Қазақ КСР соттарының істерді қосымша тергеуге қайтаруды реттейтін қылмыстық іс жүргізу нормаларын қолданудың кейбір мәселелері туралы

Қаулы Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумы 1989 жылғы 30 маусым N 5. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2001.12.13. N 19 қаулысымен. ~P01019s.

Соттардың iстердi қосымша тергеуге жiберу тәжiрибесiн талқылап, Қазақ ССР Жоғарғы сотының Пленумы мынаны атап көрсетедi: республика соттары, әдетте, iстердi қайта қарауға негiздi түрде жібередi, өйткенi анықтама және алдын ала тергеу органдары қылмыстық iс жүргiзу заңының нормаларын елеулi түрде бұзуға әлi де болса жол берiп келедi, кейбiр iстер бойынша дәлелденуге тиiс мән-жайлардың бәрiн анықтамайды. Атап айтқанда, қылмыс жасаудың себебi, мақсаты, әдiсi, қылмыстық iстiң барлық көрiнiстерi анықталмайды, келтiрiлген нұқсанның сипаты мен мөлшерi айқындалмайды, оны өтеуге шаралар қолданылмайды, қылмыс жасауға ықпал еткен себептер мен жағдайлар ашып көрсетiлмейдi. Тергеу органдары барлық жағдайда бiрдей айыпты адамдардың дәлелдемелерiн толық және объективтi түрде тексермейдi, айыптының қорғану праволарының бұзылуына жол бередi. Қылмыстық iстер жүргiзу кодексінің 158-статьясының талаптарын бұза отырып айып тағылады, заңның басқа да талаптарын орындамайды.

Аталған заң бұзушылықтарына жекелеген судьялар (соттар) тиiсінше баға бермейдi, iстердi жеткiлiктi түрде мұқият зерттемейдi, осының салдарынан айыптыны сотқа тартқан кезде iстi сот мәжiлiсiнде қарау үшiн негiздердiң жеткіліктi екендiгi туралы мәселе әрдайым дұрыс шешiлiп отырмайды.

Iстердi тәртiптеушi немесе сот мәжiлiсiнен қосымша тергеуге қайтарғанда, кейбiр соттар заңды бұзып, дәлелдемелердiң айқындығына, айыптың дәлелденгенiне немесе дәлелденбегенiне баға бередi.

Сот мәжiлiсiнде тексеруге болатын мәселелердi зерттеудiң орнына iстердi қосымша тергеуге жiберу фактiлерi кездеседi.

Кейбiр соттар елеулі түрде толық анықталмаған немесе алдын ала тергеу толық жүргiзiлмеген жағдайда айыптау үкiмдерiн шығарады, мұның өзi оларды бұзуға және iстердi жаңадан тергеуге жiберуге әкеп соқтырады.

Кей кезде iс бойынша айыпты растайтын дәлелдемелер жиналмаған, ал оларды жинау мүмкiндiгiнiң бәрi пайдаланылып болған жағдайда соттар ақтау үкiмiн шығарудың орнына iстi қайта тергеуге жiбередi.

Iстердi қосымша тергеуге жiберу туралы сот ұйғарулары әрдайым заң талаптарына сай келе бермейдi.

Қазақ CCP Жоғарғы Сотының Пленумы қаулы етеді:

1. Сот әдiлдiгiн жүзеге асырған кезде заңдылықты одан әрi нығайту үшiн қылмыстық iстер бойынша толық, жан-жақты әрi объективтi түрде анықтама және алдын ала тергеу жүргiзудiң маңызы зор екендiгiне соттардың назары аударылсын. Сондықтан соттар анықтама және алдын ала тергеу материалдарына қойылатын талапты күшейтуге тиiс.

2. Айыптыны сотқа беру кезiнде судьялар (соттар) қарауға келiп түскен iстердi мұқият зерттеуi керек. Егер жүргiзiлген анықтама немесе алдын ала тергеу толық болмай, оны сот мәжiлiсiнде толықтыру мүмкiн болмаса, қылмыстық iс жүргiзу заңы елеулi түрде бұзылса не Қылмыстық iстер жүргiзу Кодексінің 214-статьясында көрсетiлген басқа негiздер болса, iстер қосымша тергеуге қайтарылып, олардың сотта қаралуын тағайындауға жол бермеуге тиiс.

