Қазақстан Республикасы Конституциясының 50-бабының 3-тармағын ресми түсіндіру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2004 жылғы 12 ақпандағы N 1 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007 жылғы 8 қарашадағы N 9 Қаулысымен

Қаулының күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007.11.08. N 9 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі, Төраға Ю.А.Хитрин, Кеңес мүшелері Қ.Ә.Әбішев, Қ.Ж.Балтабаев, С.Ф.Бычкова, А.К.Котов және Қ.Ә.Омарханов қатысқан құрамда, мыналардың:
өтініш субъектісінің өкілі - Республика Парламенті Мәжілісінің депутаты В.И.Макалкиннің,
Республика Үкіметінің өкілі - Республиканың Әділет вице-министрі С.Н.Баймағанбетовтің,
Республика Орталық сайлау комиссиясының мүшесі Б.С.Мелдешовтің қатысуымен,
өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасы Парламенті бір топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясының 50-бабының 3-тармағын ресми түсіндіру туралы өтінішін қарады.
Конституциялық іс жүргізу материалдарын зерделеп, баяндамашының - Конституциялық Кеңестің мүшесі Қ.Ә.Әбішевтің хабарлауын, өтініш субъектісі өкілінің және отырысқа қатысушылардың сөздерін тыңдап, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі мынаны анықтады:

Республиканың Конституциялық Кеңесіне Республика Парламенті бір топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясының 50-бабының 3-тармағын ресми түсіндіру туралы өтініші келіп түсті. Тиісті конституциялық нормаларды түсіндірген кезде өтініш субъектісі мынадай сұрақтардың жауабы көзделінуін сұраған:
1) "әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан" және "Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі ескеріле отырып құрылатын бір мандатты аумақтық сайлау округтері бойынша" дегендер, бір мандатты сайлау округтері әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде құрылады деген мағынада синонимдер болып табылады ма;
2) "Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі ескеріле отырып құрылатын және шамамен сайлаушылардың саны тең бір мандатты аумақтық сайлау округтері бойынша сайланады" деген норма Қазақстан Республикасының аумағында құрылатын бір мандатты аумақтық сайлау округтерінің бәріне қатысты ма немесе әкімшілік-аумақтық бірліктегі, атап айтқанда, облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы және Республика астанасындағы осындай округтерге ғана қатысты ма;
3) "шамамен сайлаушылардың саны тең" деген ұғымды қалай түсіндіруге болады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 50-бабы 3-тармағының нормаларын өтініште қойылған сұрақтарға қатысты түсіндірген кезде Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі мынаны негізге алды.

1. Республика Конституциясында Қазақстан Республикасындағы сайлау жүйесінің, өкілді органдар құрылуының негізгі ережелері мен принциптері берілген.
Мәселен, Республика Конституциясының 3-бабының 1 және 2-тармақтарында, "мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы - халық" және "халық билікті тікелей ... еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді",- деп бекітілген. Бұл ережелер азаматтардың мемлекеттік органдарды сайлауға және оларға сайлануға құқығымен (Конституцияның 33-бабының 2-тармағы) тікелей байланысты болып, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысы негіздерінің бірі болып табылады.
Республика Конституциясының 50-бабының 1-тармағына сәйкес Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады. Сенаттың негізгі құрамы, әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі адамнан, тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика астанасының барлық өкілдікті органдары депутаттарының бірлескен отырысында сайланатын депутаттардың онда тең өкілдік етуі көзделінетін аумақтық принцип бойынша құралады (Негізгі Заңның 50-бабының 2-тармағы). Сенат депутаттарына қарағанда өзгешелігі, Мәжіліс депутаттары бір мандатты аумақтық сайлау округтері бойынша сайланады.
Негізгі Заңның 50-бабының 2 және 3-тармақтарында қолданылатын "әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан" және "бір мандатты аумақтық сайлау округтері бойынша" деген категориялар мағынасы жағынан бірдей емес, әртүрлі конституциялық-құқықтық институттарға, тиісінше Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысына және сайлау жүйесіне жатады. Олар Республика Парламенті Палаталарын құрудың түрлі тәсілдерін айқындайды.

