Маңғыстау облысының әлеуметтік-экономиканың дамуының 2003-2005 жылдарға арналған Индикатитік жоспары туралы

Маңғыстау облысы мәлихатының 2002 жылғы 20 желтоқсандағы N 23/237 шешімі. Маңғыстау облыстық Әділет басқармасында 2003 жылғы 22 қаңтарда N 1322 тіркелді

"Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару" Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабы 1-тармағы 1) тармақшасына және "Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының Индикативтік жоспарларын әзірлеу ережелерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 14 маусымдағы N 647 қаулысына сәйкес облыстық мәслихат шешім етті:

1. Маңғыстау облысының әлеуметтік-экономиканық дамуының 2003-2005 жылдарға арналған Индикативтік жоспары бекітілсін.

2. Осы шешім жарияланған күнінен бастап күшіне енеді.

Сессия төрағасы Облыстық
мәслихат хатшысы

Кіріспе

Маңғыстау облысының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2003-2005 жылдарға арналған осы Индикативтік жоспары Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативтік жоспарларын әзірлеу Ережесіне, ҚР Үкіметінің 24.04.2002 жылғы N 470 қаулысымен бекітілген. 2002-2004 жылдарға арналған Қазақстан Республикасы Үкіметі Бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар Жоспарына сәйкес әзірленді.

1 Тарау. Әлеуметтік-экономикалық дамуының мақсаты мен негізгі бағыттары

1. Әлеуметтік-экономикалық дамуына талдау жасау

Маңғыстау облысының экономикасында шикізаттық бағыт басым, яғни облыста өндірістік өнеркәсіп өнімінің жалпы көлемінің 90 пайызынаң астамын мұнайгаз секторы өнімін өндіру үлесі құрайды. Ауыл шаруашылығы іс жүзінде дамыған және облыста ЖӨӨ бары 0,3 пайыз құрайды.
Әлем рыногында ішкі мұнай бағасы конъюктурасының жақсаруы, сондай-ақ бірқатар техникалық іс-шараларды іске асыру мұнай өндіруші кәсіпорындарға 1999 жылғы салалық құлдырауды тоқтатуға және кейіннен жыл сайын мұнай өндіру көлемін 1,1 - 1,5 млн. тоннаға дейін арттыра бастауға мүмкіндік туғызды. 2001 жылы 2000 жылғы 9,3 млн. тоннаның орнына 10,8 млн. тонна мұнай өндірілді.
Мұнай өндірудің өсу қарқыны ағымдағы жылында сақталды және қаңтар-сәуір айларында 2001 жылдың тиісті кезеңдерімен салыстырғанда 117,4 пайыз құрап, 3,9 млн. тонна мұнай өндірілді.
Облыста бір мезгілде табиғи газ өндіру көлемі пластикалық қысымның төмендеуінен, кен орындарында табиғи газ қорының азаюынан тұрлаулы төмендеп кетеді. 2001 жылдың қорытындысы бойынша газ өндіру көлемі, 2000 жылғы деңгейінен 2,7 пайызға, ағымдағы жылдың 4 айында өткен жылдың тиісті деңгейінен 10,4 пайызға қысқарды.
Меншік газ көздерінің жетімсіздігі облысты облыстан тыс жерлерден, ішінара Атырау облысынан ("Тенгизшевройл" ЖШС БК) меншік газ құнынан айтарлықтай артық бағамен сатып алуға мәжібір етеді. Бұл бірінші кезекте энергоресурстар үшін және ішінара аймақтағы жалғыз энергиямен қамтамасыз етіп тұрған кәсіпорын - "МАЭК" РМК үшін күрделі проблема. Табиғи газ өндіру көлемінің одан әрі төмендеуі энергия ресурстарының барлық түрінің тез қымбаттауына әкеледі, нәтижесінде аймақ халқының өмір сүру деңгейінің төмендеуі, өнеркәсіп өнімінің өзіндік құнының артуы, олардың базарлардағы тауарлардың бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуінің негізгі факторларының бірі болып табылады.
Негізіне, мұнайгаз секторы дамуының оң ілгерілеушілігі өнеркәсіптің басқа салаларындағы кәсіпорындардың шаруашылық қызметі мен экономиканың басқа да жүйесін активтендіруге бейімдеді.
Өнеркәсіп өнімі көлемінің физикалық индексі 2000 жылы 107,5 пайыз, 2001 жылы 116,3 пайыз құрады.
2001 жылы пластикалық масс зауытында өндіріс жаңартылып, 0,67 мың тонна көлемінде полистирол өнімінің бірінші партиясы шығарылды. Ағымдағы жылдың төрт айында зауытта 4,7 мың тонна полистирол өндірілді.
Осы уақытта, химия кешені проблемасы бұрынғыша шешілмеген күйде қалып отыр. 2 жылдан астам созылған соттасудан жоғары бәсекелестік, экспортқа бағытталған өнім өндіру мен іске асыру мүмкіндігін кешіктіріп отыр. Өндірістің білікті қызметкерлері жұмыссыз қалып, облыстан тыс жерлерге мамандардың ағылуы етек алды.
Ауыл шаруашылығында жағдай жақсарды. Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 2000 жылы 0,2 пайызға, 2001 жылы 7,9 пайызға артты. Жыл сайын мал басының барлық түрлері орташа 7-8 пайызға өсті.
Облыста кәсіпорындардың инвестициялық белсенділігі жоғары деңгейде қалып отыр. 2000 жылы негізгі капиталға 36,02 млрд.тенге инвестиция жолданды немесе 1999 жылғы деңгейден 3,1 есе жоғары, 2001 жылы өткен жылдан 1,5 есе артық. Сонымен қатар инвестицияның 80 пайызға жуығы бұрынғыша мұнайгаз саласына, қалған көлемі басқа салаларға, оның ішінде энергетика мен әлеуметтік жүйеге бағытталғанын атап өту керек.
Құрылыс саласы жанданды, ол әлеуметтік жүйе объектілерінің іске қосылуымен куәландырылды. Соңғы екі жылда 4 жалпы білім беретін мектеп салынып, пайдалануға іске қосылды, Жаңаөзен қаласында спорт кешенінің құрылысы аяқталды, 4 елді мекенге газдандыру жұмысы жүргізілді, қалалар мен аудандарды абаттандыру бойынша жұмыстар жүзеге асты. Тұрғын үй құрылысының көлемі артты.
Жүк тасымалы көлемінің ұлғаю беталысы байқалды. Көліктің барлық түрімен барлығы 2000 жылы алдыңғы жыл деңгейінен 1,4 еседей артық, 2001 жылы 1,3 есе жүк тасымалданды. Әуе және автомобиль көліктері үшін бұл беталыс ағымдағы жылы да тұрақты.
Ағымдағы жылы "Ақтаутеңіз порты" РМК КТК-ның пайдалануға іске қосылуы мен N 4; 5 және 9 мұнай айлақтарын "Қазтеңіз тасымалфлоты" ҰТКК ЖАҚ берілуімен байланысты проблемалар туындады, яғни 2002 жылғы жүк тасымалы мен жүкті аударып тиеу көлеміне айтарлықтай ықпалын тигізді.
Негізінен, экономиканың нақты секторындағы дамудың тұрақты қарқыны әлеуметтік саясатта көптеген мәселелерді жетістікпен шешуге итермелейді.
Облыста облыс әкімінің 2000 жылғы 7 сәуірдегі N 385 шешімімен бекітілген "2000-2002 жылдарға арналған кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрес жөніндегі Аймақтық бағдарламаны" іске асыру бойынша көптеген жұмыстар атқарылды. Сол себепті жұмыссыздық деңгейі 2001 жылдың басында 11,9 пайыздан 5,4 пайызға дейін төмендесе, 2002 жылдың басында жағдай бойынша 3,8 пайыз.
Әлеуметтік қамту мен әлеуметтік көмекке жергілікті бюджеттің шығысы 1,2 есеге ұлғайды. Жыл сайын меншіктің барлық түріндегі кәсіпорындар мен ұйымдар аз қамтылған азаматтарға 50 - 60 млн. теңге мөлшерінде қосымша материалдық көмек көрсетеді.
Өнеркәсіп, көлік, байланыс, құрылыстың барлық салаларында өндіру көлемінің өсуі облыс бюджетінің қалыптасуына оң әсерін тигізді. Нәтижесінде, облыстың денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет және спорт, күш құрылымдарының дамуына 2000 жылы 1999 жылымен салыстырғанда 1,7 есе артық қаржы жолданды, 2001 жылы - 2000 жылғы деңгейге 7,1 пайыз.
Облыстың қаржы жағдайының жақсаруы жергілікті бюджеттен жалпы пайдаланыстағы жергілікті маңызды автомобиль жолдарына жөндеу жүргізуге және пайдалануға беруге 2000 жылы 300 млн. теңге, 2001 жылы 912,2 млн. теңге бөлуге мүмкіндік туғызды.
Ағымдағы жылы бюджет қалыптастыру тәртібінің өзгеруінен кооперативтік салық бөлігі толықтай республикалық бюджетке бағытталады, жергілікті бюджетке салық түсімі көлемінде маңызды өзгерту енгізеді. Қортындысында облыс бюджетіне шығысталған болжамдық бағасы 2002 жылы 2001 жылғы деңгейден 34,5 пайыз төмен. Тиісінше, жыл бюджетінің шығыс бөлігі, негізінен, ағымдағы жылы күрделі сипат таситын және іске асыруды талап ететін бірқатар іс-шараларды қаржыландыруға қаралмайды. 2002 жылғы бюджеттің шығыс бөлігінде облыстың тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығының дамуына жұмсалатын шығын 2001 жылмен салыстырғанда 69,5 пайызға қысқарды.
Бүгін аймақтың дұрыс дамуын қолдау үшін қосымша кемінде 15 млрд. теңге керек.
Бүгін аймақтың дұрыс дамуын қлодау үшін кемінде қосымша 15 млрд. теңге керек.

2. 2003-2005 жылдарға арналған облысты дамытудың басымдықтары

Экономика дамуының болашақтағы міндеттері - өнеркәсіп секторы өндірісінің тұрлаулы өсу қарқынын сақтау, тоқтап тұрған кәсіпорындар өндірісін қалпына келтіру және сауықтыру, өнеркәсіпті импорт алмастыру өнімдерін шығаруға бағыттау.
Аймақ экономикасында мұнайгаз кешенінің дамуы бұрынғыша басымдылықта қалады.
Мұнайгаз саласының даму қарқынының сақталуы өнеркәсіптің басқа салаларының тұрақты дамуына, сервистік қызмет көрсету түрлерін кеңейтуге, шағын және орта бизнес субъектілері санын арттыруға бейімделетін болады.
Аймақ экономикасында перспективалы және басым бағыттардың бірі химия және мұнайхимия өндірісін дамыту болып табылады. Негізгі шикізат - мұнай, ілеспе газ бар, әрекет етуші өндіріс - химия кешені, пластикалық масс зауыты, Жаңаөзен қаласындағы газайыру зауыты.
Аймақта мұнайхимия мен химияның дамуы мұнайды қайта өңдеу өнімдеріне республика қажеттілігін қамтамасыз етуге, аймақта экспортқа бағытталған өндіріс құруға бейімделетін болады. Облыста негізгі жағдайы республикалық Концепцияның аналогиялық жобасымен сәйкес келетін Ақтау қаласындағы мұнайхимия кешенін құру Концепциясының жобасы әзірленуде.
Көлік инфрақұрылымының дамуы жалғасуда.
ҚР Президенті осы жылдың 26 сәуірінде Маңғыстау облысында "Ақтау Теңіз порты" АЭА құру туралы Жарлыққа қол қойды.
АЭА құрудың басты мақсаты - "Ақтау теңіз порты" РМК бәсекеге қабілеттілігін нығайту және халықаралық рынокта жүк тасымалы мен ТРАСЕКА жүк қозғалысы маршрутында басым бағытты ұстау.
"Ақтау теңіз порты" РМК үшін Каспийде ТМД елдерінің порттары арасында негізгі бәсекелес Астрахань және Оля (Рессей), Махачкала, Бау, Түркменбашы болып табылады.
Арнаулы экономикалық аймақ құрудан күтілетін екінші мақсат - облыс аумағында ішкі және сыртқы рынокта АЭА аумағында аса тәртіп орнату жолымен, салық және кеден жеңілдіктері мен артықшылықтары қаралған бәсекеге қабілетті әртүрлі өндірістерді жоғары қосылған бағасымен орналастыру.
Аймақ үшін Ақтау қаласындағы халықаралық әуежайдың дамуы аз емес маңызға ие.
Ақтау халықаралық әуежайымен жүзеге асатын жүк және жолаушы тасымалы көлемі жыл сайын артып келеді және бұл бағыт Солтүстік Каспий қайраңындағы перспективаның ашылуымен байланысты сақталып келеді.
Сонымен қатар, әуежай инфрақұрылымы халықаралық талапқа ашық жауап бермейді. Ағымдағы жылы жолаушы және жүк терминалы құрылысының жобалық-сметалық құжаттарын жасақтау жоспарларында 2003 жылы құрылысын бастау жоспарлануда. Қаржыландыруды тікелей инвестиция немесе қарыз қаражаты есебінен қамтамасыз ету көзделген.
Кәсіпорында "ИСО-9000" сапа стандарты жүйесін, автомобиль жолдары желісін дамыту бағдарламасын, құрылыс индустриясы базасын дамыту, тұрғын үй қорын қалпына келтіру және жөндеуді енгізу жөніндегі іс-шараларды іске асыру, сондай-ақ бұрын қабылданған барлық әлеуметтік бағдарламаларды іске асыру жалғасатын болады. Кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрес мәсекелесі, жаңа жұмыс орындарын ашу басымдылықта қалады.

2 Тарау. Өнеркәсіптің дамуы

1. Талдау: 2000-2002 жылдар

Өнеркәсіп дамуының көрсеткіштері. Экономиканы дамуы үшін 2000 жылы қалыптасқан қолайлы жағдай, аймақтағы экономикалық ахуалды тұрақтандыруға бағытталған бірқатар шараларды іске асыру іс жүзінде өнеркәсіптің барлық саласында даму қарқынының елеулі түрде өсуіне ықпал етті, яғни бұл 2001 жыл үшін де сипатталды.
2000 жылы үй шаруашылығын қоса алғанда меншіктің барлық нысанындағы кәсіпорындар 192,5 млрд. теңге көлемінде өнеркәсіп өнімін өндірді, бұл 1999 жылғыдан 7,5 пайыз артық. 2001 жылы өндірілген өнім көлемі 217 млрд. теңгені құрады. Сол себепті физикалық көлем индексі 916,3 құрады.
Осындай беталыс 2002 жылы да сақталды.
2002 жылдың қаңтар-сәуірінде өнеркәсіп өндірісінің көлемі үй шаруашылығы есебімен әрекет етіп тұрған бағада 69994,3 млн. теңгені құрады, яғни өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 18 пайызға артық.
Облыста 2002 жылдың аяғына дейін 235,4 млрд. теңге көлемінде өнеркәсіп өнімі өндірілетін болады немесе 2001 жылғы деңгейден 12,6 пайыз артық.
Маңғыстау облысында өнеркәсіп өнімі өндірісінде тау-кен өндіру саласы айтарлықтай үлес алады.
Тау-кен өндіру өнеркәсібі өнімінің үлесі 2000 жылы 93,3 пайыз немесе 179,6 млрд. теңге, 2001 жылы 92,8 пайыз немесе 196,3 млрд. теңгені құрады.
Жаңа кен орындарын игеріп әзірлеуге және әрекеттегі қабаттардың мұнай қайтарымдылығын арттыру жөнінде шаралар алу, сондай ақ 74 жаңа ұңғыманы қатарға қосу және ұңғымалардың әрекет етіп тұрған қорын күрделі жөндеу есебінен мұнай өндіру көлемінің 2000 жылы 1,2 млн. тоннаға мұнай өсуіне қол жеткізілді. Газ өндіру де осының алдындағы жылдың деңгейінен 0,8 пайыз жоғары.
2001 жылы 10,8 млн. тонна мұнай өндірілді, яғни 2000 жылғы деңгейден 1,5 млн. тоннаға артық. Сонымен қатар табиғи газ өндіру көлемі осы жылы 2,7 пайызға қысқарды. Негізгі себебі - газ қорының азаюы және әрекеттегі газ кенорындарындағы қабат қысымының төмендігі.
Ағымдағы жылы өнеркәсіптің таукен өндіру саласында шикі мұнай мен ілеспе газды өндіруді 17,4 пайызға арттыру есебінен өнім көлемінің өсуінің жоғарғы қарқыны сақталады. 2002 жылдың төрт айында 3,9 млн. тонна мұнай өндірілді, яғни өткен жылдың тиісті кезеңінен 17,4 пайыз артық.
2002 жылы 12,7 млн. тонна мұнай өндіру жоспарлануда, яғни 2001 жылдан 17,6 пайыз артық.
2002 жылдың аяғында тау-кен өндіру саласындағы өнім көлемі 219,9 млрд. теңгені құрайды.
Өндеу өнеркәсібінде өндіріс көлемінің өсуі 2000-2001 жылдар аралығында тиісінше 106 және 127,7 пайыз болып, тұрақты күйде қалады.
2000 жылы өндеу өнеркәсібіндегі өндіріс көлемінің артуына тоқыма және тігін өнеркәсібі өнімдері өндірістерінің өсуі есебінен қол жетті. 2000 жылы 85,9 млн. теңгенің өнімі өндірілді, яғни 1999 жылғы деңгейден 2,8 есе жоғары.
Тоқыма және тігін өнеркәсібі өнімдері өндірісінің айтарлықтай өсуі "Ақбөбек" ААҚ мен "Жанарыс" ААҚ және УПП КОС кәсіпорындарында Ішкі Істер Министрлігі кәсіпорындарының, жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы киімдері мен арнаулы аяқ киімдерін (3 есе), сондай-ақ төсек орын жамылғыларын (2,1 есе) тігу жөніндегі тапсырыстарды жасақтады.
2001 жылы тоқыма және тігін өнеркәсібінде 95,1 млн. теңгенің өнімі өндірілді, яғни 2000 жылмен салыстырғанда 10,7 пайызға артық.
Сонымен қатар өткен жылмен салыстырғанда, 2001 жылы жұмыс киімі мен дайын тігін бұйымдарын тігу (барлығы 42,6 пайыға орындалды), төсек орын жамылғылары (49,8 пайыз) көлемінің төмендеу беталысы байқалды. Өнім көлемінің төмендеуінің негізгі себебі тігіншілердің негізгі серігі - ірі жер қойнауын пайдаланушылардың тапсырыстарының қысқаруы болып табылады.
2002 жылдың қаңтар-сәуірінде тоқыма және тігін өнеркәсібінде өнім көлемі өткен жылдың тиісті кезеңі деңгейімен салыстырғанда негізінен жұмыс киімін шығару көлемінің азаюы (4,49 пайызға), есепті мерзімде төсек орын жамылғыларын тігуге тапсырыстардың, сондай-ақ дайын тоқыма бұйымдарының болмауы есебінен 45,9 пайызға азайып кетті. УПП КОС, "Жанарыс" ЖШС және "Ақбөбек" ААҚ кәсіпорындары тігін цехтарының жүктемесі 20-25 пайызды құрады.
Толығымен 2002 жылдың қорытындысы бойынша 98,9 млн. теңге көлемінде тоқыма және тігін өнімдері шығарылады деп күтілуде.
Тері, былғары өнімдері мен аяқ киім өндірісінде 2000 жылы 73,3 млн. теңгенің өнімі өндірілді, яғни алдыңғы жылдың тиісті кезеңімен Ішкі Істер Министірлігі мекемелерінің тапсырыстары есебінен 2,5 есе жоғары, 2001 жылы аталған өнімді шығару көлемі 16,6 пайызға қысқарды.
2002 жылдың төрт айы да өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда аяқ киім өндірісінің көлемі 74,7 пайызға төмендеумен сипатталады.
2002 жылдың аяғына дейін қазіргі уақытта кәсіпорындармен пысықталып, жер қойнауын пайдаланушы - кәсіпорындармен шартты іске асыру есебінен 126,1 млн. теңгеге аяқ киім және былғары өнімдері шығарылатын болады, яғни 2001 жылмен салыстырғанда 1,1 есе артық.
Тамақ өнеркәсібінде қышқыл сүт-ағарған өнімдерін өндіру жөніндегі өндіріс дамытылды. Жұмыс істеп тұрған "Ақтау Сүт" кәсіпорны өнім түрлерін кеңейтті және 2000 жылы қазіргі заманға сай қалыптасу желісін енгізу арқасында өнім шығару көлемі арттырды.
2001 жылы кәсіпорынмен 1198,4 тонна сүт өнімі өндірілді, 2002 жылы 1702,8 тоннаға жеткізу күтілуде.
2001 жылы "Гамма" ЛТД ЖШС сүт өндірісі жөніндегі шағын зауыты пайдалануға іске қосылды, осыған байланысты ағымдағы 2002 жылы сүт өнімдерін өндіру көлемін 2001 жылғы деңгеймен салыстырғанда 1,5 есе өсіру күтілуде.
Ағымдағы жылы кондитер желісін іске қосуды жүзеге асыру жоспарлануда, яғни тамақ өнімдерін шығару номенклатурасы әртүрле өндіреді. Жылдың аяғына дейін 36 млн. тенге сомасында 144 тонна кондитер бұйымдары өндірілетін болады.
2002 жылдың қорытындысы бойынша 371,1 млн. теңгенің тамақ өнімдері өндіріледі деп күтілуде.
Аймақтың химия өнеркәсібінде 2000 жылы айтарлықтай құлдырауға жол берілді. Өнім шығару көлемі 1999 жылғы деңгейден 68,7 пайызға төмендеді. "АКПО" АҚ кәсіпорны мен "Ақтал ЛТД" ЖШС химия кешені бірқатар шынайы себептер бойынша ұзақ уақыт бойына тоқтап тұрды. Олардың қызметін жаңартуға ҚР Үкіметі мен облыстың әкімият тарапынан бірқатар жылдар бойына әрекет жасалды, оның ішінде 2000 жылы да, бірақ нәтиже бермеді.
2001 жылы химия өнеркәсібінде өнім шығару көлемі 2000 жылмен салыстырғанда 2001 жылғы желтоқсанда пластикалық масс зауытын қалпына келтіру есебінен 1,7 есе өсті. 2001 жылдың аяғына дейін 670 тонна стирол полимері шығарылды.
2002 жылдың 4 айында "ЗПМ" ЖШС пластикалық масс зауытында 222,6 млн. теңге сомасында 4691 тонна стирол полимері шығарылды, яғни химия өнеркәсібі бойынша толықтай өнім өндіру көлемі 14,8 есеге артты.
Ағымдағы жылдың аяғына дейін химия саласында өнім өндіру көлемі 2,9 млрд. теңгені құрайды деп күтілуде. Пластикалық масс зауытында полистиролдың барлық маркасын шығару 12 мың тоннаны құрайды.
Машина жасауда 2000 жылы 2067,9 млн. теңге сомасында өнім өндірілді, яғни 1999 жылғы деңгейден 1,5 есе жоғары.
Салаға негізінен мұнай өндіруші кәсіпорындар үшін орта және ұсақ габаритті жабдықтар - Ц2НШ750 реакторы, НБ-125 (9Мгр) сорғысы, ПП-0,63 м жол жылытқыштары және басқалар өндіретін, сондай-ақ оларға жөндеу бойынша қызмет көрсететін "Каспиймұнаймаш" ААҚ мен "Каскор-Машзавод" ААҚ екі кәсіпорны ұсынылды.
2001 жылы 3137,7 млн. теңгенің өнімі өндірілді, яғни 2000 жылғы деңгейден 1,5 есе жоғары.
2002 жылғы қаңтар - сәуірде машина жасауда физикалық көлем индексі 78,9 пайызды құрады, немесе 2001 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 21,1 пайыз аз өнім өндірілді. Өндіру көлемінің азаюы машина жасау кешені кәсіпорындарына тапсырыстардың болмауымен байланысты.
Толықтай өндеуші өнеркәсіптерде 2002 жылдың аяғында өнім өндіру көлемі 8,3 млрд. теңгені құрайды немесе 2001 жылғы деңгейден 36 пайы жоғары, яғни үлкен мөлшерде химия өндірісін қалпына келтіру мен сүт және қышқыл сүт өнімдерін өндіру көлемінің өсуімен байланысты.
Электр энергиясы, газ және су өндірісінде физикалық индекс көлемі 2000 жылы су жинау, тазалау және тарату көлемі 100,4 пайызды құрап 1999 жылмен салыстырғанда 1,6 есе болды, яғни облысқа квотадан тыс келгендердің, көшіп келушілердің облыстың қала сыртындағы саясай учаскесіне белсенді орналасуымен байланысты және тиісінше суды қажетсіну көлемін арттырды. Сонымен қатар, электр энергиясын өндіру және тарату бұрынғы деңгейде қалды, бумен және ыстық сумен қамту 11 пайызға азайды.
2001 жылы өндіріс көлемі 2000 жылғы деңгейден өндіріс көлемінің артуы есебінен 1,6 пайыз және пластикалық масс зауытының қалпына келтірілуімен байланысты электр энергиясын тарату - 6,8 пайыз, газ типті жылу тарату 6,9 пайызға өсті.
2002 жылдың қаңтар-сәуірінде физикалық көлем индексі 2001 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 93 пайыз, бумен және ыстық сумен қамту көлемі 21,2 пайыз, газ типті жылу өндіру мен тарату 8,6 пайызға азаюына жол берілді.
2002 жылдың аяғына дейін өнім өндіру көлемі 10,1 млрд. теңге құрайды.

Өнеркәсіп өнімінің экспорты. Маңғыстау облысында экспорттың негізгі тауары үлесіне экспорттың жалпы көлеміні 90 пайыздан астамы кіретін шикі мұнай болып табылады. Экспорт көлемінің қалған 4-5 пайызы тіс пастасын, металл сынықтары, мүйізді ірі қара мал терісі мен жүн кіреді.
2000 жылы өндірілген 9,3 млн. тонна мұнайдың 7,4 млн. тоннасы экспортталды немесе жалпы көлемінің 79,6 пайызы. 2001 жылы өндірілген 10,8 млн. тонна мұнайдың 8,8 пайызы экспортталды (81,5 пайыз). Осындай динамика 2002 жылдың қаңтар-сәуірінде де сақталды - өндірілген 3,9 млн. тонна мұнайдың 2,5 млн. тоннасы экспортқа тиелді.

Өнеркәсіп секторында жұмыспен қамту. Аймақ экономикасындағы жұмысқа қамтылғандардың жалпы санының негізгі үлесі өнеркәсіпте 27440 адам құрайды немесе 37,5 пайыз, оның ішінде тау-кен өндіру өнеркәсібінде 15781 адам, өңдеу өнеркәсібінде 5307 адам, электр энергиясын, газ және су өндіру мен саратуда 6352 адам.
Өнеркәсіп секторында жұмыспен қамтылған жұмысшылар саны 2000 жылы 1999 жылмен салыстырғанда 14,5 пайызға артты, оның ішінде тау-кен өндіру өнеркәсібінде 22,7 пайыз, өңдеу өнеркәсібінде 3,2 пайыз, электр энергиясы, газ және су өндіру мен тартуда 3,4 пайыз.
2001 жылы өнеркәсіп секторындағы жұмысшылар саны 2000 жылмен салыстырғанда 17,9 пайызға артты және 32,3 мың адамды құрады, оның ішінде тау-кен өнеркәсібінде 20,3 мың адам (28,5 пайыз), өңдеу өнеркәсібінде 5,5 мың адам (3,8 пайыз), электр энергиясы, газ және су өндіру және таратуда - 6,5 мың адам (1,6).
Өнеркәсіпте шаруашылық қызметінің белсенділігі осы саладағы жұмысшылар санының ілгерідегі арту қарқынына бейімделеді. 2002 жылдың бірінші тоқсанының қортындысы бойынша өнеркәсіп өндірісіндегі сан өткен жылдың сол кезеңімен салыстырғанда 18,1 пайызға артты және 32173 адамды құрады.
2002 жылдың аяғында өнеркәсіпте 33,9 мың адам жұмыспен қамтылатын болады, 1,5 мың жұмыс орны іске берілді, оның ішінде жаңа өндіріс құру есебінен 0,5 мың жұмыс орны.

Өнеркәсіптегі инвестиция. 2000 жылы облыс өнеркәсібін дамытуға 23,7 млрд. теңге көлемінде инвестиция жолданды, яғни 1999 жылғы деңгейден 7 есе артық, 2001 жылы - 44,7 млрд. теңге, яғни негізгі капитал инвестицияның жалпы көлемінің 80,7 құрайды.
Өнеркәсіпте пайдаланылған қаражаттың жалпы көлемінің 96,4 пайызы - ішкі мұнай мен газ өндіруге, 0,08 пайыз тас карьерлерін әзірлеуге бағытталады. Негізінен қаражат кен орындарын өнеркәсіптік жайластыруға, технологиялық құрал-жабдықтардың, көлік құралдарының жаңасын сатып алуға және пайдаланыстағыларды ауыстыру мен басқаларға инвестірлендірілген.
2000-2001 жылдар кезеңінде инвестицияның жалпы көлемінің көп үлес салмағын (51,8 пайыз) Солтүстік Бозащы кен орны және "Өзенмұнайгаз" ААҚ Ақтас,Қарамандыбас кенорындарында өнеркәсіптік жайластыру өткізген Тексако Норс Бозащы Компаниясымен инвестрленді.
"Қаражанбасмұнай" ААҚ, "Қарақұдықмұнай" ЖШС, "Маңғыстаумұнайгаз" ААҚ, "Қазполмұнай" БК мен "Партеееееекс Қазақстан Корпорейшн" филиалы компанияларымен мұнай өндіруді дамытуда инвестиция көлемі тұрақты өсіп келеді. 2001 жылы олармен 13 млрд. теңге көлемінде инвестиция игерілді, яғни 2000 жылғы деңгейден 2,2 есе көп (5,9 млрд. теңге).
Ағымдағы жылдың қаңтар-сәуірінде өнеркәсіпте 7,2 млрд. теңге ретімен инвестиция игерілді, жыл аяғына дейін 50,3 млрд. теңге игеріледі деп күтілуде, яғни 2001 жылғы деңгейден 1,4 есе жоғары.

Өнеркәсіп дамуын қамтамасыз ету жөніндегі шаралар. Маңғыстау облысы әкімиятының, кәсіпорын басшыларымен бірлескен өнеркәсіптің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге, тоқтап тұрған өндірісті қалпына келтіруге бағытталған іс-шаралар деңгейінде 2000 жылы Химия кешенін қалпына келтіру және дамыту бағдарламасы әзірленді, нәтижесінде зауыт құрал-жабдықтарын қайта жаңарту және жетілдіру бойынша жұмыстар атқарылды, жаңа өнімдер - натрий триполифосфаты, аммиак селитраты және ванадия пятиокисі шығару игерілді.
"Ақтал Лтд" ЖШС мамандарымен технология әзірленді және Қазақстанның металлургия зауыттарына қадетті жоғары қоспалы болат балқытуға арналған ванадий пятиокиси алу жөніндегі тәжірибелік-өнеркәсіптік қондырғы құрылды. Алайда туындаған соттық тексеру кәсіпорын қызметін бүгінгі күнге дейін тоқтатып қойды.
Облыста 1999 жылдан Өзен кенорның сауықтырудың Дүниежүзілік қайта жаңарту және дамыту Банкісі арқылы қаржыландырылған және ұңғылардың өнімділігін қалпына келтіру, мұнай өндіру көлемін арттыру қаралған жоба жүзеге асырылуда.
"Маңғыстаумұнайгаз" ААҚ кәсіпорындарында негізгі өндіріс жұмысының тиімділігін арттыру мақсатымен әрекет етпейтін қор ұңғыларын қалпына келтіру қамтылған және өндірістің тиімділігі мен тәртібіне жалпы бақылауды жүзеге асырып, барлық бөлімшелер қызметін үйлестіруді жүзеге асыратын "Ойл Сервис Компани" ЖШС құрылды. Аталған кәсіпорынмен олардың қызметін үйлестіру және алдыңғы қатарлы технологиялар мен жаңа техникаларды көбірек қарқынды енгізу негізінде өндірісті сауықтыру бағдарламасы әзірленді және іске асырылуда.
Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде мұнай өндіру айтарлықтай өсті - 2000 жылы 1998 жылмен салыстырғанда 820 мың тонна мұнай артық өндірілді, ұңғыларға жоспардан артық жөндеу жұмыстары жүргізілді - жоспардағы 230 ұңғы орнына 253 ұңғы жөнделді.
2001 жылдың аяғында 4 жыл бойы тұрған пластикалық масс зауытының өндірісі қалпына келтіріліп, өнім шығаруды бастады.
Ағымдағы жылы облыста химия саласының әрекет етіп тұрған кәсіпорындары базасында химия өндірісін құру тұжырымдамасын әзірлеу жұмыстары басталды.
2001-2002 жылдар ішінде облыстық әкімияттан "Ақтау теңіз порты" РМК бірлесіп "Ақтау теңіз порты" арнаулы экономикалық аймағын құру жөнінде ҚР Үкіметіне материалдар әзірлеу бойынша жұмыстар жүргізді. ҚР Президентінің ағымдағы жылдың 26 сәуіріндегі Жарлығымен біздің облыс аумағында АЭА құру туралы шешім қабылданды. АЭА құру аймақта инвестиция ағынын толықтай белсендірудің, осы өнеркәсіпті әртараптандырудың ізіне түсті.

Өнеркәсіп технологиясы. Зерттеу және дамуы. Облыстың өнеркәсіп кәсіпорындарының көпшілігінде беретін өндірістік-технологиялық бағаларды жаңартуды және жетілдіруді қажет етеді.
Кәсіпорындар бар негізгі қордың жарамдылық дәрежесі бірнеше жыл бойында 56 пайыз деңгейінде қалып отыр, тозу дәрежесі 45 пайыз шамасында.
Негізгі қордың тозуының жоғарғылығына қарамастан, оларды жаңарту баяу жүріп жатыр. Өндірісті дамытуға бағытталған инвестицияның талдауы көрсеткендей, 2000 жылы негізгі қорға кірістеуге салынған инвестицияның әрбір теңгесі 1997 жылғы 0,76 теңгенің орнына 0,44 теңгеден келеді. 2001 жылы да онша жақсы емес ахуал қосылды.
Сонымен қатар, облыс кәсіпорындарының бірқатарында өндірісті жетілдіруді жүргізуге, технологияның, өнімнің жаңа түрлерін игеруге әрекет жасалып жатыр.
Облыс аумағында іс-қимыл жасайтын "Модульдік Технология Корпорациясы" соңғы екі жыл бойы мұнай мен мұнай өнімдерін қайта өңдеу жөніндегі технологияларды енгізу бойынша, Жалғызтөбе кенорнында мұнай негізінде битум мен эмульсия өндіру жөніндегі екі модульді - блок қондырғысының құрылысы не үшін ұйымдастырылғаны жөнінде жұмыстар жүргізуде. Сондай ақ осы мұнайдан үзінді ванадия технологиялар әзірлеу бойынша зерттеу жүргізеді.
"НИПИмұнайгаз" ЖАҚ ғылыми-зерттеу институтымен облыста "Ақтал Лтд" ЖШС базасында мұнай өндіру саласы үшін фосфор органиқалық жалғауын өндіруге (қарриозияға қарсы реагенттер, бет-активті және жуу құралдар мен басқалар) әзірлемелер өткізілді.
"Маңғыстаумұнайгаз" ААҚ кәсіпорындарында ұңғылардың өнімділігін арттыру мақсатымен ресей кәсіпорындарымен бірлесіп, соқпадыдай аймағындағы қабаттың гидроүзігін өткізудің жаңа әдісі енгізілді. 2000 жылы аталған әдісті қолданудан алынған әсер - мұнай өндіру 63 мың тоннаға артты.
Кәсіпорындармен технологиялық қайта жабдықтау жоспарында 2000 жылы 354 бірлік жаңа техника сатып алынды, оның ішінде 100 бұрама сорысы.
Бұлардан басқа, "Маңғыстаумұнайгаз" ААҚ базасында терең сорғыларды сынаумен және жөндеумен, басқа да тезхнологияларды енгізумен айналысатын "Технотрейдинг ЛтдӘ Маңғыстау филиалы ашылды. Аталған фирмаларда бұрынғы пайдаланыстағы радиациялық ластанған сорғылық-сығымдағыш құбырғылары (НКТ-ССҚ) өңдеу жөніндегі учаске құрылды, ұнтақпен пісіру және тозаңдату әдісімен тетікті қалпына келтіру технологиясы енгізілді.
Кәсіпорындарда 2001-2000 жылдар бойы технологиялық құрал жабдықтаржы жаңарту жөніндегі іс-шаралар жалғасуда.
"Өзенмұнайгаз" ААҚда ДЖЖДБ (ЕБРР) қарыз қаражаты есебімен Өзен кенорнын сауықтыру жобасын іске асыру деңгейінде жүргізілетін жұмыстарды үйлестіру мақсатымен жаңа технологияларды енгізу жөніндегі іс-шараларды өткізуге арналған "Тәжірибелік-өндірістік эксперименталды басқарма" филиалы мен "Жаңа Ойл Сервис"ЖШС құрылды. ЖШС жанынан несие есебімен сатып алынған арнаулы технологиялар автоколоннасы құрылды, оның есебінде жүзеге асырылып жатырған жұмыстардың тиімділігін айтарлықтай көтеруге ықпал жасайтын америкада шығарылған "Кардвелл" жедел бұрғылау қондырғысы бар.
Қорғаныс кешені кәсіпорындары базасында құрылған "Каспиймұнаймаш" ААҚ машина жасау кәсіпорындарында әрекет ету қуаты базасында өнімнің жаңа түрлерін шығару жөнінде бизнес-жоспар әзірленді:
- мұнай өндіру саласы үшін, қазіргі уақытта Ресейден импортталатын 3Мгр типті сорғы шығару;
- өнімділігі сағатына 150 мың тонна болатын ГТПА типті теңіз суын термиялық айыратын тұщыту қондырғысын шығару. Жоба мақсаты - тұщыту техникасымен өндіруге сәйкс қамтамасыз ету жүйесін құру.
Өндіруші өнеркәсіпте 2001 жылы "Гама" Лтд ЖШС шағын сүт зауыты пайдалануға іске қосылды,яғни сүт өнімдерін шығару жөніндегі кәсіпорындарында бұрын қолданылмаған голландия технологиясы негізге алынды.
Ағымдағы жылы облыстық әкімиятпен облыстың инновациялық даму басқармасын әзірлеу жоспарлануда.

Шағын бизнес секторы. 2000 жылы аймақтыың өнеркәсіп секторында 500 шағын кәсіпкерлік субъектісі қамтылған, яғни 1999 жылғы деңгейден 35,4 пайыз артық. 1861 млн. теңге сомасында өнім өндірілді (1999 жылдан 6,0 есес жоғары). Жұмыспен қамтылғандардан көпшілік үлес өнеркәсіпте тау-кен өндіру саласына тиеді.
2001 жылы өнеркәсіп саекторында шағын бизнес субъектілерінің саны 2000 жылмен салыстырғанда 33 пайызға азайып, 392 бірлікті құрайды. Шағын кәсіпкерлік субъектілер санының азаюы ОКЭД өзгерістер негізінде статистика органдары мен салық комитетімен салыстырмалы тексеру өткізумен байланысты.
Өнеркәсіп секторында шағын кәсіпкерлік субъектілерімен өндірілген өнім көлемі 2001 жылы 1700,7 млн. теңгені құрады.
2001 және ағымдағы жылы өнеркәсіп секторында шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қамтылу құрылымы мәнді өзгерген жоқ. Өнеркәсіп секторында шағын кәсіпорындарда жұмыспен қамтылғандар саны өткен жылы 2367 адамды құрады (2000 жылға 101,1 пайыз), 1.05.2002 жылға 2387 адам (2001 жылға 100,8 пайыз).
Өнеркәсіпте қамтылған шағын бизнес субъектілерінің саны 455 бірлікті құрады, ағымдағы жылдың аяғында өнеркәсіпте 625 шағын кәсіпорын жұмыс істейтін болады, оларда жұмыспен қамтылғандар саны 6,1 пайызға өсті және 2511 адамды құрайды.

Тұрғын үй құрылысы және құрылыс материалдарын өндіру. Облыста 2000 жылдан бастап тұрғын үй құрылысының қарқыны айтарлықтай өсті, яғни құрылыс саласында өнім өндіру көлемінің өсу факторларының бірі болып табылады.
2000 жылы областа 48512 шаршы метр тұрғын үй іске қосылды, яғни 1999 жылғы көрсеткіштен 1,7 есе артық, оның ішінде кәсіпорындар мен ұйымдар қаражаты есебімен 14269 шаршы метр, азаматтардың өз қаражаттары еебімен 34243 шаршы метр.
2001 жылы тұрғын үйді іске қосу көлеі қаржыландырудың барлық көздері есебімен 50858 шаршы метрді құрады немесе 2000 жылғы деңгейге 104,8 пайыз, олардан құрылыс салушы жеке тұлғалар күшімен 41511 шаршы метр, кәсіпорындар мен ұйымдар қаражаты есебінен 5105 шаршы метр, бюджет қаражаты есебімен 4242 шаршы метр.
Ағымдағы 2002 жылы тұрғын үй құрылысының қарқыны жеткілікті жоғары болып қалады. Ағымдағы жылдың 4 айында 23,9 мың шаршы мет тұрғын үй пайдалануға іске қосылды, 2001 жылғы тиісті деңгейден 2,6 есе жоғары.
Жалпы көлемінен жергілікті бюджет қаражаты есебінен 4,2 мың шаршы метр тұрғын үй және тұрғындар қаражатымен 19,7 мың шаршы метр іске қосылды.
2002 жылдың аяғында 72,9 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілетін болады, олардан құрылыс салушы жеке тұлғалар күшімен 45,2 мың шаршы метр, кәсіпорындардың өз қаражатымен 21,7 мың шаршы метр және жергілікті бюджет есебінен - 6 мың шаршы метр тұрғын үй.
Тұрғын үй құрылысындағы тандану және құрылыс саласындағы кәсіпорындардың құрылыс өнімдерін шығару көлемін азайту мұнайгаз секторында өндірудің өсуінің тұрлаулы қарқынына бейімделді және олардың инвестициялық саясатын белсенділеу. Құрылыс материалдарын өндіру көлемін арттыру үшін қуатты ынта Баутин кентіндегі (Аджип ККО) теңіз операцияларын қолдау базасының құрылыс басында және Каспий теңізінде бұрғылау үшін жасанды арал құрылысын салу, сондай-ақ әлеуметтік сала объектілері мен тұрғын үй құрылыстары көлемінің артуымен қызмет етті (2000 жылы 4 мектеп; 2 мектеп және 2 мектепке қосымша құрылыс, Жаңаөзен қаласында 50 орынды қонақ үй, Ақтау қаласында 2 көппәтерлі тұрғын үй - 2001 жылы; драма театрдың, перзентхананың екінші бөлігінің құрылысы - 2002 жылы және басқа да объектілер).
Облыс өндірілетін құрылыс материалдарының негізгі номенклатурасы: темір бетон бұйымдары, тас-ұлутас қабырға материалдары, қиыршақ тас, құрылыс топырақтары, терезе және есік жақтаулары, тауар бетоны.
Маңғыстау облысында құрылыс материалдарын өндірумен айналысатын кейбір ірі кәсіпорындар: "Ақтас" ЖШС, "Теміртас" ААҚ, "Сүйіндік" ЖШС, "Ұлутас" ААҚ, "АғашТасАсфальт" ЖШС, "Өндірісік кәсіпорындар басқармасы" ЖШС, "Мырзабек" ЖШС, ДГП "Еңбек-Ақтау" МК.
Облыс бойынша өндірілген ұлутас көлемінің жиынтығы 2000 жылы 87,5 мың куб метрді құрады, 1999 жылғы өндіріс көлемінің салыстырғанда 1,1 есе артық.
Темір бетонқұрылымы 2000 жылы 39173 тонна шығарылды, яғни 1999 жылғы деңгейден 4,3 есе артық. 83,4 мың куб.метр табиғи құм мен қиыршық тас өндірілді.
2001 жылы материалдар өндіру мен құрастыру өсу қарқынының беиалысын арттырды. Сала кәсіпорындарымен 155,7 мың куб метр көлемінде тасө ұлутас өндірілді немесе 2000 жылғы деңгейге 179 пайыз, құм, саззауыт пен қиыршық тас 159,4 мың куб метр құрылыс құрылымдары дайындалды немесе 2000 жылғы деңгейге 175 пайыз.
2002 жылғы қаңтар-сәуірде толықтай облыс бойынша 51,4 мың куб метр ұлу тас, 34,8 мың куб метр көлемінде құм мен қиыршақ тас, 8000 тонна бетоннан құрылыс материалдары өндірілді.
2002 жылдың аяғына дейін құрылыс материалдарын шығару көлемін 2001 жылғы деңгейден жоғары орташа 7-8 пайызға арттыру күтілуде.

Өнеркәсіп дамуының негізгі проблемалары.

1. Облыстың әрекет етіп тұрған кенорындарында олардың артық қорының қысқаруына байланысты газдың тапшылығы, яғни болашақта өнеркәсіп өндірісін тұрақсыз энергиямен қамту қорқынышы.
2. Облыстан шет жерлерге құрылыс индустриясы өнімдері мен өндеуші өнеркәсіпті сатуға темір жолмен жүк тасымалдаудың жоғары тарифі кедергі келтіреді.
3. Тамақ, жеңіл өнеркәсіптің дамуы үшін шикі зат базасының тарифі кедергі келтіреді.
4. Еліміздің батыс аймағында "МАЭК" РМК үшін "КЕГОК" ААҚ көрсетілген қызметке тариф есебінің жасап тұрған әдісінің қолайсыздығына байланысты өндірілген электр энергиясы сатудың мүмкін еместігі.
5. Жер қойнауын пайдаланушы ірі кәсіпорындардың республикадан тысқары шағын габаритті жабдықтармен басқа да өнімдерді сатып алуға артықшылығы жергілікті тауар өндірушілерге, өнеркәсіп секторында қамтылғандарға, өндірілген өнімнің көлемін кеңейтуге және арттыруға мүмкіндікбермейді.
6. Аймақтың өнеркәсіп кәсіпорындарында сапаның халықаралық стандарттарының шектеулі жай енді сыртқы тауар рыногында жүру процессін тежейді.
7. Химия кешеніндегі сот талқылауының ұзаққа созылуы кәсіпорынның ұзақ уақыт бос тұруына (үш жылдан астам) және аймақтан және республикадан тысқары жерлерге білікті кадрлар жаппай кетуіне әкелді. Проблема ҚР Үкіметінің араласуын қажет етеді.

2. Перспективалар: 2003-2005 жылдар

Мақсаты мен басымдылығы. Мұнайгаз саласы аймақтың дамуы үшін тек табыс көзі есебінде ғана емес, сонымен қатар экономиканың басқа да салаларының әртарапты дамуына бейімделген сала есебінде зор маңызға ие.
Жоспарланған кезеңнің мақсаты мұнайгаз және химия саласын ьолашақта дамыту және өнеркәсіп кешенінің сыртқы және ішкі рынокта қайта өндеу өндірісінің бәсекеге қабілеттілігі есебінен қалыптастыру болып табылады.
Өнеркәсіпті дамыту жоспарында анықталған басымдылықтар:
1. Мұнайгаз саласының болашақта дамуы
2. Аймақтың химия саласы өндірісін қалпына келтіру және болашақта олардың химия саласы кәсіпорындары базасында жаңа өндірісін дамыту, қалыптастыру.
3. Қайта өңдеу өндірісін кеңейту.
4. Техникалық жабдықтар, халық тұтынатын жинақты тауарлар шығаруға бағытталған кәсіпорындарды қолдау мен дамыту.

Кейбір тауар рыноктарын дамыту перспективалары. Аймақта 2003-2005 жылдар кезеңінде химия өнеркәсібін дамыту міндеті тұр. 2005 жылдың аяғына дейін пластикалық масс зауыты өндірісін толықтай қалпына келтіріп, халық тұтынатын тауарлар өндірісінің және өнеркәсіптің кең спекторында пайдаланылатын полистролдің барлық маркасын: соққыға беріп (УПМ), жалпы арналған (ПСМ), көбіктегіш (ПСВ) шығаратын болды, сондай-ақ өнімнің жаңа түрлерін игеретін болады.
Минералды тыңайтқыштар: нитроаммофос, диамонийфосфаты және триполифосфат жуу құралдарына арналған құраушылар, шикізат пн реагент-аммиак, азот қышқылы мен күкірт қышқылы өндірісін қалпына келтіреді деп уүтілуде.
Әртүрлі бояулар, электродтар, мұнайгаз құрал жабдықиары шығаратын болады.
Бұл өнімдердің барлығы сыртқы да ішкі де рыноктарда бәсекеге қабілетті.
Тамақ өнеркәсібі өндірісін болашақта дамытудан алынатыны кондитер бұйымдарын шығару, қышқыл сүт өнімдері мен алкогольге жатпайтын сусындар өндіру.
Құрылыс материалдарын, оның ішінде ұлу тас, қиыршық тас, құм өндіру көлемі өсуде. Тікелей инвестиция тарту есебінен барит-целестин кені, кірпіш, жаяу жол тақтасы, цемент және черепица өндіру жөніндегі зауыт құрылысын салу жоспарлануда.

Қойылған мақсатқа жету жолдары. Жоспарланған кезеңде күш мұнайгаз саласында өнім көлемінің өсу қарқынын саптауға, химия саласыөндірісін қалпына келтіруге, пайдаланыстағы технологиялар мен құрал жабдықтарды жетілдіруге бағытталатын болады. Сондай-ақ кәсіпорындар өнімінің, оның ішінде тамақ, жеңіл өнеркәсіп пен машина жасаудың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында кәсіпорындарға саппа жүйесінің халықаралық стандарттары бойынша ИСО-9000 сериясын енгізу жөніндегі іс-шаралар іске асыру жөніндегі жұмыстар активтендірілетін болады.
Талассыз технологияның кешенге бірігу және құру. Өндіріске бірігу мақсатында аймақ экономикасының мұнай өндіру, химия және қайта өңдеу салаларындағы өзара байланыс жүйесін ұйымдастыру жөніндегі іс-шаралар іске асырылатын болады.
Бірінші кезекте химия кешенінің үш зауыты: күкірт-қышқыл, азот-түк және химия-гидрометаллургиялық, қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар іске асырылатын болады. Алдағы уақыттарда бұл өндірістерді жетілдіру және өнімнің жаңа түрлерін - сульфамин қышқылы, карбомид, аммиак селитрасын игеру қарастырылған.
Әрекет етіп тұрған өндіріс өнімі жаңа жоспарлану үшін шикізатпен қызмет етеді. Күкірт қышқылы зауытының өнімі өз кезінде көзделген су өндіретін жаңа зауыттағы су өндірісінде өнімі қажет зауыты өндірісі үшін шикізатпен қызмет ету мүмкін. Күкірт қышқылының өнімін жоспардағы тұз қышқылы зауытында пайдалануы мүмкін, яғни сульфид зауыты мен активті оксид зауытының жаңа өндірісіне өткізуге табады.
Карбамид өрт сөндіру құралдарын құрайтын - цианат және метталургия мен алтын өндіруде пайдаланылатын өнім-цианид өндіруге арналған жаңа цианид - цианит зауытына пайдаланылатын болады.
Жаңа өндірістерді аймаққа тікелей инвестиция тарту есебінен құру көзделген.

Өнеркәсіп саласының дамуы. Мұнай мен газ өндіру және тасымалдау. Мұнайгаз саласында 2003-2005 жылдар кезінде өнім өндіру қарқыны сақталды. 2003 жылы іс жүзінде барлық негізгі өндіруші кәіпорындар өндіру көлемін арттырды, оның ішінде:
"Маңғыстаумұнагаз" ААҚ - мұнайды 5,8 млн. тоннаға дейін немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейден 1,1 есе жоғары;
"Өзенмұнайгаз" ААҚ - 5 млн. тоннаға дейін немесе 2002 жылғы күтілетін кезеңге 111 пайыз.
Барлығы 14,1 млн. тонна мұнай өндірілетін болады. Өнеркәсіп өнімінің көлемі мұнайгаз секторында құндық тұлғасы 2002 жылғы бағамен 237,2 млрд. теңгені құрайды немесе осы жылдың күтілетін деңгейіне 109,7 пайыз. Облыста жалпы көлемдегі өнеркәсіп өнімінің үлесі 92,2 пайызды құрайды.
2005 жылдың соңына өнім өндірудің жалпы көлемі 16,6 млн. тонна мұнайжылғы күтілетін деңгейден 11,9 пайызға төмен.ға жетеді.
"Өзенмұнайгаз" ААҚ өндіру көлемі - Өзен кенорындарында ұңғыларды қалпына келтіруге бағытталған Өзен кенорындарын сауықтыру жобасының аяқталуымен кенорындардың өнімділігін арттыру, сондай-ақ өндірісті технологиялық қайта жарақтандыруға байланысты 7 млн. тонна мұнаға дейін айтарлықтай өседі.
Жоспарланған кезеңде жаңа кен орындары: Толқын, Боранкөл, Солтүстік Бозащы іске қосылатын болады, сонымен қатар аймақта мұнай өндіру көлемін арттыруға әсерін тигізетін болады.
Газ өндіру көлемінің қысқару беталысының сақталуын әрекет етіп тұрған кенорындарындағы артық қордың азаюымен түсіндіріледі, олардан басқа әлеуетті инвесторлар үшін газ кенорындарын әзірлеу және аталған өнімді өндіру коммерциялық қызығушылық тудырмайды, яғни өндіріс еңбекті көп қажет етеді және шығын көп жұмсалады.
Бүгінде облыста газ өндіруге, яғни 2003 жылы өндіру көлемінің 947 мың куб метрге дейінгі немесе 2002 жылғы күтілетін деңгеймен салыстырғанда 14,5 пайыз қысқарту ниетіндегі "Өзенмұнайгаз" ААҚ қамтылған, сондай-ақ газ өндіру көлемі айтарлықтай емес-жылына 100-130 млн.куб.метрге газ өндіретін "Тенге" БК мен "Газсервис" ЖШС.
2005 жылдың соңында газ өндіру көлемі аймақ бойынша 1,1 млрд. куб.метрді құрады, яңни 2002 жылғы күтілетін деңгейден 11,9 пайызға төмен.
Мұнай тасымалдау "Казтрансойл" ЖАҚ Батыс филиалы мен Ақтау теңіз портының құбыр желілері жүйесі арқылы жүзеге асады.
Ақтау теңіз порты арқылы 2003 жылы 5582 мың тонна, 2005 жылы 8051 мың тонна, оның ішінде "Қазақтеңізкөлікфлоты" НМЕН ЖАҚ 4575 мың тонна, немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейге 164,7 пайыз мұнай тасымалданатын болады.