Iстi тәртiптеушi мәжiлiстен қосымша тергеуге жiберу туралы мәселенi шешкен кезде соттар Қылмыстық iстер жүргiзу кодексінің 206, 208, 214-статьяларын және СССР Жоғарғы Соты Пленумының "Айыптыны сотқа берген кезде соттардың заңды қолдану тәжiрибесi туралы" 1980-жылғы 28-ноябрьдегi N 8 қаулысында айтылған айыптыны сотқа берген кезде дәлелдемелер iстi сот мәжiлiсiнде қарау үшiн жеткiлiктi ме сол жағынан ғана бағаланатыны туралы, судья немесе сот айыптының дәлелденгені немесе дәлелденбегенi туралы, сол немесе басқа дәлелдеменiң анық не күмәндi екенi туралы, бiр дәлелдеменiң екiншi дәлелдеме алдындағы артықшылығы туралы тергеу органдарының тұжырымын алдын ала бағалауға правосы жоқ екендiгi туралы түсiнiктемелердi қатаң басшылыққа алуы керек.

3. Анықтама немесе алдын ала тергеудiң олқылығын сот мәжiлiсiнде толықтыру мүмкiн болса, iстердi қосымша тергеуге қайтаруға болмайтыны туралы соттарға атап көрсетiлсiн.

Анықтаманың немесе алдын ала тергеудiң толық еместiгi анықталған жағдайда сот Қылмыстық iстер жүргiзу кодексінің 15-статьясының талаптарына сәйкес iстi дұрыс шешу үшiн елеулi мән-жайлардың бәрiн, оның iшiнде сотта iс жүргiзу барысында мәлiм болған мән-жайларды мұқият зерттеу арқылы оны толықтыруға шаралар қолдануға тиiс.

4. Сот мәжiлiсiнде толықтырылмайтын олқылықтар деп соттар мынадай жағдайларды есептеу керек. Егер iс бойынша жаңадан дәлелдемелер iздеп табу немесе қылмысқа қатысы бар басқа адамдарды табу, не сотта iс қараудың процессуалдық формасының ерекшелiктерiн сақтай отырып орындау мүмкiн болмайтын әрекеттердi жасауға байланысты тергеу және өзге процессуалдық әрекеттер жүргiзудi талап ететiн толық еместiктер болса.

5. Анықтама немесе алдын ала тергеудiң толық еместігін болғызбау үшiн экспертиза жасау талап етілсе, бұл жағдайларда сот, әдетте, iсті қайта тергеуге экспертиза жасау қосымша документтер, айғақтық заттар мен үлгiлер iздеп табуға, алуға, айыптау қорытындысында көрсетiлген айыптауды неғұрлым ауыр айыптаумен немесе iстiң шын мән-жайынан елеулi айырмашылығы бар айыптаумен өзгертуге әкеп соқтыратын жаңа анықтауға байланысты болған реттерде жiбередi.

Қылмыстық iстер жүргiзу кодексінің 170-статьясында көзделген экспертиза тағайындаған немесе жүргiзген кезде айыпкердiң праволарының бұзылуына байланысты болғанда да, егер бұл бұзушылықты сот мәжiлiсiнде түзеу мүмкiн болмаса, iс қосымша тергеуге жіберiлуi мүмкiн.

6. Айыпкердiң ақыл-есінің дұрыстығына күмән келтiретiн жеткiлiктi негiздер болған жағдайда, сот-психиатриялық экспертиза жүргiзу үшiн іс тәртiптеушi мәжiлiстен қосымша тергеуге қайтарылуға тиiс, өйткенi мұндай күмәндау айыпкердi сотқа беруге кедергi келтiредi.

Егер аталған күмән сотта іс қарау барысында туса, сот өзi экспертиза тағайындауға праволы.

7. Соттар айып тағуды растайтын қажеттi мән-жайлары жоқ және қосымша дәлелдемелер жинау үшiн барлық мүмкiндiктер таусылған iстердi қайта тергеуге қайтару фактiлерiн болғызбауға тиiс. Мұндай жағдайда сот ақтау үкiмiн шығаруға немесе тек қана дәлелдiлігі күмән келтiрмейтiн айып бойынша айыптау үкiмiн шығаруға тиiс.

