Жеткізiлiм және тиеу кезiнде тауарлар мен өнімдердің сақталмауы мен жетiспеушілігіне байланысты дауларды шешу кезiнде заңдарды қолдану тәжiрибесi туралы

Қазақcтан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1993 жылғы 23 желтоқсандағы N 4 Қаулысы (Қазақстан Республикасы (Қазақ КСР) Жоғарғы Соты Пленумы қаулыларының жинағы, 1997 ж., 2 том, 72 бет). Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2014 жылғы 24 желтоқсандағы № 3 нормативтік қаулысымен.

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 3 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

1992 жылы қаралған тауарлар мен өнiмдер жетiспеушiлiгiне байланысты дауларды төрелік соттардың шешу тәжiрибесiнiң қорытындысы, осы категориядағы iстер негiзiнен дұрыс, қазiргi заңдарға сәйкес шешiлетiндігін көрсеттi.

Сонымен қатар, соттардың дәлелдердi толық зерттемеу, тауарлардың сақталуын, қабылдауын және тиелуiн, реттейтiн құқылық нормалар мен заңдар тұрғысынан, оларды терең талдаудан өткiзбеу жағдайлары орын алған.

Сот-төрелiк тәжiрибесiнiң бiркелкiлiгiн қамтамасыз ету мақсатымен "Қазақстан Республикасы төрелiк соты туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 26-бабын басшылыққа ала отырып Қазақстан Республикасы Жоғары Төрелiк Сотының Пленумы

қаулы етедi:

Сот түсiнiктемесi ретiнде түсiндiрiлсiн:

1. Тауарлар мен өнiмдердiң жетiспеушiлiгiне байланысты дауларды қараған кезде төрелiк соттар Қазақ ССР азаматтық кодексiн, республикалар мен ССР Одағының азаматтық заңдар негiздерiн, Тауарлар мен өнiмдердi саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртiбi туралы Нұсқауды, импорттық тауарларды саны мен сапасы бойынша қабылдаудың тәртiбi мен мерзiмдерi туралы Нұсқауды, жариялау актiлерiн құрастыру мен бағыттау, стандарттарда, басқа нормативтiк-техникалық құжаттарда көрсетiлген талаптарды, өнiмдер жеткiзiлiмi туралы Ереженi, Көлiк жарғылары мен кодекстерiн, жүк тасымалдау Ережелерi мен Қазақстан Республикасының басқа да нормативтiк актiлерiн басшылыққа алуы тиiс.

Азаматтық кодекс нормалары мен азаматтық заңдар Негiздерi 1990 жылғы қаңтардың 1-нен кейiн қабылданған Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн бөлiгiнде қолданылуы мүмкiндiгiн ескерту қажет.

Тасымалдау кезiндегi тауардың жетiспеушiлiгiне байланысты жауапкершiлiк туралы нормалар Қазақ ССР АК 386-бабы мен Негiздердiң 104-бабында көрсетiлген. Басқа жағдайларда тауарлардың жоғалуы немесе жетiспеушiлiгiне байланысты Қазақ ССР АК 205-бабы мен негiздердiң 70-бабының негiзiнде жауапкершiлiкте болады.

2. Тауарлардың жетiспеушiлiгіне байланысты дауларды шешу кезiнде төрелiк соттар ұсынылған дәлелдердi бағалап, жетiспеушiлiк пайда болған орын мен оның себептерiн анықтап, екi жақтан барлық қажеттi құжаттардың болуын, соның iшiнде қызмет бабындағы тексерiс материалдарын талап етуi тиiс. Оны жүргiзудiң мiндеттiлiгi алушы мен жiберушiнің (жеткiзiлiмшiнің) тауарлар мен өнiмдердi саны мен сапасы бойынша қабылдау ретi туралы Нұсқауда тiкелей көзделген.

3. Ұйымдар, мекемелер мен кәсiпорындар өнiмдер қабылдау, тасымалдау және тиеудiң қазiргi бар ережелерiн сақтауға ерекше көңiл бөлуi керек. Өнiмдердiң жетiспеушiлiгі пайда болған орын мен оның себебiн анықтау үшiн маңызды мәнi бар жағдайларды ұқыпты талдап және оған кiнәлi адамдарды анықтап, соның iшiнде:

а) жiберушiлердiң (жеткiзілімшiлердiң) жүк тасымалдау Ережелерiнде көзделген тиелетiн өнiмнiң сақталуын қамтамасыз ететiн шаралардың, ыдыстың жетiспеушiлiгi туралы көлiк құжаттарды белгі болып, (спецификацияларының, фактураларының, таңбаларының, байлам карталарының және т.б.) жолдама құжаттары дұрыс толтырылып және олардың стандарттарға, техникалық талаптарға сәйкестiгi сақталуы;

