Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсаттағы объектілерді анықтау, жасау және пайдалану қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2013 жылғы 27 тамыздағы № 258-ө бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 01 қазанда № 8751 тіркелді.

Ескерту. Бұйрықтың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 29.01.2018 № 47 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі Орман кодексінің 77-бабының 2-1-тармағына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді анықтау, жасау және пайдалану қағидалары бекітілсін.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 29.01.2018 № 47 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2. Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті (Қ. Ж. Үстеміров) заңнамада белгіленген тәртіппен осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін және бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күннен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр

Н. Қаппаров

Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2013 жылғы 27 шілдедегі № 258-ө бұйрығымен бекітілген

Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді анықтау, жасау және пайдалану қағидалары

Ескерту. Қағиданың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 29.01.2018 № 47 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

Ескерту. 1-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 29.01.2018 № 47 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді анықтау, жасау және пайдалану қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі Орман кодексі 77-бабының 2-1-тармағына сәйкес әзірленді және мемлекеттік орман қоры учаскелерінде селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді анықтау, жасау және пайдалану тәртібін айқындайды.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 29.01.2018 № 47 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2. Осы Ережеде пайдаланылатын негізгі ұғымдар:

1) артықшылығы бар екпелер - орман өсірудің белгілі бір жағдайларында өнімділігі жоғары және тұрақты екпелер;

2) бірінші реттің (ұрпақтың) орман тұқымдары плантациялары - отырғызу кезінде бастапқы материал ретінде фенотиптік белгілері бойынша сұрыптап алынған аналықтар (артықшылығы бар ағаштар) пайдаланылатын орман тұқымдары плантациялары;

3) вегетативтік жолмен отырғызылған орман тұқымдары плантациялары - вегетативтік жолмен алынған материалды пайдаланып отырғызылатын орман тұқымдары плантациялары;

4) екінші реттің (ұрпақтың) орман тұқымдары плантациялары - комбинациялық қабілеті тексерілген бастапқы материалды пайдалану негізінде құрылатын орман тұқымдары плантациялары;

5) интродуценттер - олар бұдан бұрын өсіп-өнбеген орман өсіру ауданына өсірілген өсімдіктер;

6) клон - вегетативтік көбейту жолымен бір бастапқы дарақтан немесе апомиктикалық құрылымнан алынған және генотипі бірдей барлық ұрпақтардың жиынтығы (рамет);

7) клондық орман тұқымдары плантациялары - артықшылығы бар немесе элиталық ағаштардың вегетативтік ұрпағын (клондарын) пайдаланып құрылатын орман тұқымдары плантациялары;

8) орман бонитеті - орман өнімділігінің көрсеткіші. Өсіп-өну жағдайларына байланысты және басты тұқым ағаштарының орташа биіктігі мен орташа жасы бойынша айқындалады;

9) орман тұқымы плантациясы (бұдан әрі - ОТП) - берілген тұқым қуалаушылық қасиеттері және себу сапасы жоғары сорттық, элиталық немесе будан тұқымдарын жүйелі түрде (ұзақ уақыт бойы) алуға арналған артықшылығы бар ағаштардың тұқымды, немесе вегетативтік ұрпағы болып табылатын өсімдіктердің арнаулы генетикалық схема бойынша отырғызылып, қолдан өсірілген екпесі;

10) плантацияларды оқшаулау - ОТП-ның негізінен табиғи екпелерден қажетсіз тозаңмен тозаңдану процесіне жол бермейтін жағдайлар;

11) тұқым сеуіп өсірілген ОТП - отырғызу кезінде аналықтардың бақыланатын тозаңдануынан (сибстар) немесе еркін тозаңданудан (жартылай сибстар) алынған тұқымдар пайдаланылатын плантациялар;

12) тұрақты орман тұқымы учаскесі (бұдан әрі - ТОТУ) - осы орман өсіру жағдайларында ұзақ уақыт бойы тұқым алуға арналған артықшылығы бар екпелерде, тұқым плантацияларында артықшылығы бар ағаштардан дайындалған тұқымдардан өсірілген, егілген немесе отырғызылған көшеттерден жасалған жоғары өнімді табиғи түрдегі немесе орман дақылдары екпелерінің қалыптасқан учаскелері.

3. Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді құруды ормандарды молықтыру және орман өсіру үшін тұқымдар мен көшет материалы жөніндегі қажеттілікке сәйкес, орман селекциясы мен тұқым шаруашылығы саласындағы мамандандырылған ұйымдармен (бұдан әрі - мамандандырылған ұйым) жүзеге асырылады.

4. Мемлекеттік орман қоры учаскелеріндегі тұрақты орман тұқымдары базасы келесі селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді қамтиды:

1) орман тұқымдары плантациялары;

2) тұрақты орман тұқымдары учаскелері;

3) артықшылығы бар екпелер;

5. Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді анықтау мен құруға арналған өлшемдер орман өсетін аймаққа, орманның өсу жағдайларының тұрпатына, орман өсімдіктерінің жекелеген түрлерінің биологиялық ерекшеліктеріне, олардың жасы мен жай-күйіне, сондай-ақ оларды анықтау мен құру мақсаттарына байланысты.

6. Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді қалыптастыру, мемлекеттік орман қоры учаскелерінде оларды пайдалану режимі осы салада маманданатын орман орналастыру, жобалау-іздестіру және ғылыми ұйымдар әзірлеген, мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткен жобалармен айқындалады. Осы жобаларды іске асыруды мемлекеттік орман иеленушілер жүзеге асырады.