8. Соттар сотталушының жеке басының кiм екенi туралы мәлiметтердi жан-жақты, толық және объективтi түрде зерттеуi қажет екенiн ескеруi тиiс, өйткенi мұндай мәлiметтер жазаның түрi мен мөлшерiн тағайындау үшiн елеулi маңызы бар. Атап айтқанда, сотталушының дәл жасын, денсаулық жайын, семья жағдайын, еңбекке, оқуға қатысын, жұмыстағы және өндiрiстегi мiнез-құлқын, бұрын сотталу, жазадан босатылу негiздерiн анықтау қажет.

СССР Жоғарғы Соты Пленумының "Соттардың жаза тағайындаудың жалпы негiздерiн қолдану тәжiрибесi туралы" 1979-жылғы 29-июньдегi N 3 қаулысының 3-тармағында айтылған түсiнiктемеге сәйкес сот мәжiлiсiнде толықтырылуы мүмкiн болмай қалған сотталушыны жеткiлiктi түрде толық сипаттайтын мәлiметтердiң болмауы, егер бұл олқылықтар iстiң дұрыс шешiлуiне ықпал етуi мүмкiн болған жағдайда, анықтаманың немесе алдын ала тергеудiң толық болмауы себептi, iстi қосымша тергеуге жiберу үшiн негiз болуы мүмкін.

9. Соттар СССР Жоғарғы Соты Пленумының "Үкiмнiң орындалуын кейiнге қалдыруды қолдану жөніндегi сот практикасы туралы" 1985-жылғы 21-июньдегi N 8 қаулысының 17-тармағының үкiмнiң орындалуын кейiнге қалдыру мерзiмi аяқталғаннан кейiн сотталған адам жаңа қылмыс жасаған ретте мұндай қылмыс туралы iстi сот онда сотталған адамды жазадан босату туралы не оны бiрiншi үкiм бойынша тағайындалған бас бостандығынан айыру жазасын өтеуге жiберу туралы мәлiметтер болған жағдайда ғана қарауы мүмкiн екендігі туралы талаптарын қатаң сақтауы керек. Мұндай мәлiметтер болмаса және оларды сот мәжiлiсiнен алу мүмкiн болмаса, жаңа қылмыс туралы іс қосымша тергеуге жiберiлуге тиiс.

10. Қылмыстық iстер жүргiзу кодексінің 214-статьясының 1-бөлiгiнiң 2-тармағында, 242-статьясында көзделген негiздер бойынша, егер анықтама немесе алдын-ала тергеу органдары жiберген қылмыстық іс жүргiзу заңының бұзылуы процеске қатысушыларды заңмен кепілдік берілген праволарының айыруға немесе оны шектеуге әкеп соқтырса, не басқа жолмен істің мән-жайын жан-жақты, толық және объективті зерттеуге ықпал етсе, немесе ықпал етуі мүмкін болса, іс қосымша тергеуге жіберілуі мүмкін екендігі соттарға түсіндірілсін.

Мына жағдайдың бәрінде іс қосымша тергеу жүргізу үшін қайтарылуға тиіс, егер:

- Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 120-статьясының талаптары бұзылып, алдын ала тергеудің орнына анықтама жүргізілсе;

- тергеу істі қысқарту не тап сол адам жөнінде нақ сол қылмыс бойынша іс қозғаудан бас тарту туралы бұрын шығарылған қаулы бұзылмай жүргізілсе;

- жаңа айып бойынша өзге адам жөнінде басқа істен жеке іс жүргізуге бөлінген материалдар бойынша алдын ала тергеу іс қозғалмай жүргізілсе;

- айып таққан кезде Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 158-статьясының талаптарын бұзуға жол берілсе; Қылмыстық кодекстің статьясы, бөлігі, тармағы, айыпкердің нақты әрекеті көрсетілмесе, бірнеше қылмыс жасалған жағдайда олардың әрқайсысына заңды баға берілмесе және басқалары;

- айыптау қорытындысында берілген айыптың формулировкасының қойылған айыптан елеулі өзгешелігі болса;

- тергеуді Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 38-статьясына сәйкес отвод берілуге тиіс адамдар жүргізсе;

- Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 24-статьясының алдын ала тергеу жүргізілген кезде, оның ішінде айыпкер жауапқа қабілетті деп танылғанымен, ақыл-есі ұдайы немесе уақытша бұзылуынан зардап шексе, яғни өзінің дене жаратылысы мен ақыл-есінің кемдігінен қорғану правосын жүзеге асыра алмайтын адам болса, қорғаушының міндетті түрде қатысуы туралы талабы бұзылса;

