ИПС "Әділет"

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Президентінің 02.02.2022 № 802 Жарлығымен.

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

1. "Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 26 желтоқсандағы № 986 Жарлығына (2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 254 (28477) "Егемен Қазақстан" газетінде жарияланған) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясында:

мазмұнында:

"4.5. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет деңгейін қалыптастыру" жол мынадай редакцияда жазылсын:

"4.5. Қоғамда парасаттылық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет жүйесін қалыптастыру";

"1. Кіріспе" деген бөлімде:

бесінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:

"Елімізде қазіргі заманғы сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнама қолданылуда, оның негізі "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" және "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" заңдар болып табылады, бірқатар бағдарламалық құжаттар іске асырылуда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы функцияларды іске асыратын уәкілетті орган құрылды, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет саласындағы халықаралық ынтымақтастық белсенді жүзеге асырылуда.";

"2. Ағымдағы жағдайды талдау" деген бөлімде:

"2.1. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы оң үрдістер" деген кіші бөлімде:

төртінші және бесінші бөліктер мынадай редакцияда жазылсын:

"1999 жылдан бастап қолданылған "Мемлекеттік қызмет туралы" Заң және Мемлекет басшысы 2005 жылы бекіткен Мемлекеттік қызметшілердің ар-намыс кодексі Қазақстанда есеп берушілік, ашықтық және меритократия қағидаттарында құрылған кәсіби мемлекеттік аппаратты қалыптастыруға негізі болды.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласында реттеуші және құқық қорғау функцияларын біріктіретін мемлекеттік орган құрылды. Ол сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты қалыптастыруға және іске асыруға ғана емес, сонымен қатар ол сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мәселелерінде мемлекеттік органдардың, ұйымдар мен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қызметін үйлестіруге де арналған. Бұдан басқа, оның қызметі сыбайлас жемқорлық қылмыстарды анықтауға, жолын кесуге, ашуға және тергеп-тексеруге бағытталған.";

оныншы бөлік мынадай редакцияда жазылсын:

"Осындай қағидаттық тәсіл жаңа Қылмыстық кодексте іске асырылған. Мәселен, сыбайлас жемқорлық қылмыс жасалған кезде шартты түрде соттауға тыйым салынады, мемлекеттік қызметте қызмет атқару құқығына өмір бойы тыйым салу енгізілді, ал сыбайлас жемқорлық қылмысын алғаш рет жасаған адамдар іс жүзінде өкінуіне байланысты қылмыстық жауапкершіліктен тек сот арқылы босатылады.";

"2.2. Шешуді талап ететін проблемалар" деген кіші бөлімде:

мынадай мазмұндағы жетінші бөлікпен толықтырылсын:

"Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте заңсыз жұмыс әдістері мен арандатушылық әрекеттерге жол берілмейді. Кінәсіздік презумпциясының конституциялық принципін қатаң басшылыққа алу қажет.".

он тоғызыншы бөлік мынадай редакцияда жазылсын:

"Тұтастай алғанда, уәкілетті органның қызметінде оның құқық қорғау және реттеуші функциялары арасындағы теңгерім сақталуы тиіс."

"4. Түйінді бағыттар, негізгі тәсілдер және басым шаралар" деген бөлімде:

"4.1. Мемлекеттік қызмет саласындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл" деген кіші бөлім:

мынадай мазмұндағы төртінші, бесінші және алтыншы бөліктермен толықтырылсын:

"Кірістер мен шығыстарды жалпыға бірдей декларациялауға көшу халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттарды ұлттық заңнамаға дәйекті имплементациялауды жалғастыруға мүмкіндік береді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі алдын алу жұмысын күшейтудің тағы бір маңызды факторы бағыныстыларының сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін басшылардың жауапкершілігі болып табылады. Мұндай тәсіл мемлекеттік қызметте парасаттылықты қамтамасыз ету жүйесін едәуір нығайтады.

Жергілікті атқарушы органдар қызметі тиімділігінің көрсеткіші ретінде сыбайлас жемқорлық деңгейін анықтау да алдын алу шараларын қарқындатуға ықпал етеді.";

"4.3. Квазимемлекеттік және жеке сектордағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл" деген кіші бөлім:

мынадай мазмұндағы үшінші бөлікпен толықтырылсын:

"Квазимемлекеттік секторда парасаттылықты нығайтуға сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманың сақталуын бақылауға және тәуекелдерді бағалауға ерекше назар аудара отырып сыбайлас жемқорлық практикаларының алдын алуға, теріс пайдаланушылықты болдырмауға, мүдделер қақтығысын анықтау мен басқаруға, сондай-ақ қызметкерлерді оқытуға шоғырландырылған, комплаенс-қызмет ықпал етеді.";

"4.5. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет деңгейін қалыптастыру" деген кіші бөлім мынадай редакцияда жазылсын:

"4.5. Қоғамда парасаттылық жүйесін және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптастыру

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл парадигмасын өзгертудің тұжырымдамалық негізі қоғамдағы парасаттылық идеологиясы болуы тиіс.