2-тарау. Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді анықтау және жасау тәртібі

Ескерту. 2-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 29.01.2018 № 47 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Параграф 1. Орман тұқымдары плантациялары

7. ОТП үш санатқа: бірінші реттегі, генетикалық құндылығы жоғары және екінші реттегі ОТП-ға бөлінеді.

8. Бастапқы материалды көбейту тәсілі бойынша ОТП вегетативтік жолмен отырғызылған (клондық), оның ішінде артықшылығы бар ағаштардың түйнектерін жас шыбықтарға телу арқылы алынатын телімдік және аналық ағаштардың тамырланған бөліктерін отырғызу арқылы алынатын өз тамыры бар ОТП және тұқым сеуіп өсірілген (тұқымдастар) немесе артықшылығы бар ағаштардың тұқымынан өсірілген екпелер (көшеттер) отырғызу арқылы немесе осы ағаштардың тұқымын себу арқылы құрылатын ОТП болып бөлінеді.

9. ОТП отырғызу тәсілін таңдау жобаларда ағаш тұқымының биологиялық ерекшеліктеріне, орманның өсу жағдайларына және өңірдегі орман шаруашылығын жүргізудің қарқындылығына сәйкес айқындалады.

10. Селекция мақсаттарын басшылыққа ала отырып, бірінші реттегі ОТП-да бір немесе бірнеше селекцияланатын белгілері бойынша іріктеп алынған артықшылығы бар ағаштардың ұрпағы топтастырылады.

11. ОТП-да осы орман тұқымдары ауданының бір немесе бірнеше таралымдарының артықшылықтары бар ағаштарының ұрпағы шоғырландырылады. Тұқымдарды пайдалану өңірін кеңейту мақсатында көршілес орман тұқымдары аудандарының артықшылықтары бар ағаштарының ұрпақтарымен, ал интродуценттер үшін - көршілес орман өсетін аудандардың артықшылықтары бар ағаштарының ұрпақтарымен ОТП құрылады.

12. Бұл жеміс беруін күшейтуге және тұқымдардың пісуін жақсартуға жәрдемдесетін болса, орман тұқымын аудандастыруды кеңейту мақсатында табиғи таралу аймағынан тыс жерлерде ОТП құру үшін клондардың (тұқымдастардың) орнын ауыстыру жүзеге асырылады. Осындай ОТП тұқымдары бастапқы артықшылығы бар ағаштар өскен аудан үшін орман тұқымдарын аудандастыруға сәйкес пайдаланылады.

13. Тау жағдайларында ОТП биіктік белдеулері немесе таралымдары, артықшылығы бар ағаштар өсетін жерлер бойынша немесе артықшылығы бар ағаштар өсетін жерлермен салыстырғанда биіктігі шамалы жерлерде отырғызылады.

14. ОТП-да орналастыру үшін ағаштар іріктеп алу осы ағаштар өсетін жерлердің жағдайлары тұрпаттарын немесе тұрпаттары топтарын ескере отырып өткізіледі. Фенологиялық бейнесі байқалатын ағаш тұқымдары үшін (қарағай, шырша, қайың, сексеуіл) ОТП отырғызу ерте және кеш қалыптасатын бейнелерімен бөлек жүзеге асырылады.

15. ОТП-дағы артықшылығы бар ағаштар клондарының өкілдігі тұқымдық ұрпақта табиғи таралымдардың генотиптік сан алуандығын сақтауды, түр ішіндегі будандастыруды барынша азайтуды және селекцияланатын нышандардың барынша байқалуы қамтамасыз етіледі, бұл үшін ОТП-да кемінде 25 (жиырма бес) артықшылығы бар ағаштың ұрпағы болады.

16. ОТП-ны блоктармен (танаптармен) құру кезінде артықшылығы бар ағаштар ұрпақтарының көрсетілген саны үштен көп емес жапсарлас блокта (танапта) болады.

Өзіне тән комбинациялық қабілеті бар артықшылығы бар ағаштардың өкілдерінен ОТП құру кезінде, клондар саны таңдап алынған артықшылығы бар ағаштардың санымен шектеледі.

ОТП құру кезінде жерсіндірілген түрлер үшін клондар саны орман өсімдіктерінің әрбір түрі бойынша айқындалады.

17. ОТП-да артықшылығы бар ағаштардың ұрпағы өздігінен тозаңдануды шектеу мақсатында бір клон өсімдіктерінің кеңістікте оқшаулануын қамтамасыз ететін жүйелі түрде қайталанып отыратын (жүйелі) немесе рендомизирленген (кездейсоқ) орын ауыстыру принциптеріне негізделген схемалар бойынша орналастырылады.

18. Бірінші реттегі ОТП құру жобаларын әзірлеу кезінде мыналар ескеріледі:

1) учаскелерді машиналар мен механизмдерді пайдалануға болатын аңызақ желден қорғалған және қатты аяз, соқпайтын айтарлықтай тегіс рельефті жерлерде орналасқан өнімділігі бонитеттің 1 (бірінші)-2 (екінші) сыныптарынан төмен емес орман өсімдіктерінің нақты түрлерін өсірудің орман өсіру-биологиялық талаптарына сәйкес келетін орман өсіру шарттары бойынша таңдалады;

2) плантацияның жерсіндіру алқабы 5 (бес) гектардан кем болмауға тиіс, учаскенің бұдан кем алқабы орман өсімдіктерінің нақты түрлерінің тұқымдарына шектеулі қажеттілік болған жағдайда қабылданады;

3) екі және одан да көп вегетациялық кезең ішінде ОТП құру кезінде оның алқабы танаптар (блоктар) бойынша бөлінеді және игеріледі;

4) қажетсіз тозаңның ұшып келуін шектеу үшін ОТП құруға арналған учаске басқа түрлер екпелерінің арасына орналастырылады. Егер бұл мүмкін болмаса, зиянкестер мен саңырауқұлақ ауруларының аралық қожайындары болып табылмайтын ағаштардың жылдам өсетін ұшарбасы қалың ағаштарының 5 (бес)-10 (он) қатарынан тұратын қорғаныштық сүзгіш жолақтар құрылады.

