Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабы 1-тармағын және 84-бабы 1-тармағын ресми түсіндіру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің қаулысы 2000 жылғы 26 желтоқсан N 23/2. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007 жылғы 8 қарашадағы N 9 Қаулысымен

Қаулының күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007.11.08. N 9 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi, құрамында Кеңес мүшелерi Н.І. Өкеев (төрағалық етуші), Ж.Д. Бұсырманов, А. Есенжанов, А.К. Котов, Қ.Ә. Омарханов және В.Д. Шопин қатысқан, мына өкілдердің:
өтініш субъектісінен - Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Ж.Н. Әбдиевтің,
Республиканың Бас прокуратурасынан - Бас прокурордың орынбасары А.В. Константиновтың,
Республиканың Әділет министрлігінен - әділет вице-министрі Г.В. Кимнің,
Республиканың Ішкі істер министрлігінен - тергеу департаментінің бастығы В.Н. Курбатовтың,
Республиканың Ұлттық қауіпсіздік комитетінен - тергеу департаментінің бастығы Қ.Ж. Кәрібозовтың,
қатысуымен өткен ашық отырысында Қазақстан Республикасы Парламенті бір топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 83-бабы 1-тармағын және 84-бабы 1-тармағын ресми түсіндіру туралы өтінішін қарады.
Қолдағы бар материалдарды зерделеп, баяндамашы - Кеңес мүшесі Қ.Ә. Омархановты және отырыс қатысушыларын тыңдап, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі мынаны анықтады:

1. Республиканың Конституциялық Кеңесіне 2000 жылғы 21 желтоқсанда Республика Парламентінің 37 депутатының Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 83-бабы 1-тармағына және 84-бабы 1-тармағына ресми түсіндірме беру туралы өтініші келіп түсті.
Республика Парламентінде қаралып жатқан, "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заң жобасы өтініш беру үшін себеп болған. Өтініштен келіп шығатыны, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіне Z970206_ (бұдан әрі ҚІЖК) енгізілуі көзде тұтылып отырған түзетулерде, Республиканың Бас прокурорына, прокурордың басшылық етуімен тергеу тобын құру құқығын беру көзделген. Депутаттардың пікірінше, ұсынылып отырған норма Конституцияның K951000_ 84-бабы 1-тармағының ережелеріне қайшы келеді, өйткені қылмыстық істер бойынша анықтама жүргізу мен алдын ала тергеу прокуратурадан бөлінген. Сонымен бірге, өтініште көрсетілгеніндей, Конституцияның K951000_ 84-бабының 1-тармағы прокуратураға заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге асыру мүмкіндігін береді.
Аталған конституциялық нормаларды талдау кезінде, депутаттар мына: "қылмыстық қуғындауды жүзеге асыру бойынша прокуратураның өкілеттігі, тергеу тобының басшысы ретінде прокурорға алдын ала тергеу жүргізу құқығын береді деп түсіну керек пе?", - деген сұрақты назарға алуды өтінеді.
2. Республика Конституциясының K951000_ нормаларын және конституциялық іс жүргізу материалдарын талдап шығып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі мынаны ескерді.
