"Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан Республикасы Парламентi 1998 жылғы 4 ақпанда қабылдаған, Қазақстан Республикасы Президентiне қол қоюға берiлген Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнiң (ерекше бөлiм) Республика Конституциясына сәйкестiгi туралы" өтiнiшi туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң Қаулысы 1998 жылғы 8 наурыз N 1/2

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi Кеңес Төрағасы Ю.А. Ким және Кеңес мүшелерi Н.И. Акуев, О.Қ. Ықсанов, В.В. Мамонов, С.Ғ. Темiрболатов және В.Д. Шопин қатысқан құрамда, Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлi, Қазақстан Республикасы Президентi Әкiмшiлiгiнiң заң және сот жүйесi мәселелерi жөнiндегi бөлiмiнiң меңгерушiсi Т.С. Донаков, Қазақстан Республикасы Мәжiлiсi мен Сенатының өкiлдерi, депутаттар В.И. Пригодин және А.К. Котовтың қатысуымен өзiнiң ашық мәжiлiсiнде Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан Республикасының Парламентi 1998 жылғы 4 ақпанда қабылдаған, қол қоюға берiлген Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң (ерекше бөлiм) Республика Конституциясына сәйкестiгi туралы өтiнiшiн қарады.
Баяндамашы, Кеңес мүшесi С.Ғ. Темiрболатовты, Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлi Т.С. Донаков, Республика Мәжiлiсi мен Сенатының өкiлдерi В.И. Пригодин мен А.К. Котовты тыңдай және сарапшы, заң ғылымының докторы, профессор М.Л. Маковский мен мамандар - заң ғылымының докторы, профессор М.А. Сәрсенбаев және заң ғылымының кандидаты, доцент Г.Б. Исбаеваның берген қорытындыларымен, сондай-ақ осы өтiнiш бойынша басқа да материалдармен таныса келе, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi ҰЙҒАРДЫ:
1998 жылғы 2 наурызда Республиканың Конституциялық Кеңесiне Қазақстан Республикасы Президентiнен Азаматтық кодекстiң (ерекше бөлiм) Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгiн қарау туралы өтiнiш түскен болатын.
Азаматтық кодекстiң (ерекше бөлiм) мазмұнын, Конституциялық Кеңестiң сұрауымен түскен материалдарды сарапшы және мамандар қорытындыларын зерттей, Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Республика Парламентi Палаталарының өкiлдерiн тыңдай келе, Конституциялық Кеңес жалпы алғанда Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi (ерекше бөлiм) конституциялық нормаларға сәйкес келедi деп тапты.
Соған қарамастан, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi Азаматтық кодекстiң (ерекше бөлiм) "Халықаралық жеке құқық" атты 7-бөлiмiнiң кейбiр нормалары Республика Конституциясының нормаларына сәйкес келмейдi.
Мәселен, Азаматтық кодекстiң (ерекше бөлiм) 1085-бабының 3-тармағында "Шет елдiк құқықты қолдану тек аталған норманың жария-құқықтық сипаты болғанда ғана шектелмеуге тиiс" делiнген. Азаматтық кодекстiң осы редакцияда берiлген мазмұны мен мәнiне жүгiнсек, шет елдiк мемлекеттiң жария-құқық нормалары Қазақстан Республикасының аумағында сөзсiз қолданылуы мүмкiн. Жеке құқықтық қатынастарды реттейтiн Азаматтық кодекстiң аталған нормасы Конституцияның 4-бабының 1-тармағында бекiтiлген норма талаптарына қайшы келедi, соған сәйкес, Республикада қолданылып отырған құқыққа елдiң халықаралық шарттары мен басқа да мiндеттемелерiнiң нормалары, оларды Республика бекiткен жағдайда ғана, енгiзiледi. Бұл ереже Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң "Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-тармағын және 12-бабының 2-тармағын ресми түсiндiру туралы" 1996 жылғы 28 қазандағы N 6 Қаулысында тұжырымдалған.