б) жүктi көлiк органдарына тапсырған кезде жiберушiнiң (жеткiзiлiмшiнiң) жүк салмағын анықтау тәсiлi, кiмнiң өлшемiмен және пломбасымен (көлiк органының немесе жiберушінiң) жiберiлгендiгі және вагондар (контейнерлер) мен басқа тасымалдау құралдары кiмнiң пломбасымен келгендiгі, жүктiң қандай тасымалдау құралдарында (пломбыланған немесе пломбыланбаған) жеткенi және оны жiберушiнiң немесе алушының жолсерiгi оны алып жүрген-жүрмегенi; көлiк құжаттарының дұрыс толтырылуы;

в) жүктi шамадан тыс тиеу немесе жүк жолда ауытқыған кезде жүктi тасымалдау, жүктiң жолда болу уақытысы мен оның келу мерзiмi, Ережелердi сақтау;

г) жүк алушыға қашан және қайдан (көлiк құралдарынан ба әлде көлiк органы қоймасынан ба) жiберiлгенi; көлiк орындары жүктi жiберген кезде салмағын, орын санын тексергендiгi. Егер жүк осындай тексерiлуден өтпей берiлсе, онда тиiстi көлік жарғылары мен кодекстерiнде көзделген тiркеме қағазында коммерциялық акт жасалғандығы, актіде барлық қажеттi мәлiметтердiң бар болуы;

д) қабылдап алу кезiнде жүк қабылдаушы өнiмдi сапасы бойынша қабылдау ережелерiн сақтауы. Жүк қашан және қандай жолмен қабылдаушы қоймасына жеткiзiлгенi, жетiспеушiлiк туралы актiнi қашан және кiм жасағаны, актiде барлық қажет реквизиттердiң (жүктiң жiберiлу және келу мерзiмi, пломбасының жағдайы мен ондағы таңба сипаттамасы, ыдыс пен ораудың жағдайы және басқалары) көрсетiлуi тиiс.

Егер iс материалдарын тексеру нәтижесiнде өнiмдi тиеу, тасымалдау және қабылдау ережелерi бұзылғандығы анықталса, қайда және кiмнiң кiнәсiнен өнiм жетiспеушiлiгі болғандығын анықтау мүмкiн болмаса, ереже бұзушылыққа жол берген жақтың өнiм жетiспеушiлiгiне байланысты жауапкершiлiктi екiншi жаққа жүктеу туралы талабы қанағаттандырылмайды.

Жүктi алу кезiнде КСРО-ның темiр жол Жарғысының 65, 67-баптары бойынша жүк алушы көлiк органдарынан тiркеме қағазының 6-графасына жүктi беру тәртiбi туралы белгi қойылуын талап етуi мiндеттi. Тiркеме қағазында көлiк органдарынан жүк қандай жағдайда алынғаны туралы белгi болмаса жетiспеушiлiк үшiн жауапкершiлiктi жiберушiге (жеткiзiлiмшiге) жүктеуге негіз жоқ, өйткенi жетiспеушiлiк ұқыпсыз тасымалдау салдарынан болуы мүмкiн. Бұған жүк алушы жауапкершiлiктi бүтiн ыдыс орыны iшiнен анықтаған жағдай ғана қосылмауы мүмкiн.

4. Егер стандарттарда, техникалық талаптарда немесе басқа мiндеттi ережелерде, шарттарда басқа тауарлар мен өнiмдердi саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртiбi туралы Нұсқауда қарастырылған қабылдау тәртібi барлық басқа жағдайларда да қолданылады.

Егер шартпен немесе мемлекетаралық келiсiмдермен басқаша көзделмеген болса, импорт тауарларын қабылдау, соның iшiнде ТМД елдерiнен келгендерiнде де "Импорт тауарларын саны мен сапасы бойынша қабылдау мерзiмi мен ретi, жарнамалық актілерiн құрастыру мен жiберу тәртiбi туралы" Нұсқауға сәйкес жүргiзiледi.

5. Стандартты салмақпен оралған жарманы, ұнды, қантты және басқа да тауарларды тасымалдау кезiнде түпкiлiкті алушы өз қоймасында, iс жүзiндегi және нормативтiк ылғалдылығын анықтауды ескере отырып, тауарлардың нақты салмағының стандарттарда, техникалық талаптарда көрсетiлген салмаққа сәйкестiгiн тексеруге құқы жоқ.