Парасаттылық – әділдік, заңдылық, сатылмайтындық, адалдық сияқты құндылықтарды біріктіретін кешенді ұғым. Парасаттылық жүйесі мемлекеттік аппарат қызметінің ашықтығын, айқындығын көздейді.

Парасатты қоғамда сыбайлас жемқорлыққа мүлдем төзбеушілік әрбір адамның ішкі нанымына, ойлауы мен мінез-құлқының негізіне айналады. Дәл осы сыбайлас жемқорлыққа қарсы дамыған мәдениет сыбайлас жемқорлықтың елдің табысты болашағына қауіп-қатер, өскелең ұрпақтың бәсекеге қабілеттілігі үшін кедергі деген ұғымды қамтамасыз етеді.

Парасаттылық жүйесін қалыптастыру кезінде мемлекет пен азаматтардың серіктестігі, олардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылда күш-жігерін біріктіру, қоғамның осы жұмысқа барынша тартылуын қамтамасыз ету түпкілікті маңызды рөл атқарады.

Аталған тәсіл қоғамдық бақылауды іске асыру тетіктерін кеңейтуді көздейді, ол қоғамдық кеңестердің қызметімен ғана шектелмеуі тиіс.

Азаматтық қоғам институттарының өзара іс-қимылының басқа да практикалық тетіктерін және ең алдымен, мемлекеттік аппарат жұмысының сапасы мен қызметінің айқындығын арттыру, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл сияқты бағыттар бойынша заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ету қажет.

Мұндай тетіктерге бюджет қаражатын бөлу және олардың жергілікті өзін-өзі басқару бағдарламалары бойынша пайдаланылуы туралы шешімдер қабылдау процесінде халықтың қатысуын, заңнамамен белгіленген шектерде нормативтік құқықтық актілер жобаларының сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамасын жұртшылықтың қатысуымен жүргізуді жатқызуға болады.

Сыбайлас жемқорлықтың алдын алудың маңызы зор факторы азаматтардың осы немесе өзге салада немесе өңірде барынша проблемалы, өткір мәселелерін, сондай-ақ оларды шешу жолдарын анықтауға тікелей қатысу мүмкіндігі болып табылады. Бұл, тек сыбайлас жемқорлықты жою бойынша міндеттерді шешуге ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту, билікке деген сенім деңгейін арттыру және шенеуніктердің сыбайлас жемқорлыққа жоғары бейімділігі туралы стереотипті "бұзуға" мүмкіндік береді.

Жұртшылықтың сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдағы рөлін күшейту және қоғамдық бақылауды кеңінен қамтамасыз ету қоғамда сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті арттыруды талап етеді.

Мұнда жас ұрпақты сыбайлас жемқорлық көріністеріне жол беруге мүмкіндік бермейтін жаңа көзқараспен және өмірлік қағидаттармен өсіру шешуші рөл атқарады.

Бұл үшін бала кезінен тұлғаның дамуы мен қалыптасуының барлық кезеңдерінде оқыту мен тәрбиелеу арқылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы құндылықтарды дарыту маңызды. Парасаттылық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет тақырыптарын білім беру жүйесіне қосу керек.

Жастардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы қозғалысы, мектептегі парасаттылық клубтары азаматтардың сыбайлас жемқорлықтан "иммунитеті" бар жаңа буынын қалыптастыруға ықпал етеді.

Халықтың, әсіресе, кәсіпкерлердің құқықтық сауаттылығы мемлекеттік қызметшілер тарапынан лауазымдарын теріс пайдалану тәуекелдерін едәуір қысқартады. Пікір көшбасшыларын тарта отырып, қоғамды сыбайлас жемқорлық көріністеріне мүлдем төзбеушілікті қалыптастыруда шоғырландыруға ықпал етеді.

Ауқымды түсіндіру жұмысы арқылы қоғамдағы құқықтық нигилизмді түбірімен жою азаматтарға мемлекеттік органдардың шешімдер қабылдау процестеріне ықпал етудің практикалық құралдарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

Осымен қатар, парасаттылық және сыбайлас жемқорлықты жаппай қабылдамау ауанын құру мәселесінде бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара іс-қимылды күшейту қажет. Адал, лайықты мемлекеттік қызметшілер үлгілерін кеңінен жариялау, қоғамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға қатысу мүмкіндіктері туралы ақпаратты тарату қазақстандықтардың белсенді азаматтық ұстанымын нығайтуға ықпал етеді.

