итогам 2021 года международный транзит газа составил 79,3 млрд м³, в том числе транзит среднеазиатского газа – 48,5 млрд м³, российского – 30,8 млрд м³.

В настоящее время в соответствии с Соглашением между Правительством Республики Казахстан и Правительством Китайской Народной Республики о сотрудничестве в строительстве и эксплуатации газопровода Казахстан-Китай построен и успешно эксплуатируется газопровод "Казахстан-Китай", предназначенный как для внутренней транспортировки газа и экспорта отечественного газа, так и для транзита среднеазиатского газа по территории Казахстана в Китай.

Газопровод "Казахстан-Китай" состоит из двух участков:

первый участок – участок газопровода по маршруту "Туркменистан –Узбекистан – Казахстан – Китай" в трехниточном исполнении общей пропускной способностью 55 млрд м³ в год.;

второй участок – участок газопровода по маршруту "Бейнеу – Бозой – Шымкент" в однониточном исполнении с пропускной способностью 15 млрд м³ в год.

МГ "Казахстан-Китай" имеет важнейшее стратегическое значение для Казахстана, так как он:

обеспечивает природным газом ранее импортозависимые южные регионы Республики Казахстан за счет поставки газа из западных газодобывающих регионов страны, тем самым обеспечивая энергетическую безопасность Республики Казахстан;

способствует газификации населенных пунктов, в том числе центральных и северных регионов республики за счет врезки МГ "Сарыарка" в МГ "Бейнеу – Бозой – Шымкент";

создает единую газотранспортную систему, соединяя крупнейшие газовые магистрали, включая МГ "Средняя Азия - Центр", "Бухара – Урал", "Сарыарка", "Газли - Шымкент", "Бухарский газоносный район – Ташкент – Бишкек – Алматы", что позволяет эффективно управлять потоками газа;

позволяет наращивать транзитный потенциал поставки среднеазиатского газа;

позволяет диверсифицировать экспортные направления поставки казахстанского газа.

Таким образом, газопровод "Казахстан – Китай" играет неоценимую роль в экономике Казахстана.

Вместе с тем для поддержания экспортного потенциала и стабильного газообеспечения южных и центральных регионов необходимо строительство второй нитки магистрального газопровода "Бейнеу – Бозой – Шымкент".

Нефтегазохимия

В Казахстане на постоянной основе ведется работа по переориентации нефтегазового сектора от сырьевой направленности к выпуску продукции с высокой добавленной стоимостью, что подразумевает развитие нефтегазохимической промышленности.

Реализованы Программа развития нефтехимической промышленности Республики Казахстан на 2008 – 2013 годы, государственные программы индустриально - инновационного развития Республики Казахстан (ГПИИР) на 2010 – 2014 годы и 2015 – 2019 годы, в рамках которых модернизированы нефтеперерабатывающие заводы (НПЗ), построены завод по производству битума и комплекс ароматических углеводородов (бензол, параксилол), создана специальная экономическая зона для нефтегазохимических и индустриальных проектов в Атырауской области.

В Казахстане функционирует ряд производств, выпускающих экспортоориентированную нефтегазохимическую продукцию.

В связи с вводом новых предприятий и наращиванием объемов выпуска продукции действующими казахстанскими заводами ежегодно отмечается рост производства нефтегазохимической продукции.

Объем произведенной нефтегазохимической продукции в 2021 году составил 190 тыс. тонн, что в 3 раза больше по сравнению с 2016 годом (66 тыс. тонн). К 2030 году ожидаемый объем производства продукции увеличится до 3 млн тонн.

Основные цели и направления развития газовой отрасли.

Основными целями Комплексного плана являются обеспечение безопасным и бесперебойным газоснабжением потребителей Республики Казахстан в приоритетном порядке, согласно статье 4 Закона, устойчивое выполнение обязательств по транзиту газа, расширение ресурсной базы газа и увеличение объемов экспорта газа.

Газовая отрасль может стать драйвером роста экономики страны и удвоить вклад в ВВП к 2030 году при условии достижения следующих показателей:

Увеличение ресурсов товарного газа: имеются возможности увеличить производство товарного газа с 29,4 млрд м³ в 2021 году до 42,1 млрд м³ к 2030 году. Для обеспечения товарным газом внутреннего рынка и экспорта необходимо привлечение инвестиций в новые проекты добычи и переработки газа с учетом стимулирования инвестиций в газовые проекты путем предоставления фискальных преференций и выгодной закупочной цены на товарный газ для недропользователей.

Внутренний рынок: планируется увеличение уровня охвата газифицированного населения Республики Казахстан с 9,8 млн человек (53,07 %) в 2021 году до 13,5 млн человек (65 %) в 2030 году.

Транспортировка: в связи с ростом транспортировки необходимо обеспечить надежное и эффективное функционирование существующей газотранспортной системы, а также увеличить ее пропускную способность.

С учетом увеличения добычи сырого газа и производства товарного газа, развития газификации южных и центральных районов Казахстана, перевода предприятий тепло-электрогенерации на газ потребуется строительство 2-ой нитки магистрального газопровода "Бейнеу – Бозой – Шымкент" мощностью 10 млрд м³ в год и более.

Нефтегазохимия: имеются возможности для создания конкурентоспособной отрасли нефтегазохимии, которая позволит создать дополнительные рабочие места и увеличить доходы экономики страны. В этом направлении национальный оператор взаимодействует с заинтересованными инвесторами с целью обеспечения им гарантированного объема сырья и стабильных условий транспортировки к местам производств.

Достижение поставленных целей напрямую зависит от своевременного решения назревших проблем и реализации инициатив развития по вышеуказанным направлениям с учетом рекомендаций международных экспертов, в том числе экспертов Азиатского банка развития.

Использование газа в качестве газомоторного топлива: необходима государственная поддержка по дальнейшей реализации Плана мероприятий по расширению применения природного газа в качестве моторного топлива на 2019 – 2022 годы, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2018 года № 797.