Мұндай тексеру жiберушi (жеткiзілімшi) өкілінiң, Тауарлық сарап бюросы сарапшының немесе Мемстандарт органдары өкiлiнiң қатысуымен ғана жүргiзiлуi мүмкiн.

6. Тауарлар мен өнiмдердi саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртiбi туралы Нұсқауда қабылдау актiсiнде пломбылар мен ондағы таңбалардың жағдайы туралы мәлiметтердiң көрсетiлуi керектiгi айтылған. Қабылдау актiлерiн бағалаған кезде коммерциялық актiнiң "а" бөлiгiнде көзделген пломбылардағы таңбалар туралы сол мәлiметтер көрсетiлуi қажеттiгi ескерiлуi тиiс.

7. Көлiк органдары көлiк ережелерiне сәйкес алушыға жүктiң салмағын, орын санын және оның жағдайын тексерiп жiбергенде және осылай жiберу кезiнде коммерциялық акт беруге негiз болатын жағдайлар анықтаған кезде жүктiң жетiспеушiлiгін коммерциялық актiлер куәландыра алады. Бұл орайда коммерциялық акт дәлелдердiң бiрi екендiгiн және iстiң өзге де жағдайларымен бiрге бағалануға жататындығын ескеру керек.

Көлік органдары коммерциялық акт жасаудан орынсыз бас тартқан жағдайда алушы көлiктегі қазiргі ережелерге сәйкес бұл бас тартуға шағым жасап, тауар қабылдауды өнiмдер мен тауарларды саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртiбi туралы Нұсқауда көзделген тәртiп бойынша өткiзуге мiндетті.

8. Егер жүк жетiспеушiлiгi коммерциялық актiлермен куәлендiрiлiп және акт жасалған күнi жүктi жiберген күнiне сәйкес келмесе, төрелiк сот жүкті жiберген нақты күнiн анықтау үшiн вагондарды беру және әкету ведомостiн, қабылдап-өткiзушiнің жаднамасын, қайта өлшеу кiтабынан көшiрменi және темiр жолда жасалған бастапқы құжаттарды сұратуы керек.

9. Коммерциялық актiде немесе сақталусыз тасымалдану туралы актіде өнiмнiң жетiспеушiлiк мөлшерi нақты анықталған жағдайда, егер шартта басқаша көзделмеген болса, төрелiк соттар жүк алушы қабылдау актiн тауарлар мен өнiмдердi саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртiбi туралы Нұсқауға сәйкес жасалмағандығы себептi жiберушiге (жеткiзiлiмшiге) талап қоюдан бас тартуға құқы жоқ.

10. Тасылмалдау кезiнде белгiленген табиғи кему нормалары өнiм қабылдау кезінде өнiм салмағынан нақты жетiспеушiлiк анықталған жағдайда ғана қолданылуы мүмкiн. Есептелген өнiмнiң барлық салмағынан бүтiн орындардың жетiспеушiлiгі мен жекелеген бүлiнген орындардың жетiспеушiлiгiн өнiмнiң табиғи кему нормасы есебiнен өтеуге болмайтындығы төрелiк соттардың есiнде болуы тиiс.

Бүкiл өнiмнiң салмағын тексеру кезiнде табиғи кему нормасы өнiмнiң бүлiнген жерлерiнiң салмағынан бөлек шығарылуы тиiс.

Дәл өлшеу нормаларына табиғат кему енбейдi, олар өнiмнiң жекелеген түрлерi үшiн белгiленген нормаларға сәйкес қолданылуы керек.

11. Жетiспеушiлiк дәл өлшеу нормаларынан жоғары болған жағдайларда (өнiмнiң осы түрi үшiн табиғи кему нормалары жоқ болса), барлық жетiспеушiлiк, одан көрсетiлген нормаларды алмай, белгіленген тәртiп бойынша қатталуы тиiс.

Егер өнiмнiң осы түрi үшiн табиғи кему нормалары белгiленген болса, онда дәл өлшеу нормасынан асатын жетiспеушiлiк табиғи кему нормасы алынып тасталуы керек. Егер табиғи кему нормаларын алып тастағаннан кейiн қалған жетiспеушiлiк, дәл өлшеу нормасынан аспаса, онда ол дәл өлшеу нормасы болып табылады.

Егер жетiспеушiлiк табиғи кему нормалары мен дәл өлшеу нормаларының жиынтығынан аспаса, онда жетiспеушiлiктен табиғи кему нормасы ғана шығарылып тасталады.

