Жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату және жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстыру туралы заңды қолданудағы республика соттарының тәжірибесі туралы

Қаулы Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумы 1968 жылғы 12 наурыз N 2, Пленумның 1971-жылғы 28-желтоқсандағы N 11 және 1984-жылғы 29-маусымдағы N 4 қаулыларымен енгізілген өзгертулер мен толықтыруларымен бірге. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2001.12.13. N 20 қаулысымен. ~P01020s.

Қазақ КСР Жоғарғы Сотының Пленумы сотталғандарды жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату жөніндегі істерді дұрыс қарайтынын атап көрсетеді.

Соған қарамастан бұл санаттағы істерді қарауда республика соттарының жұмысында елеулі кемшіліктер мен заңды бұрмалаушылықтар кездесіп келеді.

Соттар іс материалдарының сапалы және толық болуына әркез тиісті талаптар қоймайды, еңбек-түзеу мекемелері мен байқау комиссияларының ұсыныстарында сотталған адамдардың жеке басын сипаттайтын деректер мен дәлелдердің, оның түзелгендігі туралы жасалған қорытындының толық еместігіне назар аудармайды.

Жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы істі қарағанда заң талаптарына (ҚК-тің 46 және 47-баптары) қайшы келсе де, соттар сотталған адамның еңбек ету мен оқуға шын мәнінде адал қарайтындығы, оның тәртібінің үлгілі екендігі, түзелгендігін дәлелдейтін мәселелердің негізін ашып алуға тиісті шаралар қолданбайды.

Оның түзелгендігі туралы қорытынды заңда көрсетілген жаза бөлігін өтеу фактілеріне, белгіленген тәртіпті және т.б. бұзғаны үшін сөгісінің жоқтығына сүйеніп қана жұмсалады. Соның салдарынан кейде бас бостандығынан айыру орындарынан өзінің түзелгендігін дәлелдемеген адамдар босатылып жіберіледі, олардың кейбіреулері қайтадан қылмыс жасайды.

Кейбір жағдайда соттар істі қарауға қабылдап алып, ҚК-тің 46-1-бабына сәйкес мерзімінен бұрын шартты түрде босатуға жатпайтын адамдарды мерзімінен бұрын жазадан босатып жібереді.

Мерзімінен бұрын шартты түрде босатуды дұрыс қолданбаумен қатар, өзінің түзелгенін дәлелдеп, заңда көрсетілген жаза бөлігін өтеп шықса да, тәжірибеде сотталғандарды негізсізден босатпай тастау да кездеседі.

Сот тәжірибесінде заңда көрсетілмеген негіз бойынша сотталғандарды мерзімінен бұрын шартты түрде босатудан бас тартатын жағдайлар да ұшырасады. Целиноград облысы Қорғалжын ауданының, Павлодар, Гурьев, Семей қалаларының соттары сотталғандарды жазадан шартты түрде босатудан бас тарта отырып, өздерінің ұйғарымдарында тағайындалған жазаның жеңілдігіне, жасалған қылмыс зардабының ауырлығына, бас бостандығынан айыру орындарында аз болғанына, мас күйінде топ болып қылмыс жасағанына, сотталған адамның мойындамағанына және т.т. сілтеме жасаған.

Кей жағдайда соттар ҚІЖК-нің 354-бабының талаптарына қарамастан, бірінші ұсынысты қайтарып жібергеніне алты ай өтпегеніне қарамастан мерзімінен бұрын шартты түрде босату жөніндегі екінші ұсынысты қараған (Пленумның 1984-жылғы 29-маусымдағы N 4 қаулысының абзацы).

Мерзімінен бұрын шартты түрде босату жөніндегі істерді соттар үнемі ойластырып, кәсіби шешпейді, іс жүргізу төмен деңгейде өтеді, істі жүргізу барысында сабақтастық сақталмайды.