Сүзгіш жолақтармен ОТП құру кезінде кемшілігі бар ағаштар кемінде 300 (үш жүз) метрге аластатылған артықшылығы бар ағаштарды қорғау көзделмейді.

19. Жақын маңда артықшылығы бар ағаштар болмаған жағдайда ОТП үшін учаскелер сол түрдің жақын маңдағы қалың қалыпты екпелеріне қатысты жел соқпайтын жағынан отырғызылады.

20. Клонды ОТП құрудың негізгі тәсілі мемлекеттік стандарттардың талаптарына сәйкес келетін тамыр жүйесі жабық көшеттер отырғызу болып табылады. Қысқа мерзімде ОТП құру үшін оларды отырғызу түйнектерді телітуші дақылдарға телу арқылы жүзеге асырылады. Оңай тамыр жаятын түрлердің плантациялары көшеттер егу арқылы жүргізіледі.

21. Телітуші дақылдар екпелер (көшеттер) отырғызып, өсімдіктердің ірі жемісті түрлерінің (сексеуіл) тұқымдарын себумен алынады. Телітуші дақылдарды өсіру үшін, орман тұқымдары ауданы шегінде, артықшылығы бар ағаштардан дайындалған телітуші дақыл сияқты сол түрдің және фенологиялық қалыптың жақсартылған тұқымдары пайдаланылады. Жерсіндірілген түрлердің ОТП-сын отырғызғанда будандастыру кезінде осы түрлердің үйлесімділігі және осы іс-шараларды өткізудің шаруашылық және биологиялық қажеттілігі анықталғаннан кейін телітуші дақыл ретінде басқа түрдің өсімдіктері пайдаланылады.

22. Артықшылығы бар ағаштардың вегетативтік ұрпақтарын жаппай көбейту мақсатында аналық плантациялар құрылады.

Аналық плантациялар клонды ОТП-да және селекциялық отырғызу материалын өсіруге маманданған питомниктерде отырғызылады. Аналық плантацияларды құру клонды ОТП-ның алғашқы танаптарын (блоктарын) отырғызумен бір мезгілде немесе ол басталғанға дейін басталады. Аналық плантацияның алқабы және оны пайдалану мерзімдері көшеттер және ОТП-да вегетативтік көбейтуге жататын артықшылығы бар ағаштардың қажетті мөлшері жөніндегі қажеттілікті басшылыққа ала отырып айқындалады.

Отырғызу аяқталғаннан кейін әрбір аналық плантацияға клондардың нақты орналастыру схемасы жасалады. Оларда көшеттерді дайындау ағаштардың 4 (төрт)-5 (бес) жасында басталады.

23. Тұқымдас ОТП құру үшін тұқым дайындауды тікелей бұдан бұрын құрылған ОТП-да артықшылығы бар (элиталық) ағаштардан немесе олардың клондарынан жүргізіледі. Питомниктің тұқым себілетін және мектеп бөлімшелерінде таңдап алынған ағаштардың ұрпағын тұқымдастары бойынша бөлек өсіріледі. Өсірілген екпелер мен көшеттер арасынан ОТП отырғызу үшін осы тұқымдастан биіктігі, сапасы және төзімділігі бойынша таңдаулылары іріктеліп алынады.

24. ОТП отырғызу кезінде топырақ пен ағаштарға күтім жасау, бүрлер (жемістер, тұқымдар) дайындау кезінде машиналар мен механизмдердің емін-еркін өтуін қамтамасыз ететін қатарлар мен қатараралықтардағы өсімдіктер арасындағы қашықтық алынады. Орман өсу жағдайларына, орман өсімдіктерінің биологиялық ерекшеліктеріне және ОТП отырғызудың таңдап алынған тәсіліне байланысты қатарлардағы отырғызу орындарының арасындағы қашықтық 5 (бес) метрден 8 (сегіз) метрге дейінгі, қатараралықтарда - 7 (жеті) метрден 1.0 (он) метрге дейінгі аралықты құрайды.

25. ОТП үшін генетикалық құндылығы жоғары және екінші реттегі ағаштар таңдауды клондардың селекцияланатын нышандары бойынша комбинациялық қабілетін және олардың репродуктивтік қабілетін қамтитын тұқымдық және вегетативтік ұрпақтарды кешенді бағалау нәтижелері бойынша жүргізіледі.

26. Селекцияның мақсаттарына, пайдаланылатын аналық ағаштардың генетикалық қасиеттері мен санына байланысты генетикалық құндылығы жоғары және екінші реттегі ОТП мынадай көп клонды, клондар саны шектеулі және бір клонды ОТП болып құрылады:

1) көп клонды ОТП-да жоғары ортақ комбинациялық қабілетке (бұдан әрі - ОКҚ) ие ұрпақтар өсіріледі. Осы санаттағы ОТП-ның клондық құрамын қалыптастыру және клондарды ауыстыру схемаларын таңдау кезінде клондар мұрағаттары мен бірінші реттегі ОТП-дағы артықшылығы бар ағаштардың клондық ұрпақтарын зерттеу кезінде анықталған олардың генеративтік даму ерекшеліктері ескеріледі. Қайшылап тозаңдануды қамтамасыз ететін молынан және орташa гүлденетін аналық тұрпаттағы клондарға артықшылық беріледі. ОТП-да тозаңдандырушылар ретінде өміршеңдігі жоғары тозаңның еркек тұрпатты клондары енгізіледі;

