Қазақстан Республикасының Дамуға ресми көмек саласындағы тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 9 сәуірдегі № 538 Жарлығы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 12 ақпандағы № 478 Жарлығымен

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Президентінің 12.02.2024 № 478 Жарлығымен.

Қазақстан Республикасының

Президенті мен Үкіметі актілерінің

жинағында жариялануға тиіс

Шет елдерге қаржылық, техникалық және реципиент мемлекеттердің әлеуметтік-экономикалық дамуына, көмек ұсынуды үйлестіруге, сондай-ақ Қазақстан Республикасының әлемдік аренадағы рөлі мен беделін нығайтуға ықпал етуге арналған өзге де көмек көрсету саласындағы ұлттық саясатты дамыту мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының Дамуға ресми көмек саласындағы тұжырымдамасы бекітілсін.

2. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

3. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті	Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 9 сәуірдегі № 538 Жарлығымен БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасының
Дамуға ресми көмек саласындағы
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ
Мазмұны

1-бөлім. Қазақстан Республикасы көрсететін дамуға ресми көмекті дамыту пайымы

2-бөлім. Дамуға ресми көмекті дамытудың негізгі қағидаттары мен жалпы тәсілдері

3-бөлім. Тұжырымдаманы іске асыру көзделетін нормативтік құқықтық актілердің тізбесі

4-бөлім. Дамуға ресми көмекті қаржыландыру

1-бөлім. Қазақстан Республикасы көрсететін дамуға ресми көмекті дамыту пайымы
Кіріспе

Қазақстан Республикасының Дамуға ресми көмек саласындағы тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) - шет елдерге қаржылық техникалық және реципиент мемлекеттердің әлеуметтік-экономикалық дамуына, көмек ұсынудың мониторингіне, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық қоғамдастықтағы рөлі мен беделін нығайтуға ықпал етуге арналған өзге де көмек көрсету саласындағы ұлттық саясатты дамыту пайымын көрсететін құжат.

Тұжырымдама Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының Сыртқы саясат тұжырымдамасына, Біріккен Ұлттар Ұйымы (бұдан әрі - БҰҰ) Жарғысының ережелеріне, БҰҰ-ның Мыңжылдық декларациясына және дамуға көмек саласындағы басқа да халықаралық құжаттарға, сондай-ақ тиісті халықаралық тәжірибеге негізделеді.

Қазақстан Республикасының заңнамасында дамуға ресми көмек ұғымы регламенттелмеген. Сонымен қатар, осы саладағы қатынастарды дамыту тиісті санаттың құқықтық анықтамасын талап етеді.

Осыған байланысты халықаралық көмек көрсету және дамуға техникалық жәрдемдесу саласындағы мемлекеттік саясат шараларының кешені немесе басқаша айтқанда, Тұжырымдамадағы дамуға ресми көмек деп жалпы қабылданған терминология ұғынылады және оны бекіту ұсынылады.

Дамуға көмек саласындағы дамыған елдердің қызметін үйлестіретін және 1969 жылы тиісті терминді айналымға енгізген Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (бұдан әрі - ЭЫДҰ) Дамуға жәрдемдесу комитетінің терминологиясына сәйкес дамуға ресми көмек (бұдан әрі - ДРК) деп, ең алдымен, дамушы елдердің экономикалық дамуы мен әл-ауқатын арттыру мақсатында мемлекеттің жаратылысы жағынан жеңілдетілген, кемінде 25 % қайтарымсыз элементі бар қаржылық ресурстарды ұсынуы түсініледі.

ДРК және ресми ізгілік көмек - басқа мемлекеттердің аумақтарындағы әскери, экологиялық, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою мақсатында Қазақстан Республикасы өтеусіз көрсететін көмек ұғымдарының аражігін ажырату маңызды.

Сонымен қатар халықаралық тәжірибе қазіргі заманғы ізгілік көмектің неғұрлым ұзақ мерзімді көмекпен, оның ішінде төтенше жағдайларға деген осалдықтың түпкі себептерін жоюдағы көмекпен, сондай-ақ олардың алдын алуға дайындықпен тығыз астасып кеткенін көрсетеді.

ДРК қажеттігін негіздеу

Қазақстан Республикасы халықаралық және өңірлік қатынастардағы өзінің өсіп отырған рөлі мен жауапкершілігін, сондай-ақ елдің экономикалық жағдайының серпінді жақсаруын түсіне отырып, орнықты дамудың жаһандық және өңірлік проблемаларын шешу, елдің әлемдік аренадағы рөлі мен беделін арттыру мақсатында дамуға көмек бойынша халықаралық іс-қимылдарға қатысуды өзінің сыртқы саясатының қажетті элементі ретінде қарастырады.

Халықаралық дамуға жәрдемдесу саласындағы Қазақстанның неғұрлым белсенді және мақсатты саясаты: әріптес елдердегі әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайды тұрақтандыруға, заңсыз көші-қонды болдырмауға, терроризмге және экстремизмге қарсы күресуге, тату көршілік белдеуін құруға, халықаралық ұстанымдардың және Қазақстанның жағымды имиджінің нығаюына ықпал ететіндіктен, ұлттық мүдделерге жауап береді.

2011 жылғы желтоқсанда Корея Республикасының Пусан қаласында көмектің тиімділігі жөніндегі жоғары деңгейдегі форумда әлемдік қоғамдастық қол жеткізген уағдаластықтар тұрғысында ДРК ұлттық тұжырымдамасын қалыптастырудың ерекше дер кезділігі туындап отыр. Форумда, атап айтқанда, дамуға көмек көрсетуге серпінді дамушы өтпелі экономикалар ішінен "жаңа донорлардың" қатысу маңыздылығы расталды және оның нысандарының көп түрлілігі мен икемділігінің маңыздылығы мойындалды.

Елдің дамуының орнықтылығы онымен көршілес жатқан мемлекеттердегі, өңірдегі және тұтас алғанда әлемдегі жағдай мен даму деңгейіне барған сайын байланысты болып отырғандықтан қазіргі заманғы әлемде шет елдердің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуы халықаралық, өңірлік және ұлттық қауіпсіздікке, ұлттық мүдделерді іске асыруға тікелей ықпал етуге қабілетті элемент ретінде қаралады.

Осыған орай, жаһандық сын-қатерлерге және өңірлік проблемаларға барабар жауап іздеу жүйесін құруға, ДРК және ізгілік көмек саласындағы қызметті үйлестіруді жоғарылатуға, сондай-ақ өңірлік және халықаралық қатынастардағы Қазақстанның рөлі мен беделін нығайтуға бағытталған осы саладағы айқын белгіленген саясаттың қажет екені сөзсіз.

ДРК саласындағы ағымдағы жағдайды талдау және халықаралық тәжірибе

Бүгінгі күні ДРК-нің негізгі үлесін дамыған елдер жүзеге асыруда. Сонымен қатар, "жаңа донор" деп аталатындардың өсіп келе жатқан рөлі заманауи үрдіс болып табылады, олардың көпшілігі бір мезгілде дамуға көмектің донорлары әрі реципиенті болып табылады.

БҰҰ Мыңжылдық декларациясы мақсаттарының бірі 2015 жылға қарай аталған көрсеткішті ұлттық жалпы табыстың (бұдан әрі - ҰЖТ) 0,7 %-на дейін жеткізу болып табылады. ЭЫДҰ-ға мүше мемлекеттер көрсетіп отырған көмек көлемінің орташа көрсеткіші ҰЖТ-тың шамамен 0,4 %-ын құрайды. Көмектің салыстырмалы мөлшері бойынша жетекші донорлардың көрсеткіштері ҰЖТ-тың 1 %-на жетеді.