Республика Конституциясы 84-бабының 1-тармағы, "қылмыстық істер бойынша анықтама жүргізу мен алдын ала тергеуді ... бұлар ... прокуратурадан бөлінген" деген бөлігінде, прокуратура органдарының жүйесінде анықтама жүргізу мен алдын ала тергеуді жүзеге асыратын құрылымдарды құруға жол берілмейтінін білдіреді. Конституция бұл функцияларды арнаулы мемлекеттік органдарға жүктеген.
Сонымен бірге, Республика Конституциясының K951000_ 83-бабы 1-тармағында "прокуратура ... заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге асырады", - деп көрсетілген. Аталған конституциялық ереже, Конституцияның 84-бабы 1-тармағында көзделген ережеден тыс болып табылады. Қылмыстық қудалаудың шегі, прокуратураның оны жүзеге асыруының тәртібі мен жағдайлары, бұл мәселелер бойынша оның құзыреті, Конституцияның 83-бабының 1 және 4-тармақтарына сәйкес, заңдарда белгіленеді. ҚІЖК-інде, Z970206_ тергеу іс-әрекеттерін жүргізу арқылы, прокурордың алдын ала тергеуге қатысуын, сондай-ақ заңдылықты қадағалау мақсатында оларды қозғауға қатысуын көздейтін нормалар бар (ҚІЖК-інің Z970206_ 197-бабы). Прокуратураның дәл осындай өкілеттігі Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы" Z952709_ заң күші бар Жарлығында да бекітілген (VI және VII тараулар).
Осылайша, Республика Конституциясының K951000_ 83-бабы 1 және 4-тармақтарының және 84-бабы 1-тармағының нормалары, заңда айтып өтілген, ерекше жағдайларда, прокурордың қылмыстық қудалауды қозғауына жол береді. Бұл соңғысы алдын ала тергеу элементтерінен тұрады. Прокурордың қылмыстық қудалауды жүзеге асыруының шегі, тәртібі және жағдайлары, прокуратураның құзыреті заңмен белгіленеді, ол Республика Конституциясының 61-бабы 3-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасы Парламентінің құзырына жатады.
Жоғарыда баяндалғаннан келіп шығатыны, ерекше жағдайларда, заң, прокурорға арнайы уәкілет берілген мемлекеттік органдардың тергеушілерінен тұратын тергеу топтарын басқару құқығын беруі мүмкін.
Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 72-бабы 1-тармағының
4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ конституциялық заң күші бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 32, 33, 37 және 41-баптарын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қаулы етеді:
1. "Қылмыстық істер бойынша анықтама жүргізу мен алдын ала тергеуді арнаулы органдар жүзеге асырады және бұлар ... прокуратурадан бөлінген", - деген Қазақстан Республикасы Конституциясының 84-бабы 1-тармағы, прокуратура органдарының жүйесінде анықтама жүргізу мен алдын ала тергеуді жүзеге асыратын құрылымдарды құруға жол берілмейтінін білдіреді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 83-бабы 1-тармағы, "прокуратура ... заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге асырады", - деген бөлігінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 84-бабы 1-тармағында көзделген ережеден тыс болып табылады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 84-бабы 1-тармағының бұл аталған нормасын, прокурордың қылмыстық қудалау функциясын жүзеге асыруының нақты механизмін құқықтық белгілеу, соның ішінде, оған тергеу топтарын басқару құқығын беру, Қазақстан Республикасы Парламентінің заңмен реттеу саласына жатады.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 74-бабы