2) клондар саны шектеулі ОТП өзіне тән жоғары комбинациялық қабілетімен (ЖКҚ) сипатталатын ағаштардың шамалы (әдетте, екеу) санын пайдалану негізінде құрылады. Осындай ОТП отырғызу үшін міндетті талап клондардың бір мезгілде гүлденуі болып табылады. Осы санаттағы ОТП-да таңдап алынған клондардың артығымен барынша жақсы тозаңдануын қамтамасыз ететін схемалар қолданылады. Түраралық және алыстан түр ішіндегі будандастыру негізінде тұқым алуға арналған тұқымдық-будан плантациялары дәл осылай құрылады;

3) бір клонды ОТП-ыны жоғары ОКҚ немесе ЖКҚ-мен сипатталатын артықшылығы бар ағаштың ұрпағымен құрылады. ОТП-да жоғары ОКҚ ағашы пайдаланылған кезде сол түрдің қоршаған екпелерінің тозаңымен плантацияларды емін-еркін тозаңдандыру не осы түр тозаңының қоспасымен жасанды жолмен тозаңдандыру көзделеді.

27. Жоғары ЖКҚ ағаштарының ұрпағымен құрылған ОТП-да тозаңдандыру ЖКҚ-да сынау барысында таңдап алынған әріптестің тозаңын пайдаланып, тек жасанды жолмен жүргізіледі.

ОТП-ның осы түрлері үшін орман өсу жағдайларына, орман өсімдіктері түрлерінің биологиялық ерекшеліктеріне байланысты қатарларда отырғызу орындарының арасындағы қашықтықты 7 (жеті) - 10 (он) метр, қатараралықтарда - 10 (он)-12 (он екі) метр мөлшерінде алады. Бұл орайда осы түрлердің екпелерінен қорғаныштық сүзгіш жолақтар құру немесе кеңістік бойынша оқшаулау міндетті түрде көзделеді.

Осы талап жоғары ОКҚ ағаштарының ұрпағымен құрылатын бір клонды ОТП-ға қолданылмайды.

28. Генетикалық құндылығы жоғары және екінші реттегі ОТП клондық құрамын құру принциптері орман өсу жағдайларының түрлері мен фенологиялық қалыптары бойынша, сондай-ақ оларды отырғызу технологиясы осы Ереженің 24-25-тармақтарында баяндалған талаптарға сәйкес келеді.

Параграф 2. Тұрақты орман тұқымдары учаскелері

29. ТОТУ ұзақ уақыт бойы оларда орман тұқымдарын алу үшін шығымдылығы жоғары және жоғары сапалы табиғи екпелерде немесе шығу тегі белгілі орман дақылдарында құрылады.

30. ТОТУ-дың ең аз мөлшерлі алқабы - 5 (бес) гектар. Екпелердің еңіс (тау жағдайларында) немесе шоқталып өсу сипаты жағдайларында, сондай-ақ осы ағаш тұқымына қажеттілік шектеулі болған кезде ТОТУ бұдан да аз алқапта отырғызылады. Кірме жолдары бар тегіс учаске таңдап алынады.

31. ТОТУ қалыптастыру үшін қалыпты немесе шығымдылығы бонитеттің 2 (екінші) сыныбынан төмен емес неғұрлым жоғары селекциялық санаттағы орман учаскелері таңдап алынады. ТОТУ мен кемшілігі бар екпенің немесе сол тұқымның кемшілігі бар ағашының арасындағы жол берілетін қашықтық кемінде 300 (үш жүз) метр.

Екі құнды тұқым (қайың мен қарағай) бірге өсетін табиғи екпелерде ТОТУ қалыптастыру екі тұқым бойынша жүргізіледі.

32. Екпелердің сапалық құрамын жақсартуға, тұқымдық ағаштардың ұшарбасын дамытуды қамтамасыз етуге, ерте тұрақты және молынан жеміс беруге, сондай-ақ ТОТУ-да бүрлер (жемістер, тұқымдар) дайындау үшін жайлы жағдайлар туғызуға 3 (үш)-5 (бес) рет әрекет жасау арқылы біркелкі немесе дәліздік тәсілдермен өткізілетін екпелерді сирету есебінен қол жеткізіледі.

33. Орман дақылдарында ТОТУ қалыптастыру кезінде екпелерді біркелкі сирету өткізілетін тұқымдық қатарлар алдын ала бөліп алынып, дәліздік тәсіл қолданылады.

Сиретудің әрбір амалы алдында сау, биіктігі мен діңінің қалпы, үшарбасының құрылымы мен дамуы, жеміс беру қарқындылығы бойынша жақсы тұқымдық ағаштар қаз қалпында таңдап алынады және белгіленеді.

Сиретудің бірінші және одан кейінгі амалдарында ілеспе тұқымдардың құрғақ, өспей қалған өсімдіктері, басты тұқымның жеміс бермейтін ағаштары (екінші амалдан бастап), сондай-ақ зиянкестер мен аурулар зақымдаған, механикалық жолмен бүлінген, діңі қисық, бұтақты ағаштар алып тасталады.

34. Орман өсімдіктерінің түріне және өсу орнының жағдайларына байланысты ТОТУ-дың 1 (бір) гектарына оны қалыптастырудың аяқ шенінде 150 (елу)-300 (үш жүз) тұқымдық ағаш қалдырылады.

Параграф 3. Артықшылығы бар екпелер

35. Артықшылығы бар екпелерді сұрыптау жеміс беру кезеңіне кірген табиғи екпелерді немесе шығу тегі белгілі тұқымнан алынған орман дақылдарын селекциялық түгендеу кезінде жүргізіледі.