- айыпкердің істің барлық материалдарымен танысу правосы қамтамасыз етілмесе;

- айыпкердің немесе іске қатысушы басқа адамдардың іс үшін елеулі маңызы бар мән-жайларды егер бұл мән-жайларды соттың анықтауы мүмкін болмаса, анықтау туралы өтінішінен негізсіз бас тартса;

- айыптау қорытындыда тағылған айыпты қуаттайтын дәлелдемелер көрсетілмесе;

- Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 11-статьясын бұза отырып, іс жүргізілетін тілді білмейтін айыпкер үшін аудармашыны қатыстыру қамтамасыз етілмесе, мұның өзінде аудармашы беру қажеттігі туралы мәселені ондай өтініш болған жағдайда ғана емес, сондай-ақ бұл адамның аудармашысыз қорғану правосын толық көлемде жүзеге асыруы қиын екендігін дәлелдейтін кездерде де шешу керек.

11. Сот мәжiлiсiнде сотталушының басқа қылмысты жасағаны анықталса, ол бойынша оған айып тағылмаған болса, сот Қылмыстық iстер жүргiзу кодексінің 283-статьясының талаптарына сәйкес жаңа айып алғашқы айыппен байланысты ма, сондай-ақ бұл iстердi жеке-жеке қарау үшiн мүмкiндiк бар ма, соны тексерiп осыған сәйкес iстi қосымша тергеуге қайтару туралы немесе жаңа айып бойынша іс қозғау туралы және бөлiнген материалдарды тергеу жүргiзу үшiн жiберу туралы мәселенi шешуге тиiс.

12. Егер сотта iс жүргiзу барысында қылмыстық жауапқа тартылмаған адамның қылмыс жасағанын көрсететiн мән-жайлар анықталса, сот Қылмыстық iстер жүргiзу кодексінің 284-статьясына сәйкес бұл адам жөнiнде қылмыстық iс қозғауы мүмкiн және оны тергеу жүргiзу үшiн жiбередi.

Қайта қозғалған iс қаралып отырған iспен тығыз байланысты болған ретте және оларды жеке-жеке қарау Қылмыстық iстер жүргiзу кодексінiң 15-статьясы талаптарының орындалуын қамтамасыз етпесе, сот барлық iстi қосымша тергеуге жiбередi.

Мұның өзiнде Қылмыстық iстер жүргізу кодексінің 14-статьясының 11-тармағына сәйкес іс қозғау қажеттiгiн сот тапқан жағдайда, анықтау органының, тергеушiнiң және прокурордың iстi тоқтату туралы немесе тап сол факт бойынша іс қозғаудан бас тартуы туралы қаулысымен ол байланысты емес екендiгi ескерiлуге тиiс.

13. Соттың ұйғаруында iстi қосымша тергеуге қайтару үшiн негiз болған мән-жайларға байланысты, айыптың мазмұнын қысқаша баяндаудан басқа мыналар көрсетiлуге тиiс екендiгiн соттар ескеруi керек:

- анықтаманың немесе алдын ала тергеудiң толық еместiгi нақты неден көрiнедi және соттың оны сот мәжілісінде толықтыру мүмкiндiгі не себептен болмады, қосымша қандай мән-жайлар анықталуға тиiс;

- қылмыстық iстер жүргiзу заңында қандай елеулi бұзушылықтар жойылуға тиiс;

- айыпкерге бұрынғы тағылған айыпқа байланысты жаңа айып тағу үшiн не айыпты неғұрлым ауыр айыппен немесе нақты мән-жайлар бойынша айыптау қорытындыда айтылған айыптау елеулi түрде айырмашылығы бар айыппен өзгерту үшiн негiздер бар екендігін, сондай-ақ басқа адамдарды қылмыстық жауапқа тарту қажеттігін қандай мәлiметтер дәлелдейдi, олар туралы материалдарды жеке iс жүргізу үшiн бөлуге неге болмайды;

- iстер нелiктен дұрыс бiрiктiрiлмеген немесе дұрыс бөлiнбеген.