Ресурсная база

Баланс газа Республики Казахстан до 2030 года, млн м³

Наименование	2022 г.	2023г.	2024г.	2025г.	2026г.	2027г.	2028г.	2029г.	2030г.
Наименование	прогноз	прогноз	прогноз	прогноз	прогноз	прогноз	прогноз	прогноз	прогноз
Добыча сырого газа Республики Казахстан	57 497	58 690	66 609	71 832	72 973	82 716	86 559	85 479	87 089
Добыча газа (действующие месторождения)	57 486	58 391	65 529	69 531	70 007	78 781	82 050	80 175	81 711
Закачка сырого газа Республики Казахстан	20 503	21 795	26 595	31 712	35 577	39 275	40 991	42 564	41 051
Дополнительные объемы сырого газа от ввода новых месторождений	11	299	1 080	2 302	2 966	3 935	4 509	5 304	5 378
Производство товарного газа Республики Казахстан	29 590	30 227	32 091	33 137	35 446	38 164	38 830	39 079	42 218
Дополнительные объемы товарного газа от ввода всех новых проектов	126	356	1 735	2 709	5 528	7 521	7 986	8 616	12 588
Производство товарного газа (действующие месторождения)	29 464	29 871	30 355	30 427	29 918	30 643	30 844	30 463	29 630
Товарный газ на собственные технологические нужды недропользователей (на выработку электроэн.печи подогрева нефти, котельные и т.д)	4 588	4 499	5 747	7 119	8 593	8 890	8 926	8 823	8 742
Ресурсы товарного газа, млн м3 (реализация)	25 002	25 728	26 344	26 018	26 853	29 274	29 904	30 256	33 476
Потребление товарного газа на внутреннем рынке, млн.м3	19 817	21 269	23 178	28 001	29 104	31 206	31 573	31 946	32 363
Текущее внутреннее потребление	18 271	18 734	19 113	19 634	20 062	21 639	22 006	22 379	22 796
Перспективное потребление	1 546	2 535	4 065	8 367	9 042	9 567	9 567	9 567	9 567
Проекты газохимии	939	939	1 089	1 189	1 464	1 989	1 989	1 989	1 989
Перевод промышленных предприятий на газ (Арселор и Казахмыс)	384	684	684	684	684	684	684	684	684
Проекты электроэнергетики	223	912	2 292	6 494	6 894	6 894	6 894	6 894	6 894
Экспорт товарного газа из Республики Казахстан, млн м3	5 186	4 459	3 166	-1 983	-2 251	-1 932	-1 669	-1 690	1 113

*Данный баланс газа является прогнозным и может корректироваться исходя из использования альтернативных видов топлива для нужд экономики, что также позволит сохранить экспортный потенциал и рациональное использование ресурсов газа.

**Проект расширения мощности ГПЗ Кашаган дополнительно на 6 млрд м³ (этап 2б), учитывающий увеличение переработки газа до 6 млрд м³, требует дополнительного изучения.

***Производные продукты из нефтегазохимии: полиэтилен, полипропилен, ПЭТФ, полиамиды, ПВХ, полибутадиен и другие.

По реалистичному сценарию предполагается увеличение производства товарного газа до 42,1 млрд м³/год к 2030 году.

Добыча газа на крупных нефтегазовых активах

К 2030 году добыча сырого газа в Казахстане ожидается на уровне 87 млрд м³. Однако в 2030 году из 87 млрд м³ добытого газа только 42,1 млрд м³ будет переработано в товарный газ (48 %). Остальной газ будет использован на собственные нужды или закачан обратно в пласт.

Обратная закачка газа в пласт является одним из эффективных способов поддержания пластового давления, решение по выбору данного метода принимается с учетом геологических, технико-экономических факторов. На месторождениях Тенгиз и Карачаганак обратная закачка газа является апробированным методом поддержания пластового давления с выстроенной инфраструктурой, который подтверждается проектными документами, с учетом рассмотрения различных альтернативных вариантов поддержания пластового давления и ранее одобренной Стратегии разработки месторождений. Сокращение обратной закачки газа на этих месторождениях приведет к снижению уровня добычи жидких углеводородов.

На месторождениях Тенгиз и Карачаганак с учетом согласованных проектов расширения выбор в пользу коммерциализации газа будет тщательно изучен и обоснован с индивидуальным подходом по технологическим и экономическим параметрам и согласован с уполномоченными государственными органами и партнерами.

Реализация новых проектов прироста добычи газа

Потенциал увеличения добычи сырого газа и производства товарного газа в настоящее время связан с перспективными месторождениями акционерного общества "Национальная компания "КазМунайГаз" (далее – КМГ), такими как "Урихтау Центральный" и "Западная Прорва" и месторождениями национального оператора Анабай и Придорожное.

Увеличение добычи сырого газа за счет реализации этих проектов может достигнуть до 2,2 млрд м³ к 2030 году.

млн м³

Кол-во	Месторождения	2021 г.	2022 г.	2023г.	2024г.	2025г.	2026г.	2027г.	2028г.	2029г.	2030г.
4	Центральный Урихтау, Западная Прорва, Анабай, Придорожное			201	611	1 831	2 220	2 352	2 330	2 282	2 187

объемы добычи газа будут уточнены после утверждения проектных документов на разработку

Дополнительно существуют подтвержденные извлекаемые запасы газа на ряде месторождений, для добычи которых необходима оценка строительства газоперерабатывающих мощностей и подводящей газотранспортной инфраструктуры:

млн м3

Кол-во	Месторождения	2021 г.	2022 г.	2023г.	2024г.	2025г.	2026г.	2027г.	2028г.	2029г.	2030г.
4	Тепловско-Токаревская группа (8 месторожд.), Ансаган (Алмекс +), Рожковское, Переработка дополнительных 2,5 млрд м3 газа с Карачаганака*			98	469	691	3 479	4 111	4 674	5 213	4 538

* планируется рассмотрение проекта по коммерциализации газа

Сдерживающим фактором для реализации новых проектов добычи и переработки газа является их недостаточная рентабельность, которая обусловлена:

а) низкими закупочными ценами на газ у недропользователей из-за необходимости сдерживания розничных цен на газ внутреннем рынке и невозможности экспорта газа недропользователями;

б) высокими капитальными затратами на реализацию газовых проектов;

в) отсутствием новых разведанных запасов газа, готовых к разработке.

По поручению Президента Республики Казахстан К.К. Токаева ведется работа по повышению инвестиционной привлекательности нефтегазовой отрасли в рамках совместной рабочей группы Правительства Республики Казахстан, Ассоциация "Казахстанский Совет иностранных инвесторов", АО "НК "КазМунайГаз" и национального оператора в сфере газа и газоснабжения.

В части газа обсуждаются два основных механизма для повышения инвестиционной привлекательности газовых проектов:

стимулирующая формула цены для закупа газа национальным оператором у недропользователей для новых проектов разведки, добычи и переработки газа;

преференции для газовых проектов, в том числе фискальные, охватывающие этапы разведки, добычи, переработки газа и строительства подводящей газотранспортной инфраструктуры.

Газ будет закупаться у недропользователей по формуле на комиссионной основе в рамках долгосрочных офтейк-контрактов с учетом предоставления равного беспрепятственного доступа к газотранспортной системе для всех недропользователей, инвестирующих в новые газовые проекты.

