Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 4 қарашадағы № 939 Жарлығы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 25 тамыздағы № 312 Жарлығымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Президентінің 25.08.2023 № 312 Жарлығымен.

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасының Үкіметі:

1) Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекітсін;

2) осы Жарлықтан туындайтын өзге де шараларды қабылдасын.

3. Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар:

1) өз қызметінде Тұжырымдаманы басшылыққа алсын және оны іске асыру жөнінде қажетті шаралар қабылдасын;

2) мемлекеттік жоспарлау жүйесінің қабылданатын құжаттарының Тұжырымдамамен сәйкес келуін қамтамасыз етсін.

4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

5. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті	Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 4 қарашадағы № 939 Жарлығымен БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасының мәдени саясатының
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Ескерту. Тұжырымдамасы жаңа редакцияда - ҚР Президентінің 13.12.2017 № 604 Жарлығымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "Нұр-Сұлтанда", "Нұр-Сұлтанның", "Нұр-Сұлтанға" және "Нұр-Сұлтан" деген сөздер тиісінше "Астанада", "Астананың", "Астанаға" және "Астана" деген сөздермен ауыстырылды – ҚР Президентінің 13.04.2023 № 195 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Жарлығымен.

Мазмұны

1. Кіріспе

2. Қазақстан Республикасында мәдениет саласын дамытудың жалпы пайымы

2.1. Ағымдағы ахуалды талдау

2.2. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының ұзақ мерзімді тұжырымдамасының қажеттілігіне негіздеме

3. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының жалпы тәсілдері мен негізгі қағидаттары

3.1. Мақсаты мен міндеттері

3.2. Жалпы тәсілдер

3.3. Негізгі қағидаттар

4. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының басым бағыттары

4.1. Ұлттың мәдени кодын сақтау

4.2. Мәдениет саласындағы басқару жүйесін жетілдіру

4.3. Өнер саласының бірыңғай білім беру кеңістігі

4.4. Халықаралық мәдени кеңістікке ықпалдасу

4.5. Ақпараттық және инновациялық технологияларды қолдану

4.6. Қазіргі заманғы мәдени кластерлерді дамыту

Шығармашылық кластерлер

Музейлер ғылым мен зерттеу қызметін дамытудың тірек орталықтары ретінде

Әдебиет, кітап шығару мен кітапхана ісі

Бейнелеу өнері, дизайн және сәулет

Театр, музыка, хореография, орындаушылық және цирк өнері

Кино индустриясын қазіргі заманғы мәдени кеңістіктің аса маңызды кластері ретінде дамыту

Мәдени-туристік кластерлер:

“Астана - Еуразия жүрегі” кластері

“Алматы - Қазақстанның еркін мәдени аймағы” кластері

“Табиғат пен көшпенді мәдениеттің тұтастығы” кластері

“Алтай маржаны” кластері

“Ұлы Жібек жолын жаңғырту” кластері

“Каспий қақпасы” кластері

5. Іске асыру кезеңі мен күтілетін нәтижелер, нысаналы индикаторлар

6. Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асыру көзделетін нормативтік құқықтық актілердің тізбесі

“Дәстүр мен мәдениет - ұлттық генетикалық коды” Н.Ә. Назарбаев

1. Кіріспе

Қазақстан Республикасы мәдени саясатының тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ” атты 2014 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында әзірленді.

Жаңа мәдени саясаттың стратегиялық доминантасы Мемлекет басшысы ұсынған, бай мәдени мұрасымен шығармашылық әлеуеті бар Қазақстан халқын Қазақстан Республикасының әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына кіру мақсатына ойдағыдай қол жеткізуге жұмылдыруға үндейтін және “Рухани жаңғыру” ұлттық сананы рухани жаңғырту және жаңарту ұлттық идеясы болып табылады.

Бүгінгі күні мәдениет пен мәдени әлеуетті дамыту әлемнің көптеген халықтары мен мемлекеттерінің негізгі даму басымдықтарының қатарына жатады. Мәдениеттің даму деңгейі, жалпыұлттық және әлемдік мәдени мұраны сақтап қалу мен байытуды, сапалы мәдени құндылықтардың жасалуын, таратылуы мен қолданылуын, жемісті мәдени алмасу мен тұлғаның рухани-шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсетуін қамтамасыз ететін, тиімді жұмыс істейтін мәдени институттар инфрақұрылымы мен тетіктерінің болуы табыстың аса маңызды өлшемшарттарының бірі болып табылады.

Табысты мемлекеттің мәдени саясаты жасампаз құндылық бағдарларын қалыптастыру негізінде қоғамның орнықты дамуын қамтамасыз етуге бағытталады және қоғам мен мемлекеттің тыныс-тіршілігінің барлық маңызды аспектілерін дамытудың сапалы өлшемі болып табылады.

Мәдениет саласындағы жетістіктер ведомстволардың, мәдениет мекемелерінің жұмыстарымен, статистиканың сандық көрсеткіштерімен және белгілі есімдердің болуымен ғана өлшенбейді. Бүгінгі күні мәдениет - бұл тұлғаның рухани-эстетикалық дамуының, жалпыұлттық бірлікті қалыптастырудың және елді әлемдік қоғамдастыққа ықпалдастырудың қуатты құралы. Мұнда ұлттық-мәдени тамырлар, тарихи тәжірибе, үздік салт-дәстүрлер, сондай-ақ ұлттың өзінің ұлттық кодын сақтап қалу базалық тірек болып қалады.

Мәдениеттің рөлін ұғынуға деген заманауи көзқарас жаңа әлеуметтік-мәдени ортаны қалыптастыру қажеттілігін негіздейді, оның маңызды бағыттары бәсекеге қабілеттілік, прагматизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, білімнің салтанат құруы, сананың ашықтығы және мемлекеттің эволюциялық даму жолы болып табылады. Қазіргі жағдайларда мәдени саясаттың маңызды артықшылығы тұлғаның, бизнестің және тұтастай мемлекеттің маңызды жетістігінің аспектілері ретінде қоғамның шығармашылық белсенділікке және өз бәсекелестік артықшылығын арттыруға деген қарым-қатынасының өзгеруі болуға тиіс. Бұл, ең алдымен, Қазақстан Республикасының әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына жедел кіруіне ықпал ететін қазіргі заманғы, әлемдік стандарттарға негізделген мәдени инфрақұрылымды және саланы ұйымдастыру мен басқарудың тиімді моделін құруды талап етеді.

Мәдени саясат тұжырымдамасы Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінің озық тәжірибесі ескеріле отырып әзірленді, атап айтқанда, жұмыспен қамту және кірістер деңгейінің көрсеткіштері бойынша мәдениет және өнер саласын күшейтуге бағытталған. Мұндай жағдайларда мәдениет саласы экономика ресурстарының біріне, бизнес-бастамалар үшін тартымды инвестициялық салаға айналып келеді, бұл атап айтқанда: кино индустриясы, анимация, цирк өнері, музей, концерт пен театр қызметтері және тағы басқалары сияқты өнердің жекелеген түрлері мен мәдениет ұйымдарын экономикалық тұрғыдан табысты (рентабельді) деңгейге шығаруға мүмкіндік береді.

2. Қазақстан Республикасында мәдениет саласын дамытудың жалпы пайымы

2.1. Ағымдағы ахуалды талдау

Саланың тарихи қалыптасқан және тәуелсіздік жылдары қарқынды дами бастаған инфрақұрылымы қазақстандық мәдениеттің одан әрі дамуы үшін негізгі тұғырнама қызметін атқарады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің деректері бойынша 2017 жылғы 1 қаңтарға елімізде 4,1 мың кітапхана, шамамен 3,2 мың мәдени-демалыс ұйымдары, 238 музей, 64 театр, 94 кинотеатр, 39 концерттік ұйым, 132 мәдениет және демалыс саябағы, 8 хайуанаттар бағы және 4 цирк жұмыс істейді.

Инфрақұрылымның даму серпіні тұрақты оң сипатқа ие. Мәселен, соңғы жылдарда музейлердің, клуб үлгісіндегі мекемелердің және кино қоюды жүзеге асыратын ұйымдардың саны 13%-ға артты; театрлар саны 16,4%-ға өсті; кітапханалар саны 4,6%-ға көбейді. Саланы жүйелі мемлекеттік қолдау да тұрақты қаржыландырумен айқындалады.

Елімізде өзінің сәулеті бойынша бірегей “Қазақстан” орталық концерт залы, Орталық Азиядағы ең ауқымды “Астана Опера” опера және балет театры, “Astana Ballet” театры, халықтың мәдени мұрасының маңызды құндылықтары жинақталатын елдегі аса ірі орын болуға арналған Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі ашылды.

Сала инфрақұрылымы жылына орта есеппен 90,5 миллионнан астам адамға қызмет көрсетуге мүмкіндік береді. Әлеуметтік зерттеулердің деректері бойынша халықтың көрсетілетін мәдениет қызметтеріне қанағаттану деңгейі 66-70,3%-ды құрайды.

Қазіргі бағыттардың, жанрлар мен стильдердің барлығы дерлік өз дамуын классикалық, халықтық және бұқаралық мәдениеттен алды. Қазақстандық музыка, бейнелеу, кино және театр өнері әртүрлі халықаралық өнер фестивальдарында, көрмелерде, форумдарда, биеннале мен конкурстарда лайықты таныстырылды. Қазақстандық үздік өнер шеберлерінің әлем өнерінің ең беделді алаңдарында тағылымдамадан өтуге мүмкіндігі бар.

Еліміздің театр алаңдарында жыл сайын 38 мыңнан астам спектакль қойылады, олардың 400-і – отандық және шетелдік хореографтардың, балетмейстерлердің, режиссерлердің жаңа қойылымдары, “Тәуелсіздік толғауы” шығармашылық конкурстарының шығармалары.

Отандық киноиндустрия белсенді дамуда. Шәкен Айманов атындағы “Қазақфильм” акционерлік қоғамының киностудиясында түрлі жанрлар мен форматтардағы фильмдерді түсіруге мүмкіндік беретін киноөндірісінің қазіргі заманғы толық технологиялық тізбегі қамтамасыз етілген. Кинобазаның өндірістік қуаты жыл сайын 100-ден астам фильмді құрайды. Қазақстандық картиналар халықаралық кинокөрсетілімдер мен фестивальдарға қатысуда. 2014 - 2016 жылдары Шәкен Айманов атындағы “Қазақфильм” акционерлік қоғамында 200-ден астам картина әлемнің 48 елінде 150 кинофестиваль мен халықаралық көрсетілімнің қатысушылары болды және 100-ден астам жүлделерге ие болды. Қазақстанның Тәуелсіздігі мерейтойы қарсаңында 26 кинокартинаның, оның ішінде 9 көркем, 9 деректі, 7 дебютті және 1 толықметражды анимациялық фильмнің тұсаукесері болды. Барлық картиналар халықаралық нарық прокатына бағдарланған. Ресейде “28 панфиловшылар” Қазақстан-Ресей картинасы 2016 жылдың үздік фильмдері қатарына енді. Ресейде, Қытайда, Францияда, Гонконгта, Грецияда “Елбасы жолы” - “Жұлдыздар тоғысқанда” кино-эпопеясы жалғасының тұсаукесері болып өтті. “Под вечным оком неба” ғылыми-танымал фильмі Қытайда креативті индустрия және мәдениет көрмесінде “Инновациялық жоба үшін” атты номинациясы бойынша жоғары наградаға ие болды, итальялық және қытайлық әріптестермен бірлесіп жасалған “Марко Поло” деректі фильмі Қытайдың және Италияның прокатында көрсетілді. 2017 жылы режиссер А. Сатаевтың “Анаға апарар жол”, режиссер С. Нарымбетовтің “Аманат” картиналары және тағы басқалар бірқатар беделді халықаралық наградаларға ие болды. “Құнанбай” картинасы Қазақстанның әдебиет пен өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлықтың бірінші иегері болды. “Алмас қылыш” картинасы 2017 жылғы отандық прокаттың көшбасшыларының біріне айналды.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша ұлттың негізгі зияткерлік ресурсы болуға бағытталған Қазақ ұлттық электрондық кітапханасының (ҚазҰЭК) қорын кеңейту бойынша жұмыс жүргізілуде. Электрондық каталогтың көлемі 30 мың библиографиялық жазбаны құрайды. Қашықтықтан пайдаланушылардың сұрау салуы бойынша кітаптардың е-көшірмелерін жасауға жыл сайын орта есеппен 3 мың тапсырыс қабылданып өңделеді.

Шетелде қазақстандық мәдениетті танымал ету шеңберінде соңғы бірнеше жыл бойы Мәдениет күндері форматындағы іс-шаралармен ТМД-ның барлық дерлік елдері, Еуропа мен Азияның, Таяу Шығыстың жетекші елдері қамтылып келеді.

“Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасын іске асыру барысында іс-шаралар кешені жүзеге асырылып, нәтижесінде тарих пен мәдениеттің жаңа ескерткіштері ашылды, маңызды тарихи-мәдени объектілер консервацияланды, реставрацияланды және реконструкцияланды, елдің мәдени мұрасын зерделеудің тұтас жүйесі үшін база құрылды.

“Қазақтың дәстүрлі мың күйі”, “Қазақтың дәстүрлі мың әні” және “Батырлар жыры” бірегей жобаларының шеңберінде халық шығармашылығының ең үздік үлгілері жүйелендірілді.

Қазақстан халықаралық ынтымақтастық желісі бойынша мәдениет саласындағы мынадай конвенцияларға қатысушы болып табылады: Дүниежүзілік мәдени және табиғи мұраны қорғау туралы конвенция (Париж, 1972 жылғы 16 қараша), Материалдық емес мәдени мұраны қорғау туралы конвенция (Париж, 2003 жылғы 17 қазан), Қарулы қақтығыстар болған жағдайда мәдени құндылықтарды қорғау туралы Гаага конвенциясы (Гаага, 1954 жылғы 14 мамыр), Еуропа мәдени конвенциясы (Париж, 19 желтоқсан 1954 жылғы), Мәдени құндылықтарды заңсыз әкелуге, әкетуге және оларға меншік құқығын беруге тыйым салу мен олардың алдын алуға бағытталған шаралар туралы конвенция (Париж, 1970 жылғы), Халықаралық көрмелер туралы конвенция (Париж, 1928 жылғы 22 қараша).

ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұралар тізіміне Қожа Ахмет Яссауи кесенесі мен Тамғалы археологиялық ландшафтының петроглифтері мәдениет ескерткіштері, сондай-ақ “Сарыарқа - Солтүстік Қазақстанның даласы мен көлдері” табиғи мұра объектісі енгізілді. Жібек жолының Жетісу бөлігінің қазақстандық сегіз объектісі: Талғар, Қаялық, Қарамерген, Ақтөбе “Степнинское”, Өрнек, Құлан, Қостөбе, “Ақыртас” археологиялық кешені “Жібек жолы: Чанань-Тянь-Шань дәлізі маршруттарының желісі” атты сериялық трансұлттық номинациясы бойынша ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұралар тізіміне кірді.

Тұтастай алғанда, саланың әлеуеті мейлінше жоғары, мұны көрсетілетін мәдени қызметтерді тұтынудың тұрақты өсу серпіні айғақтап отыр. Тек соңғы он жылда ғана театрларға бару көрсеткіші 1,3 есе артты, кітапханалардың тұрақты оқырмандарының саны 18%-ға өсті, кинотеатрлардың көрермендер саны 2,3 есе ұлғайды.

Алайда, жалпы сала көрсеткіштері қарқынды өскенімен, мәдениет және өнер саласы қызметкерлерінің әлеуметтік мәртебесі мен беделі бұрынғысынша төмен күйінде қалып отыр. Сала қызметкерлерінің орташа айлық еңбекақысы республикадағы қызметтің барлық салалары бойынша осыған ұқсас көрсеткіштің 61-72%-ын құрайды. Қызметтің көрсетілген түрі бойынша еңбекақы қоры елдегі жалпы еңбекақы қорының 1,3%-ын құрайды. Мәдениет саласындағы жаңа жұмыс орындарын ашу серпіні саланың жұмыспен қамтудың орташа республикалық көрсеткішінен артта қалғанын көрсетіп отыр.

Саланың түйінді проблемалары

Ағымдағы ахуалды талдау негізінде саланың мынадай проблемаларын бөліп көрсетуге болады:

1) атқарушы билік органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары қабылдайтын шешімдерде тиімді үйлестірудің жетіспеушілігі, сондай-ақ мәдениет ұйымдарының, әсіресе, ауылдағы мәдениет ұйымдарының желісін дамытуда сақталып келе жатқан теңсіздік;

2) мәдениет мекемелерінің желісін дамыту қажеттілігі мен бюджеттің оларды ұстау жөніндегі мүмкіндіктері арасындағы сәйкессіздік бар және мемлекеттік-жекешелік әріптестікті енгізу тәжірибесінің әлсіз жандануы орын алып отыр;

3) жастар мен балалардың шығармашылық әлеуетін дамытуға жүйелі тәсіл толық қолданылмайды;

4) өнердің қазіргі заманғы бағыттары мен оның жаңа ағымдары тиісті даму мен қолдау таппай келеді;

5) ұлттық рухани құндылықтар мен бағдарларды жарқын көркемдік образдарда бейнелейтін заманауи өнер туындыларының жетіспеушілігі;

6) ғылыми тәсіл және өнер теориясы мен практикасының өзара байланысы жеткілікті айқындалмаған: көркемөнер білімін беру, өнертану, музей ісі, археология, реставрациялау, туризм, кино, театр салалары өзара біріктірілмеген және келісілмеген;

7) музейлер мен музей-қорықтар ғылыми-зерттеу қызметін дамыту әлеуетін жеткілікті пайдаланбайды;

8) мәдениет саласында меценаттық, демеушілік және волонтерлік институттар дамымаған;

9) бос уақыт мәдениеті мен мәдени сервисті дамытудың жүйелі тәсілін іске асыру жөніндегі практикалық қадамдар жеткілікті пысықталмаған.

Мәдениет саласындағы қолданыстағы нормативтік құқықтық база заманауи инновациялық және ықпалдасушылық процестердің талаптарына толыққанды сәйкес келмейді, өңірлердің, моноқалалар мен шалғайдағы ауылдардың қажеттіліктерін ескермейді.

Елімізде қолданыстағы шығармашылық білім беру жүйесінің музыка, балет, орындаушылық, бейнелеу өнері бойынша кадрлар даярлаудағы көрсеткіштері жоғары болғанымен, кино, анимация, сурет өнері, мүсін, графика, дизайн, декоративті-қолданбалы өнер, музей, реставрация, кітапхана ісі саласындағы мамандар тапшылығының спектрін толық қамтымайды. Көркемөнер білімі оқытудың барлық деңгейлерінде шығармашыл мамандарды даярлауды жүйелі қайта құруды талап етеді.

Кадр тапшылығы “креативті” жаңа таптың - белсенді және бұқаралық әлеуметтік топтың пайда болуы мен дамуын тежеп отыр, мәселен, АҚШ-та оның үлесі қазірдің өзінде халықтың 30%-ынан асады.

Өнердің, музейтанудың және мәдениеттанудың барлық салаларында ғылымды дамыту жеке назар аударуды талап етеді. Бүгінде музей ісі, тарих, археология, этнография, реставрациялау, өнертану және мәдениеттану саласында ғылыми зерттеулерді жүргізудің үйлестірілген саясаты жоқтың қасы. Ғылыми және практикалық нәтижелерге, артефактілерге, тарихи-мәдени объектілерге тиісті түсінік берілмейді және ол құндылықтарды мұраға алу мен мәдени бірегейлікті қалыптастырудың қазіргі заманғы процестеріне ықпалдастырылмаған.

Жастар мәдениетін, сондай-ақ балалар мен жасөспірімдер шығармашылығын және көркемдік-эстетикалық білім беруді қолдау жүйесін дамыту тиісінше көңіл бөлуді талап етеді. Осы жағдай қоғамның, әсіресе, жастардың шетелдік мәдени құндылықтар мен идеалдарына жаппай бағдарлануына себеп болды, бұл құндылықтар мен мәдени иммунитеттің орнықты шкаласын қалыптастыруға теріс әсер етеді.

Эстетикалық талғамға, адамгершілікке тәрбиелеуге, отандық мәдениетке деген қызығушылық пен құрмет сезімін қалыптастыруға бағытталған балаларға арналған түрлі мәдени өнімдерді (оның ішінде анимациялық) шығару стратегиясы жоқ.

Қазақстан мәдениеті мен өнерінің көптеген салаларының әріптестігі мен бәсекелестігі шарттарында әлемдік мәдени процеспен ықпалдасу әлеуеті толыққанды іске асырылмаған. Танымал имидждік жобаларды іске асыру - халықаралық конкурстар мен фестивальдарды өткізу, туристік трансұлттық маршруттар мен кластерлерді дамыту әлемдегі қазақстандық мәдениеттің мәртебесін нығайтуға ықпал ете алады және ықпал етуге тиіс.

Зор мүмкіндіктер бола тұра, мәдениет және өнер саласындағы креативті индустриялар мен ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың нашар дамуы саланы дамытудың инновациялық тәсілін қалыптастыруға және мәдениет өнімдері мен көрсетілетін қызметтеріне кең қолжетімділікті қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.

Мәдени саясаттың модельдері

Мәдени саясат саласында әртүрлі жолдар мен тәсілдер бар және әрбір дамыған мемлекет қазіргі тарихи-мәдени тәжірибесіне, объективті саяси және экономикалық артықшылықтарға негізделетін өзінің бірегей стратегиясын басшылыққа алады.

Мәдени саясаттың модельдері мынадай негізгі басымдықтарға бағдарланған: қолда бар мәдени құндылықтарды қорғау, мәдени шығармашылықты қолдау және ілгерілету, мәдени өмірді (ортаны) дамыту. Басқару (жоспарлау), қаржыландыру және заңнамалық қамтамасыз ету қазіргі заманғы дамыған және дамушы елдердің мәдени саясатының негізгі аспектілері болып табылады.