Іс жүргізудегі қарабайырлық фактілері біржолата жойылмай келеді. Кейбір халық соттары бір мәжілісте шартты түрде мерзімінен бұрын босату жөніндегі 30-40-істі қарайды, оның өзі оларды қараудың сапасына кері әсерін тигізуде.

Көп іс бойынша сот мәжілісінің хаттамалары ұқыпсыз жасалады. Онда сот ісін жүргізу барысы, сотталғандардың және сотқа шақырылған басқа да адамдардың түсініктері толық көрсетілмейді, іс бойынша дұрыс шешім қабылдауға қажетті көптеген мәні бар мәселелер ұмыт қалып қояды, мұның өзі ұйғарымның негізділігіне көбіне күдік туғызады.

Ұйғарымдар да күткендегідей жасалмайды. Оларда босату дәлелдері мен негіздері кей кезде жан-жақты жазылмайды, сотталғандарды босатуға тиісті жазаның өтелмеген мерзімі, басқа да деректер көрсетілмейді.

Қызылорда қалалық, Целиноград облысы Қорғалжын ауданының, Солтүстік Қазақстан облысының Ленин ауданының соттары кейбір істер бойынша ҚІЖК-нің 359-бабына сәйкес кассациялық шағымға жатпаса да өздерінің ұйғарымдарында 7 күн мерзім ішінде қайта шағымдануға болады деп көрсеткен.

Босатылғандар жазаның өтелмеген мерзімі ішінде жаңадан қылмыс жасаған жағдайда оның ҚК-тің 46-бабының 10-бөлігінде және 47-бабының 9-бөлігінде көрсетілген зардаптары шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамдарға кей кез түсіндірілмейді (Пленумның 1984-жылғы 29-маусымдағы N 4 қаулысы редакциясының абзацы).

Сотталғандарды босату жөніндегі ұйғарымдар көшірмесі кейбір істер бойынша үкім шығарған соттарға, шартты түрде мерзімінен бұрын босатылғандары өз бақылауына алған ұжымдарға жіберілмейді.

Бұл санаттағы істерді қарау жөніндегі халық соттарының жұмысына көптеген облыстық соттар тарапынан қамқорлық жасау нашарлап кеткен, бұл мәселелер жөніндегі КСРО Жоғарғы Соты Пленумының нұсқаулары мен заң талаптарының орындалуы тексерілмейді, кемшіліктерді жоюды халық соттарына жете іскер көмек көрсетілмейді.

Қазақ КСР Жоғарғы Сотының Пленумы

Қаулы етеді:

1. Республика соттарының назары сотталғандарды шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы заңды қолдануда жіберіліп отырған елеулі кемшіліктерге аударылсын және олардан ҚК-тің 46, 46-1, 47-баптарының талаптарын дәл және бұлжытпай орындау талап етілсін.

(Пленумның 1971-жылғы 28-желтоқсандағы N 11 қаулысының редакциясы).

2. Соттар істі қарағанда, заңның мәні бойынша (ҚК-тің 46 және 47-баптары), егер сотталған адам түзелгенін дәлелдесе ғана оған заңда көрсетілген жаза мерзімінің бөлігі өтелгеннен соң босатуға болатынын ескеруі қажет.

Сондықтан да соттар сотталған адам шартты түрде мерзімінен босатуға жата ма, жатпай ма, жазаның заңда көрсетілген бөлігін өтеді ме, өтемеді ме деген мәселені ғана еңбекке деген көзқарасын және оның түзелмегендігін дәлелдейтін басқа да мәліметтерді мұқият зерттеуі тиіс.

3. Соттар өз тәжірибесінде қасақана тәртіп бұзушыларды негізсізден босатуды, өзінің түзелгендігін дәлелдейтін, яки заңда көрсетілмеген негіздер бойынша сотталғандарды босатудан бас тарту, сондай-ақ ҚК-тің 354-бабының 5-бөлігінде көрсетілгендей, сотталған адамға түзелгендігі дәлелденбеуі себепті алғашқы ұсыныс қайтарылғаннан соң алты ай өтпестен оны қайта қарау фактілерін болдырмауға тиіс (Пленумның 1984 жылғы 29-маусымдағы N 4 қаулысының редакциясы).