12. Ыдыс салмағын iс жүзiнде тексермей, жолдама немесе көлiк құжаттарында көрсетiлгендей, жалпы салмақтан таза салмақты алып тастау арқылы ыдыстың салмағын анықтауға, сондай-ақ жалпы салмақты iс жүзiнде тексермей, жолдама немесе көлiк құжаттарында көрсетiлгендей, жалпы салмақтан таза салмақты алып тастау арқылы таза салмақты анықтауға болмайды.

13. Егер лайықсыз орауда немесе ыдыста жеткiзу (тиеу) салдарынан өнiмде жетiспеушiлiк пайда болса, осындай ереже бұзу себептерiнен (тасымалдау кезiнде тесiлген, лайықсыз сападағы темiр бөшкелерде ағатын өнiмдердiң тиелуi), келтiрiлген зиянның орнын толтыру туралы мәселе талапты қанағаттандыру кезiнде шешiледi.

Жетiспеушiлiк бойынша дауларды шешу кезiнде сондай-ақ жиынтықсыз өнiм жеткiзiлiмiне шек қойылуына назар аударылуы тиiс. Атап айтқанда, егер ТУ, ГОСТ-ар мен басқа құжаттарда өнiмдi құрайтын бөлiктiң нақты жиынтығы белгiленiп, сол тұтастықта оны шаруашылықтар пайдалануға мүмкiншiлiк болса, құрамды бөлiктердiң жетiспеуi жетiспеушiлiк емес, жиынтықсыздық болып табылады.

14. Тасымалдау кезiнде өнiмнiң (тауарлардың) ағуын, сынуын, қирауын өндiрiп алу туралы талап, егер оны жиынтықтау және орнына келтiру мүмкiн болмай және ол толық жойылса, оған тасымалдаушының кiнәсi болмаса, ол жетiспеушiлiктi төлету туралы дау ретiнде қаралуы керек.

Басқа жағдайларда, егер ағу, сыну, қирау лайықсыз ыдыста немесе орауда өнiмдi жеткiзу (тиеу) салдарынан болса, талап лайықсыз сападағы өнiмдi жеткiзу (тиеу) шартынан шығады деп бағалануы керек. Қайтарылған ыдысты қабылдау осыған ұқсас жасалады.

15. Жетiспеушiлiк бойынша дауларды сапа бойынша даулардан айыру, талап мерзiмiнiң ескiруi бөлiгiнде әр түрлi құқылық нәтижесi болатындығын, өйткенi сапа бойынша талапқа алты айлық ескiрген iс мерзiмi қолданылатындығын төрелiк соттар ескеруi тиiс.

16. Егер өнiмді қабылдау кезiнде топырақ қоқыс және басқа қоспалар стандарттарда белгiленген шектен артық болса, мұндай дауларды жетiспеушiлiктi төлету туралы талап ретiнде бағалау керек.

Белгiленген нормативтерден жоғары ылғалдылықтағы өнiмдi жеткiзуге байланысты талаптар осыған ұқсас бағалануы керек.

17. Темiр жолмен тасымалдау кезiнде, тез бұзылатын өнiмдердiң жетiспеушiлiгiне байланысты дауларды шешкен кезде төрелiк соттар темiр жолдың температура режимi мен жеткiзу мерзiмiн сақтауын тексеруi тиiс, ал жеткiзу мерзiмiнiң өтуi немесе температура режимiнiң бұзылуы өнiм жетiспеушiлiгінiң пайда болуына қаншалықты дәрежеде әсер еткенiн ескере отырып темiр жолдың кiнәсi анықталған жағдайда шешiм шығаруы қажет.

Темiр жол жеткiзу мерзiмiн немесе температуралық режимдi бұзған жағдайда алушы темiр жол Жарғысы мен жүктi тасымалдау Ережесiне қарамастан жүктi алу кезiнде оның салмағы мен жағдайын тексерудi талап етпеген кезде коммерциялық актi жасаудың осындай жағдайында төрелiк соттар өнiмiнiң жетiспеушiлiгіне байланысты даулар бойынша шешiм шығарған кезде жетiспеушiлiк себебiнен болған зиян, темiр жолға жүктелуi мүмкiн болғанда оны жiберушіге (жеткiзiлiмшiге) жүктеуге болмайды.