Iстiң нақты мән-жайларын ескере отырып, сот ұйғаруында тергеу кезiнде жол берiлген бұзушылықтың сипаты (мысалы, жаңа айып тағу, экспертиза өткiзу, беттестiру, Қылмыстық iстер жүргiзу кодексі нормаларының елеулi түрде бұзылуын жою, азаматтық талаптың немесе мүлiктi конфискелеу мүмкiндігін қамтамасыз етуге шаралар қолдану және т.б.) талап еткен жағдайда сол және басқа процессуалдық әрекеттер жүргiзудi ұсына алады.

Iстi қосымша тергеуге қайтару туралы ұйғарудың қорытынды бөлiгiнде iстiң аты, оны қосымша тергеу үшiн прокурорға жiберу туралы, айыпкер жөнiндегi тоқтату шарасы туралы және ұйғаруға шағым протест жасау тәртiбi туралы нұсқау болуға тиiс.

14. Соттардың назары iстi қосымша тергеуге қайтару туралы ұйғаруында айыптың дәлелділігi, сол немесе басқа дәлелдiң анықтығы және бiр дәлелдiң басқа дәлел алдындағы артықшылығы туралы мәселелердi, сондай-ақ алдын ала тергеу барысында тексерiлуге тиiс мән-жайлар анықталған деген қорытындыны алдын ала шешуге праволы еместiгiне аударылсын.

15. Қылмыстық iстер жүргiзу кодексінің 403-статьясына және СССР Жоғарғы Соты Пленумының "Соттардың жеке ұйғару (қаулы) шығару практикасы туралы" 1988-жылғы 29-сентябрьдегi N 11 қаулысының 9-тармағына сәйкес соттар қосымша тергеу үшiн iстi қайтаруға әкеп соқтырған қылмыстық іс жүргiзу заңының елеулi түрде бұзылуы жайында да, сондай-ақ анықтама немесе алдын ала тергеу жүргiзген кезде жол берiлген басқа да бұзушылықтар мен азаматтар праволарының бұзылуы байқалған жағдайда да жеке ұйғару (қаулы) шығаруға тиiс. Бұл бұзушылықтарға жол берген лауазымды адамдардың фамилиялары жеке ұйғаруда көрсетiлуге тиiс.

16. Iстi қосымша тергеуге қайтару туралы соттың ұйғарымына жеке протест немесе жеке шағым келтiруге байланысты iстердi қарай отырып, кассациялық инстанциядағы сот бiрiншi инстанциядағы соттың нұсқауын бұзуға немесе өзгертуге, не тергеу жүргiзу жөнінде жаңа нұсқау беруге праволы.

Мұндай өзгерiстердi қадағалау инстанциясының соттары да сот ұйғаруларына

және қаулыларына енгiзуi мүмкiн.

17. Облыстық және Алматы қалалық соттары iстердiң қосымша тергеуге

қайтарылу себептерiне ұдайы талдау жасап, Қылмыстық iстер жүргiзу

кодексінің 214 және 242-статьяларын қолданған кезде соттар жол беретiн

бұзушылықтарды болғызбауға шаралар қолдануы қажет.

Мамандар:

(Қасымбеков Б.А.)

(Икебаева Ә.Ж.)

О некоторых вопросах применения судами Казахской ССР уголовно-процессуальных норм, регулирующих возвращение дел на дополнительное расследование

Постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 30 июня 1989 г., № 5. Утратило силу - Нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 13 декабря 2001 года № 19 ~P01019S

Обсудив практику направления судами дел на дополнительное расследование? Пленум Верховного Суда Казахской ССР отмечает, что суды республики, как правило, обоснованно направляют дела на дополнительное расследование, поскольку органы дознания и предварительного следствия еще нередко допускают существенные нарушения норм уголовно-процессуального закона, по некоторым делам не выясняют все обстоятельства, подлежащие доказыванию. В частности, не устанавливаются мотив, цель, способ совершения преступления, все эпизоды преступной деятельности, не определяются характер и размер причиненного ущерба, не принимаются меры к его возмещению, не вскрываются причины и условия, способствовавшие совершению преступления. Не во всех случаях органами расследования полно и объективно проверяются доводы обвиняемых. Допускаются нарушения прав обвиняемого на защиту, обвинение предъявляется с нарушением требований ст. 158 УПК, не выполняются другие требования закона.
Указанным нарушениям закона отдельные судьи (суды) не дают должной оценки, недостаточно тщательно изучают дела, в результате при предании обвиняемого суду не всегда правильно решается вопрос о достаточности оснований для рассмотрения дела в судебном заседании.
Возвращая дела на дополнительное расследование из распорядительного или