Соңғы уақытқа дейін Қазақстанның екіжақты форматтағы дамуға көмекке қатысуы объективті себептермен ұсынылатын көмектің ауқымы бойынша да, нысаны мен географиясы бойынша да айтарлықтай шектеулі болды. Екі жақты форматтағы қазақстандық ДРК-ның аз ғана мысалдарының бірі 2010 жылғы қабылданған 50 миллион АҚШ доллары сомасына Ауғанстан Ислам Республикасының студенттеріне арналған білім бағдарламасы болып табылады.

Экология, тұрғын халық, денсаулық сақтау, әйел құқықтары, теңізге шыға алмайтын елдерге көмек, есірткіге қарсы күрес және басқа салалардағы жобаларды қоса алғанда, ерікті жарналар мен сенімгерлік қорларға қатысу арқылы БҰҰ аясындағы халықаралық дамуға көмек жобаларына Қазақстанның қатысу тәжірибесі анағұрлым кеңірек. 2011 жылы мұндай ынтымақтастықтың көлемі 2 миллион АҚШ долларынан асты. 2012 жылы Қазақстан Республикасының дамуға көмек ретінде айқындауға болатын халықаралық ұйымдарға ерікті жарналар төлемінің сомасы 418 миллионнан астам теңгені құрады.

Сонымен қатар БҰҰ-ның 2006 жыл - 2011 жылғы шілде аралығындағы статистикасына сәйкес Қазақстан шет мемлекеттерге ізгілік көмек ретінде 53,7 миллион доллар бөлді, оның негізгі бөлігі Орталық Азияға жіберілді. Қазақстан 30 миллион АҚШ доллары көрсеткішімен ұсынылған ізгілік көмек көлемі бойынша өңірде үшінші орында тұр.

Жалпы алғанда, Қазақстан ізгілік көмек және ДРК ретінде 100 миллион АҚШ долларына жуық сомаға көмек көрсетті. Алайда, аталған салада жүйелі тәсілдің болмауы тиісті жұмысты жоспарлаудың тиімділігі мен мүмкіндігін төмендетеді, ал ел тиісті мөлшерде саяси және имидждік "дивидендтер" алмайды.

ДРК ұсынудың қолданыстағы жүйелерінің барлық көп түрлілігіне қарамастан, аталған құбылыстың бірқатар жалпы сипаттамаларын атап көрсетуге болады:

1) ДРК дәстүр бойынша дамушы елдердің әлеуметтік-экономикалық

дамуына жәрдемдесу мақсатында техникалық көмек, ақшалай немесе заттай

нысандағы гранттар немесе кредиттер түрінде, қайтарымсыз немесе

жеңілдікті негізде ұсынылады;

2) ДРК жоғары рухани-альтруистік құндылықтарды және

прагматикалық тәсілдерді үйлестіре отырып, көптеген мемлекеттердің

сыртқы саяси қызметіндегі басымдықтардың бірі болып табылады.

Дамуға жәрдемдесу жөніндегі күш-жігермен қатар, донор мемлекеттер ұлттық мүдделерді қорғауға, елдің реципиент елдердегі және жалпы әлемдік қоғамдастықтағы тартымдылығын арттыруға, елдің ықпалын нығайтуға байланысты мәселелерді шешеді.

Осы тұрғыда соңғы жылдары белсенді қолданылып жүрген "жұмсақ күш" тұжырымдамасын атап өту қажет (мемлекеттің өз мақсаттарына мәжбүрлеу немесе сыйақы арқылы емес, өз даму үлгісінің тартымдылығы арқылы қол жеткізу қабілеті), оны мамандар мемлекеттер ықпалының негізгі үш құралының (әскери және экономикалық артықшылықтан басқа) біріне жатқызады;

3) ДРК сыртқы саясаттың тиімді құралы болып табылады. ДРК-ні стратегиялық пайдалану сыртқы саясат басымдықтарын іске асыруды, ішкі тұрақтылықты сақтауды, елдің имиджін жақсартуды, оның бизнесінің мүдделерін ілгерілетуді қамтамасыз етуге мүмкіндіктер жасайды. Бұл құралдың әлеуетін пайдалану Қазақстанның алдында тұрған осынау міндетті білдіреді;

4) қарқынды дамушы экономикалардың көпшілігі ДРК-ні неғұрлым дамыған елдерден көмек алумен сәтті үйлестіреді. Өңірдегі мемлекеттерге өз тәжірибесін бере отырып, уақыты жеткенде дамудың жаһандық проблемаларын шешуге жауапкершілік үлесін өзіне ала отырып, мемлекеттер әлемдік аренадағы өз рөлі мен ықпалының өсуіне қол жеткізеді;

5) іс жүзінде барлық мемлекеттерде дерлік сыртқы саяси ведомство тиісті саясатты және ведомствоаралық үйлестіруді жүргізуге жауапты басты орган ретінде әрекет етеді. Сонымен қатар, көмек көрсету жөніндегі агенттіктер ұлттық стратегияларды (оның ішінде, ізгілік көмек көрсету және төтенше жағдайлардың салдарын жою саласында) әзірлеумен, жобаларды іске асырумен, бақылаумен және мониторингтеумен, сондай-ақ ішкі және сыртқы алаңдағы ақпараттық қамтамасыз етумен айналысады.

Мысал ретінде Ресей Федерациясының, Болгария Республикасының және Норвегияның тәжірибесін келтіруге болады.

Ресей дамуға жәрдем көрсетуге өз үлесін дәйекті түрде ұлғайтуда, айталық, 2011 жылы ол халықаралық дамуға жәрдемдесудің (ХДЖ) көлемін 514 миллион АҚШ долларына дейін көтерді, бұл 2010 жылмен салыстырғанда 8,8 %-ға көп. Осы көрсеткіш 2007 жылғы маусымда қабылданған Ресей Федерациясының (бұдан әрі - РФ) Халықаралық дамуға жәрдемдесуге қатысу тұжырымдамасының ережелеріне сәйкес келеді, онда 2010 - 2012 жылдарға жоспарланған ХДЖ көлемі жылына 500 миллион АҚШ доллары деңгейінде белгіленген.

2008 жылғы қыркүйекте РФ Сыртқы істер министрлігіне ведомстволық бағынысты "Россотрудничество" федералдық агенттігі құрылды, оның міндетіне Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы кеңістігіндегі интеграциялық процестерге ықпал ету, шетелдерде тұратын отандастарға көмек, орыс тілі мен мәдениетін қолдау және ілгерілету кіреді.

Қазіргі таңда РФ Үкіметінде Россотрудничествоға халықаралық дамуға жәрдемдесуге өкілеттік беру мәселесі пысықталуда.

Болгария. "Болгария Республикасының даму бойынша халықаралық ынтымақтастыққа қатысу саясаты туралы" Болгария Үкіметінің 2011 жылғы 1 тамыздағы № 234 қаулысының 1-бабына сәйкес даму бойынша ынтымақтастық саласындағы болгар саясаты Болгария Республикасының сыртқы саясатының ажырамас бөлігі болып табылады.