Егер өнiм жетiспеушiлiгiне (температуралық режим, жеткiзу мерзiмi бұзылуына байланысты) темiр жол мен (өнiмнiң сортталмауына, оның лайықсыз оралуына байланысты және т.б.) жүк алушы кiнәсi дәлелденсе, дау туралы шешiм әрқайсысының кiнә дәрежесi ескерілiп шығарылуы керек.

18. Таразылар орналасқан жер туралы мәлiмет жоқ өнiмнiң жетiспеушiлiгi туралы актiлердi бағалау кезiнде, өнiмдi түсiрген орнынан таразы қаншалықты қашықта болғанын және өнiмдi өлшеу орнына тасымалдау кезiнде оның сақталуы қамтамасыз етiлгенiн төрелiк соттар ерекше тексеру тиiс.

Егер қабылдау актiлерiнде келiп түскен өнiм өлшенген таразылардың таңбаланған күнi түзулiгi туралы мәлiмет жоқ болса, төрелiк сот таразы түзулiгiнiң дәлелдерiн талап етуi тиiс.

Өнiм қабылдау актiсiнiң өзiне келсек, оны iстегi бар басқа құжаттар жиынтығымен бiрге бағалау керек.

19. Егер жүк алушы қоймасына жеткiзiлу кезiнде аралас тасымалдану (жүктiң темiр жол станциясынан алушыға дейiн жөнелту шарты бойынша автокөлiкпен жеткiзiлуi) орын алған болса, онда жетiспейтiн жүк бағасын сот баратын станциядан алушы қоймасына дейiн тасымалдың сақталуы қамтамасыз етiлгендiгiн тексеріп, автотасымалдауға тауарлы-көлiктiк тiркеме қағазды, басқа да жүктiң сақталу дәлелдерiн талап етуi тиiс.

20. Ағаш өнiмдерiнiң жетiспеушiлiгi туралы дауларды шешу кезiнде төрелiк соттар жүк жiберушiнiң көлiк құжаттары мен спецификацияларының дұрыс толтырылуына ерекше назар аударуы тиiс.

Егер ағаш өнiмдерi жекелеп өлшенетiн болса, ағаш өнiмдерiнiң дара саны мен олардың көлемi туралы мәлiмет спецификацияда болуы керек. Ағаш өнiмдерiн алушыға бергенi туралы белгi жүктi беру ережелерiнiң 26-параграфына, Ережелердiң 15-параграфына сәйкес болуы керек.

Ағаш өнiмдерiн саны бойынша қабылдау актiлерiнде ТУ, ГОСТ бойынша санын анықтау тәсiлi мен тәртiбiн сақтауға сiлтеме болуы осыған ұқсас жағдайларда жекелеп өлшеу ведомостi мәлiметтерi, геометриялық өлшеу кезiнде - тәртiбi, өлшеу нәтижесi, аудару коэффициенттерi көрсетiлуi тиiс.

Өлшеу нәтижесiн бақылау кезiнде жiберушi мен алушы ең дұрыс жекелеп өлшеу екендігін ескергенi жөн.

21. Осы категориядағы дауларды шешу кезiнде төрелiк соттар жеке бастың ұйғарым шығаруы жолымен iстердi қарау үшiн кәсiпорындарға баруды, келтiрiлген зиянға кiнәлi лауазымды адамдарды жауапкершiлiкке тартуды, қажет жағдайларда прокуратура органдарына тиiстi хабарлама жiберудi жандандыруы қажет.

О практике применения законодательства при разрешении споров, связанных с несохранностью и недостачей продукции и товаров при отгрузках и поставках

Постановление Пленума Высшего арбитражного суда Республики Казахстан от 23 декабря 1993 года № 4. Утратило силу нормативным постановлением Верховного суда Республики Казахстан от 24 декабря 2014 года № 3

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

(Неофициальный текст)