Басқару модельдері:

1) басым саясат - мемлекеттің күш-жігері құндылықтардың берік жүйесін құруға, жалпыұлттық және әлемдік маңызы бар имидждік жобаларды, шығармашылық ұйымдарды, ұжымдар мен тұлғаларды қолдауға бағдарланған;

2) қолжетімділік саясаты - мемлекеттің негізгі күш-жігері элитарлық мәдениет пен өнерді ілгерілетуге, халықтың қалың жігі арасында талғам мен жоғары эстетикалық құндылықтарды қалыптастыруға бағытталған;

3) мәдени өзін-өзі көрсете білу саясаты - классикалық мәдени иерархия және эстетикалық санаттардың айқын болмауы, басты рөлді мәдени өзін-өзі сәйкестендіру мен өзін-өзі көрсетуге деген (этностық, әлеуметтік, кәсіптік және тағы басқалар) кез келген ұмтылыс атқарады.

Мәдениет саласындағы кез келген басқару моделінің негізін елдің бірыңғай мәдени кеңістігін құруға мемлекеттің жоғары дәрежеде қатысу қағидаты айқындайды.

Сонымен бірге, әлемдік практикада мәдениет саласын дамытудың айқын және әмбебап стандарттары мен оның табыстылығының өлшемшарттары қалыптаспаған. Әрбір ел өзінің ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін және стратегиялық перспективаларының пайымын ескере отырып, мәдени саясаттың міндеттері мен құралдары жиынтығын айқындайды.

Дамыған елдердің мәдени саясатының заманауи бағытын сипаттайтын бірқатар жалпы әлемдік үрдістер бар, олардың ішіндегі ең маңыздылары:

1) шығармашылыққа жәрдемдесу және шығармашылық бостандық генерациясы;

2) мәдени мұраның сақталуын, ұлттық мәдениет пен тілдің қорғалуын қамтамасыз ету;

3) халықтың барлық жіктерінің мәдени өмірге қатысуына тең мүмкіндіктер жасау;

4) жастардың, әсіресе балалардың шығармашылық жетілуі үшін жағдайлар жасау;

5) қоғамның мәдени және әлеуметтік-экономикалық дамуын ықпалдастыру және тағы басқалары болып табылады.

Қазақстан үшін ұсынылған басқару модельдерінің әлемдік үздік практикаларының оң, элементтерінің синтезі маңызды. Мәдениет саласындағы серпінді дамып келе жатқан процестердегі мемлекет, қоғам және тұлға мүдделерінің теңгерімін ұстап тұру орнықты және табысты мемлекеттің мәдени саясатының неғұрлым оңтайлы қағидаты болып табылады.

Қаржыландыру модельдері

АҚШ: мәдениетті мемлекеттік қолдаудың мықты идеологиялық негізі бар және “шабыт беретін мемлекет” ретінде белгілі. Қаржыландыруды гранттар, қорлар мен демеушілер қамтамасыз етеді. Мәдениет миссиясы америкалық құндылықтар жүйесі мен өмір салтын жаһандық ауқымдарда ілгерілетуді, АҚШ-тың бүкіл әлемде демократияның, адам құқықтары мен бостандығының қорғаушысы ретіндегі ерекше имиджін қалыптастыруды қамтиды.

Ресей: “2013 - 2020 жылдарға арналған мәдениет пен туризмді дамыту” мемлекеттік бағдарламасы қолданылады, оның негізгі мақсаты - тұлға мен мемлекеттің рухани-адамгершілік дамуы, елдің біртұтас мәдени кеңістігі мен көпұлтты халықтың рухани бірлігін нығайту. Негізгі қаржыландыру көзі - федералдық бюджет. Тікелей қаржыландыру Ресейде бұқаралық мәдениет ұйымдарының орта есеппен 80%-ға дейінгі кірісін қамтамасыз етеді. Жеке қайырмалдықтар, демеушілер мен меценаттар үшін салықтық жеңілдіктер пайда бойынша салық салынатын базаны мәдениет пен өнерді дамытуға жасалған қайырмалдықтар шамасына азайтудан көрініс табады. Бұл жағдайларда салық салынатын пайда кәсіпорындар үшін 5%-ға дейін, ал банктер үшін - 3%-ға дейін азайтылады. Ресейдің мәдени саясаты мәдениет пен оның әлеуметтік рөлінің ұлттық ұғымына негізделген.

Қытай: мәдени саясаттың екі бағыты бар - мемлекет тарапынан қаржыландырылатын және бақыланатын дәстүрлі бағыт: идеология, әлеуметтік мәдени көрсетілетін қызметтер, шығармашылық, ғылыми зерттеулер, мәдени мұраны қорғау, сондай-ақ еркін бәсекелестік жағдайларында мәдениет өнімдерін шығаратын мәдениет индустриясы. Мемлекеттік қаржыландыру инвестициялардың мемлекеттік емес нысандарымен үйлеседі: мәдениет саласындағы инвестициялауды көтермелеу, қаржы қорларын кеңейту, серпінді және жоғары технологиялық жобаларға мемлекеттік кредит беру және тағы басқалар. Үкімет мәдениетті дамыту қорын құру мен мәдениет саласындағы коммерциялық кәсіпорындар арқылы мәдени индустрия саласын қалыптастырудың тиімді тетігін жасады.

Ұлыбритания және Канада: мемлекет ұлттық мәдениетті қолдау бойынша негізгі қаржылық ауыртпалықты өзіне алады, бұл ретте оны бөлуге қатыспайды - “қол созу” қағидаты. Бұл функцияны тәуелсіз әкімшілік органдар жүзеге асырады, олар өз кезегінде қаржы қаражатын арнайы комитеттер мен сарапшылар топтарына береді. Корпоративтік демеушілік мәдениетті қаржыландырудың мемлекет күш-жігеріне барабар маңызды тетігін білдіреді.

Германия: бюджеттік қаржыландыруды негізінен өңірлік және жергілікті биліктер жүзеге асырады, экономикалық еркіндіктің үстем мәні мойындалады. Мәдениет саласындағы саясат мемлекеттік қаржыландырумен қатар гранттық қолдау жүйесінің тетіктері дамыған жекеше және қоғамдық қаржыландыруды қамтиды.

Франция: мәдениетті қаржыландыруды орталық, өңірлік және жергілікті билік органдармен және жеке сектормен аз дәрежеде жүзеге асырады. Орталық органдар ұлттық деңгейдегі жобаларды іске асыру жөніндегі міндеттемелерді өздеріне алады. Мәдениет істері жөніндегі кеңестер жұмыс істейді.

Швеция, Норвегия, Дания мәдениет саласында орталық деңгейдегі мықты әкімшіліктің болуына негізделген, ол мәдени саясаттың барлық қатысушыларының қызметінде, атап айтқанда өңірлік және жергілікті қоғамдастықтарда үйлестіруші рөлін атқарады.

Аустрия: Аустрияда мәдениет ұйымдарын мемлекеттік субсидиялау 75%-дан бастап 100%-га дейінгі құрайды. Франциядағы сияқты Аустрияда да мемлекеттік қаржыландыру негізгі үш: федералдық, өңірлік, муниципалдық деңгейде жүзеге асырылады.

Оңтүстік Корея, Малайзия, Сингапур: мәдени саясаттың шығыс азиялық нұсқасы әлеуметтік жауапкершілікті, әлеуметтік ұйымшылдықты қалыптастыру, қалаларды жаңғырту, қоршаған ортаны қорғау арқылы мәдениеттің әлеуметтік тартымды рөлін қайта жаңартуды қамтиды. Мәдениет институттарына, туризм көлемін ұлғайту мақсатында экономикалық бағдарланған жобаларды қолдауға зор мән беріледі.

Әлемдік тәжірибені талдау мәдениет саласындағы мемлекеттің мүдделілігі мен сауатты құрылған саясат әлеуметтік тұрақтылыққа, құндылықтар жүйесі мен оның сабақтастығын қалыптастыруға, патриотизм мен ұлттық сәйкестікке ықпал ететінін, саланың инновациялық дамуы мен орнықты экономикалық өсуді ынталандыратынын көрсетті.

Әлемдік үздік практикаларды ескере отырып, Қазақстан үшін АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Оңтүстік Корея және Сингапур сияқты елдердің үлгісі бойынша мәдениет саласындағы демеушілік пен меценаттықты қолдаудың пәрменді құқықтық тетіктерін құру айрықша өзекті.

Қазіргі заманғы әлемдік тәжірибе икемді кластерлік құрылымдардың жоғары табыстылығын көрсетіп отыр. Серпінді бағыттарға дәлдеп шоғырлану жалпы мәдени саланы дамыту бағдарларын белгілеуге мүмкіндік береді.

Әлеуметтік маңызы бар жобалар мен коммерциялық емес салаларды - әсіресе, Ресей, Қытай, Франция, Аустрия және тағы басқалардың үлгісі бойынша классикалық және академиялық өнерді мемлекеттік қаржыландыруды сақтап қалу да маңызды. Орталық органдар ұлттық деңгейдегі жобаларды іске асыру бойынша міндеттемелерді өздеріне алатын және мәдениет істері жөніндегі кеңестер жұмыс істейтін Францияның тәжірибесі оңтайлы болып табылады.

2.2. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының ұзақ мерзімді тұжырымдамасының қажеттілігіне негіздеме

Соңғы онжылдықтарда біздің елімізде және әлемде болған өзгерістердің серпіні мен сипаты мәдени саланы қолдау мен дамытудың тәсілдері мен әдістерін қайта қарауды талап етеді.

Жаһандану дәуірі әріптестік пен диалог арқылы индустрияландырудан кейінгі қоғамға қарай қозғалуды қамтамасыз ететін жедел әлеуметтік, экономикалық және саяси жаңғыртудың аса маңызды факторы ретінде мәдениетті қоса алғанда, көптеген институттарды трансформациялауға ықпал етті.

Мәдени саясат жалпыұлттық бірлікті және ұлттық сананы жаңғыртуды қалыптастырудың неғұрлым тиімді құралдарының бірі болып табылады. Ол қоғамда мәдени өмір процестерін мемлекеттік қолдау және азаматтарды мәдениет құралдарымен тәрбиелеу арқылы жүзеге асырылады.

Мәдени саясаттың жаңа моделін қалыптастырудың аса маңызды шарты - үш базалық сала - экономиканы, саясатты және сананы жаңғырту контекстінде қоғам мен мемлекеттің мүдделерін біріктіру болып табылады. Қазақстандық жаңғыртудың осы үштік жүйесінде қазіргі заманғы қазақстандық мәдениетті жаңғыртудың сын-қатерлері мен қауіптерінен қорғаумен катар, әлемдік мәдени кеңістікте өзінің мәдени орнын жасауды да қажет етеді.

3. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының жалпы тәсілдері мен негізгі қағидаттары

3.1 Мақсаты мен міндеттері

Мақсаттары: рухани жаңғырту және ұлттық сананы жаңарту, елдің біртұтас мәдени кеңістігін дамыту, қазақстандықтардың бәсекеге қабілетті мәдени ділі мен рухани жағынан биік болуын қалыптастыру, экономиканың сәтті дамуына, туристік тартымдылықты арттыруға және елдің халықаралық жағымды имиджін қалыптастыруға әсер ететін қазіргі заманғы мәдени кластерлерді дамыту және танымал ету.

Міндеттері:

1) азаматтардың рухани-адамгершілік бағдарларын, қазақстандық жаңа патриотизммен орнықты құндылықтар жүйесін және жалпыға ортақ еңбек қоғамының жасампаздық негіздерін қалыптастыру;

2) жат идеология ықпалынан үздіксіз қорғау ретінде ұлттық символиканы құру және ілгерілету, өзіндік ұлттық брендтерді қалыптастыру;

3) тарихи-мәдени мұраны одан әрі сақтау, зерделеу және танымал ету, Қазақстанның киелі жерлерінің мәдени-географиялық картасын калыптастыру;

4) Қазақстан халқы Ассамблеясының белсенді қатысуымен этностық сан алуандылықты сақтау және Қазақстан халқының мәдениетін үйлесімді дамыту негізінде қазақстандық мәдени кеңістікті дамыту;

5) жаһандық әлемде қазіргі заманғы қазақстандық мәдениетті ілгерілету;

6) бәсекеге қабілетті мәдени ортаны және қазіргі заманғы мәдени кластерлерді қарқынды дамыту үшін жағдайлар жасау;

7) өнердің барлық түрлері, жанрлары мен бағыттары - кино, анимация, әдебиет, көркемсурет және басқалар арқылы таратылатын қазіргі заманның үздік үлгілерін, атаулы тарихи оқиғалар мен артефактілерді, мәдени мұра мен дәстүрлерді қамтитын жарқын көркем бейнелер жасау;

8) азаматтық, рухани жаңарту, “Рухани жаңғыру” бағдарламасының құндылықтарын танымал ету қағидаттары негізінде Қазақстан халқының ұлттық бірегейлігі мен бірлігін сақтау және нығайту;

9) халықтың символдық мұрасын және “Қазақстанның киелі жерлері” еліміздің киелі жерлерінің мәдени-географиялық картасын негізге ала отырып, ішкі және сырттан келетін мәдени туризмді дамыту үшін Қазақстанның тарихи-мәдени ландшафтын кеңінен пайдалану.

3.2. Жалпы тәсілдер

Қазақстан Республикасы мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асыру “Қазақстан - 2050” Стратегиясы мен Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдамаға сәйкес ұзақ мерзімді дамудың жаһандық бағытына негізделген тәсілдер мен қағидаттар жүйесі негізінде жүзеге асырылатын болады.

Мәдениетті дамыту саласындағы мемлекеттік саясат негізінде мынадай тәсілдер жатыр:

1) мәдениеттің барлық бағыттарын дамытудың өзара байланыстағы жүйелілігі мен кешенділігі;

2) мәдениеттің үдемелі дамуының тарихи сабақтастығы мен үздіксіздігі;

3) негізділік пен басымдық;

4) инклюзивтілік пен әлеуметтік бағыттылық;

5) инновациялық пен креативтілік.

Адами капитал, шығармашылық ресурс, жүйелі мемлекеттік қолдау мен бизнес-бастамалар бәсекеге қабілетті мәдени ортаны қарқынды дамытудың берік іргетасына айналуға тиіс, ол өз кезегінде экономикада, әлеуметтік және мәдени өмірде мемлекет пен қоғам табысының басты көрсеткіші болып табылады.

3.3. Негізгі қағидаттар

Қазақстан Республикасы мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асыру мынадай қағидаттарға негізделеді:

1) жаһандық әлемде отандық мәдениеттің өзіндік болмысын айқындайтын жалпыұлттық мәдени мұраның басымдығы;

2) мәдениетті өсу факторы және әлеуметтік дамудың қуатты ресурсы ретінде тану;

3) елдің мәдени саналуандығын кұрметтеу, көпэтносты Қазақстанның мәдениеті мен дәстүрлерін қолдау және дамыту;

4) шығармашыл тұлға мен мәдени өзін-өзі көрсету нысандарының еркіндігі;

5) жаңа институционалдық бірлестіктер, қазіргі заманғы мәдени кластерлер мен озық технологиялар базасында мәдени орта бірлігі.

Бұл қағидаттар бәсекеге қабілетті жаңа мәдени ділді қалыптастырудың өзегі болып табылады, оның негізінде қалыптасқан құндылықтар жүйесі, шығармашылық белсенділік, сұранысқа ие мәдени өнімді жасауға қабілеттілік жатыр. Отандық мәдениет сапалық тұрғыдан жаңа деңгейге шығуға және әлемде кеңінен танымал болуға тиіс.

4. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының басым бағыттары

4.1. Ұлттың мәдени кодын сақтау

Қазіргі заманғы қазақстандық мәдениет ұлттың генетикалық кодының қалыптасқан тарихи-мәдени негізі бар жаһандық мәдени диалогқа белсене қатысуы үшін барлық алғышарттарға ие. Ұлттың мәдени кодының негізгі құрамдас бөліктері мұра, салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, тіл, отбасы, шаруашылық жүйелер (өмір салты), мерекелер болып табылады.

Өміршең мәдениет өзінің табиғи даму жолы мен өзгерістерінен өзінің арқау-өзегін сақтай отырып өтуде. Өз мәдениеті құндылығының тартымдылығы кеміген және оны төл мәдениеттің рухани және адамгершілік құндылықтарының бастауынан алшақтатуға ықпал ететін басқасы алмастыра алатын жағдайда сәйкестік бұзылуы мүмкін.

Қазіргі заманғы Қазақстанды мәдени дамытудың маңызды бағыттарының бірі мәдени мұраны сақтап қалу, зерттеу және тарату болып табылады. Мәдени мұра - бұл қоғам мен мемлекетіміздің қарқынды дамуы мен әлеуетін нығайтудың сарқылмас күші, жат идеология ықпалынан ұлттық бірегейлік пен символиканы қорғаудың негізі болып табылады.

Мемлекеттік мәдени саясат қоғамдық сананы жаңғыртуға, рухани жаңартуға, қоғамды мәдени және жалпыұлттық шоғырландыруға, адамгершілікті қалыптастыруға, өзіндік ойы бар шығармашыл, жауапты тұлғаны қалыптастыруға бағытталуға тиіс.

Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, ғылыми ізденістерден бастап мәдени туризмге дейінгі қазіргі заманғы мәдени кластерлерді қалыптастыру негізінде мәдени мұраны тарату және интеграциялау технологиясы жатыр. Кластерлерді дамыту катализаторы мәдени мұраны күнделікті тыныс-тіршіліктің, жанды және ұдайы дамып отыратын дәстүрдің жаңа ұрпақ үшін өзекті ажырамас бөлігі етуге мүмкіндік беретін креативті индустрия болып табылады.

Қоғамдық сананы жаңғырту контексінде ұлттық бірегейлікті нығайтуға және қазақстандық жаңа патриотизмді ілгерілетуге ерекше назар аударылуға тиіс. Осыған байланысты мәдениет саласының қазіргі жобалары шеңберінде жұмыстар жалғастырылатын болады, сондай-ақ “Рухани жаңғыру” - “Қазақстанның киелі жерлері”, “Жаһандық әлемдегі заманауи қазақстандық мәдениет”, “Туған жер” және басқа да бағдарламалардың жобаларын іске асыру бойынша жұмыс басталды.

Тіл мәдениеттің негізгі элементі және ұлт пен оның бірлігін қалыптастырудың міндетті шарты болып табылады. Қазақ тілін сақтау және дамыту, оны мәтіндік символдар арқылы кезең-кезеңімен латын әліпбиіне көшу арқылы жаңа моделі біздің мемлекетіміздің мәдени саясатының аса маңызды міндетін құрайды. Қазақстан мәдениетінің әлемдік қоғамдастыққа ықпалдасуы қазақ, орыс, ағылшын тілдерінің үш тұғырлығын көздейтін мемлекеттік тіл саясаты арқылы қамтамасыз етіледі.

Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер тыныс-тіршіліктің барлық салаларындағы адам әрекетінің ұрпақтан-ұрпаққа берілетін тұрақты жүйесі ретінде халықтың қайталанбас даралығын сақтайды және жан-дүниесін көрсетеді. Олардың өзгешелігі табиғи орта мен шаруашылық кұрылыстың ерекшелігіне байланысты. Қазақ халқының материалдық және материалдық емес мәдениетінің элементтерін сақтап қалу және ілгерілету қажет.

Отбасы институтының арқасында ұрпақтар сабақтастығы қамтамасыз етілуде. Мәдени саясаттың маңызды міндеті қоғамдық санада адам өмірі мен қоғам амандығының кепілі ретінде отбасы құндылықтары ұғымын қалыптастыру болып табылады.

Ұлттық мерекелерде бай әрі алуан түрлі дәстүрлер, салт-жоралар, әдет-ғұрыптар, ойын-сауықтар, рәсімдер, ойындар, салтанаттар және т.б. топтастырылады. Жалпыхалықтық, мемлекеттік мерекелерді мерекелеу қоғамдық сана-сезімді оң арнаға бұрып, мақтаныш пен отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыра отырып, шоғырландырушы фактор болып табылады. Осылайша, халықты біріктіруге қабілетті ұлттық бейнелер мен ұлттық символиканы қалыптастыру, мерекелік іс-шаралар дәстүрлерін және мәдени-демалыстың жағымды нысандарын тарату үлкен рөл атқарады.

Қоғамдық сананы жаңғыртуға, рухани жаңаруға және ұлттың мәдени кодын нығайтуға ықпал ететін дәстүрлі құндылықтарды қолдау, адамгершілік бағдарларын қалыптастыру және тілді дамыту, мәдени-тарихи құндылықтарды және дәстүрлерді сақтау, Қазақстанның киелі жерлерінің мәдени-географиялық картасын қалыптастыру, жаһандық әлемде қазақстандық заманауи мәдениетті ілгерілету, өзінің “Туған жер” кіші отанына сүйіспеншілігі мен әлеуметтік сыйластығы арқылы жүзеге асырылады.

4.2. Мәдениет саласындағы басқару жүйесін жетілдіру

Мәдениет саласындағы басқару жүйесін қалыптастырудың жаңа тәсілдері жеке инвестицияларды тарту практикасын, меценаттықты және басқаны пайдалануды болжайды. Мәдениеттің институционалдық өрісін өзгерту, ұйымдар менеджментінің тиімділігін арттыру саланы терең жаңғыртуға ықпал ететін болады.

“Қайырымдылық туралы” 2015 жылғы 16 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңында бейбітшілікті, достықпен қоғамдық келісімді, халық бірлігін, рухани мәдениетті, азаматтар мен қоғамның мәдени-білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыру және этномәдени бірлестіктерге, мәдениет пен өнер ұйымдарына және Қазақстан халқы үшін мәдени-тарихи маңызы бар объектілерге қайырымдылық көмек көрсету көзделген.