Сонымен қатар, аталған қаулының 6-бабының тармақшаларында мыналар көрсетілген:

1) сыртқы істер министрі даму саясатын қалыптастыру және іске асыру жөніндегі қызметті басқарады;

2) 1-тармақ бойынша өз функцияларын орындау үшін сыртқы істер министріне Сыртқы істер министрлігінің құрылымдық бөлімшелері өз құзыреті шегінде жәрдем көрсетеді;

3) Болгария Республикасының әріптес елдердегі елшіліктері мүдделі тұлғалармен байланыс ұстай отырып, даму саясатын қалыптастыру және іске асыру процесіне қатысады әрі саясаттың мазмұны мен ынтымақтастықты іске асыру нысандарына қатысты ұсыныстар береді;

4) халықаралық ұйымдар жанындағы Болгария Республикасының

тұрақты өкілдіктері даму мәселелеріндегі тұжырымдамалық тәсілдерді

әзірлеуді қоса алғанда, даму саясатын қалыптастыру және келісу жөніндегі жұмысқа қатысады және Болгария Республикасының даму жөніндегі ынтымақтастықтың көпжақты тетіктеріне қатысуы мәселелері мен даму саясатының басқа да мәселелерін басқа донор елдермен және әріптес елдермен үйлестіруде жәрдем көрсетеді.

Норвегия. NОRAD дамудағы ынтымақтастық жөніндегі норвегиялық агенттігі Сыртқы істер министрлігі жанындағы құрылымдық бөлімше болып табылады. NОRAD құзыретіне норвегиялық үкіметтік емес ұйымдар, халықаралық ұйымдар арқылы жіберілетін, сондай-ақ зерттеу мақсаттарына және бизнесті дамытуға бөлінетін мемлекеттік қаражатты басқару кіреді. Сонымен қатар NОRAD жобаларды бағалаумен және тәуелсіз зерттеушілер мен консультанттарды тартумен, сондай-ақ көрсетілген көмектің нәтижелері туралы есептер дайындаумен айналысады. 1968 жылы құрылған агенттік өзінің тиімділігін дәлелдеді.

NОRAD қызметі Сыртқы істер министрлігінің арнайы нұсқаулықтарымен регламенттелген.

NОRAD норвегиялық үкіметтің техникалық қосалқы мекемесі болып табылатындықтан және барлық салаларда тәжірибесі болмағандықтан, Сыртқы істер министрлігі түрлі жобаларды іске асыруға тиісті министрліктер мен ведомстволарды тартады.

ДРК мақсаттары мен міндеттері

Қазақстан Республикасының ДРК саласындағы саясаты мынадай мақсаттарды көздейтін болады:

1) кедейшілік, халықаралық қылмыс, есірткінің жасырын айналымы

және заңсыз көші-қон проблемаларын қоса алғанда, орнықты дамудың

жаһандық және өңірлік проблемаларын шешуге жәрдем көрсету;

2) әлеуметтік бағдарланған экономика құру процестеріне жәрдемдесу;

3) шет елдермен саяси, экономикалық, білім, қоғамдық, мәдени және ғылыми байланыстарды дамыту;

4) қазақстандық шекара периметрі бойынша тату көршілік белдеуін қалыптастыру;

5) әріптес елдермен сауда-экономикалық ынтымақтасты дамыту және капитал, тауарлар, қызметтер және жұмыс күштері нарықтарының интеграция процестерін ынталандыру;

6) әлемдік қоғамдастықтағы Қазақстан Республикасының беделін

нығайту және жағымды қабылдауға жәрдемдесу.

Тұжырымдаманың міндеттері:

1) Қазақстан Республикасында ДРК жүйесін қалыптастыру;

2) ұлттық заңнамада ДРК-ні құқықтық регламенттеу;

3) халықаралық құрылымдармен және шет мемлекеттермен ДРК

саласындағы қатынастарды орнату және дамыту;

4) тиісті бейіндегі кадрларды қалыптастыру;

5) халықаралық қоғамдастықты және Қазақстан халқын ДРК

саласындағы қызмет туралы хабардар ету болып айқындалады.

Орындау мерзімі және күтілетін нәтижелер

Қазақстанның ДРК-ні іске асыруы екіжақты да, көпжақты негіздегі де көмек түрінде іске асырылатын болады. Соңғысы, басқаларымен қатар, халықаралық ұйымдарға, БҰҰ-ның арнайы бағдарламаларына, қорлары мен мекемелеріне және даму бойынша жобаларды іске асыратын басқа да ұйымдарға ерікті жарналар енгізуді, сондай-ақ басқа донорлармен бірлесіп жаһандық қорлардың, қаржы институттарының және БҰҰ жүйесі ұйымдарының жобаларына демеушілік етуге қатысуды білдіреді.

ДРК саласындағы тәжірибенің болмауын ескере отырып, Қазақстан үшін ДРК тетігін кезең-кезеңімен енгізуді жүзеге асыру неғұрлым дұрыс болып табылады. ДРК-нің мұндай қадамдық дамуы әдеттегі халықаралық практика болып табылады.

Бірінші кезең. Іске асыру мерзімі 5 жылға дейін.

Түпкілікті нәтижеге бағдарланған халықаралық көмек көрсету тұрғысынан жұмылдырылған барша министрліктер мен ведомстволар жұмысының үйлесімділігі түйінді маңыз алады.

Осыған байланысты, мынадай іс-шаралар жүзеге асырылатын болады:

1) Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінде (бұдан әрі - ҚР СІМ) дамуға ресми көмек көрсету жөніндегі құрылымдық бөлімше құру және ДРК-ні ұсыну саласында білікті мамандарды даярлау.

ҚР СІМ рөлін күшейту кең таралған халықаралық тәжірибемен қатар, дамуға көмекті сыртқы саясаттың құрамдас бөлігі ретінде ұғынуды есепке ала отырып, аталған функцияны қолда бар заңнамалық актілер шеңберінде іске асыруға мүмкіндік беретін ұлттық заңнамаға да негізделген.

"Қазақстан Республикасының, дипломатиялық қызметі туралы" 2002 жылы 7 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызмет органдарына мынадай міндеттер жүктеледі: Қазақстан Республикасы сыртқы саясатының тұжырымдамасы мен негізгі бағыттарын әзірлеу және Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметіне тиісті ұсыныстар беру; Қазақстан Республикасының сыртқы саяси бағытын іске асыру, Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық саясатын жүзеге асыруға және халықаралық беделін нығайтуға жәрдемдесу.

Бастапқы кезеңде бұл оңтайлы конфигурация ретінде ұсынылады. БҰҰ Даму бағдарламалары тиісті жобаларының қолдауымен шет елдердің сыртқы істер министрліктерінің мұндай құрылымдық бөлімшелері уақыт өте келе ДРК-нің толыққанды агенттіктері болып кемелденеді.

Құрылған құрылымдық бөлімше Тұжырымдаманы іске асыруды жалғастырады, оның ішінде құқықтық базаны әзірлеуге кіріседі, ҚР СІМ шеңберінде ДРК-ні үйлестірумен, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастықты тереңдетумен айналысатын болады;

2) ДРК-нің құқықтық базасын құру, бұл екінші кезеңге өтудің түйінді шарты болып табылады.

"Дамуға ресми көмек туралы" (жұмыс атауы) Қазақстан Республикасының Заңын қабылдау және "Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы мен Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне өзгерістер енгізу ДРК тетігін, оның түрлерін, қаржылық жоспарлау қағидаттарын нақты регламенттеуге, оны көрсету талаптарын, техникалық сүйемелдеу және кейінгі мониторингтеу тәртібін айқындауға бағытталатын болады;

3) Дамуға көмек көрсету жөніндегі Қазақстан Республикасы

Үкіметінің жобалары мен бағдарламаларын жүзеге асыруда ҚР СІМ-нің

үйлестіруші рөлі мен функцияларын нығайту және ДРК-нің нақты бейінді

тақырыптық бағыттарын, сондай-ақ үшжақты ынтымақтастық

бағдарламаларын (донор елдер, реципиент елдер және үшінші құрылым,

мысалы реципиент елдегі БҰҰ Даму бағдарламасының офистері)

тұжырымдау және іске асыру бөлігінде Қазақстан Республикасының барлық

мүдделі министрліктерімен және ведомстволарымен тығыз өзара іс-қимылды жолға қою.