Обобщение практики разрешения арбитражными судами споров, связанных с недостачей продукции и товаров, рассмотренных в 1992 году, показало, что дела этой категории разрешаются в основном правильно, в соответствии с действующим законодательством.
Вместе с тем имеют место случаи, когда суды неполно исследуют доказательства, не подвергают их глубокому анализу с позиции законодательства и правовых норм, регулирующих отгрузку, приемку и хранение товаров.
В целях обеспечения единообразия судебно-арбитражной практики Пленум Высшего арбитражного суда Республики Казахстан, руководствуясь ст. 26 Закона Республики Казахстан "Об арбитражном суде Республики Казахстан" Z926000_ , постановляет:
Разъяснить в порядке судебного толкования, что:
1. При рассмотрении споров, связанных с недостачей продукции и товаров, арбитражным судам необходимо руководствоваться Гражданским кодексом Казахской ССР, Основами гражданского законодательства Союза ССР и республик, Инструкцией о порядке приемки продукции и товаров по количеству и качеству, Инструкцией о порядке и сроках приемки импортных товаров по количеству и качеству, составления и направления рекламационных актов, требованиями, указанными в стандартах, другой нормативно-технической документации, Положением о поставках продукции, Транспортными уставами и кодексами, Правилами перевозки грузов и другими нормативными актами Республики Казахстан.
Следует учитывать, что нормы Гражданского кодекса и Основ Гражданского законодательства могут применяться в части, не противоречащей законам Республики Казахстан, принятым после 1 января 1990 г.
Нормы об ответственности за недостачу товаров при перевозках содержатся в ст. 368 ГК КазССР и ст. 104 Основ. В остальных случаях недостачи или утраты товаров ответственность наступает на основании ст. 205 ГК КазССР и ст. 70 Основ.
2. При разрешении споров, связанных с недостачей товаров, арбитражным судам следует оценивать представленные доказательства, выяснять причины и место образования недостач, требовать от сторон представления всех необходимых документов, в том числе материалов служебных проверок, обязательность проведения которых отправителем (поставщиком) и получателем прямо предусмотрена Инструкцией о порядке приемки продукции и товаров по количеству и качеству.
3. Особое внимание следует обратить на соблюдение предприятиями, учреждениями и организациями действующих правил отгрузки, транспортировки и приемки продукции. Тщательно анализировать обстоятельства, имеющие важное значение для выявления причин и места образования недостачи продукции и установления виновных в этом лиц, в частности:
а) соблюдение отправителями (поставщиками) предусмотренных Правилами перевозок грузов мер к обеспечению сохранности отгружаемой продукции, наличие в транспортных документах отметки о недостатках тары, правильность заполнения сопроводительных документов (спецификаций, фактур, ярлыков, кипных карт и др.) и их соответствие требованиям стандартов технических условий;
б) способ определения отправителями (поставщиками) веса груза при сдаче его органам транспорта, за чьим весом и пломбами (органа транспорта или отправителя) отправлен груз и за чьими пломбами прибыли вагоны (контейнеры) и другие перевозочные средства, в каких перевозочных средствах (опломбированных или неопломбированных) следовал груз и сопровождал ли его проводник отправителя или получателя; правильность оформления транспортных документов;
в) соблюдение Правил перевозок грузов при перегрузке или перевалке груза в пути, время нахождения груза в пути и дата его прибытия;
г) когда и откуда (из транспортного средства или со склада органа транспорта) был выдан груз получателю; производилась ли выдача груза органом транспорта с проверкой веса, количества мест. Если выдача груза производилась без такой проверки, то имеется ли на накладной отметка, предусмотренная соответствующими транспортными уставами и кодексами. Составлялся ли в необходимых случаях коммерческий акт, наличие в акте всех необходимых данных;
д) соблюдение грузополучателем правил приемки продукции по количеству при получении. Когда и каким способом груз был доставлен на склад получателя, когда и кем составлен акт о недостаче, указаны ли в акте все необходимые реквизиты (даты отправки и прибытия груза, состояние пломб и описание оттисков на них, состояние тары и упаковки и другие обстоятельства).
Если в результате проверки материалов дела будут выявлены нарушения правил отгрузки, транспортировки и приемки продукции, повлекшие за собой невозможность определить, где и по чьей вине образовалась недостача продукции, требование стороны, допустившей нарушения, о возложении ответственности за недостачу продукции на другую сторону удовлетворению не подлежат.
При получении груза в порядке статей 65, 67 Устава железных дорог СССР грузополучатель обязан требовать от органов транспорта проставления в транспортной накладной в графе 6 отметки о порядке выдачи груза. Когда в накладной отсутствует надлежащая отметка о том, в каком состоянии получен груз от органов транспорта, нет оснований возлагать ответственность за недостачу на отправителя (поставщика), поскольку недостача могла произойти вследствие несохранной перевозки. Исключением могут быть только случаи, когда получателем установлена недостача внутри исправных тарных мест.