Мәдени қоғамдастықты тарту және мәдениет саласындағы менеджмент мәселелерін үйлестіру мақсатында Қазақстан Республикасының мәдениет саласындағы уәкілетті органының жанынан салалар бойынша көркемдік кеңестер институттары енгізілді. Қазақстан Республикасының мәдениет саласындағы уәкілетті органы жанынан театр, музыка және концерт қызметі, цирк және хореографиялық өнері, кино индустриясы, музей ісі, кітапхана ісі мен археология, қорық-музейлер, бейнелеу өнері, сәулет және дизайн, әдебиет және кітап шығару істері бойынша көркемдік кеңестер құрылды. Көркемдік кеңестер шығармашылық одақтармен тығыз өзара іс-қимыл жасай отырып, жоғары көркемдік туындылардың бәсекеге қабілетті отандық өнімін және мәдениет пен өнер туындыларын жасау мақсатында салалық кластерлер нысанында институционалдық бірлестіктердің қызметтерін үйлестіруді қамтамасыз етеді.

Өңірлердегі мәдениетті дамыту мәселелері салалар бойынша көркемдік кеңестердің ұсынымдарын ескере отырып, жергілікті атқарушы органдар деңгейінде шешілуге тиіс.

Басқарудың жаңа үйлестіруші құрылымының негізгі мақсаты - бұл репертуарды, гастрольдік қызметті қалыптастыруға, кадр саясаты мәселелерін шешуге бағытталған шоғырландырылған тұғырнамасы бар мәдени саясатты тиімді іске асыру.

Мәдениет және өнер саласында жұмыс істеп тұрған қоғамдық одақтарды, қауымдастықтарды, қорларды, үкіметтік емес ұйымдарды және тағы басқаларды жандандыру және жаңаларын құру қажет.

Мемлекеттік құрылымдармен қатар, белгілі бір өкілеттіктер, нақты уәждемелер берілген және заңнамалық кепілдіктермен қорғалған әлеуметтік және бизнес-институттар, шығармашылық қауымдастықтар мәдени саясатты іске асыру субъектілері болуға тиіс.

Мемлекеттік-жекешелік әріптестікті дамыту мемлекеттік қаржыландыруды инвестициялардың мемлекеттік емес нысандарымен үндестіре үйлестіруді пайымдайды. Мәдениет саласындағы ынтымақтастықтың ықтимал тетіктері ретінде концессиялық модельдер мен схемалар қарастырылуы мүмкін, мұнда мемлекет объектінің негізгі қызмет бейінін сақтау шартымен, оны пайдалану құқығын жекеше бизнеске береді. Бұлар мемлекеттік меншіктегі галерея, тарихи ғимарат немесе тарихи-мәдени ескерткіш болуы мүмкін.

Әлеуметтік-мәдени саланы қолдау және дамыту мақсатында ұлттық компаниялар мәдениет ұйымдарымен ұзақ мерзімді ынтымақтастықты дамытуы қажет.

4.3. Өнер саласының бірыңғай білім беру кеңістігі

Қазіргі заманғы білім беру парадигмасы, ең алдымен, жоғары рухани-адамгершілік және эстетикалық құндылықтардың негізін қалаушы - жасампаз тұлғаны дамытуға бағдарлануға тиіс.

Мәдениет саласында білім берудің үздіксіздік, сабақтастық, шығармашылық және кәсіптік құзыреттілік, дуальды оқыту қағидаттарына негізделген бірыңғай жаңа моделі қалыптасады.

"Францияда, Қытайда, Оңтүстік Кореяда, Ресейде және басқа елдерде сәтті іске асырылып келе жатқан әлемдік практиканы ескере отырып, мәдениет пен өнер саласындағы мамандандырылған жетекші оқу орындары 2015 жылдан бастап бейінді ведомствоның қарамағында, бұл шығармашыл қызметкерлерді үздіксіз даярлауды және кәсібилендіруді қамтамасыз етеді, сондай-ақ мемлекеттік мәдени-білім беру саясатын еңбек нарығының қажеттіліктеріне бағдарлайды.

Мәдениет пен өнердің әртүрлі салаларында жаңа генерацияның үздік әлемдік жетістіктерге ашық және бейім әртүрлі мәдениет пен өнер салаларындағы өзгерістерге дайын қызметкерлері мен менеджерлерін даярлау мәдени саясаттың басымдықтарының біріне айналуға тиіс және мынадай бірқатар кешенді іс-шаралар қабылдауды талап етеді:

мемлекеттік мәдени-білім беру саясатын мәдениет және өнер саласындағы еңбек нарығының қажеттіліктеріне бағдарлау;

мәдениет саласында мамандар мен қазіргі заманғы менеджерлерді даярлауды ұйымдастыру;

мәдениет және өнер қызметкерлерінің, көркемдік білім беру педагогтарының біліктілігін арттыру.

Гуманитарлық ғылым мен өнердің әртүрлі салаларына арналған ғылымдар кешені ойдағыдай дамымай Қазақстан мәдениетінің дамуы мүмкін емес. Тарих, философия, саясаттану, әлеуметтану, өнертану ғылымдары - бұлардың барлығы қоғам мен оның мәдениетін зерделеуге арналған және оның жұмыс істеуінің негізгі заңдылықтары туралы түсінік береді. Мәдени құбылыстарды зерделеудің қазіргі заманғы деңгейі, дәстүрлі зерттеулермен қатар, ғылымдар тоғысында ауқымды зерттеулер шеңберін, әртүрлі әдістемелерді, тәсілдер мен деректерді пайдалануды болжайды.

Қазақстанның мәдениетін зерделеу үшін елімізде жұмыс істейтін гуманитарлық институттардың кызметін үйлестіру, тарих, мәдениет пен өнер саласындағы теориялар мен қазіргі заманғы практика деңгейінде жалпы мемлекеттік кешенді зерттеу бағдарламаларын құру қажет.

Ғылыми ізденістердің жетістіктерімен кеңінен алмасу ғылыми конференцияларды, дөңгелек үстелдерді, көрмелер мен фестивальдарды және т.б. ұйымдастыру аясында жүргізілуге тиіс. Қазақстанның мәдениеті мен өнерінің әртүрлі салаларына арналған ғылыми, мамандандырылған және танымал журналдар шығару арқылы қол жеткізілуі мүмкін отандық ғалымдардың ғылыми қызметі нәтижелерінің қолжетімділігі мен одан әрі танымал етуге ерекше мән берілуге тиіс.

Музей құрылымы мәдениет саласындағы ғылыми-зерттеу жұмысының жетекші секторларының біріне айналады, ал ғылыми ізденістердің басым бөлігі “Туған жер”, “Қазақстанның киелі жерлері”, “Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі жаңа 100 оқулық” - “Рухани жаңғыру” жобалары шеңберінде іске асырылатын болады.

4.4. Халықаралық мәдени кеңістікке ықпалдастық

Ескерту. 4.4-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Президентінің 10.09.2019 № 151 Жарлығымен.

Қазақстандық мәдениет жаһандық мәдени диалогтың белсенді қатысушысына айналуға және Қазақстан Республикасының әлемнің дамыған 30 елінің қатарына кіруіне ықпал етуге тиіс. Жаһандық әлемде қазақстандық ұлттық және қазіргі заманғы мәдениетті ілгерілету бойынша жүйелі және мақсатты бағытталған жұмыс Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асырудың барлық кезеңдерінде жүргізілуге тиіс. Бұл ретте Қазақстанның қазіргі заманғы мәдениетінің үздік жетістіктерін ілгерілетуге және танымал етуге үздік авторларының шығармаларының тізімдерін әзірлеу және өзектендіру ықпал етуге тиіс.

Қазақстан Республикасының мәдени саясаты тұжырымдамасының екінші кезеңін іске асыру барысында әлемдік ғылыми қоғамдастықтың кеңінен қатысуымен халықаралық ғылыми-зерттеу жобаларына бастама жасау мүмкіндігі қаралатын болады. Халықаралық мәдениет ұйымдарымен мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты нығайту және кеңейту, жетекші шетелдік мәдени, зерттеу, сараптамалық және білім беру институттарымен бірге бірлескен шығармашылық және басқа да бағдарламаларды әзірлеу мәдениет пен өнер салаларын дамыту жөніндегі жобалар диалогтың негізгі шарты болады.

Осы мақсатқа табысты қол жеткізу үшін қазақстандық бірегейлік пен бірлікті, қоғамдық келісімінің өзіндік моделін нығайту және дамыту жөнінде әрі қарай жұмыстар жүргізу қажет.

Тарихи-мәдени мұраны сақтау, зерделеу және танымал ету бойынша, жалпыұлттық сипаттағы елдің мінәжат объектілерін және рухани салт-дәстүрлерін нығайту жөніндегі жобаларды іске асыру ғылыми-зерттеу жұмысының әлеуетті базасына айналуы мүмкін, бұл ұрпақтардың рухани сабақтастығы мен өзіндік сәйкестенуін қамтамасыз етеді.

Бұл бағытта басты назар беделді шетелдік сарапшыларды, ғылыми-зерттеу институттары мен консалтингтік ұйымдарды тарта отырып, материалдық және материалдық емес мұраны одан әрі қорғауға және танымал етуге аударылады. Тарихи-мәдени мұраны қорғаудың, консервациялаудың, реставрациялау мен реконструкциялаудың әлемдік үздік практикаларын кеңінен қолдану өнертану мен музейтануды, тарихи, археологиялық, этнографиялық ғылымдарды сапалы жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік береді. Халықтық білім мен шеберлікті, бейнелер мен тілді, жанұялық және рәсімдік-мерекелік өмірдің дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын беретін қоғамдастықтарды қолдау Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасын сақтауға ықпал етеді.

Жалпыұлттық және жергілікті объектілер тізімін, материалдық емес және материалдық мәдени мұраның ұлттық тізілімін қалыптастыру, жүйелендіру және үнемі жаңартып отыру, Қазақстанның бүкіл өңірлерінде оның элементтеріне түгендеу жүргізу және ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұрасы тізіміне кеңінен ілгерілету қажет. ЮНЕСКО, ИКОМОС (Ескерткіштер мен көрнекі орындарды сақтау жөніндегі халықаралық кеңес), ТҮРКСОЙ (Түркі мәдениетінің халықаралық ұйымы), ИСЕСКО (Білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі Ислам ұйымы) сияқты шетелдік жетекші ұйымдармен ынтымақтастық еліміздің тарихи-мәдени мұрасын қорғау және қалпына келтіру бойынша кешенді міндеттерді іске асыруға, отандық өнердің барлық бағыттарын дамытуға және оны мемлекетімізден тыс жерлерде белсенді түрде танымал етуге мүмкіндік береді.

Көпжақты мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық пен ел мүдделеріне сай неғұрлым маңызды шарттарға, конвенциялар мен келісімдерге қосылу саласында халықаралық-құқықтық базаны кеңейту стратегиялық маңызды болып табылады.

Қазақстанның ЮНЕСКО-ның “Мәдени өзін-өзі таныту нысандарын қорғау және көтермелеу туралы” конвенциясына қосылуы мәдениеттердің өзара еркін іс-қимыл жасасуы, жақындасуы үшін, мәдениетаралық диалог саясатын ұлттық, сол сияқты халықаралық деңгейде де ілгерілетуге жағдай жасауға ықпал ететін болады.

Нәтижесінде, Қазақстан әлемдік мәдениет пен өнерді, тарихи ғылымды, археология мен өнертануды дамыту орталықтарының біріне, кәсіптік шеберлікті арттыру мен шығармашылық өсудің жетекші халықаралық мектебіне айналуы мүмкін.

Атап айтқанда Астанада мәдениет саласындағы жаңа халықаралық ұйым – "SilkRoad" мәдени даму жөніндегі Еуразиялық кеңесінің штаб-пәтерін ашу мүмкіндігі пысықталатын болады.

Қазақстан жүргізіп отырған қоғамдық және мәдени өмірдегі бейбітшілік және келісім саясатын, БҰҰ Бас Ассамблеясы қабылдаған дінаралық және мәдениетаралық диалогты көтермелеу туралы қарарларды, сондай-ақ ЮНЕСКО-ның ұсынысы бойынша БҰҰ Бас Ассамблеясының 2013 - 2022 жылдарға арналған Халықаралық мәдениеттер жақындастығының онжылдығын жариялау туралы Қазақстанның бастамасын бекіткенін ескере отырып, Қазақстан Республикасы мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асырудың бірінші кезеңінде ЮНЕСКО аясында II санаттағы орталық мәртебесін бере отырып, Алматы қаласында Мәдениеттердің жақындасу орталығын құру мәселесі шешілді.

4.5. Ақпараттық және инновациялық технологияларды қолдану

Мәдениет саласындағы қазіргі заманғы технологияларды енгізу мәдени коммуникациялардың жаңа нысандарын дамытудың және бүкіл елдің мәдени кеңістігін біріктірудің маңызды факторы болып табылады. Қазіргі заманғы әлемнің феномені мәдениет өніміне кеңінен қолжетімділікті қамтамасыз ететін е-мәдениет болып табылады. Мұндай қолжетімділік виртуалды музейлер желісін және барлық музейлер қорларын, концерт жазбаларын, материалдық немесе материалдық емес тарихи-мәдени мұралардың маңызды элементтерінің электрондық форматтағы аудармасын қамтитын, еліміздің мәдени өмірін танымал бір ресурсқа шоғырландыратын бірыңғай электрондық портал құру арқылы қамтамасыз ете алады. Келесі қадам осы электрондық портал арқылы бүкіл әлемдегі танымал мұражайларда сақталатын ұлттық артефактілерге қолжетімділікті қамтамасыз ету болып табылады.

Интеллектуалдық ақпаратқа қолжетімділіктің инновациялық нысандарын белсенді дамыту шеңберінде Қазақ ұлттық электрондық кітапханасының қорын айтарлықтай кеңейту процесі іске қосылды.

4.6. Заманауи мәдени кластерлерді дамыту

Ескерту. 4.6-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Президентінің 10.09.2019 № 151 Жарлығымен.

Мәдени ортаның бәсекеге қабілеттілігі бірінші кезекте кластерлік құрылымдар арқылы қамтамасыз етіледі. Мәдени кластер - шығармашылық, білім мен ғылым, экономика және бизнес арасында өзара іс-қимылды қамтамасыз ететін, бәсекеге қабілетті өнім жасайтын экономиканың шығармашылық секторы. Кластерлік тәсіл - бұл ең алдымен жекелеген өңірдің немесе саланың, сол сияқты тұтас мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік беретін жаңа басқарушылық технология.

Мәдениет саласын жаңғырту және мәдени кластерлерді басқару саласына заманауи теңдестірілген қағидаттарды енгізу елдің туристік әлеуетінің дамуына, өңірлердің экономикалық тартымдылығының артуына, ЖІӨ-нің өсуіне және Қазақстанның әлемнің ең дамыған отыз мемлекетінің қатарына кіруіне ықпал ететін болады. Саланы дамытудың міндеттері мәдени кластерлерді қалыптастырудың екі бағытын айқындайды: шығармашылық және мәдени-туристік.

Шығармашылық кластерлер

Шығармашылық кластерлер мәдениет пен өнердің жекелеген салаларын дамытуға, мәдени өнімдердің интерактивті деңгейін арттыруға, қолайлы креативті орта қалыптастыруға, шығармашылық бірлестіктердің және жалпы мәдениет ұйымдарының бәсекелік артықшылықтарын нығайтуға ықпал етеді. Шығармашылық кластерлердің түрі осы бірлестіктердің тұжырымдамасына, пайда болу табиғаты мен басым құрамдас бөліктеріне байланысты. Кластерлік құрылымдарды қалыптастырудың негізгі екі тәсілі бар: біртекті, бұл тәсіл формальды әкімшілік-аумақтық шекарадан тыс саланың бір секторын біріктіру қағидатына негізделген, сондай-ақ көпбейінді, бұл тәсіл белгілі бір аумақтың (қаланың, ауданның, облыстың) шегінде оқшауланған. Елдің біртұтас мәдени кеңістігін қалыптастыру бойынша алға қойылған міндеттердің ерекшелігін ескере отырып, заманауи Қазақстанда екі тәсілді де пайдаланған жөн.

Саланың біртектес секторларынан тұратын шығармашылық кластерлер мыналарды қамтиды: музей ісі, әдебиет, кітап шығару және кітапхана ісі, бейнелеу өнері, дизайн мен сәулет, театр, хореография, музыка, орындаушылық және цирк өнері, кино индустриясы, анимация және ұлттық телевизия.

Музейлер ғылым мен зерттеу қызметін дамытудың тірек орталықтары ретінде

Қазіргі заманғы әлемде музей - бұл ғылым, білім, коммуникация, мәдени ақпарат пен шығармашылық инновациялар орталығы. Музей ісін реформалау шеңберінде 2020 жылға дейін музейлердің функцияларын мәдени-білім беру және имидж орталықтарына дейін кеңейту және ғылыми-зерттеу қызметін дамыту, тарихи ғылыммен, археологиямен, реставрациялаумен, өнертанумен, этнографиямен өзара іс-қимыл жасау үшін (он тоғыз музей мен галереяны біріктіретін АҚШ-тың Смитсон институты, Санкт-Петербургтегі Эрмитаж, Париждегі Лувр мысалы бойынша) жағдай жасау жоспарлануда. Осыған байланысты қор қоймаларының материалдық-техникалық базасын нығайту мәселелері қаралатын болады.

Музей ісі бойынша көркемдік кеңес құру ел музейлерінің жұмысын үйлестіруге, музейлер желісін нығайтуға, негізгі музей қорларын танымал ету және кеңінен таныстыру жүйесін қалыптастыруға, оларды ел ішінде және шет елдерде экспонаттауға, ауқымды музейаралық ықпалдастыққа жәрдемдеседі.

Қазақстан Республикасының мәдени саясаты тұжырымдамасын іске асырудың екінші кезеңінде жекелеген республикалық мәдениет ұйымдарының (музейлер, театрлар) бірінші басшылары лауазымдарына тәжірибелі шетелдік менеджерлерді шақыру, сондай-ақ жекелеген мәдениет объектілерін (музейлер, театрлар, мәдениет үйлері) мемлекеттік-жекешелік әріптестік қағидатында сенімгерлік басқаруға беру жөніндегі пилоттық жобаны енгізу мәселесі пысықталатын болады.

Әлемдік құндылыққа ие артефактілерді экспонаттауға бағдарланған Қазақстанның жетекші музейлерінің көркемдік қорларын қалыптастыру тәсілдері жүйелі деңгейде қайта қаралуға тиіс. Музейде бірегей артефактіні, халықаралық ауқымдағы тарихи жәдігерді кеңінен танымал ету осы жолдағы маңызды қадам болады. Туристік ағындардың негізгі көлемінің мәдениет объектілеріне, мінәжат орындары мен тарихи-мәдени ландшафтыларға баруға бағдарланғанын ескерсек, аталған басымдықтың тиімді қайтымы болады.

Ұлттық біртектіліктің және қазақстандықтардың рухани жаңғыруының маңызды тірегі ретінде Қазақстанның қасиетті жерлерінің мәдени-географиялық картасын біріктіруге бағытталған “Қазақстанның киелі жерлері” жобасы стратегиялық сипатқа ие болады. Елдің киелі жерлеріндегі жалпыұлттық және жергілікті объектілерді толық жүйелеуді Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі жанынан құрылған “Қасиетті Қазақстан” Орталығы және онда жұмыс істейтін ғылыми-сараптамалық кеңес қамтамасыз етеді. Бұдан басқа осы бастаманың арқасында алғаш рет “Туған жер” Қазақстандық өлкетанушылар бірлестігі” қоғамдық бірлестігі құрылды.

Бірінші кезектегі шаралар:

1) елдің жалпыұлттық және жергілікті жерлерінің біріздендірілген тізімін қалыптастыру;

2) деректер жинақтау және оларды тиісті ғылыми-публицистикалық және танымдық әдебиетті, монографияларды, "Киелі Қазақстан” көп томдық анықтамалық-энциклопедиялық басылымды қазақ, ағылшын, орыс тілдерінде шығару арқылы түсіндіру үшін ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;

3) әрбір қазақстандықты Қазақстанның киелі жерлері объектілерінің рөлі мен орны бойынша оқыту және сауаттандыру;

4) Қазақстанның киелі жерлерін елімізде және әлемде ғылыми-танымдық, деректі, анимациялық, көркем картиналардың сериясын шығара отырып, оларды жетекші әлемдік арналарда трансляциялау арқылы ілгерілету және танымал ету жөнінде кең ақпараттық науқан өткізу, Қазақстанның мәдени және туристік тартымдылығы туралы әлеуметтік желілер үшін мобильді форматта арнайы бейнероликтер жасау және тағы басқа;

5) әлемнің кез келген нүктесінен қолжетімділікке ие көпфункциялы заманауи мобильді платформа ретінде "Қазақстанның киелі жерлері” интерактивті виртуалды картасын жасау;

6) ішкі және сыртқы туристік ағынды ұлғайту мақсатында тартымды туристік маршруттар әзірлеу және тағы басқа.

Сонымен қатар, берілген контексте корық-музейлер жұмысының тұжырымдамасы осы бағытта қағидатты түрде қайта қаралуға тиіс. Тарихи-мәдени мұраның бірегей орталықтары ретінде қорық-музейлер тарихи ғылымның, археологияның және өнертанудың дамуында, әлемнің жетекші музейлерімен және халықаралық ұйымдарымен ғылыми және шығармашылық алмасуда маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Бұдан бөлек, олар жоғары туристік сұраныстың нысанасы болып табылады, осыған сүйене отырып, үздік әлемдік тәжірибелер ескеріліп, олардың үздіктерінде коммуникацияның, мәдени ақпарат пен шығармашылық инновациялардың орталығы болып табылатын арнайы визит-орталықтар құрылды. Тұтас алғанда, музей-қорықтардың дамуы бекітілген бас жоспарлардың негізінде жүзеге асырылатын болады және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 406 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асырумен нақты үйлестірілетін болады.

Еліміздің музейлері мен қорық-музейлерін дамытудың жүргізіліп жатқан стратегиясының тиімділігін арттыру, сондай-ақ олардың қызметін әлеуметтік жадының институты ретінде қоғамдық сананы жаңғырту міндеттері контексінде жандандыру шеңберінде Музейлердің ұлттық рейтингі енгізілуі тиіс.

Әдебиет, кітап шығару және кітапхана ісі

Мемлекеттік мәдени саясатты толыққанды іске асыру үшін қазіргі заманғы қоғамның және оның құндылық бағдарларының рухани жай-күйінің жарқын көрінісі болып табылатын қазақ әдебиетін одан әрі дамытуға көңіл бөлу қажет.

