Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 26 қыркүйектегі № 1021 Жарлығы.

Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметі актілерінің жинағында жариялануға тиіс

Қазақстан Республикасының Конституциясы 40-бабының 1-тармағына сәйкес ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) бекітілсін.

2. Орталық атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар, сондай-ақ Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты мүдделі ұйымдар (келісім бойынша):

1) Тұжырымдаманы іске асыру жөнінде шаралар қабылдасын;

2) Тұжырымдаманың орындалу барысы туралы ақпаратты Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік жоспарлау жүйесінде белгіленген тәртіппен және мерзімдерде ұсынсын.

3. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

4. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті

Қ.Тоқаев

Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 26 қыркүйектегі № 1021 Жарлығымен БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың

2030 жылға дейінгі

ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ Астана қ., 2022 ж.

Мазмұны:

1-бөлім. Тұжырымдаманың паспорты

2-бөлім. Ағымдағы ахуалды талдау

3-бөлім. Халықаралық тәжірибені шолу

4-бөлім. Қаржы секторын дамытудың пайымы

5-бөлім. Қаржы секторын дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары (қосымша)

1-бөлім. Тұжырымдаманың паспорты

Атауы	Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2030 жылга дейінгі тұжырымдамасы
Әзірлеу үшін негіз	Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 22 қарашадағы № 21-4903 тапсырмасы
Әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган	Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі
Іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар және ұйымдар	Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар, орталық атқарушы органдар, ұйымдар
Іске асыру мерзімдері	2022 - 2030 жылдар

2-бөлім. Ағымдағы ахуалды талдау

2.1. Қаржы секторының ағымдағы жағдайы

Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі банктер негізге алынған модельмен сипатталады. Қаржы жүйесі активтерінің негізгі үлесі банк секторында шоғырландырылған. Қаржы жүйесі активтерінің шамамен 78%-ы - банк секторына, 8%-ы - Қазақстанның Даму Банкіне, қалған 14%-ы қаржы нарығының қалған секторларына тиесілі.

Қаржы институттары* активтерінің құрылымы, %

(мемлекеттік зейнетақы қорларын есептемегенде)

Қаржы секторы активтерінің серпінді өсуі байқалады - 2017 жылдан бері қаржы жүйесінің жиынтық активтері 44,3 трлн теңгеге дейін 74,5%-ға, банктердің активтері 37,6 трлн теңгеге дейін 56%-ға, қалған қаржы ұйымдарының активтері 6,7 трлн теңгеге дейін 190,5%-га ұлғайды.

Қазақстанда бизнесті қаржыландыруды қаржы ұйымдарымен қатар рөлі айтарлықтай өсіп келе жатқан квазимемлекеттік сектор субъектілері тікелей жүзеге асырады. Мәселен, Қазақстан Даму Банкінің активтері 2017 жылдан бері 2,5 трлн теңгеден 3,7 трлн теңгеге дейін 48,2%-га ұлғайды.

2021 жылдың қорытындысы бойынша қаржы институттары (Қазақстанның Даму Банкін есептегенде) активтерінің ЖІӨ-ге қатынасы 57% болды, бұл экономикалық даму сатылары ұқсас елдердің көрсеткіштерінен әлдеқайда аз және одан әрі өсу әлеуетінің бар екенін көрсетеді.

2017 жылдан бастап елдің ЖІӨ құрылымында қаржы секторының жалпы қосылған құнының өсуі байқалады. 2017-2021 жылдар аралығындағы кезеңде қаржы секторының экономикаға қосқан үлесі 2 трлн теңгеден 2,4 трлн теңгеге дейін ұлғайды. Басқа салалардағы озыңқы қарқынның нәтижесінде қаржы секторының ЖІӨ-дегі жалпы қосылған құнының үлесі 2017 жылғы 3,7%-дан 2021 жылы 2,9%-ға дейін төмендеді.

Дүниежүзілік экономикалық форумның (ДЭФ) 2019 жылы жаһандық бәсекеге қабілеттілікті бағалау шеңберінде жүргізілген соңғы зерттеуінің нәтижелері бойынша халықаралық тұрғыдан салыстырғанда Қазақстан қаржы жүйесінің даму деңгейі жоғары емес. Бағалау жүргізу сәтінде жұмыс істемейтін қарыздардың (NPL) жоғары деңгейі, жекелеген банктердің орнықтылық проблемалары және сақтандыру сыйлықақыларының төмен деңгейі негізгі тежеуші факторлар болды.

Дегенмен, көрсетілген бағалау жүргізілгеннен кейін банк секторының орнықтылығын арттыру бойынша бірқатар жүйелі шаралар іске асырылды, оның ішінде 2019-2020 жылдары банк секторының активтерін тәуелсіз бағалау және стресс-тестілеу жүргізілді, олардың нәтижелері бойынша қадағалау шаралары қабылданды және жұмыс істемейтін қарыздар деңгейі айтарлықтай - 2019 жылғы 8,1%-дан 2021 жылы 3,3%-ға дейін төмендеді. Халықаралық қаржы ұйымдары мен рейтингтік агенттіктер қаржы секторын нығайту шаралары бойынша оң баға берді. Мәселен, 2021 жылғы миссияның қорытындысы бойынша ХВҚ қорытындысында 2019 жылы активтердің сапасын тексеру және одан кейінгі қадағалап араласудың арқасында банк жүйесі банктер өтімділігінің және капиталдандыруының жоғары көрсеткіштерін сақтай отырып, СОVID-19-дан туындаған күйзелістің әсерін жақсы еңсергені атап өтілді.

Жаһандық геосаяси ахуалдың өзгеруі 2022 жылдан бері қаржы секторына әсер етуде. Дегенмен, қаржы секторы тұрақты жұмыс істеуін жалғастыруда, бұл халықаралық рейтингтік агенттіктердің бағалауларымен расталады. 2022 жылғы маусымда Fitch Ratings Қазақстанның тәуелсіз рейтингін "ВВВ" деңгейінде тұрақты болжаммен растады, бұл банк секторының санкциялармен байланысты әлеуетті тәуекелдерді есептегенде тұрақты болуымен де байланысты.

Банк секторы

2022 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасында 22 банк жұмыс істейді, оның 14-і шетел қатысатын, оның ішінде 11-і екінші деңгейдегі еншілес банк.

Орын алған шоғырландыру, сондай-ақ дәрменсіз банктердің лицензияларын кері қайтарып алу нәтижесінде проблемалы активтерінің көлемі айтарлықтай әрі тәуекел-менеджменті тиімсіз қатысушылар нарықтан кетті.

2017 жылдан бергі кезеңде Банк жүйесінің активтері ЖІӨ-ге қатысты 45%-дан 46%-ға дейін өсіп, 37,6 трлн теңге болды. Бұл ретте бүкіл сектор активтерінің шамамен 66%-ы 5 банкке тиесілі. 2022 жылдың басында Қазақстанның банк секторы бойынша Герфиндаль-Хиршман (НН) индексі 1407 болды (қалыпты-шоғырландырылған нарық).

2017 жылдан бері экономикаға кредиттер 18,5 трлн теңгеге дейін 26,5%-ға өсті. Экономикаға кредиттер құрылымында бөлшек кредит беру үлесінің ұлғаюы байқалады. Корпоративтік сектор кредиттері үлесінің төмендеуі даму институттары тарапынан бизнеске тікелей кредит берудің ұлғаюына байланысты - экономиканы кредиттеу статистикасына енгізілмейтін Қазақстан Даму Банкінің кредиттері 2017 жылдан бері 1,9 трлн теңгеге дейін 27%-ға өсті. Бұдан басқа корпоративтік кредиттердің төмендеуі банк секторын проблемалы қарыздардан тазарту шараларына, дәрменсіз және жосықсыз қарыз алушылардың қарыздарын есептен шығаруға, сондай-ақ дәрменсіз банктерді таратуға байланысты болды.

2021 жылдың қорытындысы бойынша ШОБ-қа қолдау көрсету шараларын іске асыру нәтижесінде ШОБ қарыздарының портфелі 29%-ға өсті, бұл ретте ірі бизнеске кредиттер 3%-ға төмендеді. 2017 жылдан бері ШОБ-тың заңды тұлғаларға берілген кредиттер портфеліндегі үлесі 53%-дан 60%-ға дейін ұлғайды.

Жеке тұлғалар кредиттерінің өсуінің негізгі қозғаушы күші тұтынушылық қарыздар болып табылады, олар 2017 жылдан бері 110%-га өскен. 2020 жылдан бастап ипотекалық кредит берудің белсенді өсуі де байқалады, 2019-2021 жылдары оның жеке тұлғаларға берілген кредиттердегі үлесі 27%-дан 31 %-ға дейін өсті.

2017 жылдан бері ипотекалық кредиттеу көлемі 3 еседен астам өсті.

2018 жылдан бастап "7-20-25", "Баспана Хит" жеңілдік берілген тұрғын үй кредиттеу бағдарламаларының іске қосылуы, сондай-ақ 2021 жылы тұрғын үй жағдайларын жақсарту үшін зейнетақы жинақтарының бір бөлігін пайдалану құқығының берілуі ипотекалық кредит берудің өсуінің негізгі факторы болды.

Банк секторын қалыпқа келтіру шаралары банктер портфеліндегі жұмыс істемейтін қарыздар үлесінің 2017 жылғы 9,3%-дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 3,3%-ға дейін біртіндеп қысқаруына ықпал етті.

Клиенттердің депозиттері банктерді қорландырудың негізгі базасы болып қалуда.

2017 жылдан бері депозиттердің көлемі 27,1 трлн теңгеге дейін 54,7%-ға ұлғайды. 2017 жылдан бері депозиттердің банктер міндеттемелерінің құрылымындағы үлесі 79% деңгейінде сақталып отыр. 2017 жылдан бері жеке тұлғалардың салымдары 13,4 трлн теңгеге дейін 63,0%-ға ұлғайды. Нәтижесінде 2017 жылдан бері бөлшек салымдардың жалпы салымдар көлеміндегі үлесі 2021 жылдың қорытындысы бойынша 43%-дан 49%-ға дейін ұлғайды.

2018 жылы депозиттік өнімдердің түрлері заңнамалық тұрғыдан кеңейтілді және салымдардың жаңа түрі - жинақ салымдары енгізілді. Салымдардың осы түрі бойынша мерзімінен бұрын алуға белгіленген елеулі шектеулер салымдардың басқа түрлерімен салыстырғанда неғұрлым жоғары мөлшерлемемен өтеледі. 2018 жылдың соңында іске қосылған сәттен бастап жинақ салымдарының көлемі 2022 жылғы 1 қаңтарға 1,07 трлн теңгеге немесе барлық салымдардың 7,9%-на дейін өсті.

Банк секторының орнықтылығы меншікті капиталдың 4,5 трлн теңгеге жеткен жеткілікті көлемімен қамтамасыз етіледі. 2017 жылдан бері банктердің меншікті капиталы 51%-ға ұлғайды, нәтижесінде k1 меншікті капитал жеткіліктілігі коэффициентінің мәні жүйе бойынша 17%-дан 19%-ға дейін, k2 коэффициентінің мәні 22%-дан 23%-ға дейін ұлғайды. Жұмыс істемейтін активтерді азайтуға көңіл бөле отырып, банк секторын қалыпқа келтіру банктерді капиталдандыру деңгейінің жақсаруының негізгі факторлары болды.

Сақтандыру секторы

2022 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша сақтандыру секторында 27 сақтандыру ұйымы, оның ішінде өмірді сақтандыратын 9 ұйым жұмыс істейді. Нарықта мемлекет 100% қатысатын 2 сақтандыру ұйымы, 9 сақтандыру брокері және 60 актуарий жұмыс істейді.

2017 жылдан бері сақтандыру ұйымдарының активтері 1,8 трлн теңгеге дейін 97%-ға өсті, оның ішінде 1 трлн теңге - жалпы сақтандыру саласы бойынша сақтандыру ұйымдарының активтері, 0,8 трлн теңге - өмірді сақтандыру саласы бойынша сақтандыру ұйымдарының активтері. Сақтандыру ұйымдары активтерінің серпінді өсуіне қарамастан, олардың ЖІӨ-ге қатынасы төмен күйінде қалып отыр - 2017 жылғы 1,7%-дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 2,2%-ға дейін ұлғайды. Бұл ретте бүкіл сектор активтерінің шамамен 62%-ы 5 сақтандыру ұйымына тиесілі. 2022 жылдың басында Қазақстанның сақтандыру секторы бойынша Герфиндаль-Хиршман индексі 983 болды (аз шоғырландырылған нарық).

Сақтандыру ұйымдары активтерінің өсуіне ерікті сақтандыру сыныптары бойынша жаңа сақтандыру өнімдерінің енгізілуі, онлайн-сақтандырудың дамуы, сондай-ақ зейнетақы жинақтарын пайдалана отырып зейнетақы аннуитеті шартын жасасу мүмкіндігінің заңнамалық деңгейде берілуі айтарлықтай әсер етті.

2021 жылы сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық көлемі 2017 жылмен салыстырғанда 2 есе ұлғайып, 699 млрд теңге болды. Сақтандыру сыйлықақыларының ЖІӨ-ге қатынасы 0,6%-дан 0,8%-ға дейін аздап ұлғайды.

Сыйлықақылар көлемінің халықтың адам басына шаққандағы көрсеткіші 77%-ға өсіп, 36 мың теңгені құрады.

Жеке ерікті сақтандыру сыйлықақылардың өсуінің негізгі қозғаушы күші болып табылады. Жеке ерікті сақтандыру сыныптары бойынша сыйлықақылар көлемі 2017 жылмен салыстырғанда 3 есе ұлғайып, 2021 жылдың қорытындысы бойынша 300 млрд теңге болды. Соның нәтижесінде жеке ерікті сақтандырудың сыйлықақылар құрылымындағы үлесі 28%-дан 43%-ға дейін ұлғайды. Өз кезегінде өсу, негізінен, зейнетақы аннуитеті қолжетімділігінің өсуіне, өмірді сақтандыратын ұзақ мерзімді жинақтау өнімдері бойынша салықтық жеңілдіктердің берілуіне және жаңа сақтандыру өнімдерінің енгізілуіне байланысты болды.

Мүлікті сақтандырудың сақтандыру сыйлықақыларының құрылымындағы үлесі 2017 жылғы 49%-дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 38%-ға дейін қысқарды. Міндетті сақтандыру бойынша сыйлықақылар үлесі жеке ерікті және мүлікті сақтандырумен салыстырғанда шамалы деңгейде қалып, 19%-ды құрайды.

Қайта сақтандыруға берілген сыйлықақылардың көлемі 2017 жылдан бері 18%-ға азайып, 107 млрд теңге болды. Қайта сақтандыруға берілген сақтандыру сыйлықақыларының үлесі 2017 жылғы 37%-дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 15%-ға дейін төмендеді. Оның ішінде Қазақстан Республикасының бейрезиденттеріне сыйлықақылардың 92%-ы қайта сақтандыруға берілді. Қайта сақтандыруға берілген сыйлықақылар көлемінің 2018 жылдан бері қысқаруы сақтандыру ұйымдарының сақтандыру тәуекелдерін өз бетінше тежеуі бойынша мүмкіндігінің артуына, сондай-ақ қайта сақтандыру жөніндегі мәмілелердің ашықтығына қойылатын талаптардың күшеюіне байланысты болды.

Сақтандыру шарттары бойынша жүргізілген сақтандыру төлемдерінің жалпы көлемі 2017 жылдан бері 127 млрд теңгеге дейін 55%-ға ұлғайды. Сақтандыру төлемдерінің ең жоғары көлемі 2019 жылы - 218 млрд теңге болды, ол мүлікті залалдан сақтандыру сыныбы бойынша ірі шығынның болуына байланысты болды.

Соңғы 5 жылда төлемдер коэффициенті өмірді жинақтаушы сақтандыру бойынша болашақ кезеңдердің төлемдерін есептемегенде 18% - 47% аралығында болды.

2021 жылдың соңындағы жағдай бойынша сақтандыру резервтерінің көлемі 2017 жылдан бері 94%-ға ұлғайып, 892 млрд теңгені құрады, бұл көрсетілген кезеңде сақтандыру сыйлықақыларының өсуіне байланысты болды.

Қор нарығы

2022 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша нарықта 38 брокер, 19 басқарушы компания, 51 инвестициялық қор, 9 кастодиан банк, 2 трансфер- агент, орталық контрагент функциясын орындайтын КАSЕ қор биржасы, орталық депозитарий және сауда репозиторийі жұмыс істейді. Бұдан басқа, АХҚО юрисдикциясында АХҚО биржасы - АІХ және АХҚО биржасының орталық депозитарийі - АІХ СSD жұмыс істейді.

Елдің қор нарығын 2017 жылдан бері МSСІ, ҒТSЕ және S&Р индекстерінің халықаралық қызметтері "Шекара маңы нарықтары (Ғrоntіеr Маrkеts)" ретінде сыныптайды. МSСІ, ҒТSЕ және S&Р индекстерінде Қазақстанның позициясын жақсарту бойынша жұмыс жүргізілуде.

Бағалы қағаздар нарығына кәсіби қатысушылардың жиынтық активтері бес жыл ішінде 2,7 есе ұлғайып, 505,1 млрд теңгені құрады, басқарудағы активтер 3,1 есе ұлғайып, 1,0 трлн теңгені құрады. Активтердің өсуіне қаржы құралдары құнының өсуі және инвестициялардың әкелінуі ықпал етті.

Инвестициялық портфельді басқаруды жүзеге асыратын ұйымдар активтерінің шамамен 80,2%-ы 5 кәсіби қатысушыға тиесілі. 2022 жылдың басында Қазақстанның бағалы қағаздар нарығы бойынша Герфиндаль-Хиршман индексі 1807 болды, бұл оны қалыпты-шоғырландырылған нарық ретінде сипаттайды.

Биржалық көрсеткіштердің тұрақты өсуі байқалады, бұл қор нарығының ел экономикасын қаржыландырудағы рөлінің артқанын айғақтайды. 2022 жылдың басында Қазақстан қор биржасын (КАSЕ) капиталдандыру 2017 жылдан бері 73%-ға ұлғайып, 44,2 трлн теңгені немесе ЖІӨ-ге қатысты 52,6%-ды құрады.

Дереккөздері: Реттеушілік есептілік, КАSЕ ресми сайты

Облигациялар нарығының өсу қарқынын сақтаудың негізгі факторы квазимемлекеттік сектор және екінші деңгейдегі банктер тарапынан қарыз алу көлемінің ұлғаюы болып табылады.

Бөлшек инвесторлар белсенділігінің төмен болуы Қазақстан қор нарығының белсенді дамуына кедергі келтіретін негізгі себептердің бірі болып табылады. Бағалы қағаздар нарығындағы жеке тұлғалар шоттарының саны 5 жыл ішінде 218 мың шотқа дейін 107 мыңға ұлғайды, бұл жұмыспен қамтылған халықтың 2,5%-ын құрайды. Бөлшек инвесторлардың қор нарығына деген қызығушылығының төмен болуы сауда-саттыққа түсетін бағалы қағаздар өтімділігінің төмен болуына және сапалы эмитенттердің бағалы қағаздары ұсынысының шектеулі екеніне байланысты.

2017 жылдан бері Қазақстанда FEAS Еуропа және Азия қор биржалары федерациясының мүшесі болып табылатын АХҚО - АІХ биржасы жұмыс істейді. АІХ тобына күн сайынғы қолма-қол ақшамен жасалатын операцияларға, бағалы қағаздар бойынша есеп айырысуларға және депозитарлық қызметке, сондай-ақ акционерлердің орталық тізілімін сақтауға және ұстап тұруға жауап беретін АІХ СSD бағалы қағаздардың орталық депозитарийі және АІХ Registrat тіркеушісі кіреді.

АІХ ресми тізіміне 86 эмитенттің бағалы қағаздарының 136 шығарылымы кірді. 2021 жылы АІХ бағалы қағаздар нарығындағы сауда-саттық көлемі 134,3 млрд теңгені құрады.

2021 жылдың қорытындысы бойынша АІХ-тің 35 сауда мүшесі АІХ биржасына тікелей қолжетімділік береді, оның 12-сі шетелдік болып табылады. Сол күні АІХ СSD-дегі шоттар саны 160,5 мың шотты құрады. Бұл ретте, осы шоттардың негізгі бөлігі Агенттіктің АІХ-қа қашықтан мүшелігі бар брокер-лицензиаттардың клиенттеріне тиесілі.

Микроқаржыландыру нарығы

2020 жылдан бастап Агенттіктің реттеу аясына барлық банктік емес кредиттік ұйымдар, оның ішінде кредиттік серіктестіктер, ломбардтар және онлайн-кредиторлар енгізілді, ал 2021 жылдан бастап микроқаржылық қызметті лицензиялау енгізілді.

2022 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша микроқаржыландыру нарығында 1 066 субъект, оның ішінде 242 микроқаржы ұйымы, 605 ломбард және 219 кредиттік серіктестік қызметін жүзеге асырады.

МҚҚЖҰ-ның жиынтық активтері 2015 жылдан бастап 21 есе ұлғайып, 1,6 трлн теңгені құрады. Активтердің өсуімен қатар микроқаржы секторының міндеттемелері мен меншікті капиталы да ұлғайды. 2022 жылдың басындағы жағдай бойынша микроқаржы ұйымдары секторында Герфиндаль-Хиршман (НН) индексі 1033 (қалыпты-шоғырланған), кредиттік серіктестіктер - 896 (төмен-шоғырланған), ломбардтар - 550 (төмен-шоғырланған) құрады.

Микрокредиттеу нарығы экономиканы қаржыландыруда және жеке кәсіпкерлікті дамытуда маңызды рөл атқарады.

МҚҚЖҰ-ның реттеу аясының кеңеюіне, сондай-ақ барлық микроқаржыландыру субъектілерін кредиттеу статистикасына енгізуге орай микрокредиттер портфелі 1,4 трлн теңгеге дейін 350%-ға өсті. 2019 жылы МҚҚЖҰ портфелінің құрылымы тек МҚҰ-ның қарыздарын ғана қамтыған, ал 2020 жылдан бастап онлайн-кредиторлардың, кредиттік серіктестіктердің және ломбардтардың қарыздары ескерілген.

Микрокредиттердің жалпы портфелінде қарыздардың негізгі үлесі - 54% немесе 743 млрд теңге МҚҰ-ға тиесілі. Кредиттік серіктестіктердің портфелі 498 млрд теңгені (36%) құрайды, ломбардтарға 132 млрд теңге (10%) тиесілі.

Қарыз алушылардың құрылымында жеке тұлғаларға берілген қарыздардың үлесі 51%-ды немесе 696 млрд теңге құрайды. Кәсіпкерлік мақсаттарға берілген қарыздардың үлесі 49%-ды немесе 677 млрд теңге құрайды.

МҚҚЖҰ негізінен өңірлік деңгейдегі филиалдар және бөлімшелер желісі арқылы ұсынылған және оның ауылдық жерлерде қалыптасқан клиенттік базасы бар.

2.2. Қаржы секторын реттеу мен дамытудағы негізгі жетістіктер

Соңғы жылдары қаржы секторын дамытуда маңызды нәтижелерге қол жеткізілді:

1) тәуекелдерді басқару жүйесін жақсарту және күйзелістер кезеңінде банк секторының тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің Базель III стандарттары енгізілді. 2015 - 2019 жылдар аралығында банк секторының Базель III күшейтілген пруденциялық стандарттарын сақтауға кезең-кезеңімен көшуі жүзеге асырылды. Өтпелі кезең ішінде банктер капиталының резервтерін қалыптастыру үшін үш күрделі буферге (консервациялық, контрциклдық және жүйелі) қойылатын талаптар енгізілді, нарықтық тәуекелдерді бағалаудың жаңа әдіснамасы және банктердің тәуекел менеджменті мен ішкі бақылауына қойылатын реттеушілік талаптар топтамасы қабылданды. Дағдарыстар кезеңінде өтімділік қорын қамтамасыз ету үшін өтімділіктің екі нормативі - өтімділікті өтеу коэффициенті (LСR) және нетто тұрақты қорландыру коэффициенті (NSFR) енгізілді.

Бұл тәуекелдерді басқару сапасын, банктердің капитал резервтері мен өтімділігін жүйелік деңгейде күшейтуге мүмкіндік берді, мүның өзі халықаралық сарапшылар, жаһандық инвесторлар және кредиттік-рейтингтік агенттіктер жүргізетін банк секторын бағалау кезінде негізгі фактор болып табылады;

2) қаржы нарығының секторларында қадағалаудың және уәжді пайымдаудың тәуекелге бағдарланған моделі енгізілді.

Қадағалау процесінде формальды тұрғыдан қарауды болдырмау мақсатында 2019 жылы банктерді тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесі енгізілді. Тәуекелге бағдарланған тәсіл моделі банктік тәуекелдерді жеке негізде жан-жақты бағалауды және банктің орнықты жұмысын қамтамасыз ету үшін кейіннен қадағалау шараларын іске асыруды қамтамасыз ететін кешенді қадағалау процесі түрінде іске асырылды.

Тәуекелге бағдарланған қадағалаудың орталық элементі Еуропалық одақтың SREР қадағалау моделі болып табылады, ол банктердің қаржылық жай-күйінің теріс өзгерістерін олардың алғашқы пайда болу кезеңдерінде анықтауға мүмкіндік береді. Тәуекелге бағдарланған тиімді қадағалаудың негізгі шарты реттеушінің жағдайға жедел ден қою үшін уәжді шешім қабылдау мүмкіндігі болып табылады.

Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларын (бұдан әрі - БҚНКҚ) тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесіне көшу іске асырылуда. Тәуекелге бағдарланған қадағалаудың қағидаттары мен құралдары заңнамалық деңгейде айқындалған, олар БҚНКҚ-ның қызметіндегі тәуекелдер мен қатерлерді ерте кезеңде сәйкестендіруге және БҚНКҚ-ның қаржылық жай-күйінің нашарлауын күтпестен, оларға уақтылы ден қоюға мүмкіндік береді.

Сақтандыру ұйымдарына қатысты тәуекелге бағдарланған қадағалаудың автоматтандырылған жүйесі енгізілді. Компания операцияларының ерекшелігі, қызметінің сипаты мен ауқымы ескеріліп есептелген тәуекелдерді сапалық және сандық тұрғыдан бағалау көрсеткіштерінің негізінде сақтандыру ұйымының жеке қадағалау рейтингі және оған сәйкес келетін реттеушілік қадағалау талаптарының кешені айқындалады.

Бұған қоса, 2020 жылы тәуекелдерді басқару, капитал мен резервтердің жеткіліктігі рәсімдерін жақсарту үшін IRIS халықаралық ақпараттық жүйесінің (Insuranse Regulatory Information System) реттеушілік есептілігінің стандарттарына сәйкес әзірленген сақтандыру ұйымдарының тәуекелдерді дербес бағалау жүйесі енгізілді;

3) ХҚЕС 9 "күтілетін шығындар" моделі негізінде қаржы құралдарының құнын бағалаудың жаңа стандарты енгізілді. 2018 жылы банк секторы қаржы құралдарының құнын бағалау кезінде "шегілген шығындар" ХҚЕС (IAS 9) моделінен "күтілетін шығындар" (IFRS 9) моделіне көшті. ХҚЕС 9 енгізу қаржы активтерін бастапқы тану кезінде және кезеңдік негізде күтілетін кредиттік шығындарды бағалауға мүмкіндік береді;

4) банктер активтерінің сапасына тәуелсіз бағалау (АQR) жүргізілді. AQR банктердің активтерін және капиталының жеткіліктігін егжей-тегжейлі тексерудің жалпыға бірдей танылған халықаралық практикасы болып табылады. AQR-ды AQR бойынша практикалық тәжірибесі бар тәуелсіз, халықаралық консультант жүргізді, бұл халықаралық инвесторлар мен кредиторлар тарапынан банк жүйесіне деген сенімді қалпына келтіру үшін бағалаудың объективтілігінің негізгі шарты болып табылады.

2019 жылы Қазақстанда жүргізілген AQR қазақстандық негізгі банктердің жай-күйіне толыққанды диагностика жасауға, оның ішінде жұмыс істемейтін активтердің деңгейін және әлеуетті залалдарды, капитал жеткіліктілігінің нақты деңгейін бағалауға, сондай-ақ акционерлердің меншікті қаражаты есебінен банктерді толық капиталдандыру және қалыпқа келтіру жөніндегі реттеушілік талаптарды негіздеуге мүмкіндік берді;

5) проблемалы банктерді анықтау және реттеу процесі жетілдірілді. 2019 жылдан бері күшіне енген проблемалы банктерді реттеудің жаңа режимі проблемалы банктерді анықтауға және проблемалы банктерді олардың қаржылық жай-күйіне байланысты сыныптауға мүмкіндік береді. Мұндай банктердің капиталын арттыру мерзімі заңнамалық деңгейде белгіленді.

Реттеушіге төлемге қабілетсіз банктерді реттеу құралдарын - активтер мен міндеттемелерді беруді (Р&А) және төлемге қабілетсіз банктердің міндеттемелерін мәжбүрлеп қайта құрылымдауды (bail-in) қоса алғанда, жүйелік салдарлар мен мемлекеттік залалдарды барынша азайта отырып, төлемге қабілетсіз банктерді жедел реттеу бойынша толық мандат берілді;

6) тұтынушылық кредиттеуде кредиттік тәуекелдерді шектеу жөнінде шаралар қабылданды. Микроқаржыландыру сегментінде азаматтарға қарыздар беретін субъектілерді кезең-кезеңмен реттеу қатаңдатылды. 2020 жылдың соңына дейін микрокредиттеу нарығының барлық қатысушылары, оның ішінде классикалық МҚҰ, онлайн-кредиттеу ұйымдары, кредиттік серіктестіктер мен ломбардтар микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар ретінде есептік тіркеуден өтті. 2021 жылы микроқаржы ұйымдарын лицензиялау аяқталды.

2020 жылдан бастап төлемге қабілетсіз қарыз алушыларға қарыздар беруге жол бермеу, сондай-ақ қарыз алушылардың борыш жүктемесін азайту үшін реттеуші шаралар топтамасы іске асырылды. Кредит бойынша міндеттемелерді орындау мерзімінен 90 күн өткеннен кейін сыйақыны, тұрақсыздық айыбын, комиссиялар мен өзге де төлемдерді есептеуге заңнамалық деңгейде салынған тыйым қолданылуда.

2020 жылдан бастап кірісі және қарыз алушының борыш жүктемесінің деңгейі (бұдан әрі - БЖК) күнкөріс деңгейінен төмен азаматтарға тұтынушылық қарыздар беруге нормативтік реттеу шеңберінде шектеу енгізілді. 2022 жылдан бастап БЖК пруденциялық норматив мәртебесіне ие, оған сәйкес қарыз алушының барлық кредиттері бойынша ай сайынғы төлемдер оның ай сайынғы кірісінің 50%-нан аспауға тиіс.

Бұған қоса банктерге халықты кепілсіз кредиттеу бойынша агрессивті саясат жүргізу тұрғысынан кері ынталандыру шаралары қабылданды. Ол үшін банктер капиталының жеткіліктілігін есептеу кезінде қамтамасыз етілмеген тұтынушылық қарыздар бойынша саралау-тәуекелі 2 есе арттырылды;

7) жаңа өнімдер мен көрсетілетін қызметтерді сынақтан өткізу үшін икемді реттеуші орта құрылды. Қаржы нарығын реттеудің икемділігін қамтамасыз ету, қаржылық көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігін арттыру, жаңа қаржы өнімдерін енгізу үшін реттеудің ерекше режимін ("реттеуші орта") енгізу мүмкіндігі көзделген. Реттеуші орта қаржы ұйымдары мен қаржылық емес ұйымдардың белгілі бір мерзімде ерекше құқықтық режимде, оның ішінде жаңа көрсетілетін қызметтер мен қаржы құралдарын енгізу мақсатында жұмыс істеуіне мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде қаржы делдалдары мен тұтынушылардың шығасыларын қысқартуға, сондай-ақ қаржы ұйымдарының қызметін кеңейтуге ықпал ететін болады;

8) бағалы қағаздар нарығының қатысушыларын реттеуге қойылатын талаптар ырықтандырылды. Бағалы қағаздармен операциялар жасау кезінде брокерлік қызметті қайта реттеу жөнінде шаралар қабылданды, брокерлердің, оның ішінде халықаралық және жергілікті капитал нарықтарындағы инвестициялық мүмкіндіктері кеңейтілді. 2016 жылдан бастап брокерлік көрсетілетін қызметтерді цифрландыру процесі іске қосылды, нәтижесінде брокерлер үшін клиенттерге бағалы қағаздармен және қаржы құралдарымен сауда операцияларын жүргізуді қоса алғанда, электрондық көрсетілетін қызметтерді ұсыну бойынша опция қолжетімді болды. Инвестициялық және венчурлік қорларды реттеуді ырықтандыру арқылы инвестициялаудың ұжымдық нысандарын жандандыруға бағытталған бірқатар заңнамалық шаралар іске асырылды, бұл инвестициялық қорлар активтерінің өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.

Азаматтардың зейнетақы жинақтарының бір бөлігін жекеше басқарушы компаниялардың басқаруына беру құқығы заңнамалық деңгейде көзделген.

Қор нарығының толыққанды инфрақұрылымы қалыптастырылды және жұмыс істеуде. Бағалы қағаздар нарығының қолданыстағы инфрақұрылымы бағалы қағаздар нарығына қатысушыларды сауда-саттық операциялары мен сауда-саттықтан кейінгі операциялардың толық циклін жасау үшін қажетті құралдармен қамтамасыз етеді, сондай-ақ халықаралық стандарттарға толық сәйкес келеді;

9) қаржылық көрсетілетін қызметтерді цифрландыру және қашықтан көрсетілетін сервистерді енгізу жалғастырылды.

2020 жылғы қазаннан бастап брокерлердің мобильдік қосымшаларын пайдалана отырып, биометриялық сәйкестендіру арқылы брокерлік шарттарды қашықтан жасасу тетігі, сондай-ақ банктердің брокерлік қызметтердің толық аясын көрсету мүмкіндігі іске асырылды. Бұл бөлшек инвесторлар санының жоғары өсу қарқынын қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.

Сақтандыру нарығында шарттарды электрондық түрде жасау енгізілді. 2019 жылдан бастап сақтандырудың міндетті түрлері бойынша сақтандыру шарттарын жасасу электрондық нысанда көшірілді. Бүгінгі күнге автосақтандыру шарттарының 100%-ы электрондық форматта жасалады. Сақтандыру шарттарын электрондық тәсілмен жасау мүмкіндігі сақтандыру шарттарын жасау рәсімін жеңілдетуге және оңтайландыруға, сақтандыру қызметтерінің аумақтық қолжетімділігін арттыруға мүмкіндік берді.

2.3. Орта мерзімді перспективада шешуді талап ететін басты проблемалар

1. Банк секторында банктердің және олардың еншілес ұйымдарының баланстарында стрестік активтердің жоғары деңгейі сақталуда, бұл банктердің капиталына қысым көрсетеді және экономиканы кредиттеуді одан әрі кеңейтуді тежейді. Жоғары кредиттік тәуекел кезінде маржаның жоғары болуына байланысты бөлшек сегментте банктік кредиттеудің шоғырлануы байқалады.

Банктік кредиттеу динамикасына сонымен қатар пассивтердің әлсіз әртараптандырылуы және тартылған ресурстар құрылымында мерзімділік пен тұрақтылықтың халықаралық стандарттарына сәйкес келмейтін қысқа мерзімді депозиттердің басым болуы қысым көрсетеді. Экономиканы долларсыздандыру бойынша жүргізіліп жатқан шараларға қарамастан, шетел валютасындағы депозиттердің деңгейі айтарлықтай жоғары болып қалуда.

Төлемге қабілетті және қаржылық орнықты бизнес субъектілері санының шектеулі екені экономиканың нақты секторына кредит беруді тежейтін жүйелік деңгейдегі маңызды фактор болып табылады. Мәселен, ҰБ-ның бағалауына сәйкес ұзақ кезең ішінде (2008 - 2019 жылдар) ШОБ сегментінде кәсіпорындардың 40%-дан астамының теріс капиталы немесе 80%-дан асатын борыштық жүктемесі болған. Ірі бизнес бойынша кәсіпорындардың 36%-ның теріс капиталы болған не олар толық капиталдандырылмаған.

Аталған факторлар банктер үшін тәуекелдерге байланысты жаңа қарыздар алу мүмкіндігін және күтілетін кредиттік шығындарға қосымша провизиялар құру қажеттілігін шектейді. Банктер кредиттік тәуекелдерді барынша азайту үшін тәуекел-дәрежесін ескере отырып, қарыз алушыларға жоғары талаптар қалыптастырады және өтімді кепілмен қамтамасыз етуді талап етеді.

Компаниялардың, әсіресе ШОБ субъектілерінің болашақта орнықты болатынын және кредитке қызмет көрсетуге қабілетін растайтын рейтингтік бағалары жоқ, бұл олардың қор нарығына шығу және борыштық қаржыландыру тарту мүмкіндіктерін төмендетеді.

2020 жылы бизнесті кредиттеудің төмендеуі коронавирус пандемиясына байланысты карантиндік шектеулер енгізу себебінен кәсіпкерлердің іскерлік белсенділігінің төмендеуіне байланысты болды.

Бизнесті кредиттеуде мемлекеттің субсидиялары мен кепілдігі елеулі рөл атқарады. Тікелей мемлекеттік қаржыландыруды кеңейту және бизнесті қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларын іске асыру нәтижесінде мемлекет банктердің орнын баса бастады және экономиканы нарықтық қаржыландыру қысқарды. Нарықтық емес мөлшерлемелер бойынша тікелей мемлекеттік қаржыландыру, сондай-ақ бизнестің кредиттері бойынша кепілдіктер беру және сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау нарықтық баға белгілеуді бұрмалайды.

Оның үстіне, экономиканың нақты секторын кредиттеуде шетелдік банктер мен халықаралық қаржы ұйымдары үлесінің аз екені байқалады. Бейрезиденттердің, сондай-ақ квазимемлекеттік сектор субъектілерінің кредиттері кредиттік нарық статистикасында көрсетілмейді, бұл экономиканы қаржыландырудың нақты жай-күйін бағалауды бұрмалайды.

Банктердің ірі инвестициялық жобаларды және жер қойнауын пайдаланушы-қарыз алушыларды қаржыландыруға шектеулі қатысуы синдикатталған кредиттеу практикасының дамымағанына байланысты.

2. Соңғы 10 жылда сақтандыру секторы көрсеткіштерінің оң динамикасына қарамастан, сақтандыру қызметтерінің ел экономикасындағы төмен үлесі сақталуда. Сақтандыру ұйымдары активтерінің елдің ЖІӨ-не қатынасы 2,4%-ды ғана құрады (2021 жылдың қорытындылары бойынша), ал сақтандыру сыйлықақыларының жан басына шаққандағы қатынасы 37 мың теңгені құрады (2021 жылдың қорытындылары бойынша), бұл әлемдік көрсеткіштерден әлдеқайда төмен.

Онлайн-сақтандыру шарттарына сатудан кейінгі қызмет көрсетудің жеткілікті түрде дамымағаны, сақтандыру өнімдерінің шектеулі болуы және сақтандыру жағдайларында икемділіктің болмауы халық пен бизнестің сақтандыруға деген қызығушылығын төмендетеді. Сақтандыру қызметтерінің сапасы мен клиентке бағдарлануы мәселелері, сақтандыру нарығына қатысушылардың қабылдаған шараларына қарамастан, өзекті болып қалуда.

Өмірді сақтандыруда нарықтық ынталандырулардың және мемлекеттік қолдаудың болмауы халықтың өмірді жинақтаушы сақтандыру өнімдерін инвестициялар мен жинақтарды ұлғайту құралы ретінде пайдалануға қызығушылығын тудырмайды. Жинақтаушы сақтандыру өнімдерін дамыту қаржылық жоспарлау жүргізу кезінде банк өнімдерін пайдалануды абзал көретін халықтың өмірді сақтандыру компанияларына деген сенімінің әлі де болса қалыптасып жатқанымен шектелуде.

3. Қор нарығының дамуын институционалдық сұраныстың жеткіліксіз, халықтың қор нарығына тартылу дәрежесінің төмен және инвесторлардың қор нарығының құралдарына деген сенім дәрежесінің төмен екені тежеп отыр.

Экономика субъектілері кәсіпкерлікті қолдау бойынша мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде нарықтық емес шарттарда тартатын елеулі қаржыландыру көлемінің болуы, сондай-ақ мемлекеттің экономикадағы жоғары үлесі және квазимемлекеттік сектор компанияларының басым рөлі кәсіпорындардың қор нарығының құралдары арқылы капиталды тартуға деген сұранысының төмендеу себебі болып отыр.

4. Микроқаржыландыру нарығының дамуы қорландыру көздерінің шектеулі екені және бөлімшелердің өңірлік желісін ұстап тұру жөніндегі жоғары операциялық шығасылар сияқты факторлармен тежеліп отыр, оны микро- және шағын бизнес субъектілерінің аумақтық жағынан шалғай орналасуы күрделене түсуде.

Халықаралық даму институттары мен қазақстандық коммерциялық банктердің қарыздары қорландырудың негізгі базасы болып қалуда. Банктер мен халықаралық даму институттарының қаражатын тарту есебінен қорландырудың жоғары операциялық шығасылары мен құны микрокредиттердің халық пен бизнес үшін түпкі құнын айтарлықтай ұлғайтады. Аталған факторлар микроқаржыландыру нарығы субъектілерінің экономиканы қаржыландырудағы әлеуетін шектейді.

3-бөлім. Халықаралық тәжірибені шолу

Дамыған елдердің қаржы нарықтарының дамуының негізгі үрдістері қаржылық инфрақұрылымды жетілдіру, сапалы институционалдық қайта құруларға жағдай жасау және реттеушілік талаптарды халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру болып табылады. Аталған жаһандық үрдістерді қолдай отырып, реттеушілер жаңа халықаралық стандарттар енгізу арқылы реттеу мен қадағалаудың тәсілдерін қайта қарауда. Реттеудің жаңа стандарттары макропруденциялық саясат пен тәуекелге бағдарланған қадағалау құралдарын күшейтуге, ESG-дің контрциклдық реттеу және орнықты даму қағидаттарын енгізуге бағытталған.

Халықаралық тэжірибені талдау нәтижесінде Қазақстан Республикасының қаржы секторына өзекті болатын мынадай бағыттар ерекшеленеді:

1) банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің (Базель ІІ-ІІІ) халықаралық стандарттарына көшу. Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитеті 2012 жылға қарай Базель ІІІ-тің капиталы және өтімділігі бойынша әдіснамалық үсынымдарды әзірледі, онда Базель ІІ-нің осыдан бұрынғы стандарттары жетілдірілді. Бұл өзгерістер Базель ІІ-нің бірінші құрауышында көзделген ең төменгі талаптарды тікелей арттыру болып табылады.

Базель III стандарттары банк секторындағы тәуекелдерді бағалауға және басқаруға қойылатын талаптарды арттыруға, капитал мен өтімділіктің жеткілікті деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған, оның ішінде дағдарыстан кейінгі кезеңде жүйелік маңызы бар институттар үшін ерекше режим көзделеді. Қадағалау процесінің қағидаттары Базель стандарттарының (Ріllаr II) екінші құрауышына енгізілген және тәуекелдерді бағалау негізінде тиімді қадағалауды жүзеге асыруға, ерте араласу қажеттілігіне және уақтылы қадағалау әрекеттерін қабылдауға бағытталған.

Австралия, Гонконг, Үндістан, Канада, Қытай, Мексика, Сауд Арабиясы, Сингапур, Таиланд, Швейцария, Оңтүстік Африка және Жапония Базель III капиталы бойынша талаптарды ұлттық банк жүйесіне енгізді. ЕО елдері мен АҚШ 2014 жылдан бастап Базель III капиталының жеткіліктілігі бойынша талаптарды енгізді. Еуропалық және америкалық банктер қосымша акцияларды шығару арқылы да, бейінді емес активтер мен ағымдағы қызметтен түскен пайданы сату арқылы да меншікті капиталын белсенді түрде нығайта бастады;

2) SRЕР әдіснамасына негізделген тәуекелге бағдарланған қадағалауға көшу. Қаржылық тұрақтылықты нығайту үшін Еуропа орталық банкі Еуропалық одақтың 19 елінің 117 қаржы ұйымына қатысты SRЕР әдіснамасына негізделген тәуекелге бағдарланған қадағалауды қолданады, олар: Бельгия, Франция, Люксембург, Испания, Германия, Италия, Ирландия, Словакия, Кипр, Мальта, Португалия, Нидерланды, Аустрия, Грекия, Словения, Финляндия, Эстония, Латвия және Литва. Толық SRЕР Ұлыбританияда да жүзеге асырылды, онда SRЕР әдіснамасының негізгі қағидаттарын ұлттық заңнамаға бейімдеді.

SRЕР-тің базалық қағидаттары төрт негіз қалаушы элементтердің: бизнес- модельді талдаудың, корпоративтік басқаруды (тәуекелдерді басқаруды қоса алғанда) және бүкіл қаржы мекемесінің бақылау жүйелерін бағалаудың, капитал үшін тәуекелдерді және осы тәуекелдерді жабу үшін капиталдың жеткіліктілігін бағалаудың, осы тәуекелдерді жабу үшін өтімділік тәуекелдерін және өтімді ресурстардың жеткіліктілігін бағалаудың айналасында құрылған.

ЕО-да реттеушілер кешенді қадағалап бағалау (SRЕР) рәсімдері шеңберінде банктер капиталының қосымша буферін (Ріllаr 2 Guidanсе) анықтау үшін қадағалап стресс-тестілеу нәтижелерін пайдалана алады. АҚШ-та экономика ахуалының стрестік сценарийлерінің бірін қолданған кезде банктің капиталы жеткіліксіз болған жағдайда, банк қауіпсіз капитал деңгейіне жеткенше реттеуші банктің қолжетімді капиталдың көлемін қысқартатын кез келген әрекетті (мысалы, дивидендтер төлеу) жүзеге асыруына тыйым салуы мүмкін. Ұлыбританияда қадағалап стресс-тестілеудің нәтижелері бойынша Англия Банкі барлық банктер үшін капиталдың контрциклдық буферінің қажетті деңгейін және қажет болған жағдайда - капиталдың жеткілікті болуының ең төменгі мәндеріне қосымша жеке үстемеақыларды айқындайды;

3) Solvencу II сақтандыру қадағалауын халықаралық стандарттарының элементтерін енгізу. Реттеушілер сақтандыру компанияларының орнықтылығын қамтамасыз ету мақсатында Solvencу II еуропалық директивасының құрауыштарын енгізуде. Solvencу II-нің қағидаттары меншікті капиталдың жеткіліктілігіне және тәуекелдерді басқару жүйелеріне қойылатын талаптар бөлігінде Базель ІІІ-ке ұқсас. Бұл ретте Solvencу II сақтандыру ұйымдарының қызметіне тән тәуекелдерді жабуға арналған капиталды айқындаудың ерекше тәсілін көздейді. ЕО, АҚШ, Канада, Австралия, Жапония және Сингапур елдері Solvencу II-ге толық көшуді жүзеге асырды. Бұл ретте бірқатар мемлекеттер, мысалы Қытай, әдіснамалық мазмұны жағынан Solvencу II-ге ұқсас жекелеген құрауыштарды енгізуді жүзеге асыруда және ұлттық сақтандыру нарықтарының ерекшелігіне негізделген түзетулерді енгізуде;

4) қадағалау практикасына уәжді пайымдау институтын енгізу. Реттеушілер арасында реттеу мен қадағалауды жетілдірудің негізгі бағыты уәжді пайымдау институтына негізделген тәуекелге бағдарланған қадағалауды енгізу болып қала береді. Уәжді пайымдауды қолдану формальды қадағалау қағидаттарынан алшақтап, қаржы ұйымдарының орнықтылығын қамтамасыз ету бойынша алдын ала қадағалау шараларын қабылдау үшін неғұрлым тәуекелді мәселелерді талдауға шоғырлануға мүмкіндік береді.

Уәжді пайымдау институты Ұлыбритания, АҚШ, Канада, Аустралия, Ресей, Чехия және Сингапурда енгізілген. Бұл елдерде уәжді пайымдау қаржы институттары бизнесінің орнықтылығын, қаржылық көрсетілетін қызметтерді тұтынушылар мүдделерінің тиісінше қорғалуын және компаниялардың реттеу қағидаттары мен талаптарына сәйкестігін бағалау мақсатында пайдаланылады. Германия мен Нидерландыда уәжді пайымдау нормативтік шектеулерді уақытша әлсірету не қадағалап ден қоюды қолдануды кейінге қалдыру мүмкіндігіне де қолданылады;

5) қаржылық технологияларды дамыту, экожүйелер мен цифрлық платформаларды қалыптастыру. Кросс-секторлық қаржылық және қаржылық емес сервистерді шоғырландыруды, деректер мен ақпаратты белсенді алмасуды көздейтін экожүйелер мен платформалық шешімдер түріндегі цифрлық сервис жүйелерін жаппай дамыту цифрлық инновациялар саласындағы негізгі жаһандық үрдіс болып табылады.

Жаңа қаржылық технологиялар мен цифрлық сервистер жүйелері қаржылық қызметтер индустриясын қайта құруда, бұл нарықта классикалық бизнес модельдері бар дәстүрлі қаржы ұйымдары мен FinТесһ және ВіgТесһ салаларындағы компаниялар арасында бәсекелестікті күшейтуге мүмкіндік береді.

Осыған байланысты халықаралық қаржы институттары экожүйелердің және платформалық шешімдердің тәуекелдерін, сондай-ақ оларды реттеу тәсілдерін белсенді зерделеуде.

Халықаралық реттеушілердің назары тәуекелдерді барынша азайтуға және қолайлы бәсекелес ортаны қолдауға, инновацияларды ілгерілетуге жәрдемдесуге және экономикаға платформалық және экожүйелік шешімдерді енгізуден елдің халқы мен бизнесінің алатын пайдасын барынша арттыруды қамтамасыз етуге бағытталған.

McKinsey&Соmpany экожүйені¹ пайдаланушылар бір интеграцияланған интерфейсте әр түрлі қажеттіліктерді қанағаттандыра алатын өзара байланысты қызметтер жиынтығы деп айқындайды. Қазіргі уақытта бүкіл әлемде пайда болып жатқан экожүйелер, әдетте, қаржы, саяхат, денсаулық сақтау, тұрғын үй, сату немесе сатып алу сияқты қажеттіліктердің айналасында топтастырылған.

ВІS² ашық қаржы экожүйесі қаржы жүйесінің барлық қатысушыларына бірнеше жолмен пайда әкеле алатынын атап өтуде. Жұмыс істеп тұрған қаржы институттары клиенттерге көрсетілетін қызметтерді ұсыну мүмкіндігін бағалау үшін дәстүрлі түрде қолжетімді болмаған дереккөздерін жанама пайдалану арқылы (мысалы, оларды үшінші тараптардың пайдаланушыларға кредит беру мүмкіндігін бағалауға мүмкіндік беретін электрондық коммерциядағы немесе платформалардағы белсенділігі туралы деректерімен өзара іс-қимыл жасауы арқылы) пайдаланушылардың жаңа сегментін қамти алады. Соған ұқсас, қаржы институттары мамандандырылған қызметтерді әзірлеп, өз пайдаланушыларына үшінші тұлғалар арқылы ұсына алады және жетілдірілген сервисті ұсыну үшін қазіргі уақытта қолжетімді технологияларды тиімді пайдалана алады.

Дүниежүзілік экономикалық форум³ цифрлық өзара тәуелділіктерді экожүйелердің жүйелі тәуекелдерінің бірі деп айқындайды. Қаржылық көрсетілетін қызметтердің экожүйесі цифрлық түрде күннен-күнге өзара байланысты болған сайын қаржылық қызметтерді ұсынуда шешуші рөл атқаратын кез келген ұйым экожүйеде іркілістер мен бір-бірінен туындайтын салдарларды туындатуы мүмкін. Негізгі сервистерді ұсынушы өнім берушілердің (мысалы, бұлтты көрсетілетін қызметтерді берушілер) шоғырлануын және желі тораптарының көрінуін шектейтін күрделі берілімдер тізбегін назарға ала отырып, тәуекелдің қаншалықты күрделі екендігін түсінуге болады.

Өз кезегінде, Қаржылық тұрақтылық кеңесінің (FSB) зерттеулерінде цифрлық қызметтерді көрсету және технологиялар жағдайында қаржылық сауаттылықтың жеткіліксіздігіне, олардың қажеттіліктері мен тәуекел бейініне сәйкес келмейтін қаржылық көрсетілетін қызметтерді тануға, тиімсіз қаржылық шешімдер қабылдауға байланысты тұтынушылардың құқықтарын бұзудың ықтимал тәуекелдері қосымша атап өтіледі.

__________________________

¹ Fіnаnсіаl Есоsуstетs: Тһе Next Ноrіzоn fоr U.S. Ваnks.

² Еnаbling ореп finanсе through АРls.

³ Тесһnоlоgy is driving nev risks in fіnаnсіаl services. Іt will аlso bе кеy tо тіtіgаtіоn.

Ресейдің Орталық Банкінің "Қаржы нарығы: заманауи жағдайлардағы жаңа міндеттер" деген құжатына сәйкес әлеуетті тәуекелдерді төмендету үшін таяу уақытта банктерді реттеуге табыс әкелмейтін активтер үшін тәуекел-сезімтал лимиттерді енгізу, оның ішінде банктердің экожүйелерге және қаржылық емес бизнестерге салымдарды енгізу бойынша жұмысты жалғастыру жоспарлануда. Бұл ретте, өтпелі кезеңнің ұзақтығы ұлғаюы, табыс әкелмейтін активтер топтарының анықтамасы және капиталды қалпына келтіру кезеңінде банктерді кредиттеу тәуекеліне шамадан тыс қысым көрсетпейтіндей және банктердің экономикалық дамуды қаржыландыруға қатысуын шектемейтіндей етіп иммобилизациялау коэффициенттерінің нысаналы мәндері қайта қаралуы мүмкін.

Халықаралық реттеушілер де қаржы нарығындағы цифрлық сервис жүйелерінің киберқауіпсіздік оқыс оқиғаларына, баға тұрғысынан кемсітуге, нарықтық билікті теріс пайдалануға және бәсекелік емес мінез-құлыққа осал екенін атап өтті.

Аталған тәуекелдерді барынша азайту үшін халықаралық реттеушілер КҮС технологиясын және киберқауіпсіздік құралдарын дамыту, Ореn Арі және Ореn Ваnкіng⁴ қолданбалы бағдарламалаудың қауіпсіз интерфейстерін енгізу бастамаларын іске асыру, қаржылық инновациялар тәуекелдерінің қаржы нарығына қатысушылардың орнықтылығына ықтимал әсерін шектеу тәсілдерін әзірлеуде;

6) СРМІ-IOSСО қаржы нарығының инфрақұрылымдары үшін қағидаттарды енгізу. Реттеушілер қаржы нарығы инфрақұрылымының қаржылық орнықтылығын, үздіксіз жұмыс істеуін, тиісті тәуекел-менеджментін қолдауды бағалаудың тиімді ішкі рәсімдерін белгілеу үшін инфрақұрылымдық ұйымдардың қызметін СРМІ-IOSСО қаржы нарығының инфрақұрылымдарына арналған қағидаттарға сәйкес келтіру бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. Көрсетілген құжатты 2012 жылы IOSСО-мен бірлесіп Халықаралық есеп айырысу банкі (Ваnk fоr Іntеrnаtіоnаl Sеttlements) әзірледі. Бүгінгі күні қаржы нарығының инфрақұрылымдарына арналған қағидаттарды IOSСО-ға мүше барлық мемлекеттердің депозитарийлері, есеп-клиринг орталықтары, қор биржалары енгізді;

7) қаржы нарығында цифрлық технологиялардың таралуына байланысты тәуекелдерді бақылау үшін реттеу және қадағалау практикасына инновациялар енгізу. Қаржылық технологиялар мен инновациялардың серпінді дамуы қаржы тәуекелдерін бақылаудың жаңа тиімді құралдарын әзірлеу үшін реттеу және қадағалауға стандартты тәсілдерді қайта қарауды талап етті.

Осы орайда қадағалау құралдарын цифрландыру процестерін тездету және қадағалау практикасының қаржы саласындағы инновацияларға сәйкестігін қамтамасыз ету үшін цифрлық технологияларды енгізу байқалады.

_________________________________

⁴ Ғіnаnсіаl Stability Воаrd "ВіgТесһ Firms іп Ғіnаnсе іn Етеrging Маrkеt аnd Developing Economies".

Бұл бағытта шетелдік реттеушілер қаржы компанияларын қадағалау (SuрТесһ) және қадағалаудағы субъектілердің реттеуші талаптар мен стандарттарды (RegТесһ) сақтауы үшін инновациялық технологияларды енгізуде.

SuрТесһ және RegТесһ тетіктері Ұлыбритания, Сингапур, АҚШ, Канада, Аустралияда іске асырылған. SuрТесһ және Аустралияның реттеушісі (АРRА) RegТесһ тетіктерін енгізуге барынша кешенді тұрғыдан келген. Бүгінгі таңда Аустралияда қадағалаудағы субъектілерге мониторинг машинада оқуға жарамды форматта негізгі бизнес-процестер бойынша есептілікті цифрландыру есебінен нақты уақыт режимінде жүргізіледі. Қадағалау жүйелері шоғырландырылған қадағалауды автоматтандыруды, стресс-тестілеуді және деректерді көрнекілендіруді, КЖ/ТҚ тәуекелдерін анықтауды, айла-шарғы жасауды және инсайдерлік сауданы, өтімділік тәуекелдерін, кредиттік және макро-қаржылық тәуекелдерді, сондай-ақ қаржылық тұрақтылық тәуекелдерін бағалауды көздейді;

8) "Реттеу ортасын" құру арқылы ерекше құқықтық режимді енгізу. Қаржы нарығын цифрландыру жағдайында қаржы нарықтарын реттеу саласындағы жаңалықтарды қарастыра келе, қаржы технологияларын дамытуға және оларды нарыққа қатысушылардың енгізуін ынталандыруға мүмкіндік беретін ерекше құқықтық режим - "реттеу ортасын" құрудың әлемдік тәжірибесін атап өткен жөн. Бұл қаржы ұйымдарына өз өнімдері мен көрсетілетін қызметтерін заңнаманы бұзу тәуекелінсіз арнаулы шектеулі ортада тестілеуге мүмкіндік беретін "жеңілдетілген реттеу" тәсілі.

Мүндай тәсілді алғашқы болып қазіргі таңда мойындалған, технологиялық стартаптардың реттеушімен өзара іс-қимылының әлемдік хабы тораптық орталығы болып табылатын Ұлыбритания қолданды. "Реттеу ортасы" бүгінде 30-дан астам елде бар. Бұл ретте осындай құқықтық алаңдардың мамандану үрдісі байқалды. Мысалы, Оңтүстік Кореяның реттеушісі автоматтандырылған кеңес беру - робоэдвайзинг саласындағы сервистерді сынақтан өткізуге, Гонконгта - банктік шотты, төлем платформаларын және мобильдік әмияндарды қашықтан ашуға, Сингапурда Р2Р-кредиттеуге және краудфандингке басты назар аударды;

9) орнықты дамуды қамтамасыз ету және ЕSG қағидаттарын енгізу. Әлемдік қоғамдастық Климат жөніндегі Париж келісіміне және БҰҰ-ның орнықты даму жөніндегі мақсаттарына сүйене отырып, өз алдына ЕSG-ның орнықты даму қағидаттарына көшуді қамтамасыз етудің өршіл міндеттерін қойып отыр.

Көміртексіздендіру, қоғамдық және гендерлік тендік мақсаттарына қол жеткізу үшін әлемде компанияларда жоғары экологиялық стандарттар, корпоративтік және әлеуметтік жауапкершіліктің жоғары талаптарын енгізу бойынша шаралар қабылдануда.

ЕО-да орнықты даму міндеттерін іске асыру үшін корпоративтік сектор субъектілері орнықты және инклюзивті өсуге қол жеткізуге, сондай-ақ климаттың өзгеруімен және әлеуметтік проблемалармен байланысты тәуекелдері басқаруға бағытталған жобаларға инвестицияларды кеңейтуде.

Дамыған елдерде ұйымдардың ЕSG қағидаттарын сақтау туралы ақпаратты жария етуінің ерікті тәртібін белгілеу арқылы "жұмсақ реттеу" нысандары қолданылады. Кейбір елдерде компания деңгейінде, кейіннен меншік иелері және клиенттер деңгейінде ЕSG стандарттарының сақталуы туралы ақпаратты кезең-кезеңмен жария етуді көздей отырып, ЕSG туралы ақпаратты жариялау міндетті болып табылады.

4-бөлім. Қаржы секторын дамытудың пайымы

Қазіргі уақытта жаңа жаһандық мега үрдістер мен жергілікті сын-қатерлердің әсерінен қаржы жүйесінің трансформациясы болып жатыр.

Қаржы технологияларын цифрландыру және дамыту негүрлым өзекті жаһандық үрдістерге айналды. Коронавирус пандемиясы қаржылық көрсетілетін қызметтерді халыққа және бизнеске қашықтан көрсету форматына көшуді жеделдетті. Қаржы ұйымдары өзіне түрлі, оның ішінде қаржылық және қаржылық емес онлайн қызметтерді шоғырландырған цифрлық сервистер жүйесін белсенді құруды жүзеге асыруда. Цифрлық сервистер жүйедерін дамыту банктер мен олардың клиенттері үшін қаржылық көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігін арттыру, төлемдер мен аударымдардың ыңғайлы болуы, қызмет көрсетудің жылдамдығы мен тиімділігін арттыру арқылы үлкен мүмкіндіктер туғызады.

Цифрлық сервистер жүйелерінің дамуымен қатар қаржы нарығының барлық қатысушыларына тең бәсекелес мүмкіндіктер беру үшін Ореn АРІ және Ореn Ваnking технологиялары белсенді енгізілуде.

БҰҰ-ның жаһандық саясатын басшылыққа ала отырып, соңғы жылдары отандық инвестициялау көлемі айтарлықтай өсті. Қаржы секторы ЕSG (Еnvironmental, Sосіаl, Gоvеrnаnсе рrіnсірlеs) қағидаттарын енгізуде шешуші рөл атқарады, себебі ол "жасыл" экономиканы қаржыландыруды қамтамасыз етеді және бизнес-модельдердің орнықтылығын қамтамасыз ету үшін ЕSG тәуекелдерін ескере отырып, компаниялардың трансформациясын ынталандырады. Халықаралық деңгейде қаржы реттеушілері белсенді түрде стандарттар әзірлеуді және қаржы ұйымдарының қызметіне ЕSG қағидаттарын енгізуді бастады.

Қаржылық тұрақтылықты және экономиканың өсуін қамтамасыз ету көптеген елдер үшін күн тәртібінің маңызды мәселесі болып табылады. Әлемдік экономикада инфляцияның жеделдеуі және экономикалық өсу қарқынының баяулауы байқалады. Локдаундар мен санкциялардың әсерінен жаһандық өндірістік, әсіресе, экспорттық-импорттық операцияларға байланысты логистикалық тізбектердің жұмысы бұзылды.

Инфляциялық процестер, ұлттық валюталар бағамдарының күрт өзгеруі халық кірісінің қысқаруына, шикізат тауарлары бағасының өсуіне және кредиттеу шарттарының қатаңдауына әкеледі.

Қаржы нарықтарын реттеушілердің маңызды міндеттерінің бірі қаржылық көрсетілетін қызметтерді тұтынушылардың мүдделерін қорғаудың тиісті деңгейін, тұтынушылар үшін қаржы институттарының қызметі және олар көрсететін қаржылық қызметтер жөніндегі ақпараттың толық және қолжетімді болуын қамтамасыз ету, сондай-ақ халықтың қаржылық сауаттылығы мен қаржылық қолжетімділігі деңгейін арттыру болып табылады.

Тұжырымдама бір мезгілде макропруденциялық саясат пен тәуекелге бағдарланған қадағалау құралдарын жақсарту есебінен қаржы секторының тұрақтылығын қамтамасыз ете отырып, ұлттық экономиканың өсуіне, жинақтар мен инвестицияларды ынталандыруға бағдарланған әртараптандырылған және тиімді қаржы секторын дамытуға бағытталған.