Химия өнімін өндіру. Жоспарланған кезеңде химия саласы жанданады деп күтілуде. Жылсайын пластикалық масс зауытында өндірісті қалпына келтіру қарқыны жақсаратын болады. 2003 жылы полистирол өндіру 20 мың тоннаға өседі, яғни 2002 жылғы күтілетін нәтижеден 1,7 есе артық, 2005 жылға 50 мың тонна шығарылатын өнімнің ассортиментін кеңейту.
Химия кешенінде өндіріс жаңартылды. Минералды тыңайтқыштар - нитроаммофос, фосфат диаммониін өндіру қалпына келтірілетін болады.
Қаралған кезеңде аймақтық химия кешенінің жұмыс жасап тұрған кәсіпорындар базасында әртүрі химия өндірісін құру сызбасын әзірлеу жоспарланған. Сондықтан жұмыс жасап тұрған өндірістерді қайта жаңарту және жетілдіру нәтижесінде карбамид, аммиак селитрасы, сульфамин қышқылы шығару игерілетін болады. Химия саласында әлеуетті инвестицияларға төмендегі өндірістерді - су өндірісінде пайдаланылатын өөөөө зауыты тұз қышқылы зауыты, магний оксид зауыты мен басқа да химия өндірісін ұйымдастыру ұсынылатын болады.
Тұтастай химия саласы өніміні көлемі 2003 жылы құндық тұлғада 2002 жылғы бағамен 3,1 млрд. теңгені құрайды, жоспарланған 2002 жылғы күтілетін деңгеймен салыстырғанда 104,8 пайызды құрайды. 2005 жылы химия өнімінің көлемі 4,1 млрд. теңгеге дейін өседі немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейден 1,2 есе.

Машина жасау және металл өндіру. Машина жасауда өндіріс көлемінде айтарлықтай өзгеріс болмайды. Облыс кәсіпорындары негізінен мұнайгаз өндіру өндірісі үшін шағын және орта габаритті өнімдер шығарады. Бүгінде өндірілген өнімдердің ішкі рыноктағы бәсекеге қабілеттілігі жеткіліксіз.
2003 жылы бұл салаларда өндіріс көлемі құндық тұлғада 2,8 млрд. теңгені құрайды немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейге 115 пайыз. Бұрынғыша күш құрылымдары үшін арнаулы мундирлі және форменді киімдер, өнеркәсіп секторлары үшін арнаулы киімдер, жеңіл өнеркәсіптік төсек орын жамылғысы және басқа да өнімдері өндірілетін болады.

Былғары және аяқ киім өнеркәсібі. Аймақта аяқ киімді жалғыз арнаулы кәсіпорын "Ақбөбек" ААҚ өндіреді. 2003 жылы аяқ киім өндірісінің көлемі 2002 жылғы күтілетін деңгейге қатынасы бойынша айтарлықтай өспейді және нақты тұлғада 102,9 пайызды құрайды немесе 17,6 мың пар. Аяқ киім тігу негізінен күш құрылымдары үшін жүзеге асырылады, мұнайгаз жүйесі үшін арнаулы аяқ киім және тұрғын халық үшін аз көлемде аяқ киім шығарады.
2005 жылы аяқ киім өндіру 19,4 мың парға жетеді, құндық тұлғада 170,8 млн. теңге немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейге 115,5 пайыз.

Тамақ өнеркәсібі. 2003-2005 жылдарғы жоспарланған кезеңде саланың даму қарқыны тұрақты болып қалады. Тамақ өнімдері өндірісінде негізгі үлесті сүт өнімдерін шығару - 50 пайыздай алады.
2003 жылы ққұндық тұлғада 2002 жылғы бағада 397,9 млн. теңгенің тамақ өнімі өндірілетін болады, оның ішінде 192,7 млн. теңгенің сүт өнімдері, яғни 2002 жылғы күтілетін деңгейден 5,4 пайыз көп. Тамақ өнімдері өндірісінің өсуінің шамалы қарқыны аймақта экономиканың осы секторын кеңейту және дамытуға арналған шикізат базасының болмауымен байланысты. 2005 жылдың аяғына дейін 550,7 млн. теңге көлемінде өнім өндірілетін болады немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейден 1,2 есе жоғары.

Электр энергиясы. Электр энергиясы, газ және су өндіру және таратуда 2003 жылы өндіріс көлемі 10,1 млрд. теңгеге дейін өседі немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейге қатыс бойынша 103 пайыз құрайды. Бұл жүйеде қамтылған кәсіпорын - "МАЭК" РМК қазіргі уақытта сауықтыру рәсімінде тұр, осыған байланысты өндіріс көлемінің айтарлықтай өсуін күтпейді, яғни өндірісті жетілдіруін қамтамасыз ету керек.
2005 жылы өндіріс көлемі 13,9 млрд. теңгені құрайды немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейге 116,2 пайыз. Өндіріс көлемінің өсуі негізінен Химия саласы өндірісін қалпына келтірумен байланысты.

Жоғары технологиялық өндіріс құру. Ақтау қаласы аумағында арнаулы экономикалық аймақ құрумен байланысты, сондай-ақ аймақтың химия саласын дамыту сызбасын әзірлеу жоспарланған кезеңде алдыңғы қатарлы технологияларға негізделген, ғылым мен техниканың жаңаша жетістіктерін қолданумен бірқатар жаңа өндірістер ұйымдастыру көзделеді. Бұл мақсат үшін 2002 жылы инвестициялық дамуының химия саласын құру және дамуының аймақтық бағдарламасының жобасы аяқталды, АЭА құру туралы іс-шаралар жүзеге асырылуы тиіс. Жаңа өндірістер ұйымдастыру ұсынылған жобаға өз қаражаттарын салуға дайын әлеуетті инвесторлармен жүзеге асырылады.

Экспортты әртараптандыру. Аймақтың сыртқы сауда айналымында негізгі экспорт бобы болып мұнай шикізатықалады. 2002 жылы пластикалық масс зауыты өндірісін қалпына келтіруімен және кейінгі жылдардағы өнім өндіру көлемінің артуымен экспорт құрылымы 2003 жылы аздап өзгереді. Болашақта химия кешені өндірісінің қалпына келтіруімен 2004-2005 жылдарда сыртқы сауда айналымының экспорт бабын минеральды тыңайтқыштармен толықтырады.

Мамандырылған еңбек ресурстары. Аймақ экономикасының өндіріс секторының дамуы мамандырылған кадрларға сұраныстың өсуіне әкеледі. Облыста өнеркәсіп кәсіпорындары үшін мамандарды Ш. Есенов атындағы Ақтау Мемлекеттік университеті, Жаңаөзен мұнай және газ колледжі, Маңғыстау политехникалық және энергетикалық колледжі, сондай-ақ төрт кәсіптік мектеп дайындайды. Орта-арнаулы оқу орындары электр энергиясы, газ және су өндіру және тарату жөніндегі кен өндіруші және өңдеуші өнеркәсіп пен кәсіпорындар үшін 24 өнеркәсіп мамандығы бойынша дайындық жүргізеді.
2001 жылы облыстың кәсіптік техникалық мектептері мен колледждерін өнеркәсіп мамандығының 557 маманы бітіріп шығарды. 2002 жылы жұмысшы мамандықтарымен 452 маман бітіреді деп күтілуде, олардың көпшілік үлесі (44,9 пайыз) мұнай саласына кіреді. 2003 жылы 1029 маман бітіреді деп жоспарланған, яғни 2002 жылғы күтетін деңгейден 2,3 есе көп. 2005 жылы жұмысшы кадрларына аймақ салаларының сұраныстарына байланысты 2002 жылғыдан 2,1 есе артық мамандырылған жұмысшы кадрлары бітіреді деп күтілуде. Жалпы санынан -2025 маман (54,9 пайыз) мұнайгаз өндіру саласы үшін, 413 маман (11,2 пайыз) - химия өнеркәсібі үшін, энергетика саласы үшін 495 маман, оның 24 мастері электр жабдықтарын жөндеу жөніндегі дайындалатын болады. 2002-2005 жылдары 3690 маман бітіріп шығады деп жоспарлануда.
Ш. Есенов атындағы Ақтау мемлекттік университетінде 10 мамандық бойынша өнеркәсіп кәсіпорындары үшін инженерлер дайындайды. 2001 жылы 9 мамандық бойынша 2226 инженер бітіріп шықты, оның мұнайгаз өндіру саласы үшін 1123 инженер (85,4 пайыз).

Өнеркәсіпте шағын кәсіпорындардың дамуы. 2002-2005 жылдары қосымша жұмыс орындарын ашу арқылы жеке меншік үлгісіндегі шаруашылық субъектілері санының одан әрі өсуі көзделеді, яғни рынокты тауарлармен және қызмет көрсетумен толық қамтамасыз етуге, бәсекелестікті дамытуға бейімделетін болады.
Өнеркәсіпте қамтылған шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны 2005 жылы 800 бірлік ретін (2002 жылға 128,0 пайыз) құрайды. Экономиканың өнеркәсіп секторында шағын кәсіпорындарда жұмыспен қамтылғандар саны 3120 адамға дейін өседі, яғни 2002 жылмен салыстырғанда 124,2 пайыз құрайды, өндіріс көлемі 1991,2 млн. теңгеге дейін өседі немесе 2002 жылғы деңгейге 13,6 пайыз.
Өнеркәсіпте шағын бизнестің дамуы үшін мынадай қажетті алғышарттар бар:
- бизнес-жоспардың болуы (қазіргі уақытта екінші дәрежелі банкте өндіріс жүйесінде 11 жоба (64,7 пайыз), қызмет көрсету жүйесінде 4 (23,5 пайыз) және ауыл шаруашылығында 2 жоба немесе 11,8 пайыз кіретін, барлығы 17 жоба қаралуда жатыр;
- еркін қуыстың болуы (тамақ өнеркәсібі, мұнайды қайта өңдеу, тұрмыстық және өнеркәсібі қалдықтарын қайта пайдалану және т.б.);
- бизнес негізінде оқу жөніндегі курстардың болуы (2000 жылы ОКИОК жүйесі бойынша 30 кәсіпкер оқудан өтті, 2001 жылы "ПРАГМА" корпорациясының жобасы бойынша 142 адамға арналған 8 оқу курсы өткізілді, "Евразия" қоры арқылы "Бизнес негізінде" қысқа мерзімді бағдарламасы бойынша жаңадан бастаған кәсіпкерлерді оқыту үшін грант алынып, 61 адам оқудан өтті. 2002 жылдың 3 айында 69 жаңадан бастаған кәсіпкерлер курстарда тыңдаудан өтті).
Өнеркәсіп секторында шағын кәсіпкерлікті одан әрі дамыту үшін бар мүмкіндіктерді жасақтауда оларды жою жөніндегі тиісті шара қажет ететін проблемалар бар және негізг проблема тек өнеркәсіп секторында ғана бизнеспен айналасуға тілек білдірген кәсіпкерлерде қысқа мерзімді несие алуға кепілдік мүліктің болмауы болып табылады.

Тұрғын үй құрылысы және құрылыс материалдарын өндіру. Жоспарланған кезеңде тұрғын үй құрылысының көлемі жеткілікті жоғары болады. 2003 жылы кәсіпорындар қаражаты есебінен тұрғын үй салу көлемі қысқарады, алайда муниципалды және жеке тұлғалардың тұрғын үй салуы 2001 жылғы деңгейден тиісінше 1,6 және 1,1 есе асып түседі. 2005 жылы тұрғын үй салудығ жалпы көлемі 80,1 мың шаршы метрді құрайды, сондықтан жеке тұлғалардың тұрғын үй құрылысын салу көлемі 2002 жылғы күтілетін деңгейге 1,6 есе өседі, муниципалды тұрғын үй 1,3 еседен артық іске қосылатын болады.
Тұрғын үй құрылысы көлемінің, оның ішінде көппәтерлі тұрғын үйлердің өсуімен 2003 жылы бетоннан жинақты құрастыру өндірісі 2002 жылғы 5,7 мың тоннадан 53,8 мың тоннаға дейін, қаптама тоқта 769 тоннаның орнына 815 тоннаға дейін өседі. Ұлутастан қабырға материалдарын жасау өндірісінің көлемі 860 мың куб. метрге өседі немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейден 1,1 есе артық.
2005 жылы тас-ұлутас өндірісінің көлемі 960 мың куб.метрге дейін немесе 2002 жылғы күтілетін деңгейден 17,8 пайыз артық, құм 38 мың куб. метрге немесе 126,6 пайыз, бетон құрастырмалары 61,5 мың тоннаға немесе 2002 жылғы деңгейден 14,3 пайыз жоғарыға жетеді деп күтілуде.

Өнеркәсіпті орналастыру. 2003-005 жылдардағы кезеңде өнеркәсіп секторы негізінен аймақта өнеркәсіп орталығы болып табылатын Ақтау қаласы аумағында басымдылықпен орналасқан әрекет етіп тұрған өндірістер мен арнаулы экономикалық аймақ (АЭА) базаларында және Жаңаөзен қаласында дамыту жоспарлануда. Сондай-ақ барлық жоспарланған жаңа өндірістер Ақтау қаласына орналастырылатын болады, яғни бұл өндірістердің химия кешені кәсіпорындарымен бірлесуі көзделеді. Ақтау және Жаңаөзен қалалары аумағында негізгі еңбек ресурстары орналасқан, өнеркәсіп мамандарын дайындау үшін базасы бар.

3 Тарау. Ауыл шаруашылығы дамуы

1. Талдау: 2000 - 2002 жылдары

Егіншілік. 2000 жылы облыстың жалпы жер көлемі 165564,2 мың гектарды құрады, оның 12672,2 мың гектары ауыл шаруашылығының жері болып есептелінеді, оның ішінде шабындық жер көлемі ауыл шаруашылығы жер көлемінің барлығы 0,01 пайыз құрайды.
Облыс шаруашылықтарының барлық санаттарында 2000 жылы егін үшін 89,4 га жерге ауыл шаруашылығы дақылдары себілді. Себілген жер көлемінің айтарлықтай бөлігін ашық және жабық грунтті көкөніс алады, олардың үлесіне 2000 жылы барлық себілген жердің 50 пайызы кіреді.
Бақша үшін жер көлемінің үлес салмағы 24 пайыз, жемшөп дақылдары - 23 пайыз құрады.
Суармалы егіншілікпен негізінен шаруа қожалықтары қамтылған. Жер мөлшері негізінен суару үшін пайдаланылатын жер асты су көздерінің аз мөлшерімен байланысты 3-5 га құрайды.
Жайылымды суландыру 55 пайыз құрайды. Облыстық жайылымы өнімділігінің жоғары еместігімен, жыл сайын және маусым сайын тез ауытқушылығымен сипатталады. Маусым бойына пайдаланудың көпшілік үлес салмағы күзде-қыста 48 пайыз болады, көктемде - жазда 39 пайызды ұстайды. Жайылыстың түсімділігі гектарына 0,5-1,7 центнер жемшөп өлшемін құрайды. Суармалы егіншілікпен 90 гектарға жуық жер қамтылған, одан әрі басқа әрект етіп тұрған 5-6 ден жер бөлігі 2418 саяжай учаскелері бар.
Облыстық табиғат ерекшеліктеріне байланысты, бақшашылдықпен және бағбандықпен жаппай айналасу мүмкін емес. Сонымен қатар Астрахань - Мангышлак су құбырындағы жайық суының жоғарғы бағасы өнімнің өзіндік құнының жоғары болуынан және олардың бәсекеге қабілетсіздігінен суармалы егіншіліктің дамуын ынталандырмайды.
2000 жылы тыңайтқыштар қолдануымен ахуал жақсарды: 92 центнер минеральды тыңайтқыш, оның ішінде азот және өөөөөөөө енгізілді. Осымен байланысты облыста өсетін негізгі ауыл шаруашылық дқылдарының түсімділігі артты: көкөніс түсімділігі 1997 жылғы деңгейден 58 центнерге, азық-түлік бақша түсімділігі 6 центнерге артты.
2000 жылы жинақталған жалпы түсім 1999 жылмен салыстырғанда көкөніс дақылдары 4 есеге жуық, бақша 2 пайызға артты.
Осы мезгілдер мал азықтық кукурузаның жалпы түсімі жартылай төмендеді, шөп 5 есе, картоп пен мал азықтық дәнді дақыл жинау қалыс қалды.

Техникалық парк. 2001 жылдың басында шаруашылықтардың барлық санаттарында 135 трактор, 89 трактор тіркемесі, 53 трактор косилкасы, 39 тырма, 20 жинақтаушы - пресс болды.
Шаруашылықтардың қажетті машиналар мен механизмдер жиынтығымен жеткіліксіз қамтамасыз етілуінен жұмыссыздарды механикаландыру деңгейі төмен қалып отыр.2000-2001 жылдары техникалық парк іс-жүзінде ауылшаруашылығын қаыптастыруға техникалардың қымбаттылығынан толықтырылмады. Лизинг бойынша техникаларды жеткізудің пайдаланыстағы жүйесі лизинті өтеудің көп емес мерзімі мен құнының жоғарлығынан мал шаруашылығы қожалықтары үшін тиімді емес.

Мал шаруашылығы. Мал шаруашылығы негізгі бағытын аймақ халқының қажеттілігінің 30пайызынан аспайтын көлеміндегі, өндірілетін өнімдер - ет, сүт, жүн және қаракөл елтірісі, аймақтың ауыл шаруашылығын дамытуға арналған.
Аймақ халқын негізгі тамақ өнімдерімен, ішінара сүтпен және етпен, тұрақты қамтамасцыз ету, облыстың агарлық секторын күшейту мақсатында мал шаруашылығы саласының болашақта қарқынды дамуына орталықтандырылған.
Осыған байланысты аграрлық сектор тек қой,жылқы және түйе өсіретін жайылыстағы мал шаруашылығына бағытталған.
Қой шаруашылығындағы негізгі бағытта аймақтың мал шаруашылығының дәстүрлі саласы - қаракөл қой шаруашылығы дамытылатын болады. Өнделген түрдегі қаракөл шикізаты сыртқы және ішкі рынокта жоғары сұраныста пайдаланылады.
Жылқы шаруашылығымен түйе шаруашылығында басымдылық айрықша суындар: шұбат пен қымыз өндіруді арттырумен қылқы табыны мен түйе шаруашылығында қалатын болады.
Маңғыстау облысында бес асыл тұқмды шаруашылық бар: "Қарағантүбек" АҚ, "Құланды" АҚ, "Таушық" ЖАҚ, "Түлік" АҚ және "Сенек" ААҚ.
Неғұрлым ірі түйе шаруашылығы "Таушық" ЖАҚ жаңа технология бойынша шұбат өндіру жөніндегі цех салынуда.
Сондай-ақ күш жылқы етінен ұлттық өнім өндіруге, яғни жыл мезгілдері бойына ет өнімдерін тиімді пайдалануға мүмкіндік беруге күш орталықтандырылатын болады.
2000 жылы мал басының төмендеуін болдырмау, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемін құлдыратпау мақсатында облыстың ауыл шаруашылығы басқармасында 2000-2005 жылдарға арналған ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуының аймақтық бағдарламасы әзірленді.
Осы бағдарламаны іске асыру нәтижесінде соңғы екі жыл ішінде облыста мал басы санының өсуінің, ауыл шаруашылығы өндірісінің тұрақтану беталысы байқалды. 2001 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша барлық санаттарда 5539 бас ірі қара малы, 323,7 мың бас қоймен ешкі, 26256 бас түйе мен 25346 бас жылқы болды, яғни 1999 жылғы деңгейден 3-7 пайызға асып түсті.
2000 жылғы жалпы өнім көлемі 1999 жылмен салыстырғанда 100,2 пайызға артты.
2001 жылы жалпы өнім көлемі 939,1 млн. теңгені құрады, 2000 жылға 107,6 пайыз.
Сүт өндіру 2,5 мың тонна құрады немесе 2000 жылғы деңгейге 105,7 пайыз, ет өндіру көлемі 5,7 пайызға артты немесе 8230,6 тонна ет өндірілді.
Мал басының саны: ірі қара 4 пайызға, қой мен ешкі 1,9 пайызға, жылқы 0,9 пайызға, түйе 2,1 пайызға өсті.
2002 жылғы қаңтар - сәуірде ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 275,9 млн. теңгені құрады, өткен жылдың тиісті кезеңімен 7,3 пайызға төмен. Бұл үшін ет өндіруді 9,1 пайызға азайтуға жол берілді. Сүт пен жұмыртқа өндіру, керісінше тиісінше 2,1 және 2,6 пайызға артты.
Ет өндірудің азаюы ағымдағы жылы малдың кеш төлдеуінен, сондай ақ қыс айларынан кейін ауыл шаруашылығы өндірушілерінің мал күйінің арық болуынан малды союға жіберуге мүмкіндігінің болмауымен байланысты.
Қаралған кезеңде шошқадан басқа, мал басының барлық түрінің өсуіне қол жеткізілді. Құс саны 21,2 пайызға төмендеді.
2002 жылдың аяғында жалпы өнім көлемін 1035 млн. теңге деңгейінде қамтамасыз ету көзделуде, яғни 2001 жылғы деңгейден 3,5 пайыздан жоғары болады. Мал басының өсу қарқыны сақталады.

Ауыл шаруашылығындағы инвестиция. 2000 жылы ауыл шаруашылығына 80,0 млн. теңге инвестиция жолданды, оның ішінде: мал шаруашылығына 27,7 млн. теңге, ауыл шаруашылығының басқа салаларына 52,3 млн. теңге. Көп салалы ауыл шаруашылық кәсіпорны "Сенек" ААҚ қаракөл өңдеу жөніндегі цех құрылымына 3,1 млн. теңге жолданды.
2001 жылы 25,3 мың теңге игерілді, оның ішінде мал шаруашылығын дамытуға 25278 мың теңге.
Ағымдағы жылдың төрт айында ауыл шаруашылығын дамытуға 7,3 млн. теңге бағытталды.
Саланың негізгі проблемалары:
1. Аграрлық сектор үшін негізгі проблема - ауыл шаруашылығы өндірушілерінде несие ресурстарын алуы және болашақта дамуы үшін өтімді кепілдіктің болмауы.
2. Асыл тұқымды мал өндірумен айналысатын шаруашылықтардың дамуына мемлекеттік қолдаудың жетімсіздігі.
3. Ауыл шаруашылығы техникаларының лизингте қымбат бағада сатып алудың және қысқа мерзімде қайтарудың мүмкін еместігі.

2. Перспективалар: 2003-2005 жылдары.

Егіншілік. Облыстың жайылысқа пайдаланатын жерлерінің басым көлемі қанағаттанарлық жаңдайда, алайда облыста өнеркәсіпті қарқынды игеру, мұнайгаз құбырларын салу, мұнай және газ кенорындарын іздеу жайылысқа пайдаланатын жер аумағының бұзылуын үнемі арттырып келеді.
Жыл сайын ауыл шаруашылығы жерлеріне қауіп төндіретін жаппай зиянкестер: шегіртке, жусан жапырақтарын жеу және т.б. Олармен күресте мезгілінде шара алмаса үлкен зардаптарға соқтыруы мүмкін.
Қызыметтерінің негізгі бағыттары:
- жайылысты мезгілінде зерттеп, терсеруді ұйымдастыру, қауіпті зиянкестердің орналасуы мүмкін жерлерін болжау және жұғу ошақтарын жою жөнінде тиімді шаралар өткізу;
- облыс аумағында шекарадан қауіпті зиянкестердің дендеп еніп кетуіне және өсімдіктердің ауруына күзетті күшейту.
Жер қатынастарын іске асыру мақсатында облыста табиғи ортаны қорғау және жерді қорғау жөніндегі қажетті шаралары анықталған Маңғыстау облысының шаруашылық - жер құрылысының сызбасы әзірленді.
Перспективада жер асты су көздері қорының аздығынан, жаңа учаскелерді игеру қиындығынан егіс алқабын кеңейту күтілмейді. Суармалы егіншілікпен айналасуға тілек білдіруші шаруа қожалықтарына уческе бөліп беру несие алу үшін бизнес - жоба жасау сияқты қажетті көмектер көрсетледі.

Техникалық қамту. Ауыл шаруашылығын қалыптастыруда шөп жинаушы техникаларды: лизинг бойынша сатылмайтын косилка, жинақтаушы пресс және т.б. қажет етеді.
Соңғы 8 жылда іс жүзінде ауыл шаруашылығын қалыптастырудың техникалық паркі техникалардың қымбаттылығынан толықтырылған жоқ.
2003-2005 жылдардағы жоспарланған кезеңде ауылдықтарға көмек көрсету мақсатында МТС құрылатын болады, яғни қажетті техникалармен қамтамасыз етілетін болады, сонымен қатар жаппай несие серіктестігін ұйымдастыру жоспарлануда.
2002 жылдың екінші жартысында жаңадан құрылған "Маңғыстауагропромсервис" МҚК өз қызметін жалғастыратын болады.

Мал шаруашылығы. Облыстың аграрлық секторында әртүрлі шаруашылық үлгілерімен ұсынылған орнықты ұйымдық-өндірістік құрылым қалыптасқан. Малдың барлық түрінің саны мен мал шаруашылығы өнімі көлемінің өсуін, үй қожалығындағы мал шаруашылығының орнақты дамуын, аймақтың малдәрігерлік қолайлығын атап өту керек. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында сауықтыру жұмыстары жоспарлы өтуде, ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу жөніндегі шағын цехтар ұйымдастыру, сервистік кәсіпорындар ұйымдастыру басталды.
Алайда мал шаруашылығының болашақта дамуы мал басын арттырудың проблемалық жетістігінің бірі. Мал шаруашылығының қарқындауының негізгі факторы арасында басымдылық жағдай асылтұқымды - селекциялық жұмыстарда, тиісті асыл тұқымды базын ашу, дайындау операцияларын жетілдіру, ауыл шаруашылығын несиелендіру мүмкіндіктерін кеңейтумен өлшенетін болады.
2003-2005 жылдарда мал басының тез өсуі мал шаруашылығының дамуының жайылыстық жер жағдайы мен ауа райы-климат жағдайына тәуелділігімен байланысты өтпейді. Қай ауданда болса да қолайсыз жағдай үнемі кезеңмен байқалады, сондықтан жоспарды әзірлегенде мал басының өнімділігі мен санының өсуі облыста аудандастыру үшін орташаланған, сипатты тұқым мен табиғи-климат жағдайы қабылданған.
"Ақ құс" ААҚ кәсіпорнында инвестициялаудың нақты бағдарламасы болмауына байланысты құс шаруашылығы өнімі көлемінің өсуі айтарлықтай болмайды.
Облыс экономикасының аграрлық секторында 2003-2005 жылдарда көкейтесті міндеттерді шешудің төмендегідей жолдары белгіленген:
- болашақта асыл тұқымды - селекциялық жұмыстарды жетілдіру есебінен мал шаруашылығының тұрақты дамуын қамтамасыз ету;
- "Таушық" ЖАҚ-да шұбат дайындау және оны полиэтилен ыдысқа құю жөніндегі цех құрылысын аяқтау;
- "Сенек" ААҚ-да жүн жуу жөніндегі цех құрылысын аяқтау.

Аграрлық секторды несиелендіру. Экономиканың аграрлық секторын несиелендіру барлық уақытта белгілі бір қиындықтармен қатар жүреді, нақты айтқанда ауыл шаруашылығы өндірушілерінің өтімді кепілді мүмкіндігінің болмауы.
Аграрлық секторды несиелендіру мәселелерін шешудің төмендегі жолдары белгіленген:
- өздерінде бар қаражаттары есебінен несие ресурстарын құру;
- несие серіктестігін құру туралы мәселені пысықтау;
- "Маңғыстауагропромсервис" МҚК арқылы несие менджментін ұйымдастыру.

Ақпарат-маркетинг жүйесін қалыптастыру. Қазіргі уақытта Маңғыстау облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының маркетинг қызметі агроөнеркәсіп кешенінің жағдайы туралы ақпараттар жинайды және өңдеуден өткізеді. Одан басқа өткізу, баға рыноктары бойынша ақпараттар жинайды және қорытады. Барлық жұмыстар тауар өндіруші - облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы - Ауыл шаруашылығы министрлігі сызбасы бойынша жүреді. Рыноктың қатынастарды тереңдету жағдайында облыстың ауыл шаруашылығының ақпарат-маркетинг жүйесінің болашақта дамуы және техникалық жарақтануы, әртүрлі деңгейдегі пайдаланушылардың ақпараттық қажеттілігін барынша қанағаттандыратын аудандық звеноларда ақпараттық жүйені енгізу жөніндегі жұмыстар өткізілетін болады.

4 Тарау. Инвестициялық қызметі

1. Талдау: 2000-2003 жылдар

Талданып отырған 2000-2001 жылдары негізгі капиталдың дамуына облыс бойынша толықтай қаржыландырудың барлық көздері есебінен 90136 млн. теңге инвестиция жолданды.
2000 жылы инвестиция көлемі алдыңғы жылмен салыстырғанда 3,1 есе өсіп, 36024,9 млн. теңгені құрады.
2001 жылы материалдық негізгі капиталға 54111,1 млн. теңге көлемінде инвестиция жолданды, яғни 2000 жылмен салыстырғанда 30 пайыз артық.
Инвестиция құрылымында негізгі капиталда көбірек үлесін 80 пайыз жобасында күрделі құрылыстағы инвестиция алады.
Есеп беріп отырған жылдары 34468,2 млн. теңге сомасында негізгі қор көрсетіледі, оның 70 пайыздан астамы мұнай өндіруші салаларға, көлік пен байланысқа 20-25 пайыз, өндірістік емес жүйе объектілерінде негізгі қор 5-10 пайыз шамасында келеді.
"Қарақұдықмұнай" ЖАҚ, "Өзенмұнайгаз" ААҚ, "Қаражанбасмұнай" ААҚ, "Маңғыстаумұнайгаз" ААҚ сияқты мұнай компанияларымен 2000 жылы - 74, 2001 жылы - 188 мұнай ұңғылары кірістірілді. "Маңғыстаумүнайгаз" ААҚ Қаламқас және Жетібай кенорындарында өндірістік жайластыру жалғасуда, мұнайды қыздыруға арналған 4 пеш, 3 буферлік сыйымдылық іске қосылды; Жетібай, Оймашы кен орындарында амбар мұнайын дайындау қондырғысы салынды. "Өзенмұнайгаз" ААҚ 52 км кәсіпшілікаралық мұнайқұбыры, Батыс Теңге кен орнынан магистралды газ құбырына табиғи газ беру үшін 6 км газ құбыры тартылды.
Жаңаөзен қаласында 1266 оқушыға арналған және Ақтау қаласынан 1560 оқушыға арналған жалпы білім беретін мектеп пайдалануға берілді.
2001 жылы Ақтау портын қайта жаңартудың бірінші кезеңі аяқталды және паром терминалы пайдалануға беріліп, 1,5 млн. тоннаға дейін құрғақ жүк пен 8,0 млн. тоннаға дейін мұнай өнімдері бойынша жүк тасымалдау көлемін арттыруға мүмкіндік туды.
30 км газ құбыры желісі, 74 км электр берілісі, 43,7 км байланыстық кабельдік желісі ұзартылды.
2000-2001 жылдары тұрғын үй құрылысына 1450,6 млн. теңге (күрделі құрылыстағы инвестиция көлемінің 2,1 пайызы) жалданды. 99358 шаршы метр тұрғын салынды, оның ішінде 2001 жылы - 50858 шаршы метр.
Салынған тұрғын үйлердің жалпы көлемінен негізгі үлес - 81,6 пайызы тұрғындар қаражаты есебінен берілді, кәсіпорындар қаражаты есебінен 9347 шаршы метр салынып 18,4 пайызды құрады.
Қаржыландыру көздері бойынша инвестиция құрылымында жыл сайын кәсіпорындардың өз қаражатының үлесі артып келеді. Мысалы, егер 2000 жылы өз қаражаттарымен шетелдік инвестиция үлесін иелену 6,9 пункт құраса, 2001 жылы өз қаражаттарының үлесі 68,8 пайыз, шетелдік инвестиция 23,9 пайызды құрады.
Инвестиция салуға көбірек тартылған инвестициялар үшін мұнайөндіру саласы болып табылады, яғни беруші инвестицияларға жеткілікті жоғары табыспен қаражатын тез қайтарады.
Жоғары қосылған құнды өндіріс құруға бейім экономика салалары нашар қаржыландырылады.
Өнеркәсіптің өңдеуші саласын дамытуға 2000 жылы инвестицияның барлық көлемінің 0,2 пайызы ғана тартылды, 2001 жылға - 0,9 пайызы.
Ағымдағы жылдың оңтайлы бағасы негізгі капиталға 65,7 млрд. теңге ретінде инвестиция жолдау көзделеді, яғни инвестиция көлемін 2001 жылмен салыстырғанда 12,5 пайызға өсіру.
Кәсіпорындардың өз қаражатының және шетел инвестициясының негізгі үлесі тиісінше 53,6 пайызы және 40,8 пайызы болып, салыстырмалы жоғары болып қалады.
Ағымдағы жылы, алдыңғы жылдар сияқты, кәсіпорындардың өз қаражатының және шетел инвестициясының негізгі үлесі мұнай өндіруге 48822 млн. теңге немесе инвестицияның жалпы көлемінің 76,5 пайызы жолданатын болады.
4311 млн. теңге көлеміндегі жергілікті бюджет қаражаты негізінен облыстық инфрақұрылымын дамытуға жолданатын болады, оның ішінде жергілікті маңызды автожолдары құрылысын салу мен қайта жаңартуға, Ақтау және Жаңаөзен қаласында канализациялау -тазалау имараттарының құрылысын салу мен қайта жаңарту, ауыз су мен техникалық су құбырларын, электр және жылу жүйелерін жөндеу.
167 мұнай ұңғысы салынып, пайдалануға берілетін болады.
"ММГ" ААҚ "Су тұщыту зауыты" пайдалануға берілетін болады. Сонымен қатар аймақтың әлеуметтік жобасын қаржыландыру үшін қаралған, Аджип ККО компаниясының қаражаты есебінен Ақтау қаласында 90 төсектік перзентхананың 2 блогін пайдалануға беру белгіленді.
Тұрғын үй салуға 1079,3 млн. теңге артық игерілетін болады, 72,9 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, оның 62 пайызы азаматтардың өз қаражаттары есебінен - 45,2 мың шаршы метр, жергілікті бюджет қаражаты есебінен 6,0 мың шаршы метр, кәсіпорындар қаражаты есебіненн 21,7 мың шаршы метр.

2. Перспективалар: 2003-2005 жылдар

Жоспарланған 2003-2005 жылдарда инвестиция көлемі негізгі капиталда 262428,2 млн. теңгені құрайды. Инвестиция көлемінің өсуі алдыңғы жылдармен салыстырғанда 2003 жылы 6,3 пайызға немесе 74085,9 млн. теңгені; 2004 жылы 13 пайызды немесе 88769,6 млн. теңгені, 2005 жылы -5,8 пайыз немесе 99572,7 млн. теңгені құрайды.
Инвестиция құрылымында экономикалық қызмет түрлері бойынша өңдеуші салаларда, әзірге мұнай өндіру басымдылық жағдайда қалатындықтан, инвестиция көлемін арттыру көзделуде.
Облыста бұл кезеңдерде кірпіш және черепица өндіру жөніндегі зауыт салынатын болады, цемент зауытының, мұнай түржиыны құбырын өндіру жөніндегі зауыт құрылымдары басталады. Жыл сайын құрылыс индустриясы кәсіпорындарымен 500 млн. теңге ретінде өз қаражаттарын техникалық қайта жарақтандыруға және өндірісті кеңейтуге жолдайтын болады.
Өнеркәсіптің өңдеуші салалары кәсіпорындарының негізгі капиталға жолдаған қаражаты 2003-2005 жылдары 12600 млн. теңгені құрайды немесе инвестицияның жалпы көлемінің 4,8 пайызы.
Тау-кен өндіру саласы 220,2 млрд. теңге ретінде инвестицияланады, яғни инвестицияның жалпы көлемінің 83 пайызы, оның 141,3 млрд. теңгесі кәсіпорындардың қз қаражаты, 78,9 млрд. теңгесі - шетел инвестициясінікі.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік көлік саясатының Концепциясына сәйкес теңіз сауда флотын дамытуға 30 млрд. теңге ретінде инвестициялау болжануда.
Инвестицияның негізгі көзі болып кәсіпорындардың өз қаражаты мен шетел инвестициясы қалады. Жоспарланған кезеңде шетел инвестициясы көлемінің өсуі болжанады. Осылайша, егер 2003 жылы олар инвестицияның жалпы көлемінің 36,7 пайызын құраса, 2005 жылы 44,2 пайызын құрайды. Өңдеуші салалар мен көлік пен байланысты дамытуға бағытталған шетел инвесторларының қаржы көлемі өсетін болады.
Бұл кезеңде шетел компаниялары мен қаржы институттарының қаражаттары есебінен "Ақтау портында 4,5 мұнай айлақтарын қайта салу және жетілдіру", "Танкерлік және құрғақ жүк флотының құрылысы", "Түпқараған шығанағында порттық инфрақұрылым объектілерінің құрылысы", "Ақтау әуежайын қайта салу және оны халықаралық стандартқа дейін жеткізу", "Мұнай және газ түржиыны құбырларын шығару жөніндегі зауыт құрылысы", "Цемент өндірісі жөніндегі зауыт" және басқалар сияқты көпшілік ірі жобалар іске асырылатын болады.
Сонымен қатар Аджип ККО қаражаты еебінен әлеуметтік жобалар Ұштаған аулынан мектеп, Кетік - Форт-Шевченко-Баутин-Аташ су құбыры салынатын болады.
Жергілікті бюджет қаражатынан негізгі капиталға 14607 млн. теңге жолданатын болады.
Олардан электр энергиясын, газ бен су өндірісі мен тарату жөніндегі объектілерге 4078 млн. теңге жолданатын болады немесе негізгі капиталға жолданған жергілікті бюджеттің барлық қаражатының 27,9 пайызы, білім беру объектілеріне 3408,3 млн. теңге немесе 23,3 пайыз, жылжымайтын мүлік операцияларына 967 млн. теңге, яғни 6,6 пайызды құрайды.

5 Тарау. Инфрақұрылымның дамуы

1. Талдау: 2000-2002 жылдар

Маңғыстау облысының көлік кешені, оның ішінде оның негізгі болып аталатын Ақтау теңіз сауда порты Қазақстанның көлік инфрақұрылымында маңызды орын алады. Географиялық орналасуының, өнеркәсіптік және техникалық әлеуетінің, сондай-ақ аймақтың келешегімен және Ақтау теңіз портының дамуымен байланысты қолайлы инвестициялық климат аймақтың көлік әлеуетін тиімді және толық пайдалануға мүмкіндік жасайды.

Су көлігі. Ақтау теңіз порты - әр түрлі жүктерді халықаралық тасымалдау үшін белгіленген Қазақстан Республикасындағы жалғыз теңіз қақпасы және ТРАСЕКА - Қазақстан көлік дәлізіндегі шешуші буын болып табылады. Ақтау порты арқылы негізгі транзиттік жүк ағыны өтеді. 1999 жылғы қайта жаңартудың бірінші кезеңінен кейін кәсіпорын қазіргі заманғы көп салалы терминалға айналды. Контейнерлерде басты, нысаналы жүктерді аударып тиеу жөнінде Ақтау портының өндірістік әлеуеті жылына 1,5 млн. тоннаға дейін жетті, жылына мұнай мен мұнайөнімдерін аударып тиеу жөнінде 8,0 млн. тонна.
Жұмыстың жылбойындағы тәртібі, алдыңғы қатарлы асқын жүкті техника, контейнерлерді, басты және нысаналы жүктерді өңдеу жөніндегі көп салалы терминал, жүк сақтайтын жабық және ашық аумақтар, сондай-ақ еліміздің көптеген жетекші экспортерлерімен басқа да байланыстары бәсекеге қабілетті кәсіпорын есебінде Ақтау теңіз порты туралы айтуға мүмкіндік берді.
Қайта жаңартудың 1 кезеңінен соң, теңіз портын дамыту жоспарына сәйкес 2000 жылы бірінші кезекте астық терминалы іске қосылды, салдық терминалды қатпына келтіру жұмыстары басталды. Жыл қорытындысы бойынша Ақтау теңіз портында 0,8 млн. тонна көлемінде құрғақ жүк ұсталды немесе алдыңғы жылғы деңгейден 2,7 есе жоғары, 3,4 млн. тонна көлемінде мұнайды аударып тиеу жүзеге асты немесе 163,8 пайыз.
2001 жылы жылына 300 мың тонна астық куатында және бір мезгілде 13,5 мың тонна астық сақтайтын астық терминалы құрылысының екінші кезеңі аяқталды. Жолаушы тасымалымен және көлік құралдарын тасымалдаумен айналасуға мүмкіндік жасайтын салдық терминалды қайта жаңарту жүзеге асып, өнделетін жүктердің ассортименті кеңейді. Жүк тасымалы 28 темір жол вагоны мен автопоездардан контейнерлерді еркін жүргізіп-шығарып тасымалдау жолымен жүзеге асады. 2001 жылы Ақтау теңіз портында 1,3 млн. тонна көлемінде құрғақ жүк қайта өңделді немесе алдыңғы жылғы деңгейден 1,7 есе жоғары, 4,4 млн. тонна көлемінде мұнайды аударып тиеу жүзеге асты немесе 2000 жылғы деңгейге 129,0 пайыз.
2000-2001 жылдардағы кезеңде жүк ағынының артуы Ақтаудың транзиттік тартылымының өскені туралы көрсетеді.
2002 жылдың 1 тоқсанында жүк аударып тиеу көлемі 696,5 мың тонна жүкті құрады, оның ішінде мұнайды аударып тиеу 356,5 мың тонна немесе 55,2 пайз және тиісінше өткен жылғы деңгейге 34,6 пайыз. Өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда теңіз көлемімен жүк аударып тиеу көлемінің азаюы N 4, 5 және 9 мұнай құю айлақтарын үлесі Ақтау порты арқылы мұнай аударып тиеудің барлық көлемінің 2/3 құрайтын "Қазақтеңізкөлікфлоты" НМСК ЖАҚ мүліктік меншігіне берілуіне байланысты.
2002 жылы "Ақтау теңіз сауда порты" РМК 5817 мың тонна жүкті аударып тиейді деп күтілуде, оның 4336,8 мың тоннасы мұнай мен мұнай өнімдері, оның ішінде "Қазақтеңіз көлікфлот" НМСК ЖАҚ - 3192,3 мың тонна мұнай.
2002 жылдың 26 сәуірінде ҚР Президентінің "Ақтау теңіз сауда порты арнаулы экономикалық Аймақ құру туралы" N 853 Жарлығы шықты. АЭА құру порт аумағында көлікпен қызмет көрсету құнын төмендетуге мүмкіндік жасайды, яғни өз кезегінде сыртқы сауда операцияларын арттыруды, кәсіпкерлік қызметті, инвестиция ағыны мен аймақ халқының жұмыспен қамтылуын ынталандыратын болады.

Автомобиль көлігі. Облыстың автомобиль көлігі жүйесінде коммерциялық тасымалмен айналысатын жекеменшік нысанындағы 60 тасымалдаушы - кәсіпкерлік кіреді, оның ішінде 2 жолаушы тасымалымен айналысатын 2 ірі автобус паркі "Автобус" ЖШС мен "Шапагат" ААҚ бар.
Жүк тасымалы көлемінде негізгі үлес - 75 пайыз шамасында коммерциялық тасымалмен айналысатын жеке тұлға тасымалдаушыларға кіреді. Мамандандырылған кәсіпорындардың үлесі шамамен 15 пайызды құрайды. Жолаушы көлігінде жеке тұлға тасымалдаушыларына 85 пайыз тасымалдан келеді.
Облыста экономикалық ахуалдың жақсаруы автомобиль көлігінде кәсіпорындарының жұмысында да байқалды. 2000 жылы теңіз автотасымалы 98,4 пайызға өсті және 12,9 млн. тоннаны құрады. Осындай беталыс 2001 жылы да сақталды. 2001 жылы автомобиль көлігімен тасымалдау 31,6 млн. тоннаны құрады немесе алдыңғы жылдан 2,4 есе жоғары. Жүк айналымы мен жолаушы тасымалының көлемі 17,2 пайыз және 59,9 пайызға артты және 867,5 млн. тонна мен 18,8 млн. жолаушыны құрады. Ағымдағы жылдың 4 айында 20,4 млн7 тонна жүк жеткізілді, яғни 2001 жылдың тиісті кезеңінен 3,1 есе артық.
2002 жылдың аяғына дейін 61,2 млн. тонна халықшаруашылығы жүктері жеткізіледі деп күтілуде немесе 2001 жылдық деңгейіне 193,7 пайыз, жүк айналымы мен жолаушы айналымының көлемі тиісінше 2,1 есе және 5,7 пайызға артады.

Жол шаруашылығы. Облыс аумағында Түркменстан, Өзбекстан, Ресейге шығуды қамтамасыз ететін ұзақтығы 910 км республикалық маңызды автомобиль жолдарының желісі өтеді. Сондай-ақ облыс орталығын облыс қалалары мен аудандары және елді мекендермен өзара байланыстыратын, жалпы ұзақтығы 1500 км жергілікті маңызды жол өтеді.
Қаржы ахуалының жақсаруы 2000 жылы қаржыландырудың орталықтандырылған көзі есебінен, оның ішінде жергілікті бюджеттен жергілікті және республикалық маңызды автомобиль жолдарына күрделі жөндеу жүргізуге және ұстауға 700 млн. теңге шамасында бөлінді. Сонымен қатар республикалық бюджеттен 206 млн. теңге игеріліп, оның 71 млн. теңгесі "Доссор - Құлсары - Бейнеу - Сайөтес - Шетпе - Жетібай - Ақтау" автожолының 26 км -ін жөндеуге және қалғандары - республикалық маңызды автожолдарды орта жөндеуге.
2001 жылы жергілікті және республикалық маңызды автомобиль жолдарын күрделі жөндеуге және ұстауға 1,1 млрд. теңге шамасында жалданды, яғни 2000 жылғыдан 86,6 пайыз көп. Сонымен қатар республикалық бюджеттен 211 млн. теңге игерілді, оның 15,8 млн. теңгесі "Доссор - Құлсары - Бейнеу - Сайөтес - Шетпе - Жетібай - Ақтау" автожолының жобалау - іздестіру жұмыстарына және қалғандары - республикалық маңызды автожолдарды орта, ағымдағы жөндеуге жұмсалды.
2002 жылдың 4 айында республикалық маңызды автожолдарға 28,9 млн. теңге игерілді, оның ішінде "Доссор - Құлсары - Бейнеу - Сай-Өтес - Шетпе - Жетібай - Ақтау теңіз порты" автожолын орта жөндеуге 8,9 млн. теңге игерілді. 10 км жол жөнделді. Жергілікті маңызды автомобиль жолдарында 2002 жылдың 4 айында ағымдағы жөндеу мен ұстауға 17,2 млн. теңге игерілді, оның ішінде облыстың жолға 13,9 млн. теңге.
2002 жылы республикалық және облыстық маңызды автожолдарды күрделі, ағымдағы жөндеуге және ұстауға 406,5 млн. теңге бөлінді, одан республикалық жолға 156 млн. теңге "Дссор - Құлсары - Бейнеу - Сай-Өтес - Шетпе - Жетібай - Ақтау теңіз порты" автожолын орта жөндеуде 69,4 млн. теңге игеріліп, 51 км жол жөнделетін болады. Жергілікті маңызды жолдарда 239,5 млн. теңге игерілетін болады, оның 150 млн. теңгесі облыстық жолдарға және 89,5 млн. теңгесі қалалық және аудандық жолдарға жұмсалады.
Жылдың аяғына дейін 44 км автожолды күрделі жөндеуге, оның ішінде 23 км "Форт-Шевченко - Таушық" автожолын жатқызады.

Әуе көлігі. Мұнай өндіруші өнеркәсіп кәсіпорындары көлемінің өсуі және осымен байланысты кен орындарын жарақтандыру, жүк және құрал-жабдықтар жеткізу жөніндегі жұмыстар әуе көлігінің жүктемесін арттырады. Облыста әуе көлігі "Ақтау халықаралық әуе жайы" ААҚ ұсынылған.
Өңделген жүктің жалпы көлемінің 90 пайызы аймаққа мұнай құрал-жабдықтарын жеткізудің артуы есебінен халықаралық жүк тасымалын құрайды. 2001 жылы әуежайлық қызмет көрсетуге 25 шарт жасалынды, оның 16 шарты халықаралық.
2000 жылмен салыстырғанда әуе күштерінің ұшу бағыттарының саны мен жиелігі артты. Стамбул, Роттердам, Лондон, Амстердам қалаларына авиа жолаушыларын жөнелту артты. Ақтау әуежайы қолайлы болжамды - климат жағдайы арқасында транзиттік және қор есебінде пайдаланады. Қазіргі уақытта жылсайын АҚШтан мұнай кәсіпшілігінің құрал жабдықтарын әкелу жөнінде АН-124 "Руслан" типті ұшақпен 2-3 сапаар орындайды. Сонымен қатар халықаралық маңыздылығына қарамастан Ақтау әуежайы аталған мәртебеге толық деңгейде жауап бермейді. Әуежай аумағында халықаралық стандартқа сәйкес аэровокзал жоқ, ұшып-қону жолағына, рульдік жолдарға, перронға күрделі жөндеу жүргізуді талап етеді. 2002 жылдың аяғына дейін жергілікті бюджеттен қаржыландыру есебінен әуежайды қайта салудың жобалық-сметалық құжаттарын жасақтау қарастырылған.
2003 жылы қарыз қаражаттарын тарту жолымен аэровокзал құрылысын салу жүзеге асатын болады.
Темір жол көлігі. Маңғыстау облысының аумағымен 1000 км-ден астам теміржол жолы өтеді. Ұзақтығы 708 км "Опорный - Бейнеу - Маңғыстау - Өзен" станциялары темір жол желісі "Қазақстан Темір Жол" ҰҚ ЖАҚ құрамына кіреді. Аталған желіні қамтамасыз етуге 9 кәсіпорын мен 10 учаскелік цех қамтылған, тасымал процесінде қатынасушы адамдар саны 2,5 мың шамасында.
Ұзақтығы 18 км "Маңғыстау станциясы - Ақтау теңіз порты" темір жол учаскесі "Каскор-Трансервис" ААҚ жеке кәсіпорнына қарайды. Жолдың аталған учаскесі кірме жолдар арқылы зауытішілік жүк және жолаушы тасымалын, осы учаскеде орналасқан облыстық өнеркәсіп кәсіпорындарына вагон беру және жинауды қамтамасыз етеді. 2000 жылдан "Каскор-Трансервис" ААҚ "Маңғыстау станциясы-Ақтау теңіз сауда порты" РМК бағытында теміржолмен жүк тасымалдауды жүзеге асырады.
Ақтау теңіз порты арқылы жүк аударып тиеу көлемінің өсуімен "Каскор-Трансервис" ААҚ теміржол учаскесі арқылы жүк тасымалдау көлемінің өсуіне бейімделеді.
Байланыс және телекоммуникация. Облыс бойынша тұрғындарға байланыс қызметін көрсетуге үш ірі кәсіпорын: Маңғыстау облыстық телекоммуникация дирекциясы ("Қазақтелеком" ААҚ МОДТ), "Мұнайтелеком" ЖШС, "Каскор-Телеком" ААҚ, сондай-ақ почта байланысы қызметін көрсетуге "Қазпочта" ААҚ Маңғыстау облыстық филиалы қамтылған.
2000 жылы байланыс қызметін іске асыру көлемі 1121,9 млн. теңгені құрады немесе алдыңғы жылдың деңгейіне 130,0 пайыз.
Облыс бойынша 349 халықаралық телефон каналы, оның ішінде 217 спутниктік жасайды. Автомат телефон станциясының жалпы монтирленген сыйымдылығы 67471 нөмер, оның ішінде цифрлы станция - 49469 немесе монтирленген сыйымдылықтың жалпы көлемінен 73,3 пайыз, оның ішінде ҚТС - 46499, СТС - 2970.
2001 жылдың аяғында облыста 12 спутниктік станция "ДАМА" жүйесі жасады. Ағымдағы жылдың бірінші тоқсанында 5 ауылдық елді мекенде 5 толық жинақты "ДАМА" жүйесі қондырылды. 2002 жылдың аяғына дейін облыстың селолық аудандарында тағы 5 станция қондырылады деп күтілуде.
Облыста 44 почта байланыс бөлімшесі жасайды, оның ішінде 18 қалықаралық және 26 ауылдық. 2000 жылы тұрғындарға почта байланысы қызметін көрсету көлемі 30,0 млн. теңгені құрады, яғни алдыңғы жылғы деңгейден 15,4 пайыз көп. Көрсетілетін қызмет түрлерінің ассортиментінің кеңеюі 2001 жылы 45,0 млн. теңгеге дейін почта қызметін көрсету көлемін арттыруға мүмкіндік жасады немесе 2000 жылғы тиісті кезеңге 133,3 пайыз. Хат, сыйлық, телеграмма, газет және журналдар жөнелту, зейнетақы мен жәрдемақы төлеу жөніндегі почта байланысының дәстүрлі қызмет көрсетуіне жақындалуына айналды, зейнетақы қорларымен агенттік қызмет көрсетуді ұсыну дипозитке тарту, почта бөлімшелері арқылы бюджетке әртүрлі салықтар қабылдау жөніндегі жұмыстар атқарылды.
2002 жылы облыс бойынша 874,2 млн. теңгенің байланыс қызметі көрсетіледі деп күтілуде немесе 2001 жылғы тиісті кезеңге 124,8 пайыз, оның ішінде почта байланысының қызметіне 60,0 млн. теңге немесе 2001 жылдың сол кезіне 133,3 пайыз.

2. Перспективалары: 2003-2005 жылдар

2003-2005 жылдардағы кезеңде аймақтың көлік инфрақұрылымын одан әрі дамыту қарастырылған.