Осы бағытта әдебиет, кітап шығару және кітапхана ісі жөніндегі көркемдік кеңес жетекші рөл атқаруға тиіс, ол елімізде әдебиетті дамытудың негізгі тұжырымдарын белгілейді, үздік шығармашылық ресурстарды біріктіреді, жас дарындарды кеңінен іздеу мен тартуды қамтамасыз етеді.

Қазақстандықтардың мәдени ділін, патриотизмін, жастар үшін құндылық пайымдары мен бағдарларын қалыптастыруға бағытталған әлеуметтік маңызы бар әдебиетті басып шығару мемлекеттік мәдени саясаттың басымдығы болып табылады. Баспа қызметі саласындағы саясат жаңа заманның үздік үлгілерін, тарихи мұраны, оқиғаларды және тарих пен мәдениеттің ұлы тұлғаларының бейнелерін, қазіргі заман кейіпкерлерін, балалар әдебиетін, классиканы, әлемдік, ұлттық поэзия мен проза антологиясын қоса алғанда, барлық жанрлар мен бағыттарда бейнелейтін әдебиетке бағдарланатын болады.

Қазақстан кітапханалары жинақталған қоғамдық білімге кеңінен қол жеткізуді қазіргі заманғы қолайлы форматта қамтамасыз ететін көпфункциялы ақпараттық және демалыс орталықтарына айналуға тиіс. Қазіргі заманғы кітапхананың негізгі міндеті қоғамның ақпараттық мәдениетін, кітап оқуға, тілдерге, отандық тарих пен мәдениетке тұрақты қызығушылықты қалыптастыру болып табылады.

Бейнелеу өнері, дизайн және сәулет

Бейнелеу өнерін, безендіру-қолданбалы өнерді, дизайнды, сәулетті шығармашылық кластерлер ретінде қарастыра отырып, олардың өнімдерінің ерекшелігі көпшіліктің санасында халықтың, уақыт пен елдің көрнекі бейнесі ретінде орын алатынын ескеру қажет. Бұл ерекшелік ұлттық мәдени брендтерді жасау мен ілгерілетуде негізгі нысандардың бірі болып табылады. Сәулет пен дизайн өнердің әлеуметтік маңызы бар түрлері бола отырып, елдің мәдени-тарихи ландшафты мен адамның тіршілік ету ортасының эстетикасын қалыптастырады, сондай-ақ әлеуметтік-мәдени кеңістікті ұйымдастырады.

Бейнелеу өнері, сәулет және дизайн жөніндегі көркемдік кеңес қызметі ілгерілету және шығармашылық арт-индустриялар үшін қолайлы жағдайлар жасау жөніндегі жұмыстарды үйлестіруге, заманауи өнер мен халық шығармашылығының жаңа бағыттарын қолдауға бағытталатын болады.

Венециядағы қазіргі заманғы өнер биенналесі - қазіргі заманғы әлемдік өнердің ең беделді көрмелерінің бірі. Венециялық биенналеге ресми Қазақстан павильонының қатысуы туралы мәселе Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асырудың екінші кезеңінде пысықталатын болады, бұл Қазақстанның қазіргі заманғы бейнелеу өнерінің жаһандық мәдени диалогқа белсенді қатысуына жәрдемдесетін болады.

Театр, музыка, хореография, орындаушылық және цирк өнері

Облыстық театрларды, концерт және цирк ұйымдарын қоса алғанда, мәдениет мекемелерін көркемдік кеңестер мен тиісті салалық мәдени кластерлерді дамытуға белсенді қатыстыру арқылы республикалық мәдени саясат аясына тарту стратегиялық оңтайлы қадам болмақ.

Қала және ауыл халқының театр өнеріне теңдей қол жеткізуін қамтамасыз ету, сондай-ақ қазақстандық үздік қойылымдарды халықаралық театр кеңістігіне ілгерілету мақсатында гастрольдік және фестивальдық қызметті ұйымдастыруға жүйелі тәсіл қажет.

Кәсіби өсу, оның ішінде бүкіл әлем мойындаған сахналарда кәсіби өсу және елімізде әлемдік деңгейдегі сахна алаңдарын жасау үшін қолайлы жағдайлар мен мүмкіндіктер қажет.

Осы бірлестіктердің институционалдық құрылымдары репертуар саясатын, гастрольдік қызметті үйлестіру, сахналық шеберлікті арттыру, кадрларды іріктеу мен даярлау саласындағы жүйелі мәселелерді бір орталықтан шешуді талап етеді. Осы тәсіл қолда бар ресурстарды шоғырландыруға және олардың қызметін барынша ұтымды етуге қол жеткізуге, дамудағы өңірлік айырмашылықтарды жоюға, кадрларды әлеуметтік қолдау тәсілдерін біріздендіруге мүмкіндік береді.

2030 жылға қарай біздің еліміз кәсіптік шеберлікті арттыру мен шығармашылық өсудің халықаралық жетекші мектебіне айналуға тиіс.

Қазақстанның музыкалық мәдениетінің бай мұрасын сақтап қалу және дамыту үшін композиторлар мен дәстүрлі және классикалық музыка орындаушыларын қолдау қажет. Қазақ дәстүрлі музыка мәдениетінің түрлері мен жанрларын сақтау Материалдық емес мәдени мұраны қорғау туралы халықаралық конвенцияны іске асыру шеңберіндегі басым міндет болып табылады.

Классикалық би, сол сияқты халықтық би жанрларын қамтитын хореографиялық өнер би өнерінің заманауи үдерістеріне сай келетін өзіндік болмысын әсем қимылмен көрсету эстетикасында маңызды орын алады. Ұлттық хореография академиясының қызметі мен “Астана балет” тәрізді жаңа ұжымдарды құру отандық хореографияны дамытуға жаңа мүмкіндіктер береді.

Кино индустриясын қазіргі заманғы мәдени кеңістіктің аса маңызды кластері ретінде дамыту

Біздің тарихымыз бен мәдениетімізді өзекті етудің және әлемдік кеңістікке ықпалдастырудың ең тиімді тәсілдерінің бірі кино өнері мен киноиндустриясын дамыту, әлемнің жетекші кинокомпаниялары мен телеарналарының ынтымақтастыққа тарту саласында жатыр.

Ұлттық кинематограф қазіргі заманның үздік үлгілерін, еліміздің бірегей тарихи-мәдени мұрасын, тарихи оқиғалар мен ұлы тұлғаларды танымал етуге бағдарлануға тиіс. Патриотизм мен төзімділікті қалыптастыру мәселелеріне баса назар аудару қажет. Отандық кинокомпаниялардың қоржынында әлемдік кеңістікте отандық тарихты, мәдениет пен өнерді танытатын жарқын көркем бейнелер жасайтын деректі және көркем фильмдердің ауқымды жобалары болуға тиіс. Қазақ хандығының тарихы, қазақ мемлекеттілігінің тарихы бойынша, қазақ халқының тарихындағы жеке тұлғалар туралы сериалдар мен фильмдер түсіруді ұйымдастырған жөн. Көрнекті қайраткерлер мен тарихи оқиғаларды берудің жарқын және қазіргі заманғы көркем нысандары Қазақстан тарихын әлемдік контексте ұтымды енгізуге мүмкіндік береді.

Анимацияны дамыту ерекше маңызды болып табылады. Құндылықтар жүйесін өркендетуге тартатын мультипликациялық фильмдер, сондай-ақ ойын-сауық индустриясының брендтері және “темірқазық” жобалары болуы тиіс толықметражды мультипликациялық фильмдер Шәкен Айманов атындағы “Қазақфильм” акционерлік қоғамының негізгі өнімдері болуы тиіс. Анимациялық көркем бейнелерден бастап, ойыншықтарға, кәдесыйларға, баспа өнімдеріне дейін және басқа да жарқын имидждік өнімдер жасау қажет.

Ұлттық телевизия мәдени коммуникацияның жетекші нысаны ретінде коғамның базалық рухани құндылықтарын кеңінен таратуға да бағдарлануға тиіс. Дүниетаным мен мәдени ділді қалыптастырудағы ауқымды әсерін ескерсек, ұлттық телевизия жалпы мәдени тұжырымдаманы қажет етеді. “KazakhTV”, “Балапан” арналарының бүкіл мәдени байлығымызды, әлемдік өнердің нысандары мен бағыттарының алуан түрін, үздік ұлттық дәстүрлер мен рухани бағдарларды қазіргі заманның жаңа форматында беруде зор әлеуеті бар. Таралатын контентте ғылыми жетістіктер мен жаңалықтарды, археологияның, тарихтың және мәдениеттің бірегей ескерткіштері туралы мәліметтерді пайдалану қажет. Мысалы, “Алтын адам” және сақ артефактілері әлем жұртшылығы баса назар аударатын дүние жүзіне танымал бренд бола алады.

Жалпы алғанда, үш негізгі саланы - экономиканы, саясатты, ақыл-ойды жаңғырту жағдайында қазақстандық мәдениет өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру хабар таратудың түбегейлі жаңа нысанына ие болуға және жаһандық нарыққа бағдарлануы тиіс. Мемлекет басшысы өзінің “Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру” бағдарламалық мақаласында “Жаһандық әлемдегі заманауи қазақстандық мәдениет” жобасын жеке бөліп, отандық мәдениет БҰҰ-ның алты тілінде - ағылшын, орыс, қытай, испан, араб және француз тілдерінде таралуы керектігін айтты. Бұл ретте, ол бүгінгі замандастарымыз жасаған және жасап жатқан заманауи мәдениет болуға тиіс. Бұл жерде нысаны бойынша толықтай заманауи әдістеме материалдарын беру қажет. Мысалы, жай кітап емес, тұтас мультимедиялық сүйемелдеу. Ұлттық мәдениеттің үздік шығармаларын іріктеуде, оларды шетелде одан әрі таныстыру үшін үздік авторлар мен шығармалар тізімдерін қалыптастыруда еліміздің бүкіл шығармашылық интеллигенциясы, оның ішінде Жазушылар одағы мен Ғылым академиясы, университеттер мен қоғамдық ұйымдары ерекше рөл атқарады.

Мәдени-туристік кластерлер

Мәдени-туристік кластерлерді дамыту біздің ұлттық мемлекеттің және жат идеологиялық әсерден қорғау символының тірегі болуға бағытталған жалпыұлттық киелі жерлердің рухани-географиялық картасын қалыптастырудың жалпы стратегиясының бөлігі ретінде қаралады. Бұдан басқа, бұл өңірлердің мәдени ортасын қалыптастыруға ықпал жасайтын, ауылдағы жаңа инфрақұрылымдық жобаларды ынталандыратын, жастардың, балалардың және жергілікті мәдени қоғамдастықтардың шығармашылық белсенділігін, кәсіпшілік пен қолөнердің қайта түлеуін қолдайтын “Туған жер” жалпыұлттық жобасының маңызды құрамдас бөлігі.

Өңірдегі адами ресурстардың дамуына нақты инвестициялар бола отырып, мәдени-туристік кластерлер кәсіпкерлік белсенділікті ынталандырады, экономиканың шығармашылық секторын нығайтады, мәдени құндылықтарға қолжетімділіктегі теңсіздікті жояды және қала-ауыл желісі бойынша өнімді мәдени алмасуға ықпал етеді.

Жергілікті атқарушы органдар аумақтардың шынайы әлеуеті және жекелеген аудандардың даму ерекшеліктері ескерілетін, өңірлік кластерлердің бірегей құрылымы айқындалатын инвестициялық жобаларды іске асыру үшін қолайлы ахуал калыптастыру жағдайларын қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады.

Мәдени-туристік кластерлердің жоғары әлеуеті тарихи-мәдени аумақтардың халықаралық имиджі мен оң әлеуметтік және экономикалық нәтижеге қол жеткізуге бағытталған инфрақұрылым қалыптастыруға саяды, ол аумақтардың танымал брендтерін, өңірлердің тарихи-мәдени имиджін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Мәдени демалыс сервистік функцияны сақтай және жетілдіре отырып, өз мазмұнын өзгертеді. Мәдениет пен өнердің түрлі бағыттары бойынша әлемдік деңгейдегі ойын-сауық орталықтарын, экологиялық этносаябақтар, мәдени қорықтар құру еліміздің толық мәдени ландшафтын қалыптастыру үшін база болып табылады.

Туристік саланы дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасында базистерінде мәдениет объектілері маңызды орын алатын туристік кластерлер айқындалған, бұл туристік және мәдени салалардың өзара іс-қимыл жасасуының маңыздылығын айқындайды.

“Астана - Еуразия жүрегі” кластері

Астананың бәсекеге жоғары қабілеттілігінің түйінді аспектілерінің бірі елорданың қазіргі заманғы жоғары технологиялы мәдени инфрақұрылымы болып табылады, онда 6 театр, 7 музей, 25 кітапхана, 7 кинотеатр, 9 концерт ұйымы, цирк, 14 мәдениет және демалыс саябағы, галерея, 2 хайуанаттар бағы және тағы басқалар қамтылған республикалық деңгейдегі мәдениет объектілері шоғырланған.

"Астана Опера" жаңа опера және балет театры мен "Astana Ballet", "Қазақконцерт", Қазақстан тарихының ұлттық музейі және басқалар сияқты қазіргі заманғы шығармашылық ұжымдардың бірегей мүмкіндіктері Астанаға классикалық және қазіргі заманғы өнердің ірі халықаралық конкурстарын өткізу алаңына айналуға мүмкіндік береді.

ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік мұраларының алдын ала тізіміне енгізілген тарихи-мәдени объектілерді белсенді дамыту: Тасмола мәдениетінің қорғандары, Беғазы-Дәндібай мәдениетінің қорымдары және басқалары, сондай-ақ “Жібек жолы” сериялы трансұлттық номинациясына енгізілген объектілер перспективалы бағыт болып табылады.

Астана "ЭКСПО-2017" халықаралық мамандандырылған көрмесі Астананың мәдени имиджін халықаралық аренаға ілгерілетуге зор мүмкіндік ашты. Астана мен оның айналасы көшпелі төл мәдениетімізді және отандық шеберлердің орындауындағы ұлттық және әлемдік музыка, би, театр өнерінің үздік туындыларын таныстыру орталығына айналды. Көрме шеңберінде салынған павильондар мен кешендер елорданың мәдени инфрақұрылымын байытты.

Атап айтқанда, “ЭКСПО-2017” халықаралық мамандандырылған көрмесі шеңберінде ашылған “Этноауыл” ұлттық-мәдени кешені алдағы уақытта да туристердің үлкен қызығушылығын тудыратын, қазақ халқының бай дәстүрлі мәдениеті мен өнерін көрсететін бірегей алаң болуға бағытталған.

“Алматы - Қазақстанның еркін мәдени аймағы” кластері

Алматы қаласының және Алматы облысының шығармашылық өңір ретінде дамуы шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсету үшін оңтайлы ортаны қалыптастырады.

Өзінің бай тарихы мен қалыптасқан дәстүрлері бар Алматы қаласының және Алматы облысының мәдени инфрақұрылымында 19 театр, 41 музей, 26 кинотеатр, 12 концерттік ұйым, 300 кітапхана, клуб үлгісіндегі 246 мекеме, хайуанаттар бағы, цирк, 19 мәдениет және демалыс саябағы мен өзге де мәдениет объектілері орналасқан, олардың басым бөлігінің республикалық маңызы бар.

Қалада жыл сайын танымал “Бозторғай”, “Алмаfest”), "Фестиваль оркестров", “Кітапfest”, “Gakku дауысы”, "The Spirit of Tengri", “Ұлы дала рухы”, “Көктөбе - опера”, "Алматы - моя первая любовь" және тағы басқалары сияқты ірі қалалық мерекелер мен фестивальдар өткізілуде. “Star of Asia” халықаралық фестивалі, “Бастау” кинофестивалі, джаз фестивалі және басқа да жаңа ауқымды іс-шаралар пайда болып сәтті іске асырылуда.

Қазақстан Республикасында ЮНЕСКО дүниежүзілік мұралар объектілерінің алдын ала тізіміне енгізілген: петроглифтері бар Тамғалы бірегей археологиялық ландшафты, Ешкіөлмес петроглифтері бар Жетісу Алатауының тізбегі, сондай-ақ Есік қорғаны мен “Жібек жолы” сериялы трансұлттық номинациясына енгізілген объектілер (Боралдай сақ қорғаны, Талғар, Қаялық, Қарамерген ежелгі қалашықтары) ерекше қызығушылық тудырады.

Стоунхендждегі өнер фестивалінің үлгісі бойынша ашық аспан астындағы Тамғалытас ежелгі ғибадатхананың мінәжат кеңістігін халықаралық фестивальдар (The Spirit of Tengri қазіргі заманғы этностық музыка фестивалі) және мәдениет пен өнер форумдары өткізілетін жерге айналдыруға болады.

Мұндай форматтағы айшықты іс-шаралар әлемдік ғылыми қоғамдастықты Алматының тарихи-мәдени объектілеріне тартуға мүмкіндік береді.

“Табиғат пен көшпенді мәдениеттің бірлігі” кластері

Кластердің мәдени инфрақұрылымын 13 театр, 61 музей, 19 кинотеатр, 5 концерттік ұйым, 1314 кітапхана, 1080 клуб үлгісіндегі мекеме, цирк, 26 ойын-сауық және демалыс саябағы құрайды.

Қазақстанның солтүстік бөлігінің аумағында көркем ландшафттар, тау тізбектері, орман алқаптары, өзендер мен көлдер көп. Жүздеген археологиялық, тарихи және сәулет ескерткіштері бар. Энеолит дәуіріндегі Ботай мәдениетінің бірегей ескерткіштері, “Ұлытау” ұлттық тарихи-мәдени және табиғи қорық-музейі - дала өркениетінің тарихи негізін ашу мен зерделеу орны болып табылады. Болашақта бұл кластер Қазақстан Республикасындағы ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұралар мәдени объектілерінің алдын ала тізіміне енгізілген Беғазы-Дәндібай және Тасмола мәдениеттерінің кесенелерімен толықтырылуы мүмкін. Наурызым табиғи қорығы, Баянауыл мен Көкшетау ұлттық саябақтары мәдени, эко-, этно- және медицина туризмінің өңірлік орталықтары бола отырып, өзінің туристік мәртебесін кеңейтеді. Мүдделі жеке инвесторлар болған жағдайда елорданың маңында “Этноауыл және қолөнершілер көшесі” жобасын іске асыру туралы мәселені қарастыруға болады, ал Шучинск-Бурабай курорттық аймағы республикалық және халықаралық деңгейдегі имидждік концерттік іс-шараларды өткізуге арналған амфитеатрмен, көрме орталықтары бар жабық үлгідегі форум-орталығымен, кино-концерт залымен толықтырылуы мүмкін. Қожаберген жырау, Шоқан Уалиханов, Ыбырай Алтынсарин және басқалары сияқты солтүстік өңірдің көрнекті тумалары қалдырған ағартушылық пен мәдениет дәстүрлерін жалғастырып және кеңейте отырып, кластер елдің өзіндік мәдени-ағартушылық орталығына айналуы мүмкін.

Өңір тарихының атаулы күндеріне арналған ғылыми және мәдени-білім беру акцияларын, Ш. Уәлихановты еске алуға арналған түрлі ауқымдағы ғылыми және мәдени жобалардың конкурстарын, Ы. Алтынсарин атындағы мәдени ағартушылық іс-шараларды (байқаулар, фестивальдар, оқулар мен конкурстар), Қожаберген жырау атындағы патриоттық поэзия мен әндер фестивалін және басқа да іс-шараларды жыл сайын өткізу үлкен әлеуетке ие.

“Алтай маржаны” кластері

Кластердің құрамында: 16 музей, 313 кітапхана, 3 театр, 2 концерттік ұйым, 6 кинотеатр, клуб үлгісіндегі 306 мекеме, 3 мәдениет және демалыс саябағы, 2 хайуанаттар бағы бар. Өскемен мен Семей қалаларында бірегей тарихи-мәдени объектілер мен сәулет ескерткіштері, сондай-ақ “Берел” мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы бар, мұнда Алтай - түркі халқының алтын бесігі” түркітілдес халықтардың дәстүрлі халықаралық фестивалі өткізіледі. Алтайдың табиғи ландшафтының этнотуризмді дамыту үшін зор келешегі бар. Өңірде көптеген қорғандар бар, ІІ-ІІІ ғасырлардағы патша қорымдары табылған.

2020 жылға дейін мәдени жобаларды іске асыру саланың инфрақұрылымын нығайтып, өңірдегі мәдениет саласын дамытудың жаңа перспективаларын ашады.

Өскемен қаласында қазірдің өзінде-ақ қалыптасқан “MUSEUMстан” форматындағы халықаралық музей фестивалін өткізу дәстүрі жалғасатын болады.

Ұлы ақын Абайдың отаны Семей қаласында абайтанушылар мен жас әдебиетшілердің халықаралық симпозиумдары өткізілетін болады.

Қатонқарағайда “Бал алқабы” атты ауқымды этномәдени фестивалін өткізу халық кәсіпшілігі мен қолөнерін жандандыруға, өңірдің төл мәдениетін дамытуға нақты үлес қосуға қабілеті бар шығармашылық ұжымдар мен жекелеген орындаушыларды, музыканттарды, суретшілерді, декоративтік-қолданбалы өнер шеберлерін қолдауға бағытталатын болады.

“Ұлы Жібек жолын жаңғырту” кластері

Кластер 11 театрды, 54 музейді, 9 кинотеатрды, 2 концерттік ұйымды, 922 кітапхананы, клуб үлгісіндегі 627 мекемені, 48 мәдениет және демалыс саябағын, циркті, хайуанаттар бағын қамтиды. Тарихи-мәдени объектілердің қатарына мыналар кіреді: ежелгі Түркістан мен “Әзірет-Сұлтан” мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығының ескерткіштері, ортағасырлық Отырар қалашығы мен Отырар оазисінің археологиялық объектілері (ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген), Сауран археологиялық кешені, Ақыртас сарай кешені, палеолиттік учаскелері мен геоморфологиясы бар Қаратау мемлекеттік табиғи қорығы, ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген Арпа-Өзен петроглифтері, Қорқыт ата мемориалдық кешені және тағы басқалар.