Тұтас алғанда, ҚР СІМ-нің тиісті рөлі мен функцияларын нығайту бұған дейін құрылған құқықтық базадан туындайтын болады. Қазақстан Республикасының заңнамасына енгізілген түзетулер ДРК саласындағы мемлекеттік органдар мен ұйымдар қызметін үйлестіру бойынша ҚР СІМ-ге қосымша құқықтар береді;

4) негізгі донорлармен, ЭЫДҰ-мен, БҰҰ Даму бағдарламасымен және

БҰҰ-ның басқа да агенттіктерімен, халықаралық даму институттары

Халықаралық қайта құру және даму банкімен, Еуропа қайта құру және даму банкімен, Азия даму банкімен, Ислам даму банкімен, "жаңа донорлармен" мазмұнды әріптестік байланыстарды дамыту.

Бірқатар елдерде мұндай әріптестік кадрлық әлеуетті өсіріп, ДРК стратегиясы мен тактикасын халықаралық тәжірибеге сәйкес құруға, сондай-ақ көмек алушы елдерде алғашқы жобаларды бірлесіп іске асыруды бастауға мүмкіндік берді. Қазақстан Республикасында БҰҰ жүйесінің үйлестіруші резидентін тарту даму жобаларымен де, гуманитарлық мәселелермен де айналысатын БҰҰ құрылымдарының кең тобының қатысуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді;

5) ДРК-нің негізгі тақырыптық, бағдарламалық және қаржылық

параметрлері пысықталатын, негізгі әріптестермен өзара іс-қимыл

стратегиясы жазылатын, ішкі және сыртқы факторларға байланысты ДРК

даму сценарийлері және басқалар белгіленетін ДРК-нің орта мерзімді іс-шаралар жоспарын дайындау.

Мұндай жоспардың болуы, көптеген елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, барлық мүдделі тараптар жұмысының үйлестірілгендігінің және қаржыландырудың орнықтылығының кепілі. Оның көпжылдық сипаты - ЭЫДҰ ұсынып отырған және барлық жетекші донорлар қолданатын тәсіл;

6) келешекте ДРК-ні іске асыруға қатысатын Қазақстан Республикасының қоғамдық және сараптамалық ұйымдар тобын құру;

7) жиынтық нәтижеге қол жеткізу үшін түрлі жеке тұлғалар мен ізгілік ұйымдарының - отандық та, Қазақстан Республикасындағы халықаралық ұйымдар филиалдарының да қатысу мүмкіндігін ескеру маңызды. Бұл болашақта мемлекеттік және қоғамдық секторлар арасындағы шет мемлекеттерге көмекті жүзеге асыруда әртүрлі бағыт алуды болдырмауға мүмкіндік береді;

8) халықты хабардар ету және есептілік. ДРК ауқымына және басымдықтарына қарамастан, оның табысты болуы көбінесе ел халқының да, халықаралық қоғамдастықтың да ол туралы қаншалықты тиімді хабардар етілуіне байланысты. Ел ішіндегі қоғамдық қолдау ел басшылығының саяси ниеттілігінің факторы ретінде маңызды. ДРК біршама жаңа құбылыс болып табылатын елдерде, әсіресе, ішкі проблемалардың шешілмегендігін ескере отырып, қалың жұртшылыққа басқа елдерге көмек көрсетудің мәнін түсіндіру міндеті тұр. Жұртшылық пен баспасөз өкілдері үшін тұрақты брифингтер өткізген жөн.

ДРК саласында жасалған жұмыс туралы жыл сайынғы есеп беруді тәжірибеге енгізу маңызды.

Екінші кезең. Іске асыру мерзімі: мерзімі шектеусіз.

ҚР СІМ-де шетелдік әріптестермен жұмыс істеу және шет мемлекетте қазақстандық ДРК-ні іске асыру мониторингін жүргізу мүмкіндігінің болуына қарамастан, бірінші кезең аралық болып табылады. Көмек бағдарламаларын сапалы іске асыру және бақылау үшін жұмыстың едәуір икемді мүмкіндіктерін беретін дербес құрылым құру талап етіледі.

Халықаралық тәжірибені есепке ала отырып, қажет болған жағдайда ҚР СІМ-ге ведомстволық бағынысты "Дамуға көмек және техникалық жәрдемдесу бойынша КАZAID қазақстандық агенттігі" (бұдан әрі - КАZAID) деген жұмыс атауымен мамандандырылған ұйым құрылады, оның ұйымдық-құқықтық нысаны кейін айқындалатын болады.

Осылайша, үйлестіруші рөл ҚР СІМ-ге жүктеледі, ал ДРК-ні іске асыру және техникалық сүйемелдеу құрылған заңды тұлғаға бекітіледі.

КАZAID-ке әр түрлі салалардың (білім, құрылыс, төтенше жағдайлар, денсаулық сақтау және басқалар) мамандары кіреді, олар іске асырылатын жобаларға байланысты белгілі бір кезеңге жалданады. Сондай-ақ, ДРК бағдарламаларын орындау үшін әріптестер мен мердігерлер ретінде қосымша сарапшылар мен ұйымдар тартылатын болады.

Халықаралық тәжірибені назарға ала отырып, қазақстандық ДРК субъектілері (СІМ, КАZAID, мүдделі мемлекеттік органдар) мен ізгілік көмек көрсететін құрылымдарды біріктіретін ақпараттық портал құру көзделеді.

Екінші кезеңді іске асыру Қазақстанның қолда бар экономикалық мүмкіндіктеріне және сарапшылық әлеуетіне байланысты болады, тиісінше қолайлы және қолайсыз экономикалық көрсеткіштер, сондай-ақ бейінді мамандардың болуы немесе болмауы орындау мерзімдеріне түзету енгізетін болады. Бұдан басқа, бірінші кезең шеңберінде шаралар қабылдау ДРК Тұжырымдамасына және оны іске асыруға елеулі өзгерістер енгізуі мүмкін.

ДРК жүйесін қалыптастыру нәтижесі мыналар:

1) шет елдердің дамуына көмек көрсету бойынша Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының қызметін нақты үйлестіру;

2) халықаралық қоғамдастықтың және Қазақстан халқының дамуға жәрдемдесу және жаһандық проблемаларды шешу жөніндегі Қазақстан Республикасының қабылдаған іс-қимылдары туралы хабардар болуы;

3) реципиент елдің ақшалай қаражатты мақсатты пайдалануына

мониторинг, сондай-ақ ДРК мақсаттарына арналған бюджеттік жоспарлау

және бюджет қаражатын жұмсаудың дәйектілігі, болжамдылығы;

4) еліміздің халықаралық аренадағы рөлін арттыру болады.