4. Соттар тиісті сот құжаттарын толтыруды қамтамасыз етуі қажет. Заңға сәйкес сот мәжілісінің хаттамасында сот мәжілісінің барлық өту барысы көрсетілуге, сот құрамы мен іс жүргізуге қатысушылардың бүкіл жұмысы, сотқа шақырылған барлық адамдардың дәлелдері және сотталған адамды босату туралы ұсыныс жасағандардың түсініктері толық жазылуға тиіс.

Сотталған адамды босату немесе одан бас тарту туралы әрбір ұйғарымды судьяның бірі жазып, заңға сәйкес толтыруы тиіс. Онда сотталған адамды сипаттайтын деректер мен соттың сотталған адамды босату қажеттігі немесе босатудан бас тарту туралы шешімінің негізді дәлелдері жазылуға, жазаның өтелмеген мерзімінің бөлігі міндетті түрде көрсетілуге тиіс.

5. Соттар сотталған адам өтелмеген жаза мерзімі ішінде жаңадан қылмыс жасаған жағдайда ҚК-тің 46-бабының 10-бөлігінде және 47-бабының 9-бөлігінде көрсетілген зардапты шартты түрде мерзімінен бұрын босатылғандарға түсіндіретін болсын (Пленумның 1984-жылғы 29-маусымдағы N 4 Қаулысының редакциясы).

6. Соттар шартты түрде мерзімінен бұрын босатылғандарды бақылауды өз міндетіне алуға және оларды жазаның өтелмеген бөлігі ішінде тәрбие жұмыстарын жүргізуге тілек білдірген ұжымдар мен адамдарға беруді істе кеңінен қолдануы тиіс. Келісім жазбаша түрде: ұжым үшін - жалпы жиналыстың хаттамасы немесе өкілетті органның (жергілікті комитет, комсомол комитеті, басқарма, т.б.) шешімі түрінде, азаматтар үшін - шартты түрде мерзімінен бұрын босатылғандардың тәртібіне бақылау жасау және олармен тәрбие жұмысын жүргізу туралы міндеттеме түрінде көрсетілуге тиіс.

7. Шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға болмайтындарға, сондай-ақ жазаның заң талап ететін бөлігінде өтемеген сотталғандарды мерзімінде босату туралы ұсыныс сотта қаралмай-ақ қайтарылатыны соттарға түсіндірілсін.

8. Облыстық соттар сотталғандарды жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы істі қарау жөніндегі халық соттарының жұмысына бақылауды күшейтсін, соттардың жұмысын жақсартуға бағытталған пәрменді шараларды қолданатын, бұл істер жөніндегі сот тәжірибесін қорыта отырып, кездескен кемшіліктерді жоятын, іскер көмек көрсете отырып, олардың жұмысын тексеретін болсын.

Оқыған:

(Қасымбеков Б.А.)

О ПРАКТИКЕ СУДОВ РЕСПУБЛИКИ ПО ПРИМЕНЕНИЮ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА ОБ УСЛОВНО-ДОСРОЧНОМ ОСВОБОЖДЕНИИ ОТ НАКАЗАНИЯ И ЗАМЕНЕ НЕОТБЫТОЙ ЧАСТИ НАКАЗАНИЯ БОЛЕЕ МЯГКИМ НАКАЗАНИЕМ (с изменениями и дополнениями, внесенными постановлениями Пленума от 28 декабря 1971 г. № 11 и от 29 июня 1984 г. № 4)

Постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 12 марта 1968 г. N 2. Утратило силу - Нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 13 декабря 2001 года № 20 ~P01020S