Тұжырымдамада Қазақстан Республикасының ұлттық даму мақсаттарына қол жеткізуге ықпал ететін қаржы секторының пайымы мен миссиясы көзделген.

Пайым - серпінді дамып келе жатқан және Қазақстан экономикасының тұрақты әрі инклюзивті өсуіне айтарлықтай үлесті қамтамасыз ететін, халықаралық кеңістікке интеграцияланған, тиімді, инновациялық, орнықты және бәсекеге қабілетті қаржы нарығы.

Миссия - қаржы ресурстарын тиімді шоғырландыру және оларды халық пен бизнесті қоса алағанда, экономикалық қатынастар субъектілерінің арасында тиімді бөлу есебінен елдің белсенді экономикалық дамуы және халықтың әл-ауқатының артуы.

Тұжырымдама қаржы секторының жүйелі реформаларын жүзеге асыруға бағытталған дамудың 7 стратегиялық бағытын қамтиды.

Дамудың үш стратегиялық бағыты кросс-секторалдық сипатқа ие. Аталған бағыттар шеңберіндегі реформалар қаржы нарығының барлық сегменттері үшін өзекті болып табылады және оның барлық қатысушыларын қамтиды.

Дамудың төрт стратегиялық бағыты қаржы нарығының басты қатысушылары - екінші деңгейдегі банктер, сақтандыру ұйымдары, бағалы қағаздар нарығының және микроқаржыландыру нарығының қатысушылары үшін ерекше секторалдық міндеттер мен бастамаларды қамтиды.

1. "Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету және қаржы секторына деген сенімді қолдау" даму бағыты

Агенттік ҰБ-мен бірлесіп, тиімді макропруденциялық саясатты іске асыру және тәуекелге бағдарланған қадағалауды жетілдіру арқылы қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарының тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал ететін болады.

Қаржы нарығындағы теріс пайдаланушылыққа қарсы іс-қимыл жүйесін жетілдіру және шетелдік реттеушілермен ынтымақтастықты нығайту қаржы секторына деген сенімнің күшеюіне ықпал ететін болады.

2. "Инновацияларды, қаржылық технологияларды, жаңа бизнес-модельдерді және қаржы нарығындағы құзыреттерді дамыту" даму бағыты

Жаңа бизнес-модельдер мен инновацияларды дамыту жаңа қаржы технологияларын және қаржы нарығындағы құзыреттерді дамытуды ынталандыру есебінен жүзеге асырылатын болады. Қаржы нарығында инновацияларды қауіпсіз енгізу, Ореn АРІ және Ореn Ваnking стандарттарын енгізу есебінен әділ бәсекелестікті қалыптастыру, ЕSG және "жасыл" қаржыландыру қағидаттарын имплементтеу, сондай-ақ реттеуші және қадағалау технологияларын (SuрТесһ және RegТесһ) енгізу үшін реттеу ортасын құру бойынша шаралар қабылданатын болады.

3. "Адал мінез-құлықты қамтамасыз ету, қаржылық көрсетілетін қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау" даму бағыты

Жосықсыз практикаларды анықтау және тұтынушылардың құқықтарын қорғау үшін қаржы ұйымдарының бизнес-модельдері мен стратегияларын талдау негізінде алдын ала қадағалап ден қоюды көздейтін тұтынушыларды қорғаудың жаңа кешенді моделін енгізу жоспарлануда.

Тұтынушылармен адал жұмысты қамтамасыз ету мақсатында қаржы ұйымдары үшін мінез-құлық стандарттары және тұтынушылардың барлық топтарын қаржы жүйесіне тарту үшін қаржылық инклюзия стандарттары енгізілетін болады.

4. "Экономиканы қаржыландыру және банк секторын дамыту" даму бағыты

Экономиканы қаржыландыруда банк секторының рөлін арттыру басым міндет болып табылады. Бизнесті кредиттеуді ынталандыру, банкроттық және қарыз алушыларды оңалту тетіктерін жетілдіру, жұмыс істемейтін активтер нарығын құру, банктердің бизнес-процестері мен рәсімдерін жетілдіру жөніндегі міндеттер іске асырылатын болады. Қарыздарды қайтару тетіктерінің тиімділігін арттыру, кепіл мүлкін экономикалық айналымға тарту, стрестік активтер нарығында жекеше инвесторлар мен басқарушылардың пайда болуы үшін институционалдық және заңнамалық ынталандырулар жасау жөнінде шаралар қабылдау жоспарлануда.

Бұдан басқа, қаржыландырудың балама нысандарын дамыту және бизнес үшін қолжетімді нарықтық қорландыруды кеңейту жөнінде шаралар қабылданады, мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетіктері жетілдіріледі.

5. "Қаржы мүдделерін қорғау құралы ретінде сақтандыру секторын дамыту" даму бағыты

Сақтандыру секторын дамыту жөніндегі іс-шаралар халықтың әл-ауқатын арттыруға және оның мүліктік мүдделерін қорғауға бағдарланған сақтандыру нарығын тиімді дамытуға, сондай-ақ сақтандыру нарығының орнықтылығын арттыруға шоғырландырылатын болады. Сақтандыру қызметтерін цифрландыру жалғастырылады, әділ тариф белгілеуді және клиенттердің толыққанды андеррайтингін, сондай-ақ тиімді қадағалау мен реттеуді қамтамасыз ету үшін сақтандыру статистикасының деректер базасы құрылды.

6. "Экономиканы қаржыландырудың тиімді құралдарының бірі ретінде бағалы қағаздар нарығын дамыту" даму бағыты

Бағалы қағаздар нарығын дамыту үшін институционалдық және бөлшек сұранысты арттыру, ІРО жүргізу, Қазақстанның халықаралық индекстердегі позицияларын жақсарту жөніндегі іс-шаралар іске асырылатын болады. Өңірлік есепке алу-есептеу хабын дамыту үшін қор нарығының инфрақұрылымдық ұйымдарын ауқымды технологиялық жаңғырту жалғастырылатын болады.

Капитал нарығын дамыту екі биржаның жұмыс істеуінен синергетикалық әсерді арттыру үшін АХҚО-мен тығыз өзара іс-қимылда жүзеге асырылатын болады.

7. "Банктік емес секторды және мнкроқаржыландыруды дамыту" даму бағыты

Микроқаржыландыру нарығын дамыту шеңберінде тұтынушылардың сұранысын неғұрлым толық қанағаттандыру үшін нарық субъектілері ұсынатын қызметтер аясы кеңейтілетін болады, нарық субъектілерін қорландыру көздерін кеңейту және әртараптандыру жөніндегі шаралар іске асырылады, микроқаржылық көрсетілетін қызметтердің сапасы мен транспаренттілігін жақсарту, сондай-ақ нарық субъектілерін тепе-тең реттеуді енгізу жөнінде шаралар қабылданады.

5-бөлім. Қаржы секторын дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

Қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі пайымы мен миссиясына қол жеткізу үшін, халықаралық мегаүрдістерді және ағымдағы сын-қатерлерді ескере отырып, қаржы нарығын дамытудың 5 негізгі қағидаты айқындалды.

1. Экономиканы дамыту - қаржы секторының Қазақстанның экономикалық өсуіне тікелей үлесін қамтамасыз ету.

2. Инновацияларды енгізу - қаржы ұйымдарының инновациялық қызметіне және инновациялық өнімдерді енгізуге жағдай жасау.

3. Тұрақтылықты ұстап тұру - қаржы институттары қызметінің орнықты және үздіксіз болуын қамтамасыз ету.

4. Бәсекелестікті дамыту - қаржы секторының барлық ұйымы үшін тең қызмет жағдайлары.

5. Инклюзивтілікті қамтамасыз ету - барлық тұтынушының қаржы өнімдері мен қызметтерге қол жеткізуі үшін тең жағдайлар ұсыну.

1. "Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету және қаржы секторына деген сенімді ұстап тұру" даму бағыты

Қаржы секторының тұрақтылығын қамтамасыз ету елдің экономикалық өсуі үшін негізгі міндеттердің бірі болып табылады. Қаржы нарығын тиімді реттеу басымдыққа ие.

Соңғы жылдардағы қаржылық дағдарыстардың теріс әсері экономикалық күйзелістерді сіңіру үшін меншікті капитал мен өтімділіктің жеткілікті деңгейінің болуы қажеттілігін және жүйелік тәуекелге қатысты алдын алу шараларын қабылдауға негізделген контрциклдік реттеудің маңыздылығын көрсетті.

1-міндет. Макропруденциялық саясатты дамыту

Макропруденциялық саясаттың негізгі мақсаты қаржы секторының тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету болып табылады.

Макропруденциялық саясат шығындарды жабу және стрестік сценарийлер іске асырылған жағдайда қаржы ұйымдарының экономиканы кредиттеуді жалғастыру қабілетін қамтамасыз ету үшін капиталдың қажетті буферін жасауға мүмкіндік береді. Макропруденциялық саясат шеңберінде қолданылатын алдын алу шаралары қаржы циклының әсерін жұмсартуға, сондай-ақ қаржылық дағдарыстың басталу ықтималдығын азайтуға жәрдемдеседі.

1. Макропруденциялық саясаттың тетіктерін дамыту

Агенттік ҰБ-мен бірлесіп, қаржы нарығы қызметінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге, оның ішінде макропруденциялық саясатты қалыптастыру және іске асыру арқылы ықпал ететін болады.

Оның орта мерзімді кезеңдегі мақсаттары: қаржы жүйесінің қолайсыз жағдайлардың өзінде тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етуге және одан арғы экономикалық өсуді қолдауға қабілетті буферлерді құру және босату арқылы қаржы жүйесінің біріктірілген күйзелістерге орнықтылығын арттыру (контрциклдық реттеу); негізсіз және экономикалық өсумен расталмаған шамадан тыс кредиттеу есебінен "қаржылық дүрбелеңнің" туындауын болғызбау; қаржы жүйесінің жүйелік тәуекелдерін мониторингтеу және төмендету болады.

Макропруденциялық саясат тетіктерін таңдау қаржылық тұрақтылықтың әлеуетті қатерлеріне байланысты болады.

Агенттік ҰБ-мен бірлесіп, қаржылық тұрақтылық тәуекелдерін бағалау, макропруденциялық құралдар мен дағдарысқа қарсы шараларды әзірлеу және іске асыру құралдарын одан әрі дамытуды қамтамасыз етеді. Бұл процесте Қазақстан Республикасының Қаржылық тұрақтылық кеңесі үйлестіруші рөлді орындайтын болады.

ҚТК шеңберінде меншікті капиталдың барынша аз жеткіліктілігіне контрциклдық буферді енгізу мүмкіндігі алдын ала қаралады және тиісті ұсынымдар тұжырымдалатын болады. Бұл буфер экономикалық өрлеу кезеңінде банктердің шамадан тыс кредиттік белсенділігін тежеуге және оны құлдырау кезеңінде ынталандыруға арналған.

Бұған қоса, Агенттік ҰБ-мен бірлесіп, өтімділіктің идиосинкраттық күйзелістерін іске асыру кезінде төлемге қабілетті банктердің үздіксіз қызметін қамтамасыз ету үшін соңғы сатыдағы қарыздар беру тетігін жетілдіретін болады.

2. Қаржы ұйымдарын жүйелік маңызы бар деп тану өлшемшарттарын кеңейту

Қаржы нарықтарының жаһандық даму үрдістері жеке ойыншылардың қызметтері тұтынушылар мен бизнес субъектілері үшін маңызды болатындығын көрсетеді.

Осыған байланысты, ҰБ Агенттікпен бірлесіп, халықаралық тәжірибені және реттеу саласындағы соңғы үрдістерді ескере отырып, қаржы ұйымдарының жүйелік маңыздылығының қосымша өлшемшарттарын енгізудің орындылығы мәселесін зерделейтін болады. Әлеуетті өлшемшарттар олардың маңыздылығы мен қолданыстағы өлшемшарттар тізбесіне әсері тұрғысынан зерделенетін болады.

Агенттік тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелеріне, ақпараттық қауіпсіздікке, қызметтің үздіксіздігін қамтамасыз етуге қосымша талаптар белгілеудің орындылығын қарастырады.

2-міндет. Тәуекелге бағдарланған қадағалауды дамыту

Қадағалау практикасын жетілдіру және банктер қызметіндегі тәуекелдерді барынша азайту шеңберінде 2019 жылдан бастап жекелеген салаларда сандық және сапалық көрсеткіштерін талдауға негізделген, уәжді пайымдауды қолдану құқығы бар тәуекелге бағдарланған қадағалауға көшу жүзеге асырылды.

Қаржы секторының тұрақты қызметін қамтамасыз ету үшін жүйе деңгейінде, сондай-ақ жекелеген қаржы институттары деңгейінде қаржы нарығының барлық секторлары бойынша тәуекелге бағдарланған қадағалаудың халықаралық стандарттарына көшу жөніндегі жұмысты жалғастыру қажет. Тәуекелге бағдарланған қадағалауды енгізу тепе-тең реттеу қағидаты ескеріле отырып қамтамасыз етілетін болады.

1. Банк секторында тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесін жетілдіру

Депозиторлар мен басқа да инвесторлардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды, қаржы секторының орнықтылығын қамтамасыз ету мақсатында қадағалап пайымдау қолданылатын тәуекелге бағдарланған тәсілді одан әрі дамыту тиімді қадағалау процесінің негізгі қағидаты болып табылады.

Банктердің қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету және олардың қызметіндегі тәуекелдердің ұлғаюына жол бермеу үшін ерте ден қою және уақтылы қадағалау әрекеттерін қабылдау мақсатында олардың қызметіндегі тәуекелдер мен кемшіліктерді анықтау және болдырмау тәуекелге бағдарланған тәсілдің негізгі міндеттері болып табылады.

Агенттік SRЕР-ке тұрақты АQR-ті және банк секторын қадағалап стресс-тестілеуді интеграциялауды жалғастыратын болады.

Тұрақты АQR банктердің активтерін жыл сайынғы тәуекелге бағдарланған тексеруді аудиторлардың, тәуелсіз бағалаушылар мен консультанттардың қатысуынсыз, толыққанды АQR-ді жүргізу практикасын есепке ала отырып, жүргізуді көздейді. АQR құралдарын тұрақты қадағалау процесіне енгізу банк секторы активтерінің сапасы туралы анық ақпарат алуға ықпал ететін болады.

Қадағалау процесіне қадағалап стресс-тестілеу құралдарын енгізу экономика дамуының ықтимал жағымсыз сценарийлерін ескере отырып, банктер капиталының жеткіліктілігін тұрақты негізде бағалауға мүмкіндік береді. Үздік халықаралық практикаларға сәйкес қадағалап стресс-тестілеу екі басым қадағалау мақсатына: қадағалау органын банктердің ықтимал тәуекелдерінің болуы туралы уақтылы хабардар етуге және банк секторының орнықтылығын қамтамасыз етуге қол жеткізуге бағытталған.

SRЕР шеңберінде тұрақты АQR құралдарын және қадағалап стресс-тестілеуді пайдалана отырып, негізгі тәуекелдерді талдау қадағалап ден қоюдың тиісті жеке шараларын қолдана отырып, әрбір банктің тәуекел-бейінін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Халықаралық практикада SRЕР-ті жыл сайынғы бағалау нәтижелері бойынша негізгі қадағалау шараларының бірі банк капиталының жеткіліктілік коэффициенттеріне (Ріllаr II) қадағалау үстемесін белгілеу болып табылады. Капиталға қадағалау үстемесі банктерді олардың қызметінде анықталған кемшіліктер мен тәуекелдерді жедел жоюға ынталандыратын болады.

Үстеме құрылымын және шекті мәндерін қоса алғанда, капиталға қадағалау үстемесін қолданудың негізгі тәсілдері қолданыстағы пруденциялық стандарттарға қосымша айқындалатын болады. Бұдан басқа, Агенттік SRЕР әдіснамасы бойынша жыл сайынғы тексеруді бағалау негізінде, сондай-ақ қадағалап стресс-тестілеу нәтижелері бойынша капиталға үстемеақыны есептеудің ішкі әдіснамасын әзірлейді.

Агенттік ІСААР және ІLААР шеңберінде банктердің ішкі рәсімдері бойынша ақпаратты ашу тәртібі мен есептілікті қоса алғанда, капиталдың жеткіліктілігін (ІLААР) және өтімділікті (ІLААР) бағалаудың ішкі рәсімдерінің қадағалау әдіснамасын әзірлеуді жоспарлап отыр.

Нарықтық тәртіпті дамыту және банктер қызметінің ашықтығын арттыру мақсатында Базель II стандарттарының "Ақпаратты ашу" (Ріllаr 3) атты үшінші құрауышын енгізу жоспарлануда, ол банктің тәуекелдерге ұшырау дәрежесі және тәуекелдерді басқару жүйесі туралы ақпаратты ашуды көздейді.

Банктерді қалыпқа келтіру және реттеу режимін одан әрі жетілдіру шеңберінде Агенттік төлем қабілеттілігін қалпына келтіру жоспарларының (Rесоvеry Рlаns) тиімділігін бағалау әдіснамасын әзірлеп, енгізетін болады.

2. Сақтандыру секторында тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесін жетілдіру

Тәуекелге бағдарланған тәсілдің негізгі міндеттері жалпы сақтандыру секторында және жеке әрбір компанияда жоғары тәуекел аймақтарын айқындау, тәуекелдерді сәйкестендіруге және бағалауға арналған құралдар жиынтығын әзірлеу, тәуекелдерді төмендетуге не қажет болған жағдайда компанияны капиталдандыруды арттыруға бағытталған бірінші кезектегі шаралар мен іс-шаралар жоспарларын бекіту болып табылады.

Қадағалау процесінің негізгі құрауыштары тәуекелге бағдарланған қадағалаудың ішкі жүйесі (SRES), сақтандыру компаниясының тәуекелдерін дербес бағалау (ІRIS) және сақтандыру резервтерінің жеткіліктілігін және активтердің әділ құнын (RАQМR) бағалау болып табылады. Бұл құрауыштар пруденциялық реттеумен, ерте ден қою жүйесімен, заңнаманың сақталуын бақылау тетіктерімен қатар, сақтандыру саласында үздіксіз бақылау және қадағалаудың жүзеге асырылуын және дамытылуын қамтамасыз етеді.

Сақтандыру ұйымдарының орнықтылығын арттыру шеңберінде Sоlvеnсу II қағидаттарын кезең-кезеңмен енгізу жоспарланып отыр, ол сақтандыру ұйымдарының қабылданатын тәуекелдердің шамасы мен сипатына қарай меншікті капиталын тиімді пайдалануына, сақтандыру сыйлықақыларының көлемін ұлғайтуына мүмкіндік береді.

Sоlvеnсу II элементтерін енгізу сақтандыру нарығының тікелей қатысуымен басшылықты әзірлеу, сандық зерттеулерді, стресс-тестілеулерді жүргізу арқылы жүзеге асырылатын болады. Жаңа стандарттарға көшу модельдер мен жаңа ақпараттық жүйелерді әзірлеуді, мамандардың біліктілігін арттыруды талап ететіндіктен, сақтандыру нарығының Sоlvеnсу II стандарттарына көшуге техникалық дайындық жағдайын бағалау жүргізіледі және оларды енгізу кезеңділігі анықталады.

Тәуекелдерді басқару жүйесін қоса алғанда, корпоративтік басқару жүйесін жетілдіру Sоlvеnсу II режиміне сәйкес деңгейде сақтандыру ұйымдарының сандық құрауышын енгізу және тәуекелдерді басқару үшін сапалы базаны құруға мүмкіндік береді.

3. Бағалы қағаздар нарығында тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесін жетілдіру

Тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесін іске асыру БҚНКҚ-ға қатысты тепе-тең реттеу тетіктерінің кезең-кезеңмен енгізілуі, атап айтқанда пруденциялық нормативтерді есептеу, тәуекелдерді басқару жүйесін ұйымдастыру тәртібі және БҚНКҚ-ның жүйелік маңыздылығының көрсеткіштері мен олар қабылдайтын тәуекелдерді ескере отырып, реттеушілік есептілікті ұсыну бөлігіндегі талаптардың енгізілуі арқылы сүйемелденетін болады.

БҚНКҚ тәуекелдерін бағалау қызметтің сандық және сапалық өлшемшарттарының талдауын көздейтін Risk Assessment and Supervision System (RАSS) әдістемесіне негізделеді, ол жүйелік маңыздылық пен бизнесінің ауқымын бағалауға мүмкіндік береді. RАSS шеңберінде басты назар бизнесті дамыту және әртараптандыру стратегиясын бағалауға, инвестициялық портфельдің құрылымына, активтердің сапасына және қаржылық орнықтылыққа, тәуекел-менеджменті мен ішкі бақылау жүйесінің тиімділігіне, сондай-ақ іскерлік беделге аударылады.

Мерзімді бағалау нәтижелері БҚНКҚ-ны тәуекел дәрежесіне байланысты саралауға және қадағалау режимін қадағалау іс-қимылдарының қарқындылығы, кезеңділігі, көлемі мен мазмұны бойынша саралауға мүмкіндік береді.

RАSS жүйесі бойынша тәуекелдерді бағалау әдістемесіне қадағалап стресс-тестілеу құралдары енгізілетін болады, оның нәтижелері бойынша тиісті ерте ден қою шаралары қолданылатын болады.

Бағалы қағаздар нарығын реттеу мен қадагалауды одан әрі жетілдіру қаржы нарығының инфрақұрылымы үшін СРМІ-IOSСО және есептеулер рәсімдерін жетілдіру мәселелерінде СSDR (Сеntral Sесurities Depositories) қағидаттарын имплементтеу арқылы заманауи технологиялық орта, сондай-ақ бағалы қагаздар нарығы туралы заңнамада "Қаржы құралдарының нарықтары туралы" (МіFID) Еуропалық Одақ Директивасының тәсілдерін бейімдеу арқылы қауіпсіз инвестициялық орта құру саласында IOSСО-ның ұсынымдарына сәйкес жүзеге асырылатын болады.

4. Шоғырландырылған қадағалауға көшу

Агенттік жүйелік тәуекелдерді төмендету үшін қаржы конгломераттары акционерлерінің жауапкершілігін арттыру мақсатында оларды шоғырландырылған қадағалауға көшіруді жүзеге асыратын болады. Қаржы ұйымы мен оның акционерлері бақылауға немесе тікелей экономикалық мүддеге ие барлық компанияларды қоса алғанда, қаржы конгломератының құрамына кіретін ұйымдардың тізбесін кеңейту жоспарлануда.

Агенттік қаржы конгломератының шеңберінде конгломераттың барлық қатысушыларының тәуекелдерін және олардың қаржы ұйымы мен бас компанияның қызметіне әсерін бағалайтын болады. Шоғырландырылған есептілік негізінде топ деңгейінде пруденциялық нормативтердің есебі енгізілетін болады.

Күмәнді операцияларды шектеу және шығындарды қаржы ұйымдарына қайта бөлуге жол бермеу үшін топішілік мәмілелерге бақылауды күшейту жоспарлануда.

Шоғырландырылған қадағалау жөніндегі талаптарды әзірлеу кезінде Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің ұсынымдары және Сақтандыру қадағалауы органдарының халықаралық қауымдастығының стандарттары ескерілетін болады.

3-міндет. Қаржы нарығындағы теріс пайдалануларға қарсы іс-қимыл

Агенттік қызметінің маңызды бағыты жосықсыз практикалар мен теріс пайдалануларға, оның ішінде КЖ/ТҚҚ саласында алдын ала қарсы іс-қимыл есебінен қаржы нарығында сенімгерлік орта құру болып табылады.

КЖ/ТҚҚ туралы заңнама ФАТФ стандарттарына негізделген және бірінші кезекте, заңсыз қаржылық операцияларды жүзеге асыратын тұлғалардың қаржы нарығына қол жеткізуіне жол бермеуге бағытталған.

Жаңа құралдардың пайда болуына, цифрлық және онлайн-технологияларды енгізуге, трансшекаралық операцияларды күшейтуге байланысты жосықсыз практикаларға, заңсыз қызметке қарсы іс-қимыл бойынша міндеттер аясы кеңейтеді, бұл заңсыз қызметке қарсы іс-қимылдың барабар шараларын әзірлеуді талап етеді.

1. КЖ/ТҚҚ саласында тәуекелге бағдарланған қадағалауды қолдану

Қадағалау практикасының халықаралық стандарттарға сәйкестігін қамтамасыз ету үшін ФАТФ қаржы ұйымдарын тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесіне КЖ/ТҚ тәуекелдерін бағалау құрауышын енгізетін болады.

Тәуекелге бағдарланған қадағалауды енгізу қаржы ұйымдары клиенттерінің күмәнді операцияларының, олардың қызметі мен бизнес модельдерінің күшейтілген мониторингін, сондай-ақ қаржы мониторингі субъектілері қабылдайтын КЖ/ТҚҚ жөніндегі шаралардың тиімділігін бағалауды қамтамасыз етеді.

Бұл шаралар КЖ/ТҚ тәуекелдерін барынша азайту бойынша алдын алу шараларын қабылдау үшін КЖ/ТҚ схемасына ықтимал тартылған клиенттер мен операцияларға назар аударуға мүмкіндік береді.

2. Ақшаны жылыстату және терроризмді қаржыландыру типологияларын, тетіктері мен схемаларын әзірлеу

Бүгінгі күні ақшаны жылыстатуға қарсы іс-қимыл саласында клиенттердің күдікті операцияларын анықтауға формалдандырылған тәсіл басым болып отыр.

Агенттік мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп, күдікті операциялар белгілерінің кеңейтілген тізбесіне көше отырып, қаржы мониторингі субъектілерінің әрқайсысы үшін шекті операцияларды біртіндеп алып тастауды қоса алғанда, операцияларды мониторингтеу тәсілдерін өзгерту жөніндегі мәселені қарайтын болады.

Типологиялар (объектілердің жиынтығын бөлуге және оларды ретке келтірілген топқа біріктіруге бағытталған әдістер) және ақшаны жылыстату мен терроризмді қаржыландыру схемалары (белгілемелер немесе кескіндер түрінде жүйенің құрамдас бөліктері және олардың арасындағы байланыс көрсетілетін графикалық құжаттар) әзірленетін болады.

Қабылданған шаралар қаржы ұйымдарының өздері көрсететін қызметтерді басқа тұлғалар қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға жәрдемдесу мақсатында пайдаланбайтын шаралар қабылдауы үшін қаржы нарығындағы күдікті қызметті және күдікті операцияларды анықтауға ресурстарды шоғырландыруға мүмкіндік береді.

3. Қаржы нарығындағы қаржы пирамидалары мен заңсыз қызметті анықтауға бағытталған іс-шаралар кешенін іске асыру

Жосықсыз практикаларға қарсы іс-қимыл үшін қаржылық алаяқтық белгілері бар субъектілерді анықтау және олардың қызметін тоқтату үшін құқық қорғау органдарымен өзара іс-қимыл қамтамасыз етілді.

Азаматтардың құқықтарын қорғау үшін Агенттік қаржы пирамидаларының белгілерін әзірлеп, бекітті және кепілдік берілген кірістің (мүліктік пайда) төленетініне уәде беретін, қызметінде азаматтар мен ұйымдардан ақша тарту белгілері бар, оның ішінде әрекеттеріне Агенттікке азаматтардың шағымдары келіп түскен тұлғалардың тізімін жариялауды қамтамасыз етті. Аталған тұлғалар тізімі тұрақты негізде жаңартылып отыратын болады.

Қаржы пирамидаларының қызметіне қарсы іс-қимыл шеңберінде мемлекеттік органдар құқық қорғау органдарымен бірлесіп, қаржы пирамидаларының белгілері бар ұйымдарды ерте анықтау, жедел ден қою жөнінде, тиісті мониторинг жүргізу, оның ішінде ақпараттық кеңістік (интернет ресурстар, әлеуметтік желілер, радио, теледидар және т.б.) арқылы азаматтардың қаржы пирамидаларының және алаяқтықтың белгілері туралы хабардар болуын күшейту жөнінде шаралар қабылданатын болады.

Сондай-ақ ҚНРДА саll-орталығының және "Fingramota Online" мобильді қосымшасының функционалдық мүмкіндіктері кеңейтілетін болады.

Қаржы пирамидалары қызметінің алдын алу бойынша шаралар қабылдау мақсатында Агенттік мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп, халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру, алаяқтық пен қаржы пирамидаларына қарсы іс-қимыл бойынша кең ауқымды ақпараттық-түсіндіру жұмысын жүргізетін болады.

4. Цифрлық активтердің айналымын реттеуге бағытталған шаралар қабылдау

Цифрлық активтердің белсенді дамуы КЖ/ТҚ тәуекелдерін күшейтеді. Осыған байланысты банктер криптовалютаға байланысты төлемдер мен аударымдарды шектейді.

Пилоттық жоба шеңберінде қазақстандық банктермен өзара іс-қимыл жасай отырып, АХҚО алаңында криптобиржаларды іске қосу бойынша жұмыс жүргізілуде, онда криптовалюталармен операцияларға криптовалюталарды пайдалануға байланысты тәуекелдерді барынша азайтуға бағытталған клиенттерді тиісінше тексеру және мониторинг бойынша күшейтілген шаралар қабылданады.

Криптовалюталарды заңсыз қызметте пайдалану, капиталды шығару, КЖ/ТҚ тәуекелдерін барынша азайту үшін криптовалюталардың айналымын реттеудің халықаралық тәжірибесі зерделенетін болады.

Пилоттық жобаның және халықаралық тәжірибені зерделеудің қорытындысы бойынша криптобиржаларды одан әрі дамыту және реттеу жөніндегі ұсыныстар әзірленетін болады.

4-міндет. Халықаралық ынтымақтастықты нығайту

Қаржылық жаһандану және капиталын еркін қозғалысы жағдайында трансшекаралық қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалаудың тиімділігін арттыру, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастықты жандандыру мен нығайту қажеттілігі бар.

Қаржы нарығының шетелдік реттеушілерімен екіжақты ынтымақтастық жандандырылып, халықаралық қаржы ұйымдарымен ынтымақтастық күшейтілетін болады.

1. Халықаралық қаржы ұйымдарымен және қаржы нарығын реттеушілер қауымдастықтарымен ынтымақтастықты күшейту

Қаржылық дағдарыстың таралуын болдырмау және қаржы саласын реттеудің халықаралық стандарттарын іске асыру мақсатында ұлттық реттеушілер мен халықаралық қауымдастықтар арасында үйлестіру күшейтіледі.

Қаржы нарықтарындағы халықаралық стандарттарды әзірлеуді халықаралық ұйымдар және қаржы нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті органдардың бірлестіктері (қауымдастықтары) жүзеге асырады, олардың арасында Қаржылық тұрақтылық кеңесін, ЭЫДҰ-ны, ХВҚ мен BIS-ті атап көрсетуге болады.

Салалық (секторлық) стандарттар арасында Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің директивалары мен ұсынымдары банк саласындағы халықаралық деңгейде жалпыға бірдей танылған стандарттар болып табылады. IOSСО қағидаттары - бағалы қағаздар нарығы саласындағы, ІАІS қағидаттары - сақтандыру секторындағы, ФАТФ ұсынымдары - КЖ/ТҚҚ саласындағы, ІОРS қағидаттары - зейнетақы қорларын реттеу саласындағы, ІFSB қағидаттары - исламдық қаржы саласында, АFI қағидаттары қаржылық қолжетімділік пен сауаттылықты арттыру саласында реттеушілер үшін жетекші қағидаттар болып табылады.

Қазіргі заманғы жағдайларда халықаралық ұсынымдар мен стандарттарды сақтамау бедел тәуекелдерінен басқа капиталдың трансшекаралық қозғалысына ықтимал шектеу қоюға алып келеді және халықаралық стандарттарды сақтамайтын елдердің қаржы нарығына қатысушылары үшін капитал құнына теріс әсер етуі мүмкін.

Осыған байланысты халықаралық реттеу стандарттарын имплементтеу және қаржы реттеушісінің қызметі мен нормативтік құқықтық базаны осы қауымдастықтардың негізгі қағидаттарына сәйкес келтіру үшін көрсетілген ұйымдармен өзара іс-қимыл жанданатын болады.

2. Шет мемлекеттердің қаржы нарығын реттеушілерімен екіжақты ынтымақтастықты жандандыру

Трансшекаралық қаржы ұйымдарына шоғырландырылған қадағалауды жүзеге асыру мақсатында шет мемлекеттердің қаржы нарығын реттеушілерімен қолданыстағы келісімдерге олардың өзектілігі және Қазақстан Республикасында лицензиялау үшін қажетті талаптарға сәйкестігі және қадағалау ақпаратын, оның ішінде құпия ақпаратты алмасу мүмкіндігі тұрғысынан ревизия жүзене асырылатын болады.

Ревизияның қорытындысы бойынша реттеушілердің қажеттіліктеріне тиісті дәрежеде жауап беретін ынтымақтастық және ақпарат алмасу туралы тиісті екіжақты келісімдер жасалатын болады.

2. "Инновацияларды, қаржылық технологияларды, жаңа бизнес-модельдерді және қаржы нарығындағы құзыреттерді дамыту" даму бағыты

Халықаралық қаржы нарығындағы басты үрдіс қаржылық қызметтер көрсетудің дәстүрлі бағыттарын өзгертетін және түпкі тұтынушылар үшін инновациялық өнімдер мен сервистердің пайда болуына ықпал ететін қаржы технологияларын дамыту болып табылады.

Цифрлық технологияларды қолдану қызметтерді ұсыну қағидаттары мен компаниялардың клиенттермен, қаржы нарығының басқа да қатысушыларымен және реттеушілермен өзара іс-қимылының бизнес-процестерін түбегейлі түрде өзгертуді, сондай-ақ жаңа цифрлық құралдар мен платформалық шешімдерді пайдалану есебінен транзакциялардың көлемі мен жылдамдығын арттыруды көздейді.

1-міндет. Цифрландыруға жәрдемдесу

ҰБ мен Агенттіктің негізгі стратегиялық міндеті жаңа технологиялар енгізу үшін қолайлы орта құру және қаржы нарығында инновацияларды қолдау болып табылады. Цифрландыру жаңа бизнес-модельдердің пайда болуына ықпал етеді, қаржылық қолжетімділікті, қаржы секторындағы еңбек өнімділігін арттырады және бәсекелес ортаға оңынан әсер етеді.

ҰБ мен Агенттік инновацияларды енгізуге цифрлық қаржылық инфрақұрылымды дамытуға, блокчейн технологиясын қолдануға қолайлы құқықтық жағдай мен орта қалыптастырады, бұл азаматтар мен бизнес үшін жоғары технологиялық цифрлық сервистер құруға мүмкіндік береді.

1. Қаржы нарығына инновацияларды қауіпсіз енгізу үшін орнықты реттеу ортасын құру

Қаржы нарығындағы технологиялық дамуды ынталандыру және бәсекелестікті дамыту мақсатында Агенттік қолданыстағы реттеуді цифрлық технологияларды дамыту қажеттіліктеріне сәйкес келтіретін болады. Бұл қаржы нарығына жаңа сервистер мен технологияларды, оның ішінде блокчейн технологиясын енгізу мен пайдалануға қолайлы құқықтық жағдайлар жасауға мүмкіндік береді.

Инновацияларды дамыту тиімділігін арттыру үшін нарыққа қатысушылардың ұсыныстарды қарауға бірыңғай алаңдар (комиссиялар) құру мәселесі қаралатын болады. Бұл қаржы технологияларын дамыту үшін жаһандық үрдістерді, ағымдағы проблемалар мен кедергілерді уақтылы анықтауға және нарықпен бірлесіп пысықтауға мүмкіндік береді. Коллаборативтік алаңдарды құру нарыққа қатысушылардың шығасыларын қысқартуға ықпал етеді, қаржылық технологиялар құзыреттерінің қолжетімділігін арттырады және жаңа өнімдерді нарыққа қауіпсіз режимде шығаруды жеделдетуге мүмкіндік береді деп күтілуде.

Қаржы нарығында инновацияларды дамыту мен енгізуге қолайлы орта құру мақсатында реттеу орталарының тиімділігі арттырылатын болады. Реттеу орталары жаңа өнімдер мен сервистерді бақыланатын ортада тестілеу мүмкіндіктерін ұсыну есебінен нарыққа түрлі қатысушылардың бизнес- қажеттіліктеріне барынша бағдарланатын болады. Осы мақсаттар үшін реттеу ортасының "бірыңғай терезесін" құру тәсілі пысықталады. Бұл, өз кезегінде, "пайдаланушылық тәжірибені" жақсартуға және өтінімдер беру, іріктеу және тестілеу рәсімдерінен өту бойынша әмбебап рәсімдер құруға мүмкіндік береді.

Нарыққа қатысушылардың реттеу орталарының жұмыс істеу тәртібі туралы хабардар болуы арттырылады. Өтінімдерді іріктеу, қарау және мақұлдау процестерін қоса алғанда, реттеу ортасына кіру рәсімдерін жеңілдету есебінен стартаптарды қолдауды қамтамасыз ету жоспарлануда.

Инновациялық қаржы өнімдері мен қызметтерін дамыту үшін "жаһандық реттеу ортасы" болып табылатын Global Financial Innovation Network-те (GFIN) мүшелік мәселесі пысықталатын болады.

Блокчейн-технологияларды дамыту мақсатында Агенттік қаржы нарығына қатысушылармен бірлесіп, блокчейн-технологияларды қаржы нарығының инфрақұрылымын дамытуда да, қаржы ұйымдарының қызметінде де пайдалану жөніндегі халықаралық тәсілдерді талдайтын болады.

2. Цифрлық инфрақұрылымды дамыту арқылы цифрлық қаржы нарығының іргетасын қалау

Қаржы нарығының цифрлық инфрақұрылымын дамыту жөніндегі іс-шаралар шеңберінде бағыттардың бірі нарықты Ореn АРІ және Ореn Ваnkіng технологияларын дамытуға ынталандыру болып табылады. Нарыққа қатысушылардың өзара іс-қимылының осы технологиялары мен форматтары қаржы нарығындағы жариялылықты арттырудың, бэсекелестік пен ынтымақтастықты ынталандырудың инновациялық қаржылық технологиялық өнімдер мен сервистерді құрудың маңызды элементі болып табылады.

ҰБ мен Агенттіктің негізгі міндеті Ореn АРІ-нің жұмыс істеуі үшін стандарттарды тұжырымдау және Ореn Ваnkіng-тің даму тәсілдерін айқындау болып табылады. ҰБ нарыққа қатысушылармен жылдам интеграциялау үшін меншікті АРІ сервистерін әзірлеу бойынша іс-шаралар кешенін іске асыратын болады.

Ореn АРІ және Ореn Ваnkіng тетіктерін дамыту оған қатысушылардың өзара іс-қимылын стандарттау, көрсетілетін қызметтер провайдерлерінің қаржы ұйымдарының иелігіндегі ақпаратқа тең қол жеткізуін қамтамасыз ету, бөгде өнім берушілерді авторландыру қажеттілігі және клиент тарапынан келісімнің болуы есебінен сенімді ортаны қалыптастыруға ықпал етеді.

Коммерциялық қаржы маркетплейстерді - қаржы өнімдерінің (көрсетілетін қызметтердің) қашықтан бөлшек сауда дистрибуциясы және қаржы мәмілелерін тіркеу үшін агрегатор-алаңдарын құруды ынталандыру қаржы нарығының цифрлық инфрақұрылымын дамытудың жеке бағыты болады. Маркетплейстер көрсетілетін қызметтерді пайдаланушылардың қаржы нарығына тең қол жеткізуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, бәсекелестікті дамытуға және қаржы сервистерін ұсыну қауіпсіздігін арттыруға ықпал ететін болады.

Цифрлық инфрақұрылымды дамыту тиімді ұлттық төлем жүйесін құруды да қамтиды, бұл қаржылық көрсетілетін қызметтерді қауіпсіз, жылдам және ыңғайлы қосу мен алу үшін инфрақұрылым құру арқылы қаржылық сервистерге қолжетімділікті кеңейтуді және халық үшін шығасыларды қысқартуды қамтамасыз етеді.

Инфрақұрылымдық шешімдер мезеттік төлемдер жүйесін дамытуды, төлем карточкалары бойынша операцияларды өңдеу үшін жергілікті инфрақұрылым ұйымдастыруды, клиенттерді қашықтан сәйкестендіру сервисін дамытуды, "цифрлық теңгені" енгізу мәселесін пысықтауды қамтитын болады. Іс-шаралар Қазақстан Республикасының Ұлттық төлем жүйесін дамытудың 2025 жылға дейінгі бағдарламасы шеңберінде жүргізілетін болады.

3. Цифрлық теңге енгізу

Цифрлық теңге енгізу туралы шешім қабылданған жағдайда, ол интернет желісіне қол жеткізбей төлеу мүмкіндігінің арқасында қолма-қол ақшасыз есеп айырысулардың қолжетімділігін кеңейтуге және үздіксіздігін қамтамасыз етуге, инновациялық қаржы сервистерін құруға және ашықтық пен атаулылық есебінен мемлекет қатысатын есеп айырысулардың бағдарламалануының, сондай-ақ тиімділігінің арқасында бәсекелестікті ынталандыруға ықпал ететін болады.

ВIS деректері бойынша (2022 жылғы шілдедегі жағдай) бүкіл әлемге 72 орталық банк орталық банктің цифрлық валютасын енгізу мәселесін зерделеуде, 29-ы пилоттық сынақтан өткізуде. 2021 жылы ҰБ цифрлық теңге платформасының технологиялық прототипін әзірледі, сондай-ақ цифрлық теңгенің қаржылық тұрақтылық пен тұтас экономикаға әсерін бағалаудың бастапқы моделін әзірледі.

2022 жылы нарыққа қатысушылармен бірлесіп, цифрлық теңгенің технологиялық платформасын кеңейту және тестілеу бойынша экономикалық зерттеулер және жұмыс жүргізілетін болады. Мүдделі тараптарды кеңінен тарту мақсатында Қазақстанда ұлттық цифрлық валютаны енгізу мәселелерін бірлесіп зерттеу үшін барлық мүдделі тараптарды біріктіретін Digital Tenge Hub коллаборативті алаңы іске қосылды.

Халықаралық практикаға сәйкес Қазақстанда ұлттық цифрлық валютаны енгізу кезінде пайда мен шығасыларды кешенді талдауды қамтитын Цифрлық теңгені енгізу туралы шешім қабылдау моделі әзірленді.

Модельдің мамандандырылған өлшемшарттары шеңберінде экономикалық және реттеушілік зерттеу, технологиялық параметрлерді бағалау, тұтынушылық мінез-құлықты сандық және сапалық зерттеу қорытындыларын, дизайн-сессиялар мен сараптамалық талқылаулар қорытындыларын ескере отырып, цифрлық теңгені енгізудің орындылығы туралы ұсынылатын шешім әзірленетін болады.

2-міндет. Қаржы нарығының жаңа қаржылық технологиялары мен цифрлық сервистер жүйелерін дамыту

Қаржы ұйымдары мен қаржылық емес ұйымдар интеграцияланған цифрлық нысанда қаржылық және қаржылық емес көрсетілетін қызметтерге онлайн қол жеткізуді қамтамасыз ететін жаңа бизнес-модельдерді қалыптастырады. Шетелдік орталық банктер мен қаржы нарығын реттеушілер қазіргі уақытта инновациялар мен цифрлық сервистер жүйелерінің қаржы нарықтарының дамуына әсерін зерттеуде және бағалауда.

Соңғы жылдары қаржы нарығында оффлайн форматтан цифрлық қаржы сервис, оның ішінде цифрлық платформалар жүйесіне белсенді көшу байқалуда. Елдегі цифрлық сервис жүйелерінің дамуына банктер айтарлықтай әсер етті. Бүгінде жергілікті нарықта бірнеше цифрлық сервис жүйелері бар, олардың функционалы онлайн форматта қаржылық және қаржылық емес көрсетілетін қызметтерді ұсынуды қамтиды. Цифрландырудың көптеген параметрлері бойынша Қазақстанның қаржы нарығы өңірдегі көшбасшы елдердің қатарына кіреді. Инновациялар және онлайн-сервистер халықтың сұранысына ие, оларды жедел дамыту үшін технологиялық және инфрақұрылымдық жағдайлар бар.

Тұтынушыларға қаржылық көрсетілетін қызметтерді де, қаржылық емес сервистерді де онлайн форматта ұсынатын цифрлық сервис жүйелерін қалыптастырудың көптеген нұсқалары бар. Оның аясына тек ІТ-компаниялар ғана емес, маркетинг, есепке алу және талдау, тұтынушылармен жұмыс, сапаны бақылау сияқты әртүрлі қолдау сервистері де кіруі мүмкін.

Қазақстанда жаңа қаржылық технологиялар мен цифрлық сервис жүйелерінің қалыптасу процесі дамудың бастапқы кезеңінде түр. Оларды одан әрі дамыту үшін олардың қаржы нарықтарының дамуына әсерін бағалау жүргізіледі және реттеу шеңберінде қаржылық инновациялар мен цифрлық сервистерді енгізу процестеріне байланысты тәуекелдерді барынша азайту стандарттары мен рәсімдері тұжырылымдалатын болады.

1. Жаңа қаржылық технологиялардың дамуын ынталандыру, қаржы секторының бәсекеге қабілеттілігін арттыру

Бүгінгі таңда қазақстандық заңнамада банктер мен банк холдингтерінің қаржы саласынан басқа салаларда қызметті жүзеге асыратын компанияларды құру не олардың акцияларын (қатысу үлестерін) сатып алу мүмкіндігі көзделмеген.

Қаржы өнімдері мен көрсетілетін қызметтерін цифрландыру, сондай-ақ инновацияларды әзірлеу мен енгізуді ынталандыру үшін Агенттік қаржылық тұрақтылықты және қаржы конгломераттарының орнықтылығын қамтамасыз еткен жағдайда, қазақстандық қаржы ұйымдарына онлайн-сауда саласында және қызметтер көрсету саласында жұмыс істейтін компанияларды құру және олардың капиталдарына қатысу құқығын беру мүмкіндігін қарайтын болады.

Банктердің осындай компанияларды құру және олардың капиталына қатысу жөніндегі мүмкіндіктерін кеңейту бәсекелестікті және қаржылық инклюзияны арттыруға, қаржылық операцияларды жүргізу шығасыларын қысқартуға және олардың халық үшін өзіндік құнын төмендетуге және тұтас алғанда, қаржы секторының бәсекеге қабілеттілігін дамытуға ықпал ететін болады.

Сонымен бір мезгілде қаржы нарығына қатысушылардың ақпараттық жүйелерін интеграциялау процестеріне талдау жүргізу және ашық банкинг технологияларын енгізу жоспарлануда. Осы мақсаттарда Ореn АРІ және Ореn Ваnkіng ашық интерфейстер стандарттарын енгізуге жағдайлар жасау тәсілдері тұжырымдалатын болады.

Көрсетілген шаралар цифрлық сервистің әртүрлі арналары арқылы қаржылық қызметтер көрсету мүмкіндігін ұсына отырып, клиенттер мен тұтынушылар туралы ақпаратты қоса алғанда, тиімді түрде деректер алмасуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Шетелдік технологиялық платформалардың жергілікті қаржы нарықтарына шығуы Көптеген елдердің реттеушілері үшін сын-қатерлердің бірі болып табылады. Осыған байланысты ҰБ және Агенттік мүдделі мемлекеттік органдармен және қаржы ұйымдарымен бірлесіп, тәуекелдерге талдау және зерттеу жүргізеді.

2. Әлеуетті тәуекелдерді талдау және бақылау

Халықаралық тәжірибе көрсетіп отырғандай, инновацияларды, қаржылық технологиялар мен цифрлық сервистерді жаппай енгізу бірқатар тәуекелдермен қатар жүреді.

Атап айтқанда, инновацияларды енгізуге, ақпараттық технологияларды әзірлеуге, сондай-ақ цифрлық қаржылық инновацияларды енгізумен және қолдаумен айналысатын компанияларды сатып алуға арналған инвестициялар мен салымдар қаржы ұйымдарының орнықтылығына қатысты тәуекелдерге байланысты. Бұл ретте жүйе құрушы банктер жағдайында қаржылық тұрақтылық тәуекелдері де туындайды.

Осы мақсаттар үшін Агенттік қаржы нарығына қатысушылармен бірлесіп, қаржылық емес компаниялардың капиталына қаржы ұйымдары инвестицияларының тәуекелдерін бағалауға қойылатын мөлшерлес талаптарды зерттейді және тұжырымдайды.

Бұдан басқа, инновацияларды және цифрлық сервистер жүйелерін енгізу қаржы ұйымдары мен қаржылық емес ұйымдардың ақпараттық жүйелерін интеграциялаумен, сондай-ақ құпия, оның ішінде клиенттер туралы ақпарат алмасуды көздейтін деректер базасына қолжетімділікті ұсынумен қатар жүреді.

Дербес деректерді қорғауды қамтамасыз ету және кибералаяқтық тәуекелдерін барынша азайту мақсатында Агенттік ҰБ-мен бірлесіп, қажетті ақпараттық және киберқауіпсіздік стандарттарын, КҮС (Кnow your сustоmеr) қағидалары бойынша комплаенс рәсімдерін әзірлейтін болады. Бұл ретте ақпараттық және киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі тәуекелдерді талқылау қаржы технологияларын одан әрі дамытуды және қаржы нарығының қауіпсіз жұмыс істеуін ынталандыру жөніндегі шешімдер балансын сақтай отырып, көрсетілген саладағы реттеушілер және қаржы нарығының қатысушылары болып табылатын тиісті мемлекеттік органдармен бірлесіп жүргізілетін болады.

Цифрлық қаржылық сервистерді кеңейту қаржылық қызметтерді тұтынушылармен жұмыс істеудің стандартты процестері мен рәсімдерін өзгертеді.

Қаржылық инновациялардың және цифрлық сервис жүйелерінің түрлі нысандары арқылы қаржылық көрсетілетін қызметтерді сатып алатын азаматтардың құқықтарын қорғау үшін Агенттік қаржы ұйымдарының клиенттермен жұмыс істеу стандарттарын әзірлеу және тұтынушылардың құқықтарын қорғау бөлігінде реттеушілердің халықаралық практикасын зерделейтін болады.

3-міндет. ЕSG қағидаттарын енгізу

Орнықты даму қағидаттарын қолдану саласындағы жаһандық мақсат қоршаған орта факторларын, әлеуметтік факторларды және корпоративтік басқару факторларын (ЕSG-факторлар) операциялық қызметке және инвестициялық шешімдер қабылдау процестеріне енгізу болып табылады.

Қаржы секторы ЕSG қағидаттарын енгізуде шешуші рөл атқарады, себебі ол "жасыл" экономиканы қаржыландыруды қамтамасыз етеді және ЕSG тәуекелдерін ескере отырып, компаниялардың түрлендірілуін ынталандырудағы маңызды тетікке ие.

ЕSG қағидаттарын енгізу қаржы ұйымдарының климаттық тәуекелдер және қаржылық тәуекелдермен қатар экологиялық проблемалар тұрғысынан өз қызметтерінің әлеуетті тұтынушыларына бағалау жүргізуіне ықпал етеді. Бұл өз кезегінде қаржы ұйымдарының клиенттерін тұрақты даму қағидаттарына сәйкес келуге ынталандырады.

Көптеген елдерде реттеушілер экономика үшін қаржы ресурстарының негізгі көзі болып табылатын қаржы секторы үшін ЕSG саласында стандарттар және нормативтік құжаттар әзірлейді.

Экономикаға инвестициялар көлемін ұлғайту мақсатында қаржы секторына қатысушылардың қызметінде ЕSG-факторларды есепке алу үшін жағдай мен ынталандыру жасау қажет.

1. ЕSG тәуекелдеріне ұшырау туралы ақпаратты жария ету

Шетелдік капиталды тарту және "жасыл" қаржыландыруды арттыру үшін қолайлы орта құру мақсатында Агенттік "жасыл" қаржы құралдарын инвестициялауға және қолдануға жауапты қаржы ұйымдары үшін ЕSG тәуекелдеріне ұшырау дәрежесі туралы ақпаратты ерікті түрде жария ету жөніндегі ұсынымдар әзірледі. Қаржы ұйымдары жыл сайынғы есептіліктің шеңберінде ЕSG тәуекелдерінің олардың қызметіне ықпалын бағалау бойынша ақпараттан тұратын ұсынымдарды ерікті түрде енгізіп, есепті жариялай алады.

Көрсетілген ұсынымдардың орындалуын мониторингтеу мақсатында қаржы ұйымдарының тиісті есепті мерзімді жариялауы бойынша талаптар белгіленетін болады.

2. ЕSG қағидаттарын тәуекелдерді басқару жүйесіне және корпоративтік басқаруға енгізу

Экологиялық, әлеуметтік және корпоративтік басқару саласындағы күн тәртібінің басты үрдістеріне жауап беретін бизнестің орнықты дамуын қамтамасыз ету үшін Агенттік заңнамалық деңгейде ЕSG қағидаттарына сәйкестігі бойынша тәуекелдерді басқарудың және қаржы ұйымдарының корпоративтік басқарудың ішкі жүйелеріне қойылатын талаптарды белгілеуді жоспарлап отыр.

Қаржы ұйымының стратегиясы мен бизнес-моделі орнықты даму мақсаттарын, ЕSG факторларды және онымен байланысты тәуекелдерді, ЕSG тәуекелдерімен байланысты стратегиялық мақсаттарды және (немесе) лимиттерді белгілеуді ескеруі тиіс.

Корпоративтік басқару жүйесі директорлар кеңесі мүшелерінің орнықты даму, қоршаған ортаны қорғау мәселелерінде тәжірибесінің болуын, директорлар кеңесінің ЕSG тәуекелдерін арнайы комитеттер арқылы мониторингтеу және бақылау жөніндегі жауапкершілігін бекітуді ескере отырып құрылуы тиіс, сыйақы жүйесі орнықты даму мақсаттарына қол жеткізуді және ЕSG тәуекелдерін тиімді басқаруды ескеруге тиіс.

Бұдан басқа, қаржы ұйымдарының қолданыстағы тәуекелдерді басқару жүйесіне, оның ішінде инвестициялық шешімдер қабылдау процесіне біріктірілген ЕSG тәуекелдерін басқарудың нақты реттелген ішкі рәсімдері мен саясаты болуға тиіс.

Қаржы ұйымдарына қатысты ЕSG-факторлардың олардың қызметінің нәтижелеріне әсері туралы ақпаратты жария ету бойынша талаптарды белгілеу жоспарлануда:

орнықты даму мақсаттарымен өзара байланыста, сондай-ақ оларда ЕSG - факторларды және олармен байланысты тәуекелдерді есепке алу бөлігінде қаржы ұйымының стратегиясы мен бизнес-моделі туралы мәліметтер;

корпоративтік басқару жүйесі туралы мәліметтер;

қаржы ұйымы қызметінің қоршаған ортаға, әлеуметтік салаға және экономикаға әсеріне және оның қызметіндегі ЕSG-факторларды ескеруге байланысты саясаттар мен рәсімдерді сипаттау;

ЕSG-факторларға байланысты негізгі тәуекелдерді және осындай тэуекелдерді басқару әдістерін сипаттау.

3. ЕSG тәуекелдерін мониторингтеу және оларды қадағалау жүйесіне біріктіру

Қаржы нарығына қатысушыларды орнықты даму қағидаттарын енгізуге және сақтауға ынталандыру, сондай-ақ ЕSG саласын мемлекеттік реттеу тетіктерін белгілеу мақсатында ЕSG тәуекелдерін мониторингтеу тетігін қадағалау жүйесіне енгізу жоспарлануда.

Агенттік тұрақты негізде қаржы ұйымдарының ЕSG тәуекелдерін басқару бөлігінде ұсынымдар мен талаптарды сақтауына мониторинг жүргізетін болады. ЕSG тәуекелдерін мониторингтеу банктер бойынша SRЕР жыл сайынғы қадағалау бақылауының шеңберінде жүзеге асырылады.

Бұдан басқа, ЕSG тәуекелдеріне стресс-тестілеу жүргізу, климаттық, әлеуметтік және басқарушылық оқиғалар мен құбылыстардың болжамын ескере отырып сценарийлер әзірлеу, меншікті капиталға және тәуекелдерді басқару жүйесіне әсерін бағалау жоспарлануда.

4-міндет. Қаржы нарығындағы құзыретті дамыту

Қадағалау практикасының нәтижелері және жекелеген қаржы ұйымдарының банкроттығы қаржы ұйымдарының, әсіресе стратегиялық және операциялық шешімдер қабылдайтын негізгі қызметкерлердің кадр әлеуетін іріктеу, тағайындау және дамыту рәсімдерін күшейту қажеттігін растайды.

Орын алған кемшіліктер корпоративтік басқару деңгейінің, қалыптастырылатын қаржылық және өзге де есептілік сапасының, тәуекелдерді басқару жүйесінің, инвесторлар мен қаржылық қызметтерді тұтынушылардың мүдделерін қорғаудың төмендеуіне, сондай-ақ қаржы секторының тұтастай бәсекеге қабілеттілігі мен инвестициялық тартымдылығына теріс әсер етуге әкеледі.

Кадрларды кәсіби даярлау және қайта даярлау жүйесін жетілдіру, кәсіби сертификаттаудың болуы жөніндегі талаптарды енгізу, қаржы секторының (СРD/СРЕ) қызметкерлерінің күнделікті қызметіне үздіксіз кәсіби оқыту жүйесін кіріктіру қажет.

1. Кадрларды кәсіби даярлау және қайта даярлау іс-шаралары мен бағдарламаларын іске асыру

Қаржы ұйымдары қызметкерлерінің біліктілігін арттыру үшін Агенттік нормативтік құқықтық актілер деңгейінде кадр әлеуетін және кәсіби дағдыларды жақсарту үшін қызметкерлерді даярлау мен оқытудың міндетті бағдарламасына қойылатын талаптарды белгілейтін болады. Даярлау мен оқытудың мақсаты стратегиялық және операциялық шешімдер қабылдау үшін қажетті операциялық, нарықтық, кредиттік тәуекелдерді және өтімділік тәуекелдерін басқару, корпоративтік басқару саласында білім алу болады.

Даярлау мен оқыту бағдарламасының жекелеген талаптары банк заңнамасын, бағалы қағаздар нарығы және сақтандыру туралы заңнаманы, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңнаманы қоса алғанда, Қазақстан Республикасының салалық заңнамасы бойынша қаржы ұйымдары қызметкерлерінің білімін арттыруға бағытталатын болады.

Даярлау мен оқытуды қаржы ұйымдары өздерінің оқу орталықтарының базасында да, кадрларды кәсіби даярлау/қайта даярлаудың басқа мамандандырылған орталықтарының көмегімен де ұйымдастыруы мүмкін. Осы мақсаттар үшін Агенттік мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, көрсетілген орталықтардың қызметін аккредиттеу және кейіннен жүйелі бағалау үшін талаптарды көздейтін болады.

2. Қаржы ұйымдарының қызметкерлерін кәсіби сертификаттаудан өтуге ынталандыру

Халықаралық стандарттарды енгізу қаржы ұйымдарының негізгі қызметкерлеріне арналған жаңа біліктілік талаптарын қалыптастыруды талап етеді.

Аудит, есеп, қаржы және басқару саласындағы негізгі біліктіліктер Басқару есебі бойынша сертификатталған мамандар институтының (СІМА), Британдық сертификатталған алқаби бухгалтерлері қауымдастығының (АССА), Сертификатталған талдаушылар институтының (СFА), Баламалы инвестициялар бойынша талдаушылар қауымдастығының (САІА) және Тәуекелдерді басқару бойынша халықаралық мамандар қауымдастығының (СFRМ), Кәсіби тәуекел-менеджменттің қауымдастығы (РRІМА), Тәуекелдерді басқару жөніндегі мамандардың халықаралық қауымдастығының (GАRР) бағдарламалары болып табылады.

Агенттік нарыққа қатысушылармен бірлесе отырып, қаржы ұйымдарының негізгі қызметкерлерін кәсіби сертификаттаудан өтуге ынталандыру жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлейді.

3. Сұр тізімдерді енгізу және кәсіби қызметпен айналысуға шектеу қою

Қаржы ұйымдары менеджментінің жауапкершілігін арттыру мақсатында қаржы ұйымдарының қаржылық жай-күйі мен беделіне елеулі нұқсан келтіруге әкелген заңды және жеке тұлғалардың қызметін шектеуге бағытталған іс-шаралар кешені іске асырылатын болады.

Осы іс-шаралар шеңберінде заңға қайшы әрекеттері не әрекетсіздігі қаржы ұйымын бұрын мәжбүрлеп таратуға немесе оны банкрот деп тануға әкелген адамдардың басшы лауазымға орналасу мүмкіндігін шектеуге бағытталған, мінсіз іскерлік беделі бойынша ережелер заңнамалық деңгейде бекітілетін болады.

Заңнамалық жаңалықтарды іске асыру үшін қаржы ұйымдарының лицензиясы олардың кінәсінен қайтарып алынған тұлғалар туралы мәліметтер базасы қалыптастырылатын болады. Осылайша, Агенттік пен ҰБ жосықсыз тұлғаларды қаржы секторында кез келген лауазымға жұмысқа орналастыруға жол бермеу бойынша шаралар қабылдай алады.

Азаматтық-құқықтық және қылмыстық жауапкершілікке тартылған, дәрменсіз деп танылған қаржы ұйымдарына бақылау жасаған тұлғаларды аталған базаға енгізу мүмкіндігі қосымша қаралатын болады.

5-міндет. Қаржы нарығының қатысушыларымен өзара іс-қимыл тетіктерін жетілдіру

Қаржы нарығын реттеудің аса көп шығасылары реттеушілердің шығыстарын да, нарыққа қатысушылар үшін қызметтердің өзіндік құнын да азайтудың тиімді шараларын әзірлеуді талап етеді. Реттеушілік технологияларды жетілдірудегі негізгі үрдістер бүгінгі таңда деректерді - транзакциялық есептілікті және қаржы ұйымдарының клиенттерін сәйкестендіруді қолмен өңдеудің азаюына байланысты.

Қаржы нарығына қатысушылардың талаптары мен күтулеріне сәйкес болу үшін деректерге негізделген қадағалауды енгізу және Regtech және Supteсһ технологияларын қолдану есебінен өздерінің негізгі бизнес-процестерін цифрландыру деңгейін арттыру, сондай-ақ қаржы нарығына қатысушылармен және қаржылық көрсетілетін қызметтерді тұтынушылармен неғұрлым тиімді және технологиялық өзара іс-қимыл жасау қажет.

1. Supteсһ технологияларын қолдану арқылы деректерге негізделген қадағалауды орнықтыру

Деректерді жинауға, өңдеуге және талдауға арналған операциялық шығасыларды қысқарту үшін, жаңартылған деректер, деректермен жұмыс істеудің технологиялық процестері есебінен қадағалау функцияларының сапасын жақсарту, қаржы ұйымдарына реттеуші жүктемені азайту Supteсһ технологияларын дамыту жоспарлануда.

Supteсһ технологиялары реттеушінің деректерді жинау мен талдауды автоматтандыру, тәуекелдерді анықтау және бағалау, сондай-ақ қолданыстагы тәуекелге бағытталған қадағалау рәсімдерін жетілдіру үшін инновациялық технологияларды қолдануды қамтиды.

2. RegTech технологияларын қолдану арқылы деректерге негізделген қадағалауды орнықтыру

Реттеушілік талаптарды сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі процестерді оңтайландыруды арттыру үшін қаржы ұйымдары RegTech технологияларын дамытуды жоспарлап отыр.

RegTech технологияларын қаржы ұйымдары есептілікті дайындау, тәуекелдерді басқару кезінде реттеушілік талаптарға сәйкестікті тексеру үшін, сондай-ақ алаяқтықтың алдын алу, стресс-тестілеу жүргізу және т.б. үшін пайдаланады. RegTech технологияларын белсенді қолдану клиенттерді идентификаттау және КҮС талаптарына сәйкестікті тексеру және КЖ/ТҚҚ саласында күтіледі.

Қаржы нарығында RegTech технологияларын қолдану шығасыларды азайтады және жұмыс процестерінің тиімділігін арттырады, бақыланатын субъектілерге шығындар мен жүктемені азайтады.

RegTech технологияларын дамыту шеңберінде ҰБ пен Агенттік нарыққа қатысушылармен бірлесіп автоматтандыру және ұсынылатын есептілікке бақылауды күшейту бойынша жұмыс жүргізетін болады. Қаржы нарығы субъектілерінің есептілігін қалыптастыру мен ұсынудың әдіснамасы мен инфрақұрылымын жетілдіру бойынша, оның ішінде тиісті есептіліктің деректерін мемлекеттік дерекқорының ақпаратымен үйлестіру бойынша іс-шаралар жүргізілетін болады.