2-бөлім. Дамуға ресми көмекті дамытудың негізгі қағидаттары мен жалпы тәсілдері

ДРК-ні іске асырудағы Қазақстан Республикасы саясатының қағидаттары:

1) донор жәрдем алушы елдермен қағидатты түрде "тең" өзара іс-қимыл жасайтын ынтымақтастықтың деңгейлес үлгісіне мән беру;

2) Қазақстанның құзырет деңгейі жоғары болып келетін бірқатар салаларда тәжірибе мен білім кешенін беру мақсатында техникалық жәрдемдесу басымдығы;

3) көмекті ұсыну және пайдалану туралы шешімдер қабылдау

процесінің ашықтығы;

4) ДРК мақсаттарына бөлінетін республикалық бюджет қаражаты шығыстарының тұрақтылығы және болжамдылығы;

5) дамуға жәрдемдесу саласында Қазақстан қабылдайтын шараларды басқа екіжақты және көпжақты донорлардың іс-қимылдарымен үйлестіру;

6) ДРК-нің қайталанатын бағдарламаларының санын қысқарту;

7) ДРК тиісті жобалары мен шараларының экологиялық және әлеуметтік салдарларын есепке алу;

8) алушы мемлекеттің Қазақстанмен ынтымақтастықтың екіжақты қатынастарын ілгерілей дамытуға мүдделілігін білдіру;

9) әрбір көмек алушы мемлекеттің саяси, экономикалық, әлеуметтік және ұлттық ерекшеліктерін жан-жақты ескеруді көздейтін жеке тәсіл қолдану.

Қазақстан ұсынатын ДРК мақсатты да - реципиент ел тауарларды және (немесе) көрсетілетін қызметтерді Қазақстаннан сатып алуға міндетті болатын, реципиент ел тауарларды және (немесе) көрсетілетін қызметтерді кез келген өнім берушіден және үшінші елдерден сатып ала алатын - мақсат қойылмаған да болуы мүмкін.

Қазақстан Республикасының ДРК мынадай секторлы басымдықтарға:

1) ауыл шаруашылығы және азық-түлік қауіпсіздігіне;

2) қоршаған ортаны қорғауға;

3) жанжалдарды реттеуге және қауіпсіздікке;

4) трансұлттық қылмысқа қарсы күреске;

5) білім беруге;

6) денсаулық сақтауға, оның ішінде тамақтану сапасына, дәрі-дәрмекке қолжетімділікке, инфекциялық ауруларға қарсы күреске;

7) мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіруге;

8) кедейшілікті, оның ішінде экономикалық өсуді ынталандыру және көмек алушы елдерде кәсіпкерлікті қолдау арқылы қысқартуға;

9) сауданы дамытуға бағытталатын болады.

3-бөлім. Тұжырымдаманы іске асыру көзделетін нормативтік құқықтық актілердің тізбесі

ДРК-нің заңды шеңберлері ДРК-нің тұрақтылық дәрежесі мен икемділік шектерін қатар айқындайды, бұл ДРК ұзақ дәстүрге ие болмаған және елдің сыртқы саясатының ажырамас бөлігіне енді ғана айнала бастаған жағдайда ерекше маңызды. Нақты құқықтық базаның, мысалы, ДРК туралы заңның болуы:

1) түрлі мемлекеттік құрылымдардың міндеттері мен жауапкершіліктерін нақты айқындауға;

2) ДРК стратегиялық басымдықтары мен мақсаттарының шеңберін

айқындауға;

3) ДРК-нің бюджеттік процестегі рөлін қалыптауға;

4) ДРК-ні мезеттік саяси мүдделерден қорғауға мүмкіндік береді.

Заңнамалық акт әзірлеу барысында мынадай келеңсіз сәттерді болдырмау қажет.

Біріншіден, заңнамалық ресімдеу ДРК жүйесінің икемділігін және оның сыртқы және ішкі факторларға ден қою қабілеттілігін шектеуі мүмкін.

Екіншіден, ДРК пайымының неғұрлым консервативті нұсқасының заңды ресімделу қаупі бар, бұл келешекте оның дамуына және жаңаруына кедергі келтіреді.

Сондықтан ДРК-нің қағидаттары мен мәртебесін айқындайтын мазмұны бойынша барынша кең және икемді заңнаманың болуы неғұрлым жақсы. Мұндай икемділік мысалы, ДРК-нің тақырыптық шеңберлерін барынша кең тұжырымдауға, ДРК мен ресми ізгілік көмек арасындағы энергияны қамтамасыз етуге, сондай-ақ қоғамдық және ғылыми топтарды тартуға мүмкіндік береді.

Өз кезегінде, құқықтық алаңда Тұжырымдаманы іске асыру мынадай заңдарды:

1) "Дамуға ресми көмек туралы" (жұмыс атауы) Қазақстан

Республикасының Заңын;

2) "Қазақстан Республикасының, кейбір заңнамалық актілеріне дамуға ресми көмек мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" (жұмыс атауы) Қазақстан Республикасының Заңын қабылдау

арқылы жүргізілетін болады.

4-бөлім. Дамуға ресми көмекті қаржыландыру

ДРК-ні қаржыландыру көздері мынадай түсімдер болуы мүмкін:

1) республикалық бюджет қаражаты;

2) қазақстандық және шетелдік үкіметтік емес ұйымдардың, жеке және заңды тұлғалардың ерікті қайырмалдықтары мен аударымдары;

3) "КАZAID" мамандандырылған ұйымның қызметінен түсетін кірістер;

4) Қазақстанның заңнамасымен рұқсат етілген басқа да түсімдер.

Об утверждении Концепции Республики Казахстан в сфере официальной помощи развитию

Указ Президента Республики Казахстан от 9 апреля 2013 года № 538. Утратил силу Указом Президента Республики Казахстан от 12 февраля 2024 года № 478.

Сноска. Утратил силу Указом Президента РК от 12.02.2024 № 478.

Подлежит опубликованию

в Собрании актов Президента и

Правительства Республики Казахстан

В целях развития национальной политики в области оказания зарубежным странам финансовой, технической и иной помощи, призванной способствовать социально-экономическому развитию государств-реципиентов, координации предоставления помощи, а также укреплению роли и авторитета Республики Казахстан на мировой арене, ПОСТАНОВЛЯЮ:

1. Утвердить прилагаемую Концепцию Республики Казахстан в сфере официальной помощи развитию.

2. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

3. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

Президент
Республики Казахстан	Н.Назарбаев

УТВЕРЖДЕНА Указом Президента Республики Казахстан от 9 апреля 2013 года № 538

КОНЦЕПЦИЯ
Республики Казахстан
в сфере официальной помощи развитию

Астана, 2013 год

Содержание

Раздел 1. Видение развития официальной помощи развитию, оказываемой Республикой Казахстан

Раздел 2. Основные принципы и общие подходы развития официальной помощи развитию

Раздел 3. Перечень нормативных правовых актов, посредством которых предполагается реализация Концепции

Раздел 4. Финансирование официальной помощи развитию

Раздел 1. Видение развития официальной помощи развитию,
оказываемой Республикой Казахстан
Введение

Концепция Республики Казахстан в сфере официальной помощи развитию (далее - Концепция) - документ, отражающий видение развития национальной политики в области оказания зарубежным странам финансовой, технической и иной помощи, призванной способствовать социально-экономическому развитию государств-реципиентов, мониторингу предоставления помощи, а также укреплению роли и авторитета Республики Казахстан в международном сообществе.

Концепция основывается на Конституции Республики Казахстан, Концепции внешней политики Республики Казахстан, положениях Устава Организации Объединенных Наций (далее - ООН), Декларации тысячелетия ООН и других международных документах в сфере помощи развитию, а также на соответствующем международном опыте.

В законодательстве Республики Казахстан отсутствует регламентация понятия официальной помощи развитию. Вместе с тем, развитие отношений в данной области требует правового определения соответствующей категории.

В этой связи, под комплексом мер государственной политики в области оказания международной помощи и технического содействия развитию или, по другому, официальной помощью развитию в Концепции понимается и предлагается закрепить общепринятую терминологию.