36. Артықшылығы бар екпелерге алдын ала генетикалық баға беруді олардың тұқымдық ұрпақтары жастың 2 (екінші) сыныбына жеткенде жүзеге асырады. Түпкілікті баға ұрпағы басты мақсатта пайдалану үшін кесудің кемінде жарты жасына немесе нақты орман өсу аймағындағы өсімдіктердің әрбір түрі үшін қабылданған пісу жасына жеткенде айқындалады.

3-тарау. Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді пайдалану тәртібі

Ескерту. Қағида 3-тараумен толықтырылды – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 29.01.2018 № 47 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

37. Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді пайдалана отырып, орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді және сақтауды жоспарлауды ұйымдастыру үшін орман тұқымдарының түсіміне болжам жасалады және ол есепке алынады.

38. Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерде орман тұқымдарының түсіміне болжам жасау және оны есепке алу жөніндегі жұмыстар құрылу жылдары бойынша бөлек-бөлек жүргізіледі.

39. Орман тұқымдарының күтілетін түсімінің болжамы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 27 қаңтардағы № 18-02/44 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10346 болып тіркелген) бекітілген Орман тұқымдарын дайындау, қайта өңдеу, сақтау мен пайдалану және олардың сапасын бақылау қағидаларына 1-қосымшаға сәйкес жүргізіледі.

40. Түсімге фенологиялық қадағалау, болжам жасау және есепке алу селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілердің әрбір санатында отырғызылатын және әртүрлі дайындау орындарында өнім беруді олар неғұрлым толық сипаттайтындай етіп орналастырылатын көлемі 0,25-0,5 гектар сынама алаңдарында жүргізіледі.

Әрбір сынама алаңына осы Қағидаларға қосымшаға сәйкес нысан бойынша карточка толтырылады.

	Селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектілерді анықтау, құру және пайдалану қағидаларына қосымша
	Нысан

КАРТОЧКА

Ескерту. Қағида қосымшамен толықтырылды – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 29.01.2018 № 47 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Облыс ___________________________________________________________________

Мемлекеттік орман иеленуші ________________________________________________

Фенологиялық байқау жүргізуге арналған сынама алаңының карточкасы

__________________________________________________________________________

(ағаш тұқымдасы)

1. Учаскенің орналасқан жері:

Орманшылық _____________________________________________________________

Орам № ___________________

Телім № _____________________________________________

Орман тұқымы объектісінің түрі ______________________________________________

Отырғызылған жылы __________________

Учаске ауданы ______________________, гектар

2. Телім сипаттамасы:

Рельеф___________________________________________________________________

Орман өсу жағдайларының типі ______________________________________________

Топырақ және топырақ түзуші жыныс ________________________________________

Екпе құрамы ________________________________________________________

Басты жыныс бонитетінің сыныбы _______________________________________

Басты жыныстың басым нысаны (фенологиялық, морфологиялық) ______________

Санитариялық және орман патологиялық жай-күйі ___________________________

3. Қадағаланатын түр сипаттамасы (жасы, орташа диаметрі, орташа биіктігі):

__________________________________________________________________________

Об утверждении Правил выявления, создания и эксплуатации объектов селекционно-семеноводческого назначения

Приказ Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 27 августа 2013 года № 258-Ө. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 1 октября 2013 года № 8751.

Сноска. Заголовок в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 29.01.2018 № 47 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В соответствии с пунктом 2-1 статьи 77 Лесного Кодекса Республики Казахстан от 8 июля 2003 года, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила выявления, создания и эксплуатации объектов селекционно-семеноводческого назначения.

Сноска. Пункт 1 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 29.01.2018 № 47 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

2. Комитету лесного и охотничьего хозяйства Министерства охраны окружающей среды Республики Казахстан (Устемиров К.Ж.) обеспечить в установленном законодательством порядке государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан и его официальное опубликование в средствах массовой информации.

3. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр	Н. Каппаров

Утверждены приказом Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 27 августа 2013 года № 258-Ө

Правила
выявления, создания и эксплуатации объектов селекционно-семеноводческого назначения

Сноска. Заголовок Правил в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 29.01.2018 № 47 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 1. Общие положения

Сноска. Заголовок главы 1 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 29.01.2018 № 47 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Правила выявления, создания и эксплуатации объектов селекционно-семеноводческого назначения (далее – Правила) разработаны в соответствии с пунктом 2-1 статьи 77 Лесного Кодекса Республики Казахстан от 8 июля 2003 года и определяют порядок выявления, создания и эксплуатации объектов селекционно-семеноводческого назначения на участках государственного лесного фонда.

Сноска. Пункт 1 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 29.01.2018 № 47 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

2. Основные понятия, используемые в настоящих Правилах:

1) плюсовые насаждения - высокопродуктивные и устойчивые насаждения для определенных лесорастительных условий;

2) лесосеменные плантации первого порядка (поколения) - лесосеменные плантации, при закладке которых в качестве исходного материала используются маточники (плюсовые деревья), отобранные по фенотипическим признакам;

3) лесосеменные плантации вегетативного происхождения - лесосеменные плантации, закладываемые с использованием материала вегетативного происхождения;

4) лесосеменные плантации второго порядка (поколения) - лесосеменные плантации, создаваемые на основе использования исходного материала, проверенного на комбинационную способность;

5) интродуценты - растения, введенные в лесорастительный район, где они ранее не произрастали;

6) клон - совокупность всех потомков (рамет), полученных от одной исходной особи путем вегетативного размножения или апомиктического образования семян и имеющих идентичный генотип;

7) лесосеменные плантации клоновые - лесосеменные плантации, создаваемые с использованием вегетативного потомства (клонов) плюсовых или элитных деревьев;