3. Қаржы нарығының қатысушыларымен өзара іс-қимылдың "бірыңғай терезесін" орнату және электрондық құжат айналымына көшу

Агенттік пен ҰБ-ның сыртқы ортамен өзара іс-қимылының тиімділігін арттыру заманауи ІТ-шешімдерді талап етеді. Осы мақсаттар үшін қаржы нарығына қатысушылармен өзара іс-қимыл жасау бойынша "бірыңғай терезені" орнату жоспарлануда. Бірыңғай кеңістік құру Агенттік, ҰБ (оның филиалдары мен еншілес ұйымдарын қоса алғанда) мен қадағалаудағы субъектілер арасында ақпарат алмасуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

"Бірыңғай терезені" орнату шеңберінде өзара іс-қимылдың алуан түрлерін және қаржы нарығы сегменттерінің ерекшеліктерін ескере отырып, технологиялық шешімдердің нысаналы архитектурасы айқындалатын болады. Архитектураның негізіне қаржы нарығының қатысушылары үшін жеке кабинеттерді іске асырумен орталықтандырылған тәсіл салынады.

Қағаз тасығышта сақтауға және өңдеуге жататын құжаттардың саны қысқартылатын болады. Бүл бастама "Мемлекеттік аппарат қызметін бюрократиядан арылту жөніндегі шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығын іске асыруға толық ықпал ететін болады.

6-міндет. Ақпараттық және киберқауіпсіздік

Қазіргі уақытта ақпараттық және киберқауіпсіздік саласындағы қаржы нарығын реттеуді бірнеше мемлекеттік орган жүзеге асырады: республикалық деңгейде - ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы уәкілетті орган - ЦДИАӨМ, қаржы нарығының субъектілері бойынша - Агенттік, төлем жүйелері және көрсетілетін төлем қызметтері нарығы бойынша - ҰБ.

Мемлекеттік органдар арасында ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында тиімді өзара іс-қимылды ұйымдастыру маңызды міндет болып табылады. Қаржы секторының киберқауіпсіздігін қамтамасыз етуге бірыңғай тәсіл қалыптастыру киберқауіпсіздік саласындағы нормативтік құқықтық актілерді өзектендіруге байланысты бастамалар кешенін іске асыруды талап етеді.

Қаржы ұйымдарының менеджменті ақпараттық қауіпсіздік саясатының және реттеушінің ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын талаптарының сақталуын бақылауды, сондай-ақ қажетті кадрлық және материалдық ресурстарды бөлуді қамтамасыз етуі керек.

1. Қаржы секторының киберқауіпсіздігін реттеуді оңтайландыру

Реттеушілік төрелікке жол бермеу және қаржы нарығының субъектілерінен ақпараттық қауіпсіздік талаптарын нақты түсінуді әзірлеу үшін үш реттеушінің: ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы уәкілетті органның, Агенттіктің және ҰБ-ның құзыреттерінің аражігін ажырату және бекіту қажет.

Осыған байланысты Агенттік мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп, ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету тәртібін регламенттейтін нормативтік құқықтық базаны өзектендіруді жоспарлап отыр. Қауіпсіз және үздіксіз жұмыс істейтін қаржы нарығын қалыптастыру үшін ақпараттық қауіпсіздік өлшемшарттары мен қаржы нарығының сындарлы ақпараттық-коммуникаңиялық инфрақұрылымының объектілерін айқындайтын ережелер әзірленетін болады. Осы объектілер иелерінің рөлі, жауапкершілігі және міндеттері айқындалатын болады.

Қазақстан Республикасының ақпараттық қауіпсіздік саласындағы заңнамасын 180 27000, 27001 және 27005 халықаралық стандарттарына сәйкес келтіру жоспарлануда.

Тиісті іс-шараларды іске асыру ақпараттық қауіпсіздікті басқару жүйелерінің жұмыс істеуіне, ақпараттық қауіпсіздік тәуекелдерін мониторингтеуге және басқаруға қойылатын талаптарды белгілеу есебінен ақпараттық қауіпсіздіктің жүйелік тәуекелдерін барынша азайтуға мүмкіндік береді. Ақпараттық қауіпсіздік бөлімшелерінің басшылары мен қызметкерлерінің құзыреттеріне және ақпараттық қауіпсіздіктің оқыс оқиғаларына ден қою қызметтеріне қойылатын талаптар жетілдірілетін болады.

2. Ақпараттық қауіпсіздік саласындағы нарыққа қатысушылардың өзара тиімді іс-қимылы

Нарыққа қатысушылардың ақпараттық қауіпсіздік мәселелері бойынша өзара іс-қимылының тиімділігін қамтамасыз ету үшін қаржы нарығындағы ақпараттық қауіпсіздіктің салалық орталығының (Агенттік) қызметі жетілдірілетін болады. Оның функционалдық мүмкіндіктері қаржы нарығы субъектілерінің киберқауіпсіздігі оқиғалары мен оқыс оқиғаларын мониторингтеуді автоматтандыру және ден қою бөлігінде кеңейтілетін болады. Осы мақсатта қаржы ұйымдарына ақпараттық қауіпсіздік жүйелерін салалық орталықтың ақпараттық қауіпсіздік оқиғалары мен оқыс оқиғалары жөніндегі ақпаратты өндеудің автоматтандырылған жүйесіне қосу жөніндегі міндетті жүктеу жоспарлануда.

Төлем қызметтері нарығының қатысушылары үшін ҰБ-ның бірыңғай технологиялық платформасына қосылу ұйымдастырылатын болады, бұл кибероқыс оқиғаларын жинау, мониторингтеу және ден қою мәселесінде кешенді тәсілді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Өз кезегінде, Агенттік қаржы ұйымдарының кибероқыс оқиғаларына ден қою тиімділігіне және ақпаратты салалық орталыққа уақтылы жіберуге тұрақты тексерулер енгізіп, жүргізетін болады. Жоғарыда көрсетілген тексерулердің нәтижелерін салыстырмалы талдау, ақпараттық қауіпсіздік жүйелерін мемлекеттік органдармен бірлескен тестілеу және бақылаудың басқа да тетіктері арқылы бүкіл қаржы нарығы ауқымында орын алған тәуекелдер мен осалдықтарға тиімді ден қоюға мүмкіндік беретін кибер оқыс оқиғаларын басқарудың жалпы саясаты қалыптастырылатын болады.

Киберқауіпсіздік оқыс оқиғаларына ден қоюдың сапасы мен жеделдігін арттыру мақсатында салалық орталықтың ҰБ-мен, арнаулы және құқық қорғау органдарымен өзара іс-қимыл процестерін жетілдіру жөніндегі іс-шараларды жүргізу жоспарлануда. Тиісті тетікті іске асыру қаржылық қылмыстарды тергеп-тексеру үшін киберкриминалистикадағы құзыреттілікті арттырады деп күтілуде.

3. "Адал мінез-құлықты қамтамасыз ету, қаржылық көрсетілетін қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау" даму бағыты

Тұтынушылар үшін қаржы өнімдері мен қызметтерін әртараптандыру және олардың қолжетімділігін арттыру тұтынушылардан дұрыс шешім қабылдау үшін қаржы өнімдерінің ерекшеліктерін және олармен байланысты тәуекелдерді түсінуді, ал қаржы институттарынан - халықпен жұмыс істеудің жоғары стандарттарын түсінуді талап етеді.

Осыған байланысты реттеушілердің әлемдік практикасында қаржы қызметтерін тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелерінде орын алған фактілерге ден қоюдан қаржы қызметтерін жеткізушілер мен оларды алушылардың өзара іс-қимыл сапасын арттыруға және нарық субъектілерінің жосықсыз мінез-құлық үшін жауапкершілігін арттыруға бағытталған қадағалаудың превентивтік нысанына көбірек назар аударылуда.

Тұтынушыларды қорғаудың кешенді моделін енгізу қажет, ол халықтың қаржы өнімдері туралы хабардар болуына және қаржылық сауаттылығына оң әсер етеді, қаржы нарығына қатысушылардың тұтынушылармен адал және әділ жұмысты қамтамасыз етудегі жауапкершілігін күшейтуге мүмкіндік береді.

1-міндет. Қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың жаңа моделін енгізу

Маңызды міндет қаржы нарығында қаржы ұйымдарының өзі қаржылық өнімдер мен қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз етуде басты рөл атқаратын, азаматтардың өз мақсаттары мен қажеттіліктеріне барынша сәйкес келетін қаржы өнімдері мен қызметтерін таңдауы мен қолжетімділік алуына ықпал ететін талаптарды қалыптастыру болып табылады. Бұл тәуекелге бағдарланған тәсіл қағидаттарын енгізуді және тұтынушылармен өзара іс-қимылдың жаңа стандарттарына көшуді талап етеді.

1. Тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың тәуекелге бағдарланған тәсілін енгізу

Соңғы жылдары көптеген елдерде қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелеріне қатысты реттеу саясатында түбегейлі өзгерістер байқалуда. Қадағалау бағдарын формальды бұзушылыққа ден қоюдан тұтынушылардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету бойынша проактивті қадағалау жұмысына ауыстыру жаһандық тренд болып табылады.

Ол үшін Еуропалық Одақта, АҚШ пен Ұлыбританияда жосықсыз практикаларды анықтау және осындай практикалардың нәтижесінде тұтынушылардың шығыстарын өтеу тетіктерін қолдану мақсатында қаржылық қызметтерді жеткізушілерге қатысты тақырыптық тексерулер жүргізуді көздейтін ерте ескерту жүйесін енгізу бойынша ұлттық реттеушілердің өкілеттіктері кеңейтілді.

Қадағалау органдарының өкілеттіктері заңнамалық тұрғыда қаржы ұйымдарының халықпен жұмыс істеу стандарттарын енгізу құқығымен толықтырылды, іс-әрекет стандарттарының орындалуын бақылау жөніндегі білікті мамандарды тарту және даярлау үшін қадағалауға елеулі инвестициялар жасалды.

Жосықсыз практикаларды анықтау мақсатында қаржы ұйымдарына тақырыптық тексерулер жүргізуді көздейтін ерте ескерту жүйесін енгізу маңызды міндет болып табылады.

Осыған байланысты негізгі элементі жосықсыз практикаларды ерте кезеңдерде анықтау және тұтынушылардың құқықтарын қорғау үшін қадағалап ден қою мәжбүрлеу шараларын қабылдау үшін қаржы ұйымдарының бизнес-модельдерін, процестері мен стратегияларын талдауды көздейтін тәуекелге бағдарланған тәсілді енгізу болып табылатын тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың жаңа моделі енгізілетін болады.

Бұл Агенттікке тұтынушылардың құқықтарын қорғауда тәуекелге бағдарланған тәсіл қағидаттарын қабылдау бойынша өкілеттік беруді талап етеді.

Тәуекелге бағдарланған қадағалау шеңберінде қаржы ұйымдары жұмысының 4 негізгі бағытын тексеруге:

1) басқару стратегиялары мен жүйелері - компанияның жоғары басшылығы жауапты болатын іс-әрекет пен тұтынушыларды қорғаудың нақты моделін белгілеу үшін;

2) өнімді әзірлеу - өнімдер жасау кезінде клиенттердің құқықтарын қорғаумен байланысты мәселелерді анықтау үшін;

3) сату кезеңдері және сатудан кейін клиенттермен өзара іс-әрекет жасау кезеңдері - тұтынушының тәуекел-бейініне, шағымдарды әділ қарау және дауларды жедел реттеуге қарай "алдауды" азайту, өнімдер және онымен байланысты тәуекелдер туралы толық ақпаратты жария ету үшін;

4) тәуекелдерді басқару - халықпен жұмыс жүргізу нәтижелері туралы деректердің негізінде статистикалық модельдер арқылы бизнес-процестерді мониторингтеу, тұтынушылық тәуекелдерді жою жөніндегі жоспарларды жаңартып отыру үшін назар аударылатын болады.

Тәуекелге бағдарланған қадағалау процесінде реттелетін субъектілерді бағалау стандарттарының нақтыланған және түсінікті тізбесін әзірлеу жоспарлануда. Тікелей қаржы ұйымдарын бағалау үшін статистикалық есептілік, тұтынушыларға сауал қою деректері, клиенттердің өтініштері, сондай-ақ "құпия сатып алушы" функционалы шеңберінде алынған тексерулердің нәтижелері пайдаланылатын болады.

2. Халықпен жұмыс жүргізудің іс-әрекет стандарттарын енгізу

Көптеген елдерде тұтынушылардың құқықтарын қорғауды күшейту үшін қаржы қызметін тұтыну процесінде тұтынушылардың мүдделерін барынша ескеруге бағытталған іс-әрекет стандарттары мен қағидаттары енгізілді.

Стандарттар тұтынушылардың мүдделеріне арналған тәуекелдер шоғырланған 4 негізгі бағытты реттеуге:

1) баға және сапа - тұтынушылар қол жеткізетін артықшылықтарды анық түсінуге мүмкіндік бермейтін өнімдерді тұтыну жағдайларын болдырмау үшін;

2) өнімге қажеттілік - тұтынушыларға зиян тигізуі мүмкін өнімдердің не өнімдердің тәуекелін сезінбейтін тұтынушылардың санатына арналған өнімдердің қолайсыз сипаттамаларын клиенттерге ұсынуға жол бермеу үшін;

3) тұтынушыларға қолдау көрсету - тұтынушыларға дер кезінде дұрыс шешімдер қабылдауға жол бермейтін мерзімді кешіктіруге жол бермеу;

4) клиенттермен қарым-қатынас - жаңылыстыруға және лайықсыз қызметтерден бас тартуға мүмкіндік бермейтін қаржы өнімдерінің негізсіз талаптарын белгілеуге жол бермеу үшін бағытталатын болады.

2-міндет. Қаржылық қолжетімділікті, инклюзияны және халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру

Қаржылық қолжетімділікті, инклюзия мен қаржылық сауаттылықты арттыру азаматтардың қаржылық ахуалы мен қаржылық түрғыдан қорғалуының негізгі факторлары болып табылады. Сервистер мен инфрақұрылымды жетілдіру, қаржы өнімдері мен тәуекелдер туралы көпшілік білімін қалыптастыру ұзақ уақытты талап етеді, сондықтан оларды қаржы нарығының тез өзгеріп отыратын жағдайларына бейімдеп отыру бойынша тұрақты жұмыс жүргізіп отыру қажет.

1. Қаржылық инклюзияны дамыту

Қаржылық қолжетімділікті арттыру саласындағы маңызды міндет азаматтардың қаржылық қызметтерді тұтынуы үшін кедергісіз және ыңғайлы орта құру болып табылады.

Қаржылық инклюзияны дамыту шеңберінде мүмкіндіктері шектеулі адамдар мен халықтың жүріп-тұруы шектеулі топтары үшін кедергісіз орта стандарттары қабылданып, өңірлер бойынша қаржы ұйымдары бөлімшелерінің, оның ішінде түрлі санаттағы клиенттермен қарым-қатынас жасау үшін дайындалған қызметкерлері бар бөлімшелердің интерактивті картасы жасалатын болады.

Нақты қолжетімділікті қамтамасыз етуден басқа мүмкіндігі шектеулі адамдарға күнделікті қызметінде қажетті қаржы өнімдері мен қызметтерін ұсыну басым міндет болып табылады.

Осыған байланысты қаржы ұйымдарымен және мүмкіндігі шектеулі адамдардың құқықтарын қорғау жөніндегі қоғамдық бірлестіктермен бірлесіп, бастапқы кезеңде ұсынымдар, ал кейіннен азаматтардың осал санаттары үшін қаржылық қолжетімділікті қамтамасыз ету мәселелерін реттейтін қаржы нарығына қатысушыларға арналған стандарттар әзірленетін болады.

Бұдан басқа, табыс деңгейі салыстырмалы түрде төмен азаматтардың және халықтың әлеуметтік осал бөлігі санатындағы адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, қаржы нарығы құралдарының желісін кеңейту шараларын қабылдау жоспарлануда.

2. Қаржы өнімдері мен қаржылық сауаттылық туралы хабардар болуды арттыру

Қаржылық сауаттылық деңгейін арттыру үшін негізгі міндет халықтың қамтылуын ұлғайту болып табылады.

Білім беру бағдарламаларын іске асыру шеңберінде барынша өзекті мәселелерді анықтау үшін халыққа сауалнамалар және ақпараттық желіде мониторинг жүргізіледі.

Халықтың қаржы өнімдері мен қызметтері туралы хабардар болу деңгейін арттыру, сондай-ақ қаржы ұйымдарымен өзара іс-қимыл кезінде жауапты және сауатты мінез-құлық дағдыларын дамыту мақсатында халыққа қашықтан қаржылық білім берудің арналары кеңейтілетін болады.

Ол үшін интерактивті құралдарды (сауалнамалар, тесттер, бейнероликтер, кері байланыс нысандары) енгізу, сондай-ақ барлық мақсатты топтар үшін қаржылық сауаттылық бойынша оқыту іс-шараларын өткізу арқылы www.fingramota.kz интернет-порталының қызметі кеңейтілетін болады.

Халықты барынша қамтуға қол жеткізу үшін қосымша мүдделі мемлекеттік органдармен және жекеше сектормен бірлесіп, мемлекеттік және жеке меншік білім беру бағдарламалары арқылы қаржылық сауаттылық мәселелері бойынша курстар мен сабақтарды ілгерілету жұмысын күшейту. Атап айтқанда, тұтынушылардың неғұрлым осал санаттары үшін оларда цифрлық технологияларды пайдалану дағдыларын және қаржылық тәртіпті қалыптастыру үшін қосымша білім беру курстарын өткізу жоспарлануда.

Бұдан басқа, республикалық және өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарында ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жалғастырылып, күшейтілетін болады. Бұл ретте негізгі басымдық пайдаланушылар үшін олардың мүдделеріне, белгілі бір әлеуметтік фокус-топқа тиесілігіне қарай ақпараттық материалды неғұрлым терең дербестендіруге берілетін болады.

Қазіргі уақытта түсіндіру жұмыстарының басым бағыттарының бірі қаржылық, инвестициялық, цифрлық және киберсауаттылық, қаржылық алаяқтық мәселелері болып табылады. Ақпараттық-білім беру шараларының кешені тұтынушыларды бейтаныс немесе аса таныс емес өнімдер мен қызметтерді пайдаланудан, қаржылық алаяқтық пен алдау жағдайларынан, заманауи цифрлық қаржы өнімдері мен қызметтеріне байланысты онлайн- алаяқтық қатерлерінен шектеуге бағытталатын болады.

Қаржылық сауаттылықты арттыру, халықтың білім беру және ақпараттық материалдар мен форматтарға неғұрлым өзекті қажеттіліктерін анықтау бойынша жүргізілетін жұмыстың тиімділігіне тұрақты мониторинг жүргізу мақсатында жыл сайынғы әлеуметтанушылық зерттеулер жүргізуді жалғастыру жоспарлануда.

4. "Экономиканы қаржыландыру және банк секторын дамыту" даму бағыты

Банк секторының негізгі міндеті депозиторлардан ақшалай ресурстарды халық пен бизнеске қайта бөлу арқылы экономиканың өсуін ынталандыру болып табылады. Тұрақты қорландыру базасын қамтамасыз ету және оны ұзақ мерзімді қаржыландыру құралдарына айналдыру қажет.

Банк секторының әлеуетін арттыру шеңберінде экономиканы кредиттеуді ынталандыруға, балама қаржы құралдарын дамытуға бағытталған шаралар іске асырылатын болады. Нарықтық жағдайларда кредит беруді ынталандыру мақсатында экономиканы тікелей қаржыландыруда мемлекеттің рөлін біртіндеп төмендету қажет.

1-міндет. Экономиканы кредиттеуді ынталандыру

Ағымдағы экономикалық жағдайларда экономика секторларының біркелкі дамымауы байқалады, бұл корпоративтік секторды кредиттеудің осу қарқынының баяулауына алып келеді. Ел экономикасының өсуі үшін қолайлы жағдайлар жасау корпоративтік қарыз алушылардың сапасын арттыруға, банктердің өтімділігін экономиканы кредиттеуге қайта бөлуге, сондай-ақ банктерді қорландырудың ұзақ мерзімді базасының тұрақтылығын арттыруға бағытталған кешенді шаралар қабылдауды талап етеді.

1. Банктердің экономиканы кредиттеуге өтімділікті қайта бөлуге реттеушілік және ынталандырушы шараларын іске асыру

Банк секторы капиталы мен өтімділігінің жинақталған қоры кредиттеуді арттыру әлеуетін айғақтайды. Банктерді қаржылық тұрақтылыққа нұқсан келтірмей, кредиттеуге өтімділікті қайта бөлуге ынталандыру қажет.

Базель III шеңберінде тәуекелге сезімталдықты арттыру мақсатында кредиттік тәуекелді бағалауға стандартталған тәсілді қайта қарау ұсынылады. Агенттік банктердің қарыз алушылардың кредиттік тәуекелдерінің деңгейін жеке негізде бағалауына бағытталған пруденциялық реттеуді дамытатын болады. Тәуекелдердің нақты көлемін есепке алу мақсатында меншікті капиталдың және ХҚЕС бойынша провизиялардың (резервтердің) жеткіліктілігін ішкі бағалау үшін кредиттік тәуекелдің жеке рейтингтеріне негізделген активтерді мөлшерлеуге неғұрлым егжей-тегжейлі тәсіл енгізу жоспарлануда.

Осылайша банктерде тұрақты қаржылық көрсеткіштері бар және кредиттік тәуекелдің төмен деңгейімен, жоғары әртараптандырумен және ақша ағындарымен сипатталатын қарыз алушылардың кредиттері бойынша капиталға жүктемені төмендету мүмкіндігі пайда болады. Бұл бизнесті кепілсіз кредиттеуді дамытуға да ықпал етеді.

Жоғары сапалы кепілдермен қамтамасыз етілген құнсызданған қарыздар бойынша ХҚЕС бойынша провизияларды (резервтерді) есептеу кезіндегі талаптар төмендетілетін болады. Сонымен қатар, "тұрақты" қамтамасыз ету ретінде қабылданатын кепіл түрлерін көбейту жоспарлануда.

Қазіргі уақытта экономиканы кредиттеудің орнықты өсу факторларының бірі шағын және орта бизнес субъектілері үшін кредиттік ресурстардың қолжетімділігін қамтамасыз ету, банктерді қорландырудың тұрақты көздерін қалыптастыру үшін жағдайлар жасау, кредиттік тәуекелдерді азайту құралдарын кеңейту және банктердің кредиттік белсенділігін пруденциялық ынталандыру болып табылады.

Осыған байланысты ҰБ Агенттікпен және Үкіметпен бірлесіп экономиканың нақты секторын, оның ішінде коммерциялық банктердің еркін өтімділігі есебінен қолжетімді және тұрақты кредиттеуді қамтамасыз ету жөніндегі шаралар кешенін әзірлейтін болады.

2. Қорландыру базасының тұрақтылығына қойылатын талаптарды арттыру

Бүгінгі таңда банктерді қорландыру құрылымында қысқа мерзімді салымдар басым. Жинақ салымдары тетігін заңнама тұрғысынан енгізуге қарамастан 2018 жылдан бері салымның бұл түріне сұраныс төмен күйінде қалып отыр.

Банктерді қорландыру құрылымында валюталық қарыздардың шамалы үлесі жағдайында валюталық міндеттемелер елеулі үлесті құрайды.

Қысқа мерзімді қорландырудың және валюталық депозиттердің жоғары деңгейі экономиканы ұзақ мерзімді кредиттеу үшін тежеуші фактор болып қала береді.

Ұзақ мерзімді кредиттеуді ынталандыру үшін Агенттік ҰБ-мен бірлесіп міндеттемелерді өтеудің белгіленген мерзімдерімен банктерді қорландыру базасының тұрақтылығын, сондай-ақ ағымдағы депозиттердің тұрақтылығын арттыру жұмысын, оның ішінде банктердің борыштық құралдары нарығын дамыту және институционалдық инвесторлардың инвестициялық саясатын қайта қарау түрінде жалғастыратын болады. Бұл банктерге ұзақ мерзімді жоспарлауды жүзеге асыруға және "ұзақ" жобаларды қаржыландыруға мүмкіндік береді.

Бұл ретте банктердің қамтамасыз етілген облигацияларының нарығын дамыту үшін шаралар қабылданады, сондай-ақ зейнетақы активтерін басқаруға жеке басқарушы компанияларды тарту мүмкіндігін көздейтін БЖЗҚ-ның тиімді инвестициялық стратегиясы әзірленеді, бұл қаржы құралдарының көрсетілген түріне институционалдық сұранысты қамтамасыз ету үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді.

3. Кредиттік ұйымдардың мемлекеттік дерекқорлардағы ақпаратқа қолжетімділігін арттыру

Экономиканың нақты секторына кредит беруді шектейтін факторлардың бірі кредиттік шешімдер қабылдау үшін жеткілікті мәліметтердің болмауы болып қалып отыр. Нәтижесінде банктер өтімді кепілді қамтамасыз етудің болуына қатысты қойылатын талаптарды көтеру есебінен кредиттік тәуекелдерді төмендетеді.

Кредиттік тәуекелдер деңгейін барабар бағалау және төмендету үшін банктердің мемлекеттік дерекқорлардан алынған деректерге қол жеткізуін кеңейту, оның ішінде "бірыңғай терезе" қағидаты бойынша қаржы институттары үшін қолжетімділігі бар цифрлық платформаларды қалыптастыру арқылы кеңейту қажет. Бұл кредиттік тәуекелдерді азайтуға, кредиттік өтінімдерді қарастыру бойынша ішкі рәсімдерді оңтайландыру есебінен қызметтердің жылдамдығы мен сапасын арттыруға, кепіл саясатын жеңілдетуге және қарыз алушылар ауқымын кеңейтуге мүмкіндік береді.

4. Кредиттік тарихты қалыптастыру жүйесін жетілдіру

Кредиттік тарихты қалыптастыру жүйесінің қолданыстағы моделі жеткізушілердің үш дерекқорына - мемлекеттік кредит бюросына, жеке кредит бюросына және мемлекеттік кредит тіркеліміне кредиттік ақпаратты ұсыну тәртібін айқындайды, бұл оларға айтарлықтай операциялық және транзакциялық шығындарды жүктейді және көрсетілген дерекқорлардың сәйкес келмеуіне әкеледі.

Кредиттік тарихты қалыптастыру жүйесін одан әрі жетілдіру мақсатында, Агенттік, ҰБ және қаржы нарығына қатысушылар қаржы нарығына қатысушылардың ең аз шығасылары қағидатын ескере отырып, кредиттік бюро моделін жетілдіру мәселесін қарайтын болады. Модельді іске асыру шеңберінде дербес деректерді қорғаудың қажетті деңгейін қамтамасыз ете отырып, бәсекелестікті дамыту, деректердің сапасын жетілдіру және қосылған құны бар қызметтерді ұсыну үшін ынталандырулар сақталатын болады.

5. Кредиттік тәуекелді хеджирлеудің нарықтық тетіктерін енгізу

Кредиттеудің тұрақты өсуін қамтамасыз ету шеңберінде кредиттік портфельді секьюритилендіру тетіктерін жетілдіру қажет, бұл банктерге қарыздар пулын арнайы қаржы компаниясы (SРV) арқылы жеке инвесторларға беру арқылы ұзақ мерзімді қаржыландыруды тартуға мүмкіндік береді.

Осы тетікті дамыту нарықта арнайы қаржы компанияларының облигацияларына инвестициялауға дайын, банктердің кредиттерімен қамтамасыз етілген инвесторлардың пайда болуын ынталандыратын реттеуші ортаны қалыптастыруды қажет етеді. Осы мақсатта Агенттік кредиттер пулын стандарттау, облигациялар бойынша кепіл мүлікті тәуелсіз бағалауды енгізу және кредиттік тәуекел деңгейі бойынша облигацияларды жіктеу арқылы инвесторлардың мүліктік мүдделерін қорғау бойынша қосымша шаралар қабылдайтын болады.

Секьюритилендіру тетігін жетілдіру бойынша шаралар кешенін қабылдау банктерге кәсіпкерлік субъектілерін жаңа кредиттеу бойынша тәуекелдерді жабу үшін капиталды босатуға мүмкіндік береді.

6. Экономиканы қаржыландыруға шетелдік банктердің қатысуын кеңейту

ДСҰ-ға қосылу шеңберінде Қазақстанда филиалдар ашу арқылы шетелдік банктердің кіруіне рұқсат берілді. Қазақстан нарығына ірі шетелдік банктердің келуі елге тікелей шетелдік инвестицияларды тартуға, банк нарығындағы бәсекелестікті күшейтуге мүмкіндік береді және Қазақстанның қаржы секторы мен экономикасының дамуына оң әсер етеді.

Ғаламдық және өңірлік банктерді тартудағы АХҚО тәжірибесі экономиканы қаржыландыру мүмкіндіктерін кеңейтуге ықпал етеді. Ірі жаһандық банктерді тарту үшін Англия мен Уэльс құқығының қағидаттарына, нормалары мен прецеденттеріне және әлемнің жетекші қаржы орталықтарының стандарттарына негізделген құқықтың қолданылуы бөлігінде АХҚО-ның құқықтық артықшылықтарын белсенді пайдалану және олардың ірі жобаларды қаржыландыруға тартылуын ұлғайту қажет.

7. Ислам банкингін дамыту

Қазақстан өңірдегі ислам банкингін дамыту үшін тартымды платформа болып табылады. Исламдық қаржыландыру үшін толыққанды құқықтық базаның болуына қарамастан, бүгінде ислам банктерінің экономиканы қаржыландыруға қатысу үлесі ас көп емес. Дамушы елдерде ислам қаржысы экономиканы кредиттеуге елеулі үлес қосады.

Ислам құралдарының даму әлеуетін пайдалану үшін исламдық қаржы институттарының қызметі үшін АХҚО юрисдикциясының бірқатар артықшылықтарына байланысты Қазақстанның ислам банкингін, оның ішінде АХҚО арқылы одан әрі дамыту қажет.

2-міндет. Балама қаржы құралдарын дамыту

Кәсіпкерлік субъектілерінің дәстүрлі кредиттеуге қосымша қаржы алуындағы тиімді шешім факторинг, лизинг және синдикатталған кредит беру болып табылады.

Балама құралдарды дамыту нақты сектор кәсіпорындарының компаниялардың негізгі және айналым толықтыруға қажетті қолжетімді қаржыландырудағы, ірі және стартап-жобаларды қорландырудағы қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді.

1. Факторингтің құжаттамалық операцияларының тартымдылығын арттыру

Факторингті дамыту үшін 2020 жылы банктің факторинг бойынша жинақталған провизиялар бойынша шығыстар сомасын шегерімге жатқызу мүмкіндігі бөлігіндегі ережелері кеңейтілді. Бұл шара орта мерзімді болашақта кредит беру мен факторинг арасындағы салықтық теңгерімсіздікті жоюға, кәсіпкерлер үшін факторинг құнын азайтуға ықпал етеді. Бұдан әрі факторингтік компаниялардың қызметін бағалау нәтижелері бойынша салық салу бөлігінде банктерге, лизингтік компанияларға қолданылатын тәсілдерді факторингтік компанияларға қолдану мүмкіндігі қаралатын болады. Бұл факторинг құнын азайтуға ықпал етеді және кәсіпорындарды қаржыландырудың осы түрін пайдалануға ынталандырады.

Факторингтік қызметтің инфрақұрылымын жетілдіру шеңберінде электрондық шот-фактураларды есепке алу бойынша платформа құру жалғастырылады. Кәсіпкерлер шот-фактураларды факторингтік платформа жүйесінде тіркеу арқылы осы жүйеге қосылған қаржы ұйымдарына талап ету құқықтарын автоматты түрде беру мүмкіндігіне ие болады.

Жүйеге қолжетімділік банктерге және факторингтік компанияларға жеткізушілердің, борышкерлердің қаржылық жағдайын бағалауға, шот-фактуралардың жай-күйін мониторингтеуге, қамтамасыз ету ретінде клиент акңептеген шот-фактуралар әрекет ететін жаңа өнімдерді дамытуға, есепке алуды автоматтандыруға ықпал етуге мүмкіндік береді. Сонымен бір мезгілде ашықтықты арттыру, факторингтік қызмет бойынша жалпы статистикалық ақпаратты қалыптастыру шаралары қабылданатын болады.

2. Лизингтік операцияларды дамытуды ынталандыру

Лизингті әрі қарай дамыту жеке лизингтік компаниялардың айналымын өсіру арқылы мемлекеттің лизинг нарығындағы үлесін кезең-кезеңмен азайтуды талап етеді. Ол үшін жеке және квазимемлекеттік лизингтік компаниялардың кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың бағдарламаларына тең қолжетімділігін қамтамасыз ету қажет.

Лизингті дамытуды ынталандыру үшін салық заңнамасы шеңберінде мүлікті қаржы лизингіне беру мерзімін азайту арқылы (үш жылдан бір жылға дейін) мерзімі бір жылдан жоғары лизингтік шарт бойынша сыйақы сомасына салық салынатын кірісті азайту түрінде салықтық жеңілдіктер беру мүмкіндігін де қарау қажет. Бұдан басқа ислам банктерінің сатып алушыға сататын тауарларына үстеме баға сомасын ҚҚС төлеуден босатуына ұқсас, исламдық лизингтік компанияларды ҚҚС-дан босату мүмкіндіктерін қарастыру қажет. Салық жеңілдіктерін қолдану мақсаттары үшін мүлікті қаржы лизингіне беру шарттары да қайта қаралатын болады, онда лизинг берушінің талап ету құқығын ұлттық басқарушы холдингтің еншілес ұйымдары арасында беру ҚҚС-тан босатылады.

Лизинг нарығының, оның ішінде АХҚО дамуын шектейтін кедергілерді жою жалғастырылады. Атап айтқанда, лизинг алушының лизинг нысанасына ауыртпалық салуына тыйым салу көзделетін болады, тіркелетін мүліктің немесе оның бір бөлігінің лизинг нысанасы болып табылатындығы жөнінде белгі қоюды көздейтін тетік бекітілетін болады. Бұл лизинг алушылар тарапынан заңсыз іс- әрекеттер жасау мүмкіндігін шектейді.

Лизингті дамыту кәсіпкерлік субъектілерінің ұзақ қаржыландыру көздеріне қол жеткізуін жеңілдетеді, шығындарды қысқартады және қаржылық жүктемені неғұрлым ұзақ мерзімге бөледі.

3. Синдикатталған кредиттеу тетігін енгізу

Бірнеше кредитордың қатысуы есебінен синдикатталған кредиттеуді қолдану жеке алынған банк үшін кредиттік тәуекелдің қолайлы деңғейін және кредиттік портфельдің сапасын сақтауға ықпал ете отырып, ірі инфракұрылымдық жобаларды қаржыландыру мүмкіндігін арттыруға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта бейрезидент-банктерге синдикатталған қаржыландыруға қатысуға немесе агент-банктің функцияларын орындауға мүмкіндік беретін құқықтық негіз жасалған.

Банктердің тартымдылығы мен қатысуын арттыру үшін АХҚО қазақстандық банктермен бірлесіп, ел ішіндегі жобаларды синдикатталған қаржыландыруда синдикат қатысушыларының тізбесі кеңейтіледі, пруденциялық талаптар және кредиттер бойынша провизиялар (резервтер) құру бөлігінде реттеушілік ынталандырулар енгізіледі. Әрбір қатысушы банктің кредиттік тәуекелін бағалау кезінде тепе-теңдік қағидаты қолданылады, бұл капиталға қысымды азайтуға мүмкіндік береді.

Банктердің және Қазақстанның Даму Банкінің қатысуымен синдикатталған кредит беру тетіктерін қолдану ірі бизнесті тікелей мемлекеттің қаржыландыруын біртіндеп азайтуға ықпал ететін болады.

4. МЖӘ жобаларын дамыту

МЖӘ инфрақұрылымды және халықтың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету жүйелерін дамыту үшін мемлекеттік әріптес пен жеке әріптестің ресурстарын біріктіру арқылы экономиканы дамыту үшін инвестициялар тартудың маңызды құралы болып табылады.

МЖӘ жобаларының тартымдылығын арттыру мақсатында МЖӘ-нің инфрақұрылымы мен нормативтік базасы жетілдіріледі. Заңнамалық деңгейде кепілдік берілетін төлем туралы Тараптар арасындағы уағдаластық түріндегі келісімшарттардың "tаке оr рау" төлеу тетігін бекіту есебінен қаржыландырушы тараптың тәуекелдерін жабу мүмкіндігін көздеу жоспарлануда. Бұл МЖӘ объектісінің құнын тиімді жоспарлау және қарыз қаражатының қайтарымдылығын қамтамасыз ету есебінен қаржыландырушы тараптың кредиттік тәуекелдерін барынша азайтуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ бюджеттен қаражат уақытша болмаған жағдайда келісімшарт бойынша міндеттемелерді орындау бойынша мемлекеттік әріптес тарапынан кепілдік міндеттемелер көзделетін болады.

5. Баламалы қаржыландыру құралдарын дамыту үшін жағдайлар жасау

Капиталды тартудың балама құралдарының нарығы бизнес-жобаларды қаржыландырудың қосымша арнасы болып табылатын краудфандинг, сауда және венчурлік платформалар арқылы ұсынылған.

Инвесторлардың сенімін дамыту және арттыру, баламалы қаржыландыру нарығында инвестициялар тәуекелдерін барынша азайту үшін тиісті құқықтық орта құрылатын болады. Атап айтқанда, краудфандингтік платформаларды, сауда алаңдарын, оның ішінде АХҚО аумағында реттеуді енгізу мәселесі қаралады.

Компаниялардың капиталына салынатын венчурлік инвестициялар кредитке қол жеткізуді қиындатқан капиталдың жетіспеушілігі мәселелерін шеше алады. Қазіргі уақытта мемлекет венчурлік қаржыландыруды дамыту үшін заңнамалық жағдайлар мен қолайлы орта құрған - Аstana Hub Qaztech Ventures және АХҚО қызметі.

Венчурлік қаржыландыру белсенділігін дамыту және өсіру үшін стартап- компанияларды тікелей немесе АХҚО-да тіркелген венчурлік қорлар немесе краудфандингтік алаңдар арқылы қаржыландыратын инвесторлар класын дамыту үшін заңнамалық ынталандырушы жағдайлар жасау қажет.

3-міндет. Мемлекеттің экономиканы қаржыландырудағы рөлін өзгерту

Қазіргі уақытта мемлекет экономиканы тікелей қаржыландыруға даму институттары арқылы, сондай-ақ сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау және кредиттерге кепілдік беру арқылы бизнесті мемлекеттік қолдаудың әртүрлі бағдарламаларын іске асыру арқылы белсенді түрде қатысады.

Мемлекеттің экономиканы қаржыландыруға қысқа мерзімді кезеңде қатысуы экономикаға оң әсер етеді. Алайда ұзақ мерзімді перспективада нарықтық кредиттеуді арзан мемлекеттік қаржыландырумен алмастыру теріс салдарға әкеп соғады - ақша-кредит саясаты құралдарының тиімділігін, пайыздық және кредиттік арналардың пәрменділігін төмендету, мемлекеттік және нарықтық қаржыландыру көздері арасындағы сыйақы мөлшерлемелеріндегі төреліктің пайда болуы, ақшаның нақты құнын бұрмалау.

1. Мемлекеттік органдардың тиімді макроэкономикалық саясат бойынша шараларын үйлестіру

Макроэкономикалық тұрақтылық қаржы секторын толыққанды дамытуға ықпал етеді. Бұл үшін Агенттіктің қаржы нарығын дамытуға бағытталған іс-қимылдары ҰБ-ның ақша-кредит саясатының тиімділігін арттыру жөніндегі тиісті бастамаларымен, сондай-ақ Үкіметтің макроэкономикалық саясатқа қатысты шараларымен нығайтылуға тиіс. Бұл ұзақ мерзімді болашақта Қазақстан экономикасының орнықты өсуінің негізін құрайды.

Осыған байланысты Үкіметтің, Ұлттық Банктің және Агенттіктің макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге, тәуекелдерді шектеуге, экономиканы қолдауға және оны сыртқы және ішкі ортаның өзгерген жағдайларына бейімдеуге бағытталған шараларын келісуді және үйлестіруді қамтамасыз ету жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады.

2. Экономикаға мемлекеттік қолдау көрсететін бағдарламаларды біртіндеп қысқарту

Экономиканы қаржыландыру көлемінің бір мезгілде төмендеуіне негізделген нарықтық соққыларды азайту мақсатында Үкімет, ҰБ және Агенттік даму институттары арқылы тікелей мемлекеттік қаржыландыруды және кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік қолдауды біртіндеп қысқарту бойынша жұмысты жалғастырады.

Аталған іс-шараларды іске асыру банктік кредиттеу, микрокредиттеу және қор нарығындағы құралдар арқылы бизнес субъектілерін қаржыландырудың нарықтық қағидаттарына көшіруге ынталандырады. Бұл мемлекет қаражатын ұтымды пайдалануға, ақша-кредит саясаты құралдарының тиімділігін арттыруға ықпал етеді. Кейіннен экономиканы мемлекеттік қолдаудың бағдарламаларын біртіндеп қысқарту бәсекелестікті арттыруға, кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемелерін төмендетуге және қор нарығында борыштық қаржыландыруды тарту құралдарын дамытуға алып келеді.

Қарыз алушылар үшін бұл іске асырылатын жобалардың тиімділігін арттыруға, ашықтық пен бәсекеге қабілеттілікке, қаржылық жоспарлау және бюджеттеу жүйесін жақсартуға ынталандырады.

3. Дәрменсіз кәсіпорындарға мемлекеттік қолдау көрсетуді тоқтату

Жекеше секторды дамыту табиғи түрде сауықтыру процесінсіз жүргізілмейді. Қазіргі уақытта экономикада арзан мемлекеттік қаржыландыруға қол жеткізе алатын тиімсіз кәсіпорындар бар. Мұндай ахуал қаржыландыруды рентабельдік қарыз алушылардан рентабельді емес қарыз алушыларға қайта бөлуге әкеледі және барынша тиімді компанияларды бәсекелес емес жағдайға қалдырады.

Дәрменсіз кәсіпорындардың қарыз алу бағдарламаларына қол жеткізуін шектеу үшін дәрменсіз және жұмыс істеуге қабілетсіз кәсіпорындарға мемлекеттік қолдауды болдырмау қажет.

Мемлекеттік қолдау шараларын оңтайландыру және жұмыс істеуге қабілетсіз қарыз алушыларды қаржыландыруды болдырмау мақсатында Үкімет кәсіпорындардың жұмыс істеуге қабілеттілігін бағалаудың (талдаудың) нақты тетіктерін әзірлеу бойынша шаралар қабылдайтын болады.

4-міндет. Дәрменсіз қарыз алушыларды оңалту және олардың банкроттығы

Банкроттықтың тиімді тетіктерінің болуы борышкерлердің мүлкін экономикалық айналымға қайтара отырып, төлемге қабілетсіз және тиімсіз борышкерлерді экономикалық қызметтен шығару арқылы ел экономикасын тез сауықтыруды қамтамасыз етеді.

1. Оңалту және банкроттық рәсімдерін жетілдіру

Банкроттық институтының жетілдірілмеуі банктердің балансында проблемалық берешектің жинақталу себептерінің бірі болып табылады.

Банкроттық рәсімдерінің тиімділігін арттыру қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етудің басым міндеттерінің бірі болып табылады. Тиімсіз банкроттық институты жұмыс істемейтін қарыздардың деңгейін төмендетуге мүмкіндік бермей, банктердің кредиттік тәуекелдерін арттырады және экономиканы кредиттеуді шектейді.

Банкроттық институтының проблемалары, оның ішінде құқықтық реттеу кемшіліктері және кепілді кредиторлардың мүдделерін қорғаудың бірдей тетіктерінің болмауы, сондай-ақ сот және құқық қолдану практикасының, әкімшілердің қызметінің проблемалары шешілмеген күйінде қалып отыр және қайта қарауды талап етеді.

Борышты қайтарудың төмен көрсеткіштері, дәрменсіздікті шешу рәсімдері құнының жоғары болуы, кепілді кредиторлардың оңалту және банкроттық рәсімдеріне мүдделілігінің болмауы банкроттық институтының тиімділігін азайтады.

Бұдан басқа, банкроттық процеске қатысушылардың (әкімшілер, судьялар, кредиторлар) қаржылық талдау және корпоративтік құқық саласындағы біліктілігінің жеткіліксіздігі дәрменсіз борышкерлердің жауапкершіліктен жалтаруына және активтерді шығарып кетуіне "жол" ашады.

Банкроттық және оңалту, кредиторлардың құқықтарын қорғау рәсімдерінің ашықтығын және тиімділігін арттыру, сондай-ақ банкроттық рәсімге барлық қатысушылардың біліктілігін жақсарту банктердің кредиттік тәуекелдерін төмендетуге және қарыздарды қайтару бойынша барынша тиімді тетіктер жасауға мүмкіндік береді, бұл кепіл мүлкінің экономикалық айналымға қайтарылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Банкроттық және оңалту рәсімдерінде кепілді кредиторлардың абсолютті басымдығын енгізу мүмкіндігі қосымша қаралады. Бұл кепілді кредиторды қорғауға және басқа кезектердің басымдығын пайдалана отырып, қаражатты заңсыз шығаратын жосықсыз борышкерлердің асыра пайдалануын болдырмауға мүмкіндік береді.

2. Банкроттық және оңалту мерзімдерін оңтайландыру

Стрестік активтермен жұмыс берешекті өндіріп алу туралы сот істерін қараудың, кепіл мүліктен өндіріп алудың, сот шешімдерін орындаудың ұзақ мерзімдерімен ұштасқан. Осы іс-шаралардың шеңберінде көрсетілген берешекті қайтару мерзімдері сотқа жүгінген сәттен бастап кепіл мүлкін өткізу және берешекті өтеу сәтіне дейін созылады.

Стандартты өндіріп алу кезінде бүл мерзім 1 жылды құрайды, бірақ іс жүзінде ол 5 және одан да көп жылға созылуы мүмкін. Осыған байланысты банкроттық және оңалту рәсімдеріне бастама жасау және жүргізу мерзімдерін заңнамалық деңгейде оңтайландыру қажет, бұл банктердің және КАБҰ-ның балансында проблемалық берешектің жинақталуын азайтуға мүмкіндік береді.

5-міндет. Жұмыс істемейтін активтер нарығын дамыту

Нарық жағдайларында стрестік активтерді дамыту және оларды экономикалық айналымға қосу банк секторын сауықтырудың негізгі факторларының бірі болып табылады, олар экономиканы орнықты кредиттеу үшін банктердің капиталы мен операциялық ресурстарын босатуға, сондай-ақ болашақта стрестік активтердің жинақталу тәуекелін азайтуға мүмкіндік береді. Банк секторы бойынша жұмыс істемейтін кредиттердің деңгейі қаржы секторының тұрақтылығы үшін қатер төндірмейді. Сонымен бірге, банктердің және КАБҰ-ның балансында банктердің капиталына жүктеме салатын және экономиканы кредиттеу мүмкіндіктерін шектейтін стрестік активтердің айтарлықтай көлемі бұрынғыдай сақталады.

1. Стрестік активтер нарығында жеке инвесторлар мен басқарушы компаниялардың пайда болуын ынталандыру

Болашақта стрестік активтердің жаңадан өсу ықтималдығын азайту үшін жеке инвесторларды тарта отырып, стресстік активтерді еркін сатудың нарықтық тетіктерін дамыту қажеттілігі туындайды.

2022 жылы стрестік активтерді сатып алатын субъектілерге заңнамалық шектеулерді алып тастау арқылы стрестік активтер нарығына жаңа инвесторлардың қол жеткізуін кеңейтуді, коллекторлық компаниялардың және КАБҰ-ның базасында сервистік компаниялар институтын қүруды, сондай-ақ стрестік активтерді экономикалық айналымға енгізуді ынталандыру үшін банктердің және микроқаржы ұйымдарының балансында өндіріп алынған мүліктің болуының шекті мерзімдерін (3 жыл) белгілеуді көздейтін стрестік активтер нарығын дамыту жөнінде заңнамалық түзетулер қабылданды.

Осыны ескере отырып, қарыздарды қайтару тетіктерінің тиімділігін арттыру, кепіл мүлкін экономикалық айналымға тарту жөнінде шаралар қабылданады, сондай-ақ стрестік активтер нарығында жеке инвесторлар мен басқарушылардың пайда болуы үшін институционалдық және заңнамалық ынталандырулар жасалады.

2. Стрестік активтерді сатып алу-сату үшін бірыңғай алаң әзірлеу

Басқа басым міндет - стрестік активтерді іске асыру үшін толыққанды инфрақұрылым құру және стрестік активтерді сатып алу мен сатудың қайталама нарығын қалыптастыру.

Ол үшін Агенттік ЕҚЦБ-тың техникалық қолдауымен ҰБ-пен және Үкіметпен бірлесіп, барлық мүдделі инвесторлар мен стрестік активтерді ұстаушылар үшін стрестік активтерді сатып алу мен сату бойынша ашық қол жеткізуді қамтамасыз ететін бірыңғай платформаны құру жобасын іске асырады.

2022 жылдың соңына дейін операциялық модель және оператор-ұйым айқындалады, ол бұдан кейін электрондық платформаның жұмыс істеуіне техникалық қолдау көрсетуді жүзеге асырады. Сонымен бірге, электрондық платформаны құру үшін қажетті заңнамалық өзгерістер айқындалады.

Стрестік активтерді сатып алу мен сату бойынша бірыңғай платформа нарықтың айқындылығын ұлғайтуға, стрестік активтерді сатып алуға мүдделі инвесторлардың базасын кеңейтуге, сондай-ақ стрестік активтерді сатып алу мен сатудың қайталама нарығын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

6-міндет. Кредиттік тәуекелдерді бағалау рәсімдерін жетілдіру

Тәуекелдерді басқарудың тиімді жүйесін құруға қойылатын талаптар шеңберінде банктер күтілетін шығынды есептеу үшін кредиттік тәуекелдерді бағалаудың өз модельдерін дамытуы қажет.

1. Банктердің кредиттік тәуекелдерін бағалау модельдерін жетілдіру

Қазіргі уақытта қарыз алушылардың кредитке қабілеттілігін бағалау және күтілетін шығынға провизиялар (резервтер) жасау үшін кредиттік тәуекелді бағалау модельдерін қолдану алдыңғы қатарлы тәжірибе болып табылады. Алаяқтық транзакцияларды анықтау, проблемалық берешекті реттеу, инвестициялық шешімдер қабылдау үшін маркетингте модельдеудің озық әдістері де пайдаланылуы мүмкін.

Тәуекелге бағдарланған қадағалау шеңберінде Агенттік модельдерді тұрақты валидациялау процесін бақылауды енгізетін болады, бұл пайдаланылатын деректердің сапасын жақсартуға ықпал етеді және тәуекел-менеджментті цифрландыруға қатысты қолайлы реттеу ортасын құрады. Қаржы ұйымдары өз кезегінде модельдеудің озық тәсілдерінде сараптаманы ұлғайтады және пайдаланылатын алгоритмдердің күрделілік деңгейін арттырады.

2. 9 ХҚЕС талаптарын нақтылау

Банктердің актілер және шартты міндеттемелер бойынша провизиялар (резервтер) қалыптастыруы күтілетін шығынды ескеруге мүмкіндік беретін 9 ХҚЕС-ке сәйкес жүзеге асырылады.

Агенттік шоғырландырылған негізде провизиялау, активтерді жіктеу және есепке алу рәсімдері бойынша талаптарды белгілеу, құнсыздану триггерлерін кеңейту, негізгі қызметтен және кепілмен қамтамасыз етуден күтілетін ақша ағындарын есептеуге қойылатын талаптарды белгілеу, күтілетін кредиттік шығындарды есептеу параметрлеріне қатысты резервтеу модельдеріне қойылатын талаптарды қалыптастыру бөлігінде 9 ХҚЕС бойынша провизияларды қалыптастыруға қойылатын реттеушілік талаптарды нақтылауды жоспарлайды.

7-міндет. Банк құпиясын қамтамасыз ету

Банк құпиясын қамтамасыз ету банктік қызметтің негізгі қағидаттарының бірі болып табылады. Осы қағидатқа сәйкес банктер қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін, оның ішінде жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқығын қорғауды қамтамасыз ету мақсатында өз клиенттерінің салымдары мен шоттары туралы мәліметтер, шоттар мен мәмілелер бойынша банк операциялары туралы құпияны сақтайды.

1. Банк құпиясын құрайтын мәліметтерді қайта қарау

Соңғы жылдары Қазақстанда банк құпиясының режимі айтарлықтай өзгерді, банк құпиясын құрайтын мәліметтерді ашу үшін негіздер кеңейтілді.

Жалпыға бірдей декларациялауды енгізгеннен бастап банк құпиясы салық органдары үшін қолжетімді болады. Декларациялау шеңберінде қазақстандық және шетелдік банктердегі шоттарда ақша қозғалысы зерделенуі мүмкін. Осыған байланысты банк құпиясының конфиденциалдылық режимі болмауы мүмкін.

Қаржы мекемелерінің құпиясы мәселесін шешу жолдарының бірі - банк құпиясын құрайтын мәліметтер ұғымын қайта қарау. Конфиденциалдылықты қамтамасыз ету үшін Агенттік банк құпиясын құрайтын мәліметтерді өзгерту, сондай-ақ оны заңсыз жария еткені және пайдаланғаны үшін жауапкершілікті бір мезгілде күшейте отырып, осы мәліметтерді алушыларды заңнамалық түрде қысқарту мәселесін қарайтын болады.

Сонымен бірге, сақтандыру құпиясын және бағалы қағаздар нарығындағы құпияны құрайтын мәліметтерді өзгерту мүмкіндігі қаралады.

5. "Қаржылық мүдделерді қорғау құралы ретінде сақтандыру нарығын дамыту" даму бағыты

Сақтандыру әлеуметтік бағдарланған сала бола отырып, халықтың әл-ауқатын арттыруға және оның мүліктік мүдделерін қорғауға қосымша мүмкіндіктер береді. Сақтандыру қызметтерін ұсыну мен оның қолжетімділігін арттыру үшін жағдай жасау қажет. Халықтың, сондай-ақ бизнес-ортаның әл-ауқаты деңгейінің өсуіне қарай мүліктік шығындардың ықтимал тәуекелдерін сақтандыруға сұраныс өседі. Сақтандыру ұйымдары өскелең сұранысты қанағаттандыруға бағытталған өнімдердің кең желісін, оның ішінде өмірді сақтандыру мен аннуитеттік сақтандыру бойынша ұсынуға дайын болуы тиіс. Бұл, өз кезегінде, жекеше инвестициялар көлемін ұлғайтуға және мемлекетке түсетін әлеуметтік жүктемені біртіндеп азайтуға ықпал етеді. Бұл ретте сақтандыру ұйымдары арқылы институционалдық инвесторларды дамыту маңызды міндет болып табылады.

1-міндет. Сақтандыру қызметтерінің желісін кеңейту

Халықтың жинақ ақшасының және халықты мүліктік қорғаудың деңгейі төмен күйінде қалуда. Сақтандыру қызметтерімен төмен қамту факторларының бірі сақтандыру түрлерінің шектеулі тізбесі болып табылады. Осыған байланысты жаңа өнімдер мен технологияларды енгізу есебінен сақтандыру қызметтерінің желісін кеңейту қажет.

1. Жалпы сақтандыру саласындағы сақтандыру қызметтерінің желісін кеңейту

Сақтандыру нарығын одан әрі дамыту сақтандыру қызметтерінің бәсекелестікке қабілеттілігін және халық және бизнес үшін тартымдылығын арттыру үшін қолайлы жағдайлар жасауға, сақтанушылардың (пайда алушыларды) құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған шараларды енгізуге, сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етуге бағдарланады.

Жалпы сақтандыру саласында дамудың негізгі бағыттары жүктелген сақтандыруды енгізу арқылы халықтың және кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қорғауға бағытталады. Кәсіпкерлік субъектілерінің үшінші тұлғалар алдындағы жауапкершілігінің жүктелген сақтандыруын дамыту халықты кәсіби қателерден, кәсіпкерлік субъектілері ұсынатын сапасыз қызметтерден мүліктік қорғауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Үкімет Агенттікпен бірлесе отырып, осы бағытта өз қызметін рұқсаттар мен лицензиялар негізінде жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерін кәсіби жауапкершілікті сақтандырумен қамту мәселелерін пысықтайтын болады. Агенттік жүктелген сақтандыруды енгізу шарттарын айқындап, Үкімет кәсіпкерлік субъектілерінің жауапкершілігі сақтандырылатын экономика салалары бойынша қызмет түрлерін пысықтайды.

Сақтандырудың міндетті түрлерін жүктелген түрлерге біртіндеп көшіру жоспарлануда, бұл актуарлық есептеулер негізінде баға белгілеудің икемді жүйесіне көшуге, сақтандыру объектісінің тәуекелділік дәрежесіне және өнімнің нақты шығындылығына байланысты сақтандыру шарттарын қолдануға мүмкіндік береді. Сақтандырудың міндетті түрлері бойынша сақтандыру тарифтерін есептеу моделі нарық бойынша сақтандыру түрлерінің ағымдағы шығындылығын талдау негізінде құрылатын болады, бұл тарифтеудің икемді жүйесіне көшуге мүмкіндік береді.

Бірнеше сақтандырушының сақтандыру пулын құру арқылы бір тәуекелді бірлескен сақтандыруы ұлттық сақтандыру нарығының мүмкіндіктерін кеңейту тетіктерінің бірі болып табылады. Сақтандыру ұйымдарының сақтандырудың жүктелген түрлері бойынша ұлттық сақтандыру пулдарын құру үшін әлеуеті бар, бұл сақтандыру мен тарифтеудің бірыңғай шарттарын қолдануға мүмкіндік береді, сақтандырудың ашық және қолжетімді жүйесін ұйымдастыруды, төлемдерді реттеудің бірыңғай стандарттарын қамтамасыз етеді және қазақстандық сақтандыру нарығының сыйымдылығын арттырады. Пулинг жүйесін дамыту ірі және апаттық тәуекелдерді сақтандыруға мүмкіндік береді және тәуекелдерді, оның ішінде қайта сақтандыру нарығында қайта бөлудің тиімді жүйесін қамтамасыз етеді.

Қазақстанда өңірлердің едәуір бөлігі сел, су тасқыны, құрғақшылық сияқты табиғи сипаттағы тәуекелдерге бейім. Халықты және азаматтардың мүліктік мүдделерін табиғи апаттардан қорғауда сақтандыру тетіктері іс жүзінде іске қосылмаған. Шығындарды өтеу бойынша шығыстардың ауыртпалығы негізінен мемлекеттік бюджетке түседі. Бұл факторлар ұлттық экономикаға да, қарапайым азаматтарға да айтарлықтай шығын келтіреді. Осыған байланысты әлеуетті ірі шығындарды азайту мақсатында мемлекет пен сақтандыру секторы қатысатын апатты оқиғалардан сақтандыруды енгізудің орындылығына талдау жүргізілетін болады.

Ел экономикасына ажырамас қатысушы ретінде АХҚО-ның болуы қазақстандық сақтандырушылардың қайта сақтандыру қызметінің ашықтығын арттырады. АХҚО аумағында тіркелген шетелдік қайта сақтандырушылар отандық сақтандырушылардың тәуекелдерін қайта сақтандыруы мүмкін.

2. Өмірді жинақтаушы сақтандыруды ынталандыру

Өмірді сақтандыру саласының өнімдері жинақтаушы функцияға ие бола отырып, сақтандыру қорғауының болуы және инвестициялық кіріс алу мүмкіндігі бойынша артықшылықтары бар банк депозиттеріне балама бола алады.

Азаматтардың жинақтау бастамаларын ынталандыру мақсатында Үкімет Агенттікпен бірлесе отырып, өмірді жинақтаушы сақтандыру өнімдерінің желісін кеңейту және оларды таратуға қолайлы жағдайлар жасау бойынша жұмыстарды жалғастыру қажет.

Бүл шаралар өмірді жинақтаушы сақтандырудың тартымдылығын арттыруға және азаматтардың басқа қаржылық көрсетілетін қызметтерді алу кезінде, мысалы, ипотекалық кредит беру кезінде кепілнысаны ретінде жинақтарды пайдалану мүмкіндігін кеңейтуге мүмкіндік береді.

Білім беру жинақтарына сыйлықақы түріндегі мемлекеттік қолдау және өмірді сақтандыру компаниялары ұсынатын күтпеген оқиғалардан сақтандыру азаматтар үшін білім беру жинақ бағдарламасының тартымдылығын арттырады. Агенттік өмірді сақтандырудың жинақтаушы білім беру өнімінің қолжетімділігі мен сенімділігін арттыру үшін реттеушілік және құқықтық базаны жетілдіретін болады.

Зейнетақы аннуитеттерінің тетігі зейнетақы жүйесін жетілдіруге ықпал ететін ең маңызды құралдардың бірі болып табылады. Бүгінгі таңда зейнетақы жинақтарының жеткіліксіздігіне байланысты зейнетақы аннуитеттері адамдардың көпшілігіне қолжетімді емес. Зейнетақы аннуитеті шартын жасасу үшін зейнетақы жинақтарының жеткіліктілігін есептеу әдістемесін қайта қарау арқылы осы өнімді жетілдіру, бірлескен (ерлі-зайыптылық) аннуитеттерді енгізу зейнетақы аннуитеттерінің халыққа қолжетімді мен тартымды болуына оң әсер етеді.

Жинақтаушы сақтандыруды дамытуда сақтанушылардың инвестициялық басқаруды өмірді сақтандырумен (unit-linked) үйлестіруіне және сақтандырушының пайдасына қатысуына мүмкіндік беретін жаңа сақтандыру өнімдері ерекше орын алуға тиіс. Жеке тұлғалар үшін инвестициялық мүмкіндіктерді кеңейту мақсатында unit-linked өмірді сақтандырудың ұзақ мерзімді жинақтаушы инвестициялық өнімдерін жандандыру жөнінде шаралар қабылданады.

Сақтандыру саласын дамыту бойынша кешенді шаралар қабылдау сақтандыру саласының орнықты өсуін және сақтандыру қызметтерінің халықтың ауқымды тобы мен нақты секторға қолжетімді болуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

2-міндет. Халықтың әл-ауқатын арттыруға және оның мүліктік мүдделерін қорғауға бағытталған сақтандыру нарығын тиімді дамыту

Бұл міндет бойынша негізгі бастамалар сақтандыру бизнесін цифрландыру арқылы сақтандыру қызметтерінің халыққа қолжетімді болуын арттыруға, сақтандыру нарығына қатысушылар үшін кәсіби стандарттарды енгізу арқылы ұсынылатын қызметтердің сапасын жақсартуға, кәсіби кадрларды даярлау жүйесін жетілдіруге және сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру жүйесін дамыту арқылы халықтың сақтандыруға деген сенімін нығайтуға бағытталатын болады.

1. Сақтандыру қызметтерін цифрландыруды дамыту

Сақтандыру секторын дамытудың негізгі үрдістеріне сақтандыру қызметтерінің бизнес-процестерін оңтайландыру үшін цифрлық технологияларды пайдалану арқылы сақтандыру бизнесін цифрландыру жатады.

Қаржылық технологияларды дамыту және сақтандыру нарығында инклюзивтілікті қамтамасыз ету, сондай-ақ халықтың сақтандыруға қолжеткізуін жеңілдету шеңберінде сақтандыру қызметтерін цифрландыру есебінен, оның ішінде клиенттерді биометриялық сәйкестендіруді пайдалана отырып, алу кезінде сақтандыру ұйымдары, мемлекеттік органдар және тұтынушылар арасында электрондық өзара іс-қимылға көшу жалғасады.

Онлайн сақтандыру тетігін одан әрі жетілдіру мақсатында сақтандырудың бірыңғай дерекқоры арқылы сақтандыру төлемдерін онлайн-реттеу енгізілетін болады, бұл сақтандыру төлемін алу процесін жеңілдетуге және жеделдетуге, келтірілген залалды бағалау процесін бірыңғай стандарттарға сәйкес келтіруге, сақтандыру алаяқтығынан қорғау тетігін енгізуге мүмкіндік береді.