В соответствии с терминологией Комитета содействия развитию Организации экономического сотрудничества и развития (далее - ОЭСР), координирующей деятельность развитых стран в области помощи развитию и внедрившей в оборот соответствующий термин в 1969 году, под официальной помощью развитию (далее - ОПР) понимается предоставление государством финансовых ресурсов в целях, прежде всего, экономического развития и повышения благосостояния развивающихся стран, льготных по своей природе, с содержанием безвозмездного элемента не менее 25 %.

Важно разграничивать понятия ОПР и официальная гуманитарная помощь - помощь, безвозмездно оказываемая Республикой Казахстан в целях ликвидации чрезвычайных ситуаций военного, экологического, природного и техногенного характера на территории других государств.

Вместе с тем, международный опыт показывает, что современная гуманитарная помощь тесно переплетается с более долгосрочной помощью развитию, в том числе в ликвидации глубинных причин уязвимости к чрезвычайным ситуациям, а также готовности к их предупреждению.

Обоснование необходимости ОПР

Республика Казахстан, осознавая свою растущую роль и ответственность в международных и региональных отношениях, а также динамичное улучшение экономического положения страны, рассматривает необходимым элементом своей внешней политики участие в международных усилиях по оказанию помощи развитию в целях решения глобальных и региональных проблем устойчивого развития, повышения роли и авторитета страны на мировой арене.

Более активная и целенаправленная политика Казахстана в сфере содействия международному развитию отвечает национальным интересам, так как будет способствовать: стабилизации социально-экономической и политической ситуации в странах-партнерах, предотвращению незаконной миграции, борьбе с терроризмом и экстремизмом, формированию пояса добрососедства, укреплению международных позиций и позитивного имиджа Казахстана.

Особую своевременность формулирования национальной концепции ОПР приобретает в контексте договоренностей, достигнутых мировым сообществом на форуме высокого уровня по эффективности помощи в городе Пусан, Республика Корея, в декабре 2011 года. На форуме, в частности, была подтверждена важность участия "новых доноров" из числа динамично развивающихся переходных экономик в оказании помощи развитию и признана важность многообразия и гибкости ее форм.

В современном мире, когда устойчивость развития страны находится во все большей зависимости от ситуации и уровня развития в соседних с ней государствах, в регионе и мире в целом, устойчивое социально-экономическое развитие зарубежных стран рассматривается как элемент, способный оказать прямое влияние на международную, региональную и национальную безопасность, реализацию национальных интересов.

В этой связи, очевидна необходимость четко выраженной политики в данной области, направленной на создание системы поиска адекватных ответов на глобальные вызовы и региональные проблемы, повышение координации деятельности в сфере ОПР и гуманитарной помощи, а также укрепление роли и авторитета Казахстана в региональных и международных отношениях.

Анализ текущей ситуации в сфере ОПР и международный опыт

На сегодняшний день основная доля ОПР осуществляется развитыми странами. Вместе с тем, современной тенденцией является растущая роль так называемых "новых доноров", многие из которых являются одновременно донорами и реципиентами помощи развитию.

Одной из целей Декларации тысячелетия ООН является доведение к 2015 году данного показателя до 0,7 % валового национального дохода (далее - ВНД). Средний показатель размера помощи, оказываемой государствами-членами ОЭСР, составляет около 0,4 % ВНД. Показатели ведущих доноров по относительным размерам помощи достигают 1 % ВНД.

До последнего времени участие Казахстана в помощи развитию в двустороннем формате по объективным причинам было весьма ограниченным как по масштабам, так формам и географии предоставляемой помощи. Одним из немногочисленных примеров казахстанской ОПР в двустороннем формате является принятая в 2010 году образовательная программа для студентов Исламской Республики Афганистан на сумму 50 миллионов долларов США.

Гораздо шире опыт участия Казахстана в международных проектах помощи развитию под эгидой ООН посредством добровольных взносов и участия в трастовых фондах, включая проекты в области экологии, народонаселения, здравоохранения, прав женщин, помощи странам, не имеющим выхода к морю, борьбы с наркотиками и другие. В 2011 году объем такого сотрудничества превысил 2 миллиона долларов США. В 2012 году сумма выплат добровольных взносов Республики Казахстан в международные организации, которые могут быть определены как помощь развитию, составила более 418 млн. тенге.

Вместе с тем, согласно статистике ООН за 2006 - июль 2011 года, Казахстаном было выделено в качестве гуманитарной помощи иностранным государствам 53,7 миллионов долларов США, основная часть которой была направлена в Центральную Азию. С показателем в 30 миллионов долларов США Казахстан занимает третье место по объему предоставленной гуманитарной помощи в регионе.

В целом, Казахстаном суммарно в качестве гуманитарной помощи и ОПР оказано помощи на сумму около 100 миллионов долларов США. Однако отсутствие системного подхода в данной области снижает эффективность и возможность планирования соответствующей работы, а страна не получает в должной мере политические и имиджевые "дивиденды".

Несмотря на все многообразие существующих систем предоставления ОПР можно выделить ряд общих характеристик данного явления:

1) традиционно ОПР предоставляется развивающимся странам в форме технической помощи, грантов или кредитов в денежной или натуральной форме на безвозмездной или льготной основе с целью содействия социально-экономическому развитию;

2) ОПР является одним из приоритетов внешнеполитической деятельности многих государств, сочетая в себе высокие морально-альтруистические ценности и прагматичные подходы.

Наряду с усилиями по содействию развитию, странами-донорами решаются задачи, связанные с защитой национальных интересов, повышением привлекательности страны в странах-реципиентах и мировом сообществе в целом, укреплением влияния страны.

В данном контексте необходимо отметить активно используемую в последние годы концепцию "мягкой силы" (способности государства достичь своих целей через привлекательность своей модели развития, нежели через принуждение или вознаграждение), которую специалисты относят к одному из трех основных инструментов влияния государств (кроме, военного и экономического превосходства);

3) ОПР является эффективным инструментом внешней политики. Стратегическое использование ОПР создает возможности для обеспечения реализации приоритетов внешней политики, сохранения внутренней стабильности, улучшения имиджа страны, продвижения интересов ее бизнеса. Использование потенциала этого инструмента представляет собой ту задачу, которая стоит перед Казахстаном;

4) многие из динамично развивающихся экономик успешно совмещают ОПР с принятием помощи от более развитых государств. Передавая свой опыт государствам в регионе и со временем беря на себя долю ответственности за решение глобальных проблем развития, государства добиваются возрастания своей роли и влияния на мировой арене;

5) практически во всех государствах внешнеполитическое ведомство выступает как главный орган, ответственный за проведение соответствующей политики и межведомственную координацию. Вместе с тем, агентства по предоставлению помощи занимаются разработкой национальных стратегий (в том числе в области оказания гуманитарной помощи и ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций), реализацией, контролем и мониторингом проектов, а также информационным обеспечением на внутреннем и внешнем поле.

В качестве примера можно привести опыт Российской Федерации, Республики Болгария и Норвегии.

Россия последовательно увеличивает свой вклад в содействие развитию, так в 2011 году она повысила объем содействия международному развитию (СМР) до 514 миллионов долларов США, что на 8,8 % больше по сравнению с 2010 годом. Данный показатель соответствует положениям принятой в июне 2007 года Концепции участия Российской Федерации (далее - РФ) в содействии международному развитию, в которой планируемый объем СМР на 2010-2012 годы установлен на уровне 500 миллионов долларов США в год.