Формула будет предложена в качестве оферты всем недропользователям и распространяться на новые объемы газа в разрезе месторождений.

Министерством национальной экономики и Министерством финансов Республики Казахстан рассматриваются механизмы предоставления фискальных преференций, так как стимулирующей формулы недостаточно для обеспечения необходимой рентабельности газовых проектов. В частности, рассматриваются возможности предоставления следующих фискальных преференций:

Перечень возможных преференций, которые могут быть применены к газовым проектам для обеспечения рентабельности на уровне не менее 12 %

Добыча газа

Переработка газа

Подводящая инфраструктура

Освобождение от налога на имущество

Освобождение от ЭТП (в случае добычи жидких углеводородов на новых газовых и газоконденсатных месторождениях)

Освобождение от НДПИ

Освобождение от уплаты КПН

Освобождение от уплаты НДС

Увеличение лимита амортизации до 50 % (как для затрат до, так и после добычи)

Введение 100 %-го прироста капитала для расчета налого-облагаемой базы по налогам на прибыль КПН и НЧД

Освобождение от налога на сверхприбыль

Освобождение от уплаты налога на имущество

Освобождение от уплаты КПН

Освобождение от уплаты земельного налога

НДС и пошлина при импорте 0 % (в т.ч. на оборудование и реагенты для работы ГПЗ)

Освобождение от уплаты НДС

Возможность 100 %-го экспорта побочных продуктов газопереработки: сжиженного углеводородного газа и конденсата

Освобождение от уплаты налога на имущество

Освобождение от уплаты КПН

Освобождение от уплаты земельного налога

НДС и пошлина при импорте 0 % (в т.ч. на трубы и оборудование для компрессорных станций)

Освобождение от уплаты НДС

Применение стимулирующей формулы цены на газ и преференций, в том числе фискальных, для новых газовых проектов предполагается закрепить законодательно с учетом механизма улучшенного модельного контракта (далее – УМК), который будет подписываться между уполномоченным органом и инвестором.

Геологоразведка газа.

На данный момент имеется ряд газоперспективных месторождений, которые требуют доразведки и планирования проектов добычи газа:

Кол-во	Месторождения	Геологические запасы газа, млрд м³
Кол-во	Месторождения	А+В+С1	С2	Итого
18	Актоты, Каламкас-море, Орталык, Кайран, Лебяжий, Юж. Придорожное, Кубасай, Пионерское, Ракушечное, Аса, Хазар, Махат, С.Нуржанов, Юж. Урихтау, Каламкас суша, Хвалынское, Имашевское, Ростошинское	395,2	554,7	950,0

Также имеется ряд перспективных газовых участков с ресурсами порядка 804 млрд м3.

Кол-во	Газоперспективные участки	Ожидаемые ресурсы, млрд м³
14	Аскер, Северный, Южный, Карповский Южный, Карповский Северный, Федоровский блок, Кобыланды, Шырак	803,8

В основном данные месторождения и участки обнаружены давно и относятся к простаивающему фонду, не вовлеченному в разработку по причинам низкой рентабельности, отсутствия инвесторов, экологических ограничений.

Проведение геологоразведочных работ является затратным и высокорискованным процессом. Поэтому первоочередной целью является ввод в добычу уже обнаруженных запасов газа. По мере выработки запасов газа необходимо проводить разведочные работы с целью восполнения запасов.

В дальнейшем после решения первоочередной задачи по вводу запасов в добычу необходимо реализовывать в Казахстане масштабную программу разведки углеводородов с целью достижения коэффициента восполнения запасов 100 % и выше.

Для этого необходимо:

- проведение геологоразведочных работ на территориях с высоким потенциалом обнаружения газовых ресурсов в пределах основных осадочных бассейнов;

- повышение изученности в пределах малоизученных осадочных бассейнов;

- привлечение международных нефтегазовых компаний и других инвесторов к разведке углеводородов с учетом предоставления преференций на период разведки и добычи.

С учетом изложенного определены следующие приоритетные задачи по увеличению добычи, переработки и производства товарного газа:

продолжение исследований технико-экономической возможности коммерциализации газа на крупных нефтегазовых активах;

разработка и реализация программы разведки углеводородов с учетом привлечения международных нефтегазовых компаний;

увеличение добычи и производства товарного газа за счет уже имеющихся проектов в КМГ, готовых к разработке, в случае экономической целесообразности их разработки с учетом предоставления стимулирующих цен на газ и фискальных преференций;

предоставление фискальных преференций для повышения инвестиционной привлекательности проектов разведки, добычи, переработки газа и строительства подводящей газовой инфраструктуры;

разработка Национальным оператором стимулирующей формулы цены на газ, предполагающая реализацию части объемов по цене "нетбэк от экспорта" на комиссионной основе по долгосрочным офтейк-контрактам с учетом беспрепятственного доступа к газотранспортным мощностям для всех недропользователей, инвестирующих в новые газовые проекты.

Внутренний рынок

По итогам 2021 года более 9,8 миллионов жителей Казахстана (53,07 % населения) получили доступ к природному газу. Общий объем потребления на внутреннем рынке достиг 18,6 млрд м³.

Кроме населения (доля потребления 27 %), газ используют промышленные предприятия и бюджетные организации (27 %), теплоэнергетические компании и коммунально-бытовые предприятия (46 %).

Согласно поручению Главы государства К. К. Токаева будет продолжена дальнейшая газификация страны, в том числе северных регионов, с целью увеличения охвата населения природным газом до 13,5 млн человек (65 %) к 2030 году. В рамках реализации данного поручения изучаются различные варианты, в том числе строительство дальнейших этапов проекта МГ "Сарыарка".

Также будет продолжена политика дальнейшего сдерживания роста цен на газ для внутренних потребителей. В приоритетном порядке будут сдерживаться цены на газ для социально - незащищенных слоев населения (по состоянию на 2021 год около 218 тыс. семей или 8 % населения страны нуждаются в сдерживании цен на газ).

Вместе с тем одной из проблем, требующих неотложного решения, является существенный рост затрат на субсидирование внутреннего рынка газа национальным оператором, который может привести к дефолту и, соответственно, представлять угрозу для устойчивого газоснабжения.

За 2015-2021 годы сумма убытков национального оператора от оптовой реализации товарного газа на внутреннем рынке составила порядка 587 млрд тенге. Эти затраты были компенсированы за счет доходов от экспорта газа.