Су көлігі. Теңіз көлігінде жүк аударып тиеу көлемін 2003 жылы 5,6 млн. тоннадан 2005 жылы 8,1 млн. тоннаға дейін арттыру көзделуде, оның ішінде "Қазмортрансфлот" НПСК ЖАҚ - 4,6 млн. тонна мұнай немесе 2002 жылғы деңгейге 164,7 пайыз. Бұл Ақтау теңіз портын қайта салу және транзит тасымалы көлемін арттыру жөніндегі іс-шараларды өткізу арқасында мүмкіндік болады.
"Ақтау теңіз сауда порты" РМК 2001-2005 жылдарға қарыз және "Қазмортрансфлот" НМСК ЖАҚ өз қаражаты есебінен жобалық құны 25 млн. АҚШ долларына N 4 және N5 мұнай айлақтарын, бөгет мен толқын тежейтін қайта салу, сондай-ақ жобалық құны 150 млн. АҚШ долларына Баутин портында қолдау базасын құрылысын салу қарастырылған.

Автомобиль көлігі. Жоспарланған 2003-2005 жылдары автомобиль "Атырау-Ақтау" автомобиль жолын пайдалануға беру есебінен және Ақтау халықаралық теңіз сауда портының дамуы есебінен 2003 жылы 66,1 млн. тоннадан 2005 жылы 76,4 млн. тоннаға дейін артады және 2002 жылғы деңгейге 124,8 пайызды құрады.

Жол шаруашылығы. Бұл кезеңде жалпы пайдаланыстағы автомобиль жолдарын дамытудың Аймақтық бағдарламасын одан әрі іске асыру қарастырылған. 2003 жылы республикалық маңызды жолдарда орта және ағымдағы жөндеуге 200 млн. теңгені, 2004 жылы - 3970 млн. теңгені, 2005 жылы 5581 млн. теңгені игеру жоспарлануда. Облыстық маңызды жолдарда 2003 жылы орта және ағымдағы жөндеуге 756 млн. теңге, 2005 жылы - 901 млн. теңге игерілетін болады.

Әуе көлігі. 2003-2005 жылдардағы кезеңде қарыз қаражаты есебінен аэровокзал құрылысы мен жүк терминалының құрылысы, жасанды ұшып-қону жолағын рульдік жол, перронды күрделі жөндеу қарастырылған. Жобаның жобалық құны 40 млн. АҚШ доллары.

Теміржол көлігі. Ақтау теңіз портының одан әрі дамуы "Маңғыстау станциясы-Ақтау теңіз порты" теміржол учаскесінде жүк тасымалы көлемін арттыруға мүмкіндік жасайды.

Байланыс және телекоммуникация. Жоспарланған кезеңде тұрғындарға байланыс қызметін көрсету көлемі алдыңғы жылдармен салыстырғанда өсіп, 2003 жылы - 4 пайыз немесе 909,1 млн. теңге, оның ішінде почта байланыс қызметі - 68 млн. теңге құрайды. Облыстың телекоммуникация дирекциясы - халықаралық және қалааралық байланысты ұсыну жөніндегі байланыстың негізгі операторы "Қазақтелеком" ААҚ филиалы болып табылады.
2002 жылдың аяғына дейін Ақтау қаласында желіні 5 мың нөмерге кеңейту жөніндегі бизнес-жоба жасақталуда. 2003 жылдан Атырау - Ақтау - Бейнеу - Өзен" валоконды-оптикалық кабель төсеу жөніндегі жұмыстар қарастырылады. 2002-2003 жылдары "Каскор-Телеком" ААҚ сиымдылығын 300 нөмерге арттыру үшін АТС жабдықтарын сатып алуы және орнатуы жоспарланады.

6 Тарау. Шағын кәсіпкерліктің дамуы

1. Талдау: 2000-2002 жылдары

Шағын кәсіпкерлікті дамыту экономика саласының шынайы секторында басым бағыт болып табылады, оның дамуы бәсекелестік ортаны қалыптастырады, рынокты жеке меншік тауарлары мен қызмет көрсетуге толықтыруға, тұрғындарды жұмыспен қамту проблемаларын шешуге дейімделеді.
2000 жылы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны 7413 бірлікті ұстап, 1999 жылғы деңгейден 6,2 пайызға артық болды. Шағын кәсіпкерлікке қамтылғандар саны 28,7 пайызға артты (26349 адам), шағын кәсіпкерлік субъектілерімен өндірілген өнім көлемі 1999 жылмен салыстырғанда 5,7 есе өсті (8590 млн. теңге).
2001 жылдың аяғында (1.01.2002 жағдай бойынша) облыс бойынша шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны 2000 жылмен салыстырғанда 6,9 пайызға артты және 7930 бірлікті құрады, оның:
2635 - 13200 адам жұмыс жасайды деп есептелетін шағын кәсіпорындар (заңды тұлғалар), әрекет етіп тұрған шағын кәсіпорындар саны - 2259 бірлік;
5295 - жеке тұлға кәсіпкерлері мен шаруа (фермерлік) қожалықтары.
Шағын кәсіпкерліктің тіркелген субъектілерінің жалпы санынан 7557-і қаржы-шаруашылық қызметін жүзеге асырды, (2000 жылға 108,4 пайыз), олардың үлес салмағы жалпы санынан 95,2 пайызды құрайды.
Шағын кәсіпкерлікте қамтылғандар саны 2001 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда 1,4 пайызға артып, 26724 адамды құрады немесе барлық экономикалық белсенді тұрғындардың 18,3 пайызын (қамтылғандардың жалпы санының 20,4 пайызы).
2001 жылы шағын кәсіпкерлік субъектілерімен 14,8 млр. теңге сомасына өнім өндірілді (жұмыстар мен қызмет көрсету), яғни 2000 жылдан 1,7 есе артық, бюджетке төлем көлемі 1,6 есе артып, 2,2 млрд. астам теңгені құрады. Шағын және орта бизнес субъектілеріне берілген несие ресурстарының көлемі 1,9 есе артып, 3,69 млрд. теңгені құрады.
Екінші деңгейдегі банк арқылы облыс бюджетінен 2001 жылы шағын бизнестің 8 кәсіпорны мен жеке кәсіпкерлерге 65,5 млн. теңге сомасында қаржы бөлінді.
2001 жылы мемлекеттік сатып алулар жөнінде 7649 конкурс өткізілді, оның ішінде ШКС 5183 мемлекеттік сатып алулар өткізілді немесе 67,8 пайыз. Мемлекеттік сатып алуларға 18947 шаруашылық субъектілері қатынасты, оның 13743 - ШКС немесе қатынасушылар санының 72,5 пайызы.
2002 жылғы баға бойынша шағын кәсіпкерлік субъектілері 8250 бірлікті құрайды (2001 жылға 104,0 пайыз, оның ішінде 2850 - шағын кәсіпорын (заңды тұлға),5400 өжеке тұлға кәсіпкерлер мен шаруа (фермерлік) қожалықтары). Шағын кәсіпкерлікте қамтылғандар саны 5,1 пайызға артып, 28090 адамды құрайды, шағын кәсіпкерлік субъектілерімен өндірілген өнім (жұмыстар мен қөрсетілетін қызметтер) көлемі 3,1 пайыз және 15,3 млрд. теңгені құрайды.

2. Перспективалары: 2003-2005 жылдары

2001 жылғы шағын кәсіпкерліктің дамуы көрсеткендей, қысқа мерзімде есептелген іс-шаралар жүйесін жүзеге асыру ағымдағы перспектива міндеттерін жүзеге аыру шаралары жөніндегі әлеуметтік-экономикалық ахуалды өзгертуі жұмсағырақ қарауға мүмкіндік жасайды. Осыдан бастап шағын және орта бизнесті одан әрі дамытуға "экономикалық өмірге кіру" рәсімін ықшамдауға және рынокта өмір сүруін қолдауға, жаңа технологиялық өндіріске бағытталған шағын және орта бизнес субъектілерімен көбірек артықшылықтарын құруға жолданатын болады.
Шешу жолдары:
- құру және лицензиялау рәсімін ықшамдау, бақылау және қадағалау функциияларын мемлекетпен жүзеге асырылуын тәртіпке келтіру, кәсіпкерлік қызметке заңсыз араласуды болдырмау;
- кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестігін, олардың топталуы мен нығаюын жан-жақты қолдау;
- жаңа өндірістер мен инновацияны қаржымен қамтамасыз ету;
- шағын бизнестің отандық өнімдері мемлекеттік сатып алуларының кеңеюіне бақылау жасау;
- отандық өндірушілерге мемлекеттік ақпараттық-маркетингтік қолдау көрсету, оларды озық технологиялар мен менеджмент мәселелері жөнінде оқыту және кеңес беріп отыру;
- ірі өндірушілерді шағын бизнес субъектілерінің импорталмастыру процестеріне бағыттау;
- өндірістік шағын бизнес субъектілерінің өзара, сондай-ақ ірі мұнай компанияларымен бірлесуін белсенді қолдау;
- облыстық бизнес-орталығы құрылымын салу.
Жаңа өндірісті енгізу мен әрекет етуін кеңейтуге 2005 жылы экономиканың жеке секторындағы жұмыспен қамтылғандар санын 2005 жылмен салыстырғанда 20,8 пайыз, шағын кәсіпкерлер субъектілерімен өндірілген өнім көлемі - 13,5 пайызға арттыруға мүмкіндік жасайды. Көлік пен байланыста, ауыл шаруашылығында, өнеркәсіп пен құрылыста жұмыспен қамтылудың көбірек өсуі күтіледі.

7 Тарау. Сыртқы сауда айналымы

1. Талдау: 2000-2002 жылдары

2000 жылы облыстың сыртқы сауда айналымы 1999 жылмен салыстырғанда 1,3 есе өсіпғ 922,1 млн. АҚШ долларын құрады. Сол себепті экспорт 1,2 есеге (206,8 млн. АҚШ доллары) артты. Экспорттың тауар құрамында басымдылық жағдайы үлесі экспорт өнімінің жалпы көлеміндегі 96,7 пайызын ұстайтын шикі мұнай сақтайды.
2000 жылы облыс кәсіпорындары сыртқы экономикалық қызметте 61 елмен ынтымақтасты, оның ішінде 32 елмен экспорт және импорт жөніндегі мәселені жүзеге асырды.
Импорттың тауар құрылысында облыста 2000 жылы бұрынғы сияқты аймақтың мұнай өндіруші кәсіпорындары өндірістің кеңеюіне байланысты көбірек үлес салмағы машиналарға, құрал-жабдықтарға көлік құралдары меен аспаптарға келеді.
Облыстың сыртқы сауда айналымы 2001 жылы 1004,0 млн. АҚШ долларын құрады, 2000 жылмен салыстырғанда 1,3 есе жоғары, сол себепті экспорт 1,2 есе (720,6 млн.АҚШ доллары), импорт - 1,3 есе (283,4 млн. АҚШ доллары) артты.
Облыс өнімін негізінен сатып салушылар Ресей Федерациясы, АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Венгрия болып табылады.
Экспорт құрамында Достыққа мүше-елдері үлесінің артуы және алыс шетел елдері үлесінің кему беталысы байқалды.
Экспорт бұрынғыша шикізат түрінде жеткізіледі. Экспортта негізгі өнім үлесіне жалпы көлемінің 93,5 пайызы кіретін мұнай болып табылады.
Облыстан мұнайдан басқа қара металл қалдықтары мен сынақтары шығарылады, олар негізінен Германияға, Иранға, Түркияға, Иранға экспортталады.
Мұнайгаз секторында кәсіпорындардың белсенді қызметімен байланысты басқа елдермен сыртқы экономикалық қатынастарының өсу беталысы байқалады. Импорттың жалпы көлемінде 2000 жылмен салыстырғанда машина жасау өнімдері мен минералды өнімдер үлесі артып, металлургия мен химия өнеркәсібінің үлес салмағы қысқарды, ал азық-түлік тауарларының үлесі өткен жылдың тиісті кезеңіндегі деңгейде қалды.
Ұңғылар мен жайластыру объектілерін жоғары сапалы құрылыстарымен қамтамасыз ету үшін батыс Европа мен америка өндірушілерінен бұрғылау және кәсіпорындарын жайластыруға арналған қажетті құрал - жабдықтар импортта өндіріледі.
Облыста 120 біріккен және шетел компаниялары тіркелген, одан жұмыс жасайтыны - 64. Біріккен компаниялардың үлкен бөлігә мұнагаз секторында шоғырланған, яғни серіктес елдер болып табылатын: АҚШ, Индонезия, Түркия, Польша, Беларусь, Молдава және Иран. Соңғы жылдары төмендегі кәсіпорындар өз қызметін шетел инвестициясымен орнықты жүзеге асырып келеді: "ММГ" ААҚ, "Арман" БК, "Қарақұдықмүнай" ЖАҚ, "Қазақтүрікмұнай" БК, "Теңге" БК ЖШС, "Қазполмұнай" БК, "Тексако Норс Бузачи", Аджип ККО, "Партекс Қазақстан Корпорейшн" және "Қаражанбасмұнай" ААҚ.
Біріккен және шетел фирмаларымен өндірілген мұнай көлемінің үлесі айналымның жалпы көлемінен 2 есе - 62 пайызды құрайды, оның ішінде экспортта - 2 есе, импортта - 1,8 есе.
2002 жылы сыртқы сауда айналымы көлемі 2001 жылмен салыстырғанда 2001 жылмен салыстырғанда 6,4 пайыз төмендеп, 940,0 млн. АҚШ долларын құрайды деп күтілуде.
Осыған қарамастан, ағымдағы жылдың 4 айында мұнай өндіру жөніндегі өсім 17,4 пайызды құрады, шикі мұнай бағасының төмендеуі есебінен сыртқы сауда айналымының көлемі төмендейді деп күтілуде және тиісінше экспорт көлемінің төмендеуіне әкеледі.
Тек ағымдағы жылдың сәуірінде облыс бойынша мұнайдың орташа бағасы 2001 жылдың сәуірімен салыстырғанда 11,7 пайыз төмендеді.
2002 жылы мұнай секторы кәсіпорындарының арнаулы техникаға, құрал-жабдықтар мен тамақ өнімдеріне қажеттілігінің артуы есебінен, құрлықта жүретін көлік құралдары мен шиналар әкелудің өсуі есебінен импорт көлемі 3,6 пайызға өседі деп күтілуде.

2. Перспективалары: 2003 - 2005 жылдары

2003 жылы сыртқы сауда айналымы көлемі 2002 жылмен салыстырғанда 9,1 артады, оның ішінде өнім экспорты 13,2 пайыз, импорт 4,0 пайызға өседі.
2004-2005 жылдары мұнай экспорты көлемін орнықтыру, біріккен мұнай компанияларымен мұнай конденсаты және газ экспорттау есебінен жыл сайын сыртқы сауда айналымын 8 пайызға өсіру жоспарлануда.

8 Тарау. Кедейшіліктің төмендеуі және әлеуметтік қорғау

1. Талдау: 2000-2002 жылдары

Өмір сүру деңгейі және әлеуметтік көмек. Соңғы жылдары облыс экономикасында өмір сүру деңгейін көтеруге бейімделу беталысы күрделенді. Сонымен қатар бұл көрсеткіш күнкөріс минимумын арттыруға теріс әсер етеді, яғни біздің облыс республика бойынша ең жоғарғылардың бірі болып саналады (басқа облыстарға қарағанда орташа 34 пайыздан жоғары). 2000 жылы күнкөріс минимумы 5174 теңгені құрады.
Күнкөріс минимумы шамасының өсуі кедейлік шегі мөлшерінің артуына және тиісінше кедей азаматтар санының көбеюіне мүмкіндік жасайды. 2000 жылы кедейлік шегі 1966 теңгені құрады (күнкөріс минимумы деңгейінен 38 пайыз), кедейлік шегінен төмен тұратындар саны - 37,6 мың адам. 27,8 мың аз қамтылғандар адресті әлеуметтік көмек, 4,7 мың адам - тұрғын үй көмегін алды, мемлекеттік адресті әлеуметтік көмектің орташа айлық мөлшері 624 теңгені құрады.
2000 жылы жергілікті бюджеттен мемлекеттік адресті әлеуметтік көмекке 330,9 млн. теңге жолданды. Жергілікті бюджеттің барлық шығыны аз қамтылғандарды әлеуметтік қолдауға 864,9 млн. теңге, әлеуметтік қамтамасыз етуге (мектеп-интернаттар, балалар үйі, жетімдер) - 81,5 млн. теңгені құрады.
2001 жылы күнкөріс минимумы деңгейінің 6046 теңгеге дейін одан әрі өсуі байқалды (2000 жылмен салыстырғанда 16,8 пайыз), яғни негізгі тамақ түрлері мен ақылы қызмет көрсетуге инфляцияның өсуімен түсіндіріледі. Бұл күнкөріс минимумы шамасынан төмен тұратын тұрғындар үлесінің өсуіне әкелді, яғни 2001 жылы 46,1 пайызды құрады.
2001 жылы анықталғандай кедейлік шегі 2297 теңгені құрады. Кедейшілік және жұмыссыздықпен күрес жөніндегі іс-шараларды өткізу нәтижесінде кедейлік шегінен төмен тұратын тұлғалар саны 2001 жылы 37,1 мың адамға дейін төмендеді. 2001 жылы аймақтық деңгейде адресті әлеуметтік көмек алатындар саны 28,1 мың адамды құрады, көмектің орта мөлшері 860 теңгеге дейін өсті.
2001 жылы жергілікті бюджеттен әлеуметтік қамтамасыз ету мен әлеуметтік көмекке (арнаулы мемлекеттік жәрдемсіз) -835,3 млн. теңге игерілді, оның ішінде адресті мемлекеттік әлеуметтік көмекке - 289,7 млн. теңге.
2002 жылдың аяғына дейін күнкөріс минимумының 6487 теңгеге дейін өсуі нәтижесінде және тиісінше кедейлік шегі 2002 жылдан бастап күнкөріс минимумынан 40 пайыз мөлшерінде, 2595 теңге ге дейін анықталды, кедей азаматтар саны 38,8 мың адамға дейін өседі де күтілуде. Бұл сондай-ақ іргелес республикалардан квота есебімен және квотасыз келіп жатқан толассыз көшіп келушілер ағынымен, яғни көпшілігінің көп балалығына, табысының аздығына, жұмысқа орналасуға сәйкесті білімінің болмауы, тіл білмеуі қиындықтарына байланысты адресті әлеуметтік көмекке үміттенуімен байланысты.
2002 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енген "Мемлекеттік адресті әлеуметтік көмек туралы" Заңына сәйкес ағымдағы жылы мемлекеттік адресті әлеуметтік көмек алушылар саны 38,5 мың адамды, тұрғын үй көмегін алушылар саны - 4,6 мың адамды құрайды. Адресті көмектің орташа мөлшері кедейшілік шегі мен отбасы мүшелерінің орташа жан басылық табысы аралық айырмасы анықталғандай, көмек мөлшерін есептеудің жаңа әдісін енгізу нәтижесінде 1776 теңгеге дейін өседі (2001 жылға 2,1 есе). Тұрғын үй көмегінің орташа айлық мөлшері 2338 теңгені құрайды.
Нақтыланған бюджет бойынша 2002 жылға әлеуметтік көмек (арнаулы мемлекеттік жәрдемсіз) пен әлеуметтік қамтамасыз етуге 1,05 млрд. тенге жолдау қаралды.

Әлеуметтік қорғау және сақтандыру. 2000 жылы зейнетақы мен жәрдемақы алатындар саны 36,6 мың адамды құрады, оның 23,2 мың адамы зейнеткерлер, мемлекеттік әлеуметін жәрдемақы алатындар 13,1 мың адам. 2000 жылдың аяғында арнаулы мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алушылар 21,1 мың адам болып есептелінді.
Зейнетақының орташа айлық мөлшері 5476 теңге, мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы - 4101,1 теңге, арнаулы мемлекеттік жәрдемақы 1310 теңгені құрады. Зейнетақы төлеуге республикалық бюджеттік шығысы 1544,4 млн. теңгені, мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы мен арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төлеуге 976,4 млн. теңгені құрады.
Халықтың неғұрлым әлеуметтік-мүжәлсіз тобын әлеуметтік қорғау мақсатында облыста 2000-2002 жылдарға арналған кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрес жөніндегі аймақтық бағдарламаға сәйкес аз қамтылған азаматтарға қосымша көмек көрсету жөнінде белсенді жұмыстар жүргізілуде, қайырымдылық акциялары, марафондар, аз қамтылғандар үшін киім жинау жүйелі жүргізіледі.
2000 жылға адресті әлеуметтік көмектен басқа, қосымша әртүрлі көздерден 56,1 мың аз қамтылған азаматтарға 162,6 млн. теңге сомасында көмек көрсетілді, оның ішінде аз қамтылған азаматтарды қолдау жөніндегі облыстық аймақтық қордан 1,8 млн. теңге, жергілікті бюджеттен 22,8 млн. теңге, бюджеттен тыс қордан 0,6 млн. теңге, әкімдердің ерікті қаражатынан 3,1 млн. теңге, кәсіпорындар мен ұйымдардан 61,6 млн. теңге, демеушілік қайырымдылық қызмет пен қайырымдылық акциясы жүрісінен - 6,2 млн. теңге, гуманитарлық көмектен 53,2 млн. теңге.
Аз қамтылған азаматтарды әртүрлі көздерден табиғи және материал түрінде қосымша әлеуметтік қолдау көрсету жөніндегі жұмыстар жалғасып, 2001 жылы 51,2 мың адамға 93,4 млн. теңге сомасында, оның ішінде облыс кәсіпорындары мен ұйымдарынан 23,1 мың адамға 57,6 млн. теңге сомасында көмек көрсетілді.
Аз қамтылған азаматтарды қолдау жөнінде "Ақтау теңіз сауда порты" РМК, "Қаражанбасмұнай" АҚ, "Мұнайгазқұрылыс" ААҚ, "Ақтаугаз" ЖАҚ, "Қазкоммерцбанк" АҚ, "Өзенмұнайгаз" ААҚ тұрақты жұмыстар жүргізеді.
2001 жылы аз қамтылған отбасыларының 9,4 мың балаларына ыстық тамақ ұйымдастыруға жергілікті бюджеттен 24,0 млн. теңге, жетім балалар мен аз қамтылған отбасыларының жасөспірім балаларын жазғы сауықтыруға 4,4 млн. теңге бөлінді.
2001 жылы облыс әкімиятында азаматтардың, мүгедектердің, көп балалы аналардыыың, Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің материалдық жағдайын жақсартуға 10 қаулы мен шешім қабылданды. 185 жалғыз тұратын мүгедектің мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақысына 1726,6 мың теңге үстеме қосылды, 144 Ұлы Отан соғысы ардагері мен ЧАЭС мүгедектері 1050,1 мың теңге сомасында тіс протездерін дайындау және салдыру үшін бір жолғы төлем алды.
2001 жылы аз қамтылған азаматтарға әртүрлі сипаттағы төмендегі төлемдер берілді: ҚР Тәуелсіздік күніне 6,4 мың адамға 19,3 млн. теңге сомасында, Республика күніне 5,8 мың адамға 11,6 млн. теңге сомасында.
2001 жылы зейнетақы мен жәрдемақы алатыдар саны іс жүзінде 36,5 мың адам деңгейінде қалды, алайда зейнеткерлер саны 22,9 мың адамға дейін төмендеді, ал мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алатындар саны 13,5 мың адамға дейін өсті. 2001 жылдан бастап арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төлеу негізінен жергілікті бюджеттен төлене бастады: контингенті 20,7 мың адамды, шығысы 300,2 млн. теңгені құрады. Республикалық бюджет бойынша арнаулы мемлекеттік жәрдемақы алатындар контингенті 1,9 мың адамға дейін қысқарды.
Зейнетақы төлеуге республикалық бюджет шығысы 1634,5 млн. теңгені (2002 жылға 105,8 пайыз), мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы мен арнаулы мемлекеттік жәрдемақыны төлеуге 743,3 млн. теңгені құрады. Зейнетақының орташа жылдық мөлшері 5940 теңге, мемлекеттік арнаулы жәрдемақы 4163 теңге, арнаулы мемлекеттік жәрдемақы 2834 теңгені құрады.
Халықты әлеуметтік қолдауда маңызды рольді сақтандыру ойнайды.
Облыста жыл сайын сақтандыру компаниялары мен республикалық сақтандыру ұйымдарының филиалдары, өкілдері, агенттік пунктер жүйелері кеңейтіп келеді.
2001 жылы облыста сақтандыру ұйымдастырумен 47877,9 мың теңге сомасында 10515 сақтандыру келісім-шарты жасақталды, оның ішінде сақтандырудың міндетті түрі бойынша 27950,5 мың теңге сомасында 9963 келісім-шарт, ерікті жеке сақтандыру бойынша 381,5 мың теңге сомасында 158 келісім-шарт, ерікті мүліктік сақтандыру бойынша 19545,8 мың теңге сомасында 395 келісім шарт.
Облыста 4 жинақтаушы зейнетақы қоры жұмыс жасайды, 2001 жылы жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатынасушылар саны 96,7 мың адамды, жинақталған зейнетақы сомасы 3369,5 млн. теңге ұүрады. 2002 жылғы бағалау бойынша зейнетақы қоры салымшыларының саны 106,4 мың адамға дейін, жинақталған зейнетақы сомасы 4043,4 мың теңгеге дейін өседі.
ҚР Үкіметінің 11.05.99 жылғы N 561 қаулысына сәйкес Бейнеу ауданы артта қалған болып белгіленді. Ауданды әлеуметтік-экономикалық жақсарту жөнінде айтарлықтай жұмыстар жүргізілді, жұмыссыздық деңгейі 1999 жылғы 30,7 пайыздааааан 2001 жылғы 6,5 пайызға дейін қысқарды, әлеуметтік төлем бойынша берешектер жойылды.
Қолданылған шараларға қарамастан, бірқатар проблемалар қалып отыр:
- ауылдық жерлерде жұмыс орындарының жетіспеуіне, өзін-өзі қамтамасыз ету үшін мүмкіндіктердің төмен болуына байланысты кедейлік деңгейдің жоғары болуы;
- аз қамтылған азаматтар үшін әлеуметтік және тұрғын үй көмегінің мөлшері, зейнетақы және жұмыссыздарға әлеуметтік жәрдем, материалдық көмек мөлшері, қоғамдық жұмысқа ақы төлеу мөлшері бүгінде нақты күнкөріс минимумы мен халықтың кедей топтары үшін қажетті өмір сүру деңгейіне сәйкесті қамтамасыз ете алмайды;
- аз қамтылған азаматтарды есепке алу жүйесінің жеткіліксіз дамуы;
- жұмысқа орналасқан тұрғындардың жинақтаушы зейнетақы жүйесіне толық тартылмауы.

2. Перспективалары: 2003-2005 жылдары

Өмір сүру деңгейі және әлеуметтік көмек. Болжам бойынша 2003-2005 жылдары күнкөріс минимумының шамасы тұтыну бағасы индексінің өсуіне сәйкес жыл сайын артатын болады және 2005 жылы 7603 теңгені құрайды. Аз қамтылған халықты әлеуметтік көмекпен мейлінше толығырақ қамту мақсатында алдағы жылдары кедейлік шегі күнкөріс минимумы деңгейінен 40 пайыз, 46 пайыз және 50 пайыз мөлшерінде анықталатын болады және 2005 жылы 3802 теңге (2002 жылға 146,5 пайызды) құрайды.
Облыста тұрғындардың жұмыспен қамтылуын көтеру, табысын арттыру, азаматтардың өмір сүру деңгейін жақсарту есебінен халықтың кедейленуін қысқарту мақсатында 2003-2005 жылдарға арналған кедейлікті азайту жөнінде аймақтық бағдарлама әзірленуде.
Аталған бағдарламаны іске асыру нәтижесінде күнкөріс минимумынан төмен табысы бар халықтың үлесі 2005 жылы 27,2 пайызға дейін, кедейлік шегінен төмен тұратындар саны 37,4 мың адамға төмендейді (2002 жылға 96,4 пайыз).
Адресті әлеуметтік көмек алушы күтілетін контингет 2002 жылмен салыстырғанда 2005 жылы 3,9 пайызға төмендейді және 37,0 мың адамды құрайды. Сол сияқты әлеуметтік төлемдер нақты күнкөріс минимумын қамтамасыз ете алмайды, болашақта халықты жұмыспен қамтуды көтеруден, азаматтардың табысын арттырудың тірегін жасайтын болады. Осыған сәйкесті адресті әлеуметтік көмектің орташа мөлшерін 2005 жылы 1580 теңгеге дейін жайменен төмендету көзделуде (2002 жылға 89,0 пайыз).
Тұрғын үй көмегін алушылар контингенті: 2002-2003 жылдары контингентті анықтауға көзқарастың нақтылануымен байланысты Ақтау қаласы бойынша тұрғын үй жәрдемақысын алатындар санының төмендеуі есебінен сәйкесті 4,6 мың адам және 3,8 мың адамға дейін азаяды.
Қазіргі уақытта жұмыссыздардың көпшілігі төлем ақының төмендігінен қоғамдық жұмыстарға қатынасудан бас тартуда, сонымен қатар "Мемлекеттік әлеуметтік көмек туралы" Заңға сәйкес және облыстыө мәслихаттың 14.05.2002 жылғы N 19/195 қаулысымен бекітілген.
Алайда 2004-2005 жылдары алыс және жақын шетелдерден көп балалы аз қамтылған оралман отбасылары ағынының артуын күтумен байланысты тұрғын үй көмегін алушылар саны 4,4 мың адамға дейін артады деп жоспарлануда (2002 жылға 95,7 пайыз және 2003 жылға 115,8 пайыз). Тұрғын үй көмегінің орташа мөлшері 2002 жылмен салыстырғанда 119,5 пайызға артады және 2005 жылы 2793 теңгені құрайды.
2003 жылы жергілікті бюджет шығысы адресті әлеуметтік көмек (арнаулы мемлекеттік жәрдемақыны есептемей) пен әлеуметтік қамтамасыз ету қажеттігіне сәйкес 2002 жылмен салыстырғанда 42,8 пайызға, 1,5 млрд. теңгеге дейін, 2005 жылы 1,7 млрд. теңгеге дейін өседі (2002 жылға 161,9 пайыз).

Әлеуметтік қорғау және сақтандыру. 2005 жылы зейнеткерлер саны 2002 жылмен салыстырғанда 1,3 пайызға артады және 23,4 мың адамды құрайды. Айтарлықтай өсу мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алушылар саны бойынша 31,3 пайызға (9,3 мың адам), негізінен халықтың аурулығының жоғары деңгейіне байланысты мүгедектігі бойынша алушылар санының өсуі есебінен деп күтілуде. Республикалық бюджет бойынша арнаулы мемлекеттік жәрдемақы алушылар контингенті 1,7 мың адамға дейін қысқарды (2002 жылы 92,0 пайыз). Алайда жергілікті бюджет бойынша арнаулы мемлекеттік жәрдемақы алатындар саны 24,6 мың адамға дейін (2002 жылға 108,4 пайыз) артады.
2002 жылы зейнетақы мөлшерінің қайта қарауымен байланысты олардың орташа айлық мөлшері 2000 жылмен салыстырғанда 12,1 пайызға артты. 2003 жылы зейнетақының орташа мөлшері 7600 теңгеге дейін одан әрі артылатын болады немесе 2002 жылға 114,1 пайыз.
Кейінгі жылдары күнкөріс минимумы шамасының өсуі зейнетақының орташа мөлшерін айтарлықтай көтеруді талап етеді: 2005 жылы 10100 теңгеге дейін (2002 жылға 151,6 пайыз). Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының орташа мөлшері 2005 жылы 5300 теңгеге дейін (2002 жылға 124,3 пайыз), арнаулы мемлекеттік жәрдемақы 3600 теңгеге дейін (120,8 пайыз) артады.
Зейнетақы төлеудегі республикалық бюджет шығысы 2005 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 53,6 пайызға өседі және 2836,0 млн. теңгені, мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы мен арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төлеуге 58,9 пайызға - 1304,4 млн. теңгені құрайды. Арнаулы мемлекеттік жәрдемақы контингенті мен орташа мөлшерінің өсуіне сәйкес жергілікті бюджеттен қаржыландыру көлемі 30,2 пайызға артады және 458,4 млн. теңгені құрайды.
Алдағы жылдары аз қамтылған отбасыларын әлеуметтік қолдаудың әртүрлі нысандарына көмек көрсету, халықтың әлеуметті-мүжәлсіз топтарын қорғау жөніндегі жұмыстар жалғасатын болады.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесі болашақта дамуын алады. Ертеректе алынып тасталынған әлеуметтік сақтандыруды кірістіру жоспарлануда. Жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатынасушылар саны 2005 жылы 131,5 мың адамға дейін, осы мезгілде әрекет етіп тұрған қор бойынша жинақталған зейнетақы сомасы 6595,2 млн. теңгеге дейін (2002 жылға 162,8 пайыз) өседі.

9 Тарау. Тұрғындар, жұмыспен қамту және еңбек ресурстарының дамуы

1. Талдау: 2000 - 2002 жылдары

Демография. Облыс бойынша 2000-2002 жылдардағы демографиялық ахуал табиғи өсімінің өсуі және халықтың көшіп-қон ағынының артуымен байланысты халық санының артуымен сипатталады. Егер 2000 жылы халықтың орташа жылдық саны 320,9 мың адамды, оның ішінде қалалық жерлерде 252,3 мың адам, селолық 68,5 мың адамды құрасы, 2001 жылы ол 2,2 пайызға өсті және 328,0 мың адамды құрады, оның ішінде қала халқы 2,6 пайызға(258,8 мың адам), селолық 0,9 пайызға (69,2 мың адам).
Облыста халық санының өсуімен бір мезгілде өлім деңгейінің артуы байқалды. 2000 жылы өлім коэффициенті тұрғындардың 1000 адамға 7,52 кездейсоқтықты құрады, 2001 жылы бұл көрсеткіш 8,01 дейін көтерілді (2000 жылға 106,5 пайыз). Өлім деңгейінің өсу себебінде анықтаушы рольді қан айналысы органдарының ауруы ойнайды, айтарлықтай орынды кездейсоқтың жағдайдағы улану мен жарақат алудан және жаңа ұйымдасу жағдайындағы өлімдер алады.
1 жасқа дейінгі балалардағы балалар өлімі деңгейінің өсуі аса дабыл көтеруді шақырады. 2001 жылы нәрестелердің өлім коэффициенті 2000 жылмен салыстырғанда 5,7 пайызға артты (26,37 пайыз) және 1000 туылғандарға 27,86 жағдайды құрады, яғни республикалық орташа деңгейден 45 пайызға артық. Нәрестелердің шетінеу себебі құрылымында бұрынғыша шарана кезеңінде туындаған жағдайдан, сондай-ақ тыныс алу органдары ауруынан қайтыс болғандар басымдыққа ие.
Осы уақыттарда туу өсуінің беталысы байқалды. 2000 жылы туу коэффициенті 1000 адамға 18,76 кездейсоқтықты құрады, 2001 жылы 20,43. Туу коэффициенті өлім коэфициентінің 2,5 есе артып, яғни табиғи өсімінің 12,9 пайызға өсуіне әкелді (2001 жылы 4067 адам).
2002 жылы облыстағы халық санының өсуі жалғасты. 1.03.2002 жылғы жағдай бойынша халық саны жыл басынан 0,5 пайызға артты және 334,2 мың адамды құрады, оның ішінде қала тұрғындары 264,2 мың адам, ауылдықтар 70,0 мың адам. 2002 жылға бағалау бойынша халықтың орташа жылдық саны 337,2 мың адамға дейін өседі немесе өлім коэффициенті 1000 адамға 7,70 кездейсоқтыққа дейін азайту, туу коэффициенті 21,13 ке дейін және табиғи өсімді 4529 адамға дейін арттыру (2001 жылға 111,4 пайызға) есебінен 2001 жылғы деңгейге 2,8 пайыз.

Көшіпқон. Соңғы екі жылда көші қон саласы оң қосылды: 2000 жылы 3,4 мың адам (1999 жылға 12,0 есе), 2001 жылы 5,3 мың адам (2000 жылға 155,9 пайыз).
2001 жылы облыстан тыс жерлерге 1263 адам көшіп қонды, яғни 2000 жылғыдан 39,7 пайызға кем, оның ішінде 1219 адам ТМД елдеріне және 44 адам ТМД дан тыс елдерге тұрақты қоныстануға көшті. Көшіп қон ұлттық құрамы орыс ұлты тұлғаларының 80,3 пайыз басымдылығымен ұсынылды, немістер 2,1 пайыз, татарлар 3,1 пайыз, басқалары 1,2 пайызды құрайды.
2001 жылы облыс ішінде көші қон процестерінің қарқындылығы 2000 жылмен салыстырғанда 2,8 пайызға, облыс аралық -13,6 пайызға артты. Облыс аралық миграция 343 адамды құрады, яғни тұрғындардың ауылдық жерлерден қалаға немесе жұмыс іздеп басқа аудандарға көшуімен байланысты. жақын шетелдерден қазақ диаспары өкілдерінің көшіп келу ағынының өсуі байқалды. Жақын шетелдерден жергілікті ұлт өкілдерінің көшіп келуінің артуының негізгі себебі Өзбекстан мен Түркменстанда өмір сүрудің әлеуметтік-экономикалық деңгейінің Қазақстанмен салыстырғанда төмендігі, сондай-ақ Ауғаныстанда болып жатқан әскери қақтығыстар болып табылады.
2001 жылы қоныс аударушы - оралмандар саны 2000 жылмен салыстырғанда 3723 адамға немесе 192,9 пайызға артты. Осылайша, егер 2000 жылы облысқа 4008 жергілікті ұлт өкілдері келсе, 2001 жылы 7731 адам. 2000 жылы Өзбекстаннан 1551 адам, Түркменстаннан 2255 адам келсе, 2001 жылы тиісінше 4540 және 3453 адам келді. Қазақстан Республикасы Президентінің 11.06.2001 жылғы "2001 жылға арналған көші қон квотасы туралы" N 628 Жарлығына сійкес Маңғыстау облысы үшін 56 отбасына (279 адам) квота бекітілді. Облысқа нақтылы айтарлықтай артық қоныс аударушылар келді.
Ираннан келген оралмандар жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғаудың Ақтау бөліміне есепке қойылды. 2001 жылы оралмандарға тұрғын үй бөлу жөніндегі комиссия квотадан тыс келген оралмандар үшін Ақтау қаласынан жаңадан салынған үйлерден 7 пәтер, 2002 жылы тағы 4 пәтер бөлді. 2001 жылдың аяғында тұрғын үй қажет ететін 235 отбасы есепке тұрды. Ақтау қаласының іргесінде (саяжайларда) тұратын 3000 оралмандар үшін барлық жағдай: ауыз су, электр энергиясы, жылу және балондағы сұйытылған газ жасалды.
Көшіп келушілердің көпшілік санының орналасқан екінші елді мекені Жаңаөзен қаласы болып табылады, квотадан тыс келуші көшіп келушілердің жалпы санынан 30 отбасы пәтермен қамтамасыз етілді, 15 отбасы жатаханаларға орналастырылды. Жұмысқа орналастыру, өз күштерімен тұрғын үй салу үшін жер учаскелерін беру мәселесі шешілуде.
Бейнеу ауданында оралмандар үшін жеке құрылыс үшін жер учаскелері бөлінген, 358 отбасының 109 баласы аудан мектептерінде ыссы тамақпен, 23 бала - жаңа киіммен қамтамасыз етілген.
Ағымдағы жылы облысқа келетін оралмандар санының өсуі жалғасады, тек 2002 жылдың 4 айында облысқа 2129 адам оралман келді, яғни өткен жылдың тиісті кезеңінен 40 пайыз жоғары.

Еңбек рыногы. 2000 жылы экономикалық белсенді тұрғындар 153,7 мың адамды, экономикалық белсенділік деңгейі 47,8 пайызды құрады.
Экономикаға қамтылғандар саны экономикалық белсенді тұрғындардың 86,3 пайызын құрады (132,7 мың адам), оның 92,8 мың адамы - жалдану бойынша (шағын кәсіпорындарға қамтылғандар мен келісім - шарт бойынша жұмыс жасайтындар есебімен) немесе 69,9 пайызға, дербес айналысатын тұрғындар - 39,9 мың адам немесе 30,1 пайыз.
2001 жылы экономикалық белсенді халық саны 2000 жылғы деңгеймен салыстырғанда 5,0 пайызға (146,1 мың адам), экономикалық белсенділік деңгейі --экономикада қамтылғандар санының 130,7 мың адамға (2000 жылға 98,5 пайызға) және жұмыссыздар санының 15,4 мың адамға (73,7 пайыз) азаюы есебінен 3,3 пайыздық пункте төмендеді. Облыс бойынша жалпы жұмыссыздар деңгейі 3,2 пайыздық пунктке: 2000 жылы 13,7 пайыздан 2001 жылы 10,5 пайызға дейін төмендеді.
Жалдау бойынша қамтылғандар саны 2000 жылмен салыстырғанда 7,3 пайызға артты, дербес айналысатын тұрғындар саны 22 пайызға азайды. Жұмыспен қамтылған тұрғындар құрылымында жалдау бойынша жұмыс жасайтындар үлесі 76,2 пайызға (99,6 мың адам) өсті, дербес айналысатын тұрғындар 23,8 пайызға (31,1 мың адам) төмендеді.
Экономикалық қызмет түрлері бойынша: өнеркәсіпте және құрылыста 43,0 мың адам (43,2 пайыз), ауыл, орман және балық шаруашылығында 2,3 мың адам (2,3 пайыз), қызмет көрсетуде 54,3 мың адам (54,4 пайыз) қамтылған.
1999 - 2001 жылдары облыс бойынша тіркелген жұмыссыздар деңгейі 8,1 пайыздық пунктке: 1999 жылғы 11,9 пайыздан 2001 жылғы 3,8 пайызға төмендеді. 2002 жылдың 1 тоқсанының аяғында жұмыссыздардың нақты саны 2001 жылдың аяғындағы тіркелген жұмыссыздар санымен салыстырғанда 5633 тен 5521 адамға азайды.
Алайда 1.04.2002 жылғы жұмыссыздар деңгейінің 3,9 пайызға артуы байқалды, бұл тұрғындардың экономикалық белсенділігінің төмендеуінен деп түсіндіріледі. Облыстың жұмыспен қамту қызметіне жұмысқа орналасуға 2000 жылы 13454 адам, 2001 жылы 14012 адам (2000 жылға 104,1 пайыз), 2002 жылдың қаңтар-наурызында 3888 адам хабарласқан.
2000 жылы облыста 10383 жұмысшы орны құрылды немесе 2000-2002 жылдарға арналған кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрес жөніндегі қабылданған Аймақтық бағадарламадан 131,0 пайызға, оның ішінде қоғамдық жұмыстар бойынша 3460 орын. 2001 жылы облыс кәсіпорындарында 10641 қосымша жұмыс орны ашылды, оның ішінде қоғамдық жұмыстар бойынша 4908 орын. 5733 тұрақты жұмыс орны ашылды, оныңішінде мұнайгаз саласында 1391 орын, шетел фирмаларымен 1357 орын, шағын несиелеу есебімен 73 орын, шағын кәсіпкерлікте 2673 орын, басқа салаларда 239 орын.
Жұмыс орындары санының артуы 2000 жылы 4852 жұмыссызды, 2001 жылы 4503 жұмыссызды жұмысқа орналасуға мүмкіндік жасады. Ақы төлейтін қоғамдық жұмысқа 2000 жылы 3460 адам (1999 жылғыдан 2,9 есе артық), 2001 жылы 5443 адам (2000 жылғыдан 157,3 пайыз), 2002 жылдың 3 айында 1506 адм жіберілді. Қоғамдық жұмыстар түрлерін кеңейту жұмыссыздық мүмкіндігінше көбірек санын қамтуға мүмкіндік жасады, өөөөөө жұмыстарды жүргізу, тарихи - архитектуралық ескерткіштерді қалпына келтіру, мәдени іс-шараларды ұйымдастыруға көмектесу сияқты қоғамдық жұмыс түрлері пайда болды.
2002 жылы экономикада қамтылғандар саны 132,7 мың адамға дейін өседі деп күтілуде, одан жолдау бойынша 104,5 мың адам, оның ішінде экономикалық қызмет түрлері бойынша: өнеркәсіп пен құрылыста 46,1 мың адам (44,1 пайыз), ауыл, орман және балық шаруашылығында 2,4 мың адам (2,3 пайыз), қызмет көрсетуде 56,0 мың адам (53,6 пайыз) қамтылды.
Кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрес жөніндегі аймақтық бағдарламаны іске асыруда 2002 жылы жұмыссыздардың жалпы санын 14,7 мың адамға дейін бірқалыпты төмендету көзделді (2001 жылға 78,6 пайыз).
ҚР Премьер-Министрінің орынбасары К.К. Мәсімовте 16 мамыр 2002 жылғы мәжілісінің N 11-7/И-178 хаттама шешімімен Түпқараған ауданының Форт-Шевченко қаласы шағын қала болып белгіленді. Жұмыссыздар деңгейі 1.05.2002 жылы 9,0 құрап, облыстық орта көрсеткіштен 4,2 пайыздық пунктке жоғары болды. Ауданның градқұрылушы кәсіпорны "Қазақрыбфлот" ААҚ 1999 жылдан тоқтап тұр. Қалада ауыз сумен қамтамасыз ету желісі толық қайта жаңартуды қажет етеді.

Тұрғындардың табыстары мен шығыстары. Халықтың орташа жан басына шаққандағы ақшалай табысы 2000 жылы 51371 теңгені құрады (1999 жылға 100,2 пайыз), орташа жан басына шаққандағы ақшалай шығысы 1999 жылмен салыстырғанда 0,8 пайызға азайды және 50601 теңгені құрады.
2001 жылы халықтың орташа жан басына шаққандағы ақшалай табысы 34,2 пайызға өсіп, 68942 теңгені құрады, яғни республикалық орташа деңгейден 7,5 пайызға жоғары, сондай-ақ орташа жан басына шаққандағы ақшалай шығысы республика бойынша 2000 жылғы деңгейге 36,2 пайызға артты (68942 теңге).
Ақшалай түсілімнің негізгі көзі 60118 теңге құраған (орташа жан басына шаққандағы табыстың жалпы көлемінің 88,0 пайызы) еңбек қызметінің табысы болып қалатыны жалғасуда. Тұрғындардың жан басындағы әлеуметтік трансферті 7633 теңгені құрады (10,0 пайыз), сатудың барлық түрінен түскен табыс 485 теңге (1,0 пайыз) және басқа да ақшалай түсімдер 706 теңге (1,0 пайыз).
2002 жылғы бағалау бойынша орташа жан басына шаққандағы ақшалай табыс 10,5 пайызға өседі және 76171 теңгені құрайды, сондай-ақ орташа жан басына шаққандағы ақшалай шығыс 8,9 пайызға өседі және 75105 теңгені құрайды.
Мұнайгаз жүйесі қызметінің белсенділігі және мұнай өндіру мен көлік сервистік өндірісін дамыту есебінен облыс бойынша еңбекке ақы төлеу қоры 2000 жылы 1999 жылмен салыстырғанда 60,0 пайызға өсті және 25,7 млрд. теңгені құрады. Еңбекке ақы төлеу қоры 2001 жылы 2000 жылғы деңгейге 43,9 пайызға артып, 37,0 млрд. теңгені құрады, оның ішінде өнеркәсіпте 19,5 млрд. теңге, көлік пен байланыста 6,9 млрд. теңге, құрылыста 4,1 млрд. теңге, білім беруде 1,6 млрд. теңге.
2000 жылы экономикалық қызеттің барлық түрінде жұмыс жасайтындардың орташа айлық атаулы еңбек ақысы 1999 жылмен салыстырғанда 1,5 есе өсті және 28967 теңге құрады, оның ішінде өнеркәсіпте 40748 теңге, құрылыста 29511 теңге, көлік пен байланыста 43328 теңге.
Экономикалық қызметтің барлық түрінде қамтылған жұмысшылардың орташа айлық атаулы еңбек ақысы 2001 жылы орташа 34458 теңгені құрады (2000 жылға 125,6 пайыз), яғни республикалық орташа деңгейден 2 есе жоғары. Еңбек ақының ең жоғары деңгейі кен өндіру өнеркәсібі кәсіпорындарында 65810 теңге, ал ең төменгісі ауыл шаруашылығында 8767 теңге болып белгіленген, араларындағы алшақтық 7,5 есені құрайды. Жұмыс жасайтындардың айтарлықтай бөлігіне еңбек ақы төлеу мөлшері жоғары емес деңгейде қалады: мемлекеттік басқармаларда 1704449 теңге (аймақ бойынша еңбек ақының орташа деңгейінен 49,5 пайыз), білім беруде 11397 теңге (33,1 пайыз), денсаулық сақтауда 10183 теңге (29,6 пайыз).
2002 жылғы бағалау бойынша жұмыссыздарға орташа жан басына шаққандағы еңбекке ақысы 2001 жылмен салыстырғанда 12,1 пайызға артады және 38621 теңгені құрады. Еңбекақы қоры 2001 жылғы деңгейге 17 пайыз өседі және 43,0 млрд. теңгені құрады.
Негізгі проблемалар болып қалатындар:
- нәрестелердің шетінеуінің жоғары деңгейі (27,86 республикалық орташа көрсеткіште -19,8 пайыз);
- қалалар мен аудандар арасындағы өмір сүру деңгейінің айтарлықтай айырмасы;
- ауылдық жерлердегі жұмыссыздықтың жоғары деңгейі;
- экономикалық қызмет түрлері бойынша еңбек ақының мәнді айырмасы.

2. Перспективалары: 2003 - 2005 жылдары

Демография. Болжам бойынша тұрғындардың орташа жылдық саны 2003-2005 жылдары 364,9 мың адамға дейін өседі немесе табиғи өсім мен шекаралас елдерден азаматтардың көшіп келуінің жалғасуы есебінен 2002 жылғы деңгейге 8,2 пайыз, оның ішінде қала халқы 291,5 мың адамға дейін (9,2 пайыз), ауылдықтар 73,4 мың адамға дейін (1,0 пайыз).
Табиғи өсімнің 6122 адамға дейін артуы (2002 жылы 135,2 пайыз) өлім коэффициентінің 1000 адамға 6,86 кездейсоқтыққа дейін азаюынан және туудың көпшілік жоғары көрсеткішін иеленетін жергілікті ұлт үлесінің артуы есебімен бала туу коэффициентінің 23,63 ке дейін өсуінен шартталатын болады.

Көшіқон. Аймақ экономикасының дамуы, өмір сүрудің экономикалық жағдайының жақсаруы жалпы ұлттық өнім өндірісінде қатынасушы еңбекке қабілетті жасындағы тұрғындардың облыстан кетуін азайтуға әкеледі.
Көшіп келушілік белсенділігі жөніндегі шараларды қабылдау қазақтардың өзінің тарихи отанына оралуына, ролардың орналасуын ұйымдастыруға жан-жақты жәрдемдесуге бейімделетін болады.
2003-2005 жылдары оралмандар ағыны одан әрі артады деп күтілуде.
Оралмандарды тұрғын үймен, жұмыспен, әлеуметтік қорғаумен, кәсіптік оқумен, оралман балаларының тегін орта білімге толықтай қамтылуын қамтамасыз етумен, олардың аз қамтамасыз етілгендерін әлеуметтік қолдаумен қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстарды жалғастыру жоспарлануда.
Жақын шетелдерден келетін көшіп келушілер үшін квотаны ұлғайту мәселесін ҚР Үкіметі деңгейінде шешу жөніндегі жұмыстар жүргізіледі.
Болжам бойынша 2003-2005 жылдары көшіпқон сальдасы оң нәтижелі жинақталатын болады және жыл сайын шамамен 4,0 мың адамды құрайды.

Жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету саясаты. 2003-2005 жылдардағы перспективада халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету саясаты еңбек рыногындағы шиеленісті азайтуды көздейді. Жұмыс орындарын ашу мұнайгаз және химия өнеркәсібінде, көлік пен байланыста, құрылыста, шағын кәсіпкерлікте, оның ішінде шетелдікжұмыс берушілермен жаңа өндіріс ашу, әрекеттелетін тұрғын өндірісті кеңейту және тоқтап тұрған кәсіпорындарды қалпына келтіру есебінен қамтамасыз ететін болады. Ақтау теңіз порты аумағында құрылған арнаулы экономикалық аймақ жұмыс орындарын ашу мен экономикада жұмыспен қамтылғандар санын арттыруға шарттасады.
Жолдау жөніндегі экономикалық қызметтің барлық түрі бойынша жұмыспен қамтылғандар санын 2005 жылға 120,3 мың адамға дейін (2002 жылға 115,1 пайыз) арттыру жоспарлануда.
Өздігінен айналысатын тұрғындар саны 34,1 мың адамға дейін өседі (2002 жылға 120,9 пайыз). Жалдау бойынша жұмыс жасайтын жұмысшылар және өздігінен айналысатын тұрғындар санының өсуі нәтижесінде, экономикада жұмыспен қамтылғандардың жалпы саны 154,4 мың адамға дейін өседі (2002 жылға 116,4 пайыз).
Кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрес жөніндегі аймақтық бағдарламаны іске асыру 2005 жылы жұмыссыздар санын 10,8 мың адамға дейін бірқалыпты азайтуды (2002 жылға 73,5 пайыз) және тиісінше жұмыссыздықтың жалпы деңгейін 6,5 пайызға дейін төмендетуді көздейді (2002 жылғы деңгейге 3,5 пайыздық пункте).
Экономикада жұмыспен қамтылғандардың өсуі және жұмыссыздар санының төмендеуі халықтың экономикалық белсенділігінің өсуіне әкеледі, яғни 2005 жылы 165,2 мың адамға дейін артады (2002 жылға 112,1 пайыз).

Табыс саясаты. 2003-2005 жылдарға арналған болжам бойынша жан басына шаққандағы орташа айлық еңбек ақысы еңбек ақы өсуі есебінен 51234 теңге дейін артады (2002 жылға 132,7 пайыз), өнеркәсіпте 71985 теңгеге дейін (130,2 паыз), құрылыста 56245 теңге (136,3 пайыз), көлік пен байланыста 73564 теңгеге дейін (126,2 пайыз).
Еңбек ақы білім беруде 19670 теңге (облыс бойынша орташа ақы деңгейінен 38,4 пайыз), денсаулық сақтауда 17928 теңге (35 пайыз), ауыл шаруашылығында 12751 теңге (24,9 пайыз), балық аулауда 10106 теңге (19,7 пайыз) болып, жоғары емес деңгейде қалады.
2005 жылға еңбек ақының орташа айлық өсуі нәтижесінде, сондай ақ еңбек ақыны есептеу үшін қабылданатын сандар 2002 жылмен салыстырғанда 14,5 пайызға, еңбекақы қоры 65,3 млрд. теңгеге дейін өседі (2002 жылға 1518 пайыз).
2003-2005 жылдарға арналған болжам бойынша жан басына шаққандағы ақшалай табыс 93076 теңгеге дейін өседі (2002 жылға 122,2 пайыз), оның ішінде еңбек қызметінен түсетін табыс 81975 теңгеге дейін (табыстың жалпы сомасынан 88 пайыз), әлеуметік трансферттер 9251 теңгеге дейін (9,9 пайыз). Жан басына шаққандағы ақшалай шығыста 91725 теңгеге дейін өседі (2002 жылға 122,1 пайыз), оның ішінде тұтыну шығыны 90789 теңгеге дейін ұлғаяды (шығыстың барлық сомасынан 989 пайыз), салықтар, алымдар мен төлемдер 367 теңгеге дейін, басқа да ақшалай шығыстар 569 теңгеге дейін.
Ауылда әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту мақсатымен 2001-2005 жылдарға арналған ауылды дамытудың аймақтық бағдарламасы іске асырылуда. Қазіргі уақытта шағын қала Форт-Шевченконың даму бағдарламасы жасақталуда.