В сентябре 2008 года было создано подведомственное Министерству иностранных дел РФ Федеральное агентство "Россотрудничество", в задачу которого входят содействие интеграционным процессам на пространстве Содружества Независимых Государств, помощь проживающим за рубежом соотечественникам, поддержка и продвижение русского языка и культуры.

В настоящее время в Правительстве РФ прорабатывается вопрос передачи Россотрудничеству полномочий в содействии международному развитию.

Болгария. Согласно статьи 1 постановления Правительства Болгарии от 1 августа 2011 года № 234 "О политике Республики Болгария по участию в международном сотрудничестве по развитию" болгарская политика в области сотрудничества по развитию является неделимой частью внешней политики Республики Болгария.

Кроме этого, в статье 6 упомянутого постановления прописано следующее:

1) министр иностранных дел руководит деятельностью по формированию и реализации политики развития;

2) во исполнение своих функций по пункту 1 министру иностранных дел оказывают содействие структурные подразделения Министерства иностранных дел в пределах своей компетентности;

3) посольства Республики Болгария в странах-партнерах участвуют в процессе формирования и реализации политики развития, поддерживая контакты с заинтересованными лицами, и дают предложения в отношении содержания политики и форм реализации сотрудничества;

4) постоянные представительства Республики Болгария при международных организациях участвуют в работе по формированию и согласованию политики развития, включая разработку концептуальных подходов в вопросах развития, и оказывают содействие в координировании с другими странами-донорами и странами-партнерами по вопросам участия Республики Болгария в многосторонних механизмах сотрудничества по развитию и другим вопросам политики развития.

Норвегия. Норвежское агентство по сотрудничеству в развитии NORAD является структурным подразделением при Министерстве иностранных дел. В компетенцию NORAD входит управление государственными средствами, направляемыми через норвежские неправительственные организации, международные организации, а также выделяемые на исследовательские цели и развитие бизнеса. Кроме этого, NORAD занимается оценкой проектов и привлечением независимых исследователей и консультантов, а также подготовкой отчетов о результатах оказанной помощи. Созданное в 1968 году агентство доказало свою эффективность.

Деятельность NORAD регламентирована специальными инструкциями Министерства иностранных дел.

В связи с тем, что NORAD является техническим вспомогательным учреждением норвежского правительства и не имеет опыта во всех областях, Министерство иностранных дел привлекает соответствующие министерства и ведомства к реализации различных проектов.

Цели и задачи ОПР

Политика Республики Казахстан в сфере ОПР будет преследовать следующие цели:

1) оказание содействия в решении глобальных и региональных проблем устойчивого развития, включая проблемы бедности, международной преступности, нелегального оборота наркотиков и незаконной миграции;

2) содействие процессам построения социально-ориентированной экономики;

3) развитие политических, экономических, образовательных, общественных, культурных и научных связей с зарубежными странами;

4) формирование пояса добрососедства по периметру казахстанской границы;

5) развитие торгово-экономического сотрудничества со странами-партнерами и стимулирование процессов интеграции рынков капитала, товаров, услуг и рабочей силы;

6) укрепление авторитета и содействие позитивному восприятию Республики Казахстан в мировом сообществе.

Задачами Концепции определяются:

1) формирование системы ОПР в Республике Казахстан;

2) правовая регламентация ОПР в национальном законодательстве;

3) установление и развитие отношений в сфере ОПР с международными структурами и иностранными государствами;

4) формирование кадров соответствующего профиля;

5) информирование международного сообщества и населения Казахстана о деятельности в сфере ОПР.

Период исполнения и ожидаемые результаты

Реализация Казахстаном ОПР будет осуществляться в виде помощи как на двусторонней, так и многосторонней основе. Последнее, среди прочего, подразумевает внесение добровольных взносов в международные организации, специальные программы, фонды и учреждения ООН и другие организации, реализующие проекты по развитию, а также участие совместно с другими донорами в спонсировании проектов глобальных фондов, финансовых институтов и организаций системы ООН.

Принимая во внимание отсутствие опыта в сфере ОПР, для Казахстана более предпочтительным является осуществление поэтапного внедрения механизма ОПР. Такое пошаговое развитие ОПР является обычной международной практикой.

Первый этап. Срок реализации до 5 лет.

В контексте оказания международной помощи, ориентированной на конечный результат, ключевое значение имеет слаженность работы всех задействованных министерств и ведомств.

В этой связи будут осуществлены следующие мероприятия:

1) создание в Министерстве иностранных дел Республики Казахстан (далее - МИД РК) структурного подразделения по оказанию официальной помощи развитию и подготовка квалифицированных кадров в области предоставления ОПР.

Усиление роли МИД РК обусловлено как распространенной международной практикой, так и национальным законодательством, которое позволяет реализовывать данную функцию в рамках имеющихся законодательных актов с учетом понимания помощи развития как составной части внешней политики.

Согласно Закону Республики Казахстан от 7 марта 2002 года "О дипломатической службе Республики Казахстан", на органы дипломатической службы Республики Казахстан возлагаются следующие задачи: разработка концепции и основных направлений внешней политики Республики Казахстан и представление соответствующих предложений Президенту и Правительству Республики Казахстан; реализация внешнеполитического курса Республики Казахстан, содействие осуществлению внешнеэкономической политики и укреплению международного авторитета Республики Казахстан.

Представляется, что на начальном этапе это оптимальная конфигурация. При поддержке соответствующих проектов Программы развития ООН подобные структурные подразделения министерств иностранных дел зарубежных стран со временем выросли в полноценные агентства ОПР.

Созданное структурное подразделение продолжит реализацию Концепции, в том числе приступит к разработке правовой базы, в рамках МИД РК будет заниматься координацией ОПР, а также углублением международного сотрудничества;

2) создание правовой базы ОПР, что является ключевым условием для перехода ко второму этапу.

Принятие Закона Республики Казахстан "Об официальной помощи развитию" (рабочее название) и внесение поправок в Закон Республики Казахстан "О дипломатической службе Республики Казахстан" и Бюджетный кодекс Республики Казахстан будут направлены на четкое регламентирование механизма ОПР, ее видов, принципов финансового планирования, определение требований к ее оказанию, порядка технического сопровождения и последующего мониторинга;

3) укрепление координирующей роли и функций МИД РК в осуществлении проектов и программ Правительства Республики Казахстан по оказанию помощи развитию и налаживание тесного взаимодействия со всеми заинтересованными министерствами и ведомствами Республики Казахстан в части формулирования и реализации конкретных профильных тематических направлений ОПР, а также программ трехстороннего сотрудничества (страны-донора, страны-реципиента и третьей структуры, например офиса Программы развития ООН в стране-реципиенте).

В целом, укрепление соответствующей роли и функций МИД РК будет вытекать из уже созданной правовой базы. Внесенные поправки в законодательство Республики Казахстан предоставят МИД РК дополнительные права по координации деятельности государственных органов и организаций в сфере ОПР;

4) развитие содержательных партнерских связей с ключевыми донорами, ОЭСР, Программой развития ООН и другими агентствами ООН, международными институтами развития - Международным банком реконструкции и развития, Европейским банком реконструкции и развития, Азиатским банком развития, Исламским банком развития, "новыми донорами".

В ряде стран такое партнерство позволит нарастить кадровый потенциал, выстроить стратегию и тактику ОПР в соответствии с международным опытом, а также начать совместную реализацию первых проектов в странах-получателях помощи. Вовлечение резидента-координатора системы ООН в Республике Казахстан позволит обеспечить участие широкого круга структур ООН, которые занимаются как проектами развития, так и гуманитарными вопросами;

5) подготовка среднесрочного плана мероприятий ОПР, в котором будут проработаны основные тематические, программные и финансовые параметры ОПР, прописана стратегия взаимодействия с ключевыми партнерами, обозначены сценарии развития ОПР в зависимости от внутренних и внешних факторов и прочее.