В дальнейшем возможен рост убытков национального оператора до 1 трлн тенге за период с 2022 по 2026 годы. Это связано с увеличением уровня газификации из-за ввода в эксплуатацию новых магистральных и распределительных сетей, выделением дополнительных 4 - 5 млрд м³ газа на проекты нефтегазохимии, переводом ряда генерирующих электроэнергию мощностей на газ, а также сокращением экспорта газа в связи с недостаточным объемом ресурсов.

В результате, начиная с 2022 года, убытки национального оператора от оптовой реализации товарного газа на внутреннем рынке будут превышать доходы от других видов деятельности.

С учетом изложенных проблем необходимо определить следующие приоритетные направления развития внутреннего рынка газа.

Необходима разработка новой модели ценообразования на газ на внутреннем рынке, предусматривающей:

введение новых категорий потребителей, для которых будет осуществляться сдерживание цен на газ, включая социально-незащищенные слои населения;

введение новых категорий потребителей, которые способны платить рыночную цену за газ, формируемую по принципу "нетбэк от экспорта" (к таким потребителям относятся предприятия, осуществляющие майнинг криптовалют, и новые крупные промышленные потребители, способные платить рыночную цену за газ);

разработка механизмов долгосрочного планирования тарифов и цен регуляторными органами с учетом долгосрочного обеспечения финансовой устойчивости национального оператора и принятия законодательных мер для недопущения дефолта.

Одним из немаловажных вопросов в сфере тарифной политики является вопрос необходимости совершенствования действующего законодательства в сфере естественных монополий. В частности, действующие предельные тарифы акционерного общества "КазТрансГаз Аймак" (далее – КТГА) и акционерного общества "Интергаз Центральная Азия" (далее – ИЦА) утверждаются на пятилетний период. В них учитываются затраты на обслуживание только существующих газопроводов на момент подачи заявки об утверждении тарифов. В период действия тарифов КТГА или ИЦА принимают на баланс или в доверительное управление новые газопроводы. Однако включение затрат по новым газопроводам в тарифы невозможно из-за того, что тарифы утверждаются на пятилетний период и их изменение до истечения срока действия законодательно не предусмотрено.

Национальный оператор выпускает облигации на условиях выплаты небольших сумм процентов ежегодно и оплаты значительной суммы для погашения основного долга в конце срока обращения облигаций. Согласно законодательству в тарифы могут быть включены только фактические платежи по обслуживанию облигаций, что затрудняет включение в тарифы существенных сумм по погашению облигаций вследствие резкого скачка роста тарифов.

В результате такого подхода газопроводы длительное время находятся на балансе МИО, что впоследствии может привести к рискам безопасного и бесперебойного газоснабжения потребителей страны. При этом у КТГА и ИЦА возникают дополнительные затраты на приведение в соответствие и ввод в эксплуатацию построенных сетей, а также по набору штата, закупке материалов, организации должного обслуживания согласно нормативам.

В соответствии с подпунктом 1) статьи 70 Закона Республики Казахстан "О гражданской защите" транспортировка (трубопроводная) газа отнесена к опасным производственным объектам. Согласно пункту 5 статьи 30 Закона Республики Казахстан "О газе и газоснабжении" газораспределительные организации обязаны иметь аварийно-диспетчерскую службу с круглосуточным режимом работы, включая выходные и праздничные дни. Кроме того, в соответствии с подпунктом 4) пункта 9 типового договора розничной реализации товарного газа, утвержденного приказом Министра энергетики от 12 ноября 2014 года № 117, поставщик обязан обеспечить безопасное, безаварийное и бесперебойное газоснабжение и поддерживать давление газа до пункта приема-передачи газа.

В целях увеличения объемов добычи товарного газа, повышения инвестиционной привлекательности рынка, а также сокращения убытков национального оператора, связанных с несовершенством действующих механизмов цено- и тарифообразования и налогообложения необходимо:

предусмотреть введение двух новых категорий потребителей газа: крупные коммерческие потребители газа и лица, осуществляющие цифровой майнинг, или лица, производящие электроэнергию для лиц, осуществляющих цифровой майнинг, которые будут приобретать газ по коммерческим (рыночным) оптовым и розничным ценам;

наделить Министерство энергетики компетенцией по утверждению предельных оптовых цен на товарный газ на долгосрочный период (5 лет);

предусмотреть возможность изменения предельных оптовых цен товарного газа дважды в год: при пересмотре тарифов на транспортировку газа по магистральным газопроводам и с 1 июля в соответствии с действующими положениями Закона;

пересмотреть 15 %-ое ограничение повышения предельных оптовых цен товарного газа в течение одного календарного года;

в Закон Республики Казахстан "О естественных монополиях" внести изменения в части: возможности пересмотра уровня тарифов до истечения сроков их действия; включения в тарифную смету ежегодно формируемых резервов на погашение облигаций, фактическое погашение которых предусматривается в конце срока обращения;

разработать и определить сроки реализации конкурентной модели рынков оптовой и розничной реализации товарного газа, включающей отмену преимущественного права на приобретение товарного газа у недропользователей национальным оператором в целях его реализации на внутреннем рынке, внедрение биржевых торгов с поэтапным дерегулированием рынка, прекращение деятельности национального оператора по розничной реализации товарного газа.

Актуализация Генеральной схемы газификации

Действующая Генеральная схема нуждается в актуализации:

требуется разработать новые проекты газификации с учетом целей по увеличению охвата населения природным газом до 13,5 млн человек (65 %) к 2030 году;

необходимо разработать варианты газификации северных областей Казахстана согласно поручению Главы государства К.К. Токаева. В действующей Генеральной схеме газификация центральных и северных регионов планировалась путем прокладки газопровода по маршруту "Тобол –Кокшетау - Астана", однако в настоящее время газификация города Нур-Султана и Карагандинской области осуществляется за счет газопровода "Сарыарка";

дополнительно требуется актуализировать некоторые проекты газификации, которые были выполнены с отклонениями от первоначально заложенных технических и экономических параметров;

в настоящее время реализуются нефтегазохимические проекты, а также проводятся работы в регионах по переводу теплоэлектроцентралей на газ, расширению использования сжиженного/компримированного природного газа в качестве моторного топлива, актуализированы задачи по обеспечению газом транзитного грузопотока на международном транспортном маршруте "Европа - Западный Китай" и железнодорожных локомотивов акционерного общества "Национальная компания "Қазақстан темір жолы", что требует существенной корректировки ранее спрогнозированной структуры и объемов потребления газа, а также технико - экономических показателей Генеральной схемы.

Важным моментом при актуализации Генеральной схемы является установление основных критериев, обеспечивающих эффективность планирования и освоения средств, а также качество проектирования, строительства и эксплуатации объектов газовой инфраструктуры.