Осы объектілердің барлығының зор әлеуеті бар және олардың трансшекаралық деңгейде танылуы әбден мүмкін. “Әзірет-Сұлтан” мемориалдық кешені мен оның маржаны - Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің бүкіл әлем мұсылмандарының рухани мінәжат орталығына айналу перспективасы бар.

"Каспий қақпасы" кластері

Кластердің мәдени инфрақұрылымында 4 театр, 30 музей, 19 кинотеатр, 6 концерттік ұйым, 614 кітапхана, клуб үлгісіндегі 404 мекеме, 10 ойын-сауық және демалыс саябағы бар. Мұнда мынадай тарихи-мәдени объектілер: Бекет ата, Шопан ата және Қараман ата жерасты мешіттері; Омар және Түр кесенелері; Маңғышлақ түбегіндегі қорымдар; Шерқала тауы “Бөкей ордасы” ескерткіштер кешені және тағы басқалар орналасқан.

Бұл бірегей өңір Дина Нұрпейісова атындағы халықаралық композиторлар мен дәстүрлі әндерді орындаушылар конкурсы, Каспий маңындағы елдердің халықаралық театрлық фестивалі, “Жас жалын жаңғыру” Каспий маңындағы елдердің халықаралық жастар форумы сияқты басқа да танымал мәдени іс-шараларды өткізу орнына айналды. Каспий күнін халықаралық мерекелеу жаңа серпінге ие болуы мүмкін. Ақтаудағы “Каспий мыңжылдықтар тоғысында”атты қазіргі заманғы ән фестивалі Каспий маңындағы елдер халқының еуразиялық ән конкурсы ретінде орын алуы мүмкін. Этномәдени іс-шаралар өңірдің мәдени төл тұрмысын білдіретін өзіндік бренд болуы тиіс.

Мәдениет және демалыс объектілері мен кеңінен танылатын жаңа сахна алаңдарының дамуы, әлемде “Алтын адам” шеруі ауқымды имидждік іс-шарасын өткізу мүмкіндігі, шетелде қазақстандық мәдениет маусымдары, “Наурыз” мейрамын жаңа нысанда мерекелеу, халықаралық фестивальдар мен конкурстар ұйымдастыру, бірегей мәдени ландшафттары мен жетекші мәдениет объектілерін танымал ету, заманауи мәдениетіміздің жаһандық әлемге белсенді шығуы, БҰҰ-ның тілдеріне үздік авторлардың шығармаларын аудару, кино, анимация, көркемсурет, дизайн саласында имидждік өнімдерді молынан көбейту, қолөнер мен халықтың қолданбалы өнерін дамыту, Қазақстанның киелі жерлерінің мәдени-географиялық картасын қалыптастыру және танымал ету - осының барлығы заманауи шығармашылық және мәдени-туристік кластерлерді дамытудың, шығармашылық белсенділікті ынталандыратын, әлемдік нарыққа шығу мүмкіндіктері бар жас дарындар мен шығармашылық индустрияның дамуын қолдайтын әлеуметтік маңызы бар жобаларды іске асырудың маңызды құрамдас бөлігіне айналады. 2030 жылға қарай Қазақстан инфрақұрылымы дамыған және әлемдік денгейдегі тиімді кластерлері бар халықаралық мәдениет, демалыс және туристердің үлкен қызығушылығын тудыратын орталықтардың біріне айналуға тиіс.

5. Іске асыру кезеңі мен күтілетін нәтижелер, нысаналы индикаторлар

Мәдени саясаттың берілген қағидаттары мен тәсілдерін іске асыру мынадай кезеңдерді көздейді:

1-кезең – 2015 - 2019 жылдар;

2-кезең – 2020 - 2030 жылдар.

Бірінші кезең шаралардың қолданыстағыларын бейімдеу және жаңаларын жасау бойынша нақты қадамдарды, сондай-ақ саланы, негізгі кластерлерді дамытудың институционалдық тетіктерін көздеді, олардың көпшілігі 2015 - 2016 жылдары іске асырылған болатын.

Тиісті аумақтарда мәдени бұқаралық іс-шараларды өткізу бойынша елдің мәдени саясатын практикалық іске асыруда жергілікті атқарушы органдарға бақылауды күшейту қажет.

Мәдениет саласында жаңғырту процесін нақты мониторингтеу және оның шикізаттық емес секторда орнын айқындау мақсатында жоғары мәдениетті қоғамның әлеуметтік-мәдени индикаторларының негізінде “форсайт” және ұзақ мерзімді мәдениеттану болжамының базасында ЭЫДҰ мен IMD халықаралық рейтингтерінің шеңберінде саланың даму серпінін бағалауға бағытталған әлеуметтанушылық зерттеулер топтамасын өткізу жалғасатын болады, өңірлерде мәдениет саласының өнімдері мен қызметтерін ұсыну деңгейлері бойынша өлшемшарттары мен көрсеткіштерінің рейтингтік жүйесі сынақтан өткізілді. “Рухани қазына” мәдениет қызметкерлерінің кәсіби мерекесі күні - 21 мамырда жыл сайын тәжірибе алмасу бойынша шоғырландырылған шығармашылық және кәсіби алаң болуға, орындаушылықтың ең үздік үлгілерін, қолданбалы өнерді, озық тәжірибелер мен өңірлердің әлеуметтік-мәдени жобаларын танымал етуге, Қазақстанда мәдениет және өнер салаларының туристік әлеуетін және кәсіби құзыреттілігін дамытуға бағытталған жалпыұлттық форум өткізу практикасы енгізілді.

Екінші кезеңде еліміздің үш базалық саласын - экономика, саясат және жалпыұлттық сананы жаңғырту тұрғысынан институционалдық және инфрақұрылымдық салаларды қайта құру жалғастырылуда. Үш тағанды қазақстандық жаңғыртудың міндеттерімен белгіленген, бірінші кезеңде көзделген қазақстандықтардың ұлттық кодын қалыптастыру, ұлттық сәйкестікті сақтау, шығармашылық ресурстардың әлеуетін нығайту, мәдениет пен туризмде кластерлік индустрияның симбиозын дамыту, креативті индустрия аймағын құру, сондай-ақ өзінің шағын отанын қолдау бастамаларын ілгерілету шаралары практикалық жүзеге асырылуда. Бұдан басқа, елдің ұлттық рәміздері мен мәдени бренді, Қазақстанның киелі жерлерінің мәдени-географиялық картасы, үздік туындылары жаһандық әлемде мәдениет пен өнер саласында ілгері жылжып, кеңінен таралуда.

Мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетіктерін кеңінен қолдану негізінде 2020 жылға қарай өнердің жекелеген түрлері мен мәдениет ұйымдары экономикалық тұрғыдан табысты (рентабельді) деңгейге шығарылатын болады.

Бірінші кезеңде:

1) тиісті құқықтық база дайындалады:

“Мәдениет туралы” 2006 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі;

Алғаш рет “Киноматография туралы” және “Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне киноматография мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Қазақстан Республикасы заңдарының жобалары әзірленді;

“Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы” Қазақстан Республикасы Заңының жана редакциядағы жобасын және ілеспе заңы жобасын әзірлеу көзделген;

2) өнер саласында бірыңғай білім беру кеңістігі құрылады;

3) ғылым мен зерттеу қызметі белсенді дамытылады; еліміздің музейлері тарих ғылымын, археология мен өнертануды дамытудың тірек орталықтарына айналады;

4) Қазақстанның киелі объектілері толық тексеріледі және жүйеленеді, оның қорытындысы бойынша Қазақстанның қасиетті жерлерінің мәдени-географиялық карталарына одан әрі зерттеу жүргізіліп, жалпыұлттық және жергілікті жерлердің тізімдері жинақталып, ілгерілетілетін және танымал етілетін болады;

5) музей-қорықтары жұмыстарының тұжырымдамалық жаңа форматы қалыптастырылады;

6) салалық көркемдік кеңестер құрылады;

7) жетекші халықаралық ұйымдардың (ЮНЕСКО, ТҮРКСОЙ, ИСЕСКО және басқалар) жобаларына ықпалдасу күшейтіледі;

8) бизнес пен әріптестікті дамыту шеңберінде:

әлемдік деңгейдегі демалыс ойын-сауық орталықтарын құрудың және ұлттық мәдени брендтерді қалыптастырудың салалық кешенді бизнес-жоспары әзірленеді;

дарынды ауыл жастарын қолдаудың және ілгерілетудің жол картасы әзірленеді;

мәдени туризмнің трансұлттық маршруттарын дамыту бойынша стартап жобасы әзірленеді;

9) 2020 жылға дейін еліміздің барлық кітапхана қорын кешенді цифрландыруды аяқтау жөніндегі салалық іс-қимыл жоспары іске асырылады;

10) бірыңғай репертуар, кадр саясатын қалыптастырудың және гастрольдік қызметті ұйымдастырудың нақты тетіктері пысықталады;

11) ауқымды республикалық және халықаралық имидждік іс-шаралар сериясы іске асырылады;

12) одан әрі әлемге таныту мақсатында БҰҰ-ның алты тіліне аудару үшін қазіргі заманғы қазақстандық мәдениеттің үздік авторлары, шығармалары мен орындаушылары тізімі қалыптастырылатын болады;

13) ауылдар мен моноқалалар үшін мәдениет саласындағы менеджерлер қажеттігінің тұрақты мониторингі қамтамасыз етіледі;

14) Алматы қаласында мәдениеттерді үндестіру орталығын құру туралы мәселе қаралатын болады;

15) ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесінің мәдени бағдарламаларын кешенді дайындау және іске асыру қамтамасыз етілетін болады.

Бірінші кезеңнің түйінді индикаторлары 2014 жылмен салыстырғанда 2020 жылға қарай:

1) қолданыстағы заңнамаға сәйкес цифрлық форматқа аударуға жататын ұлттық кітапханалық кітап қорын 100% цифрландыру;

2) кітапханаларға келу санының 2 есе көбеюі;

3) музейлерге келу санының 3 есе көбеюі;

4) театрларға келу санының 2 есе көбеюі;

5) халықтың мәдениет саласында көрсетілетін қызметтердің сапасына кемінде 70%-ға қанағаттануы арқылы қол жеткізілетін болады.

Қазақстан 2030 жылға қарай:

1) әлемдік мәдениет пен өнерді дамыту орталықтарының біріне;

2) дамыған инфрақұрылымы бар әлемдік ойын-сауық және демалыс орталықтарының біріне;

3) тарих ғылымын, археология мен өнертануды дамытудың халықаралық орталықтарының біріне;

4) кәсіби шеберлікті арттыру мен шығармашылық өсудің халықаралық жетекші мектебіне;

5) халықаралық жетекші ұйымдардың ірі өңірлік орталығына айналады.

Алдағы уақытта мынадай бағыттар бойынша жұмыс жалғасады:

1) заманауи өнердің жаңа бағыттарын қолдау, жастар субмәдениетімен өзара іс-қимыл жасасу;

2) киноны, анимацияны, театр, музыка, бейнелеу өнерін, әдебиетті және тағы басқаларды қоса алғанда, барлық салаларда әлеуметтік бағдарланған, рухани-адамгершілік және отансүйгіштік бағыттағы мәдени өнімдер өндірудің кешенді жоспарын іске асыру;

3) ұлттық символиканы және мәдениеттің экспорттық әлеуеті бар брендтік өнімін жасау;

4) еліміздің тарихи-мәдени ландшафтының туристік логистикасын, ішкі және сыртқы туристер легіне қызмет көрсететін трансұлттық бағыттарды кеңейту;

5) мәдени туризмді дамытудың “темірқазық” жобалары ретінде еліміздің айтулы мәдени кешендерін, аса маңызды киелі жерлердің объектілерін және басқаларын толық реставрациялау және реконструкциялау.

Екінші кезеңнің түйінді индикаторлары 2019 жылмен салыстырғанда 2030 жылға қарай:

1) қолданыстағы заңнамаға сәйкес цифрлық форматқа аударуға жататын ұлттық кітапхана кітап қорына түскен жаңа кітаптарды цифрландыру 100% деңгейде қамтамасыз етілетін болады;

2) кітапханаларға келу санының 20%-ға дерлік көбеюі;

3) мұражайларға келу санының 2 есе көбеюі;

4) театрларға келу санының 3 есе көбеюі;

5) халықтың мәдениет саласында көрсетілетін қызметтердің сапасына кемінде 75%-ға қанағаттануы арқылы қол жеткізілетін болады.

Елдің бірыңғай мәдени кеңістігін, ұлттық символикасын, Қазақстанның киелі жерлерінің мәдени-географиялық карталарын жасау жөніндегі іс-қимылдың жаңа ауқымы мен жүйелі шаралар қоғамдық сананы жаңғырту және “Рухани жаңғыру” бағдарламасының рухани жаңару жалпы ұлттық идеясының негізінде ұрпақтардың рухани сабақтастығы мен өзіндік сәйкестігін қамтамасыз етеді. Мәдени өрістің шекаралары мен форматын айтарлықтай кеңейту: шығармашыл капитал, мәдени кластерлер мен бизнес, бәсекеге қабілетті ментальділік мәдениет мекемелерінің қызметтерін бөлудегі аумақтық сәйкессіздікті еңсеруге мүмкіндік береді, ал креативті индустрия секторы, туризмді дамыту және мәдениет объектілері мен киелі жерлер бойынша жаңа туристік маршруттарды енгізу, қазақстандық заманауи мәдениеттің үздік шығармаларын аудару және халықаралық сахнаға шығару, мәдени брендтерді танымал ету мәдениеттің экономикалық және геосаяси мүмкіндіктерін кеңейтуге мүмкіндік береді.

Тұтастай алғанда, елдің бірыңғай мәдени кеңістігі экономиканың нақты секторындағы өнердің барлық бағыттарының орнықты дамуын қамтамасыз етеді: 2030 жылға қарай мәдениет секторы ІЖӨ көлемінде, мәдениетте жұмыспен қамтылған халықтың көлемінде, мәдени өнімнің экспорттық әлеуетінде әлемнің дамыған елдерінің орташа көрсеткішіне жетуге ұмтылады.

6. Қазақстан Республикасының мәдени саясатының тұжырымдамасын іске асыру көзделетін нормативтік құқықтық актілердің тізбесі:

1) “Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы” 1992 жылғы 2 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы;

2) “Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы” 2001 жылғы 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы;

3) “Мәдениет туралы” 2006 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы;

4) “Білім туралы” 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы;

5) “Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы” 2015 жылғы 19 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы;

6) “Қайырымдылық туралы” 2015 жылғы 16 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы;

7) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 406 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасы.

О Концепции культурной политики Республики Казахстан

Указ Президента Республики Казахстан от 4 ноября 2014 года № 939. Утратил силу Указом Президента Республики Казахстан от 25 августа 2023 года № 312.

Сноска. Утратил силу Указом Президента РК от 25.08.2023 № 312.

ПОСТАНОВЛЯЮ:

1. Утвердить прилагаемую Концепцию культурной политики Республики Казахстан (далее - Концепция).

2. Правительству Республики Казахстан:

1) утвердить План мероприятий по реализации Концепции;

2) принять иные меры, вытекающие из настоящего Указа.

3. Центральным государственным и местным исполнительным органам:

1) руководствоваться в своей деятельности Концепцией и принять необходимые меры по ее реализации;

2) обеспечить согласованность принимаемых документов системы государственного планирования с Концепцией.

4. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

5. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

Президент Республики Казахстан	Н. НАЗАРБАЕВ

УТВЕРЖДЕНА Указом Президента Республики Казахстан от 4 ноября 2014 года № 939

КОНЦЕПЦИЯ
культурной политики Республики Казахстан

Сноска. Концепция в редакции Указа Президента РК от 13.12.2017 № 604.
Сноска. по всему тексту слова "Нур-Султане", "Нур-Султана", "Нур-Султану" и "Нур-Султан" заменены соответственно словами "Астане", "Астаны", "Астане" и "Астана" в соответствии с Указом Президента РК от 13.04.2023 № 195 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

Содержание

1. Введение

2. Общее видение развития сферы культуры в Республике Казахстан

2.1. Анализ текущей ситуации

2.2. Обоснование необходимости долгосрочной Концепции культурной политики Республики Казахстан

3. Общие подходы и основные принципы культурной политики Республики Казахстан

3.1. Цель и задачи

3.2. Общие подходы

3.3. Основные принципы

4. Приоритетные направления культурной политики Республики Казахстан

4.1. Сохранение культурного кода нации

4.2. Совершенствование системы управления в сфере культуры

4.3. Единое образовательное пространство сферы искусства

4.4. Интеграция в международное культурное пространство

4.5. Применение информационных и инновационных технологий

4.6. Развитие современных культурных кластеров

Творческие кластеры

Музеи как опорные центры развития науки и исследовательской деятельности

Литература, книгоиздание и библиотечное дело

Изобразительное искусство, дизайн и архитектура

Театральное, музыкальное, хореографическое, исполнительское и цирковое искусство

Развитие киноиндустрии как важнейшего кластера современного культурного пространства

Культурно-туристские кластеры:

Кластер "Астана – сердце Евразии"

Кластер "Алматы – свободная культурная зона Казахстана"

Кластер "Единство природы и кочевой культуры"

Кластер "Жемчужина Алтая"

Кластер "Возрождение Великого Шелкового пути"

Кластер "Каспийские ворота"

5. Период реализации и ожидаемые результаты, целевые индикаторы

6. Перечень нормативных правовых актов, посредством которых предполагается реализация Концепции культурной политики Республики Казахстан

"Традиции и культура–
это генетический код нации"
Н.А. Назарбаев

1. Введение

Концепция культурной политики Республики Казахстан (далее – Концепция) разработана в целях реализации Послания Президента Республики Казахстан Назарбаева Н.А. народу Казахстана от 17 января 2014 года "Казахстанский путь - 2050: единая цель, единые интересы, единое будущее".

Стратегической доминантой новой культурной политики является выдвинутая Главой государства национальная идея духовной модернизации и обновления национального сознания "Рухани жаңғыру", призванная консолидировать казахстанский народ с его богатым культурным наследием и творческим потенциалом на успешное достижение цели вхождения Республики Казахстан в число 30-ти самых развитых стран мира.

Сегодня развитие культуры и культурного потенциала относится к числу ключевых приоритетов развития многих народов и государств мира. Одним из важнейших критериев успеха выступают уровень развития культуры, наличие эффективно работающей инфраструктуры культурных институтов и механизмов, обеспечивающих сохранение и обогащение общенационального и мирового культурного наследия, создание, трансляцию и потребление качественных культурных ценностей, плодотворный культурный обмен и духовно-творческую самореализацию личности.

Культурная политика успешного государства направлена на обеспечение устойчивого развития общества на основе формирования созидательных ценностных ориентиров и является качественным измерением развития всех важных аспектов жизнедеятельности общества и государства.

Достижения в сфере культуры не измеряются только работой ведомств, учреждений культуры, количественными показателями статистики и наличием известных имен. Культура сегодня – это мощный инструмент духовно-эстетического развития личности, формирования общенационального единства и интеграции страны в мировое сообщество. Базовой опорой здесь остаются национально-культурные корни, исторический опыт, лучшие традиции, а также сохранение собственного национального кода нации.

Современный подход к пониманию роли культуры обуславливает необходимость формирования новой социокультурной среды, важными направлениями которой выступают конкурентоспособность, прагматизм, сохранение национальной идентичности, культ знаний, открытость сознания и эволюционный путь развития государства. В данных условиях значимым приоритетом культурной политики должно стать изменение отношения общества к творческой активности и повышению собственных конкурентных преимуществ как важных аспектов успеха личности, бизнеса и государства в целом. Это требует, прежде всего, создания современной, основанной на мировых стандартах эффективной модели организации и управления инфраструктурой и сферой культуры, способствующей скорейшему вхождению Республики Казахстан в число 30-ти самых развитых государств.

Концепция культурной политики разработана с учетом передового опыта стран Организации экономического сотрудничества и развития, в частности, направлена на усиление отрасли культуры и искусства по показателям занятости и уровню доходов. В таких условиях сфера культуры становится одним из ресурсов экономики, привлекательной инвестиционной средой для бизнес-инициатив, что позволяет вывести отдельные виды искусства и организации культуры на экономически прибыльный (рентабельный) уровень, а именно: киноиндустрию, анимацию, цирковое искусство, музейную, концертную и театральную деятельность и другие.

2. Общее видение развития сферы культуры в Республике Казахстан

2.1. Анализ текущей ситуации

Исторически сложившаяся и получившая интенсивное развитие за годы независимости инфраструктура отрасли служит базовой платформой для дальнейшего развития казахстанской культуры.

По данным Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан на 1 января 2017 года в стране действует 4,1 тысяч библиотек, около 3,2 тысяч культурно-досуговых организаций, 238 музеев, 64 театра, 94 кинотеатра, 39 концертных организаций, 132 парка культуры и отдыха, 8 зоопарков, 4 цирка.

Динамика развития инфраструктуры носит стабильный положительный характер. Так, за последние годы на 13 % увеличилось количество музеев, учреждений клубного типа и организаций, осуществляющих кинопоказ; на 16,4 % возросло количество театров; на 4,6 % увеличилось число библиотек. Системная государственная поддержка отрасли также определяется стабильным финансированием.

В стране открыты уникальные по своей архитектуре Центральный концертный зал "Казахстан", самый масштабный в Центральной Азии театр оперы и балета "Астана-Опера", театр "Astana Ballet", Национальный музей Республики Казахстан, призванный стать крупнейшим в стране местом свода знаковых ценностей культурного наследия.

Инфраструктура отрасли позволяет обслуживать в среднем более 90,5 миллионов человек в год. По данным социологических исследований, уровень удовлетворенности населения услугами культуры составляет 66-70,3 %.

Практически все существующие направления, жанры и стили получили свое развитие в классической, народной и массовой культуре. Казахстанское музыкальное, изобразительное, кино- и театральное искусство достойно представлено на различных международных фестивалях искусств, выставках, форумах, биеннале и конкурсах. Лучшие казахстанские мастера искусств имеют возможность стажироваться на самых престижных площадках мирового искусства.

