Қазақстан Республикасы Конституциясы 23-бабының 2-тармағын ресми тyсiндiру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің қаулысы 2000 жылғы 5 шілде N 13/2

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi Төраға мiндетiн атқарушы В.Д. Шопин, Кеңес мүшелерi Ж.Д. Бұсырманов, А. Есенжанов, А.К. Котов және Қ.Ә. Омарханов қатысқан құрамда, өтiнiш субъектiсiнiң өкiлi - Қазақстан Республикасы Парламентi Мәжiлiсiнің депутаты В.И. Макалкиннің, сондай-ақ шақырылғандардың - Қазақстан Республикасы Судьялар одағының хатшысы А.А. Рекиннің және Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнің Тiркеу қызметi комитетi төрағасының орынбасары Е.Ә. Сапаровтың қатысуымен, өзiнің ашық отырысында Қазақстан Республикасы Парламентi бiр топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясы 23-бабының 2-тармағын ресми түсiндiру туралы өтiнiшiн қарады.
      Ұсынылған материалдарды зерделеп шығып, баяндамашылар Ж.Д. Бұсырманов пен А. Есенжановты, өтiнiш субъектiсi өкiлiнің және басқа да отырысқа қатысушылардың сөздерiн тыңдап, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мынаны анықтады:
      Республика Конституциялық Кеңесiне 2000 жылғы 15 маусымда Қазақстан Республикасы Парламентi бiр топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясы 23-бабы 2-тармағының "... судьялар... кәсiптiк одақтарда болмауға ...тиiс." деген бөлiгiн ресми түсiндiру туралы өтiнiшi келіп түстi.
      Өтiніш беруге Қазақстан Республикасы Судьялар одағының қоғамдық бiрлестiк ретiндегi қызметi себеп болған. Өтiнiш субъектiсiнің пiкiрi бойынша Одақ оған бiрiккен Қазақстан судьяларының құқықтары мен кәсiби мүдделерiн қорғау мақсатында бiр мамандық иелерi құрған кәсiптiк одақ болып табылады. Өтiнiште атап өтiлгенiндей, бұл, судьялар кәсiптiк одақтарда болмауға тиiс деген Қазақстан Республикасы Конституциясы 23-бабының 2-тармағына қайшы келедi.
      Республика Конституциясының және қолданылып жүрген заңдардың нормаларын талдай келіп, Конституциялық Кеңес мынаны негiзге алады.
      Республика Конституциясының 23-бабы 1-тармағына сәйкес Қазақстан азаматтарының бiрлесу бостандығына құқығы бар. Азаматтардың осы конституциялық құқығы ортақ мақсаттарына қол жеткiзу үшiн ерiктi негiзде құрылған коммерциялық емес сипаттағы саяси партиялар, кәсiптiк одақтар және өзге де бiрлестiктер нысанындағы қоғамдық бiрлестiктер құру арқылы iске асырылады. Олардың қызметi "Қоғамдық бiрлестiктер туралы", "Кәсіптiк одақтар туралы", "Саяси партиялар туралы" Республика заңдарымен реттеледi.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 23-бабы 2-тармағының нормасына сәйкес әскери қызметшiлер, ұлттық қауiпсiздiк органдарының, құқық қорғау органдарының қызметкерлерi мен судьялар партияларда және кәсiптiк одақтарда болмауға, қандай да бiр саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиiс. Олардың мемлекеттiк органдар жүйесiндегi ерекше құқықтық мәртебесi, атқаратын функциясының және қызмет түрiнiң ерекшелiгi осы конституциялық шектеудің қажеттiгiн дәлелдейдi.