10 Тарау. Әлеуметтік-экономикалық дамуға әйелдердің қатысуы.

Талдау: 2000-2002 жылдары

Әйелдер саяси жылжуы. 2000 жылы облыста әртүрлі деңгейдегі депутаттар болып 14 әйел сайланды, саяи партияларда жалпы саны 8 мыңнан астам адамдардан партия мүдері болып бір әйел сайланды.
Сайлау алды комиссиялары кезінде депутаттыққа кандидатқа дауысқа түсушілердің жалпы санынан әйедер 14,7 пайызын құрады.
2001 жылы және ағымдағы жылдың 4 айында жағдай мәнді өзгерген жоқ. Депутат әйелдер саны 2-ге қысқарды.
Сот билігі органдарында әйелдер өкілдері орнықты түрде қалып отыр. Облыстың қалалық және айдандық соттарында сот қызметінде 20 әйел жасайды немесе жалпы құрамның 48 пайызы. Олардың 2-і - сот төрайымдары.

Әйелдердің экономикалық жағдайы. Экономикалық өмірге әйелдердің қатысу статистикасында төмендегі цифрлармен белгіленеді: шағын бизнес жүйесіндегі басшылардың 30 пайызы әйелдер болып табылады. Маңғыстау облысының 117 мемлекеттік органында 1610 әкімшілік қызметтердің 63,4 пайызы әйелдер немесе 1020 адам. Жоғарыда көрсетілген мемлекеттік органдардың басшылық қызметінде 28 әйел-басшы жұмыс жасайды немесе 24 пайыз.
Облыс қалалары мен аудандарындағы дербес мемлекеттік органдардың басшылары арасында әйелдер 23,9 пайыз, облыстық органдар басшылары арасында 30,8 пайыз, олардың орынбасарлары 60 пайыз, облыстық органдардың бөлім бастықтарында әйелдер 61 пайызды құрайды.
Статистика деректері сондай-ақ 8 еселенген төменгі еңбекақы көлемінде еңбекақы алушы еркектермен салыстырғанда әйелдер санының басым екендігін растайды. Әйелдер 2,1 есе артық. Сонымен қатар 8-ден 24-ке дейін еселенген төменгі еңбекақы алушы еркектер әйелдерге қарағанда 5,6 есе артық.
Бұл бұрынғыша әйелдер еңбегін төмен бағалайтындығын көрсетеді, олардың көпшілік бөлігі экономиканың өндірістік емес жүйесінде жұмыспен қамтылғандар.
Әйелдер денсаулығы. Облыста әйелдер денсаулығының алдын алуға бағытталған бағдарлама реті жасақталды.
"Ана мен бала" бағдарламасына сәйкес бала туу жасындағы әйелдерді сауықтыру жөніндегі іс-шаралар жүзеге асырылуда.
Облыс бойынша әйелдердің 85 пайыз анемиямен науқастанады. Облыстық денсаулық сақтау бақармасымен анемиямен науқастанатын әйелдерді тегін емдеуге қарастырылған 2001-2003 жылдарға арналған анемияға қарсы бағдарлама жасақталып, іске асырылуда.
Республикалық тамақтандыру институтының басшылығымен емшек сүтімен тамақтандыру жөнінде қысқа мерзімді бағдарлама (2001 жылдан 2002 жылға) іске асырылуда және Ақтау қаласы мен Жаңаөзен қаласындағы қалалық перзентханалдарды "Балаларға достық мейірім қатынасы" арухана атағына сертификаттануға дайындықтар жүргізілуде.
Ақтау және Жаңаөзен қалаларындағы емханалар жанынан әйелдерді сауықтырумен айналысатын отбасын жоспарлау бөлмелері ашылды, күндізгі стационар ашылды. Бала туудың ұлғаюымен байланысты Ақтау қаласындағы облыстық перзентхананың 2-ші блогы құрылысын аяқтау жөніндегі шаралар қабылданды. Әйелдер арасындағы өөөөөөөөө бағдарламасы енгізіліп жатыр. 2001 жылғы маусымда "Пфайзер" компаниясымен Ақтау қаласында медицинаға жаңа технологияны енгізу туралы ғылыми-практикалық конференция өтті.
2002 жылдың аяғына дейін облыстың әйел тұрғындарын жалпыға ортақ диспансеризациялау өткізілетін болады (экстрагентиталды паталогияның анықталуы және оларды сауықтыру, онкологиялық визуалды нысандарының уақытында анықталуы).

Әйелдерге қатысты зорлықпен күрес. 2000 жылы облыста әйелдерге қатысты 545 зорлық фактісі тіркелді, 2001 жылы 1610.
2000 жылы әйелдерге жан-жақты көмек көрсететін, оның ішінде психологиялық та, көшіқон жөніндегі халықаралық ұйымның қамқорлығымен құрылған "Надежда" дағдарыс орталығы ашылды.
Әйелдер проблемалары, олардың құқын және заңды мүддесін қорғау жөніндегі облыстық комиссия дағдарыс орталығымен бірлесіп, Америка заңгерлері Ассоциациясының (орталық және шығыс Европаның құқықтық Белсенділігін АВА/СЕЕҰI) қатысуымен тренинг ұйымдастыруға және өткізуге қатынасты.

Перспективалары: 2003-2005 жылдары

Жоспарланған кезеңде әйелдер денсаулығын күзетуге, әйелдеді зорлықтан қорғауға бағытталған барлық бағдарламалардың іске асырылуы жалғасатын болады. Облыстық әкімият пен қалалық және аудандық әкімият деңгейінде құрылған комиссия жұмысын жалғасады.

11 Тарау. Білім беру

1. Талдау: 2000-2002 жылдары

2000-2001 жылдары білім беру жүйесін қаржыландыру көлемін ұлғайту есебінен білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасын жақсарту жөніндегі іс-шаралар іске асырылды. Білім беру жүйесіне екі жылда жергілікті бюджеттен барлығы 6855,1 млн. теңге бөлінді.
Білім беру ісін одан әрі жетілдіру мақсатында "2001-2005 жылдарға арналған Маңғыстау облысы бойынша білім беру жүйесін дамытудың аймақтық бағдарламасы" қабылданып, іске асырылуда.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқу. Облыста 29 бірлік санында мектепке дейінгі балалар ұйымдары (МБҰ) желісі сақталға, оның ішінде 26 мемлекеттік қазыналық кәсіпорын, 2 мемлекеттік мекеме, 1 ведомствалық балалар бақшасы. Балалар бақшасындағы балалар саны 2000 жылғы 5,7 мың адамнан 2001 жылы 6,5 мың адамға дейін өсті. МБҰ атқарылатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер көлемі 2001 жылы 330,6 млн. теңгені құрады, оның ішінде бюджет қаражаты есебінен 253,8 млн. теңге.
Мектепке дейінгі білім жүйесін реформалау процесі мектепке дейінгі ұйымдар желісін саралап жіктеуге әкелді: "Балалар бақшасы - мектеп", мектепке дейінгі гимназия, әртүрлі санаттағы ауыратын балаларға арналған мектепке дейінгі балалар ұйымдары кешендері құрылды. 2002 жылы мектепке дейінгі балалар ұйымдары желісін Қарақия ауданында 35 орынды санатория балалар бақшасының ашылуымен байланысты 1 бірлікке ұлғайту жоспарлануда.
Бүгінде 5-6 жастағы балалар саны 12,9 мың адамды құрайды, одан мектеп алдындағы дайындыққа 5,5 мың бала (232 топтар мен сыныптар) қамтылды, оның ішінде 26 мектепке дейінгі ұйымдар базасында 3,4 мың бала (129 топ), 61 жалпы білім беретін мектеп базасында 2,1 мың бала (103 топ).

Жалпы орта білім беру. Соңғы 2 жылда жалпы орта білім беру ұйымдарының желісі 11 бірлікке ұлғайды: 2000 жылы 7 бірлікке, 2001 жылы 4 бірлікке. 4520 орындық 5 жаңа мектеп ғимараты, оның ішінде ауылдық желілері ескі, апатты ғимараттардың ауыстырылып салынды.
2000 жылы Жаңаөзен қалалық әкімшілігінің Теңге кентінде "Қазахойл" ҰМК қаражаты есебінен 1322 орындық жалпы білім беретін мектеп салынды, Жаңаөзен қаласында мектеп-лицей, Бейнеу ауданында мектеп - гимназия, 3 бастауыш мектеп және бір кешкі мектеп ашылды.
2001 жылы Ақтау қаласында жергілікті бюджет қаражаты есебінен 1868 орынды жаңа жалпы білім беретін мектеп іске қосылды, Жаңаөзен қаласы мен Маңғыстау ауданы Шетпе селосында мектеп - гимназия, Бейнеу ауданы Бейнеу селосында мектеп-лицей ашылды.
Қазіргі уақытта облыс бойынша 107 жалпы орта білім беретін ұымдар іс-қимыл жасайды, оның ішінде 99 жалпы орта білім беретін мектеп, 4 арнаулы түзету кешені, 4 кешкі мектеп. Жыл сайын оқушылар саны табиғи өсімнің өсуі мен ТМД көрші елдері мен Ираннан көп балалы отбасылардың көшіп келуінің өсуі есебінен 2-2,5 мың адамға ұлғаяды. Мемлекеттік жалпы орта білім беретін ұйымдардағы оқушылар саны 2000 жылғы 80,0 мың адамнан 2001 жылы 83,1 мың адамға ұлғайды.
2002 жылы 100 орынды қиын мінезді балалар үшін арнаулы мектеп-интернат пайдалануға іске қосылды, жылдың аяғына дейін Бейнеу ауданында 300 орынды бастауыш мектеп ашу қарастырылды.
Мектебі жоқ ауылдық елді мекендердегі балаларды жеткізу жұзеге асырылуда. 2000-2002 жылдары мектептердің, оның ішінде ауылдық жерлердегі, материалдық-техникалық базасы мен оқулықтарымен қамтылуы айтарлықтай жақсарды.
Облыс мектептерінде аз қамтамасыз етілген отбасылары балаларының 87,8 пайызы тегін ыссы тамақпен қамтамасыз етілген.
Облыс мектептеріне жыл сайын жалпы оқу қорынан қаражат бөлінеді (2001 жылы мектептерді ұстау шығынынан 3,4 пайыз, оның ішінде ауылдық 1,8 пайыз).

Бастауыш және орта кәсіптік білім беру. Бастауыш және орта кәсіптік білім беру жүйесі 2000-2001 жылдары өзгеріссіз қалды: 1,6 мың адамдық оқушылар контингенті мен 5 мемлекеттік кәсіптік мектеп, 6 мемлекеттік колледж. Мемлекеттік колледждердегі оқушылар саны 2 жылда 4,6 мың адамнан 4,9 мың адамға ұлғайды.
Мемлекеттік кәсіптік мектептерде 22 жұмысшы мамандығы бойынша колледждерде 42 мамандық бойынша оқыту жүргізіледі.
2003 жылы кәсіптік мектеп желісі N 2 КМ жабылу есебінен бір бірлікке кемиеді, яғни ғимараты өткен жылы ҚР Үкіметінің 1.03.2001 жылғы N314 қаулысына және облыс әкімінің 19.04.2001 жылғы N 87 шешіміне сәйкес әскери теңіз училищесіне берілді, ал ағымдағы жылы қалған оқушылар оқуын қортындылайды.
Ағымдағы жылы нақтыланған бюджет бойынша білім беру жүйесінің шығысы 3360 млн. теңгені құрайды немесе 2000 жылмен салыстырғанда 8,6 пайызға аз (3675 млн. теңге), бұл 2002 жылы кооперативтік салықты республикалық бюджетке алуына байланысты жергілікті бюджет табысы азаяды деп күтілуімен түсіндіріледі.
Жергілікті бюджеттен қаржыландыру көлемінің төмендеуі және мемлекеттік тапсырыстың қысқаруы нәтижесінде 2002 жылы білім беру ұйымдарымен атқарылатын жұмыстар, көрсетілетін қызыметтердің жалпы көлемі: балалар бақшасы бойынша 265,0 мың теңгеге (2001 жылға 80,2 пайыз), жалпы орта білім беру бойынша 1835,0 млн. теңге (81,0 пайыз), бастауыш кәсіптік білім беру бойынша - 54,0 млн. теңге (78,0 пайыз) азайды

Жоғары кәсіптік білім. Облыста 1 мемлекеттік және 1 жеке жоғары оқу орындары, 2 республикалық жоғары оқу орнының филиалдары мен 3 жеке жоғары оқу орнының филиалдары жұмыс жасайды. Мемлекеттік жоғары оқу орнында оқитындарсаны 9,7 мың адамды, жеке 4,1 мың адамды құрайды.
Жоғары оқу орындарындағы оқытушы құрамының жалпы санынан ғылым докторлары 5,8 пайыз, ғылым кандидаттары 26 пайыз, профессорлар 6,4 пайыз, докторлар 17 пайыз құрайды.

Жоғары оқу орындарынан кейінгі кәсіптік білім. Облыста жоғары оқу орнынан соң білім алу үшін арнаулы ұйымдар: аспирантуралар, магистратуралар немесе докторанатуралар жоқ. Жоғары оқу орындарынан кейін білім аймақтан тыс республика мен ТМД елдерінің оқу органдарында сатып алынады.
Аймақта тек мектепке дейінгі, жалпы орта, бастауыш және орта кәсіптік білім беру оқытушыларының біліктілігін көтеру үшін бағытталған мұғалімдер білімін жетілдіру институты жұмыс жасайды.

Білім беруге жеке секторлардың қатынасуы. Облыста білім беруде жеке сектор да дамып келеді. Облыс бойынша жалпы оқушы саны 1,0 мың адамдық жалпы білім беретін 11 жеке мектеп жұмыс жасайды. Орта кәсіптік білім беру жүйесінде 1,7 мың адам-оқушысымен 5 жеке колледж жұмыс жасайды. Әйтсе де облыста жеке балалар бақшасы жоқ, алайда 2 мемлекеттік емес мектеп балабақша кешенінде мектепке дейінгі тәрбие ұйымдастырылды.
Білім беру жүйесіндегі проблемалар:
- мектепке дейінгі балалар ұйымдарының әлсіз қамтамасыз етілуі;
- жалпы білім беретін мектептердің артық тығыздылығы;
- ауылдық мектептердің әлсіз материалдық базасы;
- кәсіптік мектептер мен колледждерде орта буын жұмысшы.
- кадрлары мен мамандарын даярлауда бюджеттік қаржыландырудың жетіспеуі.

2. Перспективалары: 2003-2005 жылдары

Ауылдық білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайтуға, ауылдық жерлерде тұратын балаларды оқыту мен тәрбиелеу үшін жағдай жасауға қарастырылған 2003-2010 жылдарға арналған "Ауыл мектебі" бағдарламасының жобасы әзірленді.
2005 жылға дейін апатты ғимараттарды ауыстыру есебімен білім беру ұймдарының құрылысын салу және кеңейтудің жоспар-кестесі жасақталды.

Мектепке дейінгі тәрбие және оқу. 2003-2005 жылдарға арналған перспективада мектеп алды дайындаудың және мектепке дейінгі балалар ұйымдарының жұмысын ұйымдстыруды жақсарту мақсатында олардың санын бұрындары жалға берілген балалар бақшасы ғимараттарын кейін қайтару жолымен 37 бірлікке дейін (2002 жылға 123,3 пайыз) көбейту жоспарлануда. МБҰ-да балалар саны 7,7 мың адамға дейін артады (2002 ж 111,6 пайыз).
2005 жылы мектепке дейінгі балалар ұйымдарымен атқарылатын жұмыстар, көрсетілетін қызметтер көлемін 400,0 млн. теңгеге дейін жыл сайын арттыру қарастырылуда.

Жалпы орта білім беру. Бүгінде жалпы білім беретін мектептердің жобалық қуаты 70,4 мың адамға есептелгенін есепке алсақ, оқушылар саны 83,0 мың адамды құрайды, негізінен Ақтау мен Жаңаөзен қалаларында артық тығыздықтан мектеп желісін кеңейтудің өткір қажеттілігі бар. Сонымен қатар, облыста норматив бойынша жаңа жалпы білім беретін мектеп ашу қажет елді мекендер бар, осыған байланысты 2003-2005 жылдарға арналған кезеңде жалпы орта білім беретін мектебі 8 бірлікке ұлғайту жоспарлануда.
2003 жылы Ақтау қаласынан 960 орынды, Жаңаөзен қаласынан 1300 орынды және Маңғыстау ауданы Тиген аулынан 50 орынды, 2004 жылы Бейнеу ауданы Бейнеу кентінен 320 орынды, Ақтау қаласы 12 шағынауданнан түберкүлезбен ауыратын балаларға арналған санаториялық мектеп-интернат және бастауыш мектеп, 2005 жылы Түпқараған ауданы Аташ кентінен 320 орынды және Жаңаөзен қаласынан 1300 орынды мектеп ашу болжануда.
Жалпы орта білім беретін ұйымдар саны 2005 жылы 117 бірлікке дейін өседі, яғни 2002 жылға 107,3 пайызды құрайды. Жалпы білім беретін ұйымдар оқытатындар саны 2005 жылы 90,4 мың адамға дейін (2002 жылы 106,6 пайыз), олармен атқарылатын жұмыстар, көрсетілетін қызметтер көлемі 2400,0 млн. теңгеге дейін (2002 жылы 130,8 пайыз) өседі.

Бастауыш және орта кәсіптік білім беру. 2005 жылы бастауыш кәсіптік білім беру желісін Бейнеу ауданы Бейнеу селосынан мектеп аралық оқу өндірістік комбинаты (МОӨК) кәсіптік мектеп етіп өзгерту есебінен бір бірлікке ұлғайту жоспарлануда.
Орта кәсіптік білім беру ұйымдарының желісі әзірге өзгеріссіз қалды, алайда мемлекеттік тапсырыс бойынша қабылдау көлемін 2001 жылғы 0,6 мың адамнан 2005 жылы 0,8 мың адамға дейін (2002 жылы 133,3 пайызға) және тиісінше бюджет есебінен оқитындар санын 1,7 мың адамға дейін (113,3 пайыз) ұлғайту жоспарлануда. Мемлекеттік колледждерде оқитындардың жалпы саны 2005 жылы 5,1 мың адамға дейін өседі (2002 жылы 104,1 пайыз).
Еңбек рыногының талаптарына сәйкес кәсіптік мектептер мен колледждерде бірінші кезекте экономиканың нақты секторы үшін кейінгі жылдары дамуын алатын жаңа мамандықтар енгізіледі.
2005 жылы бастауыш кәсіптік білім беру ұйымдарымен атқарылатын жұмыстар, көрсетілетін қызметтер көлемі 60,0 млн. теңгеге дейін (2002 жылы 111,1 пайыз), орта кәсіптік білім беру ұйымдарымен 350,0 млн. теңгеге дейін (2002 жылы 122,8 пайыз) ұлғаяды.

Жоғары кәсіптік білім беру. Жоғары білім беру жүйесінде төмендегі мәселелерді шешу бойынша жұмыстар өткізілетін болады: мемлекеттік тапсырыстар көлемін ұлғайту, бітірушілерді жұмысқа орналастыру, білікті еңбек кадрларына облыс экономикасының қажеттілігіне сәйкес мамандарды даярлау, оқытушыларды қайта даярлау және біліктілігін көтеру, жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруді дамыту.

Білім беруге жеке сектордың қатынасуы. 2003-2005 жылдары білім берудің мемлекеттік емес секторы одан әрі дамуын алады. 2004 жылы кемінде бір жеке мектеп ашу, жеке мектептерде, колледждерде, жоғары оқу орындарында оқитындар санын ұлғайту.

Ақпараттық технология. Білім беруді дамытуда, оқыту сапасын арттыруда маңызды рольді жаңа ақпараттық технологияларды енгізу ойнайды. Бүгінде барлық жалпы білім беретін мектептер мен білім беру мекемелері жаңа буын компьютерлерімен толықтай жарақтандырылған.
"Интернет-мектептерде" салалық ведомствоаралық бағдарламасына сәйкес мектептерді Интернет жүйесінее кезеңмен қосу процесін жүзеге асыру жалғасады.
Қазіргі уақытта жоғарыда айтылған бағдарлама шегінде Интернет желісіне облыстың 74 мектебі қосылды. "Ғылыми-техникалық оқытудың аймақтық орталығы) МҚК базасында 128 информатика мұғалімі 4 кезеңді курстық дайындықтан өтті.
2002-2003 жылдары жалпы білім беретін мектеп оқушыларына (облыстың 95 мектебі үшін) арақашықтық оқу үшін спутниктік оқу телебине құрал-жабдықтарын сатып алу жоспарлануда. Бұл бағыттағы жұмыстар басталып кетті. Қазіргі уақтта Қарақия ауданының 4 мектебі үшін спутниктік құрал-жабдықтар сатып алуға 2,0 млн. теңге көлемінде қаражат бөлінді.

12 Тарау. Денсаулық сақтау ісі

1 Талдау: 2000-2002 жылдары

Тұрғындарға муниципалдық және дәрі-дәрмекпен көмек көрсету. 2000 жылы қосымша қаржыландыру нәтижесінде денсаулық сақтау ісіне жергілікті бюджеттен шығыс 2460,8 млн. теңгені құрады. 2001 жылдан бастап облыста сала дамуының барлық аспектілерін қамтиын "2001-2005 жылдарға арналған денсаулық сақтау ісін жетілдіру" аймақтық бағдарламасы" қабылданды және іске асырылуда. Өткен жылы бағдарламаға сәйкес облыстық бюджеттен денсаулық сақтау ісіне 2287 млн. теңге бөлінді (азаю 2000 жылы несие бережақтарын өтеуге байланысты).
2000 жылы дербес емханалар саны 47 бірлікті, емдеу мекемелер саны 30 бірлікті, отбасылық дәрігерлік амбулатория (ОДА) саны 13, фельдшерлік-акушерлік пункт (ФАП) 11 бірлік есептелді.
2001 жылы емдеу ұйымдарының саны Арнаулы емдеу-алдын алу мекемелерінен (АЕАМ) 60 төсектік облыстық наркологиялық диспансердің бөлінуіне байланысты бір бірлікке артты. 2001 жылы аурухана саны 31 бірлікті, оның ішінде мемлекеттік 29 ( 27 облыстық денсаулық сақтау басқармасы бойынша, 2 ведомствалық), жеке 2 бірлік.
2001 жылы дербес емханалар саны 47 бірлік деңгейінде қалды, оның ішінде мемлекетік 27 (25 облыстық денсаулық сақтау басқармасы бойынша, 2 ведомствалық), жеке 20 бірлік (медициналық кабинеттер кіреді).
ОДА саны жеке амбулаториялар ашылу есебінен 3 бірлікке артып 16 бірлікті құрады, ФАП саны өзгеріссіз қалды.
2000 жылы амбулаториялық емхана мекемелерінің қуаты ауысымында 5,4 мың барушыларды, аурухана мекемелері 2938 төсекті құрады, тұрғындардың емдеу төсек орындарымен қамтылуы 10 мың адамға 91,5. 2001 жылы емдеу төсек орындарының саны 2956 төсекті құрады, ауысымында келушілер саны 5,0 мың барушыларға дейін кеміді, тұрғындар санының тез өсуі нәтижесінде төсек орындарымен қамтылуы 10 мың тұрғынға 90,1 пайызды құрады.
2000 жылы дәріхана мекемелерінің саны 132 бірлікті, оныңішінде дәріханалар 83 бірлікті құрады. 2001 жылы дәріхана мекемелерінің саны 160 бірлікке дейін, оның ішінде дәріханалар 98 бірлікке дейін (2000 жылға 118,1 пайыз) ұлғайды. Дәріханалардың барлық санынан тек 6 мемлекеттік, қалғаны жеке.
2000 жылы облыс бойынша дәрігерлер саны 1160 дамды, орта медициналық қызметкерлер 2825 адамды құрады, 2001 жылы дәрігерлер саны 1179 адамға дейін (2000 ылға 101,6 пайыз), орта медициналық қызметкерлер саны 2916 адамға ұлғайды (2000 жылы 103,2 пайыз).
2001 жылға дәрігерлермен қамтылу 10 мың адамға 35,9, орта медициналық қызметкерлер 88,9 құрады. Облыс бойынша дәрігерлер мен медбикелер қамтылуы Ақтау қаласының ерекшелігінде орта республикалық көрсеткіштерді айтарлықтай арттырады (дәрігерлермен 28,2, медбикелермен 65,2), алайда селолық ауруханаларда медициналық кадр жетіспеуі байқалады.
2000-2001 жылдар ішінде облыста "Ана мен нәресте", "Түберкүлезбен күрес", "Жыныстық қатынас жолымен берілетін ауруды алдын алу", "Салауатты өмір сүруді насихаттау", "Иммунді алдын алу" аймақтық бағдарламаларын іске асыру бойынша айтарлықтай жұмыстар атқарылды.
Облыстық медицина мекемелерінің материалдық-техникалық базасы айтарлықтай жақсарды. 2001 жылы барлық жерде денсаулық сақтау объектілерін күрделі жөндеу жүзеге асырылды, бұл мақсатқа жергілікті бюджеттен қосымша 191,6 млн. теңге бөлінді. Денсаулық сақтаудың 2 жаңа объектісінің құрылысы іске қосылды: облыстық онкологиялық диспансер үшін "Террагам-Татра" радиологиялық кобольтты қондырғы орналасқан сәулелі терапия бөлімшесі және Жаңаөзен түберкүлезге қарсы диспансердің диспансерлер бөлімшесі. Облыс бюджетінен медициналық жабдықтар мен керек-жарақтар сатып алуға 114,3 млн. теңге бөлінді.
Шұғыл және қауырт медициналық көмек көрсету мәселелерін жедел шешу үшін 12 бірлік санитарлық автокөлік, реанимобиль, "Аұinқo" радиомен басқару аппараты, ЭКГ аппараты және т.б. сатып алынды. Облыстың барлық медициналық ұйымдары 3 жылғы тамақпен, қажетті дәрі-дәрмектермен және жамылғы-төсеніштермен қамтамасыз етілген. 2001 жылы облыс бюджетінен науқастардың тамақтануына 175 млн. теңге, дәрі-дәрмектерге 539,6 млн. теңге, төсек-орын жабдықтарына 6 млн. теңгеден артық қаражат бөлінді.
Насқастарды емдеуде маңызды орынды облыстың емдеу мекемелерінің дәрі-дәрмек жабдықтарымен қамтамасыз етілуі иеленеді. Қазақстан Республикасының "Мемлекеттік сатып алулар туралы" Заңына сәйкес дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету негізінен ашық конкурстар өткізу жолымен өткізілді. 2001 жылы медициналық ұйымдар үшін барлығы 510,8 млн. теңге сомасында дәрі-дәрмектерге мемлекеттік сатып алулар өткізілді.
ҚР Үкіметінің "Тұрғындардың жекеленген санаттарын ауыруының түрлері бойынша дәрі-дәрмек жабдықтарымен және балалар мен емдік тамақтануды мамандырылған азық-түлікпен қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы" 5.05.2000 жылғы N 674 Қаулысына сәйкес ауру мен дәрі-дәрмекті тегін босту тізімі, оның ішінде балалар мен анемиямен науқастанатын жүкті әйелдер өөөөөөө. 2001 жылы 5 жасқа дейінгі балалар мен жүкті әйелдер үшін анемияға қарсы бағдарламаға кіретін тегін рецепті бойынша босатылған дәрі-дәрмектерге жалпы қосқанда 27,2 млн. теңге бөлінді.
2002 жылы нақтыланған бюджет бойынша денсаулық сақтау ісін дамытуға жергілікті бюджет шығысы 2380,6 мың теңгені құрады. 2002 жылға бағалау бойынша дербес амбулаториялық емханалар, емдеу ұйымдары, дәрігерлік амбулатория, фельдшерлік-акушерлік пунктер саны өзгеріссіз қалады. Облыс бойынша кеңейтілген төсек саны бұрынғыша қалады, алайда төсекпен қамтамасыз етілу ағымдағы жылы тұрғындар саны артады деп күтілуіне байланысты 88,8 пайызға дейін төмендейді.
2002 жылы дәрігерлер мен орта муниципалдық қызметкерлер саны бойынша аса өзгерістер жоспарланбады, жеке құрылым ашылу есебінен артуы мүмкін.

Санитарлық-эпидемиологиялық қолайлықты қамтамасыз ету. 2000 жылы санитарлық-эпидемиологиялық қолайлықты қамтамасыз етуге жергілікті бюджеттен 72,8 млн. теңге, оның ішінде жергілікті деңгейдегі эпидемиямен кұреске 5 млн. теңге, облыстық СЭС-ке 67,8 млн. теңге бөлінді. 2001 жылы бұл мақсатқа жергілікті бюджеттен 194,2 млн.теңге, оны ішінде жергілікті деңгейдегі эпидемиямен күреске 2 млн. теңге, облыстық СЭС-ке 192 млн. теңге жұмсалды.
2001 жылы ішектің асқна қабынуы инфекциясымен ауыру (ОКИ) 2000 жылмен салыстырғанда 2,4 еседен артық өсті және 100 мың тұрғынға 483,9-ды құрады. ОКИ ауруды берудің жетекші факторы - 75 пайызға дейінгі тамақ факторы болып қалады. ОКИ мен ауру, сондай-ақ халықты ауыз сумен жеткіліксіз қамтамасыз ету мен де тікелей байланысты. Тырыспа мен оба бойынша эпедимиологиялық ахуалдың әлсіреуін ескертіп, 2001 жылы жедел санитарлық-гигиеналық және эпедемияға қарсы іс-шаралар қабылданды, бұл мақсатқа 10,1 млн. теңге бөлінді. Адамдарға, сыртқы ортадағы су мен басқа да объектілерді тексеруге 7 мың зерттеу жүргізілді. 3,8 млн. теңге сомасына диагностикалық арнаулы өнімдер сатып алынды. Алынған шаралар нәтижесінде тырыспа және обамен ауру ошақтары оқшаулап шектелді және жойылды.
Облыс халқын вакциналаумен мезгілінде және артық қамту арқасында 2001 жылы вакцинамен басқару инфекциясымен ауыру деңгейінің бірқалыпты төмендеуіне қол жетті, оның ішінде "А" вирусты гепатитімен 2,3 есе. "А" вирусті гепатиті бойынша эпедемиологиялық ахуалды одан әрі орнықтыру мақсатымен 123 млн. теңге сомасында вакциналар сатып алынды.
ОРВИ және тұмауға қарсы алдын алу іс-шараларын күшейту үшін 315 млн. теңге сомасында "Ваксигрипп" вакцинасы сатып алынды. Балаларды вакцинациялауды бақылау тиімділігі үшін 30 мың егу паспорт сатып алынды.
2002 жылдың басынан бастап "В" вирусты гепатитіне қарсы құралдар бөлу мен вакциналар сатып алу мәселелері шешілуде. Облыстың санитарлық эпидемиологиялық қызмет зертханасының материалдық-техникалық базасын нығайтуға ағымдағы жлы 23,0 млн. теңге бөлінді.
"А" вирус гепатитімен тұрғындардың ауруы 2002 жылдың 1 тоқсанында 2000 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 2,6 есе төмендеді және 100 мың тұрғынға 32,83 құрады.
Ағымдағы жылдың қаңтар-наурызында тұмау мен ауру 2000 жылдың 1 тоқсанымен салыстырғанда 3,5 есе төмендеді.
Облыстық теріқан диспансері үшін жыныс жолдарымен берілетін инфекцияның диагностикасы мен алдын алуды жақсарту мақсатында 2,5 млн. теңге сомасында қазіргі заманғы зертхана (ПЦР) сатып алынды. Инфекциялық нашақорлар арасында ВИЧ-инфекциясы індетінің тарауын ескерту үшін анаша тұтынушылар үшін шприц ауыстыру жөніндегі сенім пункті ашылды.
Салауатты өмір сайын қалыптастыру. Облыста салауатты өмір салтын қалыптастыру жөнінде белсенді жұмыстар жүргізілуде. Облыс қалалар мен аудандарындағы емханалра жанынан "Денсаулықты нығайту орталығы" ашылды, бұл мақсатқа тәжірибелі дәрігерлер мен орта медициналық қызметкерлерден қосымша штаттар бөлінді.
Салауатты өмір салтын қалыптастыру проблемалары облыстық орталығымен (ОЦПФЗОЖ) бұқараны қамтамасыз ету мақсатында туризм және спорт, басқа да қоғамдық ұйымдарымен бірлесе отырып, көріністік-насихаттық іс-шаралар өткізілуде.
Облыс емханалары жанынан ОЦПФЗОЖ филиалы болып табылатын 9 денсаулықты нығайту орталығы іс-қимыл жасайды және салауатты өмір салтын насихаттау жөніндегі жұмыстарды үйлестіреді. Облыстың барлық мектептерінде "Валеология" бағдарламасы енгізілді. Облыстығ 10 мектебінде салауаттылықты нығайтуға бейімделген мектептер "ВОЗ" бағдарламасы бойынша және Ш.Е. Есенов атындағы Ақтау Университетінде "Салауатты университет" бағдарламасы бойынша жұмыс жасайды.
2001 жылға салауатты өмір салтын насихаттау жөнінде 153,3 мың адам қатынасқан барлығы 26,6 мың іс-шаралар, оның ішінде ауылдық жерлерде 1,8 мың іс-шаралар (18,2 мың адам) өткізілді.
Облыс халқына салауатты өмір салтын қалыптастыруда ақпараттық насихат жұмыстарынан басқа спорттық материалдық-техникалық базасын дамыту және нығайту, бұқаралық-спорттық іс-шаралар ұйымдастыру аз емес маңызға ие. Облыста 2001 жылға барлығы 333 бұқаралық спорттық іс-шаралар, оның ішінде 108-і ауылдық жерлерде өткізілді. Іс-шараларға қатынасқан қатысушылар саны 25246 адамды, оның ішінде 7527 адам-ауылдық жерлерде тұрады.
СПИД, нашақорлық, түберкүлезбен бүкіл дүниежүзілік күресу Күніне облыстық білім басқармасы, облыстық және қалалық әкімияттар, наркологиялық, түберкүлез диспансерлері СПИД орталығымен бірлесіп, ірі көлемде акция өткізілді. "Салауатты өмір салты-ұзақ өмір сүрудің негізі" салауаттылық фестивалы, айлықтар, оң күндіктер, дебаттар, суреттер, өлеңдер, плакаттар конкурстары, тұрғындар мен мектеп оқушылары, студенттермен дөңгелек столда кездесулер өткізілді.
Салауатты өмір салты, СПИД бойынша бильборд, түберкүлез, нашақорлық, темекі шегу бойынша жергілікті материалдан бейнеролик әзірленді, радио, телеарна, аспасөз беттерінен мамандардың сөйлеуі ұйымдастырылды. СПИД, темекі шегу, түберкүлез, нашақорлық бойынша сауалнама жүргізілді.
Маңғыстау облысында 2001-2002 жылдарға арналған нашақорлықпен және есірткі бизнесімен күрестің Аймақтық бағдарламасын іске асыру, сондай-ақ облыстық білім, ішкі істер басқармаларымен бірлесе оырып есірткінің алдын алу мен қиянат жасауын, есірткінің қолайсыздығын оқушылар ұғымында қалыптастыру мақсатында 2001 жылы "Есірткісіз өмір үшін" апталығы өткізілді. Акцияға 25 оқу орындары қатынасты. Түпқараған ауданында 350 адам қатынасқан "Жастар есірткіге қарсы" жастар конференциясы өтті. 2001 жылы маусымда Ақтау қалалық емханасында нашақорлықпен күрестің бүкілхалықтық күніне ойластырылған Акция өтті. Барлық осы іс-шаралар бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланды.
Денсаулық сақтау жүйесіндегі проблемалар:
- селолық емдеу-алдын алу ұйымдарының (СЛПО) дәрігерлермен және орта медициналық қызметкерлермен толық жасақталмауы бюджет жүйесі қызметкерлері үшін тұрғын үйдің болмауымен және аудандарда жұмыс істеуге жас мамандардың ықыласының болмауымен түсіндіріледі;
- әлеуметтік маңызды аурулармен ауыратындар, жекелеп алғанда түберкүлезбен, жоғары деңгейде қалып отыр (деректі көрсеткіштер бойынша облыс республика бойынша 3-орын алады).

2. Перспективалары: 2003-2005 жылдары

Тұрғындарға медициналық және дәрі-дәрмек көмегін көрсету. Алда тұрған жылдары денсаулық сақтау жүйесін дамытудың негізгі басымдылығы болып табылатындар: тұрғындардың әлеуметтік маңызды аурулармен ауруын, мүгедектер мен өлімді, негізінен балалардың азайту, халықтың репродуктивтік денсаулығын нығайту, медициналық қызмет көрсету сапасын жақсарту.
2003-2005 жылдары талап етілетін төменгі мемлекеттік стандартқа дейінгі емдеу-алдын алу ұйымдарын жетілдіру жөніндегі жұмыстар жетілдірілетін болады. 2003 жылы Маңғыстау облысы Онды селосынан мемлекеттік СДА (СВА) ұйымдастыру есебімен дербес амбулаториялық емхана ұйымдарының саны 48 бірлікке дейін өседі деп күтілуде (2002 жылға 102,1 пайыз).
Алғашқы медициналық-санитарлық көмек ұйымының материалдық-техникалық базасын нығайту мақсатында 2003 жылы Қарақия ауданының Сенек селосында СДА (СВА) үшін жаңа ғимаратының құрылысы, 2004 жылы Жетібай кентінде ауысымында 150 келушіні қабылдайтын емхана құрылысы, 2005 жылы Маңғыстау ауданы Өтес кентінде СДА (СВА) медицина қызметкерлері үшін тұрғын үй құрылысымен салынады деп жоспарлануда. Жоғарыда аталған объектілер үшін жаңа ғимарат құрылысы салынады, себебі ескі бөлмелері апатты жағдайда және күрделі жөндеуге жатпайды.
2003 жылы емдеу ұйымдарының саны, сондай ақ 4 сауықтыру орталығының (мүгедек-балалар үшін, бала тууға қабілетті жастағы әйелдер үшін және т.б.) ашылуы нәтижесінде 4 бірлікке ұлғаяды және 35 бірлікті құрайды (2002 жылға 112,9 пайыз), оның ішінде мемлекеттік 33 бірлік (113,8 пайыз).
"2001-2003 жылдарға арналған бала мен ана өлімін азайту" аймақтық бағдарламасы шеңберінде 2003 жылы негізгі блокты санитарлық өңдеу уақытында босанушыларды уақытынша орналастыру үшін қажетті облыстық перзентхананың екінші блогының құрылысын аяқтау жоспарлануда.
Фельдшерлік-акушерлік пунктер саны бойынша өзгерістер жоспарланбайды. 2003-2005 жылдары сауықтыру орталығының 100 төсегі есебінен емдеу төсегін 235 бірлікке ұлғайту, облыстық түберкүлезге қарсы диспансердің төсектік қуатын 80 төсекке ұлғайту, облыстық наркологиялық диспансердің жасөспірімдер бөлімшесін 25 төсекке кеңейту және СЛПУ -да маскүнемдерді мәжбүрлеп емдеу үшін бөлімшелер мен әйелдер бөлімшелерін (30 төсектік) ашу.
Денсаулық сақтаудың және ұйымдардың қосылуымен және бұрынғыларының кеңеюімен медициналық кадрға қажеттілік өсті. Сол себепті дәрігерлер санын 2003 жылы 10,2 пайызға немесе 1299 адамға дейін, орта медициналық қызметкерлерді 33,6 пайыз немесе 3897 адамға дейін, 2005 жылы дәрігерлер санын 1371 адамға дейін (2002 жылға 1116,3 пайыз), медициналық қызметкерлер санын 4113 адамға дейін (141 пайыз) ұлғайтуды жоспарлаймыз. Тиісінше дәрігерлермен қамтылу 10 мың тұрғынға 2003 жылы 37,5 пайызға дейін, орта медициналық қызметкерлер 112,5 пайызға дейін артады.
Ауылдық жерлердегі денсаулық сақтау ұйымдарын медицина кадрларымен толықтыруға көп көңіл бөлінетін болады. Медицина қызметкерлері үшін тұрғын үй құрылысын салу, әлеуметтік жеңілдіктерді ұлғайту жоспарлануда.
Ауылдық жерлердегі дәрі-дәрмекпен қызмет көрсетулерді жақсарту мақсатымен облыстың аудан орталықтарында муниципалды дәріханалар ашу жоспарлануда. 2005 жылы дәріханалар саны 106 бірлікке дейін (2002 жылға 108,2 пайыз) өседі. Денсаулық сақтау ісінің шығынын жыл сайын 3341,0 млн. теңгеге дейін (2002 жылға 120,5 пайыз) қаржыландыру қарастырылуда.
Түберкүлезбен күрес жоспарында түберкүлезге қарсы қызмет реформасы, диагностикалық, алдын алу мен емдеудің тиімді пайдасы әдістерін енгізу жөніндегі жұмыстар жалғасатын болады.

Санитарлық-эпидемиологиялық қолайлықты қамтамасыз ету. 2002 жылы облыста санитарлық-эпидемиологиялық қолайлықты қамтамасыз ету жергілікті бюджеттен 96,0 мың теңге бағыттау жоспарланды. Алда тұрған жылдары тұрғындарды санитарлық-эпидемиологиялық қолайлықпен қамтамасыз ету үшін төмендегі бағдарламалар мен іс-шаралар жоспары жасақталып бекітілді: "2002-2005 жылдарға арналған Маңғыстау облысы тұрғындары арасында иод тапшылықты жетіспеушіліктің алдын алу", "2002-2003 жылдарға арналған вакцина басқаруындағы инфекцияның алдын алу және күресу жөніндегі іс-шаралар жоспары туралы", "2002 жылға арналған тырыспаға қарсы іс-шаралар жоспары", "2002-2006 жылдарға арналған карантинді және басқа да аса қауіпті инфекциялардың алдын алу және күресу жөніндегі кешенді іс-шаралар жоспары", "2002-2005 жылдарға арналған құтырумен күрес жөніндегі кешенді іс-шаралар жоспары" және басқалар.
Облыс елді мекендерін сапалы ауыз сумен қамтамасыз етуді жақсарту мақсатымен қазіргі мезетте 2003-2005 жылдарға арналған "Ауыз су" аймақтық бағдарламасы жасақталуда.
2003-2005 жылдары облыста санитарлық-эпидемиологиялық қолайлықты қамтамасыз етуге бағытталған іс-шараларды жергілікті бюджеттен қарыландыру сол деңгейде қалады.

Салауатты өмір салтын қалыптастыру. 2002 жылы "Жергілікті деңгейде салауатты өмір салтын қалыптастыруды насихаттау" бағдарламасына 6,6 млн. теңге бөлу жоспарланды.
2003-2005 жылдарға арналған перспективада қаржыландыру көлемін сақта, мүмкіндігінше ұлғайту қарастырылды.
Денсаулық сақтау жүйесін дамытуға, халыққа медициналық қызмет көрсетуге бағытталған іс-шаралардың өткізілгеніне қарамастан түберкүлезбен, вирусты гепатитпен және басқа да әлеуметтік маңызды аурулармен ауыру жоғары деңгейде қалып отыр. Тұрғындар өлімінің, оныңішінде ана мен нәресте өлімінің көрсеткіші жоғары күйде қалып отыр. Аймақ тұрғындарының өмір сүруінің орташа ұзақтығы қысқарып келеді. Сол себепті салауатты өмір салтын, табиғи және рухани салауатты тұлғалар қалыптастыру мәселелеріне тиісті көңіл бөлу қажет. СӨС (ЗОЖ) насихаттау алдын алудың негізгі құрал саймандарының бірі, емдеу, алдын алу және санитарлық-гигеналық жұмыстардың тиімділігіне тікелей әсер ететін маңызды факторы болып қалады.
2003-2005 жылдары салауатты өмір салтын қалыптастыру жөніндегі облыстық орталықпен ВОЗ жобасын - денсаулықты нығайтуға бейімделген мектептерді, салауатты жұмыс орындарын енгізуді кеңейту жоспарланған. Денсаулықты нығайту орталығын (ЦУЗ) кадрлармен толықтыру және олардың жарақтандыру, алғашқы медициналық-санитарлық көмек деңгейінде мамандар, ұстаздар мен валеологтар даярлау, облыстық түберкүлезге қарсы диспансер мен облыстық балалар ауруханасының медбикелерін интерактивті әдіспен оқыту өткізілетін болады.
Перспективада ДНО (ЦУЗ) жанынан табаққа қарсы орталық құру, іс-шаралар өткізу үшін диагностикалық орталықты тренерлік залымен салауатты тамақтану үшін саунасымен және асханасымен,релакциясы әртүрлі әдіспен оөыту ұшін залымен СӨС (ЗОЖ) қалыптастыру жөніндегі кешек ұйымдастыру жоспарланды.
Алдағы жылдары спортты дамытуға тиісті көңіл бөлінетін болады, спортпен айналысатындар саны 2005 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 6,0 пайыз. Спорт импорттары мен спорт клубтарының желісін ұлғайту, жаңа спорт объектілер құрылысын салу жоспарланды.
Салауатты өмір салтын насихаттау алдағы жылдары халық денсаулығын жақсартуға биімделетін болады.

13 Тарау. Мәдениет, туризм және спорт

1. Талдау: 2000-2002 жылдар

Мәдениет. 2000-2001 жылдары мәдениет жүйесінде оң ілгерілеушілік байқалды. 2000 жылы мәдениетті қолдау жылы мәдениет ұйымдарының материалдық-техникалық базасы айтарлықтай жақсарды, мәдениетті дамытуға жергілікті бюджеттің шығысы 455,7 млн. теңгені құрады.
Соңғы жылдары бірінші рет облыс кітапханаларында кітап қоры 6,5 млн. теңгеге толықты, мұражай үшін 1,2 млн. теңгеге құнды экспонат сатып алынды. Оңтайландыру жылдары жабылған 13 кітапхана мен 4 клуб мекемелерінің қызметі қалпына келтірілді.
2001 жылы мәдениет ұйымдары жемісін қалпына келтіру жөніндегі жұмыстар жалғастырылып, 6 клуб мекемелерінің қызметі жаңаланды: 5-і Бейнеу ауданында және 1 селолық клуб Қарақия ауданы Сенек селосында. Жергілікті бюджеттен мәдениет жүйесін қаржыландыру көлемі 316,4 млн. теңгені құрады. 2001 жылға мемлекеттік мәдениет мекемелерімен ақылы қызмет көрсету көлемі 16,5 млн. теңгені құрады.
2001 жылы облыс бойынша мәдениет ұйымдары саны 127 бірлікті құады, ооның ішінде 121-і жергілікті бюджеттен қаржыландырылатындар, 1-і Республикалық мұражай - қорық, 5-і жеке мәдени демалыс ұйымдары (ЗМОСО (КРЦ) және 2 кинотеатр). 126 ұйымның ішінде (республикалық мұражай қорықты есептемегенде) - 5 мұражай мекемесі, 57 кітапхана, 64 мәдени демалыс ұйымдары, яғни 33 мәдениет үйлері, клуб мекемелері мен автоклубтар, 1 қуыршақ театры, ғылыми-әдістемелік және мәдени-демалыс қызметтерінің облыстық орталығы, 8 кинотеатр мен кино қондырғылары, 1 филормония, 1 жаңғырту, кинопракат және 13 халық ұжымдары, сондай-ақ 5 жеке мекемелер.
2001 жылы мемлекеттік мұрағат ұйымдарының саны 7 бірлікті құрады, олардың барлығы да жергілікті бюджет есебінен ұсталып отыр.
2001 жылы телехабардың мемлекеттік тапсырысының орташа тәуліктік көлемі 13 сағат, радиохабардікі 15 сағат құрады.
2002 жылға арналған индикативтік жоспар жобасында Қарақия ауданы Жетібай кентінен Мәдениет үйі құрылысын салу және Маңғыстау ауданы Шебір селосынан ауылдық клуб ашу есебінен клуб мекемелерін 2 бірлікке ұлғайту жоспарланған, бұл мақсатқа жергілікті бюджеттен 58,8 млн. теңге бөлінді. Сонымен қатар облыс әкімінің 3.04.2002 жылғы N 76 қаулысына сәйкес Ақтау қаласында музыкалық-драма театры, сондай-ақ Түпқараған ауданы Баутин кентінен бейімделген бөлмеде кітапхана ашылады, ғимараттың құрылысы мен қайта жаңартуға жергілікті бюджеттен 435,0 млн. теңге бөлінді.
2002 жылы мәдениет ұйымдарының жалпы саны 131 бірлікке дейін өседі, оның ішінде жергілікті бюджеттен қаржыланатындары - 126 бірлікке дейін.
2002 жылы мұражай қорық жергілікті бюджетке берілді. Мемлекеттік мәдениет ұйымдарымен көрсетілетін ақылы қызмет көлемі 17,3 млн. тенге.
Мұрағат ұйымдарының саны өзгеріссіз қалады, 2002 жылы олармен ақылы қызмет көрсету көлемі 1,055 млн. теңгені құрайды.

Спорт. Қазіргі уақытта дене тәрбиесі мен спорт Маңғыстау облысында қарқынды дамып келеді және халық арасында танымал болып қалады.
Облыс бойынша спорт имараттарының саны 278 бірлікті құрады, 2001 жылға олардың саны Маңғыстау ауданы Шетпе кентінен 1 жасөспірім - балалар спорт мектебі (ДЮСШ), Аджип ККО қаражаты есебінен Түпқараған ауданы Форт-Шевченко қаласы, Аташ кенті мен Баутин кентінен футбол жиегі мен кешенді алаң, теннис корты мен басқа да спорт алаңдары ашылуы есебінен 325 бірлікке дейін артты.
ЖБСМ (ДЮСШ) саны 2001 жылы 12 бірлікке дейін, ЖБСМ (ДЮСШ) қатынасатын балалар саны 5,1 мың адамға дейін өсті. Спорт клубтарының саны 4 бірлік, әртүрлі спорт түрлері бойынша 22 бірлік. Спортпен айналысатын адамдар саны 25,4 мың адамды құрады.
2001 жылдан "2001-2005 жылдарға арналған Маңғыстау облысы бойынша дене тәрбиесі мен спортты дамытудың кешенді бағдарламасы" қабылданып іске асырылуда.
2002 жылы 12 мың адам айналысатын Олимпиадалық дайындық орталығын ашу жоспарланды. Ақтау қаласынан 2 жасөспірімдер клубын ашу жоспарлануда. Спорттық имараттар саны әзірге өзгеріссіз қалады.

Туризм. Облыста туризмді дамыту бойынша белсенді жұмыстар жүргізілуде. 2000 жылы 8 туристік фирма лицензия алды. Туристік фирмалармен шетел азаматтары мен отандастар үшін 27 облыс ішілік маршруттар, Қазақстан Республикасы азаматтарының алыс және жақын шетелге шығуы үшін 20 халықаралық туристік маршруттар игерілді.
"Жібек жолы тарихи орталығына қайта оралу, түрік тілді мемлекеттердің мәдени мұраларын сабақтаса дамыту, туризмнің инфрақұрылымын құру" Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес 2000 жылы ұлы пір Бекет-Атаның туған күнінің 250 жылдығына 41,0 млн. теңге көлемінде республикалық бюджет қаражаты мен кәсіпорындар мен ұйымдардың демеушілік қолдауы есебінен "Бекет Ата" жерасты мешітін жаңғырту аяқталды. Демеушілер қаражатынан сиына келушілер үшін мешіт пен қонақ үй салынды.
Сонымен қатар, "Шапағат Ата" жер асты мешітінің ағынды су мен құдығына барар жол құрылысын жаңарту аяқталып, 2,7 млн. теңге жұмсалды, мешіт салынды.
2002 жылдан "2001-2005 жылдарға арналған Маңғыстау облысында туризмді дамытудың кешенді бағдарламасы" қабылданып, іске асырылуда.
Облыс бюджетінен 2001 жылы Форт-Шевченко қаласындағы сақталған Жаңатеатр бекініс қабырғасын жаңарту мен бұзылудан сақтауға "Қараман Ата" табыну-жерлеу кешеніндегі жаңарту жұмыстарының жобалық-сметалық құжаттарын жасауға және бастауға 12,6 млн. теңге бөлінді.
2001 жылы "Көктем 2001" ілеспе қызмет көрсететін республикалық туристік эспедициялық жәрмеңке өткізілді, 2002 жылдың аяғында "Қыс 2002" жәрмеңкесін өткізу жоспарлануда.
Астана қаласында ағымдағы жылы наурызда өткен "KITF 2002" Халықаралық Қазақстан көрмесінде Маңғыстау облысының экспозициясы алғыс куәлігімен марапатталды.
2002 жылы 5 туристік фирма лицензия алып, жұмыс жасауда. 2002 жылға бағалау бойынша туризмге инвестиция жергілікті бюджеттен 4,4 млн. теңгені құрады, ағымдағы жылдың 1 тоқсанында 1,8 млн. теңге пайдаланылды.
Мәдениетті, спорт пен туризмді дамытудың оң ілгерілеушілік қабылданғанына қарамастан, төмендегі проблемалар әсер етеді:
- ауылдық жерлерде мәдениет пен спорт объектілерінің жетіспеуі;
- селолық клубтар мен кітапханалардың әлсіз жарақтануы;
- архитектура ескерткіштерін қалпына келтіруге қаражаттың жетіспеуі;
- спорт секцияларына музыка мектептеріне барудың жоғары төлемі;
- білікті кадрлармен төмен қамтылуы және облыс аудандарында жа мамандар үшін тұрғын үйдің болмауы.

