ИПС "Әділет"

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Төраға Ю.А. Ким, Кеңес мүшелері Н.І. Өкеев, Ж.Д. Бұсырманов, А.Есенжанов, А.К. Котов, Қ.Ә. Омарханов және В.Д. Шопин қатысқан құрамда Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасы, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ конституциялық заң күші бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасы негізінде өтініш субъектісінің өкілі - Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің Құқықтық бөлімінің сектор меңгерушісі Ж.К. Сүтемгенованың, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының өкілі - депутат Б.Г. Жүсіповтің қатысуымен өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабының 2-тармағын және 61-бабы 3-тармағының 1) және 2) тармақшаларын ресми түсіндіру туралы 1999 жылғы 30 қыркүйектегі өтінішін қарады.
      Қолда бар материалдарды зерделеп, баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесі А. Есенжановтың баяндамасы мен конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың сөздерін тыңдап және сарапшылардың - заң ғылымдарының докторы А.Г. Диденконың және заң ғылымдарының докторы М.К. Сүлейменовтің қорытындыларымен танысып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі мынаны анықтады:
      Конституциялық Кеңеске 1999 жылғы 4 қарашада Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабының 2-тармағын және 61-бабы 3-тармағының 1) және 2) тармақшаларын ресми түсіндіру туралы өтініші келіп түсті. Өтініште сондай-ақ мынадай мәселелер қойылған:
      1. Конституцияның жоғарыда аталған нормаларының құқықтық мазмұны мемлекеттік меншіктің құқықтық тәртібі ерекшеліктерін заңмен баянды ету құқығын, атап айтқанда, мемлекеттік мекемелердің құқық субъектілігін шектеуді білдіре ме?
      2. Конституцияның аталған нормалары мемлекеттік мекемелердің оларды қаржы жұмсауда шектеу және олардың бекітілген смета шегіндегі жауапкершілігі, азаматтық-құқықтық келісімдерді тіркеуден өткізуі секілді құқықтық жағдайының ерекшеліктерін заңда көзде тұтуға мүмкіндік бере ме?
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабының 2-тармағын және 61-бабы 3-тармағының 1) және 2) тармақшаларын ресми түсіндіру кезінде Конституциялық Кеңес мынаны ескерді.
      Конституцияның 6-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады. Аталмыш конституциялық ереже Қазақстан Республикасында мемлекет меншіктің екі нысанының да субъектілеріне бұзылған құқықтарының қорғалуының және қайта жіктелуінің бірдей мүмкіншіліктеріне кепілдік беретінін білдіреді. Мемлекеттік меншік пен жеке меншікті бірдей жіктелуінің жеке меншік иесі, оларға заңмен рұқсат етілген және жол берілген нақтылы құқықтық қатынастарда, көпшіліктік салада (салықтар және т.б.) болсын, жеке салада (келісім-шарт қарым-қатынастары және т.б.) болсын, бір ғана құқықтық тәртіпке бағынатынына келіп саяды.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабының 2-тармағында "Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді" делінген. Конституцияның бұл ережесі меншіктің құқықтық тәртібі, меншік иесінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері заңмен реттеледі дегенді білдіреді. Конституцияның 61-бабы 3-тармағының 1), 2) тармақшаларына сай Парламент жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектілігіне, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, жеке заңды тұлғалардың міндеттемелері мен жауапкершілігіне, меншік режиміне және өзге де мүліктік құқықтарға қатысты заңдар шығаруға хақылы.