На театральных площадках страны ежегодно ставятся более 38 тысяч спектаклей, 400 из них – это новые постановки отечественных и зарубежных хореографов, балетмейстеров, режиссеров, произведения творческих конкурсов "Тәуелсіздік толғауы".

Активно развивается отечественная киноиндустрия. На киностудии акционерного общества "Казахфильм" имени Шакена Айманова обеспечена полная современная технологическая цепочка кинопроизводства, позволяющая снимать фильмы разных жанров и форматов. Производственная мощность кинобазы составляет более 100 фильмов в год. Казахстанские картины принимают участие в международных кинопоказах и фестивалях. С 2014 по 2016 годы более 200 картин акционерного общества "Казахфильм" имени Шакена Айманова стали участниками 150 кинофестивалей и международных показов в 48 странах мира и удостоены более 100 призов. К юбилею Независимости Казахстана было презентовано 26 кинокартин, в числе которых 9 художественных, 9 документальных, 7 дебютных и 1 анимационный полнометражный фильм. Все картины ориентированы на международный рынок проката. В число лучших фильмом 2016 года в России вошла казахстанско-российская картина "28 панфиловцев". В России, Китае, Франции, Гонконге, Греции прошли широкие презентации продолжения киноэпопеи "Путь лидера" "Так сложились звезды". Высшей наградой в номинации "За инновационный проект" на выставке культуры и креативной индустрии в Китае удостоен научно-популярный фильм "Под вечным оком неба", в прокате Китая и Италии состоялись показы документального фильма "Марко Поло", созданного совместно с итальянскими и китайскими партнерами. Обладателями целого ряда престижных международных наград в 2017 году стали картины "Дорога к матери" режиссера А. Сатаева, "Аманат" режиссера С. Нырымбетова и другие. Первым обладателем Государственной премии в области литературы и искусства Казахстана стала картина "Кунанбай". Одним из лидеров отечественного проката 2017 года стала картина "Алмас Қылыш".

По поручению Главы государства ведется работа по расширению фонда Казахской национальной электронной библиотеки (КазНЭБ), призванного стать основным интеллектуальным ресурсом нации. Объем электронного каталога составляет 30 тысяч библиографических записей. Ежегодно по запросам дистанционных пользователей принимаются и отрабатываются в среднем 3 тысяч заказов на изготовление е-копий книг.

В рамках популяризации казахстанской культуры за рубежом мероприятиями в формате дней культуры за последние несколько лет охвачены практически все страны СНГ, ведущие государства Европы и Азии, Ближнего Востока.

В ходе реализации Государственной программы "Мәдени мұра" был осуществлен комплекс мероприятий, результатом которых стали открытие новых памятников истории и культуры, консервация, реставрация и реконструкция значимых историко-культурных объектов, создание базы для целостной системы изучения культурного наследия страны.

В рамках уникальных проектов "Қазақтың дәстүрлі мың күйі", "Қазақтың дәстүрлі мың әні" и "Батырлар жыры" систематизированы лучшие образцы народного творчества.

По линии международного сотрудничества Казахстан является участником конвенций в сфере культуры: Конвенции об охране всемирного культурного и природного наследия (Париж, 16 ноября 1972 года), Международной конвенции об охране нематериального культурного наследия (Париж, 17 октября 2003 года), Гаагской конвенции о защите культурных ценностей в случае вооруженного конфликта (Гаага, 14 мая 1954 года), Европейской культурной конвенции (Париж, 19 декабря 1954 года), Конвенции о мерах, направленных на запрещение и предупреждение незаконного ввоза, вывоза и передачи права собственности на культурные ценности (Париж, 1970 года), Конвенции о международных выставках (Париж, 22 ноября 1928 года).

В Список всемирного наследия ЮНЕСКО включены памятники культуры - мавзолей Ходжа Ахмеда Яссауи и петроглифы археологического ландшафта Тамгалы, а также объект природного наследия "Сарыарка - степи и озера Северного Казахстана". Восемь казахстанских объектов Семиреченского отрезка Шелкового пути: Талгар, Каялык, Карамерген, Актобе "Степнинское", Орнек, Кулан, Костобе, археологический комплекс "Акыртас" вошли в список всемирного наследия ЮНЕСКО в составе серийной транснациональной номинации "Шелковый путь: сеть маршрутов Чанань-Тянь-Шанского коридора".

В целом, потенциал отрасли достаточно высокий, о чем свидетельствует стабильная динамика роста потребления культурных услуг. Только за последние десять лет в 1,3 раза повысился показатель посещаемости театров, на 18 % выросло число постоянных читателей библиотек, в 2,3 раза увеличилось количество зрителей кинотеатров.

Однако при интенсивном росте показателей отрасли в целом, по-прежнему низким остаются социальный статус и престиж работников сферы культуры и искусства. Среднемесячная заработная плата работников отрасли составляет 61-72 % от аналогичного показателя по всем областям деятельности в республике. Фонд заработной платы по указанному виду деятельности составляет 1,3 % от общего фонда заработной платы по стране. Динамика создания новых рабочих мест в сфере культуры свидетельствует об отставании отрасли от среднереспубликанского показателя занятости.

Ключевые проблемы отрасли

На основе анализа текущей ситуации можно выделить следующие проблемы отрасли:

1) недостаточно эффективная координация принимаемых решений органов исполнительной власти и местного самоуправления, а также сохраняющаяся диспропорция в развитии сети организаций культуры, особенно на селе;

2) существуют несоответствие между необходимостью развития сети учреждений культуры и возможностями бюджета по их содержанию и слабая активизация внедрения практики государственно-частного партнерства;

3) не в полной мере применяется системный подход к развитию творческого потенциала молодежи и детей;

4) не получают должного развития и поддержки современные направления искусства и его новые течения;

5) недостаток современных произведений искусства, воплощающих национальные духовные ценности и ориентиры в ярких художественных образах;

6) слабо выражены научный подход и взаимосвязь теории с практикой искусства: рассредоточены и не согласованы между собой художественное образование, искусствознание, музейное дело, археология, реставрация, туризм, кино, театр;

7) музеи и музеи-заповедники недостаточно используют потенциал развития научно-исследовательской деятельности;

8) не развиты институты меценатства, спонсорства и волонтерства в сфере культуры;

9) недостаточно проработаны практические шаги по реализации системного подхода к развитию культуры досуга и культурного сервиса.

Действующая нормативная правовая база в сфере культуры не в полной мере соответствует требованиям современных инновационных и интеграционных процессов, не учитывает потребности регионов, моногородов и отдаленных сел.

Действующая система творческого образования в стране, имея высокие показатели в подготовке кадров по музыкальному, балетному, исполнительскому, изобразительному искусству, не охватывает весь спектр потребностей в специалистах в области кино, анимации, живописи, скульптуры, графики, дизайна, декоративно-прикладного искусства, музейного, реставрационного, библиотечного дела. Художественное образование требует системного преобразования подготовки творческих специальностей на всех уровнях обучения.

Кадровый дефицит тормозит появление и развитие нового "креативного" класса - активной и массовой социальной группы, доля которой, например, в США уже превышает 30 % населения.

Отдельного внимания требует развитие науки во всех сферах искусства, музееведения и культурологии. Сегодня практически нет скоординированной политики проведения научных исследований в области музейного дела, истории, археологии, этнографии, реставрации, искусствоведения и культурологии. Научные и практические результаты, артефакты, историко-культурные объекты не получают должной интерпретации и не интегрированы в современные процессы наследования ценностей и формирования культурной идентичности.

Требует должного внимания развитие молодежной культуры, а также системы поддержки детского и юношеского творчества и художественно-эстетического образования. Данная ситуация обусловила массовую ориентированность общества, особенно молодежи, на инокультурные ценности и идеалы, что отрицательно влияет на формирование устойчивой шкалы ценностей и культурного иммунитета.

Отсутствует стратегия производства различных видов детской культурной продукции (в том числе анимационной), призванной воспитывать эстетический вкус, нравственность, прививать интерес и уважение к отечественной культуре.

Не в полной мере реализован потенциал интегрирования в мировой культурный процесс на условиях партнерства и конкуренции многих отраслей культуры и искусства Казахстана. Укреплению статуса казахстанской культуры в мире может и должна способствовать реализация узнаваемых имиджевых проектов - проведение международных конкурсов и фестивалей, развитие туристических транснациональных маршрутов и кластеров.

Слабое развитие креативной индустрии и информационно-коммуникационных технологий в сфере культуры и искусства при наличии больших возможностей не позволяет сформировать инновационный подход к развитию отрасли и обеспечить широкий доступ к продуктам и услугам культуры.

Модели культурной политики

Существуют разные пути и подходы в области культурной политики, и каждое развитое государство руководствуется собственной уникальной стратегией, обусловленной существующим историко-культурным опытом, объективными политическими и экономическими преимуществами.

Модели культурной политики ориентированы на следующие основные приоритеты: защита существующих культурных ценностей, поддержка и продвижение культурного творчества, развитие культурной жизни (среды). Управление (планирование), финансирование и законодательное обеспечение являются основными аспектами культурной политики современных развитых и развивающихся стран.

Модели управления:

1) приоритетная политика - усилия государства нацелены на выстраивание прочной системы ценностей, поддержку имиджевых проектов, творческих организаций, коллективов и личностей, имеющих общенациональное и мировое значение;

2) политика доступности - основные усилия государства направлены на продвижение элитарной культуры и искусства, формирование вкусов и высоких эстетических ценностей среди широких слоев населения;

3) политика культурного самовыражения - размываются классическая культурная иерархия и эстетические категории, главенствующую роль играет любая попытка культурной самоидентификации и самовыражения (этническая, социальная, профессиональная и другие).

Основу любой модели управления в сфере культуры определяет принцип высокого участия государства в создании единого культурного пространства страны.

Вместе с тем, в мировой практике не сформировано четких и универсальных стандартов развития сферы культуры и критериев ее успешности. Каждая страна определяет набор задач и инструментов культурной политики с учетом собственных особенностей и возможностей и видения стратегических перспектив.

Существует ряд общемировых тенденций, характеризующих современный вектор культурной политики развитых стран, важнейшими из которых являются:

1) содействие творчеству и генерация творческой свободы;

2) обеспечение сохранности культурного наследия, защиты национальной культуры и языка;

3) создание равных возможностей участия в культурной жизни всех слоев населения;

4) создание условий для творческой реализации молодежи, в особенности детей;

5) интеграция культурного и социально-экономического развития общества и другие.

Для Казахстана важен синтез положительных элементов лучших мировых практик представленных моделей управления. Поддержка баланса интересов государства, общества и личности в динамично развивающихся процессах сферы культуры является наиболее оптимальным принципом культурной политики стабильного и успешного государства.

Модели финансирования

США: государственная поддержка культуры имеет мощную идеологическую основу и позиционируется как "государство-вдохновитель". Финансирование обеспечивают гранты, фонды и спонсоры. Миссия культуры включает продвижение американской системы ценностей и образа жизни в глобальных масштабах, формирование особого имиджа США как защитника демократии, прав и свобод человека во всем мире.

Россия: действует Государственная программа "Развитие культуры и туризма на 2013 – 2020 годы", основная цель которой – духовно-нравственное развитие личности и государства, укрепление единого культурного пространства страны и духовного единства многонационального народа. Основной источник финансирования – федеральный бюджет. Прямое финансирование в России обеспечивает в среднем до 80 % доходов массовых организаций культуры. Налоговые льготы для частных пожертвований, спонсоров и меценатов выражаются в уменьшении налогооблагаемой базы по прибыли на величину пожертвований на развитие культуры и искусства. Налогооблагаемая прибыль в этих случаях уменьшается для предприятий до 5 %, а для банков – до 3 %. Культурная политика России основана на национальном понимании культуры и ее социальной роли.

Китай: выделяется два направления культурной политики – традиционное, которое финансируется и контролируется государством: идеология, социальные культурные услуги, творчество, научные исследования, охрана культурного наследия, а также индустрия культуры, производящая продукты культуры в условиях свободной конкуренции. Государственное финансирование сочетается с негосударственными формами инвестиций: поощрение инвестирования, расширение финансовых фондов в сфере культуры, государственное кредитование прорывных и высокотехнологичных проектов и другие. Правительство через основание фонда развития культуры и коммерческие предприятия в сфере культуры создало эффективный механизм формирования сферы культурной индустрии.

Великобритания и Канада: государство берет на себя основное финансовое бремя по поддержке национальной культуры, не участвуя при этом в его распределении – принцип "вытянутой руки". Эту функцию осуществляют независимые административные органы, которые, в свою очередь, передают финансовые средства специальным комитетам и группам экспертов. Корпоративное спонсорство выступает важным механизмом финансирования культуры, паритетным с государственными усилиями.

Германия: бюджетное финансирование осуществляется главным образом региональными и местными властями, признается доминирующее значение экономической свободы. Политика в сфере культуры наряду с государственным включает частное и общественное финансирование с развитыми механизмами системы грантовой поддержки.

Франция: финансирование культуры осуществляется центральными, региональными и местными органами власти и в небольшой степени частным сектором. Центральные органы берут на себя обязательства по реализации проектов национального уровня. Действуют советы по делам культуры.

Швеция, Норвегия, Дания основываются на существовании сильной администрации в сфере культуры на центральном уровне, которая играет роль координатора в деятельности всех участников культурной политики, в частности, в региональных и местных сообществах.

Австрия: государственное субсидирование культурных организаций в Австрии составляет от 75 % до 100 %. В Австрии, как и во Франции, государственное финансирование осуществляется на трех основных уровнях: федеральном, региональном, муниципальном.

Южная Корея, Малайзия, Сингапур: восточноазиатский вариант культурной политики заключается в возрождении социально привлекательной роли культуры посредством формирования социальной ответственности, социальной сплоченности, возрождения городов, охраны окружающей среды. Большое значение уделяется институтам культуры, поддержке экономически-ориентированных проектов с целью увеличения объема туризма.

Анализ мирового опыта показал, что заинтересованность государства и грамотно выстроенная политика в сфере культуры способствуют социальной стабильности, формированию системы ценностей и ее преемственности, патриотизма и национальной идентичности, стимулируют инновационное развитие отрасли и устойчивый экономический рост.

С учетом лучших мировых практик для Казахстана особенно актуально выстроить действенные правовые механизмы поддержки спонсорства и меценатства в области культуры по примеру таких стран как США, Великобритания, Германия, Южная Корея и Сингапур.

Современный мировой опыт показывает высокую успешность гибких кластерных структур. Точечная концентрация на прорывных направлениях позволит задать ориентиры для развития отрасли культуры в целом.

Также важно сохранять государственное финансирование социально значимых проектов и некоммерческих отраслей – особенно классического и академического искусства по примеру России, Китая, Франции, Австрии и другие. Оптимальным является опыт Франции, где центральные органы берут на себя обязательства по реализации проектов национального уровня и действуют советы по делам культуры.

2.2. Обоснование необходимости долгосрочной Концепции культурной политики Республики Казахстан

Динамика и характер изменений, которые произошли за последние десятилетия в нашей стране и мире, требуют пересмотра подходов и методов поддержки и развития культурной сферы.

Эпоха глобализации способствовала трансформации многих институтов, включая культуру, как важнейшего фактора ускорения социальной, экономической и политической модернизации, обеспечивающего движение к постиндустриальному обществу через партнерство и диалог.

Культурная политика является одной из наиболее эффективных средств формирования общенационального единства и модернизации национального сознания. Она осуществляется путем государственной поддержки процессов культурной жизни в обществе и воспитания граждан средствами культуры.

Важнейшим условием формирования новой модели культурной политики является единение интересов общества и государства в контексте модернизации трех базовых сфер – экономики, политики и сознания. В заданной системной триаде казахстанской модернизации современная казахстанская культура нуждается не только в защите от вызовов и угроз глобализации, но и создании собственной культурной ниши в мировом культурном пространстве.

3. Общие подходы и основные принципы культурной политики Республики Казахстан

3.1. Цель и задачи

Цели: духовная модернизация и обновление национального сознания, формирование единого культурного пространства страны, конкурентоспособной культурной ментальности и высоких ценностных ориентиров казахстанцев, развитие и популяризация современных культурных кластеров, влияющих на успешное развитие экономики, повышение туристской привлекательности и позитивного международного имиджа страны.

Задачи:

1) формирование духовно-нравственных ориентиров граждан, нового казахстанского патриотизма, устойчивой системы ценностей и созидательных основ общества всеобщего труда;

2) создание и продвижение национальной символики как перманентной защиты от чуждых идеологических влияний, формирование собственных национальных брендов;

3) дальнейшее сохранение, изучение и популяризация историко-культурного наследия, формирование культурно-географической карты святынь Казахстана;

4) развитие казахстанского культурного пространства на основе сохранения этнического многообразия и гармоничного развития культуры народа Казахстана при активном участии Ассамблеи народа Казахстана;

5) продвижение современной казахстанской культуры в глобальном мире;

6) создание условий для интенсивного развития конкурентоспособной культурной среды и современных культурных кластеров;

7) создание ярких художественных образов, воплощающих лучшие образцы современности, примечательные исторические события и артефакты, культурное наследие и традиции, тиражируемые посредством всех видов, жанров и направлений искусства - кино, анимации, литературы, живописи и других;

8) сохранение и укрепление национальной идентичности и единства народа Казахстана на принципах гражданства, духовного обновления, популяризации ценностей программы "Рухани жаңғыру";

9) широкое использование историко-культурного ландшафта Казахстана для развития внутреннего и въездного культурного туризма с опорой на символическое наследие народа и культурно-географического карты святынь страны "Сакральная география Казахстана".

3.2. Общие подходы

Реализация Концепции культурной политики Республики Казахстан будет осуществляться на основе системы подходов и принципов, обусловленных глобальными векторами долгосрочного развития согласно Стратегии "Казахстан-2050" и Концепции по вхождению Казахстана в число 30-ти самых развитых государств мира.

В основе государственной политики в сфере развития культуры лежат следующие подходы:

1) системность и комплексность развития всех направлений культуры во взаимосвязи;

2) историческая преемственность и непрерывность поступательного развития культуры;

3) обоснованность и приоритетность;

4) инклюзивность и социальная направленность;

5) инновационность и креативность.

Человеческий капитал, творческий ресурс, системная государственная поддержка и бизнес-инициативы должны стать прочным фундаментом интенсивного развития конкурентоспособной культурной среды, которая в свою очередь является главным показателем успеха государства и общества в экономике, социальной и культурной жизни.

3.3. Основные принципы

Реализация Концепции культурной политики Республики Казахстан будет основываться на следующих принципах:

1) приоритетность общенационального культурного наследия, определяющего самобытность отечественной культуры в глобальном мире;

2) признание культуры как фактора роста и мощного ресурса социального развития;

3) уважение культурного многообразия страны, поддержка и развитие культуры и традиций полиэтничного Казахстана;

4) свобода творческой личности и форм культурного самовыражения;

5) единство культурной среды на базе новых институциональных объединений, современных культурных кластеров и передовых технологий.

Данные принципы являются ядром формирования новой культурной конкурентоспособной ментальности, в основе которой - выстроенная система ценностей, творческая активность, способность создавать востребованный продукт культуры. Отечественная культура должна выйти на качественно новый уровень и стать широко узнаваемой в мире.

4. Приоритетные направления культурной политики Республики Казахстан

4.1. Сохранение культурного кода нации

Современная казахстанская культура имеет все предпосылки для активного участия в глобальном культурном диалоге со своей сложившейся историко-культурной основой генетического кода нации. Основными составляющими культурного кода нации являются наследие, традиции, обычаи, язык, семья, хозяйственные системы (жизненный уклад), праздники.

Жизнеспособная культура проходит свой естественный путь развития и трансформации, сохраняя свой стрежень. Идентичность может дать сбой в случае, когда ценности своей культуры окажутся малопривлекательными и ее может заменить другая, способная увести от истоков духовных и нравственных ценностей исконной культуры.

Одними из важных векторов культурного развития современного Казахстана являются сохранение, исследование и трансляция культурного наследия. Культурное наследие – это неисчерпаемый потенциал консолидации и успешного развития нашего общества и государства, базовая основа формирования собственной национальной символики, каркаса национальной идентичности и символической защиты от чуждых идеологических влияний.

Государственная культурная политика должна быть направлена на модернизацию общественного сознания, духовное обновление, культурную и общенациональную консолидацию общества, формирование нравственной, самостоятельно мыслящей творческой, ответственной личности.

Мировой опыт показывает, что технология трансляции и интеграция культурного наследия нации лежат в основе формирования современных культурных кластеров: от научных изысканий до культурного туризма. Катализатором развития кластеров является креативная индустрия, позволяющая сделать культурное наследие неотъемлемой частью повседневности, живой и постоянно развивающейся традиции, актуальной для нового поколения.

В контексте модернизации общественного сознания особое внимание должно быть уделено укреплению национальной идентичности и продвижению нового казахстанского патриотизма. В связи с этим будет продолжена работа в рамках существующих проектов сферы культуры, а также начата работа по реализации проектов программы "Рухани жаңғыру" – "Сакральная география Казахстана", "Современная казахстанская культура в глобальном мире", "Туған жер" и других.

Язык является основным элементом культуры и непременным условием формирования нации и ее единства. Сохранение и развитие казахского языка, новая модель передачи его текстовых символов через поэтапный переход на латинский алфавит составляют важнейшую задачу культурной политики нашего государства. Интеграция казахстанской культуры в мировое сообщество обеспечивается государственной языковой политикой, которая предусматривает триединство языков: казахский, русский, английский.

Обычаи и традиции как устойчивая система поведения человека в разных сферах жизнедеятельности, передающаяся из поколения в поколение, сохраняют неповторимую самобытность и выражают душу народа. Их своеобразие связано со спецификой природной среды и хозяйственного уклада. Следует сохранять и продвигать элементы материальной и нематериальной культуры казахского народа.

Благодаря институту семьи обеспечивается преемственность поколений. Важнейшей задачей культурной политики является культивирование в общественном сознании понимания ценности семьи как залога благополучия жизни человека и общества.