3-тармағына сәйкес, қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді және

шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей

міндетті және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабы 4-тармағында

көзделген жағдайды ескеріп, түпкілікті болып табылады.

3. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс

тілдерінде жариялансын.

Төрағалық етуші -

Қазақстан Республикасы

Конституциялық Кеңесінің

мүшесі

Мамандар:

Қасымбеков Б.А.

Багарова Ж.А.

Об официальном толковании пункта 1 статьи 83 и пункта 1 статьи 84 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 26 декабря 2000 года N 23/2. Отменено в целом нормативным постановлением Конституционного Совета Республики Казахстан от 8 ноября 2007 года N 9

Сноска. Постановление Конституционного Совета РК от 26 декабря 2000 г. N 23/2 отменено в целом нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 8 ноября 2007 г. N 9.

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе членов Совета Акуева Н.И. (председательствующий), Бусурманова Ж.Д., Есенжанова А., Котова А.К., Омарханова К.А. и Шопина В.Д. с участием представителей:
субъекта обращения - депутата Мажилиса Парламента Республики Казахстан Абдиева Ж.Н.,
Генеральной прокуратуры Республики - заместителя Генерального прокурора Константинова А.В.,
Министерства юстиции Республики - вице-министра юстиции Кима Г.В.,
Министерства внутренних дел Республики - начальника следственного департамента Крубатова В.Н.,
Комитета национальной безопасности Республики - начальника следственного департамента Карбузова К.Ж.,
рассмотрел в открытом заседании обращение группы депутатов Парламента Республики Казахстан об официальном толковании пункта 1 статьи 83 и пункта 1 статьи 84 K951000_ Конституции Республики Казахстан.
Изучив имеющиеся материалы, заслушав выступления докладчика-члена Совета Омарханова К.А. и участников заседания, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
1. В Конституционный Совет Республики 21 декабря 2000 года поступило обращение 37 депутатов Парламента Республики о даче официального толкования пункта 1 статьи 83 и пункта 1 статьи 84 K951000_ Конституции Республики Казахстан.
Поводом для обращения послужил рассматриваемый в Парламенте Республики законопроект "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам усиления борьбы с организованной преступностью и коррупцией". Из обращения следует, что предлагаемыми поправками в Z970206_ Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан (далее - УПК) Генеральному прокурору Республики предоставляется право образовывать следственную группу во главе с прокурором. По мнению депутатов, предлагаемая норма противоречит положениям пункта 1 статьи 84 K951000_ Конституции, поскольку дознание и предварительное расследование по уголовным делам отделены от прокуратуры. Вместе с тем, как указано в обращении, пункт 1 статьи 83 K951000_ Конституции дает возможность прокуратуре осуществлять уголовное преследование в случаях, порядке и пределах, установленных законом.
При толковании указанных конституционных норм депутаты просят принять во внимание следующий вопрос: следует ли понимать, что полномочия прокуратуры по осуществлению уголовного преследования допускают возможность наделения прокурора в качестве руководителя следственной группы правом проведения предварительного следствия.
2. Проанализировав нормы K951000_ Конституции Республики и материалы конституционного производства, Конституционный Совет Республики Казахстан исходит из следующего.
Пункт 1 статьи 84 Конституции Республики в части "дознание и предварительное расследование по уголовным делам ... отделены от ... прокуратуры" означает, что в системе органов прокуратуры не допускается создание структур, осуществляющих дознание и предварительное расследование. Эти функции Конституции возложены на специальные государственные органы.
Вместе с тем в пункте 1 статьи 83 K951000_ Конституции Республики указано, что "прокуратура ... в случаях, порядке и в пределах, установленных законом, осуществляет уголовное преследование". Указанное конституционное положение является исключением из правила, предусмотренного пунктом 1 статьи 84 Конституции. Пределы уголовного преследования, порядок и случаи его осуществления прокуратурой, ее компетенция в этих вопросах, согласно пунктам 1 и 4 статьи 83 Конституции, устанавливаются в законе. В Z970206_ УПК содержатся нормы, предусматривающие участие прокурора в предварительном расследовании путем совершения процессуальных следственных действий, а также участия в их производстве с целью осуществления надзора за законностью (статья 197 Z970206_ УПК). Такие же полномочия прокуратуры закреплены и в Указе Президента Республики Казахстан, имеющем силу Закона, Z952709_ "О прокуратуре Республики Казахстан" (главы VI и VII).
Таким образом, нормы пунктов 1 и 4 статьи 83, пункта 1 статьи 84 K951000_ Конституции Республики допускают в особых случаях, оговоренных законом, производство прокурором уголовного преследования. Последнее включает в себя элементы предварительного расследования. Пределы, порядок и случаи осуществления прокурором уголовного преследования, компетенция прокуратуры определяются законом, что согласно пункту 3 статьи 61 Конституции Республики, относится к ведению Парламента Республики Казахстан.
Из вышеизложенного следует, что в исключительных случаях закон может наделить прокурора правом возглавлять следственные группы, состоящие из следователей специально уполномоченных государственных органов.
Руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 K951000_ Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 3 статьи 17, статьями 32, 33, 37 и 41 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона, U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан постановляет:
1. Пункт 1 статьи 84 Конституции Республики Казахстан "дознание и предварительное расследование по уголовным делам осуществляются специальными органами и отделены от ... прокуратуры" означает, что в системе органов прокуратуры не могут создаваться структуры, осуществляющие деятельность по дознанию и предварительному расследованию.
Пункт 1 статьи 83 K951000_ Конституции Республики Казахстан в части "прокуратура ... в случаях, порядке и в пределах, установленных законом, осуществляет уголовное преследование" представляет собой исключение из правила, предусмотренного пунктом 1 статьи 84 Конституции Республики Казахстан. Указанную норму пункта 1 статьи 83 Конституции Республики Казахстан следует понимать таким образом, что правовое установление конкретного механизма осуществления прокурором функций уголовного преследования, включая наделение его правом руководить следственными группами, относится к сфере законодательного регулирования Парламента Республики Казахстан.
2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 K951000_ Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия и не подлежит обжалованию, является общеобязательным и окончательным на всей территории Республики с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.
3. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Председательствующий -
Член Конституционного Совета
Республики Казахстан