      Конституцияның 75-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында сот төрелiгiн тек сот қана жүзеге асырады. Судья Республикадағы сот билiгiнің атқарушысы болып табылады, сол үшiн оған сот төрелiгiн жүзеге асыруға және өз мiндеттерiн кәсiби негiзде атқаруға конституциялық өкiлеттiктер берiлген. Республика Конституциясының 77-бабы 1 және 2-тармақтарының нормаларына сәйкес судья сот төрелiгiн iске асыру кезiнде тәуелсiз және Конституция мен заңға ғана бағынады, ал сот төрелiгiн iске асыру жөнiндегi соттың қызметiне қандай да болсын араласуға жол берiлмейдi және ол заң бойынша жауапкершiлiкке әкеп соғады.
      Сонымен бiрге, судьялар, мемлекеттің кез келген азаматтары сияқты, өздерiнiң корпоративтiк мүдделерiн iске асыру және қорғау мақсатында, осы бiрлестiктердi сот төрелiгiн iске асыруға ықпал жасау үшiн пайдаланбайтын болса, сондай-ақ саяси мақсаттарды көздемейтiн болса, бiрлесу бостандығына құқығы бар. Мұндай бiрлестiктер көптеген елдерде әртүрлi сот қауымдастықтары, гильдиялары, кеңестерi түрiнде жұмыс iстеуде.
      Кәсiптiк одақтардың қоғамдық бiрлестiктерден, оның iшiнде Судьялар одағынан ерекшелiгi, олар өндiрiстiк-салалық принцип бойынша құрылады, кәсiптiк одақтардың, атқарушы өкiметтің және жұмыс берушiлердiң арасында қалыптасатын өзара қарым-қатынас сипаты соған орай анықталады. Өзара қарым-қатынастың мұндай ерекшелiгi кәсiпшiлер одақтарына олардың үкiметке және жұмыс берушiге ықпал жасайтын құралдарының болуына, олардың әлеуметтiк-экономикалық қызметiне әсер етуге мүмкiндiк бередi. Судьялар одағы, қоғамдық бiрлестiк ретiнде мұндай өзара қарым-қатынас принциптерiне байланысты болмайды. Сонымен қатар, оның сот iсiне араласуға құқығы жоқ, ал кәсiподақтар болса "Кәсiптiк одақтар туралы" Заңның 1-бабына сәйкес өз мүшелерінің еңбек, әлеуметтiк-экономикалық құқықтары мен мүдделерiн ұсыну және қорғау үшiн құрылады, бұл өндiрiстiк қызметке белсендi түрде және тiкелей әсер етуiне мүмкiндiк бередi. Сонымен бiрге, кәсiподақтар ұжымдық шарттар жасасуға, сондай-ақ жеке адамның және ұжымдық еңбек дауларын шешуге қатысады, ал бұл Судьялар одағы сияқты қоғамдық бiрлестiкке тән емес.
      Баяндалғанның негiзiнде, судьялардың партияларда, кәсiптік одақтарда болуына Конституцияның 23-бабы 2-тармағының тыйым салуы олардың өзге бiрлестiктердi құру және басқа қоғамдық бiрлестiктерге мүше болу құқығын шектеудi бiлдiрмейдi. Судьялар одағы, кез келген басқа қоғамдық бiрлестiк сияқты, заңмен белгiленген тәртiппен өз мүшелерiнiң мүдделерiн ұсынуға және қорғауға құқылы.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентiнің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" конституциялық заң күшi бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 37-бабын және 41-бабын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi қаулы етеді:
      1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 23-бабы 2-тармағының судьяларға партияларда, кәсiптiк одақтарда болуына тыйым салатын бөлiгiн бұл ереже судьялардың өзге қоғамдық бiрлестiктерде болу және Конституция мен Қазақстан Республикасы заңдары шегiнде судьялар қоғамдастығының жалпы мүдделерiн iске асыру және қорғау үшiн осындай бiрлестiктер құру құқығын шектеудi бiлдiрмейдi деп түсiну керек.
      2. Қазақстан Республикасы Конституциясы 74-бабының 3-тармағына сәйкес, осы қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшiне енедi және шағымдануға жатпайды, Қазақстан Республикасы Конституциясы 73-бабының 4-тармағында көзделген жағдайды ескеріп, Республиканың бүкiл аумағында 