8) бонитет леса - показатель продуктивности леса. Зависит от условий произрастания и определяется по средней высоте и среднему возрасту деревьев главной породы;

9) лесосеменная плантация (далее - ЛСП) - искусственно созданное насаждение из высаженных по специальной генетической схеме растений, являющихся семенным или вегетативным потомством плюсовых деревьев, предназначенное для регулярного получения (в течение длительного времени) сортовых, элитных или гибридных семян с заданными наследственными свойствами и высокими посевными качествами;

10) изоляция плантаций - условия, предотвращающие процесс опыления ЛСП нежелательной пыльцой, главным образом от естественных насаждений;

11) ЛСП семенного происхождения - плантации, при закладке которых используются семена, полученные от контролируемого опыления маточников (сибсы) или свободного опыления (полусибсы);

12) постоянный лесосеменной участок (далее - ПЛСУ) - высокопродуктивные для данных лесорастительных условий сформированные участки насаждений естественного происхождения или лесных культур, созданных из сеянцев или саженцев, выращенных из семян, заготовленных с плюсовых деревьев, в плюсовых насаждениях, на лесосеменных плантациях, предназначенных для получения семян в течение длительного времени.

3. Создание объектов селекционно-семеноводческого назначения осуществляется в соответствии с потребностью в семенах и посадочном материале для воспроизводства лесов и лесоразведения, специализированными организациями в области лесной селекции и семеноводства (далее - специализированная организация).

4. Постоянная лесосеменная база на участках государственного лесного фонда включает следующие объекты селекционно-семеноводческого назначения:

1) лесосеменные плантации;

2) постоянные лесосеменные участки;

3) плюсовые насаждения.

5. Критерии для выявления и создания объектов селекционно-семеноводческого назначения зависят от лесорастительной зоны, типа лесорастительных условий, биологических особенностей отдельных видов лесных растений, их возраста и состояния, а также целей их выявления и создания.

6. Формирование объектов селекционно-семеноводческого назначения, установление режима их эксплуатации на участках государственного лесного фонда определяется проектами, прошедшими государственную экологическую экспертизу, разработанными лесоустроительными, проектно-изыскательскими и научными организациями, специализирующимися в этой области. Реализация данных проектов осуществляется государственными лесовладельцами.

Глава 2. Порядок выявления и создания объектов селекционно-семеноводческого назначения

Сноска. Заголовок главы 2 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 29.01.2018 № 47 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Параграф 1. Лесосеменные плантации

7. ЛСП подразделяются на три категории: первого порядка, повышенной генетической ценности и второго порядка.

8. По способу размножения исходного материала ЛСП подразделяются на ЛСП вегетативного происхождения (клоновые), в том числе прививочные, создаваемые прививкой черенков плюсовых деревьев на молодые подвои и корнесобственные, создаваемые посадкой укорененных частей маточных деревьев и ЛСП семенного происхождения (семейственные), создаваемые посадкой сеянцев (саженцев), выращенных из семян плюсовых деревьев или создаваемые посевом семян этих деревьев.

9. Выбор способа закладки ЛСП определяется в проектах в соответствии с биологическими особенностями древесной породы, лесорастительными условиями и интенсивностью ведения лесного хозяйства в регионе.

10. Исходя из целей селекции, на ЛСП первого порядка группируются потомства плюсовых деревьев, отобранных по одному или нескольким селектируемым признакам.

11. На ЛСП концентрируются потомства плюсовых деревьев одной или нескольких популяций данного лесосеменного района. С целью расширения региона использования семян создаются ЛСП потомствами плюсовых деревьев соседних лесосеменных районов, а для интродуцентов - соседних лесорастительных районов.

12. Для создания ЛСП за пределами естественного ареала с целью расширения лесосеменного районирования осуществляется перемещение клонов (семей) за пределы их естественного ареала, в том случае, когда если это способствует усилению плодоношения и улучшению вызревания семян. Семена с таких ЛСП используются в соответствии с лесосеменным районированием для района происхождения исходных плюсовых деревьев.

13. В горных условиях ЛСП закладываются по высотным поясам или популяциям, местообитания плюсовых деревьев или на меньших высотах, чем местообитание плюсовых деревьев.

14. Подбор деревьев для размещения на ЛСП проводится с учетом типов или групп типов условий местопроизрастания этих деревьев. Для древесных пород, имеющих выраженные фенологические формы (сосна, ель, береза, саксаул) закладка ЛСП осуществляется раздельно рано- и поздно-распускающимися формами.

15. Представительство клонов плюсовых деревьев на ЛСП обеспечивает сохранение в семенном потомстве генотипического разнообразия природных популяций, сведение к минимуму внутривидового скрещивания и наибольшее проявление селектируемых признаков, для чего ЛСП представляется потомством не менее 25-ти (двадцати пяти) плюсовых деревьев.

16. При создании ЛСП блоками (полями), указанное количество потомств плюсовых деревьев представляется не более чем на трех примыкающих блоках (полях).

При создании ЛСП из представителей плюсовых деревьев, обладающих специфической комбинационной способностью, число клонов ограничивается количеством отобранных плюсовых деревьев.

Для интродуцированных видов число клонов при создании ДСП определяется по каждому виду лесных растений.

17. Потомства плюсовых деревьев на ЛСП размещают по схемам, основанным на принципах регулярно повторяющегося (систематического), или рендомизированного (случайного) смешения, обеспечивающего пространственную изоляцию растений одного клона с целью ограничения самоопыления.