Транспортировка

В связи с увеличением спроса на газ на внутреннем рынке объемы транспортировки возрастут, что потребует обеспечения надежного функционирования существующей газотранспортной системы, а также увеличения ее производительности.

Однако сегодня сдерживающими факторами для развития транспортировки газа являются критическая изношенность газотранспортной инфраструктуры и недостаточность ее пропускной способности. Возраст большинства газопроводов превышает 50 лет. Средний уровень износа составляет более 75 %.

Повсеместно обнаружены дефекты, угрожающие безопасности газоснабжения (закритические дефекты труб, свищи, дефекты металла труб, недопустимые дефекты околошовных зон, язвенные коррозии на теле трубы).

Некоторые наиболее изношенные газопроводы являются единственными источниками газа для целых регионов (МГ "Макат - Северный Кавказ" для Атырауской области, МГ "Окарем - Бейнеу" для Мангистауской области, МГ "БГР - ТБА" для юга Казахстана, МГ "Карталы – Рудный - Костанай" для Костанайской области).

Действующей пропускной способности газотранспортной инфраструктуры недостаточно для продолжения газификации регионов и обеспечения газом перспективных проектов нефтегазохимии.

К примеру, из-за недостаточной пропускной способности магистрального газопровода "Бейнеу - Шымкент" сдерживается перспективное развитие газовой отрасли по следующим направлениям:

дальнейшая газификация южных, центральных и северных регионов Казахстана;

обеспечение транспортировки газа с новых проектов добычи газа, и соответственно, наращивание объемов экспорта в Китай;

обеспечение газом перспективных проектов нефтегазохимии и новых крупных коммерческих потребителей на юге и в центре страны, включая ТЭЦ - 2 в г. Алматы, ERG, акционерное общество "ArcelorMittal".

В таких условиях рассматриваются следующие пути решения проблем с газотранспортной инфраструктурой.

1. Необходима комплексная модернизация объектов газотранспортной системы Республики Казахстан, объем инвестиций которой будет предварительно оценен по результатам технического аудита.

Частями комплексной модернизации газотранспортной системы являются обязательное использование процессов автоматизации и цифровизации, в том числе дистанционный мониторинг компрессорных станций и других объектов газотранспортной инфраструктуры системами SCADA, картографирование и оцифровка объектов газотранспортной системы национального оператора.

2. Необходимо расширить основную газотранспортную артерию – магистральный газопровод "Бейнеу - Шымкент" за счет строительства нового газопровода пропускной способностью 10 млрд м³ газа в год и более.

Строительство нового газопровода планируется рассмотреть за счет привлечения частных инвестиций.

Для обеспечения инвестиционной привлекательности проекта строительства нового газопровода необходимо предоставление инвестиционных преференций, включая фискальные, согласно действующему законодательству, регулирующему вопросы государственной поддержки инвестиционной деятельности.

Предполагается предоставление инвестору долгосрочного договора на условиях "транспортируй или плати" и тарифа на транспортировку по новому газопроводу аналогично тарифу на транспортировку ИЦА.

Содействие развитию нефтегазохимии

Переработка углеводородного сырья является одним из направлений эффективного использования природных ресурсов Казахстана и рассматривается как возможный вариант диверсификации экономики.

У Казахстана есть все возможности для создания конкурентоспособной отрасли нефтегазохимии, которая позволит создать дополнительные рабочие места и увеличить доходы экономики страны.

В этом направлении национальный оператор взаимодействует с заинтересованными инвесторами с целью обеспечения им гарантированного объема газа в качестве сырья.

В условиях возможного дефицита газа стратегическая задача по обеспечению доступным газом проектов нефтегазохимии будет целиком зависеть от успеха инициатив по развитию ресурсной базы газа.

Приоритеты и задачи по укреплению национального оператора

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 5 июля 2012 года № 914 определен национальный оператор в сфере газа и газоснабжения в соответствии с подпунктом 2) статьи 5 Закона.

Согласно статье 4 Закона ключевая роль национального оператора заключается в обеспечении газом внутренних потребителей.

В дальнейшем национальный оператор сохранит свою роль.

С учетом задач Комплексного плана деятельность национального оператора будет сфокусирована на следующих направлениях:

поставка газа на внутренний рынок в приоритетном порядке с учетом государственной политики цен на газ для внутренних потребителей, предусматривающей сдерживание цен для социально - уязвимых слоев населения;

компенсация убытков от внутреннего рынка газа за счет других видов деятельности, включая экспорт газа;

аккумулирование достаточных ресурсов для обеспечения внутреннего рынка газом (при необходимости импорт газа, запуск новых проектов по разведке, добыче, переработке газа и строительству подводящей газотранспортной инфраструктуры в координации с недропользователями в Республике Казахстан и иностранными инвесторами);

разработка мер по повышению инвестиционной привлекательности газовой отрасли в координации с Правительством Республики Казахстан;

планирование и осуществление проектов развития газификации с учетом актуализированной Генеральной схемы газификации в координации с Правительством Республики Казахстан.

К 2025 году предполагается создание общего рынка газа Евразийского экономического союза (далее – ЕАЭС). Для того, чтобы национальный оператор мог выступать равноправным партнером на общем рынке газа ЕАЭС, необходимо укреплять его позиции.

Финансирование Комплексного плана

Для модернизации объектов существующей газотранспортной инфраструктуры Казахстана до 2030 года необходимы инвестиции, объем которых будет предварительно оценен по результатам технического аудита.

Также необходимы инвестиции в создание новых объектов газотранспортной инфраструктуры в части:

развития газификации;

увеличения транзитного и экспортного потенциала;

реализации проектов разведки, добычи и переработки для увеличения ресурсов товарного газа в Республике Казахстан.

№ п/п	Мероприятия	Необходимая сумма финансирования	Источник финансирования
1.	Новые проекты газификации согласно актуализированной Генеральной схеме газификации	бюджет будет уточнен в результате актуализации Генеральной схемы	государственный бюджет
2.	Модернизация и расширение газотранспортной инфраструктуры	источники финансирования будут определяться в процессе подготовки и реализации проектов, уточняться по итогам разработки ТЭО/ПСД проектов	собственные и заемные средства, возврат которых обеспечивается за счет тарифов на транспортировку, оптовых и розничных цен на газ, а также выделения средств из государственного бюджета через пополнение уставного капитала
3.	Новые проекты разведки, увеличение добычи и переработки газа	бюджет будет уточнен в результате разработки ТЭО для проектов, нацеленных на увеличение ресурсов товарного газа	заемные средства или средства инвесторов, частично за счет собственных средств национального оператора (в части подводящей газотранспортной инфраструктуры)

Имеются сложности с привлечением финансирования для инвестиционных проектов газовой отрасли, обусловленные как ограниченными возможностями национального оператора, так и отсутствием у государства свободных бюджетных средств.

