Қылмысты алдын ала уәделеспей жасыру және қылмыстар туралы хабарламау туралы істер жөніндегі сот тәжірибесінде туындайтын кейбір мәселелер туралы

Қаулы Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумы 1976 жылғы 24 желтоқсан N 5, Пленумның 1996-жылғы 20-желтоқсандағы N 11 қаулысымен енгізілген өзгерістерімен бірге. Қаулының күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы N 27 Нормативтік қаулысымен.

Ескерту. Қаулының күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы N 27 Нормативтік қаулысымен.

Пленум қылмысты алдын ала уәделеспей жасыру және қылмыстар туралы хабарламау туралы iстер жөніндегi сот тәжiрибесiн талқылай келіп, соттардың осы санаттағы iстердi негiзiнен дұрыс шешетінін және айыпталушыға заң талаптарын ескере отырып жаза қолданатынын атап өтедi.

Осылармен қатар жекелеген iстер бойынша осы қылмыстарды саралауда елеулi кемшiлiктер жiберiледi.

Жекелеген соттар КСРО Жоғарғы Сотының 1962 жылғы 31 шiлдедегi Пленумының "Қылмысты алдын-ала уәделеспей жасыру, бiле тұра ұрланған мүлiктi алу және өткiзу туралы iстер жөнiндегi сот тәжiрибесi туралы" N 11 қаулысында көрсетiлген талаптарға қарамастан алдын-ала уәделеспей жасыруды қылмысқа қатысудан шектеуде кемшiлiктер жiбередi.

Алдын ала уәделеспей жасыруды бiле-тұра қылмыс жолымен табылған мүлiктi алудан, жасырушылықтан және бiле-тұра өтiрiк жауап беруден ажырату кезiнде қателіктер жіберіледі.

Кейде жасырушылық хабарламаумен бiрге жиынтық бойынша, ал бiле тұра қылмыс жолымен жасалған мүлiктi жасыру және алу тек қана жасыру ретiнде негiзсiз сараланады.

Мұндай қателiктер аталған қылмысы үшін жауаптылықты белгiлейтiн заңды дұрыс түсiнбеу нәтижесінде жiберiледi, бұл айыпталушыға өзiне лайықсыз жазаны тағайындауға, ал кейде айыбы жоқтарды соттауға алып келедi.

Аталған санаттағы iстер бойынша заңдарды қолдану кезiнде кемшiлiктердi болдырмау мақсатыңда Қазақ КСР Жоғарғы Сотының Пленумы қаулы етеді:

1. Соттардың назары қылмысты алдын-ала уәделеспей жасыру және қылмыстар туралы хабарламау жөнiндегi iстердi қарау кезiндегi аталған кемшiлiктерге аударылсын.

Соттар осы санаттағы iстердi қарау кезiнде КСРО Жоғарғы Сотының 1962-жылғы 31-шілдедегi Пленумының "Қылмысты алдын-ала уәделеспей жасыру, бiле тұра ұрланған мүлiктi алу және өткiзу туралы iстер жөнiндегі сот тәжiрибесi туралы" N 11 қаулысындағы негiзгi талаптарды қатаң орындауы тиiс.

2. Соттарға:

а) алдын-ала уәделеспей жасырудың қатысудан өзгешелiгі, қылмысты жасауға ықпал етпейтiндiгiн, басқа адам жасаған қылмысты жасыруға бағытталатынын түсіндіру керек.

Алдын-ала уәделеспей жасыру қылмыстың анықталуын қиындататын яки қылмыстыға тергеу органынан немесе соттан жасырынуға (қылмыстыны, қылмысты жасау қарулары мен жабдықтарын қылмыспен, қылмыс жолымен қолға түсiрiлген зат iздерiн жасыру) көмектесетiн әрекетi арқылы байқалады.

Қылмыстыны жасыру оған жасырынатын орын, оның сырт бейнесiн өзгертетiн киiм берумен, оны қолдан жасалған немесе бөгденiң төлқұжатымен қамтамасыз етумен, айыптыны iздестiру кезiнде өкiмет органдарынан ұзақ немесе қысқа мерзiм жасырынып қалу үшін көлiк берумен және басқа әрекет жасаумен анықталады.

Қылмыс iзiн жасыру қылмыс iздерi бар нәрселердi жоюдан немесе тығып қоюдан, нәрселердегі, киiмдегi немесе қылмыскер денесiндегi iздердi жоюдан көрiнедi.