18. При разработке проектов создания ЛСП первого порядка учитывается следующее:

1) участки под создание подбирают по лесорастительным условиям соответствующим лесоводственно-биологическим требованиям выращивания конкретных видов лесных растений с производительностью не ниже 1 (первого) - 2 (второго) классов бонитета, расположенные в местах защищенных от суховеев и сильных морозов с относительно ровным рельефом, доступным для использования машин и механизмов;

2) продуцирующая площадь плантации не должна быть менее 5 (пяти) гектар меньшая площадь участка принимается при ограниченной потребности в семенах конкретных видов лесных растений;

3) при создании ЛСП за два и более вегетационных периода ее площадь разделяется и осваивается по полям (блокам);

4) для ограничения заноса нежелательной пыльцы участок для создания ЛСП размещается среди насаждений других видов. Если это не возможно по периметру участка создаются фильтрующие защитные полосы из 5 (пяти) - 10 (десяти) рядов быстрорастущих густокронных видов деревьев, не являющихся промежуточными хозяевами вредителей леса и грибных болезней.

Фильтрующие полосы не предусматривается при создании ЛСП под защитой плюсовых насаждений, в которых удалены минусовые деревья на расстоянии не менее 300 (трехсот) метров.

19. При отсутствии вблизи плюсовых насаждений, участки для ЛСП закладываются с наветренной стороны по отношению к близлежащим массивным нормальных насаждениям того же вида.

20. Основным способом создания клоновых ЛСП является посадка саженцев с закрытой корневой системой, соответствующих требованиям государственных стандартов. Для создания ЛСП в короткие сроки их закладка осуществляется прививкой черенков на подвойные культуры. Плантации легко укореняющихся видов закладываются посадкой черенков.

21. Подвойные культуры создаются посадкой сеянцев (саженцев), крупноплодные виды растений (саксаул) посевом семян. Для выращивания подвоев используются улучшенные семена того же вида и фенологической формы, что и привой, заготовленные с плюсовых деревьев в пределах лесосеменного района. При закладке ЛСП интродуцированных видов, в качестве подвоев используются растения другого вида после установления совместимости этих видов при прививке и хозяйственной и биологической целесообразности проведения этих мероприятий.

22. С целью массового размножения вегетативных потомств плюсовых деревьев создаются маточные плантации.

Маточные плантации закладываются в местах создания клоновых ЛСП и в питомниках, специализированных на выращивании селекционного посадочного материала. Создание маточных плантаций начинается одновременно или до начала закладки первых полей (блоков) клоновых ЛСП. Площадь маточной плантации и сроки ее эксплуатации определяется, исходя из потребности в черенках и необходимого количества плюсовых деревьев, подлежащих вегетативному размножению на ЛСП.

По окончании посадки на каждую маточную плантацию составляется схема фактического размещения клонов. Заготовка черенков на них начинается в 4 (четырех) - 5 (пяти) - летнем возрасте деревьев.

23. Заготовка семян для создания семейственных ЛСП производятся непосредственно с плюсовых (элитных) деревьев или с их клонов на ранее созданных ЛСП. В посевном и школьном отделениях питомника, потомства отобранных деревьев выращивают раздельно по семьям. Среди выращенных сеянцев и саженцев для закладки ЛСП отбираются лучшие в данной семье растения по росту, качеству и устойчивости.

24. При закладке ЛСП принимается расстояние между растениями в рядах и междурядьях, обеспечивающее свободный проход машин и механизмов при уходе за почвой и деревьями, заготовке шишек (плодов, семян). В зависимости от лесорастительных условий, биологических особенностей лесных растений и принятого способа закладки ЛСП, расстояние между посадочными местами в рядах составляет от 5 (пяти) до 8 (восьми) метров, в междурядьях - от 7 (семи) до 10 (десяти) метров.

25. Отбор деревьев для ЛСП повышенной генетической ценности и второго порядка, проводится по результатам комплексной оценки семенных и вегетативных потомств, включающей комбинационную способность по селектируемым признакам и репродуктивную способность клонов.

26. В зависимости от целей селекции, генетических свойств и числа используемых маточных деревьев, ЛСП повышенной генетической ценности и второго порядка создаются многоклоновые, с ограниченным числом клонов и одноклоновые:

1) многоклоновые ЛСП, представляются потомствами, обладающими высокой общей комбинационной способностью (далее - ОКС). При формировании клонового состава ЛСП данной категории и выборе схем смешения клонов учитываются особенности генеративного развития плюсовых деревьев, выявленных при изучении их клоновых потомств в архивах клонов и на ЛСП первого порядка. Предпочтение отдается обильно - и среднецветущим клонам женского типа, обеспечивающим перекрестное опыление. В качестве опылителей на ЛСП вводятся клоны мужского типа с высокой жизнеспособностью пыльцы;

2) ЛСП с ограниченным числом клонов создаются на основе использования небольшого числа (как правило, двух) деревьев, характеризующихся высокой специфической комбинационной способности (далее - СКС). Для закладки таких ЛСП обязательным требованием является синхронность цветения клонов. На ЛСП данной категории применяются схемы, обеспечивающие наилучшее переопыление подобранных клонов. По этому же типу создаются гибридно-семенные плантации, предназначенные для получения семян на основе межвидовых и отдаленных внутривидовых скрещиваний;

3) одноклоновые ЛСП создаются потомством плюсового дерева, характеризующегося высокой ОКС или СКС. При использовании на ЛСП потомства дерева с высокой ОКС предусматривается свободное опыление плантации пыльцой окружающих насаждений того же вида либо искусственное опыление смесью пыльцы этого вида.

27. На ЛСП, созданных потомством деревьев с высокой СКС, опыление производится исключительно искусственным путем с использованием пыльцы партнера, подобранного в ходе испытания на СКС.