жалпыға бiрдей мiндеттi және түпкiлiктi болып табылады.
     3. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс 
тiлдерiнде жариялансын.
     
     Қазақстан Республикасының
       Конституциялық Кеңесi
   Төрағасының мiндетiн атқарушы

    Мамандар:
   Қобдалиева Н.М.
   Орынбекова Д.К.

Об официальном толковании пункта 2 статьи 23 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 5 июля 2000 года N 13/2

      Конституционный Совет Республики Казахстан в составе и.о.Председателя Конституционного Совета Шопина В.Д., членов Совета Бусурманова Ж.Д., Есенжанова А., Котова А.К. и Омарханова К.А., с участием представителя субъекта обращения депутата Мажилиса Парламента Республики Казахстан Макалкина В.И., приглашенных - секретаря Союза судей Республики Казахстан Рекина А.А. и заместителя председателя Комитета регистрационной службы Министерства юстиции Республики Казахстан Сапарова Е.А., рассмотрел в открытом заседании обращение группы депутатов Парламента Республики Казахстан об официальном толковании пункта 2 статьи 23 Конституции Республики Казахстан.
      Изучив представленные материалы, заслушав докладчиков Бусурманова Ж.Д. и Есенжанова А., выступления представителя субъекта обращения и других участников заседания, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
      В Конституционный Совет Республики Казахстан 15 июня 2000 года поступило обращение группы депутатов Парламента Республики Казахстан об официальном толковании пункта 2 статьи 23 Конституции Республики Казахстан в части "...судьи не должны состоять в ...профессиональных союзах...".
      Поводом для обращения послужила деятельность Союза судей Республики Казахстан как общественного объединения. По мнению субъекта обращения этот Союз является профессиональным союзом, образованным на основе принадлежности к одной профессии с целью защиты прав и профессиональных интересов объединившихся в него судей Казахстана. Как отмечено в обращении, это противоречит пункту 2 статьи 23 Конституции Республики Казахстан устанавливающему, что судьи не должны состоять в профессиональных союзах.
      Проанализировав нормы Конституции Республики и действующего законодательства, Конституционный Совет исходит из следующего.
      В соответствии с пунктом 1 статьи 23 Конституции Республики граждане Казахстана имеют право на свободу объединений. Данное конституционное право граждан реализуется через создание общественных объединений в форме политических партий, профессиональных союзов и иных объединений некоммерческого характера, созданных на добровольной основе для достижения ими общих целей. Их деятельность регулируется Законами Республики " Об общественных объединениях", " О профессиональных союзах", " О политических партиях".
      Согласно норме пункта 2 статьи 23 Конституции Республики Казахстан военнослужащие, работники органов национальной безопасности, правоохранительных органов и судьи, не должны состоять в партиях и профессиональных союзах, выступать в поддержку каких-либо политических партий. Их особый правовой статус в системе органов государства, специфичность функций и рода деятельности обуславливают необходимость данного конституционного ограничения.
      Согласно статье 75 Конституции правосудие в Республике Казахстан осуществляется только судом. Судья является носителем судебной власти в Республике, для чего наделен конституционными правомочиями осуществлять правосудие и исполнять свои обязанности на профессиональной основе. В соответствии с нормами пунктов 1 и 2 статьи 77 Конституции Республики судья при отправлении правосудия независим и подчиняется только Конституции и закону. Какое-либо вмешательство в деятельность суда по отправлению правосудия недопустимо и влечет ответственность по закону.
      Вместе с тем, судьи, как и любые граждане государства, в соответствии с пунктом 1 статьи 23 Конституции имеют право на свободу объединений в целях реализации и защиты своих корпоративных интересов, при условии не использования этих объединений для влияния на отправление правосудия, а также не преследования политических целей. Такие объединения действуют в виде судейских ассоциаций, гильдий, советов во многих странах.
      Профессиональные союзы в отличие от других общественных объединений, в том числе от Союза судей, создаются по производственно-отраслевому принципу, что определяет характер взаимоотношений, складывающихся между профессиональными союзами, исполнительной властью и работодателями. Эта особенность взаимоотношений предполагает наделение профессиональных союзов средствами воздействия на власть и работодателя, позволяющих ему влиять на их социально-экономическую деятельность. Союз судей, как общественное объединение, не связан подобными принципами взаимоотношений. Более того, он не вправе вмешиваться в судопроизводство, тогда как профсоюзы согласно статье 1 Закона "О профессиональных союзах" создаются для представления и защиты трудовых, социально-экономических прав и интересов своих членов и улучшения условий труда, что предполагает активное и непосредственное их воздействие на производственную деятельность. Кроме того, профсоюзы участвуют в заключении коллективных договоров, а также в разрешении индивидуальных и коллективных трудовых споров, что не характерно для такого общественного объединения как Союз судей.
      На основании изложенного, установленный пунктом 2 статьи 23 Конституции запрет судьям состоять в партиях, профессиональных союзах не означает ограничения их права на создание иных объединений и членство в других общественных объединениях. Союз судей, как и любое другое общественное объединение, имеет право представлять и защищать интересы своих членов в установленном законодательством порядке.
      Руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 3 статьи 17, статьей 37 и статьей 41 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан в порядке официального толкования пункта 2 статьи 23 Конституции Республики Казахстан постановляет:
      1. Пункт 2 статьи 23 Конституции Республики Казахстан в части запрета судьям состоять в партиях, профессиональных союзах следует понимать так, что это положение не означает ограничение права судей состоять в иных общественных объединениях и создавать такие объединения для реализации и защиты общих интересов судейского сообщества, в рамках Конституции и законодательства Республики Казахстан.
      2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан настоящее постановление вступает в силу со дня его принятия и не подлежит обжалованию, является общеобязательным и окончательным на всей территории Республики с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.
      3. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

     И.о. Председателя
  Конституционного Совета
   Республики Казахстан

(Специалисты: Умбетова А.М.,
              Склярова И.В.)