Қылмыстық жолмен қолға түсiрген заттардың, қылмыс жасауға арналған қаруды, нәрселердi жасыру оларды тығып қоюдан, жоюдан немесе олардың сыртқы пiшiнiн өзгертуден көрiнедi;

б) алдын-ала уәделеспей жасыруды бiле тұра қылмыс жолымен қолға түсiрген мүлiктi алудан немесе өткiзуден шектеу кезiнде айыптының пиғыл бағытын, сондай-ақ оның жасалған қылмыс белгiлерi туралы хабардарлығын ескеру керек.

Жасыру кезiнде қылмысты, оның iздерiн немесе қылмыстыны жасыру мақсаты қойылады. Бiле тұрып қылмысты жолмен мүлiктi алған немесе өткiзген адам өзiнiң алдына мұндай мақсатты қоймайды, материалдық пайда табу мақсатын көздейдi.

Жасырушы жасырған қылмысының сипатына түсiнедi, өйткенi заңға орай тек алдын-ала уәделеспей ҚК-тiң 75-1 және 195-баптарында көрсетілген нақты қылмыстар үшін ғана қылмыстық жауапқа тартылуы мүмкін.

Айыптының 78-бабы бойынша айыбын мойындауы үшін қылмысты жасау кезінде алынған немесе өткізілген бөтеннің мүлкін қолға түсіру нәтижесінде жасалған қылмыстық сипаты туралы хабардар болуы талап етілмейді, тек осы мүлікті қылмыс жолымен қолға түсіргенін сезсе болғаны.

Саралану белгілерімен сипатталатын қылмысты алдын-ала қылмысты уәделеспей жасырған адамға, егер оның санасы мына белгілерді қамтыса, жоғары жауапкершілік жүктеледі;

в) бөтеннің мүлкін алумен немесе өткізумен жалғасты қылмысты алдын-ала уәделеспей жасыру біле тұра қылмысты жолмен алдын-ала уәделеспей жасыру және мүлікті алу жиынтығын құрайды және алынған немесе өткізілген мүліктің сипатына қарай ҚК-тің 195 және 78-баптары жиынтығы бойынша саралауға жатады;

г) адам сақтаудың өзі жеке қылмыс құрамын құрайтын мынадай қаруды немесе қылмыс заттарын жасырса (атылғыш немесе суық қару, оқ-дәрі, жарылғыш, улы немесе есірткі заттар), алдын-ала уәделеспей жасыру осы қылмыстар үшін жауаптылық белгіленетін баптардың жиынтығы бойынша саралануы тиіс;

д) хабарламаудың, қылмысты алдын-ала уәделеспей жасырудан өзгешелігі, ол әрдайым әрекетсіздіктен көрінеді және тиісті органдарға оның мәлім болған дайындалып жатқан немесе жасалған қылмысты хабарламаудан тұрады;

е) тексеру, алдын-ала органдарына немесе сотқа қылмысты ашуға және айыпты адамды соттауға кедергі жасау мақсатымен берілген куәгердің, жәбірленушінің біле тұра жалған жауабы немесе эксперттің жалған қорытындысы, сондай-ақ аудармашының бұрыс аудармасы - алдын-ала уәделеспей жасыру құрамын құрамайды және ҚК-тің 187-бабы бойынша саралауға жатады.

3. Қазақ КСР Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы, облыстық және Алматы қалалық соттары қылмысты алдын-ала уәделеспей жасыру және қылмыстар туралы хабарламау туралы істерді соттардың қарауы кезінде заңның дұрыс қолданылуына соттардың назарын күшейтсін.

О некоторых вопросах, возникших в судебной практике по делам о заранее не обещанном укрывательстве преступлений и о недонесении о преступлениях (с изменениями, внесенными постановлением Пленума от 20 декабря 1996 г. № 11)

Постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 24 декабря 1976 г. № 5. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 2008 года № 27.