Пленум Верховного Суда Казахской ССР отмечает, что судебные органы республики в основном своевременно и правильно рассматривают дела об условно-досрочном освобождении осужденных от наказания.
Вместе с тем в работе судов республики по делам этой категории имеются серьезные недостатки и нарушения закона.
Суды не всегда предъявляют должные требования к качеству и полноте материалов дела, не обращают внимания на отсутствие в представлениях исправительно-трудовых учреждений и наблюдательных комиссий подробных данных, характеризующих личность осужденного, и мотивов, на основании которых сделан вывод о его исправлении.
Вопреки требованиям закона (ст.ст.46 и 47 УК) при рассмотрении дел об условно-досрочном освобождении суды не принимают надлежащие меры к выяснению основного вопроса, действительно ли осужденный честно относится к труду и обучению, является ли его поведение примерным, доказал ли он свое исправление.
Вывод об исправлении осужденного иногда делается, исходя лишь из фактов отбытия предусмотренной законом части срока наказания, отсутствия взысканий за нарушение установленного режима и т.п. В результате этого из мест лишения свободы иногда освобождаются осужденные,не доказавшие своего исправления, и отдельные из них вновь совершают преступления.
В отдельных случаях суды принимали к рассмотрению дела и выносили определения об условно-досрочном освобождении лиц, на которых согласно ст. 46-1 УК условно-досрочное освобождение не распространяется.
Наряду с неправильным применением условно-досрочного освобождения в практике встречаются случаи необоснованного отказа в освобождении осужденных, доказавших свое исправление и отбывших предусмотренную законом часть срока наказания.
В практике судов имеются также случаи отказа в условно-досрочном освобождении осужденных по основаниям, не предусмотренным в законе. Народные суды Кургальджинского района Целиноградской области, городов Павлодара, Гурьева, Семипалатинска, отказывая в условно-досрочном освобождении осужденных от наказания,в своих определениях ссылались на такие обстоятельства, как мягкость назначенного наказания, тяжесть последствий совершенного преступления, кратковременность пребывания в местах лишения свободы,совершения преступления группой, в нетрезвом виде, отрицание осужденным своей вины и т.д.
В отдельных случаях суды вопреки требованию ст. 354 УПК рассматривали повторные представления об условно-досрочном освобождении до истечения шести месяцев после отклонения первого представления (Абзац в редакции постановления Пленума от 29 июня 1984 г. N 4).
Дела об условно-досрочном освобождении судами разрешаются не всегда продуманно и квалифицированно, процессы проводятся на низком уровне, не соблюдается последовательность проведения процессуальных действий.
До конца не устранены факты процессуального упрощенчества. Некоторые народные суды в ходе заседания рассматривают по 30-40 дел об условно-досрочном освобождении, что отрицательно сказывается на качестве их рассмотрения.
По многим делам небрежно составляются протоколы судебных заседаний. В них неполно отражаются ход судебного процесса, объяснения осужденного и других вызванных в суд лиц, упускаются многие важные вопросы, имеющие значение для принятия по делу правильного решения, что нередко ставит под сомнение обоснованность определений.
Ненадлежащим образом оформляются и определения. В них не всегда подробно излагаются мотивы и основания освобождения, не указывается неотбытый срок наказания, от которого освобождается осужденный, и другие данные.
Народные суды города Кзыл-Орды, Кургальджинского района Целиноградской области, Ленинского района Северо-Казахстанской области в определениях по отдельным делам указывали, что они могут быть обжалованы в 7-дневный срок, тогда как в соответствии со ст. 359 УПК такие определения кассационному обжалованию не подлежат.
Лицам, освобожденным условно-досрочно,не всегда разъяснялись последствия, предусмотренные ч. 10 ст. 46 и ч. 9 ст. 47 УК, в случае совершения ими в течение неотбытого срока наказания нового преступления (абзац в редакции постановления Пленума от 29 июня 1984 г. N 4).