2. Перспективалар: 2003-2005 жылдары

Мәдениет пен спортты дамытудың негізгі мақсаты мәдениет пен спорт ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайту және желісін кеңейту, кітапханаларда кітап қорын жаңарту, негізінен ауылдық жерлерде, табиғи және рухани салауатты тұлғаларды қалыптастыру болуы тиіс.
Жақын жылдары облыстың көптеген мектептерінде спорт заңдары мен спорт алаңдарын күрделі жөндеу қарастырылған. Тегін спорт секцияларын, аула клубтарын кеңейту мен аз қамтамасыз етілген отбасылардығ балаларына творчествалық талантын дамытуға көмек көрсету жоспарлануда. Жастар бағдарламасына сәйкес жас мамандарды еңбекке орналастыру, оларды тұрғын үймен қамтамасыз ету қарастырылуда.

Мәдениет. 2003-2005 жылдары мәдениет ұйымдары желісін: 2003 жылы Ақтау қаласында кітапхана мен Маңғыстау ауданында автоклуб, 2004 жылы Маңғыстау ауданында автоклуб, 2005 жылы Түпқараған ауданы Баутин кентінде мәдениет үйі, Ақтау қаласында кітапхана және Маңғыстау ауданында автоклуб ашу есебінен 6 бірлікке кеңейту жоспарланған.
2005 жылы мәдениет ұйымдарының саны 137 бірлікке дейін (2002 жылға 104,6 пайыз) өседі, оның ішінде мемлекеттік 132 бірлікке дейін, одан кітапхана 60 бірлікке дейін (2002 жылға 103,4 пайыз), мәдени демалыс ұйымы 71 бірлікке дейін (2002 жылға 106 пайыз). 2004 жылы бір мемлекеттік мұрағат ұйымын ашу жоспарланған.
Көрсетілетін ақылы қызмет көлемі мәдениет мекемелерімен 54,2 млн. теңгеге дейін (2002 жылға 115,6 пайыз), мұрағат мекемелерімен 1,520 млн. теңгеге дейін (2002 жылға 114,1 пайыз) ұлғаяды.
2005 жылы мемлекеттік тапсырыстың орта тәліктік көлемі телехабарда 15 сағатқа дейін (2001 жылға 115,4 пайызға), радиохабарда 18 сағатқа дейін (2001 жылға 120,0 пайызға) ұлғаяды.
Жаңа мәдениет оъектілерін қалпына келтіру мен ұстауға қаражат қалалық және аудандық бюджеттерден, қосмша көздерден, демеушілік көмек тартудан іздестірілетін болады.

Спорт. Спортты дамыту жөніндегі бағдарламалық іс-шараларды іске асыру жалғасатын болады. 2003 жылы спорт имараттарының саны демеушілік қаражат есебінен Түпқараған ауданы Форт-Шевченко қаласында спорт кешенін боулинг клубын ашу және қалалық бюджет қаражаты есебінен Ақтау қаласында спорт алаңын қалпына келтіру есебінен 2 бірлікке ұлғаяды.
2004 жылы қалалық бюджет қаражаты есебінен Ақтау қаласы ішінде спорт кешені құрылысын салу, Жаңаөзен қаласы мен Ақтау қаласында аула клубтарын, спорттық гимнастика бойынша федерация ашу көзделген. "Мұнайшы" спорт кешені базасында жергілікті бюджет қаражаты есебінен Ақтау қаласында спорттық ойын түрлері бойынша ЖБСМ (ДЮСШ) ашу жоспарланған, ЖБСМ (ДЮСШ) айналысатындар саны 2005 жылы 6,0 мың адамға дейін (2002 жылға 15,4 пайыз) ұлғаяды.
2005 жылы Жаңаөзен қаласында демеушілік қаражат есебінен спорт алаңы және Ақтау қаласында бюджеттен тыс қаражаттан жағажай валейболы үшін алаң құрылысын салу, Ақтау қаласында валейбол клубын, 2 аула клубын, оқ ату жөніндегі федерация ашу жоспарланған.
2005 жылы спортпен айналасушылар саны 27,0 мың адамға дейін (2002 жылға 105,9 пайыз) өседі.
Федерациялар,спорт және аула клубтары мемлекеттік емес қоғамдық бірлестіктер болып табылады, олардың ұстауға қаражат қарастырылмайды.

Туризм. 2003-2005 жылдарға облыста туризмді дамытуға жергілікті бюджеттен 17,0 млн. теңге бөлу жоспарланған: 2003 жылы 5,0 млн. теңге, 2004-2005 жылдарда 6,0 млн. теңгеден. Сонымен қатар "Жібек жолы тарихи орталығына қайта оралуғ түрік тілді мемлекеттердің мәдени мұраларын, сабақтаса дамыту, туризмнің инфрақұрылымын құру" мемлекеттік бағдарламасын іске асыру үшін 2003 жылы 18,0 млн. теңге, 2004 жылы 25,0 млн. теңге, 2005 жылы 31,0 млн. теңге бөлу қарастырылған.
Облыс ішілік туристік маршруттар кеңейтілуде. Экотуризм бойынша ("Қаратау жүйесі", "Мыс Түпқараған", Қарақия ойпаты және басқалары") ең азы 5 жаңа маршрутты іске қосу жоспарлануда.
Туризмді дамыту үшін Маңғыстау облысының имиджі аса маңызға ие. Берлиндегі (Германия) және Ташкенттегі (Өзбекстан) халықаралық көрмелерге қатысу жоспарлануда.

14 Тарау. Қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды басқару

1. Талдау: 2000-2002 жылдары

Қоршаған ортаның жағдайы. Аймақтың экономикалық жағдайы шектен тыс күрделі және ауыз судың табиғи көздерінің жетіспеуінен, автокөлік санының артуынан қала ішінде атмосфералық ауаның газдану деңгейінің артуынан, әзірленген және жұмыс жасамайтын уран кеніштерінің болуы, мұнай өндіру саласында жұмыс көлемінің артуынан қиындай береді. Сонымен қатар ахуал шектен тыс құрғақшылық климатпен жылына 150 мм аспайтын жауын шашынның жетіспеуінен қатты континентальдылықты қиындата береді.
Облыс үшін 25-32 м/сек дейін жылдамдықпен сағатына күшті дауыл мен жел тән, нәтижесінде жаппай еселенген шексіз шаңнан шектеулі рауалы концентрациясы (ШРК) артуы пайда болады. Облыста жыл сайын 100 күннен артық шаңды күн бойынша ШРК артуы бекітіледі.
Аймақ.шін көбірек шын қорқыныштысы облыс орталығы мен Қаспий теңізінің жағалай аймақтарында тікелей жақын орналасқан химия өндірісінің уран жинақты қалдықтары бар "Қошқар Ата" қоймасы ұсынады.
Химия кешені кәсіпорындарының тоқтауынан қалдықсақтауыштың сұйық фазасы деңгейінің төмендеуі ағынды суларды қалдықсақтауыштың бетін ылғалдандыру үшін пайдаланады, 8-10 м/сек артық жел жылдамдығымен шаңдатып, сусыз ашық жағажай құрылуына әкеледі. Бұл учаскелерден көтерілген шаң жақын елді мекендер аумағында тұрғындардың радиоактивті шаң тозаңдарды өөөөөө.
Мұнай күрделенген ахуалда облыста аттестацияланған зертханасы жоқ жалғыз бақылайтын пост "Қазгидромет" Ақтау РМК, басқа қоршаған ортаның ластануын бақылайтын постар жоқ.
Материалдық-техникалық базаның болмауы мен жеткіліксіз қаржыландыру қоршаған ортада мониторинг өткізуге мүмкіндік бермейді.
2000 жылы 23,5 млн. теңге көлемінде жергілікті бюджет қаражаты есебінен аймақ экономикасына "Қошқар Ата" қалдықсақтауышының қауіпті әсер ету дәрежесін төмендету жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлеу мақсатында жоғары жер шоғырлануының мәнін және қоршаған орта қалдықсақтауыш әсерінің жету қашықтығын анықтау жөніндегі мониторинг өткізілді.
Радиоактив жұқтырылған алаңдарды толтыру жолымен жалпы көлемі 35,4 га жер учаскесін, оның ішінде "Қошқар Ата" қалдықсақтауышына 8,6 га, 28,8 млн. теңге сомасында техникалық қайта құнарландыру жүргізілді.
Меншіктің барлық нысандарындағы кәсіпорындармен қоршаған ортаны қорғауға және табиғи ресурстарды тиімді пайдалануға есепті жылы 1963,1 теңге жолданды, одан шетел компанияларымен 119,7 млн. теңге немесе пайдаланған қаражаттың жалпы көлемінен 6 пайыз.
2001 жылға облыс табиғат пайдаланушыларымен табиғат қорғау іс-шараларына 5120,3 млн. теңге сомасында, жергілікті бюджет есебінен 34,0 млн. теңге жұмсалды.
"Қошқар Ата" қалдықсақтауышы деңгейін орнықтыру жөнінде "Қошқар Ата" қалдықсақтауышына топырақ пен түптік шөгінділер құрамын зерттеуге 4,2 млн. теңге, стихиялық қоқыстар үйіндісін жоюға 15,9 млн. теңге сомасында, өздігінен құятын ұңғыларды тексеруге 2,0 млн. теңге көлемінде мониторинг және киіктер саны мен бағалы балық тұқымдарын сақтау жөнінде іс-шаралар өткізілді.
2002 жылы басымдырақ табиғат қорғау іс-шараларын іске асыру үшін жергілікті бюджеттен 135 млн. теңге қаралды, оның жартысынан көп сомасы, яғни құрамында көпшілік болып табылатын өөөөөөөөөө кіретін Менделеевтің барлы таблицасы кіретін сусыз, ашық саяжайдың ілгеріде тұзды шаңдатуынан "Қошқар Ата" қалдықсақтаушының экологиялық проблемаларын шешуге бағытталатын болады.

Табиғи ресурстардың жағдайы. Аймақтың басты табиғи байлығының бірі болып облыс орталығы Ақтау қаласы мен жақын елді мекендер үшін ауыз судың жалғыз көзі - Каспий теңізі болып табылады. Каспий теңізінде бір мезгілде әртүрлі жүктерді халықаралық тасымалдауды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының теңіз қақпасы - Ақтау теңіз порты жұмыс жасайды.
Ақтау порты арқылы республиканың негізгі транзиттік жүктасқыны, континерлерде басты, ақтарма жүктерді аудару және жылына 8,0 млн. тоннаға дейін мұнай мен мұнай өнімдерін аударып тиеу жүзеге асырылады.
Сонымен қатар облыста Каспий теңізінің акватория жағдайына және мұнай мен мұнай өнімдерін тасымалдауда олардың құю деңгейіне экологиялық бақылау жетіспейді.

Жер. Облыс бойынша жалпы жер көлемі 165 мың шаршыметрді құрайды, одан ластанған жер көлемі 1153,4 га құрайды, мұнайлы ұралар саны 45 дәне, ұралардағы мұнай көлемі 322,5 мың тонна. 1.01.2002 жылғы жағдай бойынша алдын ала тексеріс бойынша ұйдасқан полигондар мен қоймаларда 60,2 млн тонна өндіріс және тұтыну қалдықтары үйіліп қалған.

Ауа. Мұнай өндіруші кен орындарды қарқынды дамуымен, газдың алаулап жануымен, жылдан жылға мұнай амбарларының құрылуы қоршаған ортаның атмосферасын төмендетеді. Сонымен қатар атмосфералық ауаның ластану сапасы мен дәрежесін бағалау толықтай облыс бойынша қоршаған ортаның ластануын бақылайтын постылардың болмауы себепті жүзеге асырылмайды, яғни өндірістік мониторингті тұрақты өткізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.

2. Перспективалары: 2003-2005 жылдар

Қоршаған ортаны қорғау.

Табиғи ресурстарды бақылау.
Облыста қоршаған орта жағдайы қанағаттанарлықсыз болып бағаланады. Құрлықта мұнай-газ кен орындарын қарқынды игеру, Каспий теңізі акваториясында мұнай операцияларын жүргізу, өндірістік және тұрмыстық қалдықтардың жинақталуы, ауыз судың табиғи көздерінің тапшылығы, аймақ халқының денсаулығына жағымсыз әсер ететін факторларды айтарлықтай күшейтеді. Онкологиялық аурудың прогрессивті өсуі, түберкүлезбен ауырудың жоғары пайызы, балалар өлімі санының өсуі байқалады.
Химия өнеркәсібі өндірісінің ұзақ тұруына байланысты аса қорқынышты облыс орталығынан 7 км және Каспий теңізінің жағалық аймағында орналасқан, құрамына Менделеевтің барлық таблицасы кіретін 350,0 млн. тоннадан астам қалдықтар жинақталған "Қошқар Ата" қалдықсақтауышы ұсынады.
Қазіргі мезетте барлық аймақ бойынша 100 млн.м3 шамасында ілеспе газ жанып тұр. Атмосфералық ауада тастандыны кішірейту үшін 2005 жылға дейін аймақтың барлық мұнайгаз кешендері алауларын түтіксіз жану режіміне ауыстыру жоспарланған, яғни атмосфераға ластанған заттегі тастандырылатын 60 есеге дейін қысқартады.
Тек, "Қошқар Ата" қалдықсақтауышына байланысты экологиялық проблемаларды шешу үшін 10,0 млрд. теңгеден астам қажет. Осыған байланысты 2003-2005 жылдар кезеңінде экологиялық жүктемелерді азайтуға бағытталған іс-шараларды орындауға қоршаған табиғи ортаға 2002 жылмен салыстырғанда 5 еседен артық қаражат тарту жоспарлануда.
Қаражат төмендегі негізгі табиғат қорғау іс-шараларына бағытталатын болады:
1. Қошқар Ата қалдықсақтауыш ауданында, Каспий теңізі акваториясында тұрақты Мемлекеттік мониторинг өткізу (су, ауа, жер).
2. Қошқар Ата қалдықсақтауышы жер асты суы жағдайына тұрақты Мемлекеттік мониторинг өткізу және қалдықсақтауыштың барлық ұзындық өлшемі бойынша ластанудың таралу аймағын анықтауы.
3. Қошқар Ата қалдықсақтауышын жаңарту, сақтап қалу және құнарландыру жобасын әзірлеуді аяқтауды қамтамасыз ету (2003-2004 жж).
4. 2005 жылға дейін 267 м белгіде қалдықсақтауыш деңгейін орналастыруды қамтамасыз ету.
5. 2005 жылға дейін өздігінен құятын иесіз ұңғыларды жоюды аяқтау.
6. 2003 жылы барлық түрдегі өндіріс қалдықтары мен тау үйінділерін тізімдеуді аяқтау.
7. 2003 жылы экологиялық аудандастыру жөніндегі жұмыстарды аяқтау.
8. 2005 жылға дейін Үстірт Дөңіндегі ядролық жарылыс зардаптарының жер асты сулары мен қоршаған ортаға әсерін зерттеуді қамтамасыз ету.
9. 2005 жылға аймақтың барлық мұнайгаз кешендерінің жанып тұрған алауларын түтіксіз жану режіміне ауыстыру.

15 Тарау. Аймақтық бағдарлама облыстық индикативтік жоспарын іске асыру тетігі

Жұмыс жасап тұрған және әзірленіп жатырған Аймақтық бағдарламаның тізімі қоса беріліп отыр.

14. Әрекет етіп тұрған және әзірленіп жатырған аймақтық бағдарламалар тізімі

қ/с	Бағдарламаатауы	Бағдарламамақсаты	Іскеасырукезеңі	Орындауғажауаптылар	Болжанғаншығыстар(млн.тенге)	Қаржыландырукөздері	Ескерту
1	2	3	4	5	6	7	8
14.1 Әрекеттегі бағдарламалар тізімі
Мемлекеттік басқару
14.1.1.	Коммуналдықменшіктіңмемлекеттікмүлкінжекешелендіруменбасқарудыңаймақтықбағдарламасы	Мемлекеттікмүліктіпайдаланудансалықтықеместүсімдересебіненжергіліктібюджеттабысынарттыру,коммуналдықменшікмүлкіноблысэкономикасынаинвестициятартуқұралыретіндепайдалану	2001-2003	МаңғыстауоблысыныңкоммуналдықменшіктібасқаружөніндегіДепартаменті	-	-	Облыстықмәслихаттың20.06.2001ж.шешімі
Көлік
14.1.2.	Маңғыстауоблысыныңжалпыпайдаланыстағыавтомобильжолдарындамытуаймақтықбағдарламасы	Жолсаласындажұмысжасаптұрғанавтомобильжолдарыжелісіменжаңаавтомобильжолдарықұрылысынқазіргізаманғыстандартқасәйкесдеңгейгедейінқалпынакелтіругебағытталғанбірыңғайсаясаттыанықтау	2001-2005	Облыстыңэкономика,өнеркәсіпжәнесаудабасқармасы,"Маңғыстауқұрылысинвест"МҚК	4065	Облыстықбюджетқаражаты	Облыстықмәслихаттың20.06.2001ж.шешімі
Тұрғын үй саясаты
	Маңғыстауоблысыныңтозғантұрғынүйлердікүрделіжөндеудіңжәнеапаттытұрғынүйлерінсүріптастаудыңаймақтықбағдарламасы	Тұрғынүйқорынсақтауғабағытталғанбірыңғайтұрғынүйсаясатынанықтаужәнетұрғынүйжағдайынсанитарлықнормағасәйкестідеңгейгедейінжеткізу	2001-2005	Қалаларменаудандарәкімдері,облыстықТЖжөніндегібасқарма,облыстықархитектурабасқармасы	1410	Облыстықжәнежергіліктібюджетқаражаттары	Облыстықмәслихаттың28.09.2001ж.шешімі
Өнеркәсібі
	Маңғыстауоблысыбойыншақұрылысматериалдары,бұйымдарыменқұрылымөнеркәсібіндамытудыңаймақтықбасқармасы	Өндірілетінөнімдеркөлемін,құрылысматериалдарыныңассортиментіменноменклатурасынұлғайту,өткізурыногынкеңейту	2001-2005	"Ағаштасасфальт"ЖШС,"Ұлутас"ААҚ,"АТК"ЖШС,"УПП"ЖШС,"Теміртас"АҚ,облыстықэкономика,өнеркәсіпжәнесауда,облыстықшағынкәсіпкерліктіқолдаужөніндегі,құрылысістеріжөніндегібасқармалары	17326	Жергіліктібюджетқаражаты,шетелинвестициялары	Облысәкімініңорынбасарымен11.04.2001ж.бекітілген
	Маңғыстауоблыстық"Сапа"аймақтықбағдарламасы	Аймақтықкәсіпорындарындатауарлардың,жүмыстарменкөрсетілетінқызметтердіңсапасынжақсартужәнесапажүйесіненгізу	2002-2003	"НаЦЭкС"ААҚМФ,облыстықмемлекеттікқадағалаужөніндегі,облыстықэкономика,өнеркәсіпжәнесаудабасқармалары	-	Өзіндікқаражаттары	Облыстықмәслихаттың12.04.2002жшешімі
Әлеуметтік қорғау және кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрес
	Кедейшілікпенжәнежұмыссыздықпенкүресжөніндегіаймақтықбағдарлама	Тұрғындардыкөбіректолықтайжұмыспенқамтылуынқамтамасызетужәнекедейшілікдеңгейінтөмендету	2000-2002	Облыстықеңбекжәнехалықтыәлеуметтікқорғаубасқармасы,қалаларменауданәкімдері	1700	Жергіліктібюджет,кәсіпорындарқаражаты	Облыстықмәслихаттың07.04.2002жшешімі
	2002-2005жылдарғаарналғанмүгедектердісауықтыруаймақтықбағдарламасы	Мүгедектерсауықтыружүйесінқұру,тәуелсізөмірсүруінқамтамасызетужәнемүгедектікдеңгейдітөмендетуүшінжағдайжасау	2002-2005	Облыстықеңбекжәнехалықтыәлеуметтікқорғаубасқармасы	344,91	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражаты	Облыстықмәслихаттың12.04.2002жшешімі
Құқық тәртібі
	Маңғыстауоблысының2001-2002жылдарғаарналғанқылмыстықпентолықкүресжөніндегіаймақтықбасқармасы	Қылмыстықпенкүрестиімділігінарттыру,олардыңұйымдасқаннысандарыменжәнесыбайласжемқорлық,есірткіқылмыстылығымен,терриоризмкөріністерімендіниэкстремизмменкүрестікүшейту	2001-2002	Облыстықішкіістербасқармасыжәнеоблысәкімініңқұрылымдықбөлімдері	66	Жергіліктібюджет	Облыстықмәслихаттың28.03.2001жшешімі
	Маңғыстауоблысының2001-2002жылдарғаарналғансыбайласжемқорлықпенкүресаймақтықбасқармасы	2001-2005жылдарғаарналғансыбайласжемқорлықпенкүресмемлекеттікбағдарламасынаймақтықдеңгейдеіскеасыружәнеоблысаумағындасыбайласжемқорлықпенкүрестіңтиімдішаракешенінқұру	2001-2005	Облыстықішкіістербасқармасыжәнеоблысәкімініңқұрылымдықбөлімдері	-	Жергіліктібюджет	Облыстықмәслихаттың13.07.2001жшешімі
	2001-2002жылдарғаарналғанбалаларменкәмелеткетолмағандарарасындақұқықбұзушылықтыескертужөніндегіаймақтықбағдарлама	Кәмелеткетолмағандардыңқұқықбұзушылықжәнеқоғамғажатәрекеттерінескерту,кәмелеткетолмағандардыңқұқымензаңдымүдделерінқамтамасызету,кәмелеткетолмағандардыңқұқықтықсауаттылығынарттыруүшінқажеттіжағдайжасау	2001-2002	Облыстықішкіістербасқармасыжәнеоблысәкімініңқұрылымдықбөлімдері	-	Жергіліктібюджет	Облыстықмәслихаттың28.03.2001жшешімі
	Маңғыстауоблысыбойынша2001-2002жылдарғаарналғаннашақорлықпенесірткібизнесіменкүрестіңаймақтықбағдарламасы	Облысаумағынданашақорлықжәнеесірткібизнесініңболашақтатаралуынатиімдіқарсыәрекетжүйесініңнегізгібуындарынқұру	2001-2002	Облыстықішкіістербасқармасыжәнеоблысәкімініңқұрылымдықбөлімдері	-	Жергіліктібюджет	Облыстықмәслихаттың19.12.2000жшешімі
Денсаулық сақтау
	2001-2003жылдарғаарналғанденсаулықсақтаужүйесінжетілдіруаймақтықбағдарламасы	Облыстыңденсаулықсақтаужүйесінжетілдірудіңбірыңғайсаясатынанықтау.Басымбағыттарыжәнеолардықаржыландыружөніндеаймақтықбағдарламақұру.Барлықдеңгейдегімедицинақызметкерлерініңбіліктілігінарттыруғабағытталғанкадрсаясаты	2001-2003	Облыстықденсаулықсақтаубасқармасы,қалаларменаудандарәкімдері	8116,5	Жергіліктібюджет	Облыстықмәслихаттың20.06.2000жшешімі
Білім беру
	Білімберужүйесіндамытуаймақтықбағдарламасы	Облыстықбілімберукеңістігісубъектілеріқызметінүйлестіру,жалпымақсатқажетуүшінбірыңғайбағытқұру	2001-2005	Облыстықбілімбасқармасы,Маңғыстауоблысыныңбілімберуұйымдары,облысәкіміаппаратыныңқұрылымдықбөлімдеріменауданәкімдері	12500	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражат	Облыстықмәслихаттың20.06.2000жшешімі
Туризм
	2001-2005жылдарғаарналғантуризмдідамытудыңкешендібағдарламасы	Маңғыстауоблысындатуристіксаланыболашақтамақсаттыбағдарлыдамытуүшінқолайлыжағдайтуғызу	2001-2005	Облыстықспортжәнеденетәрбиесібасқармасы,облысәкімініңқұрылымдықбөлімдеріментуристікұйымдары	146,4	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражат	Облыстықмәслихаттың20.06.2000жшешімі
Дене тәрбиесі және спорт
	2001-2005жылдарғаарналғанденетәрбиесіменспорттыдамытудыңкешендібағдарламасы	ҚР"Денетәрбиесіменспорттуралы"Заңыніскеасыру	2001-2005	Облыстықспортжәнеденетәрбиесібасқармасы,облысәкімініңқұрылымдықбөлімдері	2360,9	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражат	ҚРҮкіметінің6тамыз2000жылғы"ҚРтуризмдідамытушаралартуралы"N21хаттамалықмәжілісі,облыстықмәслихаттың20.06.2001жшешімі
Ауыл шаруашылығы
	Маңғыстауоблысыныңауылдықәлеуметтік-экономикалықдамуыжөніндегіаймақтықбағдарламасы	Ауылшаруашылығындамытудыңкөкейтестімәселелеріншешу,экономиканыңаграрлықсекторындажағдайдыөзгерту	2000-2005	Облыстықауылшаруашылығыбасқармасы	787,1	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражат	Облыстықәкімінің01.06.2000жшешімі
Кәсіпкерлікті дамыту
	2001-2002жылдарғаарналғанкәсіпкерліктідамытужәнеқолдаубағдарламасы	Еңбеккеқабілеттітұрғындардыжұмыспенқамтудыұлғайту,өндіріскөлемінүдету,сондай-аққоғамның"ортакласын"қалыптастыру	2001-2002	Облыстықшағынкәсіпкерліктіқолдаужөніндегібасқарма,қалаларменаудандарәкімдері	-	Жергіліктібюджет,кәсіпорындар,халықаралыққаржыинституттарыныңқаражаты	Облыстықмәслихаттың28.03.2001жшешімі
14.2 Әзірленіп жатырған бағдарламалар тізімі
Ғылым мен техника
	Маңғыстауоблысыныңинновациялықдамуыныңбағдарламасы	Ғылымментехникажетістіктерінпайдаланунегізіндеаймақэкономикасындамытуүшінқолайлыортақұру,облыстыңжалпыаймақтықөніміндешикізатқұрайтынбөлігінжоғарытехнологиялыэкспортөнімінеалмастыру	2001-2005	Облыстықэкономика,өнеркәсіпжәнесаудабасқармасы,мұнайгазөндіру,химиясалаларыныңірікәсіпорындары	-	Инновациялыққызметсубъектілерініңқаражаты,жергіліктібюджетқаражаты,несиересурстары,шетелқаражаты	ҚРҮкіметінің10мамыр2001жылғықаулысыменбекітілгенҚРинновациялықдамубағдарламасы
Сумен қамтамасыздандыру
	"Ауызсу"аймақтықбағдарламасы	Облыстұрғындарынқажеттісандыжәнекепілдісапалыауызсуменқамтамасызету	2003-2010	Облыстықэкономика,өнеркәсіпжәнесаудабасқармасы,ауданменқалаларәкімдері,облыскәсіпорындары	-	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражат,қарызқаражаты	ҚРҮкіметінің23қантар2002жылыбекітілгенN93"Ауызсу"республикалықбағдарламасы
Әлеуметтік қорғау және кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрес
	2003-2005жылдарғаарналғанкедейшіліктіазайтужөніндегіаймақтықбағдарлама	Кедейшілікпенжәнежұмыссыздықпенкүресжөніндегішаралардыанықтау	2003-2005	Облыстықеңбекжәнехалықтыәлеуметтікқорғаубасқармасы,қалаларменаудандарәкімдері	-	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражат,қарызқаражаты	ҚРПремьер-Министрініңорынбасарындағы06.03.02жмәжілістіңNИ-195хаттамасынасәйкес
	2003-2005жылдарғаарналғанхалықтыжұмыспенқамтуаймақтықбағдарламасы	Жұмыссыздықдеңгейінтүсіружәнежұмыспенқамтудыңбелсендісаясатынжүзегеасыру	2003-2005	Облыстықеңбекжәнехалықтыәлеуметтікқорғаубасқармасы,қалаларменаудандарәкімдері	-	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражат,қарызқаражаты	ҚРҮкіметінің23қантар2001жылғы"Тұрғындардыжұмыспенқамтутуралы"N149-11Заңы.
Ауыл шаруашылығы
	2003-2005жылдарғаарналғанауылдыңәлеуметтік-экономикалықдамуаймақтықбағдарламасы	Ауылшаруашылығындамыту-дыңкөкейтестімәселелеріншешу,экономиканыңаграрлықсекторындажағдайдыөзгерту	2003-2005	Облыстықауылшаруашылығыбасқармасы	-	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражат,кәсіпорындарқаражаты	ҚРПрезиденті-нің29сәуір2002жылғы"2003жылғаарналғанішкіжәнесыртқысаясаттыңнегізгібағыттарытуралы"жолдары
Күйзелген экономикалы шағын қалаларды дамыту
	Күйзелгенэкономикалышағынқалалардыдамытуыныңаймақтықбағдарламасы	Күйзелгенэкономикалышағынқалалардыдамытужөніндегішаралардыіскеасыру		Қалаларәкімдері	-	Жергіліктіжәнереспубликалықбюджет,кәсіпорындарқаражаты,қарызқара-жаты	ҚРПремьер-Министрініңорынбасарындағы16.05.2002жылғымәжіл-істіңN11-7/И-178хаттамасы
Кәсіпкерлікті дамыту
	2003-2005жылдарғаарналғанкәсіпкерліктідамытужәнеқолдаубағдарламасы	Еңбеккеқабілеттітұрғындардыжұмыспенқамтылуынұлғайту,өндірісобъектілерінүдету,сондай-аққоғамның"ортакласын"қалыптастыру	2003-2005	Облыстықшағынкәсіпкерліктіқолдаубасқармасы,қалаларменаудандарәкімдері	-	Жергіліктібюджет,кәсіпорындар,халықаралыққаржыинституттарыныңқаражаттары	ҚР19маусым1997жылғы"Шағынкәсіпкерліктіқолдаутуралы"N131-1Заңы-ның6бабы
Құқық тәртібі
	Маңғыстауоблысының2003-2005жылдарғаарналғанқыл-мыстылықпенкүресжөніндегіаймақтықбағдарламасы	Қылмыстықпенкүрестиімділігінарттыру,олардыңұйымдасқаннысандарыменжәнесыбайласжемқорлықпен,есірткіқылмыстылығымен,терроризмкөріністерімендіниэкстремизмменкүрестікүшейту	2003-2005	Облыстықішкіістербасқармасыжәнеоблысәкімініңқұрылымдықбөлімдері	-	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражаты
	Маңғыстауоблысыбойынша2003-2005жылдарғаарналғаннашақорлықжәнеесірткібизнесіменкүрестіңаймақтықбағдарламасы	Облысаумағынданашақорлықпенесірткібизнесініңболашақтатаралуынатиімдіқарсыәрекетжүйесініңнегізгібуындарынқұру	2003-2005	Облыстықішкіістербасқармасыжәнеоблысәкімініңқұрылымдықбөлімдері	-	Жергіліктібюджет
Жастар саясаты
	2003-2005жылдарғаарналғанжастарсаясатыныңаймақтықбағдарламасы	Әлеуметтік-бағдарланғанжастарсаясатыніскеасыру	2003-2005	Облыс,қалаларменаудандарәкімияты	-	Жергіліктібюджет,демеушілікқаражаты

Об индикативном плане социально-экономического развития Мангистауской области на 2003-2005 годы

Решение Мангистауского областного Маслихата от 20 декабря 2002 года N 23/237. Зарегистрировано Управлением юстиции Мангистауской области 22 января 2003 года за N 1322

В соответствии с подпунктом 1) пункта 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан "О местном государственном управлении в Республике Казахстан" и постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 июня 2002 года N 647 "Об утверждении правил разработки индикативных планов социально-экономического развития Республики Казахстан" областной маслихат решил:

1. Утвердить Индикативный план социально-экономического развития Мангистауской области на 2003-2005 годы.

2. Настоящее решение вступает в силу со дня опубликования.

Председатель сессии Секретарь
областного маслихата

ВВЕДЕНИЕ

Настоящий Индикативный план социально -экономического развития Мангистауской области на 2003-2005 годы разработан в соответствии с Правилами разработки индикативных планов социально - экономического развития Республики Казахстан, Плана мероприятий по реализации Программы Правительства Республики Казахстан на 2002 - 2004 годы, утвержденного постановлением Правительства РК от 24.04.02г. N 470.

Глава 1. Цели и основные направления социально-экономического развития

1. Анализ социально-экономического развития.

Экономике Мангистауской области присуща сырьевая направленность, при которой доля выпуска продукции нефтегазового сектора составляет более 90% от общего объема производимой в области промышленной продукции. Сельское хозяйство практически не развито и составляет всего 0,3% ВРП области.
Улучшение конъюнктуры цен на мировых рынках на сырую нефть, а также реализация ряда технических мероприятий позволили нефтедобывающим предприятиям приостановить в 1999 году спад в отрасли и начать в последующем ежегодно увеличивать объемы добычи нефти на 1,1-1,5 млн.тонн. Так, в 2001 году было добыто нефти в объеме 10,8 млн.тонн против 9,3 млн.тонн в 2000г.
Темпы роста добычи нефти сохраняются и в текущем году и составили в январе - апреле 117,4% к соответствующему периоду 2001 года, добыто 3,9 млн. тонн нефти.
Одновременно в области устойчиво снижаются объемы добычи природного газа из-за падения пластового давления, снижения естественных запасов газа на месторождении. По итогам 2001 года объем добычи газа сократился на 2,7% к уровню 2000 года, за 4 месяца текущего года - на 10,4% к соответствующему уровню прошлого года. Недостаток собственных источников газа вынуждает область приобретать его за пределами области, в частности в Атырауской области (СП ТОО "Тенгизшевройл"), по цене, значительно превышающую стоимость собственного газа. Это огромная проблема в первую очередь для энергетики и в частности для единственного в регионе энергообеспечивающего предприятия РГП "МАЭК". Дальнейшее снижение объемов добычи природного газа неизбежно приведет к резкому подорожанию всех видов энергоресурсов и, как следствие, к падению уровня жизни населения региона, увеличению себестоимости промышленной продукции, что является одним их основных факторов снижения ее конкурентоспособности на рынке товаров.
В целом, позитивные сдвиги в развитии нефтегазового сектора способствовали активизации хозяйственной деятельности предприятий других отраслей промышленности и прочих сфер экономики.
Индекс физического объема промышленной продукции в 2000 году составил 107,5%, в 2001 году - 116,3%.
В 2001 году возобновилось производство на заводе пластических масс, была выпущена первая партия продукции - полистирола в объеме 0,67 тыс.тонн. За четыре месяца текущего года на заводе произведено 4,7 тыс.тонн полистирола.
В тоже время, по - прежнему остается неразрешимой проблема Химкомплекса. Из-за судебных тяжб, продолжающихся более 2-х лет, теряется возможность производства и реализации высококонкурентной, экспортоориентированной продукции. Остается без работы квалифицированный персонал производства, возобновился отток специалистов за пределы области.
Улучшилась ситуация в сельском хозяйстве. Объем валовой продукции сельского хозяйства в 2000 году увеличился на 0,2%, в 2001 году - на 7,9%. Рост поголовья всех видов скота обеспечен ежегодно в среднем на 7-8%.
Инвестиционная активность предприятий области остается высокой. Инвестиций в основной капитал направлено в 2000 г. 36,02 млрд.тенге или в 3,1 раза выше уровня 1999 года, в 2001 году - в 1,5 раз больше, чем в предыдущем году. Вместе с тем следует отметить, что около 80% инвестиций по - прежнему направляются в нефтегазовую сферу, остальной объем - в прочие отрасли, в том числе в энергетику и соцсферу.
Оживилась строительная отрасль, о чем свидетельствует ввод объектов социальной сферы. За два последних года было построено и введено в эксплуатацию 4 общеобразовательные школы, завершено строительство спорткомплекса в г.Жанаозен, проведена газификация в 4-х населенных пунктах, осуществлены работы по благоустройству городов и районов. Увеличились объемы жилищного строительства.
Наметилась тенденция увеличения объемов грузоперевозок. Всего грузов всеми видами транспорта было перевезено в 2000 году - в 1,4 раза больше уровня предыдущего года, в 2001 году - в 1,3 раза Для авиа- и автомобильного транспорта тенденция эта устойчива и в текущем году.
В текущем году возникли проблемы у РГП "Морпорт Актау" в связи с вводом в эксплуатацию КТК и передачей нефтепричалов N 4,5 и 9 в имущественный найм ЗАО НМСК "Казмортрансфлот", что существенно повлияло на объемы грузоперевозок и перевалки в 2002 году.
В целом, устойчивые темпы развития в реальном секторе экономики позволяют успешно решать многие задачи социальной политики.
В области проведена большая работа по реализации "Региональной программы по борьбе с бедностью и безработицей на 2000-2002 годы", утвержденной решением акима области N385 от 7.04.00г. При этом уровень безработицы снизился с 11.9% до 5,4%, на начало 2001 года, по состоянию на начало 2002 г - до 3,8%.
На социальное обеспечение и социальную помощь в 1,2 раза увеличены расходы местного бюджета. Ежегодно предприятиями и организациями всех форм собственности дополнительно оказывается материальная помощь малообеспеченным гражданам на сумму порядка 50 - 60 млн.тенге.
Рост объемов производств всех отраслей промышленности, транспорта, связи, строительства положительно повлиял на формирование бюджета области. В результате, на развитие здравоохранения, образования, культуры и спорта, силовых структур области в 2000 году было направлено средств в 1,7 раз больше, чем в 1999 году, в 2001 году - на 7,1 % к уровню 2000 года.
Улучшение финансовой ситуации области позволило направить из местного бюджета на проведение ремонта и эксплуатацию автомобильных дорог общего пользования местного значения в 2000 году свыше 300 млн. тенге, в 2001 году - 912,2 млн.тенге.
В текущем году изменившийся порядок формирования бюджета в части корпоративного налога, который полностью направляется в республиканский бюджет, внес существенные поправки в объемы налоговых поступлений в местный бюджет. В итоге прогнозная оценка отчислений в бюджет области в 2002 году на 34,5 % ниже уровня 2001 года. Соответственно, расходная часть бюджета года не предусматривает финансирования ряда мероприятий, в основном носящие капитальный характер и требующие реализации в текущем году. В расходной части бюджета 2002 года сокращены затраты на развитие жилищно - коммунального хозяйства области по сравнению с 2001 годом на 69,5%.
Сегодня для поддержки нормального развития региона требуется дополнительно не менее 15 млрд.тенге.

2. Приоритеты развития области на 2003 - 2005 годы

Дальнейшая задача в развитии экономики - сохранение темпов устойчивого роста производства промышленного сектора, восстановление и реанимация производств простаивающих предприятий, ориентация промышленности на выпуск импортозамещающей продукции.
По-прежнему доминирующим в экономике региона остается развитие нефтегазового комплекса.
Сохранение темпов развития нефтегазовой отрасли будет способствовать стабильному развитию других отраслей промышленности, расширению сервисных услуг, увеличению количества субъектов малого и среднего бизнеса.
Одним из перспективных и приоритетных направлений в экономике региона является развитие химического и нефтехимического производств. Имеется основное сырье - нефть, попутный газ, действующие производства - Химкомплекс, завод пластических масс, газоперерабатывающий завод в г.Жанаозен. Развитие нефтехимии и химии в регионе будет способствовать обеспечению потребности республики в продуктах переработки нефти, созданию в регионе экспортоориентированных производств. В области разрабатывается проект Концепции создания нефтехимического комплекса в г.Актау, основные положения которого совпадают с аналогичным проектом республиканской Концепции.
Продолжится развитие транспортной инфраструктуры.
Президентом РК 26 апреля т.г. подписан Указ о создании в Мангистауской области СЭЗ "Морпорт Актау".
Главная цель создания СЭЗ - укрепить конкурентоспособность РГП "Морпорт Актау" и занять доминирующие позиции на международном рынке грузовых перевозок и маршруте движения грузов ТРАСЕКА.
Основными конкурентами для РГП "Морпорт Актау" среди портов стран СНГ на Каспии являются Астрахань и Оля (Россия), Махачкала, Баку, Туркменбаши.
Вторая цель, которая преследуется созданием специальной экономической зоны - сосредоточение на территории области конкурентоспособных на внутреннем и внешнем рынках различных производств с высокой добавленной стоимостью путем установления особого режима на территории СЭЗ, предусматривающий налоговые и таможенные льготы и преференции.
Немаловажное значение для региона имеет развитие международного аэропорта г.Актау.
Объемы грузовых и пассажирских перевозок, осуществляемых международным аэропортом Актау, ежегодно увеличиваются и эта тенденция сохраняется в связи с открывшимися перспективами на шельфе Северного Каспия.
Вместе с тем инфраструктура аэропорта явно не отвечает требованиям международного. В текущем году планируется разработать проектно- сметную документацию на строительство пассажирского и грузового терминала. Строительство же планируется начать в 2003 году. Финансирование предполагается обеспечить либо за счет прямых инвестиций или заемных средств.
Будет продолжена реализация мероприятий по внедрению на предприятиях систем стандартов качества "ИСО- 9000", программ развития сети автомобильных дорог, развития базы стройиндустрии, восстановления и ремонта ветхого жилого фонда, а также реализация всех социальных программ, принятых ранее. Приоритетными останутся вопросы борьбы с бедностью и безработицей, создания новых рабочих мест.

Глава 2. Развитие промышленности

1. АНАЛИЗ: 2000-2002 годы.

Показатели развития промышленности . Сложившиеся в 2000 году благоприятные условия для развития экономики, реализация ряда мер, направленные на стабилизацию экономической ситуации в регионе, способствовали значительному росту темпов развития практически во всех отраслях промышленности, которые были характерны и для 2001 года.
В 2000 году предприятиями всех форм собственности, включая домашние хозяйства, было выпушено промышленной продукции в объеме 192,5 млрд.тенге, что на 7,5% больше, чем в 1999 году. В 2001 году объем произведенной продукции составил 217 млд.тенге. Индекс физического объема при этом сложился 116,3%.
Такая же тенденция сохраняется и в 2002 году.
За январь-апрель 2002 года объем промышленного производства с учетом домашних хозяйств в действующих ценах составил 69994,3 млн. тенге, что на 18% больше по сравнению соответствующим периодом прошлого года.
До конца 2002 года в области будет произведено промышленной продукции в объеме 235,4 млрд.тенге или на 12,6 % выше уровня 2001 года.
Значительная доля в производстве промышленной продукции в Мангистауской области приходится на горнодобывающую отрасль .
Доля продукции горнодобывающей промышленности в общем объеме составила в 2000 году 93,3% или 179,6 млрд.тенге, в 2001 году - 92,8 % или 196,3 млрд.тенге.
За счет ввода в разработку новых месторождений и принятия мер по повышению нефтеотдачи действующих пластов, а также ввода в действие 74 новых скважин и капитального ремонта действующего фонда скважин в 2000 году достигнут рост объемов добычи нефти на 1,2 млн.т. Добыча газа также выше уровня предыдущего года на 0,8%.
В 2001 году добыто 10,8 млн.тонн нефти, что на 1,5 млн.тонн больше уровня 2000 года. Вместе с тем объем добычи природного газа сократился в этом году на 2,7%. Основная причина - сокращение запасов газа и снижение пластового давления на действующих газовых месторождениях.
В текущем году сохраняется высокий темп роста объемов продукции в горнодобывающей отрасли промышленности (115,5%) за счет увеличения добычи сырой нефти и попутного газа на 17,4%. За четыре месяца 2002 года добыто 3,9 млн. тонн нефти, что на 17,4% больше, чем в соответствующем периоде прошлого года.
В 2002 году планируется добыча 12,7 млн. тонн нефти, что на 17,6% больше чем в 2001 году.
Объем продукции в горнодобывающей отрасли к концу 2002 года составит 219,9 млрд.тенге.

В обрабатывающей промышленности рост объемов производства остается стабильным на протяжении 2000 и 2001 годов - 106 и 127,7%% соответственно.
Увеличение объема производства в обрабатывающей промышленности в 2000 году достигнуто за счет роста производства продукции текстильной и швейной промышленности. В 2000 году произведенопродукции на 85,9 млн. тенге, что выше уровня 1999 года в 2,8 раза.
Значительный рост производства продукции текстильной и швейной промышленности обусловлен выполнением заказов предприятий Министерства внутренных дел, недропользователей по пошиву спецодежды и спецобуви (в 3 раза), а также постельного белья (в 2,1 раза) на предприятиях ОАО "Акбобек" и ОАО "Жанарыс" и УПП КОС.
В 2001 году в текстильной и швейной промышленности произведено продукции на 95,1 млн. тенге, что на 10,7% больше по сравнению с 2000 годом.
Вместе с тем, по сравнению с прошлым годом, в 2001 году наблюдалась тенденция к снижению объемов пошива рабочей одежды и готовых швейных изделий (выполнено всего на 42,6%), постельного белья (на 49,8%). Основной причиной снижения объемов продукции является сокращение заказов крупными недропользователями - основными партнерами швейников.
За январь - апрель 2002 года объем продукции в текстильной и швейной промышленности уменьшился к уровню соответствующего периода прошлого года на 45,9 % в основном за счет снижения объема выпуска рабочей одежды (на 44,9%), отсутствия заказов в отчетном периоде на пошив постельного белья, а также готовых текстильных изделий. Коэффициент загрузки швейных цехов предприятий УПП КОС, ТОО "Жанарыс" и ОАО "Акбобек" составляет не более 20-25%.
В целом по итогам 2002 года ожидается выпуск текстильной и швейной продукции в объеме 98,9 млн.тенге.

В производстве кожи, изделий из кожи и обуви в 2000 году было произведено продукции на 73.3 млн. тенге, что выше соответствующего периода предыдущего года в 2,5 раза за счет заказов учреждений Министерства внутренних дел. В 2001 году объемы выпуска данной продукции сократились на 16,6%.
Четыре месяца 2002 года также характеризуются снижением объемов производства обуви по сравнению с соответствующим периодом прошлого года на 74,7%.
До конца 2002 года за счет реализации договоров с предприятиями - недропользователями, прорабатываемых предприятием в настоящее время, обуви и изделий из кожи будет выпущено на 126,1 млн.тенге, что по сравнению с 2001 годом больше в1,1 раза.
В пищевой промышленности развитие получило производство по выпуску кисломолочной продукции. Действующее предприятие АО "Актау-сут" расширило ассортимент и увеличило объем выпуска продукции благодаря внедрению в 2000 году современной упаковочной линии.
В 2001 году предприятием было выпущено 1198,4 тонн молочной продукции, в 2002 году ожидается произвести - 1702,8тонн.
В 2001 году был введен в эксплуатацию новый мини-завод по производству молока ТОО "Гамма ЛТД", в связи с чем в текущем 2002 году ожидается рост объемов производства молочной продукции в 1,5 раза по сравнению с уровнем 2001 года.
В текущем году планируется осуществить ввод кондитерской линии, что разнообразит номенклатуру выпускаемой пищевой продукции. До конца года будет произведено 144 тонн кондитерских изделий на сумму 36 млн.тенге.
По итогам 2002 года ожидается выпуск пищевой продукции на 371,1 млн.тенге.

В химической промышленности региона в 2000 году был допущен значительный спад. Объемы выпуска продукции снизились на 68,7% к уровню 1999 года. Предприятия АО "АКПО" и химкомплекс ТОО "Актал ЛТД", по ряду объективных причин в течение длительного времени простаивали. Попытка возобновить их деятельность предпринималась со стороны Правительства РК и областного акимата в течение ряда лет, в том числе и в 2000 году, но результатов не дала.
В 2001 году объем выпуска продукции в химической промышленности возрос по сравнению с 2000 годом в 1,7 раза за счет восстановления производств завода пластических масс в декабре 2001 года. До конца 2001 года было произведено 670 тонн полимеров стирола.
За 4 месяца 2002 года заводом пластических масс ТОО "ЗПМ" выпущено 4691 тонн полимеров стирола на сумму 222,6 млн. тенге, что увеличило объемы производства продукции в целом по химической промышленности в 14,8 раза.
До конца текущего года ожидаемый объем выпуска продукции в химической отрасли составит 2,9 млрд..тенге. Выпуск полистирола всех марок на заводе пластических масс составит 12 тыс.тонн.
В машиностроении в 2000 году произведено продукции на сумму 2067,9 млн. тенге, что выше уровня 1999 года в 1,5 раза. Отрасль представлена двумя предприятиями ОАО "Каспиймунаймаш" и ОАО "Каскор-Машзавод", которые в основном, производят средне- и мелкогабаритное оборудование для нефтедобывающих предприятий - редуктора Ц2НШ 750, насосы НБ-125 (9Мгр), путевые подогреватели ПП-0,63м и др. а также оказывают услуги по их ремонту.
В 2001 году произведено продукции на 3137,7 млн. тенге, что также в 1,5 раза выше уровня 2000 года.
В январе - апреле 2002 года индекс физического объема в машиностроении составил 78,9% или на 21,1% произведено продукции меньше по сравнению с соответствующим периодом 2001 года. Снижение объема производства связано с отсутствием заказов на предприятиях машиностроительного комплекса.
В целом в обрабатывающей промышленности к концу 2002 года объем производства продукции составит 8,3 млрд.тенге или на 36 % выше уровня 2001 года, что в большей мере связано с восстановлением химического производства и ростом объемов производства молочной и кисломолочной продукции.

В производстве электроэнергии, газа и воды индекс физического объема в 2000 году составил 100,4% за счет роста объемов сбора, очистки и распределения воды в 1,6 раза по сравнению с 1999 годом, что связано с активным заселением пригородных дачных участков области иммигрантами, прибывающими в область вне квоты, что соответственно увеличило объемы потребления воды. Вместе с тем объемы выработки и распределения электроэнергии остались на прежнем уровне, снабжения паром и горячей водой сократились на 11%.
В 2001 году объемы производства возросли к уровню 2000 года на 1,6 % за счет увеличения объемов производства и распределения электроэнергии - на 6,8%, распределения газообразного топлива - на 6,9%, что связано с восстановлением завода пластических масс.
В январе- апреле 2002 году индекс физического объема по сравнению с соответствующим периодом 2001 года составил 93%, допущено снижение объемов снабжения паром и горячей воды - на 21,2%, производства и распределения газообразного топлива - на 8,6%.
До конца 2002 года объем производства продукции составит 10,1 млрд.тенге.

Экспорт промышленной продукции. Основным товаром экспорта Мангистауской области является сырая нефть, на долю которой приходится более 96% от общего объема экспорта.
Остальные 4-5% объема экспорта приходятся на экспорт зубной пасты, лом металлов, шкуры КРС и шерсти.
В 2000 году, при добыче 9,3 млн. тонн нефти, было экспортировано 7,4 млн. тонн или 79,6% общего объема. В 2001 году при добыче 10,8 млн. тонн нефти экспортировано 8,8 млн. тонн нефти (81,5%). Такая же динамика сохранилась и в январе - апреле 2002 года - при добыче нефти 3,9 млн. тонн на экспорт отгружено 2,5 млн. тонн нефти.

Занятость в промышленном секторе . Из общего числа занятых в экономике региона, основная доля приходится на промышленность - 27440 человек или 37,5%, в том числе на горнодобывающую промышленность - 15781 чел, на обрабатывающую промышленность - 5307 чел, на производстве и распределение электроэнергии, газа и воды - 6352 человек.
Численность работников, занятых в промышленном секторе в 2000 году, увеличилась на 14,5% по сравнению с 1999 годом, в т.ч. в горнодобывающей промышленности - на 22,7%, обрабатывающей промышленности - на 3,2%, в производстве и распределении электроэнергии, газа и воды -3,4%.
В 2001 году численность работников промышленного сектора увеличилась на 17,9% по сравнению с 2000 годом и составила 32,3тыс. человек, в т.ч. в горнодобывающей промышленности - 20,3 тыс.чел. (28,5%), обрабатывающей промышленности - 5,5 тыс.чел. (3,8%), в производстве и распределении электроэнергии, газа и воды - 6,5 тыс. человек (1,6%).
Активизация хозяйственной деятельности в промышленности способствует дальнейшему темпу увеличения численности работников в этой сфере. По итогам первого квартала 2002 года численность в промышленном производстве увеличилась по сравнению с аналогичным периодом прошлого года на 18,1% и составила 32173 человека.
К концу 2002 года в промышленности будет занято33,9 тыс. человек, введено 1,5 рабочих мест, в том числе за счет создания новых производств - 0,5 тыс.рабочих мест..

Инвестиции в промышленность. В 2000 году в развитие промышленности области направленыинвестиции в объеме 23,7 млрд. тенге, что в 7 раз больше уровня 1999 года, в 2001 году - 44,7 млрд. тенге, что составляет от общего объема инвестиций в основной капитал 80,7%.
Из общего объема 96,4% средств, использованных в промышленности, направлены в добычу сырой нефти и газа, на разработку каменных карьеров - 0,08%. В основном средства инвестировались в промышленное обустройство месторождений, приобретение нового и замену существующего технологического оборудования, транспортных средств и пр.
За период 2000-2001г годы наибольший удельный вес (51,8%) от общего объема инвестиции, были инвестированы компанией Тексако Норс Бузачи, проводившей промышленное обустройство месторождения Северные Бузачи и ОАО "Озенмунайгаз" месторождений Актас, Карамандыбас.
Стабильно растут объемы инвестиций в развитие нефтедобычи компаниями ОАО "Каражанбасмунай", ТОО "Каракудукмунай", ОАО "Мангистаумунайгаз", СП "Казполмунай" и филиал "Партекс Казахстан Корпорейшн". В 2001 году ими освоено инвестиций в объеме 13 млрд. тенге, что в 2,2 раза больше уровня 2000 года (5,9 млрд. тенге).
В текущем году за январь -апрель в промышленности освоено инвестиций порядка 7,2 млрд. тенге, до конца года ожидается освоение 50,3млрд. тенге, что выше уровня 2001 года в 1,4 раза.