Осуществить реализацию данных инвестиционных проектов возможно частично посредством привлечения инвестиционного капитала независимо от формы собственности (квазигосударственный сектор или частные инвесторы).

Таким образом государство сможет осуществить модернизацию газотранспортной инфраструктуры и новые перспективные проекты развития газовой отрасли за счет привлечения сторонних инвестиций, что сейчас столь необходимо для дальнейшего развития газовой отрасли страны.

Для этого перечень приоритетных видов деятельности для реализации инвестиционных проектов, утвержденный постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 января 2016 года № 13, необходимо дополнить разделом "газовая отрасль". Данный раздел будет предусматривать газификацию, новое строительство и модернизацию газотранспортной инфраструктуры, реализацию новых проектов по разведке, добыче и переработке газа.

Также необходимо уполномочить национального оператора заключать контракты с инвесторами, гарантирующие возврат инвестиций за счет доходов от транспортировки, переработки, реализации газа и оказания сопутствующих услуг, включая компримирование газа, на условиях:

для транспортировки газа – "транспортируй или плати";

для услуг компримирования газа – "компримируй или плати";

для переработки газа – "предоставляй газ на переработку или плати".

№ п/п	Наименование	Форма завершения	Срок исполнения	Ответственные исполнители		Объем финансирования	Источники финансирования
1	2	3	4	5	6		7
Ожидаемые результаты: 1) ресурсная база товарного газа: увеличение производства товарного газа до 42,1 млрд м³; разработка мер для повышения инвестиционной привлекательности проектов разведки, добычи, переработки газа и строительства подводящей газотранспортной инфраструктуры; 2) внутренний рынок: актуализация Генеральной схемы газификации с учетом поручений Президента Республики Казахстан К.К. Токаева по газификации северных регионов и достижению общего охвата населения газификацией в 65 %; 3) транспортировка: сокращение уровня изношенности газотранспортной инфраструктуры до 25 %, расширение пропускной способности до уровня, необходимого для обеспечения целевых показателей по газификации; 4) совершенствование модели ценообразования на газ с учетом: а) сдерживания цен на газ для категорий потребителей, нуждающихся в поддержке, прежде всего социально-уязвимых слоев населения; б) введения новых категорий потребителей, способных платить рыночную цену на газ; в) долгосрочного планирования тарифов и цен для обеспечения финансовой устойчивости национального оператора и законодательного закрепления мер государственной поддержки для предотвращения дефолта; 5) нефтегазохимия: предоставление гарантированного объема сырья и стабильных условий его транспортировки к местам нефтегазохимических производств.
1.	Увеличение ресурсной базы газа
1.1.	Увеличение добычи и переработки газа с крупных проектов
1.	Строительство ГПЗ Кашаган для переработки 1,15 млрд м³ сырого газа в год (этап 1)	акт ввода в эксплуатацию	2022 – 2024 годы	МЭ, PSA (по согласованию), QazaqGaz (по согласованию), инвестор	378,3 млрд тг		собственные средства QazaqGaz/заемные средства (при необходимости)
2.	Подписание соглашений о базовом проектировании (этап 2а)	соглашение о базовом проектировании	2022 год	QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
3.	Подписание соглашений о базовом проектировании (этап 2б)	соглашение о базовом проектировании	2022 год	QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
4.	Изучение возможности разработки газовых запасов месторождения Каламкас - море совместно со стратегическим партнером КМГ	технико-экономический расчет	2022 год	МЭ, КМГ (по согласованию), QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
5.	Строительство нового ГПЗ в г. Жанаозен	акт ввода в эксплуатацию	2022 – 2024 годы	КМГ (по согласованию)	подлежит определению		собственные или заемные средства
1.2.	Запуск новых проектов добычи газа на месторождениях КМГ
6.	Определение планов разработки газовых запасов месторождений КМГ с учетом возможности предоставления преференций УМК и вариантов использования газа (в т.ч. для производства водорода).	дорожная карта	четвертый квартал 2023 года	КМГ (по согласованию), QazaqGaz (по согласованию), МЭ, МНЭ	не требуется		-
1.3.	Геологоразведка газа
7.	Определение перечня перспективных газовых участков в ПУГФН с учетом возможности реализации права прямых переговоров QazaqGaz	перечень перспективных газовых участков	май 2023 года	МЭ, МИИР, QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
1.4.	Преференции для стимулирования проектов разведки, добычи, переработки газа и строительства подводящей газотранспортной инфраструктуры
8.	Рассмотрение возможности предоставления преференций для проектов разведки и добычи газа, в т. ч. фискальных в рамках УМК (улучшенный модельный контракт)	информация в Правительство	2022 год	МЭ, МНЭ, МФ, МИД, АКСИИ (по согласованию), QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
9.	Рассмотрение возможности предоставления преференций для проекта строительства ГПЗ для переработки 1 млрд м3 сырого газа с месторождения Кашаган путем включения в СЭЗ "НИНТ"	информация в Правительство	2022 год	МЭ, МНЭ, МИИР, МФ, МИД	не требуется		-
10.	Рассмотрение возможности предоставления преференций для проекта строительства нового газоперерабатывающего завода в г. Жанаозен	информация в Правительство	2022 год	МЭ, МНЭ, МИИР, МФ, МИД, КМГ (по согласованию)	не требуется		-
11.	Рассмотрение возможности распространения преференций СЭЗ на все новые проекты строительства ГПЗ и установок комплексной подготовки газа (далее – УКПГ) в целях увеличения ресурсов переработанного газа	предложение в Правительство	2022 год	МЭ, МНЭ, МФ, МИД, МИИР, АКСИИ (по согласованию), QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
12.	Разработка стимулирующей формулы цены для закупа газа у недропользователей и механизмов ее применения для новых газовых проектов	предложение в Правительство	2022 год	МЭ, QazaqGaz (по согласованию), КМГ (по согласованию) АКСИИ (по согласованию)	не требуется		-
	Закуп импортного газа
13.	Обеспечение импорта газа для недопущения дефицита газа на внутреннем рынке	информация в Правительство	2022-2025 годы	МЭ, QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
1.5.	Внесение изменений в законодательство для стимулирования прироста ресурсной базы газа
14.	Проработка вопроса установки счетчиков сырого газа на месторождениях с передачей данных в информационную систему учета добычи углеводородов Министерства энергетики Республики Казахстан	предложение в Правительство	декабрь 2022 года	МЭ, Kazenergy, недропользователи (по согласованию)	не требуется		-
15.	Стимулирующие меры по добыче и переработке газа, который закачивается в пласт или сжигается сверх нормы на факелах, а также свободных залежей газа на нефтегазовых месторождениях с учетом преференций УМК и стимулирующей формулы цены на газ	предложение в Правительство	декабрь 2022 года	МЭ, QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
2. Развитие и модернизация газотранспортной инфраструктуры
2.1.	Проведение независимого технического аудита состояния газотранспортной системы²
16.	Технический аудит (линейная часть)	отчет о техническом аудите	2022 год	QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		за счет собственных средств QazaqGaz
2.2.	Этап 1. Программы расширения и модернизации газотранспортной инфраструктуры на период с 2021 по 2025 годы
17.	Строительство магистрального газопровода-отвода "Жетыбай – Курык" от МГ "Жанаозен -Актау" с установкой АГРС в с.Курык Мангистауской области	акт ввода в эксплуатацию	2022 год	QazaqGaz (по согласованию)	22,9 млрд тг (фактическая стоимость согласно ПСД)		собственные средства QazaqGaz/заемные средства (при необходимости)