судебного заседания, некоторые суды в нарушение   закона  дают  оценку   
достоверности доказательств, доказанности или недоказанности обвинения.    
    Имеются   факты, когда дела направляются на дополнительное расследование 
для исследования таких вопросов, которые могут быть проверены в судебном 
заседании.
    Некоторые   суды постановляют  обвинительные  приговоры при  
существенной  неполноте дознания или  предварительного следствия, что 
приводит к их отмене и направлению дел на новое расследование.
    В  случае, когда не собрано доказательств, подтверждающих обвинение, и 
исчерпаны  все возможности собирания их, суды вместо постановления 
оправдательных  приговоров направляют дела на дополнительное расследование.
    Не  всегда определения судов о направлении дел на доследование отвечают 
требованиям закона.
    Пленум  Верховного Суда Казахской ССР
    ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Обратить внимание судов на то, что полное, всестороннее и объективное дознание и предварительное следствие по уголовным делам имеют важное значение для дальнейшего укрепления законности при осуществлении правосудия. Поэтому суды должны повысить требовательность к материалам дознания и предварительного следствия.
2. Судьям (судам) в стадии предания обвиняемого суду следует тщательно изучать поступающие на рассмотрение дела. В случае неполноты проведенного дознания или предварительного следствия, которая не может быть восполнена в судебном заседании, существенного нарушения уголовно-процессуального закона либо наличия других оснований, предусмотренных ст. 214 УПК, надлежит возвращать дела на дополнительное расследование, не допуская назначения их к судебному разбирательству.
При решении вопроса о возвращении дела на дополнительное расследование из распорядительного заседания судам следует строго руководствоваться ст. ст. 206-208, 214 УПК и разъяснениями, содержащимися в постановлении Пленума Верховного Суда СССР от 28 ноября 1980 г. № 8 "О практике применения судами законодательства при предании обвиняемого суду" о том, что в стадии предания обвиняемого суду доказательства оцениваются только с точки зрения их достаточности для рассмотрения дела в судебном заседании; судья или суд не вправе предрешать выводы органов расследования о доказанности или недоказанности обвинения, о преимуществах одних доказательств перед другими.
3. Указать судам на недопустимость возвращения дел на дополнительное расследование, когда неполнота дознания или предварительного следствия может быть устранена в судебном заседании.
При выявлении неполноты дознания или предварительного следствия суд в соответствии с требованиями ст. 15 УПК должен принять меры к ее восполнению путем тщательного исследования всех существенных для правильного разрешения дела обстоятельств, в том числе и тех, о которых стало известно в ходе судебного разбирательства.
4. Разъяснить судам, что невосполнимой в суде может быть признана такая неполнота собранных органами дознания или предварительного следствия доказательств, для устранения которой требуется проведение следственных и иных процессуальных действий, связанных с отысканием новых доказательств или установлением других лиц, причастных к преступлению, либо производством таких действий, выполнение которых невозможно с соблюдением специфики процессуальной формы судебного разбирательства.
5. Если для устранения неполноты дознания или предварительного следствия требуется производство экспертизы, то суд, как правило, направляет дело на дополнительное расследование в случаях, когда проведение экспертизы связано с отысканием, изъятием дополнительных документов, вещественных доказательств и образцов, установлением новых данных, которые могут повлечь изменение обвинения на более тяжкое или существенно отличающееся по фактическим обстоятельствам от обвинения, содержащегося в обвинительном заключении.
Дело может быть направлено на дополнительное расследование и в связи с нарушением прав обвиняемого при назначении и проведении экспертизы, предусмотренных ст. 170 УПК, если это нарушение не может быть восполнено в судебном заседании.
6. При наличии достаточных оснований, вызывающих сомнения в психической полноценности обвиняемого, дело подлежит возвращению на дополнительное расследование из распорядительного заседания для назначения и проведения судебно-психиатрической экспертизы, поскольку такое сомнение препятствует преданию обвиняемого суду.