      Мемлекет мүддесіне орай меншік құқығы заңмен шектелуі мүмкін. Мемлекеттік заңды тұлғалардың, атап айтқанда, мемлекеттің өзі құратын мемлекеттік мекемелердің құқықтарының шектелуі әбден ықтимал. Бұл ереже де Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабының 1, 2-тармақтарынан келіп шығады.
      Демек, Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабы 2-тармағының, 61-бабы 3-тармағының 1), 2) тармақшаларының мазмұны мемлекеттік меншіктің құқықтық тәртібін де, мемлекеттік мекемелерді құқық субъектілігінде шектеуді де, соның ішінде, олардың қаржы жұмсау құқығына шектеу қоюды, сондай-ақ мемлекеттік мекемелердің жасайтын келісімдерінің тіркеуден өткізілуін де заңмен баянды етіп қоюға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 204-бабына сәйкес мүлікті меншіктенуші мекеменің заң жүзіндегі тағдырын, оның қызметінің мазмұнын белгілейді, яғни мүлікті меншіктенуші өз мекемелерінің жасайтын келісімдерінің шеңберін шектеуі, жасайтын келісімдерге бақылау орнатуы мүмкін.
      Мемлекеттік мекемелердің жауапкершілігін оларға деп бекітілген сметаның мөлшерімен шектеу мүмкіншілігіне келер болсақ, мұндай шектеу Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабының мемлекеттік меншік пен жеке меншіктің бірдей қорғалуы туралы ережесіне қайшы келеді, себебі бұл арқылы мемлекеттік мекеменің емес, олармен келісім-шартқа отырған және өзге де контрагенттерінің құқықтары мен мүдделеріне нұқсан келеді. Қандай да бір меншік нысанындағы шаруашылық жүргізуші субъектінің шеккен залалының орнын толығымен толтыруға біржақты жеңілдіктер жасауға немесе оған шектеу қоюға тыйым салынады. Меншікті бірдей құқықтық қорғау принципі меншік иелерінің әр бірінің өз мүдделерін сотта қорғауының бірдей процессуалдық мүмкіншіліктерінен ғана емес, шаруашылық жүргізуші субъектілердің, олардың меншіктің қандай құқықтық тәртібінде тұрғанынан тәуелсіз, бір-бірінің алдында өздерінің келісім-шарт міндеттемелері бойынша бірдей мүліктік жауапкершілігінен де тұрады.
      Баяндалғанның негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ конституциялық заң күші бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 37-бабын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабының 2-тармағын, 61-бабы 3-тармағының 1), 2) тармақшаларын ресми түсіндіру ретінде Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қаулы етеді:
      1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабының 2-тармағын, 61-бабы 3-тармағының 1), 2) тармақшаларын өтініш мәселелеріне қатысты қолдануда осы конституциялық нормалар мемлекеттік меншіктің құқықтық тәртібінің ерекшеліктерін заңмен баянды етуге де, мемлекеттік мекемелерді құқық субъектілігінде шектеуге де мүмкіндік береді деп түсіну керек. Қазақстан Республикасының Конституциясы мекемелердің жауапкершілігін оларды ұстау үшін бекітілген сметаның шектерімен шектеуге мүмкіншілік бермейді, себебі мемлекеттік пен жеке меншіктің бірдей қорғалу принципін белгілейді (6-баптың 1-тармағы).
      2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына


сәйкес осы қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді, шағымдануға 
жатпайды, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті және 
Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген 
жағдайларды ескеріп түпкілікті болып табылады.
     
     Қазақстан Республикасы 
     Конституциялық Кеңесінің 
     Төрағасы 
     
     Оқығандар:
          Қасымбеков Б.А. 
          Икебаева Ә.Ж.

      Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Кима Ю.А., членов Совета Акуева Н.И., Бусурманова Ж.Д., Есенжанова А., Котова А. К., Омарханова К.А. и Шопина В.Д. на основании подпункта 4) пункта 1 статьи 72 K951000_ Конституции Республики Казахстан, подпункта 1) пункта 3 статьи 17 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона, U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан" с участием представителя субъекта обращения заведующей сектором Юридического отдела Канцелярии Премьер-Министра Республики Казахстан Сутемгеновой Ж.К., представителя Сената Парламента Республики Казахстан - депутата Жусупова Б. Г., рассмотрел в открытом заседании обращение Премьер-Министра Республики Казахстан от 30 сентября 1999 года об официальном толковании пункта 2 статьи 6 и подпунктов 1) и 2) пункта 3 статьи 61 Конституции Республики Казахстан.
      Изучив имеющиеся материалы, заслушав доклад члена Конституционного Совета Есенжанова А. и выступление участников конституционного производства и ознакомившись с заключениями экспертов - доктора юридических наук Диденко А.Г. и доктора юридических наук Сулейменова М.К., Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
      В Конституционный Совет 4 октября 1999 года поступило обращение Премьер-Министра Республики Казахстан об официальном толковании пункта 2 статьи 6 и подпунктов 1) и 2) пункта 3 статьи 61 Конституции Республики Казахстан. В обращении также ставятся следующие вопросы:
      1. Означает ли юридическое содержание вышеназванных норм Конституции право закрепления в законе особенностей правового режима государственной собственности, в частности, ограничения правосубъектности государственных учреждений?
      2. Позволяют ли указанные нормы Конституции предусмотреть в законе особенности правового положения государственных учреждений, заключающиеся в ограничении распоряжения ими деньгами и их ответственности в пределах утвержденной сметы, регистрации гражданско-правовых сделок?
      При официальном толковании пункта 2 статьи 6 и подпунктов 1), 2) пункта 3 статьи 61 Конституции Республики Казахстан Конституционный Совет исходит из следующего.
      В соответствии с пунктом 1 статьи 6 Конституции в Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность. Данное конституционное положение означает, что в Республике Казахстан государство гарантирует равные возможности защиты и восстановления нарушенных прав субъектам обеих форм собственности. Смысл конституционного требования о равной защите государственной и частной собственности заключается также в том, что государственный и частный собственник в конкретных правоотношениях, разрешенных и допускаемых для них законодательством, будут подчиняться одному и тому же правовому режиму как в публичной (налоги и пр.), так и в частной (договорные взаимоотношения и т.п.) сферах.
      Пунктом 2 статьи 6 Конституции Республики Казахстан установлено: "Собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу. Субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом". Это положение Конституции означает, что правовой режим собственности, объем и пределы осуществления собственником его правомочий регламентируются законом. Согласно подпунктов 1), 2) пункта 3 статьи 61 Конституции Парламент вправе издавать законы касающиеся правосубъектности физических и юридических лиц, гражданских прав и свобод, обязательств и ответственности физических и юридических лиц, режима собственности и иных вещных прав. В интересах государства право собственности может быть ограничено законом. Тем более могут быть ограничены права государственных юридических лиц, в частности, государственных учреждений, создаваемых самим государством. Данное положение вытекает также из пунктов 1, 2 статьи 39 Конституции Республики Казахстан.
      Следовательно, содержание пункта 2 статьи 6, подпунктов 1), 2) пункта 3 статьи 61 Конституции Республики Казахстан позволяет закрепить в законе как особенности правового режима государственной собственности, так и ограничить государственные учреждения в их правосубъектности, в том числе, установить ограничения их права распоряжаться деньгами, равно как и предусмотреть регистрацию сделок, заключаемых государственными учреждениями. В соответствии со статьей 204 Гражданского кодекса Республики Казахстан собственник определяет юридическую судьбу учреждения и содержание его деятельности, то есть собственник может ограничить круг сделок, заключаемых своими учреждениями, установить контроль за заключаемыми сделками.
      Что касается возможности ограничения ответственности государственных учреждений размером утвержденной им сметы, то такое ограничение противоречит положению статьи 6 Конституции Республики Казахстан о равной защите государственной и частной собственности, поскольку этим будут ущемлены права и законные интересы не государственных учреждений, а их договорных и иных контрагентов. Создание односторонних преимуществ в полном возмещении убытков или ограничении в этом хозяйствующих субъектов какой-либо формы собственности недопустимо. Принцип равной правовой защиты собственности заключается не только в одинаковых процессуальных возможностях отстаивать каждому из собственников свои интересы в суде, но и в одинаковой мере имущественной ответственности хозяйствующих субъектов друг перед другом по своим договорным обязательствам независимо от правового режима собственности, в котором они находятся.
      На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пунктом 3 статьи 17, статьей 37 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан", в порядке официального толкования пункта 2 статьи 6 и подпунктов 1), 2) пункта 3 статьи 61 Конституции Республики Казахстан, Конституционный Совет Республики Казахстан постановляет:
      1. Пункт 2 статьи 6, подпункты 1), 2) пункта 3 статьи 61 K951000_ Конституции Республики Казахстан, применительно к вопросам обращения, следует понимать так, что данные конституционные нормы позволяют закрепить в законе как особенности правового режима государственной собственности, так и ограничить государственные учреждения в их правосубъектности. Конституция Республики Казахстан не позволяет ограничивать ответственность учреждений пределами утвержденной сметы на их содержание, поскольку устанавливает принцип равной защиты государственной и частной собственности (п.1 ст.6).
      2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан настоящее постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случаев, предусмотренных пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

      Председатель
 Конституционного Совета
  Республики Казахстан

Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабының 2-тармағын және 61-бабы 3-тармағының 1) және 2) тармақшаларын ресми түсіндіру туралы

Об официальном толковании пункта 2 статьи 6 и подпунктов 1) и 2) пункта 3 статьи 61 Конституции Республики Казахстан