18.	Строительство газопровода высокого давления от АГРС до в районе села Курык до местности Сарша и отеля "Rixos Aktau" в курортной зоне теплый пляж с установкой 2-х ПГБ	акт ввода в эксплуатацию	2023 год	QazaqGaz (по согласованию)	7,4 млрд тг (фактическая стоимость согласно ПСД)		собственные средства QazaqGaz/заемные средства (при необходимости)
19.	Строительство 2-ой нитки МГ "Бейнеу -Жанаозен"	акт ввода в эксплуатацию	2023 год	QazaqGaz (по согласованию)	160,8 млрд тг (фактическая стоимость согласно ПСД)		20% собственные средства Фонда и 80% собственные средства QazaqGaz/заемные средства (при необходимости)
20.	Капитальный ремонт газотранспортной системы Мангистауской области	акт ввода в эксплуатацию	2024 год	QazaqGaz (по согласованию)	43,1 млрд тг (фактическая стоимость согласно ПСД)		собственные средства QazaqGaz
21.	Строительство резервного газопровода (лупинга) Ду 1020 мм протяженностью 130 км. к существующему магистральному газопроводу "Макат -Северный Кавказ"	акт ввода в эксплуатацию	2023 год	QazaqGaz (по согласованию)	89,1 млрд тг (фактическая стоимость согласно ПСД)		20% собственные средства Фонда и 80% собственные средства QazaqGaz/заемные средства (при необходимости)
2.3.	Проекты расширения газотранспортной инфраструктуры с учетом прогноза роста потребления внутреннего рынка к 2025 году
22.	Определение источников финансирования для строительства 2-ой нитки ББШ	предложение в Правительство	2023 год	Фонд (по согласованию)	не требуется		-
23.	Определение источников финансирования для этапа 2 Программы модернизации и расширения газотранспортной инфраструктуры	предложение в Правительство	2022 год	МЭ, МНЭ, Фонд (по согласованию), QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
2.4.	Планирование реализации этапа 2 модернизации газотранспортной инфраструктуры
24.	Уточнение перечня проектов этапа 2 модернизации газотранспортной инфраструктуры, определение финансирования за счет тарифа, при необходимости привлечение средств республиканского бюджета и АО "Самрук - Казына". Предварительный перечень проектов, который включает: - модернизацию объектов поддерживающей инфраструктуры (ГПА, КИПиА и др.) - проведение ВТД и ремонт участков МГ с износом более 75 %, задействованных в транспортировке газа (МГ "САЦ", МГ "Бухара - Урал", МГ "СОН", МГ "МСК", МГ "БГР –ТБА", МГ "Газли-Шымкент", МГ "Окарем-Бейнеу"); - модернизацию объектов поддерживающей инфраструктуры (ГПА, КИПиА и др.)	информация в Правительство	2024 год	QazaqGaz (по согласованию), МЭ, МНЭ, МФ	не требуется		собственные средства QazaqGaz
	Новые подходы к ценообразованию на газ с учетом защиты социально уязвимых слоев населения
2.4.	Внесение изменений в законодательство в целях реализации новых подходов к ценообразованию на газ с учетом эффективной системы защиты социально уязвимых слоев населения и возможностей QazaqGaz по дальнейшему субсидированию цен товарного газа на внутреннем рынке
25.	Внесение изменений в законодательство в целях реализации новых подходов к ценообразованию на газ, предусматривающих: а) введение новых категорий потребителей, для которых будет осуществляться политика сдерживания цен на газ: социально уязвимые слои населения, получающие адресную социальную помощь и жилищную помощь; б) введение новых категорий потребителей, которые способны платить рыночную цену за газ, включая крупных коммерческих потребителей и предприятия, осуществляющие цифровой майнинг; в) определение порядка установления (формулы) цены товарного газа для каждой категории; г) утверждение предельных оптовых цен на долгосрочный период с учетом возможности корректировки 2 раза в год: - при росте тарифов на транспортировку газа по магистральным газопроводам - с 1 июля в соответствии с действующими положениями Закона Республики Казахстан "О газе и газоснабжении"; д) расширение оснований для изменения утвержденного тарифа на транспортировку газа по магистральным газопроводам и газораспределительным системам до истечения срока его действия; е) исключение 15% ограничения повышения предельных оптовых цен в течение одного календарного года; ж) включение в тарифную смету заемных средств в виде облигаций и других кредитных инструментов.	информация в Правительство	2022 – 2023 годы	МЭ, МНЭ, QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
2.5.	Преференции для проектов расширения и модернизации газотранспортной инфраструктуры для снижения давления на тарифы и цены
26.	Рассмотрение возможности предоставления фискальных льгот на период окупаемости проектов расширения и модернизации газотранспортной инфраструктуры для снижения давления на тарифы и цены	предложение в Правительство	2022 год	МЭ, МНЭ, МФ, QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
	Развитие газификации
2.6.	Актуализация Генеральной схемы газификации до 2030 года
27.	Актуализация Генеральной схемы газификации	постановление Правительства Республики Казахстан	2022 год	МЭ, QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
28.	Разработка вариантов газификации северных областей Казахстана в рамках Генеральной схемы газификации Республики Казахстан до 2030 года	предложение в Правительство	2022 год	МЭ, Фонд, QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
2.7.	Передача бюджета и функций строительства газотранспортных объектов и распределительных сетей от МИО в QazaqGaz
29.	Определение механизма направления бюджетных средств на реализацию Генеральной схемы газификации в адрес QazaqGaz в рамках Бюджетного кодекса Республики Казахстан	предложение в Правительство	2022 год	МЭ, МФ, МНЭ, QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
	Увеличение доли газовой генерации к 2030 году до 33 млрд кВт/ч (25 % в общем энергобалансе)
2.8.	Планирование мощностей, объемов газа, газотранспортной и газораспределительной инфраструктуры для достижения целей по газовой генерации
30.	Согласование мощностей, объемов газа и требуемой инфраструктуры для достижения целей по газовой генерации в рамках Плана развития национальной энергетической сети с составлением дорожной карты	дорожная карта Фонда	второй квартал 2022 года	МЭ, Фонд (по согласованию), QazaqGaz (по согласованию), KEGOC (по согласованию), Самрук-Энерго (по согласованию)	не требуется		-
2.9.	Строительство парогазовой установки (далее – ПГУ) на 1000 МВт в Туркестанской области
31.	Разработка предварительного технико-экономического обоснования (далее – предТЭО) на строительство ПГУ на 1000 МВт в Туркестанской области	предТЭО	второй квартал 2022 года	Фонд (по согласованию)	не требуется		-
	IPO 25 % пакета акций QazaqGaz
32.	Внесение изменения в постановление Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2008 года № 651 "Об утверждении перечней стратегических объектов, переданных в уставный капитал и (или) находящихся в собственности национальных холдингов и (или) национальных компаний либо их аффилированных лиц, а также иных юридических лиц с участием государства и стратегических объектов, находящихся в собственности юридических лиц, не аффилированных с государством, а также физических лиц" в части исключения 25 % пакета акций QazaqGaz из перечня стратегических объектов	постановление Правительства Республики Казахстан	2022 год	МНЭ, МЭ, МФ, КНБ (по согласованию), Фонд (по согласованию)	не требуется		-
33.	Внесение изменения в постановление Правительства Республики Казахстан от 29 декабря 2020 года № 908 "О некоторых вопросах приватизации на 2021 – 2025 годы" в части выведения на IPO 25% пакета акций QazaqGaz	постановление Правительства Республики Казахстан	2022 год	МФ, МЭ, МНЭ, КНБ (по согласованию), Фонд (по согласованию), QazaqGaz (по согласованию)	не требуется		-
34.	Подготовка и реализация первичного публичного размещения акций (IPO) QazaqGaz	выпуск ценных бумаг	2022 – 2023 годы	QazaqGaz (по согласованию), Фонд (по согласованию)	подлежит уточнению после привлечения консультантов		за счет QazaqGaz