Азаматтық кодекстiң 1085-бабының 3-тармағының редакциясында айтылғандар шет елдiк жария-құқық нормаларының егемен мемлекеттiң жария-құқықтық қатынастарына баса көктеп кiрудi қарастырады. Мұндай қолданысқа жол бере отырып, заң шығарушы егемен Қазақстан Республикасының жария-құқықтық қатынастарына келтiрiлген нұқсанмен ерiктi түрде келiсетiн болады.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң "Қарсы шектеуiндегi" 1094-бабында "Қазақстан Республикасының Үкiметi Қазақстан Республикасының азаматтары заңды тұлғаларының құқықтарына арнайы шектеулерi бар мемлекеттердiң азаматтары мен заңды тұлғаларының құқықтарына қатысты қарсы шектеулер (реторсиялар) белгiлеуi мүмкiн" делiнген норма бар. Берiлiп отырған редакциядағы Азаматтық кодекстiң бұл нормасы Республиканың Негiзгi заңының 39-бабының 1-тармағында және 61-бабының 3-тармағының 1) тармақшасында бекiтiлген екi бiрдей конституциялық нормаға қайшы келедi.
Конституцияның 39-бабының 1-тармағында адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары тек заңмен ғана шектелуi мүмкiн делiнген, демек, Үкiметтiң басқа мемлекеттердiң азаматтарының құқығына қатысты қарсы шектеулер белгiлеуi, Азаматтық кодекстiң 1094-бабында көрсетiлгенiндей, аталған конституциялық нормаға қайшы келедi.
Оған қоса Азаматтық кодекстiң 1094-бабы Республика Үкiметiне азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарына қатысты қарсы шектеулердi енгiзуге құқық бергенiмен, Республика Конституциясының 61-бабы 3-тармағы
1) тармақшасының: "Парламент ... жеке және заңды тұлғалардың субъектiлiгiне, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттерi мен жауапкершiлiгiне ... қатысты негiзгi ... нормаларды белгiлейтiн заңдар шығаруға хақылы" делiнген талаптарына сай келмейдi.
Азаматтық кодекстiң 1094-бабы, сондай-ақ Негiзгi заңның 3-бабының 4-тармағында белгiленген билiктi бөлiстiру жөнiндегi конституциялық қағидаға да қайшы келедi.
Айтылғандардың негiзiнде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 1-тармағының 2) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң конституциялық заң күшi бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Жарлығының 17-бабының 2-тармағының 1) тармақшасын және 37-бабын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi қаулы еттi:
1. Қазақстан Республикасының Президентiне 1998 жылғы 11 ақпанда қол қоюға берiлген Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексiнiң (ерекше бөлiм) 1085-бабының 3-тармағы Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1 және 3-тармақтарына сәйкес емес деп танылсын.
2. Азаматтық кодекстiң (ерекше бөлiм) 1094-бабы Қазақстан Республикасы Конституциясының 3-бабының 4-тармағына, 39-бабының 1-тармағына және 61-бабының 3-тармағының 1) тармақшасына сәйкес емес деп танылсын.
3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 1-тармағына және Қазақстан Республикасы Президентiнiң конституциялық заң күшi бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Жарлығының 39-бабының 1-тармағына сәйкес, Конституцияға сәйкес емес деп танылған заңдарға қол қойылмайды және ол күшiне енбейдi.
4. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына

сәйкес, осы қаулы қабылданған күннен бастап күшiне енедi, Республиканың 
барлық аумағына жалпы мiндеттi болып табылады, Қазақстан Республикасы 
Президентiнiң конституциялық заң күшi бар "Қазақстан Республикасының 
Конституциялық Кеңесi туралы" Жарлығының 38-бабының 2 және 3-тармақтарында 
көрсетiлген жағдайларды есепке алғанда ол түпкiлiктi және арыздануға 
жатпайды.

     Қазақстан Республикасы
    Конституциялық Кеңесiнiң
           Төрағасы
      
      

Об обращении Президента Республики Казахстан "О соответствии Конституции Республики представленного на подпись Гражданского кодекса Республики Казахстан (особенная часть), принятого Парламентом Республики Казахстан 4 февраля 1998 года"

Постановление Конституционного совета Республики Казахстан от 27 марта 1998 года N 1/2

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе председателя Совета Кима Ю.А., членов Совета Акуева Н.И., Мамонова В.В., Темирбулатова С.Г. и Шопина В.Д. с участием представителя Президента Республики Казахстан Донакова Т.С.- заведующего отделом по вопросам законодательства и судебной системы Администрации Президента Республики, представителей Мажилиса и Сената Парламента Республики Казахстан депутатов Пригодина В.И. и Котова А.К. рассмотрел в открытом заседании обращение Президента Республики Казахстан о соответствии Конституции Республики Гражданского кодекса Республики Казахстан (особенная часть).
Заслушав докладчика - члена Совета Темирбулатова С.Г., представителей Президента Республики Казахстан Донакова Т.О., Мажилиса и Сената Парламента Республики депутатов Пригодина В.И. и Котова А.К. и ознакомившись с заключениями эксперта - доктора юридических наук, профессора Маковского А.Л. и специалистов - доктора юридических наук, профессора Сарсембаева М.А. и кандидата юридических наук, доцента Испаевой Г.Б., а также другими материалами по данному обращению, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
В Конституционный Совет Республики 2 марта 1998 года поступило обращение Президента Республики Казахстан о рассмотрении на предмет соответствия Конституции Республики Казахстан Гражданского кодекса (особенная часть).
Изучив содержание Гражданского кодекса (особенная часть), поступившие по запросу Конституционного Совета материалы, заключения эксперта и специалистов, выслушав представителей Президента Республики Казахстан и Палат Парламента Республики, Конституционный Совет находит, что в целом Гражданский кодекс Республики Казахстан (особенная часть) соответствует нормам Конституции.
Вместе с тем, Конституционный Совет Республики Казахстан считает, что отдельные нормы раздела 7 "Международное частное право" Гражданского кодекса (особенная часть) не соответствуют нормам Конституции Республики.
Так, пункт 3 статьи 1085 Гражданского кодекса K631000_ (особенная
часть) устанавливает, что "Применение нормы иностранного права не может быть ограничено лишь на том основании, что данная норма имеет публично-правовой характер". Из содержания и смысла этой нормы Гражданского кодекса в изложенной редакции следует, что на территории Республики Казахстан возможно безусловное применение норм публичного права иностранного государства. Указанная норма Гражданского кодекса, регламентирующего частноправовые отношения, противоречит пункту 1 статьи 4 Конституции, согласно которому, к действующему праву Республики нормы иностранного права не отнесены, а нормы международных договорных и иных обязательств страны являются действующим правом только при условии их ратификации Республикой. Это положение подтверждено Постановлением Конституционного Совета Республики Казахстан от 28 октября 1996 года N 6 "Об официальном толковании пункта 1 статьи 4 и пункта 2 статьи 12 Конституции Республики Казахстан".
Изложенная редакция пункта 3 статьи 1085 Гражданского кодекса предусматривает вторжение норм иностранного публичного права в публичноправовые отношения Казахстана, тем самым допускает возможное ущемление своего суверенитета в публично-правовых отношениях.
Статья 1094 "Реторсии" Гражданского кодекса Республики Казахстан содержит норму, которая предусматривает, что "Правительством Республики Казахстан могут быть установлены ответные ограничения (реторсии) в отношении прав граждан и юридических лиц тех
государств, в которых имеются специальные ограничения прав граждан и
юридических лиц Республики Казахстан". Данная норма Гражданского кодекса в изложенной редакции противоречит двум конституционным нормам, закрепленным в пункте 1 статьи 39 и подпункте 1) пункта 3 статьи 61 Основного закона Республики.
Пункт 1 статьи 39 Конституции устанавливает, что права и свободы человека и гражданина могут быть ограничены только законами, следовательно, установление ответных ограничений в отношении прав граждан других государств Правительством, как это предусматривает статья 1094 Гражданского кодекса, противоречит названной конституционной норме.
Кроме того, статья 1094 Гражданского кодекса, предоставляя право Правительству Республики вводить ответные ограничения в отношении прав граждан и юридических лиц иностранных государств, не соответствует требованиям подпункта 1) пункта 3 статьи 61 Конституции Республики, в соответствии с которой "Парламент вправе издавать законы, которые... устанавливают основополагающие нормы, касающиеся: правосубъектности физических и юридических лиц, гражданских прав и свобод, обязательств и ответственности физических и юридических лиц.". Статья 1094 Гражданского кодекса противоречит также конституционному принципу разделения властей, закрепленному в пункте 4 статьи 3 Конституции Республики.
На основании изложенного и руководствуясь подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 2 статьи 17 и статьей 37 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан постановил:
1. Пункт 3 статьи 1085 Гражданского кодекса Республики Казахстан (особенная часть), принятого Парламентом Республики Казахстан 4 февраля 1998 года и представленного на подпись Президенту Республики 11 февраля 1998 года, признать не соответствующим пунктам 1 и 3 статьи 4 Конституции Республики Казахстан.
2. Статью 1094 Гражданского кодекса(особенная часть) признать не соответствующей пункту 4 статьи 3, пункту 1 статьи 39 и подпункту
1) пункта 3 статьи 61 Конституции Республики Казахстан.
3. В соответствии с пунктом 1 статьи 74 K951000_ Конституции
Республики Казахстан и пунктом 1 статьи 39 Указа Президента Республики, имеющего силу конституционного закона,"О Конституционном Совете Республики Казахстан" законы, признанные не соответствующими Конституции, не могут быть подписаны и введены в действие.
4. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики

Казахстан настоящее постановление вступает в силу со дня принятия,
является общеобязательным на всей территории Республики,
окончательным и обжалованию не подлежит с учетом случаев,
предусмотренных пунктами 2 и 3 статьи 38 Указа Президента
Республики, имеющего силу конституционного закона,  

U952737_

  "О 

Конституционном Совете Республики Казахстан".

     Председатель