Сақтандыру инновацияларын дамыту және сақтандыру нарығында технологияларды енгізу мақсатында сақтандырудың бірыңғай дерекқорын үнемі жаңғыртып отыру қажет. Келешекте қадағалау және реттеу үшін SuрТесһ, RegТесһ технологияларын тиімді қолдану мақсатында сақтандыру статистикасының, оның ішінде АХҚО қатысушыларының рұқсат етілген сақтандыру түрлері бойынша статистикасының толыққанды дерекқорын құру, ал сақтандыру нарығы үшін InsurТесһ технологияларын қолдана отырып сақтандырудың инновациялық өнімдерін дамытуға, икемді тариф белгілеуді енгізуге, клиенттердің толыққанды андеррайтингіне, скорингтік модельдерді құруға жағдайлар жасау жоспарлануда.

Бұл реттеуші алдында есеп беруді қысқарту есебінен қаржы секторы мен оның инфрақұрылымына түсетін жүктеменің азаюын қамтамасыз етеді және сақтандыру ұйымдары қызметінің ашықтығын арттырады. АХҚО қатысушыларының тәжірибесін қолдану арқылы сақтандыру қызметтерін тұтынушылар үшін халықаралық стандарттар деңгейіндегі сервисі бар сақтандырудың жаңа өнімдері пайда болады.

Сақтандыру бизнесін жүргізуде және технологияларды жетілдіруде деректердің рөлінің артуын ескере отырып, СБДҚ-ны мемлекеттік дерекқорлармен интеграциялау жалғастырады, бұл халықты сақтандыру қызметтерімен қамтуды ұлғайтуға мүмкіндік береді және ақпараттың сапасын қамтамасыз етеді.

Сақтандыру ұйымдарының қызметін цифрландыру деңгейін арттыру үшін сақтандыру ұйымдарына ІТ-технологиялар, мобильдік қосымшаларды әзірлеу және ендіру саласындағы қызметті жүзеге асыратын компанияларды, төлем ұйымдарын және басқа да заңды тұлғаларды сатып алу (құру) құқығын беру мүмкіндігін қарастырған жөн.

2. Сақтандыру нарығына қатысушылар үшін кәсіби стандарттарды қалыптастыру

Реттеушінің нарықтың жұмыс істеуінің қағидалары мен қағидаттарын әзірлеуі мен енгізуі негізінде ғана сақтандыру секторын дамыту, оның тартымдылығы мен қаржылық тұрақтылығын арттыру мүмкін емес. Сақтандыру нарығына қатысушылардың кәсіби стандарттарын және мінез-құлық кодексін жасау негізінде үздік нәтижелерге қол жеткізуге болады. Мұндай кәсіби стандарттар нарыққа қатысушылардың бәсекелестік позицияларын назарға ала отырып, нарыққа қатысушылардың бастамасымен ұсынылу және консенсустік негізде қабылдануы қажет.

Сақтандыру қызметтерінің сапасын арттыру, оның ішінде сақтандырушының атынан сақтанушылармен (сақтандырылушылармен) өзара іс-қимыл жасау кезінде дербес қатысушы ретінде әрекет ететін сақтандыру нарығындағы делдалдардың (сақтандыру агенттері мен аджастерлердің) құзыретінің деңгейіне байланысты. Сақтандыру делдалдары қызметтерінің сапасын арттыру мақсатында реттеумен қамтылмаған сақтандыру нарығының жекелеген қатысушыларының өзін-өзі реттеу институты енгізілетін болады.

3. Сақтандырудың жекелеген түрлері бөлігінде сақтандыру компанияларына КЖ/ТҚҚ талаптарын жеңілдету мүмкіндігін талдау

ФАТФ-ның ұсынымдарына сәйкес сақтандыру нарығындағы операциялар бөлігінде КЖ/ТҚҚ жүйесі мониторингінің нысанасы тек өмірді сақтандыру шарттары, зейнетақы жүйесі шеңберіндегі шарттар, сондай-ақ инвестициялауға байланысты өмірді сақтандырудың өзге де шарттары болып табылады. ФАТФ-ның ұсынымдары "жалпы сақтандыру" саласындағы сақтандыру ұйымдарының қызметін қамтымайды, ал Қазақстанда сақтандырудың міндетті түрлерін қоса алғанда, сақтандырудың барлық түрлері бойынша мәмілелер мониторингтеуге жатады.

КЖ/ТҚҚ туралы қолданыстағы заңнама сақтандыру қызметтерін қашықтан сату арналарын дамытуды айтарлықтай дәрежеде шектейді, төлемдердің елеулі көлемінің клиенттерді тиісті түрде тексеру рәсімін өткізе отырып, екінші деңгейдегі банктер арқылы қолма-қол ақшасыз нысанда өтетініне қарамастан, олардың жеңілдігі мен халыққа қолжетімді болуын қамтамасыз қамтамасыз етпейді.

КЖ/ТҚҚ талаптарын ФАТФ-ның ұсынымдарына сәйкес келтіру мақсатында ҚМА-мен келісе отырып, сақтандырудың міндетті түрлері бойынша мәмілелер мен операцияларды КЖ/ТҚҚ қолданыстағы ұлттық режимінен шығару мүмкіндігін қарастыру қажет, сондай-ақ КЖ/ТҚҚ тәуекелдерін ескере отырып, ерікті сақтандыру түрлері бойынша жекелеген талаптар (болмашы сомалар және тәуекелі төмен операциялар бойынша) жеңілдетілді.

4. Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қорының (СТКҚ) жұмыс істеу тиімділігін арттыру

Сақтандыру қызметтерін тұтынушылардың СТКҚ жұмысы туралы хабардар болуын арттыру тұтынушылардың қаржылық сауаттылығын дамыту мен құқықтарын қорғауды арттыруда шешуші фактор болып табылады. Сонымен бірге, сақтанушылардың СТКҚ-мен өзара іс-қимылын жақсарту сақтандыру нарығына қатысушылардың шағымдарына тергеп-тексеру жүргізу және жауап дайындау бөлігінде реттеушіге түсетін жүктемені азайтады.

Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру жүйесі 2003 жылдан бастап енгізілді және ол сақтандырудың әлеуметтік және кең таралған түрлері бойынша төлемдерді жүзеге асыруға кепілдік береді. Сақтандыру ұйымы мәжбүрлеп таратылған жағдайда, СТКҚ сақтанушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді.

Халықтың сақтандыруға деген сенімін сақтау үшін СТКҚ-ның мәртебесін және оның сақтандыру қызметтерін тұтынушылардың мүдделерін қорғаудағы рөлін арттыру қажет. Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру жүйесін одан әрі дамытудың жүйелі тәсілі сақтандырудың кепілдік берілетін сыныптарын кеңейту, кепілдік төлемдерін жүзеге асыру тетігін қайта қарау, сақтандырудың аннуитетті түрлері бойынша төлемдердің үздіксіздігін қамтамасыз ету мәселелерін және СТКҚ-дағы корпоративтік басқару талаптарын қамтитын болады.

5. Университеттерде сақтандыру мамандарын және актуарийлерді оқыту бойынша мамандандырылған бағдарламаларды дамыту

Халықтың сақтандыру мәдениетін арттыру тұрақты және кешенді жұмысты талап етеді. Халықтың қаржылық сауаттылығының элементтерін енгізе отырып, білім беру жүйесін дамыту жөніндегі іс-шаралар біліктілігі жоғары кадрларды қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Мектеп және университет бағдарламалары, сондай-ақ сертификаттық бағдарламалар сақтандыру нарығындағы кәсіпқойлар үшін өсу драйвері болып табылады.

Сақтандыру секторында кәсіби және білікті кадрлардың жетіспеушілігі жоғары оқу орындарында сақтандырудағы тәуекел-менеджерлерді, актуарийлерді мамандандырылған оқытуды енгізуді, халықаралық стандарттарды ескере отырып, мамандарды кәсіби сертификаттау бағдарламаларын дамытуды талап етеді.

6. "Экономиканы қаржыландырудың тиімді құралдарының бірі ретінде бағалы қағаздар нарығын дамыту" даму бағыты

Бағалы қағаздардың тиімді жұмыс істейтін нарығы инвесторлардың капиталын компаниялардың бизнесі өсуі үшін оларға тартуды және қайта бөлуді қамтамасыз етеді. Бағалы қағаздар нарығын дамыту халықтың жинақтау мүмкіндіктерін арттыруға, жаңа қаржы құралдарының пайда болуына және олардың қолжетімділігін арттыруға, нарық инфрақұрылымын жетілдіруге бағытталуға тиіс.

Қор нарығын дамытудың маңызды жосықсыз практикаларға, оның ішінде бағыты реттеу аясына лицензияланбаған делдалдарды енгізу және құқық бұзушылықтардың жолын кесудің практикасы арқылы жосықсыз практикаларға қарсы іс-қимыл есебінен сенім ортасын қалыптастыру болып табылады.

1-міндет. Ұлттық қор нарығының экономиканың өсуін қаржыландырудағы және инвестициялар тартудағы рөлін арттыру

Экономикалық өсудің кредит берумен қатар маңызды құрамдас бөлігі тиімді қор нарығы болып табылады. Ұлттық қор нарығының дамуы жеткіліксіз институционалдық және бөлшек сұраныс мәселелерін шешуге бағытталған кешенді іс-шаралар арқылы қамтамасыз етілуі тиіс.

1. Жеке сектор компаниялары үшін қор нарығының құралдары арқылы қаржыландырудың тартымдылығын арттыру

Квазимемлекеттік сектор субъектілерінің және мемлекеттік бағдарламалардың тарапынан қаржыландырудың нарықтық емес жағдайларының болуы қор нарығының құралдарымен төреліктің пайда болуына әкеп соқты, бұл олардың эмитенттер мен инвесторлар үшін тартымдылығын төмендетеді.

Қазақстандық компаниялар арасында орташа мерзімді кезеңде бағалы қағаздар нарығы құралдарының тартымдылығын арттыруға эмитенттерге қолдау көрсету құралдарын қолдану ықпал етеді. Осындай құралдардың бірі кәсіпкерлік субъектілері шығарған борыштық бағалы қағаздар бойынша кепілдіктер беру тетігі болып табылады. Бұл бағалы қағаздарға деген институционалдық сұранысқа оң әсер етеді және инвесторға кепілдіксіз тәуекелді болып көрінетін жобаларға арналған жеке капиталды тартады.

Кәсіпкерлікке қолдау көрсету бағдарламасын іске асыру кезінде қаржылық дамудың түпкілікті мақсаттарына қолдау көрсету және қол жеткізу шараларының тиімділігіне талдау жүргізіледі.

2. Қор нарығында институционалдық сұранысты ынталандыру

Бүгінгі күні БЖЗҚ қор нарығында негізгі институционалдық инвестор болып табылады. БЖЗҚ портфелінде қазақстандық эмитенттердің айналыстағы бағалы қағаздарының елеулі мөлшерін шоғырландыру сауда-саттық көлемдеріне, қаржы құралдарының өтімділігі мен олардың баға белгілеуіне теріс әсер етті.

Бағалы қағаздар нарығының құралдары арқылы экономиканы қаржыландыру көлемдерінің бұдан әрі өсуін қамтамасыз ету мақсатында қор нарығындағы институционалдық сұранысты ынталандыру бойынша шаралар қабылданады. Зейнетақы активтерін жеке басқарудың тартымдылығын арттыру үшін салымшылардың зейнетке шығуына дейін жеке басқаруға тапсырылған зейнетақы жинақтары бойынша тұрақты түрде инвестициялық кіріс алу мүмкіндігін беру мәселесі пысықталады.

Салымшылардың жинақтарды қалыптастыру бойынша мүдделілігін және жауапкершілігін арттыру мақсатында міндетті зейнетақы жарналарының есебінен қалыптастырылған зейнетақы жинақтарын ең төмен жеткілікті шегін қоспағанда, жеке басқаруға аудару құқықтарын ұсыну мәселелері қаралады.

Оған қоса, мемлекет қатысатын басқа қорлардың активтерін жеке басқарушы компаниялардың басқаруына ішінара беру мәселесі қаралады.

Институционалдық ойыншылардың қызмет ауқымдарын кеңейту және көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру үшін кезең-кезеңімен инвестициялық банкинг институты құрылады. Инвестициялық банкинг брокерлік қызметтерді, бағалы қағаздарды және өзге де мүлікті сенімді басқаруды, бағалы қағаздармен операциялар жасау үшін клиенттерге кредит беруді, қаржылық консультация беру және мәмілелерді құрылымдау, кастодиандық қызметтер мен басқаларды қоса алғанда, қызметтердің кең ауқымын ұсынуды қамтиды. Бұл клиенттердің бағалы қағаздар нарығында операцияларды жүзеге асырудағы шығасыларын азайтады және жүргізілетін операциялар көлемін ұлғайтады.

3. Қор нарығында бөлшек сұранысты ынталандыру

Қазақстанның экономикалық тұрғыдан белсенді халқынан бөлшек инвесторлардың үлесінің төмен болуы қор нарығы өтімділігінің өсуін шектейді. Халық жинақтау және инвестициялау объектілері ретінде банктік депозиттерді, қолма-қол шетел валютасы мен жылжымайтын мүлікті таңдайды.

Қазақстандық бөлшек инвесторлардың қор нарығындағы инвестициялық әлеуетін арттыру үшін "Халықтық ІРО" форматында квазимемлекеттік сектордағы компаниялардың бағалы қағаздарын орналастыруды жаңарту талап етіледі. Бұл халыққа қолжетімді болатын инвестициялау құралдарын кеңейтуге мүмкіндік береді, сондай-ақ қаржылық сауаттылықты арттыруға жағдай жасайды.

Халық тарапынан инвестициялық мүдделікті арттыру шеңберінде инвесторлардың бағалы қағаздар нарығына цифрлық қолжетімділігін жақсарту және өтімді шетелдік қағаздарды жергілікті нарыққа жіберу арқылы өнім желісін кеңейту шаралары қабылданады. Бөлшек инвесторлар үшін қор нарығына қолжетімділікті жеңілдету мақсатында брокерлердің өз клиенттеріне қызметтерді электрондық форматқа ауыстыру және қашықтан сәйкестендіру тетіктерін жақсарту арқылы қызметтер көрсету мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.

Қор нарығында бөлшек сұранысты ынталандыру мақсатында қаржы құралдарымен жасалатын операциялар бойынша табыс салығын анықтау кезінде мәмілені жасауға байланысты шығын мен шығысты есепке алу мүмкіндігі қаралады. Қолданыстағы салық заңнамасы азаматтарға қаржы құралдарымен жасалатын операциялар бойынша шығын мен шығысты есепке алуға мүмкіндік бермейді, осыған байланысты олар (банк аударымы үшін алынатын комиссияны, брокердің комиссиясын қоса алғанда) келтірілген шығысты және операциялар бойынша келтірілген шығынды есептемегенде, кез келген кірістен салық төлеуге міндетті.

4. Ірі компаниялардың ІРО-сын жүргізу арқылы қор нарығындағы ұсыныстарды ынталандыру

Қазақстанның қор нарығында ірі компаниялардың ІРО-ның ұзақ уақыт болмауы халықтың жергілікті қор нарығына деген қызығушылығын төмендетеді. Бұл бөлшек инвесторлар қаражатының шетелдік капитал нарығына әкетілуіне ықпал етеді. Өз кезегінде, бөлшек инвесторлардың ауқымды тобын тарту акцияларға қажетті сұранысты қалыптастырады және қор нарығының өтімділігін арттыруға ықпал етеді.

Қазақстан қор нарығын бұдан әрі дамыту және бөлшек инвесторлардың ауқымды тобын тарту үшін, ірі компанияларды ІРО арқылы қор нарығына шығаруды жүзеге асыру қажет.

Агенттік мүдделі тараптармен бірлесіп екі биржа - КАSЕ және АХҚО биржасының әлеуетін пайдалануды көздейтін ұлттық компаниялардың болашақ ІРО-сын өткізу тәсілдерін пысықтайды. Сонымен қатар, жергілікті инвесторлардың өтінімдерін толығымен қанағаттандыру бойынша міндетті талаптар, андеррайтерлер мен қаржы консультанттарына қойылатын талаптар, оның ішінде резиденттік белгісі мен клиенттердің ауқымды бөлшек базасының болуына қарай талаптар көзделеді. Барынша қамтуды қамтамасыз ету үшін халық арасында "Халықтық ІРО" шеңберінде Қазақстанның барлық өңірінде ауқымды роуд-шоу өткізу жоспарлануда.

2-міндет. Бағалы қағаздар нарығын институционалдық және ақпараттық-технологиялық дамыту

Қазақстанның қор нарығына қосымша инвестицияларды тарту үшін қор нарығын институционалдық дамыту және сыртқы нарықтармен депозитарийаралық байланыстарды нығайту маңызды, бұл инфрақұрылымдық қаржы ұйымдарын дамыту арқылы қамтамасыз етіледі.

1. Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымдық ұйымдарын одан әрі дамыту

Жаһандық капитал нарықтарының экожүйесіне қор нарығының инфрақұрылымын ықпалдастырудың жоғары дәрежесі елге инвестиция тартудың және қор нарығын одан әрі дамытудың негізгі элементі бола алады.

Институционалдық дамытудың маңызды бағыты БҚОД-ны жергілікті есепке алу орталығынан өңірлік есеп айырысу және есепке алу хабына айналдыру болады, ол арқылы жаһандық ойыншылар жергілікті және өңірлік қаржы құралдарына қашықтан қол жеткізе алады. Қор нарығының барлық есеп айырысу-есептік инфрақұрылымын шоғырландыру, ішкі процестерді оңтайландыру, халықаралық стандарттарға сәйкес келетін сервистер ұсынуға мүмкіндік беретін заманауи технологиялық платформа енгізу арқылы БҚОД функционалын кеңейту қажет.

Сонымен қатар шетелдік инвесторлардың Қазақстан нарығындағы еншілес құрылым ұсынған жаһандық кастодиан-банк арқылы жергілікті қор нарығына қол жеткізу тәжірибесі қалыптасты. БҚОД қызметтерін одан әрі дамыту шетелдік инвесторлардың қор нарығына БҚОД инфрақұрылымы арқылы тікелей қол жеткізу жолымен қызығушылықтарын арттырады.

БҚОД өзінің есепке алу жүйесінде тікелей шоттар ашу арқылы шетелдік депозитарийлермен және жаһандық кастодиандармен депозитарийаралық және корреспонденттік қатынастарды қалыптастыру есебінен ең аз шығынмен шетелдік инвесторлардың жергілікті қор және валюта нарықтарына тікелей қол жеткізуі қамтамасыз етілетін болады.

Қазақстандық инвесторлардың шетелдік бағалы қағаздарға қол жеткізуін жеңілдету және арзандату үшін КАSЕ-те шетелдік акциялармен сауда жасау тұжырымдамасы жетілдірілетін болады.

Нарыққа қатысушылардың мәмілелер бойынша талаптарының орындалуына және есеп айырысулардың аяқталуына кепілдік беруді қамтамасыз ету үшін қор нарығындағы орталық контрагент институтының қызметін тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз ету қажет. Орталық контрагент институтының КАSЕ-тен бөлек ұйымға бөліну мүмкіндігі қарастырылады, бұл КАSЕ-те жүйелік тәуекелдердің шоғырлануын болдырмауға және бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының орнықтылығын қамтамасыз етеді.

Рейтингтік бағаларды тағайындау қызметтерінің қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында жергілікті рейтингтік агенттіктерді құру үшін тиісті жағдайларды енгізу және оларды ең үздік халықаралық стандарттарға сәйкес реттеу мен қадағалаудың оңтайлы режимін айқындау мәселелері қаралатын болады. Сонымен бірге рейтингтік агенттіктердің өздері берген бағалары үшін жауапкершіліктерін арттыру бойынша шаралар қабылданатын болады.

2. Инфрақұрылымдық ұйымдардың қызметін заманауи технологиялық шешімдерге сәйкес жаңғырту

Қазіргі уақытта БҚОД банкаралық ақша аудару жүйесімен, банкаралық клирингпен, мемлекеттік автоматтандырылған ақпараттық жүйелермен және КАSЕ сауда-есеп айырысу жүйесімен тығыз ықпалдасқан кең ақпараттық және аппараттық-техникалық кешенді қолдайды.

БҚОД ақпараттық қауіпсіздіктің ұлттық және халықаралық стандарттарын сақтай отырып, ақпараттық жүйелердің үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. SWIFT хабарларын беру және қабылдау арналары үздіксіз жұмыс істейді, халықаралық есеп ұйымдарымен өзара іс-қимыл ретке келтірілген.

Бизнес-процестерді оңтайландыру мақсатында БҚОД жүйелерін мемлекеттік деректер қорларымен, оның ішінде "Жеке тұлғалар" МДҚ-мен, "Заңды тұлғалар" МДҚ-мен, "Е-Нотариат" МДҚ-мен, "Е-Лицензиялау" МДҚ-мен ықпалдастыру бойынша жоба жүргізілуде.

Белсенді инвесторлар (шоттар), бағалы қағаздармен мәмілелер мен операциялардың санының артуына байланысты қолданыстағы БҚОД есепке алу жүйелерін кеңінен тарату қажеттілігі туындайды. БҚОД-ны технологиялық жетілдіру шеңберінде жаңа технологиялық және цифрлық шешімдерді сатып алу мәселесі пысықталатын болады. Клиенттермен өзара іс-қимыл жасайтын БҚОД технологиялық платформалары клиенттердің ұсынылатын қызметтердің сапасымен қанағаттану дәрежесін бағалау тетіктерімен жабдықталатын болады.

БҚОД қызметтерінің барлық бағыттары бойынша есепке алу және клиенттік жүйелердің заманауи нұсқаларын енгізу, микросервистік архитектураны пайдалану, бизнес-процестерді автоматтандыру, мемлекеттік дерекқорлармен ықпалдастыру, АРІ және клиенттерді қашықтан сәйкестендіру құралдарын пайдалану жоспарлануда.

КАSЕ-нің сауда жүйесінде жасалатын мәмілелерді қадағалау жөніндегі қызметі жетілдірілетін болады. Қазіргі уақытта КАSЕ күдікті операцияларды анықтау үшін бэк-офис жүйесіндегі түрлі есептер мен ескертулерді пайдаланады. Осы жүйені пайдалануды жалғастырудағы негізгі тәуекел КАSЕ нарықтарында белсенділіктің артуы жағдайында күдікті мәмілелерді тиімсіз анықтау болып табылады. Осыған байланысты КАSЕ қызметін қадағалау және мәмілелер мониторингі үшін жаңа бағдарламалық қамтамасыз етуді сатып алу жолымен жаңғырту қамтамасыз етіледі.

3-міндет. Қазақстанның халықаралық индекстердегі орындарын жақсарту

Халықаралық рейтингтік агенттіктердің индекстеріндегі қор нарығының жоғары орындары жаһандық инвесторлардың экономикаға инвестициялар ағынын ынталандыру үшін негіз болып табылады.

1. Қазақстанның халықаралық индекстердегі орындарын көтеру және шетелдік инвестиңияларды тарту

2017 жылдан бастап Қазақстанның қор нарығы МSСІ және FТSЕ халықаралық индекс қызметтерімен "Frontier Marets" санатына (шекаралық нарықтар) қосылды. Қазіргі уақытта көрсетілген елдік позицияны "Еmerging Маrkеts" (дамушы нарықтар) деңгейіне көтеру бойынша кезең-кезеңімен жұмыстар жүргізілуде.

Қазақстанды "Еmerging Маrkеts" санатына қосудың негізгі шарты қажетті жиынтық нарықтық капиталдандыруды қамтамасыз етуге қабілетті квазимемлекеттік және жеке секторлардағы ірі компаниялардың ІРО өткізу арқылы қол жеткізуге болатын осы индекстердің сандық параметрлеріне қол жеткізу және қазақстандық бағалы қағаздардың өтімділік көрсеткіштері болып қала береді.

Бұдан басқа, "қысқа сату", бағалы қағаздармен кредит беру тетіктерін көздеу талап етіледі.

ТҚҚ нарығын жандандыру үшін "тарату неттингі" ұғымы және бас келісімдер негізінде, оның ішінде ІSDА халықаралық стандарттарын ескере отырып, ТҚҚ және репо-мен мәмілелер жасасу мүмкіндігі заңды түрде енгізілді. Агенттік ҰБ-мен бірлесіп, ТҚҚ нарығын дамыту үшін қолайлы орта қалыптастыруды жалғастыратын болады.

Шетелдік инвесторлар арасында қазақстандық қор нарығының тартымдылығын арттыру үшін МБҚ кірістілігінің барабар қисығын қалыптастыру және оларды "JPMorgan Government Bond Index - Еmerging" халықаралық индексіне енгізу жөніндегі шаралар көзделетін болады. Бұл дамушы нарықтардың облигациялар портфелін индекстік немесе пассивтік басқаруды жүзеге асыратын инвесторлар тарапынан сұранысты және индекске қатысушы елдерге портфелдік инвестициялардың ағынын қамтамасыз етеді.

Орталық контрагенттердің ұлттық реттелуін ЕSMА реттеуге баламалы деп тануға қатысты заңнамаға өзгерістер енгізу жөніндегі мәселелерді қосымша пысықтау қажет.

4-міндет. Корпоративтік басқарудың халықаралық практикаларын енгізу

Инвесторлар тарапынан сенімді қамтамасыз ету үшін корпоративтік басқару қағидаттарын сақтау және оларды компаниялардың күнделікті қызметіне ықпалдастыру қажет.

1. Қазақстандық компанияларды корпоративтік басқарудың сапасын және ашықтығын арттыру

Халықаралық стандарттар мен қағидаттарға сәйкес қазақстандық компанияларды корпоративтік басқаруының сапасы мен ашықтығын арттыру бойынша шаралар кешенін жүзеге асыру қажет. Осы мақсатта Агенттік "Атамекен" ҰКП-мен және мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп корпоративтік басқарудың ұлттық кодексін енгізу бойынша шаралар қабылдауда.

Қазақстанның корпоративтік басқару (елдік) жаңа кодексінің мақсаты қазақстандық компаниялардағы корпоративтік басқаруды жетілдіру және олардың ұзақ мерзімді орнықты дамуын қамтамасыз ету болып табылады. Қазақстандық эмитенттердің осы Кодексті сақтауы компаниялардың қызметінің қаржылық нәтижелері мен басқару процестері туралы ақпараттың барынша кең қолжетімділігін, акционерлердің, әсіресе миноритарлық акционерлердің құқықтарын тиімді қорғауды және шетелдік инвесторлар тарапынан сенімді қамтамасыз ететін болады.

5-міндет. Қаржы делдалдарының сапасын арттыру және қаржы құралдарын дамыту

Цифрлық технологиялар қаржы делдалдарының клиенттермен өзара іс-қимыл жасауын оңтайландыру үшін жаңа мүмкіндіктерді пайдалануға мүмкіндік береді, бұл олардың қызметінің тиімділігінің артуына, шығасылардың және реттеушілік жүктеменің азаюына ықпал етуге тиіс. Қаржыландыру көздерін әртараптандыру құралдарын кеңейту және қарыз капиталын икемді басқару мақсатында қаржы құралдарының жаңа түрлерін енгізу қажет.

1. Клиенттерді қашықтан сәйкестендіру жүйесін дамыту

Клиенттерді қашықтан сәйкестендіру жүйесінің тиімділігін арттыру үшін әсіресе биометриялық деректерді пайдалану бағытында оны бұдан әрі дамытуды жүзеге асыру қажет.

Іскерлік қатынастарды орнату кезінде брокерлердің клиенттерін қашықтан сәйкестендіру тетіктерін жетілдіру жоспарлануда. Бүл бастама сәйкестендіруге кететін еңбек шығындары мен уақытты азайтуға, сондай-ақ клиенттерді қашықтан сәйкестендіру жүйесінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

2. Кастодиандық қызметтер нарығын кеңейту

Бүгінгі таңда лицензия негізінде кастодиандық қызметті 9 банк жүзеге асыруда. Клиенттердің негізгі көлемі (80%-дан аса) үш ірі кастодианда шоғырланған.

Бағалы қағаздар нарығына қатысушыларға ықтимал жүктемені азайту мақсатында клиенттік операцияларды тек қана үлестес емес кастодиан банктер арқылы жүргізу туралы талаптарды қайта қарау ұсынылады. Агенттік халықаралық стандарттарды сақтау және бағалы қағаздардың сақталуының ең жоғары деңгейін қамтамасыз ету қажеттігі қағидатын ұстанады.

Бұдан басқа, кастодиан-банктер өздеріне жүктелген қызметтерді тиімді орындауы және қаржы құралдарымен жасалатын мәмілелер бойынша есеп айырысулардың жеделдігін арттыру үшін кастодиандық қызметті жүзеге асыру процесінде қолданылатын ІТ-инфрақұрылымын және бағдарламалық-техникалық қамтамасыз етуді жаңғырту қажет.

3. Жаңа қаржы құралдарын енгізу

Сапалы құралдардың және эмитенттердің жетіспеушілігі қор нарығының бұдан әрі дамуын тежейтін проблемалардың бірі болып табылады.

Бағалы қағаздардың өтімділігін арттыру мақсатында "клирингтік қатысу сертификаттары бар репо" операциялары арқылы ақша нарығының қаржы құралдарының тізбесі кеңейтіледі.

Шетелдік эмитенттердің қаржы құралдарын ұсынуды кеңейту мақсатында қазақстандық нарықта bасk-tо-bасk мәмілелер тетігін енгізу жоспарлануда. Бұл тетік КАSЕ жүйесінде шетелдік алаңшалардан шетелдік бағалы қағаздар бойынша баға белгілеуді орналастыруды көздейді. Бұл жаңашылдықты жүзеге асыру әртүрлі тәсілдермен көзделеді, олардың ішіндегі ең оңтайлысы КАSЕ және шетел биржалары арасында сауда-саттық байланыстарын (trade lіnks) орнату болып табылады.

Бұдан басқа, бүгінгі таңда пассивті инвестициялардың қорларына көшу үрдісі байқалады, соның нәтижесінде басқарудағы қорлардың әлемдік құрылымында пассивті инвестициялар үлесінің ұлғаюы байқалады. Осыған байланысты, жаңа қаржы құралдарын - ЕТF деңгейде енгізу мәселелері пысықталады.

6-міндет. Бәсекелестікті және инвесторлардың құқықтарын қорғауды арттыру

Қор нарығы БҚНКҚ арасында бәсекелестіктің төмен болуымен сипатталады, бұл ірі қатысушылардың басым болуына және оларда активтер мен клиенттік базаның аса шоғырлануына әкеледі.

Реттеушінің институционалдық және бөлшек инвесторлардың құқықтарын қорғау жөніндегі іс-қимылы ақпараттық ашықтықты, қаржы өнімін немесе көрсетілетін қызметті неғұрлым саналы таңдауды іске асыру үшін ақпаратты қабылдаудың қолжетімділігін, қаржы делдалдары клиенттерінің бейілділігін арттыру, сондай-ақ бағалы қағаздар нарығындағы жосықсыз әрекетті ынталандырмау арқылы сенімгерлік ортаны нығайтуға бағытталуы тиіс.

1. Брокерлік ұйымдардағы тәуекелдердің шоғырлануын төмендету

Бүгінгі күнде қазақстандық нарықта көрсетілетін брокерлік қызметтер нарығындағы бәсекелестіктің салыстырмалы түрде төмен деңгейі байқалады, бұл белгілі бір брокерлерде тәуекелдердің шоғырлануының жоғарылауына алып келеді. Бес брокердің үлесіне клиенттердің 95%-ға жуығы тиесілі.

Бәсекелестікті арттыру үшін брокерлер тарапынан жеке мобильді платформалар мен қосымшаларды ілгерілету мүмкіндігін беруді қоса алғанда, цифрлық қаржылық инфрақұрылымды жаңғырту қажет.

2. Инвесторлардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету

Бөлшек инвесторлар санының және олардың баға белгілеуге ықпалының өсуіне байланысты біліксіз инвесторлардың инвестицияларын қорғау және жоғалту тәуекелдерін азайту шаралары күшейтілетін болады. Ол үшін БҚНКҚ-ның бөлшек инвесторлармен жұмыс істеуінің халықаралық стандарттары енгізілетін болады.

Біліксіз инвесторларға қызметтер көрсету үшін ұсынылатын қаржы құралдарының кірістілік, ықтимал шығындар тәуекелі, әрбір клиент үшін инвестициялық шегі тұрғысынан жарамдылығын айқындау мақсатында брокерлердің клиенттің инвестициялық профилін бағалау қажеттілігі туралы талап енгізілетін болады.

Инвесторларды ықтимал тәуекелдерден қорғау үшін реттеу аясына ақпараттық және консультациялық қызмет, оның ішінде FОRЕХ нарығында қызмет көрсететін делдалдар қосылған, сондай-ақ инвестициялық ұсынымдар беру үшін инвестициялық консультанттардың біліктілік талаптары мен жауапкершілігі енгізілген. Бұл қызметтерді Агенттіктің лицензиаттары - брокерлер мен инвестициялық портфельді басқарушылар көрсете алады.

Нарыққа қатысушылардың іс-әрекет модельдерін қалыптастырудың негізгі құралы ретінде іс-әрекетті реттеу мен қадағалауды дамыту жалғастырылатын болады. Бұдан басқа, қор нарығындағы жосықсыз әрекет белгілері, оның ішінде бағалы қағаздармен жасалған мәмілелерді бағалармен айла-шарғы жасау мақсатында жасалған деп танудың өлшемшарттары пысықталады. Бұл бағамен айла-шарғы жасау жағдайлары ретінде жасалған мәмілелерді ғана емес, сондай-ақ мәмілелерді жасауға берілген өтінімдер мен инвесторлардың іс-әрекеттеріне әсер етуі мүмкін жалған ақпараттың таратылуын қарастыруды талап етеді.

7-міндет. АХҚО-ны дамыту

Қазақстанның бағалы қағаздар нарығын біртіндеп дамыту мақсатында ішкі қор нарығының және АХҚО-ның бұдан әрі ықпалдасуын жалғастыру қажет. Бүл инвестицияларды тарту үшін мүмкіндіктерді және жергілікті инвесторлардың қаржы құралдары мен нарықтарға қолжетімділігін кеңейтеді.

1. АХҚО-мен өзара іс-қимыл жасаудың негізгі бағыттары

Ұлттық қор нарығы мен АХҚО инфрақұрылымының интеграциясы шоғырландырылған есеп айырысу-клиринг инфрақұрылымын құру арқылы қамтамасыз етілетін болады.

Нарықтың тереңдігін арттыру мен қор нарығының өтімділігін шоғырландыру үшін екі биржада (КАSЕ және АІХ) Қытай, АҚШ және Еуроодақ қор биржаларының тәжірибесі бойынша өтімділіктің бірыңғай пулы құрылады. Нарыққа қатысушыларға өтінімдердің "бірыңғай терезесі" арқылы сауда жасау және биржа алаңдарының бірінде бағалы қағаздармен операциялар жасау мүмкіндігі беріледі. Эмитенттер мен инвесторларға Қазақстан Республикасының заңнамасына немесе АХҚО құқығына сәйкес бағалы қағаздарды орналастыру және айналымға енгізу қолжетімді болады.

Елдің қаржы нарығын дамыту шеңберінде АХҚО қатысушылары Қазақстан Республикасының резиденттеріне көрсете алатын қаржылық және кәсіби қызметтердің тізімін кеңейту, сондай-ақ АХҚО қатысушыларына ұлттық инфрақұрылымға қолжетімділік беру мүмкіндігі қаралатын болады.

АХҚО-ны ортақ қаржы нарығына интеграциялау мақсатында реттеушілік стандарттар үйлестірілетін, қаржы нарығын реттеудің реттілігі мен жаңа реттеушілік бастамаларды үйлестіру қамтамасыз етілетін болады.

Өзінің құрылымына байланысты рейтингтік агенттіктердің нарығы жеткілікті бәсекеге қабілетті емес. Осыған байланысты, "үлкен үштіктен" (Standard&Poors, Moody's Investors Service, Fitch) әртараптандыру және қарыз алу құнын төмендету мақсатында АХҚО-да жергілікті рейтингтік агенттіктерді құру ұсынылады.

Бұдан басқа, Халықаралық своптар және деривативтер қауымдастығының (ІSDА) өзара есептері бойынша АХҚО режимін тану жөніндегі шаралар іске асырылатын болады, сондай-ақ қаржылық технологиялар, жаңа құралдар мен қызметтер саласындағы инновациялық идеяларды сынақтан өткізу үшін АХҚО- ның реттеуші орта ретіндегі әлеуеті жандандырылады.

7. "Банктік емес секторды және микроқаржыландыруды дамыту" даму бағыты

Микроқаржыландыру нарығының халық пен бизнестің қарыз қаражатына қажеттілігін қамтамасыз етудегі рөлінің артуы байқалады. Қаржылық көрсетілетін қызметтердің, әсіресе микрокредит алу бизнесті бастау мен кеңейту үшін алғашқы қадам болып табылатын шағын және микробизнес субъектілері үшін қолжетімділігін арттыру мақсатында микроқаржыландыру жүйесін одан әрі дамытуды қамтамасыз етудің маңызы зор.

1-міндет. Микроқаржыландыру қызметтерінің аясын кеңейту

Микроқаржыландыру секторындағы тәуекелдерді төмендету, оның ашықтығын арттыру мен қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғауды күшейту үшін 2020 жылдан бастап Агенттіктің реттеу периметріне онлайн-кредит беру компаниялары, кредиттік серіктестіктер мен ломбардтар енгізілді. 2021 жылдан бастап микроқаржылық қызметті лицензиялау енгізілді.

Осылайша, бүгінгі күні экономиканы қарыз қаражатымен қамтамасыз етуде микрокредит беру нарығы субъектілерінің әлеуетін одан әрі кеңейту үшін құқықтық негіз жасалды.

1. Экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін микроқаржыландыру нарығының рөлін күшейту

Микроқаржыландыру нарығы субъектілерінің әлеуетін кеңейту қажеттілігі түрлі себептерге байланысты (аумақтық қашықтығы, есептіліктің болмауы, шағын айналымдар, кепілдің болмауы) банк қызметтері әрдайым қолжетімді бола бермейтін микробизнес тарапынан кредиттік ресурстарға сұраныстың артуына негізделген. Мұндай жағдайларда микроқаржы секторы дамыған филиалдық желінің, жергілікті жерлерде бизнес жүргізу ерекшелігін білудің арқасында қаржы ресурстарына қолжетімділікті қамтамасыз етуде және кәсіпкерлік белсенділікті, жұмыспен қамтылған халықтың өсуін және АӨК-ті дамытуды ынталандыруда маңызды рөл атқарады.

Өңірлік әсіресе ауылдық жердегі кәсіпкерлердің қызметін қаржыландыруды қамтамасыз ету мақсатында кредиттік серіктестіктер институтын дамытуды ынталандыру, сондай-ақ бизнесті дамытудың бағдарламаларына микроқаржы ұйымдары жүйесінің қатысуын кеңейту жөнінде шаралар қабылданатын болады.

2. Ұсынылатын қаржылық қызметтердің тізбесін кеңейту

Онлайн-қызмет көрсетуді дамыту үшін жаңа технологиялық шешімдердің, интернет желісі мен мобильдік қосымшалардың көмегімен қызметтер ұсыну тәсілдері жетілдірілетін болады. Алаяқтық фактілерін болдырмау және үшінші тұлғаларға микрокредиттер ресімдеу үшін клиенттерді қашықтан идентификаттауға қойылатын талаптар күшейтілетін болады.

Төлемдер және төлем жүйелері туралы қолданыстағы заңнама МҚҰ-ға төлем агенттері ретінде әрекет ету мүмкіндігін көздейді. Микроқаржы нарығының субъектілерін банктік шот ашпай төлемдерді жүзеге асыру үшін қолма-қол ақшаны қабылдау бойынша қызметтер, электрондық ақшаны және төлем карточкаларын өткізу (тарату) бойынша қызметтер көрсетуге ынталандыру жөніндегі мәселе пысықталатын болады.

2-міндет. Орнықты қорландыруды қамтамасыз ету

Микроқаржыландыру нарығының дамуын тежейтін факторлардың бірі қорландыру көздерінің шектеулілігі болып табылады. Қаржыландыру негізінен құрылтайшылардың (қатысушылардың) шектеулі тобының инвестициялары, нарық субъектілерінің меншікті капиталы, сондай-ақ қымбат бағалы банктік қарыздарды тарту есебінен жүзеге асырылады. Ірі микроқаржы ұйымдары бағалы қағаздар нарығында қорландыруды тартады.

1. Микроқаржыландыру секторында апекс ұйымын құру

Микроқаржыландыру нарығында тұрақты және тәуекелі аз қорландыруды қамтамасыз ету мақсатында қызметі көтерме қаржыландыруды тартуға бағытталатын апекс ұйымдар институтын құру мәселесі пысықталатын болады. Бұл микроқаржы секторының субъектілеріне борыштық бағалы қағаздарды орналастыру арқылы халықаралық қаржы ұйымдарының, банктердің, сақтандыру ұйымдарының және басқа да институционалдық инвесторлардың қаражатын тартуға мүмкіндік береді.

2. Микроқаржы ұйымын екінші деңгейдегі банкке айналдыру тетігін әзірлеу

Өңірлерде шағын және микробизнес субъектілері үшін банк қызметтерінің қолжетімділігін арттыру үшін заңнамалық деңгейде ірі МҚҰ-ны банктерге айналдырудың оңайлатылған тетігі енгізілді. Бұл тетік МҚҰ-ның банктік лицензия алған сәтке дейін бұрын берілген микрокредиттер бойынша қарыз алушыларға қызмет көрсету жөніндегі қызметті тоқтатпай, микроқаржыландыру тәжірибесі сабақтастығын сақтай отырып, өз қызметін банктік қызметке айналдыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Ауылдық өңірлерде кең филиалдық желісі мен жолға қойылған клиенттік базасы бар ірі МҚҰ-ны банкке айналдыру мүмкіндігі ШОБ субъектілеріне кредит беру нарығында бәсекелестіктің өсуіне ықпал ететін болады, сондай-ақ өңірлердегі клиенттердің қаржылық қызметтерге қолжетімділігін кеңейтуге мүмкіндік береді.

3-міндет. Көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру

Жекелеген қатысушылардың заңнама талаптарын, кредит беру жауаптылығы қағидаттарын сақтамауы мен олардың қызметінің ашық еместігі микроқаржы секторының негізгі проблемалары болып табылады.

Жылжымалы мүлік кепілімен халыққа қысқа мерзімді қарыз беретін ломбардтардың саны артты. Ауылдық өңірлерде жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету мен ауыл шаруашылығын дамытуда маңызды рөл атқаратын кредиттік серіктестіктердің қызметі белсенді түрде дамыды. Бұл ретте микроқаржыландыру субъектілеріне қойылатын реттеуші талаптар олардың қызметінің ерекшелігін ескермейді әрі рұқсат етілген қызмет түрлерінің тізбесі шектелген.

Аталған проблемаларды шешу үшін микроқаржыландыру нарығының транспаренттілігін арттыруға, көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруға және микроқаржы секторын реттеу мен дамытудың оңтайлы моделін әзірлеуге бағытталған бірқатар бастамаларды іске асыру ұсынылады.

1. Орнықтылық пен ашықтықты арттыруға бағытталған реттеушілік шараларды іске асыру

Микроқаржы нарығы субъектілері қызметінің орнықтылығы мен ашықтығын одан әрі арттыру үшін Агенттік олардың қызметін реттеуді, бақылауды және қадағалауды жетілдіру жөніндегі жұмысты жалғастырады.

Тәуекелдің әртүрлі бейініне байланысты кредиттік серіктестіктердің, ломбардтар мен микроқаржы ұйымдарының, оның ішінде онлайн-кредиттеу компанияларының қызметін заңнамалық деңгейде шектеу жоспарлануда. Микроқаржыландыру нарығы субъектілерінің реттеуші жүктемесін, оның ішінде жүзеге асырылатын қызметке байланысты пруденциялық нормативтерді саралау есебінен оңтайландыру мүмкіндігі қарастырылады.

Теріс кредиттік тарихы мен қарыз алушының кредиттік жүктемесі деңгейін есепке алмай қарыз бергені үшін нарық субъектілерінің жауапкершілігін күшейтуге, сондай-ақ қарыз алушының анық емес ақпарат бергені үшін жауапкершілігін күшейтуге бағытталған микроқаржыландыру нарығында кредит беру жауаптылығы қағидаттары енгізілетін болады.

Бизнесті жүргізу стандарттарын және микроқаржы нарығы субъектілерінің тәуекелдерді басқару жүйелеріне қойылатын талаптарды (кредиттік тәуекелдерді басқару, мерзімі өткен берешектермен жұмыс істеу және проблемалы қарыз алушыларды оңалту, операциялық тәуекелдерді басқару жөніндегі стандарттар) енгізу жоспарлануда.

Нарыққа қатысушыларға өз қызметін нормативтер мен талаптарға сәйкес келтіруге жеткілікті уақыт беру мақсатында барлық жоспарланған реттеушілік өзгерістер кезең-кезеңімен енгізілетін болады.

2. Есептілікті ұсыну тәртібі мен нысандарын жетілдіру

Микроқаржыландыру нарығының субъектілерін бақылау және қадағалау тиімділігін арттыру шеңберінде жаңа реттеуші есептілікті енгізу жоспарлануда. Атап айтқанда, кредиттік портфельдің құрылымы, сыйақы мөлшерлемелері, мерзімі өткен берешек, қорландыру құны мен құрылымы, пруденциялық нормативтер мен клиенттік база бойынша мәліметтер нысандары айқындалатын болады. Бұдан басқа, субъектінің түрі бойынша емес, микрокредиттің нысаналы мақсаты бойынша жіктелетін тұтынушылық және кәсіпкерлік микрокредиттерге бөле отырып, жеке тұлғаларға берілген микрокредиттер құрылымына ұстаным қайта қаралатын болады.

Жүзеге асырылатын қызметтің (микроқаржы ұйымдары, кредиттік серіктестер, ломбардтар) ерекшелігіне қарай ұсынылатын есептілікке сараландыру талаптары енгізіледі.

6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

1. Нысаналы индикаторлар

Қаржы секторының даму пайымын іске асырудағы прогресті мониторингтеу үшін және Қазақстан Республикасының белсенді экономикалық дамуына, сондай-ақ халықтың әл-ауқатының өсуіне ықпал ету үшін қаржы секторының ТНК-сы мен олардың нысаналы мәндерінің тізбесі әзірленді.

Осы көрсеткіштердің нысаналы мәндеріне қол жеткізу тұтастай алғанда барлық сектордың (кросс-функционалдық ТНК) және қаржы секторының негізгі сегменттері бойынша негізгі стратегиялық мақсаттарының нақты іске асырылуын индикативті көрсетеді (банк сегментінің ТІЖ-сы сыртқы тәуелсіз бағалау және көрсетілетін банк қызметтері нарығының ішкі даму индикаторларын, сақтандыру және банктік емес сегменттің, микроқаржыландыру сегменті мен бағалы қағаздар нарығының ТНК-сы осы сегменттердің тұрақтылығы мен даму индикаторларын қамтиды).

№	Метрикалар	Сипаттама	Ағымдағы мәндер	Нысаналы мәндер
			2021	2025	2030
1	Қаржы нарығының ЖІӨ-ге қатысты активтері, %	Қаржы нарығының экономикадағы салыстырмалы мөлшері мен рөлін көрсетеді	52,8%	59%	70%
2	Қаржы өнімдері мен сервистері үшін Ореn АРІ пайдаланатын екінші деңгейдегі банктердің үлесі, %	Банктердің қаржы технологияларының дамуына және платформалық шешімдер мен экожүйелерді іске асыруға өтуге дайындығын көрсетеді	27%	100%	100%
3	Қаржылық сауаттылық индексі, %	Халықтың қаржылық сауаттылығының деңгейін көрсетеді	39,5%	41,5%	45%
Банк секторы
4.1.	2021 жылғы несие портфелінің көрсеткішіне қарағанда несие портфелінің өсімі, %	Көрсеткіш 2021 жылғы несие портфелінің мөлшеріне қатысты өзгерісті көрсетеді	0%	39%	80%
4.2.	ЖІӨ-ге қатысты несие портфелі		24,1%	33,4%	43,3%
4.3.	2021 жылғы деңгейден заңды тұлғалар кредиттерінің өсімі, %		0%	23%	55,5%
Сақтандыру секторы
5	Сақтандыру ұйымдары активтерінің ЖІӨ-ге үлесі	Ел экономикасындағы сақтандыру секторының мөлшерін көрсетеді	2,2%	3%	5%
Бағалы қағаздар нарығы
6	Бағалы қағаздар нарығын капиталдандырудың 2021 жылғы бағалы қағаздар нарығын капиталдандырудың көрсеткішіне өсімі, %	2021 жылғы бағалы қағаздар нарығын капиталдандыруға қатысты өзгерісті көрсетеді		0%	10%
Банктік емес сектор және микроқаржыландыру компаниялары секторы
7	Несие портфелінің 2021 жылғы МҚҰ несие портфелінің көрсеткішіне өсімі, %	2021 жылғы несие портфелінің мөлшеріне қатысты өзгерісті көрсетеді		0%	62,9%

*Бағалы қағаздар нарығын капиталдандыру бойынша нысаналы бағдарларға Бағалы қағаздар нарығын дамыту жөніндегі тұжырымдамада көзделген іс-шаралар толық іске асырылған жағдайда, сондай-ақ мынадай факторлар:

- Жекешелендірудің 2021-2025 жылдарға арналған кешенді жоспары шеңберінде көбіне қор нарығында бөлшек инвесторлардың кең ауқымының қатысуымеи ұлттық компаниялардың ІРО-сын өткізу;

- инфляция деңгейін берілген дәлізде сақтау;

- теңге бағамының шетел валюталарына салыстырмалы тұрақтылығы;

-халықтың нақты кірістерінің оң динамикасы бір мезгілде іске асырылған кезде қол жеткізіледі.

2. Күтілетін нәтижелер

Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасының стратегиялық бастамаларын іске асыру қорытындысы бойынша мынадай нәтижелер күту көзделеді:

Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі рейтингіндегі позициясы 60-орыннан төмен емес;

2021 жылғы ЖІӨ-ге қарағанда банк секторының несие портфелінің өсуі - 40,4%-ға дейін;

екінші деңгейдегі банктердің және микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың несие портфелінің жоғары сапасы: жиынтық несие портфелінің 5%-нан аспайтын мерзімі өткен кредиттер мен микроқарыздар (НРL);

халықтың әл-ауқатын арттырудағы және оның мүліктік мүдделерін қорғаудағы сақтандыру секторының белсенді рөлі: ЖІӨ-нің кемінде 4%-ын құрайтын сақтандыру ұйымдарының сыйлықақылары, жинақтау сақтандыруды қоспағанда, сыйлықақыларға жалпы төлемдер - 60%-дан кем емес;

бағалы қағаздар нарығында халықтың белсенділігінің өсуі: брокерлік шоты бар (БҚОД номиналды ұстау жүйесінде) азаматтар жұмыспен қамтылған халық санының кемінде 8%-ын құрайды.

Қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасына ҚОСЫМША

Қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары

№	Реформалардың/негізгі іс-шаралардың атауы	Аяқтау нысаны		Аяқтау мерзімі			Жауапты орындаушылар
1	2	3		4			5
1. "Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету және қаржы секторына деген сенімді қолдау" даму бағыты Нысаналы индикатор: Қаржы нарығының ЖІӨ-ге активтері, %: 2021 жылы - 52,8%, 2022 жылы - 53,0%, 2023 жылы - 55,0%, 2024 жылы- 57,0%, 2025 жылы - 59,0%, 2026 жылы - 61,0%, 2027 жылы - 63,0%, 2028 жылы - 64,0%, 2029 жылы - 67,0%, 2030 жылы - 70,0%
1-міндет. Макропруденциялық саясатты дамыту
1.	Макропруденциялық саясат тетіктерін дамыту
1)	Қаржылық тұрақтылық тәуекелдерін бағалау рәсімдерін дамыту мақсатында ұсынымдар әзірлеу	ҚТК хаттамасы		жыл сайын ІV-тоқсан			ҰБ, ҚНРДА
2)	Өтімділіктің идиосинкраттық соққыларын іске асыру кезінде төлемге қабілетті банктердің орнықтылығын қамтамасыз ету үшін соңғы сатыдағы қарыздар беру тетігін жетілдіру	ҰБ және ҚНРДА Басқармаларының бірлескен қаулылары		2024 жылғы ІV-тоқсан			ҰБ, ҚНРДА
2.	Қаржы ұйымдарын жүйелі маңызды деп тану өлшемшарттарын кеңейту
1)	Қаржы ұйымдарын жүйелік маңызы бар ұйымдарға жатқызудың қосымша өлшемшарттарын енгізудің орындылығын талдау қорытындылары бойынша ұсынымдар тұжырымдау	ҚТК хаттамасы		2024 жылғы ІV-тоқсан			ҰБ, ҚНРДА
2-міндет. Тәуекелге бағдарланған қадағалауды дамыту
1.	Банк секторында тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесін жетілдіру
1)	SRЕР-ке тұрақты АС)К-ды және банк секторын қадағалап стресс-тестілеуді ықпалдастыру		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2)	Банк капиталының жеткіліктілік коэффициенттеріне қадағалау үстемеақысын белгілеу (Ріllаr 2)		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
3)	Капиталдың жеткіліктілігін (ІСААР) және өтімділікті (ІLААР) бағалаудың ішкі рәсімдерінің қадағалау әдіснамасын әзірлеу		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2022 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
4)	Базель II стандартының "Ақпаратты жария ету" (Ріllаr 3) үшінші құрауышын енгізу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
5)	Төлем қабілеттілігін қалпына келтіру жоспарларының (Rесоvеrу Рlаns) тиімділігін бағалау әдістемесін әзірлеу және енгізу		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2.	Сақтандыру секторында тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесін жетілдіру
1)	Стандартты формула бойынша талап етілетін капиталды (SСR) есептеу бөлігінде Sоlvеnсу II компоненттерін кезең-кезеңмен енгізу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2024 жылғы ІV -тоқсан		ҚНРДА
2)	Ең төменгі талап етілетін капиталға (МСК) қойылатын талаптарды имплементациялау, міндеттемелерді есептеу және ақпаратты ашу бөлігінде Sоlvеnсу II құрауыштарын кезең-кезеңмен енгізу		ҚНРДА Басқармасының қаулылары			2030 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
3.	Бағалы қағаздар нарығында тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесін жетілдіру
1	2		3			4		5
1)	Қадағалау стресс-тестілеу құралдарын енгізу		КНРДА төрағасының бұйрығы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
4.	Шоғырландырылған қадағалауға көшу
1)	Шоғырландырылған қадағалау тиімділігін арттыру мақсатында қаржы конгломератының құрамына кіретін ұйымдардың тізбесін айқындау		ПӘ-ге ақпарат			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, БҚДА
3-міндет. Қаржы нарығында асыра пайдалануға қарсы іс-қимыл
1.	КЖ/ТҚҚ саласында тәуекелге бағдарланған қадағалауды қолдану
1)	КЖ/ТҚ тәуекелдерін бағалау құрамдауышын қаржы ұйымдарын тәуекелге бағдарланған қадағалау жүйесіне енгізу		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2022 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҰЭМ
2.	Ақшаны жылыстату және терроризмді қаржыландыру типологияларын, тетіктері мен схемаларын әзірлеу
1)	Ақшаны жылыстату және терроризмді қаржыландыру типологиялары мен схемаларын әзірлеу		ҚМА төрағасының орынбасары бекіткен типология			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚМА, ҚНРДА, ҰБ
3.	Қаржы пирамидаларын және қаржы нарығындағы заңсыз қызметті анықтауға бағытталған іс-шаралар кешенін іске асыру
1)	Қаржы пирамидалары белгілерін айқындау әдістемесін әзірлеу және бекіту		ҚМА төрағасының бұйрығы			2023 жылғы І-тоқсан		ҚМА
2)	Кепілдік берілген кірісті (мүлікті пайданы) төлеуге уәде бере отырып, азаматтар мен ұйымдардан ақша тарту жөніндегі қызмет белгілері бар, оның ішінде әрекеттеріне азаматтардың шағымдары келіп түскен тұлғалардың тізімін жариялау және жаңарту		ҚНРДА интернет- ресурсында жарияланатын тізім			тұрақты негізде		ҚНРДА, ҚМА
1	2		3			4		5
3)	Азаматтардан қаржы пирамидасының белгілері, алаяқтық түрлері бар жұмыс істеп тұрған ұйымдар туралы мәліметтер алу және қажетті кеңес беру үшін ҚНРДА саll-орталығының және "Fingramota Online" мобильді қосымшасының функционалдық мүмкіндіктерін кеңейту		ПӘ-ге ақпарат			2023 жылғы ІІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҚМА
4)	Алаяқтыққа және қаржы пирамидаларына қарсы іс-қимыл бойынша халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру үшін ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу мәселелері бойынша бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара іс-қимыл жасау		БАҚ-тағы және әлеуметтік желілердегі жарияланымдар, сұхбаттар, дөңгелек үстелдер			тұрақты негізде		ҚНРДА, ҚМА
4.	Цифрлық активтердің айналымын реттеуге бағытталған шаралар қабылдау
1)	Халықаралық тәжірибені ескере отырып, заңсыз қызметте пайдалану, капиталды шығару, КЖ/ТҚ тәуекелдерін азайту үшін криптовалюталардың айналымын реттеуге қосымша талаптар әзірлеу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2)	АХҚО аумағында жүргізіліп жатқан пилоттық жоба негізінде криптобиржаларды реттеу және дамыту бойынша ұсыныстар әзірлеу		ПӘ-ге ұсыныстар			2023 жылғы ІV-тоқсан		АХҚО, ЦЦИАӨМ, ҰБ, ҚНРДА
4-міндет. Халықаралық ынтымақтастықты нығайту
1.	Халықаралық қаржы ұйымдарымен және қаржы нарығын реттеушілер қауымдастықтарымен ынтымақтастықты күшейту
1)	Сақтандыру қадағалауларының халықаралық қауымдастығының Ынтымақтастық және ақпарат алмасу жөніндегі өзара түсіністік туралы көпжақты меморандумға қосылуы		Ынтымақтастық және ақпарат алмасу жөніндегі өзара түсіністік туралы көпжақты меморандум			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2.	Шет мемлекеттердің қаржы нарығын реттеушілерімен екіжақты ынтымақтастықты жандандыру
1)	Қаржы нарықтарының шетелдік реттеушілерімен ынтымақтастық және ақпарат, оның ішінде конфиденциалды ақпарат алмасу туралы қолданыстағы келісімдерге тексеру жүргізу және жаңарту		Ынтымақтастық және ақпарат алмасу туралы халықаралық келісімдер			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2)	Қаржы ұйымдары филиалдарының шығу тегі мемлекеттерінің/юрисдикцияларының шетелдік қаржы реттеушілерімен ынтымақтастық және ақпарат алмасу туралы келісімдер жасасу		ПӘ-ге ақпарат			жыл сайын		ҚНРДА
2. "Инновацияларды, қаржылық технологияларды, жаңа бизнес-модельдерді және қаржы нарығындағы құзыреттерді дамыту" даму бағыты Нысаналы индикатор: Қаржы өнімдері мен сервистері үшін Ореn АРІ пайдаланатын екінші деңгейдегі банктердің үлесі, %: 2021 жылы - 27%, 2022 жылы - 45%, 2023 жылы - 60%, 2024 жылы - 80%, 2025 жылы - 100%, 2026 жылы - 100%, 2027 жылы - 100%, 2028 жылы - 100%, 2029 жылы - 100%, 2030 жылы - 100%
1-міндет. Цифрландыруға жәрдемдесу
1.	Қаржы нарығында инновацияларды қауіпсіз енгізу үшін орнықты реттеу ортасын құру
1)	Қолданыстағы қаржы нарығын реттеуді цифрлық технологияларды дамыту қажеттіліктеріне сәйкес келтіру		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, АХҚО
2)	Қаржы технологияларын дамыту үшін коллаборативтік алаңдар құру		ПӘ-ге ақпарат			2022 жылғы ІV-тоқсан		ҰБ, ҚНРДА
3)	Реттеу орталарын дамыту бойынша ұсынымдар әзірлеу		ҚТК хаттамасы			2022 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ
4)	Қаржы нарығының инфрақұрылымын дамытуда да, қаржы ұйымдарының қызметінде де блокчейн- технологияларды пайдалану бойынша халықаралық тәсілдерге талдау жүргізу және ұсынымдар әзірлеу		ҚТК хаттамасы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ
2.	Цифрлық инфрақұрылымды дамыту арқылы цифрлық қаржы нарығының іргетасын қалау
1)	Ореn АРІ және Ореn Ваnkіng технологияларын дамыту		ПӘ-ге ақпарат			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҰБ, ҚНРДА
3.	Цифрлық теңгені енгізу
1)	"Цифрлық теңге" зерттеу жобасын жүргізу және ұлттық цифрлық валютаны енгізу бойынша ұсынымдар әзірлеу		ПӘ-ге ұсыныстар			2023 жылғы І-тоқсан		ҰБ
2-міндет. Қаржы нарығының жаңа қаржылық технологиялары мен цифрлық сервистерін дамыту
1.	Жаңа қаржылық технологияларды ынталандыру, қаржы секторының бәсекеге қабілеттілігін арттыру
1)	Қаржылық тұрақтылық пен қаржы конгломераттарының орнықтылығын қамтамасыз ету жағдайында қазақстандық қаржы ұйымдарына онлайн-сауда саласында және қызметтер көрсету саласында тартылған компанияларды құру және олардың капиталдарына қатысу құқығын беру мүмкіндігін талдау		ПӘ-ге ақпарат			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, БҚДА
2.	Әлеуетті тәуекелдерді талдау және бақылау
1)	Интернет желісінде қаржылық қызметтерді қауіпсіз ұсыну рәсімдерін, КҮС (Know your costomer) қағидалары және цифрлық қаржылық қызметтерді көрсету кезінде тұтынушылардың құқықтарын қорғау қағидаттары бойынша комплаенс рәсімдерін әзірлеу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ
3-міндет. ЕSС қағидаттарын енгізу
1.	ЕSС тәуекелдеріне ұшырау туралы ақпаратты жария ету
1	2		3			4		5
1)	Қаржы секторының қатысушылары үшін ЕSC тәуекелдеріне ұшырау дәрежесі туралы ақпаратты жария ету, сонымен қатар осы тәуекелдерді анықтау, бағалау және басқару рәсімі бойынша ұсынымдар әзірлеу		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА,ҚҚҚ
2)	Қаржы ұйымдарының ЕS0 тәуекелдері туралы есепті мерзімді жариялауы жөніндегі талаптарды белгілеу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА,ҚҚҚ
2.	ЕSС қағидаттарын тәуекелдерді басқару жүйесіне және корпоративтік басқаруға енгізу
1)	ЕSС қағидаттарына сәйкестігі бойынша тәуекелдерді басқарудың ішкі жүйелеріне және қаржы ұйымдарының корпоративтік басқаруына қойылатын талаптарды бекіту		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ
3.	ЕSС тәуекелдерін мониторингтеу және оларды қадағалау жүйесіне ықпалдастыру
1)	ЕSС тәуекелдерін мониторингтеу тетігін енгізу және оларды қаржы ұйымдарын қадағалау жүйесіне ықпалдастыру		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДД, ҚҚҚ
4-міндет. Қаржы нарығындағы құзыретті дамыту
1.	Кадрларды кәсіби даярлау және қайта даярлау іс-шаралары мен бағдарламаларын іске асыру
1)	Қаржы ұйымдарының қызметкерлерін даярлау мен оқытудың міндетті бағдарламасына қойылатын талаптарды белгілеу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2026 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДД, ҰБ, ҚҚҚ
2.	Қаржы ұйымдарының қызметкерлерін кәсіби сертификаттаудан өтуге ынталандыру
1)	Қаржы ұйымдарының қызметкерлерін кәсіби сертификаттаудан өтуге ынталандыру		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2026 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ
3.	Сүр тізімдерді енгізу және кәсіби қызметке қолжетімділікті шектеу
1	2		3			4		5
1)	Құқыққа қарсы әрекеттері не әрекетсіздігі қаржы ұйымын мәжбүрлеп таратуға немесе оны банкрот деп тануға әкеп соққан адамдардың басшы лауазымға орналасу мүмкіндігін болдырмау мақсатында мінсіз іскерлік беделіне қойылатын талаптарды белгілеу		ҚР Заңының жобасы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ
2)	Кінәсінен қаржы ұйымдары лицензиясынан айырылған тұлғалар туралы мәліметтер тізбесін жасау		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2025 жылғы ІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ
5-міндет. Қаржы нарығының қатысушыларымен өзара іс-қимыл тетіктерін жетілдіру
1.	SuрТесһ және RegТесһ технологияларын қолдану арқылы дата-орталық бақылауды құру
1)	SuрТесһ қызметтерін дамыту		ҰБ төрағасының бұйрығы, КНРДА төрағасының бұйрығы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҰБ, ҚНРДА, ҚҚҚ
2.	SuрТесһ және RegТесһ технологияларын қолдану арқылы дата-орталық бақылауды құру
1)	RegТесһ сервистерін дамыту		ҚНРДА төрағасының бұйрығы, ҰБ Төрағасының бұйрығы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҚҚҚ
3.	Қаржы нарығына қатысушылармен өзара іс-қимылдың "бірыңғай терезесін" жасау және электрондық құжат айналымына өту
1)	Қаржы нарығына қатысушылармен "бірыңғай терезе" қағидаты бойынша электрондық құжат айналымына өту		Ақпараттық жүйені өнеркәсіптік пайдалануға енгізу актісі			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҰБ, ҚНРДА
6-міндет. Ақпараттық қауіпсіздік және киберқауіпсіздік
1.	Қаржы секторының киберқауіпсіздігін реттеуді оңтайландыру
1	2		3			4		5
1)	Ақпараттық қауіпсіздік саласындағы құзыреттердің аражігін ажырату және ТТДИАӨМ, ҰБ және ҚНРДА құзыреттерін/өкілеттіктерін шектеу және бекіту		ҚР Заңының жобасы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ЦДИАӨМ, ҚНРДА, ҰБ
2)	Қаржы нарығы субъектілерін ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның аса маңызды объектілеріне жатқызу өлшемшарттарын айқындау бойынша ұсыныстар әзірлеу және оларды нормативтік ортаға енгізу		Үкіметке ақпарат			2025 жылғы ІV-тоқсан		ЦДИАӨМ, ҚНРДА, ҰБ
3)	Қазақстан Республикасының қаржы нарығындағы ақпараттық қауіпсіздік саласындағы заңнамасын 180 27000, 27001 халықаралық стандарттарына сәйкес келтіру		ҚР Заңының жобасы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ЦДИАӨМ, ҚНРДА, ҰБ
2.	Нарыққа қатысушылардың ақпараттық қауіпсіздік саласындағы тиімді өзара іс-қимылы
1)	Қаржы нарығының киберқауіпсіздігі оқиғалары мен оқыс оқиғаларына мониторингті автоматтандыру және ден қою бөлігінде салалық орталықтың (ҚНРДА) қызметін жетілдіру		ҚНРДА Басқарма қаулысы			2027 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2)	Төлем қызметтері нарығына қатысушыларды ҰБ бірыңғай технологиялық платформасына қосу		ҰБ қызметі туралы жылдық есеп			2023 жылғы ІІ-тоқсан		ҰБ
3)	Қаржы ұйымдарының кибероқыс оқиғаларына ден қою тиімділігін тұрақты тексерулер енгізу		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
4)	Қаржы нарығында киберқауіптерге жедел ден қою тетігін қалыптастыру, оның ішінде салалық орталықтың (ҚНРДА) ҰБ, арнайы және құқық қорғау органдарымен өзара іс-қимылын жетілдіру		КДРДА Басқармасының қаулысы			2027 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
1	2		3			4		5
3. "Адал мінез-құлықты қамтамасыз ету, қаржылық көрсетілетін қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау" даму бағыты Нысаналы индикатор: Қаржылық сауаттылық индексі, %: 2021 жыл - 39,5%, 2022 жыл - 40%, 2023 жыл - 40,5%, 2024 жыл - 41,0%, 2025 жыл - 41,5%, 2026 жыл - 42,0%, 2027 жыл - 42,9%, 2028 жыл - 43,6%, 2029 жыл - 44,3%, 2030 жыл - 45%
1-міндет. Қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың жаңа моделін енгізу
1.	Тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың тәуекелге бағдарланған тәсілін енгізу
1)	Тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың тәуекелге бағдарланған тәсіл элементтері бар жаңа моделін енгізу		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2.	Халықпен жұмыс істеудің мінез-құлық стандарттарын енгізу
1)	Қаржы ұйымдарының халықпен жұмыс істеуінің мінез-құлық стандарттарын енгізу		ҚР Заңының жобасы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2-міндет. Қаржылық қолжетімділікті, инклюзияны және халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру
1.	Қаржылық инклюзияны дамыту
1)	Мүмкіндіктері шектеулі адамдар, қарттар және халықтың басқа да қауқары аз топтары үшін инфрақұрылымдық қолжетімділікті қамтамасыз ету		ҚР Заңының жобасы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2)	Табыс деңгейі салыстырмалы түрде төмен азаматтардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған қаржы нарығы құралдарының желісін кеңейту		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2023 жылғы ІІ-тоқсан		ҚНРДА
2.	Қаржы өнімдері туралы хабардарлықты және қаржылық сауаттылықты арттыру
1)	www.fingramota.kz интернет-порталын пайдаланушылармен өзара іс-қимыл жасаудың интерактивті құралдарын (сұрақ-жауаптар, тестілер, бейнероликтер, қайтымды нысандары)		www.fingramota.kz жаңартылған интернет- порталын пайдалануға енгізу актісі			2024 жылғы І -тоқсан		ҚНРДА
1	2		3			4		5
	енгізу, барлық нысаналы топтар үшін қаржылық сауаттылық бойынша оқыту іс-шараларын жүргізу, сондай-ақ халықтың қаржылық сауаттылығы деңгейіне жүйелі мониторинг жүргізу бөлігінде жаңғырту
2)	Халықтың қаржылық сауаттылығын артыру үшін республикалық және өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарымен ақпараттық-түсіндіру жұмысын жүргізу мәселесі бойынша өзара іс-қимыл		БАҚ-та және әлеуметтік желілерде жарияланымдар, сұхбаттар, дөңгелек үстелдер			жыл сайын		ҚНРДА
3)	Мемлекеттік және жеке білім беру бағдарламалары арқылы қаржылық, инвестициялық, цифрлық және киберсауаттылық мәселелерін ілгерілету жөніндегі жұмысты күшейту, оның ішінде оларда цифрлық технологияларды пайдалану дағдыларын қалыптастыру үшін білім беру курстарын және қаржылық тәртіп пен әлеуметтік зерттеулерді жүргізу		Білім беру бағдарламалары, курстар және әлеуметтік зерттеулер			тұрақты негізде		ҚНРДА
4. "Экономиканы қаржыландыру және банк секторын дамыту" даму бағыты Нысаналы индикатор: 2021 жылғы несие портфелінің көрсеткішіне қарағанда несие портфелінің өсімі, %: 2021 жыл - 0%, 2022 жыл - 12%, 2023 жыл - 21,5%, 2024 жыл - 30%, 2025 жыл - 39%, 2026 жыл - 47,5%, 2027 жыл - 56%, 2028 жыл - 64%, 2029 жыл - 72%, 2030 жыл— 80%. ЖІӨ-ге қатысты несиелік портфель 2021 жылғы: 2021 жыл - 24,1%, 2022 жыл - 26,9%, 2023 жыл - 29,2%, 2024 жыл - 31,3%, 2025 жыл - 33,4%, 2026 жыл - 35,5%, 2027 жыл - 37,5%, 2028 жыл - 39,5%, 2029 жыл - 41,4%, 2030 жыл- 43,3%. 2021 жылғы деңгейден заңды тұлғалар кредиттерінің өсімі, %: 2021 жыл - 0%, 2022 жыл - 5,5%, 2023 жыл - 10,7%, 2024 жыл - 16,4%, 2025 жыл - 23%, 2026 жыл - 29%, 2027 жыл - 36,2%, 2028 жыл - 42,4%, 2029 жыл - 48,8%, 2030 жыл - 55,5%
1	2		3			4		5
1-міндет. Экономиканы кредиттеуді ынталандыру
1.	Өтімділікті экономиканы кредиттеуге қайта бағдарлауға банктерді реттеушілік және ынталандыру шараларын іске асыру
1)	Жоғары сапалы кепілмен қамтамасыз етілген құнсызданған қарыздар бойынша ХҚЕС бойынша провизияларды (резервтерді) есептеу кезінде талаптардың төмендеуі		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2)	"Заттай" қамтамасыз ету ретінде қабылданатын кепілдердің түрлерін кеңейту		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
3)	Экономиканың нақты секторын, оның ішінде коммерциялық банктердің еркін өтімділігі есебінен қолжетімді және тұрақты кредиттеуді қамтамасыз ету жөніндегі шаралар кешенін пысықтау		ПӘ-ге ұсыныстар			2022 жылғы ІV-тоқсан		ҰБ, ҚНРДА, Үкімет
2.	Қорландыру базасының тұрақтылығына қойылатын талаптарды арттыру
1)	Міндеттемелерді өтеудің белгіленген мерзімдері бар банктерді қорландыру базасының тұрақтылығын, сондай-ақ ағымдағы депозиттердің тұрақтылығын арттыру бойынша ұсынымдар эзірлеу		ҚТК хаттамасы			2026 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ
2)	Банктердің қамтамасыз етілген облигациялары нарығын дамыту		ПӘ-ге ұсыныстар			2023 жылғы ІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҚҚҚ
3)	Зейнетақы активтерін басқаруға жеке басқарушы компанияларды тарту мүмкіндігін көздейтін БЖЗҚ-ның тиімді инвестициялық стратегиясын эзірлеу		ПӘ-ге ұсыныстар			2023 жылғы ІІ-тоқсан		ҰБ, ҚНРДА, БҚДА, Қаржымині, Еңбекмині
3.	Кредиттік ұйымдардың мемлекеттік деректер базасынан ақпаратқа қол жеткізуін кеңейту
1	2		3			4		5
1)	Мемлекеттік дерекқорлардың тізбесін және ақпаратты қорғауға қойылатын талаптарды ескере отырып, банктер үшін мемлекеттік дерекқорлардағы ақпаратқа қол жеткізу деңгейлерін айқындау, сондай-ақ банктерге осындай қолжетімділікті беру		ҚНРДА Төрағасының бұйрығы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ
4.	Кредиттік тарихты қалыптастыру жүйесін жетілдіру
1)	Қаржы нарығына қатысушылардың ең аз шығасылары қағидатын ескере отырып, кредиттік бюро моделін жетілдіру мақсатында ұсынымдар әзірлеу		ҚТК хаттамасы			2026 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ
5.	Кредиттік тәуекелді хеджирлеудіц нарықтық тетіктерін енгізу
1)	Кредиттік портфельді секьюритилендіру тетіктерін дамыту мақсатында үсынымдар әзірлеу		ҚТК хаттамасы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
6.	Экономиканы қаржыландыруға шетел банктерінің қатысуын кеңейту
1)	Экономиканы қаржыландыруға шетел банктерінің қатысуын арттыру бойынша іс-шараларды іске асыру		ПӘ-ге ақпарат			2025 жылғы ІV-тоқсан		АХҚО, ҰБ, ҚНРДА
7.	Ислам банкингін дамыту
1)	Ислам банкингін дамытудың қосымша шаралары бойынша ұсыныстар дайындау		ПӘ-ге ақпарат			2026 жылғы ІV-тоқсан		АХҚО, ҰБ, ҚНРДА
2-міндет. Баламалы қаржы құралдарын дамыту
1.	Факторингтіц құжаттамалық операцияларының тартымдылығын арттыру
1)	Электрондық шот-фактураларды есепке алу платформасын, электрондық шот-фактураларды қабылдау және өңдеу жөніндегі ақпараттық жүйені құру		Үкіметке ақпарат			2030 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҰЭМ
2)	Факторингтік операцияларға салық салуға талдау жүргізу және қаржы нарығының барлық қатысушылары үшін бірыңғай тәсілді әзірлеу		ПӘ-ге ақпарат			2030 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҰЭМ
2.	Лизингтік операцияларды дамытуды ынталандыру
1)	Жеке лизингтік компаниялардың кәсіпкерлікті қолдау мемлекеттік бағдарламаларына қатысуын кеңейту бойынша ұсыныстар дайындау		Үкіметке ұсыныстар			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰЭМ
2)	Лизинг нарығының дамуын шектейтін кедергілерді жою бойынша ұсыныстар дайындау		Үкіметке ұсыныстар			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
3)	Лизингтік қаржыландырудың барлық субъектілерінің лизингтік қызметі бойынша жалпы статистикалық ақпаратты қалыптастыру		Үкіметке ұсыныстар			2025 жылғы ІV-тоқсан		СЖРА, ҚНРДА
3.	Синдикатталған кредиттеу тетігін енгізу
1)	Синдикатталған кредиттеуге қатысатын банктерді ынталандырулар тетіктерін енгізу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2)	Банктердің синдикатталған кредиттеуі қағидаттарында квазимемлекеттік сектор субъектілерімен бірлесіп жобаларды қаржыландыру		ПӘ-ге ақпарат			2023 жылғы ІV-тоқсан		"Самұрық-Қазына" АҚ, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ, ҚҚҚ, ҚНРДА
4.	МЖӘ жобаларын дамыту
1)	Кредиторлардың құқықтарын қорғау бөлігінде, оның ішінде бюджеттен қаражат уақытша болмаған жағдайда келісімшарт бойынша міндеттемелерді орындау бойынша мемлекеттік әріптес тарапынан кепілдік міндеттемелерді енгізу мүмкіндігін қарау арқылы МЖӘ-ні реттейтін нормативтік актілерді пысықтау және енгізу		Үкіметке ақпарат			2022 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ
5.	Баламалы қаржыландыру құралдарын дамыту үшін жағдай жасау
1)	Баламалы қаржыландыру құралдарын дамыту үшін жағдайлар жасау (краудфандинг, ұйымдастырылған және көпжақты сауда платформалары, венчурлік қаржыландыру)		ПӘ-ге ақпарат			2024 жылғы ІV-тоқсан		АХҚО, ҚНРДА
3-міндет. Экономиканы қаржыландырудағы мемлекеттің рөлін өзгерту
1.	Мемлекеттік органдардың тиімді макроэкономикалық саясат жөніндегі шараларын үйлестіру
1)	Үкіметтің, ҰБ пен ҚНРДА-ның макроэкономикалық саясат шараларын үйлестіру туралы бірлескен іс-қимыл кешенін әзірлеу және қабылдау		ПӘ-ге ақпарат			ІІ-тоқсан жыл сайын		ҰЭМ, ҰБ, ҚНРДА
2.	Экономиканы қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларын біртіндеп қысқарту
1)	Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың баламалы шаралары жөнінде ұсыныстар әзірлеу		ҰЭМ-не ұсыныстар			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, "Атамекен" ҰКП
2)	Экономиканы мемлекеттік қолдау бағдарламаларының іске асырылуын мониторингтеу және тиімділігін бағалау сапасын арттыру		Үкіметке ақпарат			2023 жылғы ІV-тоқсан		Қаржымині, ҚНРДА, ҰБ, "Атамекен" ҰКП
3.	Дәрменсіз кәсіпорындарды мемлекеттік қолдауды тоқтату
1)	Кәсіпорындардың өмірге қабілеттілігін бағалаудың (талдаудың) нақты тетіктерін әзірлеу		Үкіметке ақпарат			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҰЭМ, Қаржымині
4-міндет. Дәрменсіз қарыз алушыларды оңалту және банкроттық
1.	Оңалту және банкроттық рәсімдерін жетілдіру
1)	Оңалту және банкроттық туралы заңнаманы жетілдіру (оңалту және банкроттық рәсімдерінің тиімділігін арттыру, сондай-ақ банкроттық процесінің барлық қатысушыларының біліктілігін арттыру)		Үкіметке ақпарат			2025 жылғы ІV-тоқсан		Қаржымині, ҰЭМ, ҚНРДА, ҰБ
2)	Банкроттық және оңалту рәсімдерінде кепілді кредитордың абсолютті басымдығын енгізу мүмкіндігін талдау		Үкіметке ақпарат			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА,ҚҚҚ
2.	Банкроттық және оңалту жүргізу мерзімдерін оңтайландыру
1)	Стрестік активтермен жұмыс бойынша банктердің немесе еншілес ұйымдардың қатысуымен банкроттық рәсімін жүргізу мерзімдерін қысқарту мүмкіндігін талдау		Үкіметке ақпарат			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ
5-міндет. Жұмыс істемейтін активтер нарығын дамыту
1.	Стрестік активтер нарығында жеке инвесторлар мен басқарушы компаниялардың пайда болуын ынталандыру
1)	Қарыздарды қайтару тетіктерінің тиімділігін арттыру, кепіл мүлкін экономикалық айналымға тарту		ҚТК хаттамасы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҰЭМ, Қаржымині, ПКҚ, "Бәйтерек" ҰБХ, ҚҚҚ
2)	Стресті активтер нарығында жеке инвесторлар мен басқарушылардың пайда болуы үшін институционалдық және заңнамалық ынталандырулар жасау		ҚР Заңының жобасы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҰЭМ, Қаржымині, ПКҚ, "Бәйтерек" ҰБХ, ҚҚҚ
2.	Стрестік активтерді сатып алу-сату үшін бірыңғай алаң әзірлеу
1)	Стрестік активтерді сатып алу және сату бойынша бірыңғай платформа құру жөніндегі жобаны іске асыру		Стрестік активтерді сатып алу және сату бойынша платформа құру туралы есеп			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, Қаржымині
1	2		3			4		5
6-міндет. Кредиттік тәуекелдерді бағалау рәсімдерін жетілдіру
1.	Банктердің кредиттік тәуекелдерін бағалау модельдерін жетілдіру
1)	Банктердің кредиттік тәуекелдерін бағалау модельдерін валидациялау процесін бақылауды енгізу		ҚНРДА төрағасының бұйрығы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
2)	Озық модельдеу тәсілдерінде сараптаманы арттыру және банктердің кредиттік тәуекелдерін бағалаудың қолданылатын алгоритмдерінің күрделілік деңгейін көтеру		Ішкі қағидалар, рәсімдер және ЕДБ-нің ақпараттық жүйелері			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ
2.	9 ХҚЕС талаптарын нақтылау
1)	Провизияларды (резервтерді) қалыптастыруға қойылатын талаптарды нақтылау		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ
7-міндет. Банктік құпияны қамтамасыз ету
1.	Банктік құпияны құрайтын мәліметтерді қайта қарау
1)	Банк құпиясын, сақтандыру құпиясын және бағалы қағаздар нарығындағы құпияны құрайтын мәліметтерді өзгерту мүмкіндігін талдау қорытындылары бойынша ұсынымдар әзірлеу		ҚТК хаттамасы			2027 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҚҚҚ
5. "Қаржы мүдделерін қорғау құралы ретінде сақтандыру секторын дамыту" даму бағыты Нысаналы индикатор: ЖІӨ-ге сақтандыру ұйымдары активтерінің үлесі, %: 2021 жылы - 2,2%, 2022 жылы - 2,51%, 2023 жылы - 2,68%, 2024 жылы - 2,84%, 2025 жылы - 3,0%, 2026 жылы - 3,4%, 2027 жылы - 3,8%, 2028 жылы - 4,2%, 2029 жылы - 4,6%, 2030 жылы - 5,0%
1-міндет. Сақтандыру қызметтерінің желісін кеңейту
1.	Жалпы сақтандыру бойынша сақтандыру қызметтерінің желісін кеңейту
1)	Жүктелген сақтандырудың үлгілік шарттарына қойылатын ең төмен талаптарды айқындау		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2022 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДД, ҰБ, ҚҚҚ
2)	Шаруашылық жүргізуші субъектілердің жауапкершілігін сақтандыруды енгізу көзделетін экономика салалары бойынша қызмет түрлерінің тізбесін айқындау		ПӘ-ге ақпарат			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, Қаржымині
3)	Әлеуетті ірі шығындарды азайту мақсатында мемлекет пен сақтандыру секторы қатысатын апатты оқиғалардан сақтандыруды енгізудің орындалығын талдау		Үкіметке ақпарат			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҚҚҚ
2.	Өмірді жинақтаушы сақтандыруды ынталандыру
1)	Халықты өмірді жинақтаушы сақтандыруға қатысуға ынталандыру үшін, оның ішінде баланың пайдасына жинақтаушы сақтандырудың әлеуметтік түрлері бойынша және кейінге қалдырылған зейнетақы аннуитеті шарттары бойынша сақтандыру сыйлықақыларын субсидиялау мүмкіндігін қарау есебінен мемлекеттік қолдау құралдарын әзірлеу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2022 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, Қаржымині, ОАМ
2)	АХҚО-да сақтандыруды, қайта сақтандыруды және кэптивтік сақтандыруды дамыту		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, АХҚО, ҰБ
2-міндет. Халықтың әл-ауқатын арттыруға және оның мүліктік мүдделерін қорғауға бағдарланған сақтандыру нарығын тиімді дамыту
1.	Сақтандыру қызметтерін цифрландыруды дамыту
1)	Сақтандыру қызметтерін сатып алуға және оқиғаларды реттеуге арналған қосымшаларды автоматтандыру		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2024 жылғы І-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ
2)	Сақтандыру төлемдерін реттеуді автоматтандыру		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2024 жылғы І-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ
3)	Сақтандыру жөніндегі бірыңғай дерекқорды жаңғырту, оның ішінде оны МДҚ-мен интеграциялау		Өнеркәсіптік пайдалануға енгізу туралы акті			2025 жылғы ІV-тоқсан		МКБ, ҰБ, ҚНРДА, ҚҚҚ
4)	Сақтандыру ұйымдарына ІТ-технологиялар саласындағы қызметті жүзеге асыратын компанияларды және басқа да заңды тұлғаларды сатып алу/құру, мобильдік қосымшаларды, төлем жүйелерін әзірлеу және енгізу мүмкіндігін беру		ҚР Заңының жобасы			2027 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҚҚҚ
2.	Сақтандыру нарығына қатысушылар үшін кәсіби стандарттарды қалыптастыру
1)	Сақтандыру нарығына қатысушылар үшін кәсіби стандарттарды енгізу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА,ҚҚҚ
2)	Реттеумен қамтылмаған сақтандыру нарығының жекелеген қатысушыларының өзін-өзі реттеу институтын енгізу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2027 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ
3.	Сақтандырудың жекелеген түрлері бөлігінде сақтандыру компанияларына КЖ/ТҚҚ талаптарын оңайлату мүмкіндігін талдау
1)	Сақтандырудың қандай да бір сыныптарына тән КЖ/ТҚ тәуекелдеріне қарай КЖ/ТҚ бойынша талаптарды жеңілдету		Үкіметке ақпарат			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҚМА
4.	Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры (СТКБ) жұмысының тиімділігін аттыру
1)	СТКҚ корпоративтік басқару жөніндегі талаптарды жетілдіру		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА
5.	Сақтандыру мамандары мен актуарийлерді оқыту бойынша университеттерде мамандандырылған бағдарламаларды дамыту
1)	Сақтандыру мамандықтарын оқытуға арналған университеттік бағдарламаларды, сондай-ақ сертификаттау бағдарламаларын әзірлеу		Білім беру бағдарламалары			2028 жылғы ІV-тоқсан		ОАМ, ҚНРДА
6. "Экономиканы қаржыландырудың тиімді құралдарының бірі ретінде бағалы қағаздар нарығын дамыту" даму бағыты Бағалы қағаздар нарығын капиталдандырудың 2021 жылғы бағалы қағаздар нарығын капиталдандырудың көрсеткішіне өсімі, %: 2022 жылы - 0,4%, 2023 жылы - 0,8%, 2024 жылы - 2,8%, 2025 жылы - 10%, 2026 жылы - 17%, 2027 жылы - 23%, 2028 жылы - 28%, 2029 жылы - 33%, 2030 жылы - 38%
1-міндет. Экономикалық өсуді қаржыландыруда және инвестициялар тартуда ұлттық қор нарығының рөлін арттыру
1.	Жеке сектор компаниялары үшін қор нарығының құралдары арқылы қаржыландырудың тартымдылығын арттыру
1)	Кепілдік беру құралдарының нәтижелілігін талдау қорытындылары бойынша кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі 2021 - 2025 жылдарға арналған ұлттық жоба шеңберінде Кәсіпкерлік субъектілері шығарған облигациялар бойынша кепілдік беру қағидаларына өзгерістер енгізу		Үкімет Қаулысы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҰЭМ, Қаржымині, ҚДБ, ҚНРДА, ҰБ, "Атамекен" ҰКП
2.	Қор нарығындағы институционалдық сұранысты ынталандыру
1)	Салымшыларға зейнетке шыққанға дейін жеке басқаруға берілген зейнетақы жинақтары бойынша инвестициялық табысты тұрақты алуға мүмкіндік беру мәселесін пысықтау		ПӘ-ге ұсыныстар			2024 жылғы ІІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, Қаржымині, ҰЭМ, ҚҚҚ
2)	Инвестициялық банкинг институтын жандандыру, оның ішінде брокерлік ұйымдардың бағалы қағаздарды кредиттеу, шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асыру жөніндегі қызметтерді жүзеге асыру мүмкіндігін енгізу арқылы жандандыру		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2024 жылғы ІІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, "Атамекен" ҰКП, ҚҚҚ
3.	Қор нарығындағы бөлшек сұранысты ынталандыру
1)	Инвесторлардың бағалы қағаздар нарығына цифрлық қол жеткізу инфрақұрылымын жетілдіру		Брокерлердің ішкі ережелері, рәсімдері және ақпараттық жүйелері ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2027 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҚҚҚ
4.	Ірі компаниялардың ІРО өткізу арқылы қор нарығындағы ұсынысты ынталандыру
1)	Квазимемлекеттік сектор компанияларының бағалы қағаздарын "Халықтық ІРО" форматында орналастыруды жүргізу		Жекешелендірудің 2021 -2025 жылдарға арналған кешенді жоспарын орындау туралы есеп			жыл сайын ІV тоқсан, 2026 жылға дейін		ҰЭМ, Самұрық- Қазына, ҚНРДА, Қаржымині, АХҚО
2-міндет. Бағалы қағаздар нарығын институционалдық және ақпараттық-технологиялық дамыту
1.	Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымдық ұйымдарын одан әрі дамыту
1)	БҚОД-ты жергілікті есепке алу орталығынан өңірлік есептік-есепке алу хабына трансформациялау		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, БҚОД, ҰБ,ҚҚҚ
2)	КА8Е-те шетелдік акциялардың сауда-саттығының тұжырымдамасын жетілдіру		КАSЕ ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2025 жылғы ІV-тоқсан		КАSЕ, ҚНРДА, ҰБ, БҚОД
3)	БҚОД қызметтерінің бағыттары бойынша есепке алу және клиринг жүйелерінің қазіргі заманғы нұсқаларын енгізу		БҚОД ішкі қағидалары, рәсімдер және ақпараттық жүйелері			2030 жылғы І-тоқсан		ҚНРДА, БҚОД, КАSЕ
2.	Қазіргі заманғы технологиялық шешімдерге сәйкес инфрақұрылымдық ұйымдардың қызметін жаңғырту
1)	Орталық контрагент институтын жеке заңды тұлғаға бөлу арқылы оның ашықтығы мен орнықтылығын қамтамасыз ету		Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу			2024 жылғы ІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, КАSЕ, ҚҚҚ
2)	Орталық депозитарийдің қызметін цифрландыру және оның ішкі процестерін оңтайландыру		БҚОД ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2030 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, БҚОД, ҰБ
3)	БҚОД дерекқорының мемлекеттік дерекқорлармен (ЖТМДҚ, ЗТМДҚ, "Е-Нотариат" МДҚ, "Е-лицензиялау" МДҚ және т.б.) интеграциясы		Дерекқорларды интеграциялау			2027 жылғы І-тоқсан		ҚНРДА, ӘМ, ЦДИАӨМ, БҚОД, КАSЕ
4)	Қадағалау саласындағы жаңа бағдарламалық қамтылымды енгізу арқылы КАSЕ қызметін жаңғыртуды қамтамасыз ету		КАSЕ ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2025 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, КАSЕ, ҰБ
5)	Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына орталық контрагенттің ұлттық реттеуін ЕSМА-ны реттеуге балама деп тану мәселесі бойынша өзгерістер енгізу қажеттілігі мәніне талдау		ПӘ-ге ақпарат			2027 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, КАSЕ, БҚОД
6)	Жергілікті рейтингтік агенттіктерді, оның ішінде АХҚО-да құру үшін тиісті жағдайларды енгізу және оларды реттеу мен қадағалаудың оңтайлы режимін айқындау		ПӘ-ге ақпарат			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, АХҚО
3-міндет. Қазақстанның халықаралық индекстердегі орындарын жақсарту
1.	Қазақстанның халықаралық индекстердегі орындарын көтеру және шетелдік инвестицияларды тарту
1)	Қазақстанның МSСІ және ҒТSЕ халықаралық индекстеріндегі позицияларын жақсарту жұмысын жалғастыру		Қазақстанның халықаралық индекстердегі позицияларын арттыру бойынша жол картасын іске асыру			2025 жылғы ІІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰЭМ, Қаржымині, ҰБ, ҚҚҚ, "Атамекен" ҰКП, АХҚО
2)	Қазақстандық МБҚ-ны халықаралық жаһандық индекстерге қосу жұмысын жалғастыру		МБҚ-ны халықаралық индекстерге қосу бойынша бірлескен іс-қимыл жоспарының іс-шараларын орындау			2025 жылғы ІV-тоқсан		Қаржымині, ҰБ, ҚНРДА, ҰЭМ, АХҚО
4-міндет. Корпоративтік басқарудың халықаралық практикаларын енгізу
1.	Қазақстандық компаниялардың корпоративтік басқаруының сапасы мен ашықтығын арттыру
1)	Қаржы ұйымдарында корпоративтік басқаруды жетілдіру		БҚОД /брокерлердің ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2026 жылғы ІІІ-тоқсан		КНРДА, ҰБ, КАSЕ, БҚОД, ҚҚҚ
2)	Корпоративтік басқарудың қазақстандық (елдік) кодексін әзірлеу және қабылдау		Корпоративтік басқарудың қазақстандық (елдік) кодексі			2023 жылғы ІІ-тоқсан		"Атамекен" ҰКП, ҚНРДА, ҰЭМ, Қаржымині, ҰБ, ҚҚҚ
5-міндет. Қаржы делдалдарының сапасын арттыру және қаржы құралдарын дамыту
1.	Клиенттерді қашықтан сәйкестендіру жүйесін дамыту
1)	Іскерлік қатынастарды орнату кезінде брокерлердің клиенттерін қашықтан (қашықтықтан) сәйкестендіру тетіктерін жетілдіру.		БҚОД /брокерлердің ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2025 жылғы ІІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, КАSЕ, БҚОД, ҚҚҚ
2.	Кастодиандық қызметтер нарығын кеңейту
1)	Кастодиандық қызметті жүзеге асыру процесінде пайдаланылатын ІТ-инфрақұрылымды және бағдарламалық-техникалық қамтылымды жаңғырту		Кастодиан-банктердің ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2030 жылғы ІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, КАSЕ, БҚОД, ҚҚҚ
3.	Жаңа қаржы құралдарын енгізу
1)	back-tо-bасk мәмілелер тетігін енгізу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы; КАSЕ-нің ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2026 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ, КАSЕ
2)	ЕТF - жаңа қаржылық құралды енгізу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2023 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҚҚҚ, КАSЕ
6-міндет. Бәсекелестікті және инвесторлардың құқықтарын қорғауды арттыру
1.	Брокерлік ұйымдардағы тәуекелдердің шоғырлануын төмендету
1)	Брокерлер тарапынан жеке мобильді платформалар мен қосымшаларды ілгерілету мүмкіндігін беруді қоса алғанда, заманауи технологиялық шешімдерді ескере отырып, цифрлық қаржы инфрақұрылымын жаңғырту		Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2030 жылғы ІІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҚҚҚ, КАSЕ, БҚОД
2.	Инвесторлардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету
1)	Бағалы қағаздар нарығындағы қызметтерді тұтынушылардың киберсауаттылығын арттыру		Білім беру бағдарламалары, БАҚ-тағы жарияланымдар			жыл сайын ІV-тоқсан, 2030 жылға дейін		ҚНРДА, ҰБ, ҚҚҚ, КАSЕ, БҚОД
2)	Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары тарапынан ақпаратты қорғауды қамтамасыз ету жөніндегі талаптарды күшейту		ҚНРДА Басқармасының қаулысы			2024 жылғы ІV-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, ҚҚҚ, КАSЕ, БҚОД
7-міндет. АХҚО-ны дамыту
1.	АХҚО-мен өзара іс-қимылдың негізгі бағыттары
1)	КАSЕ және АІХ технологиялық ықпалдасуы негізінде өтімділіктің бірыңғай пулын қамтамасыз ету		КАSЕ және АІХ ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2030 жылғы І-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, АХҚО, КАSЕ, БҚОД
2)	БҚОД базасында шоғырландырылған есеп айырысу-клиринг инфрақұрылымын құру		ҚНРДА Басқармасының қаулысы, БҚОД ішкі қағидалары, рәсімдері және ақпараттық жүйелері			2030 жылғы ІІ-тоқсан		ҚНРДА, ҰБ, АХҚО, КАSЕ, БҚОД
3)	Қазақстан Республикасының аумағында АХҚО қатысушылары көрсететін қаржылық қызметтердің тізбесін кеңейту мүмкіндігін қарау және қаржылық реттеушілердің ұлттық инфрақұрылымына қол жеткізу		Жұмыс тобын құру туралы бұйрық			2023 жылғы ІІ-тоқсан		АХҚО, ҰБ, ҚНРДА
4)	Халықаралық своптар және деривативтер қауымдастығының (ІSDА) өзара есептеулері бойынша АХҚО режимін тану жөніндегі шараларды іске асыру		Халықаралық своптар және деривативтер қауымдастығының (ІSDА) АХҚО-дағы неттинг режимі туралы жарияланымы			2023 жылғы ІІІ-тоқсан		АХҚО
5)	Қаржы технологиялары, жаңа құралдар мен қызметтер саласындағы инновациялық идеяларды сынақтан өткізу үшін реттеу ортасы ретінде АХҚО әлеуетін арттыру		АХҚО актісі			2025 жылғы ІІ-тоқсан		АХҚО
6)	АХҚО-да кредиттік рейтингтік агенттіктер құру		ПӘ-ге ақпарат			2023 жылғы ІV-тоқсан		АХҚО, ҰБ, ҚНРДА
7. "Банктік емес секторды және микроқаржыландыруды дамыту" даму бағыты 2021 жылғы несие портфелінің көрсеткішіне қарағанда несие портфелінің өсімі, %: 2022 жылы - 17,7%, 2023 жылы - 32,7%, 2024 жылы - 47,8%, 2025 жылы - 62,9%, 2026 жылы - 77,9%, 2027 жылы - 93%, 2028 жылы - 108,1%, 2029 жылы -123,2%, 2030 жылы - 138,2%
1	2		3		4			5
1-міндет. Микроқаржыландыру қызметтерінің спектрін кеңейту
1.	Экономикалық өсуді қамтамасыз етуде микроқаржыландыру нарығының рөлін күшейту
1)	Кредиттік серіктестіктер институтын дамыту		Үкіметке ақпарат		2026 жылғы ІV-тоқсан			ҚНРДА, ҰЭМ
2.	Қаржылық көрсетілетін қызметтер тізбесін кеңейту
1)	Жаңа технологиялық шешімдердің, интернет желісі мен мобильді қосымшалардың көмегімен микроқаржылық қызмет көрсету тәсілдерін жетілдіру		ҚНРДА Басқармасының қаулысы		2025 жылғы ІV-тоқсан			ҚНРДА
2-міндет. Орнықты қорландыруды қамтамасыз ету
1.	Микроқаржыландыру секторында апекс ұйым құру
1)	Қызметі көтерме қаржыландыруды тартуға бағытталатын апекс ұйымдарының институтын құру		ПӘ-ге ақпарат		2023 жылғы ІІ-тоқсан			"Бәйтерек" ҰБХ, ҚНРДА, АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, АКК
2.	Микроқаржы ұйымын екінші деңгейдегі банкке айналдыру тетігін әзірлеу
1)	Микроқаржы ұйымын банкке айналдыру нысанында ерікті түрде қайта ұйымдастыруға рұқсат беру тәртібін айқындау		ҚНРДА Басқармасының қаулысы		2022 жылғы ІV-тоқсан			ҚНРДА
3-міндет. Көрсетілетін қызметтердің сапасын көтеру
1.	Тұрақтылық пен ашықтықты арттыруға бағытталған реттеушілік шараларды іске асыру
1)	Тәуекелдер бейініне қарай кредиттік серіктестіктердің, ломбардтардың және микроқаржы ұйымдарының, оның ішінде онлайн- кредит беру компанияларының қызметін шектейтін құқықтық базаны әзірлеу және енгізу		ҚР Заңының жобасы		2025 жылғы ІV-тоқсан			ҚНРДА, ҰБ
2)	Микроқаржыландыру нарығында жауапты кредит беру қағидаттарын енгізу жөніндегі іс-шараларды іске асыру		ҚНРДА Басқармасының қаулысы		2025 жылғы ІV-тоқсан			ҚНРДА, ҰБ
2.	Есептілікті ұсыну тәртібі мен нысандарын жетілдіру
1)	МҚҚЖҰ-ның есептілікті ұсыну тәртібі мен нысандарын жетілдіру шараларын әзірлеу		ҚНРДА Басқармасының қаулысы, ҰБ Басқармасының қаулысы		2025 жылғы ІV-тоқсан			ҚНРДА, ҰБ

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

Агенттік/ҚНРДА - Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі

ҚМА - Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі

ҚҚҚ - "Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығы" ЗТБ

АКК - "Аграрлық кредиттік корпорация" АҚ

АӨК - Агроөнеркәсіптік кешен

ҚДБ/Қазақстан Даму - "Қазақстан Даму Банкі" АҚ Банкі

Самұрық-Қазына - "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ

ДЭФ - Дүниежүзілік экономикалық форум

МКБ - "Мемлекеттік кредиттік бюро" АҚ

МЖӘ - мемлекеттік-жекешелік әріптестік

ЕАЭО - Еуразиялық экономикалық одақ

ЕО - Еуропалық Одақ

ЕТЖ - ең төменгі жалақы

МҚҰ - микроқаржы ұйымы

ҰБ - Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі

ҚҚС - қосымша құн салығы

"Атамекен" ҰКП - "Атамекен" ұлттық кәсіпкерлер палатасы

"Бәйтерек" ҰБХ - "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" АҚ

КЖ/ТҚ - кірістерді жылыстату және терроризмді қаржыландыру

МҚҚЖҰ - микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйым

ЭЫДҰ - Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы

КЖ/ТҚҚ - кірістерді жылыстатуға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл

БҚНКҚ - бағалы қағаздар нарығына кәсіби қатысушылар

ФАТФ - ақшаны жылыстатуға қарсы күрестің қаржылық шаралар тобы

БҚОД - "Бағалы қағаздар орталық депозитарийі" АҚ

СРD/СРЕ - үздіксіз кәсіптік даму/үздіксіз кәсіптік білім

G20 - Жиырмалық тобы ("Үлкен жиырмалық")

ІРО - Акцияларды жария орналастыру

КАSЕ - "Қазақстан қор биржасы" АҚ

БЖК - борыш жүктемесінің коэффициенті

ҚДКҚ - "Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры" АҚ

ІБ - ірі бизнес

КС - кредиттік серіктестік

Краудфандинг - жобаларды құру және дамыту үшін қаражат тарту тәсілі

ЕSG- Еnvironmental, Sосіаl, аnd Соrporate Gоvеrnance

ЖІӨ - жалпы ішкі өнім

NPL - Төлем мерзімдері өткен кредиттер

ХВҚ - Халықаралық валюта қоры

ШОБ - шағын және орта бизнес

ЦДИАӨМ - Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыштық өнеркәсіп министрлігі

ҰЭМ - Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

Қаржымині - Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі

Оқу-ағартумині - Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

АШМ - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі

АРRА - Австралияның пруденциялық реттеу жөніндегі басқармасы

МSСІ - Моrgan Stаnlеу Саріtаl Іnternational халықаралық рейтинг агенттігі

ҒSВ - 2009 жылғы сәуірдегі Лондон саммитінде Үлкен индустриялық жиырма ел құрған халықаралық ұйым

ҒТSЕ - ҒТSЕ Russell (Financial Times Stock Exchange) халықаралық рейтинг агенттігі

S&Р - Standarb & Рооr's халықаралық рейтинг агенттігі

МДҚ - мемлекеттік дерекқор

МБҚ - мемлекеттік бағалы қағаздар

БЖЗҚ - Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры

ЖЗҚ - жинақтаушы зейнетақы қорлары

БОЖТЖҰ - банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар

БҚН - бағалы қағаздар нарығы

Базель III - банктік реттеу саласындағы әдіснамалық ұсынымдарды қамтитын Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің құжаты

Sоlvеnсу II - ЕО сақтандыру қағидаларын үйлестіруге бағытталған Еуропалық Одақ заңнамасына директива

Ореn АРІ/ - ашық банкинг технологиялары

Ореn Ваnкіng

SРО - акцияларды қайталама жария орналастыру

LСR - өтімділікті өтеу коэффициенті

NSFR - таза тұрақты қаржыландыру коэффициенті

ІСААР - капитал жеткіліктілігін бағалаудың ішкі процесі

ІLААР - өтімділік жеткіліктілігін бағалаудың ішкі процесі

ТБҚ - тәуекелге бағдарланған қадағалау

SRЕР - банктердің қызметі мен тәуекелдерінің сандық және сапалық сипаттамаларын бағалау жөніндегі тұрақты процесс

ХҚЕС - халықаралық қаржылық есептілік стандарттары

ІАS 39 - "Қаржы құралдары: тану және бағалау" халықаралық қаржылық есептілік стандарты

9 ХҚЕС - "Қаржы құралдары" халықаралық қаржылық есептілік стандарты

АQR - активтер сапасын бағалау

SSТ - қадағалау стресс-тесті

Р&А - активтер мен міндеттемелерді бір уақытта беру операциясы

АХҚО - "Астана" халықаралық қаржы орталығы

SРV - арнайы мақсаттағы компания, оны құрудың артықшылықты мақсаттары жобаларды іске асыру мен қызмет көрсету болып табылады

ТҚҚ - туынды қаржы құралдары

ҚТК - Қазақстан Республикасының Қаржылық тұрақтылық жөніндегі кеңесі

АLМ - активтер мен пассивтерді басқару

ІOSСO - бағалы қағаздар жөніндегі комиссиялардың халықаралық ұйымы

СРМІ - төлемдер мен нарықтық инфрақұрылым жөніндегі комитет

МіFID - қаржы құралдарындағы нарықтар туралы Еуропалық Одақтың директивасы

ЕҚДБ - Еуропа Қайта құру және Даму Банкі

GFIN - қаржылық инвестициялардың жаһандық желісі

КАБҰ - күмәнді және үмітсіз активтерді басқару жөніндегі ұйымдар

RWА - тәуекел-мөлшерленген активтер

КҮС - "Өз клиентінді біл" қаржы ұйымдарының клиенттерді тексеруі рәсімі

SupТесһ - реттегіштер қаржы нарығына қатысушылардың қызметін бақылау мен қадағалаудың тиімділігін арттыру үшін пайдаланатын технологиялар

RegТесһ - қаржы ұйымдарының реттегіш талаптарын орындауын жеңілдету үшін пайдаланылатын технологиялар

БАҚ - бұқаралық ақпарат құралдары

ISO - халықаралық стандарттау ұйымы

БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы

АІХ - "Астана" халықаралық қаржы орталығының биржасы

АІХ СSD - "Астана" халықаралық қаржы орталығы биржасының Орталық депозитарийі

АІХ Rеgistrar - "Астана" халықаралық қаржы орталығы биржасының тіркеушісі

АССА - қаржы, есеп және аудит саласындағы кәсіпқойларды біріктіретін Британияның ант берген сертификатталған бухгалтерлер қауымдастығы

Ваіl-іn - төлемге қабілетсіз банк міндеттемелерін мәжбүрлеп қайта құрылымдау

СFА - сертификатталған қаржы талдаушысы

САІА - балама инвестициялар жөніндегі сертификатталған талдаушы

СFRМ - сертификатталған қаржы тәуекелі менеджері

РRIМА - кәсіби тәуекел-менеджері

GАRР - тәуекелдерді басқару жөніндегі халықаралық маман

ВТО - Дүниежүзілік сауда ұйымы

ВІS - Халықаралық есеп айырысу банкі

Васk-tо-bасk - берілген тапсырмалардың жалпы пулы шеңберінде тараптар міндеттемелерінің неттингі есебінен орындау үшін активтердің болмауына байланысты жеке есептеу мүмкін болмайтын нұсқаулықтарды есептеуге мүмкіндік беретін бағалы қағаздармен мәмілелерді есептеу қағидаты

ҒЕАS - Еуропа және Азия қор биржаларының федерациясы

ҒОRЕХ - Халықаралық валюта нарығы

GСІ - Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі

ІАІS - Сақтандыруды қадағалау органдарының халықаралық қауымдастығы

ІОРS - Зейнетақы жүйесін реттеу жөніндегі уәкілетті органдардың халықаралық ұйымы

ІFSВ - Исламдық қаржылық қызметтер жөніндегі кеңес

АFІ - Қаржылық қол жетімділік альянсы

ПКҚ - Проблемалық кредиттер қоры

ЕСL - Күтілетін кредиттік зиян

ІnsurТесһ - Сақтандыру технологиясы

БСД - Бірыңғай сақтандыру дерекқоры

ЕАТ - Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл жөніндегі еуразиялық топ

СТКҚ - Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры

ІКІS - сақтандыру қызметін реттеудің ақпараттық жүйесі

РЕWS - бейіндеу құралы және ерте ескерту жүйесі

Р2Р-кредиттеу - қарыз алушы қаржы ұйымдарын тартпай ақшаны басқа тұлғадан тікелей алатын кредиттеу нысаны

ЕТF - биржалық қорлар

SWІFТ - Халықаралық ақпарат беру және төлемдер жүргізу банкаралық жүйесі

ЕSМА - Еуропалық бағалы қағаздар және нарықтар басқармасы

СSDR - Еуропалық Одақта бағалы қағаздар бойынша есеп айырысу рәсімін жетілдіру және орталық депозитарийлердің қызметін реттеу туралы Еуропалық Одақ регламенті

ЕМІR - Нарықтық инфрақұрылым туралы Еуропалық Одақтың регламенті

АРМ - автоматтандырылған жұмыс орны

АҚШ - Америка Құрама Штаттары

ТНК - тиімділіктің негізгі көрсеткіштері

Об утверждении Концепции развития финансового сектора Республики Казахстан до 2030 года

Указ Президента Республики Казахстан от 26 сентября 2022 года № 1021.

Подлежит опубликованию в Собрании актов Президента и Правительства Республики Казахстан

В соответствии с пунктом 1 статьи 40 Конституции Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЮ:

1. Утвердить прилагаемую Концепцию развития финансового сектора Республики Казахстан до 2030 года (далее - Концепция).

2. Центральным исполнительным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, а также заинтересованным организациям (по согласованию), ответственным за реализацию Концепции:

1) принять меры по реализации Концепции;

2) представлять информацию о ходе исполнения Концепции в порядке и сроки, установленные Системой государственного планирования, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790.

3. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

4. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

Президент Республики Казахстан

К. Токаев

УТВЕРЖДЕНА Указом Президента Республики Казахстан от 26 сентября 2022 года № 1021

КОНЦЕПЦИЯ
развития финансового сектора Республики Казахстан до 2030 года

г. Астана, 2022 год

Содержание:

Раздел 1.	Паспорт Концепции
Раздел 2.	Анализ текущей ситуации
Раздел 3.	Обзор международного опыта
Раздел 4.	Видение развития финансового сектора
Раздел 5.	Основные принципы и подходы развития финансового сектора
Раздел 6.	Целевые индикаторы и ожидаемые результаты
	План действий по реализации Концепции (приложение)

Раздел 1. Паспорт Концепции

Наименование	Концепция развития финансового сектора Республики Казахстан до 2030 года
Основание для разработки	поручение Президента Республики Казахстан от 22 ноября 2021 года № 21-4903
Государственный орган, ответственный за разработку	Агентство Республики Казахстан по регулированию и развитию финансового рынка
Государственные органы и организации, ответственные за реализацию	государственные органы, непосредственно подчиненные и подотчетные Президенту Республики Казахстан, центральные исполнительные органы, организации
Сроки реализации	2022 - 2030 годы

Раздел 2. Анализ текущей ситуации

2.1. Текущее состояние финансового сектора

Финансовая система Республики Казахстан характеризуется банкоцентричной моделью. Основная доля активов финансовой системы сконцентрирована в банковском секторе. На банковский сектор приходится порядка 78% активов финансовой системы, 8% - Банк развития Казахстана, оставшиеся 14% - остальные секторы финансового рынка.

Структура активов финансовых институтов*, % (без учета государственных пенсионных фондов)

Источники - Регуляторная отчетность, The Global Competitiveness Report 2019, официальные сайты центральных банков России, Польши и Чехии

*В финансовые институты включен Банк развития Казахстана, который в соответствии с законодательством Республики Казахстан имеет особый статус и относится к институтам развития, осуществляющим финансовые услуги без лицензии регулятора

Наблюдается динамичный рост активов финансового сектора - с 2017 года совокупные активы финансовой системы увеличились на 74,5% до 44,3 трлн тенге, активы банков увеличились на 56% до 37,6 трлн тенге, активы остальных финансовых организаций увеличились на 190,5% до 6,7 трлн тенге.

Наряду с финансовыми организациями финансирование бизнеса в Казахстане осуществляется напрямую субъектами квазигосударственного сектора, роль которых существенно растет. Так, активы Банка развития Казахстана увеличились с 2017 года на 48,2% с 2,5 трлн до 3,7 трлн тенге.

Активы финансовых институтов*, трлн тенге

Источники - Регуляторная отчетность

В финансовые институты включен Банк развития Казахстана, который в соответствии с законодательством Республики Казахстан имеет особый статус и относится к институтам развития, осуществляющим финансовые услуги без лицензии регулятора.

Отношение активов финансовых институтов (с учетом Банка развития Казахстана) к ВВП по итогам 2021 года составило 57%, что значительно уступает показателям стран, находящихся на схожих этапах экономического развития, и свидетельствует об имеющемся потенциале дальнейшего роста.

Отношение активов финансовых институтов
к ВВП по итогам 2020 года, %

Источники - Регуляторная отчетность, официальные сайты центральных банков России, Турции, Польши, Чехии и Китая Отношение активов финансового сектора к ВВП Казахстана указано за 2021 год

С 2017 года наблюдается рост валовой добавленной стоимости финансового сектора в структуре ВВП страны. За период 2017 - 2021 гг. вклад финансового сектора в экономику увеличился с 2 трлн тенге до 2,4 трлн тенге. В результате опережающих темпов в других отраслях доля валовой добавленной стоимости финансового сектора в ВВП снизилась с 3,7% в 2017 году до 2,9% в 2021 году.

По результатам последнего исследования Всемирного экономического форума (ВЭФ), проведенного в 2019 году в рамках оценки глобальной конкурентоспособности, в международном сопоставлении уровень развития финансовой системы Казахстана является невысоким. Основными сдерживающими факторами на момент проведения оценки являлись высокий уровень неработающих займов (NPL), проблемы устойчивости отдельных банков и низкий уровень страховых премий.

Источники - The Global Competitiveness Report 2019

Вместе с тем, после проведения указанной оценки был реализован ряд системных мер по повышению устойчивости банковского сектора, в том числе в 2019 - 2020 годах проведена независимая оценка активов банковского сектора и стресс-тестирование, по результатам которых приняты надзорные меры и значительно снижен уровень неработающих займов - с 8,1% в 2019 году до 3,3% в 2021 году. Международные финансовые организации и рейтинговые агентства дали позитивную оценку мерам по укреплению финансового сектора. Так, в заключении МВФ по итогам миссии в 2021 году отмечено, что благодаря проведению проверки качества активов в 2019 году и последующих надзорных вмешательств, банковская система успешно перенесла воздействие шока, вызванного COVID-19, сохранив при этом высокие показатели ликвидности и капитализации банков.

С 2022 года изменение глобальной геополитической ситуации оказывает влияние на финансовый сектор. Вместе с тем, финансовый сектор продолжает стабильно функционировать, что подтверждается оценками международных рейтинговых агентств. В июне 2022 года Fitch Ratings подтвердило суверенный рейтинг Казахстана на уровне "ВВВ" со стабильным прогнозом, что в том числе обусловлено стабильностью банковского сектора с учетом потенциальных рисков, связанных с санкциями.

Банковский сектор

На 1 января 2022 года в Республике Казахстан функционируют 22 банка, из них 14 банков с иностранным участием, в том числе 11 дочерних банков второго уровня.

В результате произошедшей консолидации, а также отзыва лицензий несостоятельных банков с рынка ушли участники, имевшие значительные объемы проблемных активов и неэффективный риск-менеджмент.

Активы банковской системы в период с 2017 года выросли по отношению к ВВП с 45% до 46%, составив 37,6 трлн тенге. При этом порядка 66% активов всего сектора приходится на 5 банков. На начало 2022 года индекс Герфиндаля-Хиршмана (НН) по банковскому сектору Казахстана составляет 1407 (умеренно-концентрированный рынок).

Источники - Регуляторная отчетность

Кредиты экономике с 2017 года выросли на 26,5% до 18,5 трлн тенге. В структуре кредитов экономике наблюдается увеличение доли розничного кредитования. Снижение доли кредитов корпоративного сектора обусловлено увеличением прямого кредитования бизнеса со стороны институтов развития - кредиты Банка развития Казахстана, не включаемые в статистику кредитования экономики, с 2017 года выросли на 27% до 1,9 трлн тенге. Кроме того, снижение корпоративных кредитов связано с мерами по очищению банковского сектора от проблемных займов, списанием займов несостоятельных и недобросовестных заемщиков, а также ликвидацией несостоятельных банков.

Источники Денежно-кредитная статистика

По итогам 2021 года в результате реализации мер поддержки МСБ произошел рост портфеля займов МСБ на 29%, при этом кредиты крупному бизнесу снизились на 3%. Доля МСБ в портфеле кредитов юридическим лицам с 2017 года увеличилась с 53% до 60%.

Источники - Регуляторная отчетность

Основным драйвером роста кредитов физических лиц являются потребительские займы, рост которых с 2017 года составил 110%. С 2020 года также наблюдается активный рост ипотечного кредитования, доля которого в кредитах физическим лицам за 2019-2021 годы выросла с 27% до 31%.

Объем ипотечного кредитования с 2017 года вырос более чем в 3 раза. Основным фактором роста ипотечного кредитования стал запуск с 2018 года программ льготного жилищного кредитования "7-20-25", "Баспана Хит", а также предоставление в 2021 году права на использование части пенсионных накоплений для улучшения жилищных условий.

Источники - Регуляторная отчетность

Меры по оздоровлению банковского сектора способствовали постепенному сокращению доли неработающих займов в портфеле банков - с 9,3% в 2017 году до 3,3% по итогам 2021 года.

Уровень NPL, %

Источники - Регуляторная отчетность

Основой базы фондирования банков остаются депозиты клиентов.

С 2017 года объем депозитов увеличился на 54,7% до 27,1 трлн тенге. Доля депозитов в структуре обязательств банков с 2017 года сохраняется на уровне 79%. Вклады физических лиц увеличились с 2017 года на 63,0% до 13,4 трлн тенге. В результате доля розничных вкладов в общем объеме вкладов с 2017 года увеличилась с 43% до 49% по итогам 2021 года.

В 2018 году законодательно расширены виды депозитных продуктов и введен новый вид вкладов - сберегательные вклады. По данному виду вкладов существенные ограничения на досрочное изъятие компенсируются более высокой ставкой в сравнении с другими видами вкладов. Объем сберегательных вкладов с момента запуска в конце 2018 года вырос до 1,07 трлн тенге на 1 января 2022 года или 7,9% всех вкладов.

Устойчивость банковского сектора обеспечивается достаточным объемом собственного капитала, достигшего 4,5 трлн тенге. С 2017 года собственный капитал банков увеличился на 51%, в результате значение коэффициента достаточности собственного капитала k1 по системе увеличилось с 17% до 19%, значение коэффициента k2 увеличилось с 22% до 23%. Ключевыми факторами улучшения уровня капитализации банков стали оздоровление банковского сектора с акцентом на снижение неработающих активов.

Страховой сектор

Страховой сектор на 1 января 2022 года представлен 27 страховыми организациями, в том числе 9 организациями по страхованию жизни. На рынке действуют 2 страховые организации со 100% государственным участием, 9 страховых брокеров и 60 актуариев.

Активы страховых организаций с 2017 года выросли на 97% до 1,8 трлн тенге, из них 1 трлн тенге - активы страховых организаций по отрасли общего страхования, 0,8 трлн тенге - активы страховых организаций по отрасли страхования жизни. Несмотря на динамичный рост активов страховых организаций, их отношение к ВВП остается низким - увеличение с 1,7% в 2017 году до 2,2% по итогам 2021 года. При этом порядка 62% активов всего сектора приходится на 5 страховых организаций. На начало 2022 года индекс Герфиндаля-Хиршмана по страховому сектору Казахстана составил 983 (низкоконцентрированный рынок).

На рост активов страховых организаций значительное влияние оказали внедрение новых страховых продуктов по добровольным классам страхования, развитие онлайн-страхования, а также предоставление на законодательном уровне возможности заключения договора пенсионного аннуитета с использованием пенсионных накоплений.

Активы страховых организаций, млрд тенге

Совокупный объем страховых премий в 2021 году составил 699 млрд тенге, увеличившись по сравнению с 2017 годом в 2 раза. Отношение страховых премий к ВВП незначительно увеличилось с 0,6% до 0,8%.

Показатель объема премий в расчете на душу населения увеличился на 77% и составил 36 тыс. тенге.

Основным драйвером роста премий является добровольное личное страхование. По сравнению с 2017 годом объем премий по классам добровольного личного страхования увеличился в 3 раза, составив по итогам 2021 года 300 млрд тенге. В результате доля добровольного личного страхования в структуре премий увеличилась с 28% до 43%. В свою очередь, рост обусловлен в основном повышением доступности пенсионного аннуитета, предоставлением налоговых льгот по долгосрочным накопительным продуктам страхования жизни и внедрением новых страховых продуктов.

Доля имущественного страхования в структуре страховых премий сократилась с 49% в 2017 году до 38% по итогам 2021 года. Доля премий по обязательному страхованию остается незначительной в сравнении с добровольным личным и имущественным страхованием и составляет 19%.

Объемы премий, переданных на перестрахование, составили 107 млрд тенге, уменьшившись с 2017 года на 18%. Доля страховых премий, переданных на перестрахование, снизилась с 37% в 2017 году до 15% по итогам 2021 года. Из них на перестрахование нерезидентам Республики Казахстан передано 92% премий. Сокращение с 2018 года объема премий, переданных на перестрахование, обусловлено повышением возможности страховых организаций по собственному удержанию страховых рисков, а также усилением требований к прозрачности сделок по перестрахованию.

Общий объем страховых выплат по договорам страхования увеличился с 2017 года на 55% до 127 млрд тенге. Максимальный объем страховых выплат пришелся на 2019 год - 218 млрд тенге, который был связан с наличием крупного убытка по классу страхования имущества от ущерба.

Коэффициент выплат за последние 5 лет находился в диапазоне от 18% до 47% без учета выплат будущих периодов по накопительному страхованию жизни.

Объем страховых резервов на конец 2021 года составил 892 млрд тенге, увеличившись с 2017 года на 94%, что обусловлено ростом страховых премий в указанный период.

Фондовый рынок

На 1 января 2022 года на рынке функционируют 38 брокеров, 19 управляющих компаний, 51 инвестиционный фонд, 9 банков кастодианов, 2 трансфер-агента, фондовая биржа KASE, выполняющая функции центрального контрагента, центральный депозитарий и торговый репозиторий. Кроме того, в юрисдикции МФЦА функционирует биржа МФЦА - AIX и центральный депозитарий биржи МФЦА - AIX CSD.

Фондовый рынок страны с 2017 года классифицируется международными службами индексов MSCI, FTSE и S&P как "Приграничные рынки (Frontier Markets)". Ведется работа по улучшению позиции Казахстана в индексах MSCI, FTSE и S&P.

Совокупные активы профессиональных участников рынка ценных бумаг составили 505,1 млрд тенге, увеличившись за пять лет в 2,7 раза, активы под управлением составили 1,0 трлн тенге, увеличившись в 3,1 раза. Увеличению активов способствовал рост стоимости финансовых инструментов и приток инвестиций.

Порядка 80,2% активов организаций, осуществляющих управление инвестиционным портфелем, приходится на 5 профессиональных участников. На начало 2022 года индекс Герфиндаля-Хиршмана по рынку ценных бумаг Казахстана составил 1807, что характеризует его как умеренно-концентрированной рынок.

Биржевые показатели демонстрируют стабильный рост, что свидетельствует о повышении роли фондового рынка в финансировании экономики страны. Капитализация Казахстанской фондовой биржи (KASE) на начало 2022 года составила 44,2 трлн тенге, или 52,6% по отношению к ВВП, увеличившись с 2017 года на 73%.

Основным фактором сохранения темпов роста рынка облигаций является увеличение объемов заимствований со стороны квазигосударственного сектора и банков второго уровня.

Одной из причин, препятствующей активному развитию казахстанского фондового рынка, является относительно низкая активность розничных инвесторов. Количество счетов физических лиц на рынке ценных бумаг за 5 лет увеличилось на 107 тыс. до 218 тыс. счетов, что составляет 2,5% от занятого населения. Невысокий интерес розничных инвесторов к фондовому рынку связан с низкой ликвидностью торгуемых ценных бумаг и ограниченным предложением ценных бумаг качественных эмитентов.

С 2017 года в Казахстане функционирует биржа МФЦА - AIX, являющаяся членом Федерации европейских и азиатских фондовых бирж FEAS. В группу AIX входят центральный депозитарий ценных бумаг AIX CSD и регистратор AIX Registrar, отвечающие за ежедневные операции с наличными, расчеты по ценным бумагам и депозитарную деятельность, а также хранение и поддержку центрального реестра акционеров.

В официальный список AIX вошли 136 выпусков ценных бумаг 86 эмитентов. В 2021 году объем торгов на рынке ценных бумаг AIX составил 134,3 млрд тенге.

По итогам 2021 года 35 торговых членов AIX предоставляют прямой доступ к бирже AIX, из них 12 являются иностранными. Количество счетов в AIX CSD на аналогичную дату составило 160,5 тыс. счетов. При этом основная часть данных счетов приходится на клиентов брокеров-лицензиатов Агентства, имеющих удаленное членство на AIX.

Рынок микрофинансирования

С 2020 года в периметр регулирования Агентства были включены все небанковские кредитные организации, в том числе кредитные товарищества, ломбарды и онлайн-кредиторы, а с 2021 года введено лицензирование микрофинансовой деятельности.

На 1 января 2022 года на рынке микрофинансирования осуществляют деятельность 1 066 субъектов, в том числе 242 микрофинансовые организации, 605 ломбардов и 219 кредитных товариществ.

Совокупные активы ООМФД составили 1,6 трлн тенге, увеличившись с 2015 года в 21 раз. Наряду с ростом активов увеличились обязательства и собственный капитал микрофинансового сектора. На начало 2022 года индекс Герфиндаля-Хиршмана (НН) в секторе микрофинансовых организаций составил 1033 (умеренно-концентрированный), кредитных товариществ - 896 (низко-концентрированный), ломбардов - 550 (низко-концентрированный).

Рынок микрокредитования играет важную роль в финансировании экономики и развитии частного предпринимательства.

С расширением периметра регулирования ООМФД и включением всех субъектов микрофинансирования в статистику кредитования портфель микрокредитов увеличился на 350% до 1,4 трлн тенге. В 2019 году структура портфеля ООМФД включала только займы МФО, а с 2020 года учтены займы онлайн-кредиторов, кредитных товариществ и ломбардов.

В общем портфеле микрокредитов основная доля займов приходится на МФО - 54% или 743 млрд тенге. Портфель кредитных товариществ составляет 498 млрд тенге (36%), на ломбарды приходится 132 млрд тенге (10%).

Источники - Регуляторная отчетность

В структуре заемщиков доля займов физическим лицам составляет 51%, или 696 млрд тенге. Доля займов на предпринимательские цели составляет 49%, или 677 млрд тенге.