Меры по обеспечению промышленного развития. В рамках мероприятий, направленных на обеспечение стабильного развития промышленности, восстановления простаивающих производств, Мангистауским областным акиматом, совместно с руководителями предприятий, в 2000 году была разработана программа восстановления и развития Химкомплекса, в результате реализации которой были проведены работы по реконструкции и модернизации оборудования заводов, освоен выпуск новой продукции - триполифосфата натрия, аммиачной селитры и пятиокиси ванадия. Специалистами ТОО "Актал ЛТД" была разработана технология и создана опытно- промышленная установка по получению пятиокиси ванадия, необходимая при плавке высоколегированных сталей на металлургических заводах Казахстана. Однако возникшие судебные разбирательства приостановили деятельность предприятия вплоть до сегодняшнего дня.
В области с 1999 года осуществляется проект реабилитации Узенских месторождений, финансируемый через Всемирный Банк Реконструкции и Развития и предусматривающий восстановление продуктивности скважин, увеличение объемов добычи нефти.
На предприятии ОАО "Мангистаумунайгаз" с целью повышения эффективности работы основного производства создано ТОО "ОйлСервисКомпани", которое осуществляет координацию действий всех подразделений, занятых восстановлением бездействующего фонда скважин и осуществлением общего контроля за эффективностью и дисциплиной производства. Данным предприятием подготовлена и реализуется программа оздоровления производств на основе координации их действий и более интенсивного внедрения передовых технологий и новой техники.
В результате реализации программы значительно возросла добыча нефти - в 2000 году добыто нефти на 820 тыс.тонн больше по сравнению с 1998 годом, произведен сверхплановый ремонт скважин - вместо 230 скважин по плану отремонтировано 253.
В конце 2001 года удалось восстановить после 4-х летнего простоя производство завода пластических масс, начать выпуск продукции.
В текущем году начата разработка концепции создания в области химических производств на базе действующих предприятий химической отрасли.
В течение 2001-2002 г.г. областным акиматом совместно с РГП "Актауский морской торговый порт" проводилась работа по подготовке материалов в Правительство РК по созданию специальной экономической зоны "Морпорт Актау", Указом Президента РК от 26 апреля т.г. принято решение о создании СЭЗ на территории нашей области. Создание СЭЗ преследовалось целью активизировать приток инвестиций в регион, диверсифицировать тем самым промышленность.

Промышленные технологии. Исследования и развитие . Производственно- техническая база подавляющего большинства промышленных предприятий области требует обновления и модернизации.
Степень годности имеющихся на предприятиях основных фондов на протяжении ряда лет остается на уровне 56%, степень износа около 45%.
Несмотря на высокую изношенность основных фондов, обновление их идет крайне медленно. Анализ направляемых в развитие производства инвестиций показывает, что в 2000 году на каждый тенге вложенных инвестиций на ввод основных фондов пришлось 0,44 тенге против 0,76 тенге в 1997 году. Не лучше ситуация сложилась и в 2001 году.
Вместе с тем ряд предприятий области предпринимают попытки проведения модернизации производств, освоения новых видов технологий, продукции.
Функционирующая на территории области корпорация "Модульная технология" в течение последних двух лет проводит работы по внедрению технологий по переработке нефти и нефтепродуктов, для чего организовано строительство двух модульно- блочных установок по производству битума и эмульсии на основе нефти месторождения Жалгизтобе. Также ведутся исследования по разработке технологии извлечения из этой нефти ванадия.
Научно-иссследовательским институтом ЗАО " НИПИ нефтегаз" проведены разработки в области производства на базе ТОО "Актал ЛТД" фосфороорганических соединений для нефтедобывающей отрасли (реагенты против коррозии, поверхностно- активные и моющие средства и пр.)
С целью увеличения продуктивности скважин на предприятии ОАО "Мангистаумунайгаз" был внедрен совместно с российским предприятием новый способ проведения гидроразрыва пласта призабойной зоны. Эффект, полученный в 2000 году от применения данного способа - увеличение добычи нефти на 63 тыс. тонн.
В плане технического переоснащения предприятием в 2000 году приобретено 354 единиц новой техники, в том числе 100 винтовых насосов.
Кроме того, на базе ОАО "Мангистаумунайгаз" открыт Мангистауский филиал "Технотрейдинг, ЛТД", занятый испытанием и ремонтом глубинных насосов и внедрением прочей техники, данным филиалом создан участок по обработке бывших в употреблении насосно- компрессорных труб (НКТ) от радиационных загрязнений, внедрена технология восстановления деталей методом порошковой сварки и напыления.
Мероприятия по обновлению технологического оборудования на предприятии продолжаются и в течение 2001 -2002 года.
В ОАО "Озенмунайгаз" в рамках реализации проекта реабилитации Узенского месторождения за счет заемных средств ВБРР, созданы с целью координации проводимых работ филиал "Опытно- производственное экспериментальное управление" и ТОО "ЖанаОйлСервис", предназначенное для проведения мероприятий по внедрению новых технологий. При ТОО создана автоколонна спецтехники, приобретаемых за счет кредита, в их числе мобильные буровые установки "Кардвелл" американского производства, канадские установки для ремонта скважин "Кремко", позволяющие значительно повысить эффективность осуществляемых работ.
На предприятии машиностроения ОАО "Каспиймунаймаш", образованное на базе предприятия оборонного комплекса, разработало бизнес-планы по выпуску новых видов продукции на базе действующих мощностей:
производство насосов типа 9 МГр для нефтедобывающей отрасли, которые в настоящее время импортируются из России.
производство опреснительной установки термической дистилляции морской воды типа ГТПА производительностью 150 тыс.тонн/час. Цель проекта - создание системы обеспечения соответствующих производств опреснительной техникой.
В обрабатывающей промышленности в 2001 году введен в эксплуатацию мини молзавод ТОО "Гамма ЛТД", производство которого основано на голландской технологии, ранее не применяемое предприятиями по выпуску молочной продукции.
В текущем году областным акиматом планируется разработать программу инновационного развития области.

Сектор малого бизнеса . В 2000 годув промышленном секторе региона было занято 509 субъектов малого предпринимательства, что на 35,4% больше уровня 1999 года. Произведено продукции на сумму 1861 млн.тенге (в 6,0 раз больше, чем в 1999 году). Наибольшая доля занятых в промышленности приходилась на горнодобывающую отрасль.
В 2001 году число субъектов малого бизнеса в промышленном секторе уменьшилось на 33% по сравнению с 2000 годом и составило 392 единицы. Снижение количества субъектов малого предпринимательства связано с проведением сверки с органами статистики и налоговым комитетом на основании изменения ОКЭД.
Объем произведенной продукции субъектами малого предпринимательства в промышленном секторе в 2001 году составил 1700,7 млн. тенге.
В 2001 и текущем году структура занятости субъектов малого предпринимательства в секторах промышленности существенно не изменилась. Численность занятых на малых предприятиях в сфере промышленности составила в прошлом году 2367 человек (101,0% к 2000г.) на 1.05.02г. - 2387 человек (100,8% к 2001г.).
Число субъектов малого бизнеса, занятых в промышленности, на 1.05.02г. составило 455 единиц, к концу текущего года в промышленности будет действовать 625 малых предприятий, численность занятых в них возрастет на 6,1% и составит 2511 человек.

Жилищное строительство и производство строительных материалов. С 2000 года в области существенно выросли темпы жилищного строительства, что явилось одним из факторов роста объемов производства продукции в строительной отрасли.
В 2000 году в области было введено 48512 кв. м жилья, что в 1,7 раз больше показателей 1999 года, в т. ч. за счет средств предприятий и организаций введено 14269 кв. м, за счет собственных средств граждан - 34243 кв.м.
Объем ввода жилья в 2001 году за счет всех источников финансирования составил 50858кв. м жилья или 104,8% к уровню 2000 года, из них силами индивидуальных застройщиков введено 41511 кв. м, за счет средств предприятий и организаций - 5105 кв. м, за счет средств бюджета- 4242 кв. м.
В текущем 2002 году темпы строительства жилья остаются достаточно высокими. За 4 месяца т.г. введено в действие 23,9 тыс. кв. м жилья, что выше соответствующего уровня 2001 года в 2,6 раз. Из общего объема счет средств местного бюджета введено 4,2 тыс. кв. м жилья и средств населения - 19,7тыс. кв. м.
К концу 2002 года будет введено в эксплуатацию 72,9 тыс.кв.метров жилья, из них силами индивидуальных застройщиков - 45,2 тыс.кв.метров, собственных средств предприятий - 21,7 тыс.кв.метров и за счет местного бюджета - 6 тыс.кв.метров жилья. Общий объем вводимого жилья превысит уровень 2001 года в 1,5 раза.
Оживлению в жилищном строительстве и увеличению объемов производства строительной продукции предприятий в строительной отрасли способствовали устойчивые темпы роста производства в нефтегазовом секторе и активизация их инвестиционной политики. Мощным стимулом для увеличения объемов производства строительных материалов послужило начало строительства базы поддержки морских операций в пос. Баутино (Аджип ККО) и строительство искусственных островов для бурения в Каспийском море, а также увеличившиеся объемы строительства объектов социальной сферы и жилья (4 школы - в 2000 году, 2 школы и 2 пристройки к школам, гостиница на 50 мест в г. Жанаозен, два многоквартирных жилых дома в г. Актау - в 2001 году, строительство драмтеатра, второго корпуса роддома - в 2002 году и пр.объекты).
Основная номенклатура выпускаемых в области стройматериалов: железобетонные изделия, стеновые материалы из камня-ракушечника, щебень, песок строительный, оконные и дверные блоки, бетон товарный.
Наиболее крупными предприятиями, занимающимися производством строительных материалов в Мангистауской области являются: ТОО "Актас", ОАО "Темиртас", ТОО "Суйиндик", ОАО "Улутас", ТОО "Агаш-Тас-Асфальт", ТОО "Управление производственных предприятий", ТОО "Мырзабек", ГП "ДГП "Енбек-Актау".
В совокупности объем добытого ракушечника по области в 2000 году составил 87,5 тыс. куб. м, что больше в 1,1 раза по сравнению с объемами добычи 1999 года.
Железобетонных конструкций в 2000 году выпущено 39173 тонны, что в 4,3 раза больше уровня 1999 года.
Песка природного и гравия добыто 83,4 тыс. куб.м.
В 2001 году темпы роста производства материалов и конструкций увеличились. Предприятиями отрасли добыто камня-ракушечника в объеме 155,7 тыс. куб. м или 178 % к уровню 2000 года, песка, гравия и щебня 159,4 тыс. куб. м или 190 % к уровню 2000 года, изготовлено строительных конструкций из бетона 52,4 тыс. тонн или 175 % к уровню 2000 года.
В январе - апреле 2002 года в целом по области произведено ракушечника 51,4 тыс. куб. м., песка и гравия в объеме 34,8 тыс. куб. м, строительных изделий из бетона - 8000 тонны.
До конца 2002 года ожидается увеличить объемы выпуска строительных материалов выше уровня 2001 года в среднем на 7-8%.

Основные проблемы развития промышленности . Дефицит газа в связи с сокращением его запасов на действующих месторождениях области, что в дальнейшем грозит нестабильным энергообеспечением промышленного производства.
Высокие тарифы на перевозку грузов железной дорогой, препятствующие реализации за пределы области продукции стройиндустрии и обрабатывающей промышленности.
Отсутствие сырьевой базы для развития пищевой, легкой промышленности.
Невозможность реализации производимой электроэнергии в западные регионы страны в связи с неприемлемостью действующей методики расчета тарифа на услуги ОАО "КЕГОК" для РГП "МАЭК".
Предпочтение крупных предприятий - недропользователей в приобретении мелкогабаритного оборудования и прочей продукции за пределами республики, что не позволяет местным товаропроизводителям, занятым в промышленном секторе, расширять и увеличивать объемы производства своей продукции.
Крайне медленное внедрение на промышленных предприятиях региона международных стандартов качества, что тормозит процесс вхождения на внешние товарные рынки.
Затянувшиеся судебные разбирательства на Химкомплексе способствовали длительному простою предприятия( более трех лет) и оттоку квалифицированных кадров за пределы региона и республики. Проблема требует вмешательства Правительства РК.

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003 - 2005 ГОДЫ

Цели и приоритеты . Нефтегазовая отрасль имеет огромное значение для развития региона не только в качестве источника дохода, но и как отрасль, способствующая диверсифицированному развитию других сфер экономики.
Целью планируемого периода является формирование за счет дальнейшего развития нефтегазовой и химической отраслей и перерабатывающих производств конкурентоспособного на внешнем и внутреннем рынках промышленного комплекса.
Приоритетами в плане развития промышленности определены:
Дальнейшее развитие нефтегазовой отрасли
Восстановление производств химической отрасли региона и дальнейшее ее развитие, формирование на базе предприятий химической отрасли новых производств.
Расширение производств переработки
Поддержка и развитие предприятий, ориентированных на выпуск технологического оборудования, комплектующих, товаров народного потребления.

Перспективы развития отдельных товарных рынков. В период 2003-2005 годы в регионе получит развитие химическая промышленность. До конца 2005 года завод пластических масс полностью возобновит производство, будут выпускаться все марки полистирола: ударопрочный (УПМ), общего назначения (ПСМ), вспенивающийся (ПСВ), которые используются в широком спектре производства товаров народного потребления и промышленности, а также будут осваиваться новые виды продукции.
Ожидается восстановление производства минеральных удобрений: нитроаммофоса, диаммонийфосфата и компоненты для производства моющих средств триполифосфата, производство сырья и реагентов- аммиак, азотная кислота и серная кислота.
Будут выпускаться различные краски, электроды, нефтегазовое оборудование.
Вся эта продукция конкурентноспособна и на внутреннем и на внешнем рынках.
Дальнейшее развитие получат производства пищевой промышленности: выпуск кондитерских изделий, производство кисломолочной продукции и безалкогольных напитков.
Возрастут объемы выпуска строительных материалов, в том числе ракушеблок, щебень, песок. За счет привлечения прямых инвестиций планируется строительство заводов по производству барит-целистиновых руд, кирпича, тротуарной плитки, цемента и черепицы.

Пути достижения поставленных целей . В планируемый период усилия будут направлены на сохранение темпов роста объемов продукции в нефтегазовой сфере, восстановление производств химической отрасли, модернизацию существующих технологий и оборудования. Будет также продолжена работа по внедрению на предприятиях международных стандартов качества ИСО 9000 в целях повышения конкурентоспособности продукции предприятий, в том числе пищевой, легкой промышленности и машиностроения. Будет активизирована работа по реализации мероприятий по импортозамещению.

Кооперация и создание сквозных технологических комплексов .В целях кооперации производств будут реализованы мероприятия по организации взаимосвязанной системы нефтедобывающей, химической и перерабатывающей отраслей экономики региона. На первом этапе будут реализованы мероприятия по восстановлению трех заводов химкомплекса: серно-кислотного, азотно- тукового и химико-гидрометаллургического. Предусмотрена в дальнейшем модернизация этих производств и освоение выпуска новых видов продукции - сульфаминовой кислоты, карбамида, аммиачной селитры.
Продукция действующих производств послужит сырьем для планируемых новых. Так продукция сернокислотного завода может послужить сырьем для производства завода ионитов, продукция которого в свою очередь необходима в производстве воды на предполагаемом новом заводе производства воды. Продукция сернокислотного завода может быть использована и на планируемом заводе соляной кислоты, которая найдет сбыт на новом производстве сульфидного завода и завода активного оксида магния.
Карбамид будет использован на новом заводе цианидно- цианитный для производства цианатов - составляющих средств пожаротушения и цианидов - продукции, используемой в металлургии и золотодобыче.
Новые производства предполагается создать за счет привлечения в регион прямых инвестиций

Развитие отраслей промышленности .

Добыча и транспортировка нефти и газа. Темпы производства продукции в нефтегазовой отрасли в период 2003 - 2005 г.г. сохранятся.
В 2003 году практически все основные добывающие предприятия увеличат объем добычи, в том числе:
ОАО "Мангистаумунайгаз" - до 5,8 млн.тонн нефти или в 1,1 раза выше ожидаемого уровня 2002 года;
ОАО "Озенмунайгаз" - до 5 млн.тонн. или 111 % к ожидаемому уровню 2002 года.
Всего будет добыто нефти 14,1 млн.тонн. Объем промышленной продукции в нефтегазовой сфере в стоимостном выражении составит 237,2 млрд.тенге в ценах 2002 года или 109,7% к ожидаемому уровню этого же года. Доля отрасли в общем объеме промышленной продукции области составит 92,2%.
К концу 2005 года общий объем добычи продукции достигнет 16,6 млн.тонн нефти.
Существенно увеличатся объемы добычи ОАО "Озенмунайгаз" - до 7 млн.тонн. нефти, что связано с завершением проекта реабилитации Узенских месторождений, направленный на восстановление скважин на месторождении Узень, повышение продуктивности месторождений, а также технологическое перевооружение производства.
В планируемый период будут введены новые месторождения Толкын, Боранколь, Северные Бузачи, что также окажет влияние на увеличение объемов добычи нефти в регионе.
Объемы добычи газа сохранят тенденцию к сокращению, что объясняется уменьшением запасов на действующих месторождениях, кроме того для потенциальных инвесторов разработка газовых месторождений и добыча данной продукции не представляет коммерческого интереса, так как производство довольно трудоемкое и затратное.
На сегодня в области добычей газа заняты ОАО "Озенмунайгаз", которое в 2003 году намерен сократить объемы добычи до 947 млн.куб.метров или на 14,5% по сравнению с ожидаемым уровнем 2002 года, а также СП "Тенге" и ТОО "Газсервис", объемы добычи газа которых незначительны - порядка 100-130 млн.куб.метров в год.
К концу 2005 года объемы добычи газа по региону составят 1,1 млрд.куб.метров, что ниже ожидаемого уровня 2002 года на 11,9%.
Транспорт нефти осуществляется через систему трубопроводов Западного филиала ЗОА "Казтрансойл" и морской порт Актау.
Через морской порт Актау будет перевалено нефти в 2003 году - 5582 тыс. тонн, в 2005 году - 8071 тыс.тонн, в том числе ЗАО НМСК "Казмортрансфлот" - 4575 тыс.тонн, или 164,7% к ожидаемому уровню 2002 года.

Производство химической продукции . В планируемом периоде ожидается оживление в химической отрасли. Ежегодно будет набирать темпы восстановление производства на заводе пластических масс. В 2003 году производство полистирола возрастет до 20 тыс.тонн, что выше ожидаемого уровня 2002 года в 1,7 раз. К 2005 году - до 50 тыс.тонн., расширится ассортимент выпускаемой продукции.
Возобновится производство на Химкомплексе.. Будет восстановлено производство минеральных удобрений - нитрааммофоса, диаммоний фосфата. К 2005 году будет произведено 406 тыс.тонн различных удобрений.
Планируется в рассматриваемый период разработать схему создания различных химических производств на базе действующих предприятий химического комплекса региона. При этом в результате реконструкции и модернизации действующих производств будет освоен выпуск карбамида, аммиачной селитры, сульфаминовой кислоты. Потенциальным инвесторам в химическую отрасль будут предложены организация следующих производств - завод ионитов, подукция которого используется в производстве воды, завод соляной кислоты, завод оксида магния и пр. производства химии.
В целом объем продукции химической отрасли в стоимостном выражении в 2003 году в ценах 2002 года составит 3,1 млрд.тенге, что по сравнению с ожидаемым уровнем планируемого2002 года составит 104,8%. К 2005 году объем химической продукции возрастет до 4,1 млрд.тенге или в 1,2 раза ожидаемого уровня 2002 года.

Машиностроение и металлообработка. В машиностроении существенных изменений в объемах производства не произойдет. Предприятия области выпускают мелко- и среднегабаритную продукцию в основном для производств нефтегазодобычи. На сегодня выпускаемая продукция недостаточно конкурентоспособна на внутреннем рынке.
В 2003 году объем производства в этой отрасли в стоимостном выражении составит 2,8 млрд. тенге или 103,7% к ожидаемому уровню 2002 года, в 2005 году - 3,7 млрд.тенге., что в 1,2 раза выше ожидаемых объемов 2002 года.

Текстильная и швейная промышленность. В 2003 году предприятиями этой отрасли будет выпущено продукции на 101,9 млн.тенге в ценах 2002 года, или 103 % к уровню этого же года. В 2005 году объемы производства составят 133 млн.тенге или 115% к уровню 2002 года. По - прежнему будет производиться пошив спецобмундирования и форменной одежды для силовых структур, спецодежды для промышленного сектора, постельного белья и прочей продукции легкой промышленности.

Кожевенная и обувная промышленность. Обувьв регионе производитединственное специализированное предприятие ОАО "Акбобек". В 2003 году объемы производства обуви незначительно возрастут по отношению к ожидаемому уровню 2002 года и составят 102,9% в натуральном выражении или 17,6 тыс.пар. Пошив обуви осуществляется в основном для силовых структур, выпускается спецобувь для нефтегазовой сферы и в малых объемах для гражданского населения.
К 2005 году производство обуви достигнет 19,4 тыс.пар, в стоимостном выражении 170,8 млн.тенге или 115,5 % к ожидаемому уровню 2002 года.

Пищевая промышленность . В планируемом периоде 2003-2005 годы темпы развития в отрасли останутся стабильными. Основную долю в производстве пищевой продукции занимает выпуск молочных продуктов - порядка 50%.
В 2003 году в стоимостном выражении в ценах 2002 года будет произведено пищевой продукции на 397,9 млн.тенге, в том числе молочной продукции на 192,7 млн.тенге, что в целом больше ожидаемого уровня 2002 года на 5,4%. Небольшие темпы прироста производства пищевой продукции связаны с отсутствием в регионе сырьевой базы для расширения и развития этого сектора экономики. До конца 2005 года будет выпущено продукции в объеме - 550,7 млн.тенге или в 1,2 раза выше ожидаемого уровня 2002 года.

Электроэнергетика. В производстве и распределении электроэнергии, газа и воды в 2003 году объемы производства возрастут до 10,1 млрд.тенге или составят 103% по отношению к ожидаемому уровню 2002 года. Предприятие, занятое в этой сфере -РГП "МАЭК" в настоящее время проходит процедуру реабилитации, в связи с чем существенного роста объемов производства, что должно сопровождаться модернизацией производства, не ожидается. В 2005 году объемы производства составят 13,9млрд.тенге или 116,2% к ожидаемому уровню 2002 года. Рост объемов производства связан в основном с восстановлением производств химической отрасли.

Создание высокотехнологических производств . В связи с созданием на территории города Актау специальной экономической зоны, а также разработкой схемы развития химической отрасли региона предполагается организовать в планируемый период ряд новых производств, основанных на передовых технологиях, с применением новейших достижений науки и техники. Для этих целей в 2002 году будет завершен проект региональной программы инновационного развития, создания и развития химической отрасли, осуществлены мероприятия по созданию СЭЗ. Организация новых производств будет осуществляться потенциальными инвесторами, готовыми вложить собственные средства в предлагаемые проекты.

Диверсификация экспорта . Основной экспортной статьей во внешнеторговом обороте региона остается нефть сырая. С восстановлением в 2002 году производства завода пластических масс и увеличением объемов выпуска продукции в последующие годы структура экспорта в 2003 году несколько изменится. В дальнейшем с восстановлением производств химкомплекса, в 2004 - 2005 годах, в экспортную статью внешнеторгового оборота добавятся минеральные удобрения.

Квалификационные трудовые ресурсы . Развитие промышленного сектора экономики региона ведет к росту потребности в квалифицированных кадрах. Специалистов для промышленных предприятий в области готовят Актауский Государственный университет им.Ш.Есенова, Жанаозенский колледж нефти и газа, Мангистауский политехнический и энергетический колледжи, а также четыре профессиональных школы. Средне - специальные учебные заведения ведут подготовку по 24 промышленным специальностям для горнодобывающей и обрабатывающей промышленности и предприятий по производству и распределению электроэнергии, газа и воды.
В 2001 году профтехшколами и колледжами области было выпущено 577 специалистов промышленных специальностей. В 2002 году ожидается выпуск 452 специалистов рабочих специальностей, из которых наибольшая доля ( 44,9%)приходится на нефтяную отрасль. В 2003 году планируется выпустить 1029 специалистов, что в 2,3 раза больше ожидаемого уровня 2002 года. В связи с потребностями отраслей региона в рабочих кадрах в 2005 году ожидается выпустить квалифицированных рабочих кадров в 2,1 раза больше, чем в 2002 году. Из общего числа - 2025 специалистов (54,9%) будут подготовлены для нефтегазодобывающей отрасли, 413 специалистов (11,2%) - для химической промышленности, для энергетической отрасли - 495 специалистов, из них - 24 мастера по ремонту электрооборудования. За 2002-2005 годы планируется выпустить 3690 специалистов.
При Актауском государственном университете им. Ш.Есенова готовят инженеров для промышленных предприятий по 10 специальностям. В 2001 году было выпущено 226 инженера по 9 специальностям, из них для нефтегазодобывающей отрасли - 182 специалиста (80,5%). В 2002 году ожидается выпуск - 240 инженеров, из которых наибольшая часть (196 инженеров) приходится на нефтегазовую отрасль. В связи с увеличением добычи и переработки нефти и газа в 2005 году планируется выпустить 618 инженеров, значительная часть (563 инженера или 91,1%) которых будут работать на предприятиях нефтяной и газовой отрасли, что в 2,6 раза больше чем в ожидаемом году. Всего за 2002-2005 годы планируется выпустить 1315 инженеров по 10 специальностям, в т.ч. для энергетической отрасли - 138 специалиста (10,5%), для предприятий машиностроения - 44 (3,3%), для нефтегазодобывающей отрасли - 1123 инженера (85,4%).

Развитие малых предприятий в промышленности. В 2002-2005 годах предполагается дальнейший рост количества хозяйствующих субъектов частной формы собственности за счет создания дополнительных рабочих мест, что будет способствовать насыщению рынка товарами и услугами, развитию конкуренций.
Число субъектов малого предпринимательства, занятых в промышленности, составит в 2005 году порядка 800 единиц (128,0% к 2002г.). Число занятых на малых предприятиях в промышленном секторе экономики возрастет до 3120 человек, что по сравнению с 2002 годом составит 124,2%, объем производства увеличится до 1991,2 млн. тенге или на 13,6% к уровню 2002 года.
Для развития малого бизнеса в промышленности имеются необходимые предпосылки, такие как:
наличие бизнес-проектов, (в настоящее время на рассмотрении банков второго уровня находятся 17 проектов, из которых в сфере производства 11 проектов (64,7%), в сфере услуг-4 (23,5%) и в сельском хозяйстве-2 проекта или 11,8%);
наличие свободных ниш (такие, как пищевая промышленность, переработка нефти, утилизация бытовых и промышленных отходов и пр.)
наличие курсов по обучению основам бизнеса (в 2000 году по линии ОКIOC прошло обучение 30 предпринимателей, в 2001 году по проекту корпорации "ПРАГМА" проведены 8 курсов обучения для 142 человек, через фонд "Евразия" получен грант для обучения начинающих предпринимателей по краткосрочной программе "Основы бизнеса", обучение прошли 61 человек. За 3 месяца 2002 года курс прослушали 69 начинающих предпринимателей).
Наряду с имеющимися возможностями для дальнейшего развития малого предпринимательства в промышленном секторе, существуют и проблемы, которые требуют соответствующих мер по их устранению и основной проблемой является недостаточность залогового имущества у предпринимателей желающих заниматься бизнесом именно в промышленном секторе и краткосрочность выдаваемых кредитов.

Жилищное строительство и производство строительных материалов . В планируемый период объемы строительства жилья останутся достаточно высокими. В 2003 году сократится объем ввода жилья за счет средств предприятий, однако муниципального и индивидуального жилья будет введено больше уровня 2001 года в 1,6 и 1,1 раза соответственно. В 2005 году общий объем ввода жилых домов составит 80,1 тыс.кв.метров, при этом объемы индивидуального жилищного строительства возрастут в 1,6 раз к ожидаемому уровню 2002 года, муниципального жилья будет введено в 1,3 раза больше.
С ростом объемов строительства жилья, в том числе многоквартирных жилых домов, в 2003 году возрастет производство сборных конструкций из бетона с 53,8 тыс.тонн в 2002 году до 5,7 тыс.тонн, облицовочных плит до 815 тонн против 769 тонн. Произойдет рост объемов производства стенового материала из ракушеблока - 860 тыс.куб.метров или в 1,1 раза больше ожидаемого уровня 2002 года.
В 2005 году ожидается достичь объемов производства камня - ракушечника до 960тыс.куб.метров или на 17,8 % больше ожидаемого уровня 2002 года, песка - 38 тыс.куб.метров или 126,6%, бетонных конструкций - 61,5 тыс.тонн, что на 14,3% выше уровня 2002 года.

Размещение промышленности . В период 2003 - 2005 годы промышленный сектор планируется развивать в основном на базе действующих производств и специальной экономической зоны (СЭЗ), расположенные преимущественно на территориях города Актау, являющийся в регионе промышленным центром, и г.Жанаозен. Все планируемые новые производства также будут размещены в г.Актау, так как предполагается кооперация этих производств с предприятиями химического комплекса. На территориях г.г.Актау и Жанаозен сосредоточены основные трудовые ресурсы, имеется база для подготовки специалистов промышленности.

Глава 3. Развитие сельского хозяйства

1. АНАЛИЗ: 2000-2002 годы

Земледелие. Общая земельная площадь области в 2000 году составила 165564,2 тыс. гектаров из них 12672,2 тыс. га представляют сельхозугодия, в том числе площади сенокосной пашни составляют всего 0,01% от площади сельхозугодий.
Под урожай 2000 года во всех категориях хозяйств области сельскохозяйственные культуры был посеяны на площади 89,4 га. Значительную часть посевных площадей занимают овощи открытого и закрытого грунта, на их долю в 2000 году приходилось 51% всех посевов.
Удельный вес площади под бахчи составил 24%, кормовые культуры - 23%.
Орошаемым земледелием в основном заняты крестьянские хозяйства. Размер участка в основном составляет 3-5 га, что связано с небольшим дебитом подземных источников воды, которые используются для полива.
Обводненность пастбищ составляет 55%. Пастбища области характеризуются невысокой продуктивностью, резко колеблющейся по годам и сезонам. По сезонам использования наибольший удельный вес приходится на осенне-зимние 48 процентов, весенне-летние занимают 39 процентов. Урожайность пастбищ составляет 0,5-1,7 центнеров кормовых единиц с гектара. Под орошаемое земледелие занято около 90 гектаров, кроме того имеется 2418 действующих дачных участков по 5-6 соток земли.
В связи с природными особенностями области, повсеместно заниматься огородничеством и садоводством невозможно. Кроме того высокая цена на волжскую воду из водовода Астрахань-Мангистау не стимулирует развитие орошаемого земледелия из-за высокой себестоимости продукции и ее неконкурентноспособности.
В 2000 году улучшилась ситуация с применением удобрений: внесено 92 центнера минеральных удобрений, в том числе азотных и др. удобрений. В связи с этим возросла урожайность основных сельскохозяйственных культур, выращиваемых в области: урожайность овощей превысила уровень 1997 года на 58 центнеров, бахчей продовольственных на 16 центнеров.
Валовой сбор собранных в 2000 году овощных культур увеличился по сравнению с 1999 годом почти в 4 раза, бахчи на 2%.
В то же время наполовину снизился валовой сбор кукурузы на корм, в 5 раз - сена, отсутствовал сбор картофеля и кормовых корнеплодов.

Технический парк. На начало 2001 года во всех категориях хозяйств имелось 135 тракторов,89 тракторных прицепов, 53 косилок тракторных, 39 граблей, 20 пресс-подборщиков.
Из-за недостаточной обеспеченности хозяйств необходимым набором машин и механизмов низким остается уровень механизации работ.
В 2000-2001 годах технический парк сельхозформирований практически не пополнялся из-за дороговизны техники. Существующая система поставки техники по лизингу не приемлема для животноводческих хозяйств из-за небольшого срока погашения лизинга и высокой стоимости.

Животноводство. Животноводство представляет основное направление развития сельского хозяйства региона, выпускаемая продукция - мясо, молоко, шерсть и каракуль, объемы которых не превышают 30% потребности населения региона.
В целях стабильного обеспечения населения региона основными продуктами питания, в частности молоком и мясом, усилия аграрного сектора области сосредоточены на дальнейшей интенсификации развития отраслей животноводства.
В связи с этим, аграрный сектор представлен только пастбищным животноводством с разведением овец, лошадей и верблюдов.
В овцеводстве основная ставка будет сделана на развитие каракульского овцеводства- традиционной отрасли животноводства региона. Каракульское сырье в обработанном виде пользуется повышенным спросом на внутреннем и внешнем рынках.
В коневодстве и верблюдоводстве приоритетным будет оставаться табунное коневодство и верблюдоводство с увеличением производства целебных напитков: шубата и кумыса.
В Мангистауской области имеется пять племенных хозяйств: АО "Карагантубек",АО "Куланды",ЗАО "Таушык",АО "Тулик" и ОАО "Сенек".
В наиболее крупном верблюдоводческом хозяйстве ЗАО "Таущык" строится цех по приготовлению шубата по новой технологии.
Сосредоточены будут усилия также на производстве национальной продукции из конины, что позволит рационально использовать мясные продукты по сезонам года.
В 2000 году в целях недопущения уменьшения поголовья скота. спада объемов производства продукции сельского хозяйства областным управлением сельского хозяйства была разработана региональная программа социально-экономического развития села на 2000-2005 годы.
В результате реализации этой программы в течение последних двух лет в области наметилась тенденция к увеличению численности поголовья скота, стабилизации сельскохозяйственного производства. По состоянию на 1 января 2001 года во всех категориях имеются 5539 голов КРС, 323,7 тысяч голов овец и коз, 26206 голов верблюдов и 25346 голов лошадей, что превышает уровень 1999 года на 3-7 процентов.
Объем валовой продукции 2000 года увеличился на 100,2%,по сравнению с 1999 годом.
В 2001 году объем валовой продукции составил - 939,1 млн. тенге, 107,6 % к 2000 году.
Производство молока составило 2,5 тыс. тонн или 105,7% к уровню 2000 года, увеличился объем производства мяса на 5,8 % или произведено 8320,6 тонн.
Возросла численность поголовья скота: крупнорогатого на 4%,овец и коз на 1,9%, лошадей на 0,9%, верблюдов на 2,1 %.
За январь - апрель 2002 года объем валовой продукции сельского хозяйства составил 275,9 млн.тенге, что ниже соответствующего периода прошлого года на 7,3%. При этом допущено снижение производства мяса на 9,1%. Производство молока и яиц, наооборот, увеличилось на 2,1% и в 2,6 раз соответственно.
Снижение производства мяса связано с поздним отелом животных в текущем году, а также недостаточная упитанность скота после зимних месяцев, что не позволило сельхозпроизводителям направить скот на забой.
За рассматриваемый период достигнут рост всех видов поголовья скота, кроме свиней. Уменьшилась численность птицы на 21,2%.
До конца 2002 года ожидается обеспечить объем валовой продукции на уровне 1035 млн.тенге, что будет выше уровня 2001 года на 3,5%.
Сохранятся темпы прироста поголовья скота.

Инвестиции в сельском хозяйстве. В 2000 году в сельское хозяйство направлено инвестиций 80,0 млн. тенге в том числе: в животноводство - 27,7 млн. тенге, в другие сферы сельского хозяйства - 52,3 млн. тенге.
На строительство цеха по обработке каракуля в ОАО "Сенек" - многоотраслевого сельскохозяйственного предприятия направлено 3,1 млн.тенге.
В 2001 году освоено 25,3 тыс. тенге, в том числе на развитие животноводства - 25278 тыс. тенге.
За четыре месяца т.г. на развитие сельского хозяйства направлено 7,3 млн.тенге.

Основные проблемы в отрасли.
Основная проблема для аграрного сектора - отсутствие у сельхозпроизводителей ликвидного залога для получения кредитных ресурсов и дальнейшего развития.
Недостаточная государственная поддержка в развитии хозяйств, занятых разведением племенного скота.
Невозможность приобретения в лизинг сельскохозяйственной техники из-за высокой стоимости и короткого срока возврата.

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003-2005годы

Земледелие. Преобладающее площадь пастбищных угодий области находится в удовлетворительном состоянии, однако интенсивное промышленное освоение области, прокладка нефтегазопроводов, поиски месторождений нефти и газа постоянно увеличивают площади пастбищных угодий, подверженных разрушению.
Ежегодно опасность сельхозугодьям представляют массовые вредители: саранча, полынный листоед и др. Своевременное непринятие мер борьбы с ними могут иметь серьезные последствия.
Основные направления деятельности:
- организовать своевременное обследование пастбищ, составлять прогнозы возможного распространения опасных вредителей и проводить эффективные меры по ликвидации очагов заражения:
- усиление охраны территории области от проникновения опасных вредителей и заболеваний растений из-за границы.
В целях реализации земельных отношений разработана схема земельно-хозяйственного устройства Мангистауской области, где определены необходимые меры по охране окружающей среды и охране земель в области.
В перспективе из-за малых запасов подземных источников воды, трудности освоения новых участков большого увеличения посевных площадей не ожидается. Крестьянским хозяйствам, изъявившим желание заниматься орошаемым земледелием, оказывается необходимая помощь в выделении участков, составлении бизнес-проектов для получения кредита.

Техническое обеспечение. Сельскохозяйственные формирования нуждаются прежде всего в сеноуборочной технике: косилках, пресс-подборщиках и др., которые по лизингу не реализуются.
Последние 8 лет технический парк сельхозформирований практически не пополнялся из-за дороговизны техники.
В целя оказания помощи сельчанам в планируемый период 2003 -2005 годы будет сформирована МТС, которая будет занята обеспечением необходимой техники, кроме того планируется повсеместно организовать кредитные товарищества.
Продолжит свою деятельность вновь созданное во второй половине 2002 года ГКП "Мангистауагропромсервис".

Животноводство. В аграрном секторе области сформированы устойчивые организационно-производственные структуры рыночной экономики, которые представлены различными формами хозяйствования. Следует отметить рост численности всех видов скота и объемов животноводческой продукции, устойчивое развитие животноводства в домашних хозяйствах, ветеринарное благополучие региона. Планомерно проводятся реабилитационные работы в сельхозпредприятиях, положено начало организации миницехов по переработке сельскохозяйственной продукции, организации сервисных предприятий.
Однако дальнейшее развитие животноводства. лишь одним увеличением поголовья достичь проблематично. Среди основных факторов интенсификации животноводства доминирующее положение будет отведено селекционно-племенной работе, созданию соответствующей племенной базы, совершенствованию заготовительных операций, расширение возможности кредитования сельхозпредприятий.
В 2003-2005 годах резкого роста численности поголовья скота не произойдет в связи с зависимостью развития животноводства от состояния пастбищных угодий и погодно-климатических условий. С постоянной периодичностью неблагоприятные условия проявляются в том или ином районе, поэтому продуктивность и рост численности поголовья при разработке плана приняты усредненные, характерные для районированных в области пород и природно-климатических условий.
Незначительным будет и увеличение объемов продукции птицеводства в связи с отсутствием четкой программы инвестирования на предприятии ОАО "Ак-кус".
В аграрном секторе экономики области на 2003-2005 годы намечены следующие пути решения актуальных задач:
обеспечение стабильности развития животноводства за счет дальнейшего совершенствования селекционно-племенной работы:
завершение строительства цеха по приготовлению шубата и разливу его в полиэтиленовую тару в ЗАО "Таушык";
завершение строительства цеха по мойке шерсти в ОАО "Сенек".

Кредитование аграрного сектора. Кредитование аграрного сектора экономики всегда сопровождается определенными трудностями, в частности отсутствием ликвидного залогового имущества у сельхозпроизводителей.
Намечены следующие пути решения вопросов кредитования аграрного сектора:
- создание кредитных ресурсов за счет имеющегося собственного капитала;
- проработка вопроса о создании кредитного товарищества;
- организация кредитного менеджмента через ГКП "Мангистауагропромсервис".

Формирование информационно-маркетинговой системы. В настоящее время служба маркетинга Мангистауского областного управления сельского хозяйства проводит сбор и обработку информации о состоянии агропромышленного комплекса. Кроме того собирается и обобщается информация по рынкам сбыта, ценам. Вся работа ведется по схеме: товаропроизводитель - областное управление сельского хозяйства - Министерство сельского хозяйства. В условиях углубления рыночных отношений будут проводиться работы по дальнейшему развитию и техническому оснащению информационно-маркетинговой системы сельского хозяйства области, включение в информационную систему районного звена. с максимальным удовлетворением информационных потребностей различных категорий пользователей.

Глава 4. Инвестиционная деятельность

1. АНАЛИЗ: 2000-2002 ГОДЫ

В анализируемых 2000-2001 годах в развитие основного капитала в целом по области было направлено за счет всех источников финансирования 90136 млн. тенге инвестиций .
В 2000 году объем инвестиций по сравнению с предыдущим годом вырос в 3,1 раза и составил 36024,9 млн.тенге.
В 2001 году в материальный основной капитал направлено инвестиций в объеме 54111,1 млн.тенге, что на 30% больше в сравнении с 2000 годом.
В структуре инвестиций в основной капитал наибольшую долю, порядка 80%, занимают инвестиции в капитальное строительство.
За отчетные годы введено основных фондов на сумму 34468,2 млн.тенге, из которых свыше 70% были введены в нефтедобывающей отрасли, на транспорте и связи - 20-25%, на объекты непроизводственной сферы основных фондов приходится лишь 5-10%.
Такими нефтяными компаниями, как ЗАО "Каракудукмунай", ОАО "Озенмунайгаз", ОАО "Каражанбасмунай, ОАО "Мангистаумунайгаз", введены в 2000 году 74, в 2001 году -188 нефтяных скважин. ОАО "Мангистаумунайгаз" продолжается промышленное обустройство месторождений Каламкас и Жетыбай, введены 4 печи для подогрева нефти, 3 буферные емкости; построены установки подготовки амбарной нефти на месторождениях Жетыбай, Оймаша. ОАО "Озенмунайгаз" построены 52 км внутрипромысловых нефтепроводов, 6 км газопровода для подачи природного газа с месторождения Западная Теньга в магистральный газопровод.
Введены общеобразовательные школы на 1266 ученических мест в г.Жанаозен и на 1560 ученических мест в г.Актау.
В 2001 году завершен 1 этап реконструкции порта Актау и введен в эксплуатацию паромный терминал, что позволило повысить объем грузоперевозок до 1,5 млн.тонн сухогрузов и до 8,0 млн.тонн по нефтепродуктам.
Проложены линии газопроводов 30 км, электропередач - 74 км., кабельных линий связи - 43,7 км.
На жилищное строительство за 2000-2001 годы направлено 1450,6 млн.тенге (2,1% объема инвестиций в капитальное строительство). Построено 99358 кв.м жилья, в том числе в 2001 году- 50858 кв.м. Основная доля - 81,6% введено за счет средств населения, за счет средств предприятий построено 9347 кв.м, что составляет 18,4% от общего объема построенного жилья.
В структуре инвестиций по источникам финансирования с каждым годом увеличивается доля собственных средств предприятий. Так например, если за 2000 год преобладание доли иностранных инвестиций над собственными средствами составляло 6,9 пунктов, то в 2001 году доля собственных средств составила 68,8%, иностранных инвестиций - 23,9%.
Для инвесторов наиболее привлекательным для вложения инвестиций является нефтедобывающая отрасль, дающая инвесторам быстрый возврат капитала с достаточно высокими доходами.
Слабо финансируются отрасли экономики, способствующие созданию производства с высокой добавленной стоимостью.
На развитие обрабатывающих отраслей промышленности за 2000 год было направлено лишь 0,2% всего объема инвестиций, в 2001 году - 0,9%.
Оптимистичная оценка текущего года предполагает направление инвестиций в основной капитал порядка 65,7 млрд.тенге, т.е увеличение объемов инвестиций по сравнению с 2001 годом на 12,5%.
Относительно высокими остаются доли собственных средств предприятий и иностранных инвестиций - 53,6% и 40,8% соответственно.
В текущем году, как и в предыдущие, основная доля собственных средств предприятий и иностранных инвестиций будут направлены на нефтедобычу -48822 млн.тенге или 76,5% общего объема инвестиций.
Средства местного бюджета в объеме 4311 млн.тенге будут направлены в основном на развитие инфраструктуры области, в том числе на строительство и реконструкцию автодорог местного значения, строительство и реконструкцию канализационно-очистных сооружений городов Актау и Жанаозен, ремонт водоводов питьевой и технической воды, электро и теплосетей.
Будут построены и введены в эксплуатацию 167 нефтяных скважин. Будет введен в эксплуатацию "Опреснительный завод" ОАО ММГ.
Кроме того, за счет средств компании Аджип ККО, предусмотренных для финансирования социальных проектов региона, намечено ввести в эксплуатацию 2 блок роддома в г.Актау на 90 коек.
На строительстве жилья будет освоено свыше 1079,3 млн. тенге, введено 72,9 тыс. кв.м жилья, из них 62% за счет собственных средств граждан - 45,2 тыс. кв.м., за счет средств местного бюджета - 6,0 тыс. кв.м, за счет средств предприятий - 21,7 тыс.кв.м

2. ПЕРСПЕКТИВЫ 2003-2005 ГОДЫ

В планируемых 2003-2005 годах объем инвестиций в основной капитал составит 262428,2 млн.тенге. Рост объемов инвестиций по сравнению с предыдущим годом составит: в 2003 году - 6,3 % или 74085,9 млн.тенге; в 2004 году - 13 % или 88769,6 млн.тенге; в 2005 году - 5,8 % или 99572,7 млн.тенге.
В структуре инвестиций по видам экономической деятельности намечается увеличение объемов инвестиций в обрабатывающих отраслях, хотя доминирующее положение остается за нефтедобычей.
В области за этот период будет построен завод по производству кирпича и черепицы, начнется строительство цементного завода, завода по производству труб нефтяного сортамента. Ежегодно предприятиями стройиндустрии будут направляться порядка 500 млн.тенге собственных средств на техническое перевооружение и расширение производства.
Средства, направляемые в основной капитал предприятий обрабатывающих отраслей промышленности, за 2003-2005 годы составят 12600 млн.тенге, или 4,8 % от общего объема инвестиций.
В горнодобывающую отрасль инвестируются порядка 220,2 млрд.тенге, что составит 83% от общего объема инвестиций, из них 141,3 млрд. - собственные средства предприятий, 78,9 млрд.тенге - иностранные инвестиции.
В соответствии с Концепцией государственной транспортной политики Республики Казахстан прогнозируется инвестирование в развитие морского торгового флота порядка 30 млрд.тенге.
Основными источниками инвестиций остаются собственные средства предприятий и иностранные инвестиции. За планируемый период прогнозируется рост объемов иностранных инвестиций. Так, если в 2003 году они составят 36,7% от общего объема инвестиций, то в 2005 году - 44,2%. Причем будут расти объемы средств иностранных инвесторов направляемые в обрабатывающие отрасли и в развитие транспорта и связи.
Наиболее крупными проектами за этот период, которые будут реализованы за счет средств иностранных компаний и финансовых институтов, явятся "Реконструкция и модернизация нефтепричалов 4,5 порта Актау", "Строительство танкерного и сухогрузного флотов", "Строительство объектов портовой инфраструктуры Тюб-Караганского залива", "Реконструкция аэропорта Актау и доведение его до международных стандартов", "Строительство завода по выпуску труб нефтяного и газового сортамента", "Завод по производству цемента" и пр.
Кроме того, за счет средств Аджип ККО на социальные проекты, будут построены школа в пос.Уштаган, водопровод Кетик-Форт-Шевченко-Баутино-Аташ.
Из средств местного бюджета будет направлено в основной капитал 14607 млн.тенге.
Из них на объекты по производству и распределению электроэнергии, газа и воды будут направлены 4078 млн.тенге или 27,9% от всех средств местного бюджета, направленных в основной капитал, на объекты образования - 3408,3 млн.тенге или 23,3%, на операции с недвижимым имуществом - 967 млн.тенге, что составит 6,6%.

Глава 5. Развитие инфраструктуры

1. АНАЛИЗ: 2000-2002 ГОДЫ

Транспортный комплекс Мангистауской области, в т.ч. Актауский морской торговый порт, являющийся его основой, занимает значительное место в транспортной инфраструктуре Казахстана. Сочетание географического месторасположения, промышленного и технического потенциала, а также благоприятный инвестиционный климат, связанный с перспективами региона и с развитием морпорта Актау, позволяют эффективно и полно использовать транспортный потенциал региона.

Водный транспорт. Морской порт Актау - является единственными морскими воротами Республики Казахстан, предназначенными для международных перевозок различных грузов и ключевым звеном в транспортном коридоре Казахстана - ТРАСЕКА. Через порт Актау идет основной транзитный грузопоток. После первого этапа реконструкции 1999 года предприятие превратилось в современный многоцелевой терминал. Производственный потенциал порта Актау по перевалке генеральных, навалочных и грузов в контейнерах доведен до 1,5 млн. тонн в год, по перевалке нефти и нефтепродуктов - до 8,0 млн. тонн в год.
Круглогодичный режим работы, передовая перегрузочная техника, многоцелевой терминал по обработке контейнеров, генеральных и навалочных грузов, крытые и открытые территории хранения грузов, а также прочные связи со многими ведущими экспортерами страны, позволяют говорить о морском порте Актау, как о конкурентоспособном предприятии.
После завершения I этапа реконструкции, в соответствии с планом развития морпорта в 2000 году была введена первая очередь зернового терминала, начались восстановительные работы паромного терминала. По итогам года в морпорту Актау было переработано сухих грузов в объеме 0,8 млн. тонн или в 2,7 раза выше уровня предыдущего года, осуществлена перевалка нефти в объеме 3,4 млн. тонн или 163,8%.
В 2001 году завершился второй этап строительства зернового терминала мощностью 300 тыс. тонн зерна в год и единовременным хранением 13,5 тыс. тонн зерна. Осуществлена реконструкция паромного терминала, позволяющая наряду с действующими пассажироперевозками и перевозками транспортных средств расширить ассортимент обрабатываемых грузов. Грузоперевозка осуществляется путем перевозок 28 железнодорожных вагонов и наката-выката контейнеров на автопоездах. В 2001 году в морпорту Актау переработано сухих грузов в объеме 1,3 млн. тонн или в 1,7 раза выше уровня предыдущего года, осуществлена перевалка нефти в объеме 4,4 млн. тонн или 129,0% к уровню 2000 года.
Увеличение грузового потока в период 2000-2001 годов свидетельствует о росте транзитной привлекательности Актау.
В I квартале 2002 года объем перевалки грузов составил 696,5 тыс. тонн грузов, в т.ч. перевалка нефти 356,5 тыс. тонн или 55,2% и 34,6% к уровню прошлого года соответственно. Снижение объемов перевалки грузов морским транспортом по сравнению с соответствующим периодом прошлого года связано с передачей нефтеналивных причалов N 4, 5 и 9 в имущественный найм ЗАО "НМСК "Казмортрансфлот", доля которых составляет 2/3 всего объема перевалки нефти через порт Актау.
В 2002 году РГП "Актауский морской торговый порт" ожидается перевалить 5817 тыс. тонн груза, из них 4336,8 тыс. тонн нефти и нефтепродуктов, в т.ч. ЗАО "НМСК "Казмортрансфлот" - 3192,3 тыс. тонн нефти.
26 апреля 2002 года за N 853 вышел Указ Президента РК о создании специальной экономической Зоны "Морской торговый порт Актау". Создание СЭЗ позволит снизить стоимость транспортных услуг на территории порта, что в свою очередь будет стимулировать увеличению внешнеторговых операций, предпринимательскую деятельность, приток инвестиций и занятость населения региона.

Автомобильный транспорт. В систему автомобильного транспорта области входят порядка 60 перевозчиков - предприятий частной формы собственности, занятых коммерческими перевозками, в том числе 2 крупных автобусных парка ТОО "Автобус" и ОАО "Шапагат", обеспечивающие пассажироперевозки.
Основная доля в объеме грузоперевозок приходится на индивидуальных перевозчиков, занимающихся коммерческими перевозками- порядка 75%. Доля специализированных предприятий составляет около 15%.
В пассажирском транспорте на индивидуальных перевозчиков приходится 85% перевозок.
Улучшение экономической ситуации в области отразилось и на работе предприятий автомобильного транспорта. В 2000 году автоперевозки груза выросли на 98,4% и составили 12,9 млн. тонн. Такая же тенденция сохранилась и в 2001 году. Перевозки автомобильным транспортом в 2001 году составили 31,6 млн. тонн или в 2,4 раза выше уровня предыдущего года. Увеличились объемы грузооборота и пассажироперевозок на 17,2% и на 59,9%, и составили 867,5 млн. тонн км и 18,8 млн. пассажиров. За четыре месяца текущего года доставлено 20,4 млн. тонн грузов, что в 3,1 раза больше, чем за соответствующий период 2001 года. До конца 2002 года ожидается перевезти 61,2 млн. тонн народнохозяйственных грузов или 193,7% к уровню 2001 года, увеличатся объемы грузооборота и пассажирооборота в 2,1 раза и на 5,7% соответственно.

Дорожное хозяйство. По территории области проходит сеть автомобильных дорог республиканского значения, протяженностью 910 км, обеспечивающих выход в Туркменистан, Узбекистан, Россию, а также дороги местного значения общей протяженностью 1500 км, связывающие областной центр с городами и районами области и населенные пункты между собой.
Улучшение финансовой ситуации в 2000 году позволилоза счет централизованных источников финансирования, в том числе местного бюджета, направить на капитальный ремонт и содержание автомобильных дорог местного и республиканского значения порядка 700 млн. тенге. При этом из республиканского бюджета было освоено 206 млн. тенге, из которых 71 млн. тенге - на капитальном ремонте 26 км автодороги "Доссор- Кульсары-Бейнеу-Сай-утес-Шетпе-Жетыбай-Актау" и остальные - на среднем ремонте автодорог республиканского значения.
В 2001 году на капитальный ремонт и содержание автомобильных дорог местного и республиканского значения направлено порядка 1,1 млрд. тенге, что на 86,6% больше, чем в 2000 году. При этом из республиканского бюджета было освоено 211 млн. тенге, из которых 15,8 млн. на проектно-изыскательские работы на а/д "Доссор-Кульсары-Бейнеу-Сай-Утес-Шетпе-Жетыбай-Актау" и остальные - на среднем, текущем ремонте автодорог республиканского значения. На дорогах местного значения на среднем и текущем ремонте освоено 912,2 млн. тенге.
За 4 месяца 2002 года на а/д республиканского значения освоено 28,9 млн. тенге, в том числе на среднем ремонте а/д "Доссор-Кульсары- Бейнеу-Сай-Утес-Шетпе-Жетыбай-морпорт Актау" освоено 8,9 млн. тенге. Отремонтировано 10 км дороги. На автодорогах местного значения за 4 месяца 2002 года на текущем ремонте и содержании освоено 17,2 млн. тенге, в том числе на областных дорогах 13,9 млн. тенге.
В 2002 году на капитальный, текущий ремонт и содержание автодорог республиканского и областного значения выделено 406,5 млн. тенге, из них на республиканские дороги 156 млн. тенге. На среднем ремонте а/д "Доссор-Кульсары- Бейнеу-Сай-Утес-Шетпе-Жетыбай-морпорт Актау" будет освоено 69,4 млн. тенге, отремонтировано 51 км дороги. На дорогах местного значения будет освоено 239,5 млн. тенге, из них 150 млн. тенге на областных дорогах и 89,5 млн. тенге на дорогах городского и районного значения.
До конца года подвергнутся капитальному ремонту 44 км автодорог, в т.ч. 23 км на а/д "Форт-Шевченко-Таучик".