    Если указанное сомнение возникло в стадии судебного разбирательства, 
суд сам вправе назначить экспертизу.
    7. Судам  надлежит исключить  факты возвращения  на дополнительное 
расследование дел, по которым отсутствуют необходимые    доказательства, 
подтверждающие    предъявленное обвинение, и исчерпаны все возможности для 
собирания дополнительных  доказательств. При таких обстоятельствах суд должен   
постановить  оправдательный  приговор  или   вынести обвинительный приговор 
лишь по тому обвинению, доказанность которого не вызывает сомнения.
   8. Суды  должны всесторонне, полно и объективно исследовать данные о 
личности подсудимого, имея в виду, что они имеют  существенное значение для  
определения вида и  размера наказания. В частности, необходимо устанавливать 

точный возраст подсудимого, состояние здоровья, семейное положение, отношение к труду, учебе, поведение в быту и на производстве, сведения о судимости, основания освобождения от наказания.
Согласно разъяснению, содержащемуся в п. 3 постановления Пленума Верховного Суда СССР от 29 июня 1979 г. № 3 "О практике применения судами общих начал назначения наказания", отсутствие данных, с достаточной полнотой характеризующих подсудимого, которые оказалось невозможным восполнить в судебном заседании, может служить основанием для направления дела на дополнительное расследование по мотивам неполноты производственного дознания или предварительного следствия, когда неустранение допущенных пробелов может повлиять на правильное разрешение дела.
9. Судам следует строго соблюдать требования п. 17 постановления Пленума Верховного Суда СССР от 21 июня 1985 г. № 8 "О судебной практике по применению отсрочки исполнения приговора" о том, что в случае совершения осужденным нового преступления после истечения срока отсрочки исполнения приговора дело о таком преступлении может быть рассмотрено судом лишь при наличии в нем данных об освобождении осужденного от наказания либо о направлении его для отбывания назначенного по первому приговору лишения свободы. При отсутствии таких данных и невозможности получения их в судебном заседании, дело о новом преступлении подлежит направлению на дополнительное расследование.
10. Разъяснить судам, что возвращение дела на дополнительное расследование по основаниям, предусмотренным п. 2 ч. 1 ст. 214, ст. 242 УПК, может иметь место, если допущенные органами дознания или предварительного следствия нарушения уголовно-процессуального закона привели к лишению или ограничению гарантированных законом прав участников процесса либо иным путем повлияли или могли повлиять на всесторонность, полноту и объективность исследования обстоятельств дела.
Дело во всех случаях подлежит возвращению для производства

дополнительного расследования, если:
     -  нарушено требование ст. 120 УПК, вместо предварительного следствия 
проведено дознание;
     -  расследование произведено без отмены ранее вынесенного постановления о 
прекращении  дела либо об отказе в возбуждении дела в отношении того же лица 
по тому же обвинению;
     -  предварительное расследование по материалам, выделенным   из 
другого дела в отдельное производство в отношении иного лица по  новому 
обвинению, проведено без возбуждения дела;
    -  при предъявлении обвинения допущены нарушения  требований ст. 158 УПК; 
не указаны пункт, часть, статья УК, конкретные  действия  обвиняемого, при  
совершении  нескольких преступлений не дана правовая оценка каждому из них  и 
другие;
    -  формулировка  обвинения, данная в обвинительном  заключении,  
существенно отличается от предъявленного обвинения;
    -  расследование произведено лицами, подлежащими  отводу в силу ст. 38 УК;
    -  нарушено  требование ст. 24 УПК  об обязательном участии защитника  
при проведении предварительного следствия, в том числе по делам,  где 

обвиняемый, хотя и признан вменяемым, но страдает постоянным или временным расстройством душевной деятельности, т. е. является лицом, которое в силу своих физических или психических недостатков не может само осуществлять свое право на защиту;
- необеспечено право обвиняемого на ознакомление со всеми материалами

дела;    
    -  необоснованно отклонено ходатайство обвиняемого или других  участников  
процесса об установлении  обстоятельств, имеющих  существенное значение для 
дела, если эти обстоятельства не могут быть установлены судом;
    -  в обвинительном заключении  не указаны доказательства, подтверждающие   
предъявленное обвинение;
    -  в нарушение  требований ст. 11 УПК не обеспечено участие переводчика 
обвиняемому, не владеющему  языком, на котором ведется производство по делу.