2. Республика Конституциясының 50-бабының 3-тармағы, "алпыс жеті депутат Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі ескеріле отырып құрылатын және шамамен сайлаушылардың саны тең бір мандатты аумақтық сайлау округтері бойынша сайланады",- деп белгілейді.
Жоғарыда аталған конституциялық нормалардан келіп шығатыны, бір мандатты аумақтық сайлау округтерінің саны Парламент Мәжілісі депутаттарының санына (67) сәйкес болуға тиіс. Бір мандатты аумақтық сайлау округтері, белсенді сайлау құқығына ие Қазақстан азаматтарының шамамен саны тең болатындай етіп құрылады. Бұл орайда, Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісін ескере отырып бір мандатты аумақтық сайлау округтерін құру туралы конституциялық талап, Мәжіліс депутатына тең сайлау өткізуге арналған сайлау округтерін құрудың негізгі өлшемдерінің бірі болып табылатынын ескеру қажет. Бұл міндетті талап Республиканың әкімшілік бірліктері аумақтарының заңнамамен белгіленген шегіндегі барлық сайлау округтеріндегі сайлаушылар санының теңдігін қамтамасыз етуді көздейтіндіктен, Негізгі Заңның 51-бабының 5-тармағына сәйкес келеді.

3. Конституцияның 50-бабы 3-тармағының "алпыс жеті депутат ... шамамен сайлаушылардың саны тең бір мандатты аумақтық сайлау округтері бойынша сайланады" деген бөлігіндегі нормаларын, сайлау округтері сайлаушылар санындағы айырмашылық мүмкіндігінше аз бола отырып әкімшілік-аумақтық бірліктер шегінде құрылуға тиіс деп түсінген жөн. Негізгі Заңның 51-бабының 5-тармағына сәйкес әртүрлі сайлау округтеріндегі сайлаушылар санының жол берілген ауытқуының нақты шегін белгілеу конституциялық заңның реттеу нысанына жатады.
Баяндалғанның негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 31- 33, 37-баптарын және 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, өтініште қойылған сұрақтарға қатысты Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 50-бабы 3-тармағының "алпыс жеті депутат Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі ескеріле отырып құрылатын бір мандатты аумақтық сайлау округтері бойынша сайланады" деген бөлігіндегі нормалары, Қазақстан Республикасы Парламенті мәжілісінің депутаттарын сайлауға арналған бір мандатты аумақтық сайлау округтері, Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалатын әкімшілік-аумақтық бірліктер шегінде құрылатынын білдіреді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 50-бабы 3-тармағының "шамамен сайлаушылардың саны тең" деген бөлігіндегі нормаларын, бір әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде бір мандатты аумақтық сайлау округтеріндегі сайлаушылар санындағы айырмашылық мүмкіндігінше аз болуға тиіс деп түсінген жөн. Әртүрлі сайлау округтеріндегі сайлаушылар санының жол берілген ауытқуының нақты шегін белгілеу конституциялық заңның реттеу нысанына жатады.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді, шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген ретті ескере отырып, түпкілікті болып табылады.

3. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасы
Конституциялық Кеңесінің
Төрағасы

Об официальном толковании пункта 3 статьи 50 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 12 февраля 2004 года N 1. Отменено в целом нормативным постановлением Конституционного Совета Республики Казахстан от 8 ноября 2007 года N 9

Сноска. Постановление Конституционного Совета РК от 12 февраля 2004 года N 1 отменено в целом нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 8 ноября 2007 г. N 9 .

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Хитрина Ю.А., членов Совета Абишева Х.А., Балтабаева К.Ж., Бычковой С.Ф., Котова А.К. и Омарханова К.А. с участием:
представителя субъекта обращения - депутата Мажилиса Парламента Республики Макалкина В.И.,
представителя Правительства Республики - вице-Министра юстиции Республики Баймаганбетова С.Н.,
члена Центральной избирательной комиссии Республики Мельдешова Б.С.,
рассмотрел в открытом заседании обращение группы депутатов Парламента Республики Казахстан об официальном толковании пункта 3 статьи 50 Конституции Республики Казахстан.
Изучив материалы конституционного производства, заслушав сообщение докладчика - члена Конституционного Совета Абишева Х.А., выступления представителя субъекта обращения и участников заседания, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
В Конституционный Совет Республики поступило обращение группы депутатов Парламента Республики об официальном толковании пункта 3 статьи 50 Конституции Республики Казахстан. При толковании соответствующих конституционных норм субъект обращения просит предусмотреть ответы на следующие вопросы:
1) являются ли синонимами "от каждой области, города республиканского значения и столицы Республики Казахстан" и "по одномандатным территориальным избирательным округам, образуемым с учетом административно-территориального деления Республики", в том смысле, что одномандатные избирательные округа образуются в пределах административно-территориальной единицы;
2) относится ли норма "избираются по одномандатным территориальным избирательным округам, образуемым с учетом административно-территориального деления Республики и с примерно равной численностью избирателей" ко всем одномандатным территориальным избирательным округам, образуемым на территории Республики Казахстан, или только к таким округам в административно-территориальной единице, в частности в области, городе республиканского значения и столице Республики;
3) как толковать понятие "с примерно равной численностью избирателей".
При толковании норм пункта 3 статьи 50 Конституции Республики Казахстан применительно к поставленным в обращении вопросам Конституционный Совет Республики Казахстан исходит из следующего.