4. Порядок приемки, предусмотренный Инструкцией о порядке приемки продукции и товаров по количеству и качеству, применяется во всех случаях, когда стандартами, техническими условиями или иными обязательными правилами, договором не установлен другой порядок приемки продукции и товаров по количеству.
Приемка импортных товаров, в том числе поступивших из стран СНГ, производится в соответствии с Инструкцией "О порядке и сроках приемки импортных товаров по количеству и качеству, составления и направления рекламационных актов", если иное не установлено договором или межгосударственными соглашениями.
5. При перевозке крупы, муки, сахара и других товаров, упакованных стандартным весом, конечный получатель вправе проверить на своем складе соответствие фактического веса товаров указанному в стандартах, технических условиях, с учетом определения фактической и нормативной влажности.
Такая проверка может быть произведена только с участием представителя отправителя (поставщика), или экспертом Бюро товарных экспертиз, представителя органа Госстандарта.
6. Инструкцией о порядке приемки продукции и товаров по количеству и качеству установлено, что в акте приемки должны указываться данные о состоянии пломб и оттисков на них. При оценке актов приемки следует учитывать, что в них должны быть указаны те же сведения об оттисках на пломбах, которые предусмотрены в разделе "а" коммерческого акта.
7. Удостоверение недостачи груза коммерческими актами может иметь место только тогда, когда органы транспорта в соответствии с действующими на транспорте правилами выдают получателю груз с проверкой веса, количества мест и состояния его, и при обнаружении во время такой выдачи обстоятельств, являющихся основанием для выдачи коммерческого акта. При этом следует иметь в виду, что коммерческий акт является одним из доказательств и подлежит оценке в совокупности с другими обстоятельствами дела.
При неправильном отказе органа транспорта от составления коммерческого акта получатель обязан в соответствии с действующими на транспорте правилами обжаловать этот отказ и произвести приемку товара в порядке, предусмотренном Инструкцией о порядке приемки продукции и товаров по количеству и качеству.
8. Если недостача груза удостоверяется коммерческими актами и дата составления акта не совпадает с датой выдачи груза, то арбитражному суду для установления даты фактической выдачи груза следует запрашивать ведомости подачи и уборки вагонов, памятки приемосдатчика, выписки из книг перевески и другие первичные документы, составленные на железной дороге.
9. В случаях, когда в коммерческом акте или в акте о несохранной перевозке точно определен размер недостачи продукции, то арбитражные суды не вправе отказывать в иске к отправителю (поставщику) только по той причине, что грузополучателем не составлен акт приемки в соответствии с Инструкцией о порядке приемки продукции и товаров по количеству и качеству, если договором не установлено иное.
10. Установленные нормы естественной убыли при перевозках могут применяться лишь в случаях, когда при приемке продукции выявляется фактическая недостача веса продукции. Арбитражным судам необходимо иметь в виду, что не допускается покрытие недостачи целых мест и недостачи веса в отдельных поврежденных местах за счет нормы естественной убыли продукции, исчисленной от всего веса продукции.
При проверке веса всей продукции норму естественной убыли следует исчислять от веса продукции в поврежденных местах отдельно от веса продукции в исправных местах.
Нормы точности взвешивания не включают в себя естественную убыль, которая должна применяться в соответствии с установленными для отдельных видов продукции нормами.
11. В случаях, когда недостача окажется выше нормы точности взвешивания (при отсутствии нормы естественной убыли для данного вида продукции), вся недостача, без исключения из нее указанной нормы, должна быть оформлена в установленном порядке.
Если для данного вида продукции установлены нормы естественной убыли, то при обнаружении недостачи, превышающей норму точности взвешивания, из этой недостачи следует исключить норму естественной убыли. Когда после исключения нормы естественной убыли останется недостача, не превышающая норму точности взвешивания, то она рассматривается как норма точности взвешивания.
Если же недостача будет превышать сумму нормы естественной убыли и нормы точности взвешивания, то из недостачи исключается только норма естественной убыли.
12. Не допускается определение веса нетто путем вычитания из веса брутто веса тары, указанного в сопроводительных или транспортных документах, без фактической проверки веса тары, а также определение веса нетто путем вычитания из веса брутто, указанного в сопроводительных или транспортных документах, веса тары без фактической проверки веса брутто.
13. Если образовавшаяся недостача явилась следствием поставки (отгрузки) продукции в ненадлежащей таре или упаковке, при удовлетворении иска решается вопрос о возмещении убытков, причиненных таким нарушением (отгрузка вытекающей продукции в металлических бочках ненадлежащего качества, давших течь при транспортировке).