Воздушный транспорт. Возросшие объемы предприятий нефтедобывающей промышленности и связанные с этим работы по обустройству месторождения, доставка грузов и оборудования увеличивают нагрузки на воздушный транспорт. В области воздушный транспорт представлен ОАО "Международный аэропорт Актау".
Из общего объема обработанного груза 90% составляют международные грузоперевозки за счет увеличения поставки в регион нефтяного оборудования. В 2001 году заключено "на аэропортовое обслуживание" 25 договоров, из которых 16 договоров международные.
По сравнению с 2000 годом увеличилось количество направлений и частота вылетов воздушных судов. Увеличилось отправка авиапассажиров в города: Стамбул, Роттердам, Лондон, Амстердам. Аэропорт Актау используется и в качестве транзитного и запасного, благодаря благоприятным прогнозно-климатическим условиям. В настоящее время ежемесячно выполняются 2-3 рейса самолетами типа АН-124 "Руслан" по перевозке нефтепромыслового оборудования из США.
В то же время, несмотря на международное значение, аэропорт Актау не в полной мере соответствует данному статусу. На территории аэропорта нет аэровокзала, соответствующего международным стандартам, требуется проведение капитального ремонта взлетно-посадочной полосы, рулежной дорожки, перрона. До конца 2002 года за счет финансирования из местного бюджета предусматривается разработка проектно-сметной документации реконструкции аэропорта. В 2003 году путем привлечения заемных средств будет осуществлено строительство аэровокзала.

Железнодорожный транспорт. По территории Мангистауской области проходят более 1000 км железнодорожных путей.
Железнодорожная линия ст. Опорная - Бейнеу - Мангышлак -Узень, протяженностью 708 км входит в состав ЗАО "НК Казахстан Темир Жолы". На обслуживании данной линии занято 9 предприятий и 10 участковых цехов, количество людей участвующих в перевозочном процессе порядка 3,5 тыс.
Участок железной дороги "ст. Мангышлак - Морпорт Актау", протяженностью 18 км, принадлежит частному предприятию ОАО "Каскор - ТрансСервис". Данный участок дороги обеспечивает внутризаводские перевозки грузов и пассажиров по подъездным путям, подачу и уборку вагонов, расположенных на этом участке, на промышленные предприятия области. С 2000 года ОАО "Каскор-ТрансСервис" осуществляет железнодорожные перевозки грузов в направлении ст. Мангышлак - РГП "Актауский морской торговый порт".
Возросшие объемы грузоперевалки через морпорт Актау способствовали росту объемов грузоперевозок через ж/д участок ОАО "Каскор-ТрансСервис".

Связь и телекоммуникация. Оказанием услуг связи населению по области заняты три крупных предприятия: Мангистауская областная дирекция телекоммуникаций (МОДТ ОАО "Казахтелеком"), ТОО "Мунайтелеком", ОАО "Каскор -Телеком", а также услуг почтовой связи - Мангистауский областной филиал ОАО "Казпочта".
Объем реализации услуг связи в 2000 году составил 1121,9 млн. тенге или 127,6% к уровню предыдущего года. Такая же тенденция сохранилась и в 2001 году. Объем реализации услуг связи в 2001 году составил 1458,34 млн. тенге или 130,0% к уровню предыдущего года.
По области существуют 349 междугородных телефонных каналов, в т.ч. 217 спутниковых. Общая монтированная емкость автоматических телефонных станций - 67471 номеров, в т.ч. цифровых станций - 38074 номеров, количество абонентов телефонных станций - 49469 или 73,3% от общего объема монтированной емкости, в т.ч. ГТС- 46499, СТС - 2970.
На конец 2001 года в области действовало 12 спутниковых станций системы "ДАМА". В первом квартале т.г. в 5 сельских населенных пунктах было установлено 5 комплектов системы "ДАМА". До конца 2002 года ожидается установить еще 5 станций в сельских районах области.
В области действует 44 почтовых отделений связи, в т.ч. 18 городских и 26 сельских. В 2000 году объем услуг почтовой связи населению составил 30,0 млн. тенге, что на 15,4% больше уровня предыдущего года. Расширение ассортимента оказываемых услуг позволило увеличить объемы услуг почтовой связи в 2001 году до 45,0 млн. тенге или 133,3% к соответствующему периоду 2000 года. Помимо традиционных услуг почтовой связи по отправке писем, посылок, телеграмм, газет и журналов, выплате пенсий и пособий, налажена работа по предоставлению агентских услуг с пенсионными фондами, привлечение депозитов, прием через почтовые отделения различных налогов в бюджет.
В 2002 году ожидается оказать услуги связи по области на 874,2 млн. тенге или 124,8% к соответствующему периоду 2001 года, в т.ч. услуги почтовой связи на 60,0 млн. тенге или 133,3% к аналогичному периоду 2001 года.

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003-2005 ГОДЫ

В период 2003-2005 годы предусматривается дальнейшее развитие транспортной инфраструктуры региона.

Водный транспорт. В морском транспорте ожидается увеличение объемов перевалки грузов с 5,6 млн. тонн в 2003 году до 8,1 млн. тонн в 2005 году, в т.ч. ЗАО "НМСК "Казмортрансфлот" - 4,6 млн. тонн нефти, или 164,7% к уровню 2002 года. Это станет возможным благодаря проведенным мероприятиям по реконструкции морпорта Актау и увеличению объемов транзитных перевозок.
РГП "Актауский морской торговый порт" предусматривает на 2001-2005 годы за счет заемных и собственных средств ЗАО "НМСК "Казмортрансфлот" реконструкцию нефтепричалов N4 и N5, дамбы и волнолома ориентировочной стоимостью 25 млн. долл. США, а также строительство базы поддержки в порту Баутино, ориентировочная стоимость 150 млн. долл. США.

Автомобильный транспорт. В планируемые 2003-2005 годы увеличатся объемов грузоперевозок в автомобильном транспорте с 66,1 млн. тонн в 2003 году до 76,4 млн. тонн в 2005 году и составят 124,8% к уровню 2002 года, за счет ввода в эксплуатацию автомобильной дороги на участке "Атырау - Актау" и за счет развития Международного морского торгового порта Актау.

Дорожное хозяйство. В этот период предусматривается дальнейшая реализация Региональной программы развития автомобильных дорог общего пользования. В 2003 году на дорогах республиканского значения планируется освоить средним и текущим ремонтом 200 млн. тенге в 2004 году- 3970 млн. тенге, в 2005 году - 5581 млн. тенге. На дорогах областного значения в 2003 году будет освоено средним и текущим ремонтом 756 млн. тенге, в 2005 году - 901 млн. тенге.

Воздушный транспорт. В период 2003-2005 предусматривается за счет заемных средств строительство аэровокзала и грузового терминала, капитальный ремонт искусственной взлетно-посадочной полосы, рулежной дорожки, перрона. Ориентировочная стоимость проекта 40 млн. долларов США;

Железнодорожный транспорт. Дальнейшее развитие морпорта Актау позволит увеличить объемы грузоперевозок на ж/д участке "станция Мангышлак - Морпорт Актау".

Связь и телекоммуникация. В планируемый период возрастут объемы услуг связи населению по сравнению с предыдущим годом и составят: в 2003 году - 4% или 909,1 млн. тенге, в т.ч. услуги почтовой связи - 60 млн. тенге; в 2005 году - 3,8% или 974,5 млн. тенге, в т.ч. услуги почтовой связи - 68 млн. тенге. Областная дирекция телекоммуникаций - основной оператор связи по предоставлению междугородних и международных связей является филиалом ОАО "Казахтелеком". До конца 2002 года разрабатывается бизнес-проект по расширению сети на 5 тысяч номеров в г. Актау. С 2003 года предусматриваются работы по прокладке волоконно-оптической кабеля Атырау-Актау-Бейнеу-Узень. В 2002-2003 году ОАО "Каскор-Телеком" планирует приобрести и установить оборудование АТС для увеличения емкости на 3000 номеров.

Глава 6. Развитие малого предпринимательства

1. АНАЛИЗ: 2000 - 2002 годы

Развитие малого предпринимательства (МП) является приоритетным направлением реального сектора экономики области, его развитие формирует конкурентную среду, способствует наполнению рынка собственными товарами и услугами, решению проблемы занятости населения.
В 2000 году количество субъектов малого предпринимательства составило 7413 единиц, что на 6,2% больше уровня 1999 года. Численность занятых в малом предпринимательстве увеличилась на 28,7% (26349 человек), объем произведенной продукции субъектами МП возрос в 5,7 раз по сравнению с 1999 годом (8590 млн.тенге).
На конец 2001 года (по состоянию на 01.01.2002 г.) количество субъектов малого предпринимательства по области увеличилось по сравнению с 2000 годом на 6,9% и составило 7930 единиц, из них:
2635 - малые предприятия (юридические лица), с численностью работающих 13200 чел, количество действующих малых предприятий - 2259 единиц;
5295 - индивидуальные предприниматели и крестьянские (фермерские) хозяйства;
Из общего числа зарегистрированных субъектов малого предпринимательства финансово - хозяйственную деятельность осуществляли 7554 (108,4% к 2000 году), их удельный вес составляет 95,2% от общего числа.
Численность занятых в малом предпринимательстве в 2001 году увеличилась по сравнению с предыдущим годом на 1,4% и составила 26724 человек или 18,3% от всего экономически активного населения (20,4% от общего числа занятых).
За 2001 год субъектами малого предпринимательства произведено продукции (работ и оказано услуг) на сумму 14,8 млрд. тенге, что в 1,7 раза больше чем в 2000 году, объем платежей в бюджет увеличился в 1,6 раза и составил более 2,2 млрд. тенге. Объем кредитных ресурсов, выданных субъектам малого и среднего бизнеса, увеличился в 1,9 раза и составил 3,69 млрд. тенге.
Из областного бюджета через банки второго уровня в 2001 году выделены средства на сумму 65,5 млн. тенге 8 предприятиям малого бизнеса и частным предпринимателям.
За 2001 год было проведено 7649 конкурсов по государственным закупкам, в том числе у СМП было проведено 5183 государственных закупок, или 67,8 %. В государственных закупках участвовали 18947 хозяйствующих субъектов, из которых 13743 - СМП, или 72,5% от числа участников.
По оценке 2002 года субъектов малого предпринимательства составит 8250 единиц (104,0% к 2001г.), в том числе 2850 - малые предприятия (юридические лица), 5400 - индивидуальные предприниматели и крестьянские (фермерские) хозяйства. Численность занятых в малом предпринимательстве увеличится на 5,1% и составит 28090 человек, объем произведенной продукции (работ, услуг) субъектами МП - на 3,1% и составит 15,3 млрд.тенге.

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003-2005 ГОДЫ

Анализ развития малого предпринимательства в 2001 году показывает, что осуществление системы мероприятий рассчитанных на краткосрочный период, позволяет более гибко реагировать на изменения в социально - экономической ситуации по мере осуществления задач на текущую перспективу.
Исходя из этого дальнейшее развитие малого и среднего бизнеса будет направленно на упрощение процедур "входа в экономическую жизнь" и поддержание жизнедеятельности на рынке, создание наибольших преимуществ субъектами малого и среднего бизнеса, ориентированных на новые технологические производства.
Пути решения:
упрощение процедур создания и лицензирования, упорядочение осуществляемых государством контрольных и надзорных функций, пересечение незаконного вмешательства в предпринимательскую деятельность;
всемерная поддержка общественных объединений предпринимателей, их консолидация и укрепление;
финансовое обеспечение новых производств и инноваций;
контроль над расширением государственных закупок отечественной продукции малого бизнеса;
государственная информационно-маркетинговая поддержка отечественных производителей, их обучение и консультирование по вопросам передовых технологий и менеджмента;
ориентация крупных производителей на процессы импортозамещения у субъектов малого бизнеса;
активная поддержка кооперации субъектов производственного малого бизнеса как между собой, так и с крупными нефтяными компаниями;
строительство областного бизнес-центра.
Расширение действующих и внедрение новых производств позволит увеличить в 2005 году численность занятых в частном секторе экономики на 20,8% по сравнению с 2002 г., объем производимой продукции субъектами МП - на 13,5%. Наибольший рост занятых ожидается в транспорте и связи, сельском хозяйстве, промышленности и строительстве.

Глава 7. Внешнеторговый оборот

1. АНАЛИЗ: 2000 - 2002 годы

В 2000 году внешнеторговый оборот области возрос в 1,3 раза по сравнению с 1999 годом и составил 922,1 млн.долл.США. При этом экспорт увеличился в 1,2 раза (206,8 млн.долл.США). Доминирующее положение в товарном составе экспорта сохраняет нефть сырая - доля в общем объеме экспортной продукции - 96,7%
В 2000 году предприятия области во внешнеэкономической деятельности сотрудничали с 61 страной, в том числе с 32 странами осуществлялись сделки по экспорту и импорту.
В товарной структуре импорта в области в 2000 году как и прежде наибольший удельный вес приходится на машины, оборудование, транспортные средства и приборы в связи с расширением производства нефтедобывающих предприятий региона.
Внешнеторговый оборот области в 2001 году составил 1004,0 млн.долл.США, что в 1,3 раза больше по сравнению с 2000 годом, при этом экспорт увеличился в 1,2 раза (720,6 млн.долл.США), импорт - в 1,3 раза (283,4 млн.долл.США).
Основными покупателями продукции области являются Российская Федерация, США, Германия, Великобритания, Венгрия.
В структуре экспорта наблюдается тенденция увеличения доли государств-членов Содружества и снижения доли стран дальнего зарубежья.
По прежнему экспорт носит сырьевой характер. Основной продукцией экспорта продукции является нефть, на долю которой приходится 93,5 от общего объема.
Кроме нефти, из области вывозятся отходы и лом черных металлов, они экспортируются в основном в Германию, Иран, Турцию, Россию.
В связи с активной деятельностью предприятий в нефтегазовом секторе наблюдается тенденция роста внешнеэкономических отношений с другими странами. По сравнению с 2000 годом в общем объеме импорта увеличилась доля продукции машиностроения и минеральных продуктов, сократился удельный вес металлургической и химической промышленности, а доля продовольственных товаров осталась на уровне соответствующего периода прошлого года.
Производится импорт необходимого оборудования для бурения и обустройства месторождения от западно-европейских и американских производителей для обеспечения высокого качества строительства скважин и объектов обустройства.
В области зарегистрировано 120 совместных и иностранных компаний, из них действующих - 64. Большая часть совместных компаний сосредоточена в нефтегазовом секторе, в которых являются странами - партнерами: США, Индонезия, Турция, Польша, Беларусь, Молдова и Иран. За последние годы стабильно осуществляют свою деятельность следующие предприятия с иностранными инвестициями: ОАО "ММГ", СП "Арман", ЗАО "Каракудукмунай",СП "Казахтуркмунай",ТОО СП "Тенге",СП "Казполмунай",Тексако Норс Бузачи", Аджип ККО, "Партекс Казахстан Корпорейшн" и ОАО "Каражанбасмунай".
Доля объема, добываемой нефти совместными и иностранными фирмами, составляет 62% от общего объема оборота в 2 раза, в том числе экспорт - в 2 раза, импорт - в 1,8 раза.
В 2002 году ожидается снижение объема внешнеторгового оборота на 6,4% по сравнению с 2001 годом и составит 940,0 млн. долл. США.
Несмотря на то, что за 4 месяца т.г рост по добыче нефти составил 17,4%, ожидается снижение объема внешнеторгового оборота за счет снижения цен на сырую нефть и соответственно приводит к снижению объема экспорта.
Только за апрель текущего года средняя цена на нефть по области в сравнении с апрелем 2001 года снизилась на 11, 7%.
В 2002 году ожидается рост объема импорта на 3,6 %, за счет увеличения потребности предприятий нефтегазового сектора в спецтехнике, оборудовании и продуктах питания, за счет роста ввоза средств наземного транспорта и шин.

2.ПЕРСПЕКТИВЫ:2003-2005 годы

В 2003 году объем внешнеторгового оборота увеличится на 9,1% по сравнению 2002 годом, в том числе экспорт продукции возрастет на 13,2% импорт - на 4,0%.
В 2004-2005 годы планируется ежегодный рост объема внешнеторгового оборота на 8% за счет стабилизации объема экспорта нефти, экспорта совместными нефтяными компаниями нефтяного конденсата и газа.

Глава 8. Снижение бедности и социальная защита

АНАЛИЗ: 2000-2002 ГОДЫ

Уровень жизни и социальная помощь. В последние годы в экономике области сложились тенденции, способствующие повышению уровня жизни. Вместе с тем, на этот показатель отрицательно влияет увеличение прожиточного минимума, который в нашей области является одним из самых высоких по республике (в среднем на 34% выше, чем в других областях). В 2000 году прожиточный минимум составил 5174 тенге.
Рост величины прожиточного минимума способствует увеличению размера черты бедности и соответственно увеличению числа бедных граждан. В 2000 году черта бедности составила 1966 тенге (38% от уровня прожиточного минимума), число проживающих ниже черты бедности - 37,6 тыс.человек. Адресную социальную помощь получали 27,8 тыс.малоимущих, жилищную помощь - 4,7 тыс.человек, среднемесячный размер государственной адресной социальной помощи составил 624 тенге.
В 2000 году из местного бюджета на государственную адресную социальную помощь было направлено 330,9 млн.тенге. Всего расходы местного бюджета на социальную поддержку малоимущих составила 864,9 млн.тенге, на социальное обеспечение (дома-интернаты, детские дома, приюты) - 81,5 млн.тенге.
В 2001 году наблюдалось дальнейшее увеличение уровня прожиточного минимума (на 16,8% по сравнению с 2000г.) до 6046 тенге, что объясняется ростом инфляции на основные продукты питания и платные услуги. Это привело к росту доли населения, проживающей ниже величины прожиточного минимума, которая в 2001 году составила 46,1%.
Черта бедности, определявшаяся в 2001 году, составила 2297 тенге. В результате проводимых мероприятий по борьбе с бедностью и безработицей количество лиц, проживающих ниже черты бедности, в 2001 году уменьшилось до 37,1 тыс.человек. Число получающих адресную социальную помощь на региональном уровне в 2001 году составило 28,1 тыс.чел., средний размер помощи увеличился до 860 тенге.
За 2001 год освоено из местного бюджета на социальное обеспечение и социальную помощь (без спецгоспособий) - 835,3 млн.тенге, в том числе на адресную государственную социальную помощь - 289,7 млн.тенге.
До конца 2002 года в результате роста прожиточного минимума до 6487 тенге и соответственно черты бедности, которая определяется с 2002 года в размере 40% от прожиточного минимума, до 2595 тенге, ожидается увеличение числа бедных граждан до 38,8 тыс.человек. Это связано также с непрекращающимся потоком иммигрантов, прибывающих из приграничных республик в счет квоты и вне квоты, большинство из которых претендуют на адресную социальную помощь в связи с многодетностью, низкими доходами, трудностями в трудоустройстве из-за отсутствия соответствующего образования, незнания языка.
В соответствии с Законом "О государственной адресной социальной помощи", введенном в действие с 1 января 2002 года, в текущем году число получателей государственной адресной социальной помощи составит 38,5 тыс.человек, число получателей жилищной помощи - 4,6 тыс.чел. Средний размер адресной помощи возрастет до 1776 тенге (в 2,1р. к 2001г.) в результате введения новой методики расчета размера помощи, определяемой как разница между чертой бедности и среднедушевым доходом членов семьи. Среднемесячный размер жилищной помощи составит 2338 тенге.
По уточненному бюджету на 2002 год предусмотрено направить на социальную помощь (без спецгоспособий) и соцобеспечение 1,05 млрд.тенге.

Социальная защита и страхование. Количество получателей пенсий и пособий в 2000 году составило 36,6 тыс.человек, из них пенсионеры - 23,2 тыс.чел., получатели госсоцпособий - 13,1 тыс. чел. Получающих спецгоссоцпособия на конец 2000 года насчитывалось 21,1 тыс.человек.
Среднемесячный размер пенсий составил 5476 тенге, госсоцпособий - 4101,1 тенге, спецгоспособий - 1310 тенге. Расходы республиканского бюджета на выплату пенсий составили - 1544,4 млн.тенге, на выплату госсоцпособий и спецгоспособий - 976,4 млн.тенге.
В целях социальной защиты наиболее социально-уязвимых слоев населения согласно региональной программы по борьбе с бедностью и безработицей на 2000-2002 годы в области ведется активная работа по оказанию дополнительной помощи малообеспеченным гражданам, регулярно проводятся благотворительные акции, марафоны, сбор одежды для малоимущих.
За 2000 год, помимо адресной социальной помощи, дополнительно из различных источников 56,1 тыс.малоимущим гражданам оказана помощь на сумму 162,6 млн. тенге, в т.ч. областным региональным фондом по поддержке малоимущих граждан - 1,8 млн. тенге, из местного бюджета - 22,8 млн. тенге, из внебюджетного фонда - 0,6 млн. тенге, из свободных средств акимов - 3,1 млн. тенге, предприятиями и организациями - 61,6 млн. тенге, в ходе спонсорской благотворительной деятельности и благотворительных акций - 6,2 млн. тенге, гуманитарная помощь - 53,2 млн. тенге.
Продолжена работа по оказанию дополнительной социальной поддержки малоимущим гражданам из различных источников в натуральном и материальном виде, за 2001 год оказано помощи 51,2 тыс.человек на сумму 93,4 млн.тенге, в том числе предприятиями и организациями области - 23,1 тыс.человек на сумму 57,6 млн.тенге.
Постоянную работу по поддержке малообеспеченных граждан проводят РГП "Актауский торговый морской порт", АО "Каражанбасмунай", ОАО "Мунайгазкурылыс", ЗАО "Актаугаз", АО "Казкоммерцбанк", ОАО "Узеньмунайгаз".
На организацию горячего питания в 2001 году 9,4 тыс.детей из малообеспеченных семей из местного бюджета было выделено 24,0 млн.тенге, на летнее оздоровление детей-сирот и подростков из малообеспеченных семей - 4,4 млн.тенге.
В 2001 году в областном акимате были приняты 10 постановлений и решений, улучшающих материальное положение граждан, инвалидов, многодетных матерей, ветеранов Великой Отечественной войны. 185 одиноким инвалидам выплачены надбавки к госсоцпособиям на сумму 1726,6 тыс.тенге, 144 участника ВОВ и инвалидов ЧАЭС получили единовременные выплаты на изготовление и ремонт зубных протезов на сумму 1050,1 тыс.тенге.
В 2001 году были произведены следующие выплаты малообеспеченным гражданам разового характера: ко Дню Независимости РК - 6,4 тыс.чел. на сумму 19,3 млн.тенге, ко Дню Республики - 5,8 тыс.чел. на сумму 11,6 млн.тенге.
Количество получателей пенсий и пособий в 2001 году осталось практически на уровне - 36,5 тыс.человек, однако число пенсионеров снизилось до 22,9 тыс.чел., а число получателей госсоцпособий увеличилось до 13,5 тыс.чел. С 2001 года выплата спецгоспособий стала производится в основном из местного бюджета: контингент составил - 20,7 тыс.чел., расходы - 300,2 млн.тенге. Контингент получателей спецгоспособий по республиканскому бюджету сократился до 1,9 тыс.человек.
Расходы республиканского бюджета на выплату пенсий составили - 1634,5 млн.тенге (105,8% к 2002г.), на выплату госсоцпособий и спецгоспособий - 743,3 млн.тенге. Среднегодовой размер пенсий составил 5940 тенге, госсоцпособий - 4163 тенге, спецгоспособий - 2834 тенге.
Важную роль в социальной поддержке населения играет страхование. В области с каждым годом расширяется сеть страховых компаний и филиалов, представительств, агентских пунктов страховых организаций республики. На сегодня в области осуществляют свою деятельность 9 филиалов, 1 представительство и 2 агентских пункта страховых компаний.
В 2001 году страховыми организациями области заключено 10515 договоров страхования на сумму 47877,9 тыс.тенге, в том числе по обязательным видам страхования - 9963 договора на сумму 27950,5 тыс.тенге, по добровольному личному страхованию - 158 договоров на сумму 381,5 тыс.тенге, по добровольному имущественному страхованию - 395 договоров на сумму 19545,8 тыс.тенге.
В области действует 4 пенсионных накопительных фонда, количество участников пенсионной накопительной системы составило в 2001 году - 96,7 тыс.человек, сумма пенсионных накоплений - 3369,5 млн.тенге. По оценке 2002 года количество вкладчиков пенсионных фондов увеличится до 106,4 тыс.чел., сумма пенсионных накоплений до 4043,4 тыс.тенге.
В соответствии с Постановлением Правительства РК N 561 от 11.05.99г. Бейнеуский район был признан депрессивным. Проведена значительная работа по улучшению социально-экономического района, уровень безработицы сократился с 30,7% в 1999 году до 6,5% в 2001 году, ликвидированы задолженности по социальным выплатам.

Несмотря на принимаемые меры, остается ряд проблем :
- высокий уровень бедности в сельской местности, который связан с недостатком рабочих мест, низкими возможностями для обеспечения самозанятости;
- размер социальной и жилищной помощи для малоимущих граждан, размер пенсий и социальных пособий, материальной помощи безработным, размер оплаты общественных работ на сегодня не обеспечивают реального прожиточного минимума и соответственно должного уровня жизни для бедных слоев населения.
- недостаточное развитие системы учета малообеспеченных граждан;
- неполный охват трудоустроенного населения накопительной пенсионной системой.

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003-2005 ГОДЫ

Уровень жизни и социальная помощь. По прогнозу на 2003-2005 годы величина прожиточного минимума будет ежегодно увеличиваться в соответствии с ростом индекса потребительских цен и составит в 2005 году - 7603 тенге. С целью более полного охвата малообеспеченного населения социальной помощью в последующие годы черта бедности будет определяться в размере 40%, 46% и 50% от уровня прожиточного минимума и составит в 2005 году - 3802 тенге (146,5% к 2002г.).
В области разрабатывается региональная программа по снижению бедности на 2003-2005 годы, целью которой является сокращение бедности населения за счет повышения занятости, увеличения доходов населения, улучшения уровня жизни граждан.
В результате реализации данной программы, доля населения, имеющего доходы ниже прожиточного минимума, уменьшится в 2005 году до 27,2%, количество проживающих ниже черты бедности - до 37,4 тыс.человек (96,4% к 2002г.).
Ожидаемый контингент получающих адресную социальную помощь снизится на 3,9% по сравнению с 2002 годом и составит 37,0 тыс.чел. в 2005 году. Так как, социальные выплаты не обеспечивают реального прожиточного минимума, в дальнейшем будет делаться упор на повышение занятости населения, увеличения доходов граждан. В соответствии с этим намечается постепенное снижение среднего размера адресной социальной помощи до 1580 тенге в 2005 году (89,0% к 2002г.).
Контингент получателей жилищной помощи уменьшится в 2002 и 2003 годах до 4,6 тыс.чел. и 3,8 тыс.чел. соответственно за счет снижения числа получателей жилищных пособий по г.Актау, что связано с ужесточением подхода к определению контингента. В настоящее время большинство безработных отказываются от участия в общественных работах из-за низкой оплаты, вместе с тем, в соответствии с Законом "О государственной социальной помощи" и вводом в действие "Правил оказания жилищной помощи малообеспеченным семьям на оплату содержания жилья и потребления коммунальных услуг", утвержденных постановлением Областного маслихата N 19/195 от 14.05.02г, они будут лишаться права на получение жилищной помощи на 6 месяцев.
Однако в 2004-2005 годах, в связи с ожидаемым увеличением потока многодетных малообеспеченных семей репатриантов из ближнего и дальнего зарубежья, планируется увеличение количества получателей жилищной помощи до 4,4 тыс.чел. (95,7% к 2002г. и 115,8% к 2003г.). Средний размер жилищной помощи увеличится на 119,5% по сравнению с 2002 годом и составит 2793 тенге в 2005 году.
В соответствии с потребностями расходы местного бюджета в 2003 году на адресную социальную помощь (без учета спецгоспособий) и соцобеспечение возрастут на 42,8% по сравнению с 2002 годом до 1,5 млрд.тенге, в 2005 году до 1,7 млрд.тенге (161,9% к 2002г.).

Социальная защита и страхование. Число пенсионеров увеличится в 2005 году на 1,3 % по сравнению с 2002 годом и составит 23,4 тыс.человек. Значительное увеличение ожидается по числу получателей госсоцпособий - на 31,3% (19,3 тыс.чел.), в основном за счет роста количества получателей по инвалидности, что связано с высоким уровнем заболеваемости населения. Сократится контингент получателей спецгоспособий по республиканскому бюджету - до 1,7 тыс.чел. (92,0% к 2002г.). Однако увеличится число получателей спецгоспособий по местному бюджету - до 24,6 тыс.чел. (108,4% к 2002г.)
В связи с пересмотром размеров пенсий в 2002 году их среднемесячный размер увеличился на 12,1% по сравнению с 2000 годом. В 2003 году будет произведено дальнейшее увеличение среднего размера пенсии до 7600 тенге или на 114,1% к 2002г. Рост величины прожиточного минимума в последующие годы требует значительного повышения среднемесячного размера пенсии: в 2005 году до 10100 тенге (151,6% к 2002г.). Среднемесячный размер госсоцпособий увеличится в 2005 году до 5300 (124,3% к 2002г.), спецгоспособий - до 3600 тенге (120,8%).
Расходы республиканского бюджета на выплату пенсий возрастут в 2005 году на 53,6% по сравнению с 2002 годом и составят 2836,0 млн.тенге, на выплату госсоцпособий и спецгоспособий на 58,9% - 1304,4 млн.тенге. В соответствии с ростом контингента и среднего размера увеличится объем финансирования из местного бюджета на спецгоспособия на 30,2% и составит 458,4 млн.тенге.
В предстоящие годы будет продолжена работа по оказанию различных форм социальной поддержки малообеспеченных семей, защиты социально-уязвимых слоев населения.
Получит дальнейшее развитие система социального страхования. Планируется введение ранее отмененных отчислений на социальное страхование. Количество участников пенсионной накопительной системы возрастет к 2005 году до 131,5 тыс.человек, сумма пенсионных накоплений по действующим на данный момент фондам - до 6585,2 млн.тенге (162,8% к 2002г.).

Глава 9. Население, занятость и развитие трудовых ресурсов

1. АНАЛИЗ: 2000-2002 ГОДЫ

Демография . Демографическая ситуация за 2000-2002 годы по области характеризуется увеличением численности населения за счет роста естественного прироста и увеличения миграционного притока населения. Если в 2000 году среднегодовая численность населения составляла 320,9 тыс.человек , в том числе в городской местности - 252,3тыс.человек, в сельской - 68,5 тыс.человек, то в 2001 году она возросла на 2,2% и составила 328,0 тыс.человек, в том числе городское население на 2,6% (258,8 тыс.чел.), сельское на 0,9% (69,2 тыс.чел.).
Одновременно с ростом численности населения в области наблюдается увеличение уровня смертности. В 2000 году коэффициент смертности составил 7,52 случаев на 1000 человек населения, в 2001 году этот показатель увеличился до 8,01 (106,5% к 2000г.). Определяющую роль в причинах роста уровня смерти играют болезни органов кровообращения, значительное место занимают случаи смерти от несчастных случаев, отравлений и травм и от новообразований.
Особую тревогу вызывает рост уровня детской смертности детей до 1 года. Коэффициент младенческой смертности в 2001 году увеличился на 5,7% по сравнению с 2000 годом (26,37) и составил 27,86 случаев на 1000 родившихся, что на 45% выше среднереспубликанского уровня. В структуре причин смерти младенцев по-прежнему преобладают умершие от состояний, возникающих в перинатальный период, а также от болезней органов дыхания.
В тоже время наблюдается тенденция роста рождаемости. За 2000 год коэффициент рождаемости составил 18,76 случаев на 1000 человек, за 2001 год - 20,43. Коэффициент рождаемости в 2,5 раза превышает коэффициент смертности, что привело к росту естественного прироста на 12,8% (4067 чел. к 2001 году).
В 2002 году численность населения области продолжает расти. По состоянию на 01.03.2002 года численность населения с начала года увеличилась на 0,5% и составила 334,2 тыс.человек, в том числе городских жителей - 264,2 тыс.человек, сельских - 70,0 тыс.человек. По оценке 2002 года среднегодовая численность населения возрастет до 337,2 тыс.человек или на 2,8% к уровню 2001 года за счет снижения коэффициента смертности до 7,70 случаев на 1000 человек, увеличения коэффициента рождаемости до 21,13 и естественного прироста до 4529 человек (111,4% к 2001г.).

Миграция. Миграционное сальдо за последние два года сложилось положительное: в 2000 году - 3,4 тыс. человек (в 12,0 раз к 1999г.), в 2001 году - 5,3 тыс.человек (155,9% к 2000 г.).
В 2001 году за пределы области эмигрировали 1263 человек, что на 39,7% меньше чем в 2000 году, в том числе 1219 человек переселились на постоянное место жительство в страны СНГ и 44 человека - вне стран СНГ. Национальный состав эмигрантов представлен преимущественно лицами русской национальности - 80,3%, немцы составляют - 2,1%, татары - 3,1%, прочие - 1,2%.
В 2001 году интенсивность миграционных процессов внутри области по сравнению с 2000 годом повысилась на 2,8%, межобластной - на 13,6%. Межобластная миграция составила 343 человека, что связана перетоком населения из сельской местности в города или в другие районы в поисках работы.
Наблюдается увеличение потока иммиграции представителей казахской диаспоры из стран ближнего зарубежья. Основными причинами увеличения иммиграции лиц коренной национальности из ближнего зарубежья является низкий в сравнении с Казахстаном социально-экономический уровень жизни в Узбекистане и Туркменистане, а также военные действия, происходящие в Афганистане.
В 2001 году количество переселенцев - оралманов в сравнении с 2000 годом увеличилось на 3723 человек или на 192,9%. Так, если за 2000 год в область прибыло 4008 представителей коренной национальности, то за 2001 год - 7731 человек. В 2000 году из Узбекистана прибыло 1551 человек, Туркменистана - 2255 человек, в 2001 году - 4040 и 3453 человека соответственно. Согласно Указа Президента Республики Казахстан от 11.06.2001 года N 628 "О квоте иммиграции на 2001 год" для Мангистауской области была утверждена квота на 56 семей (279 человек). Фактически прибывает в область значительно больше переселенцев.
Оралманы прибывшие из Ирана были поставлены на учет в Актауском отделе занятости и социальной защиты. В 2001 году Комиссия по распределению жилья репатриантам выделила для оралманов прибывших вне квоты в г.Актау 7 квартир во вновь построенных домах, в 2002 году еще 4 квартиры. На конец 2001 года на учете состоит 235 семей, нуждающихся в жилье. Для проживающих в пригороде г.Актау (на дачах) свыше 3000 оралманов созданы все условия: питьевая вода, электричество, топливо и сжиженный газ в баллонах.
Вторым населенным пунктом, в котором сосредоточилось наибольшее количество переселенцев является г.Жанаозен, где из общего количества иммигрантов, прибывших вне квоты, 30 семей обеспечены квартирами, 15 семей расселены в общежитиях. Решаются вопросы трудоустройства, предоставления земельных участков для строительства жилья своими силами.
В Бейнеуском районе для оралманов выделены земельные участки под индивидуальное строительство, 109 детей из 358 семей обеспечены горячим питанием в школах района, 33 ребенка - новой одеждой.
В текущем году продолжает расти число оралманов, прибывающих в область. Только за 4 месяца 2002 года в область прибыло 2129 чел. репатриантов, что на 40% выше соответствующего периода прошлого года.

Рынок труда . В 2000 году экономически активное население составило 153,7 тыс.человек, уровень экономической активности - 47,8%.
Численность занятых в экономике составила 86,3% от экономически активного населения (132,7 тыс.человек), из них 92,8 тыс.человек - занятые по найму (с учетом занятых на малых предприятиях и работающих по договору) или 69,9%, самостоятельно занятое население - 39,9 тыс.человек или 30,1%.
В 2001 году численность экономически активного населения снизилась на 5,0% к уровню 2000г. (146,1 тыс.человек), уровень экономической активности - на 3,3 процентных пункта за счет снижения числа занятых в экономике до 130,7 тыс.чел (98,5% к 2000г.) и количества безработных до 15,4 тыс.человек (73,3%). Уровень общей безработицы по области снизился на 3,2 процентных пункта: с 13,7% в 2000г. до 10,5% в 2001 году.
Число занятых по найму увеличилось на 7,3% по сравнению с 2000 годом, численность самостоятельно занятого населения уменьшилась на 22%. Доля работающих по найму в структуре занятого населения возросла до 76,2% (99,6 тыс.человек), самостоятельно занятого населения снизилась до 23,8% (31,1 тыс.человек.).
По видам экономической деятельности: в промышленности и строительстве было занято - 43,0 тыс.человек (43,2%), в сельском, лесном и рыбном хозяйстве - 2,3 тыс.человек (2,3%), в услугах- 54,3 тыс.человек (54,5%).
За 1999 - 2001 годы уровень зарегистрированной безработицы по области снизился на 8,1 процентных пункта: с 11,9% в 1999 году до 3,8% в 2001 году. Фактическое число безработных на конец 1 квартала 2002 года по сравнению с числом зарегистрированных безработных на конец 2001 года уменьшилось с 5633 до 5521 человек. Однако на 1.04.02г. наблюдается повышение уровня безработицы - 3,9%, что объясняется снижением экономически активного населения. В службы занятости области обратились за трудоустройством в 2000 году - 13454 человек, в 2001 году - 14012 человек (на 104,1% к 2000г.), за январь-март 2002 года - 3888 человек.
За 2000 год в области создано 10383 рабочих места, или 131,0% от принятого Региональной программой по борьбе с бедностью и безработицей на 2000-2002 годы, в том числе по общественным работам 3460 мест. В 2001 году на предприятиях области создано 10641 дополнительных рабочих мест, в том числе по общественным работам - 4908 мест. Постоянных рабочих мест было создано 5733, в том числе в нефтегазовой отрасли - 1391 мест, иностранными фирмами - 1357 мест, за счет микрокредитования - 73 места, в малом предпринимательстве - 2673 места, в прочих отраслях - 239 места.
Увеличение числа рабочих мест позволило трудоустроить в 2000 году 4852 безработных, в 2001 году - 4503 безработных. На оплачиваемые общественные работы было направлено в 2000 году 3460 человек (в 2,9 раза больше, чем в 1999 году), за 2001 год - 5443 человек (157,3% к 2000 году), за три месяца 2002 года - 1506 человек. Расширение видов общественных работ позволило охватить максимально возможное число безработных, появились такие виды общественных работ, как проведение мелиоративных работ, восстановление историко-архитектурных памятников, помощь в организации культурных мероприятий.
В 2002 году ожидается рост числа занятых в экономике до 132,7 тыс.человек, из них по найму 104,5 тыс.человек, в том числе по видам экономической деятельности: в промышленности и строительстве было занято 46,1 тыс.человек (44,1%), в сельском, лесном и рыбном хозяйстве - 2,4 тыс.человек (2,3%), в услугах- 56,0 тыс.человек (53,6%).
Реализация региональной программы по борьбе с бедностью и безработицей предполагает постепенное снижение общего числа безработных до 14,7 тыс. человек в 2002 году (78,6% к 2001 году).
Протокольным решением совещания у Заместителя Премьер-Министра РК Масимова К.К. N 11-7/И-178 от 16 мая 2002 года малым городом определен г.Форт-Шевченко Тупкараганского района. Уровень безработицы на 1.05.02г. составил 9,0%, что выше среднеобластного показателя на 4,2 процентных пункта. Градообразующее предприятие района ОАО "Казахрыбфлот" простаивает с 1999 года. Сети питьевого водоснабжения в городе требуют полной реконструкции.

Доходы и расходы населения . Среднедушевые денежные доходы населения в 2000 году составили 51371 тенге (100,2% к 1999 году), среднедушевые денежные расходы уменьшились по сравнению с 1999 годом на 0,8% и составили 50601 тенге.
В 2001 году среднедушевые денежные доходы населения выросли на 34,2% и составили 68942тенге, что выше среднереспубликанского уровеня на 7,5%. Среднедушевые денежные расходы, которые также превышают средний показатель по республике, увеличились на 36,2% к уровню 2000 года (68942 тенге).
Основным источником денежных поступлений продолжают оставаться доходы от трудовой деятельности, которые составили 60118 тенге (88,0% от общего объема среднедушевого дохода). Социальные трансферты на душу населения составили 7633 тенге (10,0%), доходы от всех видов продаж - 485 тенге (1,0%) и прочие денежные поступления - 706 тенге (1,0%).
По оценке в 2002 году среднедушевые денежные доходы возрастут на 10,5% и составят 76171 тенге, среднедушевые денежные расходы также возрастут на 8,9% и составят 75105 тенге.
За счет активизации деятельности в нефтегазовой сфере и развития сервисных производств нефтедобычи и транспорта фонд оплаты труда по области в 2000 году по сравнению с 1999 годом возрос на 60,0% и составил 25,7 млрд.тенге. Фонд оплаты труда в 2001 году увеличился на 43,9% к уровню 2000 года и составил 37,0 млрд.тенге, в том числе в промышленности - 19,5 млрд.тенге, в транспорте и связи - 6,9 млрд.тенге, в строительстве - 4,1 млрд.тенге, в образовании - 1,6 млрд.тенге.
В 2000 году среднемесячная номинальная заработная плата работающих во всех видах экономической деятельности возросла в 1,5 раза по сравнению с 1999 годом и составила 28967 тенге, в том числе в промышленности - 40748 тенге, в строительстве - 29511 тенге, на транспорте и связи - 43328 тенге.
Среднемесячная номинальная заработная плата работников, занятых во всех видах экономической деятельности в 2001 году в среднем составила 34458 тенге (125,6% к 2000г.), что выше в 2 раза среднереспубликанского уровня. Максимальный уровень заработной платы зафиксирован на предприятиях горнодобывающей промышленности - 65810 тенге, а минимальный - в сельском хозяйстве - 8767 тенге, и разрыв между ними составляет 7,5 раза. Размер оплаты труда значительной части работающих остается невысоким: в государственном управлении - 17049 тенге (49,5% от среднего уровня оплаты труда по региону), в образовании - 11397 тенге (33,1%), здравоохранении - 10183 тенге (29,6%).
По оценке в 2002 году среднемесячная номинальная заработная плата работников увеличится на 12,1 % по сравнению с 2001 годом и составит 38621 тенге. Фонд оплаты труда возрастет на 17,1% к уровню 2001 года и составит 43,0 млрд.тенге.

Основными проблемами остаются:
- высокий уровень младенческой смертности (27,86 при среднереспубликанском показателе - 19,8);
- значительная разница уровня жизни между городом и селом;
- высокий уровень безработицы в сельской местности;
- существенная разница в оплате труда по видам экономической деятельности.

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003-2005 ГОДЫ

Демография. По прогнозу среднегодовая численность населения за 2003-2005 годы возрастет до 364,9 тыс.человек. или на 8,2% к уровню 2002 года за счет естественного прироста и продолжающейся иммиграции граждан из приграничных государств, в том числе городское население до 291,5 тыс.человек ( на 9,2%), сельское - до 73,4 тыс.человек (на 1,0%).
Увеличение естественного прироста до 6122 человек (135,2% к 2002г.) будет обусловлено снижением коэффициента смертности до 6,86 случаев на 1000 человек и ростом коэффициента рождаемости до 23,63 за счет увеличения доли коренного населения, имеющего более высокие показатели рождаемости.

Миграция . Развитие экономики региона, улучшение экономических условий жизни приведет к уменьшению оттока из области населения трудоспособного возраста, участвующего в производстве валового национального продукта.
Принятие мер по активизации иммиграции будет способствовать всестороннему содействию репатриации казахов на свою историческую родину, организации их расселения. В 2003-2005 годах ожидается дальнейшее увеличение потока репатриантов.
Планируется продолжить работу по обеспечению репатриантов жильем, работой, социальной защитой, профессиональным обучением, обеспечению полного охвата детей оралманов бесплатным средним образованием, социальной поддержке наименее обеспеченных из них.
Проводится работа по решению на уровне Правительства РК вопроса увеличения квоты для иммигрантов, прибывающих из стран ближнего зарубежья.
По прогнозу на 2003-2005 годы миграционное сальдо будет складываться положительное и составит ежегодно порядка 4,0 тыс.человек.

Политика обеспечения занятости . В перспективе на 2003-2005 годы политика обеспечения занятости населения предполагает снижение напряженности на рынке труда. Создание рабочих мест будет обеспечиваться за счет создания новых производств, расширения действующих производств и восстановления остановившихся предприятий в нефтегазовой и химической промышленности, транспорте и связи, строительстве, малом предпринимательстве, в том числе иностранными работодателями. Специальная экономическая зона, создающаяся на территории Актауского морского порта, обусловит создание рабочих мест и увеличение числа занятых в экономике.
Планируется увеличение числа занятых по всем видам экономической деятельности по найму (с учетом занятых на малых предприятиях и у физических лиц) к 2005 году до 120,3 тыс.чел. (115,1% к 2002г.).
Количество самостоятельно занятого населения возрастет до 34,1 тыс.человек (120,9% к 2002г.). В результате роста численности работников, работающих по найму, и самостоятельно занятого населения, возрастет общее число занятых в экономике до 154,4 тыс.чел. (116,4% к 2002году).
Реализация региональной программы по борьбе с бедностью и безработицей предполагает постепенное снижение числа безработных до 10,8 тыс.человек в 2005 году (73,5% к 2002 году) и соответственно уменьшение общего уровня безработицы до 6,5% (на 3,5 процентных пункта к уровню 2002г.).
Рост занятых в экономике и уменьшение числа безработных приведет к росту экономически активного населения, которое также увеличится до 165,2 тыс.чел в 2005г. (112,1% к 2002г.).

Политика доходов . По прогнозу за 2003-2005 годы среднемесячная номинальная заработная плата увеличится до 51231 тенге (132,7% к 2002г.) за счет роста заработной платы в промышленности до 71985 тенге (130,2%), строительстве - 56245 тенге (136,3%), на транспорте и связи до 73564 тенге (126,2%).
Несмотря на рост, останется невысоким уровень заработной платы в образовании - 19670 тенге (38,4% от среднего уровня заработной платы по области), в здравоохранении - 17928 тенге (35%), в сельском хозяйстве - 12751 тенге (24,9%), рыболовстве - 10106 тенге (19,7%).
К 2005 году в результате роста среднемесячной заработной платы, а также численности, принимаемой для исчисления заработной платы, на 14,5% по сравнению с 2002 годом, фонд оплаты труда возрастет до 65,3 млрд.тенге (151,8% к 2002 году).
По прогнозу на 2003-2005 годы среднедушевые денежные доходы возрастут до 93076 тенге (122,2% к 2002г.), в том числе доходы от трудовой деятельности - до 81975 тенге (88,0% от общей суммы доходов), социальные трансферты - до 9251 тенге (9,9%). Возрастут и среднедушевые денежные расходы до 91725 тенге (на 122,1% к 2002г.), в том числе потребительские расходы увеличатся до 90789 тенге (98,9% от общей суммы расходов), налоги, сборы и платежи - до 367 тенге, прочие денежные расходы - до 569 тенге.
С целью улучшения социально-экономических условий на селе реализуется региональная программа развития села на 2001-2005 годы. В настоящее время разрабатывается программа развития малого города - Форт-Шевченко.

Глава 10. Участие женщин в социально - экономическом развитии

АНАЛИЗ: 2000 - 2002 ГОДЫ

Политическое продвижение женщин. В 2000 году в области депутатами различных уровней было избрано 14 женщин, в политических партиях с общей численностью более 8 тыс.человек лидером партии избрана одна женщина.
В период предвыборной кампании от общего числа баллотировавшихся кандидатами в депутаты женщины составили 14,7%.
В 2001г. и за четыре месяца текущего года положение существенно не изменилось. Число депутатов - женщин сократилось на 2.
Стабильным остается представительство женщин в органах судебной власти. В городских и районных судах области занимают должность судьи 20 женщин или 48% от их общего состава. Две из них - председатели судов.

Экономическое продвижение женщин. Участие женщин в экономической жизни отмечено статистикой следующими цифрами:
В сфере малого бизнеса 30% руководителей являются женщины. В 117 государственных органах Мангистауской области из 1610 административных служащих 63,4% занимают женщины или 1020 чел. На руководящих должностях вышеуказанных государственных органах работают 28 женщин - руководителей или 24%.
Среди руководителей самостоятельных государственных органов городов и районов области женщины составляют 23,9%, среди руководителей областных органов 30,8%, их заместителей - 60%, начальников отделов областных органов - женщин 61%.
Данные статистики также подтверждают преимущественное количество женщин по сравнению с мужчинами, получающих заработную плату в объеме до 8 кратной минимальной заработной платы. Женщин больше в 2,1 раза. Вместе с тем мужчин, получающих заработную плату, равную от 8 до 24 кратной минимальной заработной платы - в 5,6 раз больше, чем женщин.
Это свидетельствует о том, что по-прежнему низко оценивается труд женщин, большая часть которых занята в непроизводственной сфере экономики.

Здоровье женщин . В области разработан ряд программ, направленные на профилактику здоровья женщин.
В соответствии с программой "Мать и дитя" осуществляются мероприятия по оздоровлению женщин детородного возраста. По области 85% женщин страдает анемией. Областным управлением здравоохранения разработана и реализуется антианемическая программа на 2001-2003 гг., предусматривающая бесплатное лечение женщин, страдающих анемией.
Под руководством Республиканского института питания реализуется краткосрочная программа (с 09.2001г. по 09.2002 г.) по грудному вскармливанию и идет подготовка к сертификации городского родильного дома г.Актау и г.Жанаозен на звание больницы "Дружелюбное отношение к ребенку". При поликлиниках городов Актау и Жанаозен открыты кабинеты планирования семьи, занимающиеся оздоровлением женщин, открыты дневные стационары. В связи с увеличением рождаемости приняты меры по завершению строительства 2-го блока областного родильного дома в г.Актау. Идет внедрение программы с остеопорозом среди женщин. В июне 2001 г. компанией "Пфайзер" была проведена научно-практическая конференция в г.Актау по внедрению новых технологий в медицине.
До конца 2002 г.будет проведена всеобщая диспансеризация женского населения области (выявление экстрагенитальной патологии и их оздоровление, своевременное выявление визуальных форм онкопатологии).

Борьба с насилием в отношении женщин. В 2000 году в области было зарегистрировано 545 фактов насилия в отношении женщин, в 2001 году - 1610.
В 2000 году был открыт кризисный центр "Надежда", созданный под эгидой Международной организации по миграции и в котором оказывается всесторонняя помощь женщинам, в том числе и психологическая.
Областной комиссией по проблемам женщин, защиты их прав и законных интересов совместно с кризисным центром принимали участие в организации и проведении тренинга с участием Ассоциации Американских юристов ("центральная и Восточно-европейская Правовая Инициатива" АВА/СЕЕLI).

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003 -2005ГОДЫ

В планируемый период продолжится реализация всех программ, направленных на охрану здоровья женщин, защиту женщин от насилия. Продолжат работу созданные комиссии на уровне областного акимата и городских и районных акиматов.

Глава 11. Образование

АНАЛИЗ: 2000-2002 годы

В 2000-2001 годах за счет увеличения объемов финансирования сферы образования были реализованы мероприятия по улучшению материально-технической базы учреждений образования. Всего на систему образования за два года из местного бюджета было выделено 6855,1 млн.тенге.
В целях дальнейшего совершенствования образования принята и реализуется "Региональная программа развития системы образования по Мангистауской области на 2001-2005 годы".

Дошкольное воспитание и обучение. В области сохранена сеть детских дошкольных организаций (ДДО) в количестве 29 единиц, в том числе 26 государственных казенных предприятий, 2-государственных учреждения, 1-ведомственный детский сад. Численность детей в детских садах возросла с 5,7 тыс.чел. в 2000 году до 6,5 тыс.чел. в 2001 году. Объем работ и услуг, выполняемых ДДО, составил в 2001 году 330,6 млн.тенге, в том числе за счет средств бюджета - 253,8 млн.тенге.
Процесс реформирования системы дошкольного образования привел к дифференциации сети дошкольных организаций: образованы комплексы "детский сад-школа", дошкольные гимназии, дошкольные организации для детей с различными категориями заболеваемости. В 2002 году сеть детских дошкольных организаций планируется увеличить на 1 единицу в связи с открытием санаторного детского сада на 35 мест в Каракиянском районе.
На сегодня численность детей 5-6-летнего возраста составляет 12,9 тыс.человек, из них предшкольной подготовкой охвачено 5,5 тыс.детей (232 группы и классов), в том числе на базе 26 дошкольных организаций - 3,4 тыс. детей (129 групп), на базе 61-ой общеобразовательной школы - 2,1 тыс.детей (103 группы).

Среднее общее образование. За последние два года сеть организаций общего среднего образования увеличена на 11 единиц: в 2000 году - на 7 единиц, в 2001 году - на 4 единицы. Построено 5 новых зданий школ на 4520 мест, в том числе взамен старых, аварийных зданий в сельской местности.
В 2000 году в п.Тенге Жанаозенской горадминистрации построена общеобразовательная школа за счет средств НКК "Казахойл" на 1322 места, открыты: школа-лицей в г.Жанаозен, школа-гимназия в Бейнеуском районе, 3 начальные школы и одна вечерняя школа.
В 2001 году в г.Актау введена новая общеобразовательная школа на 1868 мест за счет средств местного бюджета, открыты школы-гимназии в г.Жанаозен и с.Шетпе Мангистауского района, школа-лицей в с.Бейнеу Бейнеуского района.
В настоящее время по области функционируют 107 государственных организаций среднего общего образования, в том числе 99 средних общеобразовательных школ, 4 специальных коррекционных комплекса, 4 вечерних школ. Ежегодно численность учащихся увеличивается на 2-2,5 тыс.человек за счет возрастания естественного прироста и роста миграции многодетных семей из соседних стран СНГ и Ирана. Численность учащихся в государственных организациях среднего общего образования увеличилась с 80,0 тыс.чел. в 2000 году до 83,1 тыс. человек в 2001 году.
В 2002 году введена в эксплуатацию специальная школа-интернат для детей с девиантным поведением на 100 мест, до конца года предусматривается открыть начальную школу на 390 мест в Бейнеуском районе.
Осуществляется подвоз детей сельских населенных пунктов, не имеющих школ. В 2000-2002 годах значительно улучшилась материально-техническая база школ и обеспеченность учебниками, в том числе и в сельской местности.
В школах области бесплатным горячим питанием обеспечено 87,8% детей из малообеспеченных семей. Ежегодно школам области выделяются средства в Фонды всеобуча (в 2001г. - 3,4% от расходов на содержание школ, в том числе сельских - 1,8%).