Национальные праздники аккумулируют богатство и разнообразие традиций, ритуалов, обычаев, зрелищ, обрядов, игр, торжеств и т.д. Празднования общенародных, государственных праздников являются консолидирующим фактором общественного сознания, направляя его в позитивное русло, формируя чувства гордости и патриотизма. Таким образом, огромную роль здесь играют формирование национальных образов и национальной символики, культивирование традиций праздничных мероприятий и позитивных форм культурного досуга, способных сплотить народ.

Поддержка традиционных ценностей, формирование и развитие нравственных ориентиров, способствующих модернизации общественного сознания, духовному обновлению и укреплению культурного кода нации, будут осуществляться через развитие языка, сохранение культурно-исторических ценностей, традиций, формирование культурно-географической карты святынь Казахстана, продвижение современной казахстанской культуры в глобальном мире, социальном уважении и любви к своей малой родине "Туған жер".

4.2. Совершенствование системы управления в сфере культуры

Новые подходы к формированию системы управления в сфере культуры предполагают использование практики привлечения частных инвестиций, меценатства и другое. Изменение институционального поля культуры, повышение эффективности менеджмента организаций будут способствовать глубокой модернизации отрасли.

В Законе Республики Казахстан от 16 ноября 2015 года "О благотворительности" предусмотрены меры по содействию укреплению мира, дружбы и общественного согласия, единства народа, духовной культуры, удовлетворению культурно-образовательных потребностей граждан и общества и оказанию благотворительной помощи этнокультурным объединениям, организациям культуры и искусства, и объектам, имеющим культурно-историческое значение для народа Казахстана.

В целях привлечения культурного сообщества и координации вопросов менеджмента в сфере культуры введены институты художественных советов по отраслям при уполномоченном органе в сфере культуры Республики Казахстан. Созданы художественные советы по театральной, музыкальной и концертной деятельности, цирковому и хореографическому искусству, киноиндустрии, музейному, библиотечному делу и археологии, заповедникам-музеям, изобразительному искусству, архитектуре и дизайну, литературе и книгоизданию при уполномоченном органе в сфере культуры Республики Казахстан. Художественные советы в тесном взаимодействии с творческими союзами обеспечивают координацию деятельности институциональных объединений в форме отраслевых кластеров с целью создания конкурентоспособного отечественного продукта – высокохудожественных произведений и предметов культуры и искусства.

Вопросы развития культуры в регионах должны решаться на уровне местных исполнительных органов с учетом рекомендаций художественных советов по отраслям.

Основная цель новой координирующей структуры управления – это эффективная реализация культурной политики с консолидированной платформой, направленной на формирование репертуара, гастрольной деятельности, решение вопросов кадровой политики.

Необходимы активизация существующих и учреждение новых общественных союзов, ассоциаций, фондов, неправительственных организаций и т.п. в сфере культуры и искусства.

Субъектами реализации культурной политики наряду с государственными структурами призваны стать социальные и бизнес-институты, творческие сообщества, наделенные определенными полномочиями, реальными мотивациями и защищенные законодательными гарантиями.

Развитие государственно-частного партнерства предполагает гармоничное сочетание государственного финансирования с негосударственными формами инвестиций. В качестве возможных механизмов сотрудничества в сфере культуры могут рассматриваться концессиональные модели и схемы, когда государство предоставляет частному бизнесу право пользования объектом при условии сохранения основного профиля его деятельности. Это могут быть галереи, исторические здания или историко-культурные памятники, находящиеся в государственной собственности.

Необходимо развивать долговременное сотрудничество национальных компаний с организациями культуры в целях поддержки и развития социально-культурной сферы.

4.3. Единое образовательное пространство сферы искусства

Современная образовательная парадигма должна быть ориентирована, прежде всего, на развитие личности – созидателя и творца высоких духовно-нравственных и эстетических ценностей.

Формируется единая модель образования в сфере культуры, основанная на принципах непрерывности, преемственности, творческой и профессиональной компетентности, дуального обучения.

С учетом мировой практики, которая успешно реализуется во Франции, Китае, Южной Корее, России и других странах, ведущие специализированные учебные заведения в сфере культуры и искусства с 2015 года находятся в ведении профильного ведомства, что обеспечивает непрерывность подготовки и профессионализации творческих работников, а также ориентирует государственную культурно-образовательную политику на потребности рынка труда.

Необходимость подготовки творческих работников и менеджеров новой генерации, открытых и восприимчивых к лучшим мировым достижениям, готовых к переменам в разных сферах культуры и искусства должна стать одним из приоритетов культурной политики и требует принятия ряда комплексных мер:

ориентировать государственную культурно-образовательную политику на потребности рынка труда в сфере культуры и искусства;

организовать подготовку специалистов и современных менеджеров в сфере культуры;

повышать квалификацию работников культуры и искусства, педагогов художественного образования.

Развитие культуры Казахстана невозможно без успешного развития комплекса гуманитарных наук и наук, посвященных различным сферам искусства. История, философия, политология, социология, искусствоведческие науки - все они обращены к изучению общества и его культуры и дают представление об основных закономерностях его функционировании. Современный уровень изучения культурных явлений предполагает, помимо традиционных, широкий круг исследований на стыке наук, использование разнообразных методик, подходов и данных.

Для изучения культуры Казахстана требуются координация деятельности гуманитарных институтов, работающих в стране, создание общегосударственных комплексных исследовательских программ на уровне истории, теории и современной практики в сфере культуры и искусства.

Широкий обмен достижениями научных изысканий должен проводиться в рамках организации научных конференций, круглых столов, выставок, фестивалей и т.д. Особое внимание должно уделяться доступности и дальнейшей популяризации результатов научной деятельности отечественных ученых, которые могут быть достигнуты путем издания научных, специализированных и популярных журналов, посвященных различным сферам культуры и искусства Казахстана.

Одним из ведущих секторов научно-исследовательской работы в сфере культуры станет музейная структура, а значительная часть научных изысканий будет реализована в рамках проектов "Рухани жаңғыру" – "Туған жер", "Сакральная география Казахстана", "Новое гуманитарное знание. 100 новых учебников на казахском языке".

4.4. Интеграция в международное культурное пространство

Сноска. Подраздел 4.4 с изменением, внесенным Указом Президента РК от 10.09.2019 № 151.

Казахстанская культура должна стать активным участником глобального культурного диалога и способствовать вхождению Республики Казахстан в число 30-ти развитых стран мира. Системная и целенаправленная работа по продвижению национальной и современной казахстанской культуры в глобальном мире должна проводиться на протяжении всех этапов реализации Концепции культурной политики Республики Казахстан. При этом предметному продвижению и популяризации лучших достижений современной культуры Казахстана в мире должны способствовать разработка и актуализация списков лучших авторов и произведений.

В ходе реализации второго этапа Концепции культурной политики Республики Казахстан будет рассмотрена возможность инициирования международных научно-исследовательских проектов с широким участием мирового научного сообщества. Укрепление и расширение культурно-гуманитарного сотрудничества с международными организациями культуры, разработка совместных творческих и других программ, проектов по развитию отраслей культуры и искусства с ведущими зарубежными культурными, исследовательскими, экспертными и образовательными институтами выступают основным условием диалога.

Для успешного достижения этой цели необходимо проводить дальнейшую работу по укреплению и развитию казахстанской идентичности и единства, собственной модели общественного согласия.

Потенциальной базой научно-исследовательской работы может стать реализация проектов по укреплению общенационального характера сакральных объектов страны и национальных духовных традиций, а также сохранению, изучению и популяризации историко-культурного наследия, что обеспечит духовную преемственность и самоидентификацию поколений.

Основной акцент данного направления делается на дальнейшую охрану и популяризацию материального и нематериального наследия с привлечением авторитетных зарубежных экспертов, научно-исследовательских институтов и консалтинговых организаций. Широкое применение лучших мировых практик и стандартов охраны, консервации, реставрации и реконструкции историко-культурного наследия позволит поднять искусствоведение и музееведение, историческую, археологическую, этнографическую науки на качественно новый уровень. Поддержка сообществ, передающих народные знания и умения, образы и язык, обычаи и нравы семейной и обрядово-праздничной жизни, будет способствовать сохранению нематериального культурного наследия Казахстана.

Необходимо сформировать, систематизировать и регулярно обновлять списки общенациональных и локальных объектов, национальный реестр нематериального и материального культурного наследия, проводить инвентаризацию их элементов во всех регионах Казахстана и широко продвигать в списки Всемирного наследия ЮНЕСКО. Сотрудничество с ведущими зарубежными организациями, такими как ЮНЕСКО, ИКОМОС (Международный совет по сохранению памятников и достопримечательных мест), ТЮРКСОЙ (Международная организация тюркской культуры), ИСЕСКО (Исламская организация по вопросам образования, науки и культуры) позволит реализовать комплекс задач по охране и восстановлению историко-культурного наследия страны, развивать все направления отечественного искусства и активно популяризировать его за пределами государства.

Стратегически важным является расширение международно-правовой базы в сферах многостороннего культурно-гуманитарного сотрудничества и присоединения к наиболее важным, отвечающим интересам страны договорам, конвенциям и соглашениям.

Присоединение Казахстана к Конвенции ЮНЕСКО "Об охране и поощрении форм культурного самовыражения" будет способствовать созданию условий для свободного взаимодействия, сближению культур, продвижению политики межкультурного диалога как на национальном, так и международном уровнях.

В итоге, Казахстан может стать одним из центров развития мировой культуры и искусства, исторической науки, археологии и искусствоведения, ведущей международной школой повышения профессионального мастерства и творческого роста.

В частности, будет прорабатываться возможность открытия в Астане штаб-квартиры новой международной организации в области культуры – Евразийского совета по культурному развитию "SilkRoad".

Учитывая проводимую Казахстаном политику мира и согласия в общественной и культурной жизни, принятые Генеральной Ассамблеей ООН резолюции о поощрении межрелигиозного и межкультурного диалога, а также утверждение Генеральной Ассамблеей ООН по предложению ЮНЕСКО инициативы Казахстана о провозглашении Международного десятилетия сближения культур на 2013 – 2022 годы, на первом этапе реализации Концепции культурной политики Республики Казахстан решен вопрос о создании центра сближения культур в городе Алматы с дальнейшим присвоением ему статуса категории II ЮНЕСКО.

4.5. Применение информационных и инновационных технологий

Внедрение современных технологий в сфере культуры является важным фактором развития новых форм культурных коммуникаций и объединения культурного пространства всей страны. Феноменом современного мира является е-культура, обеспечивающая широкий доступ к продукту культуры. Подобный доступ возможно обеспечить путем создания единого электронного портала, позволяющего сфокусировать культурную жизнь страны на одном популярном ресурсе, который включает в себя сеть виртуальных музеев и перевод в электронный формат всех музейных фондов, записей концертов, значимых элементов материального и нематериально историко-культурного наследия. Следующим шагом станет обеспечение доступа через данный электронный портал к национальным артефактам, хранящимся в ведущих музеях всего мира.

В рамках активного развития инновационных форм доступа к интеллектуальной информации запущен процесс значительного расширения фонда Казахской национальной электронной библиотеки.

4.6. Развитие современных культурных кластеров

Сноска. Подраздел 4.6 с изменениями, внесенными Указом Президента РК от 10.09.2019 № 151.

Конкурентоспособность культурной среды обеспечивается в первую очередь посредством кластерных структур. Культурный кластер – это творческий сектор экономики, обеспечивающий взаимодействие между творчеством, образованием и наукой, экономикой и бизнесом, создающий конкурентоспособный продукт. Кластерный подход - это прежде всего новая управленческая технология, позволяющая повысить конкурентоспособность как отдельного региона или отрасли, так и государства в целом.

Модернизация отрасли культуры и внедрение современных сбалансированных принципов в сферу управления культурными кластерами будут содействовать развитию туристического потенциала страны, повышению экономической привлекательности регионов, росту ВВП и вхождению Казахстана в 30 высокоразвитых стран мира. Задачи развития отрасли определяют два направления формирования культурных кластеров: творческий и культурно-туристский.

Творческие кластеры

Творческие кластеры будут способствовать развитию отдельных сфер культуры и искусства, повышению уровня интерактивности культурных продуктов, формированию благоприятной креативной среды, укреплению конкурентных преимуществ творческих объединений и организаций культуры в целом. Тип творческих кластеров зависит от концепции, природы возникновения и преобладающих составляющих элементов этих объединений. Существуют два основных подхода к формированию кластерных структур: однородный, основанный на принципе объединения одного сектора отрасли вне формальных административно–территориальных границ, а также многопрофильные, локализованные в пределах определенной территории (города, района, области). С учетом специфики поставленных задач по формированию единого культурного пространства страны применительно к современному Казахстану целесообразно использовать оба подхода.

Творческие кластеры, представленные однородными секторами отрасли, включают в себя: музейное дело, литературу, книгоиздание и библиотечное дело, изобразительное искусство, дизайн и архитектуру, театральное, хореографическое, музыкальное, исполнительское и цирковое искусство; киноиндустрию, анимацию и национальное телевидение.

Музеи как опорные центры развития науки и исследовательской деятельности.

В современном мире музей – это центр науки, образования, коммуникации, культурной информации и творческих инноваций. В рамках реформирования музейного дела до 2020 года планируются расширение функции музеев до культурно-образовательных и имиджевых центров и создание условий для развития научно-исследовательской деятельности, взаимодействия с исторической наукой, археологией, реставрацией, искусствоведением, этнографией (по примеру Смитсоновского института США, объединяющего девятнадцать музеев и галерей, Эрмитажа в Санкт-Петербурге, Лувра в Париже и других). В связи с этим будут рассмотрены вопросы укрепления материально-технической базы фондохранилищ.

Создание художественного совета по музейному делу будет содействовать координации работы музеев страны, укреплению музейной сети, формированию системы популяризации и широкой презентации основных музейных фондов, их экспонированию в стране и за рубежом, широкой межмузейной интеграции.

На втором этапе реализации Концепции культурной политики Республики Казахстан будет проработан вопрос внедрения пилотного проекта по приглашению на должности первых руководителей отдельных республиканских организаций культуры (музеев, театров) опытных иностранных менеджеров, а также передачи отдельных объектов культуры (музеи, театры, дома культуры) в доверительное управление на принципах государственно-частного партнерства.

На системном уровне должны быть пересмотрены подходы к формированию художественных фондов ведущих музеев Казахстана, ориентированных на экспонирование артефактов, имеющих мировую ценность. Важным шагом на этом пути станет популяризация в музее уникального артефакта, легендарной исторической реликвии международного масштаба. Учитывая, что основной объем туристских потоков ориентирован на посещение объектов культуры, сакральных мест и историко-культурных ландшафтов, заданный приоритет будет иметь эффективную отдачу.

Стратегическим станет проект "Сакральная география Казахстана", призванный увязать воедино культурно-географический пояс святынь Казахстана как важнейшего каркаса национальной идентичности и духовного обновления казахстанцев. Полную систематизацию общенациональных и локальных объектов сакральной географии страны обеспечивают созданный при Национальном музее Республики Казахстан Центр "Қасиетті Қазақстан" и действующий при нем научно-экспертный совет. Кроме того, благодаря данной инициативе впервые было создано общественное объединение "Объединение казахстанских краеведов "Туған жер".

В числе первоочередных мер:

1) формирование унифицированных списков общенациональных и локальных объектов страны;

2) проведение научно-исследовательских работ для сбора данных и их интерпретация через выпуск соответствующей научно-публицистической и познавательной литературы, монографий, многотомного справочно-энциклопедического издания "Сакральный Казахстан" на казахском, английском, русском языках;

3) обучение и просвещение каждого казахстанца по роли и месту сакральных объектов Казахстана;

4) проведение широкой информационной кампании по продвижению и популяризации сакральных мест Казахстана в стране и мире с запуском производства серии научно-популярных, документальных, анимационных, художественных картин с дальнейшей трансляцией их на ведущих мировых каналах, создание специальных видеороликов мобильного формата для социальных сетей о культурной и туристской привлекательности Казахстана и так далее;

5) создание интерактивной виртуальной карты "Сакральная география Казахстана" как многофункциональной современной мобильной платформы, имеющей доступ из любой точки мира;

6) выработка привлекательных туристических маршрутов для увеличения внутренних и внешних туристских потоков и другое.

Также в заданном контексте должна быть принципиально пересмотрена концепция работы музеев-заповедников. Выступая уникальными центрами историко-культурного наследия, музеи-заповедники являются важной составляющей развития исторической науки, археологии и искусствоведения, научного и творческого обмена с ведущими музеями мира и международными организациями. Кроме того, они служат предметом высокого туристского спроса, исходя из чего с учетом лучших мировых практик на ведущих из них будут созданы специальные визит-центры, представляющие центр коммуникации, культурной информации и творческих инноваций. В целом, развитие музеев-заповедников будет осуществляться на основе утвержденных генеральных планов и четко скоординировано с реализацией Концепции развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2023 года, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2017 года № 406.

В рамках повышения эффективности проводимой стратегии развития музеев и музеев-заповедников страны, а также актуализации их деятельности в контексте задач модернизации общественного сознания как институтов социальной памяти должен быть введен Национальный рейтинг музеев.

Литература, книгоиздание и библиотечное дело

Для полноценной реализации государственной культурной политики необходимо акцентировать внимание на дальнейшем развитии казахской литературы, являющейся ярким отражением состояния духовности современного общества и его ценностных ориентиров.

В данном направлении ведущую роль должен сыграть художественный совет по литературе, книгоизданию и библиотечному делу, который обозначит основные концепты развития литературы в стране, объединит лучшие творческие ресурсы, обеспечит широкий поиск и вовлечение молодых талантов.

Издание социально значимой литературы, направленной на формирование культурной ментальности казахстанцев, патриотизма, ценностных установок и ориентиров для молодежи, является приоритетом государственной культурной политики. Политика в области издательской деятельности будет ориентирована на литературу, воплощающую лучшие образцы современности, историческое наследие, события и образы выдающихся личностей истории и культуры, героев нашего времени во всех жанрах и направлениях, включая детскую литературу, классику, антологию мировой, национальной поэзии и прозы.

Библиотеки Казахстана должны стать многофункциональными информационными и досуговыми центрами, обеспечивающими в современном удобном формате широкий доступ к накопленному общественному знанию. Ключевой задачей современной библиотеки является формирование информационной культуры общества, устойчивого интереса к чтению, языкам, отечественной истории и культуре.

Изобразительное искусство, дизайн и архитектура

Рассматривая изобразительное, декоративно-прикладное искусство, дизайн, архитектуру как творческие кластеры, следует учитывать, что особенность их продуктов закрепляется в массовом сознании как визуальный образ народа, времени и страны. Данная специфика является одной из основных форм в создании и продвижении национальных культурных брендов. Архитектура и дизайн, являясь социально значимыми видами искусства, формируют культурно-исторический ландшафт страны и эстетику среды обитания человека, а также организуют социокультурное пространство.

Деятельность художественного совета по изобразительному искусству, архитектуре и дизайну будет направлена на координацию работы по продвижению и созданию благоприятных условий для творческих арт-индустрии, поддержку новых направлений современного искусства и народного творчества.

Биеннале современного искусства в Венеции - одна из самых авторитетных выставок мирового современного искусства. На втором этапе реализации Концепции культурной политики Республики Казахстан будет проработан вопрос об участии официального Казахстанского павильона на Венецианском биеннале, что будет способствовать активному участию современного изобразительного искусства Казахстана в глобальном культурном диалоге.

Театральное, музыкальное, хореографическое, исполнительское и цирковое искусство

Стратегически оптимальным шагом станет вовлечение культурных учреждений, включая областные театры, концертные и цирковые организации, в орбиту республиканской культурной политики при их активном участии в художественных советах и развитии соответствующих отраслевых культурных кластеров.

В целях обеспечения равного доступа к театральному искусству жителей городов и сельского населения, а также продвижения лучших казахстанских постановок на международном театральном пространстве необходим системный подход к организации гастрольной и фестивальной деятельности.

Необходимо создавать благоприятные условия и возможности для профессионального роста, в том числе на всемирно признанных сценах, и создания сценических площадок мирового уровня в нашей стране.

Институциональные структуры данных объединений требуют централизованного решения системных вопросов в области координации репертуарной политики, гастрольной деятельности, повышения сценического мастерства, подбора и подготовки кадров. Данный подход позволит консолидировать имеющиеся ресурсы и добиться максимальной рационализации их деятельности, нивелирования региональных диспропорций в развитии, унификации подходов социальной поддержки кадров.

К 2030 году наша страна должна стать ведущей международной школой повышения профессионального мастерства и творческого роста.

Для сохранения и развития богатого наследия музыкальной культуры Казахстана необходима поддержка композиторов и исполнителей традиционной и классической музыки. Сохранение видов и жанров казахской традиционной музыкальной культуры является приоритетной задачей в рамках реализации международной Конвенции об охране нематериального культурного наследия.

Хореографическое искусство, включающее в себе жанры как классического, так и народного танца, занимает важное место в эстетике пластического выражения самобытности, отвечающей современным тенденциям танцевального искусства. Деятельность Национальной академии хореографии и создание новых коллективов, таких как "Астана-балет", дадут новые возможности для развития отечественной хореографии.

Развитие киноиндустрии как важнейшего кластера современного культурного пространства.

Один из самых эффективных способов актуализировать и интегрировать нашу историю и культуру в мировое пространство лежит в области развития искусства кино и киноиндустрии, привлечения к сотрудничеству ведущих кинокомпаний и телеканалов мира.

Национальный кинематограф должен быть ориентирован на популяризацию лучших образцов современности, уникального историко-культурного наследия страны, исторических событий и выдающихся личностей. Особое внимание необходимо уделить вопросам формирования патриотизма и толерантности. В активе отечественных кинокомпаний должны быть масштабные художественные и документальные проекты, создающие яркие художественные образы, презентующие отечественную историю, культуру и искусство в мировом пространстве. Следует организовать производство сериалов и фильмов по истории казахского ханства, истории казахской государственности, об отдельных личностях из истории казахского народа. Яркие и современные художественные формы передачи исторических событий и выдающихся деятелей позволят органично включить историю Казахстана в мировой контекст.