Наличие такого плана, как показывает опыт многих стран, залог скоординированности работы всех заинтересованных сторон и устойчивости финансирования. Его многолетний характер - подход, рекомендуемый ОЭСР и взятый на вооружение всеми ведущими донорами;

6) создание круга общественных и экспертных организаций Республики Казахстан, которые в перспективе будут принимать участие в реализации ОПР;

7) для достижения кумулятивного эффекта важно учесть возможность участия различных частных лиц и гуманитарных организаций как отечественных, так и филиалов международных организаций в Республике Казахстан. Это позволит избежать в будущем разнонаправленности в осуществлении помощи иностранным государствам между государственным и общественным секторами;

8) информирование населения и отчетность. Независимо от масштабов и приоритетов ОПР, ее успех во многом зависит от того, насколько эффективно информируется о нем как население страны, так и международное сообщество. Общественная поддержка внутри страны важна как фактор политической приверженности руководства страны. В странах, где ОПР относительно новое явление, стоит задача: объяснить широкой общественности в чем смысл помощи другим странам, особенно учитывая нерешенность внутренних проблем. Целесообразно проведение регулярных брифингов для представителей общественности и прессы.

Важно ввести в практику ежегодные отчеты о проделанной работе в сфере ОПР.

Второй этап. Срок реализации: бессрочный.

Несмотря на имеющиеся в МИД РК возможности работать с зарубежными партнерами и вести мониторинг реализации казахстанской ОПР в иностранном государстве, первый этап является промежуточным. Для качественной реализации и контроля программ помощи требуется создание самостоятельной структуры, что предоставит более гибкие возможности работы.

С учетом международного опыта при необходимости будет создана подведомственная МИД РК специализированная организация с рабочим названием "Казахстанское агентство по оказанию помощи развитию и технического содействия KAZAID" (далее - KAZAID), организационно-правовая форма которой будет определена позднее.

Таким образом, координирующая роль будет возложена на МИД РК, а реализация и техническое сопровождение ОПР закреплены за созданным юридическим лицом.

В KAZAID войдут специалисты разных сфер (образование, строительство, чрезвычайные ситуации, здравоохранение и другие), которые будут наниматься на определенный период в зависимости от реализуемых проектов. Будут также привлекаться дополнительные эксперты и организации в качестве партнеров и подрядчиков для исполнения программ ОПР.

Принимая во внимание международный опыт, будет предусмотрено создание информационного портала, объединяющего казахстанские субъекты ОПР (МИД, KAZAID, заинтересованные госорганы) и структуры, оказывающие гуманитарную помощь.

Реализация второго этапа будет зависеть от имеющихся экономических возможностей и экспертного потенциала Казахстана, соответственно благоприятные или неблагоприятные экономические показатели, а также наличие или отсутствие профильных специалистов будут корректировать сроки исполнения. Кроме того, принятие мер в рамках первого этапа может внести существенные изменения в Концепцию ОПР и ее реализацию.

Результатом формирования системы ОПР станут:

1) четкая координация деятельности государственных органов Республики Казахстан по оказанию помощи развитию зарубежным странам;

2) информированность международного сообщества и населения Казахстана о принимаемых Республикой Казахстан действиях по содействию развитию и решению глобальных проблем;

3) мониторинг за целевым использованием денежных средств страной-реципиентом, а также последовательность, предсказуемость бюджетного планирования и расходования бюджетных средств на цели ОПР;

4) повышение роли нашей страны на международной арене.

Раздел 2. Основные принципы и общие подходы развития
официальной помощи развитию

Принципы политики Республики Казахстан в реализации ОПР:

1) акцент на горизонтальных моделях сотрудничества, когда донор принципиально взаимодействует со странами-получателями содействия "на равных";

2) приоритетность технического содействия с целью передачи комплекса опыта и знаний в ряде областей, в которых у Казахстана высокий уровень компетенции;

3) прозрачность процесса принятия решений о предоставлении и использовании помощи;

4) стабильность и предсказуемость расходов средств республиканского бюджета, выделяемых на цели ОПР;

5) координация принимаемых Казахстаном мер в области содействия развитию с действиями других двусторонних и многосторонних доноров;

6) сокращение числа дублирующих программ ОПР;

7) учет экологических и социальных последствий соответствующих проектов и мер ОПР;

8) выражение заинтересованности государством-получателем в поступательном развитии двусторонних отношений сотрудничества с Казахстаном;

9) применение индивидуального подхода, предусматривающего всесторонний учет политических, экономических, социальных и национальных особенностей каждого государства-получателя помощи.

ОПР, предоставляемая Казахстаном, может быть как целевой - страна-реципиент обязана производить закуп товаров и (или) услуг у Казахстана, так и нецелевой - страна-реципиент может покупать товары и (или) услуги у любых поставщиков и третьих стран.

ОПР Республики Казахстан будет направлена на следующие секторальные приоритеты:

1) сельское хозяйство и продовольственная безопасность;

2) защита окружающей среды;

3) урегулирование конфликтов и безопасность;

4) борьба с транснациональной преступностью;

5) образование;

6) здравоохранение, в том числе качество питания, доступность медикаментов, борьба с инфекционными заболеваниями;

7) совершенствование системы государственного управления;

8) сокращение бедности, в том числе посредством стимулирования экономического роста и поддержки предпринимательства в странах-получателях помощи;

9) развитие торговли.

Раздел 3. Перечень нормативных правовых актов, посредством
которых предполагается реализация Концепции

Юридические рамки ОПР одновременно определяют степень стабильности и границы гибкости ОПР, что особенно важно в тех случаях, когда ОПР не имеет длительной традиции и только начинает становиться неотъемлемой частью внешней политики страны. Конкретно наличие правовой базы, например, закона об ОПР, позволяет:

1) четко определить обязанности и ответственность различных государственных структур;

2) задать рамки определению стратегических приоритетов и целей ОПР;

3) формализовать роль ОПР в бюджетном процессе;

4) защитить ОПР от сиюминутных политических интересов.

При разработке законодательного акта необходимо избежать следующих негативных моментов.

Во-первых, законодательное оформление может ограничивать гибкость системы ОПР и ее способность реагировать на изменения внешних и внутренних факторов.

Во-вторых, существует опасность, что юридически оформляется наиболее консервативная версия видения ОПР, что в дальнейшем препятствует ее развитию и обновлению.

Поэтому предпочтительно наличие максимально широкого и гибкого по содержанию законодательства, которое определяет принципы и статус ОПР. Такая гибкость, например, позволяет максимально широко формулировать тематические рамки ОПР, обеспечивать синергию между ОПР и официальной гуманитарной помощью, а также обеспечивать вовлечение общественных и научных кругов.

В свою очередь, реализация Концепции в правовом поле будет происходить путем принятия следующих законов:

1) Закона Республики Казахстан "Об официальной помощи развитию" (рабочее название);

2) Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам официальной помощи развитию" (рабочее название).

Раздел 4. Финансирование официальной помощи развитию

Источниками финансирования ОПР могут быть следующие поступления:

1) средства республиканского бюджета;

2) добровольные пожертвования и отчисления казахстанских и иностранных неправительственных организаций, физических и юридических лиц;

3) доходы от деятельности специализированной организации "KAZAID";

4) другие разрешенные законодательством Казахстана поступления.