При этом следует иметь в виду, что вопрос о необходимости предоставления переводчика следует решать не только при наличии такого ходатайства, но с учетом любых обстоятельств, свидетельствующих о том, что этому лицу затруднительно без переводчика в полной мере осуществлять право на защиту.
11. В случаях, когда в судебном заседании установлены обстоятельства, указывающие на совершение подсудимым преступления, по которому обвинение ему не было предъявлено, суду следует в соответствии с требованиями ст. 283 УПК проверить, связано ли новое обвинение с первоначальным, а также имеется ли возможность для раздельного рассмотра этих дел, и в зависимости от этого решить вопрос о возвращении дела для дополнительного расследования или о возбуждении дела по новому обвинению и направлении выделенных материалов для производства расследования.
12. Если в ходе судебного разбирательства будут установлены обстоятельства, указывающие на совершение преступления лицом, не привлеченным к уголовной ответственности, суд в соответствии со ст. 284 УПК, может возбудить уголовное дело в отношении этого лица и направить его для проведения расследования.
В случаях, когда вновь возбужденное дело находится в тесной связи с рассматриваемым делом и раздельное их рассмотрение не обеспечивает соблюдение требований ст. 15 УПК, суд направляет все дело для дополнительного расследования.
При этом следует учитывать, что в соответствии с п.11 ст. 14 УПК, когда необходимость возбуждения дела признана судом, он не связан постановлением органа дознания, следователя и прокурора о прекращении дела или об отказе в возбуждении дела по тому же факту.
13. Судам следует иметь в виду, что в определении суда, в зависимости от

обстоятельств, послуживших  основанием для возвращения  дела на  
дополнительное расследование, помимо краткого изложения содержания 
обвинения, должно быть указано:
     -  в чем конкретно  выразилась неполнота произведенного дознания  или 
предварительного следствия и почему суд лишен возможности  восполнить ее в 
судебном заседании, какие обстоятельства должны быть дополнительно выяснены;
     -  какие существенные нарушения уголовно-процессуального закона должны 
быть устранены;
     -  какие данные свидетельствуют о наличии оснований для предъявления 
обвиняемому  нового обвинения, связанного с ранее  предъявленным, либо для  
изменения обвинения на  более тяжкое  или существенно отличающееся по 

фактическим обстоятельствам от обвинения, содержащегося в обвинительном заключении, а также о необходимости привлечения к уголовной ответственности других лиц и почему материалы о них не могут быть выделены в отдельное производство;
- почему неправильно соединены или разъединены дела.

     С  учетом конкретных обстоятельств дела суд в определении может  
предложить провести те или иные процессуальные действия,  когда этого 
требует характер допущенных при расследовании   нарушений  (например, 
предъявление нового  обвинения, проведение экспертизы, очных ставок, 
устранение существенных нарушений  норм  УПК,  принятие мер  к обеспечению 
гражданского  иска или возможной конфискации имущества  и т. д.).           
     Резолютивная часть определения о возвращении дела на дополнительное 
расследование должна содержать наименование дела,    указание  о  
направлении  его  для   дополнительного  расследования прокурору, о мере 
пресечения в отношении обвиняемого  и в порядке обжалования  
(опротестования) определения.
     14. Обратить внимание судов на то, что в  определении о возвращении  
дела на дополнительное расследование недопустимо  предрешать вопросы 

доказанности обвинения, достоверности того или иного доказательства и преимущества одних доказательств перед другими, а также считать установленными обстоятельства, которые подлежат проверке в ходе предварительного следствия.
15. В соответствии со ст. 403 УПК и п. 9 постановления Пленума Верховного Суда СССР от 29 сентября 1988 года № 11 "О практике вынесения судами частных определений (постановлений)" при возвращении дела для дополнительного расследования судам надлежит выносить частные определения (постановления) как по поводу существенного нарушения уголовно- процессуального закона, повлекшего возвращение дела для дополнительного расследования, так и при обнаружении других нарушений закона и прав граждан, допущенных при производстве дознания или предварительного следствия. Фамилии должностных лиц, допустивших эти нарушения, должны быть названы в частном определении.
16. Рассматривая дело по частному протесту или частной жалобе на определение суда о возвращении дела на дополнительное расследование, суд кассационной инстанции вправе отменить или изменить указания суда первой инстанции, либо дать новые указания по производству расследования. Такие же изменения могут быть внесены в судебные определения и постановления судами

надзорной инстанции.
     17. Областным и Алма-Атинскому городскому судам необходимо 
систематически анализировать причины возвращения  дел на дополнительное 
расследование и принимать меры к предупреждению  нарушений, допускаемых 
судами при применении ст. ст. 214 и 242 УПК.
     
     
(специалист Р.Жантасова
            03.12.98г.)