ООМФД в основном представлены сетью филиалов и отделений на региональном уровне и имеют налаженную клиентскую базу в сельской местности.

2.2. Основные достижения в регулировании и развитии финансового сектора

За последние годы достигнуты важные результаты в развитии финансового сектора:

1) внедрены стандарты Базель III Базельского комитета по банковскому надзору для улучшения системы управления рисками и обеспечения стабильности банковского сектора в период шоков. С 2015 по 2019 годы осуществлялся поэтапный переход банковского сектора на соблюдение усиленных пруденциальных стандартов Базель III. В течение переходного периода для формирования резервов капитала банков введены требования к трем капитальным буферам (консервационный, контрциклический и системный), приняты новая методология оценки рыночных рисков и пакет регуляторных требований к риск-менеджменту и внутреннему контролю банков. Для обеспечения запасом ликвидности в периоды кризисов внедрены два норматива ликвидности - коэффициент покрытия ликвидности (LCR) и коэффициент нетто стабильного фондирования (NSFR).

Это позволило усилить качество управления рисками, резервы капитала и ликвидности банков на системном уровне, что является ключевым фактором при оценке банковского сектора, проводимой международными экспертами, глобальными инвесторами и кредитно-рейтинговыми агентствами;

2) внедрена риск-ориентированная модель надзора и мотивированного суждения в секторах финансового рынка.

В целях исключения формализованного подхода в надзорном процессе в 2019 году введена система риск-ориентированного надзора за банками. Модель риск-ориентированного подхода реализована в виде комплексного надзорного процесса, который обеспечивает углубленную оценку банковских рисков на индивидуальной основе и последующую реализацию надзорных мер для обеспечения устойчивой работы банка.

Центральным элементом риск-ориентированного надзора является надзорная модель Европейского Союза SREP, которая позволяет идентифицировать негативные изменения в финансовом состоянии банков на ранних стадиях их возникновения. Ключевым условием эффективного риск- ориентированного надзора является возможность принятия регулятором мотивированного суждения для оперативного реагирования на ситуацию.

Реализуется переход на систему риск-ориентированного надзора за профессиональными участниками рынка ценных бумаг (далее - ПУРЦБ). На законодательном уровне определены принципы и инструменты риск- ориентированного надзора, которые позволяет идентифицировать риски и угрозы в деятельности ПУРЦБ на ранних стадиях и своевременно реагировать на них, не дожидаясь ухудшения финансового состояния ПУРЦБ.

В отношении страховых организаций введена автоматизированная система риск-ориентированного надзора. На основе показателей качественной и количественной оценки рисков, рассчитанных с учетом специфики операций, характера и масштаба деятельности компании определяется индивидуальный надзорный рейтинг страховой организации и соответствующий ему комплекс регуляторных надзорных требований.

Дополнительно в 2020 году для улучшения процедур управления рисками, достаточности капитала и резервов внедрена система самостоятельной оценки рисков страховыми организациями, разработанная в соответствии со стандартами регуляторной отчетности международной информационной системы IRIS (Insurance Regulatory Information System);

3) введен новый стандарт оценки стоимости финансовых инструментов на основе модели "ожидаемых убытков" МСФО 9. В 2018 году банковский сектор при оценке стоимости финансовых инструментов перешел от модели "понесенных убытков" МСФО (IAS 39) к модели "ожидаемых убытков" (IFRS 9). Внедрение МСФО 9 позволяет оценивать ожидаемые кредитные убытки при первоначальном признании финансовых активов и на периодической основе;

4) проведена независимая оценка качества активов банков (AQR). AQR является общепризнанной международной практикой детальной проверки активов и достаточности капитала банков. AQR проведен независимым международным консультантом, имеющим практический опыт работы по AQR, что является основным условием объективности оценки для восстановления доверия к банковской системе со стороны международных инвесторов и кредиторов.

Проведенный в Казахстане в 2019 году AQR позволил полноценно диагностировать состояние основных казахстанских банков, в том числе оценить уровень неработающих активов и потенциальные потери, реальный уровень достаточности капитала, а также обосновать регуляторные требования по докапитализации и оздоровлению банков за счет собственных средств акционеров;

5) усовершенствован процесс выявления и урегулирования проблемных банков. Новый режим урегулирования проблемных банков, вступивший в силу с 2019 года, предусматривает триггеры для выявления проблемных банков и классификацию проблемных банков в зависимости от их финансового состояния. На законодательном уровне определен срок для повышения капитала таких банков.

Регулятору предоставлен полный мандат по оперативному урегулированию неплатежеспособных банков с минимизацией системных последствий и государственных потерь, включая инструменты урегулирования неплатежеспособных банков - передача активов и обязательств (Р&А) и принудительная реструктуризация обязательств неплатежеспособного банка (bail-in);

6) приняты меры по ограничению кредитных рисков в потребительском кредитовании. В сегменте микрофинансирования поэтапно ужесточено регулирование субъектов, предоставляющих займы гражданам. До конца 2020 года все участники рынка микрокредитования, в том числе классические МФО, организации онлайн-кредитования, кредитные товарищества и ломбарды, прошли учетную регистрацию в качестве организаций, осуществляющих микрофинансовую деятельность. В 2021 году завершено лицензирование микрофинансовых организаций.

С 2020 года реализован пакет регуляторных мер для недопущения выдачи займов неплатежеспособным заемщикам, а также снижения долговой нагрузки заемщиков. На законодательном уровне действует запрет на начисление вознаграждения, неустойки, комиссий и иных платежей по истечении 90 дней просрочки исполнения обязательства по кредиту.

С 2020 года в рамках нормативного регулирования введено ограничение на выдачу потребительских займов гражданам с доходом ниже прожиточного минимума и уровня долговой нагрузки заемщика (далее - КДН). С 2022 года КДН имеет статус пруденциального норматива, согласно которому ежемесячные платежи по всем кредитам заемщика не могут превышать 50% от его ежемесячных доходов.

Дополнительно приняты меры по дестимулированию банков в проведении агрессивной политики беззалогового кредитования населения. Для этого в 2 раза повышено риск-взвешивание по необеспеченным потребительским займам при расчете достаточности капитала банков;

7) создана гибкая регуляторная среда для апробации новых продуктов и услуг. Для обеспечения гибкости регулирования финансового рынка, повышения доступности финансовых услуг, внедрения новых финансовых продуктов предусмотрена возможность введения особого режима регулирования ("регуляторная песочница"). "Регуляторная песочница" позволяет финансовым и нефинансовым организациям функционировать определенный срок в особом правовом режиме, в том числе в целях внедрения новых услуг и финансовых инструментов, что в свою очередь будет способствовать сокращению издержек финансовых посредников и потребителей, а также расширению деятельности финансовых организаций;

8) либерализованы требования в регулировании участников рынка ценных бумаг. Приняты меры по дерегулированию брокерской деятельности при совершении операций с ценными бумагами, расширены инвестиционные возможности брокеров, в том числе на международных и локальном рынках капитала. С 2016 года запущен процесс цифровизации брокерских услуг, в результате для брокеров доступна опция по предоставлению электронных услуг клиентам, включая проведение торговых операций с ценными бумагами и финансовыми инструментами. Реализован ряд законодательных мер, направленных на активизацию коллективных форм инвестирования путем либерализации регулирования инвестиционных и венчурных фондов, что позволило обеспечить рост активов инвестиционных фондов.

На законодательном уровне предусмотрено право граждан передавать часть пенсионных накоплений под управление частных управляющих компаний.

Сформирована и функционирует полноценная инфраструктура фондового рынка. Действующая инфраструктура рынка ценных бумаг обеспечивает участников рынка ценных бумаг необходимым инструментарием для совершения полного цикла торговых и пост-торговых операций, а также полностью соответствует международным стандартам;

9) продолжена цифровизация финансовых услуг и внедрение удаленных сервисов.

С октября 2020 года реализован механизм дистанционного заключения брокерских договоров через биометрическую идентификацию с использованием мобильных приложений брокеров, а также возможность дистанционного оказания банками полного спектра брокерских услуг. Это позволило обеспечить высокие темпы роста числа розничных инвесторов.

На рынке страхования внедрено электронное заключение договоров. С 2019 года заключение договоров страхования по обязательным видам страхования переведено в электронный формат. На сегодня 100% договоров автострахования заключаются в электронной форме. Возможность заключения договоров страхования электронным способом позволила облегчить и оптимизировать процедуру заключения договоров страхования, повысить территориальную доступность страховых услуг.

2.3. Ключевые проблемы, требующие решения в среднесрочной перспективе

1. В банковском секторе сохраняется высокий уровень стрессовых активов на балансах банков и их дочерних организаций, что оказывает давление на капитал банков и сдерживает дальнейшее расширение кредитования экономики. Отмечается концентрация банковского кредитования в розничном сегменте в связи с повышенной маржинальностью при высоких кредитных рисках.

На динамику банковского кредитования также оказывает давление слабая диверсификация пассивов и преобладание в структуре привлеченных ресурсов краткосрочных депозитов, не соответствующих международным стандартам срочности и стабильности. Уровень депозитов в иностранной валюте остается достаточно высоким, несмотря на проводимые меры по дедолларизации экономики.

На системном уровне существенным фактором, сдерживающим кредитование реального сектора экономики, является ограниченное количество платежеспособных и финансово устойчивых субъектов бизнеса. Так, согласно оценке НБ, в течение длительного периода (2008 - 2019 годы) в сегменте МСБ более 40% предприятий имеют отрицательный капитал либо долговую нагрузку свыше 80%. По крупному бизнесу 36% предприятий имели отрицательный капитал либо недокапитализированы.

Эти факторы ограничивают возможность получения новых займов из-за рисков для банков и необходимости создания дополнительных провизий под ожидаемые кредитные убытки. Банки формируют повышенные требования к заемщикам с учетом риск-аппетита для минимизации кредитных рисков и требуют ликвидное залоговое обеспечение.

Компании, в особенности субъекты МСБ, не имеют рейтинговых оценок, которые подтверждают устойчивость и способность обслуживать кредит в будущем, что снижает возможности их выхода на фондовый рынок и привлечения долгового финансирования.

В 2020 году снижение кредитования бизнеса было обусловлено сокращением деловой активности предпринимателей по причине введения карантинных ограничений из-за пандемии коронавируса.

В кредитовании бизнеса значительную роль играют субсидии и гарантии государства. В результате расширения прямого государственного финансирования и реализации государственных программ поддержки бизнеса государство стало замещать банки и рыночное финансирование экономики сократилось. Прямое государственное финансирование по нерыночным ставкам, а также выдача гарантий и субсидирование ставок вознаграждения по кредитам бизнеса искажает рыночное ценообразование.

Кроме того, отмечается небольшая доля иностранных банков и международных финансовых организаций в кредитовании реального сектора экономики. Кредиты нерезидентов, а также субъектов квазигосударственного сектора не отражаются в статистике кредитного рынка, что искажает оценку реального состояния финансирования экономики.

Ограниченное участие банков в финансировании крупных инвестиционных проектов и заемщиков-недропользователей обусловлено неразвитой практикой синдицированного кредитования.

2. Несмотря на положительную динамику показателей страхового сектора за последние 10 лет, сохраняется низкая доля страховых услуг в экономике страны. Отношение активов страховых организаций к ВВП страны составило только 2,4% (по итогам 2021 года), а отношение страховых премий на душу населения составило 37 тыс. тенге (по итогам 2021 года), что значительно ниже мировых показателей.

Недостаточная развитость постпродажного обслуживания онлайн- договоров страхования, ограниченность страховых продуктов и отсутствие гибкости в условиях страхования снижают заинтересованность населения и бизнеса в страховании. Вопросы качества и клиентоориентированности страховых услуг являются актуальными, несмотря на меры, предпринимаемые участниками страхового рынка.

Отсутствие рыночных стимулов и государственной поддержки в страховании жизни вызывают незаинтересованность населения использовать продукты накопительного страхования жизни как инструмент увеличения инвестиций и сбережений. Развитие продуктов накопительного страхования ограничивается все еще формирующимся доверием населения к компаниям по страхованию жизни, предпочитающем использовать банковские продукты при проведении финансового планирования.

3. Развитие фондового рынка сдерживается недостаточным институциональным спросом, слабой степенью вовлеченности населения и низким уровнем доверия инвесторов к инструментам фондового рынка.

Наличие существенных объемов привлекаемого субъектами экономики финансирования на нерыночных условиях в рамках государственных программ по поддержке предпринимательства, а также высокая доля государства в экономике и доминирующая роль компаний квазигосударственного сектора обуславливают снижение спроса предприятий в привлечении капитала посредством инструментов фондового рынка.

4. Развитие рынка микрофинансирования сдерживается такими факторами как ограниченные источники фондирования и высокие операционные издержки по поддержанию региональной сети отделений, что усугубляется территориальной удаленностью субъектов микро- и малого бизнеса.

Основной базой фондирования остаются займы международных институтов развития и казахстанских коммерческих банков. Высокие операционные издержки и стоимость фондирования за счет привлечения средств банков и международных институтов развития существенно увеличивает конечную стоимость микрокредитов для населения и бизнеса. Указанные факторы сдерживают потенциал субъектов рынка микрофинансирования в финансировании экономики.

Раздел 3. Обзор международного опыта

Основными тенденциями развития финансовых рынков развитых стран является совершенствование финансовой инфраструктуры, создание условий для качественных институциональных преобразований и приведение регуляторных требований в соответствие с международными стандартами. Поддерживая данные глобальные тренды, регуляторы пересматривают подходы к регулированию и надзору посредством внедрения новых международных стандартов. Новые стандарты регулирования направлены на усиление инструментов макропруденциальной политики и риск-ориентированного надзора, внедрение принципов контрцикличного регулирования и устойчивого развития ESG.

По результатам анализа международного опыта выделяются следующие направления, актуальные для финансового сектора Республики Казахстан:

1) переход на международные стандарты Базельского комитета по банковскому надзору (Базель П-Ш). Базельским комитетом по банковскому надзору к 2012 году были разработаны методологические рекомендации по капиталу и ликвидности Базель III, которые усовершенствовали ранние стандарты Базель II. Данные изменения напрямую являются повышением минимальных требований, предусмотренных первым компонентом Базель II.

Стандарты Базель III направлены на повышение требований к оценке и управлению рисками в банковском секторе, обеспечение достаточного уровня капитала и ликвидности, в том числе предусматривают особый режим для системно значимых институтов в посткризисный период. Принципы надзорного процесса были заложены во втором компоненте Базельских стандартов (Pillar II) и направлены на осуществление эффективного надзора на основе оценки рисков, необходимость раннего вмешательства и принятие своевременных надзорных действий.

Требования по капиталу Базель III в национальную банковскую систему внедрили Австралия, Гонконг, Индия, Канада, Китай, Мексика, Саудовская Аравия, Сингапур, Таиланд, Швейцария, Южная Африка и Япония. Страны ЕС и США ввели требования по достаточности капитала Базель III с 2014 года. Европейские и американские банки начали активно укреплять собственный капитал как при помощи дополнительной эмиссии акций, так и путем продажи непрофильных активов и прибыли от текущей деятельности;

2) переход на риск-ориентированный надзор, основанный на методологии SREP. Для укрепления финансовой стабильности Европейский центральный банк применяет риск-ориентированный надзор, основанный на методологии SREP, в отношении 117 финансовых организаций 19 стран Европейского Союза: Бельгии, Франции, Люксембурга, Испании, Германии, Италии, Ирландии, Словакии, Кипра, Мальты, Португалии, Нидерландов, Австрии, Греции, Словении, Финляндии, Эстонии, Латвии и Литвы. Полный SREP также реализован в Великобритании посредством адаптации основных принципов методологии SREP в национальное законодательство.

Базовые принципы SREP выстроены вокруг четырех основополагающих элементов: анализ бизнес-модели, оценка корпоративного управления (включая управление рисками) и систем контроля всего финансового учреждения, оценка рисков для капитала и достаточности капитала для покрытия данных рисков, оценка рисков ликвидности и достаточности ликвидных ресурсов для покрытия данных рисков.

В ЕС результаты надзорного стресс-тестирования могут использоваться регуляторами для определения дополнительного буфера капитала банков (Pillar 2 Guidance) в рамках процедур комплексной надзорной оценки (SREP). В США в случае нехватки капитала банка при применении одного из стрессовых сценариев состояния экономики регулятор может запретить банку осуществлять любые действия, сокращающие величину доступного капитала (например, выплату дивидендов) до достижения банком безопасного капитального уровня. В Великобритании по результатам надзорного стресс-тестирования Банк Англии определяет необходимый уровень контрциклического буфера капитала для всех банков и при необходимости - дополнительные индивидуальные надбавки к минимальным значениям достаточности капитала;

3) внедрение элементов международных стандартов страхового надзора Solvency II. Для целей обеспечения устойчивости страховых компаний регуляторами внедряются компоненты европейской директивы Solvency II. Принципы Solvency II аналогичны с Базель III в части требований к достаточности собственного капитала и системам управления рисками. При этом Solvency II предусматривает специфический подход к определению капитала на покрытие рисков, присущих деятельности страховых организаций. Полный переход на Solvency II осуществили страны ЕС, США, Канада, Австралия, Япония и Сингапур. При этом ряд государств, например, Китай, осуществляет внедрение отдельных компонентов, схожих по методологическому наполнению с Solvency II, и вносит корректировки, обусловленные спецификой национальных страховых рынков;

4) внедрение в надзорную практику института мотивированного суждения. Ключевым направлением совершенствования регулирования и надзора среди регуляторов остается внедрение риск-ориентированного надзора, основанного на институте мотивированного суждения. Применение мотивированного суждения позволяет отойти от принципов формального надзора и сосредоточиться на анализе наиболее рисковых вопросов для принятия превентивных надзорных мер по обеспечению устойчивости финансовых организаций.

Институт мотивированного суждения внедрен в Великобритании, США, Канаде, Австралии, России, Чехии и Сингапуре. Мотивированное суждение в этих странах используется в целях оценки устойчивости бизнеса финансовых институтов, надлежащей защиты интересов потребителей финансовых услуг и соответствия компаний принципам и требованиям регулирования. В Германии и Нидерландах мотивированное суждение распространено, в том числе на возможность временного ослабления нормативных ограничений либо отсрочки применения надзорного реагирования;

5) развитие финансовых технологий, формирование экосистем и цифровых платформ. Основным глобальным трендом в сфере цифровых инноваций является повсеместное развитие систем цифрового сервиса в виде экосистем и платформенных решений, предусматривающих консолидацию кросс- секторальных финансовых и нефинансовых сервисов, активный обмен данными и информацией.

Новые финансовые технологии и системы цифровых сервисов перестраивают индустрию финансовых услуг, что позволяет усилить конкуренцию на рынке между традиционными финансовыми организациями с классическими бизнес-моделями и компаниями из отрасли FinTech и BigTech.

В этой связи международными финансовыми институтами активно изучаются риски экосистем и платформенных решений, а также подходы к их регулированию.

Фокус внимания международных регуляторов сконцентрирован на минимизации рисков и поддержании благоприятной конкурентной среды, содействии продвижению инноваций и обеспечению максимизации выгод, получаемых населением и бизнесом страны от внедрения платформенных и экосистемных решений в экономике.

McKinsey&Company определяет экосистему как взаимосвязанный набор услуг, с помощью которых пользователи могут удовлетворять различные потребности в одном интегрированном интерфейсе. Экосистемы, возникающие в настоящее время во всем мире, как правило, группируются вокруг таких потребностей, как финансы, путешествия, здравоохранение, жилье, продажи или закупки.

BIS отмечает, что экосистема открытых финансов может принести пользу всем участникам финансовой системы несколькими способами. Существующие финансовые учреждения могут охватить новый сегмент пользователей путем косвенного использования источников данных, которые традиционно не были доступны для оценки возможности предоставления услуг клиентам (например, путем их взаимодействия с данными третьих сторон об активности пользователей в электронной коммерции или на платформах, позволяющих оценить возможность предоставления им кредита). Аналогичным образом, финансовые учреждения могли бы разрабатывать и предлагать своим пользователям специализированные услуги через третьих лиц и более эффективно использовать доступные в настоящее время технологии, чтобы предложить улучшенный сервис.

Всемирный экономический форум определяет в качестве одного из системных рисков экосистем цифровые взаимозависимости. По мере того, как экосистема финансовых услуг становится все более взаимосвязанной в цифровом виде, любая организация, играющая решающую роль в предоставлении финансовых услуг, может вызвать сбои в экосистеме и каскадные последствия. Принимая во внимание консолидацию поставщиков, предлагающих основные сервисы (например, поставщики облачных услуг), и сложные цепочки поставок, которые ограничивают видимость узлов сети, можно понять серьезность риска.

В свою очередь, в исследованиях Совета финансовой стабильности (FSB) при оказании цифровых услуг и технологий дополнительно отмечаются возможные риски нарушения прав потребителей, связанных с недостаточной финансовой грамотностью, навязыванием финансовых услуг, несоответствующих их потребностям и профилю риска, принятию неоптимальных финансовых решений.

Согласно документу Центрального банка России "Финансовый рынок: новые задачи в современных условиях", для снижения потенциальных рисков планируется в ближайшее время продолжить работу по внедрению в банковское регулирование риск-чувствительного лимита для иммобилизованных активов, в том числе вложений банков в экосистемы и другие виды нефинансового бизнеса. При этом возможно увеличение длительности переходного периода, пересмотр определения групп иммобилизованных активов и целевых значений коэффициентов иммобилизации таким образом, чтобы не оказывать избыточного давления на потенциал кредитования банков в период восстановления капитала и не ограничивать участия банков в финансировании экономического развития.

Международные регуляторы также отмечают уязвимость систем цифрового сервиса на финансовом рынке к инцидентам кибербезопасности, ценовой дискриминациии, злоупотребления рыночной властью и неконкурентного поведения.

Для минимизации указанных рисков международные регуляторы разрабатывают подходы к развитию технологии KYC и инструментов кибербезопасности, реализации инициатив внедрения безопасных интерфейсов прикладного программирования Open Api и Open Banking, ограничению возможного влияния рисков финансовых инноваций на устойчивость участников финансового рынка;

6) введение принципов для инфраструктур финансового рынка CPMI- IOSCO. Для установления эффективных внутренних процедур оценки поддержания финансовой стабильности, бесперебойности функционирования, надлежащего риск-менеджмента инфраструктуры финансового рынка регуляторами ведется активная работа по приведению деятельности инфраструктурных организаций в соответствие Принципам для инфраструктур финансового рынка CPMI-IOSCO. Указанный документ был разработан в 2012 году Банком международных расчетов (Bank for International Settlements) совместно c IOSCO. На сегодня принципы для инфраструктур финансового рынка внедрены депозитариями, расчетно-клиринговыми центрами, фондовыми биржами всех государств-членов IOSCO;

7) внедрение инноваций в регуляторную и надзорную практику для контроля рисков, связанных с распространением цифровых технологий на финансовом рынке. Динамичное развитие финансовых технологий и инноваций потребовало пересмотра стандартных подходов к регулированию и надзору для выработки новых эффективных инструментов контроля финансовых рисков.

В этой связи отмечается ускорение процессов цифровизации надзорных инструментов и внедрение цифровых технологий для того, чтобы обеспечить соответствие надзорной практики инновациям в финансовой сфере.

В данном направлении зарубежными регуляторами вводятся инновационные технологии для надзора за финансовыми компаниями (SupTech) и соблюдения поднадзорными субъектами регуляторных требований и стандартов (RegTech).

Механизмы SupTech и RegTech уже реализованы в Великобритании, Сингапуре, США, Канаде, Австралии. Наиболее комплексно к внедрению механизма SupTech и RegTech подошел регулятор Австралии (APRA). На сегодня в Австралии мониторинг поднадзорных субъектов проводится в режиме реального времени за счет цифровизации отчетности по ключевым бизнес- процессам в формате, подходящем для машиночтения. Надзорные системы предусматривают автоматизацию консолидированного надзора, стресс- тестирования и визуализации данных, выявления рисков ОД/ФТ, манипулирования и инсайдерской торговли, оценки рисков ликвидности, кредитных и макро-финансовых рисков, а также рисков финансовой стабильности;

8) введение особого правового режима через создание "регуляторных песочниц". Рассматривая новации в области регулирования финансовых рынков в условиях цифровизации финансового рынка следует отметить мировой опыт создания "регуляторных песочниц" - особого правового режима, позволяющего развивать финансовые технологии и стимулировать их внедрение участниками рынка. Это подход "облегченного регулирования", который позволяет финансовым организациям тестировать свои продукты и услуги в специальной ограниченной среде без риска нарушить законодательство.

Первой такой подход применила Великобритания, которая на сегодняшний день является признанным мировым хабом, узловым центром взаимодействия технологических стартапов с регулятором. "Регуляторные песочницы" существуют сегодня более чем в 30 странах. При этом наметилась тенденция к специализации подобных правовых площадок. Так, например, регулятор Южной Кореи сделал основной упор на пилотирование сервисов в сфере автоматизированного консультирования - робоэдвайзинга, в Гонконге - на дистанционное открытие банковского счета, платежные платформы и мобильные кошельки, в Сингапуре на Р2Р-кредитование и краудфандинг;

9) обеспечение устойчивого развития и внедрение принципов ESG. Следуя Парижскому соглашению по климату и целям ООН по устойчивому развитию, мировое сообщество ставит перед собой амбициозные задачи обеспечения перехода на принципы устойчивого развития ESG.

Для достижения целей декарбонизации, общественного и гендерного равенства в мире принимаются меры для внедрения в компаниях высоких экологических стандартов, повышенных требований к корпоративной и социальной ответственности.

В ЕС в реализацию задач устойчивого развития субъекты корпоративного сектора расширяют инвестиции в проекты, направленные на достижение устойчивого и инклюзивного роста, а также управление рисками, связанными с изменением климата и социальными проблемами.

В развитых странах применяются формы "мягкого регулирования" посредством установления добровольного порядка раскрытия организациями информации о соблюдении принципов ESG. В некоторых странах публикация информации по ESG является обязательной, предусматривая поэтапное раскрытие информации о соблюдении стандартов ESG на уровне компании, а затем на уровне собственников и клиентов.

Раздел 4. Видение развития финансового сектора

В настоящее время происходит трансформация финансовой системы под воздействием новых глобальных мегатрендов и локальных вызовов.

Цифровизация и развитие финансовых технологий стали наиболее актуальными глобальными трендами. Пандемия коронавируса ускорила переход финансовых услуг на дистанционный формат обслуживания населения и бизнеса. Финансовыми организациями осуществляется активное создание системы цифровых сервисов, консолидирующих в себе различные онлайн- услуги, в том числе финансовые и нефинансовые. Развитие систем цифровых сервисов создает большие возможности для банков и их клиентов за счет повышения доступности финансовых услуг, удобства платежей и переводов, повышения скорости и эффективности обслуживания.

Одновременно, с развитием систем цифровых сервисов для предоставления равных конкурентных возможностей всем участникам финансового рынка активно внедряются технологии Open API и Open Banking.

Следуя глобальной политике ООН, в последние годы существенно возросли объемы ответственного инвестирования. Финансовый сектор играет ключевую роль во внедрении принципов ESG (Environmental, Social, Governance principles), поскольку он обеспечивает финансирование "зеленой" экономики и стимулирует трансформацию компаний с учетом рисков ESG для обеспечения устойчивости бизнес-моделей. На международном уровне финансовые регуляторы активно начали разрабатывать стандарты и внедрять принципы ESG в деятельность финансовых организаций.

Актуальным вопросом повестки дня большинства стран является обеспечение финансовой стабильности и рост экономики. В мировой экономике наблюдается ускорение инфляции и замедление темпов экономического роста. Под воздействием локдаунов и санкций нарушилась работа глобальных производственных и логистических цепочек, в особенности связанных с экспортно-импортными операциями.

Инфляционные процессы, резкое изменение курсов национальных валют приводят к сокращению доходов населения, росту цен на сырьевые товары и ужесточению условий кредитования.

Одной из важных задач регуляторов финансовых рынков становится обеспечение надлежащего уровня защиты интересов потребителей финансовых услуг, полноты и доступности информации для потребителей о деятельности финансовых институтов и оказываемых ими финансовых услугах, а также повышение уровня финансовой грамотности и финансовой доступности для населения.

Концепция направлена на развитие диверсифицированного и эффективного финансового сектора, ориентированного на рост национальной экономики, стимулирование сбережений и инвестиций, при одновременном обеспечении стабильности финансового сектора за счет улучшения инструментов макропруденциальной политики и риск-ориентированного надзора.

Концепцией предусмотрены видение и миссия финансового сектора, способствующие достижению национальных целей развития Республики Казахстан.

Видение - интегрированный в международное пространство, эффективный, инновационный, устойчивый и конкурентоспособный финансовый рынок, который динамично развивается и обеспечивает весомый вклад в стабильный и инклюзивный экономический рост Казахстана.

Миссия - активное экономическое развитие страны и рост благосостояния населения за счет эффективного аккумулирования и распределения финансовых ресурсов между субъектами экономических отношений, включая население и бизнес.

Концепция содержит 7 стратегических направлений развития, нацеленных на осуществление системных реформ финансового сектора.

Три стратегических направления развития имеют кросс-секторальный характер. Реформы в рамках данных направлений актуальны для всех сегментов финансового рынка и охватывают всех его участников.

Четыре стратегических направления развития содержат специфические секторальные задачи и инициативы для ключевых участников финансового рынка - банков второго уровня, страховых организаций, участников рынка ценных бумаг и рынка микрофинансирования.

1. Направление развития "Обеспечение финансовой стабильности и поддержание доверия к финансовому сектору"

Агентство совместно с НБ будет способствовать обеспечению стабильности финансового рынка и финансовых организаций путем реализации эффективной макропруденциальной политики и совершенствования риск- ориентированного надзора.

Усилению доверия к финансовому сектору будет способствовать совершенствование системы противодействия злоупотреблениям на финансовом рынке и укрепление сотрудничества с зарубежными регуляторами.

2. Направление развития "Развитие инноваций, финансовых технологий новых бизнес-моделей и компетенций на финансовом рынке"

Развитие новых бизнес-моделей и инноваций будет осуществляться за счет стимулирования развития новых финансовых технологий и компетенций на финансовом рынке. Будут приняты меры по созданию регуляторной среды для безопасного внедрения инноваций на финансовом рынке, формирования справедливой конкуренции за счет внедрения стандартов Open API и Open Banking, имплементации принципов ESG и "зеленого" финансирования, а также введения регуляторных и надзорных технологий (SupTech и RegTech).

3. Направление развития "Обеспечение добросовестного поведения, защита прав и интересов потребителей финансовых услуг"

Планируется внедрение новой комплексной модели защиты потребителей, предусматривающей превентивное надзорное реагирование на основе анализа бизнес-моделей и стратегий финансовых организаций для выявления недобросовестных практик и защиты прав потребителей.

В целях обеспечения добросовестной работы с потребителями будут внедрены поведенческие стандарты для финансовых организаций и стандарты финансовой инклюзии для вовлечения в финансовую систему всех групп потребителей.

4. Направление развития "Финансирование экономики и развитие банковского сектора"

Повышение роли банковского сектора в финансировании экономики является приоритетной задачей. Будут реализованы задачи по стимулированию кредитования бизнеса, совершенствованию механизмов банкротства и реабилитации заемщиков, созданию рынка неработающих активов, совершенствованию бизнес-процессов и процедур банков. Планируется принять меры по повышению эффективности механизмов возврата займов, вовлечению залогового имущества в экономический оборот, созданию институциональных и законодательных стимулов для появления частных инвесторов и управляющих на рынке стрессовых активов.

Кроме того, будут приняты меры по развитию альтернативных форм финансирования и расширению доступного для бизнеса рыночного фондирования, усовершенствованы механизмы государственно-частного партнерства.

5. Направление развития "Развитие страхового сектора как инструмента защиты финансовых интересов"

Мероприятия по развитию страхового сектора будут сконцентрированы на эффективном развитии страхового рынка, ориентированного на повышение благосостояния населения и защиту его имущественных интересов, а также повышение устойчивости страхового рынка. Будет продолжена цифровизация страховых услуг, создана база данных страховой статистики для обеспечения справедливого тарифообразования и полноценного андеррайтинга клиентов, а также эффективного надзора и регулирования.

6. Направление развития "Развитие рынка ценных бумаг как одного из эффективных инструментов финансирования экономики"

Для развития рынка ценных бумаг будут реализованы мероприятия по повышению институционального и розничного спроса, проведению IPO, улучшению позиций Казахстана в международных индексах. Будет продолжена масштабная технологическая модернизация инфраструктурных организаций фондового рынка для развития регионального учетно-расчетного хаба.

Развитие рынка капитала будет осуществляться в тесном взаимодействии с МФЦА для повышения синергетического эффекта от функционирования двух бирж.

7. Направление развития "Развитие небанковского сектора и микрофинансирования"

В рамках развития рынка микрофинансирования будет расширен спектр предоставляемых субъектами рынка услуг для более полного удовлетворения спроса потребителей, реализованы меры по расширению и диверсификации источников фондирования субъектов рынка, приняты меры по улучшению качества и транспарентности микрофинансовых услуг, а также внедрению пропорционального регулирования субъектов рынка.

Раздел 5. Основные принципы и подходы развития финансового сектора

Для достижения видения и миссии развития финансового сектора до 2030 года, учитывая международные мегатренды и текущие вызовы, определены 5 ключевых принципов развития финансового рынка.

1. Развитие экономики - обеспечение прямого вклада финансового сектора в экономический рост Казахстана.

2. Внедрение инноваций - создание условий для инновационной деятельности финансовых организаций и внедрения инновационных продуктов.

3. Поддержание стабильности - обеспечение устойчивости и непрерывности деятельности финансовых институтов.

4. Развитие конкуренции - равные условия деятельности для всех организаций финансового сектора.

5. Обеспечение инклюзивности - предоставление равных условий доступа к финансовым продуктам и услугам для всех потребителей.

1. Направление развития "Обеспечение финансовой стабильности и поддержание доверия к финансовому сектору"

Обеспечение стабильности финансового сектора является одной из ключевых задач для экономического роста страны. Эффективное регулирование финансового рынка имеет приоритетное значение.

Негативное влияние финансовых кризисов последних лет показало необходимость наличия достаточного уровня собственного капитала и ликвидности для абсорбирования экономических шоков и значимость контрцикличного регулирования, основанного на принятии превентивных мер в отношении системного риска.

Задача 1. Развитие макропруденциальной политики

Основной целью макропруденциальной политики является обеспечение стабильного функционирования финансового сектора.

Макропруденциальная политика позволяет создать необходимые буферы капитала для покрытия убытков и обеспечения способности финансовых организаций продолжать кредитование экономики в случае реализации стрессовых сценариев. Применяемые в рамках макропруденциальной политики превентивные меры содействуют сглаживанию финансового цикла, а также снижению вероятности наступления финансового кризиса.

1. Развитие механизмов макропруденциальной политики

Агентство совместно с НБ будет способствовать обеспечению стабильности деятельности финансового рынка, в том числе путем формирования и реализации макропруденциальной политики.

Ее целями в среднесрочном периоде будут: повышение устойчивости финансовой системы к агрегированным шокам (контрцикличное регулирование) путем создания и высвобождения буферов, способных обеспечить эффективное функционирование финансовой системы даже в неблагоприятных условиях и поддерживать дальнейший экономический рост; предотвращение возникновения "финансовых пузырей" за счет необоснованного и не подтвержденного экономическим ростом чрезмерного кредитования; мониторинг и снижение системных рисков финансовой системы.

Выбор механизмов макропруденциальной политики будет зависеть от потенциальных угроз финансовой стабильности.

Агентство совместно с НБ обеспечат дальнейшее развитие инструментария оценки рисков финансовой стабильности, разработки и реализации макропруденциальных инструментов и антикризисных мер. Координирующую функцию в этом процессе будет выполнять Совет по финансовой стабильности Республики Казахстан.

В рамках СФС будет предварительно рассмотрен вопрос возможности введения контрциклического буфера к минимальной достаточности собственного капитала и выработаны соответствующие рекомендации. Данный буфер предназначен для сдерживания чрезмерной кредитной активности банков в период экономического подъема и ее стимулирования в период спада.

Дополнительно Агентством совместно с НБ будет усовершенствован механизм предоставления займов последней инстанции для обеспечения бесперебойной деятельности платежеспособных банков при реализации идиосинкратических шоков ликвидности.

2. Расширение критериев признания финансовых организаций системно значимыми

Глобальные тенденции развития финансовых рынков указывают на то, что услуги отдельных игроков приобретают значимость для потребителей и субъектов бизнеса.

В этой связи, НБ совместно с Агентством будет изучен вопрос целесообразности включения дополнительных критериев системной значимости финансовых организаций с учетом международного опыта и последних тенденций в области регулирования. Потенциальные критерии будут изучены на предмет их значимости и влияния на действующий перечень критериев.

Агентство рассмотрит целесообразность установления дополнительных требований к системам управления рисками и внутреннего контроля, к информационной безопасности, обеспечению непрерывности деятельности.

Задача 2. Развитие риск-ориентированного надзора

В рамках совершенствования надзорной практики и минимизации рисков в деятельности банков с 2019 года осуществлен переход на риск- ориентированный надзор с правом применения мотивированного суждения в отдельных областях, основанного на анализе количественных и качественных показателей.

Для обеспечения стабильной деятельности финансового сектора как на уровне системы, так и на уровне отдельных финансовых институтов, необходимо продолжить работу по переходу на международные стандарты риск- ориентированного надзора всех секторов финансового рынка. Внедрение риск- ориентированного надзора будет обеспечиваться с учетом принципа пропорционального регулирования.

1. Совершенствование системы риск-ориентированного надзора в банковском секторе

В целях обеспечения защиты прав и интересов депозиторов и других инвесторов, устойчивости финансового сектора основополагающим принципом эффективного надзорного процесса будет являться дальнейшее развитие риск- ориентированного подхода с применением надзорного суждения.

Основными задачами риск-ориентированного подхода являются выявление и предотвращение рисков и недостатков в деятельности банков в целях раннего вмешательства и принятия своевременных надзорных действий для обеспечения их финансовой устойчивости и недопущения увеличения рисков в их деятельности.

Агентством будет продолжена интеграция в SREP регулярного AQR и надзорного стресс-тестирования банковского сектора.

Регулярный AQR предусматривает ежегодную риск-ориентированную проверку активов банков без участия аудиторов, независимых оценщиков и консультантов с учетом практики проведения полномасштабного AQR. Внедрение инструментария AQR в регулярный надзорный процесс будет способствовать получению достоверной информации о качестве активов банковского сектора.

Внедрение инструментария надзорного стресс-тестирования в надзорный процесс позволит оценивать на регулярной основе достаточность капитала банков с учетом возможных негативных сценариев развития экономики. Надзорное стресс-тестирование в соответствии с лучшими международными практиками направлено на достижение двух приоритетных надзорных целей: своевременное информирование надзорного органа о наличии потенциальных рисков банков и обеспечение устойчивости банковского сектора.

Анализ ключевых рисков в рамках SREP с использованием инструментов регулярного AQR и надзорного стресс-тестирования позволит сформировать риск-профиль каждого банка с применением соответствующих индивидуальных мер надзорного реагирования.

Одной из ключевых надзорных мер по результатам ежегодной оценки SREP в международной практике является установление надзорной надбавки к коэффициентам достаточности капитала банка (Pillar 2). Надзорная надбавка на капитал будет стимулировать банки оперативно устранять выявленные в их деятельности недостатки и риски.

Основные подходы к применению надзорной надбавки на капитал, включая структуру надбавки и предельные значения, будут определены в дополнение к действующим пруденциальным стандартам. Кроме того, Агентством будет разработана внутренняя методология расчета надбавки на капитал на основе оценки ежегодной проверки по методологии SREP, а также по результатам надзорного стресс-тестирования.

Агентством планируется разработать надзорную методологию внутренних процедур оценки достаточности капитала (ICAAP) и ликвидности (ILAAP), включая порядок раскрытия информации и отчетность по внутренним процедурам банков в рамках ICAAP и ILAAP.

В целях развития рыночной дисциплины и повышения прозрачности деятельности банков планируется внедрение третьего компонента стандарта Базель II "Раскрытие информации" (Pillar 3), который предусматривает раскрытие информации о степени подверженности рискам и системе управления рисками банка.

В рамках дальнейшего совершенствования режима оздоровления и урегулирования банков Агентством будет разработана и внедрена методология оценки эффективности планов восстановления платежеспособности (Recovery Plans).

2. Совершенствование системы риск-ориентированного надзора в страховом секторе

Ключевыми задачами риск-ориентированного подхода являются определение зон повышенного риска в страховом секторе в целом, и в каждой компании в отдельности, разработка набора инструментов для идентификации и оценки рисков, утверждение первоочередных мер и планов мероприятий, нацеленных на снижение рисков либо повышение капитализации компании в случае необходимости.

Основными компонентами надзорного процесса являются внутренняя система риск-ориентированного надзора (SRES), самостоятельная оценка рисков страховой компании (IRIS) и оценка достаточности страховых резервов и справедливой стоимости активов (RAQMR). Данные компоненты наряду с пруденциальным регулированием, системой раннего реагирования, механизмом контроля за соблюдением законодательства обеспечивают осуществление и развитие непрерывного контроля и надзора в сфере страхования.

В рамках повышения устойчивости страховых организаций планируется поэтапное внедрение принципов Solvency II, которое позволит страховым организациям эффективно использовать собственный капитал в зависимости от величины и характера принимаемых рисков, увеличить объем страховых премий.

Внедрение элементов Solvency II будет осуществляться посредством разработки руководства, проведения количественных исследований, стресс- тестирований с непосредственным участием страхового рынка. Поскольку переход к новым стандартам требует разработки моделей и новых информационных систем, повышения квалификации специалистов, будут проведена оценка состояния технической готовности страхового рынка к переходу на стандарты Solvency II и определена этапность их внедрения.

Совершенствование системы корпоративного управления, включая систему управления рисками, позволит создать качественную базу для внедрения количественной компоненты и управления рисками страховых организаций на уровне, соответствующем режиму Solvency II.

3. Совершенствование системы риск-ориентированного надзора на рынке ценных бумаг

Реализация системы риск-ориентированного надзора будет сопровождаться поэтапным внедрением механизмов пропорционального регулирования в отношении ПУРЦБ, а именно требований в части расчета пруденциальных нормативов, порядка организации системы управления рисками и представления регуляторной отчетности с учетом показателей системной значимости ПУРЦБ и принимаемых ими рисков.

Оценка рисков ПУРЦБ основана на методике Risk Assessment and Supervision System (RASS), предусматривающей анализ количественных и качественных критериев деятельности, которые позволяют оценить системную значимость и масштабы бизнеса. В рамках RASS основной акцент делается на оценке стратегии развития и диверсификации бизнеса, структуре инвестиционного портфеля, качестве активов и финансовой устойчивости, эффективности системы риск-менеджмента и внутреннего контроля, а также деловой репутации.

Результаты периодической оценки позволят ранжировать ПУРЦБ в зависимости от степени риска и дифференцировать режим надзора по интенсивности, периодичности, объему и содержанию надзорных действий.

В методику оценки рисков по системе RASS будут внедрены инструменты надзорного стресс-тестирования, по результатам которого будут применяться соответствующие меры раннего реагирования.

Дальнейшее совершенствование регулирования и надзора за рынком ценных бумаг будет осуществляться в соответствии с рекомендациями IOSCO как в области выстраивания современной технологичной среды путем имплементации Принципов CPMI-IOSCO для инфраструктур финансового рынка и CSDR (Central Securities Depositories Regulation) в вопросах совершенствования процедур расчҰтов, так и безопасной инвестиционной среды путем адаптации в законодательстве о рынке ценных бумаг подходов Директивы Европейского Союза "О рынках финансовых инструментов" (MiFID).

4. Переход на консолидированный надзор

Для снижения системных рисков Агентством будет осуществлен переход на консолидированной надзор за финансовыми конгломератами с целью повышения ответственности их акционеров. Планируется расширить перечень организаций, входящих в состав финансового конгломерата, включая все компании, в которых финансовая организация и ее акционеры имеют контроль или прямой экономический интерес.

В рамках финансового конгломерата Агентством будут оцениваться риски всех участников конгломерата и их влияние на деятельность финансовой организации и родительской компании. Будет внедрен расчет пруденциальных нормативов на уровне группы на основании консолидированной отчетности.

Планируется усилить контроль за внутригрупповыми сделками для ограничения сомнительных операций и недопущения перераспределения убытков на финансовые организации.

При разработке требований по консолидированному надзору будут учитываться рекомендации Базельского комитета по банковскому надзору и стандарты Международной ассоциации органов страхового надзора.

Задача 3. Противодействие злоупотреблениям на финансовом рынке

Важным направлением деятельности Агентства является создание доверительной среды на финансовом рынке за счет превентивного противодействия недобросовестным практикам и злоупотреблениям, в том числе в сфере ПОД/ФТ.

Законодательство о ПОД/ФТ основано на международных стандартах ФАТФ и нацелено прежде всего на пресечение доступа к финансовому рынку лиц, осуществляющих незаконные финансовые операции.

С появлением новых инструментов, внедрением цифровых и онлайн- технологий, усилением трансграничных операций расширяется периметр задачи по противодействию недобросовестным практикам, нелегальной деятельности, что требует выработки адекватных мер противодействия незаконной деятельности.

1. Применение риск-ориентированного надзора в сфере ПОД/ФТ

Для обеспечения соответствия надзорной практики международным стандартам ФАТФ будет внедрен компонент оценки рисков ОД/ФТ в систему риск-ориентированного надзора финансовых организаций.

Внедрение риск-ориентированного надзора обеспечит усиленный мониторинг сомнительных операций клиентов финансовых организаций, их деятельности и бизнес-моделей, а также оценку эффективности мер по ПОД/ФТ, принимаемых субъектами финансового мониторинга.

Данные меры позволят сфокусироваться на клиентах и операциях, потенциально вовлеченных в схемы ОД/ФТ, для принятия превентивных мер по минимизации рисков ОД/ФТ.

2. Разработка типологий, механизмов и схем отмывания денег и финансирования терроризма

В сфере противодействия отмыванию денег на сегодня преобладает формализованный подход к выявлению подозрительных операций клиентов.

Агентством совместно с заинтересованными государственными органами будет рассмотрен вопрос по изменению подходов к мониторингу операций, включая поэтапное исключение пороговых операций для каждого из субъектов финансового мониторинга с переходом на расширенный перечень признаков подозрительных операций.

Будут разработаны типологии (методы, направленные на разделение совокупности объектов и объединение их в упорядоченную группу) и схемы отмывания денег и финансирования терроризма (графические документы, на которых в виде обозначений или изображений показываются составные части системы и связи между ними).

Принятые меры позволят сконцентрировать ресурсы на выявлении подозрительной деятельности и подозрительных операциях на финансовом рынке для принятия финансовыми организациями мер, в соответствии с которыми оказываемые ими услуги не будут использованы другими лицами для целей совершения или оказания содействия в легализации (отмывании) доходов, полученных преступным путем, и финансировании терроризма.

3. Реализация комплекса мероприятий, направленных на выявление финансовых пирамид и незаконной деятельности на финансовом рынке

Для противодействия недобросовестным практикам обеспечено взаимодействие с правоохранительными органами для выявления субъектов с признаками финансового мошенничества и прекращения их деятельности.

Для защиты прав граждан Агентством разработаны и утверждены признаки финансовых пирамид и обеспечена публикация списка лиц, имеющих признаки деятельности по привлечению денег от граждан и организаций с обещанием выплаты гарантированного дохода (имущественной выгоды), в том числе на действия которых в Агентство поступали жалобы граждан. Данный список лиц будет актуализироваться на постоянной основе.

В рамках противодействия деятельности финансовых пирамид государственными органами совместно с правоохранительными органами будут приниматься меры по раннему выявлению организаций, имеющих признаки финансовых пирамид, оперативное реагирование, усиление информированности граждан о признаках финансовых пирамид и мошенничества посредством проведения соответствующего мониторинга, в том числе информационного пространства (интернет-ресурсы, социальные сети, радио, телевидение и т.д.).

Также будут расширены функциональные возможности call-центра АРРФР и мобильного приложения "Fingramota Online".

В целях принятия мер по предупреждению деятельности финансовых пирамид Агентством совместно с заинтересованными государственными органами будет проводиться широкомасштабная информационно-разъяснительная работа по повышению финансовой грамотности населения, противодействию мошенничеству и финансовым пирамидам.

4. Принятие мер, направленных на регулирование оборота цифровых активов

Активное развитие цифровых активов усиливает риски ОД/ФТ. В этой связи, банки ограничивают платежи и переводы, связанные с криптовалютой.

В рамках пилотного проекта проводится работа по запуску криптобирж на площадке МФЦА во взаимодействии с казахстанскими банками, где к операциям с криптовалютами принимаются усиленные меры надлежащей проверки клиентов и мониторинга, которые направлены на минимизацию рисков, связанных с использованием криптовалют.

Будет изучен международный опыт регулирования оборота криптовалют для минимизации рисков их использования в незаконной деятельности, вывода капитала, ОД/ФТ.

По итогам пилотного проекта и изучения международного опыта будут выработаны предложения по дальнейшему развитию и регулированию криптобирж.

Задача 4. Укрепление международного сотрудничества

В условиях финансовой глобализации и свободного движения капитала существует необходимость в повышении эффективности регулирования и надзора за трансграничными финансовыми организациями, а также активизации и укреплении международного сотрудничества.

Будет активизировано двустороннее сотрудничество с иностранными регуляторами финансового рынка и усилено сотрудничество с международными финансовыми организациями.

1. Усиление сотрудничества с международными финансовыми организациями и ассоциациями регуляторов финансового рынка

С целью предотвращения распространения финансовых кризисов и реализации международных стандартов регулирования финансовой сферы усиливается координация между национальными регуляторами и международными ассоциациями.

Разработка международных стандартов на финансовых рынках осуществляется международными организациями и объединениями (ассоциациями) уполномоченных органов по регулированию финансового рынка, среди которых можно выделить Совет по финансовой стабильности, ОЭСР, МВФ и BIS.

Среди отраслевых (секторальных) стандартов директивы и рекомендации Базельского комитета по банковскому надзору являются общепризнанными на международном уровне стандартами в банковской сфере. Принципы IOSCO являются руководящими для регуляторов в сфере рынка ценных бумаг, принципы IAIS - в страховом секторе, рекомендации ФАТФ - в сфере ПОД/ФТ, принципы IOPS - в сфере регулирования пенсионных фондов, принципы IFSB - в сфере исламских финансов, принципы AFI - в сфере повышения финансовой доступности и грамотности.

В современных условиях несоблюдение международных рекомендаций и стандартов помимо репутационных рисков влечет за собой возможные ограничения на трансграничные перемещения капитала и может оказать негативное влияние на стоимость капитала для участников финансового рынка, происходящих из стран, не соблюдающих международные стандарты.

В этой связи, будет активизировано взаимодействие с указанными организациями для имплементации международных стандартов регулирования и приведения деятельности финансового регулятора и нормативной правовой базы в соответствие основными принципами данных ассоциаций.

2. Активизация двустороннего сотрудничества с регуляторами финансового рынка зарубежных государств

Будет осуществлена ревизия действующих соглашений с регуляторами финансового рынка зарубежных государств на предмет их актуальности и соответствия требованиям, необходимым для лицензирования в Республике Казахстан и возможности обмена надзорной информацией, в том числе конфиденциальной, с целью осуществления консолидированного надзора за трансграничными финансовыми организациями.

По итогам ревизии будут заключены соответствующие двусторонние соглашения о сотрудничестве и обмену информацией, в должной степени отвечающих потребностям регуляторов.

3. Направление развития "Развитие инноваций, финансовых технологий, новых бизнес-моделей и компетенций на финансовом рынке"

Главным трендом на международном финансовом рынке является развитие финансовых технологий, которые меняют традиционные направления оказания финансовых услуг и способствуют появлению инновационных продуктов и сервисов для конечных потребителей.

Применение цифровых технологий предполагает фундаментальное изменение принципов предоставления услуг и бизнес-процессов взаимодействия компаний с клиентами, другими участниками финансового рынка и регуляторами, а также увеличение объемов и скорости транзакций за счет использования новых цифровых инструментов и платформенных решений.

Задача 1. Содействие цифровизации

Создание благоприятной среды для внедрения новых технологий и поддержка инноваций на финансовом рынке являются основной стратегической задачей НБ и Агентства. Цифровизация способствует появлению новых бизнес- моделей, повышает финансовую доступность, производительность труда в финансовом секторе и благоприятно влияет на конкурентную среду.

НБ и Агентство сформируют благоприятные правовые условия и среду для внедрения инноваций, развития цифровой финансовой инфраструктуры, применения технологии блокчейн, что позволит создавать высокотехнологичные цифровые сервисы для граждан и бизнеса.

1. Создание устойчивой регуляторной среды для безопасного внедрения инноваций на финансовом рынке

В целях стимулирования технологического развития на финансовом рынке и развития конкуренции Агентством действующее регулирование будет приведено в соответствие потребностям развития цифровых технологий. Это позволит создать благоприятные правовые условия для внедрения и использования новых сервисов и технологий, в том числе технологии блокчейн, на финансовом рынке.

Для повышения эффективности развития инноваций будет рассмотрен вопрос создания единых площадок (комиссий) для рассмотрения предложений участников рынка. Это позволит своевременно выявлять и совместно с рынком прорабатывать глобальные тренды, текущие проблемы и барьеры для развития финансовых технологий. Ожидается, что создание коллаборативных площадок будет способствовать сокращению издержек участников рынка, повысит доступность финтех-компетенций и позволит ускорить вывод новых продуктов на рынок в безопасном режиме.

В целях создания благоприятной среды для развития и внедрения инноваций на финансовом рынке будет повышена эффективность регуляторных песочниц. Регуляторные песочницы будут ориентированы на бизнес- потребности различных участников рынка за счет предоставления возможности тестирования новых продуктов и сервисов в контролируемой среде. Для этих целей будет проработан подход по созданию "единого окна" регуляторных песочниц. Это в свою очередь позволит улучшить "пользовательский опыт" и выстроить универсальные процедуры по подаче заявок, отбору и прохождению процедур тестирования.

Будет повышена осведомленность участников рынка о порядке функционирования регуляторных песочниц. Планируется обеспечить поддержку стартапов за счет упрощения процедур входа в регуляторную песочницу, включая процессы отбора, рассмотрения и одобрения заявок.

Для развития инновационных финансовых продуктов и услуг будет проработан вопрос членства в Global Financial Innovation Network (GFIN), являющейся "глобальной регуляторной песочницей".

В целях развития блокчейн-технологий Агентством совместно с участниками финансового рынка будут проанализированы международные подходы по использованию блокчейн-технологий как в развитии инфраструктуры финансового рынка, так и в деятельности финансовых организаций.

2. Выстраивание фундамента цифрового финансового рынка через развитие цифровой инфраструктуры

В рамках мероприятий по развитию цифровой инфраструктуры финансового рынка одним из направлений является стимулирование рынка к развитию технологий Open API и Open Banking. Данные технологии и форматы взаимодействия участников рынка являются важным элементом повышения открытости, стимулирования конкуренции и сотрудничества на финансовом рынке, создания инновационных финтех-продуктов и сервисов.

Основная задача НБ и Агентства будет заключаться в выработке стандартов для функционирования Open API и определении подходов развития Open Banking. НБ будет реализован комплекс мероприятий по разработке собственных сервисов API для быстрой интеграции с участниками рынка.

Развитие механизмов Open API и Open Banking способствует формированию доверительной среды за счет стандартизации взаимодействия его участников, обеспечения равного доступа провайдеров услуг к информации, имеющейся в распоряжении финансовых организаций, необходимости авторизации сторонних поставщиков и наличия согласия со стороны клиента.

Отдельным направлением развития цифровой инфраструктуры финансового рынка будет стимулирование создания коммерческих финансовых маркетплейсов - площадок-агрегаторов для дистанционной розничной дистрибуции финансовых продуктов (услуг) и регистрации финансовых сделок. Маркетплейсы позволят обеспечить равный доступ пользователям услуг к финансовому рынку, будут способствовать развитию конкуренции и повышению безопасности предоставления финансовых сервисов.

Развитие цифровой инфраструктуры также включает в себя построение эффективной национальной платежной системы, что обеспечит расширение доступа к финансовым сервисам и сокращение издержек для населения путем создания инфраструктуры для безопасного, быстрого и удобного подключения и получения финансовых услуг.

Инфраструктурные решения будут включать развитие системы мгновенных платежей, организацию локальной инфраструктуры для обработки операций по платежным карточкам, развитие сервиса удаленной идентификации клиентов, проработку вопроса внедрения "цифрового тенге". Мероприятия будут проводиться в рамках Программы развития национальной платежной системы Республики Казахстан до 2025 года.

3. Внедрение цифрового тенге

Цифровой тенге в случае принятия решения о внедрении будет способствовать расширению доступности и обеспечению бесперебойности безналичных расчетов благодаря возможности оплаты без доступа к сети Интернет, созданию инновационных финансовых сервисов и стимулированию конкуренции благодаря программируемости, а также эффективности расчетов с участием государства за счет прозрачности и адресности.

По данным BIS (на июль 2022 года), 72 центральных банка по всему миру изучают вопрос внедрения цифровой валюты центрального банка, 29 пилотируют. В 2021 году НБ был разработан технологический прототип платформы цифрового тенге, а также выработана первичная модель оценки влияния цифрового тенге на финансовую стабильность и экономику в целом.

В 2022 году совместно с участниками рынка будут проведены экономические исследования и работа по расширению и тестированию технологической платформы цифрового тенге. В целях широкого вовлечения заинтересованных сторон запущена коллаборативная площадка Digital Tenge Hub, объединяющая все заинтересованные стороны для совместного исследования вопросов внедрения национальной цифровой валюты в Казахстане.

В соответствии с международной практикой разработана Модель принятия решения о внедрении цифрового тенге, включающая комплексный анализ выгод и издержек при внедрении национальной цифровой валюты в Казахстане.

В рамках специализированных критериев Модели с учетом итогов экономического и регуляторного исследования, оценки технологических параметров, количественного и качественного исследования потребительского поведения, итогов дизайн-сессий и экспертных обсуждений будет выработано рекомендуемое решение о целесообразности внедрения цифрового тенге.

Задача 2. Развитие новых финансовых технологий и систем цифровых сервисов финансового рынка

Финансовыми и нефинансовыми организациями формируются новые бизнес-модели, обеспечивающие онлайн-доступ к финансовым и нефинансовым услугам в интегрированной цифровой форме. Зарубежные центральные банки и регуляторы финансового рынка в настоящее время изучают и оценивают влияние инноваций и систем цифрового сервиса на развитие финансовых рынков.

В последние годы на финансовом рынке наблюдается активный переход с оффлайн-формата на системы цифрового финансового сервиса, в том числе цифровых платформ. Значительное влияние на развитие систем цифрового сервиса в стране оказали банки. Сегодня на локальном рынке присутствуют несколько систем цифрового сервиса, функционал которых включает предоставление финансовых и нефинансовых услуг в онлайн-формате. По многим параметрам цифровизации финансовый рынок Казахстана входит в число лидирующих стран в регионе. Инновации и онлайн-сервисы востребованы населением, есть технологические и инфраструктурные условия для их ускоренного развития.

Существует множество вариантов формирования систем цифрового финансового сервиса, предлагающих потребителям в онлайн-формате как финансовые услуги, так и нефинансовые сервисы. В периметр могут входить не только IT-компании, но и различные поддерживающие сервисы, такие как маркетинг, учет и аналитика, работа с потребителями, контроль качества.

В Казахстане процесс становления новых финансовых технологий и систем цифрового сервиса находится на начальном этапе развития. Для дальнейшего их развития будет проведена оценка их влияния на развитие финансовых рынков, и в рамках регулирования будут вырабатываться стандарты и процедуры минимизации рисков, связанных с процессами внедрения финансовых инноваций и цифровых сервисов.

1. Стимулирование развития новых финансовых технологий, повышение конкурентоспособности финансового сектора

На сегодня казахстанским законодательством не предусмотрена возможность банков и банковских холдингов по созданию либо приобретению акций (долей участия) компаний, осуществляющих деятельность в иных сферах, кроме финансовой.

Для цифровизации финансовых продуктов и услуг, а также стимулирования разработки и внедрения инноваций Агентством будет рассмотрена возможность предоставления казахстанским финансовым организациям права создавать и участвовать в капиталах компаний, задействованных в сфере онлайн-торговли и оказания услуг, при условии обеспечения финансовой стабильности и устойчивости финансовых конгломератов.

Расширение возможностей банков по созданию и участию в капитале таких компаний будет способствовать повышению конкуренции и финансовой инклюзии, сокращению издержек на проведение финансовых операций и снижению их себестоимости для населения, и в целом развитию конкурентоспособности финансового сектора.

Одновременно планируется проведение анализа процессов интеграции информационных систем участников финансового рынка и внедрение технологий открытого банкинга. В этих целях будут выработаны подходы к созданию условий для внедрения стандартов открытых интерфейсов Open API и Open Banking.

Указанные меры позволят обеспечить эффективный обмен данными, включая информацию о клиентах и потребителях, предоставляя возможность оказания финансовых услуг через различные каналы цифрового сервиса.

Одним из вызовов для регуляторов многих стран является выход зарубежных технологических платформ на локальные финансовые рынки. В этой связи НБ и Агентством совместно с заинтересованными государственными органами и финансовыми организациями будут проведены анализ и исследование рисков.

2. Анализ и контроль потенциальных рисков

Как показывает международный опыт повсеместное внедрение инноваций, финансовых технологий и цифровых сервисов сопровождается рядом рисков.

В частности, инвестиции и вложения во внедрение инноваций, разработку информационных технологий, а также приобретение компаний, занимающихся внедрением и сопровождением цифровых финансовых инноваций, связаны с рисками для устойчивости финансовых организаций. При этом в случае системообразующих банков дополнительно возникают риски финансовой стабильности.

Для этих целей Агентством совместно с участниками финансового рынка будут изучены и выработаны соразмерные требования к оценке рисков инвестиций финансовых организаций в капитал нефинансовых компаний.

Кроме того, внедрение инноваций и систем цифровых сервисов сопряжено с интеграцией информационных систем финансовых и нефинансовых организаций, а также предоставлением доступа к базам данных, который предусматривает обмен конфиденциальной информацией, в том числе о клиентах.

В целях обеспечения защиты персональных данных и минимизации рисков кибермошенничества Агентством совместно с НБ будут разработаны необходимые стандарты информационной и кибербезопасности, процедуры комплаенса по правилам KYC (Know your customer). При этом обсуждение рисков по обеспечению информационной и кибербезопасности будет проводиться совместно с соответствующими государственными органами, являющимися регуляторами в указанной сфере и участниками финансового рынка, с соблюдением баланса решений по стимулированию дальнейшего развития финансовых технологий и безопасного функционирования финансового рынка.

Расширение цифровых финансовых сервисов меняет стандартные процессы и процедуры работы с потребителями финансовых услуг.

Для защиты прав граждан, приобретающих финансовые услуги посредством различных форм финансовых инноваций и систем цифрового сервиса, Агентством будут изучены международная практика регуляторов в части выработки стандартов работы финансовых организаций с клиентами и защиты прав потребителей.

Задача 3. Внедрение принципов ESG

Глобальной целью в области применения принципов устойчивого развития является включение факторов окружающей среды, социальных факторов и факторов корпоративного управления (ESG-факторы) в операционную деятельность и процессы принятия инвестиционных решений.

Финансовый сектор играет ключевую роль во внедрении принципов ESG, поскольку обеспечивает финансирование "зеленой" экономики и имеет важный рычаг по стимулированию трансформации компаний с учетом рисков ESG.

Внедрение принципов ESG способствует проведению финансовыми организациями оценки потенциальных потребителей своих услуг с точки зрения климатических рисков и экологических проблем наряду с финансовыми рисками. Это в свою очередь стимулирует клиентов финансовых организаций соответствовать принципам устойчивого развития.

Регуляторы во многих странах разрабатывают стандарты и нормативные документы в области ESG для финансового сектора, являющегося основным источником финансовых ресурсов для экономики.

В целях увеличения объемов инвестиций в экономику необходимо создание условий и стимулов для учета ESG-факторов в деятельности участников финансового сектора.