Особенно важным является развитие анимации. Основными продуктами киностудии акционерного общества "Казахфильм" имени Шакена Айманова должны стать мультипликационные фильмы, призванные культивировать позитивную систему ценностей, а также полнометражные мультипликационные фильмы, которые должны стать брендами и "якорными" проектами индустрии развлечений. Необходимо создавать яркую имиджевую продукцию: от анимационных художественных образов до игрушек, сувениров, печатной продукции и других.

Национальное телевидение как ведущая форма культурной коммуникации также должно быть ориентировано на широкую трансляцию базовых духовных ценностей общества. Учитывая масштабное воздействие на формирование мировоззрения и культурной ментальности, национальное телевидение нуждается в общей культурной концепции. Каналы "KazakhTV", "Балапан" имеют огромный потенциал передачи в новом современном формате всего массива культурного богатства, многообразия форм и направлений мирового искусства, лучших национальных традиций и духовных ориентиров. Необходимо использовать научные достижения и открытия, сведения об уникальных памятниках археологии, истории и культуры в транслируемом контенте. К примеру, "Золотой человек" и сакские артефакты могут стать всемирно узнаваемым брендом, способным привлечь огромное внимание мировой общественности.

В целом, в условиях модернизации трех базовых сфер – экономики, политики, сознания повышение конкурентоспособности казахстанского продукта культуры должно получить абсолютно новую форму трансляции и быть ориентированным на глобальный рынок. Глава государства в своей программной статье "Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания" выделил отдельный проект "Современная казахстанская культура в глобальном мире", указав, что отечественная культура должна зазвучать на шести языках ООН: английском, русском, китайском, испанском, арабском, французском. При этом это должна быть современная культура, что создана и создается нашими современниками. Здесь нужна абсолютно современная по форме подачи материала методика. К примеру, не просто книги, а весь набор мультимедийного сопровождения. Особая роль в отборе лучших произведений национальной культуры, формировании списков лучших авторов и произведений для их дальнейшей презентации за рубежом отводится всей творческой интеллигенции страны, в том числе Союзу писателей и Академии наук, университетам и общественным организациям.

Культурно-туристские кластеры

Развитие культурно-туристских кластеров рассматривается как часть общей стратегии формирования духовно-географической карты общенациональных святынь, призванных стать каркасом нашей национальной идентичности и символической защитой от чуждых идеологических влияний. Кроме того, это важная составляющая общенационального проекта "Туған жер", способствующая формированию культурной среды регионов, стимулирующей новые инфраструктурные проекты на селе, поддерживающие творческую активность молодежи, детей и местных культурных сообществ, возрождение традиционных промыслов и ремесел.

Являясь реальными инвестициями в развитие человеческих ресурсов региона, культурно-туристские кластеры стимулируют предпринимательскую активность, укрепляют творческий сектор экономики, нивелируют диспропорции в доступе к культурным ценностям и способствуют продуктивному культурному обмену по линии город-село.

Местные исполнительные органы играют решающую роль в обеспечении условий формирования благоприятного климата для реализации инвестиционных проектов, учитывающих реальный потенциал территорий и особенности развития отдельных районов, определяющих уникальную структуру региональных кластеров.

Высокий потенциал культурно-туристских кластеров заключается в формировании международного имиджа историко-культурных территорий и сопутствующей инфраструктуры, нацеленной на достижение положительного социального и экономического эффекта, что позволит формировать узнаваемые бренды территорий, историко-культурный имидж регионов.

Культурный досуг, сохраняя и совершенствуя сервисную функцию, меняет свое содержание. Создание центров развлечения мирового уровня, экологических этнопарков, культурных заповедников по различным направлениям культуры и искусства является базой для формирования полного культурного ландшафта страны.

Концепцией развития туристской отрасли до 2023 года определены туристские кластеры, в базисе которых значительное место занимают объекты культуры, что определяет важность взаимодействия туристской и культурной отраслей.

Кластер "Астана – сердце Евразии"

Одним из ключевых аспектов высокой конкурентоспособности Астаны выступает современная высокотехнологичная культурная инфраструктура столицы, где сконцентрированы объекты культуры республиканского уровня, включающие: 6 театров, 7 музеев, 25 библиотек, 7 кинотеатров, 9 концертных организаций, цирк, 14 парков культуры и отдыха, галерею, 2 зоопарка и другие.

Уникальные возможности нового театра оперы и балета "Астана Опера" и современных творческих коллективов, таких как "AstanaBallet", "Казахконцерт", Национального музея истории Казахстана и другие позволяют Астане стать площадкой для проведения крупных международных конкурсов классического и современного искусства.

Перспективным направлением является активное развитие историко-культурных объектов, включенных в предварительный список всемирного наследия ЮНЕСКО: курганы Тасмолинской культуры, могильники Бегазы-Дандыбаевской культуры и другие, а также серийную транснациональную номинацию "Шелковый путь".

Огромные возможности для продвижения культурного имиджа Астаны на международную арену открыла международная специализированная выставка Астана "ЭКСПО-2017". Астана и его окрестности стали центром презентации самобытной кочевой культуры и шедевров национального и мирового музыкального, танцевального, театрального искусства в исполнении отечественных мастеров. Построенные в рамках выставки павильоны и комплексы обогатили культурную инфраструктуру столицы.

В частности, открытый в рамках международной специализированной выставки "ЭКСПО-2017" национально-культурный комплекс "Этноаул" призван и в дальнейшем стать уникальной действующей площадкой, демонстрирующей богатую традиционную культуру и искусство казахского народа, местом высокого туристского интереса.

Кластер "Алматы – свободная культурная зона Казахстана"

Развитие города Алматы и Алматинской области как творческого региона формирует оптимальную среду для творческой самореализации.

Культурная инфраструктура города Алматы и Алматинской области с его богатой историей и сложившейся традицией представлена 19 театрами, 41 музеем, 27 кинотеатрами, 12 концертными организациями, 300 библиотеками, 246 учреждениями клубного типа, зоопарком, цирком, 19 парками культуры и отдыха и другими объектами, большинство из которых республиканского значения.

В городе ежегодно проходят уже зарекомендовавшие себя крупные городские праздники и фестивали "Бозторғай", "Aлмаfest", "Фестиваль оркестров", "Кітапfest", "Gakku дауысы", "The Spirit of Tengri", "Ұлы дала рухы", "Көк төбе – опера", "Алматы – моя первая любовь" и многие другие. Возникают и успешно реализуются новые масштабные мероприятия – международный фестиваль "Star of Asia", кинофестиваль "Бастау", джазовый фестиваль и другие.

Особый интерес представляют уникальный археологический ландшафт Тамгалы с петроглифами, горная цепь Жетысуского Алатау с петроглифами Ешкиольмес, включенными в предварительный список объектов всемирного наследия ЮНЕСКО в Республике Казахстан, а также Иссыкские курганы и объекты, включенные в серийную транснациональную номинацию "Шелковый путь" (Боралдайские сакские курганы, древние городища Талгар Каялык, Карамерген).

По примеру фестивалей искусств в Стоунхендже сакральное пространство древнего святилища под открытым небом Тамгалытас может стать местом проведения международных фестивалей (фестиваль современной этнической музыки The Spirit of Tengri) и форумов по культуре и искусству. Знаковые мероприятия такого формата позволят привлечь мировое научное сообщество к историко-культурным объектам Алматы.

Кластер "Единство природы и кочевой культуры"

Культурную инфраструктуру кластера составляют 13 театров, 61 музей, 19 кинотеатров, 5 концертных организаций, 1314 библиотек,1080 учреждений клубного типа, цирк, 26 парков развлечений и отдыха.

На территории северной части Казахстана множество живописных ландшафтов, горных цепей, лесных массивов, рек и озер. Сотни археологических, исторических и архитектурных памятников. Уникальные памятники ботайской культуры эпохи энеолита, Национальный историко-культурный и природный музей-заповедник "Улытау" являются местами открытия и изучения исторических основ степной цивилизации. В будущем данный кластер может быть дополнен еще одним культурным объектом, включенным в предварительный список объектов всемирного наследия ЮНЕСКО в Республике Казахстан - мегалитические мавзолеи периода Бегазы-Дандыбаевской и Тасмолинской культур. Природный заповедник Наурзум, Баянаульский и Кокшетауский национальные парки расширят свой туристский статус, став региональными центрами культурного, эко-, этно- и медицинского туризма. При условии наличия заинтересованных частных инвесторов Щучинско-Боровская курортная зона может быть дополнена амфитеатром для проведения имиджевых концертных мероприятий республиканского и международного уровней, форум-центром крытого типа с выставочными центрами, киноконцертным залом. Кластер обладает перспективой стать своеобразным культурно-просветительским центром страны, продолжая и расширяя традиции просвещения и культуры, заданные такими выдающимися уроженцами северных регионов как Кожаберген жырау, Чокан Валиханов, Ибрай Алтынсарин и другие.

Огромный потенциал имеет проведение ежегодных научных и культурно-образовательных акций, приуроченных к памятным датам истории региона, конкурсы научных и культурных проектов разного масштаба, посвященные памяти Ч.Валиханова, культурно-просветительские мероприятия (смотры, фестивали, чтения иконкурсы) имени И. Алтынсарина, фестивали патриотической поэзии и песни имени Кожаберген жырау и другие.

Кластер "Жемчужина Алтая"

В составе кластера: 16 музеев, 313 библиотек, 3 театра, 2 концертные организации, 6 кинотеатров, 306 учреждений клубного типа, 3 парка культуры и отдыха, 2 зоопарка. Имеются уникальные историко-культурные объекты и памятники архитектуры в городах Усть-Каменогорске и Семее, а также государственный историко-культурный музей-заповедник "Берель", где проводится традиционный международный фестиваль тюркоязычных народов "Алтай - золотая колыбель тюркских народов". Природный ландшафт Алтая имеет большие перспективы для развития этнотуризма. В регионе находится множество курганов, обнаружены царские захоронения II-III веков.

Реализация культурных проектов до 2020 года укрепит инфраструктуру отрасли и откроет новые перспективы развития сферы культуры региона.

В городе Усть-Каменогорске будет продолжена традиция проведения уже сформировавшегося международного музейного фестиваля в формате "MUSEUMcтaн".

В городе Семее, на родине великого поэта Абая, будут проводиться международные симпозиумы абаеведов и молодых литераторов.

Проведение масштабного этнокультурного фестиваля в Катон-Карагае "Долина меда" будет направлено на возрождение народных промыслов и ремесел, поддержку творческих коллективов и отдельных исполнителей, музыкантов, художников, мастеров декоративно-прикладного искусства, способных внести реальный вклад в развитие самобытной культуры региона.

Кластер "Возрождение Великого Шелкового пути"

Кластер включает 11 театров, 54 музея, 9 кинотеатров, 2 концертные организации, 922 библиотеки, 627 учреждений клубного типа, 48 парков культуры и отдыха, цирк, зоопарк. В число историко-культурных объектов входят: памятники древнего Туркестана и Государственного историко-культурного заповедника-музея "Азрет-Султан", археологические объекты средневекового городища Отрар и отрарского оазиса (включенные в предварительный список ЮНЕСКО), археологический комплекс Сауран, дворцовый комплекс Акыртас, Каратауский государственный природный заповедник с палеолитическими участками и геоморфологией, петроглифы Арпа-Узень, включенные в предварительный список ЮНЕСКО, мемориальный комплекс Коркыт Ата и другие.

Все данные объекты имеют огромный потенциал и могут позиционироваться на трансграничном уровне. Мемориальный комплекс "Азрет-Султан" и его жемчужина мавзолей Ходжа Ахмеда Яссауи имеют перспективу стать духовным центром паломничества мусульман всего мира.

Кластер "Каспийские ворота"

Культурная инфраструктура кластера представлена 4 театрами, 30 музеями, 19 кинотеатрами, 6 концертными организациями, 614 библиотеками, 404 учреждениями клубного типа, 10 парками развлечений и отдыха. Здесь расположены следующие историко-культурные объекты: подземные мечети Бекет-Ата, Шопан-Ата и Караман-Ата, мавзолей Омара и Тура; некрополи полуострова Мангышлак; гора Шеркала, комплекс памятников "Бокеевская Орда" и другие.

Уникальный регион стал местом проведения популярных культурных мероприятий как международный конкурс композиторов и исполнителей народной музыки имени Дины Нурпеисовой, международный театральный фестиваль Прикаспийских стран, международный форум молодежи Прикаспийских стран "Жас жалын жаңғыру" и другие. Новый импульс может получить международное празднование Дня Каспия. Фестиваль современной песни в Актау "Тысячелетия вокруг Каспия" может позиционироваться как евразийский песенный конкурс народов прикаспийских стран. В качестве самобытного культурного бренда региона должны стать этнокультурные мероприятия.

Развитие объектов культуры и досуга, новых широко узнаваемых сценических площадок, возможность проведения масштабных имиджевых мероприятий шествие "Золотого человека" по миру, сезоны казахстанской культуры за рубежом, празднование "Наурыз" в новом формате, организация международных фестивалей и конкурсов, популяризация уникального культурного ландшафта и ведущих объектов культуры, активный выход современной культуры в глобальный мир, перевод лучших авторов и произведений на языки ООН, широкое тиражирование имиджевой продукции в сфере кино, анимации, живописи, дизайна, развитие ремесленничества и народно-прикладного искусства, формирование и популяризация сакральной карты святынь Казахстана - все это станет важной составляющей развития современных творческих и культурно-туристских кластеров, реализации значимых социальных проектов, стимулирующих творческую активность, поддерживающих молодые таланты и развитие творческой индустрии с возможностью выхода на мировые рынки. К 2030 году Казахстан должен стать одним из международных центров культуры, досуга и туристского интереса с развитой инфраструктурой и эффективными кластерами мирового уровня.

5. Период реализации и ожидаемые результаты, целевые индикаторы

Реализация заданных принципов и подходов культурной политики предполагает следующие этапы:

1-й этап 2015 – 2019 годы;

2-й этап 2020 – 2030 годы.

Первый этап предусматривал конкретные шаги по адаптации существующих и созданию новых мер, а также институциональных механизмов развития отрасли, основных кластеров, большинство из которых были реализованы в 2015 – 2016 годах.

Важно усилить контроль местных исполнительных органов в практической реализации культурной политики страны по проведению культурно-массовых мероприятий на соответствующих территориях.

В целях четкого мониторинга процесса модернизации в сфере культуры и определения ее места в несырьевом секторе будет продолжено проведение серии социологических исследований, направленных на оценку динамики развития отрасли в рамках международных рейтингов ОЭСР и IMD, на базе "форсайта" и долгосрочного культурологического прогноза на основе социокультурных индикаторов общества высокой культуры, проведена апробация рейтинговой системы критериев и показателей по уровню представления продуктов и услуг в сфере культуры в регионах. Введена практика проведения ежегодного общенационального Форума работников культуры "Рухани қазына" в день их профессионального праздника 21 мая, призванного стать консолидированной творческой и профессиональной площадкой по обмену опытом, популяризации лучших образцов исполнительского, прикладного искусства, передовых практик и социально-культурных проектов регионов, развитию профессиональных компетенций и туристского потенциала сферы культуры и искусства в Казахстане.

На втором этапе в контексте модернизации трех базовых сфер страны – экономики, политики и общенационального сознания продолжается институциональное и инфраструктурное преобразование отрасли. С учетом задач обозначенной триады казахстанской модернизации заданные на первом этапе меры по формированию национального кода казахстанцев, сохранению национальной идентичности, укреплению потенциала творческих ресурсов, развитию симбиоза кластерной индустрии в культуре и туризме, созданию зон креативных индустрий, а также продвижению инициатив в области поддержки своей малой родины получают свою практическую реализацию. Кроме того, национальные символы и культурные бренды страны, культурно-географическая карта святынь Казахстана, лучшие произведения в сфере культуры и искусства получают свое широкое продвижение в глобальном мире.

На основе широкого применения механизмов государственно-частного партнерства к 2020 году отдельные виды искусства и организаций культуры будут выведены на экономически прибыльный (рентабельный) уровень.

На первом этапе:

1) будет подготовлена соответствующая правовая база:

внесены изменения и дополнения в Закон Республики Казахстан от 15 декабря 2006 года "О культуре";

впервые разработаны проекты законов Республики Казахстан "О кинематографии" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам кинематографии";

предусмотрена разработка проекта Закона Республики Казахстан "Об охране и использовании объектов историко-культурного наследия" в новой редакции и проект сопутствующего Закона;

2) будет создано единое образовательное пространство в сфере искусства;

3) активное развитие получают наука и исследовательская деятельность; музеи страны выступают опорными центрами развития исторической науки, археологии и искусствоведения;

4) будут проведены полная ревизия и систематизация сакральных объектов Казахстана, по итогам которых будут сформированы списки общенациональных и локальных объектов культурно-географического карты святынь Казахстана для их дальнейшего изучения, продвижения и популяризации;

5) будет задан концептуально новый формат работы музеев-заповедников;

6) будут созданы отраслевые художественные советы;

7) будет усилена интеграция в проекты ведущих международных организаций (ЮНЕСКО, ТЮРКСОЙ, ИСЕСКО и другие);

8) в рамках развития партнерства с бизнесом будут:

разработан отраслевой комплексный бизнес-план создания развлекательных центров досуга мирового уровня и формирования национальных культурных брендов;

разработана дорожная карта патроната и продвижения талантливой сельской молодежи;

разработан стартап-проект по развитию транснациональных маршрутов культурного туризма;

9) будет реализован отраслевой план действий по завершению комплексной оцифровки всего библиотечного фонда страны до 2020 года;

10) будут отработаны четкие механизмы формирования единой репертуарной, кадровой политики и организации гастрольной деятельности;

11) будет реализована серия масштабных республиканских и международных имиджевых мероприятий;

12) будут сформированы списки лучших авторов, произведений и исполнителей современной казахстанской культуры для перевода на шесть языков ООН для дальнейшей презентации миру;

13) будет обеспечен регулярный мониторинг потребности в менеджерах для сферы культуры села и моногородов;

14) будет проработан вопрос о создании центра сближения культур в городе Алматы;

15) будет проведена комплексная подготовка и реализация культурной программы международной специализированной выставки ЭКСПО-2017.

Ключевые индикаторы первого этапа по сравнению с 2014 годом к 2020 году будут достигнуты за счет:

1) 100 % оцифровки национального библиотечного книжного фонда, подлежащего переводу в цифровой формат согласно действующему законодательству;

2) увеличения числа посещений библиотек в 2 раза;

3) увеличения числа посещений музеев в 3 раза;

4) увеличения числа посещений театров в 2 раза;

5) удовлетворенности населения качеством услуг в сфере культуры, которая составит не менее 70 %.

К 2030 году Казахстан станет:

1) одним из центров развития мировой культуры и искусства;

2) одним из мировых центров развлечений и досуга с развитой инфраструктурой;

3) одним из международных центров развития исторической науки, археологии и искусствоведения;

4) ведущей международной школой повышения профессионального мастерства и творческого роста;

5) крупнейшим региональным центром ведущих международных организаций.

В дальнейшем продолжится работа по следующим направлениям:

1) поддержка новых направлений современного искусства, взаимодействие с молодежными субкультурами;

2) реализация комплексного плана производства социально-ориентированного, духовно-нравственного и патриотически направленного продукта культуры во всех сферах, включая кино, анимацию, изобразительное, театральное, музыкальное искусство, литературу и другие;

3) создание национальной символики и брендовой продукции культуры с экспортным потенциалом;

4) расширение туристской логистики историко-культурного ландшафта страны, транснациональных маршрутов, обслуживающих внутренние и въездные туристские потоки;

5) реставрация и реконструкция знаковых культурных комплексов страны, сакральных объектов как важнейших "якорных" проектов развития культурного туризма и других.

Ключевые индикаторы второго этапа по сравнению с 2019 годом в 2030 году будут достигнуты за счет:

1) на уровне 100 % будут обеспечиваться оцифровка новых поступлений национального библиотечного книжного фонда, подлежащего переводу в цифровой формат согласно действующему законодательству;

2) увеличения числа посещений библиотек практически на 20 %;

3) увеличения числа посещений музеев в 2 раза;

4) увеличения числа посещений театров в 3 раза;

5) удовлетворенности населения качеством услуг в сфере культуры, которая составит не менее 75 %.

Новый масштаб действий и системные меры по созданию единого культурного пространства страны, национальной символики, культурно-географической карты духовных святынь Казахстана обеспечат духовную преемственность и самоидентификацию поколений на основе общенациональной идеи модернизации общественного сознания и духовного обновления программы "Рухани жаңғыру". Значительное расширение границ и формата культурного поля: творческий капитал, культурные кластеры и бизнес, конкурентоспособная ментальность позволят преодолеть территориальные диспропорции распределения услуг учреждений культуры, а сектор креативной индустрии, развитие туризма и введение новых туристских маршрутов по объектам культуры и сакральным местам, перевод и выход на международную арену лучших произведений современной казахстанской культуры, популяризация культурных брендов позволят культуре расширить экономические и геополитические возможности.

В целом, единое культурное пространство страны обеспечит устойчивое развитие всех направлений искусства в реальном секторе экономики: к 2030 году сектор культуры стремится к среднему показателю развитых стран мира в объеме ВВП, в объеме занятого в культуре населения, в экспортном потенциале культурной продукции.

6. Перечень нормативных правовых актов, посредством которых предполагается реализация Концепции культурной политики Республики Казахстан:

1) Закон Республики Казахстан от 2 июля 1992 года "Об охране и использовании объектов историко-культурного наследия";

2) Закон Республики Казахстан от 13 июня 2001 года "О туристской деятельности в Республике Казахстан";

3) Закон Республики Казахстан от 15 декабря 2006 года "О культуре";

4) Закон Республики Казахстан от 27 июля 2007 года "Об образовании";

5) Закон Республики Казахстан от 19 мая 2015 года "О минимальных социальных стандартах и их гарантиях";

6) Закон Республики Казахстан от 16 ноября 2015 года "О благотворительности";

7) Концепция развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2023 года, утвержденная постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2017 года № 406.