1. Конституция Республики содержит основные положения и принципы избирательной системы, формирования представительных органов Республики Казахстан.
Так, в пунктах 1 и 2 статьи 3 Конституции Республики закреплено, что "единственным источником государственной власти является народ" и "народ осуществляет власть непосредственно через... свободные выборы, а также делегирует осуществление своей власти государственным органам". Эти положения составляют одну из основ конституционного строя Республики Казахстан, которые непосредственно связаны с правом граждан избирать и быть избранными в государственные органы (пункт 2 статьи 33 Конституции).
В соответствии с пунктом 1 статьи 50 Конституции Республики Парламент состоит из двух палат: Сената и Мажилиса, действующих на постоянной основе. Основной состав Сената формируется по территориальному принципу, предполагающему одинаковое представительство в нем по два депутата от каждой области, города республиканского значения и столицы Республики Казахстан, избираемых на совместном заседании депутатов всех представительных органов, соответственно области, города республиканского значения и столицы Республики (пункт 2 статьи 50 Основного Закона). В отличие от депутатов Сената депутаты Мажилиса избираются по одномандатным территориальным избирательным округам.
Употребляемые в пунктах 2 и 3 статьи 50 Основного Закона категории "от каждой области, города республиканского значения и столицы Республики Казахстан" и "по одномандатным территориальным избирательным округам" не одинаковы по значению, относятся к разным конституционно-правовым институтам, соответственно, к административно-территориальному устройству и к избирательной системе Республики. Они определяют различные способы формирования Палат Парламента Республики.

2. Пункт 3 статьи 50 Конституции Республики устанавливает, что "шестьдесят семь депутатов избираются по одномандатным территориальным избирательным округам, образуемым с учетом административно-территориального деления Республики и с примерно равной численностью избирателей".
Из вышеуказанных конституционных норм следует, что число одномандатных территориальных избирательных округов должно соответствовать числу депутатов (67) Мажилиса Парламента. Одномандатные территориальные избирательные округа образуются с примерно равной численностью граждан Казахстана, обладающих активным избирательным правом. При этом следует иметь в виду, что конституционное требование об образовании одномандатных территориальных избирательных округов с учетом административно-территориального деления Республики является одним из основных критериев формирования избирательных округов для равных выборов в депутаты Мажилиса. Это обязательное требование предполагает обеспечение равенства числа избирателей во всех избирательных округах в пределах территории административных единиц Республики, установленных законодательством, что корреспондируется с пунктом 5 статьи 51 Основного Закона.

3. Нормы пункта 3 статьи 50 Конституции в части "шестьдесят семь депутатов избираются по одномандатным территориальным избирательным округам... с примерно равной численностью избирателей" следует понимать так, что избирательные округа должны образовываться в пределах административно-территориальных единиц с возможно минимальной разницей в численности избирателей. Согласно пункту 5 статьи 51 Основного Закона установление конкретных пределов допустимого отклонения количества избирателей в разных избирательных округах относится к предмету регулирования конституционным законом.
На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, статьями 31- 33, 37 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 41 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан применительно к поставленным в обращении вопросам

постановляет:

1. Нормы пункта 3 статьи 50 Конституции Республики Казахстан в части "шестьдесят семь депутатов избираются по одномандатным территориальным избирательным округам, образуемым с учетом административно-территориального деления" означают, что одномандатные территориальные избирательные округа для выборов депутатов Мажилиса Парламента Республики Казахстан образуются в пределах административно-территориальных единиц, определяемых законодательством Республики Казахстан.
Нормы пункта 3 статьи 50 Конституции Республики Казахстан в части "с примерно равной численностью избирателей" следует понимать так, что разница в числе избирателей в одномандатных территориальных избирательных округах в пределах одной административно-территориальной единицы должна быть минимальной. Установление конкретных пределов допустимого отклонения количества избирателей в разных избирательных округах относится к предмету регулирования конституционным законом.

2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

3. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Председатель
Конституционного Совета
Республики Казахстан