1. Раскрытие информации о подверженности рискам ESG

В целях создания благоприятной среды для привлечения иностранного капитала и роста "зеленого" финансирования Агентством разработаны Рекомендации для финансовых организаций по добровольному раскрытию информации о степени подверженности рискам ESG, ответственному инвестированию и применению "зеленых" финансовых инструментов. Финансовые организации смогут добровольно внедрять рекомендации и публиковать отчет в рамках ежегодной отчетности с информацией по оценке влияния ESG-рисков на их деятельность.

В целях мониторинга исполнения указанных рекомендаций будут установлены требования по периодической публикации финансовыми организациями соответствующего отчета.

2. Внедрение принципов ESG в систему управления рисками и корпоративное управление

Для обеспечения устойчивого развития бизнеса, отвечающего главным трендам повестки дня в области экологического, социального и корпоративного управления, Агентством планируется на законодательном уровне установить требования к внутренним системам управления рисками финансовых организаций по соответствию принципам ESG.

Стратегия и бизнес-модель финансовой организации должны будут учитывать цели устойчивого развития, ESG-факторы и связанные с ними риски, установление стратегических целей и (или) лимитов, связанных с рисками ESG.

Система корпоративного управления должна быть построена с учетом наличия опыта членов совета директоров в вопросах устойчивого развития, защиты окружающей среды, закрепления ответственности совета директоров по мониторингу и контролю ESG-рисков посредством специальных комитетов, система вознаграждения должна учитывать достижение целей устойчивого развития и эффективного управления рисками ESG.

Кроме того, финансовые организации должны будут иметь четко регламентированные внутренние процедуры и политики управления ESG- рисками, интегрированные в действующую систему управления рисков, в том числе процесс принятия инвестиционных решений.

В отношении финансовых организаций также планируется установить требования по раскрытию информации о влиянии ESG-факторов на результаты их деятельности:

сведения о стратегии и бизнес-модели финансовой организации во взаимосвязи с целями устойчивого развития, а также в части учета в них ESG- факторов и связанных с ними рисков;

сведения о системе корпоративного управления;

описание политик и процедур, связанных с воздействием деятельности финансовой организации на окружающую среду, социальную сферу и экономику и учетом ESG-факторов в ее деятельности;

описание основных рисков, связанных с ESG-факторами и методов управления такими рисками.

3. Мониторинг рисков ESG и их интеграция в систему надзора

В целях стимулирования участников финансового рынка к имплементации и соблюдению принципов устойчивого развития, а также установления рычагов государственного регулирования сферы ESG планируется внедрить механизм мониторинга ESG-рисков в систему надзора.

Агентством на регулярной основе будет проводиться мониторинг соблюдения финансовыми организациями рекомендаций и требований в части управления ESG-рисками. Мониторинг ESG-рисков будет осуществляться в рамках ежегодной надзорной оценки SREP по банкам.

Кроме того, планируется проводить стресс-тестирование ESG-рисков, разработать сценарии с учетом прогноза климатических, социальных и управленческих событий и явлений, оценивать влияние на собственный капитал и на систему управления рисками.

Задача 4. Развитие компетенции на финансовом рынке

Результаты надзорной практики и банкротство отдельных финансовых организаций свидетельствуют о необходимости усиления процедур отбора, назначения и развития кадрового потенциала финансовых организаций, в особенности ключевых работников, принимающих стратегические и операционные решения.

Имеющиеся недостатки приводят к снижению уровня корпоративного управления, качества формируемой финансовой и иной отчетности, системы управления рисками, защиты интересов инвесторов и потребителей финансовых услуг, а также негативному влиянию на конкурентоспособность и инвестиционную привлекательность финансового сектора в целом.

Необходимо совершенствование системы профессиональной подготовки и переподготовки кадров, внедрение требований по наличию профессиональной сертификации, интеграция в повседневную деятельность системы непрерывного профессионального обучения для работников финансового сектора (CPD/CPE).

1. Реализация мероприятий и программ профессиональной подготовки и переподготовки кадров

Для повышения квалификации работников финансовых организаций Агентством на уровне нормативных правовых актов будут установлены требования к обязательной программе подготовки и обучения работников для улучшения кадрового потенциала и профессиональных навыков. Целью подготовки и обучения будет получение знаний в сфере управления операционными, рыночными, кредитными рисками и рисками ликвидности, корпоративного управления, необходимых для принятия стратегических и операционных решений.

Отдельные требования программы подготовки и обучения будут направлены на повышение знаний у работников финансовых организаций профильного законодательства Республики Казахстан, включая банковское законодательство, законодательство о рынке ценных бумаг и страховании, законодательство о бухгалтерском учете и финансовой отчетности.

Подготовка и обучение могут быть организованы как самими финансовыми организациями на базе собственных учебных центров, так и при содействии сторонних специализированных центров профессиональной подготовки/ переподготовки кадров. Для этих целей Агентством совместно с заинтересованными государственными органами будут предусмотрены требования для аккредитации и последующей систематической оценки деятельности указанных центров.

2. Стимулирование работников финансовых организаций к прохождению профессиональной сертификации

Внедрение международных стандартов требует формирования новых квалификационных требований к ключевым работникам финансовых организаций.

Ключевыми квалификациями в области аудита, учета, финансов и управления являются программы Сертифицированного института специалистов по управленческому учету (CIMA), Британской ассоциации сертифицированных присяжных бухгалтеров (АССА), Института сертифицированных аналитиков (CFA), Ассоциации аналитиков по альтернативным инвестициям (CAIA) и Международной ассоциацией специалистов по управлению рисками (CFRM), Международной ассоциации профессиональных риск-менеджеров (PRIMA), Международной ассоциации специалистов по управлению рисками (GARP).

Агентством совместно с участниками рынка будет разработан комплекс мероприятий по стимулированию ключевых работников финансовых организаций к прохождению профессиональной сертификации.

3. Внедрение серых списков и ограничение доступа к профессиональной деятельности

В целях повышения ответственности менеджмента финансовых организаций будет реализован комплекс мероприятий, направленных на ограничение деятельности юридических и физических лиц, приведших к существенному ущербу для финансового состояния и репутации финансовых организаций.

В рамках данных мероприятий будут закреплены на законодательном уровне положения по безупречной деловой репутации, направленные на ограничение возможности занятия руководящей должности лицами, противоправные действия либо бездействие которых ранее привели к принудительной ликвидации финансовой организации или признанию ее банкротом.

В реализацию законодательных нововведений будет сформирован перечень сведений о лицах, по вине которых у финансовых организаций были отозваны лицензии. Таким образом, Агентство и НБ смогут принимать меры по предотвращению трудоустройства недобросовестных лиц на любые должности в финансовом секторе.

Дополнительно будет рассмотрена возможность включения в указанную базу лиц, привлеченных к гражданско-правовой и уголовной ответственности, контролировавших финансовые организации, признанные несостоятельными.

Задача 5. Совершенствование механизмов взаимодействия с участниками финансового рынка

Высокие издержки регулирования финансового рынка требуют выработки эффективных мер снижения как расходов регуляторов, так и себестоимости услуг для участников рынка. Основные тенденции в совершенствовании регуляторных технологий на сегодня связаны с уменьшением ручной обработки данных - транзакционной отчетности и идентификации клиентов финансовых организаций.

Для соответствия требованиям и ожиданиям участников финансового рынка необходимо повысить уровень цифровизации ключевых бизнес- процессов за счет внедрения дата-центричного надзора и применения технологий RegTech и SupTech, а также выстроить более эффективное и технологичное взаимодействие с участниками финансового рынка и потребителями финансовых услуг.

1. Выстраивание дата-центричного надзора через применение технологий SupTech

Для сокращения операционных издержек на сбор, обработку и анализ данных, улучшение качества надзорных функций за счет актуальных данных, технологичных процессов работы с данными, снижение регуляторной нагрузки на финансовые организации планируется развитие SupTech-технологий.

Технологии SupTech включают в себя применение инновационных технологий регулятором для автоматизации сбора и анализа данных, выявления и оценки рисков, а также совершенствования существующих процедур риск- ориентированного надзора.

2. Выстраивание дата-центричного надзора через применение технологий RegTech

Для оптимизации процессов по обеспечению соблюдения регуляторных требований финансовыми организациями планируется развитие RegTech- технологий.

Технологии RegTech используются финансовыми организациями для проверки соответствия регуляторным требованиям при подготовке отчетности, управлении рисками, а также для предотвращения мошенничества, проведения стресс-тестов и т.д. Активное применение RegTech-технологий ожидается в сфере идентификации клиентов и проверки соответствия требованиям KYC и ПОД/ФТ.

Применение технологий RegTech на финансовом рынке позволит снизить издержки и повысить эффективность рабочих процессов, сократить затраты и нагрузку на поднадзорные субъекты.

В рамках развития RegTech-технологий НБ и Агентством совместно с участниками рынка будет проведена работа по автоматизации и усилению контроля за предоставляемой отчетностью. Будут проведены мероприятия по совершенствованию методологии и инфраструктуры формирования и предоставления отчетности субъектов финансового рынка, в том числе по гармонизации данных соответствующей отчетности с информацией государственных баз данных.

3. Создание "единого окна" взаимодействия и переход на электронный документооборот с участниками финансового рынка

Повышение эффективности взаимодействия Агентства и НБ с внешней средой требует современных IT-решений. Для этих целей планируется создание "единого окна" по взаимодействию с участниками финансового рынка. Создание единого пространства позволит обеспечить обмен информацией между Агентством, НБ (включая его филиалы и дочерние организации) и поднадзорными субъектами.

В рамках создания "единого окна" будет определена целевая архитектура технологических решений с учетом различных видов взаимодействия и специфики сегментов финансового рынка. В основу архитектуры будет заложен централизованный подход с реализацией личных кабинетов для участников финансового рынка.

Будет сокращено количества документов, подлежащих хранению и обработке на бумажном носителе. Данная инициатива в полной мере будет способствовать реализации Указа Президента Республики Казахстана "О мерах по дебюрократизации деятельности государственного аппарата".

Задача 6. Информационная и кибербезопасность

В настоящее время регулирование финансового рынка в области информационной и кибербезопасности осуществляется несколькими государственными органами: на республиканском уровне - уполномоченным органом в сфере обеспечения информационной безопасности - МЦРИАП, по субъектам финансового рынка - Агентством, по платежным системам и рынку платежных услуг - НБ.

Важной задачей является организация эффективного взаимодействия в сфере обеспечения информационной безопасности между государственными органами. Формирование единого подхода к обеспечению кибербезопасности финансового сектора потребует реализации комплекса инициатив, связанных с актуализацией нормативных правовых актов в области кибербезопасности.

Менеджмент финансовых организаций должен обеспечивать контроль соблюдения политики информационной безопасности и требований регулятора к обеспечению информационной безопасности, а также выделение необходимых кадровых и материальных ресурсов.

1. Оптимизация регулирования кибербезопасности финансового сектора

Для недопущения регуляторного арбитража и выработки у субъектов финансового рынка четкого понимания требований информационной безопасности необходимо разграничить и закрепить компетенции трех регуляторов: уполномоченного органа в сфере обеспечения информационной безопасности, Агентства и НБ.

В этой связи Агентством совместно с заинтересованными государственными органами планируется актуализация нормативной правовой базы, регламентирующей порядок обеспечения информационной безопасности. Для формирования безопасного и непрерывно функционирующего финансового рынка будут разработаны критерии информационной безопасности и положения, определяющие объекты критичной информационнокоммуникационной инфраструктуры финансового рынка. Будет определена роль, ответственность и обязанности владельцев данных объектов.

Планируется приведение законодательства Республики Казахстан в сфере информационной безопасности в соответствие международным стандартам ISO 27000, 27001 и 27005.

Реализация соответствующих мероприятий позволит минимизировать системные риски информационной безопасности за счет установления требований к функционированию систем управления информационной безопасностью, мониторингу и управлению рисками информационной безопасности. Будут усовершенствованы требования к компетенциям руководителей и работников подразделений информационной безопасности и к службам реагирования на инциденты информационной безопасности.

2. Эффективное взаимодействие участников рынка в области информационной безопасности

Для обеспечения эффективности взаимодействия участников рынка по вопросам информационной безопасности будет усовершенствована деятельность отраслевого центра (Агентство) информационной безопасности на финансовом рынке. Будут расширены его функциональные возможности в части автоматизации мониторинга и реагирования на события и инциденты кибербезопасности субъектов финансового рынка. В этих целях на финансовые организации планируется возложить обязанность по подключению систем информационной безопасности к автоматизированной системе обработки информации по событиям и инцидентам информационной безопасности отраслевого центра.

Для участников рынка платежных услуг будет организовано подключение к единой технологической платформе НБ, что позволит обеспечить комплексный подход в вопросе сбора, мониторинга и реагирования на киберинциденты.

В свою очередь, Агентством будут внедрены и проводиться регулярные проверки эффективности реагирования финансовых организаций на киберинциденты и своевременности направления информации в отраслевой центр. Посредством сравнительного анализа результатов вышеуказанных проверок, совместных тестирований систем информационной безопасности с государственными органами и других механизмов контроля будет формироваться общая политика управления киберинцидентами, которая позволит эффективнее реагировать на существующие риски и уязвимости в масштабе всего финансового рынка.

В целях повышения качества и оперативности реагирования на инциденты кибербезопасности планируется также проведение мероприятий по совершенствованию процессов взаимодействия отраслевого центра с НБ, специальными и правоохранительными органами. Ожидается, что реализация соответствующего механизма позволит повысить компетенции в киберкриминалистике для расследования финансовых преступлений.

3. Направление развития "Обеспечение добросовестного поведения, защита прав и интересов потребителей финансовых услуг"

Диверсификация и повышение доступности финансовых продуктов и услуг для потребителей требует от потребителей понимания особенностей финансовых продуктов и связанных с ними рисков для принятия осмотрительного решения, а от финансовых институтов - понимания высоких стандартов работы с населением.

В этой связи в мировой практике регуляторов в вопросах защиты прав потребителей финансовых услуг акцент все больше смещается от реагирования на уже свершившиеся факты к превентивной форме надзора, направленной на повышение качества взаимодействия поставщиков финансовых услуг и их получателей и повышение ответственности субъектов рынка за недобросовестное поведение.

Необходимо внедрение комплексной модели защиты потребителей, что окажет положительное влияние на информированность населения о финансовых продуктах и финансовую грамотность, позволит усилить ответственность участников финансового рынка в обеспечении добросовестной и справедливой работы с потребителями.

Задача 1. Внедрение новой модели защиты прав и интересов потребителей финансовых услуг

Важной задачей является формирование таких условий на финансовом рынке, когда сами финансовые организации будут играть ключевую роль в обеспечении защиты прав потребителей финансовых продуктов и услуг, содействовать доступности и выбору гражданами тех финансовых продуктов и услуг, которые наилучшим образом соответствуют их целям и потребностям.

Это требует внедрения принципов риск-ориентированного подхода и перехода на новые стандарты взаимодействия с потребителями.

1. Внедрение риск-ориентированного подхода защиты прав потребителей

В течение последних лет во многих странах наблюдаются кардинальные изменения в регуляторной политике в вопросах защиты прав потребителей финансовых услуг. Глобальным трендом является перенос надзорного фокуса с реагирования на формальное нарушение на проактивную надзорную работу по обеспечению защиты прав потребителей.

Для этого в Европейском Союзе, США и Великобритании расширены полномочия национальных регуляторов по внедрению системы раннего предупреждения, предусматривающей проведение тематических проверок поставщиков финансовых услуг с целью выявления недобросовестных практик и применения механизмов компенсации убытков потребителей в результате таких практик.

Полномочия надзорных органов законодательно дополнены правом введения стандартов работы финансовых организаций с населением, осуществлены инвестиции в надзор для привлечения и подготовки квалифицированных специалистов по контролю исполнения стандартов поведения.

Важной задачей является внедрение системы раннего предупреждения, предусматривающей проведение тематических проверок финансовых организаций с целью выявления недобросовестных практик.

В этой связи будет внедрена новая модель защиты прав потребителей, ключевым элементом которой является риск-ориентированный подход, предусматривающий анализ бизнес-моделей, процессов и стратегий финансовых организаций для раннего выявления недобросовестных практик, и принятия мер надзорного реагирования для защиты прав потребителей.

Это требует наделения Агентства полномочием по принятию принципов риск-ориентированного подхода в защите прав потребителей.

В рамках риск-ориентированного надзора внимание будет направлено на проверку 4 ключевых направлений работы финансовых организаций:

1) стратегии и системы управления - для установления четкой модели поведения и защиты потребителей, за которую ответственность несет высшее руководство компаний;

2) разработка продуктов - для выявления проблем, связанных с защитой прав клиентов при создании продуктов;

3) этапы продажи и пост продажного взаимодействия с клиентами - для минимизации "обмана" и раскрытия полной информации о продуктах и связанных с ним рисков в зависимости от риск-профиля потребителя, справедливого рассмотрения жалоб и оперативного урегулирования споров;

4) управления рисками - для мониторинга бизнес-процессов посредством статистических моделей на основе данных о результатах работы с населением, актуализации планов по устранению потребительских рисков.

В процессе риск-ориентированного надзора планируется разработка конкретизированного и понятного перечня стандартов оценки регулируемых субъектов. Непосредственно для оценки финансовых организаций будут использоваться статистическая отчетность, данные опросов потребителей, обращения клиентов, а также результаты проверок, полученных в рамках функционала "тайный покупатель".

2. Внедрение поведенческих стандартов работы с населением

Во многих странах для усиления защиты прав потребителей введены поведенческие стандарты и принципы, которые направлены на то, чтобы в процессе потребления финансовой услуги максимально учитывались интересы потребителей.

Стандарты будут ориентированы на регулирование 4 основных направлений, в которых сосредоточены риски для интересов потребителей:

1) цена и качество - для недопущения случаев потребления продуктов, которые не дают четкого понимания преимуществ, которые получат потребители;

2) потребность в продукте - для недопущения предложения клиентам неприемлемых характеристик продуктов, которые могут навредить потребителям, либо продуктов для категории потребителей, не осознающих риски продуктов;

3) поддержка потребителей - для недопущения задержки, которая не позволяет потребителям своевременно принимать осмотрительные решения;

4) коммуникация с клиентами - для недопущения введения в заблуждение либо установления необоснованных условий финансовых продуктов, не позволяющих отказаться от неподходящих услуг.

Задача 2. Повышение финансовой доступности, инклюзии и финансовой грамотности населения

Повышение финансовой доступности, инклюзии и финансовой грамотности являются ключевыми факторами финансового благосостояния и финансовой защищенности граждан. Совершенствование сервисов и инфраструктуры, массовое формирование знаний о финансовых продуктах и рисках занимает длительное время, поэтому необходимо проводить постоянную работу по их адаптации к быстро меняющимся условиям финансового рынка.

1. Развитие финансовой инклюзии

Важной задачей в сфере повышения финансовой доступности является создание безбарьерной и удобной среды для потребления финансовых услуг гражданами.

В рамках развития финансовой инклюзии будут приняты стандарты безбарьерной среды для людей с ограниченными возможностями и маломобильных групп населения, а также создана интерактивная карта доступности отделений финансовых организаций в разрезе регионов, в том числе располагающих подготовленным персоналом для общения с различными категориями клиентов.

Помимо обеспечения физической доступности приоритетной задачей является предоставление лицам с ограниченными возможностями финансовых продуктов и услуг, которые необходимы им в повседневной деятельности.

В этой связи совместно с финансовыми организациями и общественными объединениями по защите прав лиц с ограниченными возможностями на первоначальном этапе будут выработаны рекомендации, а в дальнейшем стандарты для участников финансового рынка, регулирующие вопросы обеспечения финансовой доступности для уязвимой категории граждан.

Кроме этого, планируется принятие мер по расширению линейки инструментов финансового рынка, ориентированных на удовлетворение потребностей граждан с относительно невысоким уровнем дохода и лиц из категории социально уязвимой части населения.

2. Повышение информированности о финансовых продуктах и финансовой грамотности

Для повышения уровня финансовой грамотности ключевой задачей является увеличение охвата населения.

В рамках реализации образовательных программ будут проводиться опросы населения и мониторинг информационной сети для выявления наиболее актуальных вопросов.

В целях повышения уровня информированности населения о финансовых продуктах и услугах, а также развития навыков ответственного и грамотного поведения при взаимодействии с финансовыми организациями будут расширены дистанционные каналы финансового образования населения.

Для этого будет расширен функционал интернет-портала www.fingramota.kz посредством внедрения интерактивных инструментов (опросов, тестов, видеороликов, форм обратной связи), а также проведения обучающих мероприятий по финансовой грамотности для всех целевых групп.

Дополнительно для достижения максимального охвата населения планируется совместно с заинтересованными государственными органами и частным сектором усилить работу по продвижению через государственные и частные образовательные программы курсов и уроков по вопросам финансовой грамотности. В частности, для наиболее уязвимой категории потребителей дополнительно планируется проведение образовательных курсов для формирования у них навыков пользования цифровыми технологиями и финансовой дисциплины.

Кроме того, будет продолжена и усилена информационно-разъяснительная работа в республиканских и региональных средствах массовой информации. При этом основной акцент будет сделан на более глубокую персонализацию информационного материала для пользователей в зависимости от их интересов, принадлежности к определенной социальной фокус-группе.

В настоящее время одними из приоритетных направлений разъяснительной работы являются вопросы финансовой, инвестиционной, цифровой и киберграмотности, финансового мошенничества. Комплекс информационно-образовательных мер будет сфокусирован на ограничении потребителей от использования незнакомых или малознакомых продуктов и услуг, случаев финансового мошенничества и обмана, угрозах онлайн- мошенничества, связанного с современными цифровыми финансовыми продуктами и услугами.

В целях регулярного мониторинга эффективности проводимой работы по повышению финансовой грамотности, выявления наиболее актуальных потребностей населения в образовательных и информационных материалах и форматах, планируется продолжить проведение ежегодных социологических исследований.

4. Направление развития "Финансирование экономики и развитие банковского сектора"

Основной задачей банковского сектора является стимулирование роста экономики через перераспределение денежных ресурсов от депозиторов к населению и бизнесу. Необходимо обеспечение стабильной базы фондирования и ее трансформация в инструменты долгосрочного финансирования.

В рамках повышения потенциала банковского сектора будут реализованы меры, направленные на стимулирование кредитования экономики, развитие альтернативных финансовых инструментов. В целях стимулирования кредитования на рыночных условиях необходимо постепенное снижение роли государства в прямом финансировании экономики.

Задача 1. Стимулирование кредитования экономики

В текущих экономических условиях наблюдается неравномерное развитие секторов экономики, что приводит к замедлению темпов роста кредитования корпоративного сектора. Создание благоприятных условий для роста экономики страны требует принятия комплексных мер, направленных на повышение качества корпоративных заемщиков, перераспределение ликвидности банков на кредитование экономики, а также повышение стабильности долгосрочной базы фондирования банков.

1. Реализация регуляторных и стимулирующих мер банков к перераспределению ликвидности на кредитование экономики

Накопленный запас капитала и ликвидности банковского сектора свидетельствует о потенциале расширения кредитования. Необходимо стимулировать банки к перераспределению ликвидности на кредитование без ущерба для финансовой стабильности.

В рамках Базель III рекомендуется пересмотреть стандартизированный подход к оценке кредитного риска в целях повышения чувствительности к риску. Агентство будет развивать пруденциальное регулирование, направленное на оценку банками уровня кредитных рисков заемщиков на индивидуальной основе. Для целей учета реального объема рисков планируется ввести более детализированный подход к взвешиванию активов, базирующийся на индивидуальных рейтингах кредитного риска для внутренней оценки достаточности собственного капитала и провизий (резервов) по МСФО.

Таким образом, у банков появится возможность снизить нагрузку на капитал по кредитам заемщиков со стабильными финансовыми показателями, характеризующихся низким уровнем кредитного риска, высокой диверсификацией и денежными потоками. Это также способствует развитию беззалогового кредитования бизнеса.

Требования при расчете провизий (резервов) по МСФО по обесцененным займам, обеспеченным высококачественными залогами, будут снижены. Одновременно планируется расширить виды залогов, принимаемых в качестве "твердого" обеспечения.

В настоящее время одними из факторов устойчивого роста кредитования экономики является обеспечение доступности кредитных ресурсов для субъектов малого и среднего бизнеса, создания условий для формирования стабильных источников фондирования банков, расширения инструментов минимизации кредитных рисков и пруденциального стимулирования кредитной активности банков.

В этой связи НБ совместно с Агентством и Правительством будет выработан комплекс мер по обеспечению доступного и стабильного кредитования реального сектора экономики, в том числе за счет свободной ликвидности коммерческих банков.

2. Повышение требований к стабильности базы фондирования

В структуре фондирования банков на сегодня преобладают краткосрочные вклады. Несмотря на законодательное внедрение механизма сберегательных вкладов с 2018 года, спрос на данный вид вклада остается низким.

В структуре фондирования банков значительную долю составляют валютные обязательства при незначительной доле валютных займов.

Высокий уровень краткосрочного фондирования и валютных депозитов продолжает оставаться сдерживающим фактором для долгосрочного кредитования экономики.

Для стимулирования долгосрочного кредитования Агентством совместно с НБ будет продолжена работа по повышению стабильности базы фондирования банков с фиксированными сроками погашения обязательств, в том числе в виде развития рынка долговых инструментов банков и пересмотра инвестиционной политики институциональных инвесторов. Это позволит банкам осуществлять долгосрочное планирование и финансирование "длинных" проектов.

При этом будут приняты меры для развития рынка обеспеченных облигаций банков, а также разработана эффективная инвестиционная стратегия ЕНПФ, предусматривающая возможность привлечения к управлению пенсионными активами частных управляющих компаний, что позволит создать условия для обеспечения институционального спроса на указанный вид финансовых инструментов.

3. Расширение доступа кредитных организаций к информации из государственных баз данных

Одним из факторов, ограничивающих кредитование реального сектора экономики, остается отсутствие достаточных сведений для принятия кредитных решений. В результате банки минимизируют кредитные риски за счет повышения требований к наличию ликвидного залогового обеспечения.

Для адекватной оценки и снижения уровня кредитных рисков необходимо расширение доступа банков к данным из государственных баз данных, в том числе посредством формирования цифровых платформ с доступом для финансовых институтов по принципу "единого окна". Это позволит снизить кредитные риски, повысить скорость и качество услуг за счет оптимизации внутренних процедур по рассмотрению кредитных заявок, смягчить залоговую политику и расширить круг заемщиков.

4. Совершенствование системы формирования кредитных историй

Действующая модель системы формирования кредитных историй определяет порядок представления кредитной информации поставщиками в три базы данных - государственное кредитное бюро, частное кредитное бюро и государственный кредитный регистр, что налагает на них значительные операционные и транзакционные издержки и ведет к несопоставимости указанных баз данных.

В целях дальнейшего совершенствования системы формирования кредитных историй Агентством, НБ и участниками финансового рынка будет рассмотрен вопрос совершенствования модели кредитного бюро с учетом принципа наименьших издержек участников финансового рынка. В рамках реализации модели будут сохранены стимулы для развития конкуренции, совершенствования качества данных и предоставления услуг с добавленной стоимостью с обеспечением необходимого уровня защиты персональных данных.

5. Внедрение рыночных механизмов хеджирования кредитного риска

В рамках обеспечения устойчивого роста кредитования необходимо усовершенствовать механизмы секьюритизации кредитного портфеля, что позволит банкам привлекать долгосрочное финансирование путем передачи пула займов частным инвесторам через специальную финансовую компанию (SPV).

Развитие данного механизма потребует формирования регуляторной среды, стимулирующей появление на рынке инвесторов, готовых инвестировать в облигации специальных финансовых компаний, обеспеченных кредитами банков. В этих целях Агентством будут приняты дополнительные меры по защите имущественных интересов инвесторов путем стандартизации пула кредитов, введения независимой оценки залогового имущества по облигациям и классификации облигаций по уровню кредитного риска.

Принятие комплекса мер по совершенствованию механизма секьюритизации позволит банкам высвободить капитал для покрытия рисков по новому кредитованию субъектов предпринимательства.

6. Расширение участия иностранных банков в финансировании экономики

В рамках присоединения к ВТО в Казахстане разрешен вход иностранных банков путем открытия филиалов. Приход на казахстанский рынок крупных иностранных банков позволит привлечь прямые иностранные инвестиции в страну, усилить конкуренцию на банковском рынке и окажет позитивное влияние на развитие финансового сектора и экономики Казахстана.

Опыт МФЦА в привлечении глобальных и региональных банков позволит расширить возможности финансирования экономики. Необходимо активно использовать правовые преимущества МФЦА в части применимости права, основанного на принципах, нормах и прецедентах права Англии и Уэльса и стандартах ведущих мировых финансовых центров для привлечения крупных глобальных банков и увеличить их вовлеченность в финансирование крупных проектов.

7. Развитие исламского банкинга

Казахстан является привлекательной платформой для развития исламского банкинга в регионе. Несмотря на наличие полноценной правовой базы для исламского финансирования на сегодня доля участия исламских банков в финансировании экономики незначительна. В развивающихся странах исламские финансы обеспечивают существенный вклад в кредитовании экономики.

Для использования потенциала развития исламских инструментов необходимо дальнейшие развитие исламского банкинга Казахстана, в том числе через МФЦА, ввиду ряда преимуществ юрисдикции МФЦА для деятельности исламских финансовых институтов.

Задача 2. Развитие альтернативных финансовых инструментов

В дополнение к традиционному кредитованию эффективным решением в получении финансирования субъектами предпринимательства являются факторинг, лизинг и синдицированное кредитование.

Развитие альтернативных инструментов позволяет удовлетворить потребности предприятий реального сектора в доступном финансировании, необходимом для пополнения основных и оборотных средств компаний, фондировании крупных и стартап-проектов.

1. Повышение привлекательности документарных операций факторинга

Для развития факторинга в 2020 году созданы налоговые стимулы по отнесению банком на вычет суммы расходов по провизиям, сформированным по факторингу. Данная мера в среднесрочной перспективе способствует устранению имеющегося налогового дисбаланса между кредитованием и факторингом, снижению стоимости факторинга для предпринимателей. В дальнейшем по результатам оценки деятельности факторинговых компаний будет рассмотрена возможность применения к факторинговым компаниям подходов, применяемых к банкам, лизинговым компаниям, в части налогообложения. Это способствует снижению стоимости факторинга и стимулирует предприятия на применение такого вида финансирования.

В рамках совершенствования инфраструктуры факторинговой деятельности продолжится создание платформы по учету электронных счетов- фактур. Предприниматели путем регистрации счетов-фактур в системе факторинговой платформы получат возможность совершать автоматическую уступку прав требования финансовым организациям, подключенным к данной системе.

Доступ к системе позволит банкам и факторинговым компаниям оценить финансовое положение поставщиков, должников, мониторить состояние счетов- фактур, развивать новые продукты, где в качестве обеспечения выступают счета- фактуры, акцептованные клиентом, способствовать автоматизации учета. Одновременно будут приняты меры по повышению прозрачности, формированию общей статистической информации по факторинговой деятельности.

2. Стимулирование развития лизинговых операций

Дальнейшее развитие лизинга требует поэтапного снижения доли государства на рынке лизинга посредством увеличения оборотов частных лизинговых компаний. Для этого необходимо обеспечить равный доступ частных и квазигосударственных лизинговых компаний к программам государственной поддержки предпринимательства.

Для стимулирования развития лизинга также необходимо рассмотрение возможности предоставления налоговых льгот в виде уменьшения налогооблагаемого дохода на сумму вознаграждения по договору лизинга со сроком более одного года путем снижения в рамках налогового законодательства срока передачи имущества в финансовый лизинг (с трех до одного года). Кроме того, необходимо рассмотреть возможность освобождения исламских лизинговых компаний от НДС по аналогии с освобождением от уплаты НДС суммы наценки на товары, реализуемые исламскими банками покупателю. Дополнительно будут пересмотрены условия передачи имущества в финансовый лизинг для целей применения налоговых льгот, где уступка права требования лизингодателя между дочерними организациями национального управляющего холдинга освобождается от НДС.

Продолжится устранение барьеров, ограничивающих развитие рынка лизинга, в том числе в МФЦА. В частности, будет предусмотрен запрет на обременение предмета лизинга лизингополучателем, закреплен механизм, предусматривающий установление отметки, что регистрируемое имущество или его часть является предметом лизинга. Это ограничит возможность неправомерных действий со стороны лизингополучателей.

Развитие лизинга облегчит доступ субъектам предпринимательства к длинным источникам финансирования, сократит затраты и распределит финансовую нагрузку на более длительный срок.

3. Внедрение механизма синдицированного кредитования

Применение синдицированного кредитования за счет участия нескольких кредиторов позволит повысить возможность финансирования крупных инфраструктурных проектов, способствуя сохранению приемлемого уровня кредитного риска и качества кредитного портфеля для отдельно взятого банка.

На сегодня создана правовая основа, позволяющая банкам-нерезидентам участвовать в синдицированном финансировании или выполнять функции банка-агента.

Для повышения привлекательности и участия банков МФЦА совместно с казахстанскими банками в синдицированном финансировании проектов внутри страны будет расширен перечень участников синдиката, введены регуляторные стимулы в части пруденциальных требований и создания провизий (резервов) по кредитам. Будет применен принцип пропорциональности при оценке кредитного риска каждого участвующего банка, что позволит снизить давление на капитал банков.

Применение механизмов синдицированного кредитования с участием банков и Банка развития Казахстана будет способствовать постепенному снижению прямого государственного финансирования крупного бизнеса.

4. Развитие проектов ГЧП

ГЧП является важным инструментом привлечения инвестиций для развития экономики путем объединения ресурсов государственного партнера и частного партнера для развития инфраструктуры и систем жизнеобеспечения населения.

С целью повышения привлекательности проектов ГЧП будет усовершенствована инфраструктура и нормативная база ГЧП. Планируется на законодательном уровне предусмотреть возможность покрытия рисков финансирующей стороны за счет закрепления механизма оплаты "take or pay" контрактов в виде договоренности между сторонами о гарантированной оплате. Это позволит минимизировать кредитные риски финансирующей стороны за счет эффективного планирования стоимости объекта ГЧП и обеспечения возвратности заемных средств. Будут также предусмотрены гарантийные обязательства со стороны государственного партнера по исполнению обязательств по контракту в случае временного отсутствия средств из бюджета.

5. Создание условий для развития инструментов альтернативного финансирования

Рынок альтернативных инструментов привлечения капитала представлен краудфандинговыми, торговыми и венчурными платформами, которые являются дополнительным каналом финансирования бизнес-проектов.

Для развития и повышения доверия инвесторов, минимизации рисков инвестиций на рынке альтернативного финансирования будет создана соответствующая правовая среда. В частности, будет рассмотрен вопрос введения регулирования краудфандинговых платформ, торговых площадок, в том числе на территории МФЦА.

Венчурные инвестиции в капитал компаний могут решить проблемы недостатка капитала, из-за которого осложнен доступ к кредитам. На сегодня государством созданы необходимые законодательные условия и благоприятная среда для развития венчурного финансирования - деятельность Astana Hub, Qaztech Ventures и МФЦА.

Для развития и роста активности венчурного финансирования необходимо создание законодательных стимулирующих условий для развития класса инвесторов, финансирующих в стартап-компании напрямую или через зарегистрированные на МФЦА венчурные фонды или краудфандинговые площадки.

Задача 3. Изменение роли государства в финансировании экономики

В настоящее время государство активно участвует в прямом финансировании экономики через институты развития, а также посредством реализации различных программ государственной поддержки бизнеса через субсидирование ставки вознаграждения и гарантирование кредитов.

В краткосрочном периоде участие государства в финансировании экономики оказывает положительный эффект на экономику. Однако в долгосрочной перспективе замещение рыночного кредитования дешевым государственным финансированием влечет негативные последствия - снижение эффективности инструментов денежно-кредитной политики, действенности процентного и кредитного каналов, появление арбитража в ставках вознаграждения между государственными и рыночными источниками финансирования, искажение реальной стоимости денег.

1. Координация мер государственных органов по эффективной макроэкономической политике

Полноценному развитию финансового сектора способствует макроэкономическая стабильность. Для этого действия Агентства, направленные на развитие финансового рынка, должны подкрепляться соответствующими инициативами НБ по повышению эффективности денежно- кредитной политики, а также мерами Правительства в части макроэкономической политики. Это создаст основу для устойчивого роста казахстанской экономики в долгосрочной перспективе.

В этой связи будет продолжена работа по обеспечению согласованности и координации мер Правительства, НБ и Агентства, направленные на обеспечение макроэкономической стабильности, ограничение рисков, поддержку экономики и ее адаптацию к изменившимся условиям внешней и внутренней среды.

2. Постепенное сокращение программ государственной поддержки экономики

В целях минимизации рыночных шоков, обусловленных одномоментным снижением объемов финансирования экономики, Правительство, НБ и Агентство продолжат работу по поэтапному сокращению прямого государственного финансирования через институты развития и государственной поддержки субъектов предпринимательства.

Реализация данных мероприятий будет стимулировать переход на рыночные принципы финансирования субъектов бизнеса посредством банковского кредитования, микрокредитования и инструментов фондового рынка. Это будет способствовать рациональному использованию средств государства, повышению эффективности инструментов денежно-кредитной политики. В последующем постепенное сокращение программ государственной поддержки экономики приведет к повышению конкуренции и снижению ставок вознаграждения по кредитам и развитию инструментов привлечения долгового финансирования на фондовом рынке.

Для заемщиков это станет стимулом к повышению эффективности реализуемых проектов, прозрачности и конкурентоспособности, улучшения системы финансового планирования и бюджетирования.

3. Прекращение государственной поддержки несостоятельных предприятий

Развитие частного сектора не может происходить без естественного процесса оздоровления. В настоящее время в экономике присутствуют убыточные предприятия, имеющие доступ к дешевому государственному финансированию. Такая ситуация приводит к перераспределению финансирования от рентабельных заемщиков к нерентабельным и ставит более эффективные организации в неконкурентное положение.

Для ограничения доступа несостоятельных предприятий к программам заимствования необходимо исключить государственную поддержку несостоятельных и нежизнеспособных предприятий.

В целях оптимизации мер государственной поддержки и исключения финансирования нежизнеспособных заемщиков Правительством будут приняты меры по разработке четких механизмов оценки (анализа) жизнеспособности предприятий.

Задача 4. Реабилитация и банкротство несостоятельных заемщиков

Наличие эффективных механизмов банкротства обеспечивает оздоровление экономики страны путем вывода неплатежеспособных и неэффективных должников из экономической деятельности, при этом возвращая имущество должников в экономический оборот.

1. Совершенствование процедур реабилитации и банкротства

Несовершенство института банкротства является одной из причин накопления проблемной задолженности на балансе банков.

Повышение эффективности процедур банкротства является одной из приоритетных задач обеспечения финансовой стабильности. Неэффективный институт банкротства повышает кредитные риски банков, не позволяя снизить уровень неработающих займов, и ограничивает кредитование экономики.

Проблемы института банкротства, включая недостатки правового регулирования и отсутствие адекватных механизмов защиты интересов залоговых кредиторов, а также проблемы судебной и правоприменительной практики, деятельности администраторов, остаются нерешенными и требуют пересмотра.

Низкие показатели возврата долга, высокая стоимость процедур разрешения несостоятельности, отсутствие заинтересованности залоговых кредиторов в процедурах реабилитации и банкротства снижают эффективность института банкротства.

Кроме того, недостаточная квалификация участников процесса банкротства (администраторы, судьи, кредиторы) в области финансового анализа и корпоративного права создают "лазейки" для ухода несостоятельных должников от ответственности и вывода активов.

Повышение прозрачности и эффективности процедур банкротства и реабилитации, защиты прав кредиторов, а также улучшение квалификации всех участников процесса банкротства позволит снизить кредитные риски банков и построить более эффективные механизмы по возврату займов, что обеспечит возврат залогового имущества в экономический оборот. Дополнительно будет рассмотрена возможность введения абсолютного приоритета залоговых кредиторов в процедурах банкротства и реабилитации. Это позволит защитить залогового кредитора и исключить злоупотребления со стороны недобросовестных должников, незаконно выводящих средства, пользуясь приоритетностью других очередей.

2. Оптимизация сроков проведения банкротства и реабилитации

Работа со стрессовыми активами сопряжена с длительными сроками рассмотрения судебных дел о взыскании задолженности, обращения взыскания на залоговое имущество, исполнения судебных решений. В рамках данных мероприятий затягиваются сроки возврата указанной задолженности с момента обращения в суд и до момента реализации залогового имущества и погашения задолженности.

При стандартном взыскании данный срок составляет 1 год, но на практике может затянуться на 5 лет и более. В этой связи необходимо оптимизировать сроки инициирования и проведения процедур банкротства и реабилитации на законодательном уровне, что позволит уменьшить накопление проблемной задолженности на балансе банков и ОУ С А.

Задача 5. Развитие рынка неработающих активов

Развитие рынка стрессовых активов на рыночных условиях и включение их в экономический оборот являются одними из ключевых факторов оздоровления банковского сектора, которые позволят высвободить капитал и операционные ресурсы банков для устойчивого кредитования экономики, а также снизить риски накапливания стрессовых активов в будущем. Уровень неработающих кредитов по банковскому сектору не представляет угрозы для стабильности финансового сектора. Вместе с тем, на балансах банков и ОУ С А по-прежнему сохраняется значительный объем стрессовых активов, который создает нагрузку на капитал банков и ограничивает возможности кредитования экономики.

Стимулирование появления частных инвесторов и управляющих компаний на рынке стрессовых активов

Для снижения вероятности нового роста стрессовых активов в будущем возникает необходимость развития рыночных механизмов свободной продажи стрессовых активов с привлечением частных инвесторов.

В 2022 году приняты законодательные поправки по развитию рынка стрессовых активов, предусматривающие расширение доступа на рынок стрессовых активов новых инвесторов путем снятия законодательных ограничений к субъектам, приобретающим стрессовые активы, создание института сервисных компаний на базе коллекторских компаний и ОУ С А, а также установление предельных сроков (3 года) нахождения на балансах банков и микрофинансовых организаций взысканного имущества для стимулирования ввода в экономический оборот стрессовых активов.

С учетом этого будут приняты меры по повышению эффективности механизмов возврата займов, вовлечению залогового имущества в экономический оборот, а также созданы институциональные и законодательные стимулы для появления частных инвесторов и управляющих на рынке стрессовых активов.

2. Разработка единой площадки для купли-продажи стрессовых активов

Другой приоритетной задачей являются создание полноценной инфраструктуры для реализации стрессовых активов и формирование вторичного рынка покупки и продажи стрессовых активов.

Для этого Агентством совместно с НБ и Правительством при технической поддержке ЕБРР реализуется проект по созданию единой платформы по покупке и продаже стрессовых активов, обеспечивающей открытый доступ для всех заинтересованных инвесторов и держателей стрессовых активов.

До конца 2022 года будут определены операционная модель и организация-оператор, которая будет в последующем осуществлять техническое сопровождение функционирования электронной платформы. Кроме того, будут определены необходимые законодательные изменения для создания электронной платформы.

Единая платформа по покупке и продаже стрессовых активов позволит увеличить прозрачность рынка, расширить базу инвесторов, заинтересованных в приобретении стрессовых активов, а также сформировать вторичный рынок покупки и продажи стрессовых активов.

Задача 6. Совершенствование процедур оценки кредитных рисков

В рамках требований к построению эффективной системы управления рисками банкам необходимо развивать собственные модели оценки кредитных рисков для расчета ожидаемых убытков.

1. Совершенствование моделей оценки кредитных рисков банков

В настоящее время ведущей практикой является применение продвинутых моделей оценки кредитных рисков для оценки кредитоспособности заемщиков и создания провизий (резервов) под ожидаемые убытки. Продвинутые методы моделирования также могут быть использованы для выявления мошеннических транзакций, урегулирования проблемной задолженности, принятия инвестиционных решений, маркетинга.

В рамках риск-ориентированного надзора Агентством будет внедрен контроль процесса регулярной валидации моделей, что будет способствовать улучшению качества используемых данных и создавать благоприятную регуляторную среду в части цифровизации риск-менеджмента. Финансовые организации в свою очередь будут наращивать экспертизу в продвинутых способах моделирования и повышать уровень сложности используемых алгоритмов.

2. Детализация требований МСФО 9

Формирование банками провизий (резервов) по активам и условным обязательствам осуществляется в соответствии с МСФО 9, который позволяет учитывать ожидаемые убытки.

Агентством планируется детализировать регуляторные требования к формированию провизий по МСФО 9 в части провизирования на консолидированной основе, установления требований по процедурам классификации и учета активов, расширения триггеров обесценения и установления требований к расчету ожидаемых денежных потоков от основной деятельности и залогового обеспечения, формализации требований к моделям резервирования в части параметров расчета ожидаемых кредитных убытков.

Задача 7. Обеспечение банковской тайны

Обеспечение банковской тайны является одним из ключевых принципов банковской деятельности. В соответствии с этим принципом банки хранят тайну о сведениях о вкладах и счетах своих клиентов, о банковских операциях по счетам и сделках в целях обеспечения защиты прав и законных интересов потребителей финансовых услуг, в том числе права на неприкосновенность частной жизни.

1. Пересмотр сведений, составляющих банковскую тайну

Режим банковской тайны в Казахстане в последние годы существенно изменен, расширены основания для раскрытия сведений, составляющих банковскую тайну.

С введением всеобщего декларирования банковская тайна станет доступной для налоговых органов. В рамках декларирования может изучаться движение денег на счетах в казахстанских и зарубежных банках. В этой связи режим конфиденциальности банковской тайны может быть утрачен.

Одним из путей решения вопроса тайны финансовых учреждений является пересмотр понятия сведений, составляющих банковскую тайну. Для обеспечения конфиденциальности Агентством будет рассмотрен вопрос изменения сведений, составляющих банковскую тайну, а также законодательного сокращения получателей этих сведений при одновременном ужесточении ответственности за неправомерное ее разглашение и использование.

Одновременно будет рассмотрена возможность изменения сведений, составляющих тайну страхования и тайну на рынке ценных бумаг.

5. Направление развития "Развитие рынка страхования как инструмента защиты финансовых интересов"

Страхование, являясь социально ориентированной отраслью, предоставляет дополнительные возможности повышения благосостояния населения и защиты его имущественных интересов. Необходимо создание условий для повышения предложения и доступности услуг страхования. По мере роста уровня благосостояния населения, а также бизнес-среды будет расти спрос на страхование потенциальных рисков имущественных потерь. Страховые организации должны предлагать широкую линейку продуктов, в том числе по страхованию жизни и аннуитетному страхованию, направленных на удовлетворение растущего спроса. Это в свою очередь будет способствовать увеличению объема частных инвестиций и постепенному снижению социальной нагрузки на государство. При этом важной задачей является развитие институциональных инвесторов в лице страховых организаций.

Задача 1. Расширение линейки страховых услуг

Уровень сбережений населения и имущественной защиты населения остается низким. Одним из факторов низкого охвата страховыми услугами является ограниченный перечень видов страхования. В этой связи необходимо расширить линейку страховых услуг за счет внедрения новых продуктов и технологий.

1. Расширение линейки страховых услуг в отрасли общего страхования

Дальнейшее развитие страхового рынка будет ориентировано на создание благоприятных условий для повышения конкурентоспособности и привлекательности для населения и бизнеса страховых услуг, введение мер, направленных на защиту прав и интересов страхователей (выгодоприобретателей), обеспечение финансовой устойчивости страховых организаций.

В отрасли общего страхования основные направления развития будут ориентированы на защиту интересов населения и субъектов предпринимательства посредством внедрения вмененного страхования. Развитие вмененного страхования ответственности субъектов предпринимательства перед третьими лицами позволит обеспечить имущественную защиту населения от профессиональных ошибок, некачественных услуг, предоставляемых субъектами предпринимательства. В данном направлении Правительством совместно с Агентством будут проработаны вопросы охвата страхованием профессиональной ответственности субъектов предпринимательства, осуществляющих свою деятельность на основе разрешений и лицензий. Агентством будут определены условия введения вмененного страхования, Правительством проработаны виды деятельности по отраслям экономики, по которым будет застрахована ответственность субъектов предпринимательства.

Планируется постепенный переход от обязательных видов страхования на вмененные виды, что позволит перейти к гибкой системе ценообразования на основе актуарных расчетов, применять условия страхования в зависимости от степени рискованности объекта страхования и фактической убыточности продукта. Модель расчета страховых тарифов по обязательным видам страхования будет строиться на основе анализа текущей убыточности видов страхования по рынку, что позволит перейти к гибкой системе тарификации.

Одним из механизмов расширения возможностей национального страхового рынка является совместное страхование одного риска несколькими страховщиками путем создания страхового пула. Страховые организации имеют потенциал для создания национальных страховых пулов по вмененным видам страхования, что позволит применять единые условия страхования и тарификацию, обеспечит прозрачную и доступную организацию системы страхования, единые стандарты урегулирования выплат и увеличит емкость казахстанского страхового рынка. Развитие пулинговой системы позволит страховать крупные и катастрофические риски и обеспечит эффективную систему перераспределения рисков, в том числе на перестраховочном рынке.

В Казахстане значительная часть регионов подвержена рискам природного характера, например, паводки, наводнения, засухи. Страховые механизмы в защите населения и имущественных интересов граждан от стихийных бедствий практически не задействованы. Бремя расходов по возмещению убытков главным образом ложится на государственный бюджет. Эти факторы наносят значительный урон как национальной экономике, так и простым гражданам. В этой связи будет проведен анализ целесообразности внедрения страхования от катастрофических событий с участием государства и страхового сектора в целях снижения потенциальных крупных убытков.

Наличие МФЦА, как неотъемлемого участника экономики страны, повысит прозрачность перестраховочной деятельности казахстанских страховщиков. Риски отечественных страховых организаций могут быть перестрахованы иностранными перестраховщиками, зарегистрированными на территории МФЦА.

2. Стимулирование накопительного страхования жизни

Продукты отрасли страхования жизни, обладая накопительной функцией, могут стать альтернативой банковским депозитам с преимуществами наличия страховой защиты и возможностью получения инвестиционного дохода.

В целях стимулирования сберегательных инициатив граждан Правительству совместно с Агентством необходимо продолжить работу по расширению линейки продуктов накопительного страхования жизни и созданию благоприятных условий для их распространения.

Данные меры позволят повысить привлекательность накопительного страхования жизни и расширить возможности использования гражданами накоплений при получении других финансовых услуг, например, в качестве предмета залога при ипотечном кредитовании.

Государственная поддержка в виде премии к накоплениям на образование и страховая защита от непредвиденных событий, предоставляемая компаниями по страхованию жизни, повысит привлекательность накопительной образовательной программы для граждан. Агентством будет совершенствоваться регуляторная и правовая база для повышения доступности и надежности накопительного образовательного продукта страхования жизни.

Механизм пенсионных аннуитетов является одним из наиболее значимых инструментов, которые способствуют совершенствованию пенсионной системы. На сегодняшний день пенсионные аннуитеты недоступны большому количеству людей ввиду недостаточности их пенсионных накоплений. Совершенствование данного продукта путем пересмотра методики расчета достаточности пенсионных накоплений для заключения договора пенсионного аннуитета, внедрение совместных (супружеских) аннуитетов положительно скажется на доступности и привлекательности пенсионных аннуитетов для населения.

Особое место в развитии накопительного страхования должны занимать новые страховые продукты, которые позволят страхователям совместить инвестиционное управление со страхованием жизни (unit-linked) и участвовать в прибыли страховщика. В целях расширения инвестиционных возможностей для физических лиц будут приняты меры по активизации долгосрочных накопительных инвестиционных продуктов страхования жизни unit-linked.

Принятие комплексных мер по развитию страховой отрасли позволит обеспечить устойчивый рост страховой отрасли и доступность страховых услуг для широких слоев населения и реального сектора.

Задача 2. Эффективное развитие страхового рынка, ориентированное на повышение благосостояния населения и защиту его имущественных интересов

Ключевые инициативы по данной задаче будут направлены на повышение доступности страховых услуг для населения путем цифровизации страхового бизнеса, улучшение качества предоставляемых услуг за счет внедрения профессиональных стандартов к участникам страхового рынка, совершенствование системы подготовки профессиональных кадров и укрепление доверия населения к страхованию путем развития системы гарантирования страховых выплат.

1. Развитие цифровизации страховых услуг

К основным тенденциям развития страхового сектора относится цифровизация страхового бизнеса путем использования цифровых технологий для оптимизации бизнес-процессов страховых услуг.

В рамках развития финансовых технологий и обеспечения инклюзивности на страховом рынке, а также упрощения доступа населения к страхованию будет продолжен переход к электронному взаимодействию между страховыми организациями, государственными органами и потребителями при получении страховых услуг за счет их цифровизации, в том числе с использованием биометрической идентификации клиентов.

В целях дальнейшего совершенствования механизма онлайн-страхования будет внедрено онлайн-урегулирование страховых выплат через единую базу данных по страхованию, что позволит упростить и ускорить процесс получения страховой выплаты, привести процесс оценки ущерба к единым стандартам, ввести механизм защиты от страхового мошенничества.

В целях развития страховых инноваций и внедрения технологий на страховом рынке необходима постоянная модернизация единой базы данных по страхованию. В перспективе планируется создание полноценной базы данных страховой статистики, в том числе статистики участников МФЦА по разрешенным видам страхования, в целях эффективного применения SupTech, RegTech-технологий для надзора и регулирования, а для страхового рынка создание условий для развития инновационных продуктов страхования с применением InsurTech-технологий для внедрения гибкого тарифообразования, полноценного андеррайтинга клиентов, построения скоринговых моделей.

Это обеспечит снижение нагрузки на финансовый сектор и его инфраструктуру за счет сокращения отчетности перед регулятором и повысит прозрачность деятельности страховых организаций. С применением опыта участников МФЦА для потребителей страховых услуг появятся новые продукты страхования с сервисом на уровне международных стандартов.

Учитывая повышение роли данных в ведении страхового бизнеса и совершенствование технологий, продолжится интеграция ЕСБД с государственными базами данных, что позволит увеличить охват населения страховыми услугами и обеспечит качество информации.

Для повышения уровня цифровизации деятельности страховых организаций целесообразно рассмотреть возможность предоставления страховым организациям права покупки (создания) компаний, осуществляющих деятельность в сфере IT-технологий, разработки и внедрения мобильных приложений, платежных организаций и других юридических лиц.

2. Формирование профессиональных стандартов для участников страхового рынка

Развитие страхового сектора, повышение его привлекательности и финансовой стабильности невозможно только на основе разработки и внедрения регулятором правил и принципов функционирования рынка. Лучших результатов можно добиться на основе создания профессиональных стандартов и кодекса поведения участников страхового рынка. Такие профессиональные стандарты должны быть инициированы участниками рынка и приняты на консенсусной основе, принимая во внимание конкурентные позиции участников рынка.

Повышение качества страховых услуг в том числе зависит от уровня компетенции посредников на страховом рынке (страховых агентов и аджастеров), которые выступают самостоятельными участниками при взаимодействии со страхователями (застрахованными) от лица страховщика. В целях повышения качества услуг страховых посредников будет введен институт саморегулирования отдельных участников страхового рынка, не охваченных регулированием.

3. Анализ возможности упрощения требований ПОД/ФТ к страховым компаниям в части отдельных видов страхования

Согласно рекомендациям ФАТФ предметом мониторинга системы ПОД/ФТ в части операций на страховом рынке являются только договоры страхования жизни, договоры в рамках пенсионной системы, а также иные договоры страхования жизни, связанные с инвестированием. Рекомендациями ФАТФ не охватывается деятельность страховых организаций в отрасли "общее страхование", тогда как в Казахстане мониторингу подлежат сделки по всем видам страхования, включая обязательные виды страхования.

Действующее законодательство о ПОД/ФТ в значительной степени ограничивает развитие дистанционных каналов продаж страховых услуг, не позволяет обеспечить их простоту и доступность населению несмотря на то, что значительный объем платежей проходит в безналичной форме через банки второго уровня с прохождением процедуры надлежащей проверки клиентов.

В целях приведения требований ПОД/ФТ в соответствие с рекомендациями ФАТФ необходимо по согласованию АФМ рассмотреть возможность выведения сделок и операций по обязательным видам страхования из-под действующего национального режима ПОД/ФТ, а также с учетом рисков ОД/ФТ упростить отдельные требования по добровольным видам страхования (по незначительным суммам и низкорисковым операциям).

4. Повышение эффективности работы Фонда гарантирования страховых выплат (ФГСВ)

Повышение осведомленности потребителей страховых услуг о работе ФГСВ является ключевым фактором в развитии финансовой грамотности и повышении защиты прав потребителей. Кроме того, улучшение взаимодействия страхователей с ФГСВ снизит нагрузку на регулятора в части проведения расследования и подготовки ответов на жалобы участников страхового рынка.

Система гарантирования страховых выплат внедрена с 2003 года и гарантирует осуществление выплат по социальным и массовым видам страхования. ФГСВ обеспечивает защиту прав и законных интересов страхователей при принудительной ликвидации страховой организации.

В целях поддержания доверия населения к страхованию необходимо повышение статуса ФГСВ и его роли в защите интересов потребителей страховых услуг. Системный подход по дальнейшему развитию системы гарантирования страховых выплат охватит вопросы расширения гарантируемых классов страхования, пересмотра механизма осуществления гарантийных выплат, обеспечения непрерывности выплат по аннуитетным видам страхования, и требований по корпоративному управлению в ФГСВ.

5. Развитие специализированных программ в университетах по обучению страховых специалистов и актуариев

Повышение страховой культуры населения требует постоянной и комплексной работы. Мероприятия по развитию образовательной системы с внедрением элементов финансовой грамотности населения обеспечат формирование высококвалифицированных кадров. Школьные и университетские, а также сертификационные программы являются драйвером роста профессионалов на страховом рынке.

Недостаток профессиональных и квалифицированных кадров в страховом секторе требует внедрения специализированного обучения риск-менеджеров в страховании, актуариев в высших учебных заведениях, развития программ профессиональной сертификации специалистов с учетом международных стандартов.

6. Направление развития "Развитие рынка ценных бумаг как одного из эффективных инструментов финансирования экономики"

Эффективно функционирующий рынок ценных бумаг обеспечивает привлечение и перераспределение капитала от инвесторов к компаниям для роста собственного бизнеса. Развитие рынка ценных бумаг необходимо сосредоточить на повышении сберегательных возможностей населения, появлении новых финансовых инструментов и повышении их доступности, совершенствовании инфраструктуры рынка.

Важным направлением развития фондового рынка является формирование доверительной среды за счет противодействия недобросовестным практикам, в том числе путем введения в периметр регулирования нелицензированных посредников и профилактики пресечения правонарушений.

Задача 1. Повышение роли национального фондового рынка в финансировании экономического роста и привлечении инвестиций

Наряду с кредитованием важной составляющей экономического роста является эффективный фондовый рынок. Развитие национального фондового рынка должно обеспечиваться за счет комплексных мероприятий, направленных на решение вопросов недостаточного институционального и розничного спроса.

1. Повышение привлекательности финансирования через инструменты фондового рынка для компаний частного сектора

Наличие нерыночных условий финансирования со стороны субъектов квазигосударственного сектора и государственных программ кредитования экономики привело к возникновению арбитража с инструментами фондового рынка, что снизило их привлекательность для эмитентов и инвесторов.

Повышению привлекательности инструментов рынка ценных бумаг среди казахстанских компаний в среднесрочном периоде способствует применение инструментов поддержки эмитентов. Одним из таких инструментов является механизм предоставления гарантий по долговым ценным бумагам, выпущенным субъектами предпринимательства. Это окажет положительное влияние на институциональный спрос на ценные бумаги и привлечет частный капитал под проекты, которые без гарантии представляются инвестору рискованными.

При реализации программы поддержки предпринимательства будет проводиться анализ эффективности мер поддержки и достижения конечных целей финансового развития.

2. Стимулирование институционального спроса на фондовом рынке

На сегодня основным институциональным инвестором на фондовом рынке является ЕНПФ. Консолидация в портфеле ЕНПФ значительного количества ценных бумаг казахстанских эмитентов, находящихся в обращении, негативно сказалась на объемах торгов, ликвидности финансовых инструментов и их ценообразовании.

В целях обеспечения роста объемов финансирования экономики через инструменты рынка ценных бумаг будут приняты меры по стимулированию институционального спроса на фондовом рынке. Для повышения привлекательности частного управления пенсионными активами будет проработан вопрос предоставления возможности вкладчикам до выхода на пенсию регулярно получать инвестиционный доход по пенсионным накоплениям, переданным в частное управление.

В целях повышения заинтересованности и ответственности вкладчиков по формированию накоплений будут рассмотрены вопросы по предоставлению права перевода пенсионных накоплений, сформированных за счет обязательных пенсионных взносов, в частное управление без учета порога минимальной достаточности.

Дополнительно будет рассмотрен вопрос частичной передачи под управление частных управляющих компаний активов других фондов с государственным участием.

Для расширения масштабов деятельности институциональных игроков и повышения качества предоставляемых услуг будет поэтапно создан институт инвестиционного банкинга. Инвестиционный банкинг будет включать предоставление широкого спектра услуг, включая брокерские услуги, доверительное управление ценными бумагами и иным имуществом, кредитование клиентов для совершения операций с ценными бумагами, финансовое консультирование и структурирование сделок, кастодиальные услуги и прочее. Это снизит издержки клиентов на осуществление операций на рынке ценных бумаг и увеличит объемы проводимых операций.

3. Стимулирование розничного спроса на фондовом рынке

Низкая доля розничных инвесторов от экономически активного населения Казахстана ограничивает рост ликвидности фондового рынка. Население в качестве объектов сбережения и инвестирования предпочитает банковские депозиты, наличную иностранную валюту и недвижимость.

Для повышения инвестиционного потенциала казахстанских розничных инвесторов на фондовом рынке требуется возобновить проведение размещений ценных бумаг компаний квазигосударственного сектора в формате "Народного 1РО". Это позволит расширить доступные для населения инструменты инвестирования, а также будет способствовать повышению финансовой грамотности.

В рамках повышения инвестиционного интереса со стороны населения будут приниматься меры по улучшению цифрового доступа инвесторов на рынок ценных бумаг и расширению продуктовой линейки через допуск ликвидных иностранных бумаг на местный рынок. В целях упрощения доступа на фондовый рынок для розничных инвесторов будет обеспечена возможность брокеров предоставлять услуги своим клиентам посредством перевода услуг в электронный формат и улучшения механизмов удаленной идентификации.

В целях стимулирования розничного спроса на фондовом рынке будет рассмотрена возможность учета убытков и расходов, связанных с заключением сделки, при определении подоходного налога по операциям с финансовыми инструментами. Действующее налоговое законодательство не позволяет гражданам учитывать убытки и расходы по операциям с финансовыми инструментами, в связи с чем они обязаны уплачивать налог с любого дохода без учета понесенных расходов (включая комиссии за банковский перевод, комиссии брокера) и полученных убытков по операциям.

4. Стимулирование предложения на фондовом рынке посредством проведения IPO крупных компаний

Длительное отсутствие на фондовом рынке Казахстана IPO крупных компаний снижает интерес населения к локальному фондовому рынку. Это способствует оттоку средств розничных инвесторов на иностранные рынки капитала. В свою очередь, именно вовлечение широкого круга розничных инвесторов формирует необходимый спрос на акции и влияет на повышение ликвидности фондового рынка.

Для дальнейшего развития казахстанского фондового рынка и привлечения широкого круга розничных инвесторов необходимо осуществить вывод крупных компаний на фондовый рынок через IPO.

Агентством совместно с заинтересованными сторонами будут проработаны подходы проведения будущих IPO национальных компаний, предусматривающих использование потенциала обеих бирж - KASE и биржи МФЦА. Наряду с этим, будут предусмотрены обязательные условия по полному удовлетворению заявок локальных инвесторов, требования к андеррайтерам и финансовым консультантам, в том числе по признаку резидентства и наличию широкой розничной базы клиентов. Для обеспечения максимального охвата среди населения в рамках "Народного 1РО" планируется проведение масштабных роуд-шоу во всех регионах Казахстана.

Задача 2. Институциональное и информационно-технологическое развитие рынка ценных бумаг

В целях привлечения дополнительных инвестиций на фондовый рынок Казахстана важно его институциональное развитие и укрепление междепозитарных связей с внешними рынками, что будет обеспечиваться посредством развития инфраструктурных финансовых организаций.

1. Дальнейшее развитие инфраструктурных организаций рынка ценных бумаг

Высокая степень интеграции инфраструктуры фондового рынка в экосистему глобальных рынков капитала может стать основным элементом в привлечении инвестиций в страну и дальнейшего развития фондового рынка.