_____________________________________________________

²По результатам технического аудита будет сформирован план модернизации линейной части МГ

Примечание:

Мероприятия "Строительство газоперерабатывающего завода мощностью 1,15 млрд м³/год на базе сырья месторождения Кашаган" и "Строительство ПГУ мощностью 350 МВт в Туркестанской области за счет привлечения инвестиций" предусмотрены в национальном проекте "Устойчивый экономический рост, направленный на повышение благосостояния казахстанцев", утвержденном постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 730.

Расшифровка аббревиатур:

АГРС – автоматизированные газораспределительные станции;

Арселор – акционерное общество "ArcelorMittal";

СЭЗ – специальная экономическая зона;

МГ "БГР – ТБА" – магистральный газопровод "Бухарский газоносный район – Ташкент – Бишкек – Алматы";

КИПиА – контрольно-измерительные приборы и автоматика;

ГПА – газоперекачивающий агрегат;

МИО – местные исполнительные органы;

ТЭЦ – тепловая электрическая станция;

ВВП – валовой внутренний продукт;

ПСД – проектно-сметная документация;

МИИР – Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан;

МФ – Министерство финансов Республики Казахстан;

Казахмыс – корпорация "Казахмыс";

Фонд – акционерное общество "ФНБ "Самрук-Казына";

АКСИИ – ассоциация "Казахстанский совет иностранных инвесторов";

ВТД – внутритрубная диагностика;

МГ – магистральный газопровод;

ПУГФН – Программа управления государственным фондом недр;

МГ "МСК" – магистральный газопровод "Макат – Северный Кавказ";

МГ "САЦ" – магистральный газопровод "Средняя Азия – Центр";

РБ – республиканский бюджет;

МГ "СОН" – магистральный газопровод "Союз – Оренбург – Новопсков";

Самрук-Энерго – акционерное общество "Самруқ-Энерго";

МИД - Министерство иностранных дел Республики Казахстан;

ТЭО – технико-экономическое обоснование;

КНБ – Комитет национальной безопасности Республики Казахстан;

МНЭ – Министерство национальной экономики Республики Казахстан;

СЭЗ "НИНТ" – специальная экономическая зона "Национальный индустриальный нефтехимический технопарк";

МЭ – Министерство энергетики Республики Казахстан;

ERG – Eurasian Resources Group;

Kazenergy – объединение юридических лиц "Казахстанская ассоциация нефтегазового и энергетического комплекса "Kazenergy";

KEGOC – акционерное общество "Kazakhstan Electricity Grid Operating Company";

PSA – товарищество с ограниченной ответственностью "PSA";

QazaqGaz – акционерное общество "национальная компания "QazaqGaz".

Қазақстан Республикасының газ саласын дамытудың 2022 – 2026 жылдарға арналған кешенді жоспарын бекіту туралы

Қазақстан Республикасының газ саласын дамытудың 2022 – 2026 жылдарға арналған кешенді жоспары

Об утверждении Комплексного плана развития газовой отрасли Республики Казахстан на 2022 – 2026 годы

Комплексный план
развития газовой отрасли Республики Казахстан на 2022 – 2026 годы

Ресурсная база

Баланс газа Республики Казахстан до 2030 года, млн м³

Қазақстан Республикасының газ саласын дамытудың 2022 – 2026 жылдарға арналған кешенді жоспарын бекіту туралы

Қазақстан Республикасының газ саласын дамытудың 2022 – 2026 жылдарға арналған кешенді жоспары

Об утверждении Комплексного плана развития газовой отрасли Республики Казахстан на 2022 – 2026 годы

Комплексный планразвития газовой отрасли Республики Казахстан на 2022 – 2026 годы

Ресурсная база

Баланс газа Республики Казахстан до 2030 года, млн м3

Комплексный план
развития газовой отрасли Республики Казахстан на 2022 – 2026 годы

Баланс газа Республики Казахстан до 2030 года, млн м³