Для данных типов ЛСП в зависимости от лесорастительных условий, биологических особенностей видов лесных растений расстояние между посадочными местами в рядах принимают от 7 (семи) до 10 (десяти) метров, в междурядьях - от 10 (десяти) до 12 (двенадцати) метров. При этом предусматривается создание фильтрующих защитных полос или пространственная изоляция от насаждений тех же видов.

Данное требование не распространяется на одноклоновые ЛСП, создаваемые потомством деревьев с высокой ОКС.

28. Принципы создания клонового состава ЛСП повышенной генетической ценности и второго порядка по типам лесорастительиых условий и фенологическим формам, а так же технология их закладки соответствуют требованиям, изложенным в пунктах 24 - 25 настоящих Правил.

Параграф 2. Постоянные лесосеменные участки

29. ПЛСУ закладываются в высокопродуктивных и высококачественных естественных насаждениях или в лесных культурах известного происхождения, для получения с них лесных семян в течение длительного времени.

30. Минимальная площадь ПЛСУ - 5 (пять) гектар. В случаях куртинного (в горных условиях) или колонного характера насаждений, а также при ограниченной потребности в семенах данной породы ПЛСУ закладываются меньшей площади. Участок подбирается ровный с наличием подъездных путей.

31. Для формирования ПЛСУ отбирают нормальные или с более высокой селекционной категорией участки леса производительностью не ниже 2 (второго) класса бонитета. Допустимое расстояние между ПЛСУ и минусовым насаждением или минусовым деревом той же породы не менее 300 (трехсот) метров.

В естественных насаждениях с совместным произрастанием двух ценных пород (береза и сосна) формирование ПЛСУ проводится по обеим породам.

32. Улучшение качественного состава насаждений, обеспечение развития крон семенных деревьев, раннего устойчивого и обильного плодоношения, а также создание благоприятных условий для заготовки шишек (плодов, семян) на ПЛСУ достигается за счет изреживаний насаждений, проводимых равномерным или коридорным способами в 3 (три) - 5 (пять) приемов.

33. При формировании ПЛСУ в лесных культурах применяется коридорный способ с предварительным выделением семенных рядов, в которых проводится равномерное изреживание насаждений.

Перед каждым приемом изреживания отбираются и отмечаются в натуре семенные деревья - здоровые, лучшие по росту и форме ствола, строению и развитию крон, интенсивности плодоношения.

При первом и последующем приемах изреживания убираются растения сопутствующих пород, сухостойные, отставшие в росте, неплодоносящие (начиная со второго приема) деревья главной породы, а также поврежденные вредителями и болезнями, с механическими повреждениями, кривоствольные, сучковатые, свилеватые.

34. В зависимости от вида лесных растений и условий местопроизрастания на 1 (один) гектар ПЛСУ к концу его формирования оставляется 150 (сто пятьдесят) - 300 (триста) семенных деревьев.

Параграф 3. Плюсовые насаждения

35. Отбор плюсовых насаждений производится при селекционной инвентаризации естественных насаждений, вступивших в пору плодоношения или лесных культур, созданных из семян известного происхождения.

36. Предварительная генетическая оценка плюсовых насаждений осуществляется по достижении их семенными потомствами 2 (второго) класса возраста. Окончательная оценка определяется по достижении потомством не менее одной второй возраста рубки главного пользования или возраста спелости, принятого для каждого вида растений в конкретной лесорастительной зоне.

Глава 3. Порядок эксплуатации объектов селекционно-семеноводческого назначения

Сноска. Правила дополнены главой 3 в соответствии с приказом Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 29.01.2018 № 47 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

37. Для организации планирования заготовки, переработки и хранения лесных семян с эксплуатацией объектов селекционно-семеноводческого назначения проводиться прогноз и учет урожая лесных семян.

38. Работы по прогнозу и учету урожая лесных семян на объектах селекционно-семеноводческого назначения проводятся раздельно по годам создания.

39. Прогноз ожидаемого урожая лесных семян ведется согласно приложению 1 к Правилам заготовки, переработки, хранения и использования лесных семян и контроля за их качеством, утвержденным приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 27 января 2015 года № 18-02/44 (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 10346).

40. Фенологические наблюдения, прогноз и учет урожая проводятся на пробных площадях размером 0,25-0,5 гектаров, которые закладываются на каждой категории объектов селекционно-семеноводческого назначения и размещаются так, чтобы они наиболее полно характеризовали плодоношение в различных местах заготовки.

На каждую пробную площадку заполняется карточка по форме, согласно приложению к настоящим Правилам.

Приложение к Правилам выявления, создания и эксплуатации объектов селекционно-семеноводческого назначения

Сноска. Правила дополнены приложением в соответствии с приказом Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 29.01.2018 № 47 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Форма

КАРТОЧКА
Область _________________________________________________________________
Государственный лесовладелец ______________________________________________
Карточка пробной площади для проведения фенологических наблюдений
________________________________________________________________________________
(древесная порода)
1. Местонахождение участка:
Лесничество ______________________________________________________________
Квартал № ___________________ Выдел № ____________________________________
Вид лесосеменного объекта__________________________________________________
Год закладки__________________
Площадь участка_______________, гектар
2. Характеристика выдела:
Рельеф ___________________________________________________________________
Тип лесорастительных условий ______________________________________________
Почва и почвообразующая порода ____________________________________________
Состав насаждения _________________________________________________________
Класс бонитета главной породы ______________________________________________
Господствующая форма (фенологическая, морфологическая) главной породы
__________________________________________________________________________
Санитарное и лесопатологическое состояние ___________________________________
3. Характеристика наблюдаемого вида (возраст, средний диаметр, средняя высота):
__________________________________________________________________________