Важным направлением институционального развития станет трансформация ЦДЦБ из локального учетного центра в региональный расчетно-учетный хаб, через который глобальные игроки смогут получить удаленный доступ к местным и региональным финансовым инструментам. Необходимо расширить функционал ЦДЦБ путем консолидации всей расчетно-учетной инфраструктуры фондового рынка, оптимизации внутренних процессов, внедрения современной технологической платформы, позволяющей предоставлять сервисы, соответствующие международным стандартам.

Наряду с этим, сложилась практика доступа иностранных инвесторов на местный фондовый рынок через глобальный банк-кастодиан, представленный дочерней структурой на рынке Казахстана. Дальнейшее развитие услуг ЦДЦБ путем обеспечения прямого доступа через его инфраструктуру повысит интерес иностранных инвесторов к фондовому рынку.

ЦДЦБ будет обеспечен прямой доступ иностранных инвесторов к локальному фондовому и валютному рынкам с минимальными издержками за счет формирования междепозитарных и корреспондентских отношений с иностранными депозитариями и глобальными кастодианами путем открытия прямых счетов в своей системе учета.Для упрощения и удешевления доступа казахстанских инвесторов к иностранным ценным бумагам будет усовершенствована концепция торгов иностранными акциями на KASE.

В целях обеспечения участникам рынка гарантированности исполнения их требований по сделкам и завершенности расчҰтов будет предусмотрена эффективная организация деятельности института центрального контрагента на фондовом рынке. Будет рассмотрена возможность выделения института центрального контрагента из KASE в отдельную организацию, что позволит избежать концентрации системных рисков на KASE и обеспечит устойчивость инфраструктуры рынка ценных бумаг.

В целях обеспечения доступности услуг по присвоению рейтинговых оценок будут рассмотрены вопросы по внедрению надлежащих условий для создания локальных рейтинговых агентств и определению оптимального режима их регулирования и надзора в соответствии с наилучшими международными стандартами. Одновременно будут приняты меры по повышению ответственности рейтинговых агентств за предоставленные ими оценки.

2. Модернизация деятельности инфраструктурных организаций в соответствии с современными технологическими решениями

В настоящее время ЦДЦБ поддерживает широкий информационный и аппаратно-технический комплекс, тесно интегрированный с межбанковской системой переводов денег, межбанковского клиринга, государственными автоматизированными информационными системами и торгово-расчетной системой KASE.

ЦДЦБ обеспечивает непрерывность функционирования информационных систем с соблюдением национальных и международных стандартов информационной безопасности. Бесперебойно функционируют каналы передачи и приема сообщений SWIFT, отлажено взаимодействие с международными учетными организациями.

В целях оптимизации бизнес-процессов ведется проект по интеграции систем ЦДЦБ с государственными базами данных, в том числе ГБД "Физические лица", ГБД "Юридические лица", ГБД "Е-Нотариат", ГБД "Е-лицензирование".

В связи с увеличением количества активных инвесторов (счетов), сделок и операций с ценными бумагами возникает необходимость масштабирования действующих учетных систем ЦДЦБ. В рамках технологического совершенствования ЦЦЦБ будет проработан вопрос приобретения новых технологических и цифровых решений. Технологические платформы ЦДЦБ, взаимодействующие с клиентами, будут оснащены механизмами оценки степени удовлетворенности клиентов качеством предоставляемых услуг.

Планируются внедрение современных версий учетных и клиентских систем по всем направлениям услуг ЦДЦБ, использование микросервисной архитектуры, автоматизация бизнес-процессов, интеграция с государственными базами данных, использование API и средств удаленной идентификации клиентов.

Будет модернизирована деятельность KASE по надзору за совершаемыми сделками в торговой системе. В настоящее время KASE для выявления подозрительных операций использует различные отчеты и оповещения системы бэк-офиса. Основным риском при продолжении использования данной системы является неэффективное выявление подозрительных сделок в случае увеличения активности на рынках KASE. В этой связи будет обеспечена модернизация деятельности KASE путем приобретения нового программного обеспечения для надзора и мониторинга сделок.

Задача 3. Улучшение позиций Казахстана в международных индексах

Высокие позиции фондового рынка в индексах международных рейтинговых агентств являются основой для стимулирования притока инвестиций глобальных инвесторов в экономику.

1. Повышение позиций Казахстана в международных индексах и привлечение иностранных инвестиций

Казахстанский фондовый рынок с 2017 года включен международными службами индексов MSCI и FTSE в категорию "Frontier Markets" (пограничные рынки). На сегодня проводится поэтапная работа по повышению указанной страновой позиции до уровня "Emerging Markets" (развивающиеся рынки).

Ключевым условием для включения Казахстана в категорию "Emerging Markets" остается достижение количественных параметров данных индексов, что может быть достигнуто проведением IPO крупных компаний квазигосударственного и частного секторов, способных обеспечить необходимую совокупную рыночную капитализацию и показатели ликвидности казахстанских ценных бумаг.

Кроме того, требуется предусмотреть механизмы "коротких продаж", кредитования ценными бумагами.

Для активизации рынка ПФИ законодательно внедрено понятие "ликвидационного неттинга" и возможность заключения сделок с ПФИ и репо на основе генеральных соглашений, в том числе с учетом международных стандартов ISDA. Агентством совместно с НБ будет продолжено формирование благоприятной среды для развития рынка ПФИ.

Для повышения привлекательности казахстанского фондового рынка среди иностранных инвесторов будут также предусмотрены меры по формированию адекватной кривой доходности ГЦБ и их включению в международный индекс "JPMorgan Government Bond Index-Emerging Markets". Это обеспечит спрос со стороны инвесторов, осуществляющих индексное или пассивное управление портфелем облигаций развивающихся рынков и приток портфельных инвестиций в страны-участницы индекса.

Дополнительно необходимо проработать вопросы по внесению изменений в законодательство касательно признания национального регулирования центрального контрагентов эквивалентным регулированию ESMA.

Задача 4. Внедрение международных практик корпоративного управления

Для обеспечения доверия со стороны инвесторов необходимо соблюдение принципов корпоративного управления и их интеграция в повседневную деятельность компаний.

2. Повышение качества и прозрачности корпоративного управления казахстанских компаний

Необходимо реализовать комплекс мер по повышению качества и прозрачности корпоративного управления казахстанских компаний в соответствии с международными стандартами и принципами. В этих целях Агентством совместно с НПП "Атамекен" и заинтересованными государственными органами принимаются меры по внедрению национального кодекса корпоративного управления.

Целью нового казахстанского (странового) кодекса корпоративного управления является совершенствование корпоративного управления в казахстанских компаниях и обеспечение их долгосрочного устойчивого развития. Соблюдение казахстанскими эмитентами данного кодекса будет обеспечивать большую доступность информации о финансовых результатах деятельности и управленческих процессах компаний, эффективную защиту прав акционеров, в особенности миноритарных, доверие со стороны иностранных инвесторов.

Задача 5. Повышение качества финансовых посредников и развитие финансовых инструментов

Цифровые технологии позволяют использовать новые возможности для оптимизации взаимодействия финансовых посредников с клиентами, что должно способствовать повышению эффективности их деятельности, снижению издержек и регуляторной нагрузки. В целях расширения инструментов диверсификации источников финансирования и гибкого управления заемным капиталом необходимо внедрение новых видов финансовых инструментов.

3. Развитие системы дистанционной идентификации клиентов

Для повышения эффективности системы дистанционной идентификации клиентов необходимо осуществлять ее дальнейшее развитие, в особенности в направлении использования биометрических данных.

Планируется совершенствование механизмов удаленной идентификации клиентов брокеров при установлении деловых отношений. Данная инициатива позволит снизить трудозатраты и время на идентификацию, а также повысить эффективность системы дистанционной идентификации клиентов.

4. Расширение рынка кастодиальных услуг

На сегодня кастодиальную деятельность на основании лицензии осуществляют 9 банков. Основной объем (свыше 80%) клиентов сконцентрирован у трех крупных кастодианов.

В целях снижения возможной нагрузки на участников рынка ценных бумаг предлагается пересмотреть требования о проведении клиентских операций исключительно через неаффилированные банки-кастодианы. Агентство будет придерживаться принципа необходимости соблюдения международных стандартов и обеспечения максимального уровня сохранности ценных бумаг.

Кроме того, для эффективного исполнения банками-кастодианами возложенных на них функций и повышения оперативности расчетов по сделкам с финансовыми инструментами необходима модернизации IT-инфраструктуры и программно-технического обеспечения, используемого в процессе осуществления кастодиальной деятельности.

5. Внедрение новых финансовых инструментов

Дефицит качественных инструментов и эмитентов является одной из проблем, сдерживающих дальнейшее развитие фондового рынка.

Для повышения ликвидности ценных бумаг будет расширен перечень финансовых инструментов денежного рынка за счет операций "репо с клиринговыми сертификатами участия".

В целях расширения предложения финансовых инструментов иностранных эмитентов на казахстанском рынке планируется внедрение механизма back-to-back сделок. Данный механизм предполагает выставление в системе KASE котировок по иностранным ценным бумагам с зарубежных площадок. Реализация данной новации предполагается различными способами, одним из наиболее оптимальных среди которых представляется установление торговых связей (trade links) между KASE и иностранными биржами.

Кроме того, на сегодня наблюдается тренд перехода к фондам пассивных инвестиций, в результате которого наблюдается увеличение доли пассивных инвестиций в мировой структуре фондов под управлением. В этой связи будут проработаны вопросы по введению новых финансовых инструментов - ETF.

Задача 6. Повышение конкуренции и защиты прав инвесторов

Фондовый рынок характеризуется наличием низкой конкуренции среди ПУРЦБ, что приводит к преобладанию крупнейших участников, высокой концентрации у них активов и клиентской базы.

Действия регулятора по защите прав институциональных и розничных инвесторов должны быть направлены на укрепление доверительной среды путем повышения информационной прозрачности, доступности восприятия информации для реализации более осознанного выбора финансового продукта или услуги, лояльности клиентов финансовых посредников, а также дестимулирования недобросовестного поведения на рынке ценных бумаг.

1. Снижение концентрации рисков у брокерских организаций

На сегодня на казахстанском рынке наблюдается относительной низкий уровень конкуренции на рынке брокерских услуг, что приводит к высокой концентрации рисков у определенных брокеров. На долю пяти брокеров приходится порядка 95% клиентов.

Для повышения конкуренции необходима модернизация цифровой финансовой инфраструктуры, включая предоставление возможности продвижения собственных мобильных платформ и приложений со стороны брокеров.

2. Обеспечение защиты прав инвесторов

С ростом количества розничных инвесторов и их влияния на ценообразование будут усилены меры защиты и снижения рисков потери инвестиций неквалифицированных инвесторов. Для этого будут внедрены международные стандарты работы ПУРЦБ с розничными инвесторами.

Для предоставления неквалифицированным инвесторам услуг будет введено требование о необходимости оценки брокерами инвестиционного профиля клиента в целях определения пригодности предлагаемых финансовых инструментов с точки зрения доходности, риска возможных убытков, инвестиционного горизонта для каждого клиента.

Для защиты инвесторов от потенциальных рисков в периметр регулирования включены посредники, оказывающие информационные и консультационные услуги, в том числе на рынке FOREX, а также введены квалификационные требования и ответственность инвестиционных консультантов за предоставление инвестиционных рекомендаций. Оказывать данные услуги смогут лицензиаты Агентства - брокеры и управляющие инвестиционным портфелем.

Будет продолжено развитие поведенческого регулирования и надзора как основного инструмента формирования поведенческих моделей участников рынка. Кроме того, будут доработаны признаки недобросовестного поведения на фондовом рынке, в том числе критерии признания сделок с ценными бумагами как совершенных в целях манипулирования ценами. Это потребует рассмотрения в качестве случаев манипулирования ценами не только заключенных сделок, но и поданных заявок на заключение сделок и распространение недостоверной информации, которая может повлиять на поведение инвесторов.

Задача 7. Развитие МФЦА

В целях последовательного развития казахстанского рынка ценных бумаг необходимо продолжить дальнейшую интеграцию внутреннего фондового рынка и МФЦА. Это расширит возможности для привлечения инвестиций и доступ локальных инвесторов к финансовым инструментам и рынкам.

1. Основные направления взаимодействия с МФЦА

Интеграция инфраструктуры национального фондового рынка и МФЦА будет обеспечиваться путем создания консолидированной расчетноклиринговой инфраструктуры.

Для повышения глубины рынка и консолидации ликвидности фондового рынка на обеих биржах (KASE и AIX) будет создан единый пул ликвидности по опыту фондовых бирж Китая, США и Евросоюза. Участники рынка получат возможность торговать через "единое окно" заявок и совершать операции с ценными бумагами на площадке одной из бирж. Эмитентам и инвесторам будет доступно размещение и обращение ценных бумаг в соответствии с законодательством Республики Казахстан или правом МФЦА.

В рамках развития финансового рынка страны будет рассмотрена возможность расширения списка финансовых и профессиональных услуг, которые участники МФЦА могут оказывать резидентам Республики Казахстан, а также предоставления доступа участникам МФЦА к национальной инфраструктуре.

В целях интеграции МФЦА в общий финансовый рынок будут синхронизированы регуляторные стандарты, обеспечена последовательность регулирования финансового рынка и координация новых регуляторных инициатив.

В силу своей структуры рынок рейтинговых агентств не является достаточно конкурентным. В этой связи в целях диверсификации от "большой тройки" (Standard&Poors, Moody's Investors Service, Fitch) и снижения стоимости заимствований предлагается создание локальных рейтинговых агентств в МФЦА-

Кроме того, будут реализованы меры по признанию режима МФЦА по взаиморасчетам Международной ассоциацией свопов и деривативов (ISDA), а также активизирован потенциал МФЦА в качестве регуляторной песочницы для апробации инновационных идей в области финансовых технологий, новых инструментов и услуг.

7. Направление развития "Развитие небанковского сектора и микрофинансирования"

Наблюдается увеличение роли рынка микрофинансирования в обеспечении потребностей населения и бизнеса в заемных средствах. Важно обеспечить дальнейшее развитие системы микрофинансирования с целью повышения доступности финансовых услуг, в особенности для субъектов малого и микробизнеса, для которых получение микрокредитов является первым шагом для начала и расширения бизнеса.

Задача 1. Расширение спектра услуг микрофинансирования

Для снижения рисков в секторе микрофинансирования, повышения его прозрачности и усиления защиты прав потребителей финансовых услуг с 2020 года в периметр регулирования Агентства введены компании онлайн- кредитования, кредитные товарищества и ломбарды. С 2021 года введено лицензирование микрофинансовой деятельности.

Таким образом, на сегодня создана правовая основа для дальнейшего расширения потенциала субъектов рынка микрокредитования в обеспечении экономики заемными средствами.

1. Усиление роли рынка микрофинансирования в обеспечении экономического роста

Необходимость расширения потенциала субъектов рынка микрофинансирования обусловлена увеличением спроса на кредитные ресурсы со стороны микробизнеса, которому не всегда доступны банковские услуги в силу различных причин (территориальная удаленность, отсутствие отчетности, малые обороты, отсутствие залогов). В этих условиях микрофинансовый сектор благодаря развитой филиальной сети, знанию специфики ведения бизнеса на местах играет важную роль в обеспечении доступа к финансовым ресурсам и стимулирования предпринимательской активности, роста занятого населения и развития АПК.

В целях обеспечения финансирования деятельности региональных предпринимателей, особенно на селе, будут приняты меры по стимулированию развития института кредитных товариществ, а также расширению участия системы микрофинансовых организаций в программах развития бизнеса.

2. Расширение перечня предоставляемых финансовых услуг

Для развития онлайн-обслуживания будут усовершенствованы подходы к предоставлению услуг с помощью новых технологических решений, сети интернет и мобильных приложений. Для исключения фактов мошенничества и оформления микрокредитов на третьих лиц будут усилены требования к удаленной идентификации клиентов.

Действующее законодательство о платежах и платежных системах предусматривает возможность МФО выступать в качестве платежных агентов. Будет проработан вопрос по стимулированию субъектов микрофинансового рынка к оказанию услуг по приему наличных денег для осуществления платежей без открытия банковского счета, услуг по реализации (распространению) электронных денег и платежных карточек.

Задача 2. Обеспечение устойчивого фондирования

Одним из факторов, сдерживающих развитие рынка микрофинансирования, является ограниченность источников фондирования. Финансирование осуществляется в основном за счет инвестиций учредителей (участников), собственного капитала субъектов рынка, а также привлечения дорогостоящих банковских займов. Крупные микрофинансовые организации привлекают фондирование на рынке ценных бумаг.

1. Создание апексной организации в секторе микрофинансирования

В целях обеспечения стабильного и менее рискованного фондирования на рынке микрофинансирования будет проработан вопрос создания института апексных организаций, деятельность которых будет направлена на привлечение оптового финансирования. Это позволит субъектам микрофинансового сектора привлекать средства международных финансовых организаций, банков, страховых организаций и других институциональных инвесторов посредством размещения долговых ценных бумаг.

2. Разработка механизма конвертации микрофинансовой организации в банк второго уровня

Для повышения доступности банковских услуг для субъектов малого и микробизнеса в регионах на законодательном уровне введен упрощенный механизм конвертации крупных МФО в банки. Данный механизм обеспечит возможность МФО преобразовать свою деятельность в банковскую с сохранением преемственности практики микрофинансирования без приостановки деятельности по обслуживанию заемщиков по ранее выданным микрокредитам до момента получения банковской лицензии. Возможность конвертации крупных МФО, имеющих широкую филиальную сеть и налаженную клиентскую базу в сельских регионах, будет способствовать росту конкуренции на рынке кредитования субъектов МСБ, а также позволит расширить доступ клиентов в регионах к финансовым услугам.

Задача 3. Повышение качества предоставляемых услуг

Ключевыми проблемами микрофинансового сектора являются несоблюдение отдельными участниками требований законодательства, принципов ответственного кредитования и непрозрачность их деятельности.

Увеличилось количество ломбардов, выдающих краткосрочные займы населению под залог движимого имущества. В сельских регионах активное развитие получила деятельность кредитных товариществ, которые играют важную роль в обеспечении занятости и развитии сельского хозяйства. При этом регуляторные требования к субъектам микрофинансирования не учитывают специфику их деятельности и перечень разрешенных видов деятельности ограничен.

Для решения указанных проблем предлагается реализовать ряд инициатив, направленных на повышение транспарентности рынка микрофинансирования, качества предоставляемых услуг и выработку оптимальной модели регулирования и развития микрофинансового сектора.

1. Реализация регуляторных мер, направленных на повышение устойчивости и прозрачности

Для дальнейшего повышения устойчивости и прозрачности деятельности субъектов микрофинансового рынка Агентство продолжит работу по совершенствованию регулирования, контроля и надзора за их деятельностью.

В связи с различным профилем риска планируется на законодательном уровне разграничить деятельность кредитных товариществ, ломбардов и микрофинансовых организаций, в том числе компаний онлайн-кредитования. Будет рассмотрена возможность оптимизации регуляторной нагрузки субъектов рынка микрофинансирования, в том числе за счет дифференциации пруденциальных нормативов в зависимости от вида осуществляемой деятельности.

Будут внедрены принципы ответственного кредитования на рынке микрофинансирования, направленные на усиление ответственности субъектов рынка за выдачу займа без учета негативной кредитной истории и уровня кредитной нагрузки заемщика, а также усиление ответственности заемщика за предоставление недостоверной информации.

Планируется внедрение стандартов ведения бизнеса и требований к системам управления рисками субъектов микрофинансового рынка (стандарты по управлению кредитными рисками, работе с просроченной задолженностью и реабилитации проблемных заемщиков, по управлению операционными рисками).

В целях предоставления участникам рынка достаточного времени на приведение своей деятельности в соответствие нормативам и требованиям все планируемые регуляторные изменения будут вводиться поэтапно.

2. Совершенствование порядка и форм представления отчетности

В рамках повышения эффективности контроля и надзора за субъектами рынка микрофинансирования планируется введение новой регуляторной отчетности. В частности, будут определены формы сведений по структуре кредитного портфеля, ставкам вознаграждения микрокредитов, просроченной задолженности, стоимости и структуре фондирования, пруденциальным нормативам и клиентской базе. Кроме того, будет пересмотрен подход к структуре микрокредитов, выданным физическим лицам, с разделением на потребительские и предпринимательские микрокредиты, классифицируемые не по виду субъекта, а по целевому назначению микрокредита.

В зависимости от специфики осуществляемой деятельности (микрофинансовые организации, кредитные товарищества, ломбарды) к предоставляемой отчетности будут введены дифференцированные требования.

Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

1. Целевые индикаторы

Для мониторинга прогресса в реализации видения развития финансового сектора и для способствования активному экономическому развитию Республики Казахстан, а также росту благосостояния населения был разработан перечень КПЭ финансового сектора и их целевых значений.

Достижение целевых значений данных показателей индикативно отражает фактическую реализацию ключевых стратегических целей всего сектора в целом (кросс-функциональные КПЭ) и по основным сегментам финансового сектора (КПЭ банковского сегмента включают индикаторы внешней независимой оценки и внутреннего развития рынка банковских услуг, КПЭ страхового и небанковского сегмента, сегмента микрофинансирования и рынка ценных бумаг включают индикаторы стабильности и развития этих сегментов).

№	Метрики	Описание	Текущие значения	Целевые значения
			2021	2025	2030
1	Активы финансового рынка к ВВП, %	Показатель отражает относительный размер и роль финансового рынка в экономике	52,8%	59%	70%
2	Доля банков второго уровня, использующих Open API для финансовых продуктов и сервисов, %	Показатель отражает готовность банков к развитию финансовых технологий и переходу к реализации платформенных решений и экосистем	27%	100%	100%

3	Индекс финансовой грамотности, %	Показатель отражает уровень финансовой грамотности населения	39,5%	41,5%	45%
Банковский сектор
4.1.	Прирост ссудного портфеля к показателю ссудного портфеля от 2021 года, %	Показатель отражает изменение по отношению к размеру ссудного портфеля от 2021 года	0%	39%	80%
4.2.	Ссудный портфель к ВВП		24,1%	33,4%	43,3%
4.3.	Прирост кредитов юридическим лицам от уровня 2021 года, %		0%	23%	55,5%
Страховой сектор
5	Доля активов страховых организаций к ВВП	Показатель отражает размер страхового сектора в экономике страны	2,2%	3%	5%
Рынок ценных бумаг
6	Прирост капитализации рынка ценных бумаг к показателю капитализации рынка ценных бумаг от 2021 года, %	Показатель отражает изменение по отношению к капитализации рынка ценных бумаг от 2021 года	0%	10%	38%
Небанковский сектор и сектор компаний микрофинансирования
7	Прирост ссудного портфеля МФО к показателю ссудного портфеля от 2021 года, %	Показатель отражает изменение по отношению к размеру ссудного портфеля от 2021 года	0%	62,9%	138,2 %

* целевые ориентиры по капитализации рынка ценных бумаг будут достигнуты в случае полной реализации предусмотренных Концепцией мероприятий по развитию рынка ценных бумаг, а также при одновременной реализации следующих факторов:

- проведение 1РО национальных компаний в рамках Комплексного плана приватизации на 2021-2025 годы преимущественно на фондовом рынке с

участием широкого круга розничных инвесторов;

- сохранение уровня инфляции в заданном коридоре;

- относительная стабильность курса тенге к иностранным валютам:

- положительная динамика реальных доходов населения.

2. Ожидаемые результаты

По итогам реализации стратегических инициатив Концепции развития финансового сектора Республики Казахстан до 2030 года предусматриваются следующие ожидаемые результаты:

позиция финансовой системы Республики Казахстан в рейтинге Глобального индекса конкурентоспособности Всемирного экономического форума не ниже 60 места;

рост ссудного портфеля банковского сектора к ВВП 2021 года - до 40,4%;

высокое качество ссудного портфеля банков второго уровня и организаций, осуществляющих микрофинансовую деятельность: кредиты и микрозаймы с просрочкой платежа (NPL) не более 5% от совокупного ссудного портфеля;

активная роль страхового сектора в повышении благосостояния населения и защиты его имущественных интересов: премии страховых организаций не менее 4% от ВВП, общие выплаты к премиям за исключением накопительного страхования - не менее 60%;

рост активности населения на рынке ценных бумаг: граждане, имеющие брокерский счет (в системе номинального держания ЦДЦБ), не менее 8% от количества занятого населения.

	ПРИЛОЖЕНИЕ к Концепции развития финансового сектора до 2030 года

План действий по реализации
Концепции развития финансового сектора до 2030 года

№	Наименование реформ /основных мероприятий	Форма завершения	Срок завершения	Ответственные исполнители
1	2	3	4	5
1. Направление развития "Обеспечение финансовой стабильности и поддержание доверия к финансовому сектору" Целевой индикатор: Активы финансового рынка к ВВП, %: 2021 год - 52,8 %, 2022 год - 53,0%, 2023 год - 55,0%, 2024 год - 57,0%, 2025 год - 59,0%, 2026 год - 61,0%, 2027 год - 63,0%, 2028 год - 64,0%, 2029 год - 67,0%, 2030 год - 70,0%
Задача 1. Развитие макропруденциальной политики
1.	Развитие механизмов макропруденциальной политики
1)	Выработка рекомендаций с целью развития процедур оценки рисков финансовой стабильности	протокол СФС	IV квартал ежегодно	НБ, АРРФР
2)	Совершенствование механизма предоставления займов последней инстанции для обеспечения устойчивости платежеспособных банков при реализации идиосинкратических шоков ликвидности	совместные постановления правлений НБ и АРРФР	IV квартал 2024 года	НБ, АРРФР
2.	Расширение критериев признания финансовых организаций системно значимыми
1)	Выработка рекомендаций по итогам анализа целесообразности включения дополнительных	протокол СФС	IV квартал 2024 года	НБ, АРРФР
1	2	3	4	5
	критериев отнесения финансовых организаций к системно значимым
Задача 2. Развитие риск-ориентированного надзора
1.	Совершенствование системы риск-ориентированного надзора в банковском секторе
1)	Интеграция в SREP регулярного AQR и надзорного стресс-тестирования банковского сектора	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР
2)	Установление надзорной надбавки к коэффициентам достаточности капитала банка (Pillar 2)	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР
3)	Разработка надзорной методологии внутренних процедур оценки достаточности капитала (ICAAP) и ликвидности (ILAAP)	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2022 года	АРРФР
4)	Внедрение третьего компонента стандарта Базель II "Раскрытие информации" (Pillar 3)	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2024 года	АРРФР
5)	Разработка и внедрение методологии оценки эффективности планов восстановления платежеспособности (Recovery Plans)	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР
2.	Совершенствование системы риск-ориентированного надзора в страховом секторе
1)	Поэтапное внедрение компонентов Solvency II в части расчета требуемого капитала (SCR) по стандартной формуле	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2024 года	АРРФР
2)	Поэтапное внедрение компонентов Solvency II в части имплементации требований к минимальному требуемому капиталу (MCR), расчета обязательств и раскрытия информации	постановления Правления АРРФР	IV квартал 2030 года	АРРФР
3.	Совершенствование системы риск-ориентированного надзора на рынке ценных бумаг

1	2	3	4	5
1)	Внедрение инструментов надзорного стресс- тестирования	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР
4.	Переход на консолидированный надзор
1)	Определение перечня организаций, входящих в состав финансового конгломерата с целью повышения эффективности консолидированного надзора	информация в АП	IV квартал 2024 года	АРРФР, АЗРК
Задача 3. Противодействие злоупотреблениям на финансовом рынке
1.	Применение риск-ориентированного надзора в сфере ПОД/ФТ
1)	Внедрение компонента оценки рисков ОД/ФТ в систему риск-ориентированного надзора финансовых организаций	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2022 года	АРРФР, НБ, МНЭ
2.	Разработка типологий, механизмов и схем отмывания денег и финансирования терроризма
1)	Разработка типологий и схем отмывания денег и финансирования терроризма	типологии, утвержденные заместителем Председателя АФМ	IV квартал 2023 года	АФМ, АРРФР, НБ
3.	Реализация комплекса мероприятий, направленных на выявление финансовых пирамид и незаконной деятельности на финансовом рынке
1)	Разработка и утверждение методики определения признаков финансовых пирамид	приказ Председателя АФМ	I квартал 2023 года	АФМ
2)	Публикация и актуализация списка лиц, имеющих признаки деятельности по привлечению денег от граждан и организаций с обещанием выплаты гарантированного дохода (имущественной выгоды), в том числе на действия которых поступали жалобы граждан	список, публикуемый на интернет-ресурсе АРРФР	на постоянной основе	АРРФР, АФМ

1	2	3	4	5
3)	Расширение функциональных возможностей call-центра АРРФР и мобильного приложения "Fingramota Online" для получения сведений от граждан о действующих организациях с признаками финансовой пирамиды, видах мошенничества и предоставления необходимой консультации	информация в АП	III квартал 2023 года	АРРФР, АФМ
4)	Взаимодействие со средствами массовой информации по вопросам проведения информационно-разъяснительной работы для повышения финансовой грамотности населения в части противодействия мошенничеству и финансовым пирамидам	публикации в СМИ и социальных сетях, интервью, круглые столы	на постоянной основе	АРРФР, АФМ
4.	Принятие мер, направленных на регулирование оборота цифровых активов
1)	Разработка с учетом международного опыта дополнительных требований к регулированию оборота криптовалют для минимизации рисков их использования в незаконной деятельности, вывода капитала, ОД/ФТ	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР
2)	Выработка предложений по регулированию и развитию криптобирж на основе проводимого пилотного проекта на территории МФЦА	предложения в АП	IV квартал 2023 года	МФЦА, МЦРИАП, НБ, АРРФР
Задача 4. Укрепление международного сотрудничества
1.	Усиление сотрудничества с международными финансовыми организациями и ассоциациями регуляторов финансового рынка
1)	Присоединение к Многостороннему меморандуму о взаимопонимании по сотрудничеству и обмену	многосторонний меморандум	IV квартал 2023 года	АРРФР

1	2	3	4	5
	информацией Международной ассоциации страховых надзоров	взаимопонимании по сотрудничеству и обмену информацией
2.	Активизация двустороннего сотрудничества с регуляторами финансового рынка зарубежных государств
1)	Проведение ревизии и актуализация действующих соглашений о сотрудничестве и обмене информацией, в том числе конфиденциальной, с зарубежными регуляторами финансовых рынков	международные соглашения о сотрудничестве и обмене информацией	IV квартал 2025 года	АРРФР
2)	Заключение соглашений о сотрудничестве и обмене информацией с зарубежными финансовыми регуляторами государств/юрисдикций происхождения филиалов финансовых организаций	информация в АП	ежегодно	АРРФР
2. Направление развития "Развитие инноваций, финансовых технологий новых бизнес-моделей и компетенций на финансовом рынке" Целевой индикатор: Доля банков второго уровня, использующих Open API для финансовых продуктов и сервисов, %: 2021 год - 27%, 2022 год - 45%, 2023 год - 60%, 2024 год - 80%, 2025 год - 100%, 2026 год - 100%, 2027 год - 100%, 2028 год - 100%, 2029 год - 100%, 2030 год - 100%
Задача 1. Содействие цифровизации
1.	Создание устойчивой регуляторной среды для безопасного внедрения инноваций на финансовом рынке
1)	Приведение действующего регулирования финансового рынка в соответствие с потребностями развития цифровых технологий	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2025 года	АРРФР, НБ, МФЦА
2)	Создание коллаборативных площадок для развития финансовых технологий	информация в АП	IV квартал 2022 года	НБ, АРРФР
3)	Выработка рекомендаций по развитию регуляторных песочниц	протокол СФС	IV квартал 2022 года	АРРФР, НБ

1	2	3	4	5
4)	Проведение анализа международных подходов и выработка рекомендаций по использованию блокчейн-технологий как в развитии инфраструктуры финансового рынка, так и в деятельности финансовых организаций	протокол СФС	IV квартал 2025 года	АРРФР, АФК
2.	Выстраивание фундамента цифрового финансового рынка через развитие цифровой инфраструктуры
1)	Развитие технологий Open API и Open Banking	информация в АП	IV квартал 2023 года	НБ, АРРФР
3.	Внедрение цифрового тенге
1)	Проведение исследовательского проекта "Цифровой тенге" и выработка предложений по внедрению национальной цифровой валюты	предложения в АП	I квартал 2023 года	НБ
Задача 2. Развитие новых финансовых технологий и цифровых сервисов финансового рынка
1.	Стимулирование развития новых финансовых технологий, повышение конкурентоспособности финансового сектора
1)	Анализ возможности предоставления казахстанским финансовым организациям права создавать и участвовать в капиталах компаний, задействованных в сфере онлайн-торговли и в сфере оказания услуг, при условии обеспечения финансовой стабильности и устойчивости финансовых конгломератов	информация в АП	IV квартал 2023 года	АРРФР, НБ, АЗРК
2.	Анализ и контроль потенциальных рисков
1)	Разработка процедур безопасного предоставления финансовых услуг в сети Интернет, процедур комплаенса по правилам KYC (Know your customer)	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2025 года	АРРФР, НБ

1	2	3	4	5
	и принципов защиты прав потребителей при оказании цифровых финансовых услуг
Задача 3. Внедрение принципов ESG
1.	Раскрытие информации о подверженности рискам ESG
1)	Разработка рекомендаций для участников финансового сектора по раскрытию информации о степени подверженности рискам ESG, а также процедуре выявления, оценки и управления этими рисками	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР, АФК
2)	Установление требований по периодической публикации финансовыми организациями отчета о рисках ESG	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2025 года	АРРФР, АФК
2.	Внедрение принципов ESG в систему управления рисками и корпоративное управление
1)	Утверждение требований к внутренним системам управления рисками и корпоративного управления финансовых организаций по соответствию принципам ESG	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2024 года	АРРФР, АФК
3.	Мониторинг рисков ESG и их интеграция в систему надзора
1)	Внедрение механизма мониторинга рисков ESG и их интеграции в систему надзора за финансовыми организациями	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2025 года	АРРФР, АФК
Задача 4. Развитие компетенции на финансовом рынке
7.	Реализация мероприятий и программ профессиональной подготовки и переподготовки кадров
1)	Установление требований к обязательной программе подготовки и обучения работников финансовых организаций	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2026 года	АРРФР, НБ, АФК
2.	Стимулирование работников финансовых организаций к прохождению профессиональной сертификации

1	2	3	4	5
1)	Стимулирование работников финансовых организаций к прохождению профессиональной сертификации	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2026 года	АРРФР, АФК
3.	Внедрение серых списков и ограничение доступа к профессиональной деятельности
1)	Установление требований к безупречной деловой репутации с целью недопущения возможности занятия руководящей должности лицами, противоправные действия либо бездействие которых привели к принудительной ликвидации финансовой организации или признанию ее банкротом	проект Закона РК	IV квартал 2024 года	АРРФР, НБ
2)	Формирование перечня сведений о лицах, по вине которых финансовые организации были лишены лицензии	приказ Председателя АРРФР	II квартал 2025 года	АРРФР, НБ
Задача 5. Совершенствование механизмов взаимодействия с участниками финансового рынка
1.	Выстраивание дата-центричного надзора через применение технологий SupTech и RegTech
1)	Развитие SupTech-сервисов	приказ Председателя НБ, приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2025 года	НБ, АРРФР, АФК
2.	Выстраивание дата-центричного надзора через применение технологий SupTech и RegTech
1)	Развитие RegTech-сервисов	приказ Председателя АРРФР, приказ Председателя НБ	IV квартал 2025 года	АРРФР, НБ, АФК
3.	Создание "единого окна" взаимодействия и переход на электронный документооборот с участниками финансового рынка

1	2	3	4	5
1)	Переход на электронный документооборот с участниками финансового рынка по принципу "единого окна"	акт ввода в промышленную эксплуатацию информационной системы	IV квартал 2024 года	НБ, АРРФР
Задача 6. Информационная и кибербезопасность
1.	Оптимизация регулирования кибербезопасности финансового сектора
1)	Разграничение и закрепление компетенций/полномочий МЦРИАП, НБ и АРРФР в сфере информационной безопасности	проект Закона РК	IV квартал 2025 года	МЦРИАП, АРРФР, НБ
2)	Выработка предложений по определению критериев отнесения субъектов финансового рынка к критически важным объектам информационно-коммуникационной инфраструктуры и их включение в нормативную среду	информация в Правительство	IV квартал 2025 года	МЦРИАП, АРРФР, НБ
3)	Приведение законодательства Республики Казахстан в сфере информационной безопасности на финансовом рынке в соответствие международным стандартам ISO 27000, 27001	проект Закона РК	IV квартал 2025 года	МЦРИАП, АРРФР, НБ
2.	Эффективное взаимодействие участников рынка в области информационной безопасности
1)	Совершенствование деятельности отраслевого центра (АРРФР) в части автоматизации мониторинга и реагирования на события и инциденты кибербезопасности финансового рынка	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2027 года	АРРФР
2)	Подключение участников рынка платежных услуг к единой технологической платформе НБ	годовой отчет о деятельности НБ	II квартал 2023 года	НБ

1	2	3	4	5
3)	Внедрение регулярных проверок эффективности реагирования финансовых организаций на киберинциденты	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2024	АРРФР
4)	Формирование механизма оперативного реагирования на киберугрозы на финансовом рынке, в том числе совершенствование взаимодействия отраслевого центра (АРРФР) с НБ, специальными и правоохранительными органами	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2027 года	АРРФР
3. Направление развития "Обеспечение добросовестного поведения, защита прав и интересов потребителей финансовых услуг" Целевой индикатор: Индекс финансовой грамотности, %: 2021 год - 39,5 %, 2022 год - 40%, 2023 год - 40,5%, 2024 год - 41,0%, 2025 год - 41,5%, 2026 год - 42,0%, 2027 год - 42,9%, 2028 год - 43,6%, 2029 год - 44,3%, 2030 год - 45%
Задача 1. Внедрение новой модели защиты прав и интересов потребителей финансовых услуг
1.	Внедрение риск-ориентированного подхода защиты прав потребителей
1)	Внедрение новой модели защиты прав потребителей с элементами риск-ориентированного подхода	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2024 года	АРРФР
2.	Внедрение поведенческих стандартов работы с населением
1)	Внедрение поведенческих стандартов работы финансовых организаций с населением	проект Закона РК	IV квартал 2024 года	АРРФР
Задача 2. Повышение финансовой доступности, инклюзии и финансовой грамотности населения
1.	Развитие финансовой инклюзии
1)	Обеспечение инфраструктурной доступности для людей с ограниченными возможностями, пожилых и других маломобильных групп населения	проект Закона РК	IV квартал 2024 года	АРРФР
1	2	3	4	5
2)	Расширение линейки инструментов финансового рынка, ориентированных на удовлетворение потребностей граждан с относительно невысоким уровнем дохода	приказ Председателя АРРФР	II квартал 2023 года	АРРФР
2.	Повышение информированности о финансовых продуктах и финансовой грамотности
1)	Модернизация интернет-портала www.fingramota.kz в части внедрения интерактивных инструментов взаимодействия с пользователями (опросов, тестов, видеороликов, форм обратной связи), проведения обучающих мероприятий по финансовой грамотности для всех целевых групп, а также проведения систематического мониторинга уровня финансовой грамотности населения	акт ввода в эксплуатацию обновленного интернет- портала www.fingramota.kz	IV квартал 2024 года	АРРФР
2)	Взаимодействие с республиканскими и региональными средствами массовой информации по вопросам проведения информационно-разъяснительной работы для повышения финансовой грамотности населения	публикации в СМИ и социальных сетях, интервью, круглые столы	ежегодно	АРРФР
3)	Продвижение вопросов финансовой, инвестиционной, цифровой и киберграмотности через государственные и частные образовательные программы, в том числе проведение социологических исследований, организация образовательных курсов для формирования у граждан навыков пользования цифровыми технологиями и финансовой дисциплины	образовательные программы, курсы и социологические исследования	на постоянной основе	АРРФР

1	2	3	4	5
4. Направление развития "Финансирование экономики и развитие банковского сектора" Целевой индикатор: Прирост ссудного портфеля к показателю ссудного портфеля от 2021 года, %: 2021 год - 0%, 2022 год - 12%, 2023 год - 21,5%, 2024 год - 30%, 2025 год - 39%, 2026 год - 47,5%, 2027 год - 56%, 2028 год - 64%, 2029 год - 72%, 2030 год-80%. Ссудный портфель по отношению к ВВП 2021 года: 2021 год - 24,1%, 2022 год - 26,9%, 2023 год - 29,2%, 2024 год - 31,3%, 2025 год - 33,4%, 2026 год - 35,5%, 2027 год - 37,5%, 2028 год - 39,5%, 2029 год - 41,4%, 2030 год - 43,3% Прирост кредитов юридическим лицам от уровня 2021 года, %: 2021 год - 0%, 2022 год - 5,5%, 2023 год - 10,7%, 2024 год - 16,4%, 2025 год - 23%, 2026 год - 29%, 2027 год - 36,2%, 2028 год - 42,4%, 2029 год - 48,8%, 2030 год - 55,5%
Задача 1. Стимулирование кредитования экономики
1.	Реализация регуляторных и стимулирующих мер банков к переориентации ликвидности на кредитование экономики
1)	Снижение требований при расчете провизий (резервов) по МСФО по обесцененным займам, обеспеченным высококачественными залогами	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2024 года	АРРФР
2)	Расширение видов залогов, принимаемых в качестве "твердого" обеспечения	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2024 года	АРРФР
3)	Выработка комплекса мер по обеспечению доступного и стабильного кредитования реального сектора экономики, в том числе за счет свободной ликвидности коммерческих банков	предложения в АП	IV квартал 2022 года	НБ, АРРФР, Правительство
2.	Повышение требований к стабильности базы фондирования
1)	Разработка рекомендаций по повышению стабильности базы фондирования банков с фиксированными сроками погашения обязательств, а также стабильности текущих депозитов	протокол СФС	IV квартал 2026 года	АРРФР, НБ
2)	Развитие рынка обеспеченных облигаций банков	предложения в АП	II квартал	АРРФР, НБ, АФК

1	2	3	4	5
			2023 года
3)	Разработка эффективной инвестиционной стратегии ЕНПФ, предусматривающей возможность привлечения к управлению пенсионными активами частных управляющих компаний	предложения в АП	II квартал 2023 года	НБ, АРРФР, АЗРК, МФ, МТСЗН
3.	Расширение доступа кредитных организаций к информации из государственных баз данных
1)	Определение перечня государственных баз данных и уровней доступа к информации в государственных базах данных для банков с учетом требований, предъявляемых к защите информации, а также предоставление такого доступа банкам	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2024 года	АРРФР, НБ
3.	Совершенствование системы формирования кредитных историй
1)	Выработка рекомендаций с целью совершенствования модели кредитного бюро с учетом принципа наименьших издержек участников финансового рынка	протокол СФС	IV квартал 2026 года	АРРФР, НБ
5.	Внедрение рыночных механизмов хеджирования кредитного риска
1)	Выработка рекомендаций с целью развития механизмов секьюритизации кредитного портфеля	протокол СФС	IV квартал 2024 года	АРРФР
6.	Расширение участия иностранных банков в финансировании экономики
1)	Реализация мероприятий по повышению участия иностранных банков в финансировании экономики	информация в АП	IV квартал 2025 года	МФЦА, НБ, АРРФР
7.	Развитие исламского банкинга
1)	Формирование предложений по дополнительным мерам развития исламского банкинга	информация в АП	IV квартал 2026 года	МФЦА, НБ, АРРФР

1	2	3	4	5
Задача 2. Развитие альтернативных финансовых инструментов
1.	Повышение привлекательности документарных операций факторинга
1)	Создание платформы по учету электронных счетов- фактур, информационной системы по приему и обработке электронных счетов-фактур	информация в Правительство	IV квартал 2030 года	АРРФР, НБ, МНЭ
2)	Проведение анализа налогообложения факторинговых операций и выработка единого подхода для всех участников финансового рынка	информация в АП	IV квартал 2030 года	АРРФР, НБ, МНЭ
2.	Стимулирование развития лизинговых операций
1)	Формирование предложений по расширению участия частных лизинговых компаний в программах государственной поддержки предпринимательства	предложения в Правительство	IV квартал 2025 года	АРРФР, МНЭ
2)	Формирование предложений по устранению барьеров, ограничивающих развитие рынка лизинга	предложения в Правительство	IV квартал 2025 года	АРРФР
3)	Формирование общей статистической информации по лизинговой деятельности всех субъектов лизингового финансирования	предложения в Правительство	IV квартал 2025 года	АСПИР, АРРФР
3.	Внедрение механизма синдицированного кредитования
1)	Внедрение механизмов стимулирования банков к участию в синдицированном кредитовании	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР
2)	Финансирование проектов на принципах синдицированного кредитования банками совместно с субъектами квазигосударственного сектора	информация в АП	IV квартал 2023 года	АО "Самрук Казына", АО "НУХ "Байтерек", АФК, АРРФР
4.	Развитие проектов ГЧП

1	2	3	4	5
1)	Доработка и внедрение нормативных актов, регулирующих ГЧП в части защиты прав кредиторов, в том числе рассмотрение возможности введения гарантийных обязательств со стороны государственного партнера по исполнению обязательств по контракту в случае временного отсутствия средств из бюджета	информация в Правительство	IV квартал 2022 года	АРРФР, АФК
5.	Создание условий для развития инструментов альтернативного финансирования
1)	Создание условий для развития инструментов альтернативного финансирования (краудфандинг, организованные и многосторонние торговые платформы, венчурное финансирование)	информация в АП	IV квартал 2024 года	МФЦА, АРРФР
Задача 3. Изменение роли государства в финансировании экономики
1.	Координация мер государственных органов по эффективной макроэкономической политике
1)	Разработка и принятие комплекса совместных действий Правительства, НБ и АРРФР о координации мер макроэкономической политики	информация в АП	II квартал ежегодно	МНЭ, НБ, АРРФР
2.	Постепенное сокращение программ государственной поддержки экономики
1)	Разработка предложений по альтернативным мерам поддержки малого и среднего предпринимательства	предложения в МНЭ	IV квартал 2023 года	АРРФР, НБ, НПП "Атамекен"
2)	Разработка и реализация мер по повышению качества мониторинга реализации и оценки эффективности программ государственной поддержки экономики	информация в Правительство	IV квартал 2023 года	МФ, АРРФР, НБ, Н1111 "Атамекен"
3.	Прекращение государственной поддержки несостоятельных предприятий
1)	Разработка четких механизмов оценки (анализа) жизнеспособности предприятий	информация в Правительство	IV квартал 2025 года	МНЭ, МФ

1	2	3	4	5
Задача 4. Реабилитация и банкротство несостоятельных заемщиков
1.	Совершенствование процедур реабилитации и банкротства
1)	Совершенствование законодательства о реабилитации и банкротстве (повышение эффективности процедур реабилитации и банкротства, а также повышение квалификации всех участников процесса банкротства)	информация в Правительство	IV квартал 2025 года	МФ, МНЭ, АРРФР, НБ
2)	Анализ возможности введения абсолютного приоритета залогового кредитора в процедурах банкротства и реабилитации	информация в Правительство	IV квартал 2025 года	АРРФР, АФК
2.	Оптимизация сроков проведения банкротства и реабилитации
1)	Анализ возможности сокращения сроков проведения процедуры банкротства с участием банков или дочерних организаций по работе со стрессовыми активами	информация в Правительство	IV квартал 2025 года	АРРФР, АФК
Задача 5. Развитие рынка неработающих активов
1.	Стимулирование появления частных инвесторов и управляющих компаний на рынке стрессовых активов
1)	Повышение эффективности механизмов возврата займов, вовлечение залогового имущества в экономический оборот	протокол СФС	IV квартал 2025 года	АРРФР, НБ, МНЭ, МФ, ФПК, НУХ "Байтерек", АФК
2)	Создание институциональных и законодательных стимулов для появления частных инвесторов и управляющих на рынке стрессовых активов	проект Закона РК	IV квартал 2025 года	АРРФР, НБ, МНЭ, МФ, ФПК, НУХ "Байтерек", АФК
2.	Разработка единой площадки для купли-продажи стрессовых активов
1)	Реализация проекта по созданию единой платформы по покупке и продаже стрессовых активов	отчет о создании платформы	IV квартал 2023 года	АРРФР, НБ, МФ

1	2	3	4	5
		по покупке и продаже стрессовых активов
Задача 6. Совершенствование процедур оценки кредитных рисков
1.	Совершенствование моделей оценки кредитных рисков банков
1)	Внедрение контроля процесса валидации моделей оценки кредитных рисков банков	приказ Председателя АРРФР	IV квартал 2024 года	АРРФР
2)	Наращивание экспертизы в продвинутых способах моделирования и повышение уровня сложности используемых алгоритмов оценки кредитных рисков банков	внутренние правила, процедуры и информационные системы БВУ	IV квартал 2025 года	АРРФР, АФК
2.	Детализация требований МСФО 9
1)	Детализация требований к формированию провизий (резервов)	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2025 года	АРРФР, НБ
Задача 7. Обеспечение банковской тайны
1.	Пересмотр сведений, составляющих банковскую тайну
1)	Выработка рекомендаций по итогам анализа возможности изменения сведений, составляющих банковскую тайну, тайну страхования и тайну на рынке ценных бумаг	протокол СФС	IV квартал 2027 года	АРРФР, НБ, АФК
5. Направление развития "Развитие страхового сектора как инструмента защиты финансовых интересов" Целевой индикатор: Доля активов страховых организаций к ВВП, %: 2021 год - 2,2%, 2022 год - 2,51%, 2023 год - 2,68%, 2024 год - 2,84%, 2025 год - 3,0%, 2026 год - 3,4%, 2027 год - 3,8%, 2028 год - 4,2%, 2029 год -4,6%, 2030 год - 5,0%
Задача 1. Расширение линейки страховых услуг
1.	Расширение линейки страховых услуг по общему страхованию
1)	Определение минимальных требований к типовым договорам вмененного страхования	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2022 года	АРРФР, НБ, АФК —

1	2	3	4	5
2)	Определение перечня видов деятельности в разрезе отраслей экономики, для которых будет предусмотрено внедрение страхования ответственности субъектов хозяйствования	информация в АП	IV квартал 2024 года	АРРФР, МФ
3)	Анализ целесообразности внедрения страхования от катастрофических событий с участием государства и страхового сектора в целях снижения потенциальных крупных убытков	информация в Правительство	IV квартал 2023 года	АРРФР, НБ, АФК
2.	Стимулирование накопительного страхования жизни
1)	Разработка инструментов государственной поддержки для стимулирования населения к участию в накопительном страховании жизни, в том числе за счет рассмотрения возможности субсидирования страховых премий по социальным видам накопительного страхования в пользу ребенка и по отложенным договорам пенсионного аннуитета	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2022 года	АРРФР, МФ, МП
2)	Развитие страхования, перестрахования и кэптивного страхования в МФЦА	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР, МФЦА, НБ
Задача 2. Эффективное развитие страхового рынка, ориентированное на повышение благосостояния населения и защиту его имущественных интересов
1.	Развитие цифровизации страховых услуг
1)	Автоматизация приложений для приобретения страховых услуг и урегулирования событий	постановление Правления АРРФР	I квартал 2024 года	АРРФР, АФК
2)	Автоматизация урегулирования страховых выплат	постановление Правления АРРФР	I квартал 2024 года	АРРФР, АФК

1	2	3	4	5
3)	Модернизация единой базы данных по страхованию, в том числе ее интеграция с ГБД	акты о вводе в промышленную эксплуатацию	IV квартал 2025 года	ГКБ, НБ, АРРФР, АФК
4)	Предоставление страховым организациям возможности покупки/создания компаний и других юридических лиц, осуществляющих деятельность в сфере IT-технологий, разработки и внедрения мобильных приложений, платежных систем	проект Закона РК	IV квартал 2027 года	АРРФР, НБ, АФК
2.	Формирование профессиональных стандартов для}	участников страхового рынка
1)	Введение профессиональных стандартов для участников страхового рынка	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2025 года	АРРФР, АФК
2)	Введение института саморегулирования отдельных участников страхового рынка, не охваченных регулированием	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2027 года	АРРФР, АФК
3.	Анализ возможности упрощения требований ПОД/ФТ к страховым компаниям в части отдельных видов страхования
1)	Упрощение требований по ПОД/ФТ в зависимости от рисков ОД/ФТ, присущих тем или иным классам страхования	информация в Правительство	IV квартал 2024 года	АРРФР, НБ, АФМ
4.	Повышение эффективности работы Фонда гарантирования страховых выплат (ФГСВ)
1)	Совершенствование требований по корпоративному управлению в ФГСВ	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР
5.	Развитие специализированных программ в университетах по обучению страховых специалистов и актуариев
1)	Разработка университетских программ для обучения страховым специальностям, а также сертификационных программ	образовательные программы	IV квартал 2028 года	МП, АРРФР

1	2	3	4	5
6. Направление развития "Развитие рынка ценных бумаг как одного из эффективных инструментов финансирования экономики" Прирост капитализации рынка ценных бумаг к показателю капитализации рынка ценных бумаг от 2021 года, %: 2022 год - 0,4%, 2023 год - 0,8%, 2024 год - 2,8%, 2025 год - 10%, 2026 год - 17%, 2027 год - 23%, 2028 год - 28%, 2029 год - 33%, 2030 год - 38%
Задача 1. Повышение роли национального фондового рынка в финансировании экономического роста и привлечении инвестиций
7.	Повышение привлекательности финансирования через инструменты фондового рынка для компаний частного сектора
1)	Внесение изменений в Правила гарантирования по облигациям, выпущенным субъектами предпринимательства в рамках национального проекта по развитию предпринимательства на 2021 - 2025 годы по итогам анализа результативности инструментов гарантирования	Постановление Правительства	IV квартал 2025 года	МНЭ, МФ, БРК, АРРФР, НБ, НПП "Атамекен"
2.	Стимулирование институционального спроса на фондовом рынке
1)	Проработка вопроса предоставления возможности вкладчикам до выхода на пенсию регулярно получать инвестиционный доход по пенсионным накоплениям, переданным в частное управление	предложения в АП	III квартал 2024 года	АРРФР, НБ, МФ, МНЭ, АФК
2)	Активизация института инвестиционного банкинга, в том числе посредством внедрения возможности осуществления брокерскими организациями услуг по кредитованию ценными бумагами, осуществлению обменных операций с иностранной валютой	постановление Правления АРРФР	III квартал 2024 года	АРРФР, НБ, НИН "Атамекен", АФК
3.	Стимулирование розничного спроса на фондовом рынке

1	2	3	4	5
1)	Совершенствование инфраструктуры цифрового доступа инвесторов на рынке ценных бумаг	внутренние правила, процедуры и информационные системы брокеров, постановление Правления АРРФР	IV квартал 2027 года	АРРФР, НБ, АФК
4.	Стимулирование предложения на фондовом рынке посредством проведения IPO крупных компаний
1)	Проведение размещений ценных бумаг компаний квазигосударственного сектора в формате "Народного 1РО"	отчет об исполнении Комплексного плана приватизации на 2021-2025 годы	IV квартал ежегодно, до 2026 года	МНЭ, Самрук-Казына, АРРФР, МФ, МФЦА
Задача 2. Институциональное и информационно-технологическое развитие рынка ценных бумаг
1.	Дальнейшее развитие инфраструктурных организаций рынка ценных бумаг
1)	Трансформация ЦДЦБ из локального учетного центра в региональный расчетно-учетный хаб	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2025 года	АРРФР, ЦДЦБ, НБ, АФК
2)	Совершенствование концепции торгов иностранными акциями на KASE	внутренние правила, процедуры и информационные системы KASE	IV квартал 2025 года	KASE, АРРФР, НБ, ЦДЦБ
3)	Внедрение современных версий учетных и клиринговых систем по направлениям услуг ЦДЦБ	внутренние правила, процедуры и информационные системы	I квартал 2030 года	АРРФР, ЦДЦБ, KASE
2.	Модернизация деятельности инфраструктурных организаций в соответствии с современными технологическими решениями

1	2	3	4	5
1)	Обеспечение прозрачности и устойчивости института центрального контрагента путем его выделения в отдельное юридическое лицо	государственная регистрация юридического лица	II квартал 2024 года	АРРФР, НБ, KASE, АФК
2)	Цифровизация деятельности центрального депозитария и оптимизация его внутренних процессов	внутренние правила, процедуры и информационные системы ЦДЦБ	IV квартал 2030 года	АРРФР, ЦДЦБ, НБ
3)	Интеграция баз данных ЦДЦБ с государственными базами данных (ГБДФЛ, ГБДЮЛ, ГБД "Е-Нотариат", ГБД "Е-лицензирование" и др.)	интеграция баз данных	I квартал 2027 года	АРРФР, МЮ, МЦРИАП, ЦДЦБ, KASE
4)	Обеспечение модернизации деятельности KASE посредством внедрения нового программного обеспечения в области надзора	внутренние правила, процедуры и информационные системы KASE	IV квартал 2025 года	АРРФР, KASE, НБ
5)	Анализ действующего законодательства Республики Казахстан на предмет необходимости внесения изменений по признанию национального регулирования центрального контрагента эквивалентным регулированию ESMA	информация в АП	IV квартал 2027 года	АРРФР, KASE, ЦДЦБ
6)	Внедрение надлежащих условий для создания локальных рейтинговых агентств, в том числе на МФЦА и определение оптимального режима их регулирования и надзора	информация в АП	IV квартал 2024 года	АРРФР, НБ, МФЦА
Задача 3. Улучшение позиций Казахстана в международных индексах
1.	Повышение позиций Казахстана в международных индексах и привлечение иностранных инвестиций

1	2	3	4	5
1)	Продолжение работы по улучшению позиций Казахстана в международных индексах MSCI и FTSE	реализация дорожной карты по повышению позиций Казахстана в международных индексах	III квартал 2025 года	АРРФР, МНЭ, МФ, НБ, АФК, НПП "Атамекен", МФЦА
2)	Продолжение работы по включению казахстанских ГЦБ в международные глобальные индексы	исполнение мероприятий совместного плана действий по включению ГЦБ в международные индексы	IV квартал 2025 года	МФ, НБ, АРРФР, МНЭ, МФЦА
Задача 4. Внедрение международных практик корпоративного управления
1.	Повышение качества и прозрачности корпоративного управления казахстанских компаний
1)	Совершенствование корпоративного управления в финансовых организациях	внутренние правила, процедуры и информационные системы ЦЦЦБ/брокеров	III квартал 2026 года	АРРФР, НБ, KASE, ЦЦЦБ, АФК
2)	Разработка и принятие казахстанского (странового) кодекса корпоративного управления	казахстанский (страновой) кодекс корпоративного управления	II квартал 2023 года	НПП "Атамекен", АРРФР, МНЭ, МФ, НБ, АФК
Задача 5. Повышение качества финансовых посредников и развитие финансовых инструментов
1.	Развитие системы дистанционной идентификации клиентов
1)	Совершенствование механизмов удаленной (дистанционной) идентификации клиентов брокеров при установлении деловых отношений	внутренние правила, процедуры и информационные системы ЦЦЦБ/брокеров	III квартал 2025 года	АРРФР, НБ, KASE, ЦЦЦБ, АФК

1	2	3	4	5
2.	Расширение рынка кастодиальных услуг
1)	Модернизация IT-инфраструктуры и программнотехнического обеспечения, используемого в процессе осуществления кастодиальной деятельности	внутренние правила, процедуры и информационные системы банков-кастодианов	II квартал 2030 года	АРРФР, НБ, KASE, ЦДЦБ, АФК
3.	Внедрение новых финансовых инструментов
1)	Внедрение механизма back-to-back-сделок	постановление Правления АРРФР, внутренние правила, процедуры и информационные системы KASE	IV квартал 2026 года	АРРФР, АФК, KASE
2)	Внедрение нового финансового инструмента - ETF	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2023 года	АРРФР, АФК, KASE
Задача 6. Повышение конкуренции и защиты прав инвесторов
1.	Снижение концентрации рисков у брокерских организаций
1)	Модернизация цифровой финансовой инфраструктуры с учетом современных технологических решений, включая предоставление возможности продвижения собственных мобильных платформ и приложений со стороны брокеров	внутренние правила, процедуры и информационные системы профессиональных участников рынка ценных бумаг	III квартал 2030 года	АРРФР, НБ, АФК, KASE, ЦДЦБ
2.	Обеспечение защиты прав инвесторов
1)	Повышение киберграмотности потребителей услуг на рынке ценных бумаг	образовательные программы, публикации в СМИ	IV квартал, ежегодно до 2030 года	АРРФР, НБ, АФК, KASE, ЦДЦБ

1	2	3	4	5
2)	Усиление требований по обеспечению защиты информации со стороны профессиональных участников рынка ценных бумаг	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2024 года	АРРФР, НБ, АФК, KASE, ЦДЦБ
Задача 7. Развитие МФЦА
1.	Основные направления взаимодействия с МФЦА
1)	Обеспечение единого пула ликвидности на основе технологической интеграции KASE и AIX	внутренние правила, процедуры и информационные системы KASE и AIX	II квартал 2030 года	АРРФР, НБ, МФЦА, KASE,
2)	Создание консолидированной расчетно клиринговой инфраструктуры	постановление Правления АРРФР, внутренние правила, процедуры и информационные системы ЦДЦБ	II квартал 2030 года	АРРФР, НБ, МФЦА, KASE, ЦДЦБ
3)	Рассмотрение возможности расширения перечня финансовых услуг, оказываемых участниками МФЦА на территории Республики Казахстан, и доступа к национальной инфраструктуре финансовых регуляторов	приказ о создании Рабочей группы	II квартал 2023 года	МФЦА, НБ, АРРФР
4)	Реализация мер по признанию режима МФЦА по взаиморасчетам Международной ассоциацией свопов и деривативов (ISDA)	публикация о режиме неттинга в МФЦА Международной ассоциацией свопов и деривативов (ISDA)	III квартал 2023 года	МФЦА
5)	Повышение потенциала МФЦА в качестве регуляторной песочницы для апробации	акты МФЦА	II квартал 2025 года	МФЦА

1	2	3	4	5
	инновационных идей в области финансовых технологий, новых инструментов и услуг
6)	Создание кредитных рейтинговых агентств в МФЦА	информация в АП	IV квартал 2023 года	МФЦА, НБ, АРРФР
7. Направление развития "Развитие небанковского сектора и микрофинансирования" Прирост ссудного портфеля МФО к показателю ссудного портфеля от 2021 года, %: 2022 год - 17,7%, 2023 год - 32,7%, 2024 год -47,8%, 2025 год - 62,9%, 2026 год - 77,9%, 2027 год - 93%, 2028 год - 108,1%, 2029 год -123,2%, 2030 год-138,2%
Задача 1. Расширение спектра услуг микрофинансирования
1.	Усиление роли рынка микрофинансирования в обеспечении экономического роста
1)	Развитие института кредитных товариществ	информация в Правительство	IV квартал 2026 года	АРРФР, МНЭ
2.	Расширение перечня предоставляемых финансовых услуг
1)	Усовершенствование подходов к предоставлению микрофинансовых услуг с помощью новых технологических решений, сети Интернет и мобильных приложений	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2025 года	АРРФР
Задача 2. Обеспечение устойчивого фондирования
1.	Создание апексной организации в секторе микрофинансирования
1)	Создание института апексных организаций, деятельность которых будет направлена на привлечение оптового финансирования	информация в АП	II квартал 2023 года	НУХ "Байтерек", АРРФР, МСХ, МНЭ, МФ, АКК
2.	Разработка механизма конвертации микрофинансовой организации в банк второго уровня
1)	Определение порядка выдачи разрешения на добровольную реорганизацию микрофинансовой организации в форме конвертации в банк	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2022 года	АРРФР

1	2	3	4	5
Задача 3. Повышение качества предоставляемых услуг
1.	Реализация регуляторных мер, направленных на повышение устойчивости и прозрачности
1)	Разработка и внедрение правовой базы, разграничивающей деятельность кредитных товариществ, ломбардов и микрофинансовых организаций, в том числе компаний онлайн- кредитования в зависимости от профиля рисков	проект Закона РК	IV квартал 2025 года	АРРФР, НБ
2)	Реализация мероприятий по внедрению принципов ответственного кредитования на рынке микрофинансирования	постановление Правления АРРФР	IV квартал 2025 года	АРРФР, НБ
2.	Совершенствование порядка и форм представления отчетности
1)	Выработка мер по совершенствованию порядка и форм предоставления отчетности ООМФД	постановление Правления АРРФР, постановление Правления НБ	IV квартал 2025 года	АРРФР, НБ