При решении споров по недостачам необходимо также обращать внимание на разграничение их с поставкой некомплектной продукции, то есть если ГОСТами, ТУ и другими документами установлена определенная совокупность составных частей изделий, в своем единстве позволяющая его хозяйственное использование, нехватка составных частей является некомплектностью, а не недостачей.
14. Иски о взыскании боя, поломки, вытечки продукции (товаров) при транспортировке, если она утрачена полностью и исключена возможность ее доукомплектования и восстановления, при отсутствии в этом вины перевозчика должны рассматриваться как споры о взыскании недостачи.
В остальных случаях, а также если бой, поломка, вытечка явились следствием отгрузки (поставки) продукции в ненадлежащей таре или упаковке, иски следует расценивать как вытекающие из договоров поставки (отгрузки) продукции ненадлежащего качества. Аналогичным образом осуществляется приемка возвратной тары.
15. Арбитражным судам следует иметь в виду, что разграничение споров по недостачам от споров по качеству имеет различные правовые последствия в части сроков исковой давности, так как к искам по качеству применяется шестимесячный срок исковой давности.
16. Если при приемке продукции обнаруживается наличие земли, шелухи и других примесей сверх допусков, установленных стандартами, такие споры следует расценивать как иски о взыскании недостачи.
Аналогичным образом должны расцениваться иски, связанные с поставкой продукции с повышенной против установленной нормативами влажностью.
17. При разрешении споров, связанных с недостачей скоропортящейся продукции при железнодорожной перевозке, арбитражным судам следует проверять соблюдение железной дорогой сроков доставки и температурного режима, а при установлении вины железной дороги в просрочке доставки или в нарушении температурного режима выносить решения с учетом того, в какой степени это повлияло на образование недостачи продукции.
В случаях, когда получатель вопреки Уставу железных дорог и Правилам перевозок грузов при нарушении железной дорогой сроков доставки или температурного режима не истребовал выдачи груза с проверкой его веса и состояния и в соответствующих случаях составления коммерческого акта, арбитражным судам необходимо при вынесении решения по спору в связи с недостачей продукции исходить из того, что убытки, причиненные недостачей, не могут возлагаться на отправителя (поставщика) в той части, в которой ответственность могла быть возложена на железную дорогу.
Если будет доказано, что в недостаче продукции виновны и железная дорога (в связи с нарушением срока доставки, температурного режима), и грузоотправитель (ввиду нерассортировки продукции, ее ненадлежащей упаковки и т.п.), решения по спору следует выносить с учетом степени вины каждого из них.
18. При оценке актов о недостаче продукции, в которых отсутствуют сведения о местонахождении весов, арбитражным судам следует особо проверять, насколько удалены были весы от места выгрузки продукции и была ли обеспечена сохранность продукции при ее транспортировке к месту взвешивания. Если получателем не будут представлены доказательства, подтверждающие, что при транспортировке продукции от места выгрузки к месту взвешивания была обеспечена ее сохранность, нет оснований возлагать ответственность за недостачу на поставщика (отправителя).
Если в актах приемки отсутствуют сведения об исправности, дате клеймения весов, на которых производилось взвешивание поступившей продукции, арбитражному суду следует истребовать доказательства исправности весов.
Что касается самого акта приемки продукции, то его следует оценивать в совокупности с другими материалами, имеющимися в деле.
19. Если при доставке груза на склад получателя имела место смешанная перевозка (груз от станции железной дороги до получателя был доставлен автотранспортом по договору экспедирования), то арбитражному суду при разрешении спора о взыскании стоимости недостающего груза следует проверить обеспечение сохранности перевозки от станции назначения до склада получателя, истребовать товарно-транспортную накладную на автоперевозку, иные доказательства сохранности груза.
20. При разрешении споров о недостаче лесопродукции арбитражным судам следует особое внимание обращать на правильность заполнения отправителем груза транспортных документов и спецификации.
Если лесопродукция подлежит поштучному обмеру, спецификация должна содержать данные о количестве штук лесопродукции и их размерах. Отметка о выдаче железной дорогой получателю лесопродукции должна соответствовать параграфам 15 и 26 Правил выдачи грузов.
В актах о приемке лесопродукции по количеству должна содержаться ссылка на соблюдение порядка и способа определения количества по ГОСТу, ТУ, в соответствующих случаях должны быть отражены данные ведомостей поштучного обмера, при геометрическом замере - порядок, результаты замера, переводные коэффициенты.
При оценке результатов обмера отправителем и получателем следует иметь в виду, что поштучный обмер является наиболее точным.
21. При разрешении споров данной категории арбитражным судам необходимо активизировать профилактическую работу путем вынесения частных определений, выезда на предприятия для рассмотрения дел, привлечения к ответственности виновных в причинении убытков должностных лиц, в необходимых случаях направлять в органы прокуратуры сообщения о необходимости проведения соответствующих проверок.