Сыбайлас жемқорлық фактілерін анықтауға азаматтардың қатысуын жандандыру үшін, параның немесе келтірілген зиянның мөлшеріне байланысты біржолғы ақшалай сыйақылар төлеудің сараланған жүйесін белгілей отырып, мұндай жағдайлар туралы хабарлағаны үшін оларды көтермелеудің қолданыстағы тетігі жетілдірілді.

Бұл ретте сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық туралы хабарлаған адамдарды қорғаудың қосымша тетіктерін пысықтау қажет.

Жиынтығында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың барлық шаралары мемлекеттік билік органдарына деген сенімді арттыруда және сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуде көрініс табуы тиіс.

Ахуалдың тұрақты мониторингі үшін талдау мен бағалаудың өзге құралдарын пайдаланумен қатар, әлеуметтанушылық зерттеулерді – қоғамдық пікірді таразылауды, оның ішінде халықаралық рейтингтік ұйымдардың табысты әдістемелерінің негізінде, тұрақты түрде жүргізіп отыру қажет. Қоғамның қанағаттанушылығы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша қабылданатын шаралардың тиімділігін бағалаудың негізі болуы тиіс.".

2. Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын іске асыру жөніндегі 2018-2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарына өзгерістер енгізсін.

3. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті

Қ.Тоқаев

Сноска. Утратил силу Указом Президента РК от 02.02.2022 № 802.

ПОСТАНОВЛЯЮ:

1. В Указ Президента Республики Казахстан от 26 декабря 2014 года № 986 "Об Антикоррупционной стратегии Республики Казахстан на 2015-2025 годы" (опубликованный в газете "Казахстанская правда" от 30 декабря 2014 года № 254 (27875) внести следующие изменения и дополнения:

в Антикоррупционной стратегии Республики Казахстан на 2015-2025 годы, утвержденной вышеназванным Указом:

в содержании:

строку "4.5. Формирование уровня антикоррупционной культуры" изложить в следующей редакции:

"4.5. Формирование системы добропорядочности и антикоррупционной культуры в обществе";

в разделе "1. Введение":

часть пятую изложить в следующей редакции:

"В нашей стране действует современное антикоррупционное законодательство, основой которого являются законы "О противодействии коррупции" и "О государственной службе Республики Казахстан", реализуется ряд программных документов, образован уполномоченный орган, реализующий функции в сфере противодействия коррупции, активно осуществляется международное сотрудничество в сфере антикоррупционной деятельности.";

в разделе "2. Анализ текущей ситуации":

в подразделе "2.1. Положительные тенденции в сфере противодействия коррупции":

части четвертую и пятую изложить в следующей редакции:

"Действовавший с 1999 года Закон "О государственной службе" и утвержденный Главой государства в 2005 году Кодекс чести государственных служащих создали основу для формирования в Казахстане профессионального государственного аппарата, построенного на принципах подотчетности, прозрачности и меритократии.

Создан государственный орган, объединяющий в себе регулятивные и правоохранительные функции в сфере противодействия коррупции. Он призван не только формировать и реализовывать антикоррупционную политику, но и координировать деятельность государственных органов, организаций и субъектов квазигосударственного сектора в вопросах предупреждения коррупции. Кроме того, его деятельность направлена на выявление, пресечение, раскрытие и расследование коррупционных преступлений.";

часть десятую изложить в следующей редакции:

"Такой принципиальный подход реализован в новом Уголовном кодексе. Так, при совершении коррупционного преступления, запрещено условное осуждение, введен пожизненный запрет на право занимать должности на государственной службе, а лица, впервые совершившие коррупционные преступления, освобождаются от уголовной ответственности в связи с деятельным раскаянием только судом.";

в подразделе "2.2. Проблемы, требующие решения":

дополнить частью седьмой следующего содержания:

"Недопустимы незаконные методы работы и провокационные действия в борьбе с коррупцией. Необходимо строго руководствоваться конституционным принципом презумпции невиновности.";

часть девятнадцатую изложить в следующей редакции:

"В целом же в деятельности уполномоченного органа должен сохраняться баланс между его правоохранительными и регулятивными функциями.";

в разделе "4. Ключевые направления, основные подходы и приоритетные меры":

подраздел "4.1. Противодействие коррупции в сфере государственной службы":

дополнить частями четвертой, пятой и шестой следующего содержания:

"Переход ко всеобщему декларированию доходов и расходов позволит продолжить последовательную имплементацию международных антикоррупционных стандартов в национальное законодательство.

Еще одним важным фактором усиления превентивной работы по противодействию коррупции является ответственность руководителей за совершение коррупционных правонарушений подчиненными. Такой подход значительно укрепит систему обеспечения добропорядочности на государственной службе.