Не по всем делам копии определений об освобождении осужденных направлялись судам, вынесшим приговоры, и коллективам, взявшим условно-досрочно освобожденного под свое наблюдение.
Многие областные суды ослабили внимание к работе народных судов по рассмотрению дел этой категории, не проверяют выполнение ими требований закона и указаний Пленума Верховного Суда СССР по этим вопросам,мало оказывают народным судам практическую помощь в устранении недостатков.
Пленум Верховного Суда Казахской ССР постановляет:
1. Обратить внимание судов республики на наличие серьезных недостатков в применении законодательства об условно-досрочном освобождении осужденных от наказания и потребовать от них точного и неуклонного выполнения требований ст. ст. 46, 46-1 и 47 УК. (В редакции постановления Пленума от 28 декабря 1971 года N 11).
2. При рассмотрении дел судам надлежит иметь в виду, что по смыслу закона (ст. ст. 46 и 47 УК) представление осужденного на освобождение после отбытия предусмотренного законом части срока наказания может иметь место лишь в случае, если он доказал свое исправление. Поэтому при рассмотрении дел суды не должны ограничиваться лишь выяснением вопроса, подпадает ли осужденный под условно-досрочное освобождение и отбыл ли он предусмотренную законом часть срока наказания, а тщательно исследовать поведение осужденного, его отношение к труду и другие данные, свидетельствующие о его исправлении.
3. Из практики судов должны быть исключены как случаи необоснованного освобождения злостных нарушителей режима, так и факты неправильного отказа в освобождении осужденных, доказавших свое исправление, либо по основаниям, не предусмотренным в законе, а также повторное рассмотрение представлений до истечения шестимесячного срока, предусмотренного ч. 5 ст. 354 УПК, после отклонения первоначального представления по мотивам недоказанности исправления осужденного. (В редакции постановления Пленума от 29 июня 1984 г. N 4).
4. Судам необходимо обеспечить надлежащее оформление судебных документов. В соответствии с законом в протоколе судебного заседания должен быть отражен весь ход судебного заседания, занесены все действия состава суда и участников процесса, подробно изложены показания всех лиц, вызванных в суд и давших объяснения по поводу представления об освобождении осужденного.
Каждое определение об освобождении осужденного или об отказе в этом должно быть написано одним из судей и оформлено в соответствии с законом. В нем должны быть отражены данные, характеризующие осужденного, мотивы, на основании которых суд пришел к выводу о необходимости освобождения осужденного или об отказе в освобождении, а также обязательно указана неотбытая часть срока наказания.
5. Обязать суды во всех случаях разъяснить условно-досрочно освобожденным последствия, предусмотренные ч. 10 ст. 46 и ч. 9 ст. 47 УК, в случае совершения ими в течение неотбытого срока наказания нового преступления. (В редакции постановления Пленума от 29 июня 1984 г. N 4).
6. Суды должны шире практиковать передачу условно-досрочно освобожденных коллективам трудящихся и отдельным лицам, изъявившим желание взять на себя обязанность по наблюдению за ними и проведению с ними воспитательной работы в течение неотбытого срока наказания. Согласие должно быть выражено в письменной форме: коллективов - в виде протокола общего собрания или решения представительного органа (местком,комитет комсомола, правление и т.д.), граждан - в виде обязательства о наблюдении за поведением условно-досрочно освобожденного и проведения с ним воспитательной работы.
7. Разъяснить судам, что представления об освобождении осужденных, на которых условно-досрочное освобождение не распространяется, также не отбывших требуемой законом части срока наказания, подлежат возвращению без рассмотрения.
8. Обязать областные суды усилить надзор за деятельностью

народных судов по рассмотрению дел об условно-досрочном освобождении
осужденных от наказания, принимать действенные меры к улучшению
работы судов и устранению выявленных недостатков путем обобщения
практики судов по этим делам, проверок их работы с оказанием им
практической помощи.
     
     
(специалист Р.Жантасова
      23.11.98 г.)