Начальное и среднее профессиональное образование. Сеть начального и среднего профессионального образования в 2000-2001гг. оставалась без изменений: 5 государственных профессиональных школ с контингентом учащихся 1,6 тыс. человек, 6 государственных колледжей. Численность учащихся в государственных колледжах за два года увеличилась с 4,6 тыс.чел. до 4,9 тыс.чел.
Обучение в государственных профессиональных школах проводится по 22 рабочим специальностям, в колледжах - по 42 специальностям.
В 2003 году сеть профшкол уменьшится на одну единицу за счет закрытия ПШ N2, здание которой в прошлом году было передано военно-морскому училищу в соответствии с Постановлением Правительства РК N314 от 1.03.2001г. и решением акима области N87 от 19.04.2001г., а обучение оставшихся учеников завершается в текущем году.
В текущем году, по уточненному бюджету расходы на систему образования составят 3360 млн.тенге или на 8,6% меньше по сравнению с 2000 годом (3675 млн.тенге), что объясняется ожидаемым уменьшением доходов местного бюджета в 2002 году в связи с отнесением корпоративного налога в республиканский бюджет.
В результате снижения объемов финансирования из местного бюджета и сокращения госзаказа в 2002 году снизится общий объем выполняемых работ, услуг организациями образования: по детским садам - до 265,0 млн.тенге (80,2% к 2001г.), по среднему общему образованию - до 1835,0 млн.тенге (81,0%), по начальному профессиональному образованию - до 54,0 млн.тенге (78,0%).

Высшее профессиональное образование. В области действуют 1 государственный и 1 частный высшие учебные заведения, 2 филиала государственных вузов республики и 3 филиала частных вузов. Число учащихся в государственных вузах составляет 9,7 тыс.человек, в частных - 4,1 тыс.человек.
От общего количества преподавательского состава в высших учебных заведениях число докторов наук составляет 5,8%, кандидатов наук - 26%, профессоров - 6,4%, доцентов - 17%.

Послевузовское профессиональное образование. В области нет специализированных организаций, предназначенных для получения послевузовского образования: аспирантуры, магистратуры или докторантуры. Послевузовское образование приобретается за пределами региона в учебных заведениях республики и стран СНГ.
В регионе функционирует только Институт усовершенствования учителей, предназначенный для повышения квалификации преподавателей дошкольного, общего среднего, начального и среднего профессионального образования.

Участие частного сектора в образовании. В области развивается и частный сектор образования. По области функционируют 11 частных школ среднего общего образования, с общей численностью учащихся - 1,0 тыс.человек. В сфере среднего профессионального образования действует 5 частных колледжей с числом обучающихся - 1,7 тыс.человек. Как таковых, частных детских садов в области не имеется, однако дошкольное воспитание организовано в 2-х негосударственных комплексах школа-сад.

Проблемы в сфере образования:
- слабая обеспеченность детскими дошкольными организациями;
- переуплотненность общеобразовательных школ;
- слабая материальная база сельских школ;
- недостаточное бюджетное финансирование подготовки рабочих кадров и специалистов среднего звена в профессиональных школах и колледжах.

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003-2005 годы

Разработан проект программы "Аул мектебi" на 2003-2010 годы, которая предусматривает укрепление материально-технической базы сельских организаций образования, создание условий для обучения и воспитания детей, проживающих в сельской местности. Разработан план-график строительства и расширения организаций образования до 2005 года с учетом замены аварийных зданий.

Дошкольное воспитание и обучение. В перспективе на 2003-2005 годы в целях улучшения организации предшкольной подготовки и работы детских дошкольных организаций планируется расширение их числа до 37 единиц (123,3% к 2002г.) путем возврата ранее переданных в аренду зданий детских садов. Численность детей в ДДО увеличится до 7,7 тыс.человек (111,6% к 2002г.).
Предусматривается ежегодное увеличение объема выполняемых работ, услуг детскими дошкольными организациями до 400,0 млн.тенге в 2005 году (150,9% к 2002г.).

Среднее общее образование. Учитывая, что на сегодня проектная мощность общеобразовательных школ рассчитана на 70,4 тыс.человек, а количество учащихся составляет 83,0 тыс.чел., имеется острая необходимость в расширении сети школ из-за переуплотненности, особенно в г.Актау и г.Жанаозен. Кроме того, в области имеются населенные пункты, в которых по нормативам необходимо открытие новых общеобразовательных школ, в связи с чем на период 2003-2005 годы планируется увеличение сети средних общеобразовательных школ на 8 единиц.
В 2003 году прогнозируем открытие школ в г.Актау на 960 мест, в г.Жанаозен на 1300 мест и в с.Тиген Мангистауского района на 50 мест, в 2004 год - в п.Бейнеу Бейнеуского района на 320 мест, санаторной школы-интернат для детей, больных туберкулезом и начальной школы в 12 микрорайоне в г.Актау, в 2005 году - в п.Аташ Тупкараганского района на 320 мест и в г.Жанаозен на 1300 мест.
Количество организаций среднего общего образования возрастет к 2005 году до 117 единиц, что составит 107,3% к 2002 году. Численность учащихся в организациях среднего общего образования возрастет в 2005 году до 90,4 тыс.человек (106,6% к 2002г.), объем выполняемых ими работ, услуг до 2400,0 млн.тенге (130,8% к 2002г.).

Начальное и среднее профессиональное образование. В 2005 году планируется увеличить сеть начального профессионального образования на одну единицу за счет преобразования межшкольного учебно-производственного комбината (МУПК) в с.Бейнеу Бейнеуского района в профессиональную школу.
Сеть организаций среднего профессионального образования останется пока без изменения, однако, планируется увеличить объемы приема по госзаказу с 0,6 тыс.чел. в 2001г. до 0,8 тыс.чел. в 2005г. (133,3% к 2002г.) и соответственно количества обучающихся за счет бюджета до 1,7 тыс.чел. (113,3%). Общее число обучающихся в государственных колледжах возрастет до 5,1 тыс.чел. в 2005 году (104,1 % к 2002г.).
В соответствии с требованиями рынка труда в профшколах и колледжах будут вводится новые специальности в первую очередь для реального сектора экономики, который получит развитие в последующие годы.
В 2005 году объем выполняемых работ, услуг организациями начального профессионального образования увеличится до 60,0 млн.тенге (111,1% к 2002г.), организациями среднего профессионального образования - до 350,0 млн.тенге (122,8% к 2002г.).

Высшее профессиональное образование. В сфере высшего образования будет проводиться работа по решению следующих вопросов: увеличение объемов государственных заказов, трудоустройство выпускников, подготовка специалистов в соответствии с потребностями экономики области в квалифицированных трудовых кадрах, переподготовка и повышение квалификации преподавателей, развитие послевузовского образования.

Участие частного сектора в образовании. В 2003-2005 годах получит дальнейшее развитие негосударственный сектор образования. Предусматривается открытие, как минимум, одной частной школы в 2004 году, увеличение количества обучающихся в частных школах, колледжах, высших учебных заведениях.

Информационные технологии . Важную роль в развитии образования, повышения качества обучения играет внедрение новых информационных технологий. На сегодня все общеобразовательные школы и учреждения образования полностью оснащены компьютерами нового поколения.
Продолжает осуществляться процесс поэтапного подключения школ к сети Интернет в соответствии с отраслевой межведомственной программой "Интернет-школам".
В настоящее время в рамках вышеизложенной программы к сети Интернет подключены 74 школы области. На базе ГКП "Региональный центр научно-технического обучения" прошли 4-х этапную курсовую подготовку 128 учителей информатики.
На 2002-2003 годы планируется приобретение оборудования спутникового учебного телевидения для дистанционного обучения учащихся общеобразовательных школ (для 95-ти школ области). Работа в этом направлении уже начата, в настоящее время выделены средства в объеме 2,0 млн.тенге на приобретение спутникового оборудования для 4-х школ Каракиянского района.

Глава 12. Здравоохранение

АНАЛИЗ: 2000-2002 годы

Оказание медицинской и лекарственной помощи населению. В 2000 году в результате дополнительного финансирования расходы местного бюджета на здравоохранение составили 2460,8 млн.тенге. С 2001 года в области принята и реализуется региональная программа "Совершенствование здравоохранения на 2001-2005 годы", охватывающая все аспекты развития отрасли. В соответствии с программой в прошлом году из бюджета области на здравоохранение выделено 2287 млн.тенге (уменьшение связано с погашением кредиторской задолженности в 2000г.).
В 2000 году количество самостоятельных поликлиник составляло 47 единиц, число больничных учреждений - 30 единиц, семейных врачебных амбулаторий (СВА) насчитывалось 13, фельдшерско-акушерских пунктов (ФАПов) - 11 единиц.
В 2001 году количество больничных организаций увеличилось на одну единицу в связи с выделением из состава Специализированного лечебно-профилактического учреждения (СЛПУ) Областного наркологического диспансера на 60 коек. Число больниц составило в 2001 году 31 единицу, в том числе государственных - 29 (27 - по областному управлению здравоохранения, 2 - ведомственные), частных - 2 единицы.
Количество самостоятельных поликлиник в 2001 году осталось на уровне: 47 единиц, в том числе государственных - 27 (25 - по областному управлению здравоохранения, 2 - ведомственные), частных - 20 единиц (включая медицинские кабинеты). Количество СВА увеличилось на 3 единицы за счет открытия частных амбулаторий и составило 16 единиц, число ФАПов осталась без изменений.
Мощность амбулаторно-поликлинических учреждений в 2000 году составила 5,4 тыс.посещений в смену, больничных учреждений - 2938 коек, обеспеченность населения больничными койками на 10 тыс.человек - 91,5. В 2001 году число больничных коек составило - 2956 коек, количество посещений в смену снизилось до 5,0 тыс.посещений, обеспеченность койками на 10 тыс.населения - до 90,1 в результате резкого роста численности населения.
В 2000 году количество аптечных учреждений составляло 132 единицы, в том числе аптек - 83 единицы. В 2001 году число аптечных учреждений возросло до 160 единиц, из них число аптек до 98 единиц (118,1% к 2000г.). Из общего числа аптек только 6 - государственные, остальные - частные.
В 2000 году численность врачей по области составила 1160 человек, среднего медицинского персонала - 2825 человек, в 2001 году численность врачей увеличилась до 1179 человек (101,6% к 2000г.), численность среднего медперсонала - 2916 человек (103,2% к 2000г.). За 2001 год обеспеченность врачами на 10 тысяч населения составила - 35,9, средним медицинским персоналом - 88,9. Обеспеченность врачами и медсестрами по области, в особенности в г.Актау, значительно превышают среднереспубликанские показатели (врачами - 28,2, медсестрами - 65,2), однако в сельских районах наблюдаются недостаток медицинских кадров.
В течение 2000-2001гг. в области проведена значительная работа по реализации региональных программ "Мать и дитя", "Борьба с туберкулезом", "Профилактика болезней, передаваемых половым путем", "Пропаганда здорового образа жизни", "Иммунопрофилактика".
Значительно улучшена материально-техническая база медицинских организаций области. В 2001 году повсеместно осуществлен капитальный ремонт объектов здравоохранения, дополнительно из местного бюджета на эти цели выделено 191,6 млн.тенге Введены в строй 2 новых объекта здравоохранения: отделение лучевой терапии для областного онкодиспансера, где размещена радиологическая кобальтовая установка "Террагам-Татра", и диспансерное отделение Жанаозенского противотуберкулезного диспансера. Из бюджета области на приобретение медицинского оборудования и инвентаря было выделено 114,3 млн.тенге.
Для оперативного решения вопросов оказания экстренной и неотложной медицинской помощи приобретены 12 единиц санитарного автотранспорта, реанимобиль, радиоуправляемая связь "Alinko", ЭКГ-аппараты и т.д. Все медицинские организации области обеспечены 3-х разовым питанием, необходимыми медикаментами и бельем. В 2001 году из бюджета области выделено 175 млн.тенге на питание больных, 539,6 млн.тенге - на медикаменты, более 6 млн.тенге - на постельные принадлежности.
Важное место в лечении пациентов занимает обеспеченность лекарственными средствами лечебных организаций области. В соответствии с Законом Республики Казахстан "О государственных закупках" лекарственное обеспечение проводится в основном путем проведения открытых конкурсов. Всего в 2001 году проведено госзакупок медикаментов для медорганизаций на сумму 510,8 млн.тенге.
В соответствии с Постановлением Правительства РК от 05.05.00г. N674 "О мерах по обеспечению лекарственными средствами по видам заболеваний и специализированными продуктами детского и лечебного питания отдельных категорий населения" расширен перечень заболеваний и медикаментов по бесплатному отпуску, в том числе для детей и беременных женщин, страдающих анемией. В общей сложности на медикаменты, отпускаемые по бесплатным рецептам, включая антианемическую программу для детей до 5 лет и беременных женщин, в 2001 году выделено 27,2 млн.тенге.
В 2002 году расходы местного бюджета на развитие здравоохранения по уточненному бюджету составят 2380,6 млн.тенге. По оценке в 2002 году число самостоятельных амбулаторно-поликлинических, больничных организаций, врачебных амбулаторий, фельдшерско-акушерских пунктов останется без изменений. Количество развернутых коек по области останется прежним, однако обеспеченность койками снизится до 88,8 в связи с ожидаемым увеличением численности населения в текущем году.
По численности врачей и среднего медицинского персонала в 2002 году особых изменений не планируется, увеличение возможно за счет открытия частных структур.

Обеспечение санитарно-эпидемиологического благополучия . На обеспечение санитарно-эпидемиологического благополучия в 2000 году выделено из местного бюджета 72,8 млн.тенге, в том числе на борьбу с эпидемиями на местном уровне - 5 млн.тенге, Областной СЭС - 67,8 млн.тенге. В 2001 году на эти цели местным бюджетом израсходовано 194,2 млн.тенге, в том числе на борьбу с эпидемиями на местном уровне - 2 млн.тенге, Областной СЭС - 192, млн.тенге.
За 2001 год заболеваемость острыми кишечными инфекциями (ОКИ) возросла в 2,4 раза больше по сравнению с 2000г. и составила 483,9 на 100 тыс.населения. Ведущим фактором в передаче заболеваний ОКИ остается пищевой фактор - до 75%. Заболеваемость ОКИ также напрямую связана с неудовлетворительным обеспечением населения питьевой водой.
Учитывая ухудшение эпидемиологической ситуации по холере и чуме, в 2001 году были приняты оперативные санитарно-гигиенические и противоэпидемические мероприятия, на эти цели выделено 10,1 млн.тенге. Проведено 7 тысяч исследований людей, проб воды и других объектов внешней среды. Приобретены диагностические препараты на сумму 3,8 млн.тенге. В результате принятых мер были локализованы и ликвидированы очаги заболевания холерой и чумой.
Благодаря своевременному и максимальному охвату вакцинацией населения области в 2001 году достигнуто стойкое снижение уровня заболеваемости вакциноуправляемыми инфекциями, в том числе вирусным гепатитом "А" в 2,3 раза. С целью дальнейшей стабилизации эпидситуации по вирусному гепатиту "А" приобретены вакцины на сумму 123 млн.тенге. Для усиления профилактических мероприятий против ОРВИ и гриппа приобретена вакцина "Ваксигрипп" на сумму 31,5 млн.тенге. Для эффективности контроля за вакцинацией детского населения закуплено 30 тыс. прививочных паспортов.
С начала 2002г. решается вопрос выделения средств и приобретения вакцины против вирусного гепатита "В". На укрепление материально-технической базы лабораторий санэпидслужбы области в текущем году выделено 23,0 млн.тенге.
Заболеваемость населения вирусным гепатитом "А" в 1 квартале 2002 года снизилась в 2,6 раза по сравнению с соответствующим периодом 2000г. и составила 32,83 на 100 тыс.населения. Заболеваемости гриппом за январь-март текущего года снизилась в 3,5 раза в сравнении с 1 кварталом 2000г.
В целях улучшения диагностики и профилактики инфекций, передающихся половым путем для областного кожвендиспансера приобретена современная лаборатория (ПЦР) на сумму 2,5 млн.тенге. Для предупреждения эпидемического распространения ВИЧ-инфекции среди инъекционных наркоманов открыт пункт доверия по обмену шприцов для наркопотребителей.

Формирование здорового образа жизни . В области проводится активная работа по формированию здорового образа жизни. В городах и районах области при поликлиниках открыты "Центры укрепления здоровья", на эти цели выделены дополнительные штаты из числа опытных врачей и среднего медперсонала. С целью обеспечения массовости Областным Центром проблем формирования здорового образа жизни (ОЦПФЗОЖ) совместно с управлением туризма и спорта, Центром молодежных инициатив и другими общественными организациями проводятся зрелищно-пропагандистские мероприятия.
При поликлиниках области функционирует 9 центров укрепления здоровья, которые являются филиалами ОЦ ПФ ЗОЖ и координируют работу по пропаганде здорового образа жизни. Во всех школах области внедрены программы "Валеология", 10 школ области работают по программе ВОЗ "Школы, способствующие укреплению здоровья" и Актауский университет им. Ш.Е.Есенова по программе "Здоровые университеты".
За 2001 год всего проведено 26,6 тыс.мероприятий по пропаганде здорового образа жизни, в которых приняли участие 153,3 тыс.человек, в том числе в сельской местности - 1,8 тыс.мероприятий (18,2 тыс.человек).
Немаловажное значение в становлении здорового образа жизни населения области кроме информационно-пропагандистской работы имеет развитие и укрепление материально-технической базы спорта, организация спортивно-массовых мероприятий. Всего за 2001г. в области проведено 333 массовых спортивных мероприятий, в том числе 108 - в сельской местности. Число принявших участие в мероприятиях составило 25246 человек, в том числе в сельской местности - 7527 человек.
Проведены крупномасштабные акции к всемирному Дню борьбы со СПИД, наркоманией, туберкулеза совместно с областным управлением образования, областным и городскими акиматами, наркодиспансером, тубдиспансером, СПИД-центром. Проводились фестиваль здоровья "Здоровый образ жизни - основа долголетия", месячники, декадники, дебаты, конкурсы рисунков, стихов, плакатов, встречи за круглым столом с населением, с учащимися школ, со студентами.
Подготовлен бильборд по здоровому образу жизни, СПИДу, видеоролик на местном материале по туберкулезу, наркомании, курению, организовывались выступления специалистов по радио, телевидению на страницах печати, проводилось анкетирование по СПИДу, курению, туберкулезу, наркомании.
В целях реализации Региональной программы борьбы с наркоманией и наркобизнесом в Мангистауской области на 2001-2002г.г., а также профилактики и злоупотребления наркотиками, формирования в сознании учащихся, неприятия наркотиков совместно с областным управлением образования, управлением внутренних дел в 2001 году проведена неделя "За жизнь без наркотиков". В акции участвовало 25 учебных заведений, В Тупкараганском районе состоялась молодежная конференция "Молодежь против наркотиков", в которой участвовало 350 человек. В июне 2001г. в Актауской городской поликлинике была проведена Акция, приуроченная к Международному Дню борьбы с наркоманией. Все эти мероприятия освещались в средствах массовой информации

Проблемы в сфере здравоохранения:
- неукомплектованность врачами и средним медицинским персоналом в сельских лечебно-профилактических организациях (СЛПО), что объясняется отсутствием жилья для работников бюджетной сферы и нежеланием молодых специалистов работать в районах.
- остается высоким уровень заболеваемости социально-значимыми болезнями, в частности туберкулезом (по данному показателю область занимает 3-е место по республике).

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003-2005 годы

Оказание медицинской и лекарственной помощи населению. В предстоящие годы основными приоритетами развития системы здравоохранения будут являться: снижение заболеваемости социально-значимыми болезнями, инвалидизации и смертности населения, в особенности детской; улучшение репродуктивного здоровья населения; улучшения качества медицинского обслуживания.
В 2003-2005 годах будет продолжена работа по доведению лечебно-профилактических организаций до требуемого минимального государственного стандарта. Ожидается рост количества самостоятельных амбулаторно-поликлинических организаций до 48 единиц (102,1% к 2002г.) в 2003 году за счет образования государственной СВА в с.Онды Мангистауского района.
В целях укрепления материально-технической базы организаций первичной медико-санитарной помощи планируется в 2003 году строительство нового здания для СВА в п.Сенек Каракиянского района, в 2004 году - строительство поликлиники на 150 посещений в смену в пос.Жетыбай, в 2005 году - строительство СВА с жильем для медработника в п.Отес Мангистауского района. Строительство новых зданий для вышеуказанных объектов необходимо, так как старые помещения находятся в аварийном состоянии и не подлежат капремонту.
Число больничных организаций также увеличится в 2003 году на 4 единицы в результате открытия 4-х Центров реабилитации (для детей-инвалидов, для женщин фертильного возраста и т.д.), и составит 35 единиц (112,9% к 2002г.), в том числе государственные - 33 единицы (113,8%).
В рамках региональной программы "Снижение младенческой и материнской смертности на 2001-2003 годы" в 2003 году планируется завершить строительство второго блока областного родильного дома, необходимого для временного размещения рожениц во время санитарной обработки основного блока.
По количеству фельдшерско-акушерских пунктов изменений не планируется. В 2003-2005 годах ожидается увеличение числа больничных коек на 235 единиц за счет 100 коек Центра реабилитации, увеличения коечной мощности областного противотуберкулезного диспансера на 80 коек, расширения подросткового отделения Областного наркологического диспансера на 25 коек и создания в СЛПУ отделения для принудительного лечения алкоголиков и женского отделения (30 коек).
С добавлением новых организаций здравоохранения и расширения прежних возрастет потребность в медицинских кадрах. Поэтому планируем увеличение численности врачей в 2003 году на 10,2% до 1299 человек, среднего медперсонала на 33,6% до 3897 человек, в 2005 году: численности врачей - до 1371 человек (116,3% к 2002г.), численности медперсонала - до 4113 человек (141%). Соответственно обеспеченность врачами на 10 тысяч населения возрастет в 2003 году до 37,5, средним медицинским персоналом - до 112,5.
Больше внимания будет уделено комплектации медицинскими кадрами организаций здравоохранения в сельской местности. Планируется строительство жилья для медработников, увеличение социальных льгот.
С целью улучшения лекарственного обслуживания в сельской местности, планируется открытие муниципальных аптек в районных центрах области. Число аптек возрастет к 2005 году до 106 единиц (108,2% к 2002г.) Предусматривается ежегодное увеличение финансирования расходов на здравоохранение до 3341,0 млн.тенге (120,5% к 2002г.).
В плане борьбы с туберкулезом будет продолжена работа по реформе противотуберкулезной службы, внедрению эффективных, рентабельных методов диагностики, профилактики и лечения.

Обеспечение санитарно-эпидемиологического благополучия. В 2002 году на обеспечение санитарно-эпидемиологического благополучия области планируется направить из местного бюджета 96,0 млн.тенге.
Для обеспечения санэпидблагополучия населения на предстоящие годы разработаны и утверждены следующие программы и планы мероприятий: "Профилактика йододефицитных расстройств среди населения Мангистауской области на 2002-2005 годы", "План мероприятий по профилактике и борьбе с вакциноуправляемыми инфекциями на 2002-2003 годы", "План противохолерных мероприятий на 2002 год", "Комплексный план мероприятий по профилактике и борьбе с карантинными и др. особо опасными инфекциями на 2002-2006 годы", Комплексный план мероприятий по борьбе с бешенством на 200-2005 годы" и другие.
С целью улучшения водообеспечения населенных пунктов области качественной питьевой водой в настоящий момент разрабатывается региональная программа "Питьевые воды" на 2003-2005 годы.
В 2003-2005 годах финансирование мероприятий, направленных на обеспечение санитарно-эпидемиологического благополучия в области из местного бюджета останется на уровне.

Формирование здорового образа жизни. На программу "Пропаганда здорового образа жизни на местном уровне" в 2002 году запланировано выделить 6,6 млн.тенге. В перспективе на 2003-2005 годах объем финансирования предусматривается сохранить, а при возможности увеличить.
Несмотря на проводимые мероприятия, направленные на развитие системы здравоохранения, улучшение медицинского обслуживания населения, остается высоким уровень заболеваемости туберкулезом, вирусным гепатитом и другими социально-значимыми болезнями. Остается высоким и показатель смертности населения, в том числе материнской и младенческой смертности. Сокращается средняя продолжительности жизни жителей региона.
Поэтому необходимо уделить должное внимание вопросу формирования здорового образа жизни, физически и духовно здоровой личности. Пропаганда ЗОЖ станет одним из основных инструментов профилактики, важным фактором непосредственно влияющим на эффективность лечебной, профилактической и санитарно-гигиенической работы.
В 2003-2005 годах областным центром по формированию здорового образа жизни планируется расширить внедрение проектов ВОЗ - школ, способствующих укреплению здоровья, здоровых рабочих мест. Будет проводится комплектация кадрами центров укрепления здоровья (ЦУЗ) и их оснащение, подготовка специалистов уровня первичной медико-санитарной помощи, педагогов и валеологов, обучение интерактивным методам медсестер областного противотуберкулезного диспансера и облдетской больницы.
В перспективе создание при ЦУЗах антитабачных центров, организация комплекса по формированию ЗОЖ с диагностическим центром, тренажерным залом для проведения мероприятий, сауной и столовой для здорового питания, залом для обучения различным методам релаксации.
В последующие годы должное внимание будет уделено развитию спорта, количество занимающихся спортом возрастет к 2005 году на 6,0% по сравнению с 2002 годом. Планируется увеличение сети спортивных сооружений и спортивных клубов, строительство новых объектов спорта.
Пропаганда здорового образа жизни будет способствовать улучшению здоровья населения региона в последующие годы.

Глава 13. Культура, туризм и спорт

1. АНАЛИЗ: 2000-2002 ГОДЫ

Культура. В 2000-2001 годах в сфере культуры наметились позитивные сдвиги. В 2000 году - год поддержки культуры была значительно улучшена материально-техническая база организаций культуры, расходы на развитие культуры из местного бюджета составили 455,7 млн.тенге.
Впервые, за последние годы был пополнен книжный фонд в библиотеках области на 6,5 млн.тенге, приобретены ценнейшие экспонаты для музеев на 1,2 млн.тенге. Была восстановлена деятельность 13-ти библиотек и 4-х клубных учреждений, закрытых в годы оптимизации.
В 2001 году продолжена работа по восстановлению сети культурных организаций, возобновили деятельность 6 клубных учреждений: 5 - в Бейнеуском районе и 1 сельский клуб в п.Сенек Мангистауского района. Объем финансирования сферы культуры из местного бюджета составил 316,4 млн.тенге. За 2001 год объем оказываемых платных услуг государственными учреждениями культуры составил - 16,5 млн.тенге.
Число культурных организаций по области в 2001 году составило 127 единиц, в том числе 121 - финансируемых из местного бюджета, 1 - республиканский музей-заповедник, 5 - частных культурно-досуговых организаций (3 КРЦ и 2 кинотеатра). В числе 126 организаций (без учета республиканского музея-заповедника) - 5 музейных учреждений, 57 библиотек, 64 культурно-досуговых организаций, из которых 33 - дома культуры, клубные учреждения и автоклубы, 1 театр кукол, Областной центр научно-методической и культурно-досуговой деятельности, 8 кинотеатров и киноустановок, 1 филармония, 1 реставрация, кинопрокат и 13 народных коллективов, а также 5 частных заведений.
Количество государственных архивных организаций в 2001 году составило 7 единиц, все из них содержатся за счет местного бюджета.
Среднесуточный объем государственного заказа телевещания за 2001 год составил 13 часов, радиовещания - 15 часов.
В проекте индикативного плана на 2002 год планируется увеличение количества клубных учреждений на 2 единицы за счет строительства Дома культуры в п.Жетыбай Каракиянского района, на эти цели из местного бюджета выделено 58,8 млн.тенге, и открытия сельского клуба в с.Шебир Мангистауского района.
Кроме того, в соответствии с Постановлением акима области N76 от 3.04.02г. открывается музыкально-драматический театр в г.Актау, из местного бюджета выделено 435,0 млн.тенге на строительство и реконструкцию здания, а также библиотека в п.Баутино Тупкараганского района в приспособленном помещении.
Общее количество организаций культуры возрастет в 2002 году до 131 единицы, в том числе финансируемых из местного бюджета - до 126 единиц. В 2002 году музей-заповедник передан на местный бюджет. Объем платных услуг, оказываемых государственными организациями культуры - 17,3 млн.тенге.
Число архивных организаций останется без изменения, объем оказываемых ими платных услуг составит в 2002 году 1,055 млн.тенге.

Спорт. Физическая культура и спорт в Мангистауской области в настоящее время набирает темпы развития и остается популярными среди населения.
Количество спортивных сооружений по области в 2000 году составило 278 единиц, за 2001 год их число увеличилось до 325 единиц за счет открытия одной детско-юношеской спортивной школы (ДЮСШ) в п.Шетпе Мангистауского района, футбольного поля и комплексных площадок в г.Форт-Шевченко, пос.Аташ и п.Баутино Тупкараганского района за счет средств Аджип ККО, строительства теннисных кортов и других спортивных площадок.
Число ДЮСШ возросло в 2001 году до 12 единиц, число детей, посещающих ДЮСШ - до 5,1 тыс. человек. Количество спортивных клубов - 4 единицы, количество федераций по различным видам спорта - 22 единицы. Число людей, занимающихся спортом, составило 25,4 тыс.человек.
С 2001 года принята и реализуется "Комплексная программа развития физической культуры и спорта по Мангистауской области на 2001-2005 годы".
В 2002 году планируется открыть Центр Олимпийской подготовки, в котором будут заниматься 12 тыс.человек. Планируется открытие двух подростковых клубов в г.Актау. Число спортивных сооружений останется пока без изменений.

Туризм. В области ведется активная работа по развитию туризма. В 2000 году получили лицензию 8 туристических фирм. Турфирмами разработаны 27 внутриобластных маршрутов для иностранных граждан и соотечественников, 20 международных туристических маршрутов для выезда граждан Республики Казахстан в дальнее и ближнее зарубежье.
В соответствии с Государственной программой "Возрождение исторических центров Шелкового Пути, сохранение и преемственное развитие культурного наследия тюркоязычных государств, создание инфраструктуры туризма" в 2000 году к 250-летию со дня рождения великого суфия Бекет-Ата была завершена реставрация подземной мечети "Бекет-Ата" за счет средств республиканского бюджета в объеме 41,0 млн. тенге и спонсорской поддержки предприятий и организаций. На средства спонсоров построена также мечеть и гостиница для приема паломников.
Кроме того завершена реставрация водостока и строительство дороги к колодцу подземной мечети "Шопан-Ата", на что израсходовано 2,7 млн. тенге, построена мечеть.
С 2001 года принята и реализуется "Комплексная программа развития туризма в Мангистауской области на 2001-2005 годы". Из бюджета области в 2001 году было выделено 12,6 млн.тенге на реставрацию и консервацию сохранившейся стены Новопетровского укрепления г.Форт-Шевченко, на составление проектно-сметной документации и начало реставрационных работ культово-погребального комплекса "Караман-Ата".
В 2001 году проведена республиканская ярмарка туристско-экскурсионных и сопутствующих услуг "Весна - 2001", в конце 2002 года планируется проведение ярмарки "Зима - 2002".
На II Казахстанской Международной выставке "KITF - 2002", состоявшейся в марте т.г. в г.Астане, экспозиция Мангистауской области награждена сертификатом благодарности.
В 2002 году получили лицензию и действуют 5 туристских фирм. По оценке 2002 года инвестиции в туризм из местного бюджета составят 4,4 млн.тенге, в 1 квартале текущего года использовано 1,8 млн.тенге.

Несмотря на принятые позитивные сдвиги в развитии культуры, спорта и туризма, существуют следующие проблемы:
- недостаток объектов культуры и спорта в сельской местности;
- слабая оснащенность сельских клубов и библиотек;
- недостаток средств на восстановление памятников архитектуры;
- высокая плата посещения спортивных секций, музыкальных школ;
- низкая обеспеченность квалифицированными кадрами и отсутствие жилья для молодых специалистов в районах области.

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003-2005 ГОДЫ

Основной целью развития культуры и спорта должно стать укрепление материально-технической базы и расширение сети культурных и спортивных организаций, обновление книжного фонда в библиотеках, в особенности в сельской местности, формирование физически и духовно здоровой личности.
На ближайшие годы предусмотрен капитальный ремонт спортивных залов и спортивных площадок в большинстве школ области. Планируется расширение бесплатных спортивных секций, дворовых клубов и оказание помощи детям из малообеспеченных семей в развитии творческих талантов. В соответствии с молодежной программой предусматривается трудоустройство молодых специалистов, обеспечение их жильем.

Культура. В 2003-2005 годах планируется расширить сеть организаций культуры на 6 единиц за счет открытия: в 2003 году - библиотеки в г.Актау и автоклуба в Мангистауском районе, в 2004 году - автоклуба в Мангистауском районе, в 2005 году - Дома культуры в п.Баутино Тупкараганского района, библиотеки в г.Актау и автоклуба в Мангистауском районе.
Соответственно количество организаций культуры возрастет в 2005 году до 137 единиц (104,6% к 2002г.), в том числе государственных - до 132 единиц, из них библиотек - до 60 единиц (103,4% к 2002г.), культурно-досуговых организаций - до 71 единиц (106% к 2002г.). Планируется открытие одной государственной архивной организации в 2004 году.
Объем оказываемых платных услуг учреждениями культуры увеличится до 54,2 млн.тенге (115,6% к 2002г.), архивными учреждениями - до 1,520 млн.тенге (144,1% к 2002г.).
Среднесуточный объем государственного заказа телевещания увеличится в 2005 году до 15 часов (115,4% к 2001 году), радиовещания - до 18 часов (120,0% к 2001 году).
Средства на восстановление и содержание новых объектов культуры будут изыскиваться из городских и районных бюджетов, дополнительных источников, привлекаться спонсорская помощь.

Спорт. Реализация программных мероприятий по развитию спорта будет продолжена. В 2003 году число спортивных сооружений увеличится на две единицы за счет открытия спортивного комплекса с боулинг-клубом в г.Форт-Шевченко Тупкараганского района за счет спонсорских средств и восстановления спортивной площадки в г.Актау за счет средств городского бюджета. Кроме того, планируется открытие спортивного клуба бокса и двух подростковых клубов по интересам в г.Актау.
На 2004 году намечается строительство спорткомплекса в черте г.Актау за счет средств городского бюджета, открытие дворовых клубов в г.Жанаозен и г.Актау, федерации по спортивной гимнастике. На базе спорткомплекса "Мунайши" за счет средств местного бюджета планируется открытие ДЮСШ по игровым видам спорта в г.Актау, количество занимающихся в ДЮСШ увеличится в 2005 году до 6,0 тыс.человек (115,4% к 2002 г.).
В 2005 году планируется строительство спортивной площадки в г.Жанаозен за счет спонсорских средств и площадки для пляжного волейбола в г.Актау из внебюджетных средств, открытие клуба волейбола, двух дворовых клубов в г.Актау, федерации по пулевой стрельбе.
Количество занимающихся спортом возрастет в 2005 году до 27,0 тыс.человек (105,9% к 2002г.).
Федерации, спортивные и дворовые клубы являются общественными негосударственными объединениями, средства на их содержание не предусматриваются.

Туризм. На 2003-2005 годы ориентировочно планируется выделить из местного бюджета на развитие туризма в области 17,0 млн.тенге: в 2003 году - 5,0 млн.тенге, в 2004 и 2005 годах - по 6,0 млн.тенге. Кроме того, для реализации государственной программы "Возрождение исторических центров Шелкового пути, сохранение и преемственное развитие культурного наследия тюркоязычных государств, создание инфраструктуры туризма" предусматривается выделить в 2003 году - 18,0 млн.тенге, в 2004 г. - 25,0 млн.тенге, в 2005 г. - 31,0 млн.тенге.
Расширяются внутриобластные туристические маршруты. Планируется введение, как минимум, 5-ти новых маршрутов по экотуризму ("Предгорье Каратау", "Мыс Тупкараган", Впадина Карагие и др.).
Для развития туризма важное значение играет повышение имиджа Мангистауской области. Планируется участие в Международных выставках в Берлине (Германия) и Ташкенте (Узбекистан).

Глава 14. Охрана окружающей среды и управление природными ресурсами

1. АНАЛИЗ 2000 - 2002 ГОДЫ

Состояние окружающей среды. Экологическая ситуация региона крайне сложная и усугубляется недостатком естественных источников питьевой воды, повышением уровня загазованности атмосферного воздуха в черте города из-за увеличивающегося количества автотранспорта, наличия разработанных и недействующих урановых рудников, увеличивающимися объемами работ в нефтедобывающей отрасли. Кроме того, ситуация усугубляется резкоконтинентальным, крайне засушливым климатом, недостатком осадков, которые не превышают 150 мм в год.
Для области характерны сильные бури и ветры со скоростью до 25-32 м/сек, в результате которых повсеместно происходит превышение предельно-допустимых концентраций (ПДК) по неорганической пыли в десятки раз. В области ежегодно более 100 дней фиксируется превышение ПДК по пыли/дней.
Наиболее серьезную угрозу для региона представляет хранилище ураносодержащих отходов химического производства "Кошкар - Ата", расположенное в непосредственной близости от областного центра и прибрежной зоны Каспийского моря.
Снижение уровня жидкой фазы хвостохранилища из-за остановки предприятий химкомплекса, сточные воды которых использовались для увлажнения поверхности хвостохранилища, привели к образованию оголенных пляжей, подверженных пылению при скорости ветра более 8-10 м/с. Пыль, поднимаемая с этих участков, относится на территории близлежащих населенных пунктов, подвергая заражению радиоактивной пылью население.
При такой сложившейся ситуации, в области отсутствуют посты наблюдения за загрязнением окружающей среды, кроме единственного поста наблюдения Актауского РГП "Казгидромет" который не имеет аттестованную лабораторию.
Отсутствие материально-технической базы и недостаточное финансирование не позволяют проводить и мониторинг окружающей среды.
В 2000 году за счет средств местного бюджета в объеме 23,5 млн. тенге, в целях разработки комплекса мероприятий по снижению степени опасного воздействия хвостохранилища "Кошкар- Ата" на экологию региона, проводился мониторинг по определению значений максимальных приземных концентраций и расстояний достижения влияния хвостохранилища на окружающую среду. Проведена путем засыпки радиоактивно зараженных площадей техническая рекультивация участков земли общей площадью 35,4 га, в том числе 8,6 га хвостохранилища "Кошкар - Ата", на сумму 28,8 млн. тенге.
Предприятиями всех форм собственности на охрану окружающей среды и рациональное использование природных ресурсов в отчетном году было направлено 1963, 1 млн. тенге, из них иностранными компаниями - 119, 7 млн. тенге или 6% от общего объема использованных средств.
За 2001 год природопользователями области реализовано природоохранных мероприятий на сумму 5120,3 млн. тенге, за счет местного бюджета 34,0 млн. тенге.
Были проведены мониторинг исследований состава грунтов и донных отложений на х/х Кошкар- Ата - 4,2 млн. тенге, ликвидация стихийных свалок на сумму 15,9 млн. тенге, обследование самоизливающихся скважин в объеме на 2,0 млн. тенге по стабилизации уровня хвостохранилища " Кошкар-Ата" и мероприятия по сохранению численности сайгаков и ценных пород рыб.

В 2002 году предусмотрено из местного бюджетав размере 135 млн. тенге для реализации на приоритетные природоохранные мероприятия, из них более половины суммы будет направляться для решения экологических проблем на х/х "Кошкар-Ата", т.к. дальнейшее пыление солей оголенных пляжей в состав которых входит вся таблица Менделеева, включая бериллий, является наиболее.
Состояние природных ресурсов. Одним из главных природных богатств региона является Каспийское море - единственный источник питьевой воды для областного центра г. Актау и близлежащих населенных пунктов. Одновременно в Каспийском море функционирует Морской порт Актау морские ворота Республики Казахстан, через которые осуществляются международные перевозки различных грузов. Через порт Актау идет основной транзитный грузопоток республики, осуществляется перевалка генеральных, навалочных и грузов в контейнерах и перевалка нефти и нефтепродуктов до 8,0 млн. тонн в год.
Вместе с тем, в области отсутствует экологический контроль за состоянием акватория Каспийского моря и уровня разлива нефти и нефтепродуктов при их транспортировке.

Земля Общая площадь земли по области составляет 165 тыс. кв. км, из них площади замазученных земель составляют 1153,4 га, количество амбаров с нефтью 495 шт., объем нефти в амбарах 322,5 тыс. тонн. По предварительным обследованиям по состоянию на 01.01 02.г. на организованных полигонах и хранилищах скопилось 60,2 млн. тонн отходов производства и потребления.

Воздух. В связи с интенсивным развитием нефтедобывающих месторождений, сжигания газов факелов, образование нефтяных амбаров из года в год ухудшает атмосферу окружающей среды. Вместе с тем оценка качества и степени загрязнения атмосферного воздуха в целом по области не осуществляется в связи с отсутствием постов наблюдения за загрязнением окружающей среды, что не позволяет обеспечивать постоянное проведение производственного мониторинга.

2. ПЕРСПЕКТИВЫ: 2003-2005 Г.Г.

Охрана окружающей среды.

Управление природными ресурсами

Состояние окружающей среды в области оценивается как неудовлетворительное. Интенсивная разработка нефтегазовых месторождений на суше, проведение нефтяных операции на акватории Каспийского моря, накопление промышленных и бытовых отходов, дефицит естественных источников питьевой воды значительно усиливают факторы, негативно влияющие на здоровье населения региона. Наблюдается прогрессирующий рост онкозаболеваний, высокий процент заболеваемости туберкулезом, рост числа детской смертности.
В связи с длительным простоем производства химической промышленности, особую угрозу представляет хвостохранилище "Кошкар-Ата", содержащее более 350,0 млн. тонн отходов, в состав которой входит вся таблица Менделеева, расположенное в 7 км от областного центра и прибережной зоны Каспийского моря.
По всему региону на настоящий момент сжигается около 100 млн. м ³ попутного газа. Для уменьшения выбросов в атмосферный воздух до 2005 года планируется перевести все факела нефтегазового комплекса региона на бездымный режим горения, что сокращает выбросы загрязняющих веществ в атмосферу до 60 раз.
Только для решения экологических проблем, связанных с хвостохранилищем "Кошкар-Ата", требуется более 10,0 млрд. тенге. В связи с этим на период 2003-2005 годы планируется привлечение средств на выполнение мероприятий, направленные на уменьшение экологической нагрузки на окружающую природную среду в 5 раза больше по сравнению с 2002 годом.
Средства будут направлены на следующие основные природоохранные мероприятия:
1. Проведение постоянного Государственного мониторинга в районе хвостохранилища "Кошкар-Ата", на акватории Каспийского моря (вода, воздух, земля);
2.Проведение постоянного Государственного мониторинга за состоянием подземных вод хвостохранилища "Кошкар-Ата" и определение ареала загрязнения по всему периметру хвостохранилища.
3. Обеспечить завершение разработки проекта реконструкции, консервации и рекультивации хвостохранилища "Кошкар-Ата" ( 2003 - 2004 г.г. ).
4. Обеспечить стабилизацию уровня хвостохранилища на отметке 267 м. до 2005года
5. До 2005 года завершить ликвидацию саморазливающихся бесхозных скважин.
6. Завершить инвентаризацию промышленных отходов всех видов и горных отвалов в 2003 году.
7. Завершить работы по экологическому районированию в 2003 году.
8. Обеспечить исследования влияния последствий ядерных взрывов на Плато Устюрт на подземные воды и окружающую среду до 2005 года.
9. К 2005 году все сжигающие факела нефтегазового комплекса региона перевести на бездымный режим горения.

Глава 15. Региональные программы как механизм реализации индикативного плана области

Перечень действующих и разрабатываемых региональных программ прилагается.

14. ПЕРЕЧЕНЬ ДЕЙСТВУЮЩИХ И РАЗРАБАТЫВАЕМЫХ РЕГИОНАЛЬНЫХ ПРОГРАММ

п/п	Наименование программы	Цель программы	Период реализации	Ответственные исполнители	Предполагаемые расходы	Источник финанс-я	Примечание
1	2	3	4	5	6	7	8
14.1 Перечень действующих программ
Госуправление
14.1.1.	Региональная программа приватизации и управления госимуществом коммунальной собствености	Увеличение доходов местного бюджета за счет неналоговых поступлений от использования госимущества, использования имущества коммунальной собственности в качестве инструмента привлечения инвестиций в экономику области	2001-2003	ДУКС	-	-	Реш-е областн. маслихата от 20.06.01г
Транспорт
14.1.2.	Региональная программа развития автомобильных дорог общего пользования	Определение единой политики в дорожной отрасли, направленной на восстановление до уровня, соответствующего современным стандартам, существующей сети автодорог и строительство новых автодорог	2001-2005	ОУЭПиТ, ГКП "МКИ"	4065	СОБ	Реш-е областн. маслихата от 20.06.01г
Жилищная политика
14.1.3	Региональная программа капитального ремонта ветхого жилья и сноса аварийных жилых	Определение единой жилищной политики, направленной на сохранение жилого фонда и доведение состояния жилья до уровня, соответствующего требованиям санитарных норм	2001-2005	Акимы городов и районов ОУпоЧС, ОУА	1410	СОБ и МБ	Реш-ие областн. маслихата от 20.06.01г
Промышленность
14.1.4	Региональная программа развития промышлен-ти строительных материалов, изделий	Увеличение объема выпускаемой продукции, ассортимента и номенклатуры строительных материалов, расширение рынков сбыта	2001-2005	ТОО"Ағаштасасфальт", ОАО"Улутас", ТОО"АТК",ТОО "УПП", АО "Темиртас", ОУЭПиТ, ОУпоПМП, КпоДС	17326	МБ и ИИ	Утверждено зам.акима области 11.04.01г
14.1.5	Региональная программа "Качество"	Улучшение качества товаров, работ и услуг и внедрение систем качесвта на предприятиях региона	2002-2003	МФ ОАО "НаЦЭкС,ОУпоГН,ОУЭПиТ	-	СС	Реш-ие областн. маслихата от 12.04.02г
Социальная защита и борьба с бедностью и безработицей
14.1.6	Региональная программа по борьбе с бедностью и безработицей	Обеспечение наиболее полной занятости населения и снижения уровня бедности	2000-2002	ОУТиСЗН,акимы городов и районов	1700	МБ и СП	реш-ие областн. маслихата от 7.04.00г
14.1.7	Региональная программа реабилитации инвалидов 2002-2005 гг.	Создание ситемы реабилитации инвалидов, создание условий для обеспечения независимого образа жизни, снижение уровня инвалидности	2002-2005	ОУТиСЗН	344,91	МБ и спонсоры	реш-ие областн. маслихата от 12.04.02г
Правопорядок
14.1.8	Региональная программа борьбы с преступностью в Мангистауской области 2001-2002 гг.	Повышение эффективности борьбы с преступностью, усиление боьбы с ее организов. формами и коррупцией, наркопреступн-ью проявлениями терроризма и религиозного экстремизма	2001-2002	УВД и руктурные подразделения акима области	66	МБ	реш-ие областн. маслихата от 28.03.01г
14.1.9	Региональная программа борьбы с коррупцией в области на 2001-2005гг.	Реализация госпрограммы борьбы с коррупцией на 2001-2005гг. на региональном уровне и создание комплекса эффективных мер борьбы с коррупцией на территории области	2001-2005	УВД и структурные подразделения акима области	-	МБ	реш-ие областн. маслихата от 13.07.01г
14.1.10	Предупреждение правонар. и антиоб- щественных действий 2001-2002гг.	Предупреждение правонарушений и антиобщест- венных действий несовершенолет-х создание необходимых условий для повышения правовой грамотности несовершенолет-х	2001-2002	УВД и струтурные подразделения акима области	-	МБ	реш-ие областн. маслихата от 28.03.01г
14.1.11	Региональная программа борьбы с наркоманией и наркобизнесом на 2001-2002гг.	Создать основные звенья системы эффективного противодействия дальнейшему распространению наркомании и наркобизнеса на территории обл.	2001-2002	УВД и струтурные подразделения акима области	-	МБ	реш-ие областн. маслихата от 19.12.00г
Здравоохранение
14.1.12	Региональная программа совершенствования системы здравоохранения на 2001-2003гг.	Определение еди- ной политики в совершенствов-ии системы здравоохранения области. Создание Региональных программ по приоритетным направлениям и их финансир-ние. Кадр. политика, направленная на повышение квалификации медработников всех уровней	2001-2003	ОУЗ, акимы городов и районов	8116,5	МБ	реш-ие областн. маслихата от 20.06.00г
Образование
14.1.13	Региональная программа развития системы образования	Скоординировать деятельность субъектов образовательного пространства области, создать единое направление для достижение общих целей	2001-2005	ОУО,организац. образования, структурные подраздения акима области районов	12500	МБ и спонсоры	реш-ие областн. маслихата от 20.06.00г
Туризм
14.1.14	Комплексная программа развития туризма на 2001-2005гг.	Создание благоприятных условий для дальнейшего целенаправленного развития туристкой отрасли в области	2001-2005	ОУСиФК и структурные подразделения акима области	146,4	МБ и спонсоры	реш-ие областн. маслихата от 20.06.00г
Физическая культура и спорт
14.1.15	Комплексная программа развития туризма на 2001-2005 годы	Реализация ЗРК "О физической культуре и спорте"	2001-2005	ОУСиФК и структурные подразделения акима области	2360,9	МБ и спонсоры	Проток. заседание Правит.РК от 6.08.00г 21, реш. облмаслих от 20.06.01г
Сельское хозяйство
14.1.16	Региональная программа по социально-экономическому развитию села	Решение актуальных задач развития с/х, изменение положения в аграрном секторе экономики	2000-2005	Облуправление с/х	787,1	МБ и спонсоры	реш-ие областн. маслихата от 1.06.00г
Развитие предпринимательства
14.1.17	Программа развития и поддержки предпринимательства на 2001-2002 гг.	Увеличение занятости трудоспособного населения, нара- щивание объемов производства, а также формиров-е "среднего" класса общества	2001-2002	Обуправление поддержки предпринимат.,акимы городов районов	-	МБ, СП, МФИ	реш-ие областн. маслихата от 28.03.01г
14.2 Перечень разрабатываемых программ
Промышленность
14.2.1	Программа индустриального развития области до 2010 года	Обеспечение устойчивого промышленного роста, создание конкуренто-способного промышленного комплекса	до 2010 года	ОУЭПиТ,крупные предпр. нефтегазодобыв химической отрасл.	-		Проток. решение совещания Премьер- Министра РК
Наука и техника
14.2.2	Программа иновационого развития области	Создание благоприятных условий для разв-я экономики региона на основе использования достижений НТП, поэтапное замещение сырьевой составляющей в ВРП области на высокотехнологичную экспортную продукцию	2001-2005	ОУЭПиТ,крупные предпр.нефтегазодобыв химической отрасл.	-	ССИД МБ, КР, ИК
Водообеспечение
14.2.3	Региональная программа "Питьевые воды"	Обеспечение населения области питьевой водой в необходимом количестве и гарантированного качества	2003-2010	ОУЭПиТ, акимы городов районовпредпр.области	-	МБ, СС, заемные средства	Республ. программа "Питьевые воды",утв пост.ПравРК от N93 23.01.02г
СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА И БОРЬБА С БЕДНОСТЬЮ И БЕЗРАБОТИЦЕЙ
14.2.4	Региональная программа по снижению бедности	Определить меры по борьбе с бедностью и безработицей	2003-2005	ОУТиСЗН акимы городов районов	-	МБ, СС и заемные средства	соотв. с проток. совещ. у зам.Премьер-Министра РК от 6.03.02г. И-295
14.2.5	Региональная программа занятости населения на 2003-2005 годы	Осуществление активной политики занятости и снижения уровня безработицы	2003-2005	ОУТиСЗН акимы городов районов	-	МБ, СС и заемные средства	ЗРК от 23.01.01г N 149-11, Протокол совещ.от 22.05.02г 24-4/2065
Сельское хозяйство
14.2.6	Региональная программа	Решение актуальных задач развития с/х, изменение положения в аграрном секторе экономики	2003-2005	облуправление с/х	-	МБ, Спонсоры и СП	Послание Президента РК от 29.04.02г
Развитие малых городов с депресивной экономикой
14.2.7	Региональная программа развития малых городов с депресивной экономикой	Реализация мер по развитию малых городов с депрессивной экономикой		Акимы городов	-	МБ, РБ, СП, заемные средства	протокол заседания у зам. Премьер- Министра 16.05.02гN11-7/И-178
Развитие предпринимательства
14.2.8	Программа развития и поддержки предпринимательства на 2003-2005гг.	Увеличение занятости трудоспособного населения, наращивание	2003-2005	облупр. поддерж предпринимат., акимы городов райнов	-	МБ, СП, МФИ	ст.6 ЗРК от 19.06.97г N131-1
Правопорядок
14.2.9	Региональная программа с преступностью на 2003-2005гг.	Повышение эффективности борьбы с преступностью, усиление борьбы с ее организов. формами и коорупцией, наркопреступн-ю, проявлениями терроризма и религиозного экстремизма	2003-2005	УВД и структурные позразделения акима области	-	МБ, спонсоры
14.2.10	Региональная программа борьбы с наркоманией и наркобизнесом на 2003-2005гг.	Создать основные системы эффективного противодействия дальнейшему распространению наркомании и наркобизнеса на	2003-2005	УВД и структурные подразделения акима области	-	МБ
Молодежная политика
14.2.11	Региональная программа	Реализация социально-ориентированной молодежной политики	2003-2005	областные,городские и район. акиматы	-	МБ, спонсоры

ДУКС - Департамент по управлению коммунальной собственностью по Мангистауской области
СОБ - средства областного бюджета
МБ - местный бюджет
РБ - республиканский бюджет
СС - собственные средства
СП - средства предприятий
ИИ - иностранные инвестиции
ССИД - средства субъектов инновационной деятельности
КР - кредитные ресурсы
ИК - иностранный капитал
МФИ - международные финансовые институты
ОУЭПиТ - областное управление экономики, промышленности и торговли
ГКП "МКИ" - государственное коммунальное предприятие "МангистауКурылысИнвест"
ОУпоЧС - областное управление по ЧС
ОУА - областное управление архитектуры
КпоДС - комитет по делам строительства
ОУпоПМП - областное управление по поддержке малого предпринимательства
ОУпоГН - областное управление по госнадзору
ОУТиСЗН - областное управление труда и социальной защиты населения
ОУО - областное управление образования
ОУСиФК - областное управление спорта и физической культуры