Определение уровня коррупции в качестве показателя эффективности деятельности местных исполнительных органов также способствует интенсификации предупредительных мер.";

подраздел "4.3. Противодействие коррупции в квазигосударственном и частном секторе":

дополнить частью третьей следующего содержания:

"Укреплению добропорядочности в квазигосударственном секторе способствуют комплаенс-службы, деятельность которых будет сосредоточена на контроле за соблюдением антикоррупционного законодательства и предупреждении коррупционных практик с особым акцентом на оценку рисков, предотвращение злоупотреблений, выявление и управление конфликтами интересов, а также обучение сотрудников.";

подраздел "4.5. Формирование уровня антикоррупционной культуры" изложить в следующей редакции:

"4.5. Формирование системы добропорядочности и антикоррупционной культуры в обществе

Концептуальной основой изменения парадигмы противодействия коррупции должна стать идеология добропорядочности в обществе.

Добропорядочность – комплексное понятие, сочетающее в себе такие ценности, как честность, законность, неподкупность, благонадежность. Система добропорядочности предполагает открытость, прозрачность деятельности государственного аппарата.

В добропорядочном обществе нулевая терпимость к коррупции становится внутренним убеждением каждого, основой мышления и поведения. Именно развитая антикоррупционная культура обеспечивает понимание, что коррупция – это угроза успешному будущему страны, препятствие для конкурентоспособности подрастающего поколения.

Принципиально важную роль при формировании системы добропорядочности играет партнерство государства и граждан, объединение их усилий в деле противодействия коррупции, обеспечение максимальной вовлеченности общества в эту работу.

Данный подход предполагает расширение механизмов реализации общественного контроля, который уже не должен ограничиваться только деятельностью общественных советов.

Необходимо законодательно обеспечить и другие практические механизмы взаимодействия институтов гражданского общества с государством и, прежде всего, по таким направлениям, как повышение качества и прозрачности деятельности работы государственного аппарата, противодействие коррупции.

К таким механизмам можно отнести участие населения в процессе принятия решений о выделении бюджетных средств и мониторинге их использования по программам местного самоуправления, проведение с участием общественности антикоррупционной экспертизы проектов нормативных правовых актов в пределах, установленных законодательством.

Немаловажным фактором предупреждения коррупции является возможность граждан непосредственно участвовать в определении наиболее проблемных, острых вопросов в той или иной сфере или регионе, а также путей их разрешения. Это позволит решать не только задачи по искоренению коррупции, но и улучшать социально-экономическую ситуацию, повышать уровень доверия к власти и "сломать" стереотип о высокой коррумпированности чиновников.

Усиление роли общественности в противодействии коррупции и обеспечение широкого гражданского контроля требует повышения антикоррупционной культуры в самом обществе.

Ключевую роль в этом играет взращивание молодого поколения с новыми взглядами и жизненными принципами, которые не позволяют им допускать коррупционные проявления.

Для этого важно с детства, на всех этапах развития и становления личности прививать антикоррупционные ценности посредством обучения и воспитания. Темы добропорядочности и антикоррупционной культуры следует включить в систему образования.

Молодежное антикоррупционное движение, школьные клубы добропорядочности будут способствовать формированию нового поколения граждан с "иммунитетом" от коррупции.

Правовая грамотность населения, в особенности предпринимателей, значительно сократит риски злоупотреблений со стороны государственных служащих. Комплексная система антикоррупционной пропаганды с привлечением лидеров мнений способствует консолидации общества в формировании нулевой терпимости к коррупционным проявлениям.

Искоренение правового нигилизма в обществе через масштабную разъяснительную работу позволит гражданам эффективно использовать практические инструменты влияния на процессы принятия решений государственными органами.

Наряду с этим необходимо усилить взаимодействие со средствами массовой информации в вопросе создания атмосферы добропорядочности и общественного неприятия коррупции. Широкое освещение примеров честных, достойных государственных служащих, тиражирование информации о возможностях участия общества в противодействии коррупции способствует укреплению активной гражданской позиции казахстанцев.

Для активизации участия граждан в выявлении фактов коррупции усовершенствован действующий механизм их поощрения за сообщения о таких случаях с установлением дифференцированной системы выплаты единовременных денежных вознаграждений в зависимости от размера взятки или причиненного ущерба.

При этом необходимо проработать дополнительные механизмы защиты лиц, сообщивших о коррупционном правонарушении.

Вкупе все меры противодействия коррупции должны найти отражение в повышении доверия к органам государственной власти и снижении уровня коррупции.

Для постоянного мониторинга ситуации, наряду с использованием иных инструментов анализа и оценки, необходимо регулярно проводить социологические исследования – замеры общественного мнения, в том числе на основе успешных методик международных рейтинговых организаций. Удовлетворенность общества должна стать основой оценки эффективности принимаемых мер по противодействию коррупции.".

2. Правительству Республики Казахстан внести изменения в План мероприятий на 2018-2020 годы по реализации Антикоррупционной стратегии Республики Казахстан на 2015-2025 годы.

3. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

Президент
Республики Казахстан

К. Токаев