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 27 (порядок введения в действие см. п. 2 ).
Обсудив судебную практику по делам о заранее не обещанном укрывательстве преступлений и о недонесении о преступлениях, Пленум отмечает, что суды в основном правильно разрешают дела этой категории и назначают меры наказания виновным с учетом требований закона.
Вместе с тем по отдельным делам допускаются серьезные ошибки в квалификации этих преступлений.
Некоторые суды, несмотря на указания, данные в постановлении Пленума Верховного Суда СССР от 31 июля 1962 г. № 11 "О судебной практике по делам о заранее не обещанном укрывательстве преступлений, приобретении и сбыте заведомо похищенного имущества", допускают ошибки в разграничении заранее не обещанного укрывательства от соучастия в преступлении.
Имеются также ошибки и при отграничении заранее не обещанного укрывательства от приобретения имущества, заведомо добытого преступным путем, недонесения о преступлениях, дачи заведомо ложных показаний.
Иногда укрывательство неправильно квалифицируется по совокупности с недонесением, а укрывательство и приобретение имущества, заведомо добытого преступным путем, только как укрывательство.
Эти ошибки допускаются в результате неправильного понимания закона, предусматривающего отвественность за указанные преступления, что приводит к назначению виновным несоразмерного наказания, а иногда и к осуждению невиновных.
В целях устранения недостатков при применении законодательства по указанной категории дел Пленум Верховного Суда Казахской ССР
ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Обратить внимание судов на необходимость устранения отмеченных недостатков при рассмотрении дел о заранее не обещанном укрывательстве преступлений и о недонесении о преступлениях.
При рассмотрении дел этой категории суды должны строго выполнять руководящие указания, данные в постановлении Пленума Верховного Суда СССР от 31 июля 1962 года № 11 "О судебной практике по делам о заранее не обещанном укрывательстве преступлений, приобретении и сбыте заведомо похищенного имущества".
2. Разъяснить судам:
а) заранее не обещанное укрывательство, в отличие от соучастия, не содействует совершению преступления, а направлено на сокрытие преступления, уже совершенного другим лицом.
Заранее не обещанное укрывательство всегда выражается в действиях, затрудняющих обнаружение преступления либо помогающих преступнику скрыться от органов следствия или от суда ( сокрытие преступника, орудий и средства совершения преступления, следов преступления либо предметов, добытых преступных путем).
Сокрытие преступника заключается в предоставлении ему убежища, одежды, изменяющей его внешний облик, снабжении его поддельным или чужим паспортом, в предоставлении транспорта и других действий, в силу которых виновный надолго или даже на короткое время, например, на время обыска, был укрыт от органов власти.
Сокрытие следов преступления выражается, например, в уничтожении или сокрытии предметов, имеющих на себе следы преступления, в уничтожении этих следов на предметах,одежде или на теле преступника.
Укрывательство орудий, средств совершения преступлений и предметов, добытых преступным путем, выражается в сокрытии, уничтожении или изменении их внешнего вида;
б) при разграничении заранее не обещанного укрывательства от приобретения или сбыта имущества, заведомо добытого преступным путем, следует учитывать направленность умысла виновного, а также его осведомленность о признаках совершенного преступления.
При укрывательстве преследуется цель сокрытия преступления, его следов или преступника. Лицо же, приобретающее или сбывающее имущество, заведомо добытое преступным путем, не ставит перед собой такой цели, а, как правило, преследует цель извлечения материальной выгоды.
Укрыватель сознает характер укрываемого преступления, поскольку согласно закону привлечение к уголовной ответственности возможно только за заранее не обещанное укрывательство конкретных преступлений, перечисленных в ст.75-1 и ст.195 УК.
Для признания же лица виновным по ст.78 УК не требуется, чтобы оно было осведомлено о характере преступления, в результате совершения которого добыто приобретаемое или сбываемое им чужое имущество, а достаточно, чтобы оно сознавало, что это имущество добыто преступным путем.
Лицо, совершившее заранее не обещанное укрывательство преступления, характеризующегося квалифицирующими признаками, может нести повышенную отвественность, если его сознанием охватывались эти признаки;
в) заранее не обещанное укрывательство преступления, сопряженное последующим приобретением или сбытом чужого имущества, образует совокупность заранее не обещанного укрывательства и приобретения имущества, заведомо добытого преступным путем, и в зависимости от характера приобретенного или сбытого имущества подлежит квалификации по совокупности статей 195 и 78 УК;
г) в случае, когда лицо укрывает такие орудия или предметы преступления, хранение которых само по себе образует состав самостоятельного преступления (огнестрельное или холодное оружие, боевые припасы, взрывчатые, ядовитые или наркотические вещества), заранее не обещанное укрывательство должно квалифицироваться по совокупности статей, предусматривающих ответственность за эти преступления;
д) недонесение, в отличие от заранее не обещанного укрывательства преступления, всегда выражается в бездействии и состоит в несообщении надлежащим органам о достоверно известном готовящемся или совершенном преступлении;
е) заведомо ложное показание свидетеля, потерпевшего или заключение эксперта, а равно заведомо неправильный перевод, сделанный переводчиком с целью воспрепятствования органам дознания, предварительного следствия или суду в раскрытии преступления и осуждении лиц, виновных в его совершении, не образуют состава заранее не обещанного укрывательства и подлежат квалификации по ст.187 УК.
3. Судебной коллегии по уголовным делам Верховного Суда Казахской ССР, областным и Алма-Атинскому городскому судам усилить судебный надзор за правильным применением закона при рассмотрении судами дел о заранее не обещанном укрывательстве преступлений и недонесении о преступлениях. (специалист Р.